Οι Εβραίοι της

Θεσσαλονίκης

Ο Υασισμός έρχεται

πρώτα για τους

άλλους και έπειτα για

όλους

27 Ιανουαρίου

Ημέρα Μνήμης

Επιμέλεια Σσομπανίδου Ξανθίππη ΠΕ01

ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ, μια πόλη με καίρια θέση στο σταυροδρόμι

Ανατολής και Δύσης, Βορρά και Νότου, με χαρακτήρα πολυπολιτισμικό. Η ιστορία της μοιάζει με μωσαϊκό.

Η κάθε ψηφίδα του έχει άλλο σχήμα, άλλη προέλευση, προέρχεται από μια διαφορετική εποχή , μια διαφορετική παράδοση. Όμως όλες μαζί οι

ψηφίδες αυτές, αν και ετερόκλητες εντάσσονται σε μια περίτεχνη σύνθεση, ένα ψηφιδωτό.

Για περισσότερους από είκοσι αιώνες, η Θεσσαλονίκη στάθηκε το καταφύγιο τον καταδιωγμένων Εβραίων της Ευρώπης, δημιουργώντας μία μεγάλη Εβραϊκή Κοινότητα, από τις σημαντικότερες ίσως σ' ολόκληρο

τον κόσμο, ιδιαίτερα κατά την περίοδο 1492 - 1943.

Παρόλο που οι ιστορικές αποδείξεις είναι περιορισμένες,

πιστεύεται ότι οι πρώτοι Εβραίοι που εγκαταστάθηκαν στη

Θεσσαλονίκη ήρθαν από την Αλεξάνδρεια περίπου το 140 π.Φ.

Σα μέλη της κοινότητας αυτής ήταν συγκεντρωμένα στην

περιοχή γύρω από το λιμάνι της πόλης. Λέγεται ότι ο Απόστολος

Παύλος κήρυξε για τρία συνεχόμενα άββατα στη υναγωγή

κοντά στο λιμάνι, πριν να τον αναγκάσουν να εγκαταλείψει την

πόλη.

Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής και

αργότερα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας είχαν ελληνικά

ονόματα και μιλούσαν Ελληνικά. Αυτή η αρχαία κοινότητα έγινε

γνωστή ως «Ρωμανιώτες».

Σο 1376 έρχονται στη Θεσσαλονίκη διωγμένοι από την Ουγγαρία και τη

Γερμανία οι Εβραίοι Ασκεναζίμ που διέφεραν από τους Ρωμανιώτες

από κάθε άποψη: ενδυμασία, διατροφικές συνήθειες, θρησκευτικές

τελετές, βιβλία προσευχών, κλπ. Οι αφίξεις τους συνεχίζονται σε όλον

τον 15ο αιώνα.

Σο 1492 βρίσκουν καταφύγιο στην πόλη 15.000 με 20.000 Ισπανοεβραίοι

διωγμένοι από τον Υερδινάνδο και την Ισαβέλλα. Είναι οι γνωστοί

εφαραδίτες.

Η ονομασία αυτή προέρχεται από τη λέξη εφεράδ, που στα εβραϊκά σημαίνει Ισπανία.

Μιλούσαν τη Λατίνο ή Λαδίνο, μια διάλεκτο Καστιλλιάνικων ισπανικών με πολλά εβραϊκά στοιχεία.

Σο 1519, σύμφωνα με τουρκικές αρχειακές πηγές, κατοικούν στη Θεσσαλονίκη : περίπου 6.870 μουσουλμάνοι. Οι χριστιανοί φτάνουν περίπου 6.635 άτομα. Οι Εβραίοι αριθμούν σύνολο περίπου 15.715 άτομα.

Οι Εβραίοι θα καταλάβουν τις

ερειπωμένες κι έρημες σχεδόν

συνοικίες της κάτω από την

Εγνατία περιοχής , από το

Βαρδάρη μέχρι τη σημερινή

Διαγώνιο.

Δηλαδή, οι Εβραίοι δεν

κατοικούσαν κοντά στους

άρχοντες , τους Σούρκους, οι

οποίοι διέμεναν στα ανώτερα

μέρη της πόλης.

Σα πρώτα χρόνια του ερχομού τους, ήταν τεχνίτες

και η πόλη φημιζόταν για

τους Εβραίους υφαντές και

βαφείς μεταξιού και μαλλιού.

Εργάζονταν ακόμη στα γύρω ορυχεία χρυσού και

ασημιού. Τπήρχαν επίσης

Εβραίοι εργάτες, αγρότες

και ψαράδες.

υνοικία εμπί λεγόταν ένα μέρος από τα γνωστά Λαδάδικα. Ήταν συγκεντρωμένο εκεί το εμπόριο αποικιακών προϊόντων και οι

περισσότεροι έμποροι ήταν Εβραίοι.

τα μέσα του 19ου αιώνα ιδρύθηκαν από Εβραίους στη

Θεσσαλονίκη βιομηχανίες πλινθοποιίας και αλευρόμυλων,

σαπουνοποιίες, βαμβακοβιομηχανίες, μεταξουργεία και

μεταλλοβιομηχανίες.

Ωστόσο, οι περισσότεροι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ήταν

φτωχοί, άνεργοι, αχθοφόροι και μικροπωλητές

την Οθωμανική αυτοκρατορία η ζωή των Εβραίων βελτιώθηκε και

ήταν ελεύθεροι να ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα και να

αυτοδιοικούνται.

Ιδρύθηκαν κοινοτικά σχολεία, ακαδημαϊκά ιδρύματα, Μουσική

Ακαδημία και Ανώτατη Θεολογική σχολή. Δημιουργήθηκαν

βιβλιοθήκες και τυπογραφεία εφάμιλλα των ευρωπαϊκών. Από τον

16ο και ως τα μέσα του 20ού αιώνα η Θεσσαλονίκη ήταν το κέντρο

του σεφαραδισμού στην Ευρώπη.

Σην εποχή αυτή υπήρχαν Εβραίοι σε κάθε επάγγελμα: έμποροι,

καπνεργάτες, δικηγόροι, γιατροί, δάσκαλοι, αλλά και λιμενεργάτες.

Κάθε άββατο η πόλη και το λιμάνι ακινητοποιούνταν, επειδή οι

Εβραίοι δεν εργάζονταν.

Όταν οι Νεότουρκοι στην Θεσσαλονίκη εξεγέρθηκαν κατά του

ουλτάνου Αμπντούλ Φαμίτ Β’, πολλοί Εβραίοι συγκαταλέγονταν

στους οπαδούς τους.

Σην ίδια εποχή οι Εβραίοι οργάνωσαν ανοιχτά σοσιαλιστικά και

συνδικαλιστικά κινήματα επειδή πίστεψαν ότι η νέα κυβέρνηση ήταν

πιο φιλελεύθερη και πιο ανεκτική από την προηγούμενη.

Η «Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπομδία Θεσσαλομίκης», η οποία έγιμε ευρύτερα γμωστή ως Φεντερασιόν , με αρχηγό τομ Αβραάμ Μπεμαρόγια

Με την απελευθέρωση ο βασιλιάς Γεώργιος αναγνώρισε τους Εβραίους ως ισότιμους Έλληνες πολίτες.

Σο 1917 μία μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης, αφήνοντας περίπου 50.000 Εβραίους που κατοικούσαν στο κέντρο της Θεσσαλονίκης άστεγους. Η Ελληνική κυβέρνηση, που ακολούθησε πολιτική του εξελληνισμού της πόλης, ήταν πρόθυμη να αποζημιώσει τους Εβραίους, των οποίων τα σπίτια είχαν καταστραφεί, αλλά αρνήθηκε να τους επιτρέψει να επιστρέψουν σε συγκεκριμένα μέρη της πόλης, αναγκάζοντας πολλούς απ’ αυτούς να εγκαταλείψουν τη χώρα και να μεταναστεύσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αγγλία, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Αλεξάνδρεια.

Η Μικρασιατική καταστροφή και η μαζική εγκατάσταση 100.000

Ελλήνων προσφύγων στη Θεσσαλονίκη άλλαξε τη δημογραφική

της σύνθεση και ανέτρεψε τις πολιτικές προτεραιότητες.

Νόμος του 1924 κατέστησε υποχρεωτική την αργία της Κυριακής.

Σο 1931 τα μέλη της φασιστικής «Εθνικής Ένωσης Ελλάδος»,

έκαψαν την εβραϊκή συνοικία Κάμπελ. Η συνοικία του Κάμπελ

ήταν μια φτωχογειτονιά όπου διέμεναν σε παράγκες, περίπου

220 οικογένειες Εβραίων που είχαν χασει τα σπίτια τους στην

πυρκαγιά του 1917.

10.000 Εβραίοι μετανάστευσαν από φόβο στην Παλαιστίνη. Σο

εβραϊκό στοιχείο με 52.000 μέλη αντιπροσώπευε τώρα το 1/6 του

πληθυσμού και το 20% της οικονομίας της πόλης.

Εβραίοι εγκαταλείπουν τα σπίτια τους στη συνοικία Κάμπελ της Θεσσαλονίκης φοβούμενοι κι άλλες επιθέσεις, 29 Ιουνίου 1931

τις Αρχές του

Β’ Παγκοσμίου πολέμου Οι πρώτες στρατιωτικές φάλαγγες των Γερμανών μπήκαν

στη Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου 1941.

Λίγες μέρες αργότερα απαγορεύουν την είσοδο των

Εβραίων σε καφενεία, ζαχαροπλαστεία κ.λπ., επιτάσσουν το

νοσοκομείο Φιρς και πολλά εβραϊκά σπίτια, φυλακίζουν τα

μέλη του κοινοτικού υμβουλίου, διατάζουν τουs Εβραίους να

παραδώσουν τα ραδιόφωνα τους και λεηλατούν τα γραφεία

της Κοινότητας και τις πλουσιότερες εβραϊκές βιβλιοθήκες.

Σο καλοκαίρι του 1942, όλοι οι άντρες Εβραίοι, περίπου 8000,

ηλικίας από 18 έως 45 διατάχθηκαν να παρουσιαστούν στην

πλατεία Ελευθερίας για να επιστρατευτούν για καταναγκαστική

εργασία. Η συμπεριφορά των Γερμανών είναι εξευτελιστική...

Πολλοί στάλθηκαν αμέσως σε περιοχές που τις μάστιζε η

ελονοσία, όπου δούλευαν δέκα ώρες την ημέρα με πολύ λίγο

φαγητό. Μέσα σε δέκα εβδομάδες το 12% από αυτούς, είχε

πεθάνει.

Μετά από διαπραγματεύσεις, οι Γερμανοί συμφώνησαν να

απαλλάξουν τους Εβραίους από την καταναγκαστική εργασία με

αντάλλαγμα το ποσό των δυόμισι δισεκατομμυρίων δραχμών, το

οποίο η κοινότητα συγκέντρωσε με τεράστιες δυσκολίες.

το τέλος του ίδιου χρόνου, οι ναζί κατάσχουν τις καλύτερες

εβραϊκές επιχειρήσεις και καταστρέφουν το Ισραηλιτικό

Νεκροταφείο.

Λίγο αργότερα,στις 6.2.43 ,δόθηκε

η διαταγή που τους υποχρέωνε να

φορέσουν το κίτρινο Άστρο του

Δαυίδ.

Σα καταστήματα και τα γραφεία τους έπρεπε να σημαδευτούν με

παρόμοιο τρόπο. Επιπλέον μερικές

περιοχές που κατοικούνταν ως επί

το πλείστον από Εβραίους

περικλείστηκαν , έγιναν γκέτο. Σους απαγορεύεται επίσης η χρήση

τηλεφώνων και δημοσίων

μεταφορικών μέσων.

Επιβάλλουν στους Εβραίους να συντάξουν αναλυτικές δηλώσεις των

περιουσιακών τους στοιχείων.

Σο πρωί της 14ης Μαρτίου 1943, οι κάτοικοι του συνοικισμού Βαρόνου

Χιρς διατάχθηκαν να συγκεντρωθούν στην τοπική τους συναγωγή.

Σο επόμενο πρωί τους οδήγησαν μέχρι το σταθμό.

Σριακόσια βαγόνια τρένου που προορίζονταν για ζώα, υπερφορτώθηκαν δύο φορές απ’ όσο χωρούσαν, τα έκλεισαν, μετά τα

σφράγισαν και γραμμή για τα διαβόητα στρατόπεδα συγκέντρωσης

Άουσβιτς και Μπίρκενάου.

Η τελευταία αποστολή έφυγε στις 7 Αυγούστου του 1943.

Ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος διαμαρτυρήθηκε

επίσημα για να ανακοπούν οι αποστολές και συνυπέγραψε μαζί με

τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό ,29 ακόμα προέδρους οργανώσεων,

την Ακαδημία και τις Ανώτατες χολές μέχρι τα τεχνικά και

επαγγελματικά επιμελητήρια, ένα έγγραφο.

Σο κείμενο αυτό ήταν συνταγμένο σε αυστηρό ύφος και

αναφερόταν στην ακατάλυτη αλήθεια των δεσμών που ταυτίζουν

απολύτως τους Έλληνες Φριστιανούς Ορθόδοξους με τους Έλληνες

Εβραίους υπό την κοινή και μόνη έννοια "Έλληνες".

Και είναι αναμφισβήτητο, ότι σ' ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη δεν

αποτολμήθηκε κάποια παρόμοια ενέργεια.

Σην 23η Μαρτίου 1943, υπερασπιζόμενος την ιουδαϊκή κοινότητα, απειλήθηκε από τον στρατηγό τρόοπ με τουφεκισμό. Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός απάντησε στην απειλή του τρόοπ: "Οι Ιεράρχες της Ελλάδος,

στρατηγέ Στρόοπ, δεν τουφεκίζονται, απαγχονίζονται.

Σας παρακαλώ να σεβασθήτε αυτήν την παράδοσιν".

Από τους 46.091 θεσσαλονικείς Εβραίους

που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα

συγκέντρωσης, επέστρεψαν μόνο 1950,

δηλ. ένα ποσοστό 4% περίπου.

Πολύ λίγοι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης βρήκαν καταφύγιο στη γύρω ύπαιθρο ή στην Αθήνα, όπου μεγάλο ποσοστό του Εβραϊκού πληθυσμού σώθηκε χάρη στη βοήθεια του χριστιανικού πληθυσμού.

Μετά την απελευθέρωση βρήκαν τα σπίτια τους κατειλημμένα, την περιουσία τους λεηλατημένη, όλες εκτός από δύο ή τρεις

από τις 19- συναγωγές κατεστραμμένες, το πέντε αιώνων παλαιό νεκροταφείο τους να χρησιμοποιείται

Ανάμεσα στα χαλάσματα οι εναπομείναντες ξανάρχισαν τη ζωή τους απ’ την αρχή.

ΠΟΣΕ ΞΑΝΑ

ΓΙΑ ΚΑΝΕΝΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

ΕΤΧΑΡΙΣΟΤΜΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΟΧΗ Α

Σο τραγούδι της παρουσίασης είναι σεφαραδίτικο « adio guerida »

«Αντίο αγαπημένη» στη γλώσσα λαδίνο.

Μουσική: παραδοσιακή Σεφαραδίτικη

Στίχοι: Isaac Levy