Αρχαϊκή Εποχή (750 - 480 π.Χ.)

• Αρχαϊκή Εποχή (750- 480 π.Χ.): έναρξη της οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής εξέλιξης του ελληνικού κόσμου

• 8ος αι. π.Χ. Αντιμετώπιση της κρίσης της ομηρικής εποχής με την οργάνωση των πόλεων- κρατών και το Β' ελληνικό αποικισμό.

• 7ος - 6ος αι. π.Χ. πνευματικές αναζητήσεις- διαμόρφωση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού

• 480 π.Χ. τέλος των περσικών πολέμων

α. Η γένεση της πόλης - κράτους

Η πόλη κράτος: Πήρε τη θέση του φυλετικού

κράτους μετά τη διάσπασή του

↘ (μέσα 8ου αι. π.Χ Στο πλαίσιό της

αντιμετωπίστηκε η οικονομικοκοινωνική κρίση στα τέλη της αρχαϊκής εποχής.)

Ορισμός : η έννοια του χώρου και της οργανωμένης κοινότητας ανθρώπων κάτω από μια εξουσία.

Συστατικά στοιχεία :• από άποψη γεωγραφική :

"πόλις - άστυ" - ύπαιθρος χώρα

• από άποψη οργανωτική : πολίτες - πολίτευμα

Επιδιώξεις / προϋποθέσεις :• Ελευθερία: αγώνας για

ανεξαρτησία, υπεράσπιση της ελευθερίας

• Αυτονομία: συμμετοχή στη διακυβέρνηση με νόμους που είχαν θεσπιστεί από τους πολίτες

• Αυτάρκεια: συμμετοχή στην παραγωγή για την κάλυψη αναγκών

Η σημασία του θεσμού της πόλης – κράτους

Κίνητρο που οδηγούσε στον πατριωτισμό με έντονο τοπικιστικό πνεύμα (συχνά εμφύλιες συγκρούσεις, δυσκολία ένωσης των Ελλήνων)

Ανάπτυξη πολιτικής δραστηριότητας (ελευθερία, αυτόβουλη δράση)

Η έννοια του «πολίτη» και της «πολιτικής» αποκτούν υπόσταση

Γενεσιουργός δύναμη των επιτευγμάτων και της πολιτισμικής πορείας του ελληνισμού Δημοκρατία Ποίηση Θέατρο Φιλοσοφία Ρητορεία Πολεοδομία Επιστήμη

Είδε τη δημιουργία της πόλης κράτους ως επιθυμία των ανθρώπων για ζωή και την επιβίωσή της ως επιθυμία για καλή ζωή.

Η οικονομική και κοινωνική οργάνωση

Αυτονόμηση τμημάτων των ελληνικών φύλων μόνιμη εγκατάσταση δημιουργία πόλεων- κρατών στα παράλια Μ. Ασίας κατά τον πρώτο ελληνικό αποικισμό

Διαφορετική η πορεία σχηματισμού της πόλης- κράτους στον ελλαδικό χώρο: ανεξαρτητοποίηση τμημάτων διαφορετικών φύλων και

μεταξύ τους οργάνωση Συνοικισμός:

• ένωση γειτονικών κοινοτήτων σε ενιαίο χώρο• απομάκρυνση ομάδων από κώμες (χωριά) και

συγκρότηση ενιαίας διοίκησης

Η κρίση του ομηρικού κόσμου

• Τέλη 9ου αι. π.Χ. σταθερή πληθυσμιακή αύξηση των ομηρικών κοινοτήτων που οδήγησε σε οικονομική κρίση

• Οικονομική κρίση περιορισμένες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γηπεριορισμένα μέσα εκμετάλλευσηςσυγκέντρωση γης σε λίγους απουσία εργασιακής ειδίκευσηςέλλειψη άλλων πόρων πέρα από την

εκμετάλλευση της γης

Οι κοινωνικές ομάδες στα πρώτα στάδια της ιστορικής πορείας των πόλεων - κρατών

Βασιλιάς: περιορισμός βασιλικής εξουσίας και έλλειψη οργανωμένου στρατού αύξηση της δύναμης των ευγενών

Ευγενείς (αγαθοί, άριστοι, ευπατρίδες, εσθλοί): ενασχόληση με σωματική άσκηση και καλλιέργεια πνεύματος εκτρέφουν άλογα (ιππείς) ο βρίσκονται σε συνεχή πολεμική ετοιμότητα

Πλήθος (όχλος, κακοί): μικροί και μεσαίοι καλλιεργητές και ακτήμονες μετέπειτα ενασχόληση με βιοτεχνία, εμπόριο, ναυτιλία δεν εξισώθηκαν εξαρχής πολιτικά με τους ευγενείς

Δούλοι: αντίληψη ότι ο πολίτης πρέπει να είναι απαλλαγμένος από τις εργασίες για

να ασχολείται μόνο με τα κοινά αύξηση του αριθμού τους εξαιτίας χρεών προς τους ευγενείς (Αθήνα) ή

κατακτητικών πολέμων (Σπάρτη) 

Η αντιμετώπιση της κρίσης

 • Οι λύσεις:

ανάπτυξη βιοτεχνίας και εμπορίου (Αθήνα)κατακτητικοί πόλεμοι και εδαφική επέκταση (Σπάρτη,

Άργος, Ήλιδα) ίδρυση αποικιών (Κόρινθος, Μέγαρα,Χαλκίδα, Μίλητος)Συνδυασμός παραπώνω μεθόδων

• Διατήρηση φυλετικής οργάνωσης (Αρκάδες, Αιτωλοί, Ακαρνάνες, Ηπειρώτες, Μακεδόνες)

Ο δεύτερος αποικισμός (8ος- αι. π. Χ.)

• Ο όρος αποικισμός: ρ. αποικίζω (στέλνω μακριά από τον οίκο, την πατρίδα) ο δηλώνει την αναγκαστική μετακίνηση, την εγκατάσταση σε άλλη περιοχή και τη δημιουργία νέας πόλης

• Διαφορές μεταξύ των δυο αποικισμών :Α)Α' αποικισμός μετακινήσεις / μεταναστεύσεις φύλων λόγω της εισβολής

των Δωριέων που είχαν δεχτεί     Β' αποικισμός επιχείρηση οργανωμένη εξολοκλήρου από τη μητρόπολη

για την επίλυση των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων.

Β) Α' αποικισμός εξάπλωση στα νησιά του Αιγαίου και τις δυτικές ακτές της Μ. Ασίας

     Β' αποικισμός εξάπλωση στη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο

Α΄ Ελληνικός Αποικισμός (11ος π.Χ - 8ος π.Χ)

Αίτια: Καταστροφή του κράτους των ΧετταίωνΗ πίεση των Δωριέων που μετακινήθηκαν (11ος αι.)Η κλειστή γεωκτηνοτροφική οικονομία

• Δημογραφικές και κοινωνικές πιέσεις• Ανεπάρκεια καλλιεργήσιμων γαιών• Ανάγκη επέκτασης εμπορικών δραστηριοτήτων• Αναζήτηση νέων πλουτοπαραγωγικών πηγών

Τρόποι μετακίνησης Κατά φυλετικές ομάδες

Τα αίτια του Β΄ αποικισμού:– 1.Η στενοχώρια– 2.Η έλλειψη πρώτων υλών- μετάλλων– 3.Η αναζήτηση νέων αγορών– 4.Οι εσωτερικές πολιτικές κρίσεις– 5.Οι γνώσεις για τους θαλάσσιους δρόμους και τις

περιοχές εγκατάστασης,– 6.Ο ριψοκίνδυνος χαρακτήρας των Ελλήνων

  Η εξάπλωση : Μεσόγειος και Εύξεινος Πόντος

Προς τα βόρεια και βορειοανατολικά (Χαλκιδική, παράλια Θράκης. Ελλήσποντος, Βόσπορος, Εύξεινος Πόντος)

Προς τα δυτικά (Κέρκυρα, Σικελία, Κάτω Ιταλία, Ισπανία) Προς τα νότια Περιοχή Κυρηναϊκής (Λιβύη)

ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ Β΄ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΥ

Πρώτοι ιδρυτές αποικιών ήταν οι Ευβοείς που ίδρυσαν αποικίες κατά τις αρχές του 8ου αιώνα π.X. στην Κάτω Ιταλία και στην Χαλκιδική.

Στην συνέχεια ίδρυσαν τις αποικίες Κύμη, Ζάγκλη, Ρήγιο και Νάξο.

Κατά τον 7ο αιώνα ιδρύονται πολυάριθμες αποικίες στο Ιόνιο, στην Κάτω Ιταλία, στην Θράκη, στην Μαύρη Θάλασσα, στις Μεσογειακές ακτές της Γαλλίας, στην Κυρηναϊκή χερσόνησο στην Αφρική αλλά και στην Αίγυπτο.

Στην αποικιακή εξάπλωση αυτή πρωτοστάτησαν πόλεις όπως η Κόρινθος, η Μίλητος, τα Μέγαρα και η Φώκαια.

Οι επιπτώσεις του Β΄ αποικισμού :

α) οικονομία : κοπή και χρήση νομίσματος κύριο μέσο συναλλαγής

β) κοινωνία : πολίτες πλούσιοι από το εμπόριο και τη βιοτεχνία διεκδικούν μερίδιο στην άσκηση

της εξουσίας, ανάγκη για περισσότερα και φθηνότερα χέρια- ανάπτυξη δουλείας δούλοι αργυρώνητοι (αγορασμένοι)

γ) πολιτισμός : Μεταφορά στις νέες πατρίδες:

• Θρησκευτικών πεποιθήσεων• Πολιτικών πρακτικών• Αισθητικών αντιλήψεων• Τρόπου ζωής

ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων με τους γηγενείς πληθυσμούς. διάδοση γραφής (το χαλκιδικό αλφάβητο διαδόθηκε από Χαλκιδείς αποίκους

στους ιταλικούς λαούς και έγινε το πρότυπο διαμόρφωσης του λατινικού)

Η οργάνωση του Αποικισμού

Η αποστολή αποικίας αποτελεί πολιτική πράξη Καθιερώνεται με χρησμό από το μαντείο των Δελφών Ορισμός Οικιστή (Αριστοκρατικό γένος) - Ιερό πυρ Σωστή επιλογή τόπου για ίδρυση της αποικίας Διατήρηση δεσμών της αποικίας με τη μητρόπολη

Β’ Ελληνικός Αποικισμός

Β’ Ελληνικός Αποικισμός

Τα πολιτεύματα

Α. Βασιλεία:• Παρακμή και πτώση της βασιλείας δημιουργία

των πόλεων- κρατών - επικράτηση ευγενών και εγκαθίδρυση αριστοκρατικών πολιτευμάτων

• Οι άριστοι αντλούν τη δύναμή τους από την καταγωγή τους και την κατοχή γης.

• Η βασιλεία παραμένει σε περιοχές που λόγω απομόνωσης διατηρούν τη φυλετική οργάνωση (Ήπειρος, Μακεδονία)

Β. Αριστοκρατία:– η εξουσία στα χέρια των αρίστων (άντληση

δύναμης από την καταγωγή τους και την κατοχή γης) – Κρίση της αριστοκρατίας:

οικονομικές εξελίξεις (ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας)η οπλιτική φάλαγγα (ανάπτυξη της ιδέας της ισότητας και

ως προς την άσκηση της εξουσίας)

Τέλη 7ου αρχές 6ου αι.: όξυνση ανταγωνισμού μεταξύ ευγενών και πλουσίων-πλήθους

Αντιμετώπιση της κατάστασης από τους νομοθέτες ή αισυμνήτες: ευγενείς καταγραφή νόμων

Γ. Ολιγαρχία/ τιμοκρατία:• κριτήριο διάκρισης των πολιτών: « τα τιμήματα» (εισόδημα) • η επικράτηση των ολίγων δεν έδωσε λύση στα

προβλήματα

Δ. Τυραννίδα:• Ευγενείς, ηγέτες κατώτερων κοινωνικών

ομάδων, που κατόρθωναν να καταλάβουν την εξουσία

• Ορισμένοι αναδείχθηκαν σε καλούς ηγέτες (π.χ. ο Πεισίστρατος στην Αθήνα)

• Τέλη 6ου αι. π.Χ. : πτώση τυραννικών καθεστώτων

Ε. Δημοκρατία:• Μεταρρύθμιση του Κλεισθένη Κυρίαρχο όργανο εκκλησία του Δήμου • Χαρακτηριστικά:

– ισηγορία (η δυνατότητα ελεύθερης διατύπωσης μιας άποψης)

– ισονομία (η συμμετοχή στη διαμόρφωση και ψήφιση νόμων)

Να θυμάσαι

Η πόλη – κράτος δημιουργεί τον πολίτη, δηλαδή άτομο με προσωπικότητα και συνειδητοποιημένο μέλος του κοινωνικού συνόλου, για το καλό του οποίου αγωνίζεται.Η «οπλιτική φάλαγγα» ανέπτυξε το συντροφικό πνεύμα ανάμεσα στους πολεμιστές κι έσπασε τις κοινωνικές διαφορές.Τα πολιτεύματα αλλάζουν από τις νέες συνθήκες που δημιουργούνται και από τον τρόπο που λειτουργούν.

Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣΟ ποιητικός λόγος:• αποκτά προσωπικό ύφος• εκφράζει βιώματα και συναισθήματα του ποιητή (λυρική

ποίηση)

Ο πεζός λόγος:– επιχειρεί να εξηγήσει τη δημιουργία του κόσμου και να

αφηγηθεί ήθη και έθιμα δημιουργώντας τα πρώτα δείγματα ιστορικής γραφής

– φυσικοί φιλόσοφοι (προσωκρατικοί) – ιστορική γραφή (Ηρόδοτος)

27

Το έπος γνώρισε μια δεύτερη άνθιση

28

Αναπτύχθηκε η λυρική ποίηση, μια από τις τρεις μεγάλες κατηγορίες του αρχαίου ελληνικού

ποιητικού λόγου

Η τέχνη

– Δωρικός ρυθμός– Ιωνικός ρυθμός – Κούροι - κόρες– μελανόμορφος - ερυθρόμορφος ρυθμός

30

Μεγάλες καινοτομίες χαρακτηρίζουν την Αρχαϊκή Τέχνη στον τομέα της αρχιτεκτονικής

Το σχέδιο των ναϊκών συγκροτημάτων γίνεται πιο περίπλοκο και υπόκειται σε αυστηρή συμμετρία.Στην ανωδομή τα ξύλινα μέλη αντικαθίστανται σταδιακά από λίθινα.Στην τοιχοδομία αναπτύσσονται νέες τεχνικές.0ι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί που διαμορφώνονται και επικρατούν σε ολόκληρη την αρχαιότητα είναι δύο

31 Ιωνικός ρυθμός Δωρικός ρυθμός

32

Σχεδιαστική αναπαράσταση Ιωνικού ρυθμού

33

Σχεδιαστική αναπαράσταση δωρικού ρυθμού

34

Σύγκριση Ιωνικού και Δωρικού ρυθμού

35

Τα ιωνικά κτήρια χαρακτηρίζονται από ανάλαφρες αναλογίες και μεγαλύτερη διακοσμητικότητα

36

Τα δωρικά κτήρια είναι λιτά, αυστηρά, με βαριές αναλογίες

37

Οι κίονες στον Ιωνικό ρυθμό έχουν ιδιαίτερη βάση

38

Ενώ στο δωρικό πατούν κατευθείαν στην κρηπίδα

39

Τα κιονόκρανα του Ιωνικού ρυθμού σχηματίζουν έλικες

40

Του δωρικού ρυθμού είναι απλά, χωρίς ιδιαίτερη διακόσμηση

41

Αντί για τα τρίγλυφα και τις μετόπες του δωρικού ρυθμού στον ιωνικό υπάρχει μια συνεχόμενη ζώνη με ανάγλυφες

παραστάσεις, η «ζωφόρος».

42

Τρίγλυφα: τρεις γλυπτές κατακόρυφες γραμμές

43

Μετόπες: κατακόρυφες πλάκες με ανάγλυφες παραστάσεις

44

Αέτωμα δωρικού ρυθμού με γλυπτά έργα

45

Και πάνω απ’ όλα το επίσης τριγωνικό αέτωμα του Ιωνικού ρυθμού με ανάγλυφες παραστάσεις

46

Ναός της Αφαίας, Αίγινα 500πΧο καλύτερα διατηρημένος ναός της Αρχαϊκής Εποχής

47

Ναός του Ποσειδώνα (αρχές 5ου αι), Σούνιο

48

Οι ελληνικοί ναοί θα επηρεάσουν την

αρχιτεκτονική ολόκληρου του κόσμου

έως σήμερα

49

Αρχαϊκή γλυπτική

50

Όλα σχεδόν τα έργα της αρχαϊκής γλυπτικής εξυπηρετούσαν λατρευτικές ή γενικότερα

πνευματικές ανάγκεςΑναπτύσσονται δύο βασικοί γλυπτικοί τύποι:

ο ΚΟΥΡΟΣ και η ΚΟΡΗ Σημαντική ανάπτυξη γνώρισε και η μνημειακή

γλυπτική

51

Η ανάπτυξη της μεγάλης γλυπτικής και πλαστικής οφείλεται στην εξέλιξη των τεχνικών επεξεργασίας του μετάλλου με

πρωτοπόρους δημιουργούς το Ροίκο και το Θεόδωρο και την έναρξη της χαλκοπλαστικής τέχνης

52

Δαιδαλικός ρυθμός Στο μυθικό τεχνίτη Δαίδαλο αποδίδονται τα πρώτα γλυπτά μνημειακού 

χαρακτήρα.   Κατεξοχήν διακοσμητικός ρυθμός.

   Τα γωνιώδη στοιχεία στρογγυλεύουν, οι όγκοι αποδίδονται ρεαλιστικότερα.

53

ΚούροςΑγάλματα με τη μορφή νεαρών αγοριών, επιτύμβια μνημεία ή αναθήματα σε ιερά.Συνδέονται συχνά με τον Απόλλωνα και εμφανίζονται με «ηρωική γυμνότητα».Οι ντυμένοι κούροι αποδίδουν και θεούς σε ώριμη ηλικία ή αξιοσέβαστα πρόσωπα.Οι μορφές στέκουν ακίνητες απέναντι στο θεατή, με προβολή του αριστερού ποδιού και δράσης, ανάλογα με το θέμα, το λύγισμα των χεριών. Ξεχωρίζουν για τη σαφή στροφή τους προς τη ρεαλιστική απόδοση των διαστάσεων του σώματος.Στερεότυπη έκφραση του προσώπου ένα μειδίαμα, το «αρχαϊκό μειδίαμα»

54

Τυπολογική εξέλιξη του κούρου από τα τέλη του 7ου αιώνα έως τις αρχές του 5ου

55

Όρθια στάση, γυμνότητα, προβολή ποδιού, μειδίαμα

56

Ντυμένοι κούροι ή με προσφορές στους θεούς, ιππείς κλπ…

57

Ο κούρος του Σουνίου (ναός Ποσειδώνα)

58

Κριτίου παις

59

Ξανθός έφηβος Αριστόδικος

60

                                  Κόρες    Ντυμένες νεαρές κοπέλες, με περίτεχνη κόμμωση,

στολισμένες με πλήθος κοσμημάτων ή θεές και αξιοσέβαστες δέσποινες.

Συνηθέστερο ένδυμα ο ιωνικός χιτώνας με πολλές πτυχώσεις, το επίβλημα (πανωφόρι) και ο πέπλος.

Χαρακτηριστική έκφραση το μειδίαμα

61

62

Ευθυδίκου κόρη, η «μουτρωμένη»

63

64

Κόρες από την Ακρόπολη

65

Μνημειακή γλυπτικήη διακόσμηση των ναών και των επιτύμβιων αναθημάτων με μεγάλα

γλυπτά γνώρισε σημαντική ανάπτυξηκατά την Αρχαϊκή εποχή

66

Γλυπτά επιτύμβιων ιερών (ταφικών μνημείων)

Επιτύμβια στήλη εφήβου η νεκρή Ηγησώ και μια δούλη

67

Ακόμα αγάλματα ζώων ή μυθολογικών τεράτων

68

Αρχαϊκή κεραμική

Η Κόρινθος κυριαρχεί αρχικά στην παραγωγή αγγείων

Είναι ζωγραφισμένα με: • εικόνες ζώων ή μυθολογικών τεράτων• αφηγηματικές σκηνές από τη μυθολογία

69

Ο Αχιλλέας παραλαμβάνει τα όπλα του από τη Θέτιδα κυνήγι αγριόχοιρου

70

Δύο ρυθμοί επικρατούν

1. ο μελανόμορφος

• Τον επινόησαν κορίνθιοι καλλιτέχνες.• Οι μορφές αποδίδονται με μαύρο (αλλά και

βυσσινί ή λευκό σε ορισμένα σημεία).• Οι λεπτομέρειες χαράσσονται με αιχμηρό

εργαλείο• Χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα και στην Αθήνα

71

Μελανόμορφος αμφορέας μελανόμορφη λήκυθος Κόρινθος Αθήνα

72

Ζωγράφος του Νέσου ζωγράφος των γοργόνων αττικός αμφορέας μελανόμορφος λέβης

73

2. Ερυθρόμορφος ρυθμός

• Απόδοση των μορφών αντίστροφα με κόκκινο (του πυλού) σε μαύρο φόντο.

• Οι λεπτομέρειες ζωγραφίζονται με χρώμα• Δημιουργήθηκε από αθηναίους καλλιτέχνες

74

Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας αττικός ερυθρόμορφος ψυκτήρας

75

Χαλικωτός κρατήρας λήκυθος

Η φιλοσοφία

• γένεση στην Ιωνία όπου και εντοπίζονται οι πρώτες πνευματικές και καλλιτεχνικές ανησυχίες

• εξάπλωση στο μητροπολιτικό και αποικιακό ελληνικό χώρο

77

Η συστηματοποίηση των ιδεών για τον κόσμο και τον άνθρωπο γέννησε την ιωνική φιλοσοφία

Θαλής Αναξίμανδρος Ηράκλειτος Πυθαγόρας

Θρησκευτικές δοξασίες - λατρεία

• αποκρυστάλλωση θρησκευτικών δοξασιών και τρόπου λατρείας

• κοινά σε πανελλήνιο επίπεδο τα χαρακτηριστικά της μορφής κάθε θεού

• πανελλήνια, φημισμένα ιερά (Δελφών, Ολυμπίας, Δήλου…)