Αντικομουνιστικη ιστορια του κκε

7/18/2019 Αντικομουνιστικη ιστορια του κκε

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf85d4550346484b91cc14 1/235

Ε Π ΙΒ Ο Υ Λ Η Κ Α Ι Α Π Ο Τ Υ Χ ΙΑ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Κ.Κ.Ε.

1 9 1 8 - 1 9 4 9

ΔΗΜ. Γ. ΚΟΥΖΟΥΛΑΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ HOWARD

Ε Π ΙΒ Ο Υ Λ ΗΚ Α Ι

Α Π Ο Τ Υ Χ ΙΑ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Κ.Κ.Ε. 1918-1949

(ΕΚΔΟΣΙΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΟΞΦΟΡΔΗΣ)

Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Ε Κ Δ Ο Σ ΙΣ

Ε Π Η Υ Ξ Η Μ Ε Ν Η

19 7 1

Ε Κ Δ Ο Σ Ι Σ Κ Α Μ Π Α Ν Α

’ π ο κ λ ε ισ τ ιχ ό τ η ς δ ιά τ η ν 'Ε λ λ ά δ α

Κ ο ύ σ ο ν λ α ς —Κ α μ π α ν ά ς {197Γ )

ν Ε κ δ ο σ ις Κ α μ π α ν α , Ά θ ή ν α ι

Α π ο κ l ι m ι κ ό τ η Δ

η } . .

• λ λ ά δ α

Κ ο ύ σ ο ι ι l α ,

Κ α μ π α ν ι 1 , 1971)

Έ χ δ ο σ ι ,

Κ α μ π α Ά 6 ή J O α ι

ΠΙΙΜΑΞ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Π ΡΟ Λ Ο Γ Ο Σ - X. ΓΟ Υ Ν Τ Χ Α Ο Υ Σ (Κ Ρ ΙΣ )

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Π ΡΩ Τ Ο Ν

Α Λ Λ Ε Π Α Λ Λ Η Λ Ε Σ Κ Ρ ΙΣ Ε ΙΣ

Ή Σ ύσ κεψ ις στο Ξ ενοδοχεΐον «Π ειραιεύς» 11-12

Ή Έ πίδρ α σ ις της Τ ρίτης Δ ιεθνούς 12 -13

‘Έ να "Α τυχο Β ήμα πρό ς την Κ ατεύθυνσιν

της Κ ομιντέρν 13 -15

Ή Π ροσ έγγισις μέ την Κ ομιντέρν προ κα λεϊ

καί άλλες ’Α νω μαλίες 15-16

Π ροσ πάθεια διά την άνάκτησιν τής Α νεξαρ

τησ ίας 16-Ί8

Ο ί Κ ομμουνισται άπό τό Μ ικρασιατικό Μ έ

τω πο 18-19Κ Ε Φ Α Λ Α I Ο Ν Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο Ν

Η «Μ Π Ο Λ Σ ΕΒ ΙΚ Ο Π Ο ΙΗ Σ ΙΣ )) ΤΟ Υ Κ Ο Μ Μ Α Τ Ο Σ

Ε κκ αθα ρίσ εις Σ τελεχώ ν 20-22

Τό Σ ύστημα τω ν Π υρήνω ν 22-24

Ν όμιμη καί Π αράνομη Δ ραστηριότης 24-27

Κ Ε Φ Α Λ Α !Ο Ν Τ Ρ ΙΤ Ο Ν

Ο Σ Τ Α Λ ΙΝ ΙΣ Μ Ο Σ Κ Α Ι 01 Ε Λ Λ Η Ν Ε ΣΚ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣΤΑ Ι

«Λ ικβινταριστές» καί Σ ταλινικοί 28-30

Τό Τ ρίτο Τ ακ τικό Σ υνέδριο συνέρχεται έπίτέλο υς 30 - 31

Ό Ρόλος του Κ όμματος αλλάζει 31-33

’Α νατρεπτικοί Μ έθοδοι 33 - 35

To ΚΚ Ε καί οί Ε λληνικές Ε ργατικές Ε

νώ σεις 35 - 36

Ή Ε πιρροή του Κ άματος έξανεμίζεται 36-37

Π άλη «χω ρίς άρχές» 37 - 39

Ή Κ ομιντέρν έγκαθισ τα τήν «νέα ήγεσία»

του Κ Κ Ε 39-41

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Τ Ε Τ Α Ρ ΤΟ Ν

Τ Ο Κ Κ Ε Σ Τ Η Ν Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Κ Ο Ν ΙΣ Τ ΡΑ

Π ρώτη Ε πα φ ή μέ τις Κ άλπες 42-4 3

Ή Γενική ’Α περγία του 1923 43 -46

Ο ί Π ρώτοι Κ ομμουνισται μπαίνουν στήν

Β ουλή 46 - 48

Μ ιά χαμένη Ε υκαιρία 48 - 49

Ό Ν όμος κατά τής κομμουνιστικής Δ ημ α

γω γία ς 49 - 51

Τό Κ όμμα γνω ρίζει τήν Μ εγαλύτερή του

Π αρακμή 51 - 52

Κ ΕΦ Α Λ Α ΙΟ Ν Π Ε Μ Π Τ Ο Ν

Τ Ο «Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν ΙΚ Ο Ν Ζ Η ΤΗ Μ Α ))

Ή Λ υδία Λ ίθος του "Ε λληνος Κ ομμουνιστου 53-5 5

Τ ό Κ όμμα υποστηρίζει τό Μ ακεδονικό 55-61Ή Ε λληνική Ά ντίδρασ ις κατά της Κ ομ

μουνιστική ς Π ολιτικής 61 - 62

Ή Β ουλή καί τό «Μ ακεδονικό Ζ ήτημα» 63 - 67

Ή Ν έα Ή γεσ ία καί τό ’Ε θνικόν Ζ ήτημα 67 -69

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

ΤΟ «ΜΟΝΟΛΙΘΙΚΟΝ ΚΟΜΜΑ»Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Ε Κ ΤΟ Ν

Ε Π ΙΣ Κ Ε Υ Α Ζ Ο Ν Τ Α ΣΤΟ Υ Σ ΓΚ Ρ ΕΜ ΙΣΜ Ε Ν Ο Υ Σ Φ Ρ Α Χ Τ ΕΣ

Τ ά Π ρώ τα Β ήματα τής Ν έας Η γεσ ίας 73-75

Τό ’Α λφά βητο τής Κ ομμουνιστικής Ό ργα -

νώ σεω ς 75 - 78

Τό Κ Κ Ε κερδίζει λίγο ’Έ δαφ ος 79-8 2

Π ερισσ ότερος Σ υγκεντρω τισμ ός 82

Ή θεω ρία τής «άσ τικοδημοκρα τικής επανά

στασης» 82 - 84

Κ Ε Φ Α Λ Α IΟ Ν ΕΒ Δ Ο Μ Ο Ν

Υ Π Ο Ν Ο Μ Ε Υ Σ ΙΣ KATQ Α Π Ο Τ Ο Π Ρ Ο Σ Ω Π Ε ΙΟΤ Η Σ Σ Υ Ν Ε ΡΓ Α Σ ΙΑ Σ

Ε πιστροφ ή στήν Τ ακτική «Ε νω μένο Μ έτω πο έκ τώ ν ’Ά νω » 85 - 86

Ή Δ ύσκολη Τ έχνη τής Π αραπλανήσεω ς 86-88

Τό Β ενιζελικό Π ραξικόπ ημ α του Μ αρτίου

1935 ' 88 -90

Ο ί Ε κλ ογές άποκαλύπτουν κάποια Π ρόοδο 90

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Ο Γ Δ Ο Ο Ν

Η Π Ρ Ο Ε Τ Ο ΙΜ Α Σ ΙΑ «Γ ΙΑ Τ Ο Υ Σ Α Π Ο Φ Α Σ ΙΣ Τ ΙΚ Ο Υ ΣΑ Γ Ω Ν Ε Σ Π Ο Υ Ε Ρ Χ Ο Ν Τ Α Ι))

Ο Ι Σ τόχοι της Υ πονομευτικής Δ ράσεω ς

του Κ Κ Ε 91-92Τό Κ Κ Ε έντείνει τήν προετοιμα σία τής Έ -

πα νασ τάσεω ς 92 - 94

Σ τόχος: ό «Μ οναρχοφασ ισμός» 94-9 9

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Ε Ν Α Τ Ο Ν

Δ ΙΚ Τ Α Τ Ο ΡΙΑ "Η Ε Π Α Ν Α Σ Τ Α Σ ΙΣ ;

Ή Ε πιστροφ ή του Β ασιλέω ς 100-104Ή Σ υμφ ω νία Σοφ ούλη - Σ κλάβ αινα 104-107Ό Μ εταξάς γίνεται Π ρω θυπουργός 108-110Ο ί Τ αρα χές του Μ αΐου 1936 110-113Ή Λ ύσις: Δ ικτατορία ή Έ πα νάσ τασ ις 113-117

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Δ Ε Κ Α Τ Ο Ν

Τ Ο Κ Ο Μ Μ Α Ε Π Ι 4 η ς Α Υ ΓΟ Υ ΣΤ Ο Υ

Ό Π αράνομος Μ ηχανισμός του Κ Κ Ε α

ποσυντίθεται 118-121

«Ο ί Δ ηλώ σεις Μ ετανοίας» 121-125

Ό Μ ανιαδάκης δημιουργεί δικό του

Κ ομμουνιστικό Κ όμμα 125-126

Ή Έ ξέγερσ ις στά Χ ανιά τον ’Ιούλιοτου 1938 127-128

Ή 5η ‘Ο λομέλεια και ή Κ ομιντέρν Τ28 -129

Τό Κ Κ Ε καί ό Έ λληνοϊταλικός πόλεμος 130-134

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΝ

Η ΕΚΜΕΤΑΛΕΥΣΙΣ

ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΥ

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Ε Ν Δ ΕΚ Α Τ Ο Ν

Τ Ο Κ ΙΝ Η Μ Α Α Ν Τ ΙΣ Τ Α Σ Ε Ω Σ Α Π Λ Ω Ν Ε ΤΑ Ι

Ή Ά νασ υγκρότησ ις του Δ ιαλελυμένου

Κ όμματος 137-138

Έ θνικόν Ά πελευθερω τικόν Μ έτω πον 138-140

To Ε.Α .Μ . κερδίζει "Ε δαφος 140-142

Τό Κ .Κ .Ε. προσδιορίζει τούς Π ολιτικούς

Σ κοπ ούς του 142

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Δ Ω Δ Ε Κ Α Τ Ο Ν

Η Μ Ο Ν Ο Π Ω Λ Η Σ ΙΣ Τ Η Σ Α Ν Τ ΙΣ Τ Α Σ Ε Ω Σ

Τό Κ .Κ .Ε . καί οί Β ρεταννοί 143-146

Ό ΕΛ Α Σ συγκρούεται μέ τις άλλες 'Ο

μάδες 146-149

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Δ Ε Κ Α Τ Ο Ν Τ Ρ ΙΤ Ο Ν

Π Ρ Ο Σ Τ Η Ν Υ Φ Α ΡΠ Α ΓΗ Τ Η Σ Ε Ξ Ο Υ Σ ΙΑ Σ

Ή Ά πόφ ασ ις έναπόκειται σ’ ενα Σ τρα

τιω τικό πιλότο 150-151

Σ υνομιλίες στο Κ άϊρο 151-152

Έ ξόντω σις ’Α ντιπάλω ν 152-153

Ή Σ υμφ ω νία τής Π λάκας 153-154

Ή ΐδρυσις τής Π Ε Ε Α 154-155

Ή ’Α νταρσ ία στήν Μ έση ’Α νατολή 155-158

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Δ Ε Κ Α Τ Ο Ν Τ ΕΤ Α Ρ ΤΟ Ν

Η «Α Ν Α ΙΜ Α Κ Τ Ο Σ Α Π Ε Λ Ε Υ Θ Ε ΡΩ Σ ΙΣ ))

Ή Σ υμφ ω νία του Λ ιβάνου 159-161

Ή Ά γγλοσ οβιετική Σ υμφ ω νία γιά τα

Β αλκάνια 161-164Ή «’Α προσδόκητη καί ’Α νεξήγητη» Μ ε

τασ τροφ ή 164 -167

Τ ά Δ εκεμβ ριανά 167-173

Γιατί Ά πέτυχε τό Κ Κ Ε; 173-177

Ή Σ υμφ ω νία τής Β άρκιζας 177-178

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΝ

Ο ΤΡΙΤΟΣ ΓΥΡΟΣ

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Δ Ε Κ Α Τ Ο Ν Π Ε Μ Π Τ Ο Ν

«Α Ν Α Σ Υ Ν Τ Α Σ Σ Ο Ν Τ Α Σ Τ ΙΣ Κ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣ ΤΙΚ Ε ΣΔ Υ Ν Α Μ Ε ΙΣ ))

Ή ’Επιστροφή του «Α ρχηγού» 181 -183

Π ροετοιμάζοντας τόν Τ ρίτο Γύρο 183-186

«Ν ά φύγουν οί ’Ά γγλοι» 186-190"Ε να Σ φ άλμ α Τ ακτικής 190-192

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Δ Ε Κ Α Τ Ο Ν ΕΚ Τ Ο Ν

Α Ν Τ Α ΡΤ Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ

^Η ταν ή Κ ατάστασις «‘Ώ ριμ η» γιά μιά

«’Έ νοπλη Ά ναμέτρησ ι;» 193-194

Τό Κ Κ Ε έξαπο λύει τόν Τ ρίτο Γυρο του 194-197

Ο ί Β ασικοί Κ ανόνες του Ά νταρτοπολέ-

μου 197 -199

Ό Σ υμμοριτοπόλεμος Μ αίνεται 199-201

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Δ ΕΚ Α Τ Ο Ν Ε Β Δ Ο Μ Ο ΝΟ Ι Τ Υ Χ Ε Σ ΤΟ Υ Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ Α Λ Λ Α Ζ Ο Υ Ν

Α ρχίζου ν οί έσω τερικές διενέξεις 202 - 204

Ζ αχαριάδη ς έναντίον Μ άρκου 204-2 05

Υ ιοθετείται Σ ω στή Τα κτική κατά τω ν

Κ ομμουνιστώ ν 205 -213

Τ ά Π ρα γμα τικά Α ίτια τής Ρ ήξεω ς Τ ίτο-

Σ τάλιν 213-223

Ή Τ ελευταία Π ράξις 223-224

Μ ετά τήν ήττα 229 - 233

Β ιογραφικά Σ ημ ειώ μα τα 235-236

Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

‘Υ π ό Σ . Μ . Κ ρ ί σ τ ο φ ε ρ (Κ ρ ι ς ) Μ . Γ ο υ ν τ χ ά ο υ ζ' Α ρχηγού Σ υμ μ αχική ς ’Α ποσ τολής έν Έ λλά δι κατά τήν Κ ατοχήν

νϋν Μ έλους τής Β ουλής τώ ν Κ οινοτήτω ν

Τ ό ν ά ε ίν α ι κ ά ν ε ις μ έ λ ο ς τ ο ν Κ Κ Ε — κ ο υ κ ο υ έ ς δ π ω ς το υ ς λ έ γ α μ ε τ ό τ ε — α π α ιτ ε ί ιδ ιό τ η τ ε ς π ο ύ σ π ά ν ια τ ις ε υ ρ ί σ κ ε ι κ α ν ε ίς σ έ έ ν α "Ε λ λ η ν α . Γ ι α υ τ ό κ α ί π ρ α γ μ α τ ικ ο ί κ ο μ μ ο υ ν ισ τ α ι ε λ ά χ ισ τ ο ι υ π ή ρ ξ α ν .*Ε ν ί-

ο τ ε ό Ιδ ε ο λ ό γ ο ς ή ό π α τ ρ ιώ τ η ς , σ έ σ τ ιγ μ έ ς κ ρ ίσ ε ω ς , η ό α π ο γ ο η τ ε υ μ έ ν ο ς σ έ σ τ ιγ μ έ ς α π ε λ π ι σ ί α ς , ζ η τ ο ύ -

σ α ν κ α τ α φ ύ γ ιο σ τ ο κ ό μ μ α . Ά λ λ α δ έ ν έ μ ε ν α ν έ κ ε ϊ γ ιά π ο λ ύ . Γ ιά ν ά μ ε ίν η έ ν α ς "Ε λ λ η ν α ς σ έ δ λ η τ ο υ τ ή ν ζ ω ή κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ή ς θ ά π ρ έ π ε ι ν ά ε ίν α ι ε ίτ ε π ο λ ύ α φ ε λ ή ς ε ϊτ ε π ο λ ύ α σ υ ν ε ίδ η τ ο ς , κ α ί δ έ ν χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι κ α ν ε ίς μ ε γ ά λ η φ α ν τ α σ ία γ ιά ν ά κ α τ α λ ά β η π ο ιά α π ό τ ις δ υ ο α υ τ έ ς κ α τ η γ ο ρ ίε ς ε ίχ ε μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς π ι θ α ν ό -

τ η τ ε ς ν ά κ α τ α λ ά β η τ ή ν ή γ ε σ ί α τ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς .

Ε ίν α ι θ λ ιβ ε ρ ή ή Ι σ τ ο ρ ία , μ έ τ ή ν α δ ιά κ ο π η δ ια -

δ ο χ ή κ ρ ίσ ε ω ν κ α ί σ κ ο τ ε ιν ώ ν έ λ ιγ μ ώ ν , π ο ύ ξ ε τ υ -

λ ί γ ε ι ο Κ α θ η γ η τ ή ς Κ ο ύ σ ο υ λ α ς σ τ ο α ύ θ ε ν τιν ό κ α ί

έ π ισ τ η μ ο ν ικ ό σ ύ γ γ ρ α μ μ ά τ ο ν .

Τ ό α π ο κ α λ ώ «α υ θ ε ν τ ικ ό » κ α ί έ χ ω κ ά π ο ια β ά σ ι. Γ ιά μ ι ά σ ύ ν τ ο μ η α λ λ ά κ ρ ίσ ιμ η ισ τ ο ρ ικ ή π ε ρ ίο δ ο —α π ό τ ό 1942 έ ω ς τ ό 1945 — θά μ π ο ρ ο ύ σ α ν ά π ώ δ τ ι ή μ ο υ ν α υ θ ε ν τ ία σ τ ά ζ η τ ή μ α τ α τ ο ύ Κ Κ Ε κ α ί ε γ ώ . ”Ο σ α ή ξ ε ρ α γ ιά τ ό ν χ α ρ α κ τ ή ρ α τ ο υ ς , τ ις π ρ ο θ έ σ ε ις κ α ί τ ις μ ε θ ό δ ο υ ς τ ω ν τ ά ε ίχ α μ ά θ ε ι ζ ώ ν τ α ς μ α ζ ί τ ο υ ς κ α ί μ α ζ ί μ έ ά λ λ ο υ ς "Ε λ λ η ν ε ς κ ά θ ε τ ά ξ ε ω ς κ α ί π ρ ο ε λ ε ύ σ ε ω ς κ α τ ά τ ή ν δ ιά ρ κ ε ια τ ή ς Γ ε ρ μ α ν ικ ή ς Κ α τ ο χ ή ς . Τ ή ν π ρ ο σ ω π ικ ή μ ο υ ε μ π ε ιρ ία ά π τ ή ν π ε ρ ίο δ ο έ κ ε ί ν η τ ή ν π ε ρ ι έ λ α β α σ τ ο β ιβ λ ίο μ ο υ A PP LE OF DIS-

CORD (Τ ό Μ ή λ ο ν τ ή ς ν Ε ρ ι δ ο ς ) τ ό ό π ο ιο ν , δ π ω ς θ ά δ ή ό π ρ ο σ ε κ τ ικ ό ς ά ν α γ ν ώ σ τ η ς , τ ό έ λ α β ε σ ο β α ρ ά ν π δ ψ ιν ό Κ α θ η γ η τ ή ς Κ ο ύ σ ο υ λ α ς ιδ ίω ς σ τ ο Τ ρ ίτ ο Μ έ -

ρ ο ς τ ο ύ β ιβ λ ίο υ τ ο υ . ’ λ λ ά δ χ ι χ ω ρ ίς κ ρ ιτ ικ ή έ π ιλ ο γ ή κ α ί έ π α ν ε ξ έ τα σ ι. 'Ο κ . Κ ο ύ σ ο υ λ α ς π ρ ο σ θ έ τ ε ι α π ο -

δ ε ικ τ ικ ά σ τ ο ιχ ε ία τ ά ό π ο ια ή τ α ν α δ ύ ν α τ ο ν ά β ρ ώ έ γ ώ τ ή ν έ π ο χ ή έ κ ε ίν η . Κ α ί α υ τ ό π ο ύ θ έ λ ω ν ά το ν ίσ ω ιδ ια ιτ έ ρ ω ς ε ίν α ι δ τ ι δ λ α α υ τ ά τ ά ά γ ν ω σ τ α π ρ ιν σ τ ο ι-

χ ε ία σ υ ν θ έ τ ο υ ν μ ιά ώ λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η ε ικ ό ν α π ο ύ ά π ο τ ε λ ε ϊ σ υ μ π λ ή ρ ω μ α τ ώ ν δ σ ω ν ξ ε τ υ λ ίγ ο ν τ α ι σ τ ο Π ρ ώ -

τ ο κ α ί σ τ ο Δ ε ύ τ ε ρ ο Μ έ ρ ο ς , κ α ί π ρ ο ο ίμ ι ο τ ή ς τ ε -

λ ικ ή ς σ υ ν τ ρ ιβ ή ς π ο ύ π ε ρ ιγ ρ ά φ ε τα ι σ τ ο Τ έ τα ρ τ ο Μ έ -

ρ ο ς . Δ ια β ά ζ ο ν τ α ς τό β ιβ λ ίο α υ τ ό σ υ ν ή ν τ η σ α έ π α ν ε ι λ η μ μ έ ν ω ς π λ η ρ ο φ ο ρ ι α κ ά σ τ ο ιχ ε ία τ ά ό π ο ι α μ ο υ ή σ α ν ά γ ν ω σ τ α κ α ί τ ά ό π ο ια σ υ μ π ί π τ ο υ ν ά π ο λ ύ τ ω ς ή ε π ι-

β ε β α ιώ ν ο υ ν ή δ ι α φ ω τ ίζ ο υ ν π λ η ρ έ σ τ ε ρ ο ν γ ε γ ο ν ό τ α π ο ύ ε ίχ α ζ ή σ ε ι ή π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι τ ό τ ε κ α ί τ ώ ν ο π ο ίω ν τ ή ν σ η μ α σ ία δ έ ν ε ϊχ α π λ ή ρ ω ς ά ν τ ιλ η φ θ ή τ ή ν έ π ο χ ή έ κ ε ί-

ν η . Ο ύ τ ε μ ιά φ ο ρ ά δ έ ν σ υ ν ή ν τ η σ α σ η μ ε ίο σ τ ο ό π ο ιο ή δ ικ ή μ ο υ έ κ τ ίμ η σ ι ς τ ώ ν π ρ α γ μ ά τ ω ν ν ά δ ια φ έ ρ η α π ό έ κ ε ίν η τ ο ύ Κ α θ η γ η τ ο ν Κ ο ύ σ ο ν λ α .

Μ ιά μ α τ ιά σ τ ά β ιο γ ρ α φ ικ ά σ η μ ε ιώ μ α τ α , π ο ύ π α -

ρ α θ έ τ ε ι σ τ ο τέ λ ο ς τ ο ύ β ιβ ϊΐο ν ο σ ν γ γ ρ α φ ε ύ ς , θ ά ά π ο κ α λ ν ψ η έ ν α χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό κ α ί π α ν ο μ ο ιό τ υ π ο φ α ιν ό -

μ ε ν ο . Ό λ ο ι ο ι η γ έ τε ς «ά π ε κ η ρ ύ χ θ η σ α ν » α π ό τ ό κ ό μ μ α όργά ή γ ρ ή γ ο ρ α π ε ρ ιλ α μ β α ν ο μ έ ν ο υ κ α ί τ ο ύ ν π ’ ά ρ ι θ μ ό ν έ ν α κ α τ η γ ό ρ ο υ , τ ο ύ Ιδ ιο υ τ ο ύ Ζ α χ α ρ ιά δ η . Τ ο ύ ς π ε ρ ι σ σ ο τ έ ρ ο υ ς τ ο ύ ς ε ίχ α γ ν ω ρ ίσ ε ι π ρ ο σ ω π ι κ ά κ α τ ά τ ή ν Κ α τ ο χ ή . Ά ν ά μ ε σ ά τ ο υ ς ό σ κ λ η ρ ό ς , δ υ ν α μ ικ ό ς , γ ε ν ε ι ο φ ό ρ ο ς * ρ η ς Β ε λ ο υ χ ι ώ τ η ς π ο ύ σ υ ν ή θ ιζ ε ν ά λ έ η δ τ ι π ρ ο τ ιμ ο ύ σ ε ν ά έ κ τ ε λ έ σ η δ έ κ α ά θ ώ ο υ ς π α ρ ά ν ά τ ο ύ ξ ε φ ύ γ η έ ν α ς έ ν ο χ ο ς , κ α ί σ υ χ ν ά α π έ δ ε ιξ ε δ τ ι δ έ ν τ ό έ λ ε γ ε α υ τ ό ω ς ά σ τ ε ΐο . Κ ι ά κ ό μ α ό δ ιπ λ ω μ ά τ η ς , κ α λ -

λ ιε ρ γ η μ έ ν ο ς , π α ρ α σ τ ρ α τ η μ έ ν ο ς ά σ τ ό ς , ό Κ α ρ α γ ιώ ρ γ η ς . Κ α ί ό ((Γ έ ρ ο ς », ό Γ ιώ ρ γ η ς Σ ιά ν τ ο ς , τ ό ν ό π ο ιο ν ό μ ε ρ ικ α ν ό ς σ υ ν ά δ ε λ φ ό ς μ ο υ Τ α γ μ α τ ά ρ χ η ς Τ ζ έ ρ α λ ν τ Κ . "Ο ο υ ε ν ς π α ρ ω μ ο ιά ζ ε μ έ ά γ ρ ο τ ικ ό δ α ν ο μ έ α

σ τ ις Ή ν . Π ο λ ιτ ε ίε ς . Κ α ί τ έ λ ο ς ό σ υ ν ε π α ρ μ έ ν ο ς φ α -ν α τ ικ ό ς Μ ά ρ κ ο ς Β α φ ε ιά δ η ς π ά ν τ α ν ε υ ρ ικ ό ς κ α ί α ν ή -

σ υ χ ο ς . Κ α ί π ο λ λ ο ί ά λ λ ο ι . Ο ί π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ι δ έ ν ε ίν α ι π ι ά σ τ ή ζ ω ή . Π ο λ λ ο ί β ρ ή κ α ν τ ό ν θ ά ν α τ ο α π ό τ ά χ έ ρ ια τ ώ ν ιδ ίω ν τώ ν σ υ ν τρ ό φ ω ν το υ ς .

ν α π ό φ ε υ κ τ α γ ε ν ν ά τ α ι τ ό ε ρ ώ τ η μ α — δ π ω ς γ ε ν ν ή θ η κ ε κ α ί γ ιά τ ο ύ ς Ν α ζ ή δ ε ς — π ώ ς τέ το ι ο ι ά ν θ ρ ω π ο ι κ α τ ώ ρ θ ω σ α ν ν ά έ π ιβ λ η θ ο ύ ν ; Ο ί λ ό γ ο ι ε ίν α ι π ο λ λ ο ί κ α ί π ε ρ ίπ λ ο κ ο ι, κ α ί θ ά τ ο ύ ς β ρ ή ό ά ν α γ ν ώ σ τ η ς δ ο -

σ μ έ ν ο υ ς μ έ ά κ ρ ιβ ό λ ο γ η ά μ ε ρ ο λ η ψ ία α π ό τ ό ν Κ α θ η -

γ η τ ή Κ ο ύ σ ο ν λ α . 'Η Γ ε ρ μ α ν ικ ή Κ α τ ο χ ή , ή μ υ ω π ία τ ο ν π ο λ ιτ ικ ο ύ κ ό σ μ ο ν τ ώ ν θ η ν ώ ν , ή ά λ λ η λ ο π ρ ό σ α λ λ η π ο λ ι τ ικ ή τ ώ ν Β ρ ε τ α ν ν ώ ν κ α ι * μ ε ρ ικ α ν ώ ν , ο ί φ ιλ ο δ ο ξ ίε ς κ α ί ο ί μ η χ α ν ο ρ ρ α φ ίε ς τώ ν Σ τ ά λ ιν κ α ί Τ ίτ ο ( ά ν κ α ί ε ν ρ ίσ κ ο ν τ ο σ ν χ ν ά σ έ ά ν τ ίθ ε σ ι μ ε τ α ξ ύ τ ο ν ς ) —δ λ ο ι α ν τ ο ί ο ί π α ρ ά γ ο ν τ ε ς φ έ ρ ο ν ν μ έ ρ ο ς τ ή ς ε ν θ ν ν η ς .

Μ ό ν ο ό ε λ λ η ν ικ ό ς λ α ο ς θ ά μ π ο ρ ο ύ σ ε ν ά α π α λ λ α γ ή έ κ τ ο ς Ισ ω ς α π ό τ ή ν κ α τ η γ ο ρ ία δ τ ι δ έ ν δ ι έ γ ν ω σ ε ε γ -

κ α ίρ ω ς τή ν α π ε ιλ ή . Γ ια τ ί δ π ω ς το ν ίζ ε ι ό Κ α θ η γ η -

τ ή ς Κ ο ύ σ ο ν λ α ς , ή ι σ τ ο ρ ί α τ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς κ α τ ά μ έ γ α μ έ ρ ο ς έ ξ ε τ ν λ ίχ θ η σ τ ο «η μ ίφ ω ς », ά γ ν ω σ τ η σ τ ο υ ς π ο λ -

λ ο ύ ς , ε κ τ ό ς ά π ό έ ν α μ ικ ρ ό α ρ ιθ μ ό «μ ε μ ν η μ έ ν ω ν ». Δ ν σ τ ν χ ώ ς ή μ ε ιο ψ η φ ία α ν τ ή ά π ε τ ε λ ε ΐτ ο ά π ό δ ρ α -

σ τ ή ρ ια , ε π ι δ έ ξ ια , α π ο φ α σ ι σ μ έ ν α κ α ί ά σ ν ν ε ίδ η τ α ά τ ο -

μ α . Τ ο ν λ ά χ ι σ τ ο ν δ ν ό φ ο ρ έ ς , τό 1944 κ α ί τ ό 1948, κ α ί ίσ ω ς κ α ί τ ό 1936 ή μ ε ιο ψ η φ ία α ν τ ή π α ρ ’ ο λ ίγ ο ν ά έ π ικ α θ ίσ η σ τ ο ν ς ώ μ ο ν ς τ ο ύ ε λ λ η ν ικ ο ύ λ α ο ύ .

' Η σ ν ν τ ρ ιβ ή τ ή ς κ ο μ μ ο ν ν ι σ τ ικ ή ς έ π α ν α σ τ ά σ ε ω ς ή -

τ α ν φ υ σ ι κ ά κ α ί κ α τ ά κ ύ ρ ιο ν λ ό γ ο ν έ π ί τ ε ν γ μ α τ ο ύ ε λ -

λ η ν ικ ο ύ λ α ο ύ . Ά λ λ ά ο ί "Ε λ λ η ν ε ς δ έ ν ή σ α ν μ ό ν ο ι. Ο ί Β ρ ε τα ν ν ο ί κ α ί μ ε ρ ι κ α ν ο ί έ δ ω σ α ν α π α ρ α ίτ η τ η σ ν μ π α ρ ά σ τ α σ ι μ ε τ ά τ ή ν έ π α ν ό ρ θ ω σ ι τ ώ ν ά ρ χ ικ ώ ν τ ο ν ς σ φ α λ -

μ ά τ ω ν . Ή ά π ο μ ό ν ω σ ις τ ο ύ Τ ίτ ο ά π ό τ ό Σ ο β ιε τ ικ ό

μ π λ ο κ ε ίχ ε α π ο φ α σ ισ τ ικ ή σ η μ α σ ία κ α τ ά τ ό π ι ο κ ρ ί-

σ ιμ ο σ η μ ε ίο τ ο ύ ά γ ώ ν ο ς .

”Ο σ ο ι ά π ό μ ά ς π ή ρ α ν μ έ ρ ο ς ε ίς τ ό ν α γ ώ ν α , μ έ τ ό ν δ ιπ λ ό α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ό σ κ ο π ό τή ν ά π ε λ ε ν θ έ ρ ω σ ι τ ή ς Ε λ λ ά δ ο ς ά π ό τ ή Ν α ζ ισ τ ικ ή Κ α τ ο χ ή χ ω ρ ίς τ ή ν τ α ν τ ά χ ρ ο ν η ν π ο τ α γ ή τ η ς σ τ ο ν κ ο μ μ ο ν ν ισ μ ό , δ έ ν ζ η τ ο ύ -

μ ε έ π α ίν ο ν ς γ ια τ ί π ο λ ε μ ο ύ σ α μ ε γ ιά κ ά τ ι σ τ α ό π ο ιο μ ε τ ε ίχ α μ ε ά μ ε σ α κ α ί π ρ ο σ ω π ι κ ά , δ χ ι σ ά ν ξ έ ν ο ι π ο ν ή ρ χ ο ν τ ο α π λ ώ ς α ρ ω γ ο ί. Γ ν ω ρ ίζ ω δ τ ι α ν ό ι σ χ ύ ε ι γ ιά δ λ ο ν ς έ κ ε ίν ο ν ς π ο ν υ π η ρ έ τη σ α ν σ τ ή ν Σ ν μ μ α χ ικ ή * π ο σ τ ο λ ή π ο ν δ ιο ίκ η σ α σ τ ά ε λ λ η ν ικ ά β ο ν ν ά — ό π ο ι α δ ή π ο τ ε κ α ί ά ν ή τ α ν ή ε θ ν ικ ό τ η τ ά τ ο ν ς : Β ρ ε τ α ν ν ο ί,

μ ε ρ ι κ α ν ο ί, ” λ λ η ν ε ς , Π ο λ ω ν ο ί κ α ί π ο λ λ ο ί ά λ λ ο ι.

Ή π ιο π ο λ ύ τιμ η ά ν ά μ ν η σ ι π ο ν κ ρ α τ ώ ά π ό τ ά χ ρ ό -

ν ια έ κ ε ϊν α ε ίν α ι δ τ α ν ο ί ” λ λ η ν ε ς σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς μ ο ν μ έ ά π ο κ α λ ο ύ σ α ν «δ ικ ό μ α ς ». Π ο λ λ ο ύ ς ά π * α ν τ ο ν ς τ ο υ ς ” λ -

λ η ν ε ς δ έ ν σ υ ν ή ν τ η σ α μ έ χ ρ ι τ ό τ έ λ ο ς τ ο ύ π ο λ έ μ ο υ . ’ λ -

λ ο υ ς δ έν σ υ ν ή ν τ η σ α π ο τ έ , ά λ λ ά έ χ ω τ ή ν έ ν τν π ω σ ι π ώ ς τ ο ν ς γ ν ω ρ ίζ ω δ λ ο ν ς π ρ ο σ ω π ι κ ά . Κ α ί ή τ α ν ιδ ια ίτ ε ρ η γ ιά

μ έ ν α ε ν χ α ρ ί σ τ σ ι ν ά μ ά θ ω χ ά ρ ις σ τ ο β ι β λ ίο α ν ό δ τ ι ά ν ά μ ε σ ά τους τ ή ν έ π ο χ ή έ κ ε ίν η β ρ ισ κ ό τ α ν κ α ί έ ν α ς ν ε α -

ρ ό ς τ ό τ ε "Ε λ λ η ν α ς , π ο ν ε ίν α ι σ ή μ ε ρ α έ ν α ς * μ ε ρ ι κ α ν ό ς Κ α θ η γ η τ ή ς , ό ν ό μ α τ ι Δ η μ ή τ ρ ιο ς Γ ε ώ ρ γ ιο ν Κ ο ύ σ ο ν λ α ς .

Ε Ρ Ο Σ Π Ρ Ω Τ Ο Ν

ΤΑ Π ΡΩ ΤΑ Χ ΡΟ Ν ΙΑ

Κ Ε Α Λ Α ΙΟ Ν Π Ρ ΩΤ Ο Ν

Α Λ Α Ε Π Α Α Α Η Λ Ε Σ Κ ΡΙΣ Ε ΙΣΣΥΣΚΕΨΙΣ ΕΙΣ ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΝ “ΤΤΕΙΡΑΙΕΥΣ,,

Τ ό πρω ΐ τής 5ης Ν οεμβρίου 1918, μικρές όμάδεςφτω χοντυμένω ν άνθρώ πω ν άρχισα ν νά συγκεντρώ

νονται στόν προθάλαμο τοϋ ξενοδοχείου «Π ει-ραιεύς», στήν ’Α θήνα γιά τήν πρώ τη πανελλήνιοσυγκέντρω σι τώ ν Ε λλήνω ν Σ οσιαλιστώ ν. Ο ί υπάλ

ληλοι τοϋ ξενοδοχείου έβλεπαν μέ περιέργεια και

κάποια καχυποψ ία τούς άσυνήθιστους έκείνους πελάτες πού συνω στίζοντο στο στενόχω ρο φουαγιέσυζητώ ντας πολιτικά θέματα μέ φ ρασεολογία καίθεώ ρησ ι πού άντηχοϋσε περίεργα στά αυτιά τοϋ

προσω πικοϋ. Ο ί έργαζόμενοι τής έποχής έκείνηςστην Ε λλάδα έλάχιστη γνώ σι είχαν γιά τά σοσια

λιστικά ρεύματα και τούς νέους Ιδεολογικούς προσανατολισμούς πού είχαν ξεθρέψ ει τελικά τήνέπανάστασι τώ ν Μ πολσεβίκω ν στή Ρω σία, πού

κι* αύτή φ αινόταν ξένη καί άπόμακρη, κα ί κάπω ςάσ χετη μέ τά έλληνικά προβλή ματα τής στιγμής.’Α ντίθετα άπό πολλές άλλες εύρω παϊκές χώ ρες, ή

Ε λλάς δέν είχε σοσ ιαλιστικό κόμμα μέ βαθειέςρίζες καί παρα δόσεις. Μ ικρή καί άγροτική χώ ρα ήΕ λλάς, δέν είχε νά έπιδείξη, κα τά τις δεκαετίες 19ΙΟ

Ι920 καί άκόμα καί 1920- 1930, τό «ταξικό θεμέλιο» γιά ένα βιώ σιμο Σ οσ ιαλιστκό όργανισμό. Κ άτω

άπό τή συγκλονιστική έντύπω σι, δμω ς, τής Μ πολ-

σεβικικής έπαναστάσεως, οί όλιγάριθμες Μ αρξιστικές όμάδες αίσθάνθήκαν τήν ύποχρέω σι νά προμηθεύσουν σ τήν Ε λλάδα ένα δικό της Σοσ ιαλιστι

κό κόμμα.Ο ί άντιπρόσω ποι, πού συναντήθηκαν στο ξε-

νοδοχείον «Π ειραιεύς» συνεζήτησ αν ένα μεγάλο άρι-θμό θεμάτω ν καί έλαβαν έπιβλητικά διατυπω μένεςάποφ άσεις. Έ πί παραδείγματι, ή άπόφασ ις έπί τώ νέξω τερικώ ν ζητημάτω ν ήσχολεϊτο μέ μία έκπληκτι-

κή ποικιλία θεμάτω ν κα ί έδινε λύσ εις πού τις χαρακτήριζε ή ίδια έκπληκτική ποικιλία : «κατάργησα τής μυστικής διπλω ματίας, έλευθερία δλω ντώ ν θαλασσώ ν καί άνοιγμα δλω ν τώ ν στενών, ΐδρυ-

σις Δ ιεθνοϋς Τ ελω νειακής Έ νώ σεω ς καί διεθνοϋςβουλής πού θά άποτελεση τό πολιτικό καί οίκονο-

μικό θεμέλιο τής Κ οινω νίας τώ ν Εθνώ ν. 'Η συν-διάσ κεψ ις είσηγεϊτο έπίσης τήν ΐδρυσι μιας Β αλκανικής Δ ημοκρατικής 'Ο μοσ πονδίας καί τήν μετατροπή τοϋ 'Ε λληνικού Κ ράτους σέ μία «όμο-σπονδία αυτονόμω ν «βιλαετιώ ν» διοικητικώ ν πε

ριφερειώ ν ώ ργανω μένω ν δημοκρατικά, ουτώ ς ώ στε

οί έθνότητες τής ’Α νατολής νά άποκτήσουν καθεστώ ς αύτονομίας καί έτσι νά μποϋν στή Β αλκα

νική 'Ο μοσπονδία.1

Α υτές οί δηλώ σεις εκπροσω πούσαν τις άπόψ εις

τής πλειοψ ηφ ίας άλλά — κατά τρόπο πραγματικάδημ οκρατικό — είδε τό φώ ς καί μιά δήλω σις τήςμειοψ ηφ ίας πού δημοσιεύθηκε, στόν «Ριζοσπάστη»,

τήν φιλελεύθερη έφημερίδα ή όποία κατά τήν έποχή τής συνδιασκέψεω ς είχε άποκτήσει στενούς δεσμούς μέ τούς σοσιαλιστικούς κύκλους. Ή άπό-

φ ασις αύτή τής μειοψ ηφίας άπεκάλυπτε ισχυρές

έθνικιστικές τάσεις, άρκετά άσυνήθιστες τήν έποχή έκείνη γιά Σ οσιαλιστάς, καθώ ς ήσ χολεϊτο σχε

δόν άποκλειστικά μέ τήν άναδιανομή τώ ν έδαφώ ντώ ν Β αλκανίω ν καί τής Μ . ’Α νατολής. Σύμφω να

μ’ αυτήν τήν άπόφ ασι, ή Τ ουρκική έπικρά τεια θά

περιω ρίζετο σέ μιά μικρή έδαφ ική έκτασ ι «στοκέντρο τής Μ ικρας ’Α σίας μέ τό λιμά νι τής ’Α λε-ξανδρέττας σάν έλεύθερη έξοδο στή θάλασσα».2Στόν κοινω νικό - οίκονομ ικό τομέα έπρότειναν :

’Α πόλυτη έλευθερία τοϋ συνέρχεσθα ι, συνεταιρίζεται κλπ. ’Α πόλυτη έλευθερία τοϋ Τύπου, χω ρίςλογοκρισία ή περιορισμ ούς. Π λήρη έξασ φάλισι

τής προσω πικής έλευθερίας, άποζημίω σι γιά κάθεπαράνομη προσ ω ποκράτησι, άπαραβίαστο τοϋ άσύ-

λου τής κατοικίας. ’Ο κτάω ρο ήμερησ ία έργασία,προστατευτικά μέτρα υπέρ τώ ν έργαζομένω ν, άπα-γόρευσι τής νυκτερινής έργασίας γυναικώ ν καί πα ι

1. Τ ό Κ .Κ .Ε . ά π ό τό 191 8 έω ς τό 193 1, Τόμος I (Α θήνα, 1947), σελ. 3 -8 . ’Ε φεξής : Τ ό Κ Κ. Ε , 1 9 1 8-193 1.

2. Τ ό Κ . Κ.. E., 1 9 1 8- 1 93 1, σελ. 7.

Οκτώβριος 1916. Ό Έ λ. ΒενιΖέλος συνομιλεί μέ σύμμαχο στρατηγό στήν Θεσσαλονίκημετά τόν σχηματισμό έκεϊ τής προσωρινής Επαναστατικής Κυβερνήσεως

διώ ν καί τήν κατάργησ ι κάθε νόμου πού περιώ ρι-ζε τό δικαίω μα τής άπεργίας.3

Ή συνδιάσκεψής τοϋ ξενοδοχείου «Π ειραιεύς»ίδρυσε τό «Σ οσιαλιστικόν Έ ργατικόν Κ όμμα Ε λ

λάδος» (Σ.Ε .Κ . έν συντομίςΟ καί αύτοανακηρύχθηκεΠ ρώ το Συνέδριο τοϋ νεοϊδρυθέντος κόμματος. Ο ίαποφάσεις καί τό ιδεολογικό υπόβαθρο, τοϋ Π ρώ του Συνεδρίου, δπω ς έπίσης καί ό καταστατικόςΧ άρτης τοϋ ΣΕ Κ , δέν έδειχναν σημεία Λ ενινιστικήςέπιδράσεω ς. Τ ό καταστατικόν ιδιαίτερα, θά μπορούσε νά έκφράζη τις άπόψ εις ένός οίουδήποτε δημοκρατικού κόμματος. Ο ί ίδρυταί τοϋ ΣΕ Κ ήσαν καλοπροαίρετοι ίδεολόγοι μέ άξιέπαινες, αν Κ αί δχιρεαλιστικές φ ιλοδοξίες νά άπαλλάξουν τή χώ ρα άπόκάθε κοινω νική νόσο. Στά έπόμενα χρόνια, τό κόμ

μα πού ίδρυσαν πήρε βήμα πρός βήμα καί μέσα σέκρίσεις,έκκαθαρίσεις καίμηχανοραφίες τή μορφή τοϋσύγχρονου Ε λληνικού Κ ομμ ουνιστικού κόμματος.

Η ΕΠ ΙΔΡΑ ΣΙΣ ΤΗ Σ ΤΡΙΤΗ Σ ΔΙΕΘ Ν Ο Υ Σ

Ή έπιτυχία τής ’Ο κτω βριανής Έ πανασ τάσεω ςστή Ρω σία είχε άσ κήσει μιά μαγνητική έπιρροή

3. Α ö τ ό θ ι, σελ. 7.

στούς Έ λλη νες Σοσιαλιστές καί πριν άκόμη άπότήν ίδρυσι τού ΣΕ Κ . Σ τήν άρχή δμω ς ή έπιρροήαύτή είχε μόνο συναισθημ αικό χαρακτήρα. 'Η άντί-ληψ ις τώ ν Ε λλή νω ν Σοσιαλιστώ ν περί Λ ενινισμού

ήταν κάπω ς άόριστη καί συγκεχυμένη. Π ηγή τώ νγνώ σεώ ν τω ν παρέμεναν τά κείμενα τής ΔευτέραςΔ ιεθνούς.

Ή ίδρυσις τής Τ ρίτης Δ ιεθνοϋς τόν Μ άρτιο τοϋ1919 καί ή σ ημ ασ ία πού άπέκτησε ώ ς τό νέο έπί-κεντρο τού παγκοσμίου Μ αρξιστικού κινήματοςείχε συγκλονιστικό άντίκτυπο έπί τού νεοπαγοϋςκόμματος, πού είχε κληρονομήσ ει, μέσω τούδεσμοϋτου μέ τή Σοσιαλιστική Έ νω σ ι τής Θ εσσαλονίκης,μία σύνδεσι μέ τήν Δ ευτέρα Δ ιεθνή. *Η διεθνής έξάρ-

τησις τού κόμματος έλαβε διαστάσεις έπιμάχου θέ

ματος, δταν συνήλθε γιά πρώ τη φορά τόν Μ άϊο τοϋ1919 τό «Ε θνικό Σ υμβούλιο τού ΣΕ Κ ». Κ ατά τόκαταστατικό ή σύγκλησ ις τού Συμβουλίου αύτού θάέγίνετο εις τά διαστήματα μεταξύ τώ ν έτησ ίω ν Συνεδρίω ν. Π αρά τις συζητήσεις καί άντεγκλήσ εις πούάκούστηκαν - σέ όξύ μάλιστα τόνο - στό Συμβούλιο, οί περισσ ότεροι άπό αύτούς πού έλαβαν μέροςείχαν άρκετά άβέβαιη καί άσαφ ή άντίληψ ι τήςπραγματικής σημα σίας τώ ν θεμάτω ν τής συζητή-σεω ς. Α ύτό δέν ήταν κάτι τό έκπληκτικό, äv λη-

φθή ύπ’ δψ ιν δτι ή Κ ομμουνιστική Δ ιεθνής είχε

σχηματισθή μόλις πρό δύο μηνώ ν και ή κατάστα-σις στή Ρω σία παρέμενε άρκετά συγκεγχυμένη.

Μ ετά άπό παρατεταμένες καί περίπλοκες συζητήσ εις, τό Σ υμβούλιο άπεφάσ ισε μέν νά διακόψ ηκάθε τυπικό δεσμ ό μέ τή Δ ευτέρα Δ ιεθνή, άλλά

κατεψήφ ισε μία πρότασ ι πού ζητούσ ε άμεση σύνδε-σι μέ τήν Τ ρίτη Δ ιεθνή. Ή Κ εντρική Ε πιτροπή τούκόμματος έλαβε άπλώ ς τήν έντολή «νά προετοιμάσητό έδαφ ος» γιά τήν προσ έγγισι τού κόμματος, μέ τόν

νέο αύτό όργανισμ ό. Τ αυτοχρόνω ς τό Σ υμβούλιοδιεκήρυξε δτι μιά τέτοια προσέγγισις «δέν θά έπρε-πε, νά έμποδίση τό κόμμα άπό τού νά διατηρήσ ησχέσεις μέ τά κόμματα έκείνα τής Δ ευτέρας Δ ιεθνούς, πού θά έμεναν πιστά στις Σ οσ ιαλιστικέςάρχές»4. ΤΗ ταν φανερό, πώ ς οί "Ε λληνες Σ οσιαλι-σταί δέν θεω ρούσαν τήν σύνδεσι μέ τήν Κ ομιντέρνάναγκασ τικά «άποκλειστική».

Π ριν άκόμη τελειώ σουν οί έργασ ίες τού Συμ

βουλίου, είχαν διαφ ανή άρκετά καθαρά δύο τάσ ειςμέσα στούς κόλπους τού κόμματος. Ή μία όμάδα,χω ρίς κατασταλαγμένη άντίληψ ι ώ ς πρός τόν έν-δεχόμενο διεθνή προσανα τολισμό τού κόμματος,ύπεστήριζε τακτικήν άναμονής.

Ή άλλη όμάδα ευνοούσε τήν άμεση καί άπευ-θείας σύνδεσι μέ τήν Κ ομμουνιστική Δ ιεθνή καίύπεστήριζε τήν άποψ ί της μέ έπιμονή. Τό νεαρόΣ οσιαλιστικό Κ όμμα 'Ε λλάδος, άντιμετώ πιζε ήδητήν πρώ τη του κρίσι.

Ε Ν Α Α Τ Υ Χ Ο Β Η Μ Α Π ΡΟ Σ Τ Η ΝKATEΥ Θ Υ Ν ΣΓΝ Τ Η Σ Κ Ο Μ ΙΝ Τ Ε ΡΝ

Έ ξ αιτίας τής διχογνω μίας σχετικά μέ τόν διεθνήπροσα νατολισμό τού κόμματος, τό Δ εύτερο Συνέδριο, πού έπρεπε σύμφ ω να μέ τούς κανονισμούς τού

κόμματος νά συνέλθη τό Φ θινόπω ρο τού 1919, άνε-βλήθη σιω πή ρώ ς έω ς τήν άνοιξι τού 1920. Ή βαθμιαία σ ταθεροποίησ ις τού Μ πολσεβικικού καθεστώ τος στή Ρ ω σία τούς χειμερινούς μήνες τού1920 ένίσχυσε τή θέσι τής παρατάξεω ς έκείνης τού

ΣΕ Κ , πού ευνοούσε τήν σ ύνδεσι μέ τήν Κ ομιντέρν.Α υτοί πού είχαν άντίθετη γνώ μη, μή έχοντας τίποτεθετικό νά προσφέρουν, έχαναν συνεχώ ς έδαφος."Ο ταν τέλος πραγματοποιήθηκε τό Δ εύτερο Συνέδριο, τό θέμα τής τυπικής καί έπισήμου προσχω -

ρήσεω ς στήν Τ ρίτη Δ ιεθνή κατείχε πρω τεύουσα θέσιστήν ήμερησία διάταξι.

'Η συζήτησις άπεκάλυψε, δτι οί περισσ ότεροι

4. Α υ τό θ ι, σελ. 16 - 17.

άπό τούς συνέδρους δέν είχαν σαφ ή άντίληψ ι, ώ ς

πρός τήν φύσι τής Κ ομιντέρν. Ά κόμ η καί ό Ν .Δ ημητρατος, Γραμματεύς τότε τής Κ εντρικής Ε πιτροπής, ύπεστήριζε σοβαρά δτι «ή Τρίτη Δ ι-θνής δέν είναι όργάνω σις άλλά Ιδέα» !δ

Α ύτή ή άγνοια ώ ς ήτο φυσικόν, διηυκόλυνε τά

σχέδια έκείνω ν πού ήσ αν άποφ ασ ισμ ένοι νά φέρουντό Ε λλ ηνικό Σ οσ ιαλιστικό Κ ίνημα μέσα στούς

κόλπους τής Κ ομιντέρν.Χ άρις στήν διαρκή πίεσι πού ήσκη σαν καί

στούς έπιδέξιους χειρισμούς των, τό Συνέδριο, σχεδόν όμοφώ νω ς, ψ ήφ ισε ύπέρ τής όργανικής ταυτί-σεω ς μέ τήν Τ ρίτη Δ ιεθνή καί άπεδέχθη «δλες τις

άρχές καί τις άποφάσ εις της».6

Μ έ τήν άπόφ ασι αύτή, τό σέ έμβρυϊκή άκόμηκατάστασι κόμμα , μπήκε στο δρόμο πού έπρόκειτονά τό φέρη τελικά κάτω άπό τήν αίγίδα τής Μ όσχας.

Τό Σ υνέδριο διεκήρυξε δτι «εύνοεϊ μία κεντρι-κοποιημένη όργάνω σι τού κόμματος» καί ένέκρινε

ένα καινούργιο καταστατικό χάρτη ευθυγραμμ ισμ ένο μέ αυτήν τήν άπόφ ασι. Μ έ τό νέο καταστατικό, ή Κ εντρική ’Επιτροπή έγινε «ή διοικούσαάρχή καί τό έκτελεστικό σώ μα τού κόμματος, πούκατέχει δλες τις έξουσίες τού κόμ ματος».7 Ό τί

τλος τού κόμ ματος τροποποιήθηκε σημαντικά : προ-σετέθη σέ παρένθεσι ή λέξις «κομμουνιστικόν». Μ ιάδιακήρυξις τής Π ρω τομαγιάς, πού δημοσιεύθηκελίγες μέρες άργότερα στο «Ριζοσπάστη», παρακινούσε τούς «προλετάριους δλης τής Ε λλάδας νά έπευ-φημήσουν καί νά χαιρετίσουν τήν Π αγκόσμ ια Σοβιετική Δ ημοκρατία» και στιγμάτιζαν κάθε άποχή

άπό τις διαδηλώ σεις τής Π ρω τομαγιάς σάν «λιποταξία», «έγκατάλειψ ι τοϋ άγώνος» καί «προδοσία».8 Σέ μιάν άλλη διακήρυξι ή Κ εντρική ’Επιτροπή έδήλω νε δτι τό κόμμα είχε τήν άξίω σι άπό δλατά μέλη του, «νά υπακούσουν τούς κανονισμούς τουσάν ένω μένοι καί πειθαρχημένοι στρατιώ τες γιάτήν πραγματ οποίη σι τοϋ άντικειμενικοϋ καί θεμελιώ δους σκοπού του,πού είναι ή άνατροπή τής μπουρζουαζίας μέ κάθε δυνατό μέσον».9 Μ έ άξιοπρόσε-

κτη ταχύτητα τό κόμμα υίοθετούσε κομμουνιστικήφρασεολογία.

Ο ί συνήγοροι τής προσεγγίσεω ς πρός τήν Κ ο-μιντέρν θά πρέπει νά ήσαν πολύ αίσιόδοξοι, άκόμηκαί πρίν άπό τό Σ υνέδριο, διότι ένα μήνα προηγουμένως, τόν Μ άρτιο τού 1920, έστειλαν ένα νεαρόφοιτητή τοϋ Π ανεπιστημίου," τόν Δημοσθένη Λ ι-

5. Α ύ τ ό θ ι, σελ. 64.6. Α ö τ ό θ ι, σελ. 73.7. Α ύ τ ό θ ι, σελ. 75.8. Α ύ τ ό θ ι, σελ. 83.9. Α ύ τ ό θ ι, σελ. ώ3 - 84.

Στις 12 Ιουνίου 1917 οί Σύμμαχοι έΕηνάγκαοαν τόν Βασιλέα Κωνσ ταντίνο -καί τόν διάδοχο Γεώργιο νό έγκαταλείψουν τήν Ελλάδα. Βασ ιλεύς άνεκηρΰχθη ό δευτερότοκος υιός

τοϋ Κωνσταντίνου Αλέξανδρος. Στ ις 27 Ιουνίου ό Έλ. Βενι£έλος έλθών άπό τήν Θεσσαλονίκη στήν 'Αθήνα έσχημάτισε νέα κυβέρνησι καί άνεκοίνωσε δτι θεωρε ί τήν Ελλάδασέ έμπόλεμο κατάστασι μέ τήν Γερμανία καί τούς συμμάχους της άπό τήν 23η Νοεμβρίουτοϋ 1916 όταν ή προσωρινή κυβέρνησίς του είχε ταχθή παρά τό πλευρό τής Άν τάν τ. 'Α νωτέρω ή πρώτη έμφάνισις του Βασ ιλέως Αλεξάνδρου μέ τόν Έλευθ. Β ενιίέ λο στο Στά διο. Διακρίνονται καί μέλη τής Κρητικής Χωροφυλακής μέ τήν χαρακτηριστική τους στολή.

γδόπουλο, στή Μ όσχα ώ ς ά ντιπρόσω πο τοΰ κόμ

ματος στό έπικείμενο Δ εύτερο Π αγκόσμιο Συνέδριο τής Κ ομιντέρν. Ό Λ ιγδόπουλος έξουσιοδο-

τήθηκε άπό τήν Κ εντρική Ε πιτροπ ή νά ζητήσ ηοίκονομική βοήθεια άπό τήν Κ ομιντέρν διότι ό κορ

βανάς του κόμμ ατος - νεοσσοϋ, ήταν ούσ ιασ τικά άδειος. Τόν ’Ο κτώ βριο ή Κ εντρική ’Ε πιτροπή άνεκοίνωσε έπισήμω ς δτι «κατά τή συγκέντρω σι τής 21ης

Σεπτεμβρίου ό Ζ ηνόβιεφ, ό πρόεδρος τής Κ ομμουνιστική ς Δ ιεθνοϋς, έδήλω σε δτι τό Κ ομμουνιστικόΚ όμμα Ε λλά δος, εγινε όμοφώ νως δεκτό».10 'Η άνα-

κοίνω σις είχε θριαμβευτικό τόνο. Γιά πρώ τη φοράτότε τό κόμμα έκαλεΐτο Κ ομμουνιστικόν Κ όμμαΕ λλάδος, άν καί δέν είχαν προηγηθή οί άπαραί-

10. Ε ρ γ α τ ι κ ό ς ’Α γ ών , 11 ’Οκτωβρίου 1920.

τητες τυπικές διατυπώ σεις άπό κανένα άρμόδιο κομματικό όργανο ώ στε νά προσ λάβη αύτό τόν τίτλο.

'Η προθυμία τοϋ Ε λλη νικο ύ κόμματος νά δεθή

στό άρμα τής Κ ομιντέρν έκανε καλή έντύπω σι στήΜ όσχα. Έ δω σα ν στό Λ ιγδόπουλο πέντε χιλιάδες

δολλάρια σέ χρυσό ώ ς πρώ τη εισφορά τής Κ ομιν-τέρν στό Ε λλη νικό «τμήμα» της. Ό Ώ ρίω ν Ά λε-

ξάκης, ενας Έ λληνας γεννημένος στή Ρω σία, διορίσθηκε έπίσημ ος άντιπρόσω πος τής Κ ομιντέρνστήν Ε λλάδα . Ο ί δύο νεαροί κομμουνισται νοίκιασαν ένα καΐκι γιά νά διασ χίσουν τή Μ αύρη Θ άλασσα άπό τήν ’Ο δησσό. Δ έν έφθασ αν όμω ς ζω ντανοίστήν άπέναντι άκτή. Τ ήν νύχτα τής 20ης ’Ο κτω βρίου 1920 καθώ ς οί δύο νέοι κοιμόντουσ αν άνύ-

ποπτοι στήν στενόχω ρη καμ πίνα τοϋ καραβιοϋ, τούςπλησίασ αν μέλη τοϋ πληρώ ματος καί άδειασαν τά

πιστόλια τους πάνω στά κεφάλια τώ ν δύο νέω ν, σχεδόν έξ έπαφ ής. "Υ στερα έσυραν τά πτώ ματα στόκατάστρω μα καί τά πέταξαν στή θάλασσα. Μ αζίτους σκόρπισαν πάνω στό υγρό στοιχείο σάν είρω νι-κή άνθοδέσμη τήν κομμουνιστική λιτερατούρα, τιςμπροσούρες καί τίς άφ ίσσ ες πού κουβαλούσ αν μαζίτους οί δυο νεαροί κομμουνισται. Ψ άχνοντας μέσα

στις φτω χικές άποσκευές οί ναύτες τελικά άνεκά-λυψαν τά χρυσά νομίσμ ατα πού ήταν καί ή αίτίατού έγκλήματος.

Δ έν έζησαν πολύ γιά νά χαρούν τό άνομο κέρδος. Τ ά δυό πτώ ματα δέν χάθηκαν στό βυθό. Τ ά έβγαλε τελικά ή θάλασσ α σ τις άκτές τού Κ αυκάσου. Τ άπτώ ματα ήταν φ ριχτά παραμορφω μένα καί πέρα πιάάπό άναγνώ ρισι. Ά λλ ά σ τά θυλάκιά τους οί Σοβιετικές άρχές βρήκαν στοιχεία τής ταυτότητος τώ νθυμάτων. Μ ετά άπό ά νακρίσεις έμαθαν σέ ποιούς

άνήκε τό καΐκι πού είχαν νοικιάσειοί δυό νέοι. Σύν

τομα τό πλήρω μα τού καραβιού έπεσε στά δίχτυατής σοβιετικής άστυνομίας καί οί δολοφ όνοι πλήρω σαν τό έγκλημα τους μέ τήν ζω ή τους. Θ ανατώ θηκαν μέ άπαγχονισμό σ τό Ν οβοροσ ίσκ.11 ‘Η πρώ τη έπαφ ή τού Ε λληνικο ύ κόμματος μέ τήν Κ ομιν-τέρν είχε τελειώ σει μέ τραγικό τρόπο. Σ τό μέλλον

οί άποστολές έπρεπε νά προσχεδιάζω νται μέ περισσότερη προσοχή.

Η Π ΡΟ Σ ΕΓ Π Σ ΙΣ Μ Ε Τ Η Ν Κ Ο Μ ΙΝ Τ ΕΡΝΠ Ρ Ο Κ Α Λ Ε Ι Κ Α Ι Α Λ Λ Ε Σ Α Ν Ω Μ Α Λ ΙΕ Σ

ΎΉ άπόφ ασις τώ ν Ε λλή νω ν Σοσ ιαλιστώ ν νά έν-

ταχθούν σ τήν Κ ομιντέρν έπήγασε άπό ένα παράξε-νο κράμα άγνοιας, άφ ελούς ένθουσιασμού καί όξυ-δερκώ ν ύπολογισμώ ν. Τ ό κόμμα ήταν μικρό, ή πολιτική του έπιρροή , άμελητέα. Δ έν είχε ούτε παρά-δοσιούτε ρίζες βαθειές μέσα στό λαό. Ά ν διατηρούσε τήν αύτονομία του καί έξακολουθούσ ε νά λει-τουργή χω ρίς δεσμούς μέ τόν διεθνή κομμουνισμ ό,θά έμφ ανιζόταν σάν μιά όμάδα άπό πρόσ ω πα πού

κάνουν θορυβώ δη πολιτική , πρόσ ω πα δμω ς χω ρίςφήμη, πού οί έπιδιώ ξεις τους καί ή προσπάθειά τουςνά άποκτήσουν πολιτική έξουσία θά άγγιζε τά δριατού γελοίου. Π ροσχω ρώ ντας δμω ς στήν Κ ομιντέρν,οί Έ λληνες «Σοσιαλισταί» είχαν τήν εύλογη προσ δοκία δτι θά έκέρδιζαν κύρος άπό τή δύναμι καίτήν αίγλη τού διεθνούς αύτού όργανισμού. Τό κόμμα θά κατώ ρθω νε έτσι νά γίνη ή τοπική προέκτασις

11. Έ λ. Α . Σ ταυρίδη, Τ ά Π α ρ α σ κ ή ν ια τ ο ϋ Κ ΚΕ, (’Α θήναι, 1953), σελ. 42. ’Ε πίσης Ρ ιζο σ π ά σ τ η ς , 20’Ο κτωβρίου 1945.

μιας έπιβλητική ς διεθνούς δυνάμεως. Ο ί φυσικές,έκ γενετής άδυναμίες του θά μπορούσαν τότε νάέξουδετερω θούν άπό τή δύναμι πού θά δανειζότανάπό τό διεθνές κίνημ α τού προλεταριάτου. ’Ε λάχιστοι, άκόμη καί μεταξύ τώ ν έπικεφαλής τού κόμματος, ήταν δυνατόν νά συλλάβουν στό πρώ το έκεΐ-

νο στάδιο τό πόσο βαρειά κληρονομ ιά έμελλε νά

είναι ή προσχώ ρησις έκείνη στήν Κ ομιντέρν. "Ο λοιήταν πρόθυμοι νά δεχθούν τά πλεονεκτήματα τήςσυγγενείας καί συνεργασίας μέ τή διεθνή Κ ομμουνιστική κίνησι, άλλά λίγοι ήταν διατεθειμένοι νάπαραδεχθούν τή στρατιω τική πειθαρχία καί όργά-νω σι, πού ήταν τό σήμα κατατεθέν τού κόμματοςτού Λ ένιν.

"Ο ταν τά μέλη (τού Ε λληνικο ύ κόμματος) πλη-ροφορή θηκαν τά σχετικά μέ τούς Ε ίκοσιένα δρους

τής εισδοχής, πού είχαν υίοθετηθή άπό τό Δ εύτεροΠ αγκόσμιο Συνέδριο τής Κ ομιντέρν, τό μικρό κόμμα κλονίσθη κε συθέμελα ! Ο ί "Ε λληνες σοσιαλι-σταί, πού τόν Α πρίλιο τού 1920 είχαν ψ ηφ ίσειύπέρ τής «όργανικής ένότητος» τού κόμματός τω νμέ τήν Κ ομιντέρν, δέν θά μπορούσαν ποτέ νά προ-βλέψουν δτι τρεις μήνες άργότερα ή Κ ομιντέρνθά έγκαθίδρυε μιά άπό τίς πιο κεντρικοποιημένες

διεθνείς όργανώ σεις πού δημιουργήθηκαν ποτέ.12"Ο λες οί προσ πάθειες συγκλήσεω ς τού Τρίτου

Τ ακτικού συνεδρίου μέ σκοπό τήν «έκκρίζω σι δλω ντώ ν στοιχείω ν πού έξακολουθούν νά δρούν σύμφ ω

να μέ τό πνεύμα τής Δ ευτέρας Δ ιεθνούς» καθώ ς άπαι-τούσε ένας άπό τούς Ε ίκοσιένα "Ο ρους, έναυάγησαν

λόγω τής άντιδράσεω ς πολλώ ν μελώ ν τού κόμματος, πού δέν μπορούσαν νά δεχθούν τίς ώμές άπαι-τήσ εις υποταγής, περιεχόμενο κι’ αύτές τώ ν "Ο ρω ν.Στις 8 Α ύγούστου τού 1921 ή Κ εντρική Ε πιτροπήδιέκοψ ε τίς σχέσεις της μέ τόν ιδιοκτήτη τού «Ριζοσπάστη» καί τρεις έβδομάδες άργότερα έξαπέ-λυσε βιαιοτάτη έπίθεσικατά τής Α νεξάρ τητης Κ ομμουνιστικής Ν εολαίας τώ ν Α θηνώ ν* έπειδή ή τελευταία αύτή παρακίνησε τίς όργανώ σεις νεολαίαςνά έγκαταλείψ ουν τό κόμμα. Τ ό ΣΕ Κ (Κ ) υπέστητρομερό κλονισμό. Τ ό Τ ρίτο Τ ακτικό Σ υνέδριο

άναγκασ τικώ ς άνεβλήθη έπ’ αόριστον. Τελικώ ςέπραγματοποιήθη έξη χρόνια άργότερα, τόν Μ άρτιο τού 1927, δταν τό κόμμα εύρίσκετο όριστικάπλέον μέσα στούς κόλπους τής Κ ομιντέρν. Ο ί περισσότεροι άπό τούς πα λαιούς ήγέτες είχαν έκδιω -χθή καί άλλοι είχαν άναλάβει τά ήνία τού κόμμα

12. Ίδέ κείμενον (Twenty One Theses έν T h e s e s a n dS t a t u t e s o f t h e S e c o n d W o r l d C o n g r e s s(Μ όσχα, Ε κδοτικό ς Ο ίκος τής Κ ομμ ουνιστικής Διεθνοϋς1920), σελ. 26 - 32. ’Εφ εξής : T h e s es, S e c o n d W o r l dC o n g r e s s .

τος. Μ ία νέα έσοδεία Κ ομμουνιστώ ν φανατισμ ένω ν καί φιλοδόξω ν, είχε άναρριχηθή στήν ήγεσία.

Ό Ν ικόλαος Ζαχαριάδης, πού διω ρίσθηκε τό1931 άπό τή Μ όσχα ήγέτης τοϋ Κ .Κ .Ε . έγραψ ε στόφυλλάδιό του «Θ έσεις γιά τήν 'Ιστορία τοϋ Κ .Κ .Ε .»,σχετικά μέ τά πρώ τα χρόνια τοϋ κόμματος : «Ήέπανασ τατική Ιδεολογία είχε τότε γιά σημ αιοφ όρους

της τούς μικροασ τούς διανοούμενους πού ώ δηγή-θήκαν πρός τά ’Α ριστερά άπό τό Ε πανασ τατικό

ρεϋμα τής έποχής».13 Ό Ζ αχαριάδη ς ύπονοοϋσεδτι οί έπικεφαλής τοϋ Κ όμματος τά πρώ τα χρόνιαδέν είχαν τήν πραγματική νοοτροπία τοϋ Μ πολσεβίκου, Ιδιότητα άπαραίτητη, πού έξησφάλιζε τυφλή ύπακοή στις ύπαγορεύσεις τής Μ όσχας. Κ αίώ ς ένα σημείο είχε δίκιο. Γιά τούς ίδρυτές τοϋ Έ λ-ληνικοϋ Σ οσιαλισμοϋ καί τούς πρώ τους ήγέτες τοϋΣΕ Κ (Κ ), ό Μ πολσεβικισμ ός ήταν κάτι τό νέο, κάτιμέ τό όποιο δέν ήταν έξοικειω μένοι. Ο ί περισσότεροι δέ άπ’ αύτούς πίστευαν καίήσαν άφω σιω μένοιστά έθνικιστικά καί κοινω νικά δόγματα μέ τά όποιαείχαν ζυμω θή άπό τήν παιδική τους ήλικία. Ό Ν .Ζ αχαριάδη ς, πού είχε σπουδάσει στό Κ ομμουνιστικό Σ χολείο τοϋ KUTV, ήταν Ιδιαίτερα έξοικειω -μένος μέ τήν ουσία τοϋ Λ ενινισμού. Ε ίχε διδαχθήδτι ένα Κ ομμουνιστικό κόμμα πρέπει νά έξασφαλί-ζη άπόλυτο έλεγχο πάνω στά μέλη του μέ τή μέθοδο τής «ταυτίσεω ς» καί τής «ένεργοϋ συμμετοχής». Τ ό κόμ μα ώ φειλε νά είναι ένας «μαχητικός»όργανισμός, «ένας στρατός έξ έπαγγέλματος έπα-ναστατώ ν». Τ ό μέλος τοϋ κόμμ ατος έπρεπε νά διαθέτη άπόλυτη ψ υχική άφ οσίω σι, νά είναι έτοιμο νάΚ ίνηθή σύμφ ω να μέ τίς έντολές τοϋ Κ όμματος καίνά είναι πρόθυμο κάθε στιγμή νά θυσιάση χρόνο,σταδιοδρομ ία καί τήν ίδια τή ζω ή του, άκολουθώ ν-τας πιστά τίς όδηγίες τής άνώ τατης ίεραρχίας τοϋκινήματος. Ό ίδιος ό Ζ αχαριάδης δέν είχε «μικροαστικές, έθνικιστικές προκαταλήψ εις», νά τοϋ δυσκολεύουν τίς κινήσεις.Γ εννημ ένος στή Μ ικρά’Α σίακάτω άπό ’Ο θω μανική έξουσία, είχε έλθει στήνΕ λλά δα σάν νεαρός πρόσφ υγας. ’Α λλά άντίθεταμέ τούς περισσ ότερους πρόσφ υγες άπό τή Μ ικρά

'Α σία, δέν αισθανόταν κανένα πατριω τικό σύνδεσμο πρός τήν Ε λλά δα, καί άκόμη λιγώ τερο, έννοεΐ-ται, γιά τόν τόπο τής γεννήσεώ ς του. ΤΗ ταν έτοιμος συναισθηματικά γιά νά δεχθή τήν πίστι τοϋΛ ενινισμού καί νά γίνη ένας στρατώ της χω ρίς άπο-ρίες, χω ρίς έρω τηματικά, μέσα στό «μεγάλο στρατό τοϋ προλεταριάτου». Σέ μιά μ προσούρα μέ τίτλο«Ό Κ ομμουνιστής, Λ αϊκός ’Α γω νιστής, μέλος τοϋ

13. Ν . Ζαχαριάδη , Θ έσ εις γιά τή ν ' Ισ το ρ ίατοΟ Κ Κ Ε , (’Α θήνα, Κ εντρική ’Ε πιτροπή Κ Κ Ε , 1945),σελ. 29. ’Ε φεξής: Θ έσ εις.

Κ .Κ .Ε .», ό Ζαχαριάδη ς έδω σε τόν όρισμ ό τώ ν ιδιοτήτω ν τοϋ μέλους τοϋ κόμμα τος μέ αυτά τά λόγια :

«Τό μέλος τοϋ Κ .Κ .Ε . καί άκόμη περισσότερο

τό στέλεχος, άνήκει όλοκληρω τικά καί άποκλει-στικά στό Κ όμμα. Α ύτό σημ αίνειδτι: α) τά συμφέροντα τοϋ Κ όμματος είναι τό πρώ το καί σπουδαιότερο μέλημά του, β) ή προσ ω πική μας ζω ή είναι

έτσι ώ ργανω μένη ώ στε νά ώ φεληθή περισσ ότερο τοκόμμα καί ό άγώ νας του καίγ) κάθε πραξι καί λεξιπρέπει νά ζυγίζεται σύμφω να μέ τά συμφ έροντατοϋ Κ όμματος».14

Τ ά πρώ τα χρόνια μετά τό 1920 αύτή ή ταύτισιςτοϋ άτόμου μέ τό κόμμα ήταν ξένη πρός τήν νοοτροπία τώ ν περισσ οτέρω ν όπαδώ ν τοϋ ΣΕ Κ (Κ ).Τούς ήταν πολύ δύσκολο νά παραδεχθούν αύτήν τήν

όλοκληρω τική έμπλοκή στίς υποθέσεις τοϋ κόμ ματος καί αυτός ό έλεγχος τοϋ κόμ ματος, πού έμφα-νιζόταν έμμεσα καίσ υμπερασματικά, σάν άναπόφευ-

κτος έλεγχος καί τώ ν άσχέτω ν μέ τήν πολιτικήπλευρώ ν τής ζω ής τοϋ μέλους - δπω ς λ.χ. τώ ν οικογενειακώ ν δεσμώ ν, τής μορφ ώ σεω ς, τής έπαγγελ-

μα τικής σταδιοδρομίας, άκόμη καί τής ψ υχαγω γίας - τούς ήταν άπαράδεκτος. Γ ι’ αύτό ή έντονηάντίδρασίς τω ν στούς Ε ίκοσιένα "Ο ρους τής Κ ομιν-τέρν δέν θά έπρεπε νά ξαφνιάση κανένα.

Π ΡΟ Σ Π Α Θ Ε ΙΑ Δ ΙΑ Τ Η ΝΑ Ν Α Κ Τ Η Σ ΙΝ Τ Η Σ Α Ν Ε Ξ Α Ρ Τ Η Σ ΙΑ Σ

Ο ί Έ λλη νες Κ ομμουνισται, μή έχοντας ουσιαστική λαϊκή ύποστήριξι στήν Ε λλά δα, ήλπιζαν νάβροϋν έμπνευσι καί ένίσχυσι στήν πορεία πρός τάέμπρός τοϋ διεθνοϋς Κ ομμουνισμού. Τ ό 1921 δμω ςή πρόοδος τής Κ ομμουνιστικής κινήσεω ς κατά κανένα τρόπο δέν θά μπορούσε νά χαρακτηρισθή ώ ς

ένθαρρυντική. Στήν ίδια τή Ρω σία τό καθεστώ ς τώ νΜ πολσ εβίκω ν άντιμετώ πιζε σοβαρω τάτη οικονομικήκρίσι, ένώ ή διεθνής, ή μάλλον ή Ε ύρω παϊκή είκόνατοϋ κομμ ουνισμ ού, παρουσίαζε μία παρακμή τής έπα-νασ τατικής όρμής τοϋ 1918-1919. Ή έπανασ τατική

παραφ ορά έσβηνε κάτω άπό τά πλήγματα μιας όλό-κληρη ς σειράς άποτυχιώ ν.

Τό Τ ρίτο Π αγκόσ μιο Συνέδριο τής Κ ομιντέρν,πού σ υνήλθε στή Μ όσ χα σ τίς 22 ’Ιουνίου 1921, παραδέχθηκε έπίση μα δη τό Κ ομμουνιστικό κόμμαείχε περάσει άπό τό σ τάδιο τής «άμεσης έπανάστα-σης» σέ μιά περίοδο «άμυνας καί άνασύνταξης τώ νδυνάμεων». Ο ί πενιχρές προοπτικές γιά έπανάσ τασ ι

14. Ν . Ζ αχαριάδη, Ό Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ή ς , Λ α ϊκ ό ς’Α γ ω ν ισ τ ή ς , Μ έ λ ο ς τ ο ύ Κ Κ Ε (’Α θήνα, Κ εντρική ’Ε πι\ροπή Κ Κ Ε ), σελ. 5.

στήν Ε υρώ πη μάραιναν τόν ένθουσιασμό άλλά καίάδυνάτιζαν τή θέσι έκείνω ν μεταξύ τώ ν Ε λλή νω νΣ οσιαλιστώ ν πού ύπεστή ρίζαν δτι πρέπει νά προ-σκολληθή τό κόμμα σ τήν Κ ομιντέρν. Τόν Φ εβρουάριο τοϋ 1922 μία σ υνδιάσ κεψ ις τοϋ κόμματος προχώ ρησ ε πολύ μακρύτερα άπ’ δ,τιθά δικαιολογούσεκαί ή εύρύτερη δυνατή έρμηνεία τώ ν άποφ άσεω ν

τής Κ ομιντέρν. Κ άνοντας μία έκτίμη σι τής έλλη-νική ς πολιτικής πραγματικότητος ή συνδιάσκεψ ιςέδήλω σε δ τι: «ή έρευνα τής παρούσης καταστάσεω ςτού έργατικού κινήματος δείχνει δτι μετά άπό τρίαχρ όνια .. . ή άντίδρασις τής άρχούσης τάξεω ς έναν-τίον τού κινήματος και ίδιαίτερα έναντίον τού κόμματός μας, ξεπερνά τά δρια τής άντοχής τού κόμματός μας, και τής έργατικής τάξεω ς».15 Ή τελευταίαπαρατήρησις άνεφέρετο, κατά πάσαν πιθανότητα,στά άστυνομικά μέτρα πού έλαβε ή Ε λληνική Κ υ-βέρνησ ις τόν Ν οέμβριο τού 1921 κατά τής Κ εντρι

κής Ε πιτροπή ς τού κόμ ματος και τής διευθύνσεω ς

τού «Ριζοσπάστη» έξ αιτίας τής δράσ εώ ς τω ν γιάτή διάδοσι ήττοπαθώ ν συνθημάτω ν, ένώ ό Ε λλ η νικός Στρατός πολεμούσε στήν Μ ικρά Ά σ ία.

Α ύτά τά άστυνομικά μέτρα ήταν σ χετικώ ς ήπια.Ά λλά οί "Ε λληνες κομμουνισται είχαν προφανώςάναλάβει τό ρόλο τού έπαναστάτου μέ τήν κρυφήέλπίδα δτι θά τούς ώ δηγούσε στήν έξουσία καί όχιστή φ υλακή. Α ποθαρρυμ ένοι άπό τήν άντίδρασιτής έλληνικής κυβερνήσεω ς στά έπαναστατικά άντι-πολεμικά συνθήματά τω ν, βρήκαν στις άποφ άσειςτού Τ ρίτου Π αγκοσμίου Σ υνεδρίου τής Κ ομιντέρν

μιά δικαιολογία ύπαναχω ρήσ εω ς πού νά σώ ζη κάπω ςτά προσχήματα. Δ ιερμηνεύοντας αυτές τίς άποφά-σες πολύ πλατιά, ή συνδιάσκεψ ις υιοθέτησε τή στάσιπού πέρασε στήν Ιστορία τού κόμ ματος ώ ς «θέσιςτού Φ εβρουαρίου».

«Τό κόμμα τό όποϊον περνάει μιά περίοδο όργα-

νώ σεω ς καί προπαγάνδας, χ ρ ε ιά ζ ε τα ι μ ιάμ α κ ρ ά π ε ρ ίο δ ο ν ο μ ιμ ό τ η τ ο ς . Α φ ού ήΕ λλά δα εϊναι μικροασ τική χώ ρα, είναι άνάγκη νάπολεμήσ ω με τό πνεύμα τού μικροασ τικού συμβιβασμού, πού καθρεφτίζεται στήν προσκόλλη σι τού

λαού στίς δημοκρατικές καίκοινοβουλευτικές άρχές,δχι μέ άρνητική καί άκαρπη προπαγάνδα άλλά μέδσο τό δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή τού κόμματος σέ δλες τίς κοινοβουλευτικές μάχες καί όρ-γανώ σεις».

Σάν ύστερόγραφο προστέθηκε: «Τό κόμμα πολεμάει πάντοτε δλα τά κόμματα τής Μ πουρζουαζίας».16

15. Τ ό Κ Κ Ε , 1 9 1 8 -1 9 3 1, σελ. 167.16. Α ύ τό θ ι, σελ. 170-171.

Έ κτος άπό τήν όμολογία δτι ό λαός ήταν άφο-σιω μένος στούς δημ οκρατικούς καί κοινοβουλευτικούς θεσμούς, τό πιο ση μαντικό μέρος τής δηλώ -σεω ς ήταν δτι τό κόμμα χρειαζόταν «μιά μακρά περίοδο νομιμότητος». Ά ργότερα ό Ζ αχαριάδης κα-

τέκρινε μέ αύσ τηρότητα αύτή τήν άπομάκρυνσι άπότόν βασικό Κ ανόνα τώ ν κομμουνιστικώ ν κομμάτω ν

στις μή κομμουνιστικές χώ ρες, τό άξίω μα δηλαδήτού συνδυασμού «νόμιμης» μέ «παράνομη» δραστηριότητα, παντού, πάντοτε. Σ τίς «Θ έσεις γιά τήν'Ιστορία τού Κ .Κ .Ε .» ό Ζ αχαριάδης έγραφ ε :

«Ο ί καιροσ κόποι, πού δέν πίστευαν σ τήν δυνατότητα μ ιάς άνεξάρτητης πολιτική ς τού προλεταριάτου καί σέ μιά λύσι τής κρίσεω ς, άφ ησαν τήνπολιτική πρω τοβουλία στά «προοδευτικά» κόμ ματα τώ ν μπουρζουάδω ν καί έδεσαν τήν έργαζόμενητάξη κα ί τήν έπαναστατική κίνησ η στήν ούρά τήςάσ τικής δημ οκρατίας προβάλλοντας τήν θεω ρία δτι«τό κόμμ α χρειάζεται μιά περίοδο νομιμότητας».Α ύτό σημαίνει μέ άλλα λόγια δτι τό κόμμα πρέπεινά μείνη έξω άπό τήν πολιτική ζω ή κα ί τή δραστηριότητα τής χώ ρας».17

Στήν πρα γματικότητα ή Συνδιάσ κεψ ις τού Φ εβρουαρίου είχε άποφ ασίσει μιά άκόμη ζω ηρότερησυμμετοχή στήν πολιτική ζω ή τής χώ ρας. Ά λλ άφαίνεται δτι διά έναν «ψ ημένο» κομμουνιστή, δπω ςήταν ό Ζ αχαριάδης, ή συμμετοχή τού κόμματοςήταν άνεπαρκής χω ρίς τήν προσ θήκη «παρανόμου»δράσεω ς.

Σ τήν προσπάθειά της νά άνακτήση κάποιο πο

σοστό άνεξαρτησίας, ή ίσχυρότερη όμάδα τής Συν-διασκέψ εω ς τού Φ εβρουαρίου προχώ ρησε άκόμημακρύτερα. 'Η διακήρυξις δτι «τό κόμμα, σύμφω ναμέ τίς άποφ άσ εις τού Δ ευτέρου Σ υνεδρίου του παραμένει άδιάσ παστα ένω μένο μέ τήν Τ ρίτη Δ ιεθνή»φαίνεται δτι ήταν άπλώ ς μιά τυπική έκφρασις άνλάβη κανείς ύπ’ δψ ιν τήν άκόλουθη δή λω σ ι:

«Τό κόμμα θά προσδιορίση έν καιρω τήν άκρι-βή θέσι του σ χετικά μέ τίς υποχρεώ σεις πού έπέ-βαλαν οί άποφάσεις τού Δ ευτέρου καί τού Τ ρίτουΣυνεδρίου τής Τ ρίτης Δ ιεθνούς καί δηλώ νει δτι

πρός τό παρόν... δέχεται δλες τίς μέχρι σήμερα άπο-φάσεις τώ ν Συνεδρίω ν τής κομμουνιστική ς Διεθνοϋςσάν ντοκουμέντα ίστορική ς ση μασ ίας, κα τάλληλαγιά νά διαφ ω τίσουν τό κόμμα στήν πορεία του,σύμφ ω να καί μέ τήν ιστορική περίοδο πού περνάειτό κίνημα στήν Ε λλά δα».18

ΤΗ ταν σίγουρα πολύ μεγάλη άπομάκρυνσις άπότούς Ε ίκοσιένα "Ο ρους νά διατυπώ νεται σέ έπί-

17. Ζαχαριάδης, Θ έσ εις, σελ. 30-31.18. Τ ό Κ Κ Ε , 1 9 1 8 - 1 9 3 1, σελ. 177- 178.

Ο Δημ. Γούναρης, Πρωθυπουργός κατά τήν διάρκεια τήςΜικρασιατικής Εκστρατείας

σημη δήλω σι δτι οί άποφ άσεις τής Τ ρίτης Δ ιεθνοϋςήταν άπλώ ς «ντοκουμέντα Ιστορικής σημασίας»χω ρίς δεσμ ευτική δύναμι έπάνω στά διάφ ορα «τμήματα» τής Κ ομιντέρν, δπω ς άπεκαλοϋντο τά κατάτόπους κομμουνιστικά κόμματα.

Ο Ι Κ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣΤ Α Ι Α Π Ο Τ Ο

Μ ΙΚ ΡΑ Σ ΙΑ Τ ΙΚ Ο Μ Ε Τ Ω Π Ο

Ή κίνησ ις γιά τόν έκκομμουνισμό τοϋ κόμματοςξανά ρχισε μέ κάποια διστακτικότητα τόν ’Ο κτώβριο τοϋ 1922 στό «Έ κτακτο Συνέδριο».19 Έ νισχύ-θηκε δέ άπό τήν έπιστροφή στήνΈ λλάδα περισσ οτέρω ν τώ ν 200 κομμουνιστώ ν στρατιω τώ ν άπό τήνΜ . ’Α σία μετά άπό τήν κατάρρευσι τοϋ μετώ πουτόν Α ύγουστο. Ο ί συνήγοροι δμω ς τής δημιουργίαςδεσμώ ν μέ τήν Κ ομ ιντέρν έβλεπαν τις προσπάθειέςτω ν νά άναχαιτίζω νται σέ κάθε βήμα άπό τούς άν-

τιφρονοϋντας. Τ ό συνέδριο, ούτε κάν καταπιάσ τηκε μέ τά βασικά θέματα. Ά ποτελματώ θηκε μέσαστά έπιφανειακά ζητήματα καί τίς λεπτομέρειες.

Έ τσι δπω ς ήταν ή κατανομή τώ ν δυνάμεω ν στάέσω τερικά τοϋ κόμματος, μόνον μία λύσις φαινόταν πραγματοποιήσ ιμη : Ό χω ρισμ ός, τό σχίσμα

19. Τ ά «Έ κτακτα» συνέδρια ήσαν έκεΐνα πού θά συνήρ-χοντο γιά νά έξετάσ ουν ένα συγκεκριμμ ένο θέμα σέ χρόνοκατά τόν όποιον δέν προεβλέπετο άπό τό Κ ατασ τατικό ήσύγκλισις τακτικού συνεδρίου.

τοϋ κόμματος, δπω ς άκριβώ ς είχαν κάνει οί Γ άλλοικαί Ιταλο ί Μ αρξισταί. Κ αμμιά δμω ς άπό τίς άντι-μαχόμενες φατρίες δεν αισθανόταν τό κουράγιο νάτολμήσ η τέτοιο, άποφ ασιστικό βήμα. "Ο λοι καταλάβαιναν δτι τό κόμμα τω ν ήταν πολύ άδύνατο γιάνά άνθέξη σέ τέτοια έγχείρησι. Τ ό τελικό προϊόνήταν ένα συνονθύλευμα άπό σ υμβιβασ μούς καί πα

ραχω ρήσεις. Ή θεω ρία τών -«ντοκουμέντω ν ιστορικής σημασίας,» πετάχθηκε στόν κάλαθο τώ νάχρήσ τω ν καί τό κόμμα έδέχθη καί πάλιν τίς άπο-φάσεις τής Κ ομιντέρν ώς «υποχρεω τικές». Ταυτο-

χρόνω ς δέ, γιά νά κατασιγάσ ουν τούς φόβους έκεί-νων πού είχαν άντιρρήσεις γιά μιά δουλική υποταγή σέ ένα ξένο όργανισμ ό, προσ έθεσαν δτι οί άπο-φάσεις τής Κ ομιντέρν, θά πρέπει νά έρμηνεύω νταικαί νά έφαρμόζω νται «σύμφω να μέ τίς ντόπιεςσυνθήκες τοϋ κόμματος».20

Στούς μήνες πού άκολούθησα ν μετά τό Έ κτακτο Συνέδριο, ή θέσις τής όμάδος πού ήταν ύπέρ

τής Κ ομιντέρν ένισχύθηκε σημαντικά άπό τήν άφ ιξικαί νέω ν βετεράνω ν κομμουνιστώ ν άπό τήν Μ .’Α σία. Α υτοί οί κομμουνισται είχαν σάν καύχημαδτι είχαν παίξει «πρω τεύοντα» ρόλο στήν διασποράπανικοϋ καί στήν δημιουργία συγχύσεω ς στίς τάξεις τοϋ Έ λληνικο ϋ Στρατοϋ κατά τήν διάρκεια τώ νκρίσιμω ν ήμερώ ν τοϋ Α ύγούστου 1922, δτανό Τουρκικός Στρατός διέσπασε τίς Ε λλ ηνικές γραμμές. Ε ίχαν σχημα τίσει ένα «Κ εντρικό Συμβούλιο τών Κ ομμουνιστών Στρατιω τώ ν τής Γρα μμής τώ ν Π ρόσω »καί είχαν θέσει ώ ς σκοπό τους τήν ύπονόμευσι τοϋ

ήθικοϋ τώ ν Ε λλή νω ν στρατιω τώ ν. Έ πί πλέον δέέπεδίω ξαν νά θέσουν υπό τόν έλεγχόν των τό σύστημα τών διαβιβάσεω ν καί έπικοινω νιώ ν τοϋ στρατοϋ, νά έπεκτείνουν καί αυξήσουν τόν άριθμό τω νμέ κατάλληλη στρατολογία καί νά προετοιμάσουντήν παράλυσι τοϋ μετώ που στήν πιο κρίσιμη στιγμή.Ο ί έκρηκτικές άντιπολεμικές προκηρύξεις τοϋ «Συμ

βουλίου» μετεφέροντο άπό φυλάκιο σέ φυλάκιο άπόκομμ ουνιστές ήμιονηγούς. Κ αθώ ς ή υπη ρεσία άντι-

κατασκοπείας τοϋ Στρατοϋ διατηρούσε μά λλον πενιχρά μητρώ α, πολλοί κομμουνισται κατώ ρθω σαννά άποσπασ θοϋν σέ κέντρα διαβιβάσ εων τοϋ μετώ

που. Δ ικα ιολόγη σαν τίς ένέργειές τω ν μέ τόν Ισχυρισμό δτι άκολουθοϋσαν άπλώ ς τή γραμμή τής Σοβιετικής Κ υβερνήσεω ς, πού ύπεστήριζε άνοιχτά τόκαθεστώ ς τοϋ Μ ουσταφδ Κ εμάλ σύμφω να μέ τούςδρους τής Τ ούρκο - Σ οβιετικής Συνθήκης τοϋ 1921.Σύμφω να μέ μιά πρόσφατη Σ οβιετική δήλω σι, δη-μοσιευθεΐσα σ τήν «Π ράβδα», ή Σ οβιετική κυβέρνη-σις έδω σε τότε στούς Τ ούρκους δέκα έκατομμύρια

20. Τ ό Κ Κ Ε , 1 9 1 8 - 1 9 3 1, σελ. 191 - 200.

χρυσά ρούβλια. Ά ν καί ή άποτελεσμ ατικότητα τώ νκομ μουνιστώ ν πρακτόρω ν τήν κρίσιμη στιγμή δέν

υπήρξε ίσω ς έξαιρετική καί δέν θά πρέπει ένδεχο-μένω ς νά δοθή υπερβολική σημασία σ τό ρόλο πούέπαιξαν, πάντω ς συνέβαλαν κατά £να ποσοσ τό νστήν διάσπασι τώ ν γραμμώ ν τώ ν πρόσω , δταν ήΤ ουρκική έπίθεσις έφθασε στό ζενίθ της.

Ο ί κομμουνισται, πού είχαν διευθύνει τήν υπονομευτική αύτή εκστρατεία στήν Μ ικρά Ά σ ία έπέ-στρεψ αν στήν Ε λλά δα μετά άπό τήν κατάρρευσιτοΟ μετώ που, φ έρνοντας μαζί τους ενα ισχυρά έπα-

ναστατικό πνεύμα, πού ήταν προορισμένο νά δια-μορφ ώ ση τίς κατευθύνσεις τού κόμματος καί τήνπολιτική του τά έπόμενα χρόνια. Ο ί άναποφάσ ιστοιδιανοούμενοι, οί άκαθορίστω ν τάσεω ν Σοσιαλισταί,οίδιστακτικοί μικροασ τοί «Κ ομμουνισταί» σύντομα παραμερίσθηκαν καί διώ χθηκαν άπό τίς τάξειςτού κόμματος. Μ ετά άπό τήν σύντομη ύποχώ ρησ ι

κατά τή συνδιάσκεψι τού Φ εβρουαρίου 1922, τό κόμμα έπανέλαβε τήν πορεία του πρός τόν κομμουνισμό κάτω άπό τήν ήγεσία τώ ν «σκληρώ ν» άνδρώ νάπό τό μέτω πο.

Κ Ε Α Λ Α ΙΟ Ν Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο Ν

Η “ Μ Π Ο Λ ΣΕ Β ΙΚ Ο Π Ο ΙΗ ΣΙΣ Τ Ο Υ Κ Ο Μ Μ Α Τ Ο Σ,,ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΕΙΣ ΣΤΕΛΕΧΩΝ

Ε τίς 16 Σεπτεμβρίου 1923 τό κόμμα συνεκάλεσετό Δ εύτερο Έ κτακτο Συνέδριό του γιά νά κατάστρω ση §να σχέδιο ένεργείας γιά τις έπικείμενες βουλευτικές έκλογές, καθώ ς έπίσης καί γιά νά ξερριζώ σηδσα σ τοιχεία άπέμεναν άκόμη άπό τή μερίδα τώ ν«όππορτουνιστώ ν». Στό πρώ το της άνακοινω θέν,

ή νέα Κ εντρική Ε πιτροπ ή 1 πού έξελέγη άπό τόΣυνέδριο παρουσίασε ένα παράξενο τόνο μετριοπάθειας. «’Έ χοντας ύπ’ δψη τις έσω τερικές διχογνω μίες», έλεγε τό άνακοινω θέν, «ή Ε πιτροπή θ’ άκο-λουθήσ η μία τακτική άμ εροληψ ίας και θά έπιτρέ-ψ η τήν έκφρασι δλω ν τώ ν άντιλήψ εω ν, ούτω ς ώ στεστό έπόμενο Τακτικό Σ υνέδριο οίδιαφ ω νίες νά στη-ριχθοϋν σέ Ιδεολογικές πλα τφόρμες καιξεκαθαρισμένες τάσ εις καί δχι σέ προσω πικές άντιδικίες».2 Έ να ςάπό τούς πιο παλιούς νόμους τής κομμουνιστικήςόργανώ σεω ς είναι δτι ή έμφάνισις «φατριώ ν» καί

αίρέσεω ν μέσα στό κόμμα πρέπει νά προλαμβάνεταικαί νά καταπνίγεται. Ή φαινομενική άπομ άκρυνσιςτής Κ εντρικής Ε πιτροπ ής άπό αύτό τόν κανόνα,είχε δνα άπώ τερο σ κοπό, ό όποιος άποκαλύφθηκεστούς έπόμενους μήνες. ’Α κριβώ ς δπω ς καί μέ τά«έκατό λουλούδια» τώ ν Κ ινέζω ν Κ ομμουνιστώ νπολλά χρόνια άργότερα, ό άπώ τερος αύτός σκοπόςήταν νά έπισημανθοϋν οί άντιφρονούντες καθώ ςκι’ εκείνοι πού θά μπορούσαν νά στασιάσουνστό μέλλον, γιά νά άπομακρυνθούν άπό τόκόμμα.

Ή ήττα τώ ν ύποψηφ ίω ν τού κόμματος στις βουλευτικές έκλογές τού 1923, έθεσε σέ κίνησι τόν μηχανισμ ό τώ ν έκκαθαρίσεω ν. Ή άπαίτησ ις γιά «κυβέρνηση τώ ν έργατώ ν καί άγροτώ ν»εϊχε άφ ήσει τήμεγάλη πλειοψ ηφ ία τώ ν Ε λλή νω ν ψ ηφ οφόρω ν τελείω ς άδιάφ ορη. Ο ί ύποψ ήφ ιοι τού κόμματος έλαβαν συνολικά λιγώ τερες άπό 20.000 ψ ήφ ους έπί

1. Ή Κ .Ε . άπηρτίζετο άπό τόν Ε λευθέριο Σ ταυρίδη, τόνΣεραφείμ Μ άξιμο, τόν Θ ω μά Ά ποσ τολίδη, καί τόν Χ ρήστοΤζάλλα.

2. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 25 Σεπτεμβρίου 1923.

συνόλου 800.000 ψήφω ν και πλέον. Γ ιά πολλά μέλη τού κόμματος, πού δέν άντελαμ βάνοντο πλήρω ςτήν «διαλεκτική» τής συμμετοχής τώ ν κομ μουνιστώ ν σέ έλεύθερες βουλευτικές έκλογές, ή έκλογικήπανω λεθρία τού κόμματός τω ν στάθηκε χτύπημασυντριπτικό. Ο ί περισσ ότεροι άπέδω σαν τήν οί-

κτρή έμφ άνισι τοϋ Κ όμματος, στά έξτρεμιστικά συνθήμ ατα, πού δέν συνεβιβάζοντο, δπω ς είπαν, μέ τιςέλληνικές κοινω νικές συνθήκες.

Στίς 14 Ν οεμβρίου 1923, σέ ένα άρθρο πού έξέ-φραζε τίς άπόψ εις τής Κ εντρικής Ε πιτροπή ς, ό«Ριζοσπάσ της» κατήγγειλε τό σύνθημα «Λ αϊκή Δ ημοκρατία», πού είχε διατυπω θή στή Θ εσσαλονίκηάπό μέλη πού διαφ ω νοΰσ αν μέ τις έξτρεμιστικές άν-τιλήψ εις τής Κ εντρικής Ε πιτροπής. Μ ετά τό τέλος τοϋ Δ ευτέρου Π αγκοσμ ίου πολέμου, ή λεγο-μένη «Λ αϊκή Δ ημοκρα τία» είχε γίνει δεκτή άπό

τόν διεθνή Κ ομμουνισμ ό ώ ς δνα άναγκαΐο καί ώ φέ-λιμο σ τάδιο «στήν πορεία πρός τόν Σοσιαλισμ όκαί τόν Κ ομμουνισμό». Στά 1923, δμω ς, ή Κ ομιν-τέρν, προτιμούσε τό σύνθημα «κυβέρνηση τώνέργατώ ν καί άγροτώ ν». Ή άπομάκρυνσις τώ ν έπαρ-χιακώ ν όργανώ σεω ν τοϋ Κ .Κ .Ε . άπό τή γραμμήτής Κ ομιντέρν ήταν ή πρώ τη πράξις μιας νέας κομ ματικής κρίσεω ς. Στούς μήνες πού άκολούθησανάναπτύχθηκαν στή Θ εσσαλονίκη καί στόν Π ειραιά κι’άλλες διασπα στικές κινήσεις. ’Έ τσι, άποτυ-χία καί κρίσις άπέκτησ αν μιά σχέσι αιτίου καί αΐ-

τιατοϋ, πού θά έχαρακτήριζε τήν άνέλιξι τοϋ κόμματος σ’ ,δλη τήν έπόμενη πορεία του. Μ ετά άπόκάθε άποτυχία, ή κρίσις θά άκολουθοϋσε μέ μαθηματική άκρίβεια.

Γ ιά νά ύπερνικήση τίς ένδοκομματικές άντιδρά-σεις, ή Κ εντρική ’Επιτροπή ζήτησε ύποστήριξιάπό τήν Κ ομιντέρν καί άπό τό παρακλάδιτης στάΒ αλκάνια, τήν όργάνω σι πού ήταν γνω στή ώ ς Β αλκανική Κ ομμουνιστική 'Ο μοσπονδία. Ε ίς άπάντη-σιν ήλθε μία άπόφ ασ ις τής Β .Κ .Ο ., πού δημοσιεύ-θηκε σ τό «Ρ ιζοσπάσ τη» στίς 7 Φ εβρουαρίου 1924.

Τόν Δεκέμβριο τοϋ 1923 ό Βασιλεύς Γεώργιος ύπεχρεώθη νά άναχωρήση γιά τό έξωτε-ρικό. 'Ανωτέρω ό Ναύαρχος Κουντουριώτης ό όποιος άνέλαβε καθήκοντα 'Αντιθασιλέως

έΕερχόμενος άπό τά Παλαιό Ανάκτορα μετά τήν όρκωμοσία.

Ή άπόφασις περιείχε τήν έξής δήλω σι τοϋ Π ρεζίν-τιουμ τής 'Ο μοσ πονδίας:

«Τό Κ ομμουνισιτκό Κ όμμα Ε λλά δος μέ τόόργανό του «Ριζοσπάστης» είναι τό έλληνικό τμήμα τής Β αλκανικής Κ ομμουνιστικής 'Ο μοσπονδίας.Τ ό Π ρεζίντιουμ τής Β αλκανικής Κ ομμουνιστικής'Ο μοσπονδίας δέν άγαγνω ρίζει κανένα άλλο κομμουνιστικό κόμμα στήν Ε λλάδα, έκτος άπό τό Κ .Κ .E., καί δέν 0ά έπιδοκιμάσ η ένδεχόμενες άπόπειρεςγιά δημιουργία ένός τέτοιου άλλου όργανισμοϋ.Κ άθε πραγματικός κομμουνιστής πρέπει νά κατα-ταγή σ τίς τάξεις τοϋ Κ .Κ .Ε . καί νά ύποβληθή πειθαρχικά στούς κανονισμούς του».

Ώ πλισμ ένη μέ τό χρίσμ α τής Β .Κ .Ο ., ή Κ εντρική Ε πιτροπ ή προχώ ρησε στή σύγκλησι ένός«Έ θνικοΰ Συμβουλίου» τόν Φ εβρουάριο τοϋ 1924,μέ τήν δεδηλω μένη πρόθεσι νά έκκαθαρίση τίς τάξεις τοϋ κόμματος, άπό δλα τά «καιροσκοπικά»καί «έξτρεμιστικά» στοιχεία. Τό Συμβούλιο έξέλε-ξε μία νέα Κ εντρική ’Επιτροπή 3 «περιβεβλημένημέ δικτατορική έξουσία».4 Σ’ αυτήν τήν ’Επιτροπή

3. Γιάννης Κ ορδάΐος, Σεραφείμ Μ άξιμος, Θ ω μάς Ά πο -στολίδης.

4. Τ ό Κ Κ Ε , 1 9 1 8 - 19 3ϋ, σελ. 268

άνετέθη ή προετοιμασ ία ένός «ξεκαθαρισμένου καίσυγκεκριμένου προγράμματος, βασ ισμένου πάνω

στίς άποφ άσ εις τής Κ ομ μουνιστικής Διεθνοϋς καίτής Β αλκανικής Κ ομμ ουνιστικής 'Ο μοσπονδίας». Ά κόμ η, έζητεΐτο άπό τήν ’Ε πιτροπή «νά ξεσκεπάσητούς πρα γματικούς σκοπούς δλω ν αύτώ ν πού εμφ ανίζονται κάτω άπό τή μ άσκα τοϋ Σοσιαλισμ ού» καίνά συγκαλέση μέσα σέ τέσσερεις μήνες, τό Τ ρίτοΤ ακτικό Σ υνέδριο τοϋ κόμματος, πού τόσες φορέςείχε άναβληθή. Γ ιά νά πραγματοποιηθούν οί σκοποί αυτοί, δόθηκε στήν Κ εντρική ’Επιτροπή ή έξουσία «νά άναστέλλη δσες διατάξεις τοϋ Κ ατασ τατικούτοϋ κόμματος νομίζει δτι μποροϋν νά έμποδίσουν

τήν έκπλήρω σιν αύτώ ν τώ ν καθηκόντω ν».5Έ ξασ κώ ντας τή «δικτατορική έξουσία» της, ή

Κ εντρική ’Ε πιτροπή προχώ ρησε πλέον πρός τήνέκκαθάρισι, τήν «έξυγίανσι» τοϋ κόμματος. Π αραθέτομε μιά έπίσημη άναγγελία τοϋ κόμματος : « .. .Τ όμα χαίρι τής Κ εντρικής ’Ε πιτροπής άρχισε νά κόβητά σάπια μέλη τοϋ σώ ματος. Α ύτές οίένέργειες έπι-δοκιμάσθηκαν άπό τήν Β αλκανική Κ ομμ ουνιστική'Ο μ οσ πο νδία... Χ θές, ή Κ εντρική Ε πιτροπή έδιω -

5. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 9 Φ εβρουαρίου 1924

ξε όκτώ μέλη. Π ολλά άκόμα θά πεταχθοϋν κακήνκακώ ς άπό τό κόμμα καί σύντομα, γιατί κατάντησανντροπή γιά τό κόμμα, ΓΥ αύτό τό λόγο, ή Κ εντρική’Επιτροπή διέλυσε τήν όργάνω σι τοϋ Π ειραιά καιώ ρισε μιά επιτροπή γιά νά άποκατασ τήση μόνονέκεΐνα τά μέλη, πού άξίζουν τήν τιμή νά λέγω νταικομμουνιστές».6

ΓΥ αυτές της τίς προσ πάθειες, ή Κ εντρική Ε π ιτροπή, τιμήθηκε μέ τούς έπαίνους καί τίς επίσημ εςευλογίες τής Β Κ Ο .Τήν άπόφα σι τής Β Κ Ο , πού περιείχε τούς έπαίνους αυτούς πρός τήν Κ εντρική Έ πι-

λτίς 25 Μαρτίου 1924 ή Βουλή μέ ψήφισμά της κατήρ-γηοε τήν Βασιλευομένη Δημοκρατία, έκήρυΕε έκπτωτητήν δυναστεία, άνεκήρυΕε τήν Ελλάδα Αβασίλευτο Δημοκρατία καί έΕέλεΕε τόν Ναύαρχο Κουντουριώτη προσω-ρινώς Πρόεδρο τής Δημοκρατίας. Ανωτέρω ό Ναύαρχος

Κουντουριώτης μετά τήν ορκωμοσία.

τροπή, δημ οσίευσε θριαμβευτικά ό «Ριζοσπάσ της»στίς 30 Σεπτεμβρίου 1924. Ή έλληνική μετάφ ρασ ιςπεριέλαβε σέ παρένθεσι άκόμα καί ώ ρισμένες Ρω σικές λέξεις, μέ έλληνικά βέβαια γράμματα, σάν νάήθελε μ’ αύτό νά δώ ση έμφασι στή γνησ ιότητα τοϋέγγράφ ου. Γ ιά δεύτερη φορά μέσα σ’ ένα χρόνο οίήγέτες τοϋ Κ .Κ .Ε . είχαν ζητήσ ει ένίσχυσι άπό ένανξένο όργανισμό γιά νά δυναμώ σουν τή θέσι τους καίνά έξουδετερώ σουν αιρετικά μέλη τοϋ κόμμ ατος.

Ή ύποστήριξις τής Κ ομιντέρν δμω ς δέν σταμάτησ ε έκεΐ. Ό Μ ανουΐλσκυ καί ό Σμέραλ, δύο ήγε-τικά σ τελέχη τής Ε κτελεστική ς Ε πιτροπής τήςΚ ομμ ουνιστικής Δ ιεθνοϋς (Ε Ε Κ Δ ), ήλθαν στήν'Ε λλάδα γιά νά βοηθήσουν κα ί νά διευκολύνουν τόσο τίς έκκαθα ρίσεις, όσο Κ αί τήν προετοιμα σία τοϋΤ ρίτου Τ ακτικοϋ Συνεδρίου. Ό πρώ τος άπ’ αυτούςτούς άντικειμενικούς σκοπούς άπεδείχθη εύκολώτερος. "Ο σο γιά τόν δεύτερο, «άνεπαρκής έκπροσώ -

6. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 5 ’Α πριλίου 1924.7. Τ ό συνέδριο έξέλεξε μιά 15 -μ ελή Κ εντρική Ε π ι

τροπή μέ τόν Π . Π ουλιόπουλο ώ ς Γραμμ ατέα, τό άνώ τατοάξίω μα στήν ίεραρχία τοϋ κόμματος.

πησις καί ή μ ακρόχρονη άπουσία ώ ρισμένω ν με-λώ ν τής Κ εντρικής Ε πιτροπή ς, δέν έπέτρεψε τήνκατάλληλη όργανω τική καί πολιτική προετοιμασία

τοϋ Συνεδρίου.7Συνεπώ ς, τό Συνέδριο όμόφω να χαρακτηρίσθηκε, δχι σά ν τρίτο Τακτικό άλλά σάνΤ ρίτο "Ε κτακτο Σ υνέδριο».8

Α ύτός ήταν ένας έμμεσος τρόπος γιά νά διατυ-

πω θή, μέ πολλή λεπτότητα καί συγκεκαλυμμένα, ήπικρή άλήθεια δτιοί άδιάκοπες ένδοκομματικές διαμάχες, δέν έπέτρεπαν νά προχω ρήση τό κόμμα στήσύγκλησι ένός πραγμα τικού Συνεδρίου. "Ο πω ς καίνά έχη τό πραγμα, «μέ τήν πολύτιμη συμπαράστασιτώ ν άντιπροσώ πω ν τής Κ ομ μουνιστικής Δ ιεθνοϋςκαίτής Β αλκανικής Κ ομμουνιστικής 'Ο μοσπονδίας»,τό «συνέδριο», πού συνήλθε στήν ’Α θήνα μεταξύτής 26ης Ν οεμβρίου καί τής 3ης Δ εκεμβρίου 1924άπεδέχθη όμοφ ώ νω ς δλες τίς άποφ άσ εις τώ ν Π αγκοσμίω ν Συνεδρίω ν τής Κ ομιντέρν καί τής Β .Κ .Ο .καί ιδιαίτερα τούς Ε ίκοσιένα "Ο ρους γιά τήν εισδοχή νέω ν κομμάτω ν στήν Κ ομμουνιστική Δ ιεθνή.Σύμφ ω να μέ τούς "Ο ρους αύτούς, τό Συνέδριο άλ

λαξε τό δνομα τοϋ κόμματος άπό Σ οσ ιαλιστικό Ε ρ γατικό Κ όμμα (Κ ομμουνιστικό) σέ «Κ ο μ μ ο υ ν ι-σ τ ικ ό Κ ό μ μ α ' Ε λ λ ά δ ο ς ('Ε λλη νικό Τ μήματής Κ ομ μουνιστική ς Δ ιεθνοϋς)» 9

Τ Ο Σ Υ Σ Τ Η Μ Α Τ Ω Ν Π Υ ΡΗ Ν Ω Ν

Τό Τ ρίτο Έ κτακτο Συνέδριο άπετέλεσε μία κρί

σιμη καμπή στήν Ιστορία τοϋ κόμματος. Ά πό τήστιγμή πού άσπάσθηκε τούς Είκοσ ιένα "Ο ρους τόκόμμα έγινε καί τ υ π ικ ώ ς δ,τι ήταν προ πολλοϋστήν πραξι, ένα παράρτημα τής Κ ομμουνιστικήςΔ ιεθνοϋς. Έ πί πλέον, μπήκε στό στάδιο τοϋ έκμπολ-σεβικισμ οϋ. Ο ί κομμ ουνισται συγγραφείς τής περιόδου αύτής χρησιμοποιούν τόν γενικό τίτλο: Π ρ ο χ ω ρ ώ ν τ α ς π ρ ό ς τό ν Έ κ μ π ο λ σ ε β ι-κ ισ μ ό τ ο ϋ Κ ό μ μ α τ ο ς (Ν ά πουτιάχ μπο-λσεβιζάτσιϊ πάρτιϊ), γιά νά περιγράψ ουν τήν έξέ-λιξι τοϋ κόμματος μετά τό Τ ρίτο Έ κτακτο Συνέ

δριο 10.Έ κμπ ολσεβικισμ ός, Μ πολσεβικοποίησ ις-Μ πολ-σεβιζάτσιγια - ήταν ή μαγική λέξις πού έπινοήθη-κε άπό τό Π έμπτο Π αγκόσμιο Συνέδριο τής Κ ομιν-

8. Ρ ιζο σ π ά σ τ η ς , 14 Δ εκεμβρίου 1924.9. Α ύ τ ό θ ι. Τ ό έντός πα ρενθέσεω ς τμήμα τοϋ τίτλου

άπη λήφ θη τό 1943 μέ τήν κατάργησ ι τής Κ ομμουνιστικήςΔ ιεθνοϋς.

10. Ίδέ X. Κ αμπάκτσιεφ κ.α. Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ιτσ έ -σ κ ιγ ιε Π α ρ τ ιι Μ π α λ κ ά ν σ κ ιχ Σ τ ρ ά ν (Μ όσχα, Γ κοσιζντάτ, 1930), σελ. 185. Ε πίσ ης, Γρ. Ζ ηνόβιεφ, Μ ε-ζ ν τ ο υ ν α ρ ό ν τ ν ιγ ιε Π ε ρ σ π ε κ τ ίβ ι ΐΜ π ο λ σ ε -β ιζ ά τ σ ια (Λ ένινγκράντ, 1925), σελ. 96.

τέρν. Τ ό σύνθημα «στίς μάζες», πού είχε δοθή στήνκυκλοφ ορία άπό τό Τ ρίτο Π αγκόσμιο Συνέδριο τήςΚ ομιντέρν, δέν είχε βρή τήν άπή χησι, πού ήλπιζαντά διάφ ορα κομμουνιστικά Κ όμματα δτι θά έχη.Ή άποτυχία αυτή άποδόθηκε στήν ελλειψ ι κατάλληλης κομματικής όργανώ σεως. Στή Μ πολσεβικο-ποίησ ι στήριζαν λοιπόν τώ ρα οί κομμουνισται τίςπροσδοκίες τω ν γιά ένα καλύτερο μέλλον καί άπ’αυτήν περίμεναν νά έξαλείψ η τίς «δεξιές παρεκτροπές» καί τίς «ύπερ - άριστερές τάσ εις», πού θεω ρήθηκε δτι είχαν έμποδίσει τά διάφ ορα κομ μουνιστικά κόμματα άπό τοϋ νά πετύχουν ούσιασ τικές πολιτικές έπιτυχιες, στό διάστημα τώ ν δύο προηγουμένων έτώ ν.

Τό Κ .Κ .Ε . ύπέφερε καί άπό δεξιές καί άπό άριστερές «παρεκτροπές» καί μάλιστα μέ τό παραπάνω . 'Η Μ πολσ εβικοποίησ ις θά μετεμόρφω νε, καθώς ήλπιζαν τουλάχιστον, τό αδύνατο καί ταλαιπω ρημένο άπό τίς κρίσεις κόμμα, ώ ς διά μαγείας,σέ ένα ρω μαλέο καί γεροδεμένο πολιτικό όργανι-σμό.

Κ ινοΰσ ε σχεδόν τόν οίκτο ή λαχτάρα, μέ τήνόποία τό Τρίτο Έ κτακτο Συνέδριο γαντζώ θηκεστή λύσι τής «Μ πολσεβικοποίησης», σύμφω να μέτή «θέσι» τής Κ ομιντέν. Ά ν λάβουμε ύπ’ δψ ιν δτιή όργανική αύτή συγκρότησ ις έξακολουθεΐ νά άπο-τελή τό σκελετό τοϋ Κ .Κ .Ε ., ίσω ς είναι χρήσ ιμο

νά ρίξωμε μιά ματιά σ ’ αύτή τή μεταμόρφω σι τήςέσω τερικής δομής τοϋ κόμματος στά πρώ τα τηςστάδια.

Μ έχρι τό Τ ρίτο "Ε κτακτο Συνέδριο, τό κόμμα διατηρούσε τήν πατροπαράδοτη μορφή όργανώσεως, πού παρουσίαζαν καί τά άλλα έλληνικάπολιτικά κόμματα. Ό πω ς δηλαδή καίτά λοιπά κόμματα, έτσικι’ αύτό απαρτιζόταν άπό τομείς καί όμάδες πού άκολουθοϋσαν τίς διοικητικές υποδιαιρέσεις τοϋ έλληνικοϋ Κ ράτους. Τ ό "Ε κτακτο Συνέδριο, άντιγράφοντας σ’ αύτό κατά λέξι τίς άπόψ ειςτής 7ης Β αλκανικής Κ ομμουνιστικής Δ ιασκέψεω ςκαθιέρω σε τό σύστημα τώ ν «πυρήνω ν».

Α ύτό ήταν κάτι πολύ ούσιαστικώ τερο άπό μιά

άπλή μεταβολή τώ ν προσώ πω ν πού άποτελοϋσαντήν ήγεσία τοϋ κόμματος. Τ ώ ρα τά μέλη άνελάμβα-ναν ύποχρεω τικά καί ειδικά «καθημερινά» καθήκοντα «στούς διάφ ορους κλάδους τής κομματικήςδρασ τηριότητας».11 Α ύτή ή άπαίτησις γιά «συνεχή καθημερινή εργασία» ήταν άκριβώ ς τό ούσιώ δεςστοιχείο τής συγκροτήσεω ς σέ «πυρήνες». Τ ά μέλη έπρεπε νά άντιληφ θοϋν δτι είχε περάσει πιά ή

11. T h e s e s a n d R e s o l u t i o n s T h i r d C o n g r e s s o f t h e C o m m u n i s t I n t e r n a t i o n a l (Ν έαΎ όρκ η, Contemporary Publishing Association, 1921), σελ.80. Ε φ εξή ς: T h e s e s , T h i r d W o r l d C o n g r e s s

έποχή, πού ή σχολοϋντο μέ τήν έπανάστασι στίςέλεύθερες ώ ρες τους, άφήνοντας τήν καθημερινήδουλειά σέ λίγα στελέχη, έπιφορτισμένα μέ τήν

πολιτική δραστηριότητα τοϋ κόμματος. Τ ό κόμμαδέν ήταν ένας σνηθισμένος πολιτικός όργανισμός,προω ρισμένος νά δρα κυρίω ς στήν εκλογική κονί

στρα.Τά μέλη του δέν ήταν συνηθισμένοι «ψ ηφ οφό

ροι», ουτε ή άποστολή τους συγκεντρω νόταν στήν

Ο Ανδρ έας Μιχαλόπουλος έοχημάτισε τόν Οκτώβριοτοϋ 1924 τήν πέμπτη κατά σειράν κυβέρνησιν σέ έννέαμήνες μετά τις έκλογές τής 16ης Δεκεμβρίου 1923. Ήκυβέρνησις Μιχαλακοπούλου έμεινε στήν άρχή μέχρι τήν25η Ιουνίου 1925 ότε άνετράπη άπό τόν Θ. Πάγκαλο.

συνεισφ ορά τής ψ ήφου των. ΤΗ ταν στρατιώ τες,«στρατιώ τες έν ένεργείςι», μονάδες τοϋ παγκόσμιου

προλεταριακοϋ στρατοϋ».Ό «πυρήνας» άπαρτιζόταν άπό τρία έω ς πέντε

μέλη, άποτελοϋσε δέ τή σπονδυλική στήλη τήςόργανώ σεω ς στό θέμα τής όλοκληρω τικής άξιο-ποιήσεω ς τώ ν μελώ ν. Σέ τέτοιες μικρές όμάδες, κανείς δέν μποροϋσε νά ξεφύγη τήν έπιτήρησ ι καί νάχαθή μέσα στό πλήθος. Ο ί πυρήνες είχαν συντεθήκαί συγκροτηθή μέ τρόπο έξαιρετικά συμπαγή καίκλειστό, ετσιώ στε νά έπιτρέπουν τή σ τενή έπίβλεψ ικαί παρακολούθησι τώ ν μελών τοϋ κόμματος. Τ έτοιοι πυρήνες θά έσχηματίζοντο στά έργοστ^σια,

εργαστήρια καί καταστήματα δπου ό κόσμος περνάει τίς περισσ ότερες ώ ρες του. Έ πί πλέον, μέλητοϋ κόμματος πού άνήκαν σέ έργατικές ένώ σεις,άνελάμβαναν τήν ύποχρέω σι νά σχημα τίσουν «φράξιες» μέσα σέ κάθε σω ματείο.12 Ή άποσ τολή αύτώ ν τώ ν κομ μουνιστικώ ν όμάδω ν θά ήταν νά προω θούν τά συμφέροντα τού κόμματος καί νά προση

λυτίζουν πιστούς, μέσα στά πλαίσια τώ ν έργατι-κώ ν ένώ σεων. Ά ναλύοντες τήν καθημερινή δραστηριότητα τώ ν «πυρήνω ν», τό Έ κτακτο Συνέδριοέδήλω νε :

«Π αρ. 16. ’Α μέσω ς μόλις σχηματισθή ό πυρήνας, τά μέλη πρέπει νά έξοικειω θούν καί στίς πα-ραμικρότερες λεπτομέρειες τώ ν καθηκόντω ν, πούθά έκτελοϋν στή νέα όργάνω ση. 'Ο γραμματεύς τούπυρήνα θά όρίζεται άπό τήν τοπική έπιτροπή τοϋκόμματος.

Π αρ. 18. Κ άθε έβδομάδα ό πυρήνας θά πρέπεινά έχη συνεδρίασι. Τ ακτικά θέματα στήν ήμερή-

σια διάταξη θά πρέπει νά είνα ι: α) ’Α νάλυση τώ νσπουδαιοτέρω ν συνθημάτω ν τοϋ κόμματος, β) "Ε λεγχος τής προσω πικής δουλειάς τοϋ κάθε μέλους, γ)Μ ορφω τική δρασ τηριότητα μέσα στόν πυρήνα, δ)’Ε ξέταση τής εισδοχής νέω ν μελώ ν ή υποψ ηφίω ν,ε) Συζήτηση προβλημάτω ν σχετικώ ν μέ τό έμγο-στάσιο, τή συνοικία κλπ.

Π αρ. 19. Ό Γραμματέας τοϋ πυρήνα είναι υπεύθυνος άπέναντι στό κόμμα γιά τήν τακτική λειτουργία τοϋ πυρήνα. Π ρέπει νά είναι τέλεια ένη-μερω μένος σχετικά μέ τίς συνθήκες ζωής τών μελώ ν,

νά κρατάη τίς διευθύνσεις τους, νά έπιτηρή άπό κοντά τήν άτομική κομμουνιστική τους δραστηριότητα, νά συγκαλή τίς έβδομαδιαΐες συγκεντρώ σεις,νά κατευθύνη τή μορφ ω τική δραστηριότητα τοϋ πυρήνα κλπ.» .13

Ή άπλή ψ ήφ ισις δμω ς λεπτομερώ ν άποφάσεωνσχετικώ ν μέ τήν όργάνω σι τοϋ κόμματος δέν άρκοϋ-σε γιά νά έπιτύχη τήν Μ πολσεβικοποίησ ί του μέσα σέ μιά νύχτα. Κ αθώ ς παρετήρη σαν μερικοί κομ-μουνισταί συγγράφ εις λίγα χρόνια άργότερα, οίάποφ άσεις γιά τή Μ πολσεβικοποίησ ί «έφαρμόσθη-καν άδέξια στήν πρα ξι έξ αιτίας τής απειρίας τήςήγεσίας τοϋ κόμματος, ιδίω ς σέ δ,τι άφ οροϋσε τήνάντιπολεμική προπαγά' δα καίτό έθνικό ζήτημα» !uΈ πί πλέον ή δργάνω σις τοϋ κόμματος «πέρασεάπό πολλές περιπλοκές, έπειδή τό κόμμα είχε πολύλίγη έπαφή μέ τούς έργάτες τώ ν εργοστασίω ν».15

12. Τ ό Κ Κ Ε , 19 1 8 - 19 3 1, σελ. 358 - 359.13. Α ö τ ό θ ι, σελ. 359.14. Ό δρος «έθνικό ζήτημα» άναφέρεται στήν κομμου

νιστική έπιδίω ξι γιά τήν αύτονόμησ ι τής Μ ακεδονίας.15. Κ αμ πάκτσίίφ , ο ρ . c i t. σελ. 186.

Α ύτή ή έκτίμησις ήταν άκριβής. Τό κόμμα έξα-κολουθοϋσε νά παραμένη μιά μικρή όργάνω σις μέπενιχρή πολιτική ύποστήριξι, άκόμη καί μεταξύτώ ν έργατώ ν.16

Τό Τ ρίτο Έ κτακτο Συνέδριο δέν έπέτυχε τόν έκ-μπολσεβικισμό τοϋ κόμματος μέ τήν ταχύτητα καίτήν άποτελεσματικότητα πού είχε έλπίσειή ήγεσία

τής Κ ομιντέρν. Στάθηκε μολαταύτα σταθμός στήνΙστορία τοϋ κόμματος. Ε ίσήγαγε θεμελιώ δεις άλ-λαγές στήν όργάνωσί του. Ε νσω μάτω σε καίέπίση-μα τό κόμμα μέσα στό σ υγκρότημα τής Κ ομιντέρν.Τ έλος υ ίο θ έ τ η σ ε ό μ ό φ ω ν α ώ ς « ζή τη μ α ά ρ χ ή ς» τή ν π ο λ ιτ ικ ή γ ρ α μ μ ήύ π ο σ τ η ρ ίξ ε ω ς τή ς ίδ ρ ύ σ ε ω ς α ύ τ ον ό μ ο υ Μ α κ ε δ ο νικ ο ϋ κ α ί Θ ρ α κ ικ ο ϋκ ρ ά τ ο υ ς .

Ν Ο Μ ΙΜ Η Κ Α Ι Π Α Ρ Α Ν Ο Μ Η Δ ΡΑ Σ ΤΗ Ρ ΙΟ Τ Η Σ

Τόν ’Ιανουάριο τοϋ 1926 τό κόμμα έτέθη έπισή-μω ς έκτος Ν όμου γιά πρώ τη φορά. "Ω ς τότε ή πολιτική ήγεσία τής Ε λλάδος είχε μάλλον άδιαφ ο-ρία γιά τά έπαναστατικά κυρήγματα τώ ν κομμουνιστώ ν. Ο ί περισσ ότεροι "Ε λληνες πολιτικοί τήςέποχής έκείνης έλάχιστα έγνώ ριζαν περί τής κομμουνιστικής ιδεολογίας. Ή συνήθης άντίδρασιςτώ ν άρχώ ν στήν κομμουνιστική δραστηριότητα συ-νίστατο στήν σ ύλληψ ι ένός κομματικοϋ μέλουςγιά τήν έκφ ώ νησι «έπαναστατικώ ν λόγω ν» καί στήνέξορία του γιά λίγους μήνες σ’ ενα ήλιόλουστο άλλάέρημικό νησ ί τοϋ Α ιγαίου. Γενικώ ς, ή στάσ ις τώ νέλλη· ικώ ν άρχώ ν έναντι τώ ν κομμ ουνιστώ ν ήτομάλλον άνεκτική, τά δέ άστυνομικά μέτρα μάλλονσπασμω δικά καί έρασιτεχνικά. Τ ά δόγματα τής ταξική ς πά λης ήσ αν τήν έποχή έκείνη μάλλον ξέναπρός τήν Ε λληνική νοοτροπία. ’Α λλά δταν δ Ρ ιζ ο σ π ά σ τ η ς έξαπέλυσε μιά μέρα έντελώ ς άνοι-χτά μιά έντονη καμπάνια γιά τήν αύτονόμησι τής

Μ ακεδονίας καί Θ ράκης, ύποστηρίζοντας χω ρίς περιστροφ ές τήν άπόσ πασι έθνικώ ν έδαφώ ν κατοικου-μένω ν άπό Ε λλη νικούς πληθυσμούς, οί "Ε λληνες

πολιτικοί, πού είδαν μέ κατάπληξι τά άντεθνικά συνθήματα τοϋ Ρ ιζο σ π ά σ τη , έρριξαν μιά πολύ πιοπροσεκτική ματιά πάνω στόν Ε λληνικό κομμουνισμό. Τό δτι ή άπόφασις αύτή τώ ν Ε λλή νω ν κομ-

16. Σύμφω να μέ μιά έπίσημη Ικθεσι τής Ε κτελεστικής’Επιτροπής τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοϋς (ECCI), τό Ε λλ ηνικό Κ ομμουνιστικό κόμμα είχε περί τό τέλος τοϋ 1924,2.200 τακτικά μέλη καί 450 υποψηφίους. (Έ κθεσις ECCI,5 Μ αΐου 1925, έν Κ αμπάκτσιεφ, ο p. c i t., σελ. 186.’Επίση ςF i f t h C o n g r e s s . A b r i d g e d R e p o r t , σελ. 268.

μουνιστώ ν είχε ληφθή κατόπιν έντολής ξένω ν, μιαςξένης όργανώ σεως πού έκαλεΐτο Κ ομιντέρν, έκανετό γεγονός άκόμη πιό τερατώ δες στά μάτια τών Ε λ λήνω ν πολιτικώ ν, και θά πρέπει νά πή κανείς καιστά μάτια τής πλειονότητος του Ε λληνικο ύ λαου.Τό κομμουνιστικό κόμμα δέν ήτο πλέον δυνατόν νάάγνοηθή σάν μιά όργάνω σις έξημμένων άλλά κατάτά άλλα άκινδύνω ν ίδεολόγω ν τώ ν όποίω ν ή ιδεολογία άποτελοϋσε προσω πική τους ύπόθεσι. Σέ ένα κύμα συλλήψ εω ν ό Π ουλιόπουλος, ό Ά ποστολίδηςκαί μερικά άλλα ήγετικά στελέχη πήγαν φυλακή.

Ό Μ άξιμος έστάλη έξόριστος στήν Σκϋρο. Τά υπόλοιπα μέλη τής Κ εντρικής Ε πιτροπής συνήλθανάμέσω ς μυστικά καί έξέλεξαν τόν Ε λευθέριο Σταυ-ρίδη ώς προσω ρινό Γραμματέα στήν θέσι τοϋ Π .Π ουλιόπουλου, ό όποιος είχε έκλεγή Γραμματεύςάπό τό Τ ρίτο Έ κτακτο Συνέδριο.

'Η σύλληψ ις τόσω ν ήγετικώ ν στελεχώ ν είχεμιά άπροσ δόκητη συνέπεια γιά τό κόμμα. Ά πό τό1924 είχαν αρχίσει νά φθάνουν στήν Ε λλάδα άπότήν Σοβιετική Έ νω σι οί πρώ τοι άπόφοιτοι τοϋKUTV, τοϋ Κ ομμουνιστικοϋ Π ανεπιστημίου γιά

τούς Λ αούς τής ’Α νατολής.17 Ο ί «Κ ούτβηδες» - έναςάπό αύτούς ήταν και ό μέλλων ’Α ρχηγός τοϋ Κ Κ Ε ,Ν ίκος Ζ αχαριάδης - ήταν έκπαιδευμένοι κομμουνιστές έλλη νικής καταγω γής, Ρω σομαθείς, τών όποίω ν ή άφοσίω σις πρός τόν Στάλιν έπρόκειτο νάπαίξη σημαντικό ρόλο κατά τά έπόμενα έτη. Μ έχριτήν σύλληψ ι τώ ν κομματικώ ν στελεχώ ν αί σχέσειςτώ ν Κ ούτβηδω ν μέ τήν ήγεσία τοϋ κόμματος δένήσαν καί τόσο άρμονικές. Ο ί στενές τω ν σχέσειςμέ τήν Σ οβιετική πρεσβεία στήν ’Α θήνα, οί όποιεςέδιναν τήν έντύπω σι δτι έθεω ροϋντο πιό έμπιστοιάπό τούς ντόπιους ήγέτες, άποτελοΰσαν μιά συνεχήάφορμή προστριβώ ν. Π ροφανώ ς κατόπιν όδηγιώ νάπό έξω , οί Κ ούτβηδες είχαν σκοπίμω ς μείνει στόπεριθώ ριο προσφέροντας τίς υπηρεσίες τω ν σάν καλοί στρατιώ τες, χω ρίς νά καταβάλουν προσπάθειεςγιά νά προω θηθοΰν στήν κομματική ίεραρχία. Α υτάδμως άλλαξαν άρδην μέ τήν σύλληψ ι τώ ν κομματικώ ν στελεχώ ν στις άρχές τοϋ 1926. Ο ί Κ ούτβηδες

έκαναν τό πρώ το μεγάλο βήμα πρός τήν κορυφή τήςκομματικής ήγεσίας.

Ο ί λεπτομερείς όδηγίες τής Κ ομιντέρν πρός δλατής τά «τμήματα» νά συνδυάζουν πάντοτε τήν «νόμιμη μέ τήν παράνομη δουλειά, και ποτέ νά μήν κάνουν τό σφάλμα νά στηρίζω νται στήνέννομη δρασιγιά τήν ϋπαρξί τους»,18 δέν διέσω σαν τό κόμμα.Τό 1926, τό έκτος νόμου Κ Κ Ε προσ επάθησ ε νά θέση σέ έφαρμογή τις όδηγίες τής Κ ομιντέρν, άλλάένεπλάκη σέ μιά περιπέτεια πού ή υποτυπώ δης τότε όργάνω σις τοϋ κόμματος ήταν άνίκανη νά άντι-

μετω πίση.Ό Σταυρίδης, ώς προσω ρινός Γραμματεύς, προ

σεπάθησε νά δυναμώ ση τό κόμμα κατατοπίζονταςτά μέλη πάνω στούς κανόνες τής «παράνομης δουλειάς και τής συνω μοτικότητας». ’Α ξίζει νά ξανα-διαβάση κανείς αύτά πού έγραψε στό πρώ το Δ ελ τίο τής Κ εντρικής Ε πιτροπής. ’Α ντιγράφονταςτίς ντιρεχτίβες τής Κ ομ ιντέρν πάνω στό θέμα αύτό,ό Σταυρίδης συνιστοϋσε στά μέλη νά όργανώ σουνπυρήνες δχι έκεΐ πού κατοικούσαν άλλά έκει πούείργάζοντο. Κ άθε τρία κομματικά μέλη πού ετυχε

νά έργάζω νται στήν ίδια έπιχείρη σι, θά έπρεπε νάόργανώ σουν ένα πυρήνα. νΑ ν ήταν λιγώ τεροι άπότρεις καί πάλι θά έπρεπε νά όργανώ σουν τόν πυρή-

17. Τ ό KUTV (μέ τά άρχικά τώ ν άντιστοίχω ν Ρω σικώ νλέξεω ν) ήτο μιά σ χολή γιά τήν έκπαίδευσι σπουδαστών άπότήν Ά σ ία στήν κομμουνιστική θεω ρία καί πρακτική. Σπου-δασταί άπό τά Β αλκάνια έστέλοντο έπίση ς στήν σ χολή αύτήέπειδή έπιστεύετο άπό τήν Σοβιετική ήγεσία δτι οί συνθήκες είς τά Β αλκάνια ήσαν παρόμοιες μέ έκεΐνες πού έπικρα-τούσαν στήν Ά σ ία καί συνεπώ ς δέν ήτο σύμφ ορος ή άποστολή τω ν στήν σχολή Σβερντλώ φ στήν όποία έστέλοντονέοι άπό τήν Δ ύσι.

IS. T h e s e s , T h i r d W o r l d C o n g r e s s , σελ.111-

Ο Νίκος Ζαχαριάδης όταν ηγείτο τοΰ Κ.Κ.Ε

να καί μετά νά προσπαθήσ ουν νά προσηλυτήσουνένα άκόμη μέλος ή καί περισσότερα. Σέ περιοχέςόπου τά κομμα τικά μέλη έτυχε νά απασ χολούνταισέ μ ικρές έπιχειρή σεις καί μαγαζιά, θά έπρεπε νάόργανω θοΰν πυρήνες δρόμω ν άπό έκείνους πούείργάζοντο σέ γειτονικά καταστήματα.19

'Η όργάνω σις τώ ν πυρήνω ν «στόν τόπο τής δουλείας» προσ έφερε ώ ρισμένα πλεονεκτήματα. Έ φ ’δσον τά μέλη περνούσαν τό περισσότερο μέρος τήςήμέρας στόν τόπο τής έργασίας τω ν, θά μπορούσαν νά επικοινω νούν εύκολα, νά προσηλυτίζουν καινούργια μέλη χω ρίς νά διακόπτουν τήν έργασίατους, κα ί νά συναντώ νται σέ περίπτω σι άνάγκηςχω ρίς καθυστέρησι γιά νά έκμεταλλευθοΰν έπί τόπου παράπονα τώ ν εργαζομένω ν.

’Α σχολούμενος μέ τό θέμα τοΰ «σ υγκεντρω τισμού» ό Σταυρίδης έτόνιζε τήν σημασία τοΰ «δημοκρατικού συγκεντρω τισμ ού» ό όποιος, έγραφ ε,πρέπει νά γίνη άκόμη πιό σκληρός ύπό συνθήκες

παρανομίας. «’Α κόμη καί τό πιό μικρό σημάδι φραξιονισμού μέσα στό κόμμα πρέπει νά χτυπιέται άλύ-πητα γιατί ό φραξιονισμός είναι άντίθετος μέ τόνσυγκεντρω τισμ ό καί τήν μπολσεβίκικη πειθαρχία».’Α κόμη καί κείνες οί διαταγές καί ντιρεχτίβες πούφαίνονταν λανθασμένες στά μάτια τώ ν όπαδώ ν, πρέπει νά έκτελούνται χω ρίς άντιρήσεις γιατί «μόνοτά ήγετικά μέλη πού είναι μορφ ω μένα καί μπορούννά μορφ ώ νουν μία γνώ μη είναι σέ θέση νά κρίνουντι συμφέρει τό Κ όμμα».20

Ό ρόλος τής κομμ ατικής «φράξιας» μέσα σέ

άλλες, μή - κομμουνιστικές όργανώ σεις, έδίδετο στόΔ ε λ τ ίο μέ άσυνήθη σαφήνεια.

«Ο ί φράξιες είναι κομματικές όργανώ σεις μέσαστίς άλλες όργανώ σεις τώ ν έργατώ ν, είτε νόμιμεςείτε παράνομες. Ο ί φράξιες - καί σ’ αύτό διαφ έρουνάπ’ τούς πυρήνες-δέν βα σίζονται στόν τόπο τής δουλειάς άλλά στήν συμμετοχή ένός μέλους σέ μιά μήκομματική όργάνω σι. Ή φράξια άποτελεΐται άπόδλα τά κομματικά μέλη πού άνήκουν σ τήν ίδια μή"κομ ματική όργάνω σι. ’Α κόμη κ ι’ ένας κομ μουνιστήςσέ μιά άλλη όργάνω σι άποτελεΐ κομματική φ ράξια.

Μ ή κομμα τικές όργανώ σεις είναι τά σω ματεία, οίσυνεταιρισμοί, τά συνέδρια, οί διασ κέψ εις, τά συμβούλια, οί διοική σεις, οί επιτροπές, οί συνεδριάσεις

κλπ.Ή φράξια διοχετεύει τις άπόψ εις τοΰ κόμματος

μέσα σ τήν όργάνω σι. Ή φράξια δχει τή δική τηςόργάνω σι, συζητει τά θέματα, παίρνει άποφ άσειςσχετικά μέ ζητήματα πού ένδιαφ έρουν τήν όργά-

19. Δ ε λ τίο ν , Ά ρ. 1, Φ εβρουάριος 1926, σελ. 4-9.20. Α ί>τ ό θ ι.

νω σι μέσα στήν όποία δουλεύει, άλλά πάντοτε ύπα~κούει στίς έντολές τοΰ κόμματος».21

Κ ατά κανόνα, προσέθετε ό Σταυρίδης, ή φράξια

θά πρέπει νά συνέρχεται σέ σύσκεψ ι πριν άπό τήνσυνεδρίασι τής όργανώ σεω ς καί νά άποφ ασίζη γιάτήν γραμμ ή ένεργείας. Ε ίς τήν ευρύτερη συνεδρίασατής όργανώ σεω ς τά μέλη τής φ ράξιας δέν θά πρέπεινά δροΰν σάν ώ ργανω μένο καί ένιαΐο σύνολο άλλάώ ς άτομα πού έτυχε νά έχουν τίς ίδιες άπόψ εις. Μ έέξυπνο χειρισμό τά κομ μα τικά μέλη θά προσπαθούσαν νά προσελκύσουν στήν κομμουνιστική άποψ ιπολλούς μή κομμουνιστάς πού δέν είχαν άποκρυ-σταλω μένες άντιλήψ εις ή δέν κατανοούσαν πλήρω ς τήν σημ ασ ία τοΰ υπό συζήτησ ιν θέματος.22

'Ο Σταυρίδης ήσ χολήθη έπίση ς καί μέ τήν όργα-νωσι «νομίμω ν» παραφ υάδω ν τοΰ κόμματος, σέ μιάάξιομνημόνευτη παράγραφ ο τοΰ Δ ελτίου. «Τό Κ Κ Ε .,άν καί παράνομο, πρέπει σέ κάθε περίπτω σι πού δύ-ναται νά σχημ ατίζη νόμιμες όργανώ σεις γιά νά τίς

χρησιμοποιεί γιά προπαγάνδα καί άγκιτάτσια άνά-μεσα σ τίς μάζες. Σ υνεταιρισμοί, καλλιτεχνικές καίάθλητικές όργανώ σεις είναι άνάμεσα στίς τέτοιες«νόμιμες» όργανώ σεις τοΰ κόμματος».23

Ο ί άναλυτικές - καί ειλικρινείς - αύτές όδηγίεςγιά τήν «μπολσ εβικοποίησ ί τοΰ κόμματος καί τήνπαράνομη δουλειά» δέν έπέτυχαν νά άποτρέψ ουντήν ούσ ιασ τική διάλυσι τοΰ κόμματος, τό 1926.Ή κομμουνιστική ήγεσία έχει κατ’ έπανάληψ ιν άνα-γκασθή άπό τά πράγματα νά άνακαλύψ η δτι αύτόπού στό χαρτί έμφ ανίζεται ώ ς άλάνθαστο σχέδιο

ένεργείας δέν μεταφ έρεται εύκολα σέ πραγματικότητα. Σέ μιά έκθεσι τοΰ εκπροσώ που τής Κ ομιν-τέρν στό Κ Κ Ε , ένός Ρουμάνου γνω στού ώ ς Μ παν-τουλέσκο, περιέχεται ή άκόλουθη περιγραφ ή τήςπραγματικής καταστάσεω ς πού έπικρατοΰσε στόκόμμα τήν έποχή έκείνη.

«. . . Ά τυχώ ς τό Κ Κ Ε δέν είχε τήν πείρα τώ νάδελφώ ν κομμ άτων καί γι’ αύτό οί σημερινές συνθήκες τρομοκρατίας έφεραν τήν τέλεια άποσύνθεσιτής κομ μα τικής δουλειάς.. . Στά έργατικά σω ματείαδέν κάναμε τίπο τα. . . Έ χομ ε δυσκολίες άκόμη καί

μέσα στόν κύκλο τής Κ εντρικής Ε πιτροπ ής τοΰκό μματος... Π ολλές άποφ άσεις μένουν μονάχα στόχαρτί γιατί τά πιό πολλά μέλη τής Κ εντρικής Έ πιτροπής έχουν περάσει στήν παρανομία, κρύβονταικαίδέν κάνουν καμμιά προσπάθεια νά πάνε στά έργο-στάσια γιά νά έφαρμόσουν τίς άπο φ άσ εις... Ά π ’

21. Α υ t ό θι.22. Ή χρησιμο ποίησ ις τής «φράξιας» ώ ς μέσου έπηρεα-

σμοΰ έπαναλαμβάνεται καί πάλιν άπό τό νέο καταστατικόΧ άρτη τοΟ κομμουνιστικοί) κόμ ματος τής Σοβιετικής Έ νώ -σεως, τοδ 1961, στό Τ μήμ α ΓΧ, Ά ρθρ ον 67.

23. Δ ε λ τ ίο ν , Ά ριθ. 1. Φ ερβουάριος 1926.

τήν άλλη μεριά, ή ελλειψ ι συνω μοτικού πνεύματος

παρεμποδίζει τήν έργασία τής Κ εντρικής Ε πιτρο

πής καίδιευκολύνειτήν δουλειά τών χαφ ιέδω ν.. .» 24

24. Δ ε λ τ ίο ν , Ά ρ. 1, σελ. 11-12. Έ πίση ς Ιδέ Κ αμ-

πάκτσιεφ ο p. c i t., σελ. 187.

Τό κείμενο αύτό γραμμένο άπό τόν έπίσημ ο έκ-

πρόσω πο τής Κ ομμ ουνιστικής Δ ιεθνούς στήν Ε λ

λάδα άποδίδει μέ άκρίβεια τίς πραγματικές συνθή

κες πού έπικρατούσαν στό έλληνικό κομμουνιστι

κό κίνημα δταν τό 1926 γιά πρώ τη φορά ύπεχρεώ-

θη τό κόμμα «νά μπή στήν παρανομία».

τ η ν ά λ λ η

μ ε ρ ι ά ,

λ λ ε ι ψ ι

σ υ ν ω μ ο τ ι κ ο υ π ν ε ύ μ α τ ο ς

π α ρ ε μ π ο δ Ι ζ ε ι τ η ν

α σ ί α τ f j ς Κ ε ν τ ρ ι κ η ς Έ π ι τ ρ ο -

π η ς

κ α Ι .

δ ι ε υ κ ο λ ύ ν ε ι τ η ν

δ ο υ λ ε ι α τ ω ν

χ α φ ι έ δ ω ν

24 Δ ε λ τ ί ο ν σ ε λ .

11 12.

Ε π ί σ η ς Ι δ έ Κ α μ -

π ά κ τ σ ι ε φ c

ι . ,

σ ε λ ,

κ ε ί μ ε ν ο α υ τ ό

γ ρ ο ; μ μ έ ν ο α π ό

τ ό ν

έ π Ι σ η μ ο

π ρ ό σ ω π ο τ η ς Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ i j ς

Δ ι ε θ ν o l ) ς

σ τ ή ν

λ ά δ α

α π ο δ ί δ ε ι

α κ ρ ί β ε ι α τ ι ς

π ρ α γ μ α τ ι κ έ ς σ υ ν θ i j -

κ ε ς π ο ύ έ π ι κ ρ α τ ο υ σ α ν σ τ ο

έ λ λ η ν ι κ ό

κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι -

κ ί ν η μ α δ τ α ν

γ ι α π ρ ώ τ η φ ο ρ α

ύ π ε χ ρ ε ώ -

κ ό μ μ α

« ν ά

μ π η σ τ η ν π α ρ α ν ο μ ί α » .

Κ Ε Α Λ Α ΙΟ Ν Τ Ρ ΙΤ Ο Ν

Ο ΣΤ Α Λ ΙΝ ΙΣΜ Ο Σ Κ Α Ι Ο Ι Ε Λ Λ Η Ν Ε ΣΚ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣΤ Α Ι

“Λ Ι Κ Β Ι Ν Τ Α Ρ Ι Σ Τ Ε Σ ” Κ Α Ι Σ Τ Α Λ Ι Ν Ι Κ Ο Ι

Τ ό Κ Κ Ε είχε έξαναγκασθή νά «μπή σ τήν παρανομία» τό 1926 άπό τό δικτατορικό καθεστώ ς τουΘ . Π αγκάλου ό όποιος ε ί χ ε ανατρέψ ειτήν κυβέρνησιΆ νδρέα Μ ιχαλακοπούλου στό κίνημα τοϋ ’Ιουνίου1925. Τό καθεστώς τοϋ Π αγκάλου έτερματίσθη άπροόπτω ς στις 22 Α ύγούστου τοΰ 1926 άπό τόν Στρατηγό Γεώ ργιο Κ ονδύλη ό όποιος ήγήθη άλλου κινήματος, ένώ ό Π άγκαλος εύρίσκετο στις Σπέτσες.

Ό Στρατηγός Θ. Πάγκαλος μέ τήν ούΖυγό του καί ύ-πουργούς τής δικτατορικής κυβερνήσεως σέ φωτογραφίαή όποια έλήφθη τρεις ήμέρες πριν άπό τήν όνατροπή τής

δικτατορίας άπό τόν Κονδύλη, στίς 22 Αύγούστου 1926.

’Α μέσω ς μετά τήν άνατροπή τοΰ Π αγκάλου, έπε-τράπη ή έπανέκδοσις τοΰ Ρ ιζ ο σ π ά σ τ η καί άπε-λύθησαν οί περισσ ότεροι άπό τούς φυλακισμένουςή έν έξορίςι ήγέτες τοϋ κόμματος. Στίς 24 Α ύγούστου πάντω ς ή Κ εντρική ’Επιτροπή τοΰ Κ Κ Ε προειδοποίησ ε τά μέλη νά μήν έχουν αύταπάτες ώςπρός τήν έπιστροφ ή τοΰ κόμματος στά πλαίσια καιτις μεθόδους πού ύφ ίσταντο πριν άπό τήν μπολσε-βικοποίησ ι καί τήνέπιβολή τοΰ «δημοκρατικοΰ συγ-

κεντρω τισμοΰ». 'Η άνακοίνω σις τής Κ .Ε . μέ άρκε-τή δόσι ειλικρίνειας προσέθετε: «Τό Κ όμμα βέβαιαθά έκμεταλευθή τίς έλευθερίες πού άποκαταστήθη-καν. Θ ά άγω νισθή άκόμη γιά τήν διατήρησ ι καί διευ-ρυνσί τους. ’Α λλά αύτό δέν σημαίνει δτι θά ξανα-γυρίση στίς παλιές άντιλήψ εις περί νομιμότητος».1

Μ όλις έπέστρεψ αν άπ’ τήν έξορία ή τήν φυλακήτά ήγετικά στελέχη τοΰ κόμματος, έξέσπασε καινούρια ένδοκοματική κρίσις. Τ ήν φορά αύτή τήν έπί-θεσι έξαπέλυσαν οί Κ ούτβηδες τώ ν όποιω ν ή έπιρροή είχε πολύ αύξηθή κατά τήν περίοδο τής «παρανομίας». Ο ί Κ ούτβηδες είχαν κυρίω ς τήν ύπο-στήριξι στελεχώ ν πού είχαν έπισκεφθή τήν Σοβιετική Έ νω σι ώ ς άπεσταλμένοι τοΰ κόμματος ή γιάιατρική θεραπεία - καί οί όποιοι ήσαν γνω στοί ώς

«Χ ατζήδες» διότι είχαν έπισκεφθή τούς «Α γίουςΤ όπους» τοΰ Κ ομμουνιστικοϋ στρατοπέδου.

Σ τίς 9 Σεπτεμβρίου τοϋ 1926, ό Π ουλιόπουλοςέπανεξελέγη Γ ραμματεύς τής Κ εντρικής ’Επιτροπής. Τ αυτοχρόνω ς τοΰ έζητήθη νά θέση υποψ ηφ ιότητα στίς βουλευτικές έκλογές πού έπρόκειτο νάδιεξαχθοΰν τήν 7 Ν οεμβρίου. Ό Π ουλιόπουλος άπέρ-ριψ ε καί τήν έκλογή του στή θέσι τοΰ Γραμματέω ςάλλά καί τήν υποβολή ύποψ ηφ ιότητος στίς βουλευτικές έκλογές. "Ο πω ς άπεκάλυψ ε άργότερα ό Σταυρίδης, ό Π ουλιόπουλος νόμιζε δτι θά μποροΰσε νά

άντιμετω πίση πιό άποτελεσματικά τούς Κ ούτβηδεςαν δέν είχε ύπεύθυνο πόστο στήν κομματική ιεραρχία.2

Κ ατά τήν γνώ μην τώ ν Κ ούτβηδω ν καί τώ ν Χ ατζήδω ν, οί άλλεπάλληλες ένδοκομματικές κρίσειςάπό τό 1918 όφ είλοντο στήν εισροή «μικροαστώ νδιανοουμένω ν» πού έφερναν μαζί τους «μικροαστικές προκαταλήψ εις καί έθνικιστικές εύαισθησίες»

1. Ρ ιζο σ π ά σ τ η ς, 24 Α ύγούστου 1926.2. Σ ταυρίδης, ο p. c i t., σελ. 201.

Οί έκλογές τής 7ης Νοεμβρίου 1926 διεΕήχθησαν μέ τό άναλογικόν σύστημα. Κα νένακόμμα δέν έλαβε αύτοδύναμη πλειοψηφία στήν Βουλή. Τελικά, ύστερα άπό μακρές καίέπίπονες διαπραγματεύσεις, έσχηματίσθη κυβέρνησις συνασπισμού μέ πρωθυπουργό τόνΆλ έΕ. Ζαΐμη καί ύπουργό τών Στρατιωτικών τόν Ά λέΕ . ΜαΖαράκη. Ανωτέρω μιά φωτο

γραφία τών μελών τής κυβερνήσεως Ζαΐμη.

προφ ανώ ς άκατάλληλες γιά ένα πραγματικό κομμουνιστή. Ε ίναι άλήθεια δτι πολλοί άπ’ αύτούς τούς«μικροαστούς διανοουμένους», πού κατηύθυναν τόκόμμα στά πρώ τα χρόνια τής ύπάρξεώ ς του, ήσαν κατά τό πλεϊστον άφελεΐς ίδεολόγοι πού είσήρχοντοεις τό κόμμα μέ άπεριόριστο ένθουσιασμό γιά νά

άπογοητευθοϋν μέσα σέ δυό - τρία χρόνια άπό τόνκυνισμό καί τήν διπλοπροσω πία τώ ν πρακτόρω ν τήςΚ ομιντέρν καί τήν κάθε άλλο παρά έντιμη μορφήτώ ν κομμουνιστικώ ν μεθόδων καί έπιδιώ ξεω ν. Ε ίναι ιστορικό καί άναμφ ισβήτητο γεγονός δτι καίέκεΐνοι άκόμη πού κατέλαβαν τά ύπατα άξιώ ματατής κομματικής ιεραρχίας κατά τήν πρώ τη έπτα-ετία άπεχώ ρησα ν άηδιασ μένοι ύστερα άπό λίγαχρόνια κομ ματικής ζω ής. Π ρέπει δέ νά σημειω θήδτι τό θέμα πάνω στό όποιο έθρυματίζετο τελικά ήκομματική καί Ιδεολογική τω ν άφοσίω σις ήταν τό

λεγόμενο «έθνικό ζήτημα», δηλαδή ή μόνιμη τότε

άξίω σις τοϋ διεθνοϋς κομμουνισμού γιά τήν δημιουργία ένός άνεξαρτήτου Μ ακεδονικού κράτους.Ή ύποστήριξις κατ’ ούσίαν τής παραδόσεω ς στόνΒ ουλγαρικό έλεγχο έδαφώ ν τά όποια κατοικοΰσαν"Ε λληνες, ήταν κάτι πού ξεπερνοΰσε τά δρια αντοχής τώ ν «μικροαστώ ν διανοουμένω ν» τοΰ κόμμα

τος οί όποιοι δέν είχαν παύσει νά σκέπτω νται ήτουλάχιστον νά αίσθάνω νται σάν "Ελληνες.

Κ αθώ ς ή πάλη μεταξύ τώ ν «Λ ικβινταριστώ ν»καί τώ ν άντιπάλω ν ένετείνετο, έγινε φανερό δτιδέν ήταν ενα μεμονω μένο φ αινόμενο πού άφοροΰσεμονάχα τό Ε λληνικό «τμήμα» τής Κ ομιντέρν. Στήνπραγματικότητα ήταν άντανάκλασι τής γιγαντιαίαςπάλης πού διεξήγετο τότε στήν κορυφ ή τής Κ ομμουνιστικής ήγεσίας στήν Μ όσχα. Ή ταν τά χρό

νια τοϋ σκληροΰ καί άνελέητου άγώ να πού διεξή-

γε ό Στάλιν γιά τήν όλοκληρω τική μονοπώ λησ ι

τής έξουσίας, μέ τήν έκκαθάρισι τώ ν πρώ ην συν

τρόφω ν και συνεργατώ ν του. Μ έσα στά έπόμεναλίγα χρόνια, άνθρω ποι μέ άπόλυτη έξάρτησι άπότόν Στάλιν θά έτοποθετοϋντο ώς ήγέται τώ ν κομμουνιστικώ ν κομμάτων σέ δλες σχεδόν τις χώ ρες.Τ ά κομμ ουνιστικά κόμματα θά μετετρέποντο έτσιάπό πολιτικοί όργανισμοι σέ πολιτικά καί συνω μοτικά δργανα τοΰ Στάλιν.

Τ Ο Τ ΡΙΤ Ο Τ Α Κ Τ ΙΚ Ο Σ Υ Ν Ε Δ Ρ ΙΟ Σ Υ Ν Ε ΡΧ Ε Τ Α ΙΕ Π Ι Τ Ε Λ Ο Υ Σ

Τ σω ς νά ένθυμήται ό άναγνώ στης δτιή πρόθεσιςνά συγκληθή τό Τ ρίτο Τακτικό Σ υνέδριο τοϋ κόμματος είχε άναγγελθή γιά πρώ τη φορά στις 9 Φ εβρουαρίου τοϋ 1921. ’Α λλά ή σύγκλησ ις τοΰ Συνεδρίου είχε άναβληθή κατ’ έπανάληψ ιν ένώ ή μίαέν-δοκομματική κρίσις διεδέχετο τήν άλλη. Τ έλος τό1927, υστέρα άπό τίς άλλεπάλληλες άποχω ρήσεις

καί έκκαθαρίσεις ήγεσιώ ν, νέα ήγετικά στελέχηείχαν προω θηθή σ τήν κορυφή τής κομμα τικής ιεραρχίας. Τ ά περισσότερα άπ’ αυτά τά στελέχη ήσανάπηλλαγμένα «μικροαστικώ ν προκαταλήψ εω ν» καίεΐχαν άπόλυτη άφοσίω σι στήν Κ ομιντέρν. Φ αίνεται δτι τά άτομα αυτά αίσθά νθηκαν άρκετή σ ιγουριά καί άπεφάσισαν τήν σύγκλησιν τοΰ Τ ρίτου Τ α-κτικοϋ Σ υνεδρίου «μέ τήν βοήθεια τής ’Εκτελεστικής Ε πιτροπής τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοϋς».3Τ ό Συνέδριο συνήλθε πράγματι στήν ’Α θήνα τόνΜ άρτιο τοϋ 1927.

Στό συνέδριο άνεφ άνησαν τρεις παρατάξεις.Έ να κομμ ουνιστικής προελεύσεω ς βιβλίο4 πούείδε τήν δημ οσιότητα λίγα χρόνια άργότερα καθώ -ρισε τίς τρεις αύτές παρατάξεις ώ ς «τήν όμάδαΠ ουλιόπουλου πού άπαιτοΰσε τήν έκκαθάρισι τώ ν«άνικάνω ν» στοιχείω ν καί ή όποία είχε κηρυχθήέναντίον τής εισδοχής κοινώ ν έργατώ ν είς τό κόμμα», τήν όμάδα Χ αϊτά ή όποία «κρατοΰσε ψηλάτίς άρχές τής Κ ομ ιντέρν στό όργανω τικό θέμα»,καί τήν όμάδα τώ ν «κεντρώ ω ν» μέ έπί κεφαλής τόνΜ άξιμο, «οί όποιοι άμφιταλαντεύοντο άνάμεσα στίς

δυό άλλες όμάδες». Έ φ ’ δσον ή όμάς Χ αϊτά έταυτί-ζετο μέ τίς άπόψ εις τής Κ ομ ιντέρν δέν θά έπρεπεκανείς νά έκπλαγή άπό τήν έκ μέρους τοϋ Συνεδρίου τελική άποδοχή δλω ν σχεδόν τώ ν προτάσεω ντής όμάδος αυτής.

"Ενα άπό τά κύρια θέματα στό Σ υνέδριο ήταντό λεγόμενο «όργανω τικό θέμα». Τό βασ ικό σημ είοδιαφ ω νίας συνίστατο στό έάν τό κόμμα θά έπρεπε

3. Κ .Ι. Π ιε ρ έ ν τ Σ έ σ τ ιμ Β σ ε μ ίρ ν ιμ Κ ο -γ κ ρ έ σ ο μ, (Μ όσχα, 1928), σελ. 213.

4. Κ αμ πάκΐσιεφ, op. ci t, σελ. 188.

πρώ τα νά δημιουργήση «ένα ήγετικό πυρήνα στελε

χώ ν» ή έάν θά έπρεπε νά άνοιξη τίς τάξεις του σέμία «μαζική εισροή έργατώ ν». Ό Π ουλιόπουλος όόποιος έλαβε ένεργόν μέρος στίς συζητήσεις έξε-δηλώ θη έναντίον τής «μαζικής εισδοχής προλεταρίω ν» διότι ώ ς έλεγε, «οί έργάτες πού βρίσκονταισήμερα στό κόμμα άποτελοϋν τά κατώ τερα στρώ

ματα τοΰ προλεταριάτου». Τ ό κόμμα, προσ έθετε,«πρέπει πρώ τα νά άποκτήση ένα ήγετικό πυρήναγιά νά μπορέση κατόπιν νά άπορροφήσ η έργάτες».5Τ ό Σ υνέδριο άπέρριψ ε τίς άπόψ εις τοΰ Π ουλιόπουλου ώς «πλήρη παρανόησ ι τοΰ ρόλου πού παίζειένα κομμουνιστικό κόμμα». 'Υ πό τήν ήγεσία τοΰΧ αϊτά τό Συνέδριο ένέκρινε τήν έγγραφή περισσοτέρω ν έργατώ ν ένώ παράλληλα έξέφρασε έπιφυλά-ξεις γιά τήν έμφ ασι πού έδίδετο σ τήν σημ ασ ία μ αρξιστική ς έκπαιδεύσεω ς τώ ν μελών. Τ ά δύο αύτάσημ εία δέν ήσαν άσχετα Ή εισροή απλώ ν έργα

τώ ν θά έμείω νε τήν έπιρροή τώ ν «μικροαστώ ν δια-νοουμένω» καί θά άνέβαζε τό γόητρο τώ ν Κ ούτβη-δω ν καί τώ ν Χ ατζήδω ν. Π ολλοί άπό τούς τελευταίους αυτούς ήσ θάνοντο συχνά μειω μένοι έναντιτώ ν περισσότερον μορφω μένω ν μικροαστώ ν διανοουμένων. Ά λλ ά στά μάτια τώ ν έργατώ ν θά έφαί-νοντο φω στήρες. Έ πί πλέον, οΐ έργάτες, σ χεδόν

άγράμματοιοίπερισσ ότεροι, θά ήταν «άγραφ ος χάρτης πάνω στόν όποιο ή Σ ταλινική διασ τροφ ή τήςΜ αρξιστική ς ιδεολογίας θά μποροΰσε εύκολα νάγραφή. Μ έ τήν άλλαγή τοΰ ρόλου τής Κ ομιντέρν

πού έπέφερε ή έπικράτησ ις τοΰ Στάλιν, οί Κ ομ-μουνισταί σέ δλες τίς χώ ρες έχρειάζοντο περισσότερο νά ξέρουν πώ ς νά έκτελοΰν έντολές παράνά γνω ρίζουν τά περίπλο κα θεω ρητικά κατασκευάσματα τοΰ Μ αρξισμοΰ. Τ ό Συνέδριο έπεδοκίμασε

πλήρω ς τίς άπόψ εις τώ ν Σταλινικώ ν μέ τό α ίτιολο-γικό δτι «ή πλατειά εισδοχή έργατώ ν άπο τά έργο-στάσια καί ή άλλαγή στή σύνθεσι τώ ν μελώ ν τοΰκόμματος άποτελοΰσε βασική καί άπαραίτητη προ-ϋπόθεσι γιά τήν μπολσ εβικοποίησ ί τοϋ κόμματος».®

Τ ό μόνο πρόβλημα ήταν δτι οί έργάτες δέν έδει

χναν μεγάλη προθυμία γιά νά μποϋν στό κόμμα.Ε ίς τήν έκθεσι πού υπέβαλε στό Έ κτο Π αγκόσμιο Συνέδριο, ή Ε κτελεστική Ε πιτροπ ή τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοϋς, περιέχεται ή άκόλουθη άξιο-λόγησις τοΰ Τ ρίτου Τακτικοΰ Συνεδρίου τοϋ Κ Κ Ε ;«Τ ό Τ ρίτο Τ ακτικό Συνέδριο ήταν ένας σπουδαίοςσταθμός στή ζωή τοΰ κόμματος. Μ έ τή βοήθειατής Ε κτελεστική ς Ε πιτροπ ής τής Κ ομμουνιστική ς Δ ιεθνοϋς έξασ φαλίστηκαν οί δυνατότητες γιά

5. Τ ό Κ Κ Ε , 1918-1931, Τόμ. II, σελ. 426. Κ αμπάκτσιεφ, ο p. c i t., σελ. 131.

πολύ μεγαλύτερη άνάπτυξι εντατικές δουλειάς.

Τ ό Συνέδριο έδω σε μεγάλη προσοχή στό θέματής ένδοκομματικής άντιπολίτευσης πού προσπάθησ ε νά έφαρμόση άνοιχτό λικβινταρισμό κάτωάπό τή μάσκα θεω ρητικής - ριζοσπασ τικής φρασεολογίας. Ή άντιπολίτευσις αύτή πήρε τελικάτή μορφή, μιας Μ ενζεβίκικης - Τ ροτσκικής κλί

κας πού προσπάθησ ε νά διασπάση τό Κ όμ μ α ...Ή φ ραξιονιστική αύτή πάλη καθυστέρησε τήνκομματική δουλειά, άλλά ταυτόχρονα άπομόνω σε

τελείω ς τά μικροαστικά, διανοούμενα, καιροσκο-πικά σ τοιχεία άπό τις εργατικές μάζες καί τό πιόσπουδαίο άνέβασε τό ιδεολογικό έπίπεδο του κόμ

ματος».7

στό θέμα τοϋ πολέμου καί άπό τά άποτελέσματατοϋ ά ντιμιλιταριστικοϋ μας άγώ να».9

Στό μεταξύ ό Π ουλιόπουλος, προφ ανώ ς άγνο-ώ ντας τίς θεμελιώ δεις άλλαγές πού δαδραματίζον-

Ο ΡΟ Λ Ο Σ Τ Ο Υ Κ Ο Μ Μ Α Τ Ο Σ Α Λ Λ Α ΖΕ Ι

Τ όν Ιού λιο τοϋ 1927 συνήλθε ή 'Ο λομ έλεια τήςΚ εντρικής Ε πιτροπ ής.Ά πό τή συζήτησι άρχισε νάδιαφαίνεται μία νέα έξέλιξις. Σ τόν όρίζοντα έμφανι-ζόταν, άμυδρά άλλά σίγουρα , μία νέα κατάστασ ιςπραγμάτω ν. Τό Κ Κ Ε , άπό «τμήμα» τής Κ ομμουνιστική ς Δ ιεθνοϋς πού ήταν, άρχιζε σιγά - σιγά νάμεταμορφ ώ νεται σέ πράκτορα τής Σοβιετικής Κ υ-βερνήσεως. Ή 'Ο λομέλεια άπεδέχθη καί άνετύπω-σε σέ άκριβή μετάφ ρασι όλόκληρη τήν άπόφασιτής Ε κτελεστική ς Ε πιτροπής τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοϋς «Γ ιά τόν Κ ίνδυνο τοϋ Π ολέμου», μέ

ήμερομηνία 29 Μ αΐου 1927. Ή άπόφ ασις αύτή κα-λοϋσε «σέ κινητοποίηση τίς μάζες γιά τήν άμυνατής Σ οβιετική ς "Ε νω σης κατά τής ’Ιμπεριαλιστικής ’Ε πιθετικότητας» μέ τό σύνθημα «τό διεθνέςπρολεταριάτο προστατεύει τήν «πατρίδα» του ένάν-τια στίς έπιθέσεις τώ ν ’Ιμπεριαλιστώ ν».8 Ή ταν μιάέκκλησ ις, περισσότερο άπό σαφής, γιά τή μετά-θεσι τής άφ οσιώ σεω ς άπό τήν ίδια τή χώ ρα τοΰκαθενός, πρός τή Σοβιετική "Ε νω σι, τήν «πατρίδα» τοΰ Δ ιεθνοϋς προλεταριάτου. 'Ω ς ύπέρτατο καθήκον τοΰ "Ε λληνος κομμουνιστοΰ διεκηρύσσετο

ή ύπεράσ πισις τής Σ οβιετικής Έ νώ σεω ς.Α ντιμετω πίζοντας καί τήν πρακτική πλευρά

τοΰ ζητήματος, ή 'Ο λομέλεια έδω σε ειδικές όδηγίες «γιά συστηματική άντιμιλιταριστική δράσιστό Σ τρατό καί στό Ν αυτικό», τονίζοντας ιδιαίτεραδτι «ή σημασ ία καί ή σπουδαιότητα πού έχει τόκόμμα μας σάν Μ πολσεβίκικο κόμμα τοΰ Έ λλη -νικοΰ Π ρολεταριάτου, θά φανή άπό τή δράσ ι μας

7. Κ .Ι. π ιε ρ έ ν τ Σ έ σ τ ιμ Β σ ε μ ίρ ν ιμ Κ ο γ κ ρ έ σ ο μ, ο p. cit. , σελ. 213.

8. Ρ ιζ ο σ π ά σ τη ς, 22 Α ύγούστου 1927.

Ο Άλε£. Ζαίμης ό onoioc στις 14 Δεκεμβρίου 1929 έΕε-λέΥη Πρόεδρος τής Δημοκρατίας, μετά τήν παραίτησι τοϋ

Κουντουριώτη, στίς άρχές Δεκεμβρίου.

το στό Κ ρεμλΐνο καί στό Δ ιεθνές κομ μουνιστικόκίνημα, έξακολούθησε τίς έπιθέσεις του έναντίον

τής Σ ταλινική ς όμάδος.Τ ελικά, σέ μιά δήλω σι πού έδημοσιεύθη στίς

24 Α ύγούστου 1927, έπήρε άπροκαλύπτως τό μέροςτώ ν «συντρόφω ν Τ ρότσκυ, Ζ ηνόβιεφ καί Κ άμενιεφ,καί χαρακτήρισε τήν θεω ρία τοΰ Στάλιν περί «Σο

σιαλισμού σέ μία χώ ρα» ώ ς άντιμαρξιστική καί άν-

τιλενιστική.10 "Ε να μήνα άργότερα, στίς 25 Σεπτεμβρίου, ό Π ουλιόπουλος άπεβλήθη άπό τό κόμμαμέ τό χαρακτηρισμό «έχθρός τοΰ προλεταριάτου».Ή άποβολή του ένεκρίθη άμέσω ς άπό τήν Κ ομιν-τέρν, γεγονός πού ή Κ εντρική ’Επιτροπή τοΰ Κ Κ Εδιετυμπάνησε δι’ δλω ν τώ ν μέσω ν.

Μ όλις συνεπληρώ θη ό έξοστρακισμ ός τώ ν Λ ικ-βινταριστώ ν, ή όμάδα τώ ν Σταλινικώ ν έστρεψ ε τάπυρά της κατά τώ ν «Κ εντρώ ω ν» τής όμάδος Μ αξί-

9. Τ ό Κ Κ Ε . , 1918-1931, II, σελ. 243.

10. Α ύ τ ό θ ι, σελ. 192.

Ό Κουντουρ ιώτης καί ό ΒενιΖέλος στά έγκαίν ια τοϋ φράγματος τής Λίμνης Μαροθώνος.

μου, χρη σιμοποιώ ντας τήν ίδια κατηγορία : ό Μ ά-ξιμος και οί όπαδοί του άντιπροσ ω πεύουν τήν «ένω -μένη άντίδραση τής τριανδρίας Τ ρότσκυ - Ζ ηνό-βιεφ - Κ άμενιεφ». Ο ί έσω τερικοί σπασμοί τοΰ Κ ομμουνιστικού Κ όμματος τής Σοβιετικής Έ νώ σεω ς

εύρισκαν πιστό μιμητή τό Κ Κ Ε . Στό Τ έταρτο Τ ακτικό Συνέδριο πού σ υνήλθε στήν ’Α θήνα στίς 10Δ εκεμβρίου 1928, ή Σ ταλινική όμάδα κατάφ ερε τότελειω τικό χτύπημα στόν Μ άξιμο καί τούς συντρόφ ους του. Ύ πακούοντας στίς έντονα διατυπω

μένες έντολές τοΰ άπεσταλμένου τής Κ ομιντέρν, όόποιος ζήτησ ε άπο τό Σ υνέδριο «νά τελειώ ση τήδουλειά άπομακρύνοντας μιά γιά πάντα τίς τάσεις,πού έκδηλώ νονταιή έκδηλώ θηκαν μέσα σ τό κόμμα»,11άπέβαλε μέ όμόφ ω νη άπόφ ασι «τούς πράκτορες τής έ-νω μένης άντίδρασ ης Μ άξιμο, Σκλάβο, Χ αϊνόγλου,Χ ατζησταύρου, Π απανικολάου, Ν ικολαΐδη καίΠ ολυ-χρονάκο, τέως μέλη τής Κ εντρικής ’Ε πιτροπή ς».12

Ό άντιπρόσ ω πος τής Κ ομιντέρν, στήν δευτερο

11. Α ύ τό θ ι, σελ. 309.12. Α ύ τ ό θι, σελ. 326.

λογία του άνεγνώ ρισε δτι άξίζουν έπαινοι στό κόμμα γιά τήν «όλοκληρω τική έξόντω ση τοΰ Λ ικβιν-ταρισμοΰ» άλλά κατέκρινε «τά δείγματα άδράνειας,διστακτικότητας καί άμφιβολίας, πού παρουσιάζουνώ ρισμ ένοι σύντροφ οι, τά όποια θά πρέπει νά παρα-κολουθοΰνται άγρυπνα άπό τό κόμμα καί νά κατα-πνιγοΰν δταν έλθη ή ώ ρα».13 Έ τσ ι προετοιμάσθηκε τό έδαφος γιά μελλοντικές έκκαθαρίσεις, άν παρουσιαζόταν άνάγκη.

Σέ μιά έξαιρετικής σημασίας παράγραφο μιας

άπό τίς άποφάσεις του τό Τ έταρτο Τ ακτικό Συνέδριο έδήλω νε δτι τό Κ Κ Ε άπεδέχετο πλήρω ς «δλατά Κ ομματικά, όργανω τικά καί κυβερνητικά μέτρα πού έλαβε ή Κ ομιντέρν καί ή Σ οβιετική Κ υ-βέρνησις κατά τοΰ Τ ρότσκυ καί τώ ν λοιπώ ν άρχη-γώ ν τής Τ ροτσκικής άντίδρασης».14 Γιά πρώ τηφορά σ τήν πολυτάραχη ιστορία του τό Κ Κ Ε είχεπροχω ρήσει μακρύτερα άπό τήν άπλή συμμόρφω σι

13. Α ύ τό θ ι σ ελ. 213.14. Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ικ ή Ε π ιθ ε ώ ρ η σ η , ’Ιανουά

ριος 1929, σελ. 30-4 1. Ε φ εξή ς: Κ ο μ ε π.

πρός τίς όδηγίες τής Κ ομιντέρν γιά νά φθάση

στήν άποδοχή άποφάσεων τής Σοβιετικής Κ υβερ-νήσεω ς καί του Κ Κ ΣΕ . Α ύτό καί μόνον άρκοΰσεγιά νά χαρακτηρισθή τό Τ έταρτο Τ ακτικό Συνέδριο ώ ς ένας άκόμη σημ αντικός σταθμός στήν πε

ριπετειώ δη ένηλικίω σι τοϋ κόμματος, πού είχε ίδρυ-θή μόλις πριν άπό δέκα χρόνια σ ’ ένα μικρό, φ τω

χικό ξενοδοχείο τώ ν ’Α θηνώ ν άπό άνθρώ πους, πούστά 1928 είχαν πλέον άπό καιρό άπομακρυνθή άπότίς τάξεις του.

Α Ν Α Τ ΡΕ Π Τ ΙΚ Α Ι Μ Ε Θ Ο Δ Ο Ι

Σέ άπόλυτη εύθυγράμμισι μέ τή θεω ρία τοΰ Στάλιν περί «τρίτης περιόδου» (δηλαδή τής περιόδουπροπαρασκευής τής Δύσεω ς, σύμφω να μέ τούς

Ισχυρισμούς τώ ν Σοβιετικώ ν, γιά τόν πόλεμο κατάτής Ρω σίας), τό καλοκαίρι τοΰ 1929 ή Κ ομιντέρνέξαπέλυσε μία διεθνή άντιπολεμική καμπάνια, προ·

σχεδιασμένη έτσι, ώ στε νά φθάση στό ζενίθ της

τήν 1η Α ύγούστου, μέ εύρύτατες συγκεντρώ σειςτώ ν μαζώ ν καί συλλαλητήρια. Ή Κ εντρική ’Ε πιτροπή τοΰ Κ Κ Ε υπό τόν άπόλυτο πλέον έλεγχο τώ νΕ λλήνω ν Σταλινικώ ν, έπήρε τή σκυτάλη καί στήδεύτερη 'Ο λομ έλεια, πού συγκροτήθηκε στίς 10’Ιουνίου 1929, άπεφάσισε δτι «τό κύριο καθήκον τοΰ

κόμματος συνίσταται στόν άγώ να ένάντια σ τήν πο

λεμική προπαρασκευή τής έλληνικής μπουρζουαζίας καί τώ ν ’Ιμπεριαλιστώ ν, σ τήν ύπεράσπισι τήςΣ οσιαλιστικής πατρίδας καί στήν μετατροπή τοΰιμπεριαλιστικού πολέμου σέ έμφύλιο πόλεμο γιάτήν έγκατάστασι κυβέρνησης τώ ν έργατώ ν καί τώ νάγροτώ ν».15 Τό πιό ένδιαφ έρον σημείο είναι αύτόπού άναφέρεται στή « μ ε τ α τ ρ ο π ή το ΰ ί μ-π ε ρ ια λ ισ τ ικ ο ΰ π ο λ έ μ ο υ σ έ έ μ φ ύ λ ιο π ό λ ε μ ο».

Στά 1929 κανείς δέν σχεδίαζε πόλεμο κατά τήςΣοβιετικής Έ νώ σεω ς, πολύ περισσ ότερο ή Ε λλά ς.Ο ύτε ήταν είς θέσιν τό Κ Κ Ε νά ύποκινήση έμφ ύλιο

πόλεμο. Κ αί δμως θά ήταν σφάλμα νά άγνοήσηκανείς τίς έκδηλώ σεις έκεΐνες τής κομμουνιστικήςτακτικής μόνον καί μόνον έπειδή φ αινόταν άδύ-νατη ή πραγματοποίησίς τους τόν καιρό πού πα-ρουσιάσθηκαν. Ο ί Έ λληνες κομμουνισται έδωσανσάρκα καί όστα σ’ αύτήν τήν «μετατροπή», άργότερα, κατά τό διάστημα τής Γερμανοϊταλικής Κ ατοχής. Ό έμφ ύλιος πόλεμος πού ρήμαξε τήν Ε λλάδα κατά τόν πόλεμο καίμετά τήν άπελευθέρω σι ήταν

όργανικό τμήμα τοΰ προγράμματος δράσεω ς τοΰΚ Κ Ε άπό τό 1929.

15. Τ ό Κ Κ Ε , 19 18 -1 93 1 Π ., σελ. 354

Π αράλληλα μέ τό «κύριο καθήκον» τοΰ κόμ

ματος, ή 'Ο λομέλεια έδωσε λεπτομερείς όδηγίες γιάτήν ύπονόμευσι τώ ν ένοπλω ν δυνάμεω ν. Στόχος τοΰ

κόμματος, έτόνιζαν, δέν ήταν «ό έκδημ οκρατισμόςή ή βελτίω σις τοΰ στρατού τής μπουρζουαζίας, άλλάή ά π ο σ ύ ν θ ε σ ίς το υ». «Τά κομματικά μαςσυμφ έροντα» συνέχιζαν «άπαιτοΰν νά κατορθω θή

αύτή ή άποσύνθεση». Τ ό γεγονός δτι ή διάρκειατής στρατιω τικής θητείας ήλαττώ θη νομοθετικώ ς

τήν έποχή άκριβώ ς έκείνη, παρεμερίσθη ώ ς «έπου-σιώ δες» άπό τήν 'Ο λομέλεια καί δέν έλήφ θη ύπ’δψ ιν. Μ έ άφέλεια καί αύθάδεια μαζί, σέ βαθμό,πού νά είναι άδύνατη κάθε σοβαρή άπάντησις έδή-λω νε, έτσι άπλα, δ τι: «ή μείω ση τής διάρκειας τήςστρατιω τικής θητείας δέν έχει τόν σ κοπό νά άνα-κουφ ίση τούς νέους άπό ένα βαρύ φορτίο, ούτε άπο-δείχνει τίς ειρη νικές προθέσεις τής μπουρζουαζίας».Γ ιατί; «Δ ιότι μιά τέτοια ειρηνική πολιτική είναι

σήμερα άδύνατη γιά ένα καπιταλιστικό κράτος».Ή δουλική προσ κόλλη σις σ τίς Σταλινικές θεω ρίεςσχετικά μέ τόν έπικείμενο πόλεμο, ώ δηγοΰσ ε συχνάτό Κ Κ Ε σέ άνόητα συμπεράσματα.

Ε κθέτοντας τά πρακτικά μέτρα γιά τήν ύπονόμευσι τώ ν ένοπλω ν δυνάμεω ν, ή 'Ο λομέλεια άπεφά-

σισε «νά δοθή ιδιαίτερη προσοχή στήν έξάπλω σικαί ένίσχυσι μιας παράνομης όργάνω σης κομμουνιστώ ν στό στράτευμα, άρχίζοντας άπό τήν ΐδρυσ ιάντιμιλιταριστικώ ν έπιτροπώ ν σέ δλες τίς μονάδες».Μ εταξύ τώ ν προτεινομένω ν μέτρω ν ήτο καί ή όρ-

γάνω σις πυρήνω ν σέ «έργοστάσια πολεμικοΰ ύλι-κοΰ καί στά μέσα συγκοινω νίας καίτηλεπικοινω νίας,σέ περιοχές - κλειδιά κοντά σέ άποθήκες πυρομα-χικώ ν καί σέ χω ριά πού βρίσκονται κοντά σέ στρατιω τικές έγκατασ τάσεις καί στρατόπεδα». Έ πίσηςή διοργάνω σις «συγκεντρώ σεω ν συναδέλφω σης μεταξύ στρατιω τώ ν καί έργατώ ν, άποχαιρετιστήριω ν

συγκεντρώ σεω ν γι’ αύτούς πού σ τρατεύονται» καίή όργάνω σις «ειδικώ ν διαλέξεω ν γιά τά μέλη τοΰ

κόμματος καί τά μέλη τής Κ ομμουνιστικής Ν εολαίας (Ο Ν Κ Ε ) πού πρόκειται νά στρατευθοΰν, σ χε

τικώ ν μέ τά κομματικά τους καθήκοντα στίς ένοπλες δυνάμεις».16 Έ κτος τώ ν ένοπλω ν δυνάμεω ν,τό κόμμα έλαβε όδηγίες νά σχημ ατίζη «ένιαΐες Ε π ιτροπές» στά έργατικά σω ματεία γιά νά άντιπολιτεύω ν-ται τήν νόμιμη πλειοψ ηφ ία τώ ν σω ματείω ν καί νάυπονομεύουν τήν ήγεσία τω ν, καθώ ς έπίσης καί «άπο-σπάσματα όμαδικής άπεργίας γιά μαζικό έπανα-στατικό άγώ να κατά τής τρομοκρατίας».17

Α ύτές οί λεπτομερείς όδηγίες, τόσο έπιβλητικέςστά χαρτιά, δέν στάθηκε δυνατό νά μετατραποΰν σέ

16. Α ύ τό θ ι, σελ. 369 - 373.17. Α ύ τό θ ι, σελ. 367.

Στίς 23 Σεπτεμβρίου 1928 ύπεγράφη στήν Ρώμη ή έλληνοίταλική συμφωνία «φιλίας, συνδιαλλαγής, κα) δικαστικού διακανονισμού». Ανωτέρ ω ό Έλευθ. ΒενιΖ έλος ύπογράφει.

Δίπλα του δρθιος ό Μπενίτο Μουσολίνι

τ&· κόμμα έπάθαινε μόνον ζημίες και ήττες χάριςστις έπονείδιστες, αίρετικές καιήλίθιες «μαχητικές»

έκδηλώ σεις, πού όργανώ νονταν χω ρίς κανένα πραγματικό πολιτικό νόημα καί σκοπό».18

Θ ά ήταν άδικία νά μή παραδεχθή κανείς δτι οίάρχηγοί τής έποχής έκείνης (1929-31) έκαναν δ,τιμποροϋσαν γιά νά έφαρμόσουν τίς όδηγίες πού έπαιρναν άπό τή Μ όσχα. Ά πέτυχαν διότι οί όδηγίεςαυτές δέν είχαν κανέναν σημείο έπαφής μέ τήν πραγματικότητα, μέ τίς συνθήκες πού έπικρατοϋσαν στήνΕ λλάδα. Ό Ζ αχαριάδης δμω ς, κατά τήν κομμου

νιστική συνήθεια, άπέδιδε τήν άποτυχία στήν άνε-

18. Ν . Ζ αχαριάδη, Π ρ ο β λ ή μ α τ α Κ α θ ο δ ή

γ η σ η ς (πολυγραφημ ένο άντίγραφο) σελ. 125.

χειροπιασ τή πραγματικότητα. Ό δημαγω γικός θόρυβος σχετικά μέ τίς υποτιθέμενες πολεμικές προ-

παρασκευές τής έλληνικής Κ υβερνήσεω ς, δέν βρήκε κανένα έρεισμα στά πραγματικά γεγονότα καίέπεσε στό κενό. Ή έλληνική κοινή γνώ μη έδειξετελεία άδιαφ ορία. Ή έκκλησις γιά τήν ύπεράσπισιτής «Σοβιετικής πατρίδας μας» ήταν τόσ ο σκανδαλώ δης γιά τήν έλληνική ψ υχοσύνθεσι ώ στε ήτανάδύνατο νά τήν πάρη στά σοβαρά κανείς άλλοςέκτός άπό τούς δεδηλω μένους Σταλινικούς τοϋκόμματος.

Ό Ν ίκος Ζ αχαριάδης άνεφέρθη άργότερα σ τιςάποτυχίες τοϋ κόμματος κα ίέρριψ ε δλη τήν εύθύνη

στούς ήγέτες τοϋ Κ Κ Ε έκείνης τής περιόδου «δταν

πάρκεια τώ ν έκτελεστικώ ν όργάνω ν καί δχι στάέλαττώ ματα τής θεω ρίας. Δ ύο δεκαετίες άργότεραέπρόκειτο νά ύποστή κι’ αυτός τήν ίδια μεταχείρισι.

Τ Ο Κ .Κ .Ε . Κ Α Ι Ο Ι Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ε ΣΕΡΓΑ ΤΙΚ ΕΣ ΕΝ Ω ΣΕΙΣ

Κ ατά τήν διάρκεια τής δεκαετίας 1920- 1930, οίΕ λληνικές έργατικές ένώ σεις, είτε φιλοκομμουνι-στικές είτε «ρεφορμιστικές» ήταν, δέν κατώρθω σαννά έπιτύχουν Ικανοποιητική ύποστήριξι μεταξύτών έργατώ ν. Στά 1927 μόνο 25 περίπου τοϊς έκατότής έργατικής δυνάμεω ς είχαν όργανω θή σέ σω ματεία. Ή κομμουνιστική έπιρροή έπί τής Γ ενικήςΣυνομοσπονδίας ’Ε ργατώ ν Ε λλάδος (ΓΣ Ε Ε ) ή το εναςά-τό τούς λόγους γιά τούς όποιους πολλοί έργάτεςέδισταζαν νά έγγραφ οΰν στά σω ματεία. Ά λλ ά στό

Τ ρίτο Τ ακτικό Συνέδριο τής Συνομοσπονδίας, τόνΜ άρτιο τοϋ 1927, ή ’Εκτελεστική ’Επιτροπή τήςΓΣΕ Ε περιήλθε υπό τόν έλεγχον τώ ν μή κομμουνιστώ ν (ρεφορμ ιστώ ν) έργατικώ ν ήγετώ ν.

Ά πό τίς 410 έργατικές όργανώ σεις, πού άντι-προσω πεύθησαν σ τό Σ υνέδριο, μερικές υπήρχαν μόνο στά χαρτιά. Π άντως, ή έν γένει έξέλιξις τώ ν γεγονότω ν στό Συνέδριο άντανακλοϋσε τίς κυριώ -τερες τάσ εις μεταξύ τώ ν Ε λλήνω ν έργατώ ν τήςέποχής έκείνης. Ο ί άποφάσεις του προέβλεπαν ένω-σι μέ τή Δ ιεθνή τοϋ Ά μστερνταμ καί άπεκήρυσσαν

τήν έπαναστατική τακτική καί τούς σκοπούς έκεί-νων τώ ν έργατικώ ν όργανώ σεω ν πού ευρίσκοντοόπό κομμουνιστική ν έπιρροήν. Γ ιά τό Κ Κ Ε αύτόήταν ένα άκόμα σοβαρό χτύπημα καί μάλιστα σέ

μιά έποχή, πού τό κόμμα έδοκιμάζετο άπό τίς συνέπειες τώ ν κυβερνητικώ ν διω γμώ ν καίτής έσω τερι-κής του διχονοίας.

Γιά νά άντισταθμίση τήν έπικράτησ ι τώ ν μήκομμουνιστικώ ν στοιχείω ν στήν ΓΣΕ Ε , τό Κ Κ Είδρυσε «έπιτροπές δράσης» καί «φράξιες» μέσαστίς έργατικές όργανώ σεις, έπιφορτισμένες μέ τήν

άποστολή νά «ξεσκεπάσουν» τούς ρεφορμιστές άρ-χηγούς. Τ ά άποτελέσματα τώ ν προσπαθειώ ν τώ νέπιτροπώ ν αύτώ ν ύπήρξαν μάλλον πενιχρά, καί ήδρασις τω ν προσέκρουσε στήν ρω μαλέα άντίδρασι,τώ ν ρεφορμιστώ ν έργατικώ ν ήγετώ ν καί πολλέςφορές έξουδετερώ θηκε τελείω ς. Τ ό ίδιο μπορεΐ νάπή κανείς καί γιά τίς διάφ ορες φράξιες. Μ ολαταΰ-τα δμω ς δέν παύει νά είναι γεγονός δτι ή ΰπαρξιςαύτώ ν τών «έπαναστατικώ ν» όμάδω ν, μέσα στίς

έργατικές όργανώ σεις, άποτελοϋσε γιά τό Κ Κ Ε μιά«βάσι» έπιχειρήσω ν μέ σκοπό τήν προπαγάνδα ή

τήν ύποκίνησι ταραχώ ν, καί θά μπορούσε κάποτε

νά άποτελέση τό όρμητήριο γιά ένα ένδεχόμενο«σχίσμα» καί γιά τή δημιουργία ξεχω ριστώ ν σω ματείω ν κάτω άπό κομ μουνιστικό έλεγχο. Κ αί έν πά-ση περιπτώ σει οί κομμουνιστικές αύτές όμάδεςθά έκαναν δ,τι περνούσε άπό τό χέρι τους γιά νάυπονομεύσουν τίς έργασίες ένός πανελληνίου Συ

νεδρίου τής ΓΣΕΕ .

Τ ό Τέταρτο Τακτικό Σ υνέδριο τοϋ Κ Κ Ε , πούσυνήλθε τό Δ εκέμβριο τοΰ 1928, άσχολήθηκε μέτό ζήτημ α τοΰ έλέγχου τών έργατικώ ν σω ματείω ν

Μάνια, ή πρώτη σύζυγος τοΰ Ν. Ζαχαριάδη.

καί κατέληξε στό συμπέρασμα δτιή όργανω σις μιας«Ε νω μένης Γενικής Συνομοσπονδίας ’Ε ργατώ ν, πούνά έχη ταξική συνείδηση» καί πού νά βασίζεται σέμαχητικά σω ματεία, έπίσης μέ «ταξική συνείδησι»,

ήταν «βασικό πρόβλημα» γιά τό κόμμα. Ο ί φράξιες τοΰ κόμματος μέσα στά ρεφορμιστικά έργατικάσω ματεία καί στόν όργανισμό τής ΓΣ Ε Ε έλαβανέντολή άπό τή Συνέλευσι νά έντείνουν τίς έπιθέσειςτω ν έναντίον τώ ν ρεφορμιστώ ν έργατικώ ν ήγετώ ν,

νά «ξεσκεπάσουν τήν υποταγή τής Ε λλάδος, στούς

ξένους καπιταλιστές» καί νά ένισχύσουν τό «άντιϊ-

μπεριαλιστικό ρεϋμα» πού, σύμφω να τουλάχιστονμέ τούς άρχηγούς τοϋ κόμματος, άνεπτύσσετο μέγοργό ρυθμό μεταξύ τώ ν έργατώ ν. Τ ό Συνέδριοέζήτησ ε άκόμη άπό τούς «τίμιους έργάτες κα ιέργα-τικούς ήγέτες» ,νά έπιμείνουν γιά τή σύγκλη σι ένός«Ε νω μένου Π ανελλαδικού Συνεδρίου Έ ργατώ ν,πού είναι τό μόνο σώ μα πού δίνει τή δυνατότητα

πραγματοποίησ ης μιας πλατύτερης ένότητας».19 Ο ίέκκλήσεις αύτές έμειναν χω ρίς άνταπόκρισι.

’Α νίσχυρο νά έπιβάλη τίς άπόψ εις του σ τήν πλειο-ψ ηφ ία τώ ν Ε λλή νω ν έργατώ ν, τό Κ Κ Ε τελικά άπε-φάσ ισε νά προχω ρήση πρός τήν δημιουργία χω ριστής συνομοσπονδίας.

Τ όν Φ εβρουάριο τοϋ 1929 ένα «Συνέδριο» 289φιλοκομμουνιστώ ν έργατοπατέρω ν, πού ϊσχυρίζον-το δτιάντεπρόσώ πευσαν 650 περίπου όργανώ σεις καιέργατικά κέντρα, έψήφ ισα ν σχεδόν όμοφ ώ νω ς υπέρτής δημιουργίας μιας «Ε νω μένης Γενικής Συνο

μοσπονδίας Έ ργατώ ν Ε λλάδος (ΕΓΣ ΕΕ )». Ο ίδέκαάντίθετοι ψ ήφ οι προήλθον κυρίω ς άπό“ μερικούς«λικβινταριστές», πού προέβαλαν τό έπιχείρη μα δτιμόνον έν συνεργασίςι μέ τά άλλα στοιχεία τής άρι-στερας πτέρυγος τώ ν υφ ισταμένω ν σω ματείω ν θά ήτοδυνατόν νά άσκήσ η τό κόμμα άποφ ασ ιστική έπιρροή.

Τ ό «Συνέδριο», άκολουθώ ντας τή συμβουλή τοΰκόμματος, άπεφ άσ ισε τήν δημιουργία έπισήμω ν δεσμώ ν μέ τήν κομμουνιστοκρατουμένη «Έ παναστατική Δ ιεθνή τώ ν Έ ργατικώ ν Ενώ σεω ν» (RILU).Τό «σ χίσμα » αύτό τώ ν έργατικώ ν ένώ σεω ν διετη-

ρήθη έως τό 1936 όπότε μέσα είς τά πλαίσια τής πολιτική ς τοϋ Λ αϊκοϋ Μ ετώ που, ή κομ μουνιστικήΕ ΓΣΕ Ε αύτοδιαλύθηκε, θέτοντας έτσι τέρμα σέένα διχασμ ό τώ ν Ε λλή νω ν έργατώ ν, πού κράτησεέπτά χρόνια.

Η Ε Π ΙΡΡΟ Η Τ Ο Υ Κ Ο Μ Μ Α Τ Ο ΣΕ Ξ Α Ν Ε Μ ΙΖ Ε ΤΑ Ι

Τ ό έπίσημ ο «σχίσμα » τοΰ έλληνακοΰ έργατικοϋ

κινήματος ήτο μία άκόμη ένδειξις δτι τό κόμμαπαρεσύρετο μέ σταθερό ρυθμό πρός τήν άκρα «άρι-στερά» τοποθέτησι, ύπό τήν έπίδρασι τώ ν Σταλινικώ ν. Ή γραμμή τοΰ κόμματος ήτο πράγμα α έναςάντίλαλος τοΰ Έ κτου Π αγκοσ μίου Σ υνεδρίου τήςΚ ομιντέρν καί τής θεω ρίας του περί «Τ ρίτης περιόδου». Ά λλ ά ή άπ ήχησις τής γραμμής αυτήςμεταξύ τώ ν Ε λλή νω ν έργατώ ν στάθηκε μηδαμινή.

Τ ήν Ιην Α ύγούστου 1929, δταν τό Κ Κ Ε άκολου-

19. «Τ ό 4ο Τ ακτικό Συνέδριο», Κ ο μ έ π, ’Ιανουά ριος 1929,σελ. 308-343.

θώ ντας τίς έντολές τής Κ ομιντέρν, προσ επάθη σε νάόργανώ ση «μαζικό άντιπολεμικό συλλα λητήριο»άπεκαλύφθη σέ πόσο μεγάλο βαθμό είχε έξασθενΐ-σει ή κομ μουνιστική έπιρροή. Έ πι ένα όλόκληρομήνα, ή προετοιμα σία τής «Π ρώ της τοϋ Α ύγούστου»στάθηκε ή κυριώ τερη φ ροντίδα τοϋ Κ Κ Ε . Έ ναμήνα σ χεδιαζόταν καί όργανω νόταν ή «μαχητική

διαδήλω ση» μέ κάθε λεπτομέρεια. Κ αί δταν ήρθεή 1η Α ύγούστου, ή κομ μουνιστική καμπάνια κατέληξε σέ άξιοδάκρυτα άποτελέσματα. « Ή δινεν δροςicai έτεκε μϋν». Έ πί συνολικοϋ άριθμοϋ 150.000έργατώ ν καί πλέον, μόνον 12.000 έλαβαν μέρος στήνείκοσιτετράω ρη «γενική» άπεργία, «καί άπ’ αύτούςτά έννέα δέκατα ήταν καπνεργάτες», μ’ άλλα λόγια,παλαιοί πιστοί τοϋ κόμματος. «Ή άπεργία 12.000έργατώ ν» έγραφ ε σέ θλιμμ ένο ΰφος ή Κ εντρική’Επιτροπή «δέν μπορεί νά θεω ρηθή σάν έπιτυχία».Έ πί πλέον «τό συλλαλητήριο τής Π ρώ της τοϋ

Α ύγούστου άπέτυχε τελείω ς».20 Ή Κ εντρική ’Ε πιτροπή προσ επάθησ ε νά βρή μ ιά εύπρόσω πη δικαιολογία, μιά κάποια έξήγησι γιά νά σώ ση τά προσ χήματα καί νά σκεπάση τήν παταγώ δη άποτυχία.

Ο ί έξηγήσεις καί οί κριτικοί συλλογισμ οί τουςδιέφεραν άπό έκείνους πού παρουσίασ ε άργότεραό Ζαχαριάδη ς. Ά λλά πα ρά τίς διαφ ορές είχαν ένακοινό σημείο. Τ ό χαρακτηριστικό αύτό σημείο ήτανδτι ουτε αύτοί ούτε, άργότερα, ό Ζ αχαριάδης, άπέ-δω σαν τήν άποτυχία σ τά λογικά σφ άλματα τής θεω ρίας τής «Τ ρίτης Π εριόδου» ή στήν ψ υχρή μάλλονάδιαφ ορία τής πλειοψ ηφ ίας τώ ν Ε λλή νω ν έργατώ ν γιά τά κομ μουνιστικά συνθήματα. Ή Κ . Ε π ιτροπή άπαλλάσσοντας τόν έαυτό της άπό όποιαδή-ποτε ευθύνη έπέρριψ ε τήν εύθύνη γιά τό θεαματικό«φ ιάσκο» στούς έξής τρεις πα ρά γοντες: στήν άνι-κανότητα τώ ν «παρανόμω ν όργάνω ν» πού είχανέπιφορτισθή μέ τήν προετοιμασ ία τής διαδηλώ σεω ς,στήν «προδοσία» τώ ν μή κομμουνιστώ ν έργατώ ν«πού έπαιξαν ένεργητικό ρόλο σάν πράκτορες τής

μπουρζουαζίας στήν προετοιμα σία τοϋ πολέμου»,καί στίς «δεξιές παρεκλίσεις» μέσα στό κόμμα.

Α ύτές οί «παρεκλίσεις πρός τά δεξιά» είχαν ήδη

άναφερθή γιά πρώ τη φ ορά, μέ άόριστο κάπω ς τρόπο, στίς συζητήσεις τής Ό λομελείας τόν ’Ιούνιο τοϋ1929. Μ έ τήν κατάρρευσι τής καμπάνιας τής «Π ρώ

της τοϋ Α ύγούσ του» ό «δεξιός κίνδυνος» ά ρχισε νάπαίρνη διασ τάσ εις, τουλά χιστον στή φαντασία τώ νμελώ ν τοϋ Π ολιτικοϋ Γραφ είου τοϋ Κ Κ Ε . Σέ μιάδήλω σι, πού δημ οσιεύθηκε λίγο κα ιρό μετά άπό

τό «φιάσκο», τό Π ολιτικό Γ ραφείο, τό έκτελεστικόδργανο τής Κ εντρικής Ε πιτροπής γνω στό καί ώ ς

20. Τ ό Κ Κ E., 1 9 1 8 - 1 9 3 1, Π , σελ. 380 - 385.

Π ολιτμπύρω , έξαπέλυσε βίαιη έπίθεσι κατά τώ ν με

λώ ν εκείνω ν του κόμματος «μέ δεξιές τάσεις», τάόποια είχαν τολμήσει νά ίϊροβάλλουν τό επιχείρη μα δτι «ή καμπάνια άπέτυχε σέ τέτοιο βαθμό άκρι-βώς γιά τό λόγο δτι καί ή περίοδος καί οί συνθήκεςπού επικρατούν στις μάζες έρμηνεύθηκαν λανθασμένα».21 Στήν ούσία βέβαια, ή εκδοχή αύτή, πού

διατυπώ θηκε άπό αύτά τά κάπω ς δεξιώ τερα τοποθετημένα στοιχεία τοΰ κόμματος, εύρίσκετο πολύπλησιέστερα πρός τήν πραγματικότητα. Ά λλ ά γιά

τούς "Ε λληνες Σταλινικούς, ή έκφρασις καί τήςπαραμικρή ς άμφ ιβολίας ώ ς πρός τό άλάθητον τώ ν

έντολώ ν τής Μ όσχας ήγγιζε τά δρια τής προδοσίας.Π αρά τήν καταφ ανή άδυναμία τοΰ κόμματος νά

έπηρεάση τά πλα τειά στρώ ματα τώ ν έργατώ ν καίτώ ν άγροτώ ν, ή· 3η 'Ο λομέλεια, πού συνήλθε κρυφάστή Λ άρισα στίς 27 Ίανουαρίου 1930, δέν έδίστασ ε

νά άποφασίση όμόφ ω να «τήν κινητοποίησ η τήςέργατικής τάξης καί τώ ν φτω χώ ν άγροτώ ν γιά τή

γενική πολιτική άπεργία καί γιά έ ν ο π λ ε ς έ π ι

δ ρ ό μ έ ς στίς πόλεις». Τ αυτόχρονα ή 'Ο λομέλειαπαρουσίασε σέ γενικές γραμμές τήν φόρμουλα τήςπροπαρασκευής γιά γενική πολιτική άπεργία : «. . .Υ ποκίνησ η έπί μέρους άπεργιώ ν, έπέκταση αύτώ ντώ ν άγώ νω ν, όργάνω ση μαχητικώ ν διαδηλώ σεω ν τώ νάπεργώ ν, ένοπλα σ υλλαλητήρια τώ ν φτωχώ ν άγρο

τώ ν, δράστηριοποίησ η μαζών στρατιω τώ ν καί ναυτώ ν καί τελικά, έξάπλω ση συντονισμ ένω ν άπεργιώ ν

μέ πολιτικό περιεχόμ ενο στίς πλατειές λαϊκές μάζες».Π αρ’ δλες δμω ς τίς έμπρηστικές διακηρύξεις

του, ή ίσω ς καί άκριβώ ς γι’ αύτό τό λόγο, τό Κ .Κ .Ε .έβλεπε τήν έπιρροή του άνάμεσα στούς έργάτες καίάγρότες νά έξασθενή σέ σημείο ανησυχητικό. Όάντιπρόσω πος τής Κ ομιντέρν, σέ λόγο του πρόςτήν 3η 'Ο λομέλεια, άπεκάλυψ ε δτι ό άριθμός τώ νμελώ ν τοΰ Κ Κ Ε παρουσίαζε μεγάλη μείω σι καί ήδηδέν ξεπερνοΰσε τά 1.500 άτομα. Ή κυκλοφ ορία τώ νέντύπω ν τοΰ κόμματος, πού «ήταν πέρισυ γύρω σ τίς3.000 φύλλα, έπεσε τώ ρα στά 1.666»..

Στήν Α θή να, προσέθετε ό έκπρόσω πος τής Κ ο-μιντέρν «τό κόμμα άριθμει μόνον 170 μέλη καί στόνΠ ειραιά, τό μεγαλύτερο βιομ ηχανικό κέντρο τήςχώ ρας, μόλις έβδομήντα μ έλη».22 Ή 3η 'Ο λομέλειαάπέδω σε «αύτή τήν άπομόνω ση τοΰ κόμματος άπότίς μάζες» σέ σφάλματα τακτικής στήν έφαρμογήτής φόρμουλας τοΰ «'Ε νωμένου Μ έτω που έκ τώ νκάτω». Ο ύτε λέξιδέν άρθρώ θηκε σχετικά μέ τίς τρειςβασικές αιτίες τής παρακμής τοΰ κόμματος: τίς βελ-

21. Α υ τό θ ι, σελ. 385 - 390.

22. C o m m u n i s t I n t e r n a t i o n a l , 31 Μ αρτίου1930.

τιω μένες συνθήκες στήν 'Ε λλάδα ύπο κυβέρνησινΒ ενιζέλου, τήν άνεδαφ ικότητα τής «μαζικής στροφής πρός τά άριστερά» πού δέν είχε, πα ρ’ δλουςτούς ισχυρισμούς τής θεω ρίας τής Τ ρίτης Π εριόδου, καμμία σχέσι μέ τή πραγματικότητα καί τέλοςτήν απροκάλυπτη δημαγω γία τοΰ κόμματος γιά τή

δημιουργία Μ ακεδονικοΰ καί Θ ρακικοΰ κράτους.

Α πτόητη άπό τό γεγονός δτι τό κΰρος τοΰκόμματος δοκίμαζε τέτοιο μαρασμό, ή 3η 'Ο λομ έλεια, κάτω άπό τίς πιέσεις τοΰ άντιπροσώ που τής

Κ ομιντέρν, άπεφάσισε στή μυστική της συγκέν-τρω σι νά έντείνη τή μαχητική πορεία πρός τήνκατεύθυνσι μιας γενικής πολιτική ς απεργίας.

Ή 1 Μ αϊου 1930 ώ ρίστηκε ώς ήμέρα πού θά γινόταν τό μεγάλο, τό άποφ ασ ιστικό βήμα. Τό κόμμα έλαβε όδηγίες νά όργανώ ση «συνδυασμένες διαδηλώ σεις έργατώ ν καί άγροτώ ν πού θά έρχω νταιάπό τά χω ριά τους σέ όμάδες καί θά σχημα τίζουν

άποσπάσματα αύτοάμυνας».23 Λ ύτή ή πρόσκλησ ιςή τόσον απροκάλυπτη καί φανερή, γιά έπαναστα

τική κινητοποίησι, χαρα κτηρίσθηκε σάν «ζω τικήάνάγκη γιά τίς μάζες τώ ν έργατώ ν καί άγροτώ ν».Τά άποτελέσματα αύτής τής κινητοποιήσεω ς έδειξαν δτι μιά τέτοια ζω τική άνάγκη ύπήρχε μόνοστή φαντασία τών κομμουνιστώ ν άρχηγώ ν.

«Μ όνον 3.300 συνολικά έργάτες, έλαβαν μέρος

στίς άπεργίες. Γ ιά πρώ τη φορά έγινε άπεργία τής

Έ ργατική ς Π ρω τομαγιάς χω ρίς τή σ υμμ ετοχή τώ νκαπνεργατώ ν. Σ τίς διαδηλώ σεις έμφ ανίσθη καν μόνο 1.300 ά τομ α ... Ά ν καί είχαμε ειδικά καθοδηγήσ ει τίς μάζες τώ ν άγροτώ ν νά διαμαρτυρηθοΰν

μέ διαδηλώ σεις καί πορείας, νά μποΰν σ τίς πόλεις,νά παρελάσουν σέ μεγάλες όμάδες καί νά δηλώ σουν

δτι δέν πληρώ νουν τά χρέη τους, έν τούτοις δένβρήκαμε άνταπόκριση». Α ύτά έγραφ ε μετά τήν

άποτυχία ή Κ εντρική Έ π>τροπή.24Μ ολαταΰτα τό Π ολιτικό Γραφείο δέν είχε τό

θάρρος νά παραδεχθή δτι ή «στροφή τώ ν μαζώ νπρός τά ά ριστερά» δέν ήταν παρά ένα άποκύηματής φαντασίας τοΰ Στάλιν, τούλάχιστον σέ δ,τι

άφοροΰσε τήν Ε λλάδα. Ο ί 'Έ λληνες κομμουνισταιδέν θά τολμοΰσαν ποτέ νά δείξουν τέτοια άνευλά-βεια. Σ άν άπό μηχανής θεός λοιπόν, ή μάλλον σάνάποδιοπομπαΐοι τράγοι ένεφανίζοντο οί αιώ νιοι «κακοί κομμουνισται» μέ τίς «δεξιές τάσεις» γιά νά

δικαιολογηθούν τά άδικαιολόγητα.

Π Α Λ Η «Χ Ω ΡΙΣ Α ΡΧ Ε Σ»

Ή δη στήν δεύτερη 'Ο λομέλεια, τόν Ιού νιο τοΰ

1929, δηλαδή έξη μόνον μήνες μετά άπό τήν έκκα-

23. Ρ ιζ ο σ π ά σ τ η ς, 24 ’Α πριλίου 1930.24. Τ ό Κ Κ Ε , 1 9 1 8 - 1 9 3 1, Π , σ ελ. 448.

θάρισι τώ ν Α ικβινταριστώ ν και τώ ν Κ εντρώ ω ν, είχεγίνει γιά πρώ τη φ ορά λόγος γιά ακίνδυνο δεξιώ ν

παρεκλίσεω ν, πού παραμονεύει ύπουλα μέσα στούςκόλπους τοϋ κόμματος». Μ ετά άΐΐό τήν παταγώ δηάποτυχία τής έπαναστατικής δράστηριότητος τοϋΚ Κ Ε μέσα στά πλαίσια τής θεω ρίας τής Τ ρίτηςΠ εριόδου, σ’ αύτές άκριβώ ς τίς «δεξιές παρεκλί-

σεις» έρίφθη δλη ή εύθύνη χω ρίς νά προσ διορι-σθοϋν συγκεκριμένα γεγονότα ή πρόσω πα. Στήν3η 'Ο λομ έλεια τοϋ Ίανουαρίου 1930, ό άπεσταλμέ-νος τής Κ ομιντέρν άνεφέρθη, άν καί κάπω ς συγκε-καλυμμένα σ τό γεγονός δτι «ή κρίσιμη κατάστασητοϋ κινήματος μας δέν ήταν δυνατόν νά μην προ-καλέση κάποια ένδοκομματική προστριβή. Μ έσαστό Π ολιτμπυρώ διαμορφώ νονται δύο κλίκες, πούπολεμούν ή μιά τήν άλλη, άν καί ή πάλη τους δένείναι πάντα φ ανερή». Π ροειδοποίησ ε δέ τήν Ό λο-μέλεια δτι ή κατάστασ ις αύτή τής άλληλομαχίας

μέσα στό κόμμα είναι άπαράδεκτη, και στήν άνα-φορά του πρός τήν Κ ομιντέρν έκανε μάλιστα τήνπρότασι «νά άπαγορεύση ή ’Εκτελεστική Ε π ιτροπή τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοϋς τόν άγώ ναμεταξύ τώ ν δύο φ ατριώ ν».25

Μ ολαταϋτα, οί έχθροπραξίες συνεχίσθηκαν κρυφά, καθ’ όλο τό διάστημα τοΰ 1930. Α ύτή τή φορά,ή ένδοκομματική σύγκρουσις ήταν διαφορετική

άπό δλες τις προηγούμ ενες κατά τοΰτο : Κ αί οί δύοπαρατάξεις ήταν πιστές στό Στάλιν και στήν Κ ομιν-τέρν. Ή αίτία τώ ν προσ τριβώ ν εύρίσκετο άλλοϋ.

Ό άντιπρόσω πος τής Κ ομιντέρν τήν είχε διαγνώ -σει μέ άκρίβεια.

Τό κομμουνιστικό κίνημα στήν Ε λλάδα εύρίσκετο πράγματισ έ «κρίσιμη κατάσταση». Έ φ ’ δσονή θεω ρία έπρεπε υποχρεω τικά νά άναγνω ρίζεται σάνίερή, άπαραβίαστη καί άλάνθαστη, τότε κατ’ άνά-γκην ή άποτυχία θά κατελογίζετο μοιραία στήν ήγεσία τοΰ κόμματος. Έ σχημ ατίσθησαν λοιπόν δύοόμάδες καί καθεμιά προσπαθούσε νά μεταθέση τίςεύθϋνες στήν άλλη. ’Επί κεφαλή ς τής μιας παρατά-ξεω ς βρισκόταν ό Χ αΐτάς. 'Η γέτης τής άλλης ήταν

ό Γεώργιος Σιάντος καί ό Κ ώ στας Θ έος. Ε πειδήπροσ ω πική έχθρότητα' καί δχι ιδεολογικές διαφ ορές ήταν ή ρίζα τής διαμάχης αύτής, ό δρος πού χρησιμοποίησαν ό Ν . Ζαχαριάδης καί τά δοκουμέν-τα τής Κ ομιντέρν γιά νά χαρακτηρίσουν τά γεγονότα έκεΐνα ήταν : «πάλη χω ρίς άρχές».

'Η διαμάχη δέν έμεινε πολύν καιρό κρυφ ή. Π ερί τό τέλος τοϋ έτους έκδηλώ θηκε φανερά πλέον,δταν ό Χ αϊτας δημοσίευσε ένα άρθρο στόν «Ν έοΛ ενινιστή» στό όποιο ίσχυρίζετο δτι «έξ αιτίας

25. Α ύ τό θ ι, σελ. 561.

τής λανθασμένης έκτίμησης τής κατάστασης καίτής προοπτικής πού παρουσίαζε γιά τό άμεσο μέλλον, ή πρόσκληση γιά γενική άπεργία, σάν σύνθη

μα δράσης, έγινε πρόω ρα .. .» . Μ ετά άπό δλες τίςπρόσφατες άποτυχίες τοϋ κόμματος δύσκολα θά μπορούσε κανείς νά διαφ ω νήση μέ τήν άργοπορημ ένηαύτή άνακάλυψ ι. '0 Χ αϊτάς δέν άμφ ισβητοϋσε τήν

όρθότητα τής θεωρίας τής Τ ρίτης Π εριόδου ουτεείχε άντίρρησι γιά τή σκοπιμότητα μιας γενικήςπολιτική ς άπεργίας πού θά άποτελοϋσε τό πρώ τοβήμα γιά περισσότερο έκτεταμ ένους έπαναστατι-κούς άγώ νες. Τ ό κεντρικό σημ είο τοΰ συλλογισμούτου ήταν ό δρος «σύνθημα δράσης». Στήν κομμουνιστική μεθοδολογία ένα «δημαγω γικό σύνθημα»δέν παίρνει προαγω γή γιά τήν άνώ τερη τάξι στήνόποία άνήκουν τά «συνθήματα δράσ ης», άν δέν προ-παρασκευσθή πρώ τα άρκετά τό έδαφος. Μ έ άλλαλόγια, τό σύνθημα δημαγω γίας έχει σάν σκοπό

τή δημιουργία άνησ υχίας, άμφιβολίας, άνω μαλιώ νένώ τό σύνθημα δράσης έχει άμεσο άντίκρυσμαστήν πραγματικότητα, μπορεΐ λόγφ κα ταλλήλω νσυνθηκώ ν, νά τεθή σέ άμεση έφαρμογή. Κ ατά βάθος, ό Χ αϊτας είχε δίκιο. Ο ί συνθήκες στήν 'Ε λλάδα δέν ήταν ώ ριμες γιά μιά γενική πολιτική άπεργία, ούτε είχε τό κόμμα τήν άπαραίτητη έπιρροήστίς μάζες. ’Α λλά οί άντίπαλοί του μέσα στό Π ο-λιτμπυρώ , φ ιλοδοξώ ντας νά έξασφαλίσουν τίς εύ-λογίες τής Κ ομ ιντέρν γιά τή δική τους όμάδα, υιοθέτησαν έξτρεμιστικές άπόψ εις πού ένόμιζαν δτι

ήταν σύμφ ω νες μέ τή γραμμή τής Κ ομιντέρν. Τ αυτόχρονα κατέφυγαν στήν Κ ομιντέρν καί τής έζή-τησαν νά παίξη τό ρόλο τοΰ ύπερτάτου κριτοϋ.

Ή άπάντησ ις τής Κ ομιντέρν, πού έφθασε μερικές έβδομάδες άργότερα, προεκάλεσε ένα κάπω ςφαιδρό περιστατικό. Τ ήν 1η Φ εβρουαρίου 1931 τόΠ ολυτμπυρώ θριαμβευτικά άνήγγειλε δτι «'Η ’Εκτελεστική ’Επιτροπή τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοϋςέπέτρεψε άνοιχτή συζήτηση πάνω στά θέματα, πούρπασ χολοϋν τήν έποχή αύτή τρ κόμμα».26 Α ύτόέρμηνεύθηκε σάν έμμεση έπιδοκιμασία τής θέσεω ς

τώ ν Σιάντου - Θ έου.Τ ρεις έβδομάδες άργότερα, ό «Ριζοσπάσ της»

δημοσίευσε μιά πλήρη μετάφ ρασι τής έπιστολήςτής Κ ομιντέρν. Σύμφ ω να μέ τό περιεχόμενό της, ή’Εκτελεστική ’Επιτροπή τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοϋς (Ε Ε Κ Δ ) διέταξε «καί τίς δύο όμάδες νά σταματήσουν κάθε είδους διαφ ω νία μέσα στόν κομματικό όργανισμ ό καί στόν τύπο τοϋ κόμματος».87Α ύτό ήταν τό άκριβώ ς άντίθετο άπό δ,τι εΐχε ίσχυ-

26. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς , 1 Φ εβρουαρίου 1931.

27. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 24 Φ εβλουαρίου 1931.

ρισθή προηγουμένω ς τό Π ολιτμπυρώ . ΤΗ ταν άνα-

πόφ ευκτο, ή άντίφασ ις αύτή νά δώ ση λαβή σέ άπο-ρίες.

Τό Π ολιτμπυρώ έξήγησ ε μέ μισοκακόμοιρο ύφοςδτι «ή άντίφαση όφ ειλόταν στήν κακή μετάφρασητοϋ ίδιου μηνύματος».?8 Ή λέξις «νά σταματήσουν))είχε κατά λάθος μεταφρασθή., «νά διεξαχθοϋν»!

Μ έ τήν σω στή πλέον μετάφ ρασι τής έντολής τήςΚ ομιντέρν, τό Π ολιτμπυρώ έκανε στροφ ή 180 μοιρών και «άποφ άσισε ομόφω να νά σταματήση ή ένδοκομματική διαμάχη». Ο ί όργανώ σεις τοΰ κόμματοςπού βάσει τής πρώ της, μεταφράσεω ς είχαν προηγουμένω ς άπαιτήσει «άγώ να χω ρίς έλεος» έναντίοντής όμάδος τοΰ Χ αϊτα, τώρα «χαιρέτιζαν τήν έπέμ-βαση τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοϋς, πού έβαζετέρμα στήν όξεΐα κρίσι μέσα στό κόμμα».

Στό ίδιο μήνυμα ή Ε Ε Κ Δ καλοΰσε τό Κ .Κ .Ε.νά άφιερώ ση δλες τίς δυνάμεις του στήν «άμεση

έπαναστατική πάλη». Π αρά τίς άπογοητεύσεις πούείχαν προηγηθή , οί ήγέτες τής Κ ομιντέρν έβλεπανστό οικονομικό κράχ τώ ν Η Π Α μέ τόν παγκόσμιότου άντίκτυπο, νέες δυνατότητες γιά έπαναστατικήδημαγω γία. Στίς όδηγίες της πρός τό Κ Κ Ε . ή Ε Ε Κ Δδιέταξε «μία προσεκτική έκτίμησ ι τής καταστά-σεως καί μία συσχέτιση τώ ν δυνάμεω ν καί τήν έφαρ-μογή συντονισμένω ν καί θετικώ ν μεθόδω ν δράσης :οικονομ ικώ ν άπεργιώ ν, άπεργιώ ν διαμαρτυρίας μι

κρής διαρκείας, έπαναστατικώ ν διαδηλώ σεω ν, πολιτικώ ν άπεργιώ ν τώ ν μαζώ ν κλπ.».

Α ύτές οί συγκεκριμένες μέθοδοι άνατροπής τοΰκαθεστώ τος καί έπανασ τατικής δημαγω γίας έπρεπενά συνδυασθοΰν μέ «καθολικό πόλεμο κατά τώ νΣοσιαλδημοκρατώ ν καί Ρεφορμιστών ήγετώ ν, καίταυτόχρονα προσπάθειες γιά τήν κατάκτηση τώ νΣοσιαλδημοκρατικώ ν έργατώ ν καί τώ ν Ρεφορμιστικώ ν έργατικώ ν ’Ο ργανώ σεω ν, σύμφω να μέ τήγενική τακτική τοϋ Ε νω μένου Μ έτω που έκ τώ νΚ άτω ».

Α ύτές τίς όδηγίες συνώ δευε καί προτροπή «νάστρατολογηθή ή έργατιά γιά τόν άγώ να ένάντια

στόν κίνδυνο τοΰ πολέμου, γιά τήν υπεράσπιση τήςπατρίδας τοΰ προλεταριάτου. . . ».29

Ά ν οί όδηγίες καί οί προτροπές είχαν τήν δύ-ναμι νά μεταβάλλω νται αύτομάτοος σέ πρα γματικότητα, ή άνθρω πότης ολόκληρη άπό κα ιρό θά είχεγίνει Κ ομμουνιστική. Ο ί "Ε λληνες κομμουνισταιήγέται μέ άναπτερω μένο κάπω ς τό ήθικόν έπί τή

28. Ρ ιζ ο σ π ά σ τη ς, 4 Μ αρτίου 1931.29. Τ έ ζ ισ ι, Ρ ε ζ ο λ ιο ύ τ σ ιι ι Π α σ τ α ν ο -

β λ έ ν ιγ ι α XI Π λ έ ν ο υ μ α ΙΚ Κ Ι (Μ όσχα, ’Ο γκιζΜ οσκοβσ κιϊ Ραμ ποτσιϊ, 1931) σελ. 17-30 . Ε φ εξής: Τ έ-

ζ ισ ι, XI.

προοπτική μιας οικονομ ικής κρίσεω ς ξανάρχισανμέ ένθουσιασμό τήν έπαναστατική τους δημαγω γία γιά νά καταλήξουν στό μεγαλύτερο φιάσκο στήνιστορία τοΰ κόμματος. Στήν άντιπολεμική τουςδιαδή λω σι, πού έγινε τήν 1η Α ύγούστου 1931 έλαβαν μέρος μόλις 150 άτομα ! Τ ό Π ολιτμπυρώ μέφανερή αμηχανία παραδέχθηκε δτι ή έκκλησ ις του

πρός τίς μάζες «δέν βρήκε άνταπόκριση γι’ αύτόντόν άγώ να».30

Η Κ Ο Μ ΙΝ Τ Ε ΡΝ Ε Γ Κ Α Θ ΙΣ Τ Α Τ Η «Ν Ε Α Η Γ Ε ΣΙΑ »

Τ Ο Υ Κ . Κ . Ε .

Μ ’ αύτές τίς νέες άποτυχίες τό καλοκαίρι τοΰ1931 καί οί δύο όμάδες (τοΰ Χ αϊτα καί τώ ν Σιάντου -Θ έου), είδαν τό κΰρος τους νά κατρακύλα σέ τραγικά χαμηλό επίπεδο στήν έκτίμησι τής Κ ομιντέρν.Τ όν Α ύγουστο οί Ε λληνικές άρχές συνέλαβαν τόνΑ νδρόνικο Χ αϊτα, ό όποιος δμω ς έπέτυχε νά δρα-πετεύση κάτω άπό μυστηριώ δεις συνθήκες. Κ ατέφυγε στή Μ όσχα, όπου έμεινε ένα διάστημα, εω ςδτου διω ρίσθηκε στό Π ανεπιστήμιο τοΰ Κ ουϊμπύ-τσεφ, ώ ς μέλος τοΰ διδακτικοΰ προσ ω πικοΰ. Τό 1935έξετελέσθη άπό τήν σοβιετική άστυνομία μέ τήνκατηγορία δτι ήταν Τ ροτσκιστής. Στίς 16 Σεπτεμβρίου 1931 συνελήφθη άπό τίς έλληνικές άρχέςκαί ό Θ έος. Ό Σιάντος είχε φύγει γιά τή Μ όσχαμερικές έβδομάδες πρίν. Τ ώ ρα πού οίπρω ταγω νισταίείχαν άπομακρυνθή άπό τήν σκη νή, ή Κ ομιντέρνάπεφάσισε νά θέση τέρμα στούς άτελείω τους δια-πληκτισμούς διορίζοντας έναν πράκτορα έμπιστο-σύνης, μέ άπόλυτη έξουσία, υπεύθυνο μόνον στήΜ όσχα. Τ ό πρόσω πο πού έπελέγη γι’ αύτή τή θέσι

ήταν ό Ν ϊκος Ζ αχα ριάδης.31Ό Ζ αχαριάδης είχε άποφ οιτήσ ει άπό τό KUTV,

τό Κ ομμ ουνιστικό Π ανεπιστήμιο τώ ν Α νατολικώ νΑ αώ ν. Σέ διάφ ορες περιπτώ σεις μετά άπό τήν έπι-στροφ ή του στήν Ε λλάδα είχε έπιδείξει προσω πικό

θάρρος καί άκαμπτη προσήλω σι στήν ύπόθεσι τοϋΚ ομμουνισμοΰ. Φ ιλόδοξος καί έξυπνος, μέ πάθος

πραγματικό καί ικανότητα γιά όργάνω σι καί μυστικότητα, έλκυστική · προσ ω πικότητα καί όρμη-τικό χαρακτήρα, ήταν ό κατάλληλος άνθρω ποςγιά νά πάρη τήν διοίκησι τοΰ έξαρθρωμένου κόμματος καί νά τό έπαναφ έρη σ τή δύσκολη έπαναστατική του πορεία. ’Ο ξυδερκής καί υπολογιστής,είχε άποφ ύγει συσ τηματικά κάθε άνάμιξι μέ τήνήττημένη παράταξι κατά τήν διάρκεια τώ ν άλλε-παλλήλω ν ένδοκομματικώ ν διενέξεω ν. Σ τά 1928,

30. Ρ ιζ ο ο-π ά σ τ η ς, 17 Α ύγούστου 1931.

31. ’Ίδε βιογραφ ικόν σημείω μα.

μετά τήν άπόλυσί του άπό τή φυλακή, δπου είχεέκτίσει μιά δω δεκάμηνη ποινή έξ αιτίας τής δημαγω γικής του δράσεω ς υπέρ τής δημ ιουργίας άνε-ξαρτήτου Μ ακεδονικού κράτους, είχε καταφύγειπάλι στήν Σ οβιετική Έ νω σ ι καίείχε παραμείνειέκεΐκαθ’ δλον τό διάσ τημ α τής «πάλης χω ρίς άρχές».

Ό συγγραφεύς του παρόντος δέν κατέχει στοι

χεία πού νά άποδεικνύουν δτι ή έπίσκεψ ις του ’Α νατολή Λ ουνατσάρκυ, πρώ ην Σ οβιετικού Κ ομισσ άριου

τής Π αιδείας, πού βρέθηκε στήν ’Α θήνα στό διάστημα άπό 1 έω ς 5 Σεπτεμβρίου 1931. είχε άμεση

σχέσι μέ τόν διορισμ ό τού Ζ αχαριάδη στήν ή γεσίατού κόμματος. ΤΗ ταν πάντω ς μιά άρκετά περίεργη

σύμπτω σις. Δ ύο μήνες άργότερα, μιά «έκκλησ ι»τής ΕΕ Κ Δ ένεφανίσθη στίς στήλες του «Ν έου Ρ ιζοσπάσ τη» πού είχε πάρει τή θέσι τού «Ριζοσπά-

στη».(Ή εκδοσις τού «Ριζοσπάσ τη» είχε άπαγορευθήδιά δικαστικής άποφάσεω ς. Ή άπόφ ασις αύτή είχε

έκδοθή κατόπιν μηνύσεω ς έπί συκοφαντική δυσφημίσει, τήν όποίαν ύπέβαλε ό τότε ύπουργός τής Δικαιοσύνης Ν ικόλαος ’Α βραάμ, στόχος καθημερινόςέξάλλω ν έπιθέσεω ν τού όργάνου τοΰ Κ Κ Ε . Ό δέ«Ν έος Ριζοσπάστης» ήταν ένας εύφυής τρόπος γιάνά καταστρατηγηθή ή καταδικαστική αύτή άπόφα-σις). Ό «Ν έος Ριζοσπάσ της» λοιπόν δημοσίευσεμιά έκκλησι άπό τήν Ε Ε Κ Δ , ή όποια άπευθύνετοπρός τά μέλη τοΰ Κ Κ Ε .: «Τό Κ όμμα, γιά νά μπορέση νά άνταποκριθή στά καθήκοντά του καί νάέκπληρώ ση τόν προορισμ ό του, πρέπει έπί τέλους

νά άρχίση τήν μπολσ εβικοπ οίησ ί του, έξουδετερώνοντας άμέσω ς τίς κακοποιές καί άντίθετες μέ τίςάρχές του διαμ άχες καί δημιουργώ ντας κομματικήόμοιογένεια κάτω άπό ένω μένη ήγεσία».32 Ή έκ-κλη σις τής Κ ομιντέρν έτόνιζε καί πάλι τή σπου-δαιότητα τής όργανώ σεω ς πυρήνω ν τοΰ κόμματοςστά έργοστάσια καί προσέθετε δτι «τό κόμμα θάκη ρίξη χω ρίς καθυστέρηση τόν άγώ να γιά τό δικαίω μα τής αύτοδιάθεσης (πού περιλαμ βάνει καίτό δικαίω μα τοΰ άποχω ρισμοΰ.. .)» . Α ύτό τό τελευταϊο άφοροΰσε μέ πλάγιο τρόπο, τό θέμα τήςΜ ακεδονικής άνεξαρτοποιήσ εω ς.

Μ ιά σύντομη «άπόφ ασις» τοΰ Π ολιτμπυρώ άνήγ-γειλε στίς 10 Ν οεμβρίου τήν «ριζική άλλα γή»στήν ήγεσία τοΰ κόμματος, κα ί κάλεσε δλες τίςόργανώ σεις τοΰ κόμματος «νά άρχίσουν άμέσω ςτίς άπαραίτητες ένέργειες, γιά νά έκτελεσθοΰν δλεςοί υποδείξεις, πού περιέχονται στήν Έ κκ λη σ ι τής

Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνούς». 33 Μ έσα σ ’ ένα μήνα,άρχισαν νά καταφ θάνουν άπό δλες τίς περιφερεια

32. Ν έο ς Ρ ιζο σ π ά σ τη ς , 3 Ν οεβμρίου 1931.33. Ν έο ς Ρ ιζο σ π ά σ τη ς , 10 Ν οεβμρίου 1931.

κές καί τοπικές όργανώ σεις τοΰ κόμ ματος «όμό-

φω νες» διακηρύξεις πού διεδήλω ναν καί ώ ρκίζον-το «άκλόνητη» καί «άπεριόριστη» πίστι τώ ν μελώ ν πρός τήν άνώ νυμη «Ν έα Ή γεσία». Μ έ κω μικήομοιομορφ ία, δλες αύτές οί άποφ άσ εις καταδίκαζαν «τό κατασ τρεπτικό, φατριασ τικό καθεστώ ς, πούείχε δημιουργηθή άπό τίς δύο όμάδες (Χ αϊτας - Εύ-

τυχιάδης καί Θ έος - Σιάντος), δταν ή καθεμία άπότίς δύο αύτές όμάδες προσπαθοΰσε νά φορτώ ση στήνάλλη τήν ευθύνη γιά τίς άποτυχίες τοΰ κόμματοςμας, αν καί ή εύθύνη αύτή βάραινε έξ ίσου καί τίς

δύο . . . ».34Ο ί έπιστολές πού άντήλλαξαν ό Κ ώ στας Θ έος

καί ή Ν έα Ή γεσ ία άποτελοΰσαν μία πρώ τη έν-δειξι περί τοΰ τίέσήμαινε πραγματικά ή «ριζική»αύτή άλλα γή. Γ ιά πρώ τη φορά ό άρχηγός μιας ήτ-τημ ένης παρατάξεω ς έξαναγκάσθηκε νά χρησ ιμο-ποιήση τίς πιό ταπεινω τικές καί ύποτιμητικές έκ-

φράσεις είς βάρος τοΰ έαυτοΰ του, μέ σκοπό τήν«αύτοκριτική», τήν έκδήλω σι μετανοίας καί τήνομολογία τώ ν «σφαλμάτω ν» του. Σ τό παρελθόν,δλοι δσοι διαφω νοΰσαν μέ τήν ήγεσία τοΰ κόμματος, είχαν τόν άνδρισμό νά ύποστηρίζουν τίς άπό-ψ εις τω ν, χω ρίς νά καταφ εύγουν σέ άηδιαστικέςκαί άνειλικρινεΐς έκδηλώ σεις αύτομομφ ής καί δουλικούς τεμενάδες. Σ έ ένα γράμμα του πρός τή «Ν έαΉ γεσία» , ό Θ έος ταπεινά άνεγνώ ριζε σάν «απόλυτα σω στές» τίς κα τηγορίες πού έκτοξεύθηκαν έναντίον τής όμάδος του καί τοΰ προσώ που του άπό

τήν ΕΕ Κ Δ καί κα τέληγε: «Θ εω ρώ σάν άπόλυταάναγκαία τήν άπομ άκρυνσί μου άπό τήν ήγεσίατοΰ κόμ μα τος... Δ ηλώ νω δτι θά άποκόψ ω κάθε δεσμό μέ τήν παληά, μου όμάδα καί θά θέσω τόν έαυ-τό μου στή διάθεση τής Ν έας Η γεσίας τοΰ κόμματός μας καί τής Ε Ε Κ Δ ». ΤΗ ταν ή πρώ τη φ ορά πού

ένα ή γετικό στέλεχος τοΰ κόμματος έπεφτε στά γόνατα μπροσ τά στή νική τρια φ ατρία καί ζητοΰσεέλεος. Τ ό γράμμ α τοΰ Θ έου δέν ήταν παρά ένα μόνον χαρακτηριστικό δείγμα τώ ν νέω ν «ήθώ ν καί εθί

μω ν». Ή άπάντησ ις τής Ν έας Η γεσίας άποτελοΰσεένα άκόμη χαρακτηριστικώ τερο παράδειγμα τήςνέας μεθοδολογίας. Ή άπάντησις αύτή είχε κάτι άπότήν σ κληρότητα καί τήν ψ υχρότητα τοΰ άτσαλιοΰ :

«Τό γράμμ α τοΰ σύντροφ ου Θ έου, μ’ δλο πούείναι ένα βήμα πρός τή σω στή κατεύθυνση, δένμπο-ρει νά θεω ρηθή σ άν ικανοποιητικό. . . Ό Θ έος,στό γράμμα του, έξακολουθεϊ νά έμφ ανίζεται σάνάνθρω πος πού δικαιολογεί καί κρύβει τά σφάλματά του, άντίνά τά ά ναγνω ρίση θαρραλέα σάν μπολσεβίκος καί έτσι νά συντελέση άποφασιστικά

34. Ν έο ς Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 12 Δεκεμβρίου 1931.

στήν έξάλειψ ί τους». Μ όνον «τό άδίστακτο ξερρί-ζω μα τών σφαλμάτω ν του καί ό πιό άποφασ ιστικός,άνοιχτός άγώνας ένάντια στήν έγκληματική μικροπολιτική» θά μπορούσε νά γίνη δεκτή σάν Ικανοποιητική μετάνοια. Μ όνον μία παράδοσις όλοκλη-ρω τική καί χω ρίς όρους θά μποροΰσ ε νά έξαγορά-ση τήν συγγνώ μη, μιά συγγνώ μη έπιφυλακτική καί

ύποπτη. Ή περίπτω σις Θ έου ήταν, φυσικά, μιά πρω τόγονη καί άτελής έφαρμογή τών Σταλινικώ ν μεθόδων καταρρακώ σεω ς τοϋ ήθικοΰ καί έκμηδενισμοϋτής προσ ω πικότητος. Π άντω ς, δέν θά πρέπεινάπερά-

ση άπαρατήρητη. Ό Ν ίκος Ζ αχαριάδης εκπρόσω ποςκαί έμπιστος τοΰ Στάλιν, κρυμμένος άκόμη πίσω

άπό τήν προμετω πίδα τής «Ν έας Η γεσίας» είχεάποδείξει κιόλας ότι ήταν τέλειος κάτοχος τής νέαςμεθοδολογίας. Μ έ τήν άνατολή τοΰ 1932, τό Κ .Κ .Ε .μπήκε σέ μιά καινούργια περίοδο τής πολυτάραχηςιστορίας του.

Ό Γ ιάννης Ζ εΰγος, ήγετικό μέλος τοΰ κόμματος σ τά χρόνια πού άκολούθησαν, άνθρω πος πού

διεκδικοΰσε τόν τίτλο τοΰ «ψ ημένου θεω ρητικοΰ»

τοΰ Κ ομμουνισμοΰ, έγραφ ε στόν πρόλογο μιας συλλογής κομματικώ ν δοκόυμέντω ν, πού δημοσιεύθη-καν τό 1936 άπό τό Κ Κ Ε μέ τίτλο «Τό Κ ομμουνιστικό Κ όμμα, 1931 - 1936. Π έντε χρόνια άγώ-νω ν».

«Τ ότε (τόν Δ εκέμβριο τοΰ 1931) ή Ε κτελεστική

’Επιτροπή τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοϋς, μέ έπέμ-

βασή της, κατάργησε τήν όπορτουνιστική ήγεσία,έγκατέστησε νέα ήγεσία τοϋ Κ όμματος, καί άπηύ-θυνε Έ κκ λη ση πρός τά μέλη, όπου έξηγοϋσε τάκαθήκοντα τοΰ Κ όμματος καί καλοΰσε τά μέλη νάάγω νισθοΰν γιά τό ξερρίζωμα τοΰ φ ατριασ τικοΰ φα-ξιοναλισμοϋ καί γιά τήν δημιουργία ένός πραγματικά μπολσεβικικοΰ κόμματος. Α ύτή ή έπέμβασητής Κ ομμουνιστικής Διεθνοϋς σήμανε τήν άρχήμιας νέας περιόδου στή διαμόρφ ω ση καί στούς

άγώ νες τοΰ Κ όμματος».35

35. Τ ό Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ό Κ ό μ μ α , 1 9 31 -1 9 3 6 : Π έ ν τ ε Χ ρ ό ν ια ’Α γ ώ ν ω ν (’Α θήνα, Έ κδο-σις Ρ ιζο σ π ά σ τη , 1936), σελ. 111. ’Ε φεξής: Π έν τεΧ ρόνια.

Κ Ε Α Λ Α ΙΟ Ν Τ Ε Τ Α Ρ Τ Ο Ν

Τ Ο Κ .Κ .Ε . Σ Τ Η Ν Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Κ Ο Ν ΙΣΤ ΡΑ

ΠΡΩΤΗ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΙΣ ΚΑΛΠΕΣ

Τό κομμ ουνιστικό κόμμα, δσο καί äv ήταν άπο-μονω μένο πάντω ς δέν λειτουργοΰσε στό κενό·Κ ατά κανόνα ή τακτική του διαμορφ ω νόταν άπο-κλειστικά μέ βάσι τίς όδηγίες τής Κ ομιντέρν, άλλάσέ πάρα πολλές περιπτώ σεις ή έφαρμογή αύτώ ν

τώ ν όδηγιώ ν έπηρεαζόταν ουσ ιασ τικά άπό έ ν α πλήθος έσω τερικώ ν παραγόντω ν. Ή ίστορία λοιπόν τοϋΚ Κ Ε δέν μπορεϊ νά χω ρισθή άπό τήν γενικώ τερηπολιτική ζωή τής χώ ρας. Έ να ς τέτοιος χω ρισμόςθά ήταν τεχνητός καί βεβιασμένος.

Τ ά πρώ τα 15 χρόνια τής ζω ής του, τό κόμμαπαρέμεινε στό περιθώ ριο, μία δύναμις περιω ρισμέ-νη, χω ρίς σημ αντικό άντίκτυπο στίς πολιακές έξε-λίξεις τής χώ ρας. 'Η Ε λλάς, ήταν κατά μεγάλοποσ οστό καίέν μέρειείναι άκόμη μία άγροτική καίμικροασ τική χώρα. Στήν δεκαετία 1920- 1930 άκόμη

καί έκεΐνοι οί βιομηχανικοί έργάτες - συνολικούάριθμοϋ όλίγω ν χιλιάδω ν-πού θά μπορούσαν νάχαρακτηρισθοϋν ώς «προλετάριοι», ήταν ούσια-στικά πρώ ην άγρότες. Π ολλοί διατηρούσαν ισχυρούς δεσμούς μέ τήν ύπαιθρο χώ ρα, μέ τά χω ριάτους, καί αύτό συχνά έπηρέαζε καί διεμόρφ ω νε τίςπολιτικές καί κοινω νικές άντιλήψ εις τω ν. Π αράτό χαμηλό βιοτικό τους έπίπεδο, λίγοι ήσαν συναισθηματικά προετοιμασμένοι γιά νά δεχθοΰν τό κάλεσμα τοϋ κομμουνισμού. Ε κτεταμένες άγροτικέςμεταρρυθμίσεις, πού εϊχαν άρχίσει μέ τήν είσοδο

τοΰ 20οϋ αιώ να, είχαν καταλήξει στήν δημιουργία μεγάλου άριθμοϋ μ ικροϊδιοκτητώ ν άγροτώ ν.Ο ί άγρότες λοιπόν αύτοί άνεξάρτητα άπ’ τό μέγε*θος τής ιδιοκτησίας των, είχαν ισχυρότατους δεσμούς μέ τήν γή. Ο ί μικροαστοί, έξ άλλου, βαθειάπατριώ τες καί μέ άκλόνιτη πίστι στήν άτομική ιδιοκτησία, έπέδειξαν μνημειώ δη άδιαφορία σ τίς έκ-κλήσεις τώ ν κομμουνιστώ ν «νά λάβουν μέρος στόνάγώ να γιά τήν άποτίναξη τοΰ καπιταλιστικοΰ ζυ-γοϋ».1

Ο ί αιώ νιες διαμάχες καί οί συνεχείς μεταβολές

1. Τ ό Κ Κ Ε , 1 9 1 8- 1 9 3 1, σελ. 131.

στήν ήγεσία του καί στούς πολιτικούς του προσανατολισμούς - άν καί δλα αύτά ήσ αν τότε σ χεδόνάγνω στα στό πολύ κοινό - δέν ήταν δυνατόν παράνά έλαττώ σουν τήν έπίδρασι πού άσκοΰσε τό κόμμα σάν πολιτική δύναμις. ‘Η ύποτέλειά του, πού

όλοένα αυξανόταν, σέ μιά ξένη όργάνω σι τό έξέ-θετε στή μομφ ή δτι δέν ήταν τίποτε άλλο άπό μιάόμάδα ξένων πρακτόρω ν. Α ύτό, σέ συνδυασμόμέ τήν ύποστήριξι τής «άνεξαρτοποίησης τής Μ ακεδονίας» πού γιά τούς περισσότερους Έ λληνεςδέν ήταν παρά μιά συγκεκαλυμμένη προσπάθεια γιάνά παραχω ρηθοϋν σέ ένα προαιώ νιο έχθρό, στήνΒ ουλγαρία, περιοχές κατοικημένες άπό Έ λληνες,άνέτρεπε σχεδόν δλα τά πλεονεκτήματα πού προ-σέφεραν σέ ένα έπαναστατικό κόμμα οί πολιτικέςκαί οίκονομικές περιπέτειες καί ταλαιπω ρίες τής

έποχής έκείνης.Σέ δλο τό διάσ τημ α τής περιόδου 1920- 1930

ό άριθμός τώ ν μελώ ν, πού άλλαζαν άλλω ς τε συνεχώ ς, παρέμενε έξαιρετικά περιω ρισμένος. Στά 1928μέ δέκα χρόνια κομ ματικής δράσεω ς συμπληρώ -μένα, ή ήγεσία άνοικτά καί άπροκάλυπτα πενθούσεγιά τήν άδυναμία της νά προσελκύση 5.000 νέαμέλη, δπω ς άπαιτοΰσε ή άπόφ ασις τοΰ Τ ρίτου Τ α-κτικοϋ Σ υνεδρίου τοΰ 1927. Ή στρατολογία «μεγάλου άριθμοϋ» έργατώ ν βιομηχανιώ ν έξακολούθησενά παραμένη «εύσεβής πόθος». Σ ύμφω να μέ τά άρ-

χεΐα τής Κ ομιντέρν, ό άριθμός τώ ν μελώ ν κατά τήδιάρκεια τής δεκαετίας 1920 - 30 ποτέ δέν ξεπέρασε

τίς 2.500 σ ’ δλη τήν Ε λλάδα.Εύθύς έξ άρχής, ώ ρισμένοι ήγέται τοϋ κόμμα

τος άντελήφθησαν δτι μόνον θίγοντος θέματα - πολιτικά οικονομ ικά ή κοινω νικά - τελείω ς άσχετα ήμέ έλάχιστη συγγένεια μέ τό Μ αρξισμό - Λ ενινισμό—θά μπορούσαν νά έλπίζουν σέ μιά έξάπλω σιτής έπιρροή ς τοΰ κόμματός τω ν, σέ βαθμό ώ στε νάέπιδροϋν στήν πολιτική ζω ή τής χώ ρας. "Ο ,τι έπι-τυχίες είχαν τυχόν νά παρουσιάσουν τήν έποχή

έκείνη οί κομμουνισται, όφείλοντο άποκλειστικώ ς

στήν έντεχνη έκμετάλλευσι πρακτικώ ν προβλημάτω ν πού άπασχολοΰσαν μεγάλα τμήματα του ελληνικού λαοΟ , Ά λλά ή άδυναμία τους νά έξελιχθοΰν σέκάτι παραπάνω άπό μιά όμάδα ένοχλητικώ ν στοιχείω ν ώ φείλετο στήν τοποθέτησί τους σχετικά μέτό Μ ακεδονικό ζήτημα καί στήν τυφλή προσ ήλω σίτους στά κομμουνιστικά συνθήματα πού τούς έπέ-

βαλλε ή Κ ομιντέρν.'Η πρώ τη δοκιμή τής πολιτικής άπηχήσεω ς του

κόμμ ατος έγινε τό Ν οέμβριο τοϋ 1920 δταν οί "Ελληνες έκλογεΐς προσήλθαν στις κάλπες γιά πρώ τηφορά μετά τό τέλος τοϋ πολέμου. Ο ί ήγέτες τοϋ κόμ ματος δέν είχαν ψ ευδαισθήσεις σχετικά μέ τίς εκλογικές τους προοπικές. Στή σύσκεψ ι, πού έκαναν πρινάπό τίς έκλογές, έδήλω ναν :

«Τό Κ όμμα δέν πιστεύει δτι μπορεΐ ποτέ νά καταλάβη τήν έξουσία μέ έκλογές. Τό μόνο μέσον γιάνά άνεβοϋμε στήν άρχή είναι ή ’Επανάσταση. Μ ο-

λαταϋτα, τό Κ όμμα πρέπει πάντοτε νά λαβαίνη μέρος στίς έκλογές, έπειδή ή προεκλογική καμπάνιαπροσφέρει έξαιρετικές ευκαιρίες γιά προπαγάνδακαί αγκιτάτσια. ’Εκτός αύτοϋ, τό βήμα τής Β ουλήςείναι τό καταλληλότερο όρμητήριο γιά τή διάδοσητώ ν άπόψ εω ν τοΰ Κ όμματος στό λαό».2

Στά 1920 υπήρχε ένα θέμα έξαιρετικής σημασίας,ιδιαίτερα πρόσφορο γιά πολιτική έκμ ετάλλευσι:Τ ό ένδεχόμενο πολέμου μέ τήν Τ ουρκία. Ή προοπτική μιας πολεμικής έκστρατείας στή Μ ικρά Ά σ ίαδέν παρουσίαζε κανένα άπολύτω ς θέλγητρο στά

μάτια ένός μεγάλου άριθμοϋ Ε λλήνω ν, πού είχανπεράσει όκτώ ή καί περισσ ότερα χρόνια ντυμένοιστό χακί, πού είχαν γεράσ ει καί άποκάμει άπό τίςάλλεπάλληλες έκστρατεΐες, άπό τούς λόφους τήςΜ ακεδονίας καί τής Θ ράκης (στούς Β αλκανικούςπολέμους τοΰ 1912- 13) μέχρι τίς πεδιάδες τής Ν οτίου Ρω σίας κατά τή διάρκεια τής έκστρατείας τώ νΔ υτικώ ν έναντίον τοΰ Μ πολσεβικικοΰ καθεστώ τος. Γ ιά πολλούς δλλους, δμω ς, οί έδαφικές κατακτήσ εις κατά μ ήκος τής Μ ικρασιατικής άκτής τοΰ

Α ιγαίου, πού είχε έπικυρώ σει ή Συνθήκη τώ ν Σε

βρών, άντιπροσώ πευαν τό άποκορύφ ω μα τής πορείας γιά τήν πραγματοποίησι τής Μ εγάλης ’Ιδέας.

Τό κόμμα τώ ν Φ ιλελευθέρω ν, υπό τήν ήγεσίατοΰ Ε λευθερίου Β ενιζέλου, τοΰ άρχιτέκτονος τήςέλληνική ς έδαφ ικής έπεκτάσεω ς άπό τό 1912, συνηγόρησ ε υπέρ τής πάση θυσίςι διατηρήσεω ς τώ ννέω ν έδαφώ ν, έστω καί αν αύτό θά έσήμαινε ένανάκόμη πόλεμο μέ τήν Τ ουρκία. Ο ί βασιλόφρονες

συντηρητικοί ύπεστήριξαν τήν άντίθετη αποψ ι. Ευθυγραμμίζοντας - φαινόμενο πραγματικά άξιοπερί-

2. Σταυρίδης, ο p. c i t, σελ. 37.

ερ γο -τίς απόψ εις τω ν μέ τούς Έ λληνες συντηρη τικούς καί βασιλόφρονες, οί κομμουνισται ύψω σαντήν άντιπολεμική κραυγή. Ο ί έξαλλες διακηρύξειςτω ν δμω ς, σ κεπάστηκαν άπό τήν ιαχή τής άντιπο-λεμικής καμπάνιας τοϋ συντηρητικοΰ, άντιβενιζε-λικοΰ στρατοπέδου. Σ τίς έκλογές τής 1ης Ν οεμβρίου1920, οί Φ ελελεύθεροι ύπέστησαν πανω λεθρία καί

οί συντηρη τικοί άναδείχθησαν θριαμβευταί. Ό Βε-νιζέλος έφυγε άπό τήν Ε λλάδα , αύτοεξόριστος.Ο ί υποψήφιοι τοϋ Έ λληνικοΰ Σοσ ιαλιστικοΰ Έ ρ-

Ά π ό τήν δίκη τών ΈΕ. Οί πρώην πρωθυπουργοί Δημ.Γούναρης (μέσον) καί Πέτρος Πρωτοπαδακάκης (δεξιά). Ή έκτέλεσις τών Έ Ε ήταν μιά τραγική σελίδα τήςνεωτέρας Έλληνικής Ιστορίας καί ένα άπό τά πρόσθετααίτια τοϋ διχασμού ό όποιος έταλάνισε τήν Ελλάδα έπί

δεκαετίες.

γατικοΰ (Κ ομμουνιστικού) κόμματος, συνεκέντρω -σαν σχεδόν 100.000 ψήφους, Λ όγω τοΰ πλειοψ ηφ ικού συστήματος κανείς άπό τούς υποψ ηφ ίους τοϋκόμματος δέν δοκίμασε τή γεΰσι τής έκλογικής νί

κης, έπειδή οί ψ ήφ οι διασκορπίσθηκαν. Μ ολαταϋ-τα, ή λαϊκή ύποστήριξις, πού έγνώ ρισαν οί υποψ ήφιοι τοΰ ΣΕ Κ (Κ ) στίς έκλογές τοΰ 1920 έπρόκειτονά άποτελέση τόν κολοφ ώ να τώ ν πολιτικώ ν έπιτυ-χιώ ν τοΰ Κ όμματος έπί τρεις καί πλέον δεκαετίες.

Η Γ Ε Ν ΙΚ Η Α Π Ε Ρ Γ ΙΑ Τ Ο Υ 1923

Ή ήττα τοΰ Β ενιζέλου δέν άπέτρεψε τόν πόλεμομέ τήν Τουρκία στή Μ ικρά Ά σία. Α ναγκασμ ένη

άπό τή δύναμι τώ ν πραγμάτω ν καί τήν έξέλιξι τώ ν

γεγονότω ν, ή Β ασιλόφρω ν Κ υβέρνησ ς άκολούθη-σε τήν πολιτική πού εϊχε μέ τόση βιαιότητα καταδικά σειπριν άπό τίς έκλογές. Γ ιά νά έξοικονομήσ ητούς όχι ευκαταφ ρόνητους πόρους, πού άπαιτοΰσεή έκστρατεία στή Μ ικρά Ά σ ία, ή Κ υβέρνησις κατέφυγε στήν τακτική τοΰ πληθω ρισμ ού. "Ο ταν ήλθεή κατάρρευσις τοϋ μετώ που, τόν Α ύγουστο τοϋ 1922,

τά οικονομικά καί ή διεθνής πίστις τής χώ ρας είχανπλέον βουλιάξει σέ πολύ χαμ ηλά έπίπεδα καί μέχρι τό τέλος τοΰ χρόνου ή δραχμή είχε χάσ ει 94 %τής άξίας της σέ χρυσό. Ο ίτιμές άνέβηκαν σέ πρω τοφανή υψη.

Μ έ τήν κατάρρευσι τοϋ μετώ που τόν Α ύγουστοτοϋ 1922, ή βασιλόφ ρω ν Κ υβέρνησις άνετράπη

Οί άρχηγοί τής Έπαναστάσεως τοϋ 1922 Ν. Πλαστήρας,Στυλ. Γονατάς, Άλεξ. ΧατΖηκυριάκος Kai Θ. Πάγκαλος.

άπό έπαναστατικό κίνημ α ύπό τήν ήγεσία τοϋ στρατηγού Ν ικολάου Π λασ τή ρα, ένός άπό τούς ήρω εςτής μικρασ ιατικής έκστρατείας. Ή Ε λλ άς έχασεδλες τίς περιοχές πού εϊχε άποκτήσειμέ τίς συνθήκες ειρή νης τοϋ 1919, έκτός άπό μία έκτασ ι 3.315τετραγω νικώ ν μιλίω ν στή Δ υτική Θ ράκη. Α ναγκά στηκε νά δεχθή ένάμισυ έκατομμύριο νέους κατοίκους μέ τήν άνταλλαγή πληθυσμ ώ ν καί τήν εισροήτώ ν προσφ ύγω ν. Τ ετρακόσιες τριάντα χιλιάδες Τ ούρκοι καί Β ούλγαροι έγκατέλειψ αν τό έλληνικό έδαφος έπί τή βάσει τώ ν συνθηκώ ν τής άνταλλαγής.

Ή άπότομη εισροή τοϋ κύματος έκείνου τώ ν

1.500.000 προσφύγω ν καί £κτοπισθέντω ν σέ μίαχώ ρα, πού ό πληθυσμ ός της δέν ξεπερνοϋσε τά 6.000.000 ήταν έπόμενο νά προκαλέση σοβαρή οικονομική καί κοινω νική έξάρθρω σι. Ο ί περισσ ότεροι άπότούς Μ ικρα σιάτες πρόσ φυγες ήταν άστοί, έπαγγελ-ματίες, χειροτέχνες ή έμποροι. Ξ ερριζω μένοι άπότήν προγονική τους έστία, σ τή Μ ικρά Ά σ ία , άντι-

μετώ πιζαν μία όδυνηρή προσαρμογή σέ μιάφτωχή καί σχετικά πυκνοκατοικημένη χώ ρα. Μ ερικοί διω χετεύθηκαν στή γεω ργία. Ά λλοι συγκεντρώ θηκαν στίς κυριώ τερες πόλεις καί κω μοπόλειςκαί έξώ γκω σαν τό άστικό προλεταριάτο. Τ ό γιγαν-τιαίο έργο τής άπορροφ ήσεω ς τώ ν μαζώ ν αύτώ ντής άπορης καί ξεκληρισμ ένης άνθρω ποθάλασσας,πού άποτελοΰσε κιόλας σχεδόν τό 20 % τοΰ πληθυσμού τής χώ ρας, προσέκρουσε σέ άνυπέρβλητες δυσκολίες πού ή έκτασις καί τό μέγεθος του είναι δύσκολο νά έκτιμη θή. Δ έν είναι άξιον άπορίας τό

δτι γιά πολλά χρόνια ή κομμουνιστική προπαγάνδα εύρισκε μιά σ χετικά πρόθυμη άνταπόκρισιμεταξύ τώ ν προσφύγω ν.

Π αρά ταΰτα, μετά άπό τίς άρχικές άπάνθρω πεςταλαιπω ρίες τους, οίπρόσφυγες άπέδειξαν δτι ήτανπολύτιμη προσθήκη στό έθνος. Ή προσαρμογή αύτήβέβαια δέν κατω ρθώ θηκε «έν μιςινυκτί». Στά 1923,τό χάος καί ή άνω μαλία, πού δημ ιουργήθηκαν άπό

τήν ήττα κα ί τήν έπανάστασι, προσ έφ εραν σ τούςκομμουνιστές ήγέτες άφθονες δυνατότητες γιά δημαγω γική δράσ ι. Π ειθαρχώ ντας πρός τίς «λεπτομε

ρείς όδηγίες» τής Κ ομιντέρν, οί έπικεφαλής τοΰκόμμ ατος προσεπάθησ αν νά υποκινήσουν ένα κϋ-μα άπεργιώ ν στά μεγάλα άσ τικά κέντρα καί ιδιαίτερα στήν Α θή να καί στόν Π ειραιά, σάν προανάκρουσμα τής γενική ς πολιτικής άπεργίας. Γ ιά νά έκτελέ-σουν λοιπόν δσο τό δυνατόν καλύτερα τό «πρόγραμμα» αύτό, έκμεταλλεύθηκαν έντεχνα τήν τότεέπιρροή τοϋ Κ όμματος στή Γ ενική ΣυνομοσπονδίαΈ ργατώ ν Ε λλάδος. Στήν Ε κτελεστική Ε πιτροπ ήτής πανελληνίου αύτής όργανώ σεω ς οί Κ ομμου-νισταί άντιπροσω πεύοντο άρκετά Ικανοποιητικά.

Έ χοντας έπιδείξει άξιόλογη δρασ τηριότητα στάέργατικά σω ματεία, άρκετά μέλη τοΰ κόμματοςείχαν έπιτύχει, χω ρίς νά προβάλλουν τήν κομματική τους ιδιότητα, νά έκλεγούν στά έκτελεστικά πόστα μερικώ ν σω ματείω ν. Α ύτοί μέ τή σειρά τους,είχαν προω θήσει στήν Ε κτελεστική Ε πιτροπ ήτής Γενική ς Συνομοσπονδίας έργατικούς ήγέτες μέφιλοκομμουνιστικές τάσ εις. Α ύτό δμω ς είχε σάν

άποτέλεσμ α νά άποκόψ ουν τούς δεσμούς τω ν μέτήν Γ ενική Σ υνομοσ πονδία άρκετές καί ση μαντικές έργατικές όργανώ σεις.

Ο ί ήγέτες, λοιπόν, τοΰ κόμματος, έχοντας ύπ’

δψ ιν τω ν δλα αύτά, προχω ροϋσαν μέ διπλω ματικότητα και προσ οχή. Τ ελικά τό Κ Κ Ε πού τόν καιρό έκεΐνο δέν άριθμοϋ σε περισσότερα άπό χίλια μέλη,έπέτυχε νά κινητοποιήσ η πάνω άπό 150.000 έργάτες, σχεδόν τό σύνολο τής έλληνικής έργατικής δυ-

νάμεω ς τότε. ’Α ξίζει νά δούμε πώ ς τό έπέτυχαν αύτό:Ο ί κομμουνισται θά μπορούσαν εύκολα νά κα-

λέσουν σέ άπεργία τίς έργατικές όργανώ σεις, πούείχαν υπό τόν έλεγχό τους. Μ ιά παρόμοια «έπιτυ-χία» δμω ς, θά είχε τελείω ς άμφίβολη άξία. Γι* αύτότό κΟ μα τώ ν άπεργιώ ν θά έπρεπε νά ξεκινήση άπότις μή κομμουνιστικές όργανώ σεις. Τ ότε— καί μ όνον τότε - θά «προσ χω ρούσαν» στήν άπεργία καί

οί κομμουνιστοκρατούμενες όργανώ σεις, έξασφα-λίζοντας έτσι τήν όλοκληρω τική έπιτυχία. Δ έν νομίζω δτι οί τότε κομμουνισται ήγέται ήλπιζαν πράγματι δτι θά μπορούσαν, μόνον μέ τό δπλο τής γενικής απεργίας νά έκβιάσ ουν μία έπαναστατική άλ

λαγή στήν Ε λλάδα, αν καί ύπήρχαν μεταξύ τουςμερικοί άθεράπευτα αισιόδοξοι οί όποιοι έπίστευαν

ένδεχομένως δτι θά κατώ ρθω ναν νά έκμεταλλευθοϋντίς άνώ μαλες συνθήκες πού έπηκολούθησαν τήνέπανάστασι Π λαστήρα καί νά έπαναλάβουν τήνέπιτυχία τώ ν Ρώ σω ν Μ πολσεβίκω ν. Κ αί είναι άλή-θεια δτι τήν έποχή τής έπαναστάσεως έναντίον τής

Β ασιλόφρονος Κ υβερνήσεω ς καί τοΰ Β ασιλέω ς Κ ω νσταντίνου, ύπήρχαν πολλές εύκαιρίες γιά κομμου

νιστική δημαγω γία καί ταραχές. Τό Κ Κ Ε δμω ςέπασχε άπό τίς ίδιες του τίς έσω τερικές άνω μαλίες

καί ήταν πολύ άδύναμο καί άνοργάνω το γιά νά μπο-ρέση νά δράση σύμφ ω να μέ τό προηγούμενο τώ νΡώ σω ν Μ πολσεβίκω ν τοΰ 1917. Κ αί οίπιό λεπτομερείς όδηγίες τής Κ ομιντέρν ήσαν άνίκανες νά θεραπεύσουν τήν άδεξιότητα τοΰ κόμματος καί τήν έλ-λειψ ι λαϊκής ύποστηρίξεω ς. Ά λλά ύποθάλπονταςένα έκτεταμένο κΰμα άπεργιώ ν, οί ήγέται τοΰ κόμματος ήθελαν νά δείξουν στήν Κ ομιντέρν, άλλά καίστόν Ε λληνικό λαό καί στά άστικά κόμματα, δτιτό Έ λλην.κό Κ ομμουνιστικό Κ όμμα, παρ’ δλο τόμικρό άριθμό τώ ν μελώ ν του, άσκοΰσε ισχυρή έπί-

δρασι έπί τοΰ έργατικοΰ στοιχείου καί ήταν μίαύπολογίσιμη πολιτική δύναμις.

Ή ύποκίνησις τής άπεργίας άρχισε σ τήν 'Ο μοσπονδία Σιδηροδρομικώ ν ύπαλλήλω ν, ή όποία δένήτο μέλος τής ΓΣ ΕΕ . Ο ί Κ ομμουνισται είχαν έγκα-τασ τήσ ει «φράξια» στήν ήγεσία τής όργανώ σεω ςαύτής, άλλά ή πλειοψ ηφ ία τής Γραμματείας άπαριι-ζόταν άπό μή κομμουνιστικά στοιχεία μέ έπικεφα-λής τόν Γενικό Γραμματέα Γ . Στρατή, σταθμάρχητώ ν Σιδηροδρόμω ν Π ελοπονήσου (ΣΠ Α Π ), άνθρω πο μέ μετριοπαθείς άντιλήψ εις πού τόν ύπεστήριζε

ή μεγάλη πλειοψ ηφ ία τώ ν μελώ ν τοΰ σω ματείου.

Γιά νά έξαναγκάσ ουν τόν Στρατή νά ύποστηρίξητίς άπόψ εις τω ν, οί Κ ομμουνισται έξεμεταλλεύθη-σαν μέ έπιδεξιότητα δύο ζητήματα άσχετα μέ τήνκομμουνιστική ιδεολογία : τήν άπαίτησι γιά ύψη-

λότερους μισθούς τώ ν υπαλλήλω ν ώ στε νά μπορέσουν νά άντεπεξέλθουν στήν ΰψ ω σι τοΰ κόστους

τής ζω ής, καί τό αίτημα γιά τήν άποκατάστασι τώ ν

ύπαλλήλω ν έκείνω ν πού είχαν άπολυθή άπό τήνκυβέρνησι Π λαστήρα έπειδή έθεω ρήθηκαν βασιλό

φρονες.Κ αί τά δύο αύτά αιτήματα είχαν τήν ύποστήριξι

τής συντριπτικής πλειοψ ηφ ίας τώ ν μελών τοΰ σω

ματείου.Ό Στρατής ήξερε πολύ καλά τί έπεδίω καν οί

κομμουνισται άλλά άντιμετώ πιζε τό έξής σοβαρώ -τατο δίλημμα : ή νά ταχθή μέ έκείνους πού ήτανύπέρ τής άπεργίας καί νά παίξη έτσι τό πα ιγνίδιτώ ν Κ ομμουνιστώ ν, ή νά άντιταχθή στήν άπεργία

καί νά ριψ οκινδυνεύση νά χάση τήν έπιρροή του,πάλι πρός όφελος τώ ν Κ ομμουνιστώ ν. Π ροτίμησε

τό πρώ το καί έδω σε τό σύνθημα τής άπεργίας.Ά μέσω ς μόλις κατέβηκαν σέ άπεργία οί σιδη

ροδρομικοίύπάλληλοι, οί Κ ομμουνιστικές «φράξιες»σέ άλλες μή Κ ομμουνιστικές όργανώ σεις άρχισαν

τήν δημαγω γία γιά τήν έπέκτασ ι τοΰ κύματος τώ νάπεργιώ ν. Δ έν ήταν τόσο δύσκολο τό νά σπρώ ξη κα

νείς τίς όργανώ σεις αύτές στή δίνη τοΰ κύματος τώ νάπεργιώ ν. Δ ύσκολο θά ήταν τό νά τίς συγκρατήσηκανείς άπό τοΰ νά κατέβουν σέ άπεργία καί αύτό

διότι τά μέλη τω ν είχαν άπειρους λόγους δυσαρεσκείας γιά τά άλυτα - οικονομικής καθαρώ ς φύσεω ς - προ βλήματά τω ν. Μ έ κατάλληλη έκμετάλλευσι τοΰ πνεύματος αύτοΰ, οί Κ ομμουνισται δημαγω γοί έπέτυχαν νά πείσουν τίς «μάζες», δτι τάσω ματεία των πρέπει νά κατέβουν σέ άπεργία χω ρίς άναβολή. Ο ί διστακτικοί έργατικοί ήγέται, πούέθεω ροΰσαν μιά άπεργία υπό τίς συνθήκες πού ευ-ρίσκετο ή χώ ρα ώ ς άμεσο πλήγμα έναντίον τής κυβερνήσεω ς καί τώ ν προσπαθειώ ν της νά βάλη κά-ποια υποτυπώ δη τάξι στά οικονομικά τής χώ ρας,

άναγκάσθηκαν καί έκεϊνοι νά ύποκύψουν μπροστάστή γενική κατακραυγή.

Μ ετά τήν άπεργία τών περισσοτέρω ν μή Κ ομμουνιστικώ ν ’Ο ργανώσεω ν ήταν σχετικά εύκολονά μετατραπή ή άπεργία σέ γενική. Μ έ μία έπίδειξι«άλληλεγγύης», οί Κ ομμουνιστοκρατούμενες όργα-νώ σεις μπήκαν στό στίβο. Κ αί έτσι, μετά άπό άπο-φασι τοΰ Κ Κ Ε , ή ΓΣΕ Ε έκήρυξε γενική «Π ανελλαδική άπεργία».3

"Ο ταν πλέον είχε όλοκληρω θή ή κινητοποίησις

3. Π ανελλαδική έν άντιθέσει πρός τό «Π ανελλήνιος»πού έθεωρεϊτο ώ ς έθνικιστικός δρος.

γιά τήν άπεργία, οί Κ ομμ ουνισται έκριναν δτι είχεφθάσει ή ώ ρα γιά ένα συλλαλητήριο. Π ιθανόν υπότήν καθοδήγησι τοϋ άπεσταλμένου τής Κ ομιντέρν,ό όποιος εύρίσκετο τότε στήν Α θή να, οί ήγέταιτοΟ κόμ ματος έδειξαν δτι είχαν σέ άξιόλογο βαθμόάφ ομοιώ σει τίς βασικές άρχές τής κινητοποιήσεω ςτώ ν μαζώ ν. Μ όλις τό κΰμα τώ ν άπεργιώ ν

έφθασε στό ζενίθ του, συνεκάλεσαν μεγάλη διαδή-λω σι στήν πλατεία Π ασαλιμανιοΰ, στόν Π ειραιά.

Ή θέσις τής πλατείας αυτής, μακρυά άπό κάθεσημαντικό κυβερνητικό κτίριο ή έγκατάστασι, έκανε σχετικά εύκολο καί άνετο τόν έλεγχο έκ μέρουςτώ ν άρχών. Τ ό ένδεχόμενο πορείας τώ ν διαδηλω τώ ν πρός τήν ’Α θήνα γιά ένα έντυπω σιακό φινάλεήταν σχεδόν άδιανόητο. Ή άπόστασις ήταν άνυπέρ-βλητο έμπόδιο.Τ ό συλλαλητήριο δέν ένέπνεεπραγματικές άνησυχίες. Ή Κ υβέρνησις δέν είχε παράνά τό άφήση νά ξεθυμάνη μόνο του. Δ έν τό έκανε.

’Α ντ’ αύτοΰ, προτίμησ ε νά τό διάλυση διά τής βίας."Ε νδεκα έργάτες σκοτώ θηκαν, πολλοί τραυματίστηκαν. Κ ανείς Κ ομμουνιστής δέν ήταν μεταξύτώ ν θυμάτω ν.

Μ ετά άπό τά γεγονότα στό Π ασαλιμάνι άρκετοίμή Κ ομμουνισται έργατικοί ήγέται καί φιλελεύθεροι πολιτικοί ένω σαν τίς προσπάθειες τω ν γιά νάßpoöv μιά συμβιβαστική λύσι καί οί άπεργίες μία -μία έληξαν. Ο ί κομμουνισται συνέχισαν νά φω να-

σκοΰν δτι τά γεγονότα στό Π ασαλιμάνι ήταν «ήάρχή πολύ πιό μεγάλω ν, όξύτερω ν, πιό δύσκολω ν,

πιό αίματηρώ ν άγώνω ν άνάμεσα στούς έργάτες καίστή μπουρζουαζία».4 Κ ι’ δμω ς γιά μιά δεκαετία τόκόμμα δέν έπρόκειτο νά ξαναγνω ρίση τέτοια έπιτυχία. Τ ά γεγονότα αύτά στάθηκαν τό ζενίθ τής έπιρ-ροής του άνάμ εσα στούς "Ε λληνες έργάτες. Ή εύ-ρυτάτη συμμετοχή στή γενική άπεργία είχε έπιτευ-

χθή χάρις στήν έπιδέξια έκμετάλλευσι συνηθισμένω ν παραπόνω ν τής έργατικής τάξεω ς καί δέν άντα-

νακλοΰσε τήν πραγματική πολιτική δύναμι τοΰ κόμ ματος. Α ύτό άναγνω ρίσθηκε σιω πηρά άπό τό δεύτερο Έ κτακ το Συνέδριο πού συνήλθε στήν ’Α θή

να στίς 16 Σεπτεμβρίου 1923, γιά νά προγραμματίσητή στρατηγική τοϋ κόμματος στίς έπόμενες βουλευτικές έκλογές. Σέ μιά άξιομνημόνευτη παράγραφ οτής «έκλογικής πλατφόρμ ας» του, τό Συνέδριο έδω σε μία άπό τίς πιό ειλικρινείς περιγραφές καί διευκρινίσεις τής θέσεω ς πού έπαιρνε τό κόμμα άπέναν-τι στίς βουλευτικές έκλογές.

«Τό Κ ομμουνιστικό Κ όμμα Ε λλάδος (Κ .Κ .Ε.)τό κόμμα τώ ν ταξικώ ν άγώ νων καί τής κοινω νικήςέπαναστάσης άπορρίπτει κατηγορηματικά δλα τά

4. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 11 Αύγούστου 1924.

δημοκρατικά δόγματα. Μ έ βάση τήν ίστορική πείρα, τό Κ όμμα δηλώ νει δτι είναι άδύνατο νά καταλάβη τήν έξουσία τό προλεταριάτο μέ κοινή συμφω νία δηλαδή μέ έκλογές. ’Α ντίθετα, τό Κ όμμαξέρει δτι ή δικτατορία τής Μ πουρζουαζίας δένμπορεϊ νά νικηθή παρά μόνον μέ τή βία. Π ρέπει νά

άντικατασταθή άπό τή δικτατορία τώ ν έργατώ ν κα ί

άγροτώ ν έω ς τήν τελική νίκη τοΰ Κ ομμουνισμοΰ.ΓΥ αύτό τό λόγο, ή έκλογική δραστηριότητα έχειδευτερεύουσα μόνο σημασία γιά τό κόμ μα μας. Χ ρησιμεύει μόνο γιά τή διάδοσ η τώ ν Κ ομμουνιστικώ νάρχώ ν, τής προπαγάνδας καί τοΰ προγράμ ματος τοΰ

κόμματος άνάμεσα στίς μάζες».6Τό Σ υνέδριο δέν άγνοοΰσε δτι κανένας Κ ομμου

νιστής ύποψ ήφιος δέν είχε έλπίδα έκλογή ς μέ τόπλειοψ ηφ ικό σύσ τημα, έκτος άν άπεφάσιζε τό Κ όμμα νά συμμ αχήση καί νά συνασπισθή μέ άλλα κόμματα. Τ έτοιοι συνασπισμοί δμω ς είχαν άπαγο-

τρευθή ρητώς άπό τήν Κ ομιντέρν. ΤΗ ταν ή περίοδοοΰ «Ε νω μένου Μ έτω που έκ τώ ν κάτω μ ό ν ο ν ».ς

Χ ω ρίς τήν ένίσχυίη πολιτικώ ν «συμμάχων», οί Κ ομ-μουνισταίύποψ ήφ ιοι έκονιορτοποιήθη σα ν στίς κάλπες. Π ήραν μόλις 20.000 ψ ήφ ους έπί συνόλου800.000 καί πλέον.

Ο Ι Π Ρ Ω Τ Ο Ι Κ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣ ΤΑ Ι Μ Π Α ΙΝ Ο Υ ΝΣΤ Η Β Ο Υ Λ Η

Γ ιά τρία άκόμη χρόνια τό Κ ομμουνιστικό Κ όμμα παρέμεινε στό περιθώ ριο τής Ε λλ ηνικής πολι

τική ς ζω ής, σάν μία όμάδα πολιτευόμ ενω ν πού κα-τετρίβοντο σέ άδιάκοπους διαπληκτισμούς πίσωάπό έπαναστατικά προσχήματα. Στό δημοψ ήφ ισματοΰ ’Α πριλίου 1924, στήν έπιλογή μεταξύ Β ασιλευο-μένης καί Ά βασ ιλεύτου Δ ημοκρατίας, οί Κ ομμου-νισταί προσεπάθησαν, χω ρίς έπιτυχία, νά έπιβά-λουν ώ ς τρίτη δυνατότητα τήν «κυβέρνηση τώ νέργατώ ν καί άγροτώ ν».

"Ο ταν ή άπαίτησίς τω ν αύτή άγνοήθη κε άπό τήΦ ιλελεύθερη Κ υβέρνησι, ή ήγεσία τοΰ κόμματοςάπεφάσισε νά ψ ηφ ίση ύπέρ τής Δ ημοκρατίας. Χ α

ρακτηριστικά έδήλω σαν δτι οί άγώ νες τώ ν Κ ομμουνιστώ ν άπό τή μιά μεριά κα ί τώ ν όπαδώ ν τήςΔ ημοκρατίας άπό τήν άλλη , ήταν άπλώ ς «παράλληλοι». Κ αί δπω ς δύο παράλληλες γραμμές δένσυναντιώ νται ποτέ, έτσι καί ή συνεργασία τους μέτούς Δ ημοκράτες δέν θά προχω ροΰσ ε μακρύτεραάπό τήν κοινή έπιθυμία τω ν νά έκδιώ ξουν τήν Βα"

σιλευομένη Δ ημοκρατία.Τό δημοψ ήφ ισμα τοΰ Ά πρ ιλ.ο υ 1924 είχε ώ ς

άποτέλεσμ α τήν έγκαθίδρυσι τής Ά βασιλεύτου Δ η

5. Τ ό Κ Κ Ε , 1 9 1 8 - 1 9 3 1 , σελ. 252.

μοκρατίας. Κ αθώ ς οί Κ ομμ ουνιστικές ψ ήφ οι άνεμί-χθησ αν μέ τις ψήφ ους τώ ν Δ ημοκρατικώ ν, δένυπάρχει τρόπος νά προσδιορίση κανείς τό βάθμότής συνεισφ οράς τώ ν Κ ομμουνιστώ ν στήν έγκα-τάστασι τής Δ ημοκρατίας. Κ ρίνοντας πάντω ς άπότά άποτελέσματα τώ ν προηγουμένω ν βουλευτικώ νέκλογώ ν του Ν οεμβρίου 1923, ό ρόλος τω ν δέν θά

πρέπει νά υπήρξε άποφασιστικός, ουτε κάν σημαντικός.

Ή πρώ τη τους ευκαιρία νά μποΰν στή Β ουλή

τούς δόθηκε στίς έκλογές τής 7ης Ν οεμβρίου 1926.Τ ό δικτατορικό καθεστώ ς τού Θ εοδώ ρου Π αγκάλουείχε άνατραπή άπό τό στρατηγό Γ. Κ ονδύλη, όόποιος είχε συμφ ω νήσει νά παραμ είνη, μαζί μέ τήνόμάδα του έκτδς έκλογώ ν, ώ ς έπί πλέον έγγύησιςσυγκρατήσεω ς τοϋ έκλογικοΰ άγώ νος σέ πλαίσιαέντιμότητος καί ίσότητος. Ε κτός αύτοϋ, χάριν τήςγνησίας έκπροσω πήσεω ς τώ ν πολιτικώ ν δυνάμεω ν

τής χώ ρας, είχε προτιμηθή γιά πρώ τη φορά άπό τάκύρια κόμματα ή άναλογική ώ ς έκλογικό σύσ τημα.

Υ πή ρχε πάντω ς ένας σοβαρός λόγος άνησυ-

χίας. Τ ά λεγόμενα Δ ημοκρατικά Τ άγματα, πού είχε ιδρύσει ό Π άγκαλος γιά νά τά χρησιμοποιή σάνόργανά του, είχαν στραφή έναντίον τοΰ δικτάτο-ρος καί είχαν βοηθήσει τό στρατηγό Κ ονδύλη νάτόν έκδιώ ξη άπό τήν έξουσία. Έ φ ’ όσον λοιπόν

τά Δ ημοκρατικά Τάγματα öia^ po üg av τή δύναμίντω ν καί έξακολουθοΰσαν νά είναι ώ ργανομένα υπήρχε πάντοτε ό κίνδυνος νά στραφοΰν έναντίον τής

Κ υβερνήσεω ς καί νά έπιχειρήσουν νέα άπόπειραπραξικοπήματος. Γ ιά τούς λόγους αύτούς ό στρατηγός Κ ονδύλης προετοίμα σε προσεκτικά τήν διά-λυσί τω ν. Ε νω ρίς τά ξημερώ ματα τής 9ης Σεπτεμβρίου τακτικός στρατός συγκεντρώ θηκε αιφ νιδιαστικά γύρω άπό τό στρατόπεδο τώ ν Ταγμάτω ν, στήν’Α θήνα. Π ριν άπό τήν αυγή τό στρατόπεδο είχεκυκλω θή καί μετά άπό σ ύντομες άψ ιμαχίες οί Συν-ταγματάρχαι Ν απολέω ν Ζ έρβας καί Λ εω νίδας Δ ερ-

τιλής, άρχηγοί τώ ν Τ αγμάτω ν, έδέχθη σαν νά παρα-δοθοϋν γιά νά άποφ ύγουν περισσότερη αίματοχυσία.

Μ ’ όλο πού ό στρατηγός Κ ονδύλης άμέσω ς έξέ-δω κε άνακοινω θέν, πού έχαιρέτιζε τήν «τριμέτω -

πη νίκη του κατά τώ ν Τ αγμάτω ν, τώ ν Β ασιλικώ νκαί τώ ν Κ ομμουνιστώ ν τώ ν όποιω ν ή συνεργασίαείναι άναμφισβήτητη» ό ρόλος τόσο τώ ν Β ασιλικώ ν όσο καί τώ ν Κ ομμουνιστώ ν έξελίχθηκε σέπραγματική όπερέττα. Ο ί κομμουνισται έκάλεσανπράγματι τούς όπαδούς τω ν σέ συλα λλητήριο ύπέρ

τοΰ Κ ονδύλη καί έναντίον τώ ν Τ αγμάτω ν καί μερικές έκατοντάδες άνθρω ποι συγκεντρώ θηκαν στήνπεριοχή γύρω άπό τήν Ό μόνοια. Έ ν τώ μεταξύ

είχε συγκεντρω θή σέ μικρή άπόστασ ι άπό τή δια-

δήλω σι τώ ν Κ ομμουνιστώ ν καί μία συγκέντρω σιςΒ ασ ιλικώ ν, γιά νά διαμ αρτυρηθή γιά τήν άστάθειακαί τίς συνεχείς άνω μαλίες τής Δ ημ οκρατίας. Στίς10.30 τό πρω ί ένα τεθω ρακισμ ένο αύτοκίνητο, πούάνήκε στά Τ άγματα, κατέβηκε τήν όδό Σ ταδίου μέκανεύθυνσι πρός τό κτίριο τοΰ Κ εντρικοϋ Τ αχυδρο

μείου. Έ κεΐ σταμάτησ ε στή μέση τής πλα τείας καί

οί έπιβάτες του μπήκαν στό κτίριο, άφ ήνονταςάφύλακτο τό όχημα.

Ο ίύπό κομμουνιστικήν καθοδήγησιν διαδηλω ταί,περιεκύκλω σαν άμέσω ς τό δχημα . Μ έ τή βοήθεια

ένός όδηγοΰ ταξί, μερικοί άπ’ αύτούς τό έθεσαν σέ

Μετά τήν έγκαθίδρυσι τής Άβασιλεύτου Δημοκρατίας, ή

κυβέρνησις Άλ. Παπαναστασίου ίδρυσε Ύπουργεϊον Έν-νόμου ΤάΕεως τό όποιον άνέθεσε είς τόν Στρατηγό Θ.Πάγκαλο. Ό Πάγκαλος συνεκρότησε τρεις ειδικές μονάδες, πού έμειναν είς τήν ιστορία γνωστές ώς τά «Δημοκρατικά Τάγματα». ‘Ανωτέρω ό Θ. Πάγκολος έπιθεωρών

μονάδα τών Ταγμάτων.

κίνησι καί έβαλαν πλώ ρη θριαμβευταί γιά τή δια-δήλω σι τώ ν Β ασιλικώ ν. Ο ί τελευταίοι αύτοί, μό

λις είδαν τό μετάλλινο τέρας νά κατευθύνεται θο-ρυβω δώ ς πρός τό μέρος τους, τό έβαλαν στά πόδιαζητώ ντας, φ ρονίμω ς ποιοΰντες, καταφύγιο. Μ ετά άπόαύτήν τήν πρώ τη νίκη, οί Κ ομμ ουνισται «κοντοτιέρ-

ροι» σ υνέχισαν μέ τό τεθω ρακισμένο πρός τό Σ ύνταγμα άπό τήν Σταδίου, καί έν συνεχείς κατέβηκαντήν Έ ρμοϋ. Τ έλος, κάπου κοντά στό Μ οναστηράκι,τούς σώ θηκε ή βενζίνη καί τό δχημ α έγκαταλείφθη-'

κε άδοξα.Έ ν τώ μεταξύ οί υπό κομμουνιστικήν έπίνευσιν

διαδηλω ταί, πού είχαν πάρει θάρρος άπό τήν άτακτη ύποχώ ρησ ι τώ ν Β ασιλικώ ν, ξεκίνησαν θριαμ-βευτικώ ς πρός τό Σύνταγμα. 4Η ταν κιόλας σχεδόν

μεσημέρι καί τά Τ άγματα είχαν προ πολλοΰ σ υνθηκολογήσει. Ό Κ ονδύλης - δείχνοντας έξαιρετική

άγνωμοσύνη (!) γιά τή «βοήθεια» πού τοΰ έδω σαν

oi Κ ομμουνισταΙ έναντίον τώ ν Β ασιλικώ ν - έστειλε μερικούς στρατιώ τες νά διαλύσουν τό συλλαλητήριό τους. Μ ερικοί σκληροτράχηλοι διαδηλω ταί προσ επάθησαν νά προβάλλουν ένα είδος ύποτυ-πώ δους άντιστάσεω ς άλλά και αύτοί σύντομα τόέβαλαν στά πόδια. Τ ήν άλλη μέρα ό «Ριζοσπάστης»έγραφε μέ άπροκάλυπτα πικρόχολη διάθεσι δτι :

«ό κ. Κ ονδύλης έπρεπε νά ξέρη δτιάν οί Β ασιλικοίδέν κατόρθω σαν νά καταλάβουν τήν έξουσία χθές,αύτό όφ είλεται στίς δημοκρατικές δυνάμεις τώ νέργατώ ν καί άγροτώ ν καί στήν πολιτική τού κόμματός τω ν».*

Ά ντιθέτω ς ό Κ ονδύλης είχε ίσχυρισθή στό άνα-κοινω θέν του δτι οί Κ ομμ ουνισται είχαν έκμεταλ-λευθή τίς ταραχές μέ τήν προσδοκία «νά καταλάβουν τήν έξουσία». Σ’ αύτό ό «Ριζοσπάστης» άπήν-τησε:

«Έ μεΐς ποτέ δέν κρύψαμε τό γεγονός δτι ό άν-

τικειμενικός μας σκοπός είναι ή κατάληψ η τής

Τόν Σεπτέμβριο τοΰ 1926, ό Κονδύλης ώπς πρόεδρος τής Κυβερνήσεως καλεϊ τά σώματα άσφαλείας νά έΕασφαλί- σουν τήν διενέργεια άδιαθλήτων έκλογών. Ό Κονδύλης δέν έλαβε μέρος στίς έκλογές τής 7ης Νοεμβρίου 1926 διά νά τονίση τό άδιάβλητον. Στ ις έκλογές έκεϊνες

είσήχθη γιά πρώτη φορά ή άναλογική.

έξουσίας μέ τή βία. ’Α λλ’ αύτή είναι ή σ τρατηγικήμας. Σ ύμφ ω να μέ τίς σημερινές συνθήκες, ή τακτική μας άποκλείει κατηγορημ ατικά τήν κατάληψ η

τής έξουσίας τήν έποχή αύτή». Ή δήλω σις αύτήήταν σύμφω νη μέ τήν πραγματικότητα. Σ τά 1926οί άπαραίτητες συνθήκες γιά τήν κατάληψ ι τήςέξουσίας άπό τό Κ Κ Ε δέν ύπήρχαν. Ή Κ υβέρνησιςδιέθετε ένοπλες δυνάμεις πιστές, ή μεσαία τάξιςκαί ή άγροτιά διατηρούσαν τήν πίστι τους στούςπατροπαράδοτους θεσμούς παρ’ δλες τις πολυάριθμες πικρίες καί άπογοητεύσεις πού είχαν δοκιμάσει, ένώ τό Κ ομμουνιστικόν κόμμα ήταν δχι μόνονάοπλο άλλά καί άνίσχυρο καί έπί πλέον κατετρύ-

6. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 10 Σεπτεμβρίου 1926.

χετο άπό έσω τερικές διαμάχες. Ό «Ριζοσπάστης»έλεγε τήν άλήθεια.

Μ έ τήν έξουδετέρω σι τώ ν στοιχείω ν πού έγκυ-μονοΰσαν κινδύνους ταραχώ ν, ό Κ ονδύλης προχώ ρησε στίς βουλευτικές έκλογές, δπω ς είχε προγ-γραμματισθή. Σ τίς έκλογές τής 7 Ν οεμβρίου 1926τό έκλογικό σύσ τημα τής άναλογική ς ύπήρξε ό

άποφ ασ ιστικός παράγω ν τής έπιτυχίας τώ ν Κ ομμουνιστώ ν ύποψηφ ίω ν στίς κάλπες. Ό Ε λευθέριος Σταυρίδης, πού είχε άναλάβει τή διαχείρισι τώ ν υποθέσεω ν τού κόμμ ατος μετά άπό τίς διώ ξεις τώ ν άλλω νστελεχώ ν άπό τό καθεστώ ς τοΰ Π αγκάλου, ήτανάκόμη έπικεφαλής τοΰ Π ολιτικοΰ Γ ραφ είου δταν καταστρώ θηκαν τά σχέδια τοΰ έκλογικοΰ προγράμματος τοΰ κόμματος. Ό Σταυρίδης άντελαμβάνετοδτι, γιά νά άποφύγη τήν άποξένω σιν ένός μεγάλουάρίθμοΰ ψηφ οφόρω ν, άπό αύτούς πού ήταν πιθανόννά ύποσ τηρίξουν τό κόμμα, θά έπρεπε νά παρακάμ-

ψη τόν σκόπελο τοΰ Μ ακεδονικοΰ καί νά παραλεί-ψη άπό τό έκλογικό πρόγραμμα τοΰ κόμματος τήν

έκκλησι «γιά μιά άνεξάρτητη Μ ακεδονία» πού ήταντόσο άπεχθής στό Ε λληνικό έκλογικό σώ μα. Χ άριςστήν άποσιώ πησι τοΰ άκανθώδους αύτοΰ θέματος,πού άσ φαλώ ς θά έστοίχιζε πολλές ψήφ ους στούςΚ ομμουνιστάς, οίύποψ ήφ ιοι τοΰ «Ε νω μένου Μ ετόπου» κατάφ εραν νά συγκεντρώ σουν συνολικά 41.

982 ψ ήφ ους. Δ έκα άπό αύτούς έξελέγησαν βουλευ-ταί: Τ άσ ος Χ αΐνόγλου "Εβρου, ’Α θανάσ ιος ΣινόκαςΡοδόπης, Κ . Κ ω νσταντινίδης Δ ράμας, ’Ελευθέριος

Σταυρίδης Κ αβάλας, Ίάκ. Φ εντούρα (Ε βρα ίος) Θ εσσαλονίκης, Δ αυίδ Μ πεχάλ Σολάν (Ε βρα ίος) Θ εσσα λονίκης, Γρηγορ. Π απανικολάου Θ εσσ αλονίκης,Ν ικ. Κ υριακόπουλος Φ λω ρίνης, Σεραφ. Μ άξιμοςΛ αρίσης, Κ ώ στας Θ έος Λ αρίσης.

Δ έκα βουλευταί, σέ ένα σύνολο 286 βουλευτικώ ν έδρώ ν, μπορεί νά φ αίνω νται άσήμαντοι. Κ αίδμω ς, ή ση μασία καί οί δυνατότητες αύτώ ν τώ ν δέκα κομμουνιστώ ν βουλευτώ ν ήταν πολύ μεγαλύτερεςάπό δ,τι θά έπίστευε κανείς, λαμβάνοντας ύπ’ δψ ινμόνο την άριθμητική τους δύναμι. Δ ιότι οί δύο με

γάλες πολιτικές παρατάξεις - οί Φ ιλελεύθεροι καίοί Β ασιλόφρονες - κατείχαν 143 καί 127 έδρες άν-τιστοίχω ς καί ώ ς έκ τούτου, οί δέκα κομμουνισταιβουλευταί, καθώ ς καί οί έξ άνεξάρτητοι, είχαν τήδυνατότητα νά παίξουν ρυθμιστικό ρόλο.

Μ ΙΑ Χ Α Μ Ε Ν Η Ε Υ Κ Α ΙΡΙΑ

Ή Β ουλή παρείχε στούς έκπροσώ πους τοΰ Κ Κ Ε

ένα σπουδαίο πλεονέκτημα: "Ενα δημόσ ιο βήμα μεγάλου κύρους άπό τό όποίο, θά μποροΰσ αν νά

7. Ρ ιζ ο σ π ά σ τη ς, 10 Ν οεμβρίου 1926.

προπαγανδίζουν κεκαλυμμένοι μέ τήν άσπίδα τής

βουλευτικής άσυλίας. Κ αι δμω ς αύτές οί ευκαιρίεςπήγαν χαμένες κυρίω ς λόγω τής ένδοκομμα τικήςδιαμ άχης μεταξύ τώ ν Σταλινικώ ν καί τώ ν «Α ικ-

βινταριστώ ν». Κ αθώ ς δέ οί βουλευταί του κόμματος άνήκαν σ’ αυτήν τήν τελευταία ό μ ά δα -μ έ

μοναδική έξαίρεσι τόν Θ έο - ή πρώ τη κοινοβου

λευτική έπιτυχία τοΰ Κ ομμουνιστικού Κ όμματοςπήγε σχεδόν τελείω ς χαμένη.

Γ ιά λόγους καθαρά φατριασ τικούς, ή Σταλινικήόμάδα μέ έπικεφαλής τόν Χ αϊτα προεκάλεσε τήν δίω -ξι τώ ν Κ ομμ ουνιστώ ν Β ουλευτώ ν ! Τό έπέτυχε δέαύτό φέρνοντας πάλι στό προσκήνιο τό ζήτηματής Μ ακεδονικής άνεξαρτησιας. "Η ξεραν πολύ καλά οί"Ε λληνες Σ ταλινικοί δτιή εύθύνη γιά τήν έξορ-γιστική δημαγω γία τού κόμμ ατος θά έπεφτε στούςώ μους τώ ν βουλευτώ ν του. Μ ’ αύτόν τόν τρόπο, οί

Σ ταλινικοί ήλπιζαν νά ξεφορτω θούν τούς άντιπά-

λους τω ν ένφ ταυτοχρόνω ς ή καταδίω ξις τώ ν Κ ομμουνιστώ ν βουλευτώ ν θά τούς έδιδε μιά πρώ της

τάξεω ς εύκαιρία γιά νά δημιουργήσουν θόρυβο γύρω άπό τίς «διώ ξεις τώ ν Κ ομμουνιστώ ν βουλευτώ ν άπό τόν ταξικό έχθρό». Φ υσικά, ό τελικός σκοπός ήταν νά άντικατασ ταθούν οί βουλευταί έκεΐνοιάπό μέλη τής Σ ταλινικής όμάδος.

Έ ξω ργισμένη άπό τίς Κ ομμ ουνιστικές φω να

σκίες γιά τήν άπόσπασ ι καί άπαλλοτρίω σι έθνικώ νέδαφώ ν καί χω ρίς νά ύποπτεύεται τά κρυφά έλατή-ρια τώ ν Σταλινικώ ν, ή πλειοψ ηφ ία τής Β ουλής

έψήφ ισε ύπέρ τής άρσεω ς τής άσυλίας τώ ν Κ ομμουνιστώ ν βουλευτώ ν, μέ τήν έξαίρεσι τοΰ Μ άξι-μου, ούτω ς ώ στε νά μπορούν νά διω χθούν ποινικώ ς.

Μ έ χαρακτηριστικό κυνισμό, ή Σ ταλινική 'Ο λομέλεια τής Κ εντρικής Ε πιτροπής πού συνήλθε στίς15 Φ εβρουαρίου 1928 κατηγόρησε τήν κοινοβου

λευτική όμάδα τοΰ Κ Κ Ε δτι άπέτυχε έξ αίτιαςτώ ν «ρεφορμισακώ ν» παρεκτροπώ ν άπό τή γραμμή τοΰ κόμματος, τής τάσεώ ς της νά άποσιω πςί τήν

έπίσημη θέσι τοΰ Κ Κ Ε σέ ζω τικά θέματα, καί τοΰ«ρεφορμιστικού έκφυλισμοΰ πού ώ δήγησε στόν εύ-

νουχισμό τής γραμ μής τοΰ κόμματος πάνω στό θέμα μιάς ένω μένης καί άνεξάρτητης Μ ακεδονίας»9

Σ τήν πραγματικότητα φυσικά, οί αιτίες τώ ν άπο-τυχιώ ν τής κοινοβουλευτικής όμάδος τοΰ Κ .Κ .Ε .θά έπρεπε νά άναζητηθοΰν πολύ πιό βαθειά. Κ αίπρώ τα άπ’ δλα, γιά τούς Κ ομμ ουνιστάς ή Β ουλήδέν ήταν τίποτε άλλο άπό ένα πρόσφορο βήμα γιά

τήν παρουσίασ ικομμουνιστικώ ν συνθημάτω ν. Χ ω ρίςγνή σιο ένδιαφέρον γιά τίς έργασ ίες τής Β ουλής,

8. Ίδε λεπτομέρειες στό Κ εφάλαιον Π έμπτον.

9. Τ ό Κ Κ E., 1 9 1 8 - 1 9 3 1, Π σελ. 24’

οί Β ουλευταί τοΰ κόμμ ατος δέν μποροΰσαν ή δένήθελαν νά άσκήσουν έστω καί στοιχειω δώ ς έποι-

κοδομ ητική άντιπολίτευσι. Σύντομα δμω ς άνεκά-λυψ αν δτι ήταν πρα κτικά άδύνατον νά κρατούν άρνη-τική στάσι σέ κάθε ζήτημα. Π ολλά νομ οσχέδια καί

προτάσεις είχαν τήν ύποστήριξι αύτώ ν τώ ν άνθρώ -πω ν πού ήλπιζαν νά έπηρεάσουν καί νά κερδίσουν

μέ τό μέρος τω ν οί Κ ομμουνισται. ’Επειδή είχανδιαρκώ ς τό φόβο δτι ή έποικοδομητική συμμετοχήτω ν στίς έργασίες τής Β ουλής θά μπορούσε νά τούςέκθέση στίς έπιθέσε»ς τώ ν Σταλινικώ ν τοΰ Π ολιτ-μπυρώ , οί Κ ομμουνισται βουλευταί ή άπεΐχαν άπότίς συνεδριάσεις ή κατέφευγαν σέ άφηρημένες γενικότητες καί ύπεκφ υγές ή σέ έπιθέσεις χω ρίς περιεχόμενο, πού τελείω ναν στερεότυπα μέ τή μονότονηέπω δό τής έπικλήσεω ς τής «κυβέρνησης τώ ν έργατώ ν καί άγροτώ ν», πού τήν έπεστράτευαν σάν πρό

χειρη πανάκεια γιά δλες τίς κοινω νικές κα ίοικονο

μικές άδυναμίες τής χώ ρας. Τ ίς πιό πολλές φορές,ή άντιπολίτευσις πού άσ κοΰσ αν οί κομμουνισταιβουλευταί άπεδεικνύετο άκατανόητη, μικροπρεπής

ή άκόμη καί ηλίθια.

Ά λλ ος ένας λόγος τής άποτυχίας τώ ν κομμουνιστώ ν βουλευτώ ν ήταν τό γεγονός δτι άναγκάστη-καν γιά πρώ τη φορά νά άντιμετω πίσουν έκ τοΰ σύνεγγυς, στό υπεύθυνο περιβάλλον τής Β ουλής, τήνπληθώ ρα τώ ν πολύπλοκω ν προβλημάτω ν τοΰ ’Έ

θνους. Ο ί εύκολες λύσεις πού προσ έφερε ή κομματική Ιδεολογία έφαίνοντο έν σχέσει μέ τήν έλλη

νική πραγματικότητα άφελεΐς ή άνέφικτες.Τ ό δτι οί περισσότεροι άπό τούς κομμουνιστάς

βουλευτάς έγκατέλειψ αν άργότερα τίς κομμουνιστικές τω ν πεποιθήσεις, άποδεικνύει δτικατά τήν διάρ

κεια τής βουλευτικής τω ν θητείας άρχισαν νάάμ φισβητοΰν σ οβαρά τήν πρακτική άξία τώ ν έπι-βλητικώ ν υποσχέσεω ν τοΰ κομμουνισμού. Έ φ ’ δσον

παρέμεναν στή «χρυσή» άπομόνω σι τοΰ κόμματοςείχαν ένα είδος πνευματικής σιγουριάς. "Ο ταν δμω ς,ρίχτηκα ν στή δίνη τής πραγμα τικής πολιτική ς ζω ής,

κατάλαβαν πλέον δτι «τά πράγματα δέν ήταν τόσο

άπλα».

Ο Ν Ο Μ Ο Σ Κ Α Τ Α Τ Η Σ Κ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣΤ ΙΚ Η ΣΔ Η Μ Α ΓΩ ΓΙΑ Σ

Ό Ε λευθέριος Β ενιζέλος ό φ ιλελεύθερος πολιτι

κός, ό όποιος είχε αύτοεξορισθή μετά άπό τή δραματική ήττα του στίς έκλογές τοΰ Ν οεμβρίου 1920,άπεφάσισε στά 1928, νά έπιστρέψη σ τήν Ε λλάδακαί νά άναλάβη καί πάλιν τά ήνία τοΰ κόμματος

τώ ν φιλελευθέρω ν πού τό είχε ιδρύσει ό ίδιος στά

Ό Έλευθ. ΒενιΖέλος τήν ήμέρα τής όνομαστικήα έορτής του τό 1929.

1910. Στις έκλογές τής 19ης Α ύγούστου τοϋ 1928

οί φιλελεύθεροι έσημείω σα ν έπιβλη τική νίκη.Στά 1928 ό Β ενιζέλος δέν ήταν πιά ό ίδιος άν

θρω πος πού είχε φύγει άπό τήν Ε λλά δα στά 1920,πολύ λιγώ τερο δέ ό έπαναστάτης ήγέτης τώ ν Κ ρη

τικώ ν στή Θ έρισσ ο. Κ ατά τό διάσ τημα τής μακρόχρονης έξορίας του είχε δλο τόν χρόνο νά μελε-

τήσ η κα ί νά κατανοήση τί σημ ασία είχε αύτή ή«προλεταριακή» κυβέρνηση πάνω στό έδαφ ος τήςΡω σίας. Ε ίχε πλέον άντιληφ θή δτι οί παλαιοκομ -μα τικές διχόνοιες πού χώ ριζαν τόν έλληνικό λαό,καί γιά τίς όποιες ήταν ώς ένα σημείο ύπεύθυνος,είχαν χάσει κατά μέγα μέρος τήν ίστορική τουςσημ ασία καί σκοπιμότητα.

Π ιστεύοντας δτι ή ύπεράσ πισις τώ ν έλευθέρω ν

θεσμώ ν έναντίον τής έπαναστατικής ίδεολογίας τοϋκομμουνισμ οϋ ή ταν τό ύπέρτατον καθήκον τής πολιτικής ήγεσίας, ό Β ενιζέλος άποδύθηκε σέ μιάσοβα ρή προσπάθεια : νά συμ φιλιώ ση τά δύο μεγάλα στρατόπεδα — φιλευθέρους καί Β ασιλόφρονας.Ή προσπάθειά του δέν έπέτυχε τότε έπειδή οί όπα-δοί του δέν μπόρεσαν νά συλλάβουν τή μεταβολήπού είχε έπέλθειστήν πολιτική νοοτροπία τοΰ άρχη-

γοϋ τω ν, ένφ οί άντίπαλοί του δέν τοΰ είχαν έμπι-

στοσύνη, πράγμα πού τούς έμπόδιζε νά άποδεχθοϋνώ ς γνήσιες τίς συντηρητικές καί συμφιλιω τικές έκ-

δηλώ σεις του. Π ολύ άργότερα στά 1936, ό Π αναγήςΤ σα λδάρης, ό άρχηγός τοΰ συντηρητικού Λ αϊκοΰ

Κ όμματος καί ό κύριος άντίπαλος τοΰ Β ενιζέλουτά πρώ τα χρόνια τής δεκαετίας 19 30 - 1940, έγραψ ε

ένα άρθρο στις παραμονές τοΰ θανάτου του. Σ ’ αύτό τό άρθρο, πού δέν έπρόλαβε νά τελειώ ση, όΤ σαλδάρης διετύπω νε γιά τούς όπαδούς του τήν

έξής σοβαρή καί αύστηρή προειδοποίησ η : « .. .Et -τε μας άρέσει είτε δχι, είτε εΐμεθα διατεθειμένοινά τό όμολογήσω μεν είτε δχι, έχει γίνει μία άλλαγή.Ά ργά ή γρήγορα οί πολιτικοί άρχηγοί άλλά καί όέλληνικός λαός θά άναγκασθοΰν νά άντιληφ θοϋνδτιδέν υπάρχουν πλέον δημοκρα τικοί καί βασιλικοί,βενιζελικοί καί άντιβενιζελικοί. Υ πά ρχει μόνονή μεγάλη πλειοψ ηφ ία τοΰ έλληνικοΰ λαοΰ άπό τό

ένα μέρος, πιστή είς τάς προα ιώ νιους έθνικάς τηςπαραδόσεις, άκολουθοΰσα δμω ς ταυτοχρόνω ς καίτήν έξέλιξιν τώ ν διεθνώ ν συνθηκώ ν χω ρίς ποτέ νάάπα ρνήται τήν πρόοδο καί τά ευεργετικά της άπο-τελέσμ ατα. ’Α πό τό άλλο μέρος ύπάρχει μία μειοψ ηφ ία ή όποία ζητεί νά άνατρέψη τήν κοινω νικήτά ξι.. . πού συγχέει τήν πρόοδο μέ τήν άναρχία,τήν διαφ θορά καί τήν άνηθικότητα».10

Ό Β ενιζέλος είχε φθάσ ει στό Ιδιο συμπέρασμα

10. Γ . Β ούρου, Π α ν α γ ή ς Τ σ α λ δ ά ρ η ς (Ά θή να ι*Έ λληνική ’Εκδοτική ‘Ε ταιρία, 1955), σελ. 567.

άπό τό 1928. Τ ήν έποχή έκείνη δμω ς οί άντίπαλοίτου δέν ήταν πρόθυμοι νά άναγνω ρίσουν σάν γνήσιατήν άλλαγή στήν πολιτική του νοοτροπία. Κ αί μ’δλα ταΰτα τό νομ οσχέδιο πού ύπέβαλε στήν κρίσιτής Β ουλής στίς 22 Δ εκεμβρίου 1928 ό Β ενιζέλος,ήταν σ αφ ής ένδειξις δτι ή έπιστροφ ή του στήν πολιτική κονίστρα είχε ώ ς κίνητρον τήν έπιθυμία του

νά άποτρέψ η «τούς κινδύνους οί όποιοι ήπείλουντήν κρατούσαν τάξιν, καί νά έμποδίση καί νά προ-λάβη τάς κοινω νικάς άνω μαλίας αΐτινες θά ήτο δυ-νατόν νά προκύψ ουν έκ τής άνικανότητος τώ ν πολιτικώ ν κομμάτω ν νά δώ σουν είς τήν χώ ραν στα-θεράν κυβέρνησιν».11

Δ υνάμει αύτοΰ του νομοσχεδίου, ένέργειαι στρεφόμενοι κατά τής κοινω νικής τάξεω ς έχαρακτηρί-ζοντο γιά πρώ τη φορά ώ ς άξιόποινοι πράξεις, ώ ςιδιώ νυμον άδίκημα.

Τό περιεχόμενον του νομοσχεδίου δέν ήταν αυ

στηρό. Τ ό άνώ τατο δριο τής ποινής δέν ύπερέβαινετούς 6 μήνες φυλακίσεω ς. Ά πό τήν άλλη πλευράδμω ς υπή ρχε κίνδυνος ή άοριστία τοϋ κειμένου ώ ς

πρός τόν προσδιορισμό τώ ν βασικώ ν στοιχείω ν τοϋάδικήματος, νά άνοιγε τό δρόμο πρός αυθαίρετεςένέργειες τοπικώ ν Ά ρχώ ν. Τά τοπικά όργανα τήςτάξεω ς άγνοοΰντα καί τά στοιχειώ δη άκόμα γνω ρίσματα καί χαρακτηριστικά τής κομμουνιστικήςθεω ρίας καί πρακτικής υπήρχε φόβος νά έρμηνεύ-σουν καίτήν άθω ότερη άκόμα πολιτική έκδήλω σι ώ ς«σκοποΰσαν τήν άνατροπή ν τής ύφ ισταμένης κοι

νω νικής τάξεως». Τ ό νομοσχέδιο ύπεβλήθη στόνέξονυχιστικό έλεγχο τής Β ουλής καί οί περιπέτειέςτου ήταν μία ένδειξις τώ ν άλληλοσυγκρουομένω ν άν-τιδράσεω ν καί άντιλήψ εω ν σχετικά μέ τήν άξία του.Ε ίναι άξιοσημ είω το δτι ή περισσότερη άντίδρασ ιςπροήλθεν άπό τούς ίδιους τούς κοινοβουλευτικούςόπαδούς τοϋ Β ενιζέλου.

Τ ελικά μετά άπό μακρά καί έπίπονη διαδικασίαένεκρίθησα ν τά έπί μέρους άρθρα καί οί τροπολογίες άπό τήν όλομέλεια σ τίς 18 Ιουνίου 1929. Τήνέπομένη ύπερεψηφ ίσθη εις τό σ ύνολον ώ ς Ν όμος

υπ’ άριθ. 4229 καί έγινε γνω στός ώ ς νόμος «περίιδιω νύμου».

Α ύτός ό νόμος «περί ιδιω νύμου» δέν ήταν φυσικά έφεύρεσις καί έπινόησις τής 'Ε λλη νική ς κυβερ-νήσεως. Μ ετά τήν κατασίγασι τοΰ επαναστατικούρεύματος τώ ν πρώ τω ν μεταπολεμικώ ν χρόνω ν κα4άφ ’ ής στιγμής ή διεθνής κατάστασις εϊχε έπανα-κτήση μία στοιχειώ δη σταθερότητα πολλές εύρω -παϊκές κυβερνήσεις έκαναν τήν σκέψι δτι ή υίοθέ-τησις παρομοίω ν μέτρω ν κατά τής κομμούνστικής

11. Γ ρ. Δ αφ νή; Ή Ε λ λ ά ς Μ ε τ α ξ ύ Δ ύ ο Π ο

λ έ μ ω ν (Ά θήναι, Ίκαρος, 1955), σελ. 375.

δημαγω γίας, θά άπέτρεπε ίσω ς μελλοντικές έπανα-

στατικές άναταραχές. Τ ά άσ τυνομικά αύτά μέτρα,κατά κανόνα δέν έσημείω σαν σπουδαία έπιτυχία,γιατί τίς πιό πολλές φορές δέν συνεδυάζοντο μέ συ

νεπή κοινω νική νομοθεσία.

Τ Ο Κ Ο Μ Μ Α ΓΝ Ω ΡΙΖ ΕΙ Τ Η Ν Μ Ε ΓΑ Λ Υ Τ Ε ΡΗΤ Ο Υ Π Α Ρ Α Κ Μ Η

Ή έντονη έξασθένησις τής κομμουνιστικής έπιρ-ροής στά χρόνια πού άκολούθησ αν τήν έπιστροφήτοΰ Β ενιζέλου δέν θά πρέπει νά άποδοθή στό «νόμο περί ιδιω νύμου». Α ύτός ό νόμος πού συνήθω ςέφαρμοζόταν άδέξια, ποτέ δέν άνεδείχθη σέ άποτε-λεσμ ατικό έμπόδιο γιά τήν στρατολογία νέω ν «πιστώ ν», ούτε στάθηκε ικανός νά έξουδετερώ ση τήνκομμουνιστική προπαγάνδα. Ο ί λόγοι τής παρακμής τοΰ Κ Κ Ε πρέπει νά άναζητηθοΰν άλλοϋ.

Ή πρώ τη ένδειξις δτι τό κόμμα περνοΰσε σο

βαρή κρίσι φάνηκε στίς έκλογές τής 19ης Α ύγούστου 1928. Ο ί ύποψ ήφ ιοι τοΰ κόμματος έτιμήθηκανμέ τόν «έπιβλητικό» άριθμό τώ ν 14.325 ψ ήφ ω ν σέένα σύνολο ένός καί πλέον έκατομμυρίου ψ ήφω ν.4Η ταν ή φτω χότερη συγκομιδή ψ ήφ ω ν στήν κοινοβουλευτική Ιστορία τοΰ Κ ομμουνιστικοΰ Κ όμματος τής 'Ε λλάδος.

Ή έπιστροφ ή τοΰ Β ενιζέλου είχε έμπνεύσει αύ-τοπεποίθησ ι σέ ένα μεγάλο ποσ οστό τοΰ πληθυ-

σμοΰ τώ ν άστικώ ν κέντρω ν καί τής ύπαίθρου. Ήύπόσχεσίς του νά κάμη τήν 'Ε λλάδα «καλλίτερηάπό κάθε άλλη φορά», εύρήκε άπήχησ ι στή φαντασία καί στά δνειρα τώ ν άνθρώ πω ν πού χρόνια όλό-κληρα άναζητοΰσαν μέ άγω νία μιά ικανή ήγεσία.Τ αυτόχρονα μία σ ειρά οικονομικώ ν μέτρω ν καίένα βρεταννικό δάνειο έννέα έκατομμυρίω ν λιρώ ν

έχαλάρω σε κάπω ς τήν οικονομική πίεσι. Ά πό τήνάλλη πλευρά οί διαμάχες μέσα στόν όργανισμότοΰ Κ ομμουνιστικοΰ κόμματος άπεκαλύφ θησαν στό

πολύ κοινό καί ό στενόκαρδος φανατισμός καί ή

άποπνικτική άτμόσ φαιρα έχθρότητος καί μικροπρέπειας πού τίς έχαρακτήριζε άποξένω σε καί «έκρύω-σε» πολλούς άπό έκείνους πού συμπαθούσαν τό

κόμμα.Γ ιά πολλούς άπ’ αύτούς τούς τελευταίους οί

γνω στές ικανότητες τοΰ Β ενιζέλου έδιναν πολύ πιόρεαλιστικές έλπίδες γιά μία ούσιαστική πρόοδο άπ’δτι οί έπαναστατικές καί πομπώ δεις υποσχέσειςτώ ν κομμ ουνιστώ ν πού μέχρι τή στιγμή έκείνη δένέκαναν άλλο άπό τό νά άλληλοϋβρίζω νται. Ο ί δυ

σχέρειες πού άντιμετώ πισε τό κόμμα ήταν συνέπεια

κα ί τής πενιχρής έπιδόσεω ς τώ ν προηγουμένω ν κομ

μουνιστώ ν βουλευτώ ν, καίτοΰ διορισμοΰ άγνώ στω νάτόμω ν ώ ς υποψ ηφ ίω ν έν συνδυασμώ μέ τήν τα-

κτικήν τοΰ κόμματος νά προάγη «γνήσιους προλετάριους» σέ ήγετικές θέσεις. Π ολύ περισσότερο δέ ήστάσ ις πού έτήρησ ε τό κόμμ α μέ τό χαρακτηριστικότου πείσμ α στό ζήτημα μιας «ανεξάρτητης» Μ ακεδονίας, τό έστιγμάτισε στά μάτια τών περισσοτέ

ρω ν Ε λλήνω ν μέ τό όνειδος τής προδοσίας, ένώτά κομμουνιστικά συνθήματα σχετικά μέ τήν υπε-ράσπισι «τής σοβιετικής πατρίδας μας» μόνο θυμηδία θά μποροΰσαν νά προκαλέσουν στούς Έ λλ η /εςψηφοφόρους.

Ε ίναι γεγονός δτι στήν περίοδο άπό τό 1919 έω ς1934 ή διεθνής κομμουνιστική ήγεσία διεκήρυττεδτι «ή αυξησ ις τοΰ άρ.θμοΰ τώ ν μελώ ν καί τής συλλογικής δύναμης δέ στάθηκε πάντα άξιόπιστο μέτροέπιτυχίας.. . έπειδή ένα κόμμα μπορείνά μεγαλώ νηκαί νά κερδίζη βουλευτικές έδρες άκριβώ ς γιατίπα

ρακμάζει και ξεπέφτει σέ «όπορτουνισμό». 'Η δοκιμασία τής πραγματικής έπιτυχίας τοΰ κόμματος τάχρόνια αύτά δέ μπορεί νά είναι άλλη άπό μιά χειροπιαστή προσέγγιση πρός τήν κατάκτηση τής έξου

σίας άπό τό κόμμα μέ τό μέσο τής έπανάστασης».12Τ ό κόμμα δέν μποροΰσε νά βρή παρηγοριά ουτε

σ’ αύτή τήν διατύπω σι. Τ έτοια «προσέγγιση» πρόςτήν κατάκτησι τής έξουσίας δχι μόνο δέν υπήρχεάλλά άποτελοΰσε άστειότητα. Τό κόμμα ποτέ δένήταν πιό μακρυά άπό τούς άντικειμενικούς του σκοπούς. Τήν πρώ τη Α ύγούστου τοΰ 1929 ή Εκκλησίςτου γιά ένα άντιπολεμικό συλλαλητήριο τώ ν μαζώνσέ μεγάλη κλίμακα και γιά μία γενική πολιτική άπεργία, άγνοήθηκε άπό τά 92 % τής έλληνικής έργατική ς δυνάμεως, ένώ μία άλλη «κινητοποίησι» γιάμία «κόκκινη άπεργία τής πρω τομαγιας» στήν πρώ τη Μ αΐου 1930 σέ συνδυασμό μέ «ένοπλες πορείες»τώ ν άγροτώ ν πρός τίς πόλεις,κινητοποίησε μόλις3000έργάτες καί ουτε ένα άγρότη. 'Η «άπόφ αση» νά γίνουν δεκτοί στό κόμμα 5.000 έργάτες παρέμεινε εύσε-βής πόθος, ένώ ό άρ.θμός τώ ν μελών τοΰ κόμματοςπεριω ρίζετο σέ 1.666 μέ 170 μόλις μέλη σ τήν’Α θήνακαί 70 στόν Π ειραιά. Τ ό Κ .Κ .Ε . άρχισε τή δεκαετία

1930 - 1940 μέ χρεω κοπία καίπολιτική άπομόνω σι.

12. Fran e Borkenau, W o r l d C o m m u n i s m : A H i-s t o r y o f t h e C o m m u n i s t I n t e r n a t i o n a l(New York, W. W. Norton, 1939), σελ. 177.

Κ Ε Α Λ Α ΙΟ Ν Π Ε Μ Π Τ Ο Ν

Τ Ο Μ Α Κ Ε Α Ο Ν ΙΚ Ο Ν Ζ Η Τ Η Μ Α

Η ΛΥΔΙΑ ΛΙΘΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΟΥ

’Α πό τά πρώ τα χρόνια τής ζω ής τοϋ κόμματος,κανένα άλλο θέμα δέν προεκάλεσε μεγαλύτερα προβλήματα καί δυσχέρειες σέ δ,τι άφ οροΰσ ε τίς σχέσεις τοΰ κόμματος μέ τόν έλληνικό λαό, άλλά καί

μέσα στίς τάξεις του άκόμα, άπό τό λεγόμενο «έ

θνικό θέμα», δηλαδή τίς επίμονες κρούσεις καίτήν προπαγάνδα τοΰ κόμματος γιά τή δημιουργία

ξεχω ριστοΰ Μ ακεδονικοΰ Κ ράτους. Γ ιά πολλά χρόνια δλες του οί προσπάθειες νά έπεκτείνη τήν πολιτική του έπιρροή προσέκρουαν στήν άπροκάλυ-πτη συνηγορία τώ ν κομμ ουνιστώ ν ύπέρ τής ίδρύσεως ένός αυτονόμου ή καί άνεξαρτήτου άκόμαΜ ακεδονικοΰ κράτους πού θά περιέκλειε καί τόέλληνικό τμήμα τής Μ ακεδονίας κατοικημένοάπό ένάμιση σχεδόν έκατομμύριο 'Έ λληνες.

Α ύτό τό άκανθώ δες θέμα έκαμε γιά πρώ τη φορά

τήν έμφάνισί του τήν άνοιξι τοΰ 1921, δταν μίααντιπροσω πεία τοΰ κόμματος μέ έπικεφαλής τόνΓεώ ργιο Γεω ργιάδη, ικανό δικηγόρο καί σπουδαιότερο τότε ύποστηρικτή τής συνδέσεω ς μέ τήν Κ ομ-

ιντέρν, πήγε στή Μ όσχα γιά νά λάβη μέρος στό Τ ρίτο Π αγκόσμιο Συνέδριο. Κ ατά τήν διάρκεια τής παραμονής τω ν στήν Μ όσχα ό Β ασίλη Κ ολάρω φ, γραμματεύς τότε τοΰ Β ουλγαρικοΰ Κ ομμουνιστικοΰ κόμ

ματος, είχε μιά συνομιλία μέ τόν Γεω ργιάδη, σχετικάμέ τήν άνάγκη νά ύποσ τηριχθή τό αίτημα τής Μ ακεδονικής αύτονομ ίας «οΰτω ς ώ στε νά μπορέση τόΚ .Κ . Β ουλγαρίας νά κερδίση τήν υποστήριξη τώνΒ ουλγαρομακεδόνων προσφ ύγω ν καί νά τούς άπο-σπάση άπό τό στρατόπεδο τώ ν άντιδραστικώ ν».1

Ό Γεω ργιάδης αίφνιδιάστηκε, άλλά κατώ ρθω-σε νά άποφύγη τήν άνάληψ ι σαφ οΰς ύποχρεώ σεω ς."Ο ταν δμω ς έπέστρεψ ε στήν Ε λλά δα είχε πάψ ειπλέον νά είναι φλογερός ύποσ τηρικτής τοΰ κομμου-νισμοΰ. ’Α ποκαρδιω μένος άπό τήν έμπειρία του στόΣυνέδριο ό Γεω ργιάδης ύπα νεχώ ρησε στίς προη

1. Γιάννη Π ετσόπουλου, Τ ά Ε θ ν ικ ά Ζ η τή μ α

τα κ α ί ο ί Έ λ λ η ν ε ς Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ έ ς (Ά θήναι,1946), σελ. 31.

γούμενες άπόψ εις του καί στάθηκε ό ήγέτης τήςτελευταίας μεγάλης προσπαθείας πού έκανε τό κόμμα γιά νά έπανακτήση τήν άνεξαρτησία του, προ

σπαθείας πού άπεκρυσταλλώ θη στήν άπόφασι τήςσυνδιασκέψεω ς τοΰ Φ εβρουαρίου (1922).2

Τ όν Μ άϊο τοΰ 1922 οί ΕΙούλγαροι κομμουνισται

2. Ίδε άνω τέρω Κ εφά λαιον Π ρώ τον.

Ό Γ. Κ ονδύλης ώ ς Μ ακεδονομάχος

Ή πολιτ ική ήγεσία τοϋ 1923. Διακρίνεται σ I. ΜεταΕάς, δεύτερος έΕ άριστερών, ό

Άλ. Ζαΐμης τέταρτος έκ δεΕιών καί ό ΆλέΕ. Παπαναστασίου τρίτος έκ δεΕιών. Είναι ή έποχή πού ή Ελλάς δέν έχει άκόμη συνέλθη άπό τό βαρύ ψυχολογικό πλήγμα τήςΜικρασιατικής καταστροφής.

έκαμαν άλλη μία άπόπειρα νά προω θήσουν τό προσφιλές τω ν θέμα. Στήν όλομέλεια τοϋ Γ ραφείου τήςΒ αλκανικής Κ ομμουνιστικής 'Ο μοσ πονδίας (Β Κ Ο ),ό Κ ολάρω φ παρουσίασ ε τι̂ ν Β ουλγαρική άξίω σιγιά μία αύτόνομη Μ ακεδονία χω ρίς έπιφυλάξεις,χω ρίς διπλω ματικό κάν τάκτ. Ο ί Β ούλγαροι ζητοΰ-σαν ξεκάθαρα και άπροκάληπτα άπό τά άλλα κόμματα νά υποστηρίξουν τήν Β ουλγαρική άποψ ι. Τ ό

μεγαλύτερο μέρος τής Εδαφ ικής περιοχή ς πού ίσχυ-ρίζετο ό Κ ολάρω φ δτι κατω κεΐτο άπό «βουλγαρο-μακεδόνες» εύρίσκετο έκτος Β ουλγαρίας καί έντόςτώ ν συνόρω ν τής Γιουγκοσλαβίας καί τής Ε λλά δος. Ό Γ ιάννης Π ετσάπουλος, ό ιδιοκτήτης τοϋ«Ριζοσπάστη», πού άντιπ ροσώ πευε τό έλλη νικό κόμ μα στήν σύσκεψ ι, άντετάχθη στίς προτάσεις τοϋΚ ολάρω φ μέ τά εξής Ε πιχειρήμ ατα : «Τ ά κομμουνιστικά κόμματα τώ ν άλλω ν βαλκανικώ ν χω ρώ νδέν μποροϋν νά υίοθετήσ ουν συνθήματα πού οί Β ουλγαρικές άσ τικές κυβερνή σεις έχουν ρίξει καί έκ-μεταλλεύονται άπό τήν έποχή τής ήττας τους στά

1913 καί μάλιστα σέ μιά έποχή πού έκατοντάδεςσυμμοριώ ν κομιτατζήδω ν έξω πλισμ ένες καί χρημα

τοδοτημένες απ’ αύτές τίς ίδιες κυβερνήσεις, συνεχίζουν τήν δράσι τους στά έλληνικά καί σέρβικάτμήματα τής Μ ακεδονίας».3

Ό Π ετσόπουλος, είχε άντιδράσει στίς προτάσειςτοϋ Κ ολάρω φ σχεδόν ένστικτω δώ ς δπω ς θα είχεκάνει κάθε "Ε λληνας μέ πατριω τικά αισθήματα.

Ε ρμ ήνευσε τήν άπαίτησι γιά μιά αύτόνομη Μ ακεδονία σάν μία συγκεκαλυμμένη άπόπειρα νά τεθοϋνκάτω άπό βουλγαρική έξουσία περιοχές κατοικη-μένες άπό "Ε λληνες. Στήν πρώ τη άφορμή , στήνπρώ τη πρόκλησ ι, φανερώ θηκε τό παρελθόν τοϋμικροαστού καί ή «μπουρζουάδικη» άγω γή καίανασ τροφ ή του κάτω άπό τό έπιφανειακό κομμου

νιστικό έπίστρω μα.Ό Π ετσόπουλος δέν είχε άντιληφ θή τούς βαθύ

τερους λόγους πού έκρύπτοντο πίσω άπό τήν ύπο-

3. Π ε τ σ ό π ο υ λ ο ς , o p. ci t . , σ ελ. 30.

στήριξη τής Κ ομιντέρν στό ζήτημ α τής «αύτόνο-μης Μ ακεδονίας». Ή δημαγω γία ύπέρ τής αυτονο

μίας έκ μέρους τώ ν κομμ ουνιστώ ν πρακτόρω ν θάέκέρδιζε σύμφ ω να μέ τίς προσ δοκίες τής Κ ομ ιντέρν,χιλιάδες άτόμω ν μέ άβέβαιη πίστη καί άμφίβολεςέθνικές κατευθύνσεις μέσα σ τήν καρδιά τώ ν Β αλκανίω ν. Έ άν ή προπαγάνδα καί ή δημοκοπία κατώ ρ-

θω ναν νά δημιουργήσουν ένα αυτόνομο Μ ακεδονικό Κ ράτος, ή Κ ομιντέρν ήλπιζε δτιθά άσ κοΰσε έξαι-

ρετική έπιρροή καί θά μπορούσε νά χρησιμοποιή-ση τό νέο αυτό κράτος ώ ς σημείο έκκινήσεω ς γιάνέα μεγαλύτερα άλματα μέσα στά Β αλκάνια. Κ αίέάνάκόμη δέν έπραγμα τοποιοΰντο οίάπώ τερες αύτές έπι·διώ ξεις, ήτο βέβαιο δτι ή ύποκίνησι ταραχώ ν καίή δημιουργία ζητημάτω ν θά έφερνε σέ δύσκολη θέσι τρεις άσ τικές βαλκανικές κυβερνήσ εις ταυτο-

χρόνως.

"Ο ταν ό Π ετσόπουλος έπέστρεψ ε άπό τήν Σόφια, ή συμπεριφορά του στή σύσκεψ ι τής Β Κ Οέπεκρίθη δριμύτατα άπό τήν όμάδα έκείνω ν πού

ύπεστήριζαν τήν Κ ομιντέρν μέσα στό έλληνικόκόμμα. Ή στάσ»ς του είπαν ήτο «παράλογη» καί«μίγμα ύπερκομμουνισμοΰ, σω βινισμού καί ρεφορ

μισμού». Μ ετά άπό πολλές πιέσεις άναγκάστηκε νάφύγη άπό τόν «Ρ ιζοσπάσ τη», πού ήταν ώ ς τότε ιδιοκτησ ία του καί πού ήταν τώ ρα πιά ούσ ιασ τικά ήέφημερίδα τοϋ κόμ μα τος μέ άποκλειστικό σχεδόν

άναγνω στικό κοινό τά μέλη τού κόμ ματος καί τούςδιαφ όρους συμπαθοΰντας. Ά ργότερα έξεβλήθη έν-τελώ ς καί άπό τό κόμμα.

Τ Ο Κ Ο Μ Μ Α Υ Π Ο Σ Τ Η Ρ ΙΖ ΕΙ Τ Ο Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν ΙΚ Ο

Ο ί κομμουνισται στρατιώ ται, πού έπέστρεψ αν

στήν Ε λλάδα μετά άπό τήν κατάρρευση τού μικρασ ιατικού μετώ που ήταν οί πρώ τοι πού υιοθέτησαν τήν βουλγαρική άπαίτησ ι γιά ένα μακεδονικόκράτος. Στό Έ θνικό Σ υμβούλιο τοΰ κόμματος τόν

Μ άϊο τού 1923 έλαβε τό λόγο ό Ε λευθέριος Σταυρίδης γιά λογαριασμό τής νέας αύτής μερίδος καί

1923. Τελετή έπί τοΰ καταστρώματος τοϋ θρυλικοϋ «Άβέρωφ» παρουσία τοΰ προέδρου τής τότε κυβερνήσεως ΆλεΕ. Παπαναστασίου, ολίγον μετά τήν μεταπολίτευσιν.

έπέτυχε νά διατυπω θή μία άπόφ ασ ις πού περιελάμ-βανε καί τό αίτημα γιά τήν άναγνώ ρισι τοϋ «δικαιώ ματος τώ ν μειονοτήτω ν γιά αύτοδιάθεσι». Ή άπαί-τησις αύτή δέν ήταν τόσ ο άθώα όσο θά φαινότανίσω ς στά μάτια ένός άμύητου. Γ ιά πρώ τη φορά τό

Κ ομμουνιστικό κόμμα εϊχε έπίσημα άποδεχθή τήνβουλγαρική θέσι ότι υπήρχε στήν καρδιά τώ ν Β αλ

κανίω ν μιά «Μ ακεδονική» έθνότητα πού φιλοδοξούσε νά ίδρύση τό δικό της έθνικό κράτος.

Β εβαίω ς δέν άνεφέρετο άπ’ εύθείας στό Μ ακεδονικό ζήτημα άλλάό καθένας ήξερε τι έσήμ αινε στήνπρα γματικότητα αύτή ή φ αινομενικά άνώ δυνη πρό-τασις. Τ ό σύνθημα περί Μ ακεδονικής αύτονομίαςυίοθετήθηκε καί έπίσημα μερικούς μήνες άργότερα άπό τόν άντιπρόσ ω πο τοϋ κόμμ ατος στήν Ε κτελεστική Ε πιτροπή τής Κ ομμουνιστικής Διεθνοϋςστή Μ όσχα. Ό Ν . Σαργολόγος άπεστάλη στήν Μ όσχα τό φθινόπω ρο τοΰ 1923 γιά νά λάβη μέρος στις

συνεδριάσεις τής όλομελείας τής Ε Κ Κ Δ καίτής ’Ε κτελεστικής Ε πιτροπής τής Β Κ Ο (Β αλκανικής Κ ομμουνιστικής 'Ο μοσπονδίας).

Κ ατά τήν διάρκεια τώ ν συνεδριάσεων τών δύοαύτώ ν σω μάτω ν ό Βασίλη Κ ολάρω φ καί ό ΓκεόργκυΔ ημητρώφ, οί Β ούλγαροι έκπρόσω ποι, γιά μιά άκόμη φορά έζήτησαν μέ πιεστικό τρόπο τήν επίσημηκαί τυπική άποδοχή τής «Μ ακεδονικής αύτονο

μίας» ώ ς συνθήματος τό όποιον μάλιστα άνύψ ω σανσέ «θέμα άρχής».

Ή στάσις τώ ν Β ουλγάρω ν άντιπροσώ πω ν ήτοιδιαιτέρω ς άπροσδόκητη, λαμβανομένου ύπ’ δψ ινδτι

τό βουλγαρικό κόμμα εϊχεν ύποστή τόν ’Ο κτώ βριοτοΰ 1923 ένα συντριπτικό πλήγμα, δταν έξ αιτίαςτής έπιμονής τής Κ ομιντέρν εϊχεν υποκινήσ ει μιάέξέγερσι στή Ν όβα Ζαγορά. Μ έ περιω ρισμένη μό

νον και άρκετά διστακτική ύποστή ριξι έκ μέρουςτώ ν άγροτώ ν, οί κομμουνσταί είχαν συντριβή άπότόν στρατό τής Κ υβερνήσεω ς τοΰ Τσαγκώφ. Ό Κ ολάρωφ καί ό Δ ημητρώφ μέ μία όμάδα 2.000 πιστώ νδραπέτευσαν στήν Γιουγκοσ λαβία. Μ έσα σέ λίγεςέβδομάδες οί δύο Β ούλγαροι κομμουνισται ήγέτες,μέ μερικούς άπό τούς σημαντικώ τερους ύπασπιστάς

τω ν κατάφ εραν νά φθάσουν στήν Σοβιετική Ρω σίακαι νά έγκατασταθοΰν κοντά στή Μ όσχα.4

Ή ταν φανερό δτι αύτές οί σοβαρές άποτυχίεςδέν εϊχαν άποθαρρύνη τούς δύο Β ούλγαρους ήγέτες.’Α κολουθώ ντας τό άξίω μα δτι ή έπίθεσις είναι ήκαλύτερη άμυνα, ήσκησαν πίεσι μέ δλον καί μεγαλύτερη έπιμονή καί σθένος γιά τήν άποδοχή τοΰσυνθήματος τής «Μ ακεδονικής αύτονομίας» ώ ς

4. D ragom ir Nenoff, T h e C o m m u n i s t P a r t yo f B u l g a r i a (Χ ειρόγραφον, Β ιβλιοθήκη τοΟ Κ ογκρέσου,Ο ύάσιγκτω ν), σελ.4.

θέματος πλέον άρχής. Σ τό προηγούμενο έπιχείρημαδτι τούς ήταν άπαραίτητο αύτό τό σύνθημα γιά νάπροσ ελκύσουν τούς «Μ ακεδόνες πρόσφυγες» προσέθεσαν τήν θεω ρία δτι ήλπιζαν νά προσελκύσουν

καί νά προσ ηλυτίσουν καί τούς κομιτατζήδεςτής IMRO (Ε σω τερική ς Μ ακεδονικής ’Επαναστατικής Ό ργανώ σεω ς) πού ύποκινοΰσε καί ύπέθαλ-

πτε τό Μ ακεδονικό θέμα. ’Α πέδω σαν τήν ήττατους κατά τήν έξέγερσι τοΰ ’Ο κτω βρίου, στόγεγονός δτι οί κομιτατζήδες συνεργάστηκαν μέτόν Τ σαγκώ φ, καί ήταν φανερό δτι ό Ισχυρισμ ός αύτός περιείχε τόν σαφή υπαινιγμό δτιάν τά βαλκανικάκομμουνιστικά κόμματα είχαν υιοθετήσειτό σύνθημαέγκαίρω ς οί κομ ιτατζήδες θά είχαν δώ σει τήν ύπο-στηριξί τους στούς κομμουνιστάς.5

Μ έ τήν ύποστήριξι τοΰ Ν τιμίτρι Μ ανουήλσκι,ένός ήγέτου τής Κ ομιντέρν, είδικοΰ στά θέματα τώ νΒ αλκανίω ν, τό σύνθημα τής Μ ακεδονικής αύτονο

μίας υίοθετήθηκε άπό τήν Ε Κ Κ Δ καί τήν ’Εκτελεστική ’Επιτροπή τής Β αλκανικής Κ ομμουνιστικής'Ο μοσ πονδίας καί άναγορεύθηκε σέ ζήτημα άρχής.Έ τσ ι ή ύποστήριξις τοΰ συνθήματος κατέστη υποχρεω τική γιά δλα τά κόμ ματα - μέλη. Ο ίΓιουγκοσ λάβοι άντιπρόσω ποι Μ ίρκοβιτς καί Μ ιλιόκοβιτςσέ μία σπάνια καί εκπληκτική έπίδειξι άπειθείαςάρνήθηκαν νά άποδεχθοϋν τό σύνθημα®

Ό Έ λλη ν άντιπρόσω πος Ν . Σαργολόγος χω ρίςνά έχη είδικές όδηγίες, άπεδέχθη τό σύνθημα γιάλογαριασ μό τοϋ κόμματος μαζί μέ 1.500 χρυσές λίρες οίόποιες άποτελοϋσαν μέρος τής έτησίας συνεισ

φοράς έκ 3.000 λιρώ ν πού κατέβαλε ή Κ ομιντέρνπρός τό έλληνικό «τμήμα» της. Ό Σαργολόγος δένπαρέδω σε τά χρήμ ατα αύτά στό κόμμα. "Ο ταν έφθασεστήν Ε λλάδα , Ισχυρίστηκε δτι έπεσε θΰμα ληστείαςστήν ’Ιταλία. Λ ίγο άργότερα έφυγε γιά τίς 'Η νω μένες Π ολιτείες.7

Τό κόμμα προτίμησε προσω ρινά νά παρακάμψ ητό γεγονός δτι ό Σαργολόγος, εϊχε άναλάβει συγκεκριμένη ύποχρέω σι στό θέμα τής Μ ακεδονίας.

Ύ πό τήν πίεσι άρκετώ ν ήγετικώ ν στελεχώ ν, πούήθελαν νά άναβάλουν μία όριστική άπόφασι πάνω

στό έθνικό ζήτημα, ή Κ εντρική Ε πιτροπή ύπέ.βαλε ένα ύπόμνημα σ τήν Ε Κ Κ Δ στή Μ όσχα ζητώ ντας περισσότερες πληροφ ορίες καί διευκρινίσειςέπί ώ ρισμένω ν σημείω ν. ’Α κόμα καί τά μέλη τρι-μελοΰς Κ εντρικής Ε πιτροπής, πού έξελέγη άπό τό

5. Ίδε Ch. Anastasoff, T h e T r a g i c P e n i n s u l a(St. Louis, Blackwell Wieland, 1938), σελ. 33.

6. F i f t h C o n g r e s s o f t h e C o m m u n i s tI n t e r n a t i o n a l r A b r i d g e d R e p o r t (Ε κδοσις KKΒ ρετανίας, 1925), σελ. 191. Ε φεξής : A b r i d g e d R e p o r t ,F i f t h .

7. Σταυρίδης, o p . c i t ., σελ. 177- 179.

Έ θνικό Συμβούλιο τόν Φ εβρουάριο τοΟ 1924,. δένσυμφω νούσαν έπί τοΰ θέματος. Ό Κ ορδατος, όόποιος εϊχε υπηρετήσ ειώ ς άξιω ματικός τοΰ Στρατοϋστή Μ ακεδονία έπίστευε δτι ή υίοθέτησις αυτής τήςπολιτικής θά άπεξένω νε τό κόμμα άπό τίς μάζες τώ νέπαρχιώ ν τής Β ορείου Ε λλάδος καί θά έβλαπτε τόκΰρος του διότι θά τό παρουσίαζε ώ ς δργανο τώ ν

Β ουλγάρω ν. Ό Σεραφείμ Μ άξιμος διαφω νώ νταςμέ τόν Κ ορδατο έπέμενε «δτι τό Κ Κ Ε θά έπρεπεπρώ τα άπ’ δλα νά ύπακούη στίς όδηγίες τής Κ ο-μιντερν»8. Ό Θ ω μάς Ά ποστολίδης, τό τρίτο μέλοςτής Κ .Ε. άρνήθηκε νά λάβη θέσι μέ τόν ίσχυρισμ όνδτι δέν ήταν ένημερω μένος σχετικά μέ τήν κατά-στασι στήν έλληνική Μ ακεδονία.

Τό ζήτημα άπέκτησ ε Ιδιαίτερη όξύτητα δταν τόέλληνικό κομμουνιστικό κόμμα έλαβε πρόσκλη σιάπό τήν Μ όσχα νά στείλη τούς άντιπροσ ώ πους τουστό 5ο Π αγκόσμιο Σ υνέδριο τής Κ ομιντέρν, πού είχε

προγραμματισθή γιά τίς 17 Ιουνίου 1924. 'Η πρόσ-κλησ ις περιελάμβανε μία περίεργη προσθή κη:Ο ί άντιπρόσω Λ οι τοΰ Κ Κ Ε θά έπρεπε νά είναιπροετοιμασμ ένοι νά συζητήσαυν τό «έθνικό ζήτημα». Γιά τά μέλη τοΰ κόμματος ή κρυπτογραφικήαύτή φράσις δέν μποροΰσε παρά νά έχη μιά καίμόνησημ ασία: τό θέμα τής Μ ακεδονικής αύτονομίας.

Ό Γιάννης Κ ορδατος, τό άρχαιότερο μέλος τήςΚ εντρικής Ε πιτροπής, δέν έδέχθη νά άντιπροσω -πεύση ό ίδιος τό κόμμα στό 5ο παγκόσμιο συνέδριο,προφανώ ς γιά νά άποφύγη τήν άποδοχή τής «Μ ακεδονικής αύτονομίας» άντίθετα άπ’ δ,τι πίστευεκαί θεω ροΰσε φρόνιμο. Ά ντ’ αύτοΰ ό ΣεραφείμΜ άξιμος, συνοδευόμενος άπό τόν Π . Π ουλιόπουλο,έφυγε γιά τήν Μ όσχα μέσω Γερμανίας.

Στή Μ όσχα οί δύο Έ λληνες κομμουνισται βρέθηκαν άντιμέτω ποι δχι μόνον μέ ζήτημα Μ ακεδονικής αυτονομίας άλλά καί Θ ρακικής άκόμη, σάννά είχε κάνει ξαφνικά, έν μιά νυκτί τήν έμφάνισίτης καί Θ ρακική έθνότης. Ό Μ ανουήλσκι, ό ειδικός τής Κ ομιντέρν στά ζητήματα τώ ν Β αλκανίω ν,τοΰ έθνικοΰ είσηγήθηκε τό θέμα.Ά ναφ ερόμενος στίςπεριπλοκές ζητήματος είπε :

«Τά πολλά σ φάλματα πού διέπραξαν τά διάφορα τμήματα τής Κ ομιντέρν σχετικά μέ τό ζήτημα αύτό, όφείλονται στό γεγονός δτιπολλοίάπότούς συντρόφους μας, δέν έχουν άπαλλαγή άκόμηάπό τή σοσιαλδημοκρατική ιδεολογία... Π ολύχαρακτηριστική είναι ή στάσ ις τοΰ συντρόφουΜ ίρκοβιτς (Γιουγκοσλάβου) σχετικά μέ τό Μ ακεδονικό ζήτημα. Σ τά άρθρα του έκφράζει τήν

8. Α ύ τό θ ι, σελ. 181.

γνώ μη δτιτό Μ ακεδονικό ζήτημα δέν είναι κατά

κανένα τρόπο βαλκανικό άλλά εύρω παϊκό πρόβλημα, πού δέν μπορεί νά λυθή πριν νά κατορθωθήή νίκη τοΰ ευρω παϊκού προλεταριάτου πάνω στήμπουρζουαζία. Έ άν τό ζήτημα τεθή έτσι, ποιο θάείναιτό άποτ έλεσμα : Μ ιά παθητική άπλώ ς στάσιςτοΰ κομμουνιστικοΰ κόμματος σέ ένα άπό τά πιό

φλέγοντα ζητήματα πού άναστατώ νουν τήνέποχή αύτή τίς διάφ ορες βαλκανικές έθνό-

τητες.Π αρόμοια σφ άλματα κάνουν καί οί Έ λληνες

σύντροφ οί μας σχετικά μέ τό Μ ακεδονικό. Π ρίνάπό λίγους μήνες δταν μιά ένοπλη σύρραξη φαινόταν άναπόφευκτη στά Βαλκάνια.... ή Ε κτελεστική Ε πιτροπή τής Β αλκανικής 'Ο μοσπονδίας έξέδω σε ένα μανιφέστο, μέ τό όποιο έκανεέκκλησ η στό προλεταριάτο τώ ν Β αλκανικώ ν χω ρών νά όρθώ ση τό άνάστημά του καί νά ζητήση

τήν άνεξαρτοποίησ ι τής Μ ακεδονίας. Τ ό έλληνικό κομμουνιστικό κόμμα δχι μόνον δέν δημοσίευσε τό μονιφέστο αύτό, άλλά έστειλε καί αιτιολογημένη διαμαρτυρία έναντίον τής έκδοσηςένός τέτοιου έγγράφου»9Κ άθ’ δλον τό διάστημα τής περιόδου τής έπανα-

στατικής αναταραχής στή Β ουλγαρία, πού άνέ-φερε καί ό Μ ανουήλσ κι, τό έλληνικό κομμουνιστικό κόμμα δέν έκανε πράγματι τίποτε γιά νά βοη-

θήση τούς Β ουλγάρους κομμουνιστές καί τούς ((α υ -

τ ο ν ο μ ι σ τ έ ς » τής IMRO (Ε σω τερικής Μ ακεδονι

κής Ε πανασ τατική ς Ό ργανώ σεω ς) στό νά έκτε-λέσουν τά σχέδιά τους γιά τή Μ ακεδονία.

Στίς 6 Μ αϊου τοΰ 1924 άντιπρόσω ποιτοΰ Β ουλγαρικού Κ ομμ ουνιστικοΰ Κ όμματος καί τής IMROείχαν υπογράψ ει μιά συμφ ω νία συνεργασίας γιά τήν

αύτονόμησι τής Μ ακεδονίας. Ά λλά , δταν ή συμφω

νία αύτή έγινε γνω στή άνάμεσα στούς έθνικιστικούςκύκλους τώ ν κομιτατζήδω ν τής IMRO, έδημιουρ-γήθηκε άφάνταστος άναβρασμός. Ό άρχηγός τήςIMRO Τ οντόρ Ά λεξαντρώ φ έθεω ρήθηκε ύπευ-θυνος γιά τήν συνεργασία αύτή μέ τήν Κ ομμου

νιστική ήγεσία. Ό κυριώ τερος άντιζηλός του στόκομιτάτο, ό Ίβαν Μ ιχαήλω φ , έκρινε πώ ς είχε φτά-σει ή ώ ρα γιά τόν παραμερισμό τοΰ Ά λεξαντρώ φ .Ή όργάνω σις τής δολοφονίας τοΰ Ά λεξανιρώ φδέν ήταν καί τόσο δύσκολη ύπόθεσις δταν έμπνευ-στής της ήταν ό ίδιος ό ύπαρχηγός τής IMROΜ ιχαήλω φ. Σέ λίγο καιρό ό Ά λεξαντρώ φ έπεφτε νεκρός άπό τίς σφ αίρες τώ ν δολοφ όνω ν τοΰ κομιτάτου.Ό Μ ιχαήλω φ πού τόν διεδέχθη στήν ήγεσία τήςIMRO σύντομα έρριψ ε στόν κάλαθο τώ ν άχρή-

9. A b r i d g e d R e p o r t , F i f t h , σελ. 191.

Μιά Ιστορική φωτογραφία άπό τήν θεμελίωοη τοΟ Μεγάρου τοΰ Μετοχικού Ταμείου

Στρατού είς τόν χώρον τών Βασιλικών σταύλων, παρά τήν όδόν Σταδίου. Διακρίνε- ται είς τό μέσον ό Πρόεδρος τής έπαναστατικής κυβερνήσεως τοϋ 1022, Κροκιδάς (1) Δίπλα του πρός τό δεΕιόν τής φωτογραφίας ό στρατηγός ΜαΖαράκης, (3) έν

συνεχείς ό πρωθυπουργός ΆλεΕ. Παπαναστασίου (2). Άρισερά τοΰ Κροκιδά ό'Ιωάννης ΜεταΕάς (5).

στω ν τήν συμφω νία τής 6ης Μ αΐου τοϋ 1924.10Γιά τό Σεραφείμ Μ άξιμο τό νόημα τώ ν έπικρί-

σεω ν τοϋ Μ ανουήλσκι ήταν σαφέστατο. Κ ατηγορούσαν τό κόμμα δτι σκόπιμα δέν έξεπλήρω νε τόκαθήκον του μέ άφ οσίω σι καί συνέπεια δπως ώ-

φειλε τό τμήμα τής Κ ομιντέρν. Π ροσ επάθησε λοιπόν ό Μ άξιμος, νά παρουσιάση μιά έξήγησ ι γιάτήν άρνητική στάσ ι τοΰ έλληνικοϋ τμήματος τήςΚ ομιντέρν. Ε ίπε στό συνέδριο :

«Ή θέσις τοΰ έλληνικοϋ κόμματος πάνω στό Μ ακεδονικό ζήτημα, δέν είναι αύτή πού ισχυρίζεταιό Μ ανουήλσκι δτι είναι. Κ άθε έθνική μ ειονότητα βρίσκει υπερασπιστές στό πρόσω πό μας

10. R uth F ischer, S t a - l i n a n d G e r m a n C o mm u n i s m (Cambridge, U.S.A., Harvard university Press,1948), σελ. 465 - 470. Έ πίσης J. Swire, B u l g a r i a n C o n s p i r a c y (London, Robert Hale, 1939) σελ. 180-190, καίAnastasoff, op. cit., passim.

έφ’ δσον ό άγώ νας τω ν έθνικώ ν μειονοτήτω ν είναιταυτόχρονα καί άγώ νας τω ν ένάντια στήν κυρίαρχη τάξη... Ε ίναι άλήθεια δτι στείλαμε έναγράμμα στή Β αλκανική 'Ο μοσ πονδία καί δια-μαρτυρηθήκαμε δτι δημοσιεύοντας τό σύνθημα

τής αύτονομίας τής Μ ακεδονίας δέν ελαβε δπω ςέπρεπε ύπ’ δψ ιν της τίς συνθήκες τής έφαρμογήςτου στήν Ε λλάδα .

Μ ετά τή Συνθήκη τής Λ ω ζάνης, δλοι οί Τ οϋρ-κοι κάτοικοι τής Μ ακεδονίας άναγκάσθηκαν ν’άποχω ρήσουν καί ή έλληνική μπουρζουαζίαέγκατέστησε 700 χιλ. πρόσ φυγες στή θέσι τω ν. Τό

έλληνικό κομμουνιστικό κόμμα στάθηκε άντι-μέτω πο καί θά είναι πάντοτε άντιμέτω πο σ ’ αύτήτήν βιαιότητα καθώ ς καί στή Σ υνθήκη τής Λ ω ζάνης. Θ ά είμαστε ευτυχείς ftv καί οί σύντροφ οι

Τ οΰρκοι έκαναν τό ίδιο πράγμα. Ά λλά τό γεγονός

ήταν άπαράδεκτη όποιαδήποτε άνοικτή διαφ ω νία.’Α κολουθώ ντας τό σύστημ α πού έγινε άπό τότε

σήμα κατατεθέν τής κομμουνιστικής τακτικής οί"Ελληνες κομμουνισταί δικαιολόγησαν τήν ύποσ τήριξιτού θέματος τής άνεξαρτησίας τής Μ ακεδονίας καιΘ ράκης ώ ς γενναιόφ ρονη συνεισφ ορά τους στήνδιατήρη σι τής είρήνης. '« Ό νέος ιμπεριαλιστικός

πόλεμος πλησιάζει τήν Β αλκανική Χ ερσόννησο μέγιγαντιαία βήματα» έλεγαν είς τό μανιφέστο περίτού έθνικοΰ ζητήματος πού έξεδόθη άπό τό συνέδριο. «Έ φ ’ δσον ό σημερινός διαμελισμός καί ήκαταπίεσις τής Μ ακεδονίας καί τής Θ ράκης έξα-κολουθοΰν δέν μπορούμε νά άποφύγω με τούς Ιμπεριαλιστικούς πολέμους... Γι* αύτό άγω νιζόμαστε, γιάτήν ένοποίησ ι τώ ν τριώ ν τομέω ν τής Μ ακεδονίαςκαί τής Θ ράκης καί γιά τήν άνεξαρτοποίησ ι τους»13

Α ύτή ή παράγραφος* εϊχε στήν πραγματικότητατεράστια σημασία.

Μ ία φ ράσ ις ούσ ιασ τικά κρυμμένη μέσα στήφλογερή ρητορία τοϋ μανιφέστου των πάνω στόέθνικό ζήτημα έλεγε :

«’Εάν δέν συντρίψ ω με τόν μπουρζουάδικο έθνικόζυγό πού ταλαιπω ρείτή Μ ακεδονία καίτή Θ ράκηδέν θά μπορέσω με νά συντρίψ ω με τό μπουρζουάδικο κοινω νικό ζυγό πού ταλαιπω ρεί έμας»14.Ε ίναι φανερό δτι ή ίδρυσις μιας άνεξάρτητης

Μ ακεδονίας καί μιας άνεξάρτητης Θ ράκης έθεω -

ρεΐτο ώ ς προϋπόθεσις γιά τή σοβιετοποίησ ι τής Ε λ λάδος, Σ τίς δίκες τώ ν άξιω μα τούχω ν τοΰ Κ Κ Ε

πού έπρόκειτο νά γίνουν άργότερα, αύτή ή κεντρικήιδέα άγνοήθηκε. Π ολλοί ίσχυρίσθη καν στήν ύπε-ράσ πισί τω ν δτι τό σύνθημα τής αύτονομίας δένάποτελοΰσε προδοσία έφόσ ον τό κόμμα δέν συνη-

γοροϋσε ύπέρ τής άπολλοτριώ σεω ς έθνικώ ν περιοχών. Ή ταν άπλώ ς, είπαν, μία «ύπόσ χεσις» τοΰ τι

έσχεδίαζε νά κάνη τό Κ όμμ α έάν καίδταν θά έρχότανστήν έξουσία. Κ αί δμω ς τό μανιφέστο έδειχνε καθαρά δτι τό Κ όμμα είχε ό μ ό φ ω ν α άναλάβειτήν ύποχρέω σι νά άγω νισθή γιά τόν άποχω ρισμόέθνικώ ν περιοχώ ν δχι μετά άλλά πριν έρθη στήν

έξουσία. Ή άπόφ ασ ις αύτή έπρόκειτο νά παραμ είνητό μεγαλύτερο έμπόδιο γιά τήν άνάπτυξι τοΰ κόμ ματος γιά πολλά χρόνια.15

Ή ύποσ τήριξις πού έδόθη άπό τήν Κ ομμουνιστική Δ ιεθνή γιά τήν ίδρυσιΜ ακεδονικοΰ καίΘ ρακι-κοϋ Κ ράτους δέν είναι εΰκολον νά κατανοηθή τελείω ς άν δέν τήν δή κανείς σέ συνδυασμό μέ τήνκοινω νική σύνθεσιτώ ν Β αλκανίω ν τήν έποχή έκείνη.

"Ο λες οίΒ αλκανικές χώ ρες ήταν, κατά κύριο λόγο,

13. Ρ ιζο σ π ά σ τ η ς, 14 Δ εκεμβρίου 1924.14. Α ύ τό θι.

15. Π ετσόπουλος, ο p. eit . σελ. 32.

άγροτικές καί δλες περιείχαν άρκετές έθνικές

μειονότητες παρά τήν εύρυτάτη άνταλλαγή πληθυσμώ ν πριν καί μετά τόν πρώ το παγκόσμιο πόλεμο.Ή κομμουνιστική προπαγάνδα καί δημαγω γία θάείχε πολύ περιω ρισμένες προοπτικές αν άπευθυνό-

ταν άποκλειστικά στό όλιγάριθμο βιομηχανικόπρολεταριάτο τώ ν διαφ όρω ν βαλκανικώ ν χω ρώ ν.

Ο ί άγρότες καί οί έθνικές μειονότητες παρουσίαζαν πολύ κα ταλληλότερους στόχους γιά κομμ ουνιστική διείσδυσι.

’Ιδιαίτερα ή δυσαρέσκεια καί οί φιλοδοξίες τώ νέθνικώ ν μειονοτήτω ν προσ έφεραν άξιόλογες εύ.καιρίες γιά πολιτική δημαγω γία καί προπαγάνδα.’Επί πλέον οί περισσ ότερες έθνικές μειονότητεςήσ αν συγχρόνω ς σχεδόν άποκλειστικά άγροτικές.Τ ό τρίτο έκτακτο συνέδριο τοΰ Κ Κ Ε συνεδύασε τάσυνθήμ ατα «γιά μιά άνεξάρτητη Μ ακεδονία καίΘ ράκη» μέ τό σύνθημα τής «Κ υβέρνησης τώ ν έργα

τώ ν καί άγροτώ ν». Κ αί έτσι έδημιουργήθηκε ένασύνθημα, πού τά περιελάμβανε δλα. Δ ηλαδή τόσύνθημά τοΰ «Ενω μένου Μ ετώ που τώ ν έργατώ ν,άγροτώ ν καί καταπιεζομένω ν μειονοτήτω ν». Τόέβδομο άρθρο τώ ν άποφ άσεω ν, πού υίοθέτησ ε τόσυνέδριο, έλεγε τό έξής :

Στά Β αλκάνια, ή ύποστήριξη τώ ν μ ειονοτή

τω ν άπό τό Κ Κ Ε σ τόν άγώ να τους γιά άπελευ-θέρω ση έχει σήμερα άπόφασ ιστική σημασία γιάτήν κοινω νική έπανάστασ η.... Τό Ε νω μένο Μ έτω πο τώ ν έργατώ ν, ά γροτώ ν καί ύποδουλω μένων

μειονοτήτω ν, έναντίον τής μουρζουαζίας μέ σκοπότήν ένωση δλω ν τώ ν Β αλκανικώ ν λαώ ν σέ μιάΒ αλκανική 'Ο μοσπονδία, είναι τό βασικό, σύνθηματοΰ έλληνικοϋ κομμουνιστικοΰ κόμματος. Τ όΚ Κ Ε έφαρμόζει άπόλυτα αύτή τή θέση καί σέδτιάφ ορςίτό Μ ακεδονικό καί Θ ρακικό ζήτημα».1®Τ αυτίζοντας τό έθνικό ζήτημα μέ τήν πρόοδο

τής έπαναστάσεω ς καί χαρακτηρίζοντάς το ώ ςάναγκαίο καί όργανικό τμήμα τής έπανασ τατικήςδιαδικασίας, οί "Ε λληνες κομμουνισται, είχαν άπο-δεχθή τή διαλεκτική βάσι πού ήταν άπαραίτητη γιά

τήν άνύψ ω σι τής δημιουργίας Μ ακεδονικοΰ καίΘ ρακικοΰ κράτους στά δυσθεώ ρητα ΰψη πού σ υνεπαγόταν ό βροντώ δης χαρακτηρισμ ός «Θ έμα ’Α ρχής». Ή άνεξαρτησία δμω ς αύτώ ν τώ ν νέω ν «κρατώ ν», έθεω ρεϊτο ώ ς ένα προσ ω ρινό μεταβατικό στάδιο. Τ ελικός άντικειμενικός σκοπός ήτο ή ίδρυσ ιςένός πολύ εύρυτέρου σχήματος, πού θά συνήσπιζεδλους τούς Β αλκανικούς λαούς σέ μιά κομμουνιστική

όμοσπονδία.

16. Τ ό Κ Κ Ε, 1 9 1 8 -1 9 31, σελ. 354 - 355. Έ πίσης

Ζ ίνόβιεφ, ο p. c i t., σελ. 96,

Τό άρθρο τώ ν άποφ άσεω ν τής Συνελεύσεω ς, πούάναφερόταν στήν Κ υβέρνησι τώ ν έργατώ ν καιάγροτώ ν καί στήν Β αλκανική 'Ο μοσπονδία, ήτανσαφέστατο :

«Ό άγώ νας μας γιά τήν κατάκτηση τής έξουσίας

κατευθύνεται στήν μπουρζουάδικη φασ ιστική δημοκρατία, καί έχει σκοπό τήν ένοπλη έπιβολή

καί έπικράτηση τής Κ υβέρνησης τώ ν έργατώ ν,άγροτώ ν καί προσφύγω ν. Κ ατακτώ ντας τήν πολιτική έξουσία καί διατηρώ ντας την μέ τίς ένοπλες δυνάμεις μας θά δημιουργήσω με τίς προϋποθέσεις γιά τή λύση πού θέλουμε μέ τό Σύν

ταγμα τώ ν έργατώ ν καί άγροτώ ν μας. Κ ρατικοποίηση τής βαρείας βιομηχανίας, έλεγχος τώ νέργατών πάνω στήν έλαφρή βιομηχανία. Κ ατάργηση τώ ν φόρω ν, τών δασμώ ν τού εισαγω γικού έμπορίου. Δ ήμευση τώ ν μεγάλω ν τσιφλι-κιώ ν, τής ιδιοκτησίας τώ ν έκκλησ ιώ ν καί

μονασ τηριώ ν, κρατικοποίησ η τής γής καί διανομή της σέ άκτήμονες καί μικρούς καλλιερ

γητές γιά άξιοποίηση. Κ ατάργηση τώ ν φό

ρων, τώ ν υποθηκώ ν καί τώ ν άγροτικώ ν χρεώ ν. Υ ποστήριξη πρός τούς χωρικούς πού έχουν μικρήιδιοκτησία καί δέν έκμεταλλεύονται τούς έργάτες. Β αθμιαία μετάβαση στήν κολλεκτιβοποίηση.Π ραγματική ειρήνη γιά τούς Β αλκανικούς λαούςμπορεί νά κατορθω θή μόνο μέ τή δημιουργία μιαςΒ αλκανικής 'Ο μοσπονδίας τώ ν δημοκρατιώ ν τώ ν

έργατώ ν καί άγροτώ ν. Ό άγώνας μας έναντίοντώ ν καπιταλιστώ ν καί τώ ν τσιφλικάδω ν μας έπι-βάλλει νά πάρω με τήν έξουσία. 'Η κατάκτησηλοιπόν τής έξουσίας είναι ό άξονας του άγώ ναμας».17

Η Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Α Ν Τ ΙΔ ΡΑ ΣΙΣ Κ Α Τ Α Τ Η ΣΚ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣ ΤΙΚ Η Σ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Σ

Ή επίσημη δήλω σις τοϋ Κ Κ Ε δτι θά «πολεμούσεγιά τήν αύτοδιάθεση τώ ν λαώ ν τής Μ ακεδονίας καί

Θ ράκης καί γιά τόν άποχω ρισμό τους άπό τήν Έ λ-

17. Ρ ιζο σ π ά σ τ η ς , 14 Δ εκεμβρίου 1924.

Ό πρωθυπουργός Άνδρέα ς Μιχαλακόπουλος καί τά μέλη τής κυβερνήσεώς τουκατά τήν ήμέραν τής ορκωμοσίας τής κυδερνήσεως, τόν Οκτώβριο τοϋ 1924.

λάδα»18, ήταν έπόμενυ νά προκαλέση ισχυρή άν-τίδραση έκ μέρους τώ ν έλληνικώ ν άρχώ ν. Ή πρώ τηδίκη μελώ ν τοϋ κόμματος πού κατηγορήθηκαν γιάπροδοσία άρχισε στή. Θ εσσαλονίκη τήν Ιην Α ύγούστου 1925. Δ ώ δεκα άπό τά πιό έξέχοντα μέλη τήςΌ ργανώ σεω ς τής Θ εσσ αλονίκης βρέθηκαν στό

έδώ λιο τοΰ κατηγορουμένου. Έ να ς άπ’ αύτούς

ήταν καί ό Ν ίκος Ζ αχαριάδη ς ό μελλοντικός ήγέ-της τοΰ Κ Κ Ε . Κ ατά ή διάρκεια τής δίκης οί κομμου-νισταί έξεμεταλλεύθησαν είς τό έπαρκον τήν εύι-κα ιρία πού τούς έδίδετο γιά νά δώ σουν δσο τό δυνα-τόν μεγαλύτερη δημοσ ιότητα στό μακεδονικό σύνθημα. Ιδιαίτερα ό Ζαχαριάδης έδήλω σε μέ έξαιρετι*κή εύγλω ττία δτι τό κόμμα του ήταν ά ποφ ασισμ ένονά υποσ τήριξή τίς άποφάσ εις τής Κ ομιντέρν στόζήτημα τής Μ ακεδονικής καί Θ ρακικής άνεξαρτη-

Ό Γεώ ργιος Κονδύλης στήν τελετή τής ίδρύσεως τής'Αστυνομίας Πόλεων τό 1925.

σίας. Στούς κατηγορουμ ένους έπεβλήθησα ν ποιναίφυλακίσεω ς πού έκυμαίνοντο άπό 12 έως 18 μήνες.Σχεδόν δλοι βγήκαν άπό τή φυλακή άφοΰ έξέτισανμέρος μόνον τής ποινής τω ν.

Ά πό καθαρώ ς έθνικής άπόψεω ς ή δίκη ήτανσφ άλμα τακτικής. Ή διεξαγω γή της στή Θ εσσαλονίκη έδω σε τήν ευκαιρία στόν πα γκόσ μιο κομ

μουνισμό καί στούς αύτονομιστές τής ΙΜ ΡΟ νάίσχυρισθοϋν δτι ή έλληνική κυβέρνησις έπεδίδετοσέ διω γμούς «Μ ακεδόνω ν» πατριω τώ ν—άν καί δύομόνον άπό τούς 12 κατηγορουμένους είχαν γεν-νηθή στή έλληνική Μ ακεδονία, ένας Ε βρ αίοςόνόματιΣ απόρτα καί ό Γ ρηγόριος Π απανικολάου όόποϊος, άξίζει νά σημειω θή, είχε πολεμήσ ει γιά τήνένω σι μέ τήν Ε λλά δα π ριν άπό τό 1912.

Ή δεύτερη δίκη έγινε στήν Α θήνα Ό Π . Π ου-

18. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς , 7 Φ εβρουαρίου 1925.

λιόπουλος καί ό Σ εραφείμ Μ άξιμος ήσ αν οί δύοκυριώ τεροι κατηγορούμενοι. Φ αίνεται δτι κατά τήνδιάρκεια τής άνακρίσεω ς διαφ όρω ν μελώ ν τοϋ κόμ ματος οί άρχές είχαν μάθει δτι ό Μ άξιμος καίό Π ουλιόπουλος είχαν πάει στή Μ όσχα καίείχαν άποδεχθή τό σύνθημα περί «Α ύτονο

μίας».

Στίς 4 Ίανουαρίου 1926 λίγο πριν νά παρουσια-σθοϋν στό άκροατήριο όί δύο κομμ ουνισται ήγέ-ταικαί οί συγκατηγορούμενοίτω ν, ό Π άγκαλος έκή-ρυξε δικτατορία. Ύ πό καθεστώ ς στρατιω τικοϋ νόμου ή ύπόθεσις Π ουλιόπουλου - Μ αξίμου περιήλθεείς τήν δικαιοδοσία τοΰ Στρατοδικείου, πραγμα πούέσήμαινε δτι οί κατηγορούμενοι έπί έσχάτη προδο-σίςιήτο δυνατόν νά καταδικασθοΰν καίείς θάνατον.

Κ ατά τήν διάρκειαν τής δίκης τό κύριο έπιχεί-ρημα τής ύπερασπίσεω ς ήτο δτι οί Έ λλη νες κομ-μουνισταί διεκήρυτταν άπλώ ς τί έσκόπευαν νά κά

νουν μετά τήν άνοδό τους είς τήν έξουσία. Α ύτόίσχυρίσθη ή ύπεράσπισις δτι τό πολιτικό τους πρό

γραμμα καί τό πρόγμαμμα ένός κόμματος κρίνεταιάπό τόν λαό καί δχι άπό τά δικαστήρια. Ο ί Ε λλ η νικές άρχές, φ υσικά, θά έπρεπε νά ξέρουν δτι τόέπίχείρη μα αύτό ή ταν άβάσιμο. Τ ό ίδιο τό κόμμαείχε διακηρύξει έπισήμ ω ς, σέ άρκετές περιπτώ σεις,

δτι ό άποχω ρισμ ός τής Ε λληνική ς Μ ακεδονίας καί

Θ ράκης ήταν π ρ ο ϋ π ό θ ε σ ή ς γιά τήν άνοδό

του στήν έξουσ ία.1®.Ό διεθνής κομμουνισμ ός κατώ ρθω σε νά πείση

τόν καθηγητή Ώ λά ρ, διαπρεπή Γ άλλο ίστορικόκαί πρόεδρο τήν έποχή έκείνη τής άνθρω πιστικής«Έ νώ σεω ς γιά τήν Π ροστασ ία τώ ν Δ ικαιω μάτω ν τοϋ

Α νθρώ που κα ί τοΰ Π ολίτου», νά στείλη ένα μακροσκελές τηλεγράφ ημ α στόν Π άγκαλο μέ τό όποϊο τόν

έξώ ρκιζε νά μήν έπιτρέψη τήν έπιβολή θανατικήςποινής πού θά άποτελοΰσε, κατά τόν Ώ λά ρ «στίγμα γιά τήν Έ λλη νική Δ ικαιοσύνη καί τόν Π ολι

τισμό». Τ αυτοχρόνω ς ή διεθνής κομμουνιστικήΌ ργάνω σις MORE (Δ ιεθνής Ό ργάνω σις Β οή

θειας πρός τούς Έ ργάτες) ήλθε σέ έπαφή μέ έξέ-χοντας Γ άλλους δικηγόρους καί τούς έζήτησενά μεταβοϋν είς τήν Ε λλάδα γιά νά άναλάβουν τήν

ύπεράσπισι τώ ν δύο Ε λλή νω ν κομμουνιστώ ν. Δ ιάδικονομ ικούς λόγους τό δικα στήριο δέν έπέτρεψ εστούς Γάλλους δικηγόρους νά λάβουν μέρος στή

δίκη, άλλά έν τώ μεταξύ οί κομμουνισται είχαν κατορθώ σει νά παρουσιάσ ουν είς δλον τόν κόσμον τό

Μ άξιμο καί τόν Π ουλιόπουλο ώ ς θύματα πολιτικώ ν διω γμώ ν. Τ ελικά ή δίκη διεκόπη καί άνεβλήθη

έπ’ άορίστον.

19. Ίδε προηγούμενα.

Η Β Ο Υ Λ Η Κ Α Ι ΤΟ Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν ΙΚ Ο Ν Ζ Η Τ Η Μ Α

Μ ετά τήν άνατροπή τοΰ καθεστώτος τοΰ Π αγκάλου, ό Κ ονδύλης άπεφάσισε νά προκηρύξη βουλευτικές έκλογές, τόν Ν οέμβριο τοΰ 1926, μέ τό σύστημα τής άναλογικής. "Ο πω ς άνεφέρθη προηγουμένως τό σύστημα αύτό έδωσε στό Κ Κ Ε γιά πρώ τη

φορά τήν δυνατότητα νά άντιπροσω πευθή στό Κ οινοβούλιο. Ό ’Ελευθέριος Σταυρίδης πού έξακολου-θοΰσε νά διαχειρίζεται τις υποθέσεις τοΰ κόμματοςδιότι οί περισσ ότεροι άπό τούς άλλους ήγέτεςεύρίσκοντο άκόμη στήν φ υλακή ή στήν έξορία,άντελαμβάνετο πλήρω ς δτι τό νά περιληφ θή τόΜ ακεδονικό καί τό Θ ρακικό ζήτημα Ο τήν έκλογικήπλατφόρμα τοΰ κόμματος, θά ίσοδυναμοΰσε μέ παραίτηση άπό κάθε έλπίδα έπιτυχίας στίς έκλογές.

Ό Σταυρίδης καί γιά προσω πικούς λόγους, εϊχε

κάποια εύαισθησία πάνω στ’ αύτό, ειδικά, τό θέμα.Έ σκόπευε νά έκτεθή ώ ς υποψ ήφ ιος Κ αβάλας, στήΘ ράκη. Κ αταλάβαινε δτιοί πιθανότητές του θά ήτανκάτι περισσότερο άπό πενιχρές öv τολμοΰσε νάσυνηγορήση υπέρ τοΰ άποχω ρισμοΰ τής Θ ράκηςάπό τήν 'Ελλάδα.

'Ο Σταυρίδης άντελήφ θη έπίση ς δτιοί υποψ ήφ ιοιτοΰ κόμματος δέν ήταν δυνατόν νά βασίσουν τίς

έλπίδες τους γιά έκλογική έπιτυχία στήν υποστήριξη άποκλειστικά καί μόνο τώ ν μελώ ν τοΰ κόμματος. Σ ύμφω να μέ τά έπίσημα ά ρχεΐα τής Κ ομιν-

τερν,20 τό Κ .Κ .Ε . είχε τό 1926 κατά προσ έγγισιν2.500 μέλη. Ο ί υποψ ήφ ιοι συνεπώ ς είχαν άνάγκηάπό τήν ύποστήριξι δλω ν έκείνω ν πού χω ρίς νάείναι μέλη συμπαθούσαν τό κόμμα. Τά πρόσφ ατα

στρατιω τικά πραξικοπήμ ατα, ή άδυναμία τής οικονομίας νά συνέλθη κάτω άπό τό πρόσ θετο φ ορτίοένός καί ήμ ίσεος σχεδόν έκατομμυρίου προσφύγω νάπό τήν Μ ικρά ’Α σία καί ή άτέλειω τη διαμάχηάνάμεσα στά δύο μεγάλα πολιτικά στρατόπεδα,τούς βασιλόφ ρονες καί τούς φιλελευθέρους, γύρωάπό τό Κ αθεστω τικό, προσέφερε στούς κομμουνιστές

έδαφος άρκετά πρόσφορο γιά πολιτική έκμετάλλευσι υπό τήν προϋπόθεσι δτι έπί τοΰ παρόντος τουλάχιστον τό ζήτημα τής Μ ακεδονικής καί Θ ρακι-κής άνεξαρτησίας θά έμπαινε εις τό περιθώ ριο. Στίς9 Σεπτεμβρίου ό Σ ταυρίδης, έκτελώ ντας χρέη γραμ-ματέω ς, συνεκάλεσε σ ύσκεψ ι πού υίοθετησε έναέκλογικό πρόγραμμα, στό όποιο δέ μνημονευότανκ&ν τό «έθνικό ζήτημα».

Ό Σταυρίδης έκτιμώ ντας ρεαλιστικά τίς έκλογι-

20. A b r i d g e d R e p o r t , F i f t h , σελ. 268. Έ πίσ ηςΚ. I. Π ι ε ρ έ ν τ Σ έ σ τ ι μ Β σ ε μ ί ρ ν ι μ Κ ο γ κ ρ έ

σ ο μ, σελ. 216.

κές πιθανότητες τώ ν ύποψ ηφ ίω ν τοΰ κόμματος, έπέ-μεινε γιά τόν καταρτισμό ένός προγράμματος πούθά έχαρακτηρίζετο άπό μιά σχετική μετριοπάθεια,ώ στε νά μπορέση νά προσελκύση ένα ικανοποιητικό

άριθμό ψήφω ν.Π αρά τό γεγονός δτι τό πρόγραμμα αύτό περιέ-

λαββ καί άρκετά κοινω νικά καίοικονομικά αιτήματα

καθαρώ ς κομμουνιστικά, μ’ δλα ταΰτα δταν έπέ-στρεψ αν. στήν ’Α θήνα, ώ ρισμένοι άπό τούς φυλα

κισμένους ή έξόριστους ήγέτες πού άπελευθερώ -θηκαν άπό τόν Κ ονδύλη, έξέφρασαν έντονη δυσαρέσκεια γιά τήν μετριοπάθειά του. 'Υ πό τήν πίεσιέξτρεμιστικώ ν στοιχείω ν, συνήλθε ή όλομέλεια τής

Κ εντρικής ’Ε πιτροπής σέ κοινή σύσ κεψ ι μέ τήνκομμουνιστική νεολαία (Ο Κ Ν Ε) στήν ’Α θήνα,τόν ’Ο κτώ βριο, καί άπεκήρυξε τίς άποφάσεις τής9ης Δ εκεμβρίου ώ ς «έσφαλμένες, ρεφορμ ιστικές,

μέ δεξιά άπόχρω ση».21Ό Σταυρίδης δέν μποροΰσε πιά νά έπιβάλη είς

άπόψ εις του στό κόμμα., Κ αί δμω ς ό έλιγμός του νάάφ ήση έξω άπό τό έκλογικό πρόγραμμα τό «έθνικό

ζήτημα» άπεδείχθη έπιτυχημένος. Ά κόμα καί οίέξτρεμισταί μεταξύ τώ ν κομμουνιστώ ν ήγετώ ν άν-

τελαμβάνοντο δτιτό νά τό περιληφθή τώ ρα στιςπαραμονές τώ ν έκλογώ ν τό σύνθημα περί Μ ακεδονίας θά έστεροΰσε τούς υποψ ηφ ίους τοΰ κόμματος άπό τήν ύποστήριξι πού προσδοκούσαν σύμφω να μέ τό πολιτικό καί κοινω νικό τους πρόγραμμα.

Ό πω ς παρατηρήσαμ ε καί προηγουμένω ς στίςέκλογές πού διεξήχθησαν στίς 7 Ν οεμβρίου 1926,οί κομμουνισται ύποψ ήφ ιοι συνεκέντρω σαν 41.982ψ ήφ ους, 4,38 % τοΰ συνόλου. Ά πό τούς 10 κομ-μουνιστάς βουλευτάς, πού έξελέγησαν μέτό σύστημα

21. Ρ ιζ ο σ π ά σ τ η ς, 27 ’Ο κτω βρίου 1926.

Ό ’Αλεξ . Παπαναστασίου καί ό Ναύαρχος Κουντουριώ τηςσέ φωτογραφία τοΰ 1925.

'Κ Οικουμενική κυβέρνησις τοϋ 1927. Διακρίνεται δεύτερος έκ δεξιών ό Άν δρ έα ςΜιχαλακόπουλος, έν συνεχείφ οί Καφαντόρης, Ζαΐμης, Παπαναστασίου καί Μετσζδς.

τής άναλογικής, 8 άντιπροσώ πευαν έπαρχίες τής Μ ακεδονίας καί τής Θ ράκης. Ή ταν Α ναμφισβήτητα μιάσπουδαία πολιτική έπιτυχία γιά ένα κόμμα σέ νη-πιακή άκόμα κατάστασι. Κ αί δμω ς οί εύκαιρίεςπου τούς προσέφερε τό βήμα τής Β ουλής πετάχθη-καν κυριολεκτικά στόν κάλαθο τώ ν άχρήστω ν.Ό πω ς θά ένθυμήται ό άναγνώ στης, δταν έληξε ήμάχη άνάμεσα στούς λεγομένους «Λ ικ βινταριστές»

καί στή Σ ταλινική φατρία μέσα σ τό Κ Κ Ε μέ τήν ήττα

τώ ν πρώ τω ν, οί κομμουνισται βουλευταί μέσα στόΈ λλη νικό Κ οινοβούλιο έδέχθηκαν τήν έπίθεσι τώ νΣταλινικώ ν.

Έ κ πρώ της δψεω ς μπορεί νά φαίνεται περίεργοσ ’ έναν άμύητο, τό γεγονός δτιή ήγεσία του κόμματος στρεφ όταν έναντίον τώ ν Ιδίω ν τους τώ ν βουλευτώ ν πού τούς έκπροσω ποϋσαν στή Β ουλή. Δ ένπρέπει νά λησμ ονούμε δμω ς δτι ή Κ οινοβουλευτικήόμάδα τοϋ Κ Κ Ε άποτελοϋσε ένα Ιδιόρρυθμο πρόβλημα γιά τούς Σταλινιστές ήγέτες. Ά πό τούς

δέκα βουλευτάς μόνο ό Θ έος άνήκε στή Σ ταλινικήόμάδα. Τ ήν έποχή πού πήρα ν τό χρίσμ α τοΰ ύποψ η-φίου γιά τίς έκλογές τοΰ 1926 οί μετέπειτα βουλευ

ταί, οί «Κ ούτβηδες καί οί Χ ατζήδες» έξακολουθοϋ-σαν στά παρασ κήνια τήν πάλη τους γιά τήν έπι-κρά τησ ι. Κ ατά συνέπειαν αύτοί πού έχρίσθησα ν ώςύποψ ήφ ιοι, ά ποτελοϋσαν θά μποροϋσε νά πή κανείς, τήν παλαιά φ ρουρά. Τ ώ ρα πού οί σταλινισταίείχαν θέσει κάτω άπό τό σιδερένιο έλεγχό τους τόΠ ολιτμπυρώ , άπεφά σισαν νά έκβιάσουν τήν άπομά-κρυνσι τώ ν βουλευτώ ν αύτώ ν άπό τή Β ουλή. Γιά τό

σκοπό αύτό έξεμεταλλεύθησαν μιά όλόκληρη σειρά άπό εύκαιρίες κα ί εύνοϊκές γι’ αύτούς καταστάσεις. Σύμφ ω να μέ τούς κανονισμούς τής Β ουλήςοί βουλευταί έφ’ δσον είχαν έκλεγή νομίμω ς, κατείχαν καί διατηροΰσα ν τίς έδρες τω ν άνεξάρ-τητα άπό πολιτικές διαφ ω νίες μέ τήν ήγεσία τοΰκόμματός τω ν. Ό μόνος νόμιμος τρόπος γιά νά ά-πομακρυνθοϋν οί βουλευταί άπό τή Β ουλή, ήταν μιάένδεχομένη καταδίκη τους γιά κάποιο ποινικό παράπτωμα. Τ ό θέμα πού συνεκέντρω νε τίς περισσ ότερες πιθανότητες γιά νά τούς φέρη σέ δύσκολη θέσι,ήταν τό αίώ νιο «έθνικό ζήτημα». Τ ό Π ολιτμπυρώ

λοιπόν, γιά μιά φορά άκόμα, σήκω σε τή σημαία

τής Μ ακεδονικής καί Θ ρακικής άνεξαρτησίας.

Ο ί έλληνικές άρχές, μή έχοντας γνώ σιν τώ ν έσω -τερικώ ν διχονοιώ ν τοΰ κομμουνιστικοΰ κόμ ματοςκαί άδιαφ ορώ ντας γιά λεπτές διαλεκτικές διακρίσεις, έβλεπαν μόνο τό αποτέλεσμα, δηλαδή, τήνυποκίνησι ένός θέματος πού μπορούσε νά προκα-λέση τήν άπόσπα σι έθνικώ ν έδαφώ ν.

Ε ίναι σχεδόν έθιμο στήν έλληνική πολιτική

νά θεω ροΰνται οί έν τή Β ουλή ήγέται ένός κόμματος ώ ς οί εκπρόσω ποι και ένσαρκω ταί τώ ν σκοπώντου. Συνεπώ ς ή εύθύνη γιά τήν προκλητική στάσ ιτοΰ Π ολιτμπυρώ έπεσε στούς ώμους τώ ν κομμουνι

στώ ν βουλευτώ ν.Ή άντίδρασις τώ ν Ε λλή νω ν πολιτικώ ν ήγετώ ν

ήταν άκριβώ ς αύτή πού εϊχε προβλέψει τό Π ο-λιτμπυρώ . Σ τίς 7 Δ εκεμβρίου 1927 ό Θ εόδω ρος Τουρ-κοβασίλης, υπουργός τότε τής Δ ικαιοσύνης, κατέθεσε ενώ πιον τής Β ουλής καταγγελίαν έναντίον τώ ν

Β ουλευτώ ν Σ. Μ άξιμου, Κ . Θ έου, Έ λ. Σταυρίδη,

Ί. Β εντούρα, Ν . Κ υριακοπούλου, Ά . Σινόκα καίΜ πεχάρ Σολάν.

Μ όλις πριν άπό λίγες μέρες ό Ε ίσαγγελεύς Έ -φετώ ν εϊχε ζητήσει άπό τήν Β ουλή νά έπιτρέψ η τήνποινική δίω ξι τώ ν τριώ ν άλλω ν κομμουνιστώ ν βουλευτώ ν Γ. Π απανικολάου, Σ. Κ ω νσταντινίδη καίΑ . Χ αϊνόγλου μέ τήν κατηγορία τής ύπονομεύσεω ςτοΰ Συντάγματος. 22

Α ύτό έσήμανε τήν έναρξι μιας κάπω ς άσύνετηςέκστρατείας γιά νά άποβληθοΰν άπό τή Β ουλή οίκομμουνισται βουλευταί.

Ή άπαίτησις νά άρθή ή άσυλία τών κομμουνιστώ νβουλευτώ ν, ώ στε νά ύπάρξη δυνατότης ποινική ς τω νδιώ ξεω ς, ύπεστηρίχθη άπ’ δλα τά μέλη τής Κ υβερ-νήσεω ς Συνασπισμοΰ. Κ αί δμω ς δταν άρχισε ήσυζήτησις έπί τοΰ θέματος στή Β ουλή σ τίς 12 Δ εκεμβρίου 1927, αύτοί πού έλαβαν μέρος δέν άκολού-θησαν σαφείς κομματικές κατευθύνσεις. Α ύτή ήτανή πρώ τη φ ορά πού τό έλληνικό κοινοβούλιο συζητούσε τό κομμουνιστικό πρόβλημα στήν Ε λλά δαάνοικτά καί διεξοδικά. Ο ί δηλώ σεις αύτώ ν πούέλαβαν τόν λόγο, έδειξαν δτι υπήρχε άρκετή άγνοια

τοΰ θέματος. Ή συζήτησις έδειχνε ένα άπίθανοκράμα νευρικότητος άλλά καί άδιαφ ορίας, ένημε-ρώ σεω ς άλλά καί άγνοιας.

Ό Γεώ ργιος Λ αδάς, διακεκριμένος φιλελεύθεροςβουλευτής, έπέκρινε ώ ς έσφαλμένη τακτική τόνθόρυβο γύρω άπό τό θέμα τής Μ ακεδονικής άνε-ξαρτησ ίας, ένώ φυσικά τό κομ μουνιστικό κόμμα δέν

ήταν είς θέσιν νά άπειλήση ούτε κατά τό έλάχιστοτήν έδαφ ική άκεραιότητα τής χώ ρας. 'Υ πενθύμισε

22. Έ φ η μ ε ρ ί ς τ ώ ν Σ υ ζ η τ ή σ ε ω ν τ ή ς Β ο υ λ ή ς , Πρώτη Περίοδος, Δευτέρα Σύνοδος, 1927- 1928, σελ.

253 - 452.

στούς συναδέλφους του δτι οί κομμουνισται βουλευταί θά άντικαθίσταντο, κατά πασ αν πιθανότητα άπόάλλους κομμ ουνιστάς μέ άναπληρω ματική έκλογή.Τό μόνο άποτέλεσμα θά εϊναι,προσέθεσε, νά δημιουρ-

γήσω με «νέους ήρω ες καί νά τούς δοΰμε σέ λίγαχρόνια καί ύπουργούς».23

Ά πό τά 12 μέλη τής Β ουλής πού έλαβαν τόν λόγο,

Ο ΑλέΕ. Παπαναστασίου, ό I. Με τσΕδς καί ό ΠοναγήςΤσαλδάρης ένώ συζητούν τήν συγκρότησιν κυβερνήσεωςσυνεργασίας τόν Νοέμβριον τοϋ 1926. Ή κυβέρνησιςώρκίσθη τελικώς τήν 4ην Δεκεμβρίου μέ προκαθωρισμέ-vouc σκοπούς 1) τήν έπικύρωσιν καί τροποποίησιν τοΰκσταρτισθέντος ύπό τής τριακονταμελοϋς έπιτροπής τήςΔ ' Έθνοσυνελεύσεως Συντάγματος, 2) τήν έπαναφοράνείς τό στράτευμα τών άΕιωματικών πού είχαν άπομακρυν-θή άπό τήν Έπαναστατικήν κυβέρνησιν τοϋ 1922 καί τάςμετέπειτα κυβερνήσεις, 3) τήν άποκατάστασιν τοϋ κοινοβουλευτικού πολιτεύματος καί 4) τήν έΕυγίανσιν τής οικονομίας. Ή κυβέρνησις συνεργασίας εϊχε κριθή ώς ήμόνη λύσις μετά τό άποτέλεσμα τών έκλογών τής 7ηςΝοεμβρίου 1926, είς τάς όποίας κανένα κόμμα δέν έπέ

τυχε αύτοδύναμον πλειοψηφίαν.

έννέα έξεδηλώ θησαν κατά τής ποινικής διώ ξεω ς τώ ν

κομμουνιστώ ν βουλευτώ ν, κυρίω ς βασιζόμενοι στήσκέψ ιδτι τό νά άκολουθή ένα κόμμα πολιτική άντι-παθή στό λαό, δέν άποτελεΐ καί έγκλημα. Μ όνονένας βουλευτής, ό Ευάγγελος Μ αχαίρας, μ ίλησε μέτρόπο πού μαρτυροΰσε πραγματική κα τανόησι τώ ν

θεμάτω ν πού ύπεκρύπτοντο. Ό Μ αχαίρας ήτο εργάτης, πρώ ην γραμματεύς τής Γ ΣΕ Ε . ’Ε ξαιρετική κα-τάπληξι προΞ κάλεσε σ’ εκείνους πού πρόσεξαν τόλόγο τοΰ Μ αχαίρα ή γνώ μη δτι ή Κ .Ε. τοΰΚ Κ Ε γιά λόγους πού ήξερε ή ίδια, ήθελε νά προ-καλέση τήν ποινική δίω ξι τώ ν κομμουνιστώ ν βουλευτώ ν. Έ πέστησε τήν προσοχή τής Β ουλής στόγεγονός δτι ή Κ εντρική Ε πιτροπ ή είχε δημοσιεύσειέμπρηστικές προκηρύξεις μέ τό αίτημα τής άνε-

ξαρτοποιήσεω ς τής Μ ακεδονίας καί είχε όργανώ -

23. Α υ τό θ ι, σελ. 365.

σει προκλητικές διαδηλώ σεις έξω άπό τό κτίριοτής Β ουλής ένώ ήξερε πολύ καλά δτι οί ένέργειέςτης δέν ήταν δυνατόν παρά νά έξαγριώ σουν τούςβουλευτάς. «Ά κόμ η καί ό άφ ελέστερος τώ ν άνθρώ -πω ν γνωρίζει», συνέχισε ό Μ αχαίρας, «δτι άν τόκομμουνιστικό κόμμα ήθελε πραγματικά νά άποφ ύγητή δίω ξη τώ ν βουλευτώ ν του, θά είχε συμπεριφερθή

διαφ ορετικά, δέν θά εϊχε δημιουργήσει θόρυβο. Τ όΚ Κ Ε δέν δημιουργείθόρυβο δταν δέν τό συμφ έρει».24

Ό Μ αχαίρας έπεκαλέσθη άποσπάσματα άπό τόν«Ριζοσπάστη», γιά νά υποστήριξή τό έπιχείρημά του,άλλά πόσοι Έ λληνες πολιτικοί τής έποχής έκείνηςείχαν άνοίξει ποτέ τόν «Ριζοσπάστη» έστω καί μίαφορά ; Ά νεφέρθη στίς διαμάχες μεταξύ τής ήγεσίαςτοΰ κόμματος και τώ ν κομμουνιστώ ν βουλευτώ ν καιέκανε ειδική μνεία τού δτιό Μ άξιμος εϊχε προσκληθήνά έμφανισθή ένώ πιον τής Κ ομιντέρν καί είχε άρ-νηθή.«Ε ϊμαιπεπεισμ ένος», συνεπέρανε, «δτιτό κομ

μουνιστικό κόμμα δέν έπιθυμει πλέον τήν παρουσίατώ ν βουλευτώ ν αύτώ ν στό Κ οινοβούλιο. Π ιστεύωάκόμα δτι δέν πρέπει νά βοηθήσουμε έμεΐς τό κομμουνιστικό κόμμα νά πραγματοποιήσ η τά σχέδιά του». Ό Μ αχαίρας ήταν ό μόνος άπό δλους έκεί-νους πού πήραν μέρος στή συζήτησιπού ήταν πραγματικά ένημερω μένος, καί δμω ς ή όμιλία του δένκατώ ρθω σε νά έπηρεάση σέ ικανοποιητικό βαθμότή σκέψι τώ ν μεγαλοσχήμω ν ρητόρω ν πού τόν άκο-λούθησ αν στό βήμα. Π ροφ ανώ ς οί "Ε λληνες εκείνοι

1927. Η προδοτική πολιτική τοϋ ΚΚ Ε είς τό Ζήτημα τήςΜακεδονίας καί Θράκης άπασχολεί γιά πρώτη φορά σοβαρά τήν Έλλη νική Βουλή. Ανωτέρω ό Άλ εΕ. Παπαναστασίου ένώ κατευθύνεται πρός τήν Βουλή διά νά μετά-

σχη τής συζητήσεως.

πολιτικοί έθεω ροΰσαν τό λόγο ένός πρώ ην έργάτουάνάξιο τής προσοχής τω ν.

Α παντώ ντας στίς κατηγορίες ό Σεραφείμ Μ άξιμος, πού άνεγνω ρίζετο ώ ς ήγέτης τής κοινοβου

24. Α ύ τό θ ι, σελ. 452.

λευτικής όμάδος, άπέφυγε προσεκτικά νά πάρη σαφήθέσι έπάνω στό έθνικό ζήτημα. Λ ίγο πριν άπό τήνέναρξι τής συζητήσεω ς. ό Χ αϊτας εϊχε πληροφ ορή σει τούς κομμουνιστάς βουλευτάς δτι σύμφ ω να μέτήν άπόφ ασι τής Κ εντρικής Ε πιτροπής έπρεπε νάύποστηρίξουν θαρραλέα τό σύνθημα τής Μ ακεδονικής καί Θ ρακικής άνεξαρτησίας, «άνεξάρτητα άπό

τίς συνέπειες». Ό Μ άξιμος γνω ρίζοντας πολύ καλάτά έλατήρια πίσω άπό αύτή τήν άπόφασι, ήγνόησ ετήν υπόδειξιτοϋ Χ αϊτα. Έ ρω τηθείς άπό τόν Γεώ ργιο

Π απανδρέου, νά δηλώ ση ποιά είναι ή θέσις του στόΜ ακεδονικό ζήτημα, ό Μ άξιμος άπήντησ ε δτι τό

Κ Κ Ε εύνοοΰσε άπλώ ς τήν αύτοδιάθεσι καί δτι όδρος «άνεξαρτησία» δέν εϊχε χρησιμοποιηθή ποτέάπό τό κόμμα. Σ τίβες όλόκληρες άπό κομματικάέγγραφα άπεδείκνυαν τό άντίθετο.

Ό Ιω άννης Μ εταξας, έπέμεινε περισσ ότερο στόσημείο αύτό, μέ τό γνω στό του δυναμισμό καί έπι-

μονή.Μ Ε Τ Α Ξ Α Σ : Τ ι ένοείται δταν λέτε αύτοδιάθεσι;

Μ ήπω ς προτείνετε νά ρω τήσουμε τούς "Ε λληνεςκατοίκους τής Μ ακεδονίας, άν θέλουν νά έγκαταλει-

ψ ουν τήν Ε λλάδα :Μ Α Ξ ΙΜ Ο Σ : Δ έν μποροΰμε νά ρω τήσουμε μόνο

τούς "Ε λληνες, πρέπει νά ρω τήσουμε δλους τούς

Μ ακεδόνες.

Μ Ε Τ Α Ξ Α Σ : Μ έ άλλα λόγια θέλετε νά πήτε δτιθά έπρεπε νά ρω τήσω με δλους τούς κατοίκους τήςΜ ακεδονίας "Ελληνες, Σέρβους, άκόμη καί τούς

Β ουλγάρους, άν ή πλειοψ ηφ ία θέλη τήν αύτοδιάθεσι ή δχι καί άν ή πλειοψ ηφ ία θέλη τήν αύτοδιάθεσι, τότε θ’ άναγκάσετε τούς κατοίκους τής έλληνι-κής Μ ακεδονίας νά προσδεθοϋν στό άρμα ένόςνέου κράτους, μ’ δλο πού εϊναι δυνατόν νά έψήφ ισανέναντίον τής λύσεως αυτής; Ε ϊναι έτσι ή δέν εϊναι;

Ό Μ άξιμος άπέφυγε νά άπαντήση. Μ ουρμούρισεμασσημένα δτι δέν ήταν αρμ όδιος νά μιλήση γιάτά βόρεια σύνορα τής Ε λλά δος καίδτιδέν ήταν καλά

ένημερω μένος πάνω στό θέμα. Ώ μολόγησ ε πάντω ςδτι ή έλληνική Μ ακεδονία «κατοικεΐται κυρίω ς

άπό "Ε λληνες....... Κ αί μάλιστα προσέθεσε, «μέτήν έξαίρεσι μιας πολύ μικρή ς μειοψ ηφ ίας, δλοςσχεδόν ό πληθυσ μός εϊναι έλληνικός».25

Ό Μ άξιμος προφανώ ς παρέπαιε. Ό Α λέξανδρος Π απαναστασίου, ένας άλλος διακεκριμένοςφιλελεύθερος ήγέτης, παρετήρησ ε δτι «φαίνεταιπώ ς υπάρχεικάποια διαφ ω νία έντός τοϋ Κ Κ Ε έπίτοϋ

θέματος» καί έπέστησ ε τήν προσοχή τής Β ουλής στόγεγονός δτι «έξέχοντα στελέχη τοΰ κόμματος, δπω ςεϊναι ό Κ ορδατος καί άλλοι, είτε άπεβλήθησα ν άπό

25. Α ύ τό θ ι, σελ. 368.

τό κόμμα εϊτε άπεσύρθησ αν μέ τήν θέλησ ίν τω ν, άκριβώ ς έπειδή διαφ ω νούσαν έπίτοϋ ζητήματος τούτου».

Ό Μ άξιμος έκανε μία τελευταία ασθενική προσπάθεια νά συγκαλύψ η τήν διαμ άχη πού έμαίνετομέσα στό κόμμα του. «Τή σ τιγμή αύτή», είπε, «ύπερα-σπιζόμαστε τή γραμμή τοΰ κόμμ ατος καί δέν είμαστε διατεθειμένοι νά άνακατέψω με τίς ένδοκομ-

ματικές μας διαφ ορές στή συζήτησι αύτή ..». Τ ελείω σε τήν όμιλία του χω ρίς νά άπαντήση στήν έρώ -τησι, αν τό κομ μουνιστικό κόμμα εύνοοΰσε τόν άπο-χω ρισμό τής Ε λλη νική ς Μ ακεδονίας καί Θ ράκης.

Τά άλλα μέλη τοΰ κόμματος ακολούθησαν τήν

ίδια γενική κατεύθυνσι στίς όμ ιλίες τους. Συνεφώ -νησαν δτι ή Έ λλη νική Μ ακεδονία είχε έλληνικόκυρίω ς πληθυσμό, άλλά είχαν άντιρρήσεις ώ ςπρός τήν άνταλλαγή τώ ν πληθυσμώ ν, πού «είχεμεταβάλει τόν έθνικό χαρακτήρα τής Μ ακεδονίας».Ό Σταυρίδης άρνήθηκε νά λάβη τό λόγο μ’ δλο

πού τόν προσ εκάλεσε ό Π ρόεδρος τής Β ουλής.Σκεπτόταν κιόλας νά έγκαταλείψ η τό κόμμα. Ά π ’δλους τούς κομμουνιστάς βουλευτάς μόνον ό Θ έοςμίλησε σάν «πραγματικός κομ μουνιστής». Έ φ ερεάπό τό πεζοδρόμιο στό βήμα τής Β ουλής τά πιόφτηνά κομ μουνιστικά σ υνθήματα καίά ρχισε νά έκτο-ξεύη χυδαίες βρισιές έναντίον δλω ν τώ ν άλλω ν κομ

μάτω ν. Χ ρειάστηκε νά διακοπή ή συνεδρίασ ις γιά5 λεπτά γιά νά άποκατασταθή ή τάξις. Ή συμπεριφορά τοΰ Θ έου δημιουργείτήν σαφ ή έντύπω σι δτιπροσπαθούσ ε σκόπιμα νά έξαγριώ ση τή Β ουλή καί

νά άποξενώ ση άκόμα καίέκείνους τούς βουλευτάς πούήταν διατεθειμένοι νά ψ ηφ ίσουν κατά τής χορη -γήσεω ς άδειας γιά τήν ποινική δίω ξι τώ ν κομμουνιστώ ν βουλευτώ ν. Στούς ά μυήτους, ή έξοργιστική«παράστασις» τοΰ Θ έου ήταν τελείω ς άκατανόητη.Κ αί δμω ς άν τήν άντιμετω πίση κανείς σέ συνδυασμό μέ τίς σχέσεις του πρός τήν Σ ταλινική όμάδαπού έπιθυμοΰσε τήν άντικατάσ τασι τώ ν βουλευτώ ντοΰ Ενω μένου Μ ετώ που μέ άλλους πιό έμπιστουςκομμουνιστάς, ή συμπεριφορά τοΰ Θ έου έξηγεΐται

εύκολώ τατα.

Ή Β ουλή άνύποπτη έπαιξε τό πα ιχνίδι τώ ν Σταλινικώ ν. 126 βουλευταί έψήφ ισαν καί μέ σημαντική

πλειοψ ηφ ία άπέσυραν τήν βουλευτική άσυλία άπότούς κομμουνιστάς βουλευτάς. Ξ εχω ριστή ψ ηφ οφορία έγινε γιά κάθε ένα βουλευτή. Ο ί δύο ίσραηλϊ-τες βουλευταί άπό τή Θ εσσαλονίκη έλαβαν τόνμεγαλύτερο άριθμό δυσμενώ ν ψ ήφω ν, 95 πρός 31.Μ όνο ό Μ άξιμος γλύτω σε έπειδή δέν ένέκριναν τήνάρσι τής άσυλίας τά 2/3 τώ ν παρόντω ν τουλά χιστον26.

26. Π ρ α κ τ ικ ά τώ ν Σ υ ζ η τ ή σ ε ω ν , Π ρώ τη Π ερίοδος, Δ ευτέρα Σύνοδος, 1927 - 1928 (Ά θήναι, Έ θνικόν

Τ υπογραφ εϊον, 1928), Τομ. II, σελ. 299.

Κ αί δμω ς οί κομμουνισται βουλευταί δέν έδιώ -

χθησαν καί τελικά, άπεκατεστάθησαν. Τ ό μόνο άπο-τέλεσμ α τοΰ έπεισοδίου αύτοΰ, πού μπορεί νά χα-ρακτηρισθή τουλάχιστον ώς άτυχές, ήτο νά δοθήστούς κομμουνιστάς άφθονο καί έντυπω σιακόυλικό γιά προπαγάνδα.

Η Ν Ε Α Η Γ ΕΣΙΑ Κ Α Ι Τ Ο ΕΘ Ν ΙΚ Ο Ν Ζ Η Τ Η Μ Α

Στά 1945 ό Ζ αχαριάδης, σέ μιά έπίδειξικαθυστερημένου πατριω τισμοΰ, έδήλ ω σε: «Ά πό τό 1931πού άνέλαβα τήν ήγεσία του, τό έλληνικό κομμου-

Ό Αρχηγός τού Λαϊκού Κό μματος Παναγής Τσαλδάρηςκαί ό έκ τών στενωτέρων συνεργατών του Δημ. Μάζιμος,

κατά φωτογραφίαν τοϋ 1934.

νιστικό κόμμα άπέρριψ ε τό Σύνθημα τής Μ ακεδονικής καί Θ ρακικής άνεξαρτησίας, καί τώ ρα γιάμία άκόμα φορά δηλώ νει δτι ή Μ ακεδονία είναι καίθά μείνη έλληνική»27.

27. Λ α ϊ κ ή Φ ω ν ή , 25 ’Ο κτω βρίου 1945.

Π ροφανώ ς έβασίζετο στό γεγονός δτι ή μεγάληπλειοψ ηφία του έλληνικοϋ λαοΰ ήξερε έλάχισταπράγματα σχετικά μέ τό παρελθόν τοϋ κόμματος,συμπεριλαμβανομένης καί τής άποφάσ εω ς, καίμάλιστα ομοφώ νου, τής τετάρτης Ό λομ ελείας πούέλήφ θη ύπό τήν «νέα ήγεσία» τοϋ Ν ίκου Ζ αχα

ριάδη.

Ή τετάρτη 'Ο λομέλεια πού συνήλθε στή Χ αλκίδα τόν Δεκέμβριο τοΰ 1931, ήταν ούσιαστικά ήπρώ τη έπίσημ η συνεδρίασις τής λεγομένης νέας ή-γεσίας τοΰ Κ Κ Ε πού είχε διορισθή άπό τήν Κ ομ-ιντέρν τό προηγούμενο φ θινόπω ρο. Στή συνε-δρίασι αύτή ό άντιπρόσω πος τής Κ ομιντέρν, έναςΓερμανός κομ μουνιστής γνω στός μέ τό δνομα Γκροΰ-βε, άνεφέρθη στό α ιώ νιο έθνικό ζήτημα καί μαστίγω σε άλύπητα δλους τούς προηγουμένους ήγέτεςτοϋ κόμματος, χω ρίς έξαίρεσι, κατηγορώ ντας τόΚ Κ Ε δτι «δέν έπήρε ένεργό μέρος στόν έπαναστα-

τικό άγώ να γιά έθνική άπελευθέρω σι τώ ν λαώ ν πούκαταπιέζονται άπό τούς "Ε λληνες».28

Ά νταποκρινομένη στά έντονα λόγια τοΰ Γ κροΰβε,ή 'Ο λομ έλεια έψ ήφ ισε μία άπό τίς σαφ έστερες άπο-φάσεις πού διατύπω σε ποτέ τό Κ Κ Ε πάνω στό έθνικό θέμα.

«'Η Ε λλάδα είναι ένα ιμπεριαλιστικό κράτοςπού έχει καταλάβειμέ τή βία όλόκληρες περιοχέςκατοικημένες άπό άλλες έθνότητες (Μ ακεδονία καίΘ ράκη). Έ ν όνόματιτών βασικώ ν άρχώ ν τοΰ μπολ-

σεβικισμοΰ τό Κ ομμουνιστικό Κ όμμα τής Ε λλά δας

διακηρύσ σει γιά τή Μ ακεδονία καί τή Θ ράκη τόσύνθημα τής αυτοδιάθεσης πού συμπεριλαμ βάνεικαί τό χω ρισμ ό άπό τό Έ λλη νικό κράτος καί ύπο-στηρίζει ένεργά τόν επανασ τατικό άγώ να τοΰ πλη -θυσμοΰ τώ ν περιοχώ ν αύτών γιά τήν έθνική τουςάπελευθέ ρω ση ».29

'Η άπόφασις αύτή άπετέλεσε τή βάσι τής πολιτική ς τοϋ κόμματος γιά άλλα τριάμισυ χρονιά. Τ ήνάνοιξι δμω ς τοΰ 1935 έγινε μιά ριζική άλλα γή.

Έ πί μιά δεκαετία καίπλέον ή στάσις τοΰ Κ Κ Εγύρω άπό τό Μ ακεδονικό καί Θ ρακικό ζήτημαεϊχε άμαυρώ σει τήν εικόνα τοΰ κόμματος στά μάτιατοΰ έλληνικοϋ λαοΰ μέ μιά βαρειά σκιά προδοσίας.Γιά πολλούς "Ε λληνες, μέ άρ.στερίζουσες πολιτικέςκαί κοινω νικές άντιλήψ εις, ή σ υνεργασ ία μέ τούςκομμουνιστές παρουσιαζόταν τελείω ς άπεχθής, άκριβώ ς έξ αιτίας τής θέσεως πού εϊχε πάρει τό κόμμαστό ζήτημα τοΰ άποχω ρισμ οΰ έλληνικώ ν εδαφώ ν.Κ άθε σοβαρή προσ πάθεια νά ίδρυθή ένα Έ νιαιοΜ έτω πο έκ τώ ν κάτω καί έκ τώ ν άνω ήταν καταδικα

28. Π έ ν τ ε Χ ρ ό ν ι α , σελ. 42.29. Ν έο ς Ρ ιζο σ π ά σ τη ς , 5 Μ αρτίου 1932.

σμένη σέ άποτυχία έφ’ δσον τό κόμμα έξακολουθοΰσε

νά είναι τό κόμμα τής «προδοσίας».Τ όν ’Α πρίλιο τοΰ 1935 ή τρίτη 'Ο λομέλεια τής

Κ εντρικής Ε πιτροπής έγκατέλειψ ε έπίσημ α τόσύνθημα γιά μιά άνεξάρτητη Μ ακεδονία κα ί στήθέσι του υιοθέτησ ε τό σύνθημα «άπόλυτη ισότηταγιά τίς μειονότητες». Τ ό κόμμα είχε άνακαλύψ ει

ξαφνικά δτι «στό τμήμα τής Μ ακεδονίας πού βρίσκεται κάτω άπό έλληνικό έλεγχο έχουν έγκατα-σταθή "Ε λληνες πρόσ φυγες καί ή πλειοψ ηφ ία τοΰπληθυσμοΰ σήμερα εϊναι έλληνική. 'Η άλλαγή στήνέθνολογική σύνθεση τής έλληνική ς Μ ακεδονίας,σέ σ υ ν δ υ α σ μ ό μέ τ ό ν ά ν τ ιφ α σ ισ τ ι-κ ό κ α ί ά ν τ ιπ ο λ ε μ ικ ό ά γ ώ ν α , ά π α ι-τ ε ϊ τήν άντικατάσ τασ η τοΰ παλαιοΰ συνθήματος»30

Ή πρα γματική έξήγησις γιά τή μεταβολή τήςπολιτική ς τοΰ κόμμ ατος πάνω στό έπίμαχο αύτόθέμα εύρίσκεται στό υπογραμμ ισμ ένο τμήμα τήςπροηγουμένης παραγράφου. Ό ισχυρισμ ός δτι τόκόμμα έγκατέλειπε τήν θέσι του πάνω στό Μ ακεδονικό ζήτημα πού τήν είχε κρατήσει πεισματικάτόσον καιρό μόνο καί μόνο έπειδή άλλαξε ή έθνολογική σύνθεσις τής περιοχής, ή ταν τό λιγώ τεροάφέλής. 'Η άνταλλαγή τώ ν πληθυσμώ ν καί ή έγκα-τάσ τασ ις τώ ν προσ φύγω ν στή Μ ακεδονία είχαν μεταβάλλει τήν έθνολογική σύνθεσι τής περιοχήςτουλάχιστον δέκα χρόνια πριν δταν ό τουρκικόςπληθυσμ ός εϊχε φύγει γιά τήν Τ ουρκία καί οί "Ελληνες άπό τήν Μ ικρά Ά σ ία είχαν πάρειτήν θέσιτου.Ά κόμα καί ό Σεραφείμ Μ άξιμος, στή διαφω νία του

μέ τόν Μ ανουήλσκι στό 5ο Π αγκόσμιο Συνέδριοτής Κ ομιντέρν τό 1924, εϊχε άναγνω ρίσει δτι ήέλληνική Μ ακεδονία εϊχε έλληνικό πληθυσμό.Ό πραγματικός λόγος γιά τήν έγκατάλειψ ιτοΰ Μ α-κεδονικοΰ συνθήμ ατος ήταν ή άπόφ ασ ις τής Κ ομιν-

τέρν νά άποδυθή σέ μιά καθολική προσπάθεια γιάτό σ χηματισμό ένός ένιαίου Μ ετώ που έκ τώ ” κάτωκαί έκ τώ ν άνω . Σ τήν Ε λλά δα τό σύνθημα γ ci τήνάνεξαρτησία τής Μ ακεδονίας καί τής Θ ράκηςήταν τό πιό σοβαρό έμπόδιο γιά τή δημιουργίατοΰ Μ ετώ που. Ά λλ ά ένα Ε νια ίο Μ έτω πο εϊχε

πολύ μεγαλύτερη πολιτική σπουδαιότητα άπό όποια-δήποτε πλεονεκτήματα μποροΰσε τυχόν νά προσ -φέρη ή κομμουνιστική δημαγω γία άνάμεσαστούς «Μ ακεδόνες». Ο ί κομιτατζήδες τής ΙΜ ΡΟείχαν παύσει προ πολλοΰ νά σ υνεργάζω νται μέ τήνΚ ομιντέρν. Ή συνεργασία ΙΜ ΡΟ — Κ ομιντέρνεϊχε διαρκέσει μόνο λίγους μήνες τό καλο-

30. Δ έκ α Χ ρ ό ν ια Ά γ ώ ν ε ς, 1935 - 1945 (Δοκου-μέντα, Ε κδοσ ις Κ εντρικής Ε πιτροπ ής Κ Κ Ε , 1946) σελ. 66.’Εφεξής : Δ έκα Χ ρ ό νια Α γ ώ ν ες . Ίδε έπίσης Κ ομέπ,Ά ρ. 17, 1 Δ εκεμβρίου 1935.

****** msm ü b e ι

Ai έκλογαί της 25ης Σεπτεμβρίου 1932 έοήμαναν σοβαράν πτώσιν τοϋ κόμματος τώνΦιλελευθέρων τό όποιον έκέρδισε μόνον 100 έπί συνόλου 250 έδρών. Eic τούς έκ-λεγέντας περιελαμβάνοντο καί δέκα τοϋ ύπό κομμουνιστικόν έλεγχον λαϊκού μετώπου. Ή σύνθεσις τής Βουλής κσθίστα άναπόφευκτον τόν σχηματισμόν κυβερνήσεωςσυνασπισμού. Έπρ επε όμως νά προηγηθή ή άναγνώρισις τής Άβασ ιλεύτο υ Δημ οκρατίας έκ μέρους τοϋ Λαϊκού Κόμματος. Τούτο έγ ένετο τήν 3ην Οκτωβρίου 1932μέ έπιστολήν τοϋ Π. Τσαλδάρη πρός τόν Πρόεδρον τής Δημοκρατίας. ’Ανωτέρω τάμέλη τής Βουλής τοϋ 1932. Διακρίνεται ό Τσαλδάρης δεξιά είς τήν πρώτη σειρά.

Τέταρτος έΕ άριστερών είναι ό Θεμ. Σοφσύλης.

καίρι του 1924. Μ έ τή δολοφ ονία τοϋ Τ οντόρ Ά λε-ξανδρώ φ καί τήν άνοδο τοϋ Ίβάν Μ ιχαήλω φ σ τήνήγεσία τής ΙΜ ΡΟ ή αταίριασ τη συμμαχία κατέρ-ρευσε. Ό Μ ιχαήλω φ έγινε τό όργανο τής ιταλικήςέξω τερικής πολιτικής στά Β αλκάνια. Ο ί κομμουνι-σταί δμω ς, έπίάρκετά χρόνια μετά άπό τήν κατάρ-ρευσι τής εφήμ ερης «συμμαχίας» τω ν μέ τήν ΙΜ ΡΟ ,έξακολουθοΰσαν νά ελπίζουν δτι ή ύποστή ριξις έκμέρους τω ν τής «Μ ακεδονικής άνεξαρτησίας» θάκατώ ρθω νε νά ένισχύση τούς Β ουλγάρους κομμου-νιστάς καί νά έπεκτείνη τήν έπιρροή τους μεταξύ

τω ν «Μ ακεδόνω ν». Β αθμηδόν δμω ς άντελήφθησαν

δτι ύποστηρίζοντας τό σύνθημα γιά άνεξαρτοποίησ ιέξυπηρετοϋσαν α π λ ώ ς τούς άντικειμενικούς σκοπούςτώ ν ’Ιταλώ ν φασ ιστώ ν 31.

Κ αί έτσι τό σύνθημα έγκαταλείφθηκε. Τ ό Κ Κ Εέδέχθηκε τήν άλλαγή μέ ένα στεναγμό άνακουφί-σεω ς. "Ο πω ς θά δοΰμε ξαναγύρισε στά χρεοκοπημένα συνθήματά του πολλά χρόνια άργότερα στά1949, σέ στιγμές άπελπισίας, δταν περνοϋσε τήν σο-

βαρώ τερη κρίσι του.

31. Swire, op. cit., σελ. 34, 18Z-l»s, 215-242.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

ΤΟ “Μ Ο Ν Ο Λ ΙΘ ΙΚ Ο ΝΚ Ο Μ Μ Α ,,

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Ν Ε Κ Τ Ο Ν

Ε Π ΙΣΚ Ε Υ Α Ζ Ο Ν Τ Α Σ ΤΟ Υ Σ ΓΚ ΡΕ Μ ΙΣΜ Ε Ν Ο Υ Σ

Φ Ρ Α Χ Τ Ε Σ

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

Τ ά γεγονότα διαδέχθηκαν τό ένα τό άλλο μέ κινηματογραφ ική ταχύτητα τό φθινόπω ρο τοΰ 1931. Τ ονΣεπτέμβριο ήρθε στήν ’Α θήνα ό Α ουνατσάρσκι. 'Η

έκκλησ ις τής Ε ΕΚ Δ μέ τήν πρώ τη μνεία τής «νέαςήγεσίας» έκανε τήν έμφάνισί της στις αρχές Ν οεμ

βρίου. Π ριν άπό τό τέλος του Δ εκεμβρίου ή τέταρτη'Ο λομ έλεια τής Κ εντρικής ’Επιτροπής συνήλθε στήΧ αλκίδα.'Η λέξις «'Ο λομέλεια» άποτελοΰσε εύφη-μ^σμό. Τά περισσότερα στελέχη τής Κ εντρικήςΕ πιτροπής πού είχε έκλεγή άπό τό Τ έταρτο Τακτικό Συνέδριο δέν ήταν πλέον παρόντα ή είχανέγκαταλείψ ειτήν ένεργό δρασι. 'Η Τ έταρτη 'Ο λομέλεια ήταν σε τελευταία άνάλυσι, ή πρώ τη συγκέν-τρω σις τω ν ύπολειμμάτω ν τής Κ εντρικής Ε π ι

τροπής κάτω άπό τον έλεγχο τής νέας ήγεσίας.Δ έν είναι εκπληκτικό τό δτι ό εκπρόσω πος τής Κ ομ-ιντέρν, ό Γκροΰβε, έπαιξε ενα έξαιρετικά ένεργόρόλο στήν 'Ο λομέλεια. Έ πετέθη μέ βιαιότητα έναν-τίαν ολω ν τω ν προηγουμένω ν ήγετώ ν )ΐα τις φατριαστικές των διαμάχες «πού παραβίαζαν τήν διεθνήπειθαρχία» καί ένετόπισε τά σφάλματά τω ν πού είχαν προκαλέσει «τήν άποτυχία τω ν μαζικώ ν άγώ νωντού κόμματος»1

'Ο Γκροΰβε συνέχισε μέ τον ισχυρισμό δτι έπτάολόκληρα χρόνια άφ’ ίκου ή λέξις «μπολσεβικο-

ποίησις» είχε κάνει τήν έμφάνισί της στις κομματικές άποφ άσ εις, τό κόμμα δέν είχε άκόμη ολοκληρώ σει τήν έφαρμογή της. Ό άντιπρόσω πος τήςΚ ομιντέρν έτόνισε οτι ή ΐδρυσις «Ε νω μένης Μ ο-λιθικής Ή γεσίας», ή όργάνω σις πυρήνω ν στά έργο-στάσια, καί ή δημιουργία «παράνομου κομματικούμηχανισμού» άποτελοϋσαν τις τρεις άπαραίτητες

προϋποθέσεις γιά μιά επιτυχημένη μπολσεβικο-ποίησ ι. ’Εξήγησ ε οτι ή δημιουργία παράνομουμηχανισμ ού δέν έσήμαινε τήν κατάργησι τής νό

1. Π έν τε Χ ρ ό νια , σελ. 31- 40 .

μιμης κομ ματικής λειτουργίας. Τό κόμμα , έτόνισε,πρέπει πάντα νά είναι εις θέσιν «νά συνδυάζη νόμ ιμες καί παράνομες μεθόδους δράσ ης».2

Τό γεγονός οτι ή νέα ήγεσία είχε «διω ρισθή» άπότήν Κ ομιντέρν, όπω ς έγραφ ε ό Γιάννης Ζ εύγος μέτόση ειλικρίνεια στά 1936, δέν εμπόδισε τις τακτικές

κομματικές οργανώ σεις άπό τοΰ νά δηλώ σουν όμο-φώ νως μέ άποφ άσεις έπί άποφάσεω ν τήν άπόλυτηεμπιστοσύνη τους στή νέα αύτή ήγεσία. “Α ν καί ό

Ζ αχαριάδης χρειάστηκε περίπου δύο χρόνια γιά νάέμφ ανισθή άπροκαλύπτω ς ώ ς «ό ’Α ρχηγός», τό κόμμαείχε πιά ξεκινήσει στήν πορεία του γιά νά γίνη γνήσια μονολιθικό. Α ύτό βέβαια δέν έπετεύχθη εν μιανυκτί. Π ριν νά συμπληρω θή ή έφαρμογή τής μπολσε-

βικοποιήσ εω ς, ή νέα ήγεσία δέν μποροΰσε νά δεχθήτήν σύγκλησ ι κομματικοΰ- Συνεδρίου. «Τό κόμμα»έτονίζετο σ’ ένα κύριο άρθρο πού δημοσιεύθηκε στο«Ν έο Ριζοσπάστη», «άποξενω μένο άπό τις μάζες, νικημένο καί τσακισμένο άπό τήν εγκληματική πάλητω ν φατριώ ν δέν μπορεϊ νά συγκαλέση Συνέδριο

τώ ρα».3Σύμφω να μέ τή διαπίστω ση τής τετάρτης Ό λομε-

λείας «τό έπόμενο Συνέδριο δέν θά πρέπει νά μετα-βληθή σέ στίβο φατριαστικώ ν άγώ νω ν άλλά θά πρέπει νά στηριχθή στις συγκεντρω τικές προσπάθειες

ένός Ε νω μένου καί Μ ονολιθικοΰ Κ όμματος».4

Ή νέα ήγεσία έχρειάζετο χρόνο «γιά νά έφαρ-μώ ση τις άρχές ένός πραγματικά μπολσεβικικοΰδημοκρατικού συγκεντρω τισμού στήν κομματική ζω ήσέ μία έκτασι χω ρίς προηγούμενο στήν ιστορία τοΰέλληνικοΰ κομμουνιστικοΰ κόμματος». Α υτός όδημοκρατικός συγκεντρω τισμός είχε άναφ ερθή άρ-

2. Α υ τό θ ι, σελ. 41.3. Ν έο ς Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 17 Δεκεμβρίου 1931.4. Π έν τε Χ ρ ό ν ια , 2η Έ κδοσις, σελ. 37 Ε φεξής

τά στοιχεία προέρχονται άπό τήν 2η ’Έ κδοσ ι έκτός εάν γίνεται ειδική μνεία τής 1ης.

κετές φορές εις τό πα ρελθόν ώς ή βασ ική όργανω τικήάρχή του Κ Κ Ε.

Ο ί άδιάκοπες διαμάχες τω ν προηγουμένω νχρόνω ν είχαν άποδείξει οτι τό κόμμα έπασχετόσ ο άπό έλλειψ ι «δημοκρατίας» δσο και από έλ-

λειψ ι συγκεντρω τισμού. Ή νέα ή γεσία ήλπιζε νάδιορθώ ση τις έλλείψ εις αύτές είσάγοντας «τον πραγ

ματικά μπολσεβίκικο δημοκρατικό συγκεντρω τισμό» σ τον όποιον ό συγκεντρω τισμός άποτελοϋσετό σπουδαιότετο συστατικό.5

Μ ία άπό τις πρώ τες ένέργειες τής Ν έας 'Η γεσίας

Ό TsibpYioc Κ αφ σντάρης τοποτηρητήα του Έ λ. Β ενι£έ-λου sic τό Κ όμμα τώ ν Φ ιλελευθέρω ν μέχρι τό 1928.

ήταν ή έπιστροφ ή στή συστηματική έκμετάλλευσιτώ ν «καθημερινώ ν προβλημάτω ν». Στά πρώ τα δύοχρόνια τής «τρίτης περιόδου», τά κομμουνιστικά

συνθήματα γιά τήν υπεράσ πισι τής Σοβιετικής Έ -

5. Ίδ έ Μ π ο λ σ ά γ ια Σ ο β ιέ τ σ κ α γ ι α Έ ν τ σ ι-κ λ ο π ε ν τ ία Τ όμ. XII, 1954. σελ. 655 - 656. Ε πίσ η ς ίδέ τονΚ αταστατικό Χ άρτη τοϋ 1961 τοΰ Κ Κ . Σ οβιετικής Έ νώ σεω ς.

νώ σεω ς είχαν άφήσ ειτις μάζες δλου του κόσμ ου σ χεδόν τελείω ς άσ υγκίνητες. Ή ένδεκάτη 'Ο λομ έλειατής Ε Ε Κ Δ άναγκάσθηκε κάτω άπό τήν πίεσιτώ ν πραγματικώ ν δεδομένω ν νά παραδεχθή οτι τά κομμουνιστικά κόμματα θά έπρεπε νά συνδυάσουν «τον

αγώ να τω ν γιά τήν δικτατορία τοϋ προλεταριάτουμε τον άγώ να γιά τις καθημερινές ανάγκες τώ ν έργα-

τώ ν».6Ή νέα ήγεσία του Κ Κ Ε προσηρμόσ θη μέ άξιο-

σημείω τη ταχύτητα καί έδω σε τό σύνθημα γιά τήνάλλαγή κατευθύνσεω ς. Σ έ ψήφ ισμ ά της διεπίστω σεοτι «ή παραμέληση τώ ν άμεσω ν άναγκώ ν τώ ν εργατώ ν και τώ ν άγροτώ ν, ή άρνηση νά ήγηθοϋμε και νάόργανώ σουμ ε τούς έργάτες και νά ευρύνουμε τάαιτήματα αυτά θά πρέπει νά θεω ρηθή σάν άσυγχώ -ρητος όππορτουνισμός».7

Ή ύποστήριξις τοϋ Κ Κ Ε πρός τούς έργάτες γιάτή λύσι τώ ν καθημερινώ ν προβλημάτω ν τους, είχεώ ς άντικειμενικό σκοπό, πού άλλω στε δεν τονέκρυβαν οί κομ μουνισταί, «νά κερδίσομ ε μέ τό μέ

ρος μας τούς έργάτες πού είναι άκόμη κάτω άπό τήνεπιρροή τώ ν πρακτόρω ν τοΰ ταξικοΰ έχθροΰ, νάτούς προσελκύσω με στο δρόμ ο τώ ν έπαναστατικώ νάγώ νω ν, νά έξουδετερώ σω με τις ώργανω μένες βά

σεις τώ ν κα πιταλιστώ ν μέσα σ τις μάζες». Γ ιάνά χρησιμοποιήσω με μιά προσ φ ιλή έκφρασι τώ νκομ μουνιστώ ν, ό άποφ ασιστικός «κρίκος» τήν εποχή εκείνη ή ταν ή άπόκτησ ις δυνάμεως μέ τήν έκμετάλλευσι τώ ν οικονομικώ ν καί κοινω νικώ ν πρ οβλη μάτω ν πού είχε δημ ιουργήσει τό μεγάλο άμερι-κανικό οικονομικό κράχ.

Κ αθώ ς τά κύματα τής οικονομ ική ς κρίσεω ς έφθα-σαν σ τήν Ε λλάδα τά πρώ τα χρόνια τής δεκαετίας1930—1940, τά οικονομικά έπιτευγματα πού είχανπραγματοποιηθή κατά τά πρώ τα δύο χρόνια τής δια-

κυβερνήσεω ς Β ενιζέλου εξουδετερώ θηκαν τελείω ς. 'Ηάνεργία καί ό πληθω ρισμ ός έπληξαν τά πιο άδύναταστρώ ματα τοϋ πληθυσμού. Δ έν χρειάζεται μεγάληφαντασία γιά νά ά ναληφ θή κανείς οτιτά κα θημ ερινάοικονομικά προβ λήμ ατα τώ ν έργατώ ν προσέφ ερανστο κομμουνιστικό κόμμα άπειρες ευκαιρίες γιά

πολιτική διείσδυσ ι. Υ ιοθετώ ντας λοιπόν τά πρακικάαιτήματα τώ ν άγροτώ ν καί έργατώ ν οί κομμουνισταίάποκτοΰσ αν νέες δυνατότητες διευρύνσεω ς τώ ν έπα-φώ ν τους μέ τις «μάζες» γιά νά όδηγήσ ουν τό κόμματους εξω άπό τήν πολιτική άπομόνω σι. Ή στροφήαυτή άποτελοϋσε μία άρκετά πρακτική ένέργειαδιότι άντικαθιστοϋσε τήν τυφλή τήρη σι άφ η-

ρημένω ν θεω ριώ ν μέ τήν ρεαλιστική άντιμετώ-πισι τής πραγματικότητος. Α ύτό δέν ση μαίνει όμω ς

6. Τ έ ζ ισ ι, XI, σελ. 18.

7. Π έ ν τ ε Χ ρ ό ν ια , σελ. 19.

ότι έπήλθε καί πραγματική μεταβολή στίς επαναστατικές μεθόδους ή στούς αντικειμενικούς σκοπούςτου κομμουνιστικού κόμματος. Στό κεντρικό ζήτηματοϋ Ε νιαίου Μ ετώ που ή γραμμή τοΰ κόμματος δπω ςκαί ή γραμμή τής Κ ομιντέρν παρέμεινε αμετάβλητη,

«Ε νω μένο Μ έτω πο έκ τώ ν Κ άτω ».8

Γιά ένα πεπειραμένο κομμουνιστή, ό δρος «Ε νω μένο Μ έτω πο» έχειιδιαίτερο καί σαφές περιεχόμ ενο.Μ πορεί νά ύποδυθή δύο μορφές : «Ενω μένο Μ έτω πο έκ τώ ν Κ άτω » καί «Ε νω μένο Μ έτω πο έκτώ ν Κ άτω καί έκ τώ ν Ά νω ». Ό πρώ τος δρος άναφέ-ρεται στίς προσπάθειες ένός κομμουνιστικοΰ κόμ ματος νά προσελκύση τήν ύποσ τήριξι τώ ν κατω τέρω ν καί μεσαίω ν τάξεω ν καί νά διεισδύση στίς ύπάρ-χουσες μή κομμουνιστικές οργανώ σεις καίκοινω νικέςόμάδες. Ο ίπροσπάθειες αύτές θεω ρητικώ ς δέν σταματούν ποτέ καί δέν ύπόκεινται σέ άλλαγές τακτικής.Ό δρος «Ε νω μένο Μ έτω πο» άποκτα πολιτική σημα σία πρω τίστω ς στή μορφή τοΰ «Ε νω μένου Μ έτω -που έκ τώ ν Κ άτω καί έκ τώ ν Ά νω ». Ή δεύτερηαύτή διαδικασ ία άναφέρεται στήν συνεργασίαένός κομ μουνιστικοΰ κόμματος μέ τούς ήγέτεςάλλω ν πολιτικώ ν κομμ άτων ή έργατικώ ν όργανώ -σεων, βάσει ένός προγράμματος τό όποιον άπο-δέχονται καί τά δύο μέρη καί τό όποιον περιλαμ βάνει ένα μίνιμουμ αιτημάτω ν ένώ τά γνω στά

κομ μουνιστικά συνθήματα συνήθω ς δέν περιλαμ βάνονται στό πρόγραμμα αύτό. Σ τήν περίπτω σι αύτήοί πράκτορες τοΰ κόμματος κάνουν κάθε προσπά

θεια νά διεισδύσ ουν σ τίς «συμμαχικές» όργανώ σειςέπεκτείνοντες τήν «μαζική βάση» τοΰ κόμματος είςβάρος τώ ν «συμμάχω ν». Σύμφω να μέ τή διατύπω σιένός παλαιοΰ μπολσ εβίκου, τοΰ Ζ ηνόβιεφ πού μαςέδω σε τήν παραπάνω άνάλυσι τής τακτικής του Ε νω μένου Μ ετώ που, ή κομ μουνιστική αύτή φόρμουλα«δέν είναι μέθοδος γνήσιου πολιτικοΰ συνασπισμ οΰάλλά στρατηγικός ελιγμός»9

'Η Ν έα 'Η γεσία μέ τήν άπόφασι της τής 28ηςΔ εκεμβρίου 1931 πάνω στό θέμα τής «ένότητας»,έκάλεσε τις έργατικές ’Ο ργανώ σεις πού εύρίσκοντο

κάτω άπό κομμ ουνιστικό έλεγχο νά φέρουν «κάτωάπό τή σημαία τοΰ άγώ να γιά τά αίτήματά τω ν δχιμόνο τούς έργάτες πού άνήκουν κιόλας στίς άντι-δραστικές έργατικές όργανώ σεις άλλά καί τίς μάζεςτώ ν άνοργάνω τω ν έργατώ ν».

Τ ό όργανο πού θά χρησιμοποιοΰσ αν γιά τό σκοπόαύτό ήταν οί περίφ ημ ες «’Επιτροπές τοΰ 'Ε νω μένουΜ ετώ που», πού ήλέγχοντο άπό κομμουνιστικές «φρά

8. Α ύ τό θ ι, σελ. 39.

9. A b r i d g e d R e p o r t , F i f t h , σελ. 29.

ξιες» καί είχαν μέλη άπό διάφ ορες έργατικές όργα-νώ σεις καί πολιτικά σ υγκροτήματα.

ΤΟ Α Λ Φ Α Β Η Τ Ο Τ Η Σ Κ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣ Τ ΙΚ Η ΣΟ Ρ Γ Α Ν Ω Σ Ε Ω Σ

Ή Ν έα Ή γεσία είχε ένοχληθή φανερά άπό τό

γεγονός δτι τά προηγούμενα χρόνια ένας μεγάλοςάριθμός οικονομικώ ν άπεργιώ ν εϊχεν έπί κεφαλής’Ο ργανώ σεις πού έχαρακτηρίζοντο άπό τούς κομμουνιστές ώ ς άντεπαναστατικές σοσ ιάλ - φασιστικέςκαί τροτσκικές — φασ ιστικές. Σέ άπλούστερη δια-τύπω σι τό νέο Π ολιτμπυρώ άνεγνώ ριζε μέ πλά γιοτρόπο δτι οί έκκλή σεις γιά γενική πολιτική άπεργία, γιά τήν ύπεράσπισι τής Σ οβιετικής Έ νώ σεω ςκαί τά τοιαΰτα, δέν είχαν κατορθώ σεινά έντυπω σιά-σουν τούς "Ε λληνες έργάτες. Ά ντιθέτω ς οί τελευταίοι αύτοί είχαν καταφύγει πρός τούς «ρεφορμι-στές» ήγέτες πού συγνεκέντρω ναν τίς προιπα Ο πές

Συνέδριο Ειρήνης στούς Δελφούς τό 1931. Ό Πρόεδροςτοϋ Συνεδρίου ΆλεΕ. Παπαναστασίου (τρίτος έΕ άριστε-

ρών) μέ συντροφιά ειρηνιστών.

ίω ν πρός τήν βελτίω σι τώ ν συνθηκώ ν ζω ής τώ νέργατώ ν. Ά κό μα καί περιορισμένες έπιτυχίες τώ νρεφορμιστικώ ν όργανώ σεω ν γιά τήν βελτίω σι τοΰβιω τικοΰ έπιπέδου τώ ν έργαζομένω ν έθεω ρήθησ αν

άπό τούς κομ μουνιστάς ώ ς πλήγμα έναντίον τοΰ κύρους καί τής μελλοντικής προοπτικής τοΰ κόμματοςτω ν. Δ έν είναι έκπληκτικόν, λοιπόν, τό δτι τό Π ολιτ-

μπυρώ στή σύσκεψί του τής 28ης Δ εκεμβρίου 1931

έξαπέλυσε μιά βίαιη έπίθεσι έναντίον τώ ν μή κομμουνιστώ ν έργατικώ ν ήγετώ ν. «Ο ί κομμουνιστικές φράξιες μέσα στίς ρεφ ορμιστικές όργανώ -σεις» ύπαγόρευε τό Π ολιτμπυρώ , «πρέπει νά τεθοΰνέπί κεφαλής τώ ν έργατώ ν στόν άγώ να γιά· τά αίτήματά τω ν, νά ένισχύσ ουν τίς τάξεις τω ν, νά ξεσκεπάσουν τούς αντιδραστικούς ήγέτες καί νά άπο-καλύψ ουν τόν πραγμα τικό τους ρόλο καί νά φέρουν

τήν πλειοψ ηφ ία τών 'Ελλήνω ν έργατώ ν κάτω άπότή σ ημ αία τής ταξική ς πά λης καί τής έπαναστατι-κής τακτικής». Τ ό Π ολιτμπυρώ , σύμφω να μέ τούς

κανόνες τακ τική ς τοΰ «Ε νω μένου Μ ετώ που έκ

τω ν Κ άτω », διεκήρυτε οτι ή έργατική ένότης θάάπρεπε νά έπιτευχθή «μέ βάσι τον έπανασ τατικό ταξικό άγώ να έναντίον τώ ν έργοδοτώ ν καί του κράτους τω ν καί ένάντια στους πουλημ ένους πράκτορες τω ν, δπω ς είναιοί σοσιαλφασ ίστες, οί λικβιντα-ριστές, οί τροτσκιστές φασίστες καί οί λεγόμενοιάνεξάρτητοι ήγέτες.»10. Τ ό Π ολιτμπυρώ έν κατα-

κλεΐδι, έδήλω νε μεγαλόστομα οτι «αυτοί οί άντι-δραστικοί εργατοπατέρες δέν έχουν θέσι στις τάξεις του έπανασ τατικοΰ στρατοπέδου». Π ριν περά-σουν δύο χρόνια, τό ίδιο Π ολιτμπυρώ άκολου-θώ ντας νέες όδη γίες τής Κ ομιντέρν, θά άπηύ-θυνε υποκριτικές εκκλήσεις γιά συνεργασία11πρός δλους έκείνους πού τό Δ εκέμβριο του 1931 «δένείχαν θέση στις τάξεις τοϋ έπαναστατικοΰ στρατοπέδου».

Ά ν καί ή έκμετάλλευσις τω ν καθημερινώ ν αιτημάτω ν τώ ν έργατών έπρόκειτο, κατά τις προσδο

κίες τώ ν κομμουνιστώ ν νά προω θήσ η «τήν ένότητα

Οί στρατηγοί Κονδύλης (δεζιά) καί Κ. Μανέττας (άρι

α τερά ) τό 1932 οτε ό Μσνέτταα ένθαρρυνθεία καί άπό τόΚόμμα τών Φιλελευθέρων προέβη στήν συγκρότησι ένόο«Στρατιωτικού Συνδέσμου» μέ σκοπό νά παρεμποδίσητήν άνοδο τού Λαϊκού Κόμματος στήν εξουσία έφ' όσον

δέν θά άνεγνώριΖε άνεπιφυλάκτως τήν Αβασίλευτο.

τής έργατιας» οί κομ μούνισταί ήταν έναντίον τής«τεχνητής», σύμφω να μέ τήν φ ράσ ιν τω ν, «άφοσίω σηςστήν ιδέα τής ένότητας». Τ ό μ όνο είδος «ένότητας»πού ήθελαν ήταν ή «έπανασ τατική ένότητα», ήσυγκέντρω σις «τώ ν μεγάλω ν μαζών τώ ν έργατώ ν κά

10. Π έ ν τ ε Χ ρ ό ν ι α , σελ. 44-46.11. Ρ ι ζ ο σ π ά σ τ η ς , 9 Σ επτεμβρίου 1934.

τω άπό τό λάβαρο τής ταξική ς πά λης γιά τήν άνα-τροπή του καπιταλισμού». Σ έ δλους έκείνους πούθά μπορούσαν νά παραπλανηθοϋν άπό τήν κομμουνιστική έκκλησι γιά ένότητα, τό Π ολιτμπυρώ άπηύ-θυνε μιά ασυνήθιστα ειλικρινή καί σαφή προειδο-

ποίησ ι. «Ή ένότητα γίνεται έπαναστατική», έγραφαν «μόνον δταν οί κομ μουνιστές έχουν στά χέρια

τους τον άπόλυτο έλεγχο πάνω στις ένω μένες μάζες».«Συμφέρει τις εργαζόμενες τάξεις νά έχουν έπί

κεφαλή ς επαναστάτες κομμ ουνιστές έργάτες Ε μείς δέν είμασ τε μικροα στοί δημοκράτες, είμαστεέπαναστάτες. 'Ο ποτεδήποτε γεννηθή τό ζήτημα πώ ςπρέπει νά όργανω θοϋν οί έκλογές μέσα στις έργα-τικές όργανώ σεις, έμεΐς εύνοοΰμε τον τρόπο πούέξασ φαλίζει τήν έκλογή μιδς ομοιογενούς Ε πιτρο πής έπαναστατώ ν έργατώ ν».

Έ άν κανένας, άκόμα καί μετά άπό αύτή τή δή-λω σι, είχε τήν άφέλεια νά πιστεύη δτι ένότης έσή-

μαινε ισότητα γιά τις ομάδες πού συμμετείχαν, τόΚ Κ Ε ά πέρριπτε κάθε τέτοια «άπαράδεκτη έκδοχή»λέγοντας : «πρέπει νά συντρίψ ω με τήν ιδέα δτι θάμπορούσε νά ύπάρξη ισότητα άνάμεσα στις διάφ ορες όμάδες. ’Ε μείς διεκδικούμε πάντοτε τήν ήγεσίατής έργατικής τάξης».12

Α υτό δέν ήταν ρητορική ύπερβολή . Ή άπαίτησιςγιά αποκλειστική μονοπώ λησι τής ήγεσίας είναι μίαάπό τις συνεπέστερες άντιλήψ εις τής κομ μουνιστική ςιδεολογίας καί έπιβεβαιώ θηκε γιά μία ακόμη φοράμέ τρόπο πού δέν έπιδέχεται άμ φ ισβ ήτησι συό πρό

γραμμα τοϋ 1961 τού Κ .Κ .Σ .Ε . Στά 1931 ό Ν ίκοςΖ αχαριάδης έκπαιδευμένος μέ τον λενιστικό - σταλι-νιστικό τρόπο τοϋ σκέπτεσθαι διέγραφε μιά φ ιλόδοξη πορεία γιά τό κόμμα του. Γιά νά ύλοποιηϋοϋνκαί νά γίνουν πραγματικότητα αυτοί οί άπώ τεροισκοποί τό κόμμα είχε άνάγκη, ώ ς είπε, άπό κατάλλη λη όργάνωσι.

Κ αί σ’ αύτό άφιέρω σε τις προσπάθειές του κατά τά έπόμενα χρόνια..

"Ο ταν ή Ιαπ ω νία εισέβαλε στή Μ αντζουρία τονΦ εβρουάριο τού 1932, τά κομμουνιστικά κόμματα

δλου τοϋ κόσμου, κινητοποιήθηκα ν γιά νά δημ ιουργήσουν άτμόσφ αιρα πολεμικής ύστερίας. Ή έπι-θετική ένέργεια τής ’Ιαπω νίας έρμηνεύτηκε άπό τήνήγεσία τής Κ ομιντέρν ώ ς ή πρώ τη πραξι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο έναντίον τής Σοβιετική ς Έ νώ -σεως. Τ ά διάφ ορα «τμήματα» τής Κ ομιντέρν έλαβανόδηγίες νά έντείνουν τον «άντιμιλιταριστικό καίάντιπολεμικό τους άγώνα». 'Η ήγεσία τοϋ Κ Κ Ε ύ-πακούοντας πιστά στις όδηγίες αυτές άπεφάσισενά χρησ ιμοποιήσ η τον «άγώ να κατά τοϋ πολέμου,

12. Π έν τε Χ ρ ό ν ια , σελ. 52-54.

τήν υπεράσπισι τής ΕΣΣΔ » κλπ. «σάν κεντρικάσυνθήματα γιά τις διαδηλώ σεις τής έργα ακή ςΠ ρω τομαγιάς, γιά δλη τή διάρκεια τής καμπάνιας».Σε μιά πιο δυσοίω νη δήλω σι τό Π ολιτμπυρώ έκάλεσετις κομμουνιστικές όργανώ σεις τώ ν ’Α θηνώ ν, Π ει

ραιώ ς καί Θ εσσαλονίκης νά συγκεντρώ σουν τιςπροσπάθειες τω ν στούς «κλάδους τώ ν συγκοινω

νιώ ν, πολεμικώ ν καίχημικώ ν βιομηχανιώ ν, καί στήνάνακάλυψι καί σαμποτάζ τώ ν νηοπομπώ ν πολεμικού άνεφοδιασ μου».13

Στό παρελθόν ή τακτική τοϋ κόμμ ατος νά υψώ νειτήν υπεράσ πισι τής Σοβιετικής Έ νώ σεω ς σέκεντρικό σημείο τής προπαγάνδας του είχε άπο-δειχθή άσύνετη. Ό Ζ αχαριάδης ίσω ς νά άντελαμβα-νετο οτι καί αυτή τή φορά ή έκκλησ ις δέν έπρό-κειτο νά συγκινήση πολλούς "Ε λληνες έργάτες,άλλά ήταν ύποχρεω μένος νά συμμορφω θή μέ τιςόδηγίες τής Κ ομιντέρν. Δ έν ήταν δύσκολο νά προ-

βλέψη κανείς τό άποτέλεσμα. Τ ό κόμμα δέν κατώ ρ-θωσε νά όργανώ ση ούτε ένα σ υλλαλητήριο τήν Π ρω τομαγιά τοΰ 1932 άκόμα καί στά «βα σικά προλετα-ρικά Κ έντρα τής ’Α θήνας, τοΰ Π ειραιά καί τήςΘ εσσαλονίκης».14

Τό φιάσκο τής Π ρω τομαγιάς, πού θύμιζε παρόμοιες άποτυχίες πού υπήρξαν στό παρελθόν τό προανάκρουσμα τής πτώ σεω ς προηγουμ ένω ν ήγετώ ν, έγι-νε αιτία νά προβή ό Ζ αχαριάδη ς καίοίάμεσοισυνερ-

γάται του σέ μιά ρεαλιστική καί έπίπονη μελέτητής πραγματικής καταστάσεω ς τοΰ κόμματος. ’Ή

ταν μιά έρευνα πού έπρεπε νά είχε γίνειπρο πολλοΰ.’Α προκάλυπτα καί μέ πικρία έκάκισαν τήν τρομακτική άνικανότητα τής Ό ργανώ σεω ς, τήν συνεχι-ζομένη άστάθεια τώ ν μελώ ν, τήν «υποτίμηση τώ ν'-"νω μοτικώ ν κανόνω ν».15 Ή συνεχής διαρροή τώ ν

μελών είχε ιδιαίτερα άπασ χολήσει τή Ν έα Ή γεσίαάπό τότε πού άνέλαβε τά ήνία τής έξουσίας τοΰ κόμματος. Π ολλά μέλη προσχω ρούσαν στό κόμμα καίμετά άπό ένα έλάχιστο χρονικό διάστημα έγκατέ-λειπαν τις τάξεις του άπογοητευμένα ή άηδιασμένα.Τό νά σ τρατολογοΰμ ε νέα μέλη δέν φθάνει, έλεγε

ή Ν έα Ή γεσία. «πρέπει νά μάθωμε πώς νά συγκρα-τοΰμε αύτά τά νέα μέλη. Π ώ ς νά τούς κάνω με μαχητικούς16 κομμ ουνιστές». Ή άποτυχία τής «κινητοποίησ ης» τής Π ρω τομαγιάς άπεδείκνυε δτι μιάάπλή άλλαγή στήν κορυφή τής ίεραρχίας τοΰκόμματος δέν άρκοΰσε. 'Ο λόκληρη ή όργά-νω σις χρειαζόταν προσ εκτικό καί πλήρη έλεγχοκαί έξυγίανσι. Γ ιά νά δημιουργηθοΰν οί προϋπο

13. Α ύ τ ό θ ι, σελ. 81.14. Ν έο ς Ρ ιζο σ π ά σ τη ς , 12 Μ αϊου 1932.15. Α υ τό θ ι.

16. Κ ο μ έ π, Ά ρ. 5, Μ άρτιος 1932.

θέσεις γι’ αύτό τό έγχείρημα συνήλθε τον ’Ιούνιο τοΰ

1934 ή πρώ τη πανελλαδική όργανω τική διάσ κεψ ιςτοΰ Κ Κ Ε . Μ έ προκλη τική σαφήνεια ή διάσκεψ ιςαύτή έξέθεσε τον τρόπο ένεργείας καί τήν όργανω

τική δομή τοΰ Κ Κ Ε . Ο ί άποφ άσεις της, βασισμένεςπάνω στή συσσ ω ρευμένη έμπειρία τοΰ διεθνοΰςκομμ ουνισμοΰ, έξακολουθοΰν νάάποτελοΰν τήν βάσι

καί τον σκελετό τοΰ έλληνικοΰ κομουνιστικοΰκόμματος. Ή άδίστακτη έκμείάλλευσις τής κοινω νικής δυστυχίας καί τής δυσαρεσκείας τώ ν μαζώνέξειλίσσετο σ ’ ένα είδος κυνικής πολιτικής έπιστή-μης. «Ή πείρα μας κατά τό παρελθόν μάς έδειξε»έδήλω νε ή διάσκεψις, «οτι όσάκις προσπαθήσαμενά όργανώ σουμε τούς έργάτες ευθύς άμέσω ς σέπυρήνες τοΰ κόμματος, τά άποτελέσματα υπήρξανμηδαμινά καί πολλές φορές μείναμε μέ άδεια χέρια». Ά πό τήν άλλη πλευρά δσες φορές οί όργανω -τές τοΰ κόμματος μίλησαν στούς έργάτες «γιά ψ ω μί,

γιά τό μεροκάματο, γιά τά προβλήματά τους ή γιά τήνάνάγκη νά όργανω θοΰν σέ έργατικά σω ματεία, τάάποτελέσματα υπήρξαν εύνοϊκά δχι μόνο στοντομέα τής πολιτική ς καί σω ματειακής δράσης μαςάλλά καί στό δτι οί έπαφές αύτές συχνά γίνονται οίβάσεις γιά τή σ τρατολόγησ ι νέω ν μελών στις τάξεις τοΰ κόμματος.». Συνεπώ ς συνέχιζεν ή άπόφ α-σις τής διασκέψ εω ς, «ή ά φετηρία γιά μιά έπαφ ήμέ τούς έργάτες σ’ ένα έργοσ τάσιο είναι ή υποσ τήριξη καί έκμετάλλευση τών καθημερινώ ν προβλημά τω ν πού άπασχολοΰν τούς έργάτες...»17

Μ έ άλλα λόγια ή νέα ήγεσία ξεκάθαρα καί χω ρίς περιστροφ ές έδήλω νε δτι ή ύποστήριξις τώ ν κα θημερινώ ν αιτημάτω ν τώ ν έργατώ ν ήταν μόνο έναπρόσ φορο τέχνασμα μέ προορισμ ό νά έξυπηρετήσητον άντικειμενικό σκοπό τοΰ κόμματος, δηλαδή τήν

διείσδυσ ι στά έργοστάσ ια καί τήν υπαγωγή περισσοτέρω ν έργατώ ν ύπό τόν έλεγχο τοΰ Κ Κ Ε .

Α ύτή ή κυνική άλλά ταύτόχρονα έπιδέξια καίσυγκεκαλυμμένη έκμετάλλευσις τώ ν οικονομικώ ν

καί κοινω νικώ ν προβλημάτω ν δέν ήταν δυνατόννά άνατίθεται σέ έρασιτέχνες ζηλω τές πού ό ένθου-

σιασμός τους σπάνια συμβάδιζε μέ πολιτική όξυ-δέρκεια καί γερή προπαίδεια σ τήν κομμ ουνιστική

τακτική. Ή διάσ κεψ ις άπεφάσισε δτι θά έπρεπε νάόργανω θοΰν ειδικές όμάδες προπαγανδιστώ ν. Α ύτάτά έπίλεκτα μέλη τοΰ κόμματος θά έπαιρναν άμοι-βή άπό τό κόμμα γιά τις ύπηρεσίες τους, σέ άντάλ-λαγμα δέ άνελάμβαναν τήν ύποχρέω σιν νά έργάζω ν-ται αποκλειστικά γιά τό κόμμα. Γ ιά πρώ τη φοράτό Κ Κ Ε άποκτοΰσε δικούς του «άππαράτσικι».

Α ύτοί οί έπαγγελματίαι δημαγω γοί καί προπαγανδι-

17. Π έν τε Χ ρ ό νια , σελ. 91- 92 .

σταΐ έπρεπε νά ξέρουν καλά τή δουλειά τους. Γ ιάνά άναφέρω με τή σχετική άπόφ ασι τής διασκέ-ψ εω ς :

«Π ρέπει νά πηγαίνουν στις συγκεντρώ σεις τώ νέργατώ ν καλά προετοιμα σμ ένοι, πρέπει νά είναι ένημερω μένοι τέλεια καί νά ξέρουν πώ ς θάμιλήσουν πάνω σέ ζητήματα πού ένδιαφ έρουν

τούς έργάτες. Π ρέπει νά ξέρουν νά μιλοΰν μέδιαφ ορετικό τρόπο στούς νέους καί μέ άλλο τρόποστούς ήλικιω μένους καί στίς γυναίκες»18.Ή διάσκεψ ι διευκρίνισε και τήν διαφ ορά μεταξύ

προπαγάνδας καί «άγκιτάτσια». 'Η προπαγάνδα θάέπρεπε νά περιορίζεται σέ μικρές συγκεντρώ σειςμελώ ν του κόμ ματος καίσυμπαθούντω ν, στενά συνδε-δεμένω ν μέ τό κόμμα. Ή «άγκιτάτσια» άπό τήν άλληπλευρά, ή δημα γω γία, ή διάδοσ ις κομμουνιστικώ ν συνθημάτω ν προω ρίζετο γιά τίς ευρύτερεςμάζες καί μπορούσε νά περιβληθή ποικιλία μορ

φών :«’Ο ργάνω ση συγκεντρώ σεω ν έξω άπό τίς πύλεςτοϋ έργοστασίου ή στόν τόπο δπου κολατσίζουνοί έργάτες, τακτική έκδοση καί διανομή έφημ ερί-δων τοϋ πυρήνα, καθώ ς καί τοϋ τακτικοΰ κομμα-τικοϋ Τύπου, τοιχοκόλληση ή διανομή προκη ρύξεω ν, άρθρω ν, όργάνω ση έκδρομώ ν μέ συμμ ετοχή τώ ν έργατώ ν, διαλέξεις συζητήσεις, άφ ίσ-σες σέ δημ όσια μέρη καί τά τοιαϋτα».

"Ενα πνεϋμα λυσιτελείας, πρακτικότητος καίλογικής ήταν φανερό δτι έχαρακτήριζε κάθε άπό-

φασιτής όργανω τικής Διασκέψ εω ς. Ή άνόητη άρτιο-σκληρω τική άκαμψ ία τοϋ παρελθόντος παραχω ρούσεθέσις της σ ’ ένα πρόγραμμ α εύκαμπτο και ρεαλιστικό. Τ αυτόχρονα ή πάλη έναντίον τώ ν άντι-δραστικώ ν «προβοκατόρω ν» — τώ ν πρακτόρω ν τήςάσ τυνομίας — πού σύμφ ω να μέ τούς ισχυρισμούςτώ ν κομμουνιστώ ν είχαν διεισδύσ ει στίς τάξειςτοϋ κόμμ ατος, άνυψώ θηκε σέ «κύριο καθήκον».Ή έπαγρίπνη σις έγινε «βασική ύποχρέω σις». Γ ιάνά καταπολεμήσουν τήν άπειλή τώ ν προ,κτόρω ν τήςάσ τυνομίας οί έγκέφ αλοι τής νέας ήγεσίας διέταξανένα συσ τημ ατικό έλεγχο δλω ν τώ ν μελώ ν καί άγώ να

κατά τής άπρόσ εκτης πολυλογίας. Ο ίπυρήνες τοϋκόμματος έπίση μα χαρακ τηρίσθησαν «συνω μοτικέςμονάδες». Ή όργανω τική διάσ κεψ ις διηυκρίνησ εμέ ιδιαίτερη σαφ ήνεια τό σημείο αύτό.

«Ό πυρήνας είναιπάνω άπ’ δλα παράνομος, δηλαδή υπάρχει και λειτουργεί μέ άπόλυτη μυστικότητα. Τ ά μέλη του δέν έμφ ανίζονται σάν μέλη τοϋκόμμ ατος. Τ ά μ έλη ένός πυρήνα έργοστασ ίου δένπρέπει ποτέ νά δείχνουν δτι έχουν κάποια ιδιαίτερη

18. Α ύ τό θ ι, σελ. 112.

σχέσι μεταξύ τους έφ’ δσον βρίσκονταιστό έργοστά,σιο. Π ρέπει νά άποφ εύγουν νά κάνουν παρέα... Σέμία συγκέντρω σι έργατώ ν μόνο ένας σύντροφ ος άπότόν πυρήνα έπιτρέπεται νά έμφ ανισθή καίνά μιλήση2συνήθω ς τό μέλος πού έχει τίς λιγώ τερες πιθανότητες νά προδοθή καί νά διω χθή. Σέ πολλές περιπτώ σεις ό σύντροφ ος αύτός δέν θά πρέπει νά άποκα-

λύπτη τήν ιδιότητά του σάν άντιπρόσω που τοΰ πυρήνα άλλά θά πρέπει νά έμφ ανίζεται σά ν συνηθισμ ένος έργάτης ή σάν άντιπρόσ ω πος μιας έργατική ςόργάνω σης ή κάτω παρόμοιο».19

Ίσω ς θ’ άπορή κανείς πώ ς θά ήταν δυνατόν ο1καθοδηγηταί αύτοί νά προση λυτίσουν νέα μέληχω ρίς νά άποκαλύπτουν τήν Ιδιότητά τω ν καί τήνσχέσι τω ν μέ τό κόμμα . Κ αί έδώ άκριβώ ς βρίσκεταιένα βασικό στοιχείο τοϋ κομμ ουνισμ οΰ «modusoperandi». Α ύτοί οί ειδικοί «άππα ράτσικι» τοΰ κόμματος είχαν όδηγίες νά συζητοϋν γιά μισθούς καί

ψ ω μί χω ρίς νά άναφέρω νται στή μαρξιστική ιδεολογία ή άκόμη καί στό κομμουνιστικό κόμμα. Ο ίέργάτες έκεΐνοι πού έφαίνοντο πιό άξιόπιστοι καίέπιδεκτικοί θά διεχω ρίζοντο καί θά ύπεβάλοντο άπότούς «καθοδηγητές» σέ μιά συστηματικώ τερη καίλεπτομερέστερη μύηση καίπροπα ίδευση. Τ ό γεγονόςτής συμμετοχής τω ν σέ άπεργίες καί διαδηλώ σειςθά μποροϋσε νά βοηθήσ η τούς κομμουνιστάς νάξεχω ρίσουν έργάτες πού άποτελοΰσ αν καλό Ο λικό γιά σ τρατολογία.

Τ ό πνεϋμα τής «έπαγρυπνήσεω ς» δέν περιορ ί

στηκε στίς σχέσεις τοΰ κόμματος μέ τόν έξω τερικόκόσμο. Έ πεξετάθη άκόμα καί στίς ένδοκομματικές

σχέσεις. Ή όργανω τική διάσ κεψ 1? άποφ άσ ισε μέ

ψ ήφ ισμ ά της δτι όσάκις ένας πυρήνας τοΰ κόμμα

τος είχε περισσότερα άπό 10 μέλη θά έπρεπε νά χω ριστή σέ δύο υποδιαιρέσεις. «Θ ά ήταν σ κόπιμο τάμέλη τοΰ ένός τμήμα τος νά μή γνω ρίζουν τά μέλη

τώ ν άλλω ν τμημάτω ν ένός πυρήνα έργοστασ ίου».20'Η σκοπιμότης τής ύποδείξεω ς αυτής είναι άρκετάδιαφ ανής.

Κ ατά τήν διάρκεια τής περιόδου 1932—1936 τό

Κ Κ Ε υπό τήν ήγεσία τοΰ Ν ίκου Ζ αχαριάδη, συνεκέν-τρω σε δλες του τίς προσ πά θειες καί δλες του τις δυνάμεις στήν όργάνω σι τοΰ κομμ ατικοΰ όργανισμοΰμέ βάσι αύτές τίς γενικές κατευθύνσεις. Ο ί κομ-μουνισταί έγνώ ρισαν μερικές έπιτυχίες στήν άρχήάλλά δπω ς θά δοΰμε άργότερα δταν ήλθε ή ώ ρατής πραγματικής δοκιμασίας κατά τή διάρκεια τής

δικτατορίας τής 4ης Α ύγούστου, ή δομή τοϋ κόμματος κατέρρευσε.

19. Α ύ τό θ ι, σελ. 94.20. Α ύ τό θ ι, σελ. 95.

Τ Ο Κ Κ Ε Κ Ε Ρ Δ ΙΖ Ε Ι Λ ΙΓ Ο Ε Δ Α Φ Ο Σ

Π ριν συμπληρω θή ένας χρόνος άπό τόνδιορισμ ό της άπό τήν Κ ομιντέρν, ή Ν έα 'Η γεσία θάμπορούσε νά έπιδείξη μέ κάποια ικανοποίηση δτι ή

πολιτική έπιρροή του κόμματος παρουσίαζε άνοδο.'Η πρώ τη δοκιμασία ήρθε κατά τήν διάρκειαν τών

βουλευτικώ ν έκλογώ ν τής 25ης Σεπτεμβρίου 1932.Γιά τό Κ Κ Ε πού είχε κατρακυλήσ ει άπό τή θριαμβευτική κινητοποίηση 100.000 άνθρώ πω ν στά 1920στίς κω μικές διαδηλώ σεις 150 πιστώ ν τόν Α ΰγοι-στο του 1931, άκόμη καί μιά έπιστροφ ή στούς άριθ-μούς τοΰ 1926 δταν οί υποψ ήφ ιοι τοΰ Ε νιαίου Μ ετώ που συνεκέντρω σαν 42.000 ψήφους θά πρέπει νάφαινόταν έξαιρετικά φιλόδοξος στόχος τόν Σεπτέμβριο τοΰ 1932. Κ αί δμω ς οί κομμουνισται υποψ ήφιοι υπό τόν μανδύα τοΰ Ε νιαίου Μ ετώ που συνεκέντρω σαν 58.223 ψήφ ους στίς βουλευτικές έκλογές.

Ή έπέκτασις αύτή τής Κ ομμουνιστικής· έπιρ-ροής ήταν άποτέλεσμα τής οικονομ ικής κρίσεω ςμάλλον, παρά τής επιδέξιας διαχειρίσεω ς τώ ν κομματικώ ν υποθέσεω ν άπό τή νέα ή γεσία. 'Η διεθνήςοικονομική κρίσις είχε κυριολεκτικά σαρώ σει τήνέλληνική νομισματική σταθεροποΐησ ι. Ή άπόφα-σις τής βρεταννικής Κ υβερνήσεω ς τήν 21η Σεπτεμβρίου 1931 νά έγκαταλείψ η τή χρυσή βάσι έρριψ ε

τήν Ε λλά δα σέ σοβαρή οικονομική κρίσι. Ή Κ υ-βέρνησις Β ενιζέλου προσεπάθησε μάταια νά άμ-βλύνη τό πλήγμα πού δέχτηκε ή έλληνική οικονο

μική δομή. Ο ί τιμές άρχισαν νά άνεβαινουν μέγοργό ρυθμό όδηγώ ντας στήν άπελπισ.α τά πτω χώ-τερα στρώ ματα τοΰ πληθυσμοΰ. Τ ούς πρώ τους μήνες τοΰ 1932 ένα κΰμα οικονομικώ ν άπεργιώ ν προ-εκάλεσε έπιπρόσθετες ζημίες σέ μιά οικονομία πούήδη είχε κλονισθή. Ή άντιπολίτευσις έξεβίαζε τήνπροκήρυξι έκλογώ ν ώς τήν μοναδική λύσι.

Ό Ε λευθέριος Β ενιζέλος τελικά συνεφώ νησεάλλά ά ντιλαμβανόμενος δτι τό δημόσιο αίσθημαείχε στραφ ή έναντίον τοΰ κόμματος τώ ν Φ ιλελευθέρω ν έπρότεινε τήν έπανεισαγω γή τοΰ έκλογικοΰ

συστήματος τής άναλογικής μέ τήν έλπίδα δτι αύτόθά άπέτρεπε ένα έκλογικό συνασπισμό δλω ν τώ νάντιπάλω ν του.

Δ έν είναι δύσκολο ν’ άντιληφ θή κανείς δτι τόπλειοψ ηφ ικό σύσ τημα θά είχε άναγκάσει τά άντί-παλα κόμματα νά καταφ ύγουν σέ τέτοια συμμαχίαπού θά τούς παρείχε τίς περισσότερες δυνατότητεςέπιτυχίας στίς κάλπες. Στίς 20 Μ αΐου 1932ένεκρίθηάπό τήν πλειοψ ηφ ία τής Β ουλής τό νομοσχέδιο δυνάμει τοΰ όποιου θά έφηρμόζετο τό σύστημα τήςάναλογικής. Γ ια μία άκόμη φ ορά δπω ς καί στά 1926,

τό σύστημα αύτό έκανε τήν εκλογή κομμουνιστώ ν

βουλευτώ ν άρκετά πιθανή. Δ έκα κομ μουνισται ύπο-ψ ήφ ιοι έξελέγησαν στίς έκλογές τοΰ Σεπτεμβρίου.Ά ν λάβη κανείς ύπ’ δψ ιν του τήν κατακόρυφ ηπτώ ση πού είχε ύποστή τό κΰρος τοΰ κόμματος μόλις πριν ένα χρόνο, ή έπιτυχία αύτή θά έπρεπε νά

θεω ρηθή ώ ς άρκετά ικανοποιητική. Κ αί δμω ςή Ν έα 'Η γεσία έξέφρασ ε τήν δυσαρέσκεια της

έπειδή «τό μεγαλύτερο μέρος τώ ν μαζώ ν πού έγκατέ-λειψ αν τό Β ενιζελικό σ τρατόπεδο παρασύρθηκανάπό τή δημ αγω γία τοΰ Λ αϊκοΰ κόμματος, ένώ ή μεγάλη πλειοψ ηφ ία τοΰ λαοΰ έμεινε πιστή στόν κοινοβουλευτισμό».21

Ή έκ μέρους τοϋ Παν. Τοαλδάρη έπίοημος άποδοχή τήςΑβασιλεύτου μέ τήν έπιστολή του τής 3ης 'Οκτωβρίου1932 κατέστησε δυνατή τήν έκ μέρους του άνάληψι τήςπρωθυπουργίας μετά τήν έκλογική του έπιτυχία στίς έκ-λογές τής 25 Σεπτεμβρίου 1932. Στις 4 Νοεμβρίου όΤσαλδάρης έσχημάτιΖε κυβέρνησι μέ τήν συμμετοχή τοϋΓ. Κονδύλη, τοϋ I. ΜεταΕά καί τοϋ ΆλεΕ. Χατζηκυριάκου, έκ τών πρωτεργατών τής όντιβασιλικής Έπαναστάσεως τού 1922. ’Ανωτέρω ά Κονδύλης (άριστερά), όΤσαλδάρης (μέσον) καί ό ΜεταΕάς (δεΕιά) στά ύπουρ-

γικά εδώλια τής Βουλής.

Στήν Β ουλή πού προέκυψ ε άπό τίς έκλογέςτοΰ Σεπτεμβρίου τοΰ 1932 κανένα άπό τά μεγάλακόμματα δέν ε ϊ χ ε πλειοψ ηφία τέτοια πού νά έπι-:ρέπη τόν σχηματισμό όμοιογενοΰς Κ υβερνήσεω ς.

Μ ετά άπό σειρά πολιτικώ ν έλιγμώ ν ό Β ενιζέλος

έδέχθη νά δώ ση περιω ρισμ ένη ύποστήριξι σέ μίαΚ υβέρνησι μέ έπί κεφαλής τόν άντίπαλό του Π ανα-γή Τ σαλδάρη, τόν άρχηγό τοΰ Λ αϊκοΰ Κ όμματός."Ε τσι γιά πρώ τη φορά άπό τήν έποχή τής άντι-βα σιλικής έπαναστάσ εω ς τοΰ 1922, άνή ρχετο σ<:ήνέξουσία μιά γνησίω ς άντιβενιζελική Κ υβέρνησις.Δ έκα ήμέρες άργότερα, άφοΰ έξουσ ιοδότησε τήν Κ υβέρνησι νά έκδίδη τά έπειγούσης φύσεως νομοθε

τικά διατάγματα, ή Β ουλή διέκοψ ε τίς έργασίες της."Ο ταν συνεκροτήθηκε καί πάλι σέ Σώ μα, στίς

21. Ν έο ς Ρ ιζο σ π ά σ τη ς , 1 ’Ο κτωβρίου 1932.

τοϋ κόμματος δέν κατώρθω ναν «νά έκμεταλλευθοΰνδσο έπρεπε τήν εκλογική καμπάνια».

’Α πό άπόψ εω ς μακροχρονίου στρατηγικής ήύποστήριξις στις κάλπες ήταν φυσικά εύσπρόσδεκτηάπό τό Κ Κ Ε , Ιδίω ς γιά λόγους ψυχολογικούς. ’Α λλάτέτοιου είδους οπαδοί δέν ένέπνεαν έμπιστοσύνη , δένήταν αύτό πού ζητούσε τό Κ όμμα. Τ ό κόμμα ήθελε

μα χητικά μέλη, άνθρώ πους ποτισμένους μέ τήν κομμουνιστική ιδεολογία, πρόθυμους νά άκολουθήσουντις περιπέτειες του κόμματος καί τίς άκροβασίεςτής κομμουνιστική ς πολιτικής χω ρίς ένδοια-σμούς.

Στις δημόσιες έκδηλώ σεις του τό κόμμα έχαιρέ-τισε τήν «έπιτυχία» τοϋ Ε νιαίου Μ ετώ που παρά τόδυσμενές έκλογικό σύστημα, άλλά ταυτοχρόνω ςάφ ησε νά έννοηθή δτι οί «άντικειμενικές συνθήκες» παρείχαν τήν δυνατότητα άκόμη μεγαλύτερηςέπιτυχίας τήν όποία όμω ς τό κόμμα δέν είχε πρα -

γματοποιήσ η μόνον καί μόνον έξ αιτίας τώ ν σφαλμάτω ν πού διέπραξαν τά κατώ τερα σ τελέχη τοΰκόμματος καθώ ς καί τής άδυναμίας καίάνεπαρκείαςτώ ν διαφ όρω ν τοπικώ ν κομματικώ ν όργανώ σεω ν.Ε ϊναι βέβαιον δτι«οί άντικειμενικές συνθήκες» γιάμεγαλύτερη έπιτυχία δέν υπήρχαν καί ή ήγεσία τοΰκόμματος άσφ αλώ ς θά πρέπει νά τό έγνώ ριζε.Ά λλά ή συνεχής μεμψ ιμοιρία καί οί άτέλειω τες ά-παιτήσεις γιά πιο μεγάλες έπιτυχίες είχαν γίνει τώραπιά χαρακτηριστικά γνω ρίσματχ τώ ν σταλινικώ νκομμάτω ν τώ ν όποιω ν ή «κριτική» ίσοδυναμοΰσε

μέ άνεξάντλητη άπαρρίθμησι σφαλμάτω ν καί άδυ-ναμιώ ν τώ ν κομ μουνιστικώ ν κομμάτων.

Ή προβολή τής «έπιτυχίας» τοΰ κόμματοςστις κάλπες έφθασε σέ τέτοιο βαθμό υπερβολής ώ στε νά ίσχυρισθή τό Π ολιτμπυρώ δτι τό πραξικόπημα πού ό στρατηγός Π λαστήρας άπεπειράθηνά κάνη τήν νύχτα τής 5ης Μ αρτίου, δταν οί άνα-φορές άπό τίς διάφορες εκλογικές περιφέρειες έδειχναν άποφ ασ ιστική πλειοψ ηφ ία ύπέρ τοΰ Λ αϊκοΰΚ όμματος, ώ φείλετο κατά ένα μεγάλο ποσοστό«στή μεγάλη έκλογική νίκη τοΰ Ε νω μένου Μ ε

τώ που τώ ν έργατώ ν καί άγροτώ ν». Μ ιά τέτοια έκτί-μησις τώ ν πραγματικώ ν περιστατικώ ν ήταν τουλά

χιστον γελοία. Ό Π λαστή ρας δέν είχε κανέα ένδια-φέρον γιά τήν άνύπαρκτη νίκη τοΰ Ενω μένου Μ ετώ που. Ή θελε νά έξουδετερώση μέ τήν βία τήν νίκητώ ν Λ αϊκώ ν. Ή προσπάθειά του άπέτυχε διότι όϊδιος ό Β ενιζέλος τοΰ είπε δτι κατά τήν γνώ μη του ήκήρυξις δικτατορίας δέν ήταν φρόνιμη. «’Ε άν γίνηςδικτάτω ρ», είπε στον Π λαστήρα σέ μιά δραματικήσυζήτησι τήν νύκτα τώ ν εκλογώ ν, «θά άποτύχης

μέσα σέ τρεις μήνες καί θά άποτύχης μέ τραγικό

τρόπο. Γιατί δέν θά μπορέσης νά λύσ ης οϋτε ένα

άπό τά οικονομικά προβλήματα πού πάνω άπό δλαμάς άπασχολοΰν».22

Τ ήν άλλη μέρα ό λαός τώ ν ’Α θηνώ ν σέ διαδήλω σιζήτησε τήν διατήρησι καί τον σεβασμό τοΰ καθεστώ τος. Γιά τήν κινητοποίησ ι αυτή τοΰ λαοΰ προσ πάθησαν οί κομμουνισταί νά αύτοπαρασημορφο-ρηθοΰν καί νά τήν παρουσιάσουν σάν δικό τους

Ή έκλογική έπιτυχία τοϋ συνασπισμού Τσαλδάρη — Με-ταζά — Κονδύλη στις έκλογές τής 5ης Μαρτίου 1933, ήαπόπειρα τοΰ Ν. Πλαστήρα νό άνατρέψη τό έκλογικό ά-ποτέλεσμα καί νά έγκαταστήση δικτατορία στις 6 Μαρτίου, ή δίωξις καί διαφυγή του στό έΕωτερικό καί ή έπί-θεσις κατά τοϋ Έλ. Βενιζέλου ώς ήθικοϋ αύτουργοΰ τοϋπραξικοπήματος Πλαστήρα, ώδήγησαν σέ τρομερή οΕυνσιτών πολιτικών παθών. Κορύφωμα τοϋ πολιτικού έκτροχια-σμοϋ ύπήρΕε ή δολοφονική απόπειρα κατά τοϋ Έλευθ.Βενι£έλου στις 6 'Ιουνίου 1933 στήν λεωφόρο Κηφισιάς.Ανωτέρω τό πίσω μέρος τοΰ αύτοκινήτου τοϋ ΒενιΖέλου

διάτρητο άπό τίς σφαίρες.

έργο. Σέ μιά πομπώ δη δήλω σι τό Π ολτμπυρώ ίσχυ-ρίσθηκε δτι «ό έργαζόμενος λαός τής ’Α θήνας ξεχύθηκε στούς δρόμους σχηματίζοντας έτσι τό Ε νω μένοΜ έτω πο καί μέ γιγάντιες διαδηλώ σεις καί συγκρούσεις σάρω σε μέσα σέ λίγες ώ ρες τήν δικτατορίατοΰ Π λαστήρα».23

Ε ίναι βέβαιο δτι τά συλλαλητήρια αύτά δέν ώ φεί-λοντο στό κομ μουνιστικό κόμμα. Μ έ κυνική πε-

ριφρόνησ ι πρός τή νοημοσύνη τώ ν οπαδών τους,τά μέλη τοΰ Π ολιτμπυρώ όμολογοΰσαν στό ίδιοέγγραφ ο διι οί καθοδηγητές τοΰ κόμματος δέν κα-τώ ρθω σαν νά υποκινήσ ουν τίς «μάζες σέ μιά συνέ-χισι τοΰ άγώ να γιά τήν άνατροπή τής νέας φασιστικής Κ υβέρνησης», μέ άλλα λόγια τής μεταβατικήςΚ υβερνήσεω ς, πού έσχημαιίσθη γιά τήν άποκα-τάστασι τής τάξεω ς. Κ αί μάλιστα τό Π ολιτμπυρώώ μολόγησε δτι «τό κόμμα στάθηκε άνίκανο νά

22. Ό μιλία Ε λευθερίου Κ . Ε ενιζέλου εις τήν Β ουλήντήν 15 Μ αΐου 1933.

23. Π έ ν τ ε Χ ρ ό ν ια , σε> 154

έπέμβη άποφ ασ ιστικά στά γεγονότα πού ξέσπασαν».

'Η «κεραυνοβολος άντίδρασ ις» τοΟ λαού τώ ν ’Α θηνών, δπω ς έχαρακτήριζε τό Π ολιτμπυρώ τήν δια-δήλω σι τής 6ης Μ αρτίου, εϊχε αποδείξει δτι μίαστρατιω τική δικτατορία δέν είχε τήν υποσ τήριξιτουλαοϋ. Ό λαός τώ ν ’Α θηνώ ν είχε ξεχυθή στούς δρόμους, γιά νά διαδηλώ ση τήν πίστι του πρός τούς δη

μοκρατικούς θεσμούς και δχι γιά νά άκολουθήσητούς κομμουνιστές δημαγοογούς στήν «έπαναστατικήάνατροπή τώ ν καπιταλιστώ ν γιά μιά σοβιετική σοσιαλιστική Ε λλάδα »24. Ά ν καί είχε επίδειξη κάποιαπρόοδο, τό κόμμα παρέμενε δευτερεύουσα δύναμιςστήν έλληνική πολιτική ζω ή.

Π Ε ΡΙΣ ΣΟ Τ Ε ΡΟ Σ Σ Υ Γ Κ Ε Ν Τ ΡΩ Τ ΙΣ Μ Ο Σ

'Η ήγεσία του κόμματος έζήτησε εύθυνες άπό τίςτοπικές όργανώ σεις γιά τήν αδυναμία τους νά έπη-

ρεάσουν σέ στοιχειω δώ ς σοβαρό βαθμό τά γεγονότα τής 6ης Μ αρτίου 1933, καί τίς έχαρακτήρισε

ανέτοιμες καί δυσ κίνητες. Γιά νά εϊναι κανείς δίκαιος πάντω ς θά πρέπεινά παρατηρήση δτιστά 1933,τό κομμ ουνιστικό κόμμα δέν εϊχε αποκτήσει άκόμητέτοια έπιρροή άνάμεσα σ τίς μάζες ή όποία νά τουέπιτρέπη νά παίξη κεντρικό ρόλο στήν έλληνική πολιτική ζω ή.Δ έν ήταν θέμα όργανώ σεω ς. 'Η πλειοψ ηφία τώ ν Ε λλή νω ν έργατώ ν καί άγροτώ ν παρέμεινεάδιάφ ορη αν δχι έχθρική πρός τό κόμμα. Τ ρίαδόγματα τής κομμουνιστικής προπαγάνδας καί δημα

γω γίας — ή άντιθρησκευτική προπαγάνδα, τά μακεδονικά συνθήματα καί οί θεω ρίες περί κολλεκτι-βοποιήσεω ς καί έλέγχου κάτω άπό τή δικτατορίατου προλεταριάτου — ήταν άποκρουστικά γιά ένα

λαό τόσο θρησ κευτικό έθνικόφρονα καί άτομ ικιστή,δπω ς ό έλληνικός.

"Ο πω ς καί νά έχη τό πραγμα, τήν 21 ην Α πρ ιλίου1933 τό Π ολιτμπυρώ γιά μιά άκόμη φορά έκανε έκ-κλησι γιά μιά «πιό κεντρικοποιημ ένη όργάνω σι» καίέγκαινίασ ε έπίσημ α τό σύστημα τώ ν «καθοδηγητώ ν».Τ ό προηγούμενο σύστημα τοΰ νά στέλλω νται στελέ-

χοιτοΰ κόμματος ώ ς «αγγελιοφ όροι» πρός τίς διάφ ορες τοπικές όργανώ σεις γιά μία ή δύο μέρες, άντι-κατασ τάθηκε άπό τήν μόνιμη παρουσία έμπιστω ν έκπροσώ πω ν τοΰ Π ολιτμπυρώ καί άπό τήν δημιουργία ένός δικτύου όργανω τώ ν «μέ σκοπό τήναύτοπρόσω πη διοίκησ ι καί καθοδήγησι τώ ν περιφερειακώ ν καί τοπικώ ν όργανώ σεω ν τοΰ κόμματος.»25

Τ ό Π ολιτμπυρώ έτόνισε γιά μία άκόμη φορά δτι

24. Α ύ τό θ ι, σελ. 155.25. Α ύ τό θ ι, σελ 156-157.

ό πυρήνας ήταν καθαρώ ς «παράνομο σώ μα», παράνομο μέ τή σημα σία τοΰ μυστικοΰ καί τοΰ συνω μοτικού. Ο ί όργανώ σεις τοΰ κόμματος σέ δλα τάέπίπεδα έκλήθη σα ν καί πάλι «νά συνδυάζουν παράνομες καί ήμινόμ ιμες μέ νόμιμες μεθόδους δουλειάς».

Π ρέπει νά σ ημειω θή δτι ένώ τό Π ολιτμπυρώ όργά-νωνε τόν παράνομο μηχανισμό, τό κομμουνιστικό

κόμμα άνεγνω ρίζετο ώ ς ένα νόμιμο πολιτικό κόμμακαί δροΰσε έλεύθερα στήν πολιτική κονίστρα.

Η Θ Ε Ω ΡΙΑ Τ Η Σ «Α Σ ΤΙΚ Ο Δ Η Μ Ο Κ ΡΑ Τ ΙΚ Η ΣΕ Π Α Ν Α Σ Τ Α Σ Η Σ »

'Η δημ ιουργία μιας κλειστής καί γεροδεμένηςΌ ργανώ σεω ς, έδραιω μένης πάνω σέ ένα δίκτυοέμμισθω ν «καθοδηγητώ ν», ήταν ένα μόνο μέρος τοΰσχεδίου τοΰ Ζ αχαριάδη γιά τήν ένίσχυσι τοΰ Κ Κ Ε .Ή όργάνω σις καί μόνον, έτόνιζε ό ϊδιος, μ’ δλοπού ήταν απαραίτητη, δέν ήταν αρκετή. 'Η δραστη-ριότης τοΰ κόμματος θά έπρεπε νά προσαρμόζεται

στίς έκάστοτε έλληνικές συνθήκες. Τ ό κόμμ α θάέπρεπε νά έφαρμόζη μία στρατηγική καί τακτικήπροσαρμοσμένη πάντοτε στήν έλληνική πρα γματικότητα. Σ τήν 6η 'Ο λομ έλεια τής Κ εντρικής Ε π ιτροπής πού συνήλθε τόν ’Ιανουάριο τοΰ 1934, ό

Ζ αχαριάδης παρουσίασ ε ένα σχέδιο άποφ άσεω ς μέ*θέμα «Ο ί συνθήκες στήν Ε λλά δα καί τά καθήκοντατοΰ κόμματος». Γιά πολλά χρόνια άργότερα ή 6η'Ο λομέλεια τοΰ 1934 καίαύτή ειδικά ή άπόφασ ις έθε-

ω ροΰντο άπό τούς "Ε λληνες κομ μουνιστές σάν οίση μαντικώ τεροι σταθμοί στήν ιδεολογική διάπλασικαί έξέλιξι τοΰ Κ Κ Ε . Ά ν καί ή προπαγάνδα τοΰκόμ ματος ύπαινίχθη δτι οί νέες ιδέες ήταν προϊόντής πολιτικής μεγαλοφ υΐας τοΰ Ζ αχαριάδη, ή περίφημη άπόφ ασις δέν ήταν παρά έπανάληψ ις τώ ν θεω ριώ ν τοΰ Στάλιν πάνω στό θέμα τής κομμουνιστική ςστρατηγική ς καί τακτική ς στίς υπανάπτυκτες χώ ρες.

Ή άπόφ ασ ις τής 6ης Ό λομελείας ισχυριζότανδτι «ή 'Ε λλά δα είναι μία άπό τίς χώ ρες εκείνες πούστό πρόγραμμ α τής κομμουνιστικής Δ ιεθνοϋς θεω

ρούνται σάν χώ ρες μέ μεσαίο έπίπεδο άνάπτυξης τοΰκαπιταλισμοΰ.. Μ έ υπολογίσιμα κατάλοιπα ήμι-φεουδαρχικώ ν σχέσεω ν στή γεω ργία, ένα σχετικόμίνιμουμ υλικώ ν πόρω ν γιά μιά σοσ ιαλιστική άνα-συγκρότησι άλλά μέ άσυμπλήρω το άκόμα τόν

άσ τικοδη μοκρατικό μετασ χηματισμό».26Π οιά πρακτική σημασία μποροΰσε νά έχει τό

1934 ή τοποθέτησις σ’ αύτή τήν κα τηγορία τής'Ε λλάδος : Π ρώ τα άπ’ δλα τό Κ Κ Ε θά έπρεπε

26. Α ύ γ ό θι, σελ. 206.

Τήν 10ην 'Οκτωβρίου 1935, οί ύποστράτηγος 'Αλέξ. Παπάγος, υποναύαρχος Δημ.Οικονόμου καί ύποπτέραρχος Γ. Ρέππας ύπεχρέωσαν τόν πρωθυπουργό ΠαναγήΤσαλδάρη νά παραιτηθή έπειδή ώς έπίοτευαν δέν ήθελε νά ταχθή ύπέρ τής άμέσουπαλινορθώσεως. Έοχηματίσ θη άμέσως κυβέρνησις ύπό τόν Γεώργιον Κονδύλην.

’Ανωτέρω φωτογραφία τοϋ Κονδύλη μέ μέλη τής τότε κυβερνήσεώς του.

νά συγκεντρώ ση τά πυρά του. πάνω στήν πολυθρύλητη έκμετάλλευσι τοϋ λαοϋ άπό τούς ξένους καπιταλιστές καί κατά δεύτερον λόγον νά κατευθύνη τιςέπιθέσεις του εναντίον τής μικρής όμάδος τών «τοπικώ ν άντιδραστικώ ν» πού εύρίσκετο στήν κορυφ ήτής οικονομικής πυραμίδος. «’Α πελευθέρω ση τώ νκαταπιεσμένω ν λαώ ν άπό τό ζυγό τοΰ ίμπεριαλισμοΰκαι τής τοπικής άντίδρασης» ήταν τό καθήκον πού«άνέθεσε ό σύντροφος Στάλιν στούς κομμουνιστές

τώ ν χωρώ ν αυτώ ν»27. Α υτό ήταν ένα πρώ το βήμα.«Κ ατά τήν γνώ μη μου» είχε πή ό Στάλιν τό 1926,«τό πρώ το στάδιο είναι ή έπανάσταση τοΰ καθολικοΰέθνικοΰ μετώπου κυρίω ς ένάντια στόν ξένο ιμπεριαλισμό και μέ τήν υποστήριξη τής έθνική ςμπουρζουαζίας. Τ ό δεύτερο στάδιο είναι ή άστι-κοδημ οκρατική έπανάσ τασ η.. . Τ ό τρίτο στάδιοείναι ή έγκαθίδρυση τοΰ σοσιαλισμοΰ». 28 Κ αί μέ περισσότερη άκριβολογία ή μετάβαση στή δικτατορίατοϋ προλεταριάτου είναι δυνατή κατά κανόνα μό-

27. Β α π ρ ό σ ι Ε κ ο ν ό μ ικ ι Ά ρ . 1. 1953.28. Π έ ν τ ε X ρ ό ν ια, σελ.206

νο μετά άπό μία όλόκληρη σειρά άπό προπαρασκευαστικά στάδια καί μόνο σάν άποτέλεσμα μιαςόλόκληρης περιόδου γιά τήν μετατροπή τής άστικο-δημοκρατικής επανάστασης σέ σοσιαλιστική».29 Μ έάλλα λόγια τά άρχικά στάδια τής έπαναστάσεω ς θάέπρεπε νά έχουν «άστικο - δημοκρατικό» χαρακτήρα. Τό πνεΰμα τής άποφάσεω ς πού έλαβε ή 6η

'Ο λομέλεια, τό 1934, τό δίδει καθαρά ή άκόλουθηπερικοπή :

«Ή προώ θηση συνθημάτω ν πού έχουν τήνικανότητα νά ένώ σουν τις πλατειές λαϊκές μάζεςγύρω άπό τό προλεταριάτο — συνθήματα οπω ς«Γή γιά τούς άγρότες», «’Α πελευθέρω ση τώ ν υπόδουλω ν έθνοτήτω ν» — είναι άναγκαία προϋπόθεσηγιά τή μεταμόρφ ω ση τής λαϊκής έργατοαγροτικής

άστικής δημοκρατικής έπανάστασ ης σέ μία σοσιαλιστική έπανάστασ η πού μ’ αύτόν τόν τρόπο θάόλοκλη ρώ ση τήν Ν ίκη».30.

Κ ατά τήν διάρκεια τώ ν πρώ τω ν βημάτω ν τής

29. I m ρ r e c ο r, Ά ρ. 133, σελ. 2642.30. Π έ ν τε Χ ρό νια , σελ. 209.

«άστικο-δημ οκρατικής» έπαναστάσεω ς προεβλέ-πετο ή χρή σις συνθημάτω ν μέ τήν εύρύτερη δυνατήάπήχησ ι. Ή 6η 'Ο λομέλεια άνέθεσε στά μέλη τήςκομματικής δργανώ σεω ς «καθήκοντα» πού είχανέλάχιστη έκ πρώ της δψ εω ς σχέσι μέ τήν μαρξιστι

κή θεω ρία, μέ τούς τελικούς σκοπούς του κομ μουνισμού. Ή τακτική αυτή περί τά μέσα τής ΙΟ ετίας

1930—1940, δέν άπέδω σε αποτελέσματα διότι άντι-μετω πίσθη μέ διορατικότητα καί φαντασία άπό τήνπολιτική ήγεσία τής περιόδου. Τ ό 1941 δμω ς, δταντό έλληνικό κράτος κατέρρευσε κάτω άπό τά κτυπή ματα τής Β έρμαχτ, τό Κ Κ Ε έξεμεταλλεύθη τίςευνοϊκές περιστάσεις πού δημιουργήθηκαν άπότήν άποσ ύνθεσιτού έλληνικοΟ κράτους καίίδρυσ ε τόΕ θνικό Α πελευθερω τικό Μ έτω πο (ΕΑ Μ ). Ο ί προ-παγανδιστές καί ύποκινητές τού κόμ ματος, κα τά τήδιάρκεια τού πολέμου καί τής κ ατοχής, άπέφυγανπροσ εκτικά κάθε μνεία τοϋ Μ αρξισμ οϋ—Λ ενινι

σμού. Β ασ ίστηκαν άποκλειστικά σχεδόν στό αίτηματοϋ έλληνικοϋ λαοϋ γιά έλευθερία καί κοινω νικήδικαιοσύνη καί έδω σαν άφ θονες ύποσχέσεις, ένώέπαιζαν ταυτοχρόνω ς άνενόχλητοι τό πα ιχνίδι τουςέκμεταλλευόμενοι τά έθνικά αισθήματα τοϋ λαοϋ.Ή τακτική αύτή κατά τήν κατοχή έξηπάτησ ε πολλούς, μεταξύ τώ ν όποίω ν καί άξιόλογους δημ οκρατικούς ήγέτες. Κ αί δμω ς ή ήγεσία τοϋ Κ Κ Ε είχε δη

λώ σει άνοικτά ήδη άπό τό 1934, δτι αύτή ή «άστικο-δημοκρατική» κ ίνησ ις δέν ήταν παρά μιά «προϋπόθεση γιά νά στραφ ή ή άγανάκτηση καί ή δυσα

ρέσκεια τών μαζώ ν πρός τό μονοπάτι τής σοσιαλιστικής έπανάστασης πού θά τούς όδηγοϋσε στήν τελική νίκη, στή δικτατορία τοϋ προλεταριάτου».31

Γ ιά νά πρα γματοποιήσ η αυτό τό προκαταρτικόσχέδιο τό κομμουνιστικό κόμμα, χρειαζόταν συμμάχους. Σέ τέτοιου είδους συμ μαχίες οί κομ μουνι-

31. Α υ τό θ ι, σελ. 208.

στες έπρεπε νά άποκρύπτουν τήν Ιδιότητά τω ν καίτούς τελικούς τω ν σκοπούς ένώ ταυτόχρονα θάπροσπαθούσαν νά έπιβάλλουν τήν «ήγεμονία»τω ν έπάνω στούς Συμμάχους τω ν. Ή θεμελίω σις μιαςτέτοιας ήγεμονίας κρυμμένης πίσω άπό ένα προπέτασμα απάτης, είναι έγχείρημα πού άπαιτεϊ έξαιρε-τική λεπτότητα καί πολιτικότητα. Ή έπιτυχία του

έξαρταται άπό τήν ίκανότητα τώ ν κομμουνιστώ νήγετώ ν νά βραχυκυκλώ νουν καί νά υπονομεύουν τόκϋρος τώ ν άντιπάλω ν τους εκείνω ν πού θά ξεσκέ

παζαν τυχόν τό κομμουνιστικό πα ιγνίδι. Β ασ ίζεταιάκόμα στήν άνάθεσι τώ ν πραγματικά νευραλγικώ νπόσ τω ν σέ έμπιστους πράκτορες τοΰ κόμματος,ένφ ταυτοχρόνω ς θά προω θοΰνται άτομα μέ εύ-ρεία λαϊκή προβολή σέ θέσεις μέ αίγλη μένάλλά διακοσμητικές στήν πραγματικότητα. Στιςέπόμενες σελίδες θά άναπτύξω με μέ λεπτομέρειεςπώ ς έφαρμόστηκε ή τακτική αύτή άπό τό Κ Κ Ε

κατά τή διάρκεια τοϋ δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.Ή 6η 'Ο λομέλεια ξεκαθάρισε καί διευκρίνησε χω ρίς έπιφυλάξεις δτι τό στάδιο τής «άστικο-δημοκρα-τικής έπανάστασης» θά πρέπει σύντομα νά μετα-τραπή σέ κομμουνιστική έπανάσ ταση. Κ ατέληγεδέ μέ τήν διαβεβαίω ση δτι «ή ή γεμονία τοϋ προλε-λεταριάτου πάνω στήν άσ τικο-δημ οκρατική έπανάσταση θά έξασφαλίση , μέ τήν πρακτική ύποστήρι-

ξη καίτοΰ διεθνούς προτελεταριάτου, τό γρήγορο πέρασμα τής άσ τικο-δημ οκρατικής έπανάσ τασ ης στόσοσ ιαλιστικό στάδιο. Κ αί τότε ή σοβιετική κυβέρ

νηση τώ ν άγροτώ ν καί έργατώ ν θά γίνη κυβέρνησητής δικτατορίας τοΰ προλεταριάτου».32

Ή πείρα έδειξε πολλές φορές δτι αύτό τό «γρήγορο πέρασμ α» είναι συνήθω ς μιά μακρόχρονη πα-ρατεταμένη καί έπίμονη διαδικασία χω ρίς καμμίαέγγύησ ι δτι τελικά θά έπιτύχη.

32. Α ö ΐ ό θ ι, σελ. 207.

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Ν Ε Β Δ Ο Ο Ν

Υ Π Ο Ν Ο Μ ΕΥ ΣΙΣ Κ Α ΤΩ Α Π Ο Τ Ο Π ΡΟ ΣΩ Π Ε ΙΟ

Τ Η Σ ΣΥ Ν Ε ΡΓΑ ΣΙΑ Σ

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΤΑΚΤΙΚΗ “ΕΝΩΜΕΝΟ ΜΕΤΩΠΟ ΕΚ ΤΩΝ ΑΝΩ,,

Ο ί μελετηταί τώ ν κομμ ουνιστικώ ν μεθόδω ν άπότήν έποχή τής ’Ο κτω βριανής Έ παναστάσεω ς, έχουν

παρατηρήσει δτι ή φόρμουλα του «Ε νω μένου Μ ετώ που έκ τώ ν κάτω καί έκ τώ ν άνω» έφορμόζεται

όσάκις ή κομμοίνιστική ήγεσία άντιλαμβάνεταιδτι δέν έχει τήν άπαραίτητη ισχύ γιά νά προχω -ρήση μόνη της ή όσάκις έχει λόγους νά πιστεύηδτι θά έκανε μεγαλύτερη καί ταχύτερη πρόοδο ανκατάφ ερνε νά άναρριχηθή στό άρμα μιας άλλης πολιτικής δυνάμεως.

Τό 193 3 οί π ρ ο σ δ ο κ ίες τών κομμουνιστώ ν δτι πλη σίαζε ή κατάρρευσις του καπιταλισμ ούέξ αιτίας τής οικονομική ς κρίσεω ς, άρχισαν νά δια-

ψ εύδω νται γιά μιά άκόμη φορά. Τ αυτόχρονα έκανετήν έμφάνισί του ό Χ ίτλερ στή Γερμανία, δίνονταςέτσι κάποια βάσι στούς ισχυρισμούς τώ ν κομμουνιστώ ν δτι «προετοιμάζεται ή καπιταλιστικήέπίθεση εναντίον τοϋ μοναδικοΰ σοσιαλιστικού κράτους». Τά πρώτα σημεία δτι ή Μ όσχα άλλάζει

πολιτική καί σχεδιάζει τήν εφαρμογή τοϋ «Ε νω μένου Μ ετώ που έκ τώ ν Κ άτω καί έκ τώ ν Ά νω »έκαναν τήν έμφ άνισί τους δταν ή Ε Κ Κ Δ έστειλεστις 5 Μ αρτίου 1933 «έκκλησι» πρός δλα τά κομμουνιστικά κόμματα, μέ τήν όποια προσκαλοΰσε τά

διάφ ορα τμήματα της «νά καταβάλλουν μία άκόμηπροσπάθεια νά σχημα τίσουν ένα ένω μένο Μ έτω πο μαζί μέ τις σοσ ιαλδημοκρατικές μάζες μέτή μεσολάβησα τώ ν σοσιαλδημ οκρατικώ ν κομμάτω ν».1

’Εκείνοι πού χθές άκόμη έδέχοντο τούς μύδρουςτώ ν κομμ ουνιστώ ν ώ ς «προδότες πού δέν έχουνθέση στό κίνημα» μετεβλήθησαν ώ ς διά μαγείαςχάρις σέ μιά μόνο κομμουνιστική ντιρεκτίβα σέ

1. Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ιτ σ ε σ κ ιι Ιιν τ ε ρ ν α τ σ ιο -ν ά λ π ιε ρ έ ν τ VII Β σ ε μ ίρ ν ιμ Κ ο γ κ ρ έ σ ο μ :Μ α τ ε ρ ιά λ ι (Μ όσχα, Π αρτιζντάτ, 1935), σελ. 41.

ήγέτες τώ ν όποιω ν ή συνεργασία ήταν δχι μόνοάναγκαία άλλά άκόμη καί έπιθυμητή.

Στήν Ε λλάδα ή κίνησ ις γιά ένα Ε νιαίο Μ έτω πο σημείω σε άρχικά κάποια έπιτυχία. Ή άπόφα-σις τής 6ης 'Ο λομέλειας τόν ’Ιανουάριο τοϋ 1934γιά τήν άνάγκη ένός άσ τικο-δημοκρατικοΰ σταδίου στήν άνέλιξι τής Έ παναστάσεω ς καθώ ς καίοί άποφ άσεις τοΰ Π έμπτου Τ ακτικοϋ Συνεδρίουτοΰ Κ .Κ .Ε . τρεις μήνες άργότερα, προελείαναντό έδαφ ος γιά μιά άνανεω μένη προσπάθειαδημιουργίας κοινοΰ μετώ που μέ τούς άρχηγούςμή κομμουνιστικώ ν έργατικώ ν 'Ενώ σεω ν καί πολιτικώ ν όμάδω νν. Τ όν Μ άρτιο τοϋ 1934 τό Π έμπτοΣυνέδριο άπεδέχθη όμοφώ νω ς τις άποφάσεις γιάτόν σχημ ατισμό ένός «λαϊκοΰ άντιφασ ιστικοΰ μετώ που», καί μέ τήν ίδια όμοφω νία καί «άπόλυτημπολσεβικική ένότητα» ένέκρινε τό πολιτικό έργοτής Κ εντρικής ’Επιτροπής «άπό τήν έποχή τής ’Έ κκλησης τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοΰς τό Ν οέμβρητοϋ 1931». 'Ο μόφω να έπίση ς ή Συνέλευσις προχώ ρησε στήν έπανεκλογική τής νέας «Η γεσίας»μέ έπί κεφαλής τό Ν ίκο Ζ αχαριάδη .2

Γιά πρώ τη φορά στήν ιστορία τοΰ Κ Κ Ε έναΣυνέδριο είχε συνέλθει γιά νά έγκαινιάση μία βασική αλλαγή πολιτικώ ν κατευθύνσεω ν χω ρίς ταύ·τόχρονη μεταβολή ήγεσίας καί χω ρίς έσω τερικέςδιαμάχες. 'Η άξιόλογη αύτή ένότης ήταν τό τελικόπροϊόν δύο έτώ ν προσεκτικής προπαρασ κευής.Π αραγκω νίζοντας τά παλαιά, δχι καί τόσο έμπισταστελέχη, καί μέ διάφορα προσχήματα προω θόνταςκαινούργια καί πιστά μέλη σέ ήγετικές θέσεις, όΖ αχαριάδης εϊχε κατορθώ σει νά θέση όλόκληρητήν όργάνω σι τοΰ κόμματος κάτω άπό τόν άπόλυτο

2. Κ ο μ έ π, Ε ιδικό Π αράρτημα «Α πόφ ασ η τοΰ Π έμπτουΣυνεδρίου».

έλεγχό του. Τό σπουδαιότερο δείγμα συνοχής γιάενα κομ μουνιστικό κόμμα ήταν καί εϊναι άκόμη ή

ικανότητα καί έτοιμότητα του νά πραγματοποιή«τίς πιό ραγδαίες καί άπροσ δόκητες άλλαγές»,3άπό τή μία πολιτική κατεύθυνση πρός τήν άλλη , χω ρίς νά υφ ίσταται ρήγματα. Μ ετά άπό δύο χρόνιαήγεσίας ό Ζ αχαριάδης μπορούσε νά έπικαλεσθή μέ

κάθε υπερηφ άνεια τήν όμοφ ω νία του Π έμπτου Συνεδρίου ώ ς άπόδειξιν τής έκ μέρους του έπιτυχημέ-νης διαχειρίσεω ς τώ ν κομ μα τικώ ν ύποθέσεω ν.

Κ αθ’ όλη τήν διάρκεια του θέρους του 1933 τοΚ Κ Ε προχώ ρησε στήν πραγματοποίηση μιας προσεκτικά σχεδιασ μένης καμπάνιας ή όποία εϊχε σκοπόνά πεισθοΰν οί διάφ οροι έργατικοί ήγέται καί άγρο-τικοί παράγοντες νά ένώ σουν τίς δυνάμεις τω ν μέτούς κομ μουνιστάς σέ ένα λα ϊκό άντιφ ασιστικόμέτω πο. Τ ελικά στίς 5 ’Ο κτω βρίου 1934 ύπεγράφηάπό τό Κ ομμουνιστικό Κ όμμα Ε λλάδος (Μ . Τα-

τασόπουλος), τήν Ε νω μένη Γενική ΣυνομοσπονδίαΈ ργατώ ν Ε λλά δος (Γ. Σ ιάντος), τήν Γ ενικήν Συνομοσπονδίαν ’Ε ργατώ ν Ε λλά δος (I. Κ αλομοίρης),τίς ανεξάρτητες έργατικές όργανώ σεις (Λ άσκαρης),τό ’Α γροτικό Κ όμμα (Α . Τ ανούλας. Α . Β ογιατζής,Ε. Π αγούρας), τό Σοσ ιαλιστικό Κ όμμα (ΣτρατήςΣω μερίτης) καί τό ’Ε ργατικό Σ οσιαδημοκρατικόΚ όμμα (Γ. Π υρπασ όπουλος), ή σχετική συμφ ω νία.

’Α π’ αύτές τίς έπτά ’Ο ργανώ σεις οί δύο πρώ τεςήσ αν κομ μουνιστικές, οί τρεις τελευταίες, παρ’όλους τούς έπιβλητικούς τίτλους των είχαν άσή-

μαντη πολιτική έπιρροή. Μ όνον οί άλλες δύο έργατικές όργανώ σεις εϊχαν κύρος καί πολιτική σημ ασία.

Σύμφω να μέ τούς όρους τής συμφ ω νίας, οί συμ-μετέχοντες άνέλαβαν τήν ύποχρέω σι «νά πολεμή σουνμαζίένάντια σέ όποιοδή ποτε δικτατορικό φ ασιστικό

πρα ξικόπημ α πού θά μπορούσε νά πηγάσ η άπό τίςσημερινές συνθήκες στή χώ ρα μας, καί νά κινητοποιήσ ουν τίς ’Ο ργανώ σεις τω ν καί τήν κοινή γνώ μηένάντια σέ ένα τέτοιο ένδεχόμενο».Ά νέλαβαν έπίσηςτήν ύποχρέω σι νά αποφ εύγουν άμοιβαίες έπικρί-

σεις καί έπιθέσεις έναντίον τώ ν μελώ ν τής συμφω νίας, άλλά συνεφώ νησαν ότι τό καθένα άπότά μέλη τής συμφ ω νίας θά διατηρούσε «πλήρηάνεξαρτησ ία γιά νά διεξαγάγη τήν προπαγάνδα τουκαί νά διαδίδη τίς ιδέες του».4 Στό τελευταίο σημείοέπέμειναν οί κομμουνισται.

Ή πείρα τοϋ παρελθόντος εϊχε άποδείξει ότι ήάνταλλαγή ύβρεων καί άντεγκλήσ εω ν μέ τίς μή κομμουνιστικές έργατικές όργανώ σεις εϊχε βλάψ ει

3. Τ ό Π ρόγραμμα τοϋ Κ Κ Σ οβιετικής Έ νώ σεω ς (1961),Τμήμα V.

4. Π έν τε Χ ρ ό νια , σελ. 180- 185.

μάλλον παρά ώ φελήσει τούς κομμουνιστάς. Μ ιά

συμφ ω νία γιά τήν πρόληψ ι τώ ν καυγάδω ν καί τοΰάλληλοδιασ υρμοϋ δέν έβλαπτε τούς κομμουνιστάς,ένώ ή συμφω νία γιά τήν έλεύθερη διάδοσ ι τώ ν ιδεώ ν

τοϋ καθενός θά έδινε στούς κομμουνιστές «ίνστρού-κτορες» τή δυνατότητα νά πλησιάζουν τά μέλη μήκομμουνιστικώ ν ’Ο ργανώ σεω ν μέ τό πρόσχημα τής

συνεργασ ίας καί νά ύποβάλουν στήν κομ μουνιστικήπροπαγάνδα καίκατήχησ ιμεγαλύτερους άριθμούς έργατώ ν. Μ όλις όμω ς οί μή κομμουνισταιάντελήφ θη-σαν τόν λόγο γιά τόν όποιο οί κομμ ουνιστές είχανδείξει τόση έπιμονή σ’ αύτή τήν ειδική ρήτρα, άφησαν τήν συμφω νία νά άτονήση. Μ άταια τό Κ Κ Ε καίή Ε νω μένη Γ ενική Συνομοσπονδία Έ ργατώ ν έκα-λοΰσαν τά άλλα μέλη νά δείξουν «περισσότερηάντιφ ασ ιστική όρμή καί ένεργητικότητα». Τ ελικάγιά νά ξεκαθαρισθή τό θέμα, τό Κ Κ Ε προσ εκάλεσετίς άλλες ’Ο ργανώ σεις νά συναντηθοΰν στίς 7 Δ ε

κεμβρίου 1934 καί νά συζητήσουν «μιά τελικήάντιφ ασ ιστική συμφω νία». Στή συγκέντρω σι αύτή

προσήλθα ν μόνο οί κομμουνισται άντιπρόσω ποι.

Η Δ Υ Σ Κ Ο Λ Η Τ Ε Χ Ν Η Τ Η Σ Π Α Ρ Α Π Λ Α Ν Η Σ Ε Ω Σ

Ο ί κομμουνισται έταράχθησα ν άπό τή θλιβερή

άποτυχία τής συγκεντρώ σεω ς τής 7ης Δ εκεμβρίου,στήν όποία ήλπιζαν νά πραγματοποιήσ ουν έναάποφ ασιστικό βήμα πρός τήν οίκοδόμη σι τοΰ

Ε νιαίου Μ ετώ που. Τ όν Ν οέμβριο ή δεύτερη 'Ο λομέλεια τής Κ εντρικής Ε πιτροπής πού έξελέγη άπότό Π έμπτο Σ υνέδριο εϊχε άποφ ασ ίσει νά ύποστείλη

σέ μεγάλο βαθμό τόν τόνο τής κομμουνιστικήςπροπαγάνδας καί δημαγω γίας καί νά συγκεντρώ ση

τίς προσπάθειές της σχεδόν άποκλειστικά σέ θέματα«γιά τό μεροκάματο, ψ ω μί, γή καί ένάντια στούς φόρους καί χρέη». Α ναλύοντας τόν χαρακτήρα μιας

κομ μουνιστικής έπαναστάσεω ς στήν Ε λλά δα καίτώ ν δυνάμ εων πού ήταν άπαραίτητες γιά τήν έπιτυχία της είχαν καταλήξει στό συμ πέρασμ α ότι μία

συμμα χία μέ τούς άγρότες κα ί τή μικροαστική τάξιήταν έκ τώ ν ώ ν ούκ άνευ. Γ ιά νά άποκτήσουν δμω ςτέτοιους «συμμ άχους» οί κομμουνισται ήσαν υποχρεω μένοινά συγκαλύψ ουν τουλά χιστον προσω ρι-νώ ς τίς πολιτικές ιδέες τους καί τούς στρατηγικούς σκοπούς τω ν. Ό Σ τάλιν εϊχε κιόλας έπισημά-νει τήν έπιτακτική άνάγκη συγκεντρώ σεω ς τώ νπροσπαθειώ ν σ ’ έκεΐνα τά πολιτικά καί οικονομικάπροβλήμ ατα πού προκαλοΰν έκάστοτε άνησ υχίες καίδυσαρέσκεια στά ευρύτερα στρώ ματα μιας συγκεκριμένης κοινω νίας. Ή 'Ο λομέλεια τοϋ Ν οεμβρίου

άκολουθώ ντας τίς όδηγίες τοΰ Στάλιν εϊχε άποφ α-

σίσει νά προσφέρει έντονη καί Α νεπιφύλακτη ύπο-στήριξι σέ κάθε θέμα πού ένδιέφερε άμεσα τίς όμά-

δες πού ήθελε νά έπιρρεάση.

Στήν άγροτική «πλατφόρμα» λ.χ. πού ένέκρινε ή

'Ο λομέλεια, επίσυνόλου 83 «αιτημάτω ν» μόνον τέσ

σερα, καί αύτά κρυμμένα σέ ένα χείμα ρρο λέξεω ν,

ήταν συνθήματα μέ κομ μουνιστικό προσανατολισμό:«έξουδετέρω ση τώ ν φ ασ ιστικώ ν ’Ο ργανώσεω ν, κατάργηση τοΰ Ν όμου περί’Ιδιω νύμου, άγώ νας ενάντιαστό φασισμό καί τον πόλεμο, άμυνα τής Σοβιετικής"Ε νω σης». Τ ά υπόλοιπα 79 έκάλυπταν ένα άπίθανοσυνοθύλευμα «καθημερινώ ν προβλημάτω ν»,όπω ς π.χ.«αφορολόγητα λαϊκά τσιγάρα καλής ποιότητας»,«ακύρω ση τών τοκοφ όρω ν χρεώ ν πού όφ είλονταισέ Τράπεζες άπό έργαζομένους άγρότες» καί «δω ρεάν έφοδιασμός άπό τήν Κ υβέρνηση τώ ν χω ρικώ νμέ άμερικάνικα κλήμ ατα γιά νά ξαναφ τιάξουν τά

άμπέλια τους πού κατασ τράφ ηκαν άπό τή φυλλοξή ρα».5

Ο ί κομμουνισταί είχαν έλπίσει δτι οί άπο-φάσ εις τής Ό λομελείας τοΰ Ν οεμβρίου είχαν σέάρκετό βαθμό κα θησ υχάσει τίς άνησ υχίες τώ ν συμμάχω ν τους. Τ ό φιάσκο δμω ς τής 7ης Δεκεμβρίου

άπότομα καί άπροσ δόκητα έσάρω σε κάθε τέτοιαελπίδα. Τ ό γεγονός είναι οτι οί κομμουνισταί δέν

έπρεπε νά ζητοΰν εύθΰνες άπό κανένα άλλον έκτόςάπό τον έαυτό τους. Δ έν είχαν καταβάλει δσες προσπάθειες θά έπρεπε γιά νά άποκρύψ ουν τούς σκο

πούς τω ν. Ο ί λεπτομερείς όδηγίες τής 'Ο λομ έλειαςπρός τίς περιφερειακές κομματικές ’Ο ργανώ σεις,για νά άναφ έρω με ένα παράδειγμα, ήσαν έξαιρε-τικά άποκαλυπτικές. Έ ζητεϊτο άπό τίς τοπικές ’Ο ρ

γανώ σεις νά στείλουν στά χω ριά ομάδες άπό πέντε,οκτώ ή δέκα κατηρτισμ ένους «άγροτικούς καθοδηγητές» πού χρη σιμοποιώ ντας τήν «πλατφόρμα τοΰκόμματος» θά προσπαθοΰσαν νά έγκαταστήσουν«σέ κάθε χω ριό μιά γερή μπολσεβικική βάσι ικανή

νά άναλάβη έργο έπαναστατικής κινητοποίησηςτώ ν πλατειώ ν μαζώ ν».6

Τ αύτόχρονα ή 'Ο λομέλεια είχε άναγνω ρίσει μέπαρρησία δτιή «πλατφόρμα» προω ριζόταν νά χρησι-μοποιηθή άπό τό κόμμα ώς όργανο γιά τήν δημ ιουργία συμφω νιώ ν συνεργασίας μέ τίς άγροτικές όργα-νώ σεις.7 Ο ί σκοποί μιας τέτοιας συνεργασίας είχαν κιόλας άποκαλυφθή στήν έλληνική κοινή γνώ μη,άπό μία μετάφ ραση τοΰ προγράμμα τος τής Κ ομιν-τέρν. Π ροορισμός της ήτο «νά προλειάνη τό έδα

5. Κ ο μ ε π, Ά ρ. 5, Μ άρτιος 1935.

6. Δ ε λ τ ίο ν, Ά ρ. 3, Ιανουά ριος 1935.7. Κ ομέπ, άρ. 5, Μ άρτιος 1935.

φος γιά τή σοσιαλιστική δικτατορία τοΰ προλετα

ριάτου καί τής άγροτιας».8Ή 'Ο λομέλεια τοΰ Ν οεμβρίου είχε έκφράσει μέ

τήν ίδια άπροκάλυπτη σαφ ήνεια τούς άπώ τερουςσκοπούς πού έπεδίω κε ό περιορισμός τής κομμουνιστική ς προπαγάνδας καί ή συγκέντρω σις τοΰ ένδιαφ έροντος τώ ν έργατών καί άγροτώ ν.

«Ό μόνος τρόπος γιά νά προσελκύση τήν πλατειάλαϊκή υποσ τήριξη πρός τό Ε νω μένο ’Α ντιφ ασ ιστικό Μ έτω πο γιά τον άγώ να ένάντια στις άντικομ -

Ό Γ. Κονδύλης άπαντων εις ερωτήσεις βουλευτών άπότοϋ βήματος της Βουλής.

μουνιστικές δυνάμεις καί γιά τήν άποτροπή μιαςέπίθεσης ένάντια στή Σοβιετική Έ νω ση» έλεγε «είναι ή όργάνω ση καί ή προώ θηση τώ ν πιο άσήμαν-τω ν παραπόνω ν τώ ν μαζώ ν έτσι ώ στε μέ κατάλληλη

έκμετάλλευση τοΰ καθημ ερινοΰ άγώ να γιά ψ ω μί

8. Τ ό Π ρ ό γ ρ α μ μ α τ ή ς Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ή ςΔ ιεθ ν ο ύ ς (Α θήνα, Λ αϊκό Β ιβλιοπω λείο, 1932, σελ. 83).

νά όδηγηθοΰν οί μάζες στό νά έκπληρώ σουν τόκαθήκον τους στόν άγώ να ένάντια στό φασισμ ό.Μ όνο δν κάνουν έτσι θά μπορέσουν οί κομμουνιστές νά δυναμώ σουν τήν έμπροσθοφυλακή τώ ν άντι-φασιστώ ν έργατώ ν μέ καινούργιες έφεδρίες».9

Γ ιά μιά άκόμη φορά οί κομμουνισταί έλεγανσέ δποιον εϊχε διάθεσι νά τούς προσέξη δτι τό κόμ

μα τους ένώ ύπεστήριζε τά οίκονομ ικά αίτήματατώ ν έργατώ ν και παρίστανε τόν ύπερασπιστή τωνκατά βάθος χρησ ιμοποιοϋσε τά προβλή μα τά τω ν

ύστερόβουλα γιά νά προσ έλκυσ η «καινούργιες έφεδρίες» πρός τις κομμουνιστικές τάξεις και γιά νάπαρατάξη τις μάζες ένάντια στό «φασ ισμό», ένα χαρακτηρισμ ό δηλαδή πού δπω ς γνώ ριζαν πολύ καλάοί σύμμαχοι οΰ Κ Κ Ε , τόν κολλοΟ σε τό κόμμα στάμέτω πα δλω ν έκείνω ν άδιακρίτω ς πού προέβαλανάποτελεσμα τική άντίστασι στις κομμ ουνιστικές υπονομευτικές προσπάθειες. Δ έν είναι λοιπόν καθόλου

περίεργο τό δτι οί ήγέτες τώ ν μή κομμουνιστικώ ν όμάδω ν πού πήραν πρόσκλη σι γιά τήνσυγκέντρω σι τής 7ης Δ εκεμβρίου 1934, προτίμησ αννά άγνοήσουν τήν πρόσκλησιαύτή.

Τ Ο Β Ε Ν ΙΖ ΕΛ ΙΚ Ο Π ΡΑ Ξ ΙΚ Ο Π Η Μ Α Τ Ο ΥΜ Α ΡΤΙΟ Υ 1935

’Α ργά τό άπόγευμα τής 1ης Μ αρτίου 1935, μίαόμάδα άποστράτω ν άξιω ματικώ ν τοϋ Έ λλη νικοϋ

Ν αυτικοϋ πήγαν στήν ναυτική βάσι Σαλαμίνος καιμέ τή βοήθεια άλλω ν συνω μοτώ ν κατέλαβαν τό θω-ρηκτό ’Α βέρω φ, τό καταδρομικό "Ε λλη, τρία άντι-τορπιλλικά και δύο υποβρύχια. Α ύτή ήταν ή άπα ρχήτοϋ Β ενιζελικοϋ κινήματος τοΰ Μ αρτίου 1935.

Τ όσον ή Κ υβέρνησις τοΰ Π αναγή Τ σαλδάρη δσοκαί τό Κ ομμουνιστικό Κ όμμα περίμεναν άπό καιρόκάποια δραμ ατική πρω τοβουλία έκ μέρους τώ ν Β ενι-ζελικώ ν κα ί προετοιμάζοντο άναλόγω ς νά τήν άντι-μετω πίσουν, äv καί μέ τελείω ς διαφ ορετικές μεθό

δους καί σκοπούς. Γ ιά τό κομμουνιστικό κόμμα ένακίνημ α έκ μέρους τώ ν Β ενιζελικώ ν, θά άποτελοϋσε

μιά θαυμάσια ευκα ιρία γιά άναταραχή, προπα γάνδακαί έπαναστατική δρασι. Ή ήγεσία τοΰ κόμματοςήλπιζε δτι ένώ τά δύο «πα λαιοκομμ ατικά μπουρζουά-δικα στρατόπεδα» θά ήταν άπησχολημένα στόν μεταξύ τω ν άγώ να, τό Κ Κ Ε σάν τρίτη δύναμις, .θά

κατώ ρθω νε νά κηρύξη γενική πολιτική άπεργία,νά παραλύση τήν οικονομική ζω ή τής χώ ρας καίκερδίζοντας τήν ΰποσ τήριξι τώ ν «μαζώ ν» καί,

άκόμη σπουδαιότερο, τώ ν στρατιω τώ ν, καί τώ ν έπα-ναστατικώ ν μονάδω ν άλλά καί τοΰ κυβερνητικοΰ

9. Π έν τε Χ ρ ό νια , σελ. 198.

στρατοϋ, νά συντρίψ η τούς βενιζελικούς έπαναστά-τες γκρεμίζοντας ταυτόχρονα καί τήν Κ υβέρνησι.

’Εάν ή κατάστασις έπαιρνε αύτή τήν τροπή θάάπεφάσιζαν τότε πλέον οί κομμουνισταί ποιές

«άνώ τερες μορφ ές άγώ να» θά μποροϋσαν νά έφαρ-μόσουν. "Ενα μήνα πριν άπό τό πραξικόπημ ατό Π ολιτμπυρώ προσεκάλεσε τούς γραμ ματείς τώ νσπουδαιοτέρω ν ’Ο ργανώ σεω ν τοΰ κόμματος, σέειδική σύσκεψικαί συνεζήτησε μαζίτους τό ένδεχό-μενο ένός στρατιω τικού «φ ασ ιστικοϋ» πραξικοπή ματος. Τό Π ολιτμπυρώ έδω σε στούς γραμματείς«δλες τις άναγκαίες πρακτικές όδηγίες».10

Τ όν ’Α πρίλιο, μετά άπό τήν κατασ τολή τοϋ κινήματος, ή τρίτη 'Ο λομ έλεια τής Κ εντρική ς ’Επιτροπή ς ώ μολογοϋσε μέ θλίψ ι δτι «ή έκδήλω σιτοΰκινήματος δέν βρήκε τό κόμμα μας σέ κατάστασηΙκανοποιητικής ιδεολογικής έτοιμότητας, γεγονόςπού δέ μας άφ ησε’νά παίξω με ά ποφ ασ ιστικό ρόλο

στό πραξικόπημα)).11'Υ πήρχαν φυσ ικά άρκετοί άντικειμενικοί λό

γοι πού δέν έπέτρεψ αν στό Κ Κ Ε νά μετατρέψ η τόκίνημα τοΰ Μ αρτίου σέ μιά ά παρχή τής «άσ τικο-δημ οκρατικής έπανάσ τασ ης πού θά ήταν τό πρώ τοστάδιο γιά τήν τελική δικτατορία τοΰ προλεταριάτου». Τ ό Κ Κ Ε έξακολουθοΰσε νά είναι μιά άδύνατηάριθμητικώ ς πολιτική όμάδα πρός τήν όποια δυσπι-στοΰσε ή μεγάλη πλειοψ ηφ ία τοΰ έλληνικοϋ λαοϋ,ό όποιος έξακολουθοΰσε νά μετέχη μέ έξαιρετικήέντασι στήν, άπό ιστορικής άπόψ εω ς παρω χημένη

άλλά άπό πολιτικής, έξαιρετικά πεισματώ δη διαμάχη μεταξύ τώ ν βενιζελικώ ν καί τώ ν άντιβενιζε-λικώ ν. Ο ί προσπάθειες τοΰ Κ Κ Ε νά όργανώ ση έναένω μένο άντιφ ασιστικό μέτω πο, είχαν ναυαγήσειάπό τήν στιγμή πού οί «σύμ μαχοί του» άντελήφ θη-σαν τό κομμουνιστικό πα ιχνίδι. "Ενα άπό τά «βασικά σφ άλματα» κατά τήν γνώ μη της 'Ο λομέλειαςτής Κ εντρική ς ’Επιτροπής, ήταν «ή άδυναμία τοΰΚ Κ Ε νά πραγματοποιήση μιά πλατειά κίνησι 'Ε νω μένου Μ ετώ που στή βάσ η, στά' έργοστάσια, στιςέπιχειρήσεις, στά καράβια, στούς συνοικισμούς, στά

χω ριά».Β ασικά ό άπώ τερος σκοπός καί οί τελικές βλέψ εις τής συνεργασίας τοΰ Κ Κ Ε μέ μή κομ μουνιστικές όμάδες ήταν νά άνοιχθή ό δρόμος γιά τήν έγκα-τάσ τασ ι τέτοιω ν Ε πιτροπώ ν «στή βάση» κατά τήνκομ μουνιστική έκφρασι. Ο ί ’Επιτροπές αύτές θάείχαν ώ ς άποστολή «νά παίξουν άποφ ασ ιστικό ρόλο,νά γίνουν ό πυρή νας, νά μαζέψ ουν γύρω τους π λ α -

τ ε ί ε ς μ&ζες, νά τις όργανώ σουν, νά όδη γήσ ουν τόνάγώ να τους καί νά έφαρμόσουν έτσι τό άντιφασι-

10. Α υ τό θ ι, σελ. 280.

11. Α ύ τό θ ι, σελ. 289.

Κατά τό κίνημα τοϋ 1935, ή κυβέρνησις διετήρηαε τόν έλεγχο τών 'Αθηνών καί τελικώςέΕουδετέρωοε καί τό Δ". Σώμα Στρατού πού ήλεγχε τήν Άνατολ. Μακεδονία καί Θράκη.Γιά μιά άκόμη φορά τό άξίωμα ότι όποιος κρατά τήν 'Αθήνα τελικώς άποκτά τόν έλεγχοτής χώρας καί ότι κινήματα πού άρχίΖουν στις έπαρχίες εϊναι καταδικασμένα σέ άποτυ

χία άπεδείχθη καί πάλι σωστό. Ανωτέρω διαδηλωταί στήν ’Αθήνα περιφέρουν ομοίωματοϋ ΒενιΖέλου κρεμασμένο άπό αύτοσχέδια άγχόνη.

στικό πρω τόκολλο τής 5ης ’Ο κτω βρίου 1934, στόπείσμα τής προδοσίας τώ ν ρεφορμιστώ ν καίτώ νάγρο-τικώ ν ήγετώ ν».12

Τ ό 1935, τό σχέδιο τών κομμουνιστώ ν ήγετώ ν

νά θέσουν υπό τόν έλεγχό τους μεγάλες κοινω νικέςόμάδες μέ τήν βοήθεια αύτής τής έπινοήσεω ς πούείχε τό όνομα «έπιτροπές τοϋ Ε νω μένου Μ ετώ που

12. Α υ τό θ ι, σελ. 281.

στή βάση» άπέτυχε έπειδή οί μή κομμουνισται ήγέ-ται άπεσύρθησαν άμέσω ς άπό τή συμμαχία. Λ ίγαχρόνια άργότερα, στά 1942—1944, τό Κ Κ Ε έχρησι-μοποΐησε καί πάλι τήν τακτική τοΰ Ε νιαίου Μ ετώ που έκ τώ ν Κ άτω καί έκ τώ ν Ά νω καίκατώ ρθω σενά έπιβάλλη τόν έλεγχό του έπάνω σέ ευρύτερακοινω νικά σ τρώ ματα μέσα στά πλαίσια τοΰ Ε Α Μ .Τ όν Δ εκέμβριο τοΰ 1944 δταν τό Κ Κ Ε άπεπειράθη

νά καταλάβη τήν έξουσία μέ τή βία, οί μή κομμου-

νισταί σύμμαχοί του άπεσύρθησαν άπό τό Ε Α Μ .ΤΗ ταν δμω ς άργά πιά. Τ ό Κ Κ Ε είχε όργανώ σει τήνβάσι καί ή άποχώ ρησιςτώ ν «συμμάχω ν» του, δένκατώ ρθω σε νά άποτρέψ η τά Δ εκεμβριανά.

Έ να άκόμη σοβαρό «σφάλμα» πού έπεσήμανεή 3η 'Ο λομέλεια τής Κ εντρικής Ε πιτροπ ής τόν’Α πρίλιο τοϋ 1935, ήτο και ή άδυναμία τού Κ Κ Ε , νά

ύποκινήσ η ένα μεγάλο κύμα άπεργιώ ν, βασισμένοσέ άμεσα καθημερινά πολιτικά και οικονομ ικά θέματα, πριν άπό τό κίνημ α τοϋ Μ αρτίου, «προετοιμάζοντας έτσι καί κινητοποιώ ντας τίς μάζες γιά τήγενική άπεργία». Τ ό άποτέλεσμα ήταν δτι ή ’Έ κ

κληση γιά τήν γενική άπεργία πού εγινε άμέσω ςμετά άπό τό ξέσπασμά τοϋ κινήματος «έμεινε με-ταίω ρη στό κενό, μ’ δλο πού ήταν σω στή». Τ ό γεγονός είναι δτι δέν ήταν «σω στή». Ο ί κανόνες τήςκομμουνιστική ς τακτικής διδάσκουν δτι δέν έπιτρέ-πεται νά ύποκινεΐται γενική πολιτική άπεργία χω

ρίς άρκετή προπαρασ κευή τοΰ έδάφους.Έ να τρίτο σ οβαρό σφ άλμα, πού κατέγραψ ε στό

παθητικό τοΰ κόμματος ή 'Ο λομέλεια, ήταν καί ήάποτυχία τώ ν ’Ο ργανώ σεω ν τοΰ κόμματος νά χρησιμοποιήσ ουν τά υπό κομμούνιστικόν έλεγχον έρ-γατικά σω ματεία «δπω ς έπίσης καί δσες ρεφορμιστικές ’Ο ργανώ σεις θά μποροΰσαν νά έπηρεάσουν»σάν συνδετικούς κρίκους «γιά τή μετάδοση τώ νσυνθημάτω ν τοϋ κόμματος καί γιά δράση άνάμεσαστις μάζες......

"Ο ποια καί νά ή σαν τά «σ φάλματα» πού διέπρα-

ξαν οί ’Ο ργανώ σεις τοϋ κόμ ματος γεγονός είναι δτιτήν άνοιξι τοϋ 1935 τό Κ Κ Ε έξακολουθοΰσε νάπαραμένη μία σ χετικώ ς μικρή αν καί θορυβώ δηςόργάνω σις ή όποία δροΰσ ε στό περιθώ ριο τής έλ-ληνικής πολιτικής ζω ής, καί μά λιστα ύπό τό βάρος τής πολιτικής έπί τοΰ Μ ακεδονικοΰ. Ή τρίτη'Ο λομ έλεια, τόν ’Α πρίλιο τοϋ 1935 άπήλλαξε τόκόμμα άπό τό βαρύ αυτό φ ορτίο. Μ έ τήν έγκρισιτήςΚ ομιντέρν ή Κ εντρική ’Επιτροπή άντικατέστησ ετότε τό έπίμαχο αίτημ α γιά μιά άνεξάρτητη Μ ακεδονία μέ τήν άπα ίτησ ιγιά «τέλεια Ισότητα τώ ν μειονοτήτω ν» μέσα στά πλα ίσια τοΰ Έ λλη νικοΰ Κ ράτους.

Ο Ι Ε Κ Λ Ο ΓΕ Σ Α Π Ο Κ Α Λ Υ Π Τ Ο Υ Ν Κ Α Π Ο ΙΑΠ Ρ Ο Ο Δ Ο

Ο ί βουλευτικές έκλογές τής 9ης ’Ιουνίου 1935,έδω σαν στό Κ Κ Ε τήν εύκαιρία νά δοκιμάση τά άπο-τελέσματα τής νέας του πολιτικής στό ζήτημα τήςΜ ακεδονίας. Ή μεταβολή στή θέσι τοΰ κόμματοςπάνω σ’ αύτό τό θέμα, διεφημίσθη κατά κόρον καίεις τήν διαπασ ώ ν ένώ τό Κ Κ Ε κάτω άπό τόν μανδύατοΰ «Ε νω μένου Μ ετώ που γιά τίς λαϊκές έλευθερίες»έκανε έκκλήσεις γιά «άπόλυτη δημοκρατική έλευ-

θερία, άνθρω πινά μεροκάματα, όκτάω ρο καί κοινω νικές άσφ αλίσεις, ψ ω μί καί δουλειά γιά τόν άνεργο,έκατό τά έκατό φ ιλειρηνική πολιτική».13 Σ ’ αύτάπροσέθεταν ένα κάπω ς ιδιόρρυθμο αίτημ α πού αν τόυίοθετοϋσε ή Ε λλάς, δέν θά μποροϋσε παρά νά έξα-

σθενήσ η τίς άμυντικές της προετοιμασίες, ένώ ήΕ ύρώ πη προχω ροϋσε βήμα πρός βήμα πρός τήν

ένοπλο ρήξι. Ο ϋτε ή Κ υβέρνησ η οΰτε ή Β ουλήέχουν κανένα δικαίω μα νά κηρύξουν κινητοποίησηή πόλεμο. Α ύτά τά δύο βασικά θέματα, πρέπει νάάποφ ασίζω νται άπό όλόκληρο τό Έ θνος, άνδρες

καί γυναίκες, σέ δύο ξεχω ριστά δημοψ ηφ ίσματα».'Η Ε λλ άς ένδιεφέρετο μόνο γιά τήν ειρήνη στήνόποία ήταν βαθειά προσ ηλω μένη καί δέν είχε οΰτετήν έπιθυμία ά λλά ουτε καί τήν δύναμη νά άρχίσηένα έπιθετικό πόλεμο. Π όλεμος γιά τήν Ε λλάδαέσήμαινε μόνο άμυνα έναντίον έξω τερικής εισβολής. Ή καθυσ τέρησις πού θά προκαλοΰσαν αύτά

τά δύο δημ οψ ηφ ίσμα τα δέν θά είχε άλλη συνέπειαάπό τοϋ νά διευκολύνη τόν έπιδρομέα.

Τ ό κόμμα τώ ν Φ ιλελευθέρω ν μαζί μέ άλλα μικρότερα βενιζελογενή κόμ ματα, άπεφάσ ισε νά μήνμετάσ χη τώ ν έκλογώ ν τής 9ης ’Ιουνίου μέ τήν αιτιολογία δτι ή Κ υβέρνησ ις δέν είχε άποδεχθήπρότασι περί έφαρμογής καί πάλιν τοΰ συστήματοςτής άναλογικής. Ο ί Β ενιζελικοί άντελαμβάνοντο δτιμετά άπό τήν άποτυχία τοΰ κινήμ ατος τοΰ Μ αρτίουκαί τή φυγή τοΰ ’Ε λευθερίου Β ενιζέλου στή Δ ω δεκάνησο, τό δημόσιο αίσθημα είχε κατά ένα μεγάλο

ποσ οστό στραφ ή έναντίον τους. Τ ό σύστημ α τήςάναλογικής θά συνεκάλυπτε κάπω ς τό φ αινόμενο τήςπτώ σεω ς τής Β ενιζελικής έπιρροής καί θά έξησφά-λιζε τήν έκλογή μεγαλυτέρου άριθμοϋ Β ενιζελικώ νβουλευτώ ν άπ’ ο,τι θά μποροΰσα ν νά περιμένουν μέπλειοψ ηφ ικό σύστημα.

Ή έκκλησις τώ ν Β ενιζελικώ ν περί άποχής έκ τώ νέκλογώ ν δέν είσακούστηκε άπό τήν μεγάλη πλειο-ψ ηφ ία τώ ν ψηφ οφόρω ν. 1.030. 362 προσήλθαν σ τιςκάλπες καί έψ ήφισαν. Τ ό Λ αϊκό Μ έτω πο τοΰ Κ Κ Ε

συνεκέντρω σε 90.699 ψ ήφ ους. Β έβαια μέ τό πλειοψ ηφ ικό σύσ τημα κανένας υποψ ήφ ιος, τοϋ Λ αϊκοΰΜ ετώ που δέ συνεκέντρω σε άρκετές ψήφ ους ώ στενά έκλεγή. Ή αϋξησις δμω ς τής έκλογικής δυνά-

μεω ς τοΰ κόμματος άπό 14.000 τό 1928 σέ 100.000σχεδόν τό 1935 καί μά λιστα μέ πλειοψ ηφ ικό σύστημα, ήταν άξιοπρόσεκτο κατόρθω μα. Ή αΰξη-σις αύτή τώ ν φιλοκομμ ουνιστικώ ν ψήφ ω ν δέν θάπρέπει νά άποδοθή στήν άποχή τώ ν Β ενιζελικώ ν.Ο ί έκλογές τοϋ Ίανουαρίου 1936 άπέδειξαν δτι ήπολιτική επιρροή τοΰ Κ Κ Ε άπηλλαγμένη άπό τόφορτίο τοϋ έθνικοΰ ζητήματος, μεγάλω νε σταθερά.

13. Α ύ τ ό θ ι σελ. 276.

άργότερα, κατά τή διάρκεια τής κα τοχής έλαβανμέρος στό συνασπισμό τοΰ Ε Α Μ , έδιδάχθησανκατά τρόπο άρκετά όδυνηρό τί άκριβώ ς έννοοϋσετό Κ Κ Ε μέ τή λέξι «ήγεμονία». ’Α ξίζει νάσημειω θή δτι ή τακτική πού έφαρμόστηκε άπότούς "Ε λληνες κομμουνιστές κατά τό διάσ τημα τήςΚ ατοχής, κατά μέγα μέρος δέν ήταν παρά ή φ όρμουλα τοϋ 1935. ’Α κριβέστερα ή έφαρμογή της είχεάρχίσει άπό τό 1935. ’Α ναχαιτίστηκε δμω ς άπό τήδικτατορία τοϋ Μ εταξα γιά νά ξαναρχίση μέ πολύμεγαλύτερη άποτελεσματικότητα τό 1941, δταν ήγερμανική εισβολή κατέστρεψ ε σχεδόν τελείω ςτά πολιτικά και συνταγματικά θεμέλια τής χώ ρας,άφήνοντας έλεύθερο τό πεδίο γιά τούς έλιγμούς τούΕ νιαίου Μ ετώ που.

Τ Ο Κ Κ Ε Ε Ν Τ Ε ΙΝ Ε Ι Τ Η Ν Π ΡΟ Ε Τ Ο ΙΜ Α Σ ΙΑ Τ Η Σ

Ε Π Α Ν Α Σ Τ Α Σ Ε Ω Σ

’Α πευθυνόμενος πρός τήν 12η 'Ο λομ έλεια τήςΕ Κ Κ Δ (1932) ό Ό ττο Κ ουουζίνεν, ό γνω στός κομμουνιστής ήγέτης φιλανδικής καταγω γής, έλεγε:

«Ό σύντροφος Στάλιν έπέστησε τήν προσ οχήμας στό γεγονός δτι ή ’Ο κτω βριανή έπανάστασηκατά τήν έπερχομένη σύγκρουση , είχε πάρειδλα

τά μέτρα ώ στε κάθε βήμα ή σχεδόν κάθε βήμα τήςέπίθεσίς της νά είναιμασκαρεμένη σάν άμυνα...Κ ατά τή διατύπω ση τοϋ συντρόφ ου Σ τάλιν ή έπανά

σταση συγκάλυψ ε ώς ένα σημ είο τις έπιθετικές τηςέπιχειρή σεις κάτω άπό τό προσ ω πείο τής άμυναςγιά νά παρασυρθοϋν πιό εύκολα άπό τό ρεΰμα της

τά άναποφάσ ιστα και άμφιταλαντευόμενα στοιχεία.Τά σημερινά μας συνθήματα είναιπερισσότερο άπόκα τάλληλα γιά τήν έπαναστατική έπίθεσι, άρκεΐμόνο νά καταλάβω με πώ ς πρέπει νά κινητοποιήσουμε τις μάζες, γιά τήν έπίθεση»3.

Ή άπροκάλυπτη και κυνική δήλω σις τοϋ Κ ουουζίνεν δτι οί κομμουνισταί είχαν χρησιμοποιήσ εικαίθά έπρεπε πάντοτε νά χρησιμοποιούν τό προσ ω πείο

τής άμυνας γιά νά σ υγκαλύπτουν τις έπιθετικές τωνένέργειες, έξακολουθεΐπάντοτε νά ίσχύη. Ή άξία τηςδιατηρείταιάκεραία.Στά 1935 ένώ διαμ αρτύρετο έναν-τίον «τής έντεινομ ένης έπιθετικότητας τώ ν καπιταλιστώ ν», ένφ έκαλοϋσ ε τόν λαό νά ένταχθή στόνάγώ να «γιά τήν άμυνα ένάντια στούς πλουτοκράτεςκα ί στις Κ υβερνήσεις τής πείνας, γιά τήν άμυναένάντια στόν φ ασισμό καί στόν πόλεμο», τό Κ Κ Εσύμφ ω να μέ τήν ίδια του τήν όμολογία έκάλυπτε

3. Otto Kuusinem, P r e p a r e F o r P o w e r (New York ,Workers’ Library Publishers, 1932), σελ. 116.

άπλώ ς τις έπιθετικές του ένέργειες κάτω άπό τόνμανδύα τής άμύνης.

Γ ιά νά κινητοποιήσουν τις μάζες κα ί νά τις παρασύρουν στή δύνη τής έπαναστάσεω ς, οί κομμου-νισταί κατέφυγαν καί πάλι στήν προσφιλή τους

τακτική τής έκμεταλλεύσεω ς τώ ν καθημερινώ ν προβλημάτω ν τοϋ έργαζομένου λαοϋ. Μ ία παράγραφος

τής ντιρεκτίβας τής Κ εντρική ς ’Επιτροπής τοϋΚ Κ Ε «Γιά τή Ν ίκη τοϋ 'Ενω μένου Μ έτω που, γιά τόΣ χηματισμό τοϋ ’Α ντιφασ ιστικού Συνασπισμού»,

πού υίοθέτησε λίγο πριν άπό τήν όργανω τική διά-σκεψι, έξηγοϋσε μέ περιεκτικό τρόπο τά μέτρα πούθά έπρεπε νά ληφθοϋν γιά τήν προετοιμασ ία «τώ νάγώ νω ν σέ ψ ηλότερα έπίπεδα».

«Ή Κ εντρική ’Επιτροπή τονίζει τήν σπουδαιό-

τητα τής άποφ ασ ιστικής έκμετάλλευσης τώ ν καθημερινώ ν περιω ρισμένω ν άγώ νω ν. "Ο πω ς μας έδειξεή έμπειρία τοϋ περασμ ένου χρόνου καί δπω ς άπαι-

τοϋν καί οί τω ρινές συνθήκες, οί κομμουνιστέςκαί οί πρω τοπορειακοί έργάτες πρέπει νά δουλεύουν άκούραστα γιά τήν ένοποίησ ι τώ ν περιω -ρισμένω ν ξεχω ριστώ ν άγώ νω ν γιά νά τούς μετατρέψ ουν σέ μαζικές πολιτικές άπεργίες καίμετά νά προχω ρήσουν στή συστηματική ιδεολογική καί όργανω τική προπαρασ κευή τής γενικήςάπεργίας πού είναι τό άποφασ ιστικό άντιφασι-στικό δπλο».4

Έ κτος άπό τή σημασία της γιά τήν σύντομη καίπεριεκτική αύτή περιγραφή τώ ν κομμουνιστικώ ν

μεθόδων, ή παράγρα φος αύτή έξηγεΐέπίσης γιατίένακομ μουνιστικό κόμμα βασίζεται τόσο πολύ στήνλαϊκή δυσπραγία γιά τήν προώ θησ ι τοΰ έπαναστατι-κοΰ κινήματος. 'Η θεραπεία τώ ν αιτίω ν τής λαϊκής

δυσαρεσκείας μέ τήν λήψ ι πολιτικώ ν καί οικονομ ικώ ν μέτρω ν «άπομβλύνει τόν έπαναστατικό ζήλο»δπω ς κάποτε παραδέχθηκε άπροκάλυπτα ό Σ τάλιν ήμέ άλλη διατύπω σιάποστερεΐένα κομμουνιστικό κόμ μα άπό τις άπαραίτητες συνθήκες, πού άπαιτοΰνταιγιά τήν άνάπτυξιτής άνατρεπτικής τακτική ς του καίγιά τήν έναρξι τής άνελίξεω ς πρός τήν έπανάσ τασ ι.

Τ ό 1935 ή κοινή γνώ μη σ τήν Ελλάδα είχε πολλούς λόγους γιά νά είναιδυσαρεστημένη. Τά προβλή ματα ή σαν άπειρα. ’Α νεργία, πληθω ρισμός, πολιτική άστάθεια, μιά άγροτική τάξις πού στέναζε άπότά χρέη, καταπιεστική φορολογία τώ ν στρω μάτω νμέ τά μικρότερα εισοδήματα, ένας άναχρονιστικόςμικρεμπορικός καπιταλισμός, δλα αύτά θά ήτο δυνα-τόν νά προμηθεύσουν τό έναυσμα γιά τήν έπαναστατική πυρκαϊά.

’Α γνοώ ντας τις ίδιες τους τις συμβουλές σχετικά

4. Κ ο μ έ π, Ά ρ. 8, ’Ιούλιος 1935.

μέ τή βαθμιαία άνάπτυξι τής έπαναστατικής διαδικασίας οι ήγέτες τοϋ Κ .Κ .Ε . άπεφάσισαν νά έντεί-νουν τόν άγώ να άπότομα και νά προχω ρήσουν πρόςτήν έκρηξι είκοσιτετραώ ρου πα νελλαδικής άπερ-γίας. Ή άπεργία προγραμματίσθηκε γιά τις 25 Ιουλίου 1935, άπέτυχε δέ έξ αιτίας τής άνεπαρκοΰς προ-παρασκευής της. Ή άποτυχία αύτή άπέδειξε οτι τό

Κ .Κ .Ε . παρά τις προσπάθειές του δέν είχε κατορθώ σει νά δημιουργήση όργανω μένη έργατική τάξι. ΤόΠ ολιτμπυρώ βιαστικά έζήτησε άπό τήν κομμουνιστο-κρατουμενη ’Ε κτελεστική Ε πιτροπή τής Ενω μένηςΓ ενικής Συνομοσπονδίας Έ ργατώ ν, νά συγκαλέσητήν δεύτερη Π ανελλαδική Δ ιάσκεψι τώ ν Ε ργατικώ νΕ νώ σεω ν. "Ο ταν έπι τέλους συνήλθε ή Δ ιάσκεψις,άπεδείχθη δτι δέν ήτο τίποτα περισσότερο άπό μίασυγκέντρω σι κομμουνιστών άξιω ματούχω ν έπι-φορτισμενω ν μέ φραξιονιστικές άποστολές στά έργα-τικά σω ματεία.

Τ ό άποτέλεσμ α τώ ν συνομιλιώ ν τής Δ ιασκέψεω ς συνοψ ίζετο σέ μία πρότασ ι: «Π ρέπει νά προε-τοιμώ σω με τήν έργαζόμενη τάξη μέ τό δπλο τήςμαζικής πολιτικής άπεργίας καί έν συνεχεία μέ τόδπλο τής γενική ς άπεργίας»6. Στις 14 Α ύγούστου ό-«Ριζοσπάστης» έδημοσ ίευσε «άπόφαση τής Ε νω μένης Γ ενικής Συνομοσπονδίας Έ ργατώ ν Ε λλά δοςγιά τήν άμεση έπιδίω ξη τής ένότητας τώ ν έργατικώ νσω ματείω ν».6

Σέ μιά άλλη ντιρεκτίβα τό Π ολιτμπυρώ άπεκά-λυψ ε τά κίνητρα πίσω άπό τό αίτημ α τής «ένότητος

τώ ν έργατικώ ν σω ματείω ν». Ό άγώ νας γιά μιά τέτοια ένότητα έλεγε, «είναι ή βάση γιά μιά ισχυρήκομμουνιστική έξόρμ ησ ι σέ δλη τή χώρα..., γιά τήν

ένεργό προπαρασκευή τής έργατιας γιά τίς μεγάλες καινούργιες μάχες, πού πλησιάζουν καί γιά τήνκατάκτησ η τής ήγεμονίας πάνω στό δημοκρατικόάντιφασιστικό κίνημα πού σχηματίζεται».7

"Α ς σημειω θή δτιαύτή ή τόσο άπειλητικά διατυπω μένη ντιρεκτίβα , δέν ήταν «άγκιτάτσια» μέ στόχοτό εύρύ κοινό. Ή ταν καθοδήγησι σέ θέμα τακτικήςπού άπηυθύνετο πρός τά όργανα τοϋ κόμματος καί

τούς έδιδε όδηγίες σχετικά μέ τούς πραγματικούςσκοπούς τής προσπαθείας γιά τήν «ένότητα τώ νέργατικώ ν σω ματείω ν».

Ό Ζ αχαριάδης είχε κιόλας άποδείξει δτι ήτανπράκτορας άξιος έμπιστοσύνης, προικισμένος μέέφευρετικότητα καί φαντασία. Στήν 4η 'Ο λομέλεια τής Κ εντρικής Ε πιτροπής τοΰ Κ Κ Ε πούσυνήλθε στις 28 Σεπτεμβρίου 1935, μέ συμμετοχή

5. Ρ ιζο σ π ά σ τ η ς, 13 Α ύγούστου 1935.6. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 14 Α ύγούστου 1935.

7. Π έν τε Χ ρ ό νια , σελ 301.

τώ ν γραμματέω ν τώ ν τοπικώ ν ’Ο ργανώ σεω ν τοϋκόμματος ό Ζ αχαριάδης έξέθεσε σέ γενικές γραμμές, «τά καθήκοντα τοϋ κόμματος σέ συνδυασμό μέτίς άποφ άσεις τοϋ 7ου Συνεδρίου τής Κ ομιντέρν».Ό λες οί ύποδείξεις του ένεκρίθησαν «όμόφω να»

άπό τήν 'Ο λομέλεια.Ό Ζ αχαριάδης έξήγησε δτι τά τρία βασικά κα

θήκοντα πού άνέθεσε στά κομμουνιστικά κόμματατό 7ο Σ υνέδριο θά μποροΰσαν νά συνοψ ισθοϋν ώς

έξής.1) Υ πονόμευση δλω ν τώ ν μή κομμουνιστικώ ν

Ό Γ1αναγής Τσαλδάρης κατά τήν προεκλογικήν έκστρα-τείαν τών έκλογών τής 5qc Μαρτίου 1933.

καθεστώ τω ν, φασιστικώ ν, σοσιαλδημοκρατικώ ν, δημοκρατικώ ν, 2) ένίσχυσι τοϋ κομμουνιστικού κόμματος μέ τή μέθοδο τώ ν «συμμαχιώ ν» μέ άλλα πολιτικά κόμματα καί έργατικές όργανώ σεις στις καπιταλιστικές χώ ρες καί 3) σέ περίπτω σι γενικής άνα-φλέξεω ς «μετατροπή τοϋ ιμπεριαλιστικού πολέμου

σέ έμφύλιο πόλεμο».8

Ό «άποφ ασιστικός κρίκος»9 στήν πραγματο-ποίησ ι τώ ν τριώ ν αύτώ ν σκοπώ ν, ήταν ή δημιουργίαΕ νιαίου Μ ετώ που πού θά έπέτρεπε τήν κομμουνι

στική διείσδυσ ι σέ εύρύτερες κοινω νικές όμάδες.10Τό 7ο Συνέδριο δέν είχε άφ ήσ ει καμμιά άμφ ιβολίαγι’ αύτό. Έ πί πλέον έδίδετο στά κομμουνιστικάκόμματα ή έντολή νά σχηματίσουν ένα μυστικό έπα-ναστατικό στρατό μέ τήν έπω νυμία «άντιφασιστικάσώ ματα μαζικής άμυνας», ίκανοϋ νά έπέμβη κατά

8. Α ύ τ ό θ ι, σελ. 375.9. S e v e n t h C o n g r e s s : R e s o l u t i o n s a n d

D e c i s i o n s (Μ όσχα, Co - operative Publishing Societyof Foreign Wo rkers in the USSR, 1935), σελ. 33-34. Ε φ εξής:S e v e n t h C o n g r e s s .

10. Π έν τε χρ ό ν ια , σελ. 360.

Ή 'Αβα σίλευτος Δημοκρατία πλησιάζει ήδη πρός τό τέλος της. ’Ανωτέρω ό ΠρόεδροςΆλεΕ Ζαΐμης καί ό τότε πρωθυπουργός Παν. Τσαλδάρης τήν 25ην Μαρτίου 1934.

τήν άποφ ασ ιστική στιγμή και νά μετατρέψ η ένα«ιμπεριαλιστικό πόλεμο σέ έμφύλιο πόλεμο».11

Τ ό Ε νια ίο Μ έτω πο θά έχρησίμευε ώ ς πρόσφοροπλα ίσιο γιά’ τήν «προπαρασκευή τώ ν έργατώ νγιά τό δεύτερο γυρο τώ ν προτελαριακώ ν επαναστάσεω ν, γιά τήν σύμπηξη τού προτελαριάτου σέ ένασυμπαγή μαζικό πολιτικό στρατό, γιά τή δικτατορίατοϋ προτελεταριάτου και τήν έξουσ ία τώ ν σοβιέτ».12

Ή τετάρτη 'Ο λομέλεια υπάκουα μ ετέφρασε καίένεσω μάτω σε μαζί μέ τίς δικές της άποφ άσεις όλα

αύτά τά ψ ηφ ίσματα τοΰ 7ου Π αγκοσμ ίου Σ υνεδρίου.Μ ερικά χρόνια άργότερα κατά τήν διάρκεια τής γερμα νικής κα τοχής 1941—1944, τό Κ Κ Ε έκανε μιάσοβαρή προσπάθεια γιά νά θέση σέ έφαρμογή τίςάποφ άσεις τής 4ης Ό λομ ελείας καί τοϋ 7ου καίτελευταίου παγκοσ μίου συνεδρίου τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοϋς. Ή προσπάθεια τοΰ Κ Κ Ε τελικάάπέτυχε, άλλά μόνον μετά άπό παρατεταμένο καίαιματηρό άγώ να.

11. S e v e n t h C o n g r e s s , σ ελ. 29,44,12. Α ύ τό θ ι, σελ. 34.

Σ ΤΟ Χ Ο Σ : Ο Μ Ο Ν Α Ρ Χ Ο Φ Α Σ ΙΣΜ Ο Σ

Τό 1935 ή «μοναρχία» έγινε ό στόχος τοΰ έπι-θετικοΰ μένους τώ ν Ε λλή νω ν κομμουνιστώ ν. Ήάπόλυτος μοναρχία ώς μορφή πολιτεύματος είχε κα-ταργηθή στήν 'Ε λλάδα άπό τήν έποχή τοΰ Ό θω νοςκαί είχε άντικατασ ταθή άπό τήν συνταγματική μοναρχία κατά τά βρεταννικά πρότυπα. Ό όρος πούέπεκράτησ ε άργότερα ήτο βασιλευομένη δημοκρατία. Ή βασιλευομένη δημοκρατία εϊχε καταργηθή τό

1924 καί ή Ε λλ άς είχε γίνειπροεδρευομένη δημοκρατία. Συνεπώ ς στά 1935 δέν ύπήρχε δικα ιολογία,αν ήθελε νά κυριολεκτή κανείς, γιά τήν χρήσιν τοΰόρου μοναρχία. Ά λλ ά ή σ ύνθεσις τώ ν λέξεω ν μοναρχία καί φασισμ ός—μ οναρχοφασισμ ός—ήταν ένας

χτυπητός δρος κατάλληλος γιά πολιτική έκμετάλ-λέυσι. Ο ί κομμουνισται άνέκαθεν έδειξαν μιά ξεχω ριστή έπιδεξιότητα σ τήν πολιτική έκμετάλλευσι τήςδυνάμεως τώ ν λέξεω ν.

Ύ πή ρχε βέβαια και άλλος πιό πρακτικός λόγος γιά τήν έκταφή τοΰ φάσματος τής μοναρχίας.

Ή Βουλή τοϋ 1935. Ai έκλογσί τής 9ης 'Ιουν ίου 1935, άπό τάς όποιος άπέσχεν ήβενι£ελική παράταΕις, έδωσαν συντριπτικήν πλειοψηφίαν εις τό Λαϊκόν Κόμμα μετά

τοϋ όποιου συνειργάζετο καί ό Γ. Κονδύλης. Ανωτέρω ό Παν. Τσαλδάρης, τρίτοςέζ άριστερών και ό Γ. Κονδύλης τρίτος έκ δεξιών εις τήν πρώτην σειράν τών βου

λευτικών θώκων.

Μ ετά άπό τήν κατάρρευσι τοϋ κινήματος τοΰ Μ αρτίου 1935, ή κίνησις γιά τήν παλινόρθω σι τις βασι-λευομένης δημοκρατίας είχε αρχίσει νά κερδίζειέδαφος. Π ολλοί είχαν άπογοητευθή άπό τήν δημοκρατία, καί οί τάξεις τω ν πλήθαιναν διαρκώ ς. Ή

δημ οκρατία κατά τήν δεκαετία τής υπάρξεώ ς τηςδέν είχε νά έπιδείξη άξιοζήλευτα έπιτεύγματα. "Ε ξι

στρατιω τικά πραξικοπήματα καίμιά δικτατορία στόβραχύ χρονικό διάστημα ΙΟ έτώ ν, δύσκολα θά μπο-ροΰσε νά χαρακτηρισθή ώ ς υποδειγματική εφαρμογή τώ ν δημοκρατικώ ν θεσμώ ν.

"Ο ταν ό στρατηγός Γ εώ ργιος Κ ονδύλης, πού είχεπαίξει πρω ταρχικό ρόλο πριν 10 χρόνια στήν έγκα-

θίδρυσι τής δημοκρατίας, έξέδηλώ θη υπέρ τής άπο-κατασ τάσ εω ς τής βασ ιλευομένης δημοκρατίας, κανείς δέν μπορούσε πιά νά άγνοήση τό θέμα χαρακτηρίζοντας το ώ ς ευσεβή πόθο άδιορθώ τω ν βασιλικώ ν.

’Ε λάχιστοι μεταξύ έκείνω ν πού ύπεστήρίζαν τήν

άποκατάστασ ι τής βασιλευομένης δημοκρατίας είχαν

σαφ ή άντίληψ ι τώ ν κινδύνω ν πού εγκυμονούσε ή πολιτική άστάθεια ή όποία τόσο έξυπηρετούσ ε τάσχέδια καί τις φιλοδοξίες τοΰ διεθνούς κομμουνι-σμοΰ. Α υτοί πού άντελαμβάνοντο τό βαθύτερονόημα τής έποχής, προσέβλεπαν πρός τήν έπιστρο-

φή τοΰ Β ασιλέω ς Γεω ργίου Β ' στό θρόνο ώ ς προϋπό-θεσι ένισχύσ εω ς τώ ν άμυντικώ ν Ικανοτήτω ν τής χώ ρας σέ μιά έποχή πού ή έπερχομένη θύελλα τοΰ πολέμου σκοτείνιαζε άπειλητικά τόν όρίζοντα. Ε ίναι άρκετά ένδιαφ έρον τό οτι καί οί κομμουνισταίήρμήνευαν τήν κίνησι γιά τήν παλινόρθω σι ώ ςάμυντικό μέτρο κατά τοΰ «δευτέρου γύρου τώ ν προλεταριακώ ν έπαναστάσεω ν πού πλησιάζει».13 Ά ντε-λαμ βάνοντο δτι μιά ισχυρή κυβέρνησ ις ίκανή νάέξασφαλίση κυβερνητική σταθερότητα θά προχω ρούσε στήν έφαρμογή τώ ν έπιβαλλομένω ν μέτρω ν

γιά τή βελτίω σι τώ ν οικονομικώ ν συνθηκώ ν καί

13. Π έν τε Χ ρ ό νια, σελ. 364.

Ο Ρ ΓΑ Ν Ω Τ ΙΚ Η Δ ΙΑ Ρ Θ Ρ Ω Σ ΙΣΚ. Κ. Ε.

(1) Κ Ο Α (’Α θηνώ ν)

(2) Π Ε Ρ ΙΦ Ε Ρ Ε ΙΑ Κ Η Ε Π ΙΤ Ρ Ο Π Η

Σ Τ Ε Ρ Ε Α Σ ΕΛ Λ Α Δ Ο Σ

( 3 ) Π Ε Λ Ο Π Ο Ν Ν Η Σ Ο Υ

(4) Θ Ε Σ Σ Α Λ ΙΑ Σ

(5) Η Π Ε ΙΡ Ο Υ

(β )Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν ΙΑ Σ - Θ Ρ Α Κ Η Σ

(7) Α ΙΓΑ ΙΟ Υ

(8) Κ Ρ Η Τ Η Σ

( 9 ) Δ Ω Δ Ε Κ Α Ν Η Σ Ο Υ

έτσι θά έλυε μερικά άπό τά προβλήμ ατα σ τά όποιαέστή ρίζαν σέ μεγάλο βαθμό τις έλπίδες τω ν οί κομ-μουνισταί γιά νά έξαπολύσουν καί νά έπιταχύνουντήν διαδικασία τής έπαναστάσεω ς. Έ κτος τούτου μίαισχυρή κυβέρνησις δέν θά παρέμενε άδρανής καί δένθά έδιδε στούς κομμουνιστάς τήν εύκαιρία νά προετοιμάσουν άνενόχλητοι τήν έπανάσ τασ ίτους. Έ χο ντας προ όφθαλμώ ν τά ένδεχόμενα αύτά ή 4η 'Ο λομέλεια του Σ επτεμβρίου 1935, έδήλω νε δτι «τό κύριο

καθήκον τού κόμ ματος εϊναι ή δημιουρ>ία τοΰ λαϊκού μετώ που δλω ν τώ ν δημοκρατικώ ν καί άντιφα-σιστικώ ν δυνάμεω ν τοΰ λαοΰ καί τώ ν ένοπλω ν δυνάμεω ν... πού θά μ εταχειρισθή κάθε μέσον γιά νά κάνητήν παλινόρθω ση τής μοναρχίας και τή νίκη τοΰφασισμοΰ στήν Ε λλά δα άδύνατη».14

Μ ’ δλο πού καλοΰσε τίς δημοκρατικές δυνάμειςνά ένταχθοΰν στό Λ αϊκό Μ έτω πο, τό Κ Κ Ε δέν ένδιε-φέρετο βέβαια γιά τή διατήρησι τής Δ ημ οκρατίας.

14. Α ύ ΐό θ ι, σελ. 309.

«Τό Κ Κ Ε δηλώ νει δτι ένώ σ ήμερα άφ ιερώ νει δλεςτου τίς δυνάμεις ένάντια στή μοναρχία καί στό φα

σισμό, θά συνεχίση άκούραστα τή δουλειά τουγιά τή Ν ίκη τής μοναδικής γνήσιας δημοκρατίας,

τής σοβιετικής δημοκρατίας».15Ή «σοβιετική δημ οκρατία» παρέμενε ό τελικός

σκοπός. Π ρός τό παρόν πάντω ς ή 'Ο λομέλεια άπε-φάσ ισε νά υποσ τήριξή τή δημ ιουργία «δημοκρατικήςκυβέρνησης». Α ύτό ένεφ ανίζετο ώ ς σημ αντική ύπο-

χώ ρη σις έκ μέρους τοΰ Κ Κ Ε έάν λάβη κανείς ύπ’δψ ιν τό προηγούμ ενο έξτρεμισμ ό του. Ά λλ ά ήτοπράγματι; Λ ίγες έβδομάδες πριν, ή «Π ράβδα» εϊχεδημοσιεύσειένα άρθρο μέ τήν υπογραφ ή τοΰ ΓεόργκιΔ ημητρώ φ , ύπό τήν ιδιότητά του ώ ς Γραμματέω ςτής Ε Ε Κ Δ . Σ τό άρθρο αύτό, έλεγε δ τι:

«Σέ πολλές χώ ρες μιά Κ υβέρνηση Ε νω μένουΜ ετώ που θά εϊναι ίσω ς μ ιά άπό τίς σπουδαιότερεςμεταβα τικές μορφ ές. Μ ιά τέτοια Κ υβέρνηση πάν

15. Α ύ τό θ ι, σελ. 310.

Ή Βουλή ή όποία προήλθε άπό τάς έκλογάς της 9ης ’Ιουνίου 1935 έχαρακτηρίσθηώς Ε ’. Συντακτική Συνέλευ σις καί αυνελθοϋαα τόν 'Ιούλιον άπεφόσιοε τήν διενέργειαν δημοψηφίσματος έπΐ τής παλινορθώσεως τής Βασιλευομένης Δημοκρατίας.Ανωτέρω μία φωτογραφία άπό τήν ορκωμοσίαν τής Ε'. Συντακτικής Συνελεύσεως.

τω ς δέν μπορει νά έπιφέρη μιά πραγματικά

τελειω τική λύση... Ε ίναι λοιπόν άπαρα ίτητονά οπλιστούμε γιά τή σοσιαλιστική έπανά-σταση...».16

Μ έ άλλα λόγια, ή «δημοκρατική κυβέρνηση» τοΰ Ε νιαίου Μ ετώ που έθεω ρειτο άπό τούςκομμουνιστάς ώ ς «μεταβατικό» στάδιο, πού θάδιηυκόλυνε τόν έξοπλισμό τώ ν κομμουνιστών γιάτήν έπανάστασί τω ν. Σύμφω να μέ τίς ρήσεις αύτέςτής Κ ομιντέρν, ή Ό μομέλεια τοΰ Κ Κ Ε έξεδηλώθηύπέρ τής δημοκρατικής κυβερνήσεω ς, ένώ ταυτο-

16. Π ρ ά β δ α , 6 Α ύγούστου 1935.

χρόνω ς άπεφάσισε «νά σχηματίση ένα μαζικό μα

χητικό άμυντικό σώ μα, ένα Ισχυρό δπλο στά χέριατώ ν λαϊκώ ν μαζώ ν».17 Ή λέξις ((άμυνα» δέν θά πρέπει νά παραπλανήση κανένα. Ή περίφημος δήλω σιςτοΰ Κ ουουζίνεν διατηρή πάντοτε τό κύρος της.

Ή τετάρτη 'Ο λομέλεια είναι άξιομνημόνευτη καίγιά ί>να άλλο λόγο : Ε ξέλεξε τόν Ν . Ζ αχαριάδη, Γ ενικό Γραμματέα τοΰ Κ όμματος. Τ ό «πόστο» αύτό,

είχε δημιουργηθή πρόσφατα. "Ε ω ς τότε υπήρχε μόνοτό «πόστο» τοΰ Γραμματέως τής Κ εντρικής Ε π ιτροπής. Ό Ζ αχαριάδη ς κατείχε τό άξίω μα αύτό άπό

17. Π έν τε Χ ρ ό νια , σελ. 310.

Μετά τάς έκλογάς τής 9ης 'Ιουνίου 1935, έσχηματίσθη κυβέρνησις Π. Τοαλδάρη μέσυμμετοχήν Γ. Κονδύλη. Δέ ν διετηρήθη ή ένότη ς έπί πολύ. Ό Παναγής Τσαλδάρηςέδειξε απροθυμίαν eic τό θέμα τής έπιστροφής τοϋ Βαοιλέως διότι έπίστευε δτι ήσπουδή θά έβλαπτε τόν θεσμόν. Άντιθέτως ό Γ. Κονδύλης Kai ό I. Θεοτόκης έπί-

στευαν είς τήν άνάγκην τής άμέσσυ παλινορθώσεως. "Ηδη είχαν γίνει μυστικοί συνεννοήσεις μεταξύ τοϋ έν Παρισίοις, διαμένοντο ς 'Ελευ θερ ίου ΒενιΖέλου καί τοϋΒαοιλέως Γεωργίου. Ό Βασ ιλεύς είχε πεισθή δτι τό κόμμα τών Φιλελευθέρων θάέδέχετο τήν παλινόρθωσιν έφ’ όσον θά έχορηγήτο άμνηστεία ε ίς τούς κινηματίας τοϋ1935 καί θά έγίνετο άναθεώρησις τών άποτάξεων. 'Ανωτέρω φωτογραφία άπό τήν

ορκωμοσίαν τής κυβερνήσεως Τοαλδάρη — Κονδύλη.

τόν Ν οέμβριο τοϋ 1931. Δέν ήτο μόνιμη θέσις, δεδομένου δτι ό Γ ραμματεύς έξελέγετο άπό κάθε

νέα Κ εντρική Ε πιτροπή . Μ έ τήν άπόφ ασι, δμω ς,τής 4ης Ό λομ ελείας, ό Ζ αχαριάδης άνυψ ώ θηκεσέ §να μόνιμο, θεω ρητικά τούλάχισταν, Ισόβιοάξίω μα. Τ ό άξίω μα αυτό ό Ζ αχαριάδης τό διετήρησ εμέχρι τόν Μ άρτιο τοϋ 1956 όπότε έξεδιώ χθη ώ ςΣταλινικός άπό τήν Κ εντρική ’Επιτροπή, πού είχεέπί κεφαλής τόν Α πόστολο Γ ρόζο, καί τελικά άπε-μακρύνθη άπό τό κόμμα.

Ή έπίσημη άνοδος τοϋ Ζ αχαριάδη στό άξίω ματοΰ μονίμου άρχηγοϋ τοΰ Κ ομμουνιστικού κόμματος,ήτο άντανάκλασις τής τακτικής τοΰ Στάλιν, ό όποιος

ήθελε νά δημιουργοΰνται «στελέχη καί γνήσ ιοι μπολσεβίκοι ήγέτες στά κομμουνιστικά κόμματα, ετσι

ώ στε τά κόμματα νά μποροΰν σέ μιά κρ ίσι νά βροΰνάνεξάρτητα καί γρήγορα ... σω στές λύσεις γιά τάπροβλήματα τακτικής τοϋ κομμουνιστικοϋ κινήματος».18. Δέν ήτο θέμα ματαιοδοξίας. Ό μέγας «Β όζντ»τοΰ Κ ρεμλίνου, ήθελε εμπίστους πράκτορας στό τιμόνι τώ ν διαφόρω ν κομμ ουνιστικώ ν κομμάτω ν,έλεύθερους άπό κάθε είδους πιέσεις τών διαφ όρω νάξιω ματούχω ν καί ύπόλογους μόνον σ’ αυτόν. ΣτήνΕ λλά δα, τά μέλη τοΰ κομμουνιστικοϋ κόμματος,

18. Ίδ έ Πρόγρα μμα (1961) τοΰ Κ Κ ΣΕ .

έμαθαν νά προσφω νούν τόν Ζ αχαριάδη, μέ τόν τίτλο τοΰ ’Α ρχηγού.

Ό Β ασίλης Ν εφελούδης, κομμουνιστής τής

Τό Κ Κ Ε δυνάμω σε τούς όργανω τικούς τουάρμούς μέ τήν βεβαιότητα, ότι «ό δεύτερος γύροςτώ ν προλεταριακώ ν έπαναστάσεων έπλησίαζε».

Ό Βασίλης Νεφελούδης έ£ελέγη γραμματεύς τής Κεντρικής Επιτροπής, όταν ό Ν. Ζαχαρ ιάδης άνεκηρύχθη Γεν.

Γραμματεύς τού Κόμματος.

νεώτερης γενεάς* ό όποιος ώ φειλε τήν προαγω γή του στόν Ζ αχαριάδη, έξελέγη στό άξίω ματοϋ Γραμματέω ς τής Κ εντρικής Ε πιτροπής. Ό Απόστολος ΓκρόΖος σέ φωτογραφία τού 1937.

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Ν Ε Ν Ν Α Τ Ο Ν

Δ ΙΚ Τ Α Τ Ο ΡΙΑ Ή Ε Π Α Ν Α ΣΤ Α ΣΙΣ

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ

Ο ί πολιτικοί έλιγμοί, πού ώ δήγησαν στό δημοψ ήφ ισμα τής 3ης Ν οεμβρίου 1935, σχετικά μέ τήνπαλινόρθω σιν τής βασιλευομένης δημ οκρατίας, άπο-τελοϋν μία έξαιρετικά ένδιαφέρουσ α ίστορία, άλλά

Η Βουλή τής 9ης Ιουνίου 1935 ή όποια είχε έκ λενή μέπλήρη άποχή τής ΒενιΖελικής παρατάζεως, κατήργηοε τήνΑβασίλευτο, έπανέφερε τήν Βασιλευομένη καϊ τό Σύνταγμα του 1911 καϊ ώρισε τόν Γεώργιο Κονδύλη 'Αντιβασι

λέα. ’Ανωτέρω, ό Γ. Κονδύλης ώς Άντιβασιλεύς.

ή λεπτομερής έξιστόρησίς τω ν δέν είναι έργον τουβιβλίου αύτοΰ. ’Α ξίζει τόν κόπο πάντω ς νά άνα-φερθή, δτι ό Π αναγής Τ σαλδάρης, ό πρω θυπουργός

και ήγέτης τοϋ Λ αϊκοϋ Κ όμματος, δηλαδή τοϋ κατάπαράδοσιν βασ ιλόφ ρονος κόμματος, προσ έφερε διατακτική θά έλεγε κανείς ύποστήριξι στούς ύπερμά-χους τής παλινορθώ σεω ς. "Ο χι πώ ς ήταν άντίθετοςμέ τήν Ιδέα τής βασ ιλευομένης δημοκρατίας. Α

πλώ ς, άντελαμβάνετο, δτι ό Β ασιλεύς, τότε μόνο θάμποροϋσ ε νά συγκεντρώ ση γύρω του τόν έθνικό.

φρονα κόσμ ο τής Ε λλά δος, άν έπέστρεφε στό θρόνο,μετά άπό £να έντιμο καί άψ ογο δημοψ ήφ ισμα. Μ ερικοί άπό τούς ύποσ τηρικτάς τής παλινορθώ σεω ς,ήσ αν υπερβολικά άνυπόμονοι. Ά λλ οι, δέν ήσαν βέβαιοι γιά τό άποτέλεσμα.

Σ τις 10 ’Ο κτω βρίου 1935 ό Τσαλδάρης ύπε-

χρεώ θη άπό τρεις άνω τέρους φιλοβα σιλικούς άξιω -ματικούς πού «άντεπροσώ πευαν» τόν Στρατό, τόΝ αυτικό κ&ί τήν ’Α εροπορία, νά έγκαταλείψ η τήν

έξουσία.Ο ί άξιω ματικοί αύτοίσ ταμάτησαν τό α ύτοκίνητο

τοϋ Τ σαλδάρη σ τή λεω φόρο Κ ηφ ισίας καίάπήτησαντήν παραίτησ ί του. Ό ’Α λέξανδρος Π απάγος ήταν£νας άπό τούς τρεις άξιω ματικούς.

Ν έο ύπουργικό Σ υμβούλιο, μέ πρω θυπουργό τόνστρατηγό Γεώ ργιο Κ ονδύλη, άνέλαβε καθήκοντακαί προεκήρυξε δημ οψ ήφ ισμα γιά τις 3 Ν οεμβρίου.Κ αίτοι τό δημοψ ήφ ισμ α έδειξε δτι ύπήρχε συντριπτική πλειοψ ηφ ία ύπέρ τής έπανόδου τοϋ Β ασιλέως,ύπήρξαν πολλοί πού έξέφρασ αν άμφ ιβολίες ftv δχι

ώ ς πρός τήν ΰπαρξι, τουλάχιστον ώ ς πρός τό μέγεθος τής πλειοψ ηφ ίας. "Ο πω ς καί νά £χη τό πραγμα,ό ύπερβολικός ζήλος ώ ρισμένω ν φ ανατικά βασιλο-φρόνω ν όμάδω ν, ήμαύρω σε τό άποτέλεσμα τοϋ δημοψ ηφ ίσμ ατος καί έπέτρεψε σέ θιασώ τες τής Δ ημοκρατίας νά άμφ ισβητήσ ουν τόν Ισχυρισμ ό, δτι τόδημοψ ήφ ισμ α είχε λύσει όριστικά τό καθεστω τικόζήτημα.

Ό ύπερβολικός αύτός ζήλος, φ ανατικώ ν στοιχείω ν, ύπήρξε κακή ύπηρεσία πρός τόν Β ασιλέα.

Ό φανατισμ ός αύτός, ύπήρξε έν μέρει ύπεύθυνοςγιά τά γεγονότα πού έννέα μήνες άργότερα ώ δήγη-

σαν στό δικτατορικό καθεστώ ς τής 4ης Α ύγού

στου.Ό Β ασιλεύς Γεώ ργιος, έπέστρεψ ε στήν Ε λλά δα

στίς 25 Ν οεμβρίου 1935, μετά άπό 12 χρόνια έξο-ρίας. Ή πρώ τη του ένέργεια ή ταν νά καταστρώ ση ένασχέδιο γιά τή συμφιλίω σι τώ ν δύο μεγάλω ν πολιτικώ ν στρατοπέδω ν, τώ ν Β ενιζελικώ ν καί τώ ν ’Α ντι-βενιζελικώ ν, πού οί διαμάχες τους είχαν ταλαιπω ρήσει τή χώ ρα έπί μιά όλόκληρη εικοσαετία. Δύοέβδομάδες μετά άπό τήν έπιστροφή τοϋ Β ασιλέως,τό Κ Κ Ε έπραγματοποίησε τό "Ε κτο Τ ακτικό Σ υνέδριο. Ίσω ς νά θυμάται ό άναγνώ στης, δτι τό προηγούμ ενο Συνέδριο ήταν έκεινο, στό όποιο «γιά πρώ τη

φορά εϊχε έπικρατήσει άπόλυτη μπολσεβική ένό-τητα», τό Συνέδριο πού εϊχε «όμόφ ω να έκλέξειτήν νέα ήγεσία τοΰ κόμματος». Μ έ άλλα λόγια, τόΠ έμπτο Συνέδριο τοΰ Μ αρτίου 1934, εϊχε εύλογήσ ειάναδρομικά τήν έπέμβασιν τής Κ ομιντέρν τόν Ν οέμβριο τοϋ 1931 καί κα τ’ έπίφασ ιν άνεγνώ ρισε—δήθεν,γιά πρώ τη φορά—τή νέα ήγεσία υπό τόν Ζ αχαριάδη ,καί τήν έχρισε μέ δλα τά τυπικά άξιώ ματα. Τ όΜ άρτιο τοΰ 1934 ή κομματική ήγεσία κατέβαλε κάθεπροσπάθεια γιά νά δημιουργήσ η τήν έντύπω σι δτιτό Σ υνέδριο άπετέλει πράγματι τήν γνήσια έκπρο-σώ πησι τοΰ κόμματος. Κ αί δμω ς μιά άναφορά στό"Ε κτο Συνέδριο άπεκάλυψ ε, δτι γιά λόγους «έπα-

Ή κηδεία τοϋ τελευταίου Προέδρου τής Δημοκρατ ίας ΑλεΕ. Ζαΐμη.

γρύπνησης, ή νέα ήγεσία είχε προετοιμάσεικαισυγ-καλέσει τό 5ο Συνέδριο, χω ρίς νά άναγγείλη τήσύγκλησ ή του στούς πυρήνες και στούς περιφερειακούς ’Ο ργανισμ ούς»1

Τ όν Μ άρτιο τού 1934 ή νέα ήγεσία άβέβαιη άκόμηκαι καχύποπτη, εϊχε καταφ ύγει σέ μιά περιορισμένησυγκέντρω σι ώ ρισμένω ν έκλεκτώ ν καίέμπιστω ν στελεχώ ν. Τ όν Δ εκέμβριο τού 1935 δμω ς, ό Ζ αχαριάδης

Ό καθηγητής τοΰ Πανεπ ιστημίου Κ. ΔεμερτΖή ς ό όποιοςδιεδέχθη ώς πρωθυπουργός τόν Γ. Κονδύλη μετά τήν έ-πάνοδο τοϋ Βασιλέως Γεωργίου στίς 25 Νοεμβρίου 1935.'Εντολή τοΰ Βασιλέως Γεωργίου, ό ΔεμερτΖής ήμνήστευσεόλους τούς πολιτικούς καί έδωσε χάρι σέ δλους τούς στρατιωτικούς πού είχαν άναμιχθή στό Κίνημα τοϋ 1935. Ήένέργεια αύτή άπέβλεπε στήν άποκατάστασι τής ένότητος

τοϋ "Εθνους. Μέ τήν χορήγησι άμνηστίας είχε διαφωνή-ση ό Γ. Κονδύλ ης ό όποιος καί έΕ αιτίας αύτοϋ άπεχώ*

ρησε άπό τήν πρωθυπουργία.

είχε σταθεροποιήσ ει τήν θέσι του μέσα στόν ’Ο ργανισμ ό τοϋ κόμμ ατος σέ βαθμό πού νά μή φ οβάταιπλέον κανένα. Ε ϊχε κιόλας έκλεγή άπό τήν 4η 'Ο λομέλεια στό νεοπαγές άξίω μα τοϋ Γενικοΰ Γραμμα-τέω ς τοϋ κόμματος, ένώ είχε προω θώ σει στελέχηπού ήταν προσω πικά πιστά σ’ αυτόν στίς έπίκαιρες

1. Π έ ν τ ε Χ ρ ό ν ι α , σ ελ. 3 .6.

θέσεις μέσα σ τήν κομμ ατική ίεραρχία. Τ ό "Ε κτο Συνέδριο έκτός άπό τήν έπικύρω σι άνόδου τοϋ Ζ αχα-ριάδη στό άπαραβίαστο άξίω μα τοϋ «Ά ρχηγοϋ», έπε-κύρω σε άκόμη όμόφω να καί δλες τίς άποφ άσειςτής 4ης Ό λομ ελείας. ’Ε άν προσέθεσε κάτικαινούρ

γιο αύτό ήταν μόνο ό ισχυρισμός δτιή έπιστροφ ή τοϋΒ ασιλέως άπετέλειτό προανάκρουσμα έγκαθιδρύσεω ςδικτατορίας. Δ έν φαίνεταινά ύπήρχε τότε πραγματικήβάσις γι’ αύτή τήν προφ ητεία. Τ όν Δ εκέμβριο τοΰ1935 ό Μ εταξας δέν ήταν κάν μέλος τής Κ υβερνή-σεω ς. Δ έν ύπάρχει καμμία ένδειξις πού νά δικαιο-λογή τήν έκδοχή δτι ό Β ασιλεύς, τούς πρώ τους μήνες μετά τήν έπιστροφ ή του, είχε τήν παραμικρήπρόθεσι νά έγκαταστήσ η δικτατορία. Μ άλιστα όΒ ασιλεύς Γεώ ργιος είχε άπολύσειτόν Γ εώ ργιο Κ ονδύλη, άκριβώ ς έπειδή είχε άρνηθή νά θέση σέ έφαρμογή τά συμφιλιω τικά μέτρα πού έπιθυμοΰσε ό Β ασιλεύς κα ί ίδίω ς τήν χορήγησι άμ νησ τείας σέ δλουςέκείνους πού είχαν άναμ ιχθή στό κίνημ α τοϋ Μ αρ

τίου 1935.Μ έ τά νέφη τώ ν μεγάλω ν διεθνώ ν καταιγίδω ν

πού πλη σίαζαν όρατά πλέον στόν όρίζοντα, ό Β ασιλεύς έπιθυμοΰσε μέ ειλικρίνεια τήν δημιουργία

Ο Γεώργιος Κονδύλης στό γραφείο του.

προϋποθέσεω ν γιά τή συμ φιλίω σι τώ ν δύο μεγάλω νπολιτικώ ν στρατοπέδω ν. Ά πό τήν άλλη πλευρά και

ό Μ εταξας άκόμη ήταν σύμφω νος μέ τόν Β ασιλέαδτι ή συμφιλίω σις ήταν ή μόνη ρεαλιστική όδόςκαί τόν συνεβούλευε μέσω τοΰ Γεωργίου Στρέϊτ νάάκολουθήση μιά πολιτική «συμφ ιλιώ σεω ς μέ τόνΒ ενιζέλο».2

Ό Β ασιλεύς Γεώ ργιος ήσθάνετο, καί δικαίω ς,δτι οί συμφ ιλιω τικές προσπάθειες του δέν θά άπέ-διδαν καρπούς έφ’ δσον θά διατηρούσ ε τή μονό-

2. Μ ηλτιάδου Μ αλαίνου, Ή Τ ετ ά ρ τη Α ύ γο ύ σ τ ο υ : Π ώ ς κ α ί Δ ια τ ί Έ π ε β λ ή θ η . (’Α θήναι,1946), σελ. 26.

πλευρη Β ουλή πού είχε έκλεγή τόν προηγούμ ενοΙούνιο μέ αποχή τω ν Β ενιζελικώ ν κομμάτων. Μ ίανέα βουλευτική έκλογή ένεφανίζετο ώς έπιτακτι-κή ανάγκη. Ό Β ασιλεύς δπω ς και όλοι οί ήγέταιτώ ν εθνικώ ν πολιτικώ ν κομμάτω ν μέ τήν έξαίρεσιτου Ά νδρέα Μ χαλακόπουλου, συμφω νούσαν οτι ήέκλογή θά έπρεπε νά γίνη μέ τό σύστημα τής ανα

λογικής γιά νά έπιτρέψ η σέ δλες τις πολιτικέςόμάδες νά συναγω νισθοϋν στις κάλπες χω ρίς τούςψ υχολογικούς περιορισμούς πού συνεπάγεται τόπλειοψ ηφ ικό σύστημα. Π άντω ς υπάρχουν ένδεί-

ξεις δτι ό Β ασιλεύς Γεώ ργιος σκόπευε νά προκη-ρύξη νέες έκλογές άργότερα μέ τό πλειοψ ηφικόσύστημα γιά νά δώση στή χώ ρα τή δυνατή Κ υβέρ-νησ ι πού ήταν άπα ραίτητη γιά τούς ταραγμένουςκαιρούς πού πλησίαζαν.

Στις έκλογές πού έγιναν στις 26 Ίανουαρίου1936 μέ τό σύστημα τας άναλογικής, έψ ήφ ισαν 1.278.

085 άτομα. Τ ά συντηρητικά βασιλόφ ρονα κόμματα

συνεκέντρω σαν 582.940 ψ ήφ ους (45,6 %) καί τό βε-νιζελικό στρατόπεδο 562.796 ψ ήφ ους (44 %). Τ ιςυπόλοιπες ψ ήφ ους μοιράστηκαν τό κομμουνιστικόΠ αλλαϊκό Μ έτω πο, 73.441, τό ’Α γροτικό Κ όμμα(I. Σοφ ιανόπουλος) 13.006, καί τό νεοϊδρυθέν τότεΈ νω τικόν Κ όμμα μέ έπικεφαλής τόν Π αναγιώ τη

Κ ανελλόπουλο, 9.870.Ή κατανομή τώ ν ψήφω ν άντεκατοπτρίζετο στή

σύνθεσι τής Β ουλής. Έ πί συνόλου 300 έδρών οίβασιλόφ ρονες κατέλαβαν 143, οί βενιζελικοί 141,τό Π αλλαϊκό Μ έτω πο 15, τό ’Α γροτικό Κ όμμα 1.Μ έ αύτή τή σχεδόν ισοδύναμη έκπροσώ πησι τώ νδύο μ εγάλω ν στρατοπέδω ν, ό ρυθμ ιστικός ρόλος πέ-ρασε στά χέρια τώ ν 15 βουλευτώ ν τοϋ Λ αϊκοϋ Μ ετώ που, οί όποιοι άπέκτησ αν ξαφνικά τεράστια δύ-ναμι. Χ ω ρίς τή συνεργασία τους κανένα άπό τάμεγάλα κόμμ ατα δέν μποροΰσε νά σχηματίση βιώ σι

Ή οορός τοϋ Γ. Κονδύλη ό όποιος άπε6ίωσε αίφνιδίως o t i c 31 Ίαν ουαρίου 1936 σέ ηλικία 57 έτών. 'Εντός τοϋ έτους έφυγαν άπό τήν πολιτική σκηνή δυό άκόμη πολιτικές φυ

σιογνωμίες, ό ΆλεΕ. Παπαναστασίου καί ό Άνδρέας Μιχαλακόπουλος.

μη κυβέρνησι ή νά προχω ρήση σέ σοβαρό νομοθε

τικό έργο.Δ έν είναι βέβαιο άν οί ύποστηρικτές τοϋ συστή

ματος τής άναλογικής είχαν προβλέψει αύτό τόάποτέλεσμα. Ά ν τό είχαν τότε δέν έκαναν τίποτεάλλο άπό τοϋ νά προλειαίνουν άνοήτω ς τό έδαφ οςπρός τή δικτατορία ή τήν πολιτική ν άποτελμάτω σι·

Έ φ ’ όσον τά δύο μεγάλα πολιτικά στρατόπεδα

Στις 18 Μαρτίου 1936 άπεθίωσε είς τό Παρϊοι άπό εγκεφαλική συμφόρησι ό Ελευθέριος ΒενιΖέλος, σέ ήλικία 71έτών. ’Ανωτέρω, ό υΙός του Σοφοκλής ΒενιΖέλος (δεξιά) καί ό προσωπικός φίλος τοΰ Βενιζέλου ιατρός Σκου-λάς φθάνουν στό ξενοδοχείο όπου έμεν ε ό έκλιπών.

έπέμεναν είς τήν χρήσι τοϋ συστήματος τής άναλογικής θά πρέπει νά θεω ρηθοϋν έξ ίσου ύπεύθυναγι’ αύτά πού έπηκολούθησαν.

Δ έκα όκτώ ήμέρες μετά άπό τίς έκλογές ή χώ ρα ήταν άκόμη χω ρίς Κ υβέρνησι. "Ο λες οί προσ πάθειες τοϋ Β ασιλέω ς νά σχηματίση Κ υβέρνησιείχαν άποτύχει. Τ ελικά ό Β ασιλεύς Γεώ ργιος έκά-λεσε τούς πολιτικούς άρχηγούς σέ σύσκεψ ι καίτούς έζήτησε νά θέσουν κατά μέρος τίς διαφορέςτω ν καί νά δημιουργήσ ουν ένα βιώ σιμο συνασπι

σμό. Τ ά δύο μεγάλα κόμματα, οί Φ ιλελεύθεροι καιοί Λ αϊκοί συνεφώ νησαν νά άρχίσουν διαπραγματεύσεις πρός τήν κατεύθυνσι κυβερνήσεω ς συνασπισμ ού ή όποία φ υσικά θά σ υνεκέντρω νε τήν συντριπτική πλειοψ ηφία τής Βουλής.

Έ άν τά δύο μεγάλα κόμματα είχαν άντιληφ θήτήν Ιστορική σημ ασ ία τώ ν πράξεώ ν τω ν, θά είχαν

σταμ ατήσει τίς άναχρονιστικές τω ν διαμάχες καίθά είχαν σχηματίσει μιά ισχυρή καί σταθερή κυ-βέρνησι. Δ έν έγινε δμω ς αύτό. Ά ντιθέτω ς έπεκρά-τησε ένας στενόκαρδος κομμα τικός φανατισμός. Έ άνή άπόφασις νά χρησιμοποιηθή τό σύστημα τήςάναλογικής ήτο τό πρώ το βήμα πρός τήν κατεύθυνσιτής δικτατορίας, ή άπροθυμία καί ή ά ρνησις τώ νδύο μεγάλω ν κομμάτω ν νά δώ σουν στή χώ ρα μίαβιώ σιμη κυβέρνησ ι, υπήρξε τό δεύτερο.

Η ΣΥ Μ Φ Ω Ν ΙΑ ΣΟ Φ Ο Υ Λ Η - ΣΚ Λ Α Β Α ΙΝ Α

Έ νώ τά δύο μεγάλα κόμ ματα σ υνέχιζαν πότε μέπερισσότερη και πότε μέ όλιγώ τερη προθυμία τιςάσκοπες συζητήσεις τω ν, δέν παρέλειψ αν νά έλθουνσέ έπαφή, ξεχω ριστά καί κρυφά τό καθένα, μέ τούςβουλευτάς τοϋ Π αλλαϊκού Μ ετώ που. Ο ί άστοί πολιτικοί ζητούσαν κομ μουνιστική ύποστήριξι στίςμικροπρεπείς κομ ματικές τους έριδες. Ο ί Λ αϊκοίδέν είχαν καί μεγάλη έπιτυχία στίς συνομ ιλίες τω νμέ τούς κομμουνιστάς. Ο ί Φ ελελεύθεροι τά κατά-φεραν καλύτερα. Σ τίς 19 Φ εβρουαρίου ύπεγράφη

μιά μυστική συμφω νία άπό τόν Θ εμιστοκλή Σοφού-λη ώ ς έκπρόσω πο τοϋ κόμματος τώ ν Φ ιλελευθέρω ν και άπό τόν Σ. Σ κλάβαινα ό όποιος άντιπρο-σώ πευε τήν κοινοβουλευτική όμάδα τοϋ Π αλλαϊκούΜ ετώ που. Σύμφω να μέ τούς δρους τής συμφ ω νίας

αυτής ή όμάς τοϋ Μ ετώ που στή Β ουλή έδέχετο «νάψ ηφ ίση τόν Φ ιλελεύθερο ύποψ ήφ ιο γιά τό άξίω ματοΰ Π ροέδρου τής Β ουλής καί νά όποσ τηρίξη τήνΚ υβέρνησι πού θά σχημάτιζε τό κόμμα, τώ ν Φ ιλελευθέρων».3

Τ ό σχέδιο ήταν πολύ άπλό. Μ έ τήν προσθήκη

τώ ν ψ ήφω ν τοΰ Π αλλαϊκοΰ Μ ετώ που στίς ψ ήφουςτών Β ενιζελικώ ν βουλευτώ ν πού θά ύπεστήρίζαντήν ύποψ ηφ ιότητα τοΰ Σοφ ούλη, ό Φ ιλελεύθεροςήγέτης θά έξελέγετο Π ρόεδρος τής Β ουλής. Έ νσυνεχείς, σύμφω να μέ καθιερω μένο κοινοβουλευτικό έθιμο, ό Β ασιλεύς θά καλοΰσ ε τόν Σοφούληκαί θά τοΰ έδινε τήν έντολή νά σχημ ατίση κυ*βέρνησι. Τό Μ έτω πο συνεφώ νησε νά τοΰ δώ -

ση ψ ήφ ο έμπιστοσύνης, δημιουργώ ντας έτσι τήν

3. Ρ ιζο σ π ά σ τ η ς, 3 ’Α πριλίου 1936.

Ή κοινοβουλευτική όμάς τοϋ Παλλαϊκού Μετώπου μέ έπΐ κεφ αλής τόν Σκλόβα ινα (ε ίςτό μέσον μέ τά χέρια στις τσέπες). Στήν δεύτερη σειρά διακρίνονται oi Δημ. Παρτοαλί-

δης (άριοτερά τοϋ Σκλόβαινα) και Γ. Σιάντος (δεύτερος έκ δεξιών).

άναγκαία πλειοψ ηφ ία. Ο ί κομμουνισταί δέν ύπεσχέ-θησαν τήν ύποστήριξί τους, δω ρεάν. Έ ζήτησ αν

ώ ρισμένα, αρκετά σημαντικά άνταλλάγματα. Σ ’ αύτάπεριελαμβάνετο ή κατάργησις τοϋ νόμου 4229 «περίιδιω νύμου», γενική άμνηστία γιά όλους τούς πολιτικούς κρατουμένους καί έξορίστους, ή κατάργησις

τώ ν πρακτόρω ν τής άσφαλείας, ή διάλυσις όλω ν τώ νόργανώ σεω ν πού είχαν «φασιστικούς» σκοπούς, ήμόνιμη καθιέρω σις τοΰ συστήματος τής άναλογικής, μείω σις τής τιμής τοΰ ψ ω μιοΰ κατά 2 δρχ. τουλάχιστον άναβολή πληρω μής πρός τό κράτος ποσώ νπού ξεπερνοΰσαν τίς 3000 δραχμές, πενταετής άνευδρω ν, άναστολή πληρω μώ ν τώ ν άγροτικώ ν χρεώ νπρός ίδιώ τας καί Τράπεζες καί άμεση έφαρμογή τοΰνόμου περί Κ οινωνικώ ν Α σφ αλίσεω ν. Ό σκοπόςτώ ν αιτημάτω ν αύτώ ν ήτο διαφανής. Ο ί κομμου-νισταί ήλπιζαν, άφ ’ ένός νά διαιω νισθοΰν οί συνθή

κες τής πολιτικής άστάθειας πού τούς είχαν φ έρει

στήν άξιοζήλευτη θέσι νά πα ριστάνουν τούς ρυθμι-στάς τώ ν πάντω ν καί άφ ’ έτέρου νά δημιουργήσ ουντήν έντύπω σι δτι τό κόμμα τω ν ήτο μιά πολιτική δύναμις πού ένδιεφέρετο γιά τά οικονομικάπροβλήματα τώ ν μεγάλω ν όμάδω ν τοΰ έλληνικοΰ

λαοΰ.

Στίς 3 Μ αρτίου 1936, ό στρατηγός ’Α λέξανδροςΠ απάγος, ύπουργός τότε τώ ν Στρατιω τικώ ν στήνυπηρεσιακή κυβέρνησι Δ εμερτζή, μέ άναφορά τουπρός τόν Π ρω θυπουργό, γνω στοποιούσε δτι τόν είχαν έπισκεφθή οί Δ ιοικηταί τώ ν Σω μάτω ν τοΰ Στρα-τοΰ καί τοΰ είχαν δηλώ σει δτι ό στρατός δέν μπο-ροΰσε νά παραμείνη άπαθής σέ περίπτω σι συνεργασίας οίουδήποτε τώ ν άστικώ ν κομμάτω ν μέ τούς κομμού νιστάς. Π ροφ ανώ ς τήν στιγμή έκείνη άγνοοΰσαντήν υπαρξι τής συμφ ω νίας Σοφούλη - Σκλάβαινα ή

όποία παρέμενε άκόμη μυσ τική.

Μ ερικοί παρατηρηταί έπέμεναν τότε δτι πίσω

Ό Θεμ. Σοφούλης, άδυνατών νά σχηματίση κυβέρνησι χωρίς τήν ύποστήριΕ ι τών βουλευτών τοϋ Παλλαϊκού Μετώπου, κατέθεσε τήν έντολή καί εϊσηγήθη είς τόν Βασιλέα τόν σχηματισμό κυβερνήσεως ύπό τόν Κ. ΔεμερτΖή. "Ηδη ό Βασιλεύς είχε άναθέσει τό Υπουργείο τών Στρατιωτικών στόν I. ΜεταΕά. "Οταν ό Ελευθέριος ΒενιΖέλος έπληροφορήθη

τόν διορισμό τοϋ ΜεταΕά έγραψε άπό τό Παρίσι: - Μ έ τήν ένέργ ειάν του αύτήν ό Βασιλεύς άνέκτησε πλήρως άκέραιον τό κύρος του, τόσον άπαραίτητον διά τήν άποκατάστα-σιν τής ψυχικής ένότητος τοϋ Έλληνικοϋ λαού καί τήν όριστικήν έπάνοδον τής Χώραςείς κανονικόν πολιτικόν βίον. Άπ ό μέσα άπό τήν καρδιά μου άναφωνώ; Ζήτω ό Β ασιλεύς». ΣτΙς 13 'Απριλίου ό Κ. ΔεμερτΖής άπεβίωσε μέ καρδιακή προσβολή καί ό άντιπρό-εδρος τής κυβερνήσεως I. ΜεταΕάς άνέλαβε τήν πρωθυπουργία. ’Ανωτέρω ό I. ΜεταΕάς

καί ό Κ. ΔεμερτΖής μετά τήν όρκωμοσία τής κυβερνήσεως στίς 14 Μαρτίου.

άπό τό διάβημα τώ ν στρατιω τικώ ν ήγετώ ν εύρίσκετοό Ιω άννης Μ εταξας. Μ ολονότι ή άνησυχία τώ νστρατιω τικώ ν ίσω ς νά είχε κα λλιεργηθή τεχνιτώ ςέκ τώ ν δνω , πάντω ς δέν ύπάρχει άμφ ιβολία δτιμε

γάλος άριθμός άξιω ματικώ ν δλω ν τώ ν βαθμώ ν εϊχεάνη συχήσ ει σοβαρά άπό τούς ψ ιθύρους σχετικά μέ

φημολογουμένη σ υνεργασία Φ ιλελευθέρω ν και κομμουνιστώ ν. "Ο πω ς και νά εχη τό πραγμα ό Μ εταξαςδιησθάνετο δτι ή έπιδίω ξίς του νά γίνη ύπουργόςτώ ν Στρατιω τικώ ν πλησίαζε νά έκπληρω θή. Ε ίχεκιόλας έξασφ αλίσει τήν ύποστήριξι άρκετώ ν μελώ ν τοϋ περιβάλλοντος τοϋ Β ασιλέω ς. Σ τις 5 Μ αρτίου ό στρατηγός Π απά γος ήναγκάσ θη νά παραι-τηθή κ αι ό ’Ιω άννης Μ εταξδς άνέλαβε ύπουργόςτώ ν Στρατιω τικώ ν τής κυβερνήσεω ς Δ εμερτζή. Α ύτόάπεδείχθη ένα άκόμα ση μαντικό βήμα πρός τήνδικτατορία.

’Α μέσω ς μόλις ό Μ εταξδς άνέλαβε τό ύπουρ-γεΐον τώ ν Στρατιω τικώ ν ή άνησυχία στίς τάξειςτοϋ Σ τρατοϋ έκόπασε ώς διά μαγείας. Ε κείνοι πούύπέθαλπαν σκοπίμω ς τήν άναταραχή κα ί τις ανησυχίες τώ ν άξιω ματικώ ν γιά νά βοηθήσ ουν τόν Μ ε-ταξα δέν είχαν λόγο νά σ υνεχίσουν τήν τακτικήτους. Ο ί πολλοί πού άνησ υχοϋσαν πραγματικά, είδαν μέ ίκα νοποίησ ι τόν διορισμό ένός ήγέτου έγνω -σμένω ν ικανοτήτω ν στό νευραλγικό άξίω μα τοϋύπουργοϋ τώ ν Σ τρατιω τικώ ν. Ό άμεσος τερματισμ όςτής άναταραχής στό στράτευμα σ υνετέλεσε ώ στενά κερδίση ταχύτατα ό Μ εταξας τήν έμπιστοσύνηντοΰ Β ασιλέως.

Τ ήν έπομένην, 6 Μ αρτίου, έγινε στή Β ουλή ψ ηφοφ ορία γιά τήν έκλογή τοϋ Π ροέδρου. Στήν πρώ τη ψ ηφ οφ ορία ό Σοφ ούλης έλαβε 142 ψ ήφους,ό X. Β οζίκης, βασιλόφ ρω ν ύποψ ήφ ιος, 137 καί ό

Γ. Σ ιάντος, ό υποψ ήφ ιος του Π αλλαϊκού Μ ετώ που13. 'Η έκλογή απαιτούσε άπόλυτη πλειοψ ηφ ία. Στήδεύτερη ψ ηφοφ ορία οί 13 ψ ήφοι τοΰ Μ ετώ πουέκαναν μίαν εντυπω σιακή στροφή καί ένίσχυσαντόν Σοφ ούλη, ό όποιος έλαβε 158 ψήφ ους, εκλεγείςΠ ρόεδρος τής Β ουλής. Ο ί κομμ ουνισται είχαν έκ-

πληρώ σει τό πρώ το μέρος τής συμφ ω νίας Σοφ ούλη -

Σκλάβαινα. Ά λλά ή έκλογή τοΰ Π ροέδρου μέ τήνύποστή ριξιν τώ ν βουλευτώ ν τοΰ Π αλλαϊκοΰ Μ ε-

όπαδοίτοΰ κομμουνιστικοΰ κόμματος έξέφρασαν τήνέκπληξί τους γιά τήν συνεργασία τών βουλευτώ ντοΰ Μ ετώ που μέ τούς «μπουρζουάδες» πολιτικούς.Τ ήν άλλη μέρα ό «Ριζοσπάστης» δημοσίευσε έναείδος έξηγήσεω ς γιά τήν ψ ηφ οφ ορία, άλλά χω ρίςκαί πάλι νά άναφέρη τή συμφω νία Σοφούλη -Σ κλά-

βαινα. Ή δήλω σις τοΰ Ριζοσπάστη υπογεγραμμέ

νη άπό τόν Σκλάβαινα έλεγε άπλώ ς, δτι τό κίνητρογιά τήν ένέργεια τών βουλευτώ ν τοΰ Π αλλαϊκοΰ Μ ετώ που ήτο ή έπιθυμία τους «νά άποτρέψουν τό φασ ιστικό κίνδυνο». Ό Σκλάβαινας προσέθετε, δτι οίβουλευταί τοΰ Μ ετώ που θεω ροΰσαν ώ ς ικανοποιητικές τίς διαβεβαιώ σες τοΰ Σ οφ ούλη στή Β ουλή,δτι μία κυβέρνησις Φ ιλελευθέρω ν θά έλάμβανε τά«άναγκαΐα μέτρα», γιά νά προστατεύση τίς λαϊκέςέλευθερίες. Κ αί γιά νά καθησυχάση τούς ίδεολόγουςτοΰ κόμ ματός του ό Σκλάβαινας έπανελάμβανε τήνδιαβεβαίω σι δτι «θεμελιώ δεις διαφ οραί χω ρίζουν

τούς βουλευτές τοΰ Π αλλαϊκοΰ Μ ετώ που, άπό δλατά άστικά κόμματα στά όποια περιλαμβάνεται καί

τό κόμ μα τώ ν Φ ιλελευθέρω ν».4

Γ ιατί έκρυψ ε ό Σκλάβαινας τό γεγονός δτιείχευπογράψ ει συμφω νία μέ τόν άρχηγό τοΰ κόμματος

Ο Δημ. Παρτσαλίδης, βουλευτής τοϋ Παλλαϊκού Μετώπου τό 1936 καί σημαίνων στέλεχος τοϋ Κ Κ Ε κατά τήνΚατοχή. Σήμερα ήγεϊται είς τό έΕωτερικόν μιας όμάδοςή όποία αντιπολιτεύεται τήν όμάδα Κολλιγιάννη, τού ση

μερινού Γεν. Γραμματέως τοϋ ΚΚΕ.

Ή σορός τοϋ Έλευθ. ΒενιΖ έλου μετεφέρθη σιδηροδρο-μικώς στό ΠρίντιΖι καί άπό έκεϊ μέ έλληνικό άντιτορπι-λικό στά Χανιά τής Κρήτης. Ανωτέρω βρακοφόροι Κρη

τικοί βαστάΖουν τό φέρετρο.

τώ που, άπεκάλυψε πόση δύναμι είχαν άποκτήσει οί"Ε λληνες κομμουνισται στόν πολιτικό στίβο. Ά μ έσω ς μετά άπό τήν άναγγελία τώ ν αποτελεσμάτω νοί βασιλόφ ρονες βουλευταί έγκατέλειψ αν τήν αίθουσα τής Β ουλής. "Ο λοι οί άλλοι άξιω ματοΰχοιτής Β ουλής έξελέγησ ν άπό 152 Β ενιζελικούς καίκομμουνιστάς βουλευτάς χω ρίς καμ μία άντίδρασι.Ή κοινή γνώ μη δέν ήξερε τίποτε άκόμη σχετικά μέ

τή συμφω νία Σοφούλη - Σκλάβαινα. Ά κόμ η καί οί

τώ ν Φ ιλελευθέρω ν ; Π ροφ ανώ ς άντελαμβάνετο δτιέάν τό άπεκάλυπτε θά ήτο άδύνατον πλέον νά σχηματίση ό Σοφ ούλης Κ υβέρνησι. Δ έν έχρειάζετο μεγάλη φαντασ ία γιά νά πρόβλεψ η δτι άκόμα καί φιλελεύθεροι βουλευταί δέν θά έδέχοντο νά υποσ τηρίξουν μιά κυβέρνησ ι πού θά λειτουργούσε έλέω

κομμουνιστικοΰ κόμματος.

4. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 7 Μ αρτίου 1946.

Ο Μ Ε ΤΑ Ξ Α Σ ΓΙΝ Ε ΤΑ Ι Π Ρ Ω Θ Υ Π Ο Υ ΡΓΟ Σ

Σ τίς 7 Μ αρτίου, δπω ς άνεμένετο ό Σοφ ούληςέκλήθη εϊς τά ’Α νάκτορα, δπου ό Β ασιλεύς τοϋ άνέ-θεσε τήν έντολή σχηματισμ οϋ κυβερνήσεω ς. Σ ’αυτήν τήν κρίσιμη στιγμή, ό Σ οφ ούλης προέβη σέμία τελείω ς άπροσδόκητη ένέργεια. Σέ ειλικρινή

του συνομιλία μέ τόν Π αναγή Τ σαλδάρη, έδήλω σεδτι δπω ς έχουν τά πράγματα, τά δύο μεγάλα κόμ ματαθά πρέπει νά ύποστηρίξουν μία κυβέρνησι μή πολιτική , μέ άλλα λόγια μία κυβέρνησι έξω κοινοβου-λευτική, άφ οϋ συμφ ω νήσουν πάνω στό πρόγραμμακαι στή σύνθεσί της.

Φ αίνεται, δτι ό Σοφούλης πιεζόμενος άπό Ισχυρές προσω πικότητες τοΰ κόμ ματος τώ ν Φ ιλελευθέρω ν, είχε άποφ ασ ίσει νά μή σχημα τίση κυβέρνησιπού θά έγίνετο ύποχείριο τής παρασκηνιακής δρά-σεω ς τώ ν κομμουνιστώ ν.

Ό Σοφούλης, λοιπόν άρνήθηκε τήν έντολή κα ιό Β ασιλεύς συνεφώ νησε, μέ τήν προτροπή τώ ν δύο

μεγάλω ν κομμάτω ν, νά σχηματίση έξω κοινοβου-λευτική κυβέρνησι. ’Εκάλεσε καί πάλι τόν Κ ω νσταντίνο Δ εμερτζή καί τοΰ άνέθεσε καθήκοντα πρω -θυπουργοϋ μέ άντιπρόεδρο τής κυβερνήσεω ς τόνΜ εταξά. Ό καθένας πού έγνώ ριζε πρόσω πα καίπράγματα μποροΰσε εύκολα ν’ άντιληφ θή δτι ήπρα γματική δύναμις μέσα στή νέα έξω κοινοβου-λευτική κυβέρνησι θά ήτο ό Μ εταξδς.

Ο ί κομμουνισταί έκδικήθηκαν τό Σοφ ούλη μέπρω τότυπο τρόπο. Σ τίς 3 ’Α πριλίου, ό «Ριζοσπάσ της»έδημοσίευσε όλόκληρο τό κείμενο τής συμφω νίαςΣοφούλη - Σκλάβαινα. Ή άποκάλυψ ις έπεσε σάνβόμβα. Τ ήν ήδη τεταμένη πολιτική κατάσ τασ ι διαδέχθηκε χάος. ’Ε άν οί κομμουνισταί είχαν ύπ’ δψ ιντους νά ένισχύουν τά έπιχειρήματα έκείνω ν πούήθελαν δικτατορία, δέν θά μποροΰσαν νά χρη σιμο

ποιήσουν άποτελεσμ ατικώ τερο δπλο. Ή δημοσίευ-σις τής περιβόητης συμφω νίας υπήρξε £να άκόμημεγάλο βήμα πρός τήν κατεύθυνσι τής δικτατορίας.

Ο ί κομμουνισταί δέ σταμάτησαν έκεΐ. "Ο τανλίγες ήμέρες άργότερα διεξήγετο είς τήν Β ουλήν

συζήτησ ις μέ άντικείμενο τή λήψ ι μέτρω ν έναντίοντοΰ Σοφ ούλη διά τό ζήτημα τής συμφ ω νίας, οί κομ-μουνισταί άπεκάλυψαν δτι καί τό άλλο μεγάλο κόμμα, τό Λ αϊκό Κ όμμα, εϊχε έπίσης ζητήσ ει τήν συνεργασία τους. ’'Ε δω σαν άκόμη είς τήν δημοσιότητατό όνομα τοΰ βουλευτοΰ πού έπαιξε τόν ρόλο άντι-προσώ που τώ ν Λ αϊκώ ν στίς διαπραγματεύσεις. ΤΗ τοό Κ ω νσταντίνος ’Α γγελόπουλος. Τ ό κΰρος τώ ν άσ τι-κώ ν κομμάτω ν ύπέστη άκόμη μεγαλύτερο κλονισμ ό, δταν 188 βουλευταί έψήφ ισα ν έναντίον-τής λήψ εως πειθαρχικώ ν μέτρω ν κατά τοΰ Σοφ ού

λη δίδοντας ετσι έμμέσω ς άφ εσι άμαρτιώ ν σ’ έκεί

νους πού είχαν συνθηκολογήσ ει μέ τούς κομμ ουνι-στάς.

Στίς 19 Μ αρτίου 1936, ό ’Ελευθέριος Β ενιζέλος, όπολιτικός πού εϊχε κυριαρχήσει στήν πολιτικήσκη νή τής Ε λλάδος, έπί £να τέταρτο τοΰ αίώ νος,άπέθνησ κε έξόριστος στό Π αρίσι. Ό θάνατός του

έξησ θένησ ε αισθη τά τήν θέσι τοΰ Σ οφ ούλη, πού είχε χειροτονηθή άπό τό Β ενιζέλο ώ ς διάδοχός τουστήν ήγεσία τοΰ κόμματος.

Π ολλοί άπό τούς φελελευθέρους έστράφη σανπρός τόν Γ εώ ργιο Κ αφ αντάρη, πού είχε κρα τήσ ειτάήνία τοΰ κόμματος τώ ν Φ ιλελευθέρω ν στό διάστημα τής έκούσιας έξορίας τοΰ Β ενιζέλου στό έξωτε-ρικό, κατά τήν προηγουμένη δεκαετία. Ό Σοφούλης, σ ’ £να άπεγνω σμένο έλιγμό νά διατηρήση τόνέλεγχο έπίτοΰ κόμματος, είσήγαγε ένα νομοσχέδιο,πού άπεγύμνω νε ουσ ιασ τικά τόν Β ασιλέα άπό τάσυνταγματικά του π ρονόμ ια.Ό έλιγμός άπέτυχε, άλλά έν τώ μεταξύ έγινε αίτια νά όξυνθή άκόμη περισσότερο ή πολιτική διαμάχη μεταξύ τών δύο μεγάλω ν πολιτικώ ν παρατάξεω ν.

Σ τίς 13 ’Α πριλίου ό πρω θυπουργός Κ ω νσταντίνος Δ εμερτζής πέθανε έντελώ ς άπροσδόκη τα άπόκαρδιακή προσ βολή. Τ ήν έπομένη ήμέρα ό Β ασιλεύςάνέθεσε στόν ’Ιω άννη Μ εταξά τήν πρω θυπουργία.Ό Μ εταξας δέν ήταν ένας συνηθισμ ένος έξω κοινο-βουλευτικός πρω θυπουργός. Ό διορισμ ός του προξένησ ε μεγάλες άνησυχίες στίς τάξεις κα ί τώ ν δύομεγάλω ν κομμάτω ν. Ό Μ εταξας ποτέ δέν εϊχε κρύψ ει

τήν περιφ ρόνησί του πρός τά παλαιά κόμματα καί τόκοινοβουλευτικό σύστημα τό όποίο δέν εϊχε κατορθώ σεινά δώ ση σ τή χώ ρα μιά σταθερή κυβέρνησιτόσους μήνες μετά άπό τίς έκλογές.

Τ ά δύο μεγάλα κόμματα ά πεφάσ ισαν νά κάμουν

μία άκόμη προσπάθεια. "Α ρχισε νέα σειρά διαπραγματεύσεω ν, άλλά στίς 22 ’Α πριλίου άνη γγέλθη έπι-σήμω ς δτι οί συζητήσ εις εϊχαν καταλή ξει σέ άδιέ-ξοδο. ΤΗ ταν ή τρίτη φ ορά άπό τόν ’Ιανουάριο πούτά μεγάλα πολιτικά κόμματα είχαν άποτύχει στήνπροσπάθεια νά βροϋν μία λύσι. Α ύτή τή φ ορά οί

συνομιλίες εϊχαν ναυαγήσει έπειδή ό Κ αφ αντάρηςεϊχε θέσει δρους άπαραδέκτους γιά τό Λ αϊκό Κ όμμασχετικά μέ τή διευθέτησ ι ένός άκανθώ δους θέματοςτώ ν άξιω ματικώ ν πού εϊχαν τιμω ρηθή μέ περικοπήκατά τό ήμισυ τοΰ μισθοΰ τω ν έξ αιτίας τής άναμί-ξεώ ς τω ν στό Κ ίνημα τοΰ Μ αρτίου 1935.

Ή κατάρρευσις τώ ν άμφιμερώ ν διαπραγματεύσεων τώ ν κομμάτων ένίσχυσ ε τήν θέσι τοΰ Μ ετα-ξα. ’Εάν τά κόμμ ατα ή σαν άνίκανα νά δώ σουν μιά

κοινοβουλευτική κυβέρνησι στή χώ ρα, τουλά χιστον μποροΰσαν καί ώ φειλαν νά περιβάλλουν τήν

Διά τήν συλλογήν τών στοιχείων καϊ τοΰ ύλικοϋ τό όποιον άπετέλεσε τήν βάσιν τοϋ αύθεν-τικοϋ σύτοϋ ιστορήματος, ό συγγραφεύς έπεσκέφθη καί τάς χώρας τοϋ Παραπετάσματοςόπου συνηντήθη μέ αύτοεΗορίστους κομμουνιστάς ήγέτας καί ύπευθύνους άξιωματούχουςκομμουνιστικών κυβερνήσεων. 'Ανωτέρω ό Καθηγητής Κούσουλας εις τήν Έρυθράν Πλα

τείαν τής Μόσ χας τόν Ιούνιον τοϋ 1963.

Κ υβέρνησί του μέ τόν μανδύα τής νομιμότητος. Στίς25 ’Α πριλίου ένεφανίσθη στήν Β ουλή καί έζήτησεψ ήφ ο έμπιστοσύνης. Ό Σοφούλης άμέσω ς έδήλω -σεν δτιτό κόμμα τώ ν Φ ιλελευθέρω ν εϊχε άποφασ ίσεινά υποστήριξή τήν Κ υβέρνησι Μ εταξα. Ό Κ αφαν-τάρη ς έδήλω σε επίσης δτι μπροστά στόν κίνδυνονά μήν ύπάρχη καθόλου Κ υβέρνησις έσκόπευε καίαύτός νά ψ ηφ ίση υπέρ του Μ εταξα. Ό Τ σαλδάρης,

ό άρχηγόςτοϋ Λ αϊκού κόμματος, ό όποιος άνέκαθενδέν εϊχε έμπιστοσύνη στόν Μ εταξα, παρ’ δλη τήνκοινή τω ν πολιτική προέλευσι, έδήλω σε δτιτό κόμ

μα του θά εδιδε στήν Κ υβέρνησι Μ εταξα μόνον

ψ ήφο «άνοχής». Ό Γεώ ργιος Π απανδρέου καί όήγέτης τοϋ ’Α γροτικοΰ Κ όμματος ’Α λέξανδρος Μ υλω νάς, άπεφάσισαν νά μήν υποστηρίξουν τήν κυβέρ-νησι Μ εταξα, ένώ ό ’Α λέξανδρος Π απαναστασίου,πού άνήκε στήν άριστερή πτέρυγα τοϋ κόμματοςτώ ν φ ιλελευθέρω ν, έδήλω σεν δτι θά απείχε τήςψ ηφοφ ορίας είς ενδειξιν διαμαρτυρίας κατά τώ νμεγάλω ν κομμάτω ν πού είχαν άποτύχει «στό πρω ταρχικό τους καθήκον νά δώ σουν στή χώ ρα κυ-βέρνησι». Ό όμιλητής τοϋ Π αλαϊκοϋ Μ ετώ που είπεδτι ή όμάδα του θά ψ ήφ ιζε έναντίον τής Κ υβερ

νήσεω ς Μ εταξα. "Ο ταν καταμετρήθησαν οί ψ ήφ οι,

241 είχαν δώ σει τήν έπίσημη ύποστήριξί τους στόνΜ εταξά, 16 έψήφ ισαν έναντίον του καί 4 προτίμη σαν τήν άποχή. Σπάνια έλληνική Κ υβέρνησ ις είχεγνω ρίσει τέτοια έπιβλητική κοινοβουλευτική ύπο-στήριξι. Ή Κ υβέρνησ ις έξουσιοδοτήθηκε έπίση ςνά έκδίδη νομοθετικά διατάγματα έν άπουσίςι τήςΒ ουλής. Έ ν συνεχείς ή Β ουλή άπεφάσισε νά δια-

κόψ η τίς έργασ ίες της έως τίς 30 Σεπτεμβρίου 1936.Δ έν συνήλθε ώ ς σώ μα παρά μετά τό τέλος τοϋ Δ ευ-τέρου Π αγκοσμίου Π ολέμου.

Λ ίγο πριν άπό τήν διακοπή τώ ν έργασ ιώ ν τήςΒ ουλής, ό Σ οφούλης είσηγήθη τήν ψ ήφ ισι νομοσχεδίου, τό όποιον καθιέρω νε τό σύστημ α τής άναλογικής - τό σύστημ α πού είχε συντελέσει στή δημιουργία τοΰ άδιεξόδου - ώ ς τό μ ό ν ιμ ο έκλογικό σύστημα τής χώ ρας. Α υτός ήταν ένας άπό τούςόρους τής συμφ ω νίας του μέ τόν Σ κλάβαινα. Ή λπ ιζεάραγε, ό Σοφούλης νά καταπραϋνη τοίς κομμουνι

στές καί νά θέση τά θεμέλια μ ελλοντικής συνεργασίας ; Δέν είναι βέβαιο. "Ο πω ς καί νά έχη τό πράγμα τό νομοσχέδιο ένεκρίθη κα ί κατέστη νόμος μέτήν βοήθεια τώ ν βουλευτώ ν τοΰ Λ αϊκοΰ Μ ετώ που.Κ άθε έλπίδα νέω ν έκλογώ ν μέ πλειοψ ηφ ικό, πού ήτανό μόνος τρίπο ς νά άποκτήση ή χώ ρα σταθερή δημοκρατική κυβέρνησι, έξέλιπε. ΤΗ ταν ένα άκόμαμεγάλο βήμα πρός τήν κατεύθυνσι τής δικτατορίας.

Τό Κ Κ Ε θά μποροΰσε νά καυχηθή δτι οί προ-σπάθειές του νά έξασ θενήση τούς δημ οκρατικούςθεσμούς είχαν ση μειώ σει άξιόλογη έπιτυχία. Μ έσα

σέ λίγους μήνες τό κοινοβουλευτικό σύστημα είχεχρεω κοπήσ ει. Τ ά πολιτικά κόμματα πού μόλις πρινλίγο καιρό είχαν δικαίω μα νά ίσχυρίζω νται δτι ένέ-πνεαν έμπιστοσύνη στήν συντριπτική πλειοψ ηφ ίατώ ν Ε λλήνω ν έκλογέω ν, δτι διέθεταν πιστούς καί

ειλικρινείς όπαδούς καί άξιόλογη παράδοσ ι, είχανάποκαλυφθή ώ ς στενόψ υχες φατρίες μικροπολιτικώ ν πού άλλη λοετρώ γοντο μέ μοναδικό γνώ μονατόν κομματικό φ ανατισμό. Κ αί ένώ οίδημοκρατικοίθεσμοί έχαναν τόν σεβασμό τοϋ λαοΰ, τόσον οί συ

νήγοροι τής δικτατορίας πού τήν έβλεπαν σάν μοναδική άμυνα κατά τής «άστικο - δημ οκρατικήςέπανάστασης», δσον καί έκεΐνοι πού είργάζοντογιά τήν έπανάσ τασ ι γιά νά προλάβουν τήν δικτατορία, έκέρδιζαν ταχύτατα λαϊκό έρεισμα.

Ό Μ εταξδς είχε τώ ρα συνταχθή άνοικτά μέ τούςύποστηρικτάς τής δικτατορίας. Π ρέπει νά όμολο-γήσ η κανείς, γιά νά είναι δίκαιος, δτι μέ τό σ ύσ τημα τής άναλογικής, πού είχε καθιερω θή «μονίμω ς»,δέν ύπήρχε δημοκρατικός τρόπος, γιά νά δοθή τέλος στό πολιτικό άδιέξοδο. Ν έες έκλογές δέν θάέκαναν τίποτε άλλο, άπό τό νά δημιουργήσουν τίςίδιες κατασ τάσ εις, ένώ οί κομμ ουνισται μέ κατάλ

ληλη έκμετάλλευσι τώ ν περιστάσεω ν, θά έξακο-λουθοϋσαν νά άναπτύσσουν καί νά αύξάνουν τίςδυνάμεις τους, γιά μιά δυναμική άναμέτρησι.

Ο Ι Τ Α Ρ Α Χ Ε Σ Τ Ο Υ Μ Α ΙΟ Υ 1936

Μ έ τήν άποσύνθεσι τοΰ κοινοβουλευτικοΰ σ υστήμα τος, οί κομμουνισται έθεώ ρησαν δτιείχε έλθειτό πλήρω μα τοΰ χρόνου καί δτι ήταν καιρός νάθέσουν σέ έφαρμ ογή τό καλά μελετημένο σχέδιότους, τής προοδευτικής έπεκτάσεω ς τής έπαναστα-τικής δράσεω ς, πού τό είχαν κα ταστρώ σει μέ τήνπαραμ ικρή λεπτομέρεια καί τό είχαν ύποβάλει σέάπειρους έλέγχους δλα τά προηγούμενα χρόνια.Ο ί λεγόμενες «λα ϊκές έπαναστατικές ένέργειες γιάτή συντριβή τής φ ασιστική ς έπίθεσης» — άπεργίες,συλλαλητήρια, όδομ αχίες, έμπρηστικές διακηρύ

ξεις — άρχισαν νά διαδέχω νται ή μία τήν άλλη μέαύξανόμενη έντασ ι, έω ς δτου έφθασαν σέ ένα έκρη-κτικό άποκορύφ ω μα σ τίς 9 Μ αίου 1936 στή Θ εσσαλονίκη.

Τ ίς πρώ τες ήμέρες τοΰ Μ αιου οί καπνεργάτεςδλης τής χώ ρας είχαν κηρύξει άπεργία καί ζητούσαν μεγαλύτερα ήμερομίσθια. Τ ό πρω ίτής 8ης Μ αίου5-6.000 καπνεργάτες στή Θ εσσαλονίκη, σχημ άτισαν ένα σ υλλαλητήριο καί προχώ ρησαν πρός τόκτίριο τής Γ ενικής Δ ιοικήσεω ς νά υποβάλουν τάαίτήμ ατά τω ν πρός τόν Γ ενικό Δ ιοικητή.

Ή Χ ω ροφυλακή τούς έφραξε τό δρόμο πρός τόκτίριο τής Γενικής Δ ιοικήσεω ς. Ή σύγκρουσις δένάργησε νά άρχίση. ’Α ρκετά άτομα έτραυματίσθη-σαν καί τελικά τό σ υλλαλητήριο διαλύθηκε διά τήςβίας. Ή άτμόσφ αιρα σ ’ όλόκληρη τήν πόλι ήταν

φορτισμένη μέ ήλεκτρισμό. Τ ό άπόγευμα όμάδεςέργατώ ν τώ ν κλω στοϋφ αντουργείω ν, πού είχαν έντώ μεταξύ προσ χω ρήσεισ τό κΰμα τώ ν άπεργιώ ν, λιθοβόλησ αν ένα έργοστάσ ιο. Π ριν άπό τά μεσάνυχτα άρκετές άλλες όργανώ σεις κατέβηκαν σέ 24ω ρηάπεργία διαμαρτυρίας. Ή Κ υβέρνησις έπεστρά-τευσε τούς σιδηροδρομικούς ύπα λλήλους πού πε-ριελαμ βάνοντο είς τούς άπεργούς κα ί διέταξε τότρίτο σώ μα στρατοϋ νά διατηρήσ η τήν δημοσίατάξι μέ «έκτακτα μέτρα». Έ κηρύχθη καθεστώςέκτάκτου άνάγκης.

Τ ό έπόμενο πρω ΐ άρκετές όργανώ σεις προσέθεσαν τίς δυνάμ εις τους στήν άπεργία. Στή Θ εσσαλονίκη καί μόνο 25.000 έργάτες τήρησαν άποχή άπότίς έργασίες τους. Κ ατασ τημα τάρχαι, έμποροι καίτεχνίτες έκλεισαν τά μαγαζιά τους. “Ο λοι είχαν τόαίσθημ α δτι ή θύελλα έπλησίαζε. "Ο ταν οί χω ροφύλακες άπεπειράθησ αν νά συλλάβουν έργάτες πού εί

Ι ίΟ

Έ ν α στιγμιότυπο άπό τήν κηδεία τοΰ Ά λεΕ . Παπαναστασίου, o t i c 19 Νοεμβρίου 1936.

χαν έγκατασταθή μπροστά στίς πύλες τώ ν έργο-στασίω ν γιά νά έμποδίσουν τυχόν άπεργοσπάστες,ξανάρχισαν νέες αιματηρές συγκρούσεις. Ο ί συγκρούσεις αυτές υπήρξαν τό έναυσμα γιά νέο συλλαλητήριο. Α ύτή τή φορά χιλιάδες άνθρω ποι, κάθεκοινω νικής τάξεω ς, ξεχύθηκαν πρός τό κέντρο τήςπόλεω ς σέ μία γιγαντιαία διαδήλω σι, πού έφθασεστήν πλατεία έμπρός άπό τό μέγαρο τής ΓενικήςΔ ιοικήσεω ς, λίγο μετά τις 11 π.μ. Ή Χ ω ροφυλακή

προσεπάθησε νά τούς φράξη τό δρόμο άλλά τά

πλήθη έκαμψ αν τήν άντίστασί της. "Ο ταν οί διαδη-λω ταί προσεπάθησαν νά κυριεύσουν ένα θω ρακισμένο αυτοκίνητο, μερικοί χωροφ ύλακες άρχισα ννά πυροβολούν μέσα σ τήν τεράστια μάζα άνθρώ -πω ν πού έμοιαζε σάν ώργισμένη θάλασσα. Δ ώ δεκαάτομα σκοτώ θηκαν ή τραυματίσθηκαν σοβαρά ένώέφιπποι χωροφ ύλακες έκαναν έφοδο έναντίον τοΰπλήθους μέ γυμνά ξίφη. Ο ίδιαδηλω ταίτελικά ύπεχώ -ρησαν άφ ήνοντας στήν πλατεία πάνω άπό 32 άτομασοβαρά τραυματισμένα. 250 άτομα έφεραν διάφ ορες,οχι άσήμαντες, κακώ σεις.

Μ όλις ή Κ υβέρνησις άντελήφθη τήν σοβαρό

τητα τής καταστάσεως, διέταξε τούς χω ροφ ύλακεςνά έπιστρέψουν στούς άσ τυνομικούς σταθμούς τω ν,καί έθεσε τις μονάδες των υπό τάς διαταγάς άξιω ματικώ ν τοΰ τακτικοΰ στρατοΰ. Στρατιω τικές περίο-λοι έπεφορτίσθησαν μέ αστυνομικά καθήκοντα.Ά λλά οί μονάδες στρατοΰ πού στάθμευαν στή Θ εσ

σαλονίκη άπαρτίζονταν κυρίω ς άπό ντόπιους πούδέν είχαν καμμία διάθεσι νά πολεμήσουν τούς συγγενεϊς τω ν. “Ενα άπό τά τάγματα πού έστάλησαν γιάνά διαλύσουν τούς διαδηλω τές, προσεχώ ρησε μέ τό

μέρος τους. Ό στρατηγός Ζέππας, διοικητής τοΰ3ου σώ ματος στρατοΰ αναγκάστηκε τέλος νά δώ σηάδεια γιά μιά γιγάντια διαδήλω σι, διαμαρτυρίας τόίδιο έκεινο απόγευμα. Τ ά πλήθη κατέλαβον τούς δρόμους μέ θορυβώ δεις εκδηλώ σεις, φ ω νασκίες, βρισιέςκαί ζητω κραυγές. 'Ό λη τήν διάρκεια τής νύχτας δένυπήρχε κυβερνητική έξουσία στήν πόλι τής Θ εσ

σαλονίκης. Φ υσικά μόνο ένα μικρό ποσοστό τώ νχιλιάδω ν πού πλημμύρισαν τούς δρόμους τής Θ εσσαλονίκης ήταν κομμουνισταί ή συνοδοιπόροι. Ά λ

λά αύτό δέν είχε καμμία σημασία. Τό πλήθος καί ή

έπιθετικότης τώ ν διαδηλω τών έδειχνε οτι ό λαός

έξαγριω μένος άπό τήν θηριώ δη χρήσι βίας έκ μέρους τώ ν άστυ νομικώ ν, καί χω ρίς πολιτική έξουσίαγενικοΰ κύρους, είχε καταντήσ ει πραγματικά αυτόπού οίκομμ ουνισταίέννοοϋν μέ τήν λέξι«μάζες», δηλαδή ένα εύμετάβλητο καί άβουλο πλήθος, έτοιμονά άκολουθήσ η αύτοσχέδιους, άλλά άδίστακτουςάρχηγούς πρός όποιαδήποτε κατεύθυνσι.

Τ ήν άλλη μέρα πάνω άπό 150.000 λαοϋ παρη-κολούθησαν τήν κηδεία τώ ν θυμάτων. Δ έν έγινανέπεισόδια διότι οί άρχές άπέφυγαν νά έπέμβουν. Ήκρατική έξουσ ία δμω ς δέν άπεκατεστάθη παρά μόνον δταν εφθασ αν μονάδες στρατοΰ άπό τήν Λ άρισα.

Ή έκρηξις τής Θ εσσ αλονίκης έδω σε στούς προμάχους τής δικτατορίας τά έπιχειρήματα πού έχρειά-ζοντο. Μ ποροΰσαν τώ ρα νά υποσ τηρίξουν μέ άπο-δείξεις δτι οί κομμ ουνισταί προχω ροΰσαν πρός τόστάδιο τής έπαναστάσεω ς. Τ ά γεγονότα τής Θ εσ

σαλονίκης έρμηνεύθηκαν ώ ς κομμουνιστική πρόβατζενεράλε, πού άπεδείκνυε δτι χω ρίς κατάλληλαάντίμετρα οί κομμουνισταί θά ήσαν είς θέσιν στόμέλλον νά καταφ έρουν άκόμη ισχυρότερα χτυπήματα έναντίον τής Κ υβερνήσεως. Μ ερικοί σχολια-σταί μέ ζω ηρή φαντασία Ε φθασαν στό σημ είο νάποΰν δτι ό Μ εταξας έπίτηδες έπέτρεψε νά έκτρα-χυνθή ή κα τάσ τασ ις στήν Θ εσσαλονίκη γιά νά άφυ-πνίση τήν κοινή γνώ μη καί νά τής άποκαλύψ η τόνκομμουνιστικό κίνδυνο. Έ άν αύτό ήταν πραγματικάπαγίδα τοΰ Μ εταξα ή δχι, είναι δύσ κολο ν’ άποδει-

χθή. "Ο πως καί νά έχη τό πράγμα οί κομμουνισταίπρομήθευσαν στόν Μ εταξα τό ύλικό πού έχρειάζε-το γιά νά ξεσηκώ ση τίς πατριω τικές δυνάμ εις τήςχώ ρας. Σ υνεπαρμένοι άπό τήν ίδια τους τήν έπιτυχία στήν Θ εσσαλονίκη, οί κομμουνιστές διεκήρυ-ξαν δημοσίςι δτι ή άρνησις τώ ν μονάδω ν στρατοΰτής Θ εσσαλονίκης νά άντιταχθοϋν στούς διαδη λω τές, ήτο άποτέλεσμ α καί καρπός τώ ν προσ παθειώ ν

τής άντιμιλιταριστική ς όργανώ σεω ς «Α Μ Ι», πούείχαν ίδρύσειοί ΐδιοι.Έ κα ναν άκόμη τήν προφ ητείαδτι σέ μελλοντικές συγκρούσ εις ό στρατός θά προσ-χω ροΰσ ε πρός τό μέρος τοϋ «Λ αοϋ» μαζικά καί θάπολεμοΰσ ε στό πλευρό τών κομμουνιστώ ν «στόντελικό άγώ να ένάντια στή φασιστική άπειλή». Σ έμιά άπό τίς πολλές έμπρηστικές διακηρύξεις τήςπεριόδου έκείνης, «ή Κ εντρική Ε πιτροπή τοΰ Κ Κ Εκαί ή Κ οινοβουλευτική Ε πιτροπή τοΰ Π αλλαϊκοΰΜ ετώ που», έδήλω ναν άπό κοινοϋ :

«Μ όνο μιά καθολική έξέγερσι κατά τό πρότυποτής Θ εσσαλονίκης καίμέ τή συνεργασία τοΰ στρατοΰ μπορεΐ νά έπιβάλη τήν ένω μένη καί κυρίαρχηθέληση τοΰ Λ αοϋ. . . Ό λαός τής Θ εσσα λονίκηςέδω σε τό σύνθημα γιά τήν καθολική άπελευθε-

ρω τική πάλη. Μ έ τίς λαϊκές δυνάμ εις ένω μένες σ5ένα άκατανίκητο Μ έτω πο, λαός καί στρατός μαζίπρέπει νά ξεχυθοϋμε στούς δρόμους γιά τή 24ω ρηάπεργία, πρέπει νά σχηματίσω με παντοΰ Ε πιτροπές δημόσιας άσφ άλειας, ή θέληση τοΰ λαοΰ πρέπει νά θριαμ βεύση.Ό δολοφόνος Μ εταξας πρέπεινά σ αρ ω θή.. .».5

"Ενα άρθρον τοϋ «Ριζοσπάσ τη» πριν δυό μέρεςήταν άκόμα πιό ξεκάθαρα διατυπω μένο. Τ ό κομμουνιστικό δργανο σ χολιάζοντας τά γεγονότα τής Θ εσσα λονίκης, λεγε:

«Ά πό τώ ρα καί στό έξής ή 'Ε λλάδα δέν θά βρήειρήνη καίήσ υχία δσ ο αίμα τοϋ λαοΰ καί άν χυθήέφ’ δσον κραταν τήν έξουσ ία ή πλουτοκρατία καίή μοναρχία. Σ έ όλόκληρη τήν χώ ρα ό λαός πρέπεινά σταμα τήσ η κάθε άλλη δουλειά, νά ξεχυθή καίνά καταλάβη τούς δρόμους καί τότε ένω μένος μέτό στρατό νά έπιβάλη τή θέλησή του, νά διώ ξη τήν

κυβέρνηση τώ ν δολοφόνω ν ! Π ρέπεινά γίνη καινούργια κυβέρνηση πού νά έφαρμόση τή συμφ ω νίατοΰ Π αλλαϊκοΰ Μ ετώ που μέ τούς Φ ιλελευθέρουςκαί νά ίκανοποιήσ η δλα τά αιτήματα τώ ν άπερ-γώ ν καί όλόκληρης τής έργα τιας.. .».β

Σέ εύθυγράμμισι μέ τήν στρατηγική τοΰ κόμμ ατος νά προω θήση, ώς πρώ το βήμα, μία «δημοκρατικό - άστική έπανάσταση» τό Κ Κ Ε άπέφευγε προσεκτικά κάθε είδους αιτήμ ατα πού είχαν σχέσι μέτούς άπώ τερους σκοπούς τοΰ κόμματος. Π άντω ς κα-λοϋσε καθαρώ τατα καί άπ ερίφ ρασ τατόν λαό σέ ανα

τροπή.Ε ίς τό πα ρελθόν οίΆ ρχές μποροΰσαν λίγο-πολύ

νά άγνοήσουν παρόμοιες έμπρηστικές διακηρύξεις.Μ ετά τά γεγονότα, δμω ς τής Θ εσσ αλονίκης, καίπαρόμοιες έκδηλώ σεις στό Η ρά κλειο κα ί άλλοΰ,οί έπαναστατικές έκκλήσ εις τοϋ Κ Κ Ε είχαν άπο-κτήσει ένα μακάβριο ρεαλισμό. Δ έν είχαν άπλώ ςσκοπό τή φορά αύτή νά δημ ιουργήσουν έντυπώ σειςμεταξύ τών πιστώ ν, άλλά άντικατόπριζαν τήν έπί-σημη πολιτική δράσεως τοΰ κομμούνιστικοΰ κόμματός. Ό Ζ αχαριάδη ς ό ίδιος άναλύοντας τήν κα-

τάστασ ιν στίς 14 Μ αΐου σ έ μιά μυστική σύσκεψιτής Κ εντρικής Ε πιτροπ ής έλεγε:«Τώ ρα προχω ρούμε γιά νέους σοβαρούς καί πιό

βίαιους λαϊκούς άγώ νες.Ό λες μας οί προσπάθειεςπρέπει νά συγκεντρω θούν στήν άνατροπή τής Κ υβέρνησης τοΰ Μ εταξά καίστήν έφαρμ ογή τής συμφω νίας Π αλλαϊκοΰ Μ ετώ που - Φ ιλελευθέρω ν. Ήσυμφω νία αύτή παραμένει καί σήμερα άκόμα ήπρω ταρχική βάση καίτό πρώ το βήμα στόν καινού ρ-

5. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς , 15 Μ αΐου 19366. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 12 Μ αίου 1936.

γιο προσανατολισμό τώ ν έσω τερικώ ν υποθέσεω νπρός μία κατεύθυνση σύμφω νη μέ τά συμφέροντατοΰ Λ αοϋ. Φ υσικά ή έφαρμογή αύτή πού θά έπιφέ-ρη μιά ριζική άλλαγή στις έσω τερικές συνθήκεςτής χώ ρας βασ ίζεται πρώ τα άπ’ δλα στή δραστηριότητα τώ ν μαζών καί σέ έξω κοινοβουλευτικές

προσ πάθειες.Ά ρα σήμερα, περισσ ότερο άπό χθές,

τό πρώ το μας καθήκον είναι ή μελετημένη έπέκτα-ση και δξυνση τώ ν περιω ρισμένω ν καθημερινώ νπολιτικώ ν, καί οικονομικώ ν άγώ νω ν τώ ν μαζώ ν».7Ή έκμετάλλευσις άπό τό Κ Κ Ε τώ ν «περιορι

σμένω ν καθημερινώ ν πολιτικώ ν και οικονομικώ ν

άγώ νω ν» είχε κιόλα ς σημειώ σει ούσ ιασ τική έπιτυ-χία. Μ έσα στό πρώ το έξάμηνο τού 1936, μέσα στόσύντομο αύτό χρονικό διάστημα, οί κομμουνισταίείχα υποκινήσει 344 άπεργίες μέ συνολική συμμετοχή έργατώ ν πού έφθασε στόν άριθμό 195.000 καισυνολική διάρκεια 1.990 ήμέρες.

Ο ί κομμουνισταί άντελαμβάνοντο δτι ό «άπο-φασιστικός κρίκος» σέ κάθε έπαναστατική έξέλιξιήτο ή στάσις τώ ν ένοπλω ν δυνάμεων. Έ φ ’ δσονπαρέμεναν πιστές στήν Κ υβέρνησ ι, μία λαϊκή έξέ-γερσις κινδύνευε νά συντριβή μέ τή δύναμι τώ ν όπλω ν. Π ριν άπό πολλούς μήνες οί κομμουνισταί«καθοδηγητές» είχαν έντείνει. τό «πολιτικό έργοτους» στίς ένοπλες δυνάμεις, στίς βάσεις τοϋ στρατοΰ, στά κέντρα έκπαιδεύσεω ς. Ή κομμουνιστικήόργάνω σις «Α Μ Ι» πού λειτουργοΰσε μ5 ένα πολιτικό πρόγραμμα πού περιελάμβανε ένα μίνιμουμ

θεμάτω ν, συγκεκαλυμμένο δέ κάτω άπό όρολογίακοινω νικής δικαιοσύνης και δημ οκρατικής έλευ-θερίας, εϊχε καταφ έρει άξιόλογες διεισδύσεις στίςένοπλες δυνάμεις, σ έ βαθμό πού ύπεύθυνες στρατιω τικές άρχές άρχισαν νά έκφράζουν άμφιβολίεςγιά τήν άποτελεσμ ατικότητα τής άμύνης τής χώ

ρας σέ περίπτω σι ξένης έπιθέσεω ς. Τό Π ρώ τονΣώ μα Σ τρατοΰ υπέβαλε τήν έποχή έκείνη μία μυστική άναφ ορά στήν Κ υβέρνησι δπου περιεγράφ ετοσέ ώ μή γλώ σσα καί μέ τά μελανώ τερα χρώ ματα ήδιάβρω σις τώ ν τάξεω ; τοΰ στρατοΰ. Τ ό Σώ μα προέ-

τεινε ώ ρισμένα μέτρα «άμύνης έναντίον τώ ν κομ μουνιστώ ν» καί κατέληγε :

«"Α νευ τώ ν μέτρω ν αύτώ ν ούδείς δύναται νά έγ-γυηθή τήν συμμετοχήν τοΰ στρατοΰ ή τήνάποΓελε-σματικότητά του είς περίπτω σιν άπειλής κατά τήςτιμής καί τής άκεραιότητος τής Π ατρίδος».8

Έ ξ ίσου άνησυχητικές άναφορές κατέφθανανκαθημερινώ ς στό Γραφ είο τοΰ Π ρω θυπουργοΰ άπόπολλές άλλες μονάδες Στρατοΰ. Ό σοδή ποτε καί αν

7. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς , 20 Μ αΐου 1936.

8. Ά ρχεΐον Μ ανιαδάκη.

είχαν κάποια δόσι υπερβολής, οί άναφορές αυτέςάφηναν τήν έντονη έντύπω σι δτι δταν οί κομμου-νισταί μιλοΰσαν γιά ήνω μένη δρασι τοΰ «στρατοΰκαί τοΰ λαοΰ», εϊχαν παύσει πιά νά έκφράζουν εύσε-βεις πόθους καί σοβαρολογούσαν.

Π ερί τό τέλος ’Ιουλίου ή κομμουνιστική ήγεσίαέκρινε δτι ή διαδικασία προετοιμασίας είχε προ

χω ρήσει άρκετά καί δτι εϊχε έρθει ό καιρός νάάνυψ ώ σουν τόν άγώνα σέ «άνώ τερα έπίπεδα». "Ω ςτό έπόμενο βήμα πρός τήν έπανάσ τασι, τό Κ Κ Ε έκή-ρυξε γενική πολιτική άπεργία γιά τις 5 Α ύγούστου1936.

Η Α Υ Σ ΙΣ : Δ ΙΚ Τ Α Τ Ο Ρ ΙΑ ή Ε Π Α Ν Α Σ Τ Α Σ ΙΣ

Ε ϊχε έλθει πραγματικά τό πλήρω μα τοΰ χρόνουγιά μιά έπανάστασ ι κομμ ουνιστικής έμπνεύσεως καίύποκινήσεω ς στήν Ε λλά δα ; Ό Α ένιν κάποτε πε

ριέγραψ ε τις συνθήκες πού πρέπει νά έπικρατοΰνσέ μία χώ ρα πριν νά έξω θηθή ό άγώ νας στά άκρα '

«Ή άποφ ασιστική μάχη μπορεΐ νά χαρακτηρι-σθή σάν πραγματικά ώ ριμη δταν δλες οί ταξικέςδυνάμεις, οί έχθρικές πρός έμας, πολεμοΰν ή μίατήν άλλη, είναι σέ ίκανοποητικό βαθμό άπορρο-φημένες άπό τόν άγώ να έξοντώ σεω ς μεταξύ τους,έχουν σέ ικανοποιητικό βαθμό έξασ θενήσ ει άπότόν άγώ να αυτόν πού έχει πλέον ξεπεράσει τις δυνάμεις τους. "Ο ταν δλα τά άμφιταλαντευόμενα διατακτικά, άβέβαια ένδιάμεσα στοιχεία - ή μικρό -

μπουρζουαζία καί οί μικροασ τοί δημοκράτες σέάντίθεσιμέ τή μπουρζουαζία - έχουν έκτεθή άρκετάστά μάτια τοΰ λαοΰ, έχουν έξευτελιστή άρκετά μέτήν ούσιασ τική τους χρεω κοπία: δταν άνάμεσα στόπρολεταριάτο έχειά ρχίσεινά έξογκώ νεται καί νάπαίρνη έπιβλητικές διαστάσεις ένα λαϊκό αίσθημαπού νά ευνοείτήν άποφ ασ ιστική καίέπαναστατικήδράση ένάντια σ τή μπουρζουαζία.Τ ότε ή έπαναστα-ση είναι πραγματικά ώ ριμη. Τ ότε πραγματικά άνέχωμε σω στά έκτιμή σει δλες τις παραπάνω προϋποθέσεις καί άν έχω με διαλέξειτή σω στή στιγμή,

ή νίκη μας είναι έξασφ αλισμένη».9Στήν παράγραφ ο αυτή ό Α ένιν προφανώ ς άνα-

φέρεται στό τελικό έπαναστατικό στάδιο. Σ τά 1936δμω ς τό Κ Κ Ε προετοιμαζόταν γιά τό ένδιάμεσο«άστικό δημοκρατικό στάδιο» πού άπαιτοΰσε άκρι-βώ ς τήν ύποσ τήριξι τώ ν «άμφ ιταλαντευομένω ν, διατακτικώ ν, ένδιαμέσω ν στοιχείω ν».’Α πό τήν άποψ ηαύτή ή δεύτερη προϋπόθεσις γιά έπανάστασι, σύμφω να μέ τήν Λ ενιστική φόρμουλα, δέν άφοροΰσεάμεσα τις ειδικές συνθήκες πού έπικρατοΰσαν στήν

9. Α ένιν, S e l e c t e d W r k s Τόμ. X σελ. 137-138

Ε λλάδα τό 1936. Π έ ρ α άπ ’ αύτό όμω ς οί-Έ λλη νες

κομμουνισταί είχαν νά έπιδείξουν μέ άρκετή ίκα-νοποίησι τή χρεοκοπία τώ ν πολιτικώ ν κομμάτων,

τή διείσδυσι στίς ένοπλες δυνάμεις, τίς μικροπρεπείς διαμάχες τώ ν πολιτικώ ν ήγετώ ν, τήν έξασθέ-νησι τώ ν δημοκρατικώ ν θεσμώ ν, καί τή λαϊκή ύποστή ριξιπού άπεδείκνυε κατά τή γνώ μη τους ό ό^κος

τώ ν άπεργιώ ν καί πρό παντός τά γεγονότα τής Θ ε-σαλονίκης. "Ο λες οί ένδείξεις έφαίνετο νά συγκλίνουν πρός ένα συμπέρασμα : Τ ό έκρηκτικό άποκο-ρύφω μα έπλησίαζε. Ά ρκετά χρόνια ά ργότερα -τόνΔ εκέμβριο τοϋ 1942-ό Γεώ ργιος Σιάντος, άπό τούςσπουδαιοτέρους κομμουνιστές ήγέτες τής περιόδου

έκείνης ύπενθύμιζε ότι, «τό "Εκτο Συνέδριο τοϋ κόμματός μας ήταν άπόλυτα σίγουρο δτιέπλησίαζε άκά-θεκτα ή άποφασιστική σύγκρουση άνάμεσα στίςάντιφ ασιστικές δυνάμεις τοΰ λαοΰ, σ υσπειρω μένεςγύρω άπό τό Κ Κ Ε , καί στίς φασιστικές άντιδρα-

στικές δυνάμεις συγκεντρω μένες γύρω άπό τό Β ασιλιά».10

Ύ πή ρχαν όμω ς οί κατάλληλες συνθήκες γιά νάέξασφαλίσουν μία κομμουνιστική νίκη, σέ μιά τέτοια σύγκρο υσ ι: "Εξι χρόνια άργότερα ό Σιάντοςστόν άπολογισμό του τής πολιτικής τοΰ κόμματοςκατά τό 1936, ύπα ινίχθη δτι ή επιτυχής έφαρμογήτώ ν κομμουνιστικώ ν σχεδίω ν έξηρτάτο άπό τήνδημιουργία ένός «Ε νω μένου Μ ετώ που έκ ιώ ν άνω ».

«Γ ιά νά κατορθώ σουμε τούς άμεσους πολιτικούς

σκοπούς μας», έλεγε τό Δ εκέμβρη τοΰ 1942, «τΥ> κό^ 'μα μας δούλεψ ε γιά νά ένώ ση τίς έργαζόμενες τάξε^ζ

σέ μιά γενική Συνομ οσπονδία έργατώ ν μέ ταξικήσυνείδηση. Τ ό κόμμα προσ πάθη σε έπίση ς νά ένώση τήν άγροτιά σ έ ένα ένω μένο άγροτικό κόμμα μέταξική συνείδησ η. Τ ρίτον υπόγραψ ε συμφω νία γιάτήν όργάνω ση Λ αϊκοΰ Μ έτω που ένάντια στό Φ ασισμό, καί έπίσης καί συμφω νία τοΰ Λ αϊκοΰ Μ ετώ που μέ τούς Φ ιλελευθέρους».

Α υτές οί προσπάθειες νά τεθοΰν υπό κομμουνι-στικόν έλεγχον ο ί μή κομμουνιστικές «μάζες», είχανσχεδόν τελείω ς άποτύχει. Τ ό Κ Κ Ε δέν είχε κατορ

θώ σει νά πραγμα τοποιήση τήν«ένότητα τώ ν έργα

τικώ ν σω ματείω ν κάτω άπό τόν έλεγχο τής δικήςτου ένω μένης Γ ενικής Συνομοσπονδίας ’Εργατώ νΕ λλάδος». Τό Ά γροτικό Κ όμμα Ε λλάδος (Α Κ Ε),μία όργάνω σις πού δημ ιουργήθηκε άπό τό Κ Κ Ε ,παρέμεινε στά χαρτιά, κατάλληλη μόνον γιά νάπροσ τίθεται σάν ένας τίτλος σέ κάθε συνασπισμ ότοϋ Ε νω μένου Μ ετώ που γιά τήν δημιουργία έντυ-πώ σεω ν. Έ πιρροή άνάμεσα σ τούς άγρότες δέν είχεκαμμία. Ή συμφ ω νία τοΰ Λ αϊκοΰ Μ ετώ που πού

10. Δ έκ α Χ ρ ό ν ια ’ γώ νες, σελ. 131-132.

είχαν ύπογράψ ει στίς 5 ’Ο κτω βρίου 1934 είχε πετα-χθή στόν κάλαθο τώ ν άχρήστω ν άπό τούς μήκομμουνιστάς πριν κάν στεγνώ ση ή μελάνη.Ή συμφω νία μέ τούς Φ ιλελευθέρους τήν άνοιξιτοϋ 1936, είχε μείνει άπλώ ς ένα μνημείο μα-ταιοπονίας. Τό 1942 ό Σιάντος ήθελε νά δημιουρ-γήση τήν έντύπω σιν δτι ή ήττα τώ ν κομμ ουνιστώ ντό 1936, έβάρυνε τούς μή κομμουνιστές ήγέτες οίόποιοι δέν είχαν θελήσει νά συνεργασθοϋν ούσια-

στικά μέ τούς κομμουνιστάς στόν σχηματισμό ένόςπραγματικά Ε νιαίου Μ έτω που. Ό Σ ιάντος μιλοΰσε

στά 1942 σέ μιά έποχή πού τό Κ Κ Ε είχε καί πάλιθέσει σέ κίνησι τήν διαδικασία γιά τήν βιαία κατά-κτήσι τής έξουσίας. Π ρω ταρχικό τους μέλημα ήταντότε, νά καθιερώ σουν τόν έλεγχο τους παντοΰ,κάτω άπό τόν μανδύα τοΰ Έ θνικοΰ Α πελευθερω τικού Μ έτω που (ΕΑ Μ ). Ά λλά τό 1936, έάν τόκόμμα πραγματικά θεω ροΰσε τή δημ ιουργία Ε νιαίουΜ έτω που ώς άπαραίτητη προϋπόθεσι γιά τήν έπιτυχία τής έπαναστατικής δράσεω ς, άν πράγματι οί

ήγέται του πίστευαν δτι «τό κόμμ α δέν ήταν δυνατό μόνο τοί) νά φράξη τό δρόμο στήν άνοδο τής4ης Α ύγουστου» τότε οί συνθήκες δέν ήσ αν «ώ ρι

μες» γιά τήν έπανάστασι.Κ ατά τή γνώ μη μου πάντω ς, παρά τή δήλω σι

τοΰ Σιάντου, ή κομμουνιστική ήγεσία τό 1936, είχεέκτιμήσ ει ρεαλιστικά τόν συσχετισμό τώ ν δυνάμεω ν- τουλάχιστον μέχρις ένός σημείου. Β έβαια ή προ

σπάθεια νά δημιουργηθή Ε νια ίο Μ έτω πο έκ τώ νάνω είχε άποτύχει στήν πραξι, άλλά κατά τήν διάρκεια τής προσπαθείας αύτής οί κομμουνισταιείχαν

κερδίσει άξιόλογη έπιρροή στίς τάξεις τώ ν έργατώ ν-α.ί τώ ν φτω χοτέρω ν διανοουμένω ν. Τά γεγονότα

^ >· σσ αλονίκης είχαν προφ ανώ ς πείσει τήν κομ-■ Λ ν ήγεσία δτι ή καθιέρω σις ώ ργανω μέ-

μ ουνιστικι, Λ 1 , _ * , , * '* -ι. τώ ν «μαζώ ν» με τήν κάθοδο τυπι-νου έλέγχου έκΓ μή κομμουνιστές ήγέτες δένκώ ν συνασπισμώ ν μ νιστον σ> Α ρχικά

ήταν άπαραίτητη τουλα^ **τωπο θά μετετρέπετοστ δια. Ο ταν τό Ε νιαίο W ^ ώ σεις τώ ν δρό

σε πραγματικότητα «στίς δια *η £ ^ολουθοΰσ αν,μω ν» οί έπίσημ ες συμφω νίες θά : τώ ν μή

ανεξάρτητα άπό τίς προσω πικές άντιλήψ ε^·κομμ ουνιστώ ν ήγετώ ν. ·~Λ

Τά γεγονότα στή Θ εσσαλονίκη, είχαν άποδείξ«.''ακόμα δτι ή άριθμητική δύναμις τοϋ κόμ ματος δέν

SUf δ“ 1τΓ σ " · Ή « « ά σ τα η ς τό κ α λ ο κ ΰ !»'·1936 ήταν κατ’ ουσίαν μιά κατάστασις παθη-

τικής ,σορροπίας. Ή πλά στιγγα θά μπορούσ ενα κλίνη με ιση σχεδόν εύκολία m i 6

μια καί πρώ ς , ήν δλλη κατεύθυνσή Έ φ ’ οσον

ΟΙ «η μοκρα τκοϊ ήγέτες είχαν γίνε. έπιλήσμονες

ευθυν0ν ™ν, ή πρω τοβουλία είχε περάσε· αΰ-

τομάτω ς στά δύο άκρα, τήν άκρα δεξιά καί τήν5κρα άριστερά. Μ εταξύ τώ ν δύο αύτώ ν άκρω ν ή•ΐλειοψ ηφ ία τοΰ λαοΰ παρέμενε άβέβαιη, άμφιτα-».αντευομένη σέ κατάστασι συγχύσεω ς. Β έβαια στά

936 ή κομμουνιστική νίκη ήταν κάθε άλλο παράσίγουρη». Ά λλά δταν τό κομμ ουνιστικό κόμμα

ζπεφάσισε νά καλέση τούς έργάτες σέ Γ ενική πολιτική άπεργία γιά τήν 5η Α ύγούστου τοΰ 1936,:1χε πλήρη έπίγνω σι δτι μιά αποφ ασιστική ένέργειατέ στιγμές παθητικής ισορροπίας μποροΰσε νά γεί->η τήν πλάστιγγα πρός τό μέρος τω ν.

Μ ία γενική πολιτική άπεργία είναι όμολογου-ιένως ενα «έπαναστατικό δπλο στό κομμουνιστικό»πλοστάσιο». Ό Μ εταξας άπεφάσισε νά δράση:ρίν νά φ θάση ή διαδικασία τής έπαναστάσεω ς σένα πιό προχω ρημένο στάδιο δπου ό έλεγχος καί\ άναχαίτισις θά ήταν κατά πάσαν πιθανότητα άδύ-

ατος. Δ ιαισθανόμενος τήν πολιτική άναμέτρησιπού,λησίαζε είχε άφ ιερώ σει τούς προηγούμενους μή-ες στήν προπαρασκευή τοΰ έδάφους γιά τήν «άπο-ίασιστική άναμέτρησι». Ά λλά ας μήν άπατώμεθα,Ρπω ς μία κομμ ουνιστική έπανάστασις δέν μπορειμ έπιτύχη έκτος άν συντρέχουν ώ ρισμένες άντι-ρμ ενικές συνθήκες, έτσι καί ένα άτομο δέν έχει,οτέ τόση δύναμι ώ στε νά έπιβάλη τήν δική του

ροσω πική έξουσία σ ’ ένα δημοκρατικό κράτοςΚ τός άν υπάρχουν ισχυρές δυνάμεις πρόθυμες νά^τοστηρίξουν τίς ένέργειές του ή τουλάχιστον δια-

^θειμένες νά δεχθοΰν καί νά άνεχθοΰν τήν έξουσία£>υ. Στήν Ε λλάδα τά παλαιά πολιτικά κόμματα,νίκανα νά κατανικήσουν τίς άδυναμίες τους καί

at δώ σουν στή χώ ρα μία ικανή δημοκρατική κυ-Γ:ρνησ ι, άπεσύροντο θεληματικά στό περιθώ ριο τήςπ>λ’τικής σκηνής, άφ ήνοντας έλεύθερο τό πεδίο γιάtfv έπανάστασι ή τήν δικτατορία.π Ή μόνη άπόπειρα πού έκαναν τά παλαιά κόμ-σίτα νά άποτρέψουν τήν έγκατάσ τασ ι δικτατορικοΰκχθεστώτος παρέχοντας στή χώ ρα μία σταθερή κοινοβουλευτική κυβέρνησι ήταν ή δοκιμαστική συμ-

κ^νία μεταξύ τοΰ Σοφούλη καί τοΰ Τ ζώ ν Θ εοτόκη,χός Λ αϊκοΰ τής άκρας δεξιάς. Α ύτοί οί δύο πολι-ρΚοί ήγέται συνεφώ νησαν κατά τάς άρχάς Ιουλίουπί συνεργασθοΰν γιά τό σχηματισμό μιας κυβερνή-σ*ως συνασπισμ οΰ. Ό Θ εοτόκης άφ ’ ένός άπεδέχθησ<ν πρότασι νά άποκαταστήση τούς άξιω ματικούςΔ?ύ είχαν τιμω ρηθή μέ έλάττω σι τοΰ μισθού τω ννέτά τό ήμισυ μετά άπό τό κίνημ α τοΰ Μ αρτίου, ό

Σοφούλης συνεφώ νησε δτι τό κόμμα τώ ν Φ ιλ-ευθέρω ν θά έψήφ ιζε ένα νέο έκλογικό νόμο πού

__ καθιέρω νε τό πλειοψ ηφ ικό σύστημα. Ο ί Φ ιλελεύ-

ρο ι βουλευταί μαζί μέ τούς 30 βουλευτάς πού1 ολουθοΰσ αν τόν Θ εοτόκη, σ χημάτιζαν μία άνετη

πλειοψ ηφ ία, ικανή νά στηρίξη μία κυβέρνησι συνα-σπισμοΰ καί νά θεραπεύση τό πολιτικό άδιέξοδο. ΌΣοφ ούλης άνεκοίνω σε τή συμφ ω νία αύτή στό Β ασιλέα, τό πρω ΐ τής 22ης ’Ιουλίου 1936.

Ά λλά δταν ό Β ασιλεύς τόν έρώ τησε σέ πόσο χρόνο θά μποροΰσε νά τεθή σέ έφαρμογή ό Σοφούλης

άπήντησε δτι ή νέα κυβέρνησις θά έσχηματίζετο τόν’Ο κτώ βριο άμέσω ς μετά τήν σύγκλησ ι τής Β ουλής.Σέ λιγώ τερους άπό 6 μήνας, ό Σ οφ ούλης εϊχε μετα-κινηθή άπό τή συνεργασία μέ τήν άκρα άριστεράσέ συνεργασία μέ τήν άκρα δεξιά. Α ύτό δύσκολαθά μποροΰσε νά χαρακτηρισθή ώ ς σοβαρή άντι-μετώ πισις τώ ν πολιτικώ ν προβλημάτω ν τής χώ ρας.Μ ’ δλα ταΰτα, ή συμφ ω νία θά εϊχε ίσω ς πρακτικήση μα σίδ έάν έφηρμόζετο αμέσω ς. Έ φ* δσον δμω ςή έφαρμογή της άνεβάλλετο έπίτρεις άκόμη κρίσι

μους μήνες, οί όπαδοί τής δικτατορίας δέν δυσκο

λεύτηκαν νά πείσουν τόν Β ασιλέα δτι ή συμφ ω νίαήταν πολιτικός έλιγμός πού δέν ένέπνεε καμμίαέμπιστοσύνη. Τό γεγονός δτι στίς 18 ’Ιουλίου, σ τήνάλλη άκρη τής Μ εσογείου, στήν 'Ισπανία, εϊχε ξεσπάσει ένας έμφ ύλιος πόλεμος δέν μποροΰσ ε παρά νά άποτελέση ένα ζω ντανό καί έπιβλητικό παράδειγμα τοΰ «τί θά μποροΰσε νά συμβή καί στήνΕ λλάδα». Σέ κρίσιμες περιστάσεις τά έντυπω σια-κά γεγονότα προσλαμβάνουν δυσανάλογο σπου-δαιότητα. "Ο πω ς καί νά έχη τό πράγμα ό Μ εταξάςπροέβαλε τό έπιχείρήμα δτι θά ήτο άσύνετον νά

δοθοΰν στούς κομμουνιστάς τρεις όλόκλη ροι μήνες γιά νά προω θήσουν τά έπαναστατικά τους σχέ·δωα. 'Ικανός καί όξυδερκής μελετητής τώ ν μυστικώ ν τής πολιτικής έξουσ ίας, εϊχε συνειδητοποιήσειάπόλυτα δτι στήν κατάστασι έκείνη τής παθητικήςισορροπίας, ή έπιτυχία θά έστεφε τίς προσ πάθειεςέκείνω ν πού θά εϊχαν προετοιμασ θή πιό άποτελε-σματικά γιά τή δυναμική άναμέτρησι. Ο ί κομμου-νισταί εϊχαν έρμηνεύσει τήν άποσύνθεσι τοΰ κοινοβουλευτικού συστήμ ατος ώ ς ισοδύναμη μέ τήνάποσύνθεσι τοΰ ίδιου τοΰ κράτους. Δ έν εϊχαν κα

τορθώ σει ν’ άντιληφ θοΰν δτι ό Μ εταξάς άπό τήνπρώ τη ήμέρα τής άνόδου του στήν πρω θυπουργίαεϊχε άρχίσει νά συγκροτή τήν δική του κυβερνητική μηχανή. Ε ϊχε θέσει κατά μέρος δλους τούςστενούς κομματικούς ύπολογισμούς καί εϊχε διορίσεισέ έπίκαιρες θέσεις, άδιαφορώ ντας γιά τήν πολιτική τους τοποθέτησι, ανθρώ πους πού ήταν διατεθειμένοι νά πολεμήσ ουν έναντίον τής κομμουνιστικήςέπαναστάσεω ς. Τ ό μόνο κριτήριο πού εϊχε σημασ ίαήταν ή ίκανότης καί ή άποφασ ιστικότης τών στελεχώ ν αύτώ ν. Έ νώ ή παλαιά δημοκρατική άσπίδα έθ-

ρυμματίζετο, ό Μ εταξας σφ υρηλατοΰσε κάτω άπό τήνπαλιά άσπίδα μιά καινούργια πανοπλία γιά τό Κ ρά·

τος. Ο ί κομμουνισταί δέν μπόρεσαν νά άντιλη-φθοΰν αύτήν τήν ριζική μεταμόρφ ω ση.

Ο ί κομμουνισταί έκαναν και άλλο ένα σφάλμαύπολογισμοΰ. Ή ξεραν δτι οί όπαδοί τους στιςκάλπες δέν ξεπερνοΰσαν καί υπό τις εύνοϊκώ τερεςσυνθήκες τά 10 % τώ ν Ε λλή νω ν ψ ηφοφόρω ν.

"Ο ταν δμω ς είδαν τό έξαγριω μένο καί άκάθεκτο

πλήθος νά ξεχύνεται στούς δρόμους τής Θ εσσαλονίκης καί νά έξαναγκάζη τό στρατό καί τήνάστυνομία νά άποσυρθοΰν πίσω άπό συρμ ατοπλέγματα καί προστατευτικά τείχη, έσχημ άτισαν τήν πε-ποίθησι δτι μέ κατάλληλη χειραγώ γησι όλόκληρηή χώ ρα θά μπορούσε νά ριφθή στή δίνη τής έπαναστάσεω ς. Δέν άντελήφ θησαν δτι οί διαδηλώ σεις τήςΘ εσσαλονίκης άπεδείκνυαν άπλώ ς καί μόνον δτιό λαός, βαθειά άηδιασμένος άπό τις μικροπρεπείςδιχόνοιες καί τήν άνικανότητα τών παλαιώ ν κομμάτω ν, έστρέφετο πρός μία ριζική λύσ ι τοΰ π ολιτι

κού άδιεξόδου. Ά λλά ριζική λύσις δέν ήτο ύπο-χρεω τικώ ς μόνον ή λύσις τής κομμουνιστικήςέπαναστάσεω ς. Ό Μ εταξας ήρμήνευ j£ τό μάθηματής Θ εσσαλονίκης μέ περισσ ότερο ρεαλισμό.

Ά ν οίσυνθήκες γιά μιά έπιτυχημένη έπανάστασικομμ ουνιστικής έμπνεύσεω ς καί ύποκινήσεω ς έλειπαν άπό τήνΈ λλάδα τό καλοκαίριτοΰ 1936, ήτο άραγε ό χρόνος κατάλληλος γιά τήν έγκατάσ τασι δικτατορίας ; Κ ατά τά φ αινόμενα ναί. "Ο λο καίπερισσότερος κόσμος, παρά τούς άρχικούς δισταγμούς,συνεφιλιώ νετο μέ τήν ίδέα δτι μόνο ένα Ισχυρό δι-

κτατορικό καθεστώ ς μπορούσε νά ματαιώ ση τά σχέδια τώ ν κομμουνιστώ ν. Ε φ ημερίδες κύρους προσ κείμενες καί στά δύο παλαιά πολιτικά στρατόπεδαδημοσ ίευαν έμπνευσμένα άρθρα κα ί ζητούσαν τήνέγκατάστασι δικτατορίας. Ά κόμη καί ό παλα ιόςπρόμαχος τής δημοκρατίας, ό στρατηγός Ν ικόλαοςΠ λαστήρα ς, έστειλε ένα γράμμα στόν Μ εταξα άπότή Β ηρυτό, καί τόν συμβούλευε νά κηρύξη δικτατορία. Ο ί άρχηγοί τώ ν παλαιώ ν κομμάτω ν, μ’ δλοπού έπιφανειακά έδιναν τήν έντύπω σι δτι μιά τέτοια πιθανότης τούς ήταν άπεχθής κατά βάθος έσπρω

χναν τήν κατάστασιβήμα πρός βήμα, πρός τήν κα-τεύθυνσι αύτή.

Ο ί ένοπλες δυνάμεις πού είχαν κατ’ έπανάλειψ ινχρησιμοποιηθή κατά τό παρελθόν, σάν πιόνια στίςδιαμάχες τώ ν παλαιώ ν κομμάτων, δέν ήταν πιά πρόθυμες νά παίξουν τό παιγνίδι τώ ν πολιτικώ ν. Μ ιάνέα γενεά στρατιω τικώ ν ήγετώ ν ήσθάνετο μόνονπεριφ ρόνησ ι πρός τούς πολιτικούς. Ο ί κομμουνι-σταί έπίστευαν δτι είχαν εισχω ρήσ ει στό στρατόσέ άρκετό βαθμό, ώ στε νά μετατρέψ ουν τή σύγχυσιτοΰ στρατεύματος πρός τήν κατεύθυνσι τής έπα-ναστάσεώ ς τω ν. Ε ίναι δμω ς άναμφ ισβήτητη άλήθεια

δτι ή πλειοψ ηφ ία τών άξιω ματικώ ν και στρατιω τώ νδέν έτρεφε καμμίαν συμπάθεια πρός τούς πράκτορας τής Μ όσχας καί τά κηρύγματά τους, Ο ύτε δμω ςήσθάνοντο καί κανένα σεβασμό πρός το κοινοβούλιο.

’Εκτός άπό τό πλεονέκτημα τής ύποστηρίξεω ςμεγάλω ν τμημάτω ν τοΰ λαοΰ καί τοΰ Στρατοΰ πού

προσανατολίζοντο άποφασ ιστικά πρός τή λύσι τήςδιδακτορίας, ό Μ εταξας διέθετε καί ένα έπιπρό-σθετο πλεονέκτημ α: Π ροσω πικές Ικανότητες δι-κτάτορος. Ε ίχε τήν ίδιοφ υΐα τοΰ όργανω τοΰ καίήξερε πώ ς νά έκμεταλλεύεται τις μικρές άδυναμίες καίτά μεγάλα πάθη τώ ν άντιπάλω ν του. Π αλα ιός στρα

τιω τικός ήτο περισσότερο στό στοιχείο του δτανδέν είχε διαπληκτιζόμενους πολιτικούς νά φέρουνάντιρρήσ εις καί έμπόδια σ τίς άποφ άσεις του. Ώ ςπολιτικός ήγέτης δέν ήτο δημοφ ιλής, άλλά είχεφήμη, πού τήν είχε κατακτήσει έπάξια άκόμη καί

άνάμεσα στούς έχθρούς του, ώ ς ήγέτου μέ προσω πικότητα δυνατή καί προικισμένη μέ ευστροφ ία καίέφευρετικότητα. Γ ιά νά άποφύγη ένδεχομένες Βρε-ταννικές άντιρρήσεις στό ζήτημα τής άνόδου τουστήν έξουσία — καί ή βρεταννική έπιρροή ήταντότε Ισχυρή στά έλληνικά πράγματα — είχε διαλύσ ει τις παλιές υποψ ίες σχετικά μέ τις φιλογερμα-νικές τάσεις του στόν πρώ το παγκόσμιο πόλεμο, δένοντας έπανειλημμένω ς πειστικές άποδείξεις τήςάποφάσεώ ς του νά όδηγήση τήν Ε λλά δα στήν πε-ρίπτω σι ένός νέου Ευρω παϊκού πολέμου, «στό στρα

τόπεδο πού θά άνήκε ή Μ εγάλη Β ρεττανία», δπω ςείχε πή σέ μιά συνάντησι τώ ν σπουδαιότερω ν πολιτικώ ν άρχηγώ ν τό 1934.

"Ο ταν οί κομμουνισταί έκάλεσαν τόν λαό σέ γενική πολιτική άπεργία μέ ήμέρα ένάρξεω ς τήν 5ηΑ ύγούστου, ό Μ εταξας ήταν έτοιμος γιά τήν άνα-μέτρησι. Χ ω ρίς νά περιμένη νά ά ρχίση ή άπεργία,δημοσίευσε στίς 4 Α ύγούστου, μέ τήν έγκρισι τούΒ ασιλέω ς, διακήρυξι μέ τήν όποία άνεστέλλετο ήέφαρμογή μερικώ ν άρθρω ν τοΰ Σ υντάγματος. Έ τσικηρύχθηκε ή δικτατορία τής 4ης Α ύγούστου χω ρίς

πολλές διατυπώ σεις. Κ ανείς δέν κινήθηκε γιά νάάμ φισβητήση τήν ένέργεια αύτή τοΰ Μ εταξά.Ή έπιτυχημένη καί άνώ δυνη έγκατάστασις τής

δικτατορίας δέν ήταν τυχαίο γεγονός. Ο ί πολιτικοίήγέται πού θά μπορούσ αν νά φέρουν έμπόδια στόνΜ εταξα καί νά δυσχεράνουν τις ένέργειές του, είχανέπίσημα άπεμπολήσει τό δικαίω μα τους νά κατευθύνουν τις τύχες τής χώ ρας, ψ ηφίζοντας ύπέρ τήςπρω θυπουργίας τοΰ Μ εταξα καί δένοντας τά χέριατοΰ Β ασιλέως μέ τόν «μόνιμο» έκλογικό νόμοτής άναλογικής. Ε ίχαν χάσει τήν έκτίμησι τώ νόπαδώ ν τους καί κατά βάθος έπιθυμοΰσαν τήν

έγκατάστασι δικτατορίας γιά νά μπορέσουν νά έγκα-ταλείψ ουν τό πεδίο τής μά χης ώ ς αίχμάλοτοικαίδχιώ ς λιποτάκτες. Α υτοί πού ίσ ος βρουν τίς παρατηρήσεις αυτές κάπω ς ωμές, δέν έχουν παρά νά διαβάσουν τά δημοσιεύματα τής περιόδου έκείνης γεμάτα άπό μικροπρεπείς άντεγκλήσεις καί στενόψ υχαέπιχειρήματα μεταξύ πολιτικώ ν άνδρώ ν πού δέν έφαί-νετο νά έχουν άλλο ένδιαφ έρον έκτος άπό τά μικρο-συμφ έροντα καί τίς έριδες τω ν. Μ όλις άντελήφ θη-σαν δτι εϊχαν χάσει τελείω ς τήν έμπιστοσύνη τοϋλαοϋ, προτίμη σαν τή σ τάσι τής σιω πής καί ύπέκυ-ψ αν χω ρίς οΰτε κάν συμβολική άντίστασι.

Τ ί έγινε δμω ς τό Κ Κ Ε ; Ο ί κομμουνισταί είχανπροετοιμασθή γιά τήν άποφασ ιστική «σύγκρουσι»μήνες όλόκληρους, άν δχι χρόνια. Ε ίχαν άνα·γορεύσει«τόν άγώ να ένάντια στήν έγκαθίδρυσι τοϋφασισμοϋ» σέ πρω ταρχικό σκοπό τους. Μ ετά τάγεγονότα τής Θ εσσαλονίκης ίσχυρίζοντο δτι εϊχαν

μέ τό μέρος τους τόν λαό καί τόν Στρατό. Κ αί δμωςτήν κρίσιμη στιγμή τό Κ Κ Ε έμεινε άπολιθω μενο,σάν νά έπαυσε ξαφνικά νά φουσκώ νη τά πανιά τουό έπανασ τατικός άνεμος. Τ ό 1942 ό Γεώ ργιος Σιάν-τος έδω σε τήν άκόλουθη έξήγησ ι γιά τήν τελείαπαράλυσι καί άποσύνθεσι τοΰ κόμματος :

«Τό κόμμα μας πολέμησ ε, δσο γενναία μποροΰσεγιά νά άποτρέψ η τήν έγκατάστασι τής δικτατορίαςτής 4ης Α ύγούστου. Ά λλά δέν μποροΰσε νά φράξητό δρόμο μόνο του, μέ μόνο τίς δικές του δυνάμεις.Ή πολιτική γραμμή τοΰ κόμματός μας ήταν ή σω στή, άλλά είχαμε ώ ρισμένες όργανω τικές καί τεχνικές άδυναμίες πού μας έμπόδισαν νά προω θήσ ομετόν άντιφ ασιστικό άγώ να τοΰ λαοΰ άκόμα περισσότερο, στήν κατάλληλη στιγμή . . . Έ τσι ό μοναρ-χοφασ ισμός διάλεξε τήν κατάλληλη στιγμή, πριννά βροΰν καιρό νά προετοιμασ θοΰν οί άντιφ ασ ιστι-

κές δυνάμεις. Κ αί ξαφνικά μέ μία κίνησι έγκατέ-στησε τήν άνοικτά φασ ιστική δικτατορία τής 4ηςΑ ύγούστου 1936».11

Τό πραγματικά σημαντικό σημ είο στήν άνάλυσ ι

11. Α ύ τό θ ι, σελ. 132.

τοϋ Σιάντου, είναι δτι ό Μ εταξας διάλεξε «τήν κατάλληλη στιγμή» καίέγκατέστησε τήν δικτατορίατου

προτοΰ νά προλάβουν οί κομμουνισταί νά προετοιμάσουν τήν έπανάστασί τον. Έ δώ βρίσκεται ή «ού-σία» τοΰ θέματος. Τ όν Α ύγουστο τοΰ 1936 οί συνθήκες δέν ήταν άκόμη ώ ριμες γιά τήν κομμουνιστική έπανάστασί. Π ροφανώ ς αύτό πού ήλπιζαν οί

κομμουνισταί ήταν δτι οί ένέργειες τής Κ υβερνή-σεος θά ήταν πάντα ένα βήμα πίσο άπό τήν έξέλιξιτής έπαναστατικής διαδικασίας. Α ύτό ήταν δποςφαίνεται τό λιγώ τερο πού περίμεναν δταν καλοΰσ αν

Χαρακτηριστική φωτογραφία τοϋ I. Με ταξά κατά τήνεποχή τής 4ης Αύγούστου.

τούς έργάτες σέ γενική πολιτική άπεργία, άλλά σάνμάξιμουμ έπιτυχίας δέ θά θεοροΰσαν τήν έπανά-ληψ ι τώ ν γεγονότον τής Θ εσσα λονίκης σέ πανελλήνιο κλίμακα. Έ γκαθιστώ ντας τήν δικτατορία τής 4ηςΑ ύγούστου ό Μ εταξας εϊχε προχορήσει ταχύτεραάπό τήν έπαναστατική διαδικασία. Τ ό χτύπημ α ήτανπολύ ξαφνικό. "Ο σοι κομμουνισταί άρχηγοί δένσυνελήφθησαν τήν ίδια στιγμή κρύφ τηκαν πα νικό

βλητοι γιά νά γλυτώ σουν. Ή έπαναστατική «άγγι-

τάτσια» κατέρρευσε τελείος.

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Ν Δ Ε Κ Α Τ Ο Ν

Τ Ο Κ Ο Μ Μ Α Ε Π Ι 4Η Σ Α Υ ΓΟ Υ ΣΤΟ Υ

Ο ΠΑΡΑΝΟΜΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΚΕ ΑΠΟΣΥΝΤΙΘΕΤΑΙ

'Η ξαφ νική έγκατάστασις τής δικτατορίας Μ εταξα, διέκοψ ε στά αρχικά της στάδια τήν πρώ τησοβαρή προσπάθεια του Κ Κ Ε νά κερδίση τήνέξουσία. Ό Μ εταξας είχε κι’ ό ίδιος μεγάλη πείραστά ζητήματα τακτικής καί έξεμεταλλεύθη είς τόέπακρον τό αρχικό στοιχείο τοϋ αίφνιδιασ μοΰ. Έ χο ντας πρό όφθαλμώ ν τήν πολύπλοκη φ ύσι τοΰ Κ Κ Επού ήταν ταυτόχρονα ένα πολιτικό κόμμα, ένα είδοςστρατοΰ, ένας σημ αιοφ όρος μιας κοινω νικοοικο

νομικής ιδεολογίας, μιά συνω μοτική σπείρα, καί έναεξάρτημα μιας ξένης δυνάμεω ς, έλαβε σειρά όλό-κληρη διαφ ορετικώ ν μέτρω ν. ’Α πό τήν μιά πλευράένεκαινίασ ε ένα σύστημα διώ ξεω ς τώ ν όργάνω ντοϋ κόμματος, πού τό χαρακτήριζε πρω τοφανήςάποτελεσμ ατικότης καί έφευρικότης καί άπό τήνάλλη πλευρά έθέσπισε σειρά οικονομικώ ν μέτρω ν

καί κοινω νικώ ν μεταρρυθμίσεω ν πού είχαν σκοπόνά έξουδετερώ σουν τήν κοινω νική άπήχησ ι πού διατηρούσ ε ένδεχομένω ς ό κομ μουνισμός άνάμεσα στίς«μάζες». 'Η τακτοποίησις τώ ν άγροτικώ ν χρεώ ν, μία

σειρά φ ιλεργατικώ ν διαταγμάτων, ή έφαρμογή τήςνομοθεσίας περί κοινω νικής άσφ αλίσεω ς καί ήβελτίω σις τής οικονομικής καταστάσεω ς δλα αύτάσυνετέλεσαν στό νά άπαβλυνθή ή όξύτης τής δυσαρέσκειας καί ανησ υχίας τοϋ κόσμου, ένώ ταυτόχρονα ένα κλϊμα πολιτική ς καί οικονομικής στα-θερότητος έδινε στόν κοινό πολίτη τό αίσθημα τήςάσφαλείας καί αύτοπεποιθήσεως. Π αρά τό γεγονόςδτι ήσκησ ε αύστηρό έλεγχο έπίτοΰ Τύπου καί άπη-γόρευσε κάθε πολιτική δραστηριότητα, ή δικτατορία τής 4ης Α ύγούστου ύπήρξε ένα άπό τά ήπιώ -

τερα καθεστώ τα τοΰ είδους αύτοΰ. ’Α ντίθετα άπότούς άλλους δικτάτορες τής έποχής έκείνης ό Μ ε-ταξάς διέλυσε άκόμα καί τό δικό του μικρό κόμμα.Τ ό καθεστώ ς έγινε γενικά άποδεκτό άπό τήν κοινή γνώ μη καί αν δέν έγινε πραγματικά δημοφιλέςαύτό όφ είλεται άποκλειστικά καί μόνο στήν θερμήάφ οσίω σι τοΰ έλληνικοϋ λαοΰ πρός τήν έλευθερία.

Μ ιά διεξοδική έκτίμησις τοΰ έργου τής δικτα

τορίας βρίσκεται έξω άπό τά πλαίσια αύτοΰ τοΰβιβλίου. Σ ’ αύτό τό κεφάλαιο θά έξετάσω με μόνοτήν έξάρθρω σί τοΰ Κ Κ Ε κάτω άπό τό καθεστώ ςτής 4ης Α ύγούστου. Ό άνθρωπος πού συνετέλεσεπερισσότερο σ ίό νά κατορθω θή αύτή ή έξάρθρω σιςήταν ό Κ ω νσταντίνος Μ ανιαδάκης,1 ύπουργός Δ ημοσίας Ά σφ αλείας τοΰ Μ εταξα.

Α ποδείχθηκε δτι ήτο ό κατάλληλος άνθρωποςστήν κατάλληλη θέσι. Ε ύθύς μέχρι σημείου ώ μό-

τητος, πνευματώ δης καί έφευρετικός, αύτός ό πρώ ηνάξιω ματικός τοΰ Μ ηχανικού, συνεκέντρω σε τις προ-σπάθειές του σ τήν άποκάλυψ ι καί έξουδετέρω σι τήςκομμουνιστικής ηγεσίας άντί νά προβή σέ σπα-σμω δικούς διω γμούς τώ ν άσημάντω ν όπαδώ ντοϋ κόμματος. Ή μεγαλύτερη σ υνεισφ ορά του πρός τήντεχνική τής καταπολεμήσεω ς ύπονομευτικώ ν όργα-

νώ σεω ν, ύπήρξεν ή άποτελεσματική έκμετάλλευσιςτής συνω μοτικής δομής τοΰ κόμματος. Ή δομήαύτή μέ τούς πυρήνες της καί τούς κανόνες μυστι-κότητος, έπαγρυπνίσεω ς καί άνω νυμίας είχε προ

ορισμό νά έφοδιάσ η τό κόμμ α μέ μιά προστατευτική άσπίδα. Ά ντ’ αύτοΰ έγινε στά χέρια τοΰ Μ ανια-δάκη ένα πρώ της τάξεω ς δργανο γιά τήν έξάρθρω σίτοΰ κομματικοΰ όργανισμοϋ.

Ό Ζ αχαριάδη ς είχε καταβάλει ιδιαίτερα μεγάλες προσπάθειες γιά νά διαμορφ ώ ση τήν όργάνω-σι τοΰ κόμματος σέ ένα πλέγμα κλειστώ ν καίστεγανώ ν διαμερισμ άτω ν πού νά έπικοινω νοΰν μέτήν κορυφ ή τής ήγεσίας μόνον μέσω ένός προσεκτικά σχεδιασ μένου δικτύου «έπαφώ ν». Τ ά μέλητώ ν πυρήνω ν — γιά λόγους άσφαλείας — περιω ρί-

ζοντο στό νά γνω ρίζουν μόνον τόν κύκλο τους,έπικοινω νώ ντας μέ τό άμέσω ς άνώ τερο ίεραρχικόέπίπεδο, μόνο μέσω τοϋ Γ ραμματέω ς τοϋ πυρήνος.Ά λλά σέ κάθε συνω μοτικό όργανισμ ό άμοιβαίαέμπιστοσύνη καί άπόλυτη άφ οσίω σις είναι άπαραί-

1. Μ εταπολεμικώ ς ό Μ ανιαδάκης έξελέγη έπανειλημ -μένως βουλευτής.

Ό I. ΜεταΕάς και ό Κ. Μα νια δάκης σέ μιά άπό t i c περιοδείες τους στην έλληνική έπαρ-χία, κατά τήν έποχή τής 4ης Αύγούστου.

τητη. Ό Μ ανιαδάκη ς συγκέντρω σε τις προσπάθειέςτου στήν καταστροφή και τώ ν δύο.

Π αρ’ δλη τήν «κομμ οονιστική έπαγρύπνηση»ή ’Α σφ άλεια είχε κατορθώ σει νά έγκαταστήση μυστικούς πράκτορες μέσα στις τάξεις τοϋ κόμματοςάκόμη και πριν άπό τήν κήρυξι τής δικτατορίας καιμάλιστα μερικοί άπ’ αύτούς εϊχαν κατορθώ σει ν’άνέβουν σέ άρκετά σοβαρά πόστα. ’Α μέσω ς μόλιςκηρύχθηκε ή δικτατορία, ή ’Α σφάλεια ένεργώ νταςάσ τραπιαία καί χρησιμοποιώ ντας τίς πληροφορίες

πού τής προμήθευαν οί μυστικοί της πράκτορες,συνέλαβε πολλά άπό τά ήγετικά στελέχη τοϋ κόμματος. Σ τά κρησ φύγετά τω ν άνεκαλύφθη θησαυρόςόλόκληρος άπό τεκμήρια καί πληροφ ορίες πούχρησιμοποιήθηκαν άποτελεσματικά έναντίον τώ νυπολοίπω ν.

Τ όν ’Ο κτώ βριο τοΰ 1936 ή ’Α στυνομία άνεκά-λυψε τά άρχεϊα τής Κ .Ο .Α ., τής Κ ομμουνιστικήςΌ ργανώ σεω ς ’Α θηνώ ν καί τόν Ν οέμβριο έπεσανστά χέρια της τά ίδια τά άρχεϊα τοΰ Π ολυτμυοώ .Π ράκτορες τής ’Α στυνομίας χρησιμοποιώ ντας τά

κατάλληλα «συνθήματα» πού τούς έγιναν γνω στάάπό τά άρχεϊα, άπέκτησαν έπαφ ή μέ πολλές κομμα

τικές όργανώ σεις τώ ν έπαρχιώ ν καί τώ ν ένόπλω νδυνάμεω ν παριστάνοντας τούς άντιπροσώ πους τήςήγεσίας τοΰ κόμματος. Χ άρις σ’ αύτές τίς έπαφές ή’Α στυνομία έπλούτιζε τίς γνώ σεις της καί έπαιρνετίς πληροφ ορίες της. Ή μέθοδος τώ ν συλλήψ εω νέφηρμόζετο μέ άρκετή σω φροσύνη, ά λλά καί μέκατάλλη λο τρόπο, ώ στε νά σπέρνη τόν σπόρο τήςάμφιβολίας καί τής καχυποψ ίας μεταξύ τώ ν μελώ ντοΰ κόμματος. Π ολλές φορές συνελαμβάνοντο σ κόπιμα πράκτορες τής ’Α στυνομίας γιά νά άποκτήσουν

φήμη «άφοσιω μένω ν καί δυναμικώ ν μαχητώ ν» τοΰκομμουνισμοΰ, ένω ταυτόχρονα πολλά πραγματι-κώ ς πιστά όργανα τοΰ κόμματος, έχαναν τήν έμπι-στοσύνη Tfi>v όμοϊδεατώ ν τους χάρις στή διπλω ματία τής άσφαλείας στό ζήτημα τής συλλήψ εως ήμή συλλήψ εω ς ή μεταχειρίσεω ς μετά άπό τήν σύλ-ληψ ι. Σ ύντομα άνεπτύχθη σέ βαθμό πού νά παρα-λύση κάθε κομματική δραστηριότητα ή «χαφιεδο-φοβία» δηλ. ό φόβος δτι ό καθένας πού ένεφανίζετοώ ς μέλος τοΰ κόμματος μποροΰσε νά είναιστήν πραγματικότητα πράκτω ρ τής Ά σφ αλείας. Μ ιά μυστική

διακήρυξις τοΰ άποδεκατισμένου Π ολιτμπυρώ δίνειμιά ζω ηρή εικόνα τής καχυποψ ίας καί τής συγχύ-

σεω ς πού έπηκολούθησε τήν έπιτυχία τώ ν μεθόδω ν

αύτών, ’Ιδού μία χαρακτηριστική παράγραφ ος :«Κ οντά σ τις άλλες γνω στές μεθόδους πού χρη

σιμοποίησε ή άσφάλεια στήν άντικομουνιστικήμανία της, προσετέθηκαν τελευταία και μερικέςκαινούργιες πού τής πήρε άπό τήν ναζιστική Γκεστάπο. Λ .χ. παίρνουν συντρόφους πού έχουν συλ-

λάβει καί γυρίζουν στούς δρόμους μαζί τους, μπαί-

Ό I. ΜεταΕάο μέ τόν τότε διάδοχο καί μετέπειτα Βασιλέα Παϋλο.

νουν στά καφ ενεία καί συλλαμβάνουν τόν καθέναπού θά τούς μιλήση ή θά δείξη σημάδια δτι τούςγνω ρίζει. Ή άσφάλεια τώ ν ’Α θηνώ ν χρησ ιμοποίησ εαύτή τή μέθοδο στίς περιπτώ σεις τώ ν συντρόφ ω νΜ ύτλα καί Φ ύκα. Φ υσικά οί πράκοορες τής άσφά-

λειας παίρνουν τά μέτρα τους, ώ στε ή παγίδα νά μήφαίνεται εύκολα. Λ οιπόν προσοχή καί πάλι προσοχή !».

Ό ταν έξεδόθη ή άνω τέρω διακήρυξις, τόν’Α πρίλιο τοϋ 1937, ό Μ ύτλας — μέλος τής Κ εντρική ς ’Ε πιτροπής — δέν ήταν πιά «σύντροφ ος». Ε ϊχεσυλληφ θή πριν άπό 6 μήνες καί είχε άποκοπή άμέσω ς άπό κάθε έπαφ ή μέ τό κόμμα. Τ ελείω ς άπομο-νω μένος, χω ρίς «συμβουλές» καί ήθική ύποστή-

2. Ά ρχεϊον Μ ανιαδάκης.

ριξι ύπέκυψε τελικά στή ψ υχολογική πίεσι καίέδέχθη νά συνεργασθή μέ τήν ’Α στυνομία. Τό κόμμα προφ ανώ ς δέν είχε ιδέα, τόν ’Α πρίλιο τοϋ 1937,

γιά τήν «προδοσία» του.Ό Ιδιος ό Ζαχαριάδη ς συνελήφ θη στίς 13 Σ ε

πτεμβρίου 1936 άπό πράκτορες τής Ά στυνομίαςπού τούς βοήθησε ό Λ άϊος μέλος έπίσης τοϋ κόμ

ματος πού συνειργάζετο μέ τήν ’Α στυνομία. Ο ύσια-στικά άνεκαλύφθησαν καί συνελήφ θησαν δλα σ χεδόν τά σημ αίνοντα στελέχη τοΰ κόμματος. Έ να ςσημ αντικός άριθμός άπ’ αύτούς έδω σε πολύτιμες

πληροφ ορίες στήν Α στυνομία. Ό ένας κομμουνιστής έπρόδιδε τόν άλλον. Ά ρκ ετά χρόνια άργότερα, τό 1950, ό Β ασίλης Μ παρτζώ τας3 εκαμε τόνάκόλουθο άπολογισμ ό τής άποσ υνθέσεω ς τοϋ κόμματος σέ μία άναφ ορά πρός τήν Τρίτη Σ υνδιάσ κεψιτοΰ κόμματος :

«Π αρ’ δλα τά χτυπήμ ατα τής διχτατορίας, που ·■<κατώ ρθω σε νά χτυπήση όργανω τικά τό Κ Κ Ε καί <·

νά διαλύση τίς όργανώ σεις του, ή μεγάλη πλειοψ ηφ ία τώ ν στελεχώ ν τοΰ Κ Κ Ε άντεξε στή δοκιμασία καί άποτέλεσε τή μαγιά γιά τήν άνασ υγκρότησητοΰ Κ όμματος στά 1940-41. Μ έσα στή διχτατορίακαί άντίκρυ στά ήρω ϊκά στελέχη σάν τόν Μ αλτέ-ζο, τόν Β αλιανατο καί τόν Μ αρουκάκη, έμφανί-στηκαν καί οί λιπόψ υχοι καί οί προδότες σάν τόν

Σκλάβαινα, Ν εφελούδη, Τυρίμο, Σιτοκω νσταντίνου,Μ ανω λέα κλπ».4

Ό Σκλάβα ινας ήταν ό έπί κεφαλής τής κοινοβουλευτικής όμ άδος τοϋ Ε νιαίου Μ ετώ που, τό

1936. Ό Ν εφελούδης εϊχε έκλεγή Γ ραμματεύς τήςΚ εντρικής Ε πιτροπή ς καί εϊχε τό δεύτερο άξίω μαμετά άπό τόν Ζ αχαριάδη. Ό Τ υρίμος καί ό Μ ανω -λέας ήταν σημαίνοντες κομμουνιστές. Σύμφ ω να μέτά ίδια τά λόγια τοΰ Μ παρτζώ τα εϊχαν «άνεβή στήνάνώ τατη κομμ ατική ίεραρχία κάπω ς ανώ μαλα». Κ αί«σ τίς δύσκολες στιγμές τής διχτατορίας λιποψ ύχησ αν καί πρόδω σαν γιατί δέν είχαν μπολσεβίκικηψ υχή». Σέ άλλες περιπτώ σεις, ισχυρίστηκε ό Μ παρτζώτας στήν άποκα λυπτική του άναφορά, «άνάξιαστοιχεία» άνερριχήθησ αν σέ σημ αντικά άξιώ ματα

τοΰ κόμματος. Ά νέφερε τήν περίπτω σι τοϋ Ά νδρέαΤ σίπα «πού τρύπω σε σάν άναπληρω ματικό μέλοςτής Κ εντρικής Ε πιτροπής, γιατί ήτανε Σ λαβομα-κεδόνας καί δμω ς δέν ήταν .παρά μόνο τυχοδιω κτικό καί άλήτικο στοιχείο, Ή τοποθέτησή τουσάν καθοδηγητή τής Ά ργοναυπλίας ήταν λάθος...

3. Γνω στός ύπό τό ψευδώ νυμον Φ άνης κατά τήνΚ ατοχή.

4. Β ασίλη Μ παρτζώ τα. Ή Π ο λ ιτ ική Σ τε λ εχ ώ ν το ϋ Κ Κ Ε σ τά Τ ε λ ε υ τα ία Δ έ κ α Χ ρ ό-ν ια (“Εκδοση Κ . Ε π ιτρ ο π ή ς Κ Κ Ε, 1950), σελ. 20-21.’Ε φ εξή ς: Π ο λ ιτ ικ ή Σ τ ε λ ε χ ώ ν .

Χαρακτηριστική φωτογραφία τοΰ Κ. Μανιαδάκη, κατά τήν έποχή τής 4ης Αύγουστου, σέκαταυλισμό Ταγμάτων 'Εργασίας.

στήν ίεραρχία τοϋ κόμματος, άφίετο έλεύθερος άν

υπέγραφ ε μία δήλω σι πού περιείχε :«Έ ξιστόρηση τής κομμουνιστικής του δράσεω ς

μέ χρονολογική σειρά, τά όνόματα έκείνω ν πού τόνέμύησ αν στήν κομμουνιστική ιδεολογία, άπαρίθμησ ιδλω ν τών συγκεντρώ σεω ν δπου είχε λάβει μέρος,τή θέσι πού κατείχε στήν κομμ ατική ίεραρχία καίτήν εξω κομματική του δραστηριότητα, δπω ς λ.χ.συμμετοχή σ τήν «έργατική βοήθεια», σ τήν κομ μουνιστική όργάνω ση νεολαίας (Ο Κ Ν Ε ), στίς φράξιες τών έργατικώ ν σω ματείω ν ή στίς φράξιες τώ νενόπλω ν δυνάμεω ν».7

Μ ία περίληψ ις τώ ν δσω ν περιελάμ βανε ή ένυ-πόγραφ η αύτή άποκήρυξις τής κομμουνιστικής ιδεολογίας, έδημοσ ιεύετο έν συνεχείςιείς τίς έφημερίδες.

Α ί δηλώ σεις αύτές, ώς άποτέλεσματικό δπλο γιάτή διάδοσ ι καχυποψ ίας καί συγχύσεω ς στίς κομμουνιστικές τάξεις, ξεπέρασαν καί τίς πιό αισιόδοξες προσδοκίες. Β έβαια εγιναν σφάλματα καί ύπερ-βολές στίς έφαρμογή τής άσ υνήθηστης αύτής μεθό

δου καταπολεμήσεω ς τοϋ κομμουνισμού. Έ πί πα-

ραδείγματι σχεδόν 45.000 τέτοιες δηλώ σεις ύπεγρά-φησαν καί έδημοσιεύθησαν στά 4 χρόνια τής δικτατορίας, άριθμός δηλαδή πολύ άνώ τερος άπό τόν πραγ-

·>· ματικό άριθμό τώ ν μελώ ν τοΰ κόμματος, τήν έποχήέκείνη. Δ ιάφ ορα τοπικά άσ τυνομικά όργανα άπόυπερβολικό ζήλο σ υχνά άποσποΰσαν «δηλώ σεις»άπό πρόσω πα πού δέν ήταν μέλη τοΰ κόμματος̂ άλλά

πού έθεω ροΰντο, γιά τόν ένα ή τόν άλλο λόγο, ώ ςσυμπαθοΰντες. Ό Μ ανιαδάκης πολλές φορές έκά-κισε καί κατέκρινε άφελείς προσπάθειες έκ μέρουςόργάνω ν τής ’Α στυνομίας καί Χ ω ροφυλακής γιά τήν

άπόσπασιδηλώ σεω ν μόνο καί μόνο γιά νά έμφ ανίζουνδρασι καί προειδοποίησ ε δτιδέν θά ήνήχετο τέτοιεςμεθόδους. "Ο ταν π.χ. ή έφημερίς «Θ άρρος» τώ ν Τ ρικάλω ν έδημοσίευσε τίς δηλώ σεις άρκετώ ν άτόμω νπού άπεκήρυσσ αν τόν κομμουνισμό ένώ ταυτοχρόνω ς έδήλω ναν δτι δέν ήταν ούτε υπήρξαν ποτέ κομ-μουνισταί, καί έπί πλέον έξέφραζαν τήν άφ οσίω σίτους στόν Μ εταξα καί στό καθεστώ ς μέ δουλικό

τρόπο, ό Μ ανιαδάκης άντέδρασε άμεσα άποκαλώ ν-τας τήν δλη ύπόθεσι «άπρέπεια καί άνηθικότητα».

Τ ό ύπουργεΐο, έγραφε ό Μ ανιαδάκης στήν απόρρη

τη διαταγή του ύπ’ άριθ. 9)118)15 τής 8ης Φ εβρουαρίου 1939, ποτέ δέν έζήτησε τήν δημοσίευσι δηλώ σεω ν δπω ς λ.χ. «δέν υπήρξα ποτέ κομ μουνιστής,μ’ δλα ταΰτα άποκηρύσσω τόν κομμουνισμό καίαναγνω ρίζω τόν Μ εταξα σάν μεγάλο πρω θυπουργότου Έ λληνικοϋ Β ασιλείου», καί προσέθετε μέ

θυμό:«Τ έτοιες δηλώ σεις είναι δχι μόνο ήλίθιες. . .άλλά δυνατόν νά δώ σουν είς τήν άντιπολίτευσ ιτήνέντύπω σι- καίδχιάνευ λόγου, δτιτό σύστημα τώ νδηλώ σεω ν εϊναι εις τήν πραγματικότητα μία μέθοδος διά νά έξαναγκά ζονταιάτομα νά διακηρύσσουντήν ά φ οσίω σίν τω ν είς τόν πρω θυπουργόν.Μ ία τοι-αύτη έντύπω σις θά είναι λογική συνέπεια τοΰ γεγονότος δτι διάφ ορα άτομα, χω ρίς νά εϊναι κομμού νισταί, άναγκάζονται νά άποκηρύξουν τόν κομμουνισμό, καί έν συνεχείς, διά νά γίνη πιστευτή

ή δή λω σίς τω ν, φθάνουν είς τό σημ εΐον νά πρ οβαίνουν είς άκουσίους έπαίνους πρός τόν πρω θ

υπουργό καί νά όρκίζω νται πίστιν καί άφ οσίω σίν.Τό ύπουργεϊον έχειδύο άντικειμενικούς σκοπούς

δταν δημοσιεύη δηλώ σεις μετανοίας προσώ πω ν μέ

δρασιν είς τό έλληνικόν κομμουνιστικόν κίνημα ήτουλάχιστον προσώ πω ν πού έδειξαν είς τό παρελθόνσυμπάθειαν πρός τήν κομμουνιστικήν ιδεολογίαν:1) Ν ά δώ ση εις τά άτομα αύτά τήν ευκα ιρίαν νά δη

λώ σουν δ η μ ο σ ία τήν σημερινήν κοινω νικήντων ιδεολογίαν καί2) νά διαλύση κάθε ίχνος έμπι-στοσύνης πού δυνατόν νά έχη τό κόμμα πρός τάάτομα αύτά, ούτω ς ώ στε ή περαιτέρω χρησιμοποίη-σίς τω ν νά εϊναι πλέον άσύμφορος διά τό κόμμα».8

Π αρά τίς ύπερβολές μερικώ ν όργάνω ν τής τάξεω ς, πού ήθελαν νά έπιδείξουν έξαιρετικό ζήλο, οίδηλώ σεις έπέφεραν κατασ τρεπτικό πλήγμα στήνσυνοχή τοΰ κομματικοΰ μηχανίσμ οΰ. Σ έ μιά προ-σπάθειά του νά περιορίση κάπω ς τήν έντύπω σι πούδημιουργούσε αύτή ή λιποταξία καί μά λιστα «χον-δρικώ ς» άπό τίς τάξεις του, τό κόμμα έχώ ρισε τούς

«δηλω σίες» σέ τρεις κα τηγορίες : Τροσκιστάς καί

άλλα άναξιόπιστα πρόσω πα πού είχαν πρό πολλοΰ

άποβληθή άπό τό κόμμα, πρόσω πα μέ διάφ ορες πολιτικές πεποιθήσεις πού είχαν παρεμπιπτόντω ς μόνον κάποια έπαφή μέ τό κόμμα δπω ς λόγω χάριναντιφ ασ ίστες ή φιλειρηνικά άτομα ή όπαδοί τοΰΛ αϊκοΰ Μ ετώ που. Κ αί πρόσω πα πού ήσαν μέν μέλητοΰ κόμματος ή σ υνοιδοιπόροι άλλά εϊχαν άπαρνη-θή τήν ιδεολογία τους «σέ στιγμές δειλίας». Τόκόμμα ένδιαφ έρετο μ όνο γι’ αύτούς πού άνήκανστήν τρίτη κατηγορία. ’Α πευθύνοντάς τους τό λόγο,

8. Ά ρχεϊον Μ ανιαδάκη.

ή ίεραρχία τούς παρακινοΰσε νά δείξουν «περισσότερο ήρω ισμό κα ί αύτοθυσία».9

Τ όσο σοβαρός ήταν ό άντίκτυπος τώ ν δηλώ σεω ν καί μάλιστα τώ ν δηλώ σεω ν άνω τέρω ν στελεχώ ν τοΰ κόμματος, ώ στε ώ ρισμένα μέλη προ-σεπάθησαν νά έξηγήσ ουν τό φ αινόμενο μέ πονηρότρόπο, έξαπολύοντας μιά καμ πάνια ψ ιθύρω ν δτι ή

υπογραφή τώ ν δηλώ σεω ν δέν ήταν παρά ένας όξυ-δερκής έλιγμός τακτικής πού χρησιμοποιούσε τόκόμμα γιά νά έπιτύχη τήν άπελευθέρω σι δσο τόδυνατόν περισσοτέρω ν μελών. Στόν ισχυρισμό αύτόέδω σε άπάντησ ι ένα λαθραίο φύλλο τοΰ «Ριζοσπάστη», τό 1938 :

«’Α λλοίμονο έάν παραδεχθούμε έπίση μα σάνκόμμα τήν υπογραφ ή τώ ν δηλώ σεω ν, τότε όλό-κληρο τό κόμμα θά διαλυθή καί δέ θά ύπάρχηκαμμιά δυνατότητα νά άνακαλύψ ω με ποιος υπόγραψ ε τή δήλω σι άπό δειλία καί ποιος έκανε

ψ εύτικη δήλω σι γιά λόγους τακτικής. Τ ό κόμμαμας εϊναι κόμμα μονολιθικό καί δέν παραδέχεταιτέτοιες μεθόδους δπω ς εϊναι οί δηλώ σεις, πούάν τίς άνεχθοΰμε μποροΰν νά όδηγήσ ουν στήδιάλυσί του».10Στίς 19 ’Ιουνίου 1939 ό Μ ανιαδάκης έγραφ ε σέ

μιά άπόρρητη διαταγή του :«Ή άποδοχή δηλώσεω ν διά τώ ν όποιω ν οί κομ-

μουνισταί άποκηρύσσουν τάς άρχάς τω ν έχει γίνει πλέον ένα άπό τά άποτελεσματικώ τερα μέσακαταπολεμήσεω ς τοΰ κομμουνισμ ού.. . Ή άποδοχή τώ ν δηλώ σεω ν αύτώ ν δέν έχειώ ς σκοπόν κυρίω ς τήν δίω ξιν τώ ν ώ ργανω μένω ν κομμουνιστώ ν,άλλά πολύ περισσότερον τήν συντριβήν τήςέσω τερικής συνοχής τοΰ κόμματος. Ο ί δηλώ σειςμετανοίας έχουν δημιουργήσειτοιαύτην σύγχυσ ινμεταξύ τώ ν μελώ ν τοΰ κόμ ματος ώ στε νά έπικρα-τή καχυποψ ία καί νά άλληλοΰποβλέπω νται τάμέλη».11

Ό Μ ανιαδάκης δέν έλεγε ύπερβολές. Τ ό πρόβλημα τώ ν «δηλω σιώ ν» παρέμεινε γιά πολύν καιρότό πιό άκανθώ δες θέμα μέσα στό κόμμα. Ό ίδιος όΖ αχαριάδης, τό 1952, έθεώ ρησε καί πάλι άνα-

γκαϊο νά άποκηρύξη ώ ς «βασικό σφ άλμα καί παρέκκλιση άπό τίς άρχές τοΰ μπολσεβίκικου κόμματος,τό γεγονός δτι κατά τήν διάρκεια τής πρώ της κα-τοχής (1941 -44) ή ήγεσία τοΰ κόμματος «έλυσε»τό πρόβλημα τώ ν δηλω σιώ ν μέ τό νά τούς δεχτήσάν συναγω νιστές μέσα στό Ε Α Μ , συμπαραλιάζον-

τας έτσι τήν κομ ματική ήθική , δίδοντας συγγνώ μησ’ έκείνους πού ύποτάχθηκα ν στόν έχθρό, σ ’ έκεί-

9. Ά ρχεϊον Μ ανιαδάκη.10. Ρ ιζ ο σ π ά σ τ η ς (παράνομος), 15 Δ εκεμβρίου 1938.11. Ά ρχεϊον Μ ανιαδάκη.

Μιά ιστορική φωτογραφία. Ό Βασιλεύ ς Γεώργιος, ό I. ΜεταΕάς, ό Αρχιστράτηγος Ά λεΕ .Παπάγος, ό Υποστράτηγος Parry καί ό Πτέραρχ ος Alb iac κατά τόν Ιταλικό πόλεμο

σέ πολεμικό συμβούλιο.

νους πού συνθηκολόγησαν καί μερικές φορέςκαι σ’ έκείνους πού έφθασαν ώ ς τήν προδοσία».12

Π ράγματι, αμέσω ς μετά τήν επιστροφ ή τοΰ Ζ αχαριάδη άπό στρατόπεδο συγκεντρώ σεω ς στή Γ ερμανία τόν ’Ιούνιο τοΰ 1945, τό Κ Κ Ε έλαβε άπό-λυτη θέσι πάνω στό θέμα τώ ν «δηλωσιώ ν». Ή 12η'Ο λομ έλεια τής Κ εντρικής ’Επιτροπής πού συνήλθετόν ’Ιούνιο τοΰ 1945, κατεδίκασε μέ βιαιότητα τήν

τακτική τοΰ κόμματος νά χρησ ιμοποιή «δηλω σίες»σέ υπεύθυνα πόστα κατά τή διάρκεια τής κατοχής,καί διέταξε άνάκρισι δλω ν τώ ν δηλω σιώ ν πού είχανέπανέλθει στίς τάξεις τοΰ κόμματος άπό τό 1941ώ ς τό 1944.Ή σπουδαιότης πού άπέδιδε τό κόμμα στόθέμα τώ ν δηλώ σεω ν άντικατοπτρίζεται στό άρθρο 4παρ. β' τοΰ κατασ τατικοΰ τοΰ κόμματος πού ένε-κρίθη άπό τό "Ε βδομο Συνέδριο τοΰ Κ Κ Ε τό

1945. Τ ό άρθρο προέβλεπε οτι : «Ο ί δηλω σίες

12. Ζ αχαριάδη, Π ρ ο β λ ή μ α τ α Κ α θ ο δ ή γ η σ η ςσελ. 232.

δέν έχουν δικαίω μα νά ξαναμποΰν στό Κ Κ Ε ».13

Ό Ζ αχαριάδης κάνοντας ένα άπολογισμ ό τοΰθέματος τώ ν «δηλω σιώ ν» στό βιβλίο του «Π ροβλήματα Κ αθοδήγησης» ίσχυρίζετο δτι «έάν τό ζήτημα τώ ν δηλώ σεω ν καί τώ ν δηλω σιώ ν έξετασθή στόψ υχρό φώ ς τώ ν ύποχρεώ σεω ν τοΰ μπολσεβίκου πρόςτό κόμμα . . . καταλήγομε δτι βασικά σέ κάθε μίαπερίπτω σι - φυσικά έννοώ τις πραγματικές περιπτώ σεις - ό μικροασ τός κυριάρχησε πάνω στό μαχητή».14

'Ω ς ένα σημείο ό Ζ αχαριάδης είχε δίκιο. Τ ά περισσότερα άπό τά ήγετικά στελέχη τοΰ κόμματος προήρ-χοντο άπό τήν μικροαστική «ίντελλιγκέντσια», πού

μόνο αύτή είχε νά έπιδείξη ένα ικα νοποιητικό άρι-θμό άτόμω ν μέ τήν άπαραίτητη μόρφω σι ώ στε νάάναλάβουν θέσεις κάπω ς ύπεύθυνες στήν κομματική ίεραρχία. Π ολλοί άπ’ αυτούς είχαν γίνει μέλητοΰ κόμμ ατος σέ στιγμές άπογνώ σεω ς καί είς ένδει-

13. Κ ο μ ε π, ’Α ρ. 39, ’Ιούλιος 1945.14. Ζ αχαριάδη, Π ρ ο β λ ή μ α τ α Κ α θ ο δ ή γ η σ η ς ,

σελ. 233,

ξιν διαμαρτυρίας έναντίον μιας κοινω νικής κατα-στάσεως ή όποία είχε ματαιώ σει τίς προσω πικέςτω ν φιλοδοξίες μέ τήν στειρότητά της.

Μ ε ρ ικ ο ί ήταν άπλοιάριβίστες, πού ζητούσαννά άνεβουν γρήγορα στήν πολιτική σκηνή άλλάέξω άπό τίς εθνικές πολιτικές όργανώ σεις, πού δένήσαν πρόθυμες νά έξυπηρετήσουν τά προσ ω πικά

τους σχέδια. Ε λά χιστοι άπεδείχθησαν άφ ω σιω μένοιΐδεολόγοι, έτοιμοι νά δεχθούν κάθε θυσία στόν βω μό τοΰ «πιστεύω » τω ν. Έ ξ αιτίας τώ ν άλλεπαλλή-λω ν κρίσεω ν τοΰ κόμματος, τής συνεχοΰς ρευστό-

τητος τώ ν μελών καί τής ταχείας προαγω γήςπροσ ώ πω ν μέ ύποπτα ή άβέβαια κίνητρα σέ υπεύθυνες θέσεις ιδίω ς μετά άπό τό 1931, ή «κομματικήήλικία» τώ ν περισσ οτέρω ν μελών ήτο κατά μέσον

δρον 5 - 6 χρόνια δταν έγκαθιδρύθηκε ή δικτατορία.Θ ά μποροΰσε νά πή κανείς δτι τό κόμμα δέν είχεπρολάβει μέσα στό διάσ τημ α αύτό νά τούς μετα

τρέψη σέ «ψ ημένουξ μπολσεβίκους μαχητές».Ό ποιοικι’ äv ήσαν οί λόγοι, τό γεγονός παραμένει δτι πά-ρα πολλοί, άνέλπιστα πολλοί άξιω ματοΰχοι πούκατείχαν ύπεύθυνες θέσεις στήν κομματική ίεραρχία, έσπευσαν μέ έκπληκτική προθυμ ία νά άπαρ-νηθοΰν τίς άρχές τω ν, νά έγκαταλείψ ουν τό κόμμα, ή καί νά συνεργασθοΰν άκόμη μέ τό καθεστώςτής 4ης Α ύγούστου.

Ο Μ Α Ν ΙΑ Δ Α Κ Η Σ Δ Η Μ ΙΟ Υ ΡΓΕ Ι Δ ΙΚ Ο Τ Ο Υ

Κ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣΤ ΙΚ Ο Κ Ο Μ Μ Α I?

Ό Μ ανιαδάκης προχω ροΰσε μέ πολύ λεπτότητα, έπιδεξιότητα καί πονηρία στό έργο τής καταστροφής τοΰ μηχανισμ οΰ τοΰ κόμματος καί τήςκαταπολεμήσεω ς τώ ν κομμουνιστικώ ν υπονομευτικώ ν προσπαθειώ ν.’Α ντελαμβάνετο δτι πολλοί' κομ-μουνισταί δέν ήσαν σκληροτράχηλοι μαχηταί, άλλάσυνηθισμένοι άνθρω ποι έπιδεκτικοί άλλαγής προσανατολισμώ ν. Γ ι’ αύτό τόν λόγο τά μέτρα πού υιοθέτησε ήταν πολύ όλιγώ τερο σκληρά άπ’ δ,τι πι

στεύεται γενικώ ς καί δμω ς, ή μάλλον άκριβώ ς γι’αύτό τό λόγο, έξαιρετικά άποτελεσματικά. "Ενα χαρακτηριστικό άπόσπασ μα άπό μιά άλλη άπόρρητηδιαταγή του μας βοηθεΐ νά μποΰμε στό πνεΰμα του :

«’Εκ τώ ν άναφορώ ν πού ύποβάλλονται είς τόΎ πουργεΐον σχετικώ ς μέ τήν έξορίαν άτόμω ν έπι-κινδύνω ν εις τήν δημοσ ίαν άσφάλειαν έξ αιτίας τής

κομμουνιστικής ή τής έν γένει άνατρεπτικής τωνδράσεω ς,παρα τηρήσαμεν δτιαίπερισσ ότεραιάστυ-νομικαίάρχαί συμπληρώ νουν τήν διαδικασίαν άνευτής παρουσίας τοΰ κατηγορουμένου... χω ρίς νά τοΰ

έπιτρέπουν νά ύπερασπισθή τόν έαυτόν του. Ή τα

κτική αύτή έκτος τοΰ δτιάποτελεΐ πα ραβίασιν τοΰάναφαιρέτου δικαιώ ματος κάθε άτόμου νά υπερά

σπιση τόν έαυτόν του έναντίον τώ ν κατηγόρω ν του,

έχειέπίσης καίμία άλλη πλευρά πού άφορα τήν δημοσία άσφάλεια.Τ ά πρόσω πα τών όποιω ν μελεταταιή έξορία, ένδέχεται νά άποδείξουν τήν άθω ότητά,.τω ν ή άντιθέτω ς νά όμολογήσ ουν τήν παράνομον

δραστηριότητά τω ν εις τό παρελθόν καίμετανοοΰν-τες νά άποκαλύψ ουν πολλάκις μυστικά καί πληροφ ορίας άπείρω ς μεγαλυτέρας σπουδαιότητος άπότάς πληροφ ορίας πού εύρίσκονται ήδη είς τήνκατοχή ν μας. Ε ίς τοιαύτας περιπτώ σεις ή μετα-χείρισίς τω ν θά πρέπει νά είναι έπιεική ς...

Π ρέπειδλοινά κατανοήσουν άπολύτω ς δτι προ-κειμένου ν’ άποφασίσουν έάν θά έξορισθή ή δχιενα σ υγκεκριμένον άτομον δέν άρκείή διαπίστω-σις δτιτό άτομον αύτό είς τό παρελθόν είχεν άνα-

μιχθή είς κομμουνιστικάς ένεργείας. Π ρέπει νά

άποδειχθή πέραν πάσης άμφιβολίας δτι είναιάκόμη άμετανόητος καί φανατικός κομμουνιστήςό όποιος έπιβάλλεται νά άπομονω θή άπό τά υπόλοιπα μέλη τής κοινω νίας».15’Εν γνώ σει τοΰ γεγονότος δτι οί κομμ ουνιστι

κές «άποικίες» πού έσχηματίζοντο άπό τούς έξορί-στους στά διάφορα νησιά είχαν νά έπιδείξουν μεγάλη δραστηριότητα είς τόν τομέα τής «έκπαιδευ-

τική ς δουλειάς», ό Μ ανιαδάκης προειδοποιούσε τίςτοπικές άρχές δτιτό νά έξορισθή ένας απλώ ς συμπαθώ ν ή ένας νεαρός νεοφ ώ τιστος χω ρίς νά τοΰ

δοθή ή εύκαιρία νά μετανοήσ η καί νά όμολογήσητήν δρασι του είς τό παρελθόν, άπετέλει σφ άλμαπού «βοηθεΐ τό κόμμα είς τήν δημιουργίαν νέω νμελώ ν έκεΐ δπου προηγουμένω ς ύπή ρχον μόνον συ-μπαθοΰντες».16

Ό Μ ανιαδάκης προσεπάθησε άκόμη καί νά εί-σαγάγη καί μερικά στοιχεία κοινω νικής δικαιοσύνης στόν τομέα τής άρμοδιότητός του. ’Ιδού έναάπόσπασ μα άπό μιά άλλη ά πόρρητη διαταγή πούάπηυθύνετο πρός τίς υπηρεσίες τοΰ υπουργείου :

«Ε ίναι ζήτημα δικαιοσύνης άλλά καί λογικής

τό νά παρέρχω νταιείς τούς μετανοοΰντας τά άνα-γκαϊα μέσα διά τήν άντιμετώ πισιν τώ ν βασικώ νάναγκώ ν τής ζω ής άφ’ ής στιγμή ς άποδεχθοΰμενώ ς ειλικρινείς τάς δηλώ σεις μετανοίας τω ν. Ά πο-μακρύνοντας κάθε έμπόδιον είς τήν σταδιοδρομίαντω ν, άποδεικνύομεν δτι ή Κ υβέρνησις είναι έτοιμη νά δεχθή μέ στοργήν ώ ς πολίτας μέ ίσια δικαιώ ματα δλα έκεινα τά μέλη τής έλλη νική ς οίκο-γενείας πού παρεστράτησ αν κάποτε άλλά μετε-

15. Έ μπιστευτική Δ ιαταγή, 31 Ιουλίου 1939, Ά ρχεΐονΜ ανιαδάκη.

16. Α υτόθ ι.

νόησαν καί έπέστρεψαν είς τούς κόλπους της. Θ άήτο άνόητον νά ζητοΰμεν άπό ένα κομ μουνιστήνδπω ς όμολογήση τήν δρασ ιν του είς τό παρελθόνκαί δπω ς άποκηρύξη τάς άρχάς του άφ ’ ένός καίάφ’ έτέρου νά τοΰ στεροΰμεν τήν δυνατότητα

δπω ς έργασθή διά τόν έπιούσιον. 'Α ν καί δένείναι δυνατόν βεβαίω ς νά τόν βοηθήσω μεν δπω ςτοποθετηθή είς νευραλγικάς θέσεις του κρατικούμηχανισμ ού, θά ήτο άδικον νά τόν έμποδίσω μενάπό τοϋ νά έργασθή καί νά σταδιοδρομήση είςοίοδήποτε άλλο έπάγγελμα».17

Χ άρις σ’ αύτό τόν Ιδιοφυή συνδυασμό άστυνο-μικής διώ ξεω ς, ήθικοϋ πειθαναγκασ μού, λογική ς, καίέπιδέξιου ψ υχολογικού πολέμου, ό Μ ανιαδάκηςέξήρθρω σε τόν μηχανισμ ό τοϋ Κ Κ Ε . Τ ό Κ ατόρθωμαπού έπεσφράγισε δλα' τά άλλα ήταν ή δημ ιουργίαένός δικού του κομμ ουνιστικού κόμματος. Χ ρη σιμοποιώ ντας άποστάτες καί πράκτορες τής άστυνο-μίας, έδημιούργησε έπαφές μέ τις τοπικές όργανώ -σεις τοΰ κόμματος καί τελικά έφθασε είς τό σημ είο

νά ίδρύση δική του Κ εντρική Ε πιτροπή, ή οποίαέγινε γνω στή ώ ς «προσω ρινή Δ ιοίκησις» καί ήόποία μάλιστα έξέδιδε καί δικό της «Ρ ιζοσπάστη» !Γ ιά νά δημιουργήσ η τήν έντύπω σι τής αύθεντικό-τητος, ή έφημερίδα αύτή ύπεβάλλετο στήν ίδια κα-ταδίω ξι μέ κάθε άλλο κομ μουνιστικό έντυπο.

Τ αυτοχρόνω ς μερικά μέλη τοΰ κόμματος μέ έπί

κεφαλής τόν Β αγγέλη Χ τιστάκη, σχημά τισα ν δικήτους Κ εντρική Ε πιτροπή ώ ς συνέχεια τής Κ εντρικής Ε πιτροπής πού είχε έκλεγή άπό τό Τρίτο Συνέδριο καί έδημοσίευαν καί αυτοί τόν δικό τους«Ριζοσπάστη». Στά 1939 - 1940 ή Ε πιτροπή αύτή

πού έγινε γνω στή ώ ς «παληά» Κ εντρική Ε πιτροπήάκολουθησε πολιτική ή όποία έθεω ρήθη ώ ς «προδοτική» άκόμη καί άπό αυτόν τόν Ζαχαριάδη. ΌΧ τιστάκη ς έστολίζετο μέ τούς χαρακτηρισμούς τοΰ«προδότη» «πεμπτοφαλαγγίτη» καί «χαφιέ» μέχρικαί τό 1943 άκόμη άπό τόν Γιώ ργο Σιάντο καί τούςάλλους κομμουνιστές ήγέτες πού άνεσυνεκρότησαντό Κ Κ Ε κατά τήν Γ ερμανική κατοχή.

Ή το νομίζω χρήσιμον νά περιγράψ η κα νείς μέ

κάποια λεπτομέρεια τις μεθόδους πού έχρησιμοποίη-σε ό Μ ανιαδάκης, διότι έπέτυχε πράγματινά έξαρ-θρώ ση τόν κομματικό μηχανισμ ό - σέ βαθμό πούσπάνια έπετεύχθη άλλοΰ - χάρις σ ’ ένα συνδυασμόεύφυώ ν μεθόδω ν άνακαλύψ εω ς, κατανοήσεω ς τώ νψ υχολογικώ ν προβλημά τω ν πού άντιμετω πίζει ένας"Ε λληνας κομ μουνιστής, έπιεικείας σ υνδυασμένηςμά αύστηρότη·Λ ϊ, έκμεταλλεύσεω ς τώ ν προσω πικώ ν

17. Έ μπιστευτική Δ ιαταγή, 18/106/7 19 Ιουνίου 1939,Ά ρχείον Μ ανιαδάκη.

άδυναμιώ ν, περίτεχνης έφαρμογής μεθόδω ν γιά τήδιάδοσ ι συγχύσεως καί καχυποψ ίας μεταξύ τώ ν μελώ ν τοϋ κόμματος, καί συμπαραστάσεω ς πρός δλουςέκείνους πού ήσαν πρόθυμοι νά άποκηρύξουν τόνκομ μουνισμ ό. Π ολλές άπό τις μεθόδους του δέν θάέγίνοντο βέβαια δεκτές σέ ένα δημοκρατικό καθεστώς ή σέ όμαλές περιόδους.Ό Μ ανιαδάκης φυσικάδέν κατώρθω σε νά έξαφανίση τελείω ς τόν κομμου

νισμ ό άπό τήν έλληνική σκηνή. Ό σοδή ποτε θεαματικά καί αν ήσαν τά έπιτεύγματά του στόν τομέατής δημοσίας άσφαλείας, ή έπιτυχία του δέν μπο-ροΰσε παρά νά είναι προσ ω ρινή. Τ ό δικτατορικόκαθεστώ ς τής 4ης Α ύγούστου μ’ δλα τά άναμφισβή-τητα καί άξιόλογα, μέ τά μέτρα καί τις δυνατότητεςτής εποχής, έπιτεύγματά του δέν έπαυε νά έρχεταισέ βασική άντίθεσι μέ τήν δημοκρατική, φιλελεύθερη, συναισθηματική δομή τής έλληνικής νοοτροπίας. Π αρά τήν δημ οτικότητα τοϋ Μ εταξα καίτήν κατά βάσιν άποδοχή τοϋ καθεστώτος, τό ιδεο

λογικό κήρυγμα τής 4ης Α ύγούστου δέν μπόρεσεπαρά τις τεράστιες προπαγανδιστικές προσπάθειεςτοΰ καθεστώτος νά διαπότιση τήν έθνική συνείδησ ικαί νά γίνη λαϊκό βίω μα. ’Α ντίθετα ή έπίθεσις τοϋκαθεστώ τος έναντίον τοΰ κοινοβουλευτισμοΰ καίτώ ν κομμ άτω ν-έν πολλοΐς δικαιολογημένη δπω ςφαίνεται άπό τήν άνω τέρω έξιστόρη σι τώ ν γεγονότω ν - είχε ώ ς άποτέλεσμα τήν κατάρρευσι τής άστι-

κή ς πολιτική ς ήγεσίας στήν σ υνείδησ ι τοΰ λαοΰ.Έ τσι δταν έσπασ αν οί άρμοί τοΰ κράτους μέ τήνΓερμανική είσβολή καί Κ ατοχή τής χώ ρας, τά κοι

νω νικά - πατριω τικά άντιστασιακά συνθήματα τοΰΕ Α Μ βρήκαν γόνιμο καί πρόσφ ορο έδαφος καί έτσιδόθηκε ή εύκαιρία στό Κ Κ Ε νά σφυληρατήση πίσωάπό τό προσω πείο τοϋ Ε Α Μ - ΕΛ Α Σ ένα τέτοιο

υπόβαθρο δυνάμεω ς καί έπιρροής πού πα ρ’ όλίγο νάφέρη τή χώ ρα κάτω άπό τό κομμουνιστικό πέλμα.Κ αί χρειάσθηκαν θυσίες καί αίμα πολύ γιά νάάπαλλαγή ό τόπος άπό τήν έφιαλτική άπειλή μιαςστυγνότερης καί - δπω ς είδαμε στήν ’Α νατολικήΕυρώ πη - άμ ετάθετης δικτατορίας. ’Α λλά ό άναγνώ -στης θά έχει τήν εύκαιρία στά έπόμενα κεφάλαια

νά δή πώ ς ήπειλήθη άλλά καί πώ ς άπέφυγε ό τόπος τόν ζυγό τής «δικτατορίας τοΰ προλεταριάτου»ή άκριβέστερα τής δικτατορίας τοΰ Κ Κ Ε . Τώ ρα αςξαναγυρίσουμε οτά χρόνια τής 4ης Α ύγούστου.

Η Ε Ξ Ε Γ Ε ΡΣ ΙΣ ΣΤ Α Χ Α Ν ΙΑ Τ Ο Ν ΙΟ Υ Λ ΙΟ Τ Ο Υ1938

Τ ό κομμουνιστικό κόμμα έχει άνακοινώ σει έπι-σήμω ς δτι τά άρχεΐα του τής περιόδου τής 4ηςΑ ύγούστου έχουν χαθή. Α ύτό είναι έν μέρει

αληθές. Π ολλά σοβαρά ντοκουμ έντα έπεσα ν στά

•έρια τής ’Α στυνομίας και μερικές άπό τις παρατηρήσεις του βιβλίου αύτοΰ βασίζονται σέ άναδρομήc i αύτά. 'Ω ρισμ ένα άλλα είναι άμφ ιβόλου προε-

λεύσεως και συνεπώ ς περιορισμένης άξίας. Ε ίναι•ιςηκριβω μένο πάντω ς δτι ή 3η 'Ο λομ έλεια τήςνεντρική ς ’Ε πιτροπής συνεδρίασ ε κρυφ ά στίς 7

Κ ύγούστΟ υ 1936 τρεις ήμέρες μετά άπό τήν έγκα-•άσ τασ ι τής Δ ικτατορίας. Κ αθώ ς είπαν στόν γρά-«ροντα πρώ ην μέλη του κόμματος μέ προσ ω πικήννώ σι τοϋ τί έλέχθη στή διάσκεψ ι, ή 'Ο λομέλεια*ατέληξε σέ μία τακτική άναμονής. ’Ε φ’ οσον δένί-τάρχουν γρα πτές άποδείξεις, οί πλη ροφ ορίες αύτές-ττοροΰν νά γίνουν δεκτές ώς έγκυροι έάν λάβη κα νείς ύπ’ δψ ιν δτι πράγματι τό κόμμα έδειξε έν συνεχείς μία άνεξήγητη αδράνεια. Ή 4η 'Ο λομ έλεια%οΰ Φ εβρουα ρίου 1937 - 'Ο λομέλεια μόνον κατ’ δνο-ka άφ οϋ τήν έποχή έκείνη άρκετά μέλη τής Κ εν

τρικής ’Ε πιτροπ ής ήσαν κιόλας στή φυλακή, στήνΙξορία ή καί συνειργάζοντο μέ τήν ’Α στυνομία -^πεφάσισε σύμφω να πάντοτε μέ τίς ίδιες πηγέςVü συνεργασθή μέ δημοκρατικά στοιχεία πού έσχε-ίίαζαν μία ένοπλη έξέγερσ ι έναντίον τής Κ υβερνή-τεως Μ εταξά. ’Α ξιόπιστες πη γές μάς δίνουν τήν^Λ ηροφορία δτι οί σύσκέψ εις τοϋ Σεπτεμβρίου*937 καί τοΰ Ιου νίου 1938 είχαν σχέσι μέ τήν προε-7ν>ιμασία τοΰ δημοκρατικού πρα ξικοπή ματος στήν^ρήτη, πού έπραγματοποιήθη τελικά σ τίς 29 Ίου-έ.ίου 1938. Κ αί πάλι τό γεγονός δτι οί κομ μουνισται^υνειργάσθησ αν καί έπαιξαν ήγετικό ρόλο σ τήν

τξέγερσι δίνει πρόσ θετο κΰρος στίς ύπάρχουσεςΗ ’δείξεις.18“ Ά ν κα ί άρκετά πολιτικά στοιχεία έμελέτησανvtri έσχεδίασαν κατά καιρούς έξεγέρσεις έναντίονβης δικτατορίας, μόνο αύτή ή στάσις έπραγματο-ποιήθη. Τ ά ξημερώ ματα τής 29ης ’Ιουλίου 1938 Κ ρη τικοί δημ οκράτες μέ έπί κεφαλής τούς βενιζελικούς

ολιτικούς Α . Μ ητσοτάκη, Ε. Μ ουντάκη, Μ ανοΰ-Μ*ο Β ολουδάκη καί τόν Σ τρατηγό ’Εμμ. Μ άντακα,κ<ιτέβηκαν άπό τά βουνά συνοδευόμενοι άπό άρκε-ν()ύς όπλοφ όρους καί έκμεταλλευόμενοι τό πλεονέ-

Ψ ίημα τοΰ αίφνιδιασμοΰ εισέβαλαν στήν πόλι τώ νέ'ανίω ν. ’Εκεί άφ ώ πλισαν τό 11ο Σύνταγμα, διέρ-τι̂ ξαν τό όπλοσ τάσιο, άρπαξαν μεγάλο άριθμό δ-ν<λων καί, άφ οϋ ένω σαν τίς δυνάμ εις τω ν μέ άλλουςσυνω μότες καθώ ς καί μέ πλή θος πολιτώ ν, συνέχι-τίιν τήν πορεία τους πρός τό κ τίριο τής Γενική ςπί.οικήσ εως, κατέλαβα ν τό τετράγω νο καί τελικά συ-κολαβαν τόν Γενικό Δ ιοικητή Π . Σφακιανάκη.δέ Π ριν άπό τήν έξέγερσι ή «παληά» Κ εντρικήελ

____ "υτική Δ ιαταγή 18/106/7, 19 Ιουνίου 1939.

Έ μτΓκ,νακ

’Ε πιτροπή στήν Α θή να είχε διατηρή σει έπαφή μέτούς δημοκρατικούς συνω μότες μέσω τοϋ Β αγγέλη Χ τιστάκη , ό όποιος ήτο κουνιάδος τοϋ στρατη-γοΰ Μ άντακα. 'Ω ς τοπικό έκπρόσω πό της ή Κ εντρική ’Επιτροπή διάλεξε ένα κομμουνιστή μέ τόόνομα Δ ημ ήτριος Μ εταξας πού ήταν έξόριστος στόμικρό νησ ί τήςΓ άβ δου, κοντά σ τή νότια άκτή τής

Ο I. Μεταξ όο τήν 28η Οκτωβρίου 1940.

Κ ρή της.Ό Μ εταξας δραπέτευσε άπό τή Γάβδο καίέφθασε στά Χ ανιά έγκαίρω ς γιά νά λάβη μέρος στήν

έξέγερσι. Τ ό κίνημ α πάντω ς ήτο κατά κύριον λόγονύπόθεσις τώ ν βενιζελικώ ν.

Τ ό αρχικό σχέδιο προέβλεπε ώ ς πρώ το βήματήν άνατροπή τώ ν τοπικώ ν άρχώ ν. Ή Κ ρήτη, γενέτειρα τοΰ ’Ελευθερίου Β ενιζέλου, εϊχε παλαιά δημοκρατική παράδοσ ι καί ένα δυνατό ρεϋμα άντιμο-ναρχικοΰ δημοσ ίου αισθήμ ατος. ’Ε γκαθιστώ νταςτόν έλεγχό τους άπάνω στήν Κ ρήτη οί συνω μότες,ήλπιζαν νά πείσουν τίς μονάδες στρατοϋ τής ’Η πειρω τικής 'Ε λλάδος νά διακηρύξουν τήν άλληλεγγύητους μέ τούς έπαναστάτες καί νά έξαναγκάσουν τόν

Β ασιλέα Γ εώ ργιο νά άπολύση τόν Μ εταξα καί νάάποκαταστήση τό Σύνταγμα. Τ ό σχέδιο όλόκληροκατέρρευσε όταν ή υπόλοιπη Κ ρήτη δέν ύπεστήριξετούς έπαναστάτες, ένώ ό λαός καί ό στρατός στήν’Η πειρω τική Ε λλάδα παρέμειναν άπαθεΐς. Ο ί έπαναστάτες εύρέθησ αν ξαφ νικά τελείω ς άπομονω μέ-νοι στήν πόλι τώ ν Χ ανίω ν. "Ο ταν ενα έπιβατικό

άεροπλάνο σταλμένο άπό τήν Κ υβέρνησι έρριψ επροκηρύξεις οί όποιες έκαλοϋσαν τόν λαό νά δια-τηρήσ η τήν ψ υχραιμία του και ζητούσαν άπό τούςέπαναστάτες νά έπανεξετάσουν τό έγχείρη μάτω ν καίνά έπιστρέψ ουν στά χω ριά τους, τόσον οί αρχηγοίδσο καί οί όπαδοί τής έξεγέρσεω ς έχασα ν τό ήθικότω ν. Ό κομμ ουνιστής Δ ημή τριος Μ εταξας προσε-πάθησε νά άναζω πυρώ ση τό έπαναστατικό πνεΰμαάλλά ήταν πλέον πολύ άργά. 'Η δλη ύπόθεσις με-τετράπη σ’ ένα άξιοδάκρυτο φιάσκο. Τό πραξικόπημα είχε ουσ ιασ τικά τελειώ σει χω ρίς σχεδόν ν’άνοιξη μύτη τό ίδιο άπόγευμα. Ο ί άρχηγοί κατέ

φυγαν στά βουνά, δπου ήρχισαν νά όργανώ νουν έναδεύτερο πραξικόπημα γιά τόν ’Ο κτώ βριο τοϋ ίδιουέτους. Δ έν βρήκαν καμμία άνταπόκρισι. Τ ελικά όστρατηγός Μ άντακας έζήτησε άμνηστία. Ή Κ υβέρ-νησ ις ήγνόη σε τήν αίτησί του άλλά έδω σε οικονομική βοήθεια στούς άλλους άρχηγούς τής έξεγέρσεως ώστε νά μπορέσουν νά «δραπετεύσουν» στά Δ ω δεκάνησα καί έν συνεχείς στήν Κ ύπρο, άφοϋ προη γουμένω ς έδωσαν τόν λόγο τής τιμής τω ν δτι δέν θάέπαιρναν μέρος σέ μελλοντικές έπαναστατικές ένέρ-γειες. Μ ερικοί άπ’ αυτούς έδω σαν τήν ύπόσ χεσι αύ

τή μέ φανερή άνακούφισι, διότι τούς δυσαρεστοϋ-σε ή άκούσια συμμαχία τους μέ τούς κομμουνι-στάς.

Η 5η Ο Λ Ο Μ Ε Λ Ε ΙΑ Κ Α Ι Η Κ Ο Μ ΙΝ Τ Ε ΡΝ

Τ όν Φ εβρουάριο του 1939 ό Γ εώ ργιος Σιάντος πούείχε άποδράσειάπό τόν τόπο τής έξορίας του στήν’Α νάφη, προήδρευσε τής 5ης Ό λομ ελείας τής Κ εντρική ς ’Επιτροπής. Τ ήν έποχή έκείνη τά σημεία

τοϋ πολέμου πού έπλησίαζε στήν Ε υρώ πη ήσανπλέον τελείω ς φανερά, καί ή στάσ ις τοϋ κόμματοςέπί τώ ν έσω τερικώ ν καί έξω τερικώ ν υποθέσεω ν συ-νεζητήθη μέ κάθε λεπτομέρεια.

Ή ούσία τώ ν άποφάσεω ν τής Ό λομ ελείας ήτοή έξής : «Τό κόμμα μας ύπερασπίζεται μέ δλες τουτίς δυνάμεις τήν άνεξαρτησ ία καί τήν άκεραιότητατής χώ ρας ένάντια σ τήν άπειλή τοΰ Ά ξονα , άλλάό κυριώ τερος εχθρός τής άνεξαρτησίας καί τής έδα-φικής μας άκεραιότητας παραμ ένει ό μοναρχοφα-σισμός. Χ ω ρίς τήν άνατροπή του δέν υπάρχει τρό

πος νά ύπερασπίσω με τήν άνεξαρτησία τής Ε λ λάδας».19

Ή άπόφ ασις αύτή τής 5ης Ό λομ ελείας παραμερί-σθηκε σύντομα άπό μιά νέα ντιρεκτίβα τής Κ ο-μιντέρν. Ή σύγχυσις πού χαρακτηρίζει τό έπεισό-διο αύτό είναι ένδεικτική τής καταστάσ εω ς πούέπικρατοΰσε τήν έποχή έκείνη μέσα στόν κομματικό

όργανισμό.Ό Β αγγέλης Χ τιστάκης20 ένας άπό τούςάρχηγούς τής «παληας» Κ εντρικής ’Επιτροπήςάπεκάλυψ ε άργότερα δτι«κατά τά τέλη Σεπτεμβρίουή τίς άρχές ’Ο κτω βρίου 1939 ό σύντροφ ος Π απα-γιάννης μέ πληροφ όρησ ε δτι ή Κ ομμουνιστικήΔ ιεθνής είχε στείλει τόν ’Ιούλιο μιά ντιρεκτίβα, πρώ τον πού άφοροΰσε τή διόρθω ση τής προηγουμένηςτακτικής τοΰ Κ Κ Ε καί δεύτερον πού διέγραφ ε τήνμελλοντική πολιτική του γραμμή». "Ο σον άφ οροΰσε τή νέα πολιτική γραμμή ό Π απαγιάννης έδω σεστό Χ τιστάκη νά καταλάβη δτι σύμφω να μέ τίς όδηγίες τής Κ ομιντέρν, «ό σχηματισμός ένός φιλειρηνικού σχηματισμοϋ στά Β αλκάνια μέ τήν ύποστή-

ριξη τής Σοβιετική ς "Ε νω σης ήταν τό θεμελιώ δεςκαθήκον τοΰ κόμματος». Ή έκδοχή αύτή έπιβε-βαιώ νεται άπό τό γεγονός δτι ό Β. Π οτέμκιν, τότεσοβιέτ*κός ύποκομισσάριος τών έξωτερικώ ν, έπε-σκέφθη άρκετές βαλκανικές πρω τεύουσες τόν Μ άϊοτοΰ 1939 καί συνηγόρησε υπέρ τής δημ ιουργίαςένός «ούδετέρου βαλκανικού μπλόκ».21

'Η διατύπω σις τής κομμουνιστικής ντιρεκτίβαςπού έφθασε στά χέρια τοϋ Σιάντου, ήταν τελείω ςδιαφορετική .Ό πω ς είπε στήν συνδιάσκεψ ιτοΰ Δ εκεμ

βρίου τοΰ 1942, καί άργότερα τό 1945 στό 7ο Συνέδριο τοϋ Κ Κ Ε :

«'Η πολιτική γραμματεία τής Ε Ε Κ Δ διώ ρθω σετά σοβαρά σφάλματα στίς άποφάσεις τής 5ηςΟ λομελείας μέ τόν έπόμενο τρόπο:«Ή χώ ρα σας άπειλεΐται άπό τό φ ασ ιστικό άξονα

καί ιδιαίτερα άπό τόν ιταλικό φασ ισμό πού δείχνειμεγάλη δρασ τηριότητα στά Β αλκάνια. Τό πρώ τοκαθήκον τοΰ Κ Κ Ε είναι νά ύπερασπισθή τήν άνεξαρτησία τής χώ ρας. Ά φ οΰ ή Κ υβέρνηση τοΰΜ εταξα πολεμάει ένάντια στόν ίδιο κίνδυνο δέν

19. Ε ισή γηση Γιώ ργη Σ ιάντου στήν Π ανελλαδική Σ υνδιάσκεψη τοϋ Κ Κ Ε , Δεκέμβριος 1942. ’Ε πίσης, Τ ό 7 ο Σ υν έδ ρ ιο το ϋ Κ Κ Ε (’Α θήναι, Έ κδοση Κ εντρικής Ε πιτροπής, 1945) Τομ. II, σελ. 30-31. Ε φ εξής: Τ ό 7ο Σ υ ν έδριο.

20. Ό Χ τιστάκης κατηγορήθη κε ώς «χαφιές» ύπό τοΰΣιάντου γιά ενα διάστημα άλλά κατόπιν άπεκατεστάθη. Τ ό1944 έδιω ρίσθη άπό τήν Π Ε Ε Α Π ρόεδρος τής Δ ιοικητικήςΕ πιτροπή ς Κ ρήτης. Σ υνελήφθη καί έξετελέσθη ύπό τώ νΓ ερμανών.

21. D. G. Kousoulas, T he P r i c e o f F r e e d o m :G r e e c e i n W o r l d A f f a i r s , 1 9 3 9 - 1 9 5 3 (Syracuse, Syracuse University Press, 1953) σελ. 40-42.

έχετε κανένα λόγο νά έπιδιώ κετε τήν άνατροπή

της».22Γιά πολλούς "Ε λληνας κομμουνιστές αυτή ή στά

σις τής Κ ομιντέρν πρός τόν Μ εταξα ήταν άκατανόητη καί ό Χ τιστάκης καί ό Π αναγιάννης άρνή-θηκαν νά πιστέψ ουν σ τήν γνησ ιότητά της. Ά ντιμε-

ζε τώ ρα δτι ή πολιτική τής άνοχής ή τής ύποστηρί-ξεω ς τοϋ Μ εταξα έναντίον τής φασιστική ς Ιταλίαςδέν συνεβάδιζε μέ τή νέα σοβιετική τακτική τήςσυνεργασίας μέ τόν Ά ξονα . Ό Ζ αχαριάδης πάντω ς,δέν έπηρεάστηκε άπό τήν ξαφ νική στροφ ή τής σοβιετικής έξω τερικής πολιτικής, ένώ ό Χ τιστάκης

Ό I. Μεταξ ας αναγγέλλει τήν πτώσι τής Κλεισ ούρας

" τω πίζοντας δογματικά τόν κομμουνισμό, ήσ αν άνίκα-νοι ν5άντιληφ θουν δτι ή Κ ομιντέρν εϊχε πρό πολλοΰμεταβληθή σ’ ένα άπλό όργανο τής σοβιετικήςήγεσίας καί δτι σύμφ ω να μέ τούς υπολογισμ ούς τήςσοβιετικής κυβερνήσεω ς κάθε κυβέρνησις άποφα-σισμένη νά άντιταχθή στίς επεκτατικές τάσεις τήςΙταλίας στά Β αλκάνια, ήταν εύπρόσδεκτος σύμ

μαχος άνεξάρτητα άπό τόν πολιτικό χρω ματισμό της.

Ό Σιάντος καί ό Ζαχαριάδης άπεδέχθησαν τήνδεύτερη εκδοχή. Γι* αυτούς ή ντιρεχτίβα τής Κ ο-μιντέρν ήταν συνεπής μέ τόν πρω ταρχικό σ κοπότής υπερασπίσεω ς τώ ν συμφερόντω ν τής Σ οβιετικής Έ νώ σεω ς. Μ ετά τήν ιταλική κατοχή τής Α λβ ανίας τόν Α πρίλιο τοϋ 1939, ή ντιρεκτίβα τής Κ ο-μιντέρν δέν μποροΰσε παρά νά έχη μία σημασ ία :δτι έπρεπε νά καταβληθή κάθε προσπάθεια γιά νά

. μπη φραγμός στήν επεκτατική πολιτική τής ’Ιταλίας

στά Β αλκάνια. Ά πό τότε κι’ έπειτα ό Ζ αχαριάδης —στή φυλακή άκόμη — υιοθέτησε τήν γραμμή δτιέν δψ ει τοϋ άντικειμενικοΰ αύτοϋ σκοποΰ τής σοβιετικής έξω τερικής πολιτική ς, τό κόμμα θά έπρεπεπρός τό παρόν νά άναστείλη κάθε δραστηριότηταέναντίον τής Κ υβερνήσεω ς Μ εταξα.

Ή υπογραφή δμω ς τοΰ συμφώ νου Ρω σίας —Γερμανίας τόν Α ύγουστο, ένίσχυσε τήν θέσι τής

«παληας» Κ εντρικής ’Επιτροπής ή όποία ύπεστήρι-

22. Δ έκ α χ ρ ό ν ια ’Α γώ νες , σελ. 140. Ε πίσηςΤ ό 7ο Σ υ ν έδ ρ ιο * σελ. 30—31.

Έλληνες φαντάροι στήν 'Αλβανία

καί ή όμάδα του έξηκολούθησαν τήν φαινομενικά συνεπή γραμμή τους μέχρις δτου κατήντη-σαν άκούσ ια όργανα τής προπαγάνδας τοΰ Ά ξο-

νος.Δ έν εϊναι βέβαια άνάγκη νά τονίσω με δτι ή λεγο-

μένη «Π ροσω ρινή Δ ιοίκησις» δέχθηκε τήν έκδοχήτοΰ Σιάντου σχετικά μέ τήν ντιρεκτίβα τής Κ ομιν-τέρν μέ εΰνόητη προθυμία καί μάλιστα μέ τόδικό της «Ριζοσπάσ τη» έδω σε έμφ ασι στό σημείοδτιτό κόμμα θέ έπρεπε νά σ υγκεντρώ ση τις προσπά-θειές του έναντίον τής έξω τερικής άπειλής τής φ ασιστική ς ’Ιταλίας καί νά άποφύγη κάθε ένέργειά τουπού θά ύπενόμευε τήν θέσι τής Κ υβερνήσεω ς Μ εταξα. Έ τσι χάρις σέ ένα πολύπλοκο έλιγμό άλλά καίμιά ιδιοτροπία τών διεθνώ ν έξελίξεω ν, τό πνευματικό παιδί τοΰ Μ ανιαδάκη έγινε φερέφω νο καί

τής Μ όσχας.

Τ Ο Κ .Κ .Ε . Κ Α Ι Ο Ε Λ Λ Η Ν Ο /Τ Α Λ ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ

"Ο ταν ό Ιταλός πρεσβευτής παρουσίασε στόνΜ εταξα τό γνω στό τελεσίγραφ ο στίς 3 τό πρω ΐτής 28ης ’Ο κτωβρίου 1940, ό Ζ αχαριάδης ήταν στήνφυλακή, ουσιαστικά ξεχασμένος άπό τόν έλληνικόλαό.23

"Ο λοι οί έλιγμοί καί οί μηχανοραφίες πού περι-γράψ αμε στίς προηγούμενες σελίδες, έξετυλίσσοντοστό ήμίφω ς τής έλληνικής πολιτικής ζωής καί περνούσαν γενικά άπαρατή ρητές άπό τόν ύπόλοιπο

κόσμο, έκτος άπό ένα μικρό κύκλο «μεμυημένων».Έ πί τρία σχεδόν χρόνια ό Ζ αχαριάδης είχε μείνειστίς φυλακές τής Κ ερκύρας. Λ ίγο μετά τήν πτώ σιτής Γαλλίας τόν ’Ιούνιο τοΰ 1940., ό Ζαχαριάδηςδιέταξε ενα άπό τούς συγκρατουμένους του, ενα κομμουνιστή όνόματι Μ ιχαηλίδη, νά ύπογράψ η μίαδήλω σι μετανοίας γιά νά μπορέση νά άπολυθή άπότή φυλακή. Σ κοπός τοΰ έλιγμοΰ αύτοΰ ήτο προφα-

23. Kousoulas, op . c i t. , σελ. 59-61.

νώ ς τό νά πάη ό Μ ιχαηλίδης στήν ’Α θήνα καί ν’

άναλάβη τήν άναδιοργάνω σι τής κομμ ατικής μηχανής. Π ράγματι ό Μ ιχαηλίδης άπελύθη καί πήγεστήν ’Α θήνα, Μ ία άπό τίς πρώ τες ένέργειές τουήταν νά έλθη σέ έπαφ ή μέ τήν παλαιά Κ εντρική ’Επιτροπή. Ή «γιάφκα» τής όδοΰ Σύρρου στήν ’Α θήναεϊχε έπί κεφαλής ενα Κ ουτσογιάννη, ό όποιος ήτανστήν πραγματικότητα πράκτορας τής Ά σφ αλείας.Ό Μ ιχαηλίδης καί ένας άλλος σημαίνω ν κομμουνιστής, ό Ν . Π λουμπίδης,24, μέλος τής παλαιας Κ εντρικής ’Ε πιτροπής, συνελήφ θησαν. Ό Μ ιχαηλίδης άντί νά άναδιοργανώ ση τό κόμμα συνηργά-σθη μέ τό Υ πουργείο Ά σφ αλείας. Λ ίγο άργότερα ό Ζ αχαριάδης μετεφέρετο στήν Α θήνα καίέγκαθίστατο στό κτίριο τής Ά σφ αλείας δπου οίσυνθήκες ζω ής ήσαν πολύ πιό υποφερτές άπό κάθε άλλησυνηθισμένη φυλακή. Ό Χ τιστάκης καί ό Π α-παγιάννης ύπηνίχθησ αν τότε δτι κάποια σκοτεινήσυμφω νία εϊχε συνομολογηθή μεταξύ τοΰ Ζ αχα-

ριάδη καί τοΰ Μ ανιαδάκη, μέσω τοΰ Μ ιχαηλίδη,ώ στε μέ αυτόν τόν περίπλοκο τρόπο νά προστατευθήή θέσις τοΰ Ζ αχαριάδη ώ ς άρχηγοΰ τοΰ κόμματος.Ό Μ ανιαδάκης πάντω ς εϊπεν στόν συγγραφ έα τοΰβιβλίου αύτοΰ δτι ό λόγος τής μεταφ οράς τοΰ Ζ αχαριάδη σ τήν Α θήνα ήτο δτι ή Κ έρκυρα ήτανέκτεθειμένη στήν ιταλική εισβολή καίή κυβέρνησ ιςδέν ήθελε νά πέση ό Ζ αχαριάδης σέ ιταλικά χέρια."Ο πω ς καί άν έχη τό πράγμα, άμέσω ς μετά τήν ιταλική έπίθεσι έναντίον τής 'Ε λλά δος ό Ζ αχαριάδηςέγραψ ε ένα γράμμα, τό όποιον έδόθη στήν δημο

σιότητα άπό τόν Μ ανιαδάκη.25 Στό γράμμα αύτό μέήμερομηνία 30 ’Ο κτω βρίου 1940 ό άρχηγός τοΰ Κ Κ Εέγραφε:

«Ό φασ ισμός τοΰ Μ ουσολίνιχτύπησε τήν Ε λ λάδα πισώ πλατα, δολοφ ονικά, ξετσίπω τα, μέ μοναδικό σκοπό νά ύποδουλώ ση τόν έλληνικό λαό.Σήμερα πολεμάμε δλοι, γιά τήν έλευθερία μας, τήντιμή μας, καίτήν έθνική μας άνεξαρτησία. Ό άγώ-νας θά είναι δύσκολος καί σκληρός. Ά λλά έναέθνος πού θέλει νά ζήση πρέπει νά πολεμάη χω ρίς νά λογαριάζη τούς κινδύνους καί τίς θυσίες.Ό λαός τής Ε λλάδα ς σήμερα κάνει ένα πόλεμο

έθνικής άπελευθέρω σης ένάντια στό φασισμό τοΰΜ ουσολίνι. Δ ίπλα σ’ αύτούς τού πολεμούν στήνπρώ τη γραμμή τοΰ Μ ετώ που, κάθε λιθάρι, κάθεφαράγγι, κάθε χω ριό άπό καλύβα σέ καλύβα,κάθε πόλη άπό σπίτισέ σπίτι, πρέπεινά γίνη φρούριο γιά τόν άγώ να τής έθνικής άπελευθέρω σης.

24. Ό Π λουμπίδης έξετελέσθη τό 1953 στήν Ε λλάδαώ ς κατάσκοπος ένώ ταυτοχρόνω ς τόν κατηγοροΟ σε ό Ζ αχαριάδης δτι ήταν δλα τά χρόνια πράκτω ρ τής Ά σφ αλείας.

Ό I. ΜεταΕάς καί ό ΆλεΕ. Παπάγος συσκέπτονται στό Ξενοδοχείο τής Μεγ άλ ης Βρετανία ς,κατά τήν διάρκεια τοϋ Έλληνοϊταλικοΰ πολέμου

Κ άθε πράχτορας τοϋ φ ασισμοΰ πρέπεινά έξοντω θήχω ρίς έλεος. Σ ’ αύτό τόν πόλεμο πού κατευθύνει ή Κ υβέρνηση Μ εταξα, θά δώ σω με δλοι, δλημας τή δύναμη χω ρίς έπιφύλαξη.

Ή έπιβράβευση γ'ά τήν εργατιά και τό έπαθλογιά τούς τω ρινούς άγώ νες πρέπεινά είναι μιά καινούργια Ε λλάδα δουλειάς καί λευτεριάς, άπαλ-

λαγμένη άπό κάθε ξένη ιμπεριαλιστική έπιρροήκαίεκμετάλλευση μέ ένα πραγματικά δημοκρατικόπολιτισμ ό. "Ο λοιστόν άγώνα, καθένας στό πόσ τοτου. Ή νίκη θά άνήκη στήν Ε λλάδα καί στόνλαό της. Ο ί έργάτες δλου τοΰ κόσμου σ τέκον

ται στό πλευρό μας».26Ό «Ριζοσπάστης» τής παλαιάς Κ εντρικής Ε π ι

τροπής σ’ ένα άρθρο μέ τήν υπογραφή τοΰ Ν . Π λου.μπίδη, καίμέ ήμ ερομηνία Μ άρτιος 1941, ίσχυρίσθηδτι τό γράμμα αύτό ήτο πλασ τό γιά τούς έξης λόγους :

1) Τ ό γράμμα άπευθυνόταν στόν Μ ανιαδάκη «ένώθά έπρεπε νά άπευθύνεται πρός τό λαό» καί 2) ό

Ζ αχαριάδη ς είχε ύπογράψ ει τό γράμμα σάν «γραμ

26. Κ α θ η μ ε ρ ινή , 2 Ν οεμβρίου 1940.

ματέας τής Κ εντρικής ’Ε πιτροπής τοΰ Κ Κ Ε » ένώ

ήταν «Γ ενικός Γραμματέας καί ’Α ρχηγός τοΰ Κ όμματος καί ξαίρει τόν τίτλο του πολύ καλά , έπομέ-νω ς δέν θά είχε ποτέ χρησιμοπ οιήσει τόν τίτλο πούάνήκει στό σύντροφο Ν εφελούδη».27

Κ ατά τήν γνώ μη τοΰ συγγραφέω ς δέν μπορ εί νά ύπάρχη παρά μία καί μόνη εύλογη έξήγη-σις γι’ αύτά τά «σφάλματα». Ό Ζ αχαριάδη ς έκανεέπίτηδες τά τυπικά αύτά λάθη ώ στε νά μπορή καίό ίδιος άργότερα νά άποκηρύξη τό γράμμα ώ ςπλαστό, έάν παρίστατο άνάγκη είς τό μέλλον.Ό πω ς καί νά έχη τό πράγμα, ό ίδιος ό Ζ αχαριάδης

άλλά κα ί τό κόμμα, έχουν παραδεχθή τήν γνησιότητα τοΰ γράμματος. Κ αί μάλιστα άμέσω ς μετά τήνάπελευθέρω σι τής Ε λλά δος, τόν ’Ο κτώ βριο τοΰ1944, τό κόμμα έκυκλοφ όρησε τεράσ τια πανώ καίάφίσες μέ τό κείμενο τοΰ γράμματος αύτοΰ άπ’δπου έλειπε μόνο μία φ ρά σ ι: «πού κατευθύνει ή κυβέρνηση Μ εταξα..... ».

Έ να μήνα άργότερα, στίς 26 Ν οεμβρίου 1940,ό Ζαχαριάδη ς έγραψ ε καί δεύτερο γράμμα. Ε ίχε

27. Ρ ιζ ο σπ ά σ τ η ς , 17 Ιουνίου 1941.

ξαφνικά άνακαλύψ ει δτι ό άμυντικός πόλεμος έναν

τίον τής Ιταλίας ήταν Ιμπεριαλιστικός πόλεμος.Ώ ς έπιχείρημα έφερε τό έξης :

«Έ φ ’ δσον οί ίταλοί διώ χθηκαν άπό τό έλληνικόέδαφος θά έπρεπε νά σταματήση ό πόλεμος καινά

υπογραφ ή άνακω χή μέ τή μεσολάβηση τής Σοβιετικής "Ε νω σης».28

Φ υσικά τό γράμμα αυτό δέν έδόθη στήν δημοσιότητα από τόν Μ ανιαδάκη. Π οιος ήταν ό λόγοςπού έγράφ η αύτή ή δεύτερη έπιστολή ; Π ροφανώ ςό Ζ αχαριάδη ς διέβλεπε δτι ή προέλασις τώ ν έλ-

ληνικώ ν δυνάμεων μέσα στό έδαφ ος τής ’Α λβανίαςθά έσήμαινε ούσ ιασ τικά τήν άντικατάστασιτής ιταλική ς επιρροής πάνω σ’ αύτή τή χώ ρα άπό τήν βρε-ταννική έπιρροή. Μ όλις ό κίνδυνος τής ιταλική ςέπεκ:άσεω ς στήν Ε λλάδα φ άνηκε νά άποτρέπεται,ό Ζ αχαριάδης έπαυσε νά βλέπη τόν λόγο γιατί νάύποστηρίξη μιά πολιτική ή όποία κατά τή γνώ μη

του έξυπηρετοϋσε μόνο τά βρεταννικά συμφέροντα.

Τό γεγονός δτι ή «παληά» Κ εντρική ’Επιτροπήέξέδω σε ένα μανιφέστο στίς 7 Δεκεμβρίου 1940δπου έδήλω νε δτι «ό πόλεμος ύποκινήθηκε άπό τήσπείρα Β ασιλια - Μ εταξα σύμφω να μέ διαταγές τώ νΕ γγλέζω ν ιμπεριαλιστώ ν καί δέν μπορεΐ συνεπώ ςνά έχη καμμια σ χέσι μέ τήν άμυνα τής χώ ρας μας»δέν ση μαίνει δτι συνέπεσαν οί απόψ εις τοϋ Ζ αχαριάδη καί τής «παληάς» Κ εντρικής ’Επιτροπής. Ή

όμάδα Χ τιστάκη - Π απα γιάννη - Π λουμπίδη ήτο κατάτοϋ πολέμου εύθύς έξ άρχής έπειδή ό Ά ξονας, τήνέποχή έκείνη «συνεργαζόταν» μέ τήν Σ οβιετική Έ -

νω σι. Ε ίναι χαρα κτηριστικό δτι ό Χ τιστάκης τόνΑ ύγουστο τοΰ 1943 έξακολουθοΰσε νά ισχυρίζεταισέένα γράμμα του πρός τό Π ολιτμπυρώ δτι «τήν έποχήτοΰ έλληνοϊταλικοΰ πολέμου έφ’ δσον τό κόμμαέφάρμοζε τις όδη γίες τής Κ ομ ιντέρν πού χαρακτήριζαν σ άν θεμελιώ δες καθή κον τοΰ κόμματος τόν

άγώ να γιά τόν σχηματισμό ένός βαλκανικοΰ μπλοκμέ τήν ύποστήριξη τής Σοβιετικής "Ε νω σης, ή Κ εντρική ’Ε πιτροπή , δηλαδή ή «παληά» Κ εντρική’Ε π ιτροπή , ή τ α ν υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν η νά πάρηθέση ένάντια στόν πόλεμο».29

Τ ά λόγια αύτά περιείχαν τήν σιω πηλή κατηγο

ρία δτι ή έκδοχή τής ντιρεκτίβα ς τής Κ ομιντέρνπάνω στήν όποίαν είχε βασίσει ό Ζ αχαριάδης δλητήν πολιτική του άπό τό καλοκαίρι τοΰ 1939, δένήταν τίποτε άλλο άπό μιά γιγαντιαία άπάτη, μιάντιρεκτίβα πού είχε στήν πραγμα τικότητα μαγει-ρευθή στά γραφ εία τοΰ Υ πουργείου Ά σφ αλείας.

28. Ά ρχεΐον Μ ανιαδάκη.29. Γιάννη Π ετσόπουλου, Τ ά Α ίτια τή ς Δ ια

γρ α φ ή ς μ ου ά πό τό Κ Κ Ε ( Ά θήναι, 1946), σελ.336. Ε φ εξής : Τ ά Α ίτια .

Ό Ζ αχαριάδης έγραψ ε καί τρίτο γράμμα στίς

17 Ίανουαρίου 1941. Τ ό γράμμα αύτό έδημοσιεύθηάπό τό κόμμα μόλις τόν ’Ιούλιο τοΰ 1942. Στό γράμμααύτό, ό Α ρχη γός τοΰ Κ Κ Ε έξηγοΰσε τούς λόγους

πού τόν πα ρεκίνησαν νά γράψ η τό πρώ το του γράμματής 30ής ’Ο κτω βρίου 1940.

«Τό γράμμα μου πού δημοσιεύτηκε στίς έφημερί-

δες στίς 2 Ν οεμβρίου 1940,(τό πρώ το γράμμα), είχε τούς έξής σκοπούς: Π ρώ το νά δώ ση έγκυρες καίόμοιόμορφ ες όδηγίες στούς κομ μουνιστές τής χώ ρας, δεύτερο νά κινητοποιήση τό λαό στόν άντιφα-σιστικό άγώ να γιά έθνική άπελευθέρω σικαίάνεξαρ-τησία, τρίτο νά άποκαταστήση τις άτομικές έλευθε-

ρίες καί μιά άντιπλουτοκρατνκή πολιτική στό έσω -τερικό, τέταρτο νά κάνη τόν πόλεμο εθνικό άντι-φασιστικό, άντι-ίμπεριαλιστικό πόλεμο, μέ τό βασικό άντικειμενικό σκοπο νά έξασφαλίσουμε τήνέθνική μας άνεξαρτησία, ειρήνη καίτήν ούδετερό-τητά μας στό γενικό ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Α ύτό

μπορούσαμε νά τό κατορθώ σουμε μόνο μέ ένα καθολικό προσα νατολισμ ό πρός τή Σ οβιετική Έ νω σηκαίπρός τήν κατεύθυνση μιας γνήσ ιας βαλκανικήςσυνεργασίας. Ό Μ εταξας άπό τήν άρχή έκανε τόαντίθετο. Π ροχώ ρησε στή διεγαγω γή ένός φασ ιστι-κοΰ κατακτητικοΰ πολέμου. Μ όλις πετάξαμε τούς’Ιταλούς έξω άπό τήν 'Ε λλάδα ή βασ ική μας προσπάθεια θά έπρεπε νά είναινά συνάψ ουμε μιά ξεχω ριστή ειρήνη χω ρίς καμμία παραχώ ρησ η πράγμαπού θά μποροΰσε νά κατορθω θή μόνο μέ τή μ εσολάβηση τής Σοβιετικής "Ε νω σης.Α ντίθετα, ή μοναρ-

χοφ ασιστική διχτατορία συνέχισε τόν πόλεμο πρόςόφελος δχιτοΰ έλληνικοϋ λαοϋ άλλά τής πλουτοκρατίας καί τοΰ έγγλέζικου ίμπεριαλισμ οΰ... Ά -φοΰ ό Μ εταξας άρνεϊταινά άποκαταστήση τις λαϊκές έλευθερίες καίάφοΰ συνεχίζει ένα πόλεμο κα

ταχτητικό,παραμένειό κύριος έχθρός τοΰ λαοΰ καίτής χώ ρας. Ή άνατροπή του είναι ή πιο άμεση καίή πιό ζω τική άνάγκη τής χώ ρας. Λ αός καίΣ τρατόςπρέπει νά πάρουν στά χέρια τους τή διακυβέρνηση τής χώ ρας καί τή διεξαγω γή τοΰ πολέμου μέσκοπό τήν αποκατάστασ η τής ειρήνης καίτής έθνι-

κή ς άνεξαρτησίας καί τήν έγκαθίδρυση ένός άντι-φασ ιστικοΰ, άντιπλουτοκρατικοΰ, λαϊκοΰ καθεστώ

τος σέ στενή σ υνεργασία μέ τή Σ οβιετική "Ε νωσηκαί μέ μιά βαλκανική συνεργασία βασισμένη στήνειρηνική διευθέτησ ι δλω ν τώ ν έσω τερικώ ν βαλκανικώ ν διαφορώ ν. Ή τοποθέτησι τοΰ Κ Κ Ε καί

τής Ο Κ Ν Ε είναι ή έξής : Ό λαός τής 'Ελλάδαςόπερασπίζει μόνο τήν έθνικήν του άνεξαρτησία.Ε ίναι άδιάφ ορος καί μάλιστα έχθρικός πρός τόΒ ρετανογερμανικό πόλεμο. Θ έλει ξεχω ριστή ει

ρήνη μέ τή μεσολάβησ η τής Σοβιετικής Έ νω σης.

Στά βουνά της Αλβανίας

’Α ναγνω ρίζειτήν αρχή τής αυτοδιάθεσης πού περιλαμβάνεικα ι τό δικαίω μα τοϋ άποχω ρισμ οΰ γιάδλους τούς λαούς. Υ πο στηρ ίζει μιά συμμαχίαμέ τή Σοβιετική Έ νω ση καί μιά πραγματική’Α ντάντ..».30

Α ύτό τό τρίτο γράμμα έξηγοϋσε μέ περισσότερες λεπτομέρειες δσα είχε άφήσ ει νά έννοηθοΰν

τό δεύτερο γράμμα. Ή Σοβιετική Έ νω σις έβλεπεμέ δυσαρέσκεια τό ένδεχόμενο μιας έλληνικής

προελάσεω ς μέσα στήν ’Α λβανία. Τ σω ς τό Κ ρεμ-λΐνο νά εβλεπε κιόλας τήν ’Α λβα νία ώ ς μελλοντικόσοβιετικό δορυφ όρο. Τ ά κατά πόσ ον ό Ζ αχαριάδης διατηρούσε έκπληκτικά στενή έπαφή μέ τούςάνω τέρους του στή Μ όσχα ή αν άπλώ ς διέβλεπε τούςσοβιετικούς σκοπούς χάρις σέ λογικούς συλλογι

σμούς ή διαίσθησ ι είναι άγνω στο.Γ εγονός παραμένει δτι έχαρακτήρισε τήν έλ

ληνική άντίστασι κατά τής φα σιστικής έπιθέσεω ς«κατακτητικό πόλεμο» και παρα κίνησε τούς Έ λ

30. Κ ο μ έ π, Ιούλιος 1942. Έ πίσης Ρ ιζο σ π ά σ τη ς,

28 ’Ο κτω βρίου 1945.

ληνες στρατιώ τες καί τόν έλληνικό λαό, ένώ ήμά χη συνεχίζετο, νά άνατρέψουν τήν κυβέρνησιν.

Τ αυτόχρονα οί «σύντροφ οι» τής παληας Κ εντρικής Ε πιτροπής προχώ ρησ αν άκόμη μακρύτερα στήν

αντιπολεμική τους πολιτική. Σ τις 18 Μ αρτίου 1941έκάλεσαν τόν έλληνικό λαό νά «άκολουθήσ η τόπαράδειγμα τώ ν ήρω ϊκώ ν αδελφώ ν μας στή Β ουλγαρία», πού μόλις πριν λίγες έβδομάδες είχαν ύπο-δεχθή τίς μηχανοκίνητες μεραρχίες τώ ν ναζί «μέ

λουλούδια καί πανηγυρισμ ούς»31"Ο λη αύτή ή άντιπολεμική προπαγάνδα τώ ν Ε λ λήνω ν κομμουνιστώ ν πέρασε τελείω ς άπαρα τήρη τηάπό τό λαό. Τ ό κομμουνιστικό κόμμα είχε προπολλοΰ πάψ ει νά παίζη σοβαρό ρόλο στήν έλληνικήπολιτική ζω ή. Ά ργότερα ή κομμουνιστική ήγεσία

ώ μολόγησεν δτι :«Ή 4η Α ύγούστου κατώ ρθω σε νά σπάση τίς

δυνάμεις τοΰ κόμματός μας, νά τό άποκεφαλίσηκαί στό τέλος νά φτάση σχεδόν στή διάλυσή του...

31. G .J.G raf, W i r m a r c h i r e n g e g e n G r i e

c h e n l a n d (Saarlautern, 1942), σελ. 35-36.

Ή ’Α σφ άλεια κατώ ρθωσε νά δημιουργήση κεντρική διοίκη σι άπό χαφιέδες, τή λεγάμενη «προσω ρινή διοίκηση » ένώ υπήρχε καί μιά άλλη Κ εντρική ’Επιτροπή, πού στόν ίταλοελληνικό πό-

Ό I. Μεταξα ς νεκρός.

λεμο κράτησ ε μιά πεμπτοφ αλαγκίτικη πολιτική .Γενικά δσοι κομμουνιστές δέν ήταν φυλακή, δέν ήταν συνδεδεμένοι ό ένας μέ τόν

άλλον, άλλά σκορπισμ ένοι εδώ κι’ έκεΐ».32Α υτή είναι μία αυθεντική καί άκριβής περιγραφ ή

τής συγχύσεω ς πού έπικρατοϋσε στίς κομμουνιστικές τάξεις τό 1941. "Ο ταν οί γερμανικές τε

θω ρακισμ ένες μεραρχίες κα ταπα τούσαν τό έλληνικόέδαφ ος, καί στίς άκτές του Α ιγαίου κατέβαινε ήγκρίζα αυλαία τής ναζιστικής κατοχής, τό Κ Κ Ε

ήταν ουσ ιασ τικά άνύπαρκτο ώ ς πολιτική δύναμις.Τ ό Κ όμμα άντεπροσω πεύετο άπό τρεις «ήγεσίες»

μέ δύο «Ριζοσπάστες», πού ό καθένας τους διεκδικοΰ-σε τήν άφ οσίω σι τώ ν όπαδώ ν τού κόμματος πού άπέ-μεναν άκόμη, καί πού σκόρπιζαν ολο καί περισ-σότερ η σύγχυσι μέ τά άλληλοσ υγκρουόμενα δημο-σιεύματά τους. Τ ό Κ Κ Ε εϊχε ουσιασ τικά χάσεικάθε έπαφή μέ τίς «μάζες». Κ αί δμω ς αύτό τό έξαρ-θρω μένο κόμμ α τοϋ 1941 κατώ ρθω σε νά άνασυντάξητίς δυνάμεις του, νά πάρη σ ιά χέρια του τό κίνημ ατής ’Α ντιστάσεω ς καί νά γίνη πριν άπό τό τέλος τοϋ

δευτέρου παγκοσμίου πολέμου ενας σοβαρός καίέπικίνδυνος διεκδικητής τής έξουσ ίας στήν Ε λλάδα .Π ώ ς καί γιατί έγινε αύτό, θά τό δή ό άναγνώ στηςστίς σελίδες πού άκολουθοϋν.

32. Τ ό 7 ο Σ υ ν έ δ ρ ιο , Ε ίσ αγω γή .

Κ Ε Φ Λ Λ Α Ι Ο Ν Ε Ν Δ Ε Κ Α Τ Ο Ν

Τ Ο Κ ΙΝ Η Μ Α Α Ν ΤΙΣΤΑ ΣΕΩ Σ Α Π Λ Ω Ν ΕΤΑ Ι

Η ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΙΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΕΛΥΜΕΝΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ

Στίς 27 ’Α πριλίου 1941 ιά πρώ τα γερμανικά μηχανοκίνητα τμήματα έκαναν τήν έμφ άνισί τους στήνπόλι τώ ν ’Α θηνών. Τά υποδέχθηκε ένα βουβό μίσος.Τ ις πρώ τες λίγες έβδομάδες οί μόνοιφ ίλοι τώ ν κα-

τακτητώ ν ήσαν μερικοί άμετανόητοι γερμανόφιλοι καί μερικοί παραπλανημένοι κομμουνισταί.

’Α πό τήν πλευρά τής πολιτικής ήγεσίας οί Γερ

μανοίβρήκαν ενα σχεδόν άπόλυτο κενό. Μ ετά τόν θά-νατο του Μ εταξα, τόν ’Ιανουάριο τοΰ 1941 τό καθεστώ ςτής 4ης Α ύγούστου είχε άρχίσει νά άποσυντίθεται.Μ έ τόν διορισμ ό τοϋ ’Ε μμανουήλ Τσουδεροϋ ώςπρωθυπουργοΰ καί τήν άναχώ ρησι τοϋ Β ασιλέω ςκαί τής Κ υβερνήσεω ς γιά τήν Κ ρήτη, καί έν συνεχείς γιά τήν Α ίγυπτο,1 ή δικτατορία τής 4ης Α ύγούστου είχε ντέ φάκτο τερματισθή. Ο ί ήγέται τώ νπαλαιώ ν κομμάτω ν άπομονω μένοι έπί μιά τετραετίαάπό τόν λαό, περιώ ριζαν τήν δραστηριότητά τουςοί άτέρμονες πολιτικές συζητήσεις μέ τούς στενούς τω ν φίλους. Ή όργάνω σις τοΰ Κ Κ Ε εϊχε θρυ-ματισθή κατά τήν διάρκεια τής δικτατορίας. Ε ϊναιχαρακτηριστική ή άκόλουθη παράγραφος άπό μιά«άπόφαση» τής Κ εντρικής ’Ε πιτροπής τοΰ Κ Κ Ε ,ή όποία συνήλθε τήν 1 ’Ιουλίου 1941 :

«Ή έκρηξη τοΰ Έ λληνοϊταλικοΰ πολέμου βρήκετις λεύτερες κομματικές δυνάμεις χω ρίς ήγεσία,κατακομματιασμένες σέ διάφ ορες όμάδες, άνίκα-νες νά όργανώ σουν μαζική πάλη γιατίτά ήγετικά

τους όργανα ήταν διαβρω μένα μέ χαφιέδες καίάλλαάναξιόπιστα στοιχεία».2

Ή άξιολόγησις αύτή ήταν σω στή. Χ ίλια καίπλέον άπό τά πιο άξιόλογα στελέχη τοΰ κόμματοςεύρίσκοντο είς τήν φυλακή ή τήν έξορία-Ά λλα ήγετικά στελέχη είχαν σ υνθηκολογήσ ει μέ τήν δικτατορία καί εϊχαν υπογράψ ει δηλώ σεις μετανοίας.

Στό σύντομο χρονικό διάστημα άπό τις 27 ’Α πριλίου έως τις 22 ’Ιουνίου 1941, μερικά άπό τά κομ-

1. Γ ιά περισσ ότερες λεπτομέρειες ίδε έπίσης Κ ούσου-

λα , T he P r i c e o f F r e e d o m , σελ. 72 - 78.2. Δ έ κ α χ ρ ό ν ι α ’ Α γ ώ ν ε ς , σελ. 119.

μουνιστικά συνθήματα πσύ έκυκλοφ όρησε ή πα-λαιά Κ εντρική ’Ε πιτροπή, ήσαν ήττοπαθή, άν δχιάνοικτά υπέρ τοΰ "Α ξονος.3 Ή ταν ευτύχημα γιά τούς"Ε λληνες κομμουνιστές δτι ή άνώ μαλη σοβιετονα-

ζιστική «συνεργασία» διεκόπη τό πρω ίτής 22ας ’Ιουνίου 1941. ’Α λλοιώ ς οί Έ λληνες κομμουνισταί ίσω ς

νά είχαν διαπράξει άτιμω τικές πράξεις συνεργασίας μέ τις δυνάμεις κατοχής άντί νά διεκδικοΰν τόμονοπώ λιο τοΰ πατριω τισμ ού, δπω ς έκαναν τά χρό-

Συμμαχ ικό άπόσπαομα άποδίδει τιμέο στήν κηδεία τούI. ΜεταΕά

νια τής κατοχής καί κατά τά πρώ τα μεταπολεμικάχρόνια.Μ έ τήν κατάρρευσι τής Ε λλάδος, πολλοί κομ-

μουνισταί δραπέτευσαν άπό τούς τόπους τής φυλα-κίσεω ς -ή έξορίας τω ν, ένώ άλλοι άπελύθησαν άπότή φυλακή τής ’Α κροναυπλίας, σύμφω να μέ τή διαταγή ύπ’ άριθ. 621 τής «Γ κεχάϊμ Φ έλντ Π ολιτσάϊ»κατόπιν παρακλήσεω ς, δπω ς έγινε γνω στό άργότερα,τής Β ουλγαρικής Π ρεσβείας τώ ν ’Α θηνώ ν.4 "Ο

3. Θ . Π απακωνσταντίνου, Ή ’Α να το μ ία τή ς Έ π α ν α σ τά σ εω ς (Ά θήναι 1952), σελ. 152.

4. Ή ’Ε ν α ν τ ίο ν τή ς Ε λ λ ά δ ο ς ’Ε π ιβ ο υ λ ή(Ά θήναι, 1947), σελ. 17.

Ά νδρέας Τ ζίμας ήταν ένας άπό έκείνους πού άπελύ-θησαν τότε.

Τ ά στελέχη τοΰ κόμματος πού άρχισαν νά καταφ θάνουν στήν ’Α θήνα τις πρώ τες μέρες τής Κ α

τοχής είχαν ενα σκοπό. Ν ά άνασυντάξουν τίς δυνάμεις τοΰ κόμματος καί νά άνασ υγκροτήσουν τήνδργάνω σί του. ’Ο κτώ ήμέρες υστέρα άπό τήν γερμα

νική έπίθεσι κατά τής Σοβιετικής Έ νώ σεω ς, οί ήγέ-τες τοΰ κόμματος πού «είχαν υποφέρειστή φυλακήή τήν έξορία» συναντήθηκαν στήν ’Α θήνα. Ά νη-γόρευσαν τή σ υνάντησί τους σέ 6η 'Ο λομέλεια τήςΚ εντρικής ’Επιτροπής.

Ή παλα ιά Κ εντρική ’Ε πιτροπή, έξ άλλου,είχε χάσει τήν έπαφ ή της μέ τήν Κ ομιντέρν καίείχε άκολουθήσειδική της πολιτική . Κ ατά τή διάρκεια τοΰ έλληνοϊταλικοΰ πολέμου τά μέλη της, μέτήν φανερά υπέρ τοΰ Ά ξονος πολιτική τω ν, είχανδιαπράξει τό έγκλημα τής άπροκάλυπτης προδο

σίας. ’Α ντιθέτω ς τά μέλη τής νέας Κ εντρικής ’Ε πιτροπής φ οροΰσαν τό φω τοστέφανο τώ ν δοκιμασιώ ν στή φυλακή καί στήν έξορία. Τ ώ ρα πού ήΕ λλάς εύρίσκετο κάτω άπό τήν κυριαρχία τοΰ Ά ξο νος, οί κομμουνισταί ήγέτες είχαν κάθε λόγο νάδιακόψ ουν τούς δεσμούς τω ν τελείω ς μέ τούς «προδότες» τής παλαιάς Κ εντρικής ’Επιτροπής.

Ο ί άποφάσεις τής 6ης Ό λομ ελείας παρουσιάζουν ιδιαίτερο ένδιαφ έρον γιατί δείχνουν πώ ς έσκέ-πτετο ή ήγεσία τοΰ Κ Κ Ε κατά τούς πρώ τους μήνεςτής Κ ατοχής. Τ ρία θέματα άποτελοΰσαν τό έπίκεν-

τρο τώ ν άποφ άσεω ν : 1) Ή πρόσκλησ ις πρός τά μέλη νά έγκαταλείψ ουν «τούς Χ αφ ιέδες» καί τά «άντι-δριχστικά σ τοιχεία τής Π ροσ ω ρινής καί τής Π α-ληας ’Επιτροπής» καί νά συσπειρω θοΰν γύρω άπότήν νέα Κ εντρική ’Επιτροπή . 2) «Τό βασικό καθήκον τώ ν Ε λλήνω ν κομμουνιστών νά όργανώ σουντόν άγώ να γιά τήν άμυνα τής Σοβιετικής "Ενω σηςκαί τήν άνατροπή τοΰ ξένου φασιστικοΰ ζυγοΰ»καί 3) ή ύπόδειξις πρός τά μέλη «νά έξηγοΰν στόλαό δτι μόνο μιά λαϊκή κυβέρνηση τής έργατιαςκαί τής άγροτιας μπορεΐ νά λευτερώ ση τή χώρα

άπό τήν ξένη έξάρτηση καί εκμετάλλευση».5 Ά πότήν πρώ τη στιγμή τό Κ Κ Ε είδε τήν έθνική άντί-στασι ώ ς ένα πρόσφ ορο μέσον γιά τήν δυναμικήκατάκτησ ι τής έξουσίας. Τά πατριω τικά συνθήματαπού μέ τόσην άπλοχεριά έχρησιμοποίησ ε τό Κ Κ Εκατά τήν Κ ατοχή, έπενοήθησαν άργότερα γιάνά άξιοποιηθοΰν πρός όφελος τοΰ κόμματος τάπατριω τικά αισθήματα τών ύποδούλω ν 'Ε λλήνω ν

καί νά όδηγηθή ή Α ντίστασις κάτω άπό τόν κομμουνιστικό έλεγχο. "Ο πω ς εϊπε ό Γ. Σιάντος τόν Δε

5. Δ έκ α Χ ρ ό νια ’Α γώ νες, σελ. 120-121.

κέμβριο τοΰ 1942, ό τελικός στρατηγικός στόχοςτοΰ κόμματος ήταν νά χρησ ιμοποιήσ η τήν Ά ντί-στασι γιά νά όδηγήση τήν χώρα σέ κομ μουνι

στικό καθεστώ ς.Ο ί "Ε λληνες κομμουνισταί σύντομα άνεκάλυψαν

δτι άκολουθώ ντας μία αύστηρά κομμουνιστικήγραμμή προπαγάνδας καί δημαγω γίας, ριψ οκιν

δύνευαν τίς πιθανότητες τω ν νά έκτείνουν τήν «μαζική βάση» τοΰ κόμματος καί νά ένδυναμώ σουν τόνέλεγχόν τους πάνω στό κίνημα τής Α ντιστάσεω ςπού μεγάλω νε καθημερινώ ς. "Υ στερα άπό τέσσ εραχρόνια ύπό τό καθεστώ ς τής 4ης Α ύγούστουή πλειοψ ηφ ία τοΰ έλληνικοΰ λαοΰ δυσπιστοΰσεπερισσότερο άπό ποτέ είς τό παρελθόν πρός τόνκομμουνισμό. 'Η 7η 'Ο λομέλεια, πού συνήλθε τόνΣεπτέμβριο τοΰ 1941 καί ιδιαίτερα ή 8η 'Ο λομέλειαπού συνήλθε τίς πρώ τες ήμέρες τοΰ Ίανουαρίου τοΰ1942, υιοθέτησε μετά άπό έπανεκτίμησ ι τής τακτι

κής τοΰ κόμματος στό παρελθόν, μιά πολύ μετριοπαθέστερη καί διπλω ματικώ τερη γραμμή, συνεπήκαί μέ τό νέο στοιχείο τής συνεργασίας μεταξύ

Γής Σοβιετικής Έ νώ σεω ς καίτώ ν Δυτικώ ν Δ υνάμεω ν.Ή 8η 'Ο λομέλεια διεκήρυξεν δτι «άν καί τό

κόμμα άγω νίζεται γιά τήν έγκαθίδρυση μιας λαϊκής δημοκρατίας.... δέν θέτει τήν άποδοχή τοΰ σκοπού αύτοΰ σάν προϋπόθεση γιά τήν ένότητα δλω ν

τώ ν κομμάτων, δλου τοΰ έλληνικοΰ λαοΰ μέσα σέ ένακοινό έθνικό άπελευθερω τικό Μ έτωπο.® Ή 8η 'Ο λομέλεια ή όποία έξέλεξε τόν Γεώ ργιο Σ ιάντο7ώ ς γραμματέα τής Κ εντρικής Επιτροπής, άπώ θησεστό περιθώ ριο τίς πραγματικές έπιδιώ ξεις τοΰ κόμματος, ώ ς έπιβεβλημένη παραχώ ρησ ι έμπρός στήνάμεσώ τερη άνάγκη τοϋ νά θέση ύπό τόν έλεγχοτοΰ κόμματος τό κίνημα τής Α ντιστάσεω ς.8

Φ ρονίμω ς ποιοΰν έθεσε τόν Μ αρξισμό - Λ ενινισμό στό περιθώ ριο. Φ υσικά αύτό δέν ήταν παράένας έλιγμός τακτικής. "Ο πω ς έδήλω σε καθαρά όΣιάντος τό 1945, τό κόμμα δέν έπαψ ε ποτέ νά βλέπη«τόν άγώ να γιά έθνική άπελευθέρω ση σάν έναπρώ το στάδιο στή δημοκρατική έπανάστασί τοΰ

λαοΰ στή χώ ρα μας».”

Ε Θ Ν ΙΚ Ο Ν Α Π Ε Λ Ε Υ Θ Ε ΡΩ Τ ΙΚ Ο Ν Μ Ε ΤΩ Π Ο Ν

Τό ’Εργατικό Έ θνικό Ά πελευθερω τικό Μ έτω πο(ΕΕ Α Μ ) καί τό Έ θνικό Ά πελευθερω τικό Μ έτω πο(ΕΑ Μ ) ήταν οί δύο πρώ τες όργανώ σεις πού έδημι-ουργήθησαν άπό τό Κ Κ Ε . Ά ν καί άργότερα οίκομ

ό. Α ύ τ ό θ ι, σελ. 127.7. Ίδε βιογραφικόν σ ημείω μα.8. Τ ό 7ο Σ υ ν έ δ ρ ιο,σελ. 13.9. Α υ τό θ ι, σελ. 15.

μουνισταί Ισχυρίσθηκαν δτι ή ήμ ερομηνία τής ίδρύ-^εω ς τοϋ ΕΑ Μ ήτο ή 27η Σεπτεμβρίου 1941, τό δνομα

τής Ό ργανώ σεω ς δέν κάνει τήν έμφάνισί του σέκομματικά έγγραφ α παρά άρκετά άργότερα.

Ή ταν ά παίσιος ό χειμώ νας έκεΐνος, ό πρώ τοςχειμώ νας τής κατοχής. Κ αι δμω ς ή πείνα, τό κρύο,

ή ένδεια και ή ταπείνω σις άντί νά σπάσουν τό

φρόνημα τοΰ λαοΰ, γέννησ αν ένα βαθύ καί άποφα-σιστικό πάθος γιά έπιβίω σι καί άντίστασι. Ο ί πρώ τες όμάδες άνταρτώ ν έμφ ανίζονται στίς όρεινέςπεριοχές τής Κ εντρικής Ε λλάδος τούς πρώ τουςθερινούς μήνες τοϋ 1942. Μ ία άπό αύτές είχε έπίκεφαλής τόν σ υνταγματάρχη Ν απολέοντα Ζέρβα,

ένα φιλοδημοκρατικό ά^ιω ματικό πού έκπροσω ποΰσεμιά άντιστασ ιακή όργάνω σι, γνωστή ώς «Ε θνικόςΔ ημοκρατικός Ε λλη νικό ς Σύνδεσμος» (ΕΔ ΕΣ).

Μ ία άλλη είχε έπί κεφαλής τόν Θ ανάση Κ λάραή Μ ιζέρια, πρώ ην μέλος τοϋ Κ Κ Ε πού είχε υπογρά

ψ ειδήλω σι μετανοίας κατά τήν διάρκεια τής δικτατορίας. Ό Κ λάρας είχε πάρει τό υποβλητικό ψ ευ

δώ νυμο Ά ρη ς Β ελουχιώ της. Ύ πήρχαν καί μερικέςάλλες μικρές όμάδες στίς όποιες περιελαμβάνοντοοί όμάδες τοΰ ίατροΰ Σ τέλιου Χ ούτα, πού δροΰσε

στήν περιοχή τοΰ Β άλτου, καί ή όμάς ύπό τήν άρχη-γία τοΰ Ά νδρέα Μ ούντριχα ή καπετάν Ό ρέστη,πρώ ην ένω μοτάρχη τής χω ροφ υλακής πού είχε πρινάπό χρόνια προσ χω ρήσ ει στό κόμμα. Ή τελευταία

αύτή όμάδα δημιουργήθηκε περί τά τέλη τοΰ 1942στίς όρεινές περιοχές πλησίον τώ ν Α θηνώ ν. Έ πί

άρκετούς μήνες ή ή γεσία τοΰ Κ Κ Ε , άβέβαιη ώ ςπρός τήν μορφ ή πού θά έπρεπε νά πάρη ό άγώ ναςκαί έχοντας άκόμη τόν παλιό τρόπο τοΰ σκέπτε-σθαι πού είχε συνηθίσει στίς κλα σσικές μεθόδουςτώ ν συλλαλητηρίω ν καί τώ ν πολιτικώ ν άπεργιώ ν,

έδίσταζε νά δώ ση τίς έπίσημες εύλογίες της στόνΆ ρη ή στόν Ό ρέστη. Σ τήν περίπτω σιτοϋ Ά ρη , τό

στίγμα τής δηλώ σεώ ς του κατά τήν δικτατορία,ήταν ένα πρόσ θετο έμπόδιο. Τ ελικά τό Κ Κ Ε άνε-

γνώ ρισε τό τετελεσμένο γεγονός δτι οί άντάρτικεςόμάδες προχω ροΰσαν κιόλας σέ έπιχειρή σεις έναν-

Ο Ναπολέων Ζέρβαα μέ όμάδα συνεργατών του στά βουνά τήο Ηπείρου, τό 1943

τίον τοΰ έχθροϋ, έβαλε κατά μέρος τις έπιφυλάξειςτου και άνεγνώ ρισε τόν Ά ρη Β ελουχιώ τη «Κ απετάνιο» τώ ν όμάδω ν τής Ρούμελης.

Ά ργότερα , τήν άνοιξι τοϋ 1943, ύστερα άπό μιάμυστική έπίσκεψ ιτου σ τήν Α θήνα, ό Ά ρη ς προήχθησέ Κ απετάνιο τοΰ Έ λληνικοϋ Λ αϊκοΰ Ά πελευθε-ρω τικοΰ Στρατοϋ (ΕΛ Α Σ), δηλαδή τώ ν ύπό τόν

έλεγχο τοϋ ΕΑ Μ καί τοϋ Κ Κ Ε άνταρτικώ ν όμάδω ν.Έ πί πλέον τό κόμμα, άντιμετωπίζοντας σοβαρή έλ-λειψ ι στελεχώ ν έξέδωσε άπόφ ασι μέ τήν όποία οίπρώ ην «δηλω σίες» θά έγίνοντο δεκτοί στό ΕΑ Μ —άλλά δχι στό κόμμα. Θ ά πρέπει νά ύπομνησθήδτι καί ό Ά ρη ς Β ελουχιώ της ήταν «δηλω σίας».

Κ αθ’ δλην τήν διάρκεια τοΰ 1942, τό Κ Κ Ε κατέβαλε σύντονες προσπάθειες γιά νά εύρύνη τήν έπιρροή του ύπό τό προσω πειον τοΰ ΕΑ Μ . Ά λλά παρά

τήν. άφθονη χρησιμοποίησ ι πατριω τικώ ν συνθημάτων, «τό Ε Α Μ μέχρικαίτό τέλος τοΰ 1942 δέν είχε

μαζική ύποσ τήριξι στή χώ ρα καί ιδιαίτερα, στήΜ ακεδονία, Θ εσσαλία καί Π ελοπόννησο,»10 δπω ςάνέφερε ό ίδιος ό Σιάντος τόν Δ εκέμβριο τοΰ 1942στήν Π ανελλαδική Συνδιάσκεψι. Θ ά πρέπη πάντω ςνά λεχθή δτιάκόμη καίτότε τό Ε Α Μ εϊχε συγκριτικάτούς περισσότερους όπαδούς άπό δλες τίς άλλεςόργανώ σεις άντιστάσεως.

Τ Ο Ε Α Μ Κ Ε ΡΔ ΙΖ Ε Ι Ε Δ Α Φ Ο Σ

Τό 1942 καί στίς άρχές τοΰ 1943, τό Κ Κ Ε «ή

κύρια καθοδηγητική δύναμη τοΰ Ε Α Μ »11 έξεμεταλ-λεύθη περίτεχνα τίς συνθήκες πού έπικρατοΰσαν.Π οιές ήταν οί συνθήκες αύτές ;

Μ ιά ήταν ή έλλεψις ήγεσίας πού δημιουργήθηκε μετά άπό τήν άποχώ ρησ ι τής έλληνικής κυβερνήσεως στή Μ έση Α νατολή. Ο ί δυνάμεις κα τοχής συνεπλήρω σαν τό κενό τής έξουσίας άλλάδχι καί τής ήγεσίας. Ο ύτε ό κατακτητής, ούτε οίΚ υβερνήσεις πού έγκατέστησε μποροΰσαν νά δώσουν στό υπόδουλο Έ θνος τήν ήγεσία πού τόσοάπεγνωσμένα έζητοΰσε. Ο ίπαλαιοίπολιτικοί Α ρχη

γοί, πού τά όνοματά τους θά μποροΰσαν ίσω ς νάκερδίσουν τήν έμπιστοσύνη καί τήν συμπαράσ τασιτοΰ λαοΰ, δέν κατώ ρθω σαν κατά μέγα μέρος νάσυλλάβου ν τό νόημα τώ ν συνταρακτικώ ν γεγονότω ντής έποχής. Ή ρμήνευσαν τήν κατάρρευσι τής Ε λ λάδος ώ ς τό γεγονός πού περίμεναν άπό κα ιρό γιάνά ξαναρχίσουν τούς πατροπαράδοτους διαπληκτι-σμούς μεταξύ Β ενιζελικώ ν καί Β ασιλικώ ν, άλλά πού

10. Δ έκ α Χ ρ ό νια ’Α γώ νες , σελ. 165.11. Ά ρθρον Ν . Ζαχαριάδη είς Έ λ λ η ν ο - ’Α μ ερι-

κ α ν ικ ό ν Β ήμα, 20 ’Ο κτω βρίου 1950.

τώ ρα είχαν ώ ς έπίκεντρο τόν Β ασιλέα Γεώ ργιο, στόνόποιον κατελόγιζαν τήν εύθύνη γιά τήν δικτατορίατοΰ Μ εταξα. Έ τσι μέσα στό σκοτάδι τής Κ ατοχής, ή πρώ τη τους πολιτική ένέργεια, δέν ήτανένα προσ κλητήριο γιά άντίστασι ή γιά ένότητα,περισυλλογή καί θάρρος μπροστά στήν έθνική τραγω δία άλλά ένα Π ρω τόκολλο (Μ άρτιος 1942) μέ τό

όποιο ώ ρκίζοντο δτι θά καταβάλουν κάθε προσπάθεια γιά τήν έπαναφ ορά τής Ά βασιλεύτου Δ ημοκρατίας, μετά άπό τήν άπελευθέρω σι.12

Ο ί βάρβαρες καί πολιτικώ ς ηλίθιες πράξεις τώ νδυνάμεων Κ ατοχής, συνέβαλαν στήν έπιτυχία τοΰΕΑ Μ , διότι άντί νά τρομοκρατήσουν τόν έλληνικόλαό καί νάτόν έξουθενώσουν, άντίθετα δυνάμω σαντήν άντίστασί του. Τό Κ Κ Ε άξιοποίησ ε είς τόέπακρο τήν έπαναστατική αύτή ψυχολογία.

Ή κατάρρευσις τώ ν κοινω νικώ ν διακρίσεω ν διηυ-κόλυνε έπίσης τό έργο τώ ν κομμουνιστών ήγετώ ν.

Π ολλοί άπό τούς έκπροσώ πους τής λεγομένης καλής τάξεω ς, έστέκοντο στήν ίδια ούρά μέ τούς φτω χούς περιμένοντας ύπομονετικά γιά ένα πιάτο σούπα. 'Η γενική έξαθλίω σις τής κοινω νίας, σάν έναςγιγάντιος όδοσ τρω τήρ, ισοπέδω νε τίς κοινω νικέςδιακρίσεις τοΰ παρελθόντος. Τό Κ Κ Ε δέν άργησενά άντιληφθή δτιαύτό έσήμαινε αύτόματη έπέκτασιτής άπηχήσεώ ς του.

Π ώ ς νά έπιβάλη τελικά τόν έλεγχο του, έγινεό βασικός άντικειμενικός σκοπός τοϋ κόμματος.Ό Σβετοζάρ Β ουκμάνοβιτς ή Τ έμπο, τήν έποχή

έκείνη ό έπίσημος σύνδεσμος τοΰ Τ ίτο μέ τό ΕΑ Μάπεκάλυψε στό φυλλάδιο του Le P a r t i c o mm u n i s t e d e G r e c e d a n s l a l u t t e d el i b e r a t i o n n a t i o n a l e δτι σέ μιά σύσκεψι μέ Γιουγκοσλαύους καί Α λβανούς Π αρτιζάνους τό 1943, «ό Σιάντος καί ό Γιάννης Ίω αννί-δης13 ύπεστήριξεν δτι λόγω τώ ν ειδικώ ν συνθηκώ νπού έπικρατοΰσαν στήν Ε λλάδα, τά κομματικάστελέχη δέν θά έπρεπε νά άπευθύνονται στίς μάζεςώ ς κομματικά σ τελέχη άλλά μόνο ώ ς μέλη τοΰΕΑ Μ » καί ό Τέμπο προσθέτει:

«Γενικά τό κόμμα άπέκρυψ ε τήν πραγματική τουταυτότητα άπό τίς πλατειές μάζες τοϋ έλληνικοϋλαοΰ».

Τ ό Κ Κ Ε έπέτυχε πολλά κατά τήν κατοχή πίσωάπό τό προσω πείο τοΰ ΕΑ Μ . Ά ντίθετα άπό άλλεςέλληνικές πολιτικές όμάδες οί κομμουνισται είχανάξιόλογη πείρα συνομω τικώ ν έπιχειρήσεω ν καί μυ

στική ς όργανώσεω ς.

12. Ε .Ι., Τσουδεροϋ, Έ λ λ η ν ικ ές ’Α νω μ α λ ίεςσ τή Μ έσ η ’Α ν α το λ ή (’Α θήναι, ’Α ετός Α .Ε., 1945)σελ. 43 -48.

13. Ίδε βιογραφικόν σημείω μα.

Π άντω ς πρέπει νά τονισθή δτι οί περισσ ότεροι άπόαυτούς πού πολέμησ αν τούς Γερμανούς κάτω άπότήν σημαία τοϋ ΕΛ Α Σ, είχαν καταταχθή στήν Ό ρ-γάνω σι άντιστάσεω ς μέ τήν ίδια τους τή θέλησ ι καικατά μέγα μέρος μέ πατριω τικά κίνητρα στήν άρχή.

Τ Ο Κ Κ Ε Π Ρ Ο Σ Δ ΙΟ Ρ ΙΖ Ε Ι Τ Ο Υ Σ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Ο Υ Σ

ΣΚ Ο Π Ο Υ Σ Τ Ο Υ

Κ άθε κομματική «Συνδιάσκεψη», πού κατά τούςκανονισμούς τοΰ Κ Κ Ε ίσοδυναμεΐ μέ Συνέδριο,είναι σημαντική στήν μελέτη τής ιστορίας τοΰ κόμματος. Ά λλ ά ή Π ανελλαδική Συνδιάσκεψις τοΰΚ Κ Ε πού συνήλθε κάπου στή Θ εσσαλία τόν Δ εκέμβριο τοΰ 1942, παρουσ ιάζει τελείω ς ξεχω ριστή

ΤΟ ΧΩΝΙ. Αύτό τό άπλό μέσον έχρησιμοποιεϊτο κατά τηνΚατοχήν γιά τήν μετάδοσι ειδήσεων καί συνθημάτων έλ-

λείψει μεγαφώνων

σπουδαιότητα. Τ σω ς μία άπό τις σημαντικώ τερεςσυγκεντρώ σεις στήν ίστορία τοΰ κόμματος, ή συν-διάσκεψ ις αύτή καθώ ρισε τήν τακτική , τις πολιτικέςκατευθύνσεις καί τούς σκοπούς τοΰ Κ Κ Ε δχι μόνο

γιά τήν περίοδο τής ξενικής Κ ατοχής άλλά άκόμα καίγιά τήν έποχή πού ό έχθρός θά εϊχε φύγειάπό τό έλ-ληνικό έδαφος. Ή κεντρική φυσιογνω μία τώ ν συζητήσεω ν ήταν ό Γ εώ ργιος Σιάντος, ό παληός καπνεργάτης, ενας άπ’ έκείνους πού βαρύνονταν μέ τόστίγμα τής συμ μετοχής στήν «πάλη χω ρίς άρχές»άλλά πού τώ ρα ήταν γραμματεύς τής Κ εντρικής ’Ε πιτροπή ς. Σ τήν προσφώ νησί του πρός τήν Συνέλευσιό Σιάντος, έδω σε μία καθαρή, σαφή, περιληπτικήάλλά ταυτόχρονα καί περιεκτική περιγραφ ή τήςπολιτικής τοΰ κόμματος:

«'Ο άμεσος άντικειμενικός σκοπός τοΰ κόμματόςμας σήμερα, είναινά πετάξουμε έξω άπό τή χώ ραμας τόν ξένο κατακτητή. Α ύτός είναιό άμεσος σκοπός τοΰ Κ .Κ .Ε . Ν αί. Ά λλ ά δέν ξεχνάμε τόν τελικόστρατηγικό στόχο τοΰ κόμματός μας. Συγκεκριμένατήν πάλη γιά τό σοσιαλισμό καί τήν τελική άπε-λευθέρω σι τοΰ λαοΰ μας άπό κάθε πολιτικό ζυγόκαί έκμετάλλευση άνθρώπου άπό άνθρω πο. Ό χι

μόνο δέν ξεχνάμε τό σκοπό αύτό άλλά άντίθετα ήσημ ερινή μας τακτική θ’ άνοιξη τό δρόμο γιά τήνπρα γματοποίησ η τώ ν τελικώ ν στρατηγικώ ν μαςσχεδίω ν».15Σύμφω να μέ τήν πα ληά τακτική τοΰ κόμματος

καί τούς θεμελιώ δεις κανόνες του, ό Σ ιάντος έτόνισειδιαίτερα τήν έκμετάλλευσι τώ ν καθημερινώ ν προβλημάτω ν τοΰ λαοΰ καί προσ έθεσε:

«Ό καθημερινός άσταμάτητος άγώ νας γιά τιςκαθημερινές άνάγκες τής ζω ής, είναι ό άποφα-σιστικός κρίκος γιά τήν πραγματοποίησ η τώ ν

πολιτικώ ν σκοπώ ν καί γιά τήν κατάκτηση, όρ-γάνω ση καί κινητοποίησ η τώ ν μαζών».16Χ άριν σκοπιμότητος, τά γνω στά κομ μουνιστικά

συνθήματα έμπαιναν προσω ρινά στό περιθώ ριο.Ή συνδιάσκεψις άσ χολήθη κε έπίσης καί μέ τούς

«δηλω σίες» τούς όποιους κατέταξε σέ τρεις κατηγορίες: ’Εκείνους πού έγιναν «Χ αφ ιέδες» ή «ντρόπιασαν άνώ τερα πόστα», έκείνους «πού πήγαν στά σ πίτια τους κι’ έμειναν έξω άπό κάθε πολιτική δραστηριότητα» καί τέλος έκείνους «πού μετάνοιω σαν κι’ήταν πρόθυμοι νά προσφ έρουν τις υπηρεσίες τουςστό κόμμα». Α ύτοί πού άνήκουν στήν πρώτη κατη

γορία θά έδικάζοντο άπό τά «Λ αϊκά Δ ικαστήρια» μέπρώ τη εύκαιρία. Ο ί δεύτεροι δέν άξιζαν νάά σχολη θήτό κόμμα μαζί τους. Ο ί τρίτοι θά έπρεπε νά χρησιμοποιηθούν μέσα στό Ε Α Μ , χω ρίς δμω ς νά τούςέπιτραπή νά γίνουν καί πάλι μέλη τοΰ κόμματος.

15. Δ έ κ α Χ ρ ό ν ι α ’Α γ ώ ν ε ς , σελ. 146.16. Α ύ τ ό θ ι, σελ. 170.

Κ Ε Φ Λ Λ Α Ι Ο Ν Δ Ω Δ Ε Κ Α Τ Ο Ν

Η Μ Ο Ν Ο Π Ω Λ Η ΣΕ Τ Η Σ Α Ν ΤΙΣΤΑ ΣΕΩ Σ

ΤΟ ΚΚΕ ΚΑΙ ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΝΟΙ

Τ όν Σεπτέμβριο του 1942, ό Ταγματάρχης Ί.Τ σιγάντες, γνω στός Έ λλη ν αξιω ματικός, εφθασεκρυφά στήν Ε λλάδα, ώ ς απεσταλμένος του συμμαχικού Γ ενικού Σ τρατηγείου τής Μ έσης ’Α νατολής. Ή αποστολή του ήταν νά έλθη σέ έπαφή μέ

πολιτικούς και στρατιω τικούς ήγέτες στήν ’Α θήνακαι νά όργανώ ση ενα κίνημα άντιστάσεω ς έναντίοντώ ν Γερμανώ ν, μέ ύπεύθυνη ήγεσία. Ό Τ σιγάντες,

τολμηρός, άλλά κάπω ς άπρόσ εκτος, δέν κατώ ρθω σεvcf συγκαλύψ η τήν παρουσ ία του μέ τήν άπαραίτητημυσ τικότητα. Σχεδόν όλος ό κόσ μος ήξερε οτι ήταν

στήν ’Α θήνα.Ή άποστολή του Τ σιγάντε εύρήκε τραγικό τέ

λος, δταν ένας άνώ νυμος καταδότης άπεκάλυψ ε τόκρησ φύγετό του στίς ’Ιταλικές άρχές. Σέ μιά άπε-γνω σμένη άνταλλαγή πυροβολισμώ ν μέ τούς Ιτα

λούς καραμπινιέρους ό Τ σιγάντες σκοτώ θηκε. Κ ανείς πλέον δέν μπορεΐ νά κρίνη μέ βεβαιότητα κατάπόσον ή πορεία τών γεγονότω ν θά ήταν διαφ ορετικήαν εϊχε κατορθώ σει νά φέρη είς αίσιον πέρας τήνάποστολή του.

Τ ήν ϊδια περίπου έποχή, στίς 29 Σεπτεμβρίου 1942μία όμάς Β ρεταννώ ν άξιω ματικώ ν καί όπλιτώ ν μέέπικεφαλής τόν Τ αξίαρχο Μ έγερς, έπεσε μέ άλεξί-

πτω το στήν Ε λλάδα. Ή άποστολή τω ν ήταν νάάποκόψ ουν τίς γραμμές άνεφοδιασμοΰ του Ά φ ρικαΚ όρπ του Ρόμελ. "Υ στερα άπό άρκετές ήμέρες

άβεβαιότητος, οί Β ρεταννοι κατώ ρθω σαν νά έλθουνσέ έπαφή μέ τίς όμάδες τοϋ Ά ρη Β ελουχιώ τη πούήλεγχαν τό μεγαλύτερο μέρος τής περιοχής στήνόποία εύρίσκοντο οί υποψ ήφ ιοι στόχοι. Σ τήν αΐτη-σίτους γιά στρατιω τική ένίσχυσι, ό Ά ρη ς άπήντησεδτι ήταν πρόθυμος νά συνεισφ έρη τίς άναγκαΐεςδυνάμεις άλλά έχρειάζετο καιρό γιά νά έπιτύχη τήντυπική έγκριση τής πολιτικής Ό ργανώ σεώ ς τουστήν Α θήνα. Φ αίνεται πάντω ς δτι αύτό ήταν μάλλονπρόφασις.

Ή γέφυρα τοϋ Γοργοποτάμου πού είχε έπιλεγή

ώ ς ό πιό πιθανός στόχος, έφρουρεϊτο ισχυρά. Έ πί-

θεσις έναντίον ένός τέτοιου στόχου δέν έμοιαζε μέένέδρα έναντίον μικρής έχθρική ς περιπόλου. Μ ιάάποφ ασ ιστική άμυνα τής άριστα όχυρω μένης φρουράς ίσω ς νά ώ δηγοΰσε σέ σοβαρές άπώ λειες καί νάκατέστρεφε στά σπάργανά της τήν άντάρτικη δύ-

ναμι πού εϊχε μόλις άρχίσει ό Ά ρη ς νά συγκροτή.Ο ί Β ρεταννοι έβλεπαν τήν άποστολή τώ ν άν-

ταρτώ ν νά συνίσταται κυρίω ς στήν παρενόχλησ ιτώ ν συγκοινω νιώ ν τοϋ έχθροϋ καί τήν καθήλω σιέχθρικώ ν δυνάμεων γιά τήν φ ρούρησι άπειλουμένω νάπό τούς άντάρτες σημείω ν. Ή κομ μουνιστική ήγεσία τοΰ (Ε Α Μ -Ε Λ Α Σ) άντιθέτω ς έβλεπε τό άντάρτικο

κίνημ α σέ συνάρτησ ι μέ τούς άντικειμενικούς σκοπούς τοΰ κόμματος, συγκεκριμμένω ς τήν κατάληψ ιτής έξουσίας κατά τήν κρίσιμη στιγμή τής άποχω -ρήσεω ς τώ ν Γερμανώ ν. Ά ργότερα δυνάμεις τοΰ

Ε Λ Α Σ έπολέμησ αν ήρω ϊκά σέ πολλές περιπτώ σειςέναντίον τώ ν κατακτητώ ν. Ά λλ ά τό φ θινόπω ροτοΰ 1942, οί δυνάμεις τοΰ Ά ρη ήταν μικρές καί γι’αύτό πολύτιμες γιά τούς μελλοντικούς σκοπούς τοΰκόμματος.

Ό Ά ρη ς άναγκάσθηκε νά μεταβάλη γνώ μηδταν ό Μ άγερς άπηυθύνθη πρός τόν Ζέρβα ό όποιοςδροϋσε στήν Ή πειρο σέ άπόσ τασι 200 σχεδόν

χιλιομέτρω ν. ’Ε πιτυχία στό Γ οργοπόταμο έσήμαι-νε αίγλη, καί ή πολεμική αίγλη ήταν άπαραίτητηγιά κάθε όργάνω σι πού φ ιλοδοξούσε νά ήγηθή στό

άντιστασ ιακό κίνημα. Ά πό πολιτικής άπόψ εω ςλοιπόν ή έπιχείρησις άξιζε τόν κόπο. Ή έπιχεί-ρησις έπραγματοποιήθη μέ άπόλυτη έπιτυχία τήννύχτα τής 25ης Ν οεμβρίου 1942. Μ ιά μικτή δύ-ναμις 90 άνταρτώ ν τοΰ ΕΛ Α Σ καί 60 τοΰ ΕΔ ΕΣέξόντω σε τήν ιταλική φρουρά ένώ ταυτόχροναμιά μικρή όμας Β ρεταννώ ν κομμάντος άνετίναξετήν ζω τικής σημασίας γέφυρα, κόβοντας έτσι τήνσιδηροδρομική γραμμή άνεφοδιασμοΰ τοΰ Ρόμελ,

μέσω Ε λλάδος, γιά άρκετές κρίσιμες έβδομάδες.Τ ό άρχικό σχέδιο τοΰ Στρατηγείου Μ έσης

Α νατολής ήτο νά προχω ρήση ή όμάς Μ έγερς

πρός τίς άκτές τοΰ Ίονίου καί άπό έκεϊνά έπιστρέ-ψη μέ υποβρύχιο στή Μ έση ’Α νατολή. Ά ντ’ αύτοΰ οί Β ρεταννοί έλαβαν διαταγή νά παραμ είνουνστήν Ε λλάδα καί νά έγκαθιδρύσουν μία Βρεταν-νική στρατιω τική άποστολή (Β .Μ .Μ .) πού θά συν-εκέντρω νε τίς προσ πάθειές της στήν όργάνω σι, στήνέκπαίδευσι καί στόν άνεφοδιασμό τώ ν άνταρτικώ ν

όμάδω ν ώ ς βοηθητικής στρατιω τικής δυνάμεως.1 Τάπερισσ ότερα άπό τά άκριβοπληρω μένα σφάλματατώ ν χρόνω ν πού άκολούθησαν ξεπήγασαν άπό αύτήτή βασική ά ντιμετώ πισι τοΰ θέματος. Έ νώ οί Β ρεταννοί έβλεπαν σχεδόν άποκλειστικά τήν στρατιω τική πλευρά τοΰ θέματος, ή κομμ ουνιστικήήγεσία τοΰ Ε Α Μ - ΕΛ Α Σ ένδιεφέρετο πρώ τιστοςγιά τήν πολιτική έκμετάλλευσιτοΰ άντάρτικου κινήματος «γιά τήν πραγματοποίησ η τώ ν τελικώ ν στρατηγικώ ν σκοπώ ν» (τοΰ Κ Κ Ε ), γιά νά μεταχειρσθοΰμε

Ό Ιωάννης Ράλλης, Πρωθυπουργός κατά τήν περίοδοτής Κατοχής

τήν άποκαλυπτική δήλω σι τοΰ Σιάντου στήν Π ανελλαδική Σ υνδιάσκεψι τοΰ Δ εκεμβρίου 1942.

Τ όν ’Α πρίλιο τοΰ 1943 δταν ό Χ ίτλερ καί όΜ ουσσ ολίνι συναντήθησαν γιά νά έξετάσουν τήν

1. E.C.W . M ye rs, G r e e k E n t a n g l e m e n t ( Ru pert Har t - Da vis , 1955), σελ. 122.

κατάστασ ι στά Β αλκάνια, τό άντάρτικο είχε έξα-

πλω θή σ ’ δλη τήν Η πειρω τική Ε λλάδα. Ε κτόςάπό τόν ΕΔ ΕΣ καί τόν ΕΛ Α Σ, μιά τρίτη μεγάλη

Ό ργάνω σις είχε έμφ ανισθή στά πεδία τών μαχώ ν,

ή Έ θνική Κ αί Κ οινω νική Ά πελευθέρω σις (Ε.Κ .Κ .Α .) ύπό τήν ήγεσία τοΰ συνταγματάρχου Δ ημη-τρίου Ψ αροΰ, ένός έντιμου στρατιώ του μέ έλαφρά

άριστερίζουσες ιδέες. Ό ταν άπεσύρθησαν οί Ιταλικές φρουρές άπό τά Γρεβενά, τήν Κ αρδίτσα καίτό Κ αρπενήσι, μία άρκετά σεβαστή έδαφ ική έκτασής πέρασε κάτω άπό τόν έλεγχο τώ ν άνταρτών.Σ ’ δλη αύτήν τήν περίοδο τά βρεταννικά έφόδιακαί τό βρεταννικό χρυσά φι είχαν παίξει σημαντικόρόλο στήν έπέκτασι καί ένίσχυσι τώ ν όμάδω ν.Ε κτός άπό τό πολεμικό ύλικό καίτά έφόδια γενικά,τό Ε Α Μ - ΕΛ Α Σ, ό ΕΔ ΕΣ καί άλλες όμάδες τοπικής άντιστάσεω ς, έλάμβαναν μία χρυσή λίρα τόμήνα γιά κάθε άντάρτη πού άνήκε μόνιμα στήνόμάδα καί εύρίσκετο σέ ένεργό δράσι.2 'Υ πάρχουν

ώ ρισμένες ένδείξεις δτι ό Ε Λ Α Σ έδινε τό μερίδιότου τώ ν χρυσώ ν λιρώ ν στό Ε Α Μ πού μέ τή σειράτου τό διεβίβαζε στό Κ Κ Ε . Ο ί διάφ οροι υπολογισμοί, πού έχουν γίνει, άνεβάζουν τό ποσόν γιάδλη τήν περίοδο άπό 100.000 σέ 900.000 χρυσέςλίρες. Ή ήγεσία πάντω ς τοΰ Κ Κ Ε άμφ ισβητεϊτούς άριθμούς αύτούς.

Μ έχρις τό τέλος τοΰ 1942, τό Ε Α Μ — ΕΛ Α Σ,στό στάδιο τοΰ σχηματισμού άκόμη, άπέφευγε τίςάνοικτές έπιθέσεις έναντίον άλλω ν μή κομμουνιστικώ ν άντάρτικω ν όμάδω ν. Μ όνο σέ λίγες μεμο

νωμένες περιπτώ σεις οί μονάδες τοΰ Ε Λ Α Σ είχανώ ς τότε έξαναγκάσ ει μικρές νεοσχη ματισμένες όμάδες νά συγχω νευθοΰν μέ τόν ΕΛ Α Σ ή νά άφ οπλι-σθοΰν καί νά διαλυθοΰν. Μ ετά άπό τήν Π ανελλαδική Σ υνδιάσκεψ ιτοΰ Δ εκεμβρίου 1942, όπότε έγινεσαφ ές δτι τό κίνημα τής άντιστάσεω ς γιά τό Κ Κ Εδέν ήταν παρά ένα προπαρασκευαστικό στάδιο γιάτήν κατάληψ ι τής έξουσίας, ή μετριοπάθεια αύτήέτέθη στό περιθώ ριο. Γ ιά τήν προετοιμασία τοΰέδάφους γιά τήν στιγμή τοΰ μεγάλου άλματος, οίκομ μουνισταιέξεπόνησ αν μιά σειρά άπό τακτικούς

έλιγμούς. Ο ί τρείς σπουδαιότεροι ή ταν: 1) ή μο-νοπώ λησις τοΰ κινήματος τής άντιστάσ εω ς μέ τήμέθοδο τής έξουδετερώ σεω ς τώ ν άντιπάλω ν άνταρτικώ ν όμάδω ν, 2) ή διείσδυσης στίς έλληνικέςένοπλες δυνάμεις πού είχαν καταφύγει στήν Α ίγυπτο καί άνεδιοργανοΰντο έκεΐ άπό τήν έξόριστηΈ λλη νική Κ υβέρνησι καί3) ή ύπονόμευσις τοΰ κύρους τοΰ Β ασιλέω ς Γεω ργίου καί τής Κ υβερνήσεωςτου, ούτω ς ώ στε κάθε άντίδρασις στά κομμουνιστικά

2. Α ύ τό θ ι, σελ. 222 - 223.

σχέδια νά μπορή νά ερμηνεύεται και νά έμφ ανίζεται

ώ ς «μηχανορραφία αντιδραστικώ ν καί άντιδημο-κρατικώ ν στοιχείω ν».

Μ έ τις μεθόδους αύτές, ή κομμουνιστική ήγεσία έπεδίω κε νά έξουδετερώ ση, νά ύπονομεύσηή τουλάχιστον νά έξασθενίση δλες τις άντίπαλες δυνάμεις ώ στε κατά τήν κρίσιμη στιγμή τής άπελευθε-

ρώ σεω ς, τό Ε Α Μ - ΕΑ Α Σ νά έχει άνοικτό τό πεδίογιά τήν πραγμάτω σι τώ ν «τελικώ ν αντικειμενικώ ν σκοπώ ν» του Κ Κ Ε . "Ε χοντας αυτούς τούς σκοπούς ώ ς όδηγό, τό Κ Κ Ε κατένειμε τις δυνάμεις τουκαι στά βουνά καί στίς πόλεις κατά τέτοιο τρόποώ στε νά είναι στήν κατάλληλη θέσι γιά τήν κατά-ληψ ι τής εξουσίας κατά τήν στιγμή τής άποχω ρή-σεω ς τώ ν Γερμανώ ν. Ό Σιάντος άνέλυσε παρασ τατικά τό θέμα κατά τό 1943.

«Ή ιδιομορφ ία στήν Ε λλά δα είναι δτι τό μεγαλύτερο μέρος τοΰ πληθυσ μοΰ βρίσκεται συγ

κεντρω μένο στίς πόλεις. Γ ι’ αύτό δποιος έλέγχειτις πόλεις έλέγχει τήν έξουσία. Γ ι’ αύτό τό λόγο,τό Κ Κ Ε άποφάσισε νά όργανώ ση στρατιω τικέςμονάδες στίς πόλεις καί νά καταλάβη τήν έξουσία μόλις θά φεύγανε οί καταχτητές. Ο ί αντάρτικες δυνάμεις πού τις άποτελοΰσαν κατά τό πλει-στο άγρότες θά έπρεπε νά βρίσκονται κοντά στίςπόλεις γιά νά βοηθήσουν τις μονάδες στίς πόλεις

νά πάρουν τήν έξουσία».3Μ έ αύτούς τούς αντικειμενικούς σκοπούς ή κομ

μουνιστική ήγεσία κατέβαλε κάθε προσπάθεια γιά

νά διατήρη δσον τό δυνατό ν πιο άθικτες τις δυνάμεις τοΰ Ε Λ Α Σ γιά τήν τελική άναμέτρησι. Ό Κ ώ στας Κ αραγιώ ργης, ό πρώ ην αρχισυντάκτης τοΰΡ ι ζ ο σ π ά σ τ η καί ένα άπό τά σημαντικώ τεραστελέχη τής περιόδου, άπεκάλυψ ε τό 1948 σέ ένα«προσω πικό σημείω μα» πρός τόν Ζ αχαριάδη (19Μ αρτίου 1948) δτι «ή γενική μας στρατηγική ήτανπάντα νά ύποχω ροΰμε μπροστά στόν εχθρό, νά μήνοιαζόμασ τε γιά τό έδαφ ος πού χάναμε, γιά νάκρατήσ ω με τις δυνάμεις μας ανέπαφ ες γιά τά μελλοντικά μας σχέδια. Έ τσ ι μοΰ ξήγησ ε τήν ταχτι

κή μας τότες ό Σιάντος».4Μ έσα στά πλα ίσια τής τακτικής αύτής ήταν

καί ή αποφ υγή συγκρούσεων μέ τις δυνάμεις κατοχής τόν ’Ο κτώ βριο τοΰ 1944.5 Ό Κ απετάν Ό ρέ-στης (’Α νδρέας Μ ούντριχας) ό θρυλικός καπετά-νιας τής II Μ εραρχίας τοΰ ΕΛ Α Σ μοΰ είπε τό 1963

3. Ά ναφ έρεται ύπό τοϋ S. Vukmanovic (Tempo) εις Η ο wa n d W h y t h e P e o p l e s L i b e r a t i o n S t r u g g l eo f G r e e c e m e t w i t h D e f e a t .

4. Τ ό πρω τότυπο εύρέθη τόν Α ΰγουστο τοΰ 1949 ειςέγκαταλειφθέντα άρχεϊα τοΰ Δ.Σ .Ε .

5. Ή Έ ν α ν τ ίο ν τή ς Ε λ λ ά δ ο ς Ε π ιβ ο υ λ ή ,

σελ. 15-16.

δτι κατά τήν άποχώ ρησι τώ ν Γερμανώ ν ή Μ εραρχία του έκινήθη πρός τήν κατεύθυνσι τώ ν ’Α θηνώ νκαί άφ ησ ε τούς Γερμανούς νά φύγουν άνενόχλητοιέπειδή ή διαταγή πού είχε λάβειήταν «νά άποφύγηκάθε περιττή άπώ λεια».6

’Α πό τή στιγμή πού οίπρώ τοιΒ ρεταννοί κομμάν-τος έπεσαν μέ άλεξίπτω το στήν Ε λλάδα τό φθινό

πω ρο τοΰ 1942, οί κομμουνισταί διέγνω σαν δτιύπή ρχε φόβος νά άνατραποΰν τά σχέδιά τω ν. Τόπώ ς νά συμπεριφερθοΰν στούς Βρεταννούς καί πώ ςνά τούς άντιμετω πΐσουν έξειλίχθη στόν μεγαλύτεροπονοκέφαλο τοΰ Κ Κ Ε .

Ο ί άρχηγοί τοΰ Κ Κ Ε τής εποχής τοΰ πολέμουκαταλάβαιναν πολύ καλά δτι έπρεπε νά περιμένουνμιά σύγκρουσι μέ τούς 'Α γγλους. Έ θεω ροΰσανέπίσης τήν ’Α γγλία ώ ς «τόν κύριο ξένο δυνάστη»,μ’ όλο πού ή Ε λλάδα βρισκόταν κάτω άπό τό ζυγότοΰ Ά ξονος.7 Τ ό πρόβλημα πού τούς άπησ χόλησε

σ’ δλα τά δύσκολα χρόνια τής Κ ατοχής ήταν πώςνά καθυστερήσουν μιά άνοικτή σύγκρουσι μέ τούς

Ά γγλους έω ς δτου έμπεδώ ση τό Κ Κ Ε τόν έλεγχό

του πάνω σ ’ ολόκληρη τήν 'Ε λλάδα . Π άνω σ’ αύτότό θέμα άνεπτύχθησαν μέσα στά πλαίσια τής κομ

μουνιστικής ήγεσίας δύο ξεχω ριστοί τρόποι τοΰσκέπτεσθαι. Ή μία όμάδα πού συνήθω ς έχαρακτη-ρίζετο ώς όμάς τοΰ Γιάννη Ίω ννίδη καί τοΰ Ά ρηΒ ελουχιώ τη, εύνοοΰσε μία δυναμική καί άδιάλ-

λακτη πολιτική έξουδετερώ σεω ς όλω ν τώ ν ένδεχο-μένων άντιπάλω ν στήν 'Ε λλά δα ούτω ς ώ στε νά

βρεθοΰν οί Ά γγλοι πρό τετελεσμένου γεγονότος.Ή άλλη πού άντεπροσω πεύετο άπό τόν Γιώ ργηΣιάντο ύπεστήριζε μιά διπλω ματικότερη τακτικήπού θά ά πεκοίμιζε τις ύποψ ίες τώ ν Βρεταννώ ν γιάδσο τό δυνατόν περισσότερο καιρό ένώ ταυτόχροναθά ανέπτυσσε καί θά προετοίμαζε τις δυνάμ ειςπού ύπό τόν έλεγχο τοΰ κόμματος θά άρπαζαν τήν

έξουσία στήν κρίσιμη μεταβατική στιγμή, πρινπρολάβουν οί Β ρεταννοί νά έπέμβουν άποτελεσμα-τικά.

Ά πό τήν πλευρά τής τακτικής τοΰ κόμματος ή

έφαρμογή μιας «σκληρής» πολιτικής έξηρτατοάπό τήν σύντομη άπελευθέρω σι τής χώ ρας. Δ ιότι

αν οί δυνάμεις Κ ατοχής παρέμεναν έπί πολύ στήν'Ε λλάδα μετά τήν άποκάλυψ ι τώ ν πραγματικώ ν σχεδίω ν τοΰ Κ Κ Ε , οί Β ρεταννοί, θά είχαν αρκετό χρόνογιά νά άντιδράσουν καί νά βραχυκυκλώ σουν τιςπεραιτέρω ένέργειες τοΰ κόμματος. Α ύτό τό έγνώ-ριζαν καί οί δύο όμάδες τοΰ Κ Κ Ε . Έ τσι, όσάκις

6. Έ πίσης, Richard Capell, S i m i o m a t a , A G r e e k N o t e B o o k , 1944 - 1945 (Macdonald, 1946) σελ. 45. Έ πίσης C.M. Woodhouse, A p p l e of D i s c o r d (Hutchinson, 1951) σελ. 208.

7. Ζ αχαριάδη, Π ροβλήμα τα Κ αθοδήγησης, σελ. 26.

οί τύχες του πολέμου έδιδαν τήν έντύπω σι οτι

έπλησίαζε ή άπελευθέρο>σι τής χώ ρας ή πρω τοβουλία έδίδετο στούς «σκληρούς». "Ο ταν, οί έλπίδεςάπεδεικνύοντο πρόω ρες, εκαλούντο οί «μετριοπαθείς» γιά νά ά ποκα ταστήσουν τίς σχέσεις μέ τούς

Β ρεταννούς. Π ώ ς άκριβώ ς έφηρμόσθη ή διανομήαύτή τώ ν ρόλω ν κατά τήν Κ ατοχή θά δη ό άναγνώ -

στης στίς σελίδες πού ακολουθούν.

Ο Ε Λ Α Σ ΣΥ Γ Κ Ρ Ο Υ Ε Τ Α Ι Μ Ε Τ ΙΣ Α Λ Λ Ε ΣΟ Μ Α Δ Ε Σ

Τό 1943 ύπή ρχαν ήδη σαφέστατα σημεία οτιή πλάστιγγα τοΰ πολέμου έγερνε άργά άλλά σταθερά πρός τό μέρος τώ ν συμμάχω ν. Στό άρχηγεϊοτοΰ ΕΑ Μ —Ε Λ Α Σ επικρατούσε μεγάλος ένθουσια-σμός καί πολλοί ύπεραισιόδοξοι προέβλεπαν άπερί-

φραστα τήν σύντομη άπελευθέρω σι τής 'Ε λλάδος

ώ ς τό έπόμενο φ υσιολογικό βήμα μετά άπό τήνέκκαθάρισι τής Β ορείου 'Α φρικής. Α υτοί πούύπεστήριζαν τήν άνάγκη έξουδετερώ σεω ς δλω ν τώ νάντιπάλω ν οργανώ σεω ν αδιαφ ορώ ντας γιά τίς βρε-ταννικές άντιδράσεις άνέλαβαν καί πάλιν τήν πρω τοβουλία. Στό κά τω -κάτω τής γραφή ς αν ή Ε λλάςέπρόκειτο νά άπελευθερω θή μετά άπό λίγους μήνες εϊχε πολύ μικρή ση μα σία τό αν οί Β ρεταννοιθά ήταν δυσαρεστημένοι μέ τό ΕΑ Μ — ΕΛ Α Σ ή

οχι·

Ή κομ μουνιστική ήγεσία έπίστευε οτι σημαντικές

συμμαχικές δυνάμεις θά άπεβιβάζοντο σ τήν Ε λλάδακατά τήν στιγμή τής άποχω ρήσεω ς τώ ν Γερμανώ ν.Έ περίμενεν έπίσης οτι οί Συμμαχικές δυνάμεις θά

έκαναν κοινό μέτω πο μέ τά μή - κομμ ουνιστικάάνταρτικά σώ ματα, καί μαζί μέ τίς στρατιω τικέςμονάδες τής Ε λληνική ς κυβερνήσεω ς άπό τήν Μ έση’Α νατολή, θά έκινοΰντο γιά νά άποτρέψουν τήν έπιτυχία τώ ν κομμουνιστικώ ν επιδιώ ξεων. Δ έν άγνοοΰ-σε ή κομμουνιστική ήγεσία δ,τι ή επιρροή της θάήταν πολύ μεγαλύτερη αν θά μποροΰσε κατά τήνστιγμή τής άπελευθερώ σεω ς νά παρουσ ιάσ η στούςΣυμμάχους, τόν ΕΛ Α Σ ώ ς τήν μόνη άξιόλογη άν-

ταρτική δύναμι στήν Ε λλάδα . Ό άποφ ασιστικόςκρίκος στήν αλυσίδα, γιά νά χρη σιμοποιήσομ ε τόνγνω στό κομμουνιστικό δρο, ήταν τό έάν θά έβρισκαν οί Β ρεταννοι, τή στιγμή τής άπελευθερώ σεω ς,

μιά τέτοια κατάστασι στήν Ε λλά δα στήν όποίατό ΕΑ Μ — Ε Λ Α Σ θά παρουσιάζετο ώς ή μόνη άξιόλογη όργάνω σις τής Χ ώ ρας.

Μ έ τίς άλλεπάλληλες έπιτυχίες τώ ν Σ υμμάχω ν, οί "Ελληνες κομμουνισταί πίστεψ αν δτι ήστιγμή τής τελικής άναμετρήσεω ς έπλησίαζε μέ

γοργό ρυθμό. Ώ ς έκ τούτου έκινήθησα ν τόσο στάέλληνικά βουνά δσο καί στήν Α ίγυπτο δπου ήταν

στρατοπεδευμένες οί ελλη νικές στρατιω τικές δυνάμεις. Στίς 23 Φ εβρουάριου 1943, οί πράκτορές τω ν

στήν Μ έση 'Α νατολή μέ τήν ύποστήριξι όπαδώ ντοΰ Ε Α Μ , πού τό ταξίδι τους στήν Α ίγυπτο είχεδιευκολυνθή άπό τό γεγονός δτι ό ΕΛ Α Σ ήλεγχε

τά δρομολόγια καί τά σημεία διαφ υγής, ύπεκίνησανάνταρσ ία στίς έλληνικές ένοπλες δυνάμεις. Ε πιτροπές άπό στρατιώ τες άνέλαβαν τήν διοίκη σι στρατιω τικώ ν καί ναυτικώ ν μονάδω ν, ένώ άντιβασιλικοίάξιω ματικοί πού είχαν κατορθώ σεινά φθάσουν στήΜ έση 'Α νατολή έπίεζαν τόν Π ρω θυπουργό Ε. Τσου-δερό νά άντικατασ τήσ η ώ ρισμένα μέλη τοΰ Ύ πουρ-γικοΰ Συμβουλίου μέ Δ ημοκρατικές προσω πικότητες.

Δ έν έχρειάζετο καί μεγάλη φαντασία γιά νάπροβλέψη κανείς δτι αν ή Ε λλά δα άπηλευθερώ νετοάπό τούς Συμμάχους, ό Β ασιλεύς καί ή έξόριστη

έλληνική Κ υβέρνησις θά έπέστρεφαν στήν Ε λλά δακαί θά άνελάμβαναν τά καθήκοντά τω ν ώς νόμιμοιέκπρόσω ποι τοΰ λαοΰ. ΓΗ άνταρσία λοιπόν είχε σκοπό νά παραλύση τήν άποτελεσματικότητα τώ ν έλ-ληνικώ ν μονάδω ν κατά τούς κρίσιμους μήνες πούέπλησίαζαν καίταυτόχρονα νά έξαναγκάσ η τήν άπο-μάκρυνσι δλω ν έκείνω ν πού άν έπέστρεφαν στήν

Ε λλάδα μέ κυβερνητική έξουσία, θά ήδύναντο ενδεχομένω ς νά ορθώ σουν έμπόδια σ τόν δρόμο τοΰ κομμουνισμού. Στίς 14 Μ αρτίου ό Β ασιλεύς καί ό Π ρω θυπουργός μετέβησαν άεροπορικώ ς άπό τό Λ ονδίνο

στό Κ άιρο δπου δέκα ήμέρες άργότερα, πιεζόμενοιάπό τούς στασιασ τές άνεσχημ άτισαν τό ύπουργικό

Συμβούλιο. Μ ερικοί άπό τούς νέους ύπουργούς ήσανγνω στώ ν άντιβασιλικώ ν αντιλήψ εω ν καί είτε άπό

άγνοια, εϊτε άπό ύπολογισμό έπαιξαν τούς έπόμε-νους μήνες τό παιγνίδι τώ ν κομ μουνιστώ ν. ’Α ρκετοί

πιστοί βασιλόφ ρονες αξιω ματικοί παρητήθη σαν άπότίς θέσεις τω ν σέ μιά άπερίσκεπτη ένδειξι διαμαρτυρίας γιά τήν πολιτική δραστηριότητα πού παρετη-ρειτο μέσα σ τήν καρδιά τοΰ πολέμου στίς στρατιω τικές μονάδες. "Ο λους αύτούς τούς συνέλαβαν οί

Β ρεταννοι καί τούς περιώ ρισαν σ’ ενα στρατόπεδοσυγκεντρώ σεω ς στό Μ ερτζεγιούμ. Έ τσι σχεδόν 200

ικανοί αξιω ματικοί αύτοεξουδετερώ θησαν, ένώ τίςένοπλες δυνάμεις έλυμαίνοντο «αντιφασιστικές»Ε πιτροπές, στίς όποιες ή πραγμα τική δύναμις εύ-ρίσκετο στά χέρια τώ ν πιό «ικανώ ν» άνεξαρτή-τω ς βαθμοΰ.8

Έ νώ αύτά έγίνοντο στήν Μ έση ’Α νατολή, στήν

Ε λλά δα οί κομμουνισταί έθεταν σέ έφαρμογή τό

8. Τσουδερός, op. cit., σελ. 33.

σχέδιό τους νά μ ονοπω λήσουν τό κίνημα τής άντι-

στάσεω ς. Μ ιά πρώ τη αποτυχημένη προσπάθεια νάέξουδετερώ σουν τόν Ε Δ ΕΣ είχε γίνει κιόλας τάτέλη Δ εκεμβρίου 1942, όταν ό Ά ρη ς μέ 350 άντάρ-τες, δλη σχεδόν τή δύναμίτου, μπήκε στήν περιοχήτου Β άλτου καί έπετέθη έναντίον τώ ν δυνάμεω ν,πού διοικούσ ε ό ιατρός Στέλιος Χ ούτας.

Ά λλ ά τούς πρώ τους μήνες τοΰ 1943 οί πραγματικά σοβαροί άντίπαλοι τοΰ ΕΛ Α Σ ή σαν ό Ζ έρβας,ό Ψ αρρός και ό συνταγματάρχης Στέφ. Σαράφης.Ό τελευταίος αύτός ήταν νεοφ ερμένος στό κλαρί.Τ όν Φ εβρουάριο είχε προσ χω ρήσ ει στήν όμάδατοΰ Λ οχαγοΰ Γ. Κ ω στοπούλου, πού δροΰσε στήΘ εσσαλία άπό τά τέλη τοΰ 1942.

Ή διοίκησις τοΰ ΕΛ Α Σ τής Θ εσσαλίας μέ έπικε-φαλής τόν Κ ώ στα Κ αραγιώ ργη, είδε τήν άφιξι τοΰΣαράφη μέ κάποια άνησυχία. Χ ω ρίς ούτε καν νάπεριμένη τήν έγκρισι τής Κ .Ε. τοΰ Κ Κ Ε ό Κ αρα-

γιώ ργης έδωσε τό σύνθημα γιά τήν έξουδετέρω σιτοΰ άντιπάλου του. Ο ί όμάδες του πρώ τα έπετέθησανέναντίον μιας μικρας δυνάμεω ς, τής όμάδος Κ ω στοπούλου, καί συνέλαβαν μερικούς άπό τούς άξιω ματι-κούς της. "Ο ταν ό Κ ω στόπουλος προχώ ρησε μέσαστή περιοχή τοΰ Ε Λ Α Σ γιά νά ζητήση τήν άπελευ-θέρω σι τώ ν φίλω ν του, οί Έ λασϊτες τοΰ έπέτρεψ αν

νά προχω ρήση άνενόχλητος. Ά ργά τό άπόγευματής 1ης Μ αρτίου 1943, ή όμάδα τοΰ Κ ω στοπούλου

μαζί μέ τόν συνταγματάρχη Σαράφ η έφθασε στόχω ριό Β ουνέσι όπου ευρίσκοντο οί κρατούμενοι.

Ό Σαράφ ης καί οί σύντροφοί του έγιναν δεκτοί άπότούς άντάρτες τοΰ Ε Λ Α Σ καί άπό τούς χω ριάτες μέθερμές έκδηλώ σεις φιλίας. Κ ουρασμ ένοι μετά άπότήν επίπονη πορεία τους καί καθησυχασ μένοι άπότή συμπεριφορά τώ ν Έ λασ ιτώ ν, ό Κ ω στόπουλος,ό Σαράφ ης καί τά άλλα μέλη τής όμάδος τους, έπεσαν νά κοιμηθούν. Τ ήν νύχτα οί άντάρτες τοΰ ΕΛ Α Στούς ξύπνησαν, τούς άφ ώ πλισαν μέ τήν άπειλή τώ νόπλω ν, καί τούς αιχμαλώ τισαν.

Ό Σαράφης ήταν κιόλας άπογοητευμένος μετάάπό τίς πρώ τες έβδομάδες πού πέρασε στά βουνά.

Β λέποντας δτι ό ΕΛ Α Σ εϊχε κατορθώ σεινά δημιουρ-γήση μιά κατάσ τασ ι καί νά γίνη μιά ούσιασ τική δύ-ναμις, ένοιω θε δτι θά ήταν μάταιο νά προσπαθήσ ηνά έπιστρατεύση μία άντίπαλη δύναμι. Χ ω ρίς ιδιαίτερη πίεσι είπε σ ’ αύτούς πού τόν συνέλαβαν δτιήταν πρόθυμος νά συνεργασθή μέ τόν ΕΛ Α Σ καί νάπροσφέρη τίς υπηρεσίες του. Σ τήν άρχή δέν μποροΰσαν νά πιστέψ ουν τ’ αύτιά τους. Γ ιά νά άποφ ύ-γουν τήν κατηγορία δτι τόν άνάγκασαν ν’ άλλάξηπαράταξι, τόν συνώ δευσαν κρυφά ώ ς τήν Α θήναόπου οί άρχηγοί τοΰ Ε Α Μ —ΕΛ Α Σ τοΰ προσέφερανέπίσημα τό άξίω μα τοΰ στρατιω τικοΰ Δ ιοικητοΰ τοΰ

ΕΛ Α Σ. "Ε τσι έξουδετερώ θηκε μία άπό τίς άντίπαλεςόμάδες καί ταυτόχρονα ό ΕΛ Α Σ έκέρδισε έναν πεπειραμ ένο καί άνεγνω ρισμένης ίκανότητος στρατιω τικό, πού θά μποροΰσε νά χρησ ιμεύση καί σάνένα βολικό προπέτασμα καπνοΰ γιά τό καμουφλάζτώ ν πολιτικώ ν σχεδίω ν τώ ν κομμουνιστών.

Ά μέσω ς μετά τήν διάλυσι τής όμάδος Σαράφ η

καί τήν προσω πική του μεταστροφή, οί δυνάμειςτοΰ ΕΛ Α Σ έστρεψαν τήν προσοχή τους πρός τόνδεύτερο άντίπαλο στόν κατάλογό τους. Στίς 12Μ αΐου 1943 ό καπετάν Ό ρέστης διεβίβασε στόν Ά ρητήν πλη ροφ ορία δτι τό κόμμα έπιθυμοΰσε τήν έξουδετέρω σι δλω ν τώ ν άλλω ν άνταρτικώ ν όμάδω ν πούδροΰσαν σέ περιοχές όπου ό ΕΛ Α Σ ύπερίσχυε.’Ενω ρίς τό άλλο πρω ΐ δυνάμεις τοΰ Ε Λ Α Σ άνοιξανπΰρ έναντίον τής όμάδος τοΰ συνταγματάρχου Δ η μ.Ψ αρροΰ, γνω στής καί ώ ς 5)42 Ε Κ Κ Α . Ή όμάς τοΰΨ αρροΰ, διελύθη, άλλά σύντομα λόγω έπιμονής

τώ ν Β ρεταννώ ν ό ΕΛ Α Σ άναγκάστηκε νά άφήσητόν Ψ αρρό νά έπανασυγκροτήση τίς δυνάμεις του.

Τ ρεις μέρες μετά άπό τήν έπίθεσι κατά τοΰ Ψ αρροΰ οί δυνάμεις τοΰ ΕΛ Α Σ προσεπάθησαν νά περά-σουν τόν Α χελώ ο καί νά μποΰν στήν περιοχή τοΰΒ άλτου, ή όποία εύρίσκέτο ύπό τόν έλεγχο τώ ν όμάδων τοΰ ιατροΰ Χ ούτα. Ό Χ ούτας καί ό Ζ έρβαςέκινητοποίησαν τίς δυνάμεις τω ν έν άναμονή καίάλλω ν ένεργειώ ν έκ μέρους τοΰ ΕΛ Α Σ, άλλά μέ τήνέξαίρεσι μερικώ ν σποραδικώ ν μικροεπιθέσεω ν στάπιό άπομονω μένα φυλάκια, ό Ε Λ Α Σ αύτή τή φ ορά

έδειξε ιδιαίτερη έπιφυλακτικότητα στίς έπιθέσειςτου έναντίον τοΰ ΕΔ ΕΣ.Α ύτές οί προκλητικές ενέργειες τοΰ Ε Α Μ —

ΕΛ Α Σ έδημιούργησαν μιά οξύτητα καί ένα δυσάρεστο κλίμα στίς σχέσεις του μέ τήν βρεταννικήστρατιω τική άποσ τολή σέ σημείο ώ στε ό ΕΛ Α Σ νά

άρνηθή κάθε συμμετοχή σ τήν έπίθεσι κατά τής γε-φύρας τοΰ Ά σω ποΰ, έπί τής κυρίας σιδηροδρομικής γραμμής πρός τόν Β ορρά. Ό στόχος αύτός εύ-ρίσκετο μέσα στήν καρδιά τής περιοχή ς πού ήλεγχεό ΕΛ Α Σ. Κ αί δεδομένου δτι οί σχέσεις ΕΛ Α Σ καί

ΕΔ ΕΣ ευρίσκοντο σέ όξύτητα, οί Β ρεταννοί δένμποροΰσαν νά έξαναγκάσαυν τόν ΕΛ Α Σ σέ συνεργασία χρησ ιμοποιώ ντας τό άντίβαρο τοΰ ΕΔ ΕΣ δπω ςείχαν κάνει στήν έπιχείρησι τοΰ Γοργοπόταμου.Τώ ρα πού δέν διέτρεχε τόν κίνδυνο νά δη μιά άντίπαλη δύναμι νά παρασημοφορήται καί νά παίρνηαίγλη γιά μιά σ ημ αντική στρατιω τική έπιτυχία, ήδιοίκησις τοΰ Ε Λ Α Σ άρνήθηκε νά λάβη μέρος στήνέπιχείρησι. Τ ελικά ή γέφυρα τοΰ Ά σω ποΰ άνατι-νάχθηκε στίς 20 ’Ιουνίου άπό μία όμάδα 6 Β ρεταννών κομμάντος.

Ά πό τά πρώ τα κιόλας σημάδια τής κακοπιστίας

του ΕΑ Μ —ΕΛ Α Σ οί Β ρεταννοί προσεπάθησαν νά

άνακόψ ουν τήν επικίνδυνη πορεία πρός τήν έμφύ-λια σύγκρουσ ι. Δ έν τούς ένδιέφεραν φυσικά τάπολιτικά σχέδια τώ ν κομμουνιστικώ ν όργανώσεω ν.Γ ι’ αύτούς οί αντάρτες ήσαν αποκλειστικά μία βοηθητική στρατιω τική δύναμις. Ά λλά οί έπιθέσειςτοϋ ΕΛ Α Σ έναντίον άλλω ν ομάδων ύπενόμευαν τήν

πολεμική προσπάθεια. Γ ιά νά άποκαταστήση τήνστρατιω τική άποτελεσματικότητα τοΰ έλληνικοϋάντάρτικου ή βρεταννική στρατιω τική άποστολή,μέ έγγραφ ό της τοΰ Α πριλίου 1943, έκάλεσε δλεςτις άντάρτικες όμάδες νά άναγνω ρίσουν ή μία τήνάνεξαρτησία τής άλλης καί νά πειθαρχήσουν στίςδιαταγές τοΰ Γ ενικοΰ Σ τρατηγείου τής Μ έσης Α νατολής. Τό έγγραφο αύτό ύπήρξε ή άπαρχή τής «συμφω νίας Ε θνικώ ν Ό μάδω ν» δπως έγινε γνω στή άργό-τερα.

Ο ί Β ρεταννοί διέθεταν ένα ισχυρό άτού. Τ όΕ Α Μ —ΕΛ Α Σ δέν είχε πάψ ει νά έξαρτάται άπό τή

βοήθειά τους γιά έφόδια καί πολεμικό ύλικό. Τόδτι οί κομμουνισταί έδέχθησαν νά ριψ οκινδυνεύσουν τή βοήθεια αύτή, τήν άνοιξι τοϋ 1943, μπορεϊνά έξηγηθή μόνο άπό τήν πεποίθησ ί τους δτι ή άπε-λευθέρω σις δέν άπεΐχε πολύ. Ο ί κομμουνισταίύπεχρεώ θησαν νά άναθεωρήσουν ριζικά τις απόψ ειςαύτές στίς αρχές τοΰ καλοκαιριοΰ τοΰ 1943, έξ αιτίας τής έξελίξεω ς τώ ν πραγμάτω ν. Δ ύο λόγοι κυρίω ς ώ δήγησαν στήν άναθεώ ρησιαύτή. Ό ένας ήτανή διαπίστω σις δτιή Ε λλάς δέν έπρόκειτο νά άπελευ-θερω θή στό άμεσο μέλλον, Ό δεύτερος ήτο ή διά-

λυσις τής Κ ομιντέρν.Στίς 14 Μ αΐου 1943 τό Π ροεδρείο τής Ε κτελε

στικής Ε πιτροπής τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοΰςύπέβαλε στά διάφ ορα «τμήματα» πρότασ ι γιά τήνδιάλυσι τής Κ ομμουνιστικής Διεθνοΰς ώς κεντρικοΰόργάνου τοΰ διεθνοΰς κομμουνιστικοϋ κινήματος.Ή άπόφασις αύτή θά έπρεπε νά είχε ληφθή άπό κα ιρό.

Ή ΰπαρξις τής Κ ομιντέρν δηλητηρίαζε τήν συνεργασία τώ ν Δ υτικώ ν δυνάμεω ν μέ τήν ΣοβιετικήΈ νω σι. Δ ιαλύοντας τήν Κ ομιντέρν ό Στάλιν απλώ ς

έκφω νοΰσε τόν έπίσημ ο έπικήδειο μιας όργανώ σεω ςπού είχε ζήσει πολύ περισσ ότερο άπ’ δ,τι έπρεπε.Κ αί μολονότι ή Κ ομιντέρν ήταν ήδη έντελώ ς άχρηστη, ό Ιω σήφ Στάλιν εϋρισκε τήν εύκαιρία νά παρου-σιάσ η τή διάλυσί της ώ ς σημ αντική χειρονομία καίάπόδειξι καλής θελήσεω ς, ένώ τά τοπικά κομμουνιστικά κόμματα θά μποροΰσαν τώ ρα νά ίσχυρισθοΰνδτιήσαν γνήσια έθνικά κόμματα. Τσω ς νά ένθυμοΰν-ται οί άναγνώ στες δτι πολλοί Δ υτικοί βιάστηκαννά χαιρετήσουν τήν κατάργησι τής Κ ομιντέρν ώςπροανάκρουσμα μιας ριζικής μεταβολής στούς μα

κροχρόνιους σκοπούς τοΰ διεθνοΰς κομμουνιστικοϋκινήματος. Ο ί ήγέτες τοΰ Κ Κ Ε δέν είδαν καθόλουέτσιτά πράγματα. Ή Κ εντρική Ε πιτροπή τοΰ Κ Κ Επού συνήλθε στίς 2 ’Ιουνίου τοΰ 1943 γιάνά συζητή-ση «ένα μοναδικό θέμα, τήν πρότασ ιτοΰ προεδρείουτής Ε.Ε .Κ .Δ . γιά τήν διάλυσι τής Κ ομμουνιστικήςΔ ιεθνοΰς», δέν άντελαμβάνετο τήν πρότασι τής

Ε .Ε .Κ .Δ . ώ ς άπομάκρυνσι άπό τούς άρχικούς κομμουνιστικούς σκοπούς. Ά ντ’ αύτοΰ οί "Ε λληνεςκομμουνισταί άπεφάνθησαν δ τι:

«Ή διάλυσις τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνοΰς υπογραμμίζει τό πέρασμα τοΰ Κ Κ Ε (πού άπότώ ρα παύει νά είναι τμήμα τής Κ ομμουνιστικήςΔ ιεθνοΰς) άπό τή μ αχητική 25-χρονη περίοδο προ-παρασκευής σ’ ένα νέο καί πιο ύπεύθυνο στάδιοπού μας έπιβάλλει ιστορικά καί δημιουργικάκαθήκοντα».9

Μ έ άλλα λόγια τό τέλος τής Κ ομμιντέρν έθεω -ρήθη ώ ς άπόδειξις τοΰ γεγονότος δτι τά κομμουνιστικά κόμματα είχαν φθάσει σέ ώ ριμότητα, καίώ ς ένα βήμα πρός ύψ ηλότερα έπίπεδα αύτενεργείαςκαί εύθύνης. Ή μακρόχρονη περίοδος «τής προπα-ρασκευής» άνήκε στό παρελθόν. Είχε έλθει ό καιρός γιά τήν πραγματοποίησιτοΰ «ίστορικοΰ καί δη-μιουργικοϋ» προορισμοΰ τοϋ κόμματος, δηλαδή γιάτήν κατάκτησι τής έξουσίας.

Γιά τούς "Ε λληνες κομμουνιστές ήγέτες ή διάλυσιτής Κ όμιντερν είχε καί πρόσθετη σημασία. ΤΗ τανπροφ ανώ ς μιά χειρονομία καλής θελήσεως έκ μέρους τής Σοβιετικής Έ νώ σεω ς. Ά φ οΰ δμω ς ή Σο

βιετική ήγεσία ήσθάνετο τήν άνάγκην νά καλο-πιάση τούς συμμάχους έστω καί μέ μιά κενή χειρονομία ήταν φανερό δτι τό τέλος τοΰ πολέμου δένήτο καί τόσο κοντά καί δτι συνεπώ ς μιά μετριοπαθής στάσις θά συμφω νοΰσε περισσότερο μέ τήνσοβιετική πολιτική. Ο ί ύπολογισμοί αύτοί μαζίμέ τό ένδεχόμενο νά χάσουν τελείω ς τήν βρεταννικήβοήθεια αν συνέχιζαν τήν επιθετική τακτική τουςώ δήγησε τήν ήγεσία τοΰ Κ Κ Ε νά άκολουθήση μιάπιο «εποικοδομητική» γραμμή. Π άντω ς οί κομμου-νισταί έκαναν μία άκόμη προσ πάθεια γιά νά ένισχύ-

σουν τήν θέσι τους έναντι τώ ν άλλω ν παρατάξεω ν.Π ριν νά άποδεχθοΰν τή συμφ ω νία πού ύπεδείκνυανοί Β ρεταννοί έπρόβαλλαν τήν έξής ά πα ίτησ ι;Κ άθε έπικοινω νία μεταξύ τής βρεταννικής στρατιω τικής άποστολής καί τώ ν μονάδων τοϋ ΕΛ Α Σ στάβουνά νά γίνεται μέσω τοϋ Γενικοΰ Α ρχηγείουτοΰ ΕΛ Α Σ. Α ύτό τό γενικό άρχηγειο τοΰ ΕΛ Α Σείχε συγκροτηθή στίς 20 Μ αΐου τοΰ 1943, μέ τριμελήδιοίκησι άπό τόν Ά ρη Β ελουχιώ τη, τόν Στέφανο

9. Ά πόφ ασ ις τής KJE. τοϋ Κ Κ Ε , 2 ’Ιουνίου 1943.

Σαράφη καί τόν Ά νδρέα Τ ζήμα (ή ΕύμαΤο).Τ ό τελικό σχέδιο τοϋ ΕΑ Μ — Ε Λ Α Σ προέβλεπε

ένα κοινό σ τρατηγείο μέ άντιπροσώ πους απ’ δλεςτίς άντάρτικες όργανώ σεις «ανάλογα μέ τή δύναμίτους» καί μέ συμμετοχή τοΰ διοικη τοΰ τής βρεταν-νικής στρατιω τικής αποστολής. Α ύτό τό κοινόγενικό στρατηγείο θά άπετελήτο κατά τίς προτάσεις

τω ν άπό 6 μέλη, 3 άπό τό Ε Α Μ — Ε Λ Α Σ, ένα άπότό Ε Δ ΕΣ , ένα άπό τήν Ε Κ Κ Α καί άπό τόν άρχηγότής Β ΣΑ (Β ρεταννικής Σ τρατιω τικής ’Α ποστολής).10

Τ ό σ χέδιο αύτό δέν έπαυε νά ευνοεί ύπερβολικά

το ΕΑ Μ —ΕΛ Α Σ. Ο ί Β ρεταννοί προσεπάθησαν νάτούς άναγκάσ ουν νά μειώ σουν τίς άξιώ σεις τω ν. Ό«σιω πηρός έκβιασμός» καί «άντεκβιασμός»11 έξη-κολούθησε ολόκλη ρο τόν ’Ιούνιο. Τ ό σχέδιο πούέγινε τελικά δεκτό έξακολουθοΰσε νά εύνοή τόνΕΑ Μ —ΕΛ Α Σ καθώ ς ή Β .Σ.Α . καί ή Υ πηρεσία Ειδικώ ν ’Επιχειρήσεω ν ύπεχρεώ θησαν νά ύποχω ρή-

σουν σέ πολλά ση μαντικά σημεία. Β εβαίω ς ή υπο-χω ρητικότης τω ν είχε λόγο άρκετά σ οβαρό. Π λησίαζε ή εισβολή στήν Σικελία καί τό σ χέδιο τώ νσυμμάχω ν προέβλεπε έπιχειρή σεις άνταρτώ ν σέ μεγάλη κλίμακα σ τήν Ε λλά δα, γιά νά προσελκύσουντήν προσ οχή τώ ν Γ ερμανώ ν πρός τά Βαλκάνια καίνά δημιουργήσουν τήν έσφ αλμένη έντύπω σι δτιή έπομένη κίνησις τώ ν συμμάχω ν θά είχε στόχοτήν Ε λλάδα. Ο ί μή κομμουνισται άρχηγοί άνταρ-τικώ ν όμάδω ν, οί όποιοι είχαν σοβαρές άνησυχίεςκαί άμφιβολίες γιά τό άν θά ήταν φ ρόνιμη ή άποδοχή

μιας συμφω νίας πού έξύψ ω νε ολοφ άνερα τό γόητροκαί τή μελλοντική δύναμι τοΰ Ε Α Μ —ΕΛ Α Σ, έπεί-σθησ αν τελικά άπό τούς "Α γγλους νά πιοΰν τόπικρό χάπι. Ό Τ αξίαρχος Myers παρουσ ίασ ε τάάκόλουθα έπιχειρήματα γιά νά τούς πείση. Γράφειστό βιβλίο του :«Μ ολονότι ό ΕΛ Α Σ τήν έποχή έκείνη είχε στήν

10. Myers, op. cit., σελ. 18711. Woodhouse, op. cit., σελ. 145.

κατοχή του άρκετά δπλα... τό Κ ίνημα έπεκτείνετοταχύτατα, καί θά άπαιτοϋσε ένα πολύ μ εγαλύτεροάριθμό δπλω ν. Ύ π’ αύτούς τούς δρους, τό ΣτρατηγείοΜ έσης ’Α νατολής κρατοΰσε, διά μέσου τής ’Α ποστολής, αύτό πού τότε ένόμιζα ώ ς άποφασιστικόχαρτί.»12 ’Α λλά τό χαρτί αύτό έπρόκειτο σύντομανά χάση τήν άξία του.

Τ ό δεύτερο έπιχείρημα ήταν δτι δλες αύτές οίπαραχω ρήσεις πρός τό Ε Α Μ —Ε Λ Α Σ θά έπαυαννά έχουν πρακτική σ ημ ασ ία μ όλις θά άπεβιβάζοντοστήν Ε λλάδα ισχυρές συμμα χικές δυνάμεις. Κ αί τόδεύτερο αύτό έπιχείρημα έπρόκειτο νά άποδεχθήσύντομα τελείω ς άνεδαφ ικό.

Ό ΕΔ ΕΣ καί ή Ε Κ Κ Α διώ ρισαν στό κοινό ΓενικόΣ τρατηγείο δύο άπό τίς κορυφ αίες τω ν πολιτικές προσω πικότητες. Ό Ε Δ Ε Σ τόν Κ ομνηνό Π υρομάγλουκαί ή Ε Κ Κ Α τόν Γεώργιο Κ αρτάλη, οί όποιοι δμω ςάντεκατεστάθησ αν άργότερα άπό κατω τέρους άξιω -

ματικούς. "Α ν λάβη κανείς ύπ’ δψ ιν δτι τό κοινόΓενικό Στρατηγείο είχε έγκατασταθή στήν έδρα

τοΰ γενικοΰ άρχηγείου τοΰ ΕΛ Α Σ, οί ένδοιασ μοί τοΰΖ έρβα καί τοΰ Ψ αρροΰ νά μετάσχουν προσω πικάπαρουσιάζονται δικαιολογημένοι.

Ο ί «μετριοπαθείς» τής κομμουνιστικής ήγεσίαςθά μποροΰσαν νά ισχυρισθοϋν δτι χω ρίς σοβαρέςπαραχω ρήσεις είχαν έπιτύχειτήν άποκατάστασ ι τώ νσχέσεω ν μέ τούς Β ρεταννούς καί έπί πλέον τήνάναγνώ ρισι τής ύπεροχής τοΰ ΕΛ Α Σ. Τό δτι τό νέοΓενικό Σ τρατηγείο είχε τήν Ιδια έδρα μέ τό στρατηγείο τοΰ Ε Λ Α Σ ήταν «χειροπιαστή άπόδειξι». -Ο ί «σκληροί» δέν είχαν λόγους νά είναι δυσαρεστη-μένοι. ’Α λλά καί οί Β ρεταννοί, ένδιαφ ερόμενοιπρω τίστω ς γιά τήν έπιτυχία τώ ν στρατιω τικώ ν έπι-χειρήσεω ν στήν Ε λλάδα είδαν μέ ίκανοποιησ ι τόντερματισμ ό τώ ν έμφ υλίω ν συγκρούσεω ν. Σύντομαθά διεπίστω ναν δτιδέν έπρόκειτο παρά γιά ένα βραχυχρόνιο διάλειμα.

12. Myers, op. cit., σελ. 187.

ένός ίσχυροΰ μετώ που όλω ν τώ ν έθνικοφ ρόνω ν πολιτικώ ν ήγετώ ν. Ό άπροσδόκητος έλιγμός του Τζήμα

ξανάνοιγε τήν πληγή. Ό Τ ζήμας περιω ρίστηκε στόνά δώ ση τήν αρχική ώ θησι στό ζήτημα καί μετάάφ ησε τούς Δ ημοκράτες πολιτικούς νά άναλάβουν

τήν έπίθεσι. "Ε παιξαν τόν ρόλο τους μέ ένθουσιασμ όπού ύπερέβαινε τις κομμουνιστικές προσδοκίες.

Ή άξίω σις τω ν νά μήν έπιστρέψη ό Β ασιλεύςστήν Ε λλά δα προτού λυθή τό θέμα διά δημοψ ηφ ίσμ ατος προχω ρούσε πολύ περισσ ότερο άπό δ,τιύπαι-νίσετο ό Β ασιλεύς στήν δήλω σί του τής 4ης Ιουλίου. Κ ατόπιν τούτου ό Β ασιλεύς έζήτησε τήνσυμβουλή τόσον του Ροΰζβελτ οσον καί τοΰ Τσώ ρ-τσιλ, οί όποιοι εύρίσκοντο τότε στήν Δ ιάσκεψι τοΰΚ εμπέκ εις τόν Κ αναδά. Κ αί οί δύο άπήντησαν στόέρώ τημά του, ό Τσώ ρτσιλ στίς 26 Α ύγούστου, όΡοΰσβελτ στίς 7 Σεπτεμβρίου.

Κ αί οί δύο συνεφώ νησαν δτι ό Β ασιλεύς θάέπρεπε νά έπιστρέψη στήν Ε λλάδα άμέσω ς μόλις

θά άπηλευθερώ νετο ή χώ ρα άπό τά έχθρικά στρατεύματα καί έν συνεχεία νά ύποβάλη τό καθεστω τιό

ύπό τήν λαϊκή κ ρίσι σύμφω να μέ τό πνεΰμα τής δη-λώσεώ ς του. Ό Τ σώ ρτσιλ προσεφέρθη μάλιστα νάδώ ση έντολή στά μέλη τής Β ρεταννικής ’Α ποσ τολής, πού σ υνειργάζετο μέ τίς όμάδες τώ ν Ε λλήνω νάνταρτώ ν «νά άποφεύγουν κάθε ένθάρρυνσι τώ νστοιχείω ν αύτών στήν πρόταξι πολιτικώ ν αιτημάτω ν τήν έποχή αύτή σχετικά μέ τήν μελλοντική μορφή τής Κ υβερνήσεως». Ό ταξίαρχος Μ άγερς άντι-κατεστάθη άπό τόν συνταγματάρχη Κ . Γουντχάουζ

(Κ ρίς), ό όποιος είχε ύπηρετήσει ώ ς ύπαρχηγός του'άπό τόν Ν οέμβριο τοΰ 1942. 'Υ πάρχουν άρκετέςενδείξεις δτι ό Γιουντχάουζ άπέδιδε μεγαλύτερη άπότόν προκατοχό του προσοχή στίς μεταπολεμικέςπολιτικές έπιπτώ σεις, άλλά τό νά έπιρρίψ η κανείς στόν ταξιάρχο Μ άγερς τήν ευθύνη γιά τά σοβαράπολιτικά σφάλματα τής περιόδου έκείνης θά ήτοτουλάχιστον άδικο.

Ό Β ασιλεύς ένθαρρυνθείς άπό τήν ένθερμη ύπο-στήριξι τοΰ Τ σώ ρτσιλ καί τοΰ Ροΰζβελτ ήρνήθηνά ύποκύψ η στίς άξιώ σεις τώ ν Ε λλήνω ν πολιτικώ ν.

Ο ί έκπρόσ ω ποι τής άντιστάσεω ς έμειναν στό Κ άϊρο

μέχρι τά μέσα Σεπτεμβρίου. Τ ελικά έπέστρεψ αν στάβουνά άεροπορικώ ς, ούσιασ τικά μέ άδεια χέρια.

Ε Ξ Ο Ν Τ Ω Σ ΙΣ Α Ν Τ ΙΠ Α Λ Ω Ν

Π ριν άκόμη άπό τήν έπιστροφή τών έπροσώ πω ντής άντιστάσεω ς άπό τήν Α ίγυπτο, οί «άδιάλ-λακτοι», μεταξύ τώ ν κομμουνιστώ ν άρχηγώ ν είχανάρχίσει νά έκβιάζουν τήν κατάστασι ζητώντας πιό

άποφασ ιστική δρασι κατά τώ ν άντιπάλω ν όργανώ -σεων. ’Ελπίδες δτιή άπελευθέρω σις έπλησίαζε γοργάεύρίσκοντο καί πάλι στό ζενίθ. Σ τίς 8 Σεπτεμβρίου1943 ή ’Ιταλία είχε παραδοθή στούς συμμάχουςάνευ όρων'. Μ έ τήν ιταλική συθηκολόγησι μεγάλεςποσότητες δπλω ν στήν ήπειρω τική Ε λλά δα έπεσανστά χέρια τοΰ Ε Α Μ —ΕΛ Α Σ. 'Υ περέβαιναν κατά

πολύ δτι,δήποτε θά μποροΰσαν νά άναμένουν άπότούς Β ρεταννούς καί ύπό τίς εύνοϊκώ τερες άκόμησυνθήκες. "Ετσι οί Β ρεταννοί έχασαν τό σπουδαιότερο τους άτού.5

Στίς 29 Σεπτεμβρίου τό Κ άϊρο διέταξε τό κοινόΓενικό Στρατηγείο τώ ν άνταρτώ ν νά προετοιμασθήγιά έπιχειρήσεις έναντίον 6 σημ αντικώ ν άεροδρο-μίω ν στήν 'Ε λλάδα. Συσχετίζοντας τήν διαταγή αύτήμέ τήν φαινομενική ύποχώ ρησ ι τώ ν Γερμανώ ν πρόςτά βόρεια, πού ήταν στήν πραγματικότητα μιά περίτεχνη άνακατάταξις τώ ν δυνάμεών τω ν, τό Ε Α Μ —

ΕΛ Α Σ έβγαλε τό συμπέρασμα δτι αί δυνάμεις τώ ν

συμμάχων ήσαν έτοιμες νά έπιστρέψουν στήν 'Ε λλάδα μέ έπίκεφαλής τόν Β ασιλέα Γεώ ργιο.

Ά μέσω ς δόθηκε έλευθερία δράσεω ς γιά μιάάκόμη φορά στούς άδιαλλάκτους. Π ριν περάσουντρεις μήνες καν άπό τήν ύπογραφή τής συμφω νίαςτώ ν έθνικώ ν όμάδω ν ό ΕΛ Α Σ ξανάρχισε τήν έκ-στρατεία του γιά τήν έξουδετέρω σι δλω ν τώ ν άλλω νάντιστασιακώ ν όργανώ σεω ν καί γιά τήν ένίσχυσ ιτής θέσεώ ς τού στό «παζάρεμα», πού θά άρχιζε μέτήν άπελευθέρω σι. Κ ατά τήν διάρκεια τής έκστρατείας αύτής μερικές άπό τίς μικρότερες όργανώ σεις

άντιστάσεω ς ήναγκάσθησα ν ύπό τήν πίεσιτώ ν κομμουνιστώ ν ή νά διαλυθοΰν ή νά προσ χω ρήσουν στόνΕ Λ Α Σ ή νά φύγουν άπό τά βουνά καί νά ένω θοΰνμέ τά τάγματα άσφ αλείας, πού ώ ργανώ νοντο τότεστίς πιό μεγάλες πόλεις άπό τήν κατοχική κυβέρ-νησι τοΰ ’Ιω άννη Ράλλη. Π ολλοί "Ελληνες άξιω μα-τικοί, κάθε άλλο παρά γερμανόφιλοι, συνειργά-σθησαν μέ τά ύπό τήν αιγίδα τώ ν Γερμανώ ν τάγματα

τόν τελευταίο χρόνο τής κατοχής δταν ή ήττα τήςΓερμανίας εϊχε κιόλας διαφ ανή στόν ορίζοντα.

'Η φαινομενικά παράδοξη άντίφ ασ ις αύτή έχειτήν έξήγησί της. Ο ί περισσ ότεροι άπ’ αύτούς πούυπηρέτησαν στά τάγματα δέν άπέβλεπαν εις τό νάβοηθήσουν τούς Γερμανούς. Π ολεμούσαν έναντίοντοΰ κινδύνου τής κομμουνιστικής έπικρατήσεω ς.

Σ τίς 8 ’Ο κτω βρίου 1943, ό ΕΛ Α Σ προώ θησεαιφνιδιαστικά τό ορεινό του πυροβολικό στήν περιοχή τής Π ίνδου, καί έξαπέλυσε έπίθεσι κατά τοΰ

ΕΔΕΣ.6

5. Woodhouse, op cit. σελ. 163.6. Α ύ τό θ ι, σελ. 78.

Δ ύο μέρες άργότερα οί έχθροπραξίες έγενικεύθη-

σαν καθώ ς ό Ε Λ Α Σ άρχισε γενική έπίθεσι έναντίονδλω ν τώ ν άλλω ν όμάδω ν εκτός άπό τήν Ε Κ Κ Α .

Ή ύποστήριξις πού έδόθη στόν Β ασιλέα Γεώ ργιο άπό τή συμμ αχική ήγεσία κα ί τό ενδεχόμενοτής έπιστροφ ής του σ τήν Ε λλάδα μέ ισχυρές συμμαχικές δυνάμεις, έδω σε πρόσθετο κύρος στά επι

χειρήματα τώ ν «αδιαλλάκτω ν» υπέρ τής έξουδετε-ρώ σεω ς δλω ν τώ ν άντιπάλω ν όργανώ σεων. Μ ’ δλαταύτα οί έπιθέσεις έπρεπε νά δικαιολογηθούν. Ήκομμ ουνιστική ήγεσία κατέφυγε στό άπροκάλυπτοψ εύδος. Σ έ δημόσ ιες άνακοινώ σεις διατυπω μένεςσέ ιδιαίτερα έντονη γλώ σσα , τό Ε Α Μ —ΕΛ Α Σισχυρίσθη χω ρίς αιδώ δτι οί Β ρεταννοι εϊχαν διατάξει τήν έπίθεσι έναντίον τώ ν άλλω ν άντιστασια-κώ ν όργανώ σεω ν, έπειδή ήταν «ένοχες συνεργασίαςμέ τούς Γερμανούς». 'Υ πελόγιζαν δπι ή έπιχείρη σιςθά τελείω νε προτού κάν προλάβουν οί Ά γγλο ι νά

δημοσιεύσουν μία διάψ ευσι.Α ύτή τή φορά δμω ς οίκομμουνισταίγελάστηκαν.

Ο ί Γερμανοί δέν έφυγαν. ’Α φού επέτυχαν νά έξα-πατήσουν καί νά όδηγήσουν σέ πλήρη σύγχυσι τήνκατασ κοπεία καί τίς υπηρεσίες πληροφ οριώ ν δλω ντώ ν άνταρτικώ ν όργανώ σεω ν, άνεδιέταξαν τίς δυνάμεις τω ν καί έν συνεχεία έξαπέλυσαν έπίθεσι στάβουνά έναντίον καί τοΰ Ε Δ ΕΣ καί τοΰ ΕΛ Α Σ. Στίς

συγκρούσεις πού έπηκολούθησαν φαινόταν άμφί-βολο έάν θά μποροΰσε νά έπιζήση έστω καί μίαάπό τίς άνταρτικές όργανώ σεις.

Ο ί μικρότερες όμάδες, κυνηγημένες καί άπό τούςΓερμανούς καί άπό τόν Ε Λ Α Σ, έξαφανίστηκαν άπότά βουνά. Ά λλά οί μεγάλες όργανώ σεις δέν κατε-στράφησ αν. Μ ετά άπό μερικές άρχικές έπιτυχίεςοί Γερμανοί έπέστρεψ αν στίς πεδινές περιοχέςκαίοίάντάρτες τοΰ ΕΛ Α Σ, τοΰ ΕΔ ΕΣ καίτής ΕΚ Κ Αάνεσυνετάχθησαν καί έκαναν καί πάλι τήν έμφάνισί τους στίς περιοχές πού δέν κατείχε ό έχθρός.

Η ΣΥ Μ Φ Ω Ν ΙΑ Τ Η Σ Π Λ Α Κ Α Σ

Ο ί έπιθέσεις τοΰ EΛALΣ έναντίον τώ ν άλλω ν άνταρτικώ ν σω μάτω ν, καί ή προσπάθεια τοΰ ΕΑ Μνά προσάψ η τό επίθετο τοΰ «προδότη» σέ όποιονδέν έδέχετο νά υποταγή στόν έλεγχο του ώ δήγησανσέ ενα όδυνηρό ξύπνημα πολλούς άπό έκείνους πούείχαν προσ χω ρήσει στίς τάξεις του μέ γνήσιεςπα τριω τικές έπιδιώ ξεις. Έ λέγετο ώ ς τό παρελθόνδτι άν είχαν πάει στό Ε Α Μ πολύ περισσότερα πατριω τικά στοιχεία π ρ ο τ ο ΰ ή όργάνω σις περιέλθη

κάτω άπό τόν έλεγχο τοΰ Κ Κ Ε , πολλά άπό τά δεινάπού ύπέστη άργότερα ό τόπος θά άπεφεύγοντο. 'Ησκέψις ήταν έξ ύπαρχής λανθασμένη, γιατί δέν ύ-πήρξε ποτέ περίοδος τέτοια. Τ ό Ε Α Μ δπω ς γνω ρίζομε σήμερα ήταν δημιούργημα καί ελεγχόμενοόργανο τοΰ Κ Κ Ε άπό τήν πρώ τη στιγμή. Π ολλοίέντιμοι "Ε λληνες δέν θέλησαν νά παραδεχτούν τό

τε δτι τό Ε Α Μ θά έχρησιμοποιειτο άπό τό Κ Κ Εγιά τήν έπιβολή τής κομματικής του δικτατορίαςτήν στιγμή τής άπελευθερώ σεω ς. Κ αί έμεινανστίς τάξεις του γιά νά άνακαλύψ ουν πολύ άργά,στίς παραμονές τοΰ Δ εκεμβρίου 1944, δτι ήσ αν τε-λικώ ς άνίκανοι νά επηρεάσ ουν τίς έξελίξεις.

"Ο ταν γιά μία άκόμη φορά έγινε φανερό δτι ήάπελευθέρω σις τής χώ ρας θά άργοΰσε, οί κομμου-νισταί άντελήφ θησαν δτι είχαν καί πάλι έκδηλω θήπρόω ρα. Τ ό Ε Α Μ - Ε Λ Α Σ έξέφρασε τήν έπιθυμίαάποκαταστάσεω ς τής ειρήνης. Έ ν τώ μεταξύ δμω ς

οί περισσότερες δευτερεύουσες όργανώ σεις είχανπλέον έκμηδενισθή, ένώ ό ΕΔ ΕΣ είχε περιορισθήσ ’ ένα μικρό τμήμα τής Η πείρου.

Σ τίς 19 Δ εκεμβρίου 1943, ή ήγεσία τοΰ ΕΑ Μ — Ε Λ Α Σ έζήτησε άπό τήν Συμμαχική Ά ποσ τολή(μετά τήν άφ ιξι Α μερικα νώ ν τόν Σ επτέμβριο ότίτλος Β ρετανική Στρατιω τική Ά πο στολή είχεάντικατασταθή άπό τόν τίτλο Σ υμμαχική Στρατιω τική Ά ποστολή ) νά μεσολαβήσουν γιά τήν σύναψ ινέας συμφω νίας μέ τόν Ζ έρβα. Ε ίναι πάντω ς ένδια-φέρον δτι τόν ίδιο περίπου καιρό ή 10η ’Ο λομέ

λεια τοΰ Κ Κ Ε (’Ιανουάριος 1944) έπανελάμ βανε σέάποφ ασί της δτι «ή άμεση πολιτική έπιδίω ξη τοΰΚ όμματος είναι ή Έ θνική άπελευθέρω ση καί ήλαϊκή λύσι τώ ν έσω τερικώ ν προβλημ άτω ν σύμφω ναμέ τήν εμπνευσμένη γραμμ ή πού έβαλε τό Κ όμμαμας τό 1934 (στήν 6η Ό λομέλεια) κάτω άπό τήν

ήγεσία τού Ν . Ζ αχαριάδη .»8Ή Κ υβέρνησις Τ σουδεροΰ στήν Α ίγυπτο άπε-

φάσισε νά ύποβοηθήση τήν ύπόθεσι τής ειρήνηςκαί τής συμφ ιλιώ σεω ς στήν ηπειρω τική Ε λλάδα.Στίς 21 Δ εκεμβρίου ό Τ σουδερός άπηύθυνε ένα ραδιοφ ω νικό μήνυμα πρός τόν έλληνικό λαό. Τόπνεύμα τοΰ πρω θυπουργοΰ καί τό περιεχόμενο τοϋμηνύματος ήταν δτι όσ οι μέν σ υνειργάσθησαν μέτούς Γ ερμανούς θά έπρεπε νά άποβληθοΰν άπό τίςόργανώ σεις άντιστάσεω ς, καί δτι άν οί άντάρτεςδέν μποροΰσαν νά συνεργασθοΰν έν άρμονίςι θάήτο προτιμώ τερο νά διαλυθούν καί νά πανε στάσπίτια τους. Τό πρώ το σημ είο είχε σκοπό νά καλο-πιάση τό Ε Α Μ — ΕΛ Α Σ. Ή δεύτερη ύπόδειξις ήτοάπίστευτα άφ ελής διότι ή κυβέρνησ ις τοΰ Κ αΐρου

7. Δ έκ α Χ ρ ό νια ’Α γώ ν ες , σελ. 209. 8. Α υτό θι , σελ. 184.

δέν εϊχε τήν δύναμι νά έπιβάλη μιά τέτοια ύπό-δειξι.

Λ ίγο άργότερα ό Ζ έρβας έκανε μιά τελευταίαπροσπάθεια γιά νά άνακτήση τό έδαφος πού είχεχάσει τόν ’Ο κτώ βριο και τόν Ν οέμβριο. Τ ά κέρδητου ύπήρξαν άσήμαντα, άλλά ή έπιχείρησίς τουέδω σε στό ΕΑ Μ — ΕΛ Α Σ πρόσχημα γιά νά

έξαπολύσ η μιά νέα έπίθεσι. Τ ελικώ ς ή ανακω χή έπραγματοποιήθη στις 4 Φ εβρουάριου1944.

Μ όλις κατέπαυσαν οί έχθροπραξίες,ήρχισαν έπί-πονες και γεμάτες ελιγμούς διαπραγματεύσεις στήνΠ λάκα τής ’Η πείρου μέ τήν μεσολάβησι τής Συμμα χικής Στρατιω τικής ’Α ποσ τολής. Ο ί Β ρεταννοίένδιεφέροντο άμεσα γιά ένα ένιαϊο στρατό ανταρτών,ύπό τήν προϋπόθεσι δτι θά ήτο δυνατός ό άποτε-λεσματικός έλεγχός του. Γ ιά τούς κομμουνιστάςμία ειλικρινής συνένω σις δυνάμεων δέν παρου

σίαζε καί μεγάλο θέλγητρο. ’Εκείνο πού ήθελαν πραγματικά ήταν νά άπορροφ ήσουν τόνΕΔ ΕΣ καί τήν Ε Κ Κ Α μέσα στά πλαίσια τουΕ Λ Α Σ .

Μ όλις άντελήφθησαν οί κομμουνισταί οτι οίδύο κύριοι αντικειμενικοί σκοποί τω ν — ή μονο-πώ λησις τής άντιστάσεω ς καί ή διείσδυσις στήνέλληνική κυβέρνησι— δέν έπρόκειτο νά πραγματοποιηθούν στήν τράπεζα τής σ υνδιασκέψεως, οίδιαπραγματεύσεις σταμάτησαν. Π άντω ς ύπεγράφ ημιά συμφ ω νία ή όποία ίσοδυναμοΰσε ούσιασ τικάμέ παράτασι τής άνακω χής επ’ άόριστον. Α ύτή ήτοή συμφω νία τής Π λάκας, ή όποία ύπεγράφ η κατάτά τέλη Φ εβρουάριου στή Γέφυρα τής Π λάκας πούήνω νε τις δύο όχθες τοΰ ποταμοΰ ’Α χελώ ου καί χώ ριζε τήν περιοχή τοΰ Ε Δ ΕΣ άπό τήν περιοχή τοΰΕ Λ Α Σ .

Τό μόνο σημείο πού έφαίνετο νά έχη πρακτικήσημ ασία ήταν ή ύπόσχεσις τοΰ ΕΑ Μ -ΕΛ Α Σ νάδιευκολύνη τήν είσοδο τώ ν συμ μαχικώ ν στρατευμάτω ν στήν Ε λλάδα .

'Η ύπόσ χεσις αύτή έγινε άντικείμενο σφοδρώ νεπικρίσεω ν στό κομμουνιστικό αρχηγείο. ’Ε κείνοι

πού είχαν υπογράψ ει τήν συμφω νία προέβαλαν τήνδικαιολογία δτι ή ύπόσχεσις άποτελοϋσε απλώ ςάναγνώ ρισι τής πραγματικότητος, γιατί πώ ς θάμπορούσε ό ΕΛ Α Σ νά έμποδίση τήν άπόβασι τώ νΣυμμάχω ν. Δ έν έγνώ ριζαν βέβαια τότε γιατί οίΒ ρεττανοΐ ήθελαν τόσο πολύ νά έπιτύχουν άπό τόνΕΛ Α Σ μιά τέτοια δέσμευσι : Στήν Τεχεράνη οίΤ ρεις Μ εγάλοι είχαν ήδη αποφ ασίσει δτι δέν θάέγίνετο μεγάλη συμμαχική άπόβασ ις στά Β αλκάνιακαί δτι στήν Ε λλά δα, θά έστέλλετο μόνο μιά μικρήαντιπροσω πευτική δύναμις.

Η ΙΔΡΥ ΣΙΣ ΤΗ Σ Π ΕΕΑ

Τ όν Ιανουά ριο τοΰ 1944 ή 10η 'Ο λομέλεια τήςΚ .Ε . τοΰ Κ Κ Ε είχε άποφανθή δτι «ή αμείλικτηέξόντω σι δλω ν τώ ν πρακτόρω ν τοΰ έχθροΰ καί τής

ψ ευτοκυβέρνησης καί ή άπομόνω ση δλω ν αύτώ ν πούύπονομεύουν τήν έθνική ένότητα είναι άπαραίτητες

προϋποθέσεις γιά τήν πραγματοποίησ η τώ ν άντι-κειμενικώ ν πολιτικώ ν σκοπώ ν τοϋ κόμματός μας...».9"Ο σοι έχουν κάποια έξοικείω σι μέ τήν κομμουνιστική διάλεκτο κατά τήν διάρκεια τής κατοχής μποροΰν εύκολα νά απομονώ σουν τό πραγματικό νόηματώ ν λόγω ν αύτώ ν. "Ο λες οί όργανώ σεις άντιστά-σεως, δλα τά άτομα πού δέν ήθελαν νά δεχθοΰν τήνκομμουνιστική κηδεμονία καί νά ενσω ματωθούνστό ΕΑ Μ — ΕΛ Α Σ, «ύπενόμευαν τήν έθνική ένότητα» καί έπρεπε νά έκμηδενισθοΰν «χω ρίς έλεος».Α ύτή ήταν «άπαραίτητη προϋπόθεση».

Δ έν έχρειάζοντο εξαιρετικές ικανότητες φαντασ ίας καί πολιτική ς όξυνοίας γιά ν’ άντιληφθήκανείς δτι ή τελική έκβασις τής πάλης θά έξηρτατοάπό τό κατά πόσον θά κατώ ρθω νε τό ΕΑ Μ —ΕΛ Α Σνά παρουσιάση στίς συμμαχικές άρχές μέ τήν άπε-λευθέρω σι τής χώ ρας δύο δυνατότητες έπιλογής :ή νά συνεργασθοΰν μέ τόν ΕΑ Μ —ΕΛ Α Σ ώ ς τήνμόνη αποτελεσματική στρατιω τικοπολιτική δύναμιεις τήν 'Ε λλάδα ή νά συγκρουσθοΰν μαζίτου, πράγμαπού θά μπορούσε τότε νά παρουσιασθή πολύ εύκολα στήν έλάχιστα πληροφ ορημ ένη διεθνή κοινήγνώμη ώ ς έπίθεσις «τώ ν ιμπεριαλιστώ ν έναντίον τώ νγνησίω ν άντιπροσώ πω ν τοΰ έλληνικοϋ λαοϋ».

Τ ό δτι μιά τέτοια παρερμηνεία ήταν άπολύτω ςδυνατή, άπεδείχθη αργότερα μέ τήν στάσι πολλώ νκαλοπροαιρέτω ν αλλά κά κιστα πληροφ ορημμ ένω νπροσ ω πικοτήτω ν τής Δ ύσεω ς.

'Η πρ’ώ τη φροντίδα τής Κ ομμουνιστικής ήγεσίαςήταν νά εξάλειψ η τίς κακές έντυπώ σεις πού εϊχανάφήσει οί ενέργειες τοΰ Ε Α Μ -Ε Λ Α Σ κατά τούςσκοτεινούς μήνες τώ ν έμφυλίω ν συγκρούσεων.

Ή δεύτερη άπασχόλη σίς της ήταν νά έξουδε-τερώ ση κάθε άξιόλογο άνταγω νιστή πού θά απο

ρούσε νά τής δημιουργήση έμπόδια κατά τήν στιγμήτής άπελευθερώ σεω ς.

Τ ήν άνοιξι τοΰ 1944 ό κομμουνιστικός έλεγχοςέπί τοΰ ΕΑ Μ , ό όποιος εϊχε συγκαλυφθή τόσο προσεκτικά έπί δύο σχεδόν χρόνια, είχε γίνει πλέονγνω στός. Τό Κ Κ Ε έχρειάζετο ονόματα κύρους,άτομα προερχόμενα άπό τούς ήγετικούς κύκλους τοΰ

"Εθνους, έκπροσ ώ πους τώ ν διαφ όρω ν επαγγελμάτω ν καθώ ς καί τής νεώ τερης γενεάς τώ ν Δ ημοκρα-

9. Α ύ τ ό θ ι, σελ. 209.

τικώ ν πολιτικώ ν. Μ όνον έτσι θά μπορούσε νά άπο-

καταστήση τήν αίγλη τοϋ κόμματος πού είχε άμαυ-ρωθή.

Τ ήν ίδια περίπου έποχή άρκετά άτομα μέ Δ ημοκρατικούς προσανατολισμ ούς καί κοινω νική προβολή ήρχισα ν νά διαισθάνονται οτι τό Ε Α Μ —·Ε Λ Α Σ μέ τήν ηύξημένη δύναμί του δέν θά έπρεπε νά

άφεθή κάτω άπό τόν άποκλειστικό έλεγχο τώ ν κομμουνιστώ ν. Ό καθηγητής Ά λέξ. Σβώ λος αυθεντίαστό Σ υνταγματικό Δ ίκαιο καί έπιστήμω ν κύρους,ήτο ένας απ’ έκείνους πού πίστευαν οτι αν στίςήγετικές θέσεις τοΰ κινήματος ύπήρχα ν πατριώ τεςφιλελεύθεροι καί σοσ ιαλδημοκράτες, θά μποροΰσαννά άσ κήσουν μία ανασταλτική έπίδρασι καί νά άπο-τρέψ ουν τίς κομμουνιστικής έμπνεύσεω ς έπαναστα-τικές περιπέτειες. Τ ίς έλπίδες κα ί τούς φόβους του

συνεμερίζοντο άρκετά άλλα σημ αίνοντα πρόσω παμεταξύ τώ ν όποιω ν καί ό στρατηγός Μ άντακας,

ένας άπό τούς ήγέτες τής έξεγέρσεω ς τοΰ 1938έναντίον τής δικτατορίας Μ εταξά, ό Ά γγελος Ά γ-γελόπουλος, έπίσης καθηγητής Π ανεπιστημίου καίγνω στός πολιτικός, ό Δ ημ. Στρατής σοσιαλιστής,καί ό σ τρατηγός Ε υριπίδης Μ πακιρτζής, πού είχεάναλάβει ήγετικό ρόλο στήν Ε.Κ .Κ .Α .

Στίς έκκλήσεις γιά συνεργασία, πού άπηύθυνετό Κ Κ Ε καί τό Ε Α Μ 10 τόν Δ εκέμβριο τοΰ 1943,

οί δημοκρατικές αυτές προσ ω πικότητες άπήντησανότιθά έξαρτοΰσαν τήν συνεργασία τους άπό τόν σύντομο τερματισμό τών έπιθέσεων τοΰ Ε Λ Α Σ έναντίον τώ ν άλλω ν όργανώσεω ν άνταρτώ ν. "Ενας άλλος σιω πηρός δρος ήτο δτι μιά τέτοια συνεργασίαθά έπρεπε νά πραγματοποιηθή λίγο πριν άπό τήνάπελευθέρω σι τής χώ ρας.

Φ αίνεται δτικατά τήν άντίληψ ιτους, ή Συμφω νίατής Π λάκας έκάλυπτε τήν πρώ τη προϋπόθεσι,

καί ή προσδοκία μιας Συμμαχικής άποβάσεω ς κατάτήν άνοιξι ίκανοποιοΰσ ε τήν δεύτερη. Έ πί πλέονφαίνεται δτιέπίστευαν σοβαρά στήν ικανότητά τουςνά διασπάσουν τούς «μετριοπαθείς» κομμουνιστάςάπό τούς «σκληρούς» καί νά επιτύχουν τήν έξουδε-τέρω σι τώ ν «έξτρεμιστών». Ά λλά αύτή ή προσδο

κία έπέπρω το νά άποδειχθή ευσεβής πόθος. Π ροφ ανώς άγνοοΰσαν δτι ή 10η 'Ο λομέλεια τής Κ .Ε . τοΰΚ Κ Ε είχε δηλώ σει τόν ’Ιανουάριο τοΰ 1944 μέάρκετή παρρησία δτι «οί πολιτικές επιδιώ ξεις τοΰκόμματος έξακολουθοΰν νά άκολουθοΰν τήν ίδιαμακρόπνοη πολιτική γραμμή πού εϊχε καθορίσειάπότό 1935 τό κόμμα κάτω άπό τήν καθοδήγησι τοΰ Ν .Ζ αχαριάδη».11

10. Γ . Π απανδρέου, Ή Ά π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ ις τ ή ςΕ λ λ ά δ ο ς (Ά θήναι, Ε λληνική Ε κδοτική Ε ταιρία, 1945,σελ. 12-23.

11. Δ έ κ α Χ ρ ό ν ι α ’ Α γ ώ ν ε ς , σελ. 184.

Στίς 26 Μ αρτίου 1944 μία έκπομπή άπό τά ελληνικά βουνά άνεκοίνω σε δτι εϊχε ίδρυθή Π ολιτικήΕ πιτροπή Έ θνικής Ά πελευθέρω σης (Π Ε Ε Α ) μέπροσω ρινό Π ρόεδρο τόν στρατηγό Μ πακιρτζή, μέχριτής άφίξεω ς τοΰ Σβώ λου άπό τήν Α θήνα .

Τό Κ Κ Ε εϊχε γιά μιά άκόμη φορά κατορθώ σεινά σχηματίση μία όργάνω σι - προκάλυμμα, καί μά

λιστα κάτι περισσ ότερο. Α ντιγράφ οντας προφανώ ςτήν προσω ρινή Κ υβέρνησι τοΰ Τίτο, τό Κ Κ Ε εϊχεδημιουργήσειδικό του κυβερνητικό σχήμα τό όποιοθά άμφ ισβητοΰσε τό κΰρος τής έλλη νικής Κ υβερνήσεω ς τοΰ Κ αΐρου.

Δ εδομένου δτι μιά ά νάλογη ένέργεια ήταν στενάσυνδεδεμένη μέ τόν πιθανό χρόνο άπελευθερώ σεω ςτής Ε λλά δος, ή άπόφασις τοΰ Κ Κ Ε νά έπισπεύση τήνΐδρυσι τής Π Ε Ε Α , καθώ ς καί άλλες έξελίξεις τώ νόποιω ν ή έξιστόρη σις άκολουθεΐ, φαίνεται δτι εϊχεέπηρεασθή άπό μιά έμπιστευτική διαταγή τοΰ Α ρ

χηγείου Στρατηγικώ ν Ε πιχειρή σεω ν πρός τήν Συμμαχική Ά ποσ τολή στά Ε λλη νικά βουνά. Ή διαταγήέκείνη τής όποίας τό περιεχόμενο έγινε γνω στόστήν κομ μουνιστική ήγεσία περί τά μέσα Φ εβρουάριου, άφινε νά έννοηθή δτιή άπελευθέρω σις τής Ε λ λάδος θά έπρεπε νά άναμένεται πριν άπό τόν Μ άϊοκαί δτι μόνο μιά μικρή συμμαχική δύναμις συνο-δευομένη άπό τίς Ε λληνικές δυνάμεις Μ έσης Α να τολής θά άπεβιβάζετο στή χώ ρα. Ή έμπιστευτικήέκείνη διαταγή δέν ήταν ή μοναδική ένδειξις. ΌΕ ρυθρός Στρατός έπλησίαζε ήδη τά σύνορα τής

Ρουμανίας. Μ έ τήν άνοιξι, ή Σ οβιετική προέλασιςθά έπεταχύνετο. “Ή δη τά Γέρμανογενή καθεστώ τατής Β αλκανικής έκλονίζοντο. Ό Π άβελιτς είς τήνΚ ροατία καί ό Ν έντιτς είς τήν Σ ερβία εϊχαν υπο

βάλει τίς παραιτήσεις τω ν άλλά εϊχαν ύποχρεω θήάπό τίς Γερμανικές άρχές Κ ατοχής νά παραμείνουνστή θέσι τους. Είς τήν Β ουλγαρία, οί άρχηγοί τήςάντιπολιτεύσεω ς Γκεόργκιεφ καί Μ παγκριάνω φ εϊ-χαν σ τείλει έπιστολή στόν Π ρω θυπουργό ζητώ νταςτου νά άλλάξη πορεία ένόσφ ύπήρχεν άκόμη κα ιρός. Ό λο ι οί οιω νοί έδειχναν δτι πράγματι ή άπε-λευθέρω σις τής Ε λλάδος θά έπρεπε νά άναμένεταικατά τόν Α πρ ίλιο. Ή κομμουνιστική ήγεσία άπε-φάσ ισε νά προκαταλάβη τίς έξελίξεις καί έκινήθητόν Μ άρτιο. 'Η ΐδρυσις τής Π Ε Ε Α ήταν τό πρώ τοβήμα.

Η Α Ν Τ Α ΡΣΙΑ Σ ΤΗ Μ Ε ΣΗ Α Ν Α Τ Ο Λ Η

Ο ί στρατηγικοί εγκέφαλοι τώ ν κομμουνιστώ νεϊχαν κάθε λόγο νά συγχαίρουν έαυτούς. Π ολιτικώ ςεϊχαν δημ ιουργήσει ένα κυβερνητικό όργανο ένι-σχυμένο άπό τήν παρουσ ία πολλώ ν Δ ημοκρατικώ ν

προσω πικοτήτω ν ύπό τήν προεδρία του καθηγητοϋΣβώ λου. "Α ν καί οί κομμουνισταιάπετέλουν σαφώ ςμειοψ ηφ ία στήν Π Ε ΕΑ , τό κυβερνητικό αύτό σχήμα ήταν γι’ αύτούς άνεκτίμητο όργανο, ιδιαιτέρω ςάποτελεσματικό εις τό εξωτερικό, όπου ή έλλειψ ιςένημερώ σεω ς ώ δηγοϋσε σέ εσφ αλμένες κρίσεις καίέντυπώ σεις. Σ τρατιω τικώ ς είχαν τώ ρα ύπό τόν ελεγ-

χό τους τό μεγαλύτερομέρος τής ελληνικής υπαίθρου.Ό ΕΔ ΕΣ δέν ήταν πλέον έπικίνδυνος άντίπαλος.Στριμω γμένος σέ μιά μικρή περιοχή τής ’Η πείρου,μακρυά άπό κάθε σημαντική πόλι και γραμμή άνε-φοδιασμοϋ και επικοινω νίας, ήταν ούσ ιασ τικά απομονω μένος. Ή Ε Κ Κ Α διατηρούσε άκόμα τόν έλεγχότης σέ μιά περιοχή τής Ρούμελης κοντά στό δημόσιοδρόμο ’Α θηνώ ν - Θ εσσαλονίκης άλλά δέν θά ήτοδύσκολο νά σαρω θή στήν κατάλληλη στιγμή. ΌΕ Λ Α Σ δέν εϊχε μεγάλη έπιρροή στήν Κ ρήτη καίστήν Δυτική Θ ράκη .Ά λλά καί οίδύο περιοχές αύτέςλόγφ θέσεως καί άποστάσεω ς εϊχον πολύ μέτριαπρακτική σημασία γιά τήν δυναμική άναμ έτρησιπούέπλησίαζε. Στίς μεγάλες πόλεις τά τάγματα άσφα-λείας πού θά ήτο δυνατόν νά άποτελέσουν ένα σοβαρό έμπόδιο κατά τήν κρίσιμη μεταβατική στιγμή,έπασχαν άπό τό ήθικόν άγος τώ ν σχέσεώ ν τουςμέ τίς άρχές κατοχής.

Κ ατά τήν γνώμη τώ ν κομμουνιστώ ν έπιτελικώ ν ήμόνη σοβαρή άντίδρασις θά προήρχετο άπό τούςΒ ρεταννούς καί άπό τίς έλληνικές ένοπλες δυνάμειςστή Μ έση Α νατολή.

Ο ί δυνάμεις αύτές απέκτησ αν συγκριτικώ ς άκόμημεγαλύτερη σημασία δταν έπληροφ ορήθησαν, τόνΦ εβρουάριο, οί κομμουνισται δτι μόνο μιά μικρήσυμμαχική δύναμις θά ήρχετο στήν Ε λλάδα .12Ό Ζ αχαριάδης άναφ ερόμενος άργότερα τό 1945 κατάτό 7ο Συνέδριο του κόμματος στίς Έ λληνικές δυνάμεις Μ έσης Α νατολής, ύπεστήριξε δτι ή όργάνω σιτους «ήταν πλατειά λαϊκή, καθαρά δημοκρατική στήνπολιτική καίμαζική στήν ύφή». Ε ννοούσ ε κατ’ ού-ούσίαν δτι τό Ε Α Μ εϊχε αρκετή έπιρροή στίς δυνάμεις αύτές καί θά μποροΰσαν νά θεω ρηθοΰν ώςμάλλον φιλικές πρός τό Ε Α Μ /Ε Λ Α Σ. Τ ίς ίδιες περί

που άπόψ εις εϊχαν έκφράσει στό κομμ ουνιστικόστρατηγείο μερικά ήγετικά στελέχη. Τ ελικώ ς δμω ςέπεκράτησε ή άποψ ις δτι θά ήταν προτιμότερο νάμήν υπάρχουν οί δυνάμεις αύτές, νά μή έπιστρέψημαζί τους ή Έ λλη νική κυβέρνησις τοΰ Τσουδε-ροΰ. J

Ή έλληνική κυβέρνησις τοΰ Τσουδεροΰ ήτοή διεθνώ ς άνεγνω ρισμένη κυβέρνησις καίαν ή ύπο-

12. Myers, op . ci t . , σελ. 259. Έ πίση ς Woodhouse, op .ci t . , σελ. 185. Έ πίσης συνέντευξις συγγραφέως μέ Ό ρέστη·

στήριξις τοΰ Τ σώ ρτσιλ καί τοΰ Ρ οΰσ βελτ πρός τόν

Β ασιλέα Γεώ ργιο, τό προηγούμενο φθινόπω ρο, άπο-τελοΰσε γενικώ τερη ένδειξι τώ ν αισθημ άτω ν τώ νΣυμμάχω ν, τότε μόνον οί άθεραπεύτω ς αισιόδοξοι θάμποροΰσαν νά έλπίζουν δτιθά συνέβαινε δ,τιδήποτεάλλος έκτός άπό τήν θριαμβετική έπιστροφ ή τοΰ Βα-σιλέω ς καί τής Κ υβερνήσεω ς του μέ τίς εύλογίες

τώ ν συμμάχων. 'Η άποψ ις πού εϊχε έπικρατήσει τόνπροηγούμενο χρόνο έπεκράτησ ε γιά μία άκόμη φορά.Γιά τό Κ Κ Ε θά ήτο άσφαλέστερο νά μή ύπάρχουνκαθόλου έλληνικές δυνάμεις τής Μ έσης Α να τολής.

Στίς 9 Μ αρτίου ό ταξίαρχος Φ . Μ πώ μοντ - Ν έσ-βιττ, στρατιω τικός σύνδεσμ ος τώ ν έλληνικώ ν δυνάμεω ν μέτό Συμμαχικό Σ τρατηγείο, πληροφ οροΰσετό Έ λληνικό Γ ενικό Ε πιτελείο δτιεϊχε παρατηρηθήηύξημένη δραστηριότης άτόμω ν τά όποια εϊχανάναμιχθή στήν άνταρσία τοΰ προηγουμένου έτους.Έ πί τοΰ θέματος αύτοΰ εϊχαν ληφ θή άναφ ορές στόΓενικό Στρατηγείο τής Μ έσης Α νατολή ς.Ό Β ρεταν-νός σύνδεσμος προειδοποίησε τίς έλληνικές άρχέςδτιμία ένδεχομένη έπανάληψ ις τώ ν γεγονότω ν εκείνων θά εϊχε καταστρεπτικά άποτελέσματα. Ό Έ λ-λην ύπουργός τώ ν Στρατιω τικώ ν Β. Κ αραπαναγιώ -της άπήντησεν δτι δλοι αύτοί οί φόβοι ήταν αστήρικτοι καί δτι ή πειθαρχία ήτο άξησφ αλισμ ένη στίςέλληνικές μονάδες τής Μ έσης Α νατολή ς.13 Μ ετάλίγες μέρες, ή Π ρώ τη Τ αξιαρχία μετεκινήθη άπό τάπερίχω ρα τοΰ Τ έλ Ά βίβ πρός τό Μ πούρκ Έ λΆ ρεμ , λίγα μίλια νοτίω ς τής Α λεξάνδρειάς γιά νά

άνεφοδιασθή μέ οπλισμό καί έφόδια έν δψ ειτής έπι-κε’μένης άναχω ρήσεώ ς της γιά τό ιταλικό θέατροέπιχειρήσεω ν. Δ έν ήτο δύσκολο νά πρόβλεψ η κανείς τί θά έπακολουθοΰσε Ά πό τήν ’Ιταλία ή ταξιαρχία κατά πασαν πιθανότητα θά άπεβιβάζετο σ τήν "Η πειρο, στήν περιοχή πού εύρίσκετο ύπό τόν έλεγχοτοΰ Ζέρβα καί άπ’ έκεΐ θά έκινήτο πρός τήν Α θήνακαί Θ εσσαλονίκη.

Ο ί κομμουνισται άπεφάσισαν νά δράσουν άμέσω ς. Τ ό πρω ΐ τής 31ης Μ αρτίου 1944 όμάς άξιω μα-τικώ ν, ή όποία έκπροσω ποΰσε δπω ς είπαν μία«Ε πιτροπή Ε θνική ς Έ νότητος Ε λληνικώ ν Ε νό πλω ν Δυνάμεω ν Μ .Α .», έπεσκέφθη τόν πρω θυπουργόκαί τοΰ ένεχείρισε υπόμνημ α μέ τό όποιον έζητεΐτοό σχηματισμ ός νέας κυβερνήσεω ς μέ βάσι τήν πολιτική επιτροπή άπελευθερώ σεω ς (Π Ε Ε Α ).14

Ό Τ σουδερός άντί νά τούς συλλάβη άμέσω ς ώ ςύποκινητάς άνταρσίας έν καιρώ πολέμου, άπεδέχθητό Υ πόμνημ ά τους καί τό συνεζήτησε μέ άλλα μέλητοΰ 'Υ πουργικοΰ Σ υμβουλίου. Σ χεδόν άμέσω ς καί μέ

13. Τ σουδερός, ο p. c i t . σελ. 125- 127.14. Α ύτόθι, σελς 132.

τόν προφ ανή σκοπό νά άσκηθή πίεσις έπί τής Κ υβερνήσεω ς έξεδηλώ θησαν κρούσμ ατα άνταρσίας σέάρκετές στρατιω τικές μονάδες δπου έπιτροπές στρατιω τικώ ν άνελάμβαναν τήν διοίκησι. Ο ί στασ ιασ ταίδιεδήλω ναν τήν άφοσίω σί τω ν πρός τήν Π Ε Ε Ακαίήρνοϋντο νά υπακούσουν στίς διαταγές τώ ν άνω-τέρω ν τω ν. Σύντομα ή άνταρσία έπεξετάθη στήν

Π ρώ τη Τ αξιαρχία καί στίς έλληνικές ναυτικές μονάδες,πού ήσα ν ήγκυροβολημένες στό λιμά νιτής ’Α λεξάνδρειάς. Ή Δ εύτερη Τ αξιαρχία διαδήλω σε έπίση ς τήν άφοσ ίω σί της πρός τήν Π Ε Ε Α . Σ τίς 2’Α πριλίου ό Σοφ οκλής Β ενιζέλος ύπουργός τότε τήςΕ μπορική ς Ν αυτιλίας στήν Κ υβέρνησι Τ σουδεροϋ,έξέφρασ ε τήν άποψ ι δτι έπεβάλλετο πολιτική συν-εννοήσεω ς μέ «τά Β ουνά». Συνήλθε βιασ τικά τόΥ πουργικό Συμβούλιο στήν οικία τοϋ Ν αυάρχουΒ ούλγαρη κα ί στό Συμβούλιο ό Β ενιζέλος ύπέδειξεστόν Τ σουδερό νά παραιτηθή καί, μέ τήν ύποστήριξι

άρκετώ ν μελώ ν τοΰ υπουργικού Συμβουλίου, έπρό-τεινε νά άναλάβη ό ίδιος τήν πρω θυπουργία είςάντικατάστασιν τοΰ Τ σουδεροϋ, Τ ήν έπομένην όΤ σουδερός υπέβαλε πράγματι τήν πα ραίτησί τουστόν Β ασιλέα ό όποιος εύρίσκετο στό Λ ονδίνο καίμάλιστα υπέδειξε στόν Ά νακτα δτι θά έπρεπε νάδώ ση τήν έντολή τοΰ σχημα τισμ οΰ τής νέας Κ υβερνήσεω ς στόν Σοφοκλή Β ενιζέλο. Τ αυτοχρόνω ς έγέ-νετο γνω στόν δτι ή Π Ε Ε Α καί ή Ε πιτροπ ή ’Ε θνικήςΆ πελευθερώ σεω ς τοϋ Τίτο είχαν συμφ ω νήσει ν’άνταλλάξουν έκπροσώ πους.

Στίς 6 ’Α πριλίου έπιτροπή άξιω ματικώ ν τοΰναυτικοΰ έπεσκέφθη τό ύπουργεΐον ’Ε ξω τερικώ ν καίέδήλω σε στούς ύπουργούς, οί όποιοι είχαν συγκεν-τρω θή έκεΤ, δτι «τά δημοκρατικά στοιχεία» τώ νένοπλω ν δυνάμεων δέν έδέχοντο νά παραμείνη όΒ ενιζέλος ώ ς Π ρω θυπουργός, άντιθέτω ς άπαιτοϋσανκυβέρνησιν συνασπισμοΰ μέ βάσιν τό Ε Α Μ καί τήνΠ Ε Ε Α . ’Ενώ συζητοΰσαν οί υπουργοί τις νέες αύτέςάξιώ σεις έλήφ θη άναφορά δτι τό πλήρω μα ένός πολεμικού είχε συλλάβει τούς άξιω ματικούς του καίτούς είχε πετάξει στή θάλασσα. Ό λόκληρο τό οικοδόμημα τής έλληνικής Κ υβερνήσεω ς Μ . ’Α νατολής, πού άπέμενε τό μόνο σοβαρό έμπόδιο στά κομμουνιστικά σχέδια στήν Ε λλάδα , κατέρρεε ραγδαίαμέσα σέ μιά ά λληλουχία σφ αλμάτω ν, πού διέπρατ-ταν φιλοπάτριδες κατά τά άλλα "Ε λληνες.

Π αρά τις πιέσεις ό Β ενιζέλος ώ ρκίσθη πρω θυπουργός στίς 13 ’Α πριλίου άπό τόν Β ασ ιλέα, όόποιος είχε έλθει άεροπορικώ ς άπό τό Λ ονδίνο στίς10 τοϋ μηνός. Ά λλά καί ή όρκω μοσία τοΰ Β ενι-ζέλου δέν ώ δήγησε στόν τερματισμ ό τής άνταρσίας.Στό Ν αυτικό, τήν Α εροπορία, τήν Δεύτερη Τ αξιαρχία, καί τήν Π ρώ τη, Τ αξιαρχία, ή όποία έπρόκειτο

νά άναχω ρήση γιά τό 'Ιταλικό μέτω πο στίς 12 Α πριλίου, ό έλεγχος έξακολουθοΰσε, νά εύρίσκεται στάχέρια τώ ν έπαναστατώ ν.

Ο ίΒ ρεταννοίύπό τήν πίεσι τώ ν γεγονότω ν αύτώ νκατέληξαν στό συμπέρασμα δτι δέν ύπήρχε παράμόνον ένας τρόπος γιά νά τελειώ ση ή κρίσις. Ν άδημιουργηθή κυβέρνησις «έθνικής ένότητος» δπου

θά έπερναν μέρος καί τά «βουνά». Ά λλ ά σ τίς14 ’Α πριλίου λέγεται δτι ό Σιάντος έστειλε τό έξήςμήνυμα στόν Κ . Δ εσποτόπουλο:

«14.4.1944. Ε πείγον. Α γαπητέ Κ ώ στα, Συζητήσαμε πολλές φορές γιά τόν Ψ αρρό καί δέν μπορώνά καταλάβω γιατί ζήτας διαταγή γιά νά έξουδε-τερώ σης τήν όργάνω σή του. Ά ν δέ δεχτή τούςδρους μας τότε πρέπει νά ξεκαθαρίσω με τήν κα-τάσ τασ ιμέ τά δπλα καί σύντομα, χω ρίς άναβολές...

(υπογραφή) Γέρος».«Γ έρος» ήταν τό συνθηματικό ψ ευδώ νυμο τοΰ Γ.

Σιάντου. Λ έγεται δτι τό έγγραφ ο αύτό βρέθηκε σέκομ μουνιστικά άρχεΐα κα τά τά Δ εκεμβριανά. Ήκομμουνιστική ήγεσία άργότερα ύπεστήριξε δτιτό έγγραφο δέν ήταν αυθεντικό. Ά λλ ά όποιαδήποτεκαί δν είναι ή άποδεικτική άξία τοΰ έγγράφου, τάίδια τά γεγονότα ά ποτελοΰν επαρκή μαρτυρία.Τ ήν

νύχτα τής 16ης πρός τήν 17ην Α πριλίου ή δύναμ ιςτοϋ Ψ αρροΰ ύπέστη πρά γματι έπίθεσι τής 5ης ταξιαρχίας τοϋ Ε Λ Α Σ. Μ προστά στήν ύπεροχή τώ νδυνάμεω ν τοΰ Ε Λ Λ Α Σ, διεσκορπίσθη . Ό ίδιος όΨ αρρός συνελήφ θη α ίχμάλω τος,. Έ νώ μετεφέρετο

στό άρχηγεΐο τοΰ Ε Λ Α Σ ό Ψ αρρός συνηντήθημέ τόν ταγμα τάρχη Ε ύθύμιο Ζ ούλα, γνω στόκομμουνιστή, μέ τόν όποιο είχε παλιές προ σω πικές διαφ ορές. Β λέποντας τόν Ψ αρρό, όταγματάρχης Ζ ούλας έφερε έπίτάπητος τήν παλαιάτους έχθρα καί άρχισε νά τόν άπειλή, νά τόν έξευ-τελίζη καί νά έξαγριώ νεται δλο καί περισσ ότερομέ τά ίδια του τά λόγια. "Ο ταν ό Ψ αρρός γαλήνιοςτοΰ πα ρετήρησ ε δτιτώ ρα είχε τήν εύκαιρία νά ξεκαθαρίση τούς παλιούς λογαριασ μούς, ό Ζ ούλας τρά .βηξε τό πιστόλι του καί έξετέλεσε τόν Ψ αρρό.Ή κτηνώ δης αύτή δολοφ ονία δέν είχε ίσω ς έπισήμω ςπρογραμματισθή άπό τό Κ Κ Ε . Ά λλά μετά άπόαύτό δέν ήταν πιά δυνατή ή πραγματοποίησ η τήςσυνδιασκέψεως στά Κ ούτσα ινα, δπου έπρόκειτο νάκαθορισθοΰν τά δρια μεταξύ τώ ν περιοχώ ν πού ήλεγ-χε ό ΕΔΕ Σ , ό ΕΛ Α Σ , καί ή ΕΚ Κ Α .

Στήν Α ίγυπτο οί προσπάθειες τοϋ Β ενιζέλου νάκαταστείλη τήν άνταρσία, δέν άπέδω σαν καί τελικάοί βρεταννικές άρχές άναγκάστηκαν νά έπέμβουν καίνά άφ οπλίσουν τούς στασιασ τές. Στήν Π ρώ τη Τ αξιαρχία δμω ς οί έπικεφαλή ς τής άνταρσίας πρόλαβαν καί κατέστρεψ αν όλόκλη ρο τόν καινούργιο

οπλισμό πού είχε δοθή στήν ταξιαρχία, έν δψει

τής άναχω ρήσεώ ς της γιά τό μέτω πο.15Ή στάσις στό Ν αυτικό κατεστάλη τελικά άπό

έλληνικές μονάδες ύπό τήν διοίκη σι τοϋ ναυάρχουΒ ούλγαρη. Ή δεύτερη Τ αξιαρχία άφ ω πλίσθη επίσης καί διελύθη χω ρίς δυσκολία.

Έ ξεφ ράσ θη ή γνώ μη άπό ένημερωμένους κύ

κλους πού έλαβαν μέρος στά γεγονότα, δτι οί Β ρε-ταννοί, άν δέν ύπεκίνησαν, τουλάχιστον είδαν μέκρυφή ίκανοποίησι τήν άχρήστευσι αύτή τώ νέλληνικώ ν δυνάμεω ν Μ .Α . διότι τούς άνησυχοΰσεσοβαρά ή διείσδυσ ις τώ ν κομμουνιστών στις δυνά-νάμεις αύτές.

Κ αίό Ζ αχαριάδης άργότερα ήθέλησε νά έπιρρίψ ητήν εύθύνη γιά τήν άνταρσία στούς Β ρεταννούς,λέγοντας τό 1945 δτι «ξένες δυνάμεις έπαιξανάποφ ασ ιστικό ρόλο σ τό ξέσπασμα τής άνταρσ ίας

στή μέθοδο και στό χρονικό της σημεΤο.»16 "Ο πω ς

καί άν έχη τό πραγμα στίς 23 ’Α πριλίου 1944 οίέλληνικές ένοπλες δυνάμεις τής Μ έσης ’Α νατολήςάνήκαν στό παρελθόν. Τ ό Ε Α Μ —ΕΛ Α Σ είχε μείνει σχεδόν χω ρίς άντιπάλους —άλλ’ δχι έντελώ ς !

Ό ενθουσιασμός τώ ν κομμουνιστώ ν ήγετώ ν άπε-δείχθη πρόω ρος. 'Ο λόκληρο τό κομμουνιστικό

στρατηγικό σ χέδιο εϊχε θεμελιω θή μέ βάσι τήν πε-ποίθησι δτι ή χώ ρα θά άπελευθερώ νετο περί τάτέλη ’Α πριλίου ή τό πολύ - πολύ τις άρχές Μ αΐου.Π ρός μεγάλην άπογοήτευσιν τώ ν κομμουνιστώ ν ήέκκένω σις τής Ε λλάδος δέν έπραγματοποιήθημέχρι τόν ’Ο κτώ βριο.

15. Θ .Ι. Τσακαλώτος, 40 Χ ρ ό νια Σ τρ α τιώ τη ςτή ς Ε λ λ ά δ ο ς (Ά θήναι, Ά κρόπολις, 1960), Τομ. I,σελ. 422 καί 432.

16. Ρ ιζο σ π ά σ τ η ς, 3 ’Ο κτω βρίου 1945.

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Ν Δ Ε Κ Α Τ Ο Ν Τ Ε Τ Α Ρ Τ Ο Ν

Ή Α Ν Α ΙΜ Α Κ ΤΟ Σ Α Π Ε Λ Ε Υ Θ Ε ΡΩ ΣΙΣ,,

Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΝΟΥ

'Η ανταρσία είχε καταλυτική έπίδρασι πάνω στήσκέψ ι έκείνω ν πού κατηύθυναν τίς ύποθέσεις τουέλληνικοϋ λαοϋ, είτε στό φώ ς τής δημοσ ιότητος,είτε στά παρασκήνια. "Ο λοι τώ ρα έβλεπαν ότιέχρειάζετο ένα καινούργιο ξεκίνημα χω ρίς πα ραισθήσεις καιαύταπάτες. Τ όν Σοφ οκλή Β ενιζέλο άντι-

κατέστησε στήν πρω θυπουργία ένας παλα ίμα χοςφιλελεύθερος πολιτικός, ό Γ εώ ργιος Π απανδρέου.Ό νέος πρω θυπουργός άντιμετώ πιζε ένα τεράστιοπρόβλημα. Στήν Μ έση ’Α νατολή, οί έλληνικέςστρατιω τικές δυνάμεις εϊχαν ουσ ιαστικά διαλυθή.

Στήν Ε λλά δα τό Ε Α Μ — Ε Λ Α Σ εϊχε σχεδόν μείνειή μόνη άξιόλογη στρατιω τική δύναμις. Ύ πήρχε συνεπώ ς ό κίνδυνος νά αύτοανακηρυχθή ή Π Ε Ε Α ώ ςή μόνη νόμιμη κυβέρνησις τής Ε λλά δος και νάάρνηθή τό δικαίω μα, επιστροφ ής στήν Ε λλάδα τοϋΒ ασιλέω ς καί τής έξορίστου κυβερνήσεω ς. Έ άνσυνέβαινε αύτό, μία έπέμβα σις ύπέρ τής έξορίστου κυβερνήσεω ς θά κατεδικάζετο διεθνώ ς ώς μίαάκόμη «ιμπεριαλιστική ένέργεια» τώ ν Β ρεταννώ ν.

Ό καιρός πού άπέμενε μέχρι τήν άπελευθέρω σιθά έπρεπε νά χρη σιμοποιηθή γιά τήν δημ ιουργίατώ ν προϋποθέσεω ν έκείνω ν πού θά έπέτρεπαν τήν

άπρόσκοπη έπιστροφ ή τής νομίμου κυβερνήσεω ςστήν Ε λλά δα. Ή ύπόδειξις πού είχε γίνει άρχικάάπό τούς Β ρεταννούς καί τόν Τ σουδερό κατά τήνδιάρκεια τής άνταρσ ίας επανήλθε στό παρασκήνιο,καί έτσι, άντιπρόσω ποι τώ ν πολιτικώ ν κομμάτω ν,

τώ ν όργανώ σεων άντιστάσεω ς, και τής Π Ε Ε Α προσ-εκλήθησ αν σ τήν Α ίγυπτο.

Στήν συνδιάσκεψι πού ά ρχισε στόν Λ ίβανο στίς17 Μ αΐου 1944, ύπό τήν προεδρία τοΰ Γ. Π απα νδρέου,έλαβαν μέρος 25 άτομα ώ ς έκπρόσω ποι17 πολιτικώ ν κομμάτω ν και όργανώ σεω ν τής άντιστάσεω ς.

'Η Π Ε Ε Α άντιπροσω πεύετο άπό τόν ’Α λέξανδρο Σβώ λο, τόν Ά γγελο Ά γγελόπουλο, καί τόνΝ ικόλαο Ά σκούτση. Τ ό Ε Α Μ άπό τόν Μ ιλτιάδηΠ ορφυρογένη καί τόν Δ ημήτρη Στρατή. Ό ΕΛ Α Σάπό τόν Στρατηγό Σ. Σ αράφη. Τ ό Κ Κ Ε άπό τόν

Π έτρο Ροΰσσο. Ά πό τούς είκοσι- πέντε άντιπρο-σώ πους, μόνο δύο, ό Π ορφ υρογένης καί ό Ροΰσ-σος, ήσ αν μέλη τοΰ Κ Κ Ε . Ό Σβώ λος έπίστευε τόνέαυτό του ώ ς μεσολαβητή μεταξύ «δεξιάς» καί «άρι-στερας» καί ένόμιζε δτι θά μπορούσε νά γίνη όάρχιτέκτω ν τής έθνικής ένότητος. Ή προσδοκίατου αϋτη ήταν στήν πραγματικότητα ένας τελείω ς

άνεδαφ ικός εύσεβής πόθος, έφ’ οσον τό Κ Κ Ε εϊχεώ ς άντικειμενικό του σκοπό τήν δυναμική κατάληψ ιτής έξουσίας. "Ο πω ς άλλω στε άπεκάλυψ ε άργότεραό Β ασ ίλης Μ παρτζώ τας, ύπεύθυνος τότε γιά τις δυνάμεις τοϋ Ε Λ Α Σ στήν περιοχή πρω τευούσης,«τό Π ρώ το Σώ μα Στρατοϋ τοΰ Ε Λ Α Σ εϊχε έπεξεργα-στή σχέδιο έπιχειρήσεω ν γιά τήν κατάληψ ι τήςέξουσίας τό φθινόπω ρο τοΰ 1943 και πάλι τήν ά-νοιξιτοϋ 1944».1 Κ αί στίς δύο περιπτώ σεις τά σχέδιαδέν έτέθησαν σ έ έφαρμογή, έπειδή άπλούσ τατα οί

Γερμανοί δέν άπεχώ ρησαν άπό τήν Ε λλάδα τήνστιγμή πού ύπελόγιζε τό Κ Κ Ε .

Ά κόμ η κα ί πριν άπό τήν άναχώ ρησι τώ ν έκπρο-σώπων τής Π ΕΕΑ , ΕΑ Μ —ΕΛ Α Σ καί Κ Κ Ε γιά τήνΜ έση Α νατολή, μερικά μέλη τής κομμουνιστικήςήγεσίας εϊχαν ά ρχίσει νά έχουν έπιφυλάξεις γιά τήνσκοπιμότητα τής συμμετοχής τω ν στό Συνέδριο.Π οιο ήταν, έλεγαν, τό νόημα τής συμμετοχής, σ’ένα συνέδριο πού άν μή τι άλλο θά έβαζε περιορισμούς στήν έλευθερία κινήσεω ς τοϋ κόμμ ατοςκαί θά χάριζε λίγη ζω ή άκόμη στούς «χρεω κοπη μέ

νους» αύτούς πολιτικούς. Τ ήν φορά αύτή δμω ς οίκομμουνισται εϊχαν πιαστή στό ίδιο τους τό δίχτυ.Ή έπιβίω σις τής Π Ε Ε Α έξηρτάτο άπό τά δείγματαμετριοπάθειας καί έθνικοΰ φρονήματος πού θάέδεχνε τό Κ Κ Ε .

Α ύτοί πού εϊχαν έκφ ράσ ει άμφιβολίες γιά τήνσκοπιμότητα τής συμμετοχής στό σ υνέδριο δένεϊχαν άδικο. Στό πρόσ ω πο τοϋ Γ. Π απανδρέου, ή

κομμουνιστική ήγεσία συνήντησ ε ένα πανέξυπνο

1. Μ παρτζώ τας, Π ο λ ιτ ι κ ή Σ τ ε λ ε χ ώ ν , σ ελ. 49.

πολιτικό καί διπλω μάτη. Ό Κ ώ στας Κ αραγιώ ργης,

ήγετικό στέλεχος τοϋ Κ Κ Ε έκείνην τήν έποχή,έγραψ ε άργότερα (18 Μ αρτίου 1948) στόν Ζ αχαριάδη οτι ό Λ ίβανος «ήταν ένα τρομαχτικό λάθοςταχτικής, μιά άπό τις πιο άνόητες ενέργειες στήν

ιστορία τοϋ κόμματος.» Κ αί προσέθετε : «'Α ν οί

Μιλτιάδηα Πορφυρογένης

άντιπρόσ ω ποί μας εϊχαν φύγει άπό τό Λ ίβανο, τί

ποτα δέ θ’ άλλαζε στό χειρότερο. Α ντίθετα δέ θάπέφταμε τόσο άνόητα στό σακκούλι τοΰ Π απαν-δρέου.»

'Η συμφω νία πού έμεινε στήν ιστορία γνω στή ώ ςτό «Σ υμβόλαιον τοΰ Λ ιβάνου», ύπεγράφη στίς 20Μ αΐου 1944 άπό όλους τούς άντιπροσ ώ πους μηδέ

τώ ν κομμουνιστώ ν έξαιρουμένων. Τ ά σπουδαιότερασημ εία πού διελάμβανε, ήτο πρώ τον ή άναδιοργά-νω σις τώ ν έλληνικώ ν ένοπλω ν δυνάμεων στή Μ έση’Α νατολή, δεύτερο ή ένοποίησ ις δλω ν τώ ν δυνάμεω ντώ ν άνταρτώ ν ύπό τήν διοίκη σι τής έλληνικής κυ

βερνήσεω ς Ε θνική ς Έ νώ σεω ς, τρίτον ή δημ ιουργία συνθηκώ ν έλευθερίας καί τάξεω ς, μετά τήν άπε-λευθέρω σι, ούτω ς ώ στε ό έλληνικός λαός νά δυνηθή«νά άποφ ασ ίση κυριάρχω ς διά τό πολίτευμα καί διάτό κοινω νικόν καθεστώ ς καί διά τήν κυβέρνησιν

τής άρεσκείας του», τέταρτον, ό άμεσος τερματισμόςτής τρομοκρατίας καί πέμπτον ή άποστολή φαρμά

κων στήν Ελλάδα.Τό κομ μουνιστικό ά ρχηγεΐο στά ελληνικά βουνά

έδέχθη τήν εΐδησι περί τής έπελθούσης συμφω νίας

μέ άνάμικτα συναισθήματα.

Μ ερικοί ύπεστήριξαν ότι ή συμφω νία άνοιγε

τόν δρόμο γιά τήν διείσδυσ ι τώ ν κομμουνιστώ νμέσα εις τούς κόλπους τής έλληνική ς κυβερνήσεω ςτής Μ έσης ’Α νατολής. Ε ίς τήν προτεινομένη Κ υ-

βέρνησι ’Ε θνικής Έ νότητος, έλεγαν, τό Κ Κ Ε θάεϊχε τούς πραγματικούς μοχλούς δυνάμεως έφ’ όσον«οί άντιδραστικοί κύκλοι» δέν είχαν πιά δικές τους

ένοπλες δυνάμεις, ένώ τό Κ Κ Ε είχε τόν πανίσχυροΕ Λ Α Σ στά βουνά τής Ε λλάδος. "Α λλοι, πάντω ςκαί μεταξύ τους ήσαν μερικά άπό τά σημαντικώ -τερα στελέχη τής κομμουνιστικής ήγεσίας, έπέμενανδτι μέ τήν άποδοχή τώ ν προτάσεω ν τοΰ Π απανδρέου,τό Κ Κ Ε είχε δεχθή νά κάνη περιττές παραχω ρήσ ειςστούς «άντιδραστικούς». Κ αί πάλι ό Β ρεταννικόςπαράγω ν βρισκόταν πίσω άπό τούς ένδοιασ μούς τω ν.

"Ο πω ς έλεγαν τότε τά κομμουνιστικά έκεΐνα στελέχη,

τά «άντιδραστικά» μέλη τής κυβερνήσ εω ς δέν θάήσαν καί τόσον άνίσχυρα δσο έφαντάζοντο τά άλλαμέλη τής ήγεσίας. Ό στρατηγός Κ ω ν/νος Β εντή-

ρης είχε άναλάβει κα τ’ έντολήν τοΰ Π απανδρέουώ ς ’Α ρχηγός τοΰ Έ λλη νικοϋ Γ ενικοΰ Ε πιτελείουστό Κ άϊρο, καί είχε άρχίσειή δη τήν άνασ υγκρότησιτώ ν ενόπλω ν δυνάμεω ν άπό τά υπολείμματα τώ ν δύοΤ αξιαρχιώ ν. Κ αί έπί πλέον ό Π απανδρέου θά μπορούσε πάντοτε νά ύπολογίζη στή Β ρεταννικήΑ ύτοκρατορία. Δ έν άργησαν νά φανοΰν οί πρώ τες

συγκεκαλυμμένες ένδείξεις δτι οί απεσταλμένοιτής Π Ε Ε Α προφανώ ς πιεζόμενοι άπό «τά βουνά»δέν είχαν πρόθεσινά άποδεχθοϋν τά πέντε ύπουργεϊα

πού είχαν κρατηθή γιά τήν όμάδα τω ν στή νέα κυ-

βέρνησιτής Ε θνική ς Έ νώ σεω ς,ή όποία έσχηματίσθηστίς 24 Μ αΐου 1944 ύπό τήν προεδρίαν τοΰ Γ εω ργίουΠ απανδρέου. Σέ έπιστολή τοΰ Π απανδρέου ύπό ήμ εΓρομηνίαν 4 ’Ιουνίου άπήντησαν ό Σβώ λος, ό Π ορφυρογένης καί ό Ροΰσσος, έξ όνόματος τής Π Ε Ε Α ,τοΰ Ε Α Μ καί τοΰ Κ Κ Ε άντιστοίχω ς, δτι «οί συνεννοήσεις πού ήσ αν οπω σδήποτε άπαραίτητες μέ

τά «βουνά» δέν κατέληξαν άκόμη στό άποτέλεσμαπού δλοι έπιθυμοΰμε» καί δτι ήσαν ύποχρεω -

3. Τσακαλώ τος, ο p. c i t., σελ. 483-50 1.

μένοι νά Α ναμένουν «εύελπιστοϋντες»4. Τελικά Öστρατηγός Σαράφης καί λίγες μέρες άργότερα όΠ ορφυρογένη ς, Α πεφάσισαν νά έπιστρέψ ουν στήνΕ λλάδα, μέ πρόθεσι νά έπιταχύνουν τις «Α παραίτητες συνεννοήσεις». Ό ταν έφθασαν «στά βουνά»,διεπίστωσαν δτιένα πνεϋμα σκυθρω πής Α διαλλαξίαςείχε καί πάλι έπικρατήσει στό άρχηγεΐο τοϋ ΕΛ Α Σ.

Η A JT Λ Ο Σ Ο Β ΙΕ ΤΙΚ Η ΣΥ Μ Φ Ω Ν ΙΑ Π Α Τ ΑΒ Α Λ Κ Α Ν ΙΑ

Ο ί Β ρεταννοΙ έγνώ ριζαν πολύ καλά δτι δέν θάμποροΰσαν νά δώ σουν παρά περιορισμένη ένοπληύποστήριξι στήν «νόμιμη έλληνική κυβέρνησι»έάν οί κομμουνισταί άπεφάσιζαν νά Α γνοήσουν τήνσυμφω νίαν τοϋ Λ ιβάνου. Έ ν δψ ει τώ ν δεδομένω ναύτώ ν έστράφησαν πρός Α λλη κατεύθυνσι και έπε-

ζήτησαν μιά συνεννόησι μέ τήν Σοβιετική Κ υβέρ-νησι. Στις 30 Μ αΐου 1944 6 Λ όρδος Χ άλιφαξ, πρεσβευτής τής ’Α γγλίας τότε στήν Ο ύάσιγκτω ν έπέ-δοσε στόν ύπουργό τώ ν Έ ξοτερικώ ν Κ όρντελλΧ ώ λλ μήνυμα, στό όποιο έτίθετο τό έρώ τημα έάν ήή ’Α μερικανική Κ υβέρνησις θά είχε άντίρρησιστήν σύναψ ι συμφονίας μεταξύ τής Σοβιετικής Κ υ-βερνήσεος και τοϋ ‘Η νωμένου Β ασιλείου δυνάμειτής όποίας οίΡώ σοιθά Α νελάμβαναν τήν διαχείρισητώ ν ύποθέσεον τής Ρουμανίας καί οί Β ρεταννοιτώ ν ύποθέσεον τής Ε λλάδος κατά τήν μεταβατική

περίοδο άμεσος μετά τήν Α πελευθέροσι. Λ ίγες ήμέρες ένορίτερα ή Σ οβιετική Κ υβέρνησι, είχε δεχθήκατ’ Α ρχήν μιά τέτοια συμφ ω νία ύπό τήν προϋπό-θεσιν δτιδέν θά ύπήρχαν Α ντιρρήσεις έκ μέρους τώνΉ νομένον Π ολιτειώ ν.

Ό Κ όρντελλ Χ ώ λλ, ό όποιος «Α ντετίθετο Α πο-λύτος πρός τήν ίδέα τής διαιρέσεος τής Ευρώ πηςή τμημάτον τής Ε ύρώ πης σέ σφ αίρες έπιρροής»5Α πέρριψε τήν βρεταννική πρότασι. Έ ν τέλει κατόπιν τής Α νταλλαγής σειράς προσω πικώ ν μηνυμάτονμεταξύ Τ σώ ρτσιλ καί Ροϋσβελτ, ό ’Α μερικανόςΠ ρόεδρος παρέκαμψ ε τό Σταίητ Ν τεπάρτμεντκαί έδωσε προσω πικώ ς ό ίδιος τήν έγκρισί του διάτήν έφαρμογή τής σοβιετικής συμφω νίας «δοκιμα-στικώ ς έπί Ενα τρίμηνον». Έ ν τφ μεταξύ αί άγγλο-σοβιετικαί συνενοήσεις είχαν έπεκταθή καί είχανπεριλάβει τήν Β ουλγαρία στήν ύπό τόν σοβιετικόέλεγχο περιοχή, ένώ ή Γιουγκοσλαυβία έτίθετούπό τήν κοινή έπιρροή Ά γγλω ν καί Ρώσων.®

4. Π απανδρέου, ο p. c i t., σελ. 73.5. Cordell Hull, Memoirs (New York, Macmillan, 1948)

σελ. 1452.6. Ε πίσης, Κούσουλα T he P r i c e o f Fr .e ed om,

σελ. 108-109.

Α ύτή ή προκαταρτική συνεννόησις μέ τούς Σο*βιετικούς δέν είχε Α μεσον Α ντίκτυπο έπί τής πολιτικής τώ ν Ε λλήνω ν κομμουνιστώ ν, οΐ όποιοιμάλισταδέν είχαν οΰτε κδν ίδέα δτι ή λατρευτή τους «σοσιαλιστική πατρίδα» τούς είχε κατ' ούσίαν έγκατα-λείψει. Π αρά τήν συμφω νία τοϋ Λ ιβάνου πού είχανύπογράψειοί ϊδιοι οί Α ντιπρόσωποί τω ν, οί Έ λλη

νες κομμουνισταί έξακολούθησαν να παρακω λύουντήν συμπλήρωσί τής Κ υβερνήσεω ς Έ θνικής Έ νώ σεως, Α ρνούμενοισυνεχώ ς νά δεχθοΰν τά ύπουργεΐαπού τούς προσεφέροντο.

Στίς 6 ’Ιουλίου 1944 ό Π απανδρέου έπληροφ ό-ρησε τό Υ πουργικό Συμβούλιο δτιεϊχε λάβει δύοτηλεγραφήματα, τό ένα όπογεγραμμένο Α πό τόνΣαράφη καί τόν Π ορφυρογένη - τόν στρατιω τικόκαι τόν πολιτικό έκπρόσω πο τοϋ Ε Α Μ —ΕΛ Α Σκαί τό άλλο άπό τήν Π ΕΕΑ . Τ ά τηλεγραφήματαπεριείχαν νέες άξιώ σεις. Έ ζητοϋσαν «νά διατηρηθή

άμετάβλητη ή σημερινή όργάνω σιτοϋ ΕΛ Α Σ ώ ς τήνΑ πελευθέρωση», νά διορισθή ώ ς Ά νώ τατος’Α ρχηγόςδλω ν τώ ν άνταρτικώ ν σω μάτω ν ένας Α νώτερος Α ξιωματικός τοϋ ΕΛ Α Σ, καί, νά δοθοϋν στήν Π ΕΕ Ατά Ύ πουργεΐα ’Εσω τερικώ ν, Δ ικαιοσύνης, Π αιδείας,Γεω ργίας, ’Εργασίας Κ οινω νικής Π ρονοίας, καί τόΎ φυπουργεΐον Στρατιω τικώ ν, καί τέλος νά σταλήΑ μέσως κλιμάκιο ύπουργώ ν τής Κ υβερνήσεω ς ’Εθνικής Έ νότητος στήν Ελλάδα. Ή φύσις τώ ν ζητουμένων ύπουργείω ν ήταν τέτοια ώ στε νά περιλαμβά-νω νται κατ’ άνάγκην στό κλιμάκιο πού θά έστέλ-

λετο στήν «Ε λεύθερη Ελλάδα».7Μ έ τόν τρόπο αύτόκατά τήν στιγμή .τής άπελευθερώσεω ς θά εύρίσκετοήδη στήν Ε λλά δα κυβέρνησις μέ συμμαχικούςτίτλους άλλά ύπό τόν έλεγχο τώ ν κομμουνιστώ ν.Ό Π απανδρέου διέκρινε Α μέσως τό τέχνασμα καίΑ πέρριψε τίς καινούργιες αύτές Α ξιώσεις.

Ό Π απανδρέου στήν άρνησί του έτυχε τής πλήρους ύποστηρίξεω ς τών Βρεταννώ ν. Στίς 27 ’Ιουλίουκαίστίς 2 Α ύγούστου 1944 ό ΤΗ ντεν καίό Τ σώ ρτσιλ,Α ντιστοίχως, έπέκριναν δριμύτατα τό Ε Α Μ τό όποιονκατ’ αύτούς «έβαρύνετο μέ τήν εύθύνην διά τήν μή

έπίτευξιν ένότητος είς τήν έλληνικήν πολιτικήνσκηνήν κατά τήν ύπερτάτην αύτήν στιγμήν τοϋ κοι-νοϋ άγώνος»8. Ά λλά καί αύτή Α κόμη ή Α νοικτή καταγγελία ΘΑ είχε ίσω ς Α γνοηθή Α πό τούς κομμουνι-στάς έάν έν τφ μεταξύ δέν είχαν φθάσει στό Κ Κ Εοί σοβιετικές όδηγίες.

"Ω ς τότε τό Κ Κ Ε διατηρηροϋσε έπαφή μέ τήνΜ όσχα μέσφ τοϋ Α ρχηγείου τοϋ Τίτο, στήν Γ ιουγ-

7. Α ύ τό θ ι, σελ. 112-113.8. B r i t i s h S pe ec he s o f t he D a y (New York,

British Information Services) Σεπτέμβριος 1944, Τομ. Π ,

Ά ρ. 9, σελ. 14.

είχε διορισθή 6 ύποστράτηγος Ρ. Μ . Σ κόμπι.Ό Κ . Κ αραγιώ ργης δέν είχε καίτόσο δδικο δταν

άργότερα άπεκάλεσε τήν συμφω νία τής Κ αζέρταςτόν «στρατιω τικό Λ ίβανο» τοϋ Κ Κ Ε .12 Ή κομμουνιστική ήγεσία Εκανε πράγματι έκεΐτό δεύτερο μεγάλο βήμα πρός τήν κατεύθυνσι τής «συνεργασίας».Μ ολονότι γιά τό «σφάλμα» αύτό έκατηγορήθη

κυρίω ς ό Γιάννης Ζεϋγος13 ό όποϊος έξεπροσώ πησετό Κ Κ Ε στήν Κ αζέρτα, ή άλήθεια είναιδτιένήργησεσύμφω να μέ τίς έντολές τής Μ όσχας πρός τόΚ Κ Ε .

Π αρ’ δλα τά Συμβόλαια καίτίς Συμφω νίες, ό Π α-πανδρέοο άντελαμβάνετο πολύ καλά δτι μόνον ήπαρουσία ίκανώ ν συμμαχικώ ν δυνάμεων στήν Ε λλάδα θά μποροϋσε ν’ άποτελέση άποτελεσματικόφραγμό σέ μιά κομμουνιστική άπόπειρα άρπαγήςτής έξουσίας κατά τήν κρίσιμη στιγμή τής άπελευ-θερώ σεως. Στίς 8 ’Ο κτωβρίου 1944 συνηντήθη μέ τόν

Τσώ ρτσιλ καί τόν Ή ντεν, οί όποιοι είχαν σταματήσει στήν ’Ιταλία καθ’ όδόν πρός τήν Μ όσχα. Στήνσυνομιλία πού είχε μέ τούς δύο Β ρεταννούς, ό Π απανδρέου έτόνισεν δτι μόνον ή παρουσία βρεταννικώ νδυνάμεω ν στήν Ε λλάδα καί ή δσο τό δυνατόν συν-τομω τέρα συγκρότησις έθνικοϋ έλληνικοϋ στρατοΰέπίτή βάσει γενικής στρατολογίας, θά έδινε τήν δυνατότητα στήν Κ υβέρνησι νά άνθέξη στήν κομμουνιστική πίεσι. Ο ί δύο Β ρεταννοίήγέται έχοντας ύπ'δψ ειτω ν τήν προαναφερθεΐσα συνεννόησιμέ τήν Σοβιετική Έ νω σι, ή όποία έπρόκειτο νά έπισφραγισθή

σέ λίγες μέρες στήν Μ όσχα, έδωσαν στόν Π απανδρέου τήν διαβεβαίω σι δτι τό δλον θέμα έπρόκειτονά τακτοποιηθή είς τό άμεσο μέλλον. Κ αιπραγματικάμερικές μέρες άργότερα, κατά τήν διάρκεια τής παραμονής τώ ν Β ρεταννών έπισήμω ν στή Μ όσχα, ήάρχική συνεννόησις τοϋ προηγουμένου Μ αΐου, έπεξε-τάθη καί άπεκρυσταλλώ θη σέ μία μορφή Α συνήθιστα συνοπτική καίσαφή. Ό Τ σώ ρτσιλ δπω ς είπε όίδιος έγραψε σ’ ένα κομμάτι χαρτί, τό ποσοστόνέπιρροής πού θά ήσκει στίς διάφ ορες χώ ρες τής πε-ριοχής Β αλκανίω ν - Δ ουνάβεω ς, ή κάθε μία άπό τίς

δύο δυνάμεις (Μ . Β ρεταννία καί ΕΣΣΔ). Ό Στάλινέρριξε μιά ματιά στό χαρτί καί έγραψ ε έπάνω ένασημάδιδτιέγκρίνει. Σύμφω να μέ τήν συμφω νία αύτήή Σοβιετική ΊΕνωσις θά ήσ κει τά 75 % τοϋ συμμα-χικοϋ έλέγχου έπί τής Βουλγαρίας, Ο ύγγαρίας καίΡουμανίας. Ή ’Α γγλία θά είχε 100% τής εύθύνηςστήν Ε λλάδα, ένώ οί δύο δυνάμεις θά έμοιράζον-το έξ ϊσου τήν έπιρροή έπί τής Γιουγκοσλα

βίας.

12. Σημείω μα πρός Ζαχαριάδην, 18 Μ αρτίου 1948.13. Ό Ζεϋγος έδολοφονήθη άπό δνα μέλος τοϋ Κ Κ Ε

στή Θ εσσαλονίκη, τό 1947.

Τόν καιρό τής ύπογραφ ής τής άγγλοσοβιετικήςσυμφ ω νίας, ό ’Ερυθρός Στρατός είχε κιόλας έγκατα-στήσει άποτελεσματικό έλεγχο στίς περιοχές πούάνελάμβανε ύπ’ εύθύνη της ή Σοβιετική Έ νω -σις.

Ή άγγλοσοβιετική συμφ ω νία έσήμαινε δτι τάφιλόδοξα σχέδια τοϋ Κ Κ Ε γιά τήν κατάληψ ι τής

έξουσίας, θά έτίθεντο στό περιθώ ριο, τουλάχιστονπροσω ρινώ ς. Στά μεταπολεμικά χρόνια οί "Ε λληνεςκομμουνισταί ούτε κδν άνέφεραν ποτέ αύτή τή συμφω νία, διότι αύτό θά άποτελοϋσε μιά άνοιχτή κατηγορία δτι ή «σοσιαλιστική πατρίδα» των τούςπούλησε χάριν τώ ν ίδίω ν της γενικω τέρω ν συμφερόντων τής έποχής έκείνης. ’Α ντ’ αύτοϋ, λοιπόν,έπέρριψ αν τήν εύθύνη στόν Σιάντο και στήν τότεήγεσία τοϋ κόμματος.

Ο ί κομμουνισταί συνέβαλαν παρά τήν θέλησίτους, και άντίθετα πρός τούς σκοπούς τω ν, στήν

«άναίμακτη άπελευθέρω ση».’Ιδού τίέλεγε τόν ’Ο κτώ βριο τοϋ 1950 στήν Τ ρί

τη Συνδιάσκεψη τοϋ Κ Κ Ε ό Βασίλης Μ παρτζώ τας :«Στίς 12 τοϋ Ό χτώ βρη 1944 θά μπορούσαμε νά

είχαμε καταλάβει εύκολα τήν έξουσία μέ τίς δυνάμεις τοϋ Π ρώ του Σώ ματος τοϋ ΕΛ Α Σ (δηλαδήμέ τούς 20.000 Έ λασϊτες τής ’Α θήνας καίτοΰ Π ει-ραια). Δέν καταλάβαμε τήν έξουσία γιατί δέν είχαμε σω στή γραμμή, γιατί δλοι μας, ταλαντευτήκαμε, μαζίκι’ έγώ .. . Έ τσι, άν κι’ είχαμε άποφα-σίσειτήν ένοπλη έξέγερσι στίς άρχές τοϋ Σεπτέμ

βρη 1944, άντί νά πδμε μπροστά, άντί νά όργα-νώσουμε τήν πάλη γιά τήν έξουσία, άντίς νά καταλάβουμε τήν έξουσία, συνθηκολογήσαμε καιτηρήσαμε τήν τάξη !»14Ό μολογουμένω ς ή καλύτερη εύκαιρία, πού εί

χαν ποτέ γιά τήν κατάληψ ι τής έξουσίας, ήταν περί τά μέσα ’Ο κτωβρίου 1944, δταν γιά μερικές κρίσιμες ήμέρες οί μέν Γερμανοί έφευγαν άπό τήνΕ λλάδα, οί δέ άγγλικές μονάδες πού είχαν κάνειτήν έμφάνισί τω ν στούς δρόμους τώ ν ’Α θηνών, ήσανάσήμαντες καί καθαρά συμβολικές. Έ πί δύο όλό-

κληρα χρόνια είχαν προσχεδιάσει κάθε τους κίνησ ιμέ ένα καί μοναδικό άπώ τερο σκοπό: νά έκμεταλ-λευθοϋν αύτήν τήν «στιγμιαία άδυναμία» πού είχανπροβλέψ ει δτι θά έπαρουσιάζετο κατά τήν στιγμήτής άπελευθερώ σεως καί «νά καταλάβουν τήν έξουσία». Κ ι’ δμω ς δταν ήρθε ή κρίσιμη στιγμή «έτή-ρησαν τήν τάξη» καί ύπεδέχθησαν «τά γενναίατέκνα τής φιλελευθέρας καί συμμάχου Μ εγάληςΒ ρεταννίας»1δ. Μ όνον ή άγγλοσοβιετική συμφω -

14. Μ παρτζώ τας, op . ci t . , σελ. 49.15. Ά πόφ ασις Π ολίτικο© Γραφείου τής Κ Ε τοϋ Κ Κ Ε ,

17 ’Ο κτωβρίου 1944.

νία μπορεί νά έξηγήσ η αύτή τήν ριζική μετα-

βολή.

Σ τις 18 ’Ο κτω βρίου 1944 έφθασε θριαμ βευτικάστήν ’Α θήνα ή έλληνική κυβέρνησις ’Ε θνικής Έ νώ σεω ς. Ε κα τοντάδες χιλιάδω ν λαοϋ δλω ν τώ ν κοινω νικώ ν στρω μάτω ν, είχαν συγκεντρω θή στούςπαραλιακούς δρόμους, είχαν κατακλύσ ει τις στέ

γες και τά πεζοδρόμια, είχαν καταλάβει δλα τάση μεία άπ’ δπου θά μποροΰσ αν νά δοϋν και νά έπευ-φημ ήσουν τήν Κ υβέρνησι τής Έ θνικής Έ νώ σεω ς.Ό έφιάλτης τής Κ ατοχής είχε τελειώ σει. Κ αί τό

Ό Γεώ ργιος Παπανδρέου, ώς Πρωθυπουργός της Κυ βερνήσεως Έθνικής Έ νώσεω ς τόν Οκτώβριο τοϋ 1944

σπουδαιότερο, ή άπειλή τής κομμουνιστικής έξε-γέρσεως ή όποία έπί έβδομάδες έσκίαζε τήν προσ δοκία τής έλευθερίας έφαίνετο δτι είχεν άποτραπήόριστικά. Σ ύμφω να μέ τό γενικό πνεϋμα, τό Π .Γ .τής Κ εντρικής ’Ε πιτροπής συνεχάρη έπίσημα τόνΜ παρτζώ τα γιά τήν έπιτυχία του νά τη ρήση «ύπο-δειγματική τάξη στήν ’Α θήνα».16 Τ όν έπαινο αύτόό Μ παρτζώ τας έχαρα κτήρισε άργότερα ώς «τήχειρότερη μομφή».

16. Δ έκ α χ ρ ό ν ια ’Α γώ νες , σελ. 230.

Η ((Α Π ΡΟ Σ Δ Ο Κ Η Τ Η Κ Α Ι Α Ν Ε Ξ Η Γ Η Τ Η

Μ Ε ΤΑ Σ ΤΡΟ Φ Η »

Φ αίνεται δτι έλάχιστοικομμουνισταί είχαν πλη-ροφορηθή τό γεγονός τής άγγλοσοβιετικής συνεν-νοήσεω ς. Ό Ό ρέστης, ό καπετάνιος τής Δ ευτέραςΜ εραρχίας τοΰ Ε Λ Α Σ, πού εϊχε τήν κυρία εύθύνη

γιά τις στρατιω τικές έπιχειρήσεις στήν ’Α θήνακατά τήν διάρκεια τής Δ εκεμβριανής έπαναστάσεως, μοΰ είπε δτι έπληροφ ορήθη γιά πρώ τη φ οράτήν ϋπαρξι μιας τέτοιας συμφ ω νίας δταν διάβασετήν έλληνική έκδοσι τοϋ βιβλίου μου: «Τό Τ ίμημα τής Έ λευθερίας», στά 1955 !

Ό Σιάντος θά έπρεπε νά είναι ένας άπό τούςπολύ λίγους, άν δχι ό μόνος, πού' ήξεραν γιά τήνσυμφω νία. Ό Ζ αχαριάδης άρκετά χρόνια άργότερα γράφ ει σάν νά μήν είχε γίνει ποτέ ή ά γγλοσο-βιετική συνεννόησις ή σάν νά μήν τήν είχε ό ίδιος

μάθει ποτέ.«Ή στρατηγική τής ήγεσίας τοϋ Κ Κ Ε τήν πε

ρίοδο έκείνη, ήταν ή στρατηγική τοΰ Σιάντου, δηλαδή ή στρατηγική τής συνθηκολόγηση ς στούςΕ γγλέζους, ή σ τρατηγική πού δέν έξυπηρέτησεκαι δέν έφερε γρηγορώ τερα τήν νίκη τής λαϊκήςέπανάστασης στήν Ε λλά δα, ή στρατηγική πούβράδυνε και τελικά σύντριψ ε τήν έπανάστασί, ή

στρατηγική πού βοήθησ ε τά σχέδια τώ ν Ε γγλέζω ν, τήν άποκατάσταση τής άποικοφ εουδαρχικήςέξουσίας, τήν έπιστροφ ή τοΰ καθεστώ τος τήςξένης έξάρτησ ης».17 Ή δη δταν έγραφ ε τις γραμ

μές αύτές ό Ζαχαριάδης είχε άποκηρύξει τόνΣ ιάντο ώ ς «χαφιέ» καί «ξένο πράκτορα». Στήνπραγματικότητα ό Σιάντος είχε άπλώ ς έφαρμόσει

τήν στρατηγική πού είχε διατάξει τό Κ ρεμλίνο.Ό Ζ αχαριάδη ς θά έπρεπε νά είχε άπευθύνει τό

κα τηγορητήριό του μ άλλον πρός τόν Σ τάλιν γιάτό δ τι:

«Σ τίς έξαιρετικά εύνοϊκές συνθήκες τοΰ Δ ευτέρου Π αγκόσμιου Π ολέμου, ή ήγεσία τοΰ Κ Κ Εξέφυγε άπό τή γραμμή πού είχε βάλει ή 6η 'Ο λομέλεια (1934), μολονότι το Κ όμμα είχε συγκεν

τρώ σει κάτω άπό τή σημαία τής Π άλης ένάντιαστόν Κ αταχτητή τή μεγάλη πλειοψ ηφ ία τοΰ λαοΰ.

Έ νώ πολεμούσαμ ε τόν Χ ιτλεροφ ασίστα καταχτητή,έπρεπε νά είμαστε προετοιμα σμ ένοι νά κατευθύνουμε τά καίρια χτυπήμα τα ένάντια στούς Ε γγλέζους πού παρίσταναν τούς «σω τήρες» τής Ε λ λάδας. Τ αυτόχρονα θάπρεπε νάχαμε προετοιμάσ ειπολιτικά , στρατιω τικά καί όργανω τικά τίς έπα-ναστατικές, λαϊκές δυνάμεις γιά τήν άναπόφ ευ-

17. Ζ αχαριάδης, Π ρ ο β λ ή μ α τ α Κ α θ ο δ ή γ η σ ιςσελ. 80.

Οκτώβριος 1944. Έαμική διαδήλωσις ύποδέχεται τήν Κυβέρνησι Εθνικής Ένώσεως

χτη σύγκρουση μέ τόν Ε γγλέζικο Ιμπεριαλισμό».18Θ ά είναι δίκαιο νά άναγνω ρίση κανείς δη ή ύπό

τόν Σιάντο ήγεσία τοϋ Κ Κ Ε είχε Α κολουθήσειαύτή άκριβώ ς τήν γραμμή, ώ ς τήν στιγμή πούέλαβε άλλες έντολές άπό τήν Μ όσχα. Ώ ς έκτούτου δέν μπορεί κανείς νά σιίμφ ω νήση μέ τόνΙσχυρισμό τοϋ Ζ αχαριάδη δτν «δλα τά στοιχείαόδηγοϋν στό συμπέρασμα δτι τό κόμμα δέν μπόρεσε νά έκμεταλλευτή τις εύνοϊκές συνθήκες πού

είχε δημιουργήσει τό σμπαράλιασμα τώ ν Χ ιτλερικώ ν άπό τό Σοβιετικό Στρατό, έπειδή έδειξεΑ νικανότητα ή πολιτική καί στρατιω τική τουήγεσία κατά τήν π ρ ώ τη 2 ν ο π λ η π ά λ ητοϋ Έ λληνικοϋ λαοϋ γ ιά τή ν έξ ο υ σ ία » .1·

18. Α ύ τό θ ι. , σελ. 79.19. Α ύτό άποτελούσε ένδιαφέρουσα όμολογία έκ μέ

ρους τοϋ Ζ αχαριάδη δεδομένου δτι είς τό παρελθόν τόκομμουνιστικό έπιχείρημα ήταν δτι «ό ήρω ίκός λαός τής’Α θήνας είχε πάρει τά δπλα ένάντια στήν Ε λλη νικήμπουρζουαζία καί τούς Ε γγλέζους Ιμπεριαλιαστές γιά νάύπερασπιστή τόν έαυτό του».

Ό ταν έγραφε τΙς γραμμές αύτές ό Ζ αχαριάδηςείχε ήδη κι* αύτός ευθύνη γιά τήν άποτυχία τοϋΤ ρίτου Γ ύρ ου -κ αί πάλι δπω ς θά δή στίς έπό-μενες σελίδες ό άναγνώ στης έξ αΙτίας, έν μέρειτουλάχιστον, τής πολιτικής τής Μ όσχας. 20

Α ύτή ή περίοδος τής «ύποταγής» διήρκεσε ώςτήν νύχτα τής 27ης πρός τήν 28ην Ν οεμβρίου 1944.Τ ήν νύχτα έκείνη ό Σιάντος κ ι' ό Ίω αννίδης — ό«μετριοπαθής» καί ό «άδιάλλακτος» — άπεφάσισαν

νά δώ σουν τό σύνθημα γιά τήνέπανάστασι. Τ ίπροε-κάλεσε τήν άπόφασι αύτή;

Ά πό τήν ήμέρα τής έπιστροφής τής κυβερνήσεω ς 'Ε θνικής Έ νώ σεω ς στήν Α θήνα, τό κυριώ τερομέλημά της ύπήρξεν ό άφοπλισμός τοϋ ΕΛ Α Σ καίή όργάνω σις έθνικοϋ στρατοϋ έπίτή βάσει γενικήςστρατολογίας.

Ά ντελαμβάνετο ό Π απανδρέου δτι έφ’ δσον θάδιατηροϋσε ό ΕΛ Α Σ τήν δύναμι καί τήν όργάνω σί

20. Ζ αχαριάδη, Π ρ ο β λ ή μ α τ α Κ α θ ο δ ή γ η σ η ς

βαλαν στήν Ε Λ Δ νά διαχω ρίση τις εύθΰνες της άπότό Ε Α Μ . ΤΗ ταν δραμ ατική έκείνη ή σ τιγμή γιά τόν

Τ σιριμώ κο ό όποιος άπό τήν άρχή ήλπιζε έντίμω ςδτι θά κατώ ρθω νε, μέ τήν έπιρροή του κα ι τήν συμ

μετοχή του σ τό Ε Α Μ , νά κρατήση τήν πολιτική τοϋΚ Κ Ε μέσα σέ έθνικά καί δημοκρατικά πλαίσια. Ή

προσπάθειά του εϊχε άποτύχει. Ή όμήγυρις συνε-φώ νησε όμοφώ νως δτι ό Τ σιριμώ κος θά επρεπε άμέσω ς νά παραιτηθή άπό τήν κυβέρνησι καί δτι θάεπρεπε νά κληθοΰν καί τά άλλα μή - κομμουνιστικάμέλη τής Π Ε Ε Α — ’Α λεξ. Σβώ λος, Ν ικ. Ά σκ ούτση ς,καί Ά γ. ’Α γγελόπουλος — νά άκολουθήσουν τό παράδειγμά του. Β ιασ τικά ό Τ σιριμώ κος κάθισε καίέγραψ ε τό κείμενο τής άποφ άσεως καί τήν άνταπό-κρισι πού θά έδημοσιεύετο τήν έπομενη στήν έφη-μερίδα τής ΕΛ Δ , Μ ά χ η . Στίς 12.30' τά μεσάνυχταή έφ ημ ερίδα ήταν έτοιμη γιά τό πιεστήριο. Π ηχιαΐοιτίτλοι μιλούσ αν γιά «κομμ ουνιστικό τελεσίγραφ ο»πρός τήν Έ λληνική κυβέρνησι, καί γιά τήν «διά-

σπασι» τού Ε Α Μ . Σ τήν κρίσιμη έκείνη στιγμή τόΚ Κ Ε δέν μπορούσε νά άνεχθή μιά διάσπασι τοΰ

Ε Α Μ . Θ ά πρέπει νά μήν λησμονή κανείς δτι καθ’

δλη τήν Κ ατοχή τό έπιχείρημ α τοΰ Κ Κ Ε ήταν δτιδ Ε λληνικό ς λαός «ένωμένος κάτω άπό τήν σημαίατοΰ ΕΑ Μ » άγω νιζόταν «γιά νά γίνη νοικοκύρης στόντόπο του». Ή διάσ πασις τοΰ Ε Α Μ τήν στιγμή έκείνη θά άπεκάλυπτε τήν πραγματική υφή τώ ν κομ μουνιστικώ ν σχεδίω ν καί θά στεροΰσε τό κόμμαάπό τήν συμπαράστασι φιλοδημοκρατικώ ν κύκλω ντοΰ έξω τερικοΰ. ’Α λλά ή «διάσ πασις» δέν έγινετήν νύχτα έκείνη. Ό πω ς μοΰ είπε ό Τσιριμώ κος τό

1964, λίγο μετά άπό τά μεσάνυκτα τόν πήρε στότηλέφω νο ό Σβώ λος. Τ οΰ είπε δτι άδικα εϊχε άνησυ-χήσει, δτι είχε διαβεβαιώ σεις τοΰ Σιάντου δτι τόθέμα θά έτακτοποιεΐτο τήν έπομενη, καί δτι ώ ς έκτούτου θά επρεπε νά προλάβη τήν δημοσίευσι τοΰέμπρηστικοΰ κειμένου. Τ οΰ προσέθεσε δέ δτι, ένπάση περιπτώ σει, ή πα ραίτησις τώ ν ύπουργώ ν τήςΠ Ε Ε Α άπό τήν κυβέρνησι Ε θνική ς Έ νότητος μόνοτό Κ Κ Ε θά ώ φελοΰσε γιατί άναπόφευκτα θά ώ δη-

γοΰσε στήν διάλυσ ι τής Κ υβερνήσεως. Ό Τ σιριμώ -κος έκάλεσε άμέσω ς στό τηλέφω νο τόν Στρατή Σω -

Τήν παραμονή τών Δεκεμβριανών. Έαμική διαδήλωσις, μετά τά αιματηρά επεισόδιατής 3ης Δεκεμβρίου 1944

* I I J ν"·*' ι« Λ Ι Γ 2 Γ Λr 1 ι )Υ ν\Η

μερίτη, Α ρχισυντάκτη τότε τής Μ ά χη ς, καί τοϋέδωσε έντολή νά άντικαταστήση άμέσω ς όλόκληρητήν πρώ τη σελίδα.

Τ ήν έπομένη 29η Ν οεμβρίου, ή Κ εντρική Ε πιτροπή τοϋ ΕΑ Μ συνήλθε σέ έκτακτη σύσκεψ ι. ΌΣιάντος ήτο παρώ ν άλλά ό Τ σιριμώ κος άπουσίαζε.Τ ήν ΕΛ Δ άντιπροσώ πευε στή σύσκεψι ό Σταΰρος

Κ ανελλόπουλος, Ενα άπό τά ήγετικά της στελέχη.Ό Σ. Κ ανελλόπουλος δέν έγνώριζε τήν άλλαγή πορείας πού είχε δεχθή τά μεσάνυχτα ό Τ σιριμώ κοςκαί μίλησε στήν σύσκεψ ι σύμφω να μέ τήν άπόφασιπού είχε λάβει ή ΕΛ Δ τό προηγούμενο άπόγευμα,καί ζήτησε άπό τήν Κ .Ε. τοΰ ΕΑ Μ νά μείνη πιστήστό άρχικό σχέδιο γιά τήν συγκρότησι τώ ν δύοΤαξιαρχιώ ν, άκριβώ ς δπω ς τό είχαν παρουσιάσει οίάντιπρόσω ποι τοϋ ΕΑ Μ στόν Π απανδρέου.

Ό Σιάντος προφανώ ς δέν περίμενε αύτή τήστάσιτοϋ έκπροσώ που τής ΕΛ Δ .Ό Σβώ λος τόν είχεήδη διαβεβαιώ σει δτι ό Τσιριμώ κος είχε πεισθή

νά μείνη στό ΕΑ Μ και νά μήν προκαλέση διάσπασι.Κ άποιο λάθος θά είχε γίνει, έσκέφθηκε, καιδιέκοψ εάπότομα τόν Κ ανελλόπουλο. «Ό συναγω νιστής Κ ανελλόπουλος», είπε ό Σιάντος θυμω μένα καί μέ τρα-χειά φω νή «έκφράζει μόνο τίς προσω πικές του άπό-ψεις. Δ έν είναι αύτές οί άπόψ εις τής ΕΛ Δ .» Κ αί μέτρόπο πού Εδειχνε δτι προφανώ ς ό Κ ανελλόπουλοςείχε Ελθειστή σύσκεψιάπληροφ όρητος, διαβεβαίω -σε τά μέλη τής Κ .Ε. δτι καί ό Τσιριμώ κος καί όΣβώ λος είχαν στόν ίδιο μιλήσεικαίοϋτε ό Ενας ούτεάλλος διετύπω σε διαφω νία γιά τήν πολιτική γραμ

μή τοϋ Κ Κ Ε .2δ Τελικά ό Σιάντος έζήτησε νά άνα-βληθή ή σύσκεψ ις ώ στε νά δοθή καιρός στόν Σβώ λοκαί στόν Τσιριμώ κο νά παραστοϋν αύτοπροσώ πω ς.

Ή έπόμενη σύσκεψις τής Κ .Ε. τοϋ ΕΑ Μ Εγινεστίς 30 Ν οεμβρίου. Ό Σβώ λος καί πάλι ήταν άπών.Ο ί έλπίδες τώ ν μετριοπαθώ ν έστηρίζοντο στόνΤσιριμώ κο. Δ ιότι στήν Κ .Ε. τοϋ ΕΑ Μ στήν όποίαμετεϊχον καί πολλοί πού δέν ήσαν κομμουνισταί,υπήρχαν μετριοπαθή στοιχεία τά όποια Εβλεπανμέ άνησυχία τόν έπερχόμενο έμφύλιο πόλεμο. ΌΤσιριμώ κος πράγματι στό λόγο του έτόνισε τούς

τρομερούς κινδύνους ένός έμφυλίου πολέμου, τίςτραγικές του συνέπειες γιά τόν τόπο, τήν άνάγκηνά καταβληθή κάθε προσπάθεια γιά νά άποφευχθήαύτή ή τραγω δία. Ό Δ ημήτρης Στρατής καί ό Κ αλομοίρης, οίδύο συνδικαλισταίπού άντιπροσώ πευαν

25. Τ ήν έπομένη, 30 Ν οεμβρίου, τό άπόγευμα ό Σβώ λος έπεσκέφθη τόν Π απανδρέου καί τοΟ έξέφρασε τήν θλΐψ ιτου γιά τίς ένέργειες τών κομμουνιστών. Ό Π απανδρέου τοΟέζήτησε νά μείνη στήν κυβέρνησι καί νά διαχω ρίση τίς εύ-ΘΟ νες του άπό τό Κ Κ Ε , «άφαιρώντας του έτσι τό δημοκρατικό προσω πείο». Ό Σβώ λος άπήντησε δτιή θέσις του ήτανδύσκολη, «λόγω τών δεσμώ ν του μέ τό ΕΑ Μ ». Π απανδρέου,op. cit., σελ. 212.

τό Ε ργατικό ΕΑ Μ (ΕΕ Α Μ ) μίλησαν μέ τό ίδιοπνεϋμα. Ά λλά ό Σιάντος προφανώ ς δέν είχε καμμίαπρόθεσι νά άφίση τό πεδίο έλεύθερο στά διαλλακτικά στοιχεία. Στήν όμιλία του συνεφώ νησε μέτήν γνώμη δτι Ενας έμφύλιος πόλεμος θά Επρεπεβέβαια νά άποφευχθή εΐ δυνατόν. Ά λλά τό θέμαδέν ήταν, έπέμεινε, ή άποφυγή ένός έμφυλίου πο

λέμου πού κανένας βέβαια δέν έπιζητοϋσε. Τό θέμαπάνω στό όποιο καί μόνο θά Επρεπε, κατά τόν Σιάν-το, νά άποφ ασίση ή σύσκεψις ήταν κατά πόσον θάΕπρεπε, νά γίνη δεκτός άπό τό ΕΑ Μ ό άφοπλισμόςτοϋ Ε Λ Α Σ καίή δημιουργία ένός Έ θνικοϋ Στρατοΰ,έάν ή κυβέρνησις Π απανδρέου έπέμενε στήν διατήρηση τής Ό ρεινής Ταξιαρχίας καί τοΰ ΊεροϋΛ όχου. Θ έτοντας Ετσιτό ζήτημα ό Σιάντος,έξεμεταλ-λεύετο τίς έπιφυλάξεις τώ ν μελώ ν τής Κ .Ε . τοϋΕΑ Μ Εναντι τώ ν δυό αύτώ ν στρατιω τικώ ν μονάδων πού έθεω ροϋντο «προπύργια τής άντίδρασης».Έ πί πλέον έγνώριζε ό Σιάντος δτι ή σύνθεσης τήςΚ .Ε. τοΰ ΕΑ Μ ήταν τέτοια ώ στε νά έπιτρέπη στόΚ Κ Ε καί στόν Δ ημήτρη Π αρτσαλίδη, τόν Κ ομμουνιστή Γεν. Γραμματέα τής Κ .Ε. τοϋ ΕΑ Μ , νά κλίνουν τήν πλάστιγγα πρός τήν πλευρά πού ήθελανκάθε φορά. Ό Ό ρέστης Εκανε άργότερα τήν άκό-λουθη άποκαλυπτική άξιολόγηση τής Κ .Ε . τοϋΕ Α Μ :

«Σ’ αύτό τό πολυάνθρω πο συγκρότημα πού λέγεται Κ εντρική Ε πιτροπή τοϋ ΕΑ Μ , έπικρατοϋνοί πειθήνιοι θαυμαστές τοΰ Κ Κ Ε . Ε ίναι οί περίφημοι «ζητω τζήδες» πού ξέρουν μόνο πώ ς νά φωνάζουν «ζήτω ». Τ ό πόσους όπαδούς Εχουν, πόσηδύναμι, άκόμη καί ποιός είναι ό τίτλος τής όργά-νω σης πού άντιπροσω πεύουν,είναιπράγματα άσχετα. Στήν πραγματικότητα δσο μικρότερη, δσοπιό άδύνατη είναι μιά όργάνω σι ή δσο πιό μετριοπαθής ό τίτλος της, τόσο πιό έξτρεμιστική καίπιό άπόλυτη ή άφοσίω σίς της στό Κ Κ Ε -τό μεγαλύτερο κόμμα μέσα στήν όργάνω σι»,2®

Έ ν πάση περιπτώ σει ό Σ ιάντος δέν θέλησε νάάφήση τίποτε στήν τύχη. Γιά νά άποφύγη μίαέμπλοκή λόγω άρνητικής στάσεως τής ΕΛ Δ έζήτησενά ψ ηφίσουν ή ΕΛ Δ καί τό Κ Κ Ε στό τέλος μέ τόαίτιολογικό δτι οί άρχηγοί τώ ν δύο πιό μεγάλω νκομμάτω ν τοΰ συνασπισμοϋ δέν θά Επρεπε νά έπι-ρεάσουν μέ τήν ψήφο τους τήν γνώμη τών άλλω νάντιπροσώ πω ν. Ή ταν Ενα Εξυπνο τέχνασμα πού άπέ-δωσε, δεδομένου δτι ήταν ήδη γνω στή ή θέσις τοϋΚ Κ Ε . Έ πί πλέον τό θέμα, ώς έτέθη άπό τόν Σιάντοσέ ψ ηφοφορία, προεδίκαζε τό άποτέλεσμα. Θ ά ήτανπράγματι δύσκολο σέ Ενα μέλος τοϋ ΕΑ Μ νά ύπο-

26. Ά ρχεΐον Ό ρέστη.

στηρίξη μονομερή άφοπλισμό τοϋ ΕΛ Α Σ ένώ θά

έμεναν άνέπαφ α τά δυό «άντιδραστικά» σ τρατιω τικά σώ ματα, ή Ό ρεινή Τ αξιαρχία και ό 'Ιερός Λ όχος.

Π ριν κάν όλοκληρω θή ή ψ ηφ οφορία, ό Τσιριμώ κοςπαρενέβη καί έδήλω σε δτι έφ’ δσον ή πλειοψ ηφ ίαήδη συμφω νοΰσε μέ τήν θέσι τοϋ Κ Κ Ε ,ήτο περιτόννά συνεχισθή ή ψ ηφοφορία. Ό Στρατής καί ό Κ α

λομ οίρης έπερίμεναν δτι ό Τ σιριμώ κος θά έξέφραζετήν διαφ ω νία του καί θά έδιδε τό σύνθημα γιά τήνδιάσπασι τοΰ ΕΑ Μ . Ά ντιθέτω ς, ό Τ σιριμώ κος έδήλω σε δτι «ή άπόφασις τής πλειοψ ηφ ίας πρέπει νάγίνεται πάντοτε σεβαστή άπό δλους».27 Ό Τ σιρι-μώ κος έξήγησ ε τό 1963 στόν γράφοντα δτιδέν προε-κάλεσε τότε τή διάσ πασι τοΰ Κ Κ Ε διότι έπίστευε

δτι ή διάσ πασις θά «έλυνε τά χέρια τοΰ Κ Κ Ε » γιάτήν έξαπόλυση τοϋ έμφ υλίου πολέμου, ένφ ή παραμονή του μέσα στό Ε Α Μ ,θά τοΰ έπέτρεπε νά άσ κή-ση έπιρροή καί ένδεχομένω ς νά άποτρέψη τήν τραγική περιπέτεια πρός τήν όποΐαν ώ δηγοΰσε τό Κ Κ Ετήν 'Ε λλάδα. Μ άταιη προσ δοκία.

Ό Σ ιάντος άφοΰ έξασφ άλισε τήν άλληλεγγύητοΰ ΕΑ Μ έπεσκέφθη τόν Π απανδρέου τήν ίδια μέρα 30 Ν οεμβρίου συνοδευόμενος άπό τόν Π αρτσα-λίδη, τόν κομμουνιστή γραμματέα τής Κ εντρικήςΕ πιτροπής τοΰ Ε Α Μ . Γιά τελευταία φορά έζή-

τησ αν άπό τόν πρω θυπουργό νά δεχθή τούς δρους

τω ν και νά άποστρατεύση τήν Ό ρεινή Τ αξιαρχίακαί τόν Ιερό Λ όχο. Τ ελικά ό Π απανδρέου άναγκά-στηκε νά τούς δείξη Ενα τηλεγράφημα, άπό τόν ίδιοτόν Τ σώ ρτσιλ, πού τόν συνεβούλευε νά άποφύγη τόν

άφ οπλισμό αύτώ ν τώ ν δύο στρατιω τικώ ν μονάδω ν.Ο υτε αυτό έπέτυχε νά κάμψ η τούς δύο κομμουνι-στάς ήγέτας. Κ αί δμω ς τό τηλεγράφ ημα τοΰ Τ σώ ρτσιλ άπετέλει άξιοπρόσεκτη ένδειξι δτι ή βρεταν-νική κυβέρνησις δέν θά παρέμενε άπαθής πρός δ,τι

θά συνέβαινε στήν 'Ε λλάδα. Τ ό ένδιαφ έρον πού έδει-χνε ό Β ρεταννός πρω θυπουργός, καίγιά δευτερεύον-τα άκόμη ζητήματα, θά έπρεπε νά είχε διαλύσεικάθεπαραίσθησι τώ ν κομμουνιστώ ν δτι μία σύγκρουσιςδέν θά περιω ρίζετο άνάμεσα στόν ΕΛ Α Σ καί στίςπενιχρές δυνάμεις τής Κ υβερνήσεω ς Π απανδρέου.

Τ ό 1946, ό Π αρτσα λίδης σέ άρθρο του άφ ιερω -μένο στήν «5η ’Επέτειο τοΰ ΕΑ Μ », έγραψ ε μάλλονάπολογητικά δτι«κανένας δέν περίμενε πώ ς οί Έ γγε-ζοι θά έκαναν κατοχή σ τήν 'Ε λλάδα πού ό λαός τηςστάθηκε στό πλευρό τής ’Α γγλίας σέ μιά δύσκοληκαμπή τοΰ πολέμου».28 Π ροφανώ ς, ή κομμ ουνιστική ήγεσία δέν έπερίμενε άγγλική σ τρατιω τική έπέμ-βασι, άντιθέτω ς δέ ήλπιζε δτι θά είχε τήν ήθική

27. Α ύτόθι.28. Κ ομέπ, 1 ’Ο κτω βρίου 1946.

συμπαράσταση τώ ν δύο άλλω ν μεγάλω ν δυνάμεων, τής

Σοβ. Έ νώ σεω ς καί τώ ν Ή ν. Π ολιτειώ ν. Τέτοιες

προσ δοκίες δέν ήταν έντελώ ς άβάσιμες. Τ ό Ε Α Μέθεω ρεΐτο άπό ισχυρούς παράγοντες στήν Ο ύάσι-γκτω ν ώ ς ή πιό δημοκρατική όργάνω σις στήν Ε λλάδα, ή όποία έκλεινε στούς κόλπους της τά πιό

προοδευτικά σ τοιχεία τής χώ ρας. Ε ίναι χαρακτηρι

στικό δτιένφ έμαίνετο ή Δ εκεμβριανή έπανάστασις,ό ’Α μερικανός Ν αύαρχος King διέταξε τόν Ν αύα ρχοHewitt, διοικητήν τότε τοΰ Ά μερικα νικοΰ στόλου

τής Μ εσογείου νά άπαγορεύση τή χρησιμοποίησ ικαί έλαφρώ ν άκόμη μεταγω γικώ ν γιά τήν μεταφοράέφοδίω ν στίς Β ρεταννικές δυνάμεις, πού έμάχοντοστήν Ε λλάδα έναντίον τής κομμουνιστικής άνταρ-σίας. Ό δέ άμερικανός πρέσβυς στήν ’Α θήνα τότε,Lincoln Mac Veagh έδήλω νε, κατόπιν έντολή ς τής

Ο ύάσιγκτω ν, δτι «ή ’Α μερικανική πολιτική συνί-σταται σέ πλήρη άποχή άπό τά έλληνικά πολιτικά

πράγματα». Ή πολιτική αύτή άποτελοϋσ ε τότε έμμεση άποδοκιμασία τής Β ρεταννικής «έπεμβά-σεω ς».29

Τ ήν έπομένη, 1η Δ εκεμβρίου 1944, ό στρατηγός Σκόμπι έξέδω σε ένα άνακοινωθέν. Ό σκοπός του, δπω ς έξήγησε στούς δημοσιογράφ ους, ήταν

νά διασ αφ ήσ η τίς προθέσεις τής Β ρεταννικής κυβερνήσεω ς. Σ τό άνακοινω θέν του ό Β ρεττανός στρα

τηγός έδήλω νε δτι ήταν άποφ ασισμ ένος νά ύποστη-ρίξη τήν συνταγματική κυβέρνησι καί νά προστα-τεύση τόν έλληνικό λαό άπό κάθε βιαία έκδήλω σι.Λ όγφ τής άτυχοΰς μάλλον μεταφράσεω ς, ή όποία

έδιδε στό κείμενο ένα κάπω ς υπεροπτικό καίαύταρχι-κό ύφος, τό άνακοινω θέν άπετέλεσε ένα άκόμη στοι

χείο πού έξεμεταλλεύθησαν οί κομμουνισταί γιά νάέξάψ ουν τό φ ιλότιμο τών άνδρώ ν τοϋ Ε Λ Α Σ.30

Τ ήν ίδια ήμέρα συνήλθε τό υπουργικό συμβούλιο, χω ρίς τήν συμμετοχή τώ ν ύπουργώ ν τής άρι-στερας. Ή άτμόσφ αιρα ήταν βαρειά. Κ ανείς δμω ςδέν ήταν διατεθειμένος νά δεχθή τίς κομμουνιστικέςάπαιτήσεις.

Μ έ τούς Β ρεταννούς στό πλευρό της, ή Κ υβέρ-νησις Π απανδρέου έξέδω κε «άπόφασι» μέ τήν όποία

έξουσιοδοτοΰσε τίς μονάδες έθνοφρουρας, πού είχανμόλις άρχίσεινά όργανώ νω νται, νά άντικατασ τήσουντήν Έ θνική Π ολιτοφυλακή (ΕΠ ) τοΰ Ε Λ Α Σ ώ ς δργα-να γιά τήν τήρησ ι τής τάξεω ς. Ή «άπόφ ασις» αύτήέστάλη στούς ύπουργούς τής ’Α ριστερός γιά νά τήνυπογράψουν. Ή ταν φανερό δτι δρνησ ι τώ ν 'Υ πουργώ ν αύτώ ν νά υπογράψ ουν, θά ίσοδυναμοΰσε μέ πα-

29. New York Times, 6 Δ εκεμβρίου 1944, σελ. 13. Ε π ίσης, W.D. Leahy, I W a s T h e r e (New York, WhittleseyHouse, Me. Graw-Hill, 1950) σελ. 282.

30. Ρ ιζο σ π ά σ τ η ς , 2 Δεκεμβρίου 1942.

ραίτησι. Ό Π απανδρέου Εκανε έτσι ένα Α ποφασιστικό βήμα γιά νά ξεκαθαρίση τήν συγκεχυμένη κα-τάστασι καί νά έξαναγκάση τούς μετριοπαθείς έκ-προσώ πους τής άριστερδς νά διαχω ρίσουν τήν θέσιντους άπό τό Κ Κ Ε. Ο ί Υ πουργοί τής ’Α ριστερόςάρνήθηκαν νά ύπογράψουν. Ό Σιάντος είχε κιόλαςστείλει στό άρχηγεΐο τοΰ ΕΛ Α Σ τή διαταγή τής

κινητοποιήσεω ς.'Ο ταν δ στρατηγός Σαράφης έπέμεινε νά πλη-

ροφορηθή τούς πραγματικούς σκοπούς τής πολιτικής ήγεσίας τοΰ ΕΛ Α Σ, ό Σ ιάντος άπεφάσισε νάάνασυστήση τήν Κ εντρική Ε πιτροπή τοΰ ΕΛ Α Σ —ένα δργανο πού είχε καταργηθή τόν Μ άρτο τοϋ1944,δταν δημιουργήθηκε ή Π ΕΕΑ . Ά ν καί ή έπανασύ-στασις τής Κ εντρικής Ε πιτροπής άνεκοινώ θη δη-μοσί$, στίς 3 Δεκεμβρίου 1944, στήν πραγματικότητα είχε πραγματοποιηθή δύο μέρες ένωρίτερα, τήν1ην Δεκεμβρίου.31 Ά πό τήν στιγμή έκείνη ό Σιάν

τος ήλεγχε δχι μόνο τίς πολιτικές ένέργειες τοϋΕΑ Μ άλλά καί τή στρατιω τική δρασι τοϋ ΕΛ Α Σ.

Ό πω ς έγραψε άργότερα ό Ζ αχαριάδης, « Ό Σιάντος άσκοϋσε μονοπω λιακό έλεγχο πάνω στή Δ εκεμβριανή Έ πανάστασ ι. Χ ω ρίς νά συμβουλευτή κανένα,αύθαίρετα κατάργησε τό Ά ρχηγεΐο τοϋ ΕΛ Α Σ καίίδρυσε τήν Κ εντρική Ε πιτροπή τοϋ ΕΛ Α Σ, στήνόποία ήταν άπόλυτο άφεντικό».32 Γ ι' αύτό τό «άπα-ράδεκτο καί άκατανόητο σφάλμα», ό Ζ αχαριάδηςέπέκρινε ώ ς όπεύθυνο όλόκληρο τό Π ολιτικό Γραφείο τοϋ Κ Κ Ε.

Μ ολονότι ό Ζ αχαριάδης έπανειλημμένω ς κατέ-κρινε τόν Σ ιάντο γιά τήν άπόφασι έξαπολύσεως καίγιά τόν τρόπο διεξαγω γής τής Δ εκεμβριανής άνταρ-σίας, τόν κατήγγειλε ταυτοχρόνω ς καί ώ ς πράκτορατώ ν Ά γγλω ν. Σ τό άρθρο του «Δέκα Χ ρόνια Π άλης,Συμπεράσματα, Δ ιδάγματα, Κ αθήκοντα» τό όποιοέδημοσιεύθη τόν Α ύγουστο τοϋ 1950 στόν Ν έοΚ ό σ μ ο , πίσω άπό τό Π αραπέτασμα, ό Ζαχαριάδης«άπεκάλυψ ε» δτι τόν Δ εκέμβριο τοϋ 1944, τό κόμμαήταν «πολιτικά, όργανω τικά, Ιδεολογικά καί στρατιω τικά άπροετοίμαστο». Κ αί προσέθεσε:

«Π ρέπεινά άποκαλυφθή τώ ρα πώ ς ή φ ιλοβρεταν-νική, 0ς τήν ποΰμε, παραποίησ ι τής πολιτικής τοϋΚ Κ Ε , μέ δλες τίς τραγικές συνέπειες γιά τό κίνημάμας, άρχισε τό 1937 δταν ή καθοδήγηση τοϋ Κ Κ Εμέ τόν Π αρτσαλίδη, Ν εφελούδη, Σ κλάβαινα, καίΣιάντο, λαθαιμένα υποτίμησε τήν 'Ε γγλέζικη έπιρροή πάνω στήν Έ λλη νική πολιτική καί οικονομικήζω ή καί έτσι άδυνάτησε καί ξεχαρβαλω σε τήν πά-

31. Ά ρ χ ε ϊο ν Ό ρ έ σ τ η .32. Ζ αχαριάδη, Π ρ ο β λ ή μ α τ α Κ α θ ο δ ή γ η σ η ς ,

σελ. 17. Έ πίσης, άρθρον του είς τό Έ λ λ η ν ο α μ ε ρ ι-κ α ν ικ ό ν Β ή μ α , 20 ’Ο κτωβρίου 1950.

λη τοϋ λαοϋ ένάντια στήν Ιμπεριαλιστική πολιτική τώ ν Ε γγλέζω ν στή χώρα μας».33

Στήν τελική όμιλία πρός τήν Τρίτη Συνδιάσκεψιτοΰ Κ Κ Ε τόν ’Ο κτώ βριο τοϋ 1950, ό Ζαχαριάδηςύπήρξε περισσότερο συγκεκριμμένος. Ε ίπε: «Τ ούτη είναι ή εικόνα πού βγαίνει. Β άνεις στή γραμμήένα, δύο, τρία, διάφορα στοιχεία κι* έχεις τήν εικό

να πού λέει πώ ς ό ΣΙΑ Ν ΤΟ Σ Η ΤΑ Ν Ε Χ Α Φ ΙΕΣ,Κ Α Ι Υ Π Ο Π ΤΟ Σ Χ Α ΡΑ Κ ΤΗ ΡΑ Σ».34 Στό βιβλίο του« Π ρ ο β λ ή μ α τα Κ α θ ο δ ή γ η σ η ς» , ό Ζ αχαριάδης προχώ ρησε άκόμα περισσότερο : «Στό τομέα,τής έπαναστατικής έπαγρύπνησης, ή έγκληματικήμυω πία καί άδιαφ ορία τής καθοδήγησης άφησε τόΣιάντο πού ήταν πράκτορας τοϋ ταξικοϋ έχθροϋ, νάέκτελέση τίς προδοτικές του ένέργειες, νά ξεπουλή-ση καί νά ρημάξη τήν έπανάσταση».35 Υ πάρχειπροφανής άντίφασις στό συλλογισμό τοϋ Ζαχαριάδη. Ά φ ’ ένός λέγει δτιό Σιάντος μόνος του άπε-

φάσισε τόν «Δ εκέμβριο», άφ ' έτέρου ισχυρίζεται δτιό Σιάντος ύπήρξε άπό τό 1937 ένας «χαφιές καίπρά-χτορας τώ ν Εγγλέζω ν». Ή άντίφασις πάντω ς έχεικατά τόν Ζαχαριάδη τοϋτο τό νόημα: Ό Σιάντοςέξαπέλυσε τόν Δ εκέμβριο καε’ έντολήν τώ ν Ά γγλω νοί όποιοι ήθελαν νά έξουδετερώ σουν δυναμικά τόάρκετά ισχυρό πολιτικό έρεισμα τοϋ Κ Κ Ε . Α ύτάδμω ς είναι δικαιολογίες κατόπιν έορτής.Ό ταν έξα-πελύθη ό Δ εκέμβριος, τά Β ρεταννικά τμήματα σ τήνΕ λλάδα ήσαν τελείω ς άνεπαρκή καί«κατά τήν διάρκεια τώ ν πέντε έβδομάδων πού πέρασαν πριν δεχθή

τήν ήττα του τό ΕΑ Μ - ΕΛ Α Σ, οί δυνάμεις τοϋΣτρατηγοϋ Σκόμπυ παρ’ όλίγον νά ύποκύψ ουν».3*Τ όν Α ϋγουστο τοϋ 1949, μιά άλλη έπαναστατικήέπιχείρησις τοϋ Κ Κ Ε τήν όποία έξαπέλυσε καίδιηύ-θυνε ό ίδιος ό Ζαχαριάδης, ώ δήγησε τό Κ όμμα σέμιά άκόμη πιό κατατρεπτική ήττα. θ ά έπρεπε, κατάτήν ίδια λογική, νά θεωρηθή ό Ζ αχαριάδης ώ ς Π ρά-κτω ρ «τοϋ ταξικοϋ έχθροϋ ;» Ή άλήθεια παραμένειδτι τήν έπανάστασι τοΰ Δ εκεμβρίου άπεφάσισαν οίδυό σημανικώ τεροι τότε ήγέται τοϋ Κ Κ Ε , ό Σιάντος καί ό Ίω αννίδης.

Τά αίματηρά γεγονότα, πού διεδραματίσθησαντό πρω ΐτής Κ υριακής 3 Δεκεμβρίου 1944, θεω ρούνται συνήθω ς ώς ή άπαρχή τής Δεκεμβριανής έπαναστάσεω ς. Ή έπανάστασις πάντω ς δέν ήταν συνέπειααύτώ ν τώ ν γεγονότων τά όποια άπλώ ς άπετέλεσαντό έναυσμα. Τ ήν έπανάστασι τήν είχαν άποφασίσει

33. Ν έο ς Κ ό σ μ ο ς, Ά ρ. 8, Α Ο γουστος 1950, σελ. 16.34. Ν έος Κ όσμος, Ά ρ. 11 καί12, Ν οέμβριος - Δεκέμβριος

1950, σελ. 818.35. Ζ αχαριάδη, Π ρ ο β λ ή μ α τ α Κ α θ ο δ ή γ η σ η ςσελ. 27.36. Woodhouse, op. cit., σελ. 218.

ό Σ ιάντος και ό Ίω αννίδης τουλάχιστον 5 ήμέρες

πριν βαφή ή άσ φαλτος τής πλατείας Συντάγματοςμέ τό αίμα τώ ν διαδηλω τώ ν πού έπεσαν — σύμφ ω να

μέ ώ ρισμένες πληροφ ορίες — κάτω άπό τις σφαίρες

τοϋ αύτομάτου ένός άγνώ στου όπλοφ όρου μέ στρατιω τική στολή. Ή κυβέρνησις είχε άρχικά δώ σειάδεια γιά τό συλλαλητήριο. Ή άδεια δμω ς αύτή

άπεσύρθη άργότερα δταν άρχισα ν νά πυκνώ νονται οί ένδείξεις δτιτό Κ Κ Ε προετοίμαζε τήν έπανά-στασι. Ο ί κομμουνισταί λέγουν δτι ή άνάκλησις

Ή ιστορία διδάσκει ότι δέν ύπάρχει άγριώτερη μορφή πολέμου άπό τόν έμφύλιο. 'Ανωτέρω τό πτώμα όστυνομικοϋ

της ‘Αστυνομίας Πόλεων, σφαγιασθέντος κατά τά

Δεκεμβριανά

τής άδείας έγινε πολύ άργά. Ή Κ υβέρνησις έν πάσηπεριπτώ σει έδω σε διαταγές στήν άστυνομία νά χρη-σιμοποιήσ η μόνον άσφαιρα φυσίγγια, έάν οί δια-δηλω ταί έδειχναν διαθέσεις διαταράξεω ς τής τά-ξεω ς. Κ αί αύτό έξηγεΐ κατά πΐσ αν πιθανότητα καί

τό γιατί δέν τραυματίσθηκε ούτε ένας άπό τά πυκνάπυρά τής ’Α στυνομίας — έκτός άπό τά δώ δεκα ή

δεκαπέντε άτομα πού έπεσαν κατά τά πρώ τα λεπτάκάτω άπό τίς σφ αίρες τοϋ άγνώ στου όπλοφ όρου.

"Α λλοι αύτόπτες μάρτυρες ισχυρίζονται ·δτι μερι

κοί άπό τούς διαδηλω τές χρησ ιμοποίησ αν χειρο

βομβίδες καί πυροβόλα δπλα. "Ο πω ς καί. άν έχητό πράγμα άπό ίστορικής άπόψ εω ς ή σημ ασ ία δλω ναύτώ ν είναι μικρή. Έ άν δέν είχαν συμβή τά συγκεκριμένα αύτά γεγονότα, κάτι άλλο θά είχε έξυπηρε-τήσ ει τόν ίδιο σκοπό. Ε κείνο πού έχει σημασία

είναι δτι πέντε ήμέρες ένω ρίτερα ή κομμουνιστικήήγεσία είχε άποφ ασίσει νά παρασ ύρη τή χώ ραστόν έμφ ύλιο πόλεμο.

Δ ύο ήμ έρες πριν άπό τήν αιμα τοχυσία στήν πλα

τεία Συντάγματος, δυνάμεις τοΰ ΕΛ Α Σ, κατά διαταγήν τής έπανασυσταθείσης Κ εντρικής Ε πιτρο

πής τοΰ Ε Λ Α Σ, ήρχισα ν νά συγκλίνουν πρός τήνπρω τεύουσαν γιά νά ένισχύσουν τούς 20.000 έλα-σΐτες τώ ν ’Α θηνώ ν.37

Μ ιά παράγραφ ος τής Δ ιαταγής Ε πιχειρή σεω ν ύπ*άριθ. 791 τής Π Μ εραρχίας τοϋ ΕΛ Α Σ ύπό τόν Ό ρέ-στη,δίδειτήν έντύπω σιδτιπολλά σ τελέχη τοϋ ΕΛ Α Σ

έξακολουθοΰσαν νά πιστεύουν δτι ή σύγκρου-σις θά περιω ρίζετο μ εταξύ τοΰ Ε Λ Α Σ καί τώ ν «φασιστικώ ν» δυνάμεω ν τής κυβερνήσεω ς Π απανδρέου.Στήν Δ ιαταγή αύτή Ε πιχειρή σεω ν, ή Δ ιοίκησις τήςΜ εραρχίας — ή όποία σημ ειω τέον έφερε τό κύριοβάρος τής έπιθέσεω ς έναντίον τώ ν Α θηνώ ν κατά

τά πρώ τα στάδια — έδιδε όδηγίες στά τμήματά της

«νά άποφύγουν κάθε πρόκ λησ η έναντι τώ ν Ε γγλέζω ν καί νά κάνουν κάθε προσπάθεια νά τούς πείσουν

νά μείνουν ουδέτεροι». Μ όνο σέ περίπτω σι «ένοπλη ς έπέμβασης» έκ μέρους τώ ν Βρεταννών, τά τμή

ματα τοΰ Ε Λ Α Σ έκαλοΰντο «νά άμυνθοΰν μέ δλα τάμέσα, προσ τατεύοντας τή στρατιω τική τους τιμήμέ τά δπλα».

Ή άπόφ ασις γιά τήν έπίθεσι έναντίον τώ ν ’Α θηνώ ν δέν ύπήρξε τελείω ς άπροσδόκητη γιά τούς έλα-

σίτες. Ή ψ υχολογική προετοιμα σία δέν είχε σταματήσει καί δταν άκόμη οί υπουργοί τής Α ρισ τερός μετείχαν στήν κυβέρνησι Π απανδρέου. 'Ο Ό ρέ-στης γράφει σχετικώ ς στό ήμερολόγιό του : «Α κό

μη καί τά κατώ τερα στελέχη τής Κ Ο Α , δέν έξεπλά-γησαν μέ τό ξέσπασμα τής έπανάστασις. Κ αί τοΰτο

γιατί κα ί τίς μέρες άκόμη πού τίποτα δέν φαινόταννά προδικάζη μία άλλαγή στήν πολιτική τοϋ Κ όμματος, ή έπαναστατική άγκιτάτσια συνεχιζόταν».38Ή γραμμή πού έπικρατοϋσε τότε ήταν δτι στήν Εύ-ρώ πη, Γαλλία, Β έλγιο, κα ί ίσω ς ’Ιταλία, ο ί «λαϊκές

37. Τ ήν 1 καί 2 Δ εκεμβρίου 1944 έξεδόθησαν οί άκό-λουθες διαταγές: ’Α πόρρητος Δ ιαταγή, Ά ρ. 25/1 Δ εκ. 1944ύπό τοϋ Α ' Σώ ματος Στρατού τού ΕΛ Α Σ. Δ ιαταγή Ε πιχειρή σεω ν Ά ρ. 791/2 Δεκ. 1944 ύπό τής Π Μ εραρχίας τοΰ ΕΛ Α Σ.Α πόρ ρη τος Δ ιαταγή Ή ρ. 52/3 Δεκ. 1944, ύπό τοΰ Α ' Σώ ματοςΣτρατοΰ πρός τήν II Μ εραρχία τοΰ Ε Λ Α Σ .

38. Ά ρχεΐον Ό ρέστη.

δυνάμεις» Α ντιμετώ πιζαν τις προσπάθειες τών «άν-τιδραστικώ ν στοιχείω ν» γιά νά έξουδετερώ σουν «τίςλαϊκές καταχτήσεις» πού είχαν πραγματοποιηθή κατά τήν Κ ατοχή καί ώ ς έκ τούτου δέν θά έπρεπε νάάποκλείεταιμιά έπαναστατική έκδήλω σις έκ μέρουςτής Ά ριστερδς. Μ έ αύτά τά δεδομένα, προσέθετανοί καδοθηγηταί τοϋ Κ Κ Ε , «οί δυνάμεις τής ‘Α ντί

στασις τοϋ Έ λληνικοΰ λαοϋ πρέπεινά είναι Ετοιμεςγιά κάθε ένδεχόμενο.»3®

Δ έν ύπάρχει πιά άμφιβολία δτι ή Δ εκεμβριανήέπανάστασις προετοιμάστηκε, άποφασίστηκε καίπραγματοποιήθηκε άπό τό Κ Κ Ε . Ά κόμ α καί ό ϊδιος6 Ζαχαριάδης δέν τό άρνεϊται αύτό. Μ όνο πού γι*αύτόν, ό Σιάντος ήταν έκεΐνος πού διαχειρίστηκε καίκατηύθυνε τήν έξέγερσι γιά λογαριασμό τών Ά γγλων. Κ αί δμω ς μιά προσεκτική ματιά στά άρχεϊατοϋ κόμματος άποκαλύπτει δτι δλοι οί κορυφαίοιήγέτες -τοϋ κόμματος, έλαβαν κατά κάποιο τρόπο

μέρος στήν προπαρασκευή καί στήν έξαπόλυσιτώ ν Δ εκεμβριανών.

Π Α Τ Ι Α Π Ε ΤΥ Χ Ε Η Ε Π Α Ν Α Σ ΤΑ Σ ΙΣ ;

Μ ετά τό 1945 δ Ζαχαριάδης άπεκήρυξε κατά καιρούς τόν Σ ιάντο καί τούς περισσότερους ήγέτεςάπό έκείνους πού έπαιξαν σημαντικό ρόλο στήνΔ εκεμβριανή έπανάστασί. Ό μακροσκελής κατάλογος περιλαμβάνει όνόματα δπω ς τοϋ Σιάντου, Ίω -αννίδη, Π αρτσαλίδη, Κ αραγιώ ργη, Ζεύγου, Ά ρηΒ ελουχιώ τη καί Ό ρέστη.40

Γ ια τί; Μ ήπω ς έπειδή παρέσυραν τήν χώ ρα στόνέμφύλιο πόλεμο; Ό χι βέβαια.Ά λλω στε ό Ιδιος όΛ ένιν έγραψ ε δτι:

«Έ νας Μ αρξιστής δέν μπορεΐ σέ καμμΐα περί-πτω σι νά θεω ρή τόν έμφ ύλιο πόλεμο σάν κάτι τόάφύσικο ή άνήθικο».41

Τ ό έγκλημά τους δέν ήταν δτι έξαπέλυσαν τόνέμφύλιο πόλεμο άλλά δτιέχασαν τήν μάχη.

Ά πό τήν Μ αρξιστική — Λ ενιστική άποψ ι, ήεύθύνη τοϋ Σιάντου καί τώ ν συνεργατών του μπορεΐ

νά έκτιμηθή έπίτή βάσειδυό βασικώ ν στοιχείω ν τήςκομμουνιστικής θεω ρίας καί πρακτικής. Ή ταν οίσυνθήκες ώριμες τόν Δεκέμβριο τοϋ 1944 γιά μιάκομμουνιστική έπανάστασί στήν Ε λλά δα ; Κ ί άνδεχθοϋμε δτι πράγματι ήταν τότε γιατί άπέτυχε;

Σύμφω να μέ τούς όρισμούς τοϋ Λ ένιν ή κατάστα-σις σέ μιά χώρα είναιώ ριμη γιά «έπανάστασί» δταν

39. Α ö ΐ ό θ ι.

40. Ά ργότερα ό Ζ αχαριάδης καί ό Μ παρτζώ τας προσε-τέθησαν στόν κατάλογο τών «προδοτώ ν».

41. Λ ένιν, Selected Works, Τ ομ. X, σελ. 85.

α) οί δυνάμεις πού είναι έχθρικές πρός tdv κομμουνισμό έχουν έξασθενίσειλόγω μεταξύ τους προστριβών καί άντιθέσεω ν, β) οί μικροαστοί δημοκρατικοίέχουν χάσει τήν έμπιστοσύνη τών έργατώ ν, καί γ)τό προλεταριδτο είναιάποφ ασισμένο νά ύποστηρίξητό Κ ομμουνιστικό κόμμα στήν πάλη του γιά τήνέξουσία. Π άνω στήν ίδια γραμμή, ό Στάλιν ύπήρξε

άκόμη πιό συγκεκριμμένος;«Μ ή π α ίζε τ ε ποτέ μέ έπανάσταση, άλλά δταν

Ή Δεκεμβρια νή Έπ αν άσταοις είχε τελειώσει άλλά έμειναν τό ίχνη τήο καταστροφής

άρχίσετε νά ξέρετε, καλά πώ ς πρέπει νά προχω ρήσετε ώ ς τό τέλος. Γ ι’ αύτό πρέπει νά ά π ο χτ ή -σ ε τε ύ π ε ρ ο χ ή δ υ ν ά μ ε ω ν σ τ ή ν ά π ο -φ α σ ισ τικ ή π ερ ιο χή , κατά τήν άποφα-σιστική στιγμή... Ά μα άρχίση ή έξέγερση πρέπειόπω σδήποτε νά περάσετε στήν έπίθεσι. Ή άμυναείναι ό θάνατος κάθε ένοπλης έξέγερσης. Π ρέπεινά αίφνιδιάσετε τόν άντίπαλο καίνά τόν χτυπήσετετή στιγμή πού οίδυνάμεις του είναιάκόμα διασκορπισμένες. Π ρέπει νά έπιδιώ ξεΐε κ α θ η μ ε ρ ιν έ ςέπιτυχίες, έστω καί μικρές (θά μποροΰσε νά πή κα

νείς κάθε ώ ρα σ τήν περίπτω σι μιδς πόλης) και μέ

κάθε μέσο νά πετύχετε συνεχή άνοδο τοϋ ήθικοϋ.Ή έκλογή τής στιγμής γιά τήν έξαπόλυσι τής έξέ-γερσης, πρέπει νά γίνη έτσι ώ στε νά συμπέση μέ τήστιγμή πού ή κρίση έχει φτάσει τό κορύφω μά της,δταν εϊναι ήδη φανερό πώ ς ή πρω τοπορία εϊναι έτοι

μη νά άγω νισθή ώ ς τό τέλος, οί έφεδρεΐες εϊναι έτοι-

μες νά υποστηρίξουν τήν πρω τοπορία, ένώ ή μεγαλύτερη δυνατή σ ύγχυσι έπικρατει στις τάξεις τοΰέχθροϋ.»42

«Ή ίστορία τώ ν έπαναστάσεω ν διδάσκει δτι οί

καταπιεσμένες μάζες δέν νίκησαν ποτέ σ5 ένα άγώ να

μέχρι θανάτου, χω ρίς προηγουμένω ς νά περιέλ-θουν σέ άπελπισία άπό μακροχρόνιες ταλαιπω ρίεςκαί όξύτατες κρίσεις».43 Ά ποτελεΐ γεγονός δτι δλεςοί άνωτέρω συνθήκες υπήρχαν τήν παραμονή τήςΔ εκεμβριανής Έ παναστάσεω ς. Μ έ τό σύνολο σχεδόν τής Ε λλά δος κάτω άπό τήν ουσιαστική κυριαρχία τοΰ ΕΑ Μ , οί κομμουνισται ήσαν είς θέσιν

νά «συγκεντρώ σουν μία μεγάλη ύπεροχή δυναμικοΰστό κρίσιμο σημείο», συγκεκριμένα στήν έλλη νικήπρω τεύουσα. Ά πό τήν άλλη πλευρά, οί δυνάμεις τοϋ«έχθροϋ» ήταν άδύνατες καί «διασκορπισμένες». Ο ίδυνάμεις στίς όποιες θά μποροΰσε νά στηριχθή ήκυβέρνησις Π απανδρέου ήταν ή Α στυνομία καί ή

Χ ω ροφυλακή, οί όποιες δμω ς ήταν διασκορπισμένεςστά διάφορα Τ μήματα τους σέ δλη τήν Α θήνα καί

τά προάστια. Ό ΕΔ Ε Σ τοΰ Ζ έρβα στήν Ή πειρο , ευ-

ρίσκετο άπομεμονω μένος, 450 καί πλέον χιλιόμετραμακριά άπό τήν πρωτεύουσα. Ή μικρή δύναμις τοΰ

Τ σαούς Ά ντώ ν ήταν στήν Α νατολική Μ ακεδονία.Ό 'Ιερός Λ όχος έξακολουθοΰσε νά παραμένη στά

νησιά τοΰ Α ιγαίου. Μ ονάχα ή ’Ο ρεινή Τ αξιαρχίαήταν στρατοπευδευμένη σ τήν Α θήνα. Τ έλος υπήρχεκαί ή μικρή Β ρεταννική δύναμις τοΰ στρατηγοΰΣκόμπι. Ή δύναμις αυτή ήταν διαμ οιρασμ ένη σέ

δλη τήν Ε λλά δα, στίς μεγάλες πόλεις καί στήνπρω τεύουσα, «κατά τρόπον πού άντεπεκρίνετο μένείς τά διοικητικά της καθήκοντα, άλλά δέν προσε-φέρετο γιά πολεμικές έπιχειρή σεις... Ή πεποίθησις

πού έπεκράτει τότε στίς βρεταννικές στρατιω τικέςάρχές ήταν δτιτό ΕΑ Μ - Ε Λ Α Σ δέν εϊχε πρόθεσι νά

καταφ ύγη σέ δυναμική άναμέτρησι.»44

Μ ιά έπί πλέον προΰπόθεσις, γιά τήν έξαπόλυσιμιας κομμουνιστικής έξεγέρσεω ς,εϊναιή έξουδετέρω -σις τής άστικής τάξεω ς μέ τήν διάσ πασι τής συνο

χής της. Κ αίαύτό εϊχε κατά μέγα μέρος έπιτευχθή.

42. Σ τάλιν, P r o b l e m s o f L e n i n i s m (Μ όσ χα,Foreign Languages Publishing House, 1943), σελ. 72-73.

43. Λ ένιν, P r e p a r i n g f o r R e v o l t ( London,Modern Books Library, 1929) σελ. 289.

44. Woodhouse. op. ci t . , σελ. 211,

Μ ερικά άπό τά πιό δυναμικά στοιχεία τοϋ κόσμου

αύτοΰ, εϊχαν έξω θηθή άπό τήν πολιτική τοΰ Ε Α Μ —

Ε Λ Α Σ νά μετάσχουν στά Τ άγματα Ά σφ αλείας καίέτσινά έκτεθοΰν Α νεπανόρθω τα στά μάτια τώ ν Συμμάχων. Μ ετά τήν άπελευθέρω σι πολλοί άνδρες τώ ν

Τ αγμάτων εϊχαν συλληφ θή ώ ς συνεργάταιτών Κ ατα-

κτητώ ν. Έ πί πλέον, τά έκατομμύρια τώ ν Ε λλή νω ν,

πού κατοικοΰσα ν στίς περιοχές πού ήλεγχε ό Ε Λ Α Σ,δέν εϊχαν καμμ ιά δυνατότητα νά βοηθήσ ουν καίάν ήθελαν τήν κυβέρνησι πού εύρίσκετο ούσ ιασ τικάάπομονω μένη σέ μιά περιοχή στό κέντρο τώ ν Α θη νώ ν. Τ έλος, οί άστοί πολιτικοί εϊχαν άναλώ σει τόμεγαλύτερο μέρος τής δράστηριότητός τους κατάτήν κατοχή γύρω άπό τό θέμα τοΰ Β ασιλέω ς. Μ ιάσοβαρή κρίσις θά μποροΰσε εύκολα νά άναβιώ σητίς παλαιές μεταξύ τους έχθρότητες, διασ πώ νταςέτσι άκόμα πιό πολύ τό άντικομ μουνιστικό στρατόπεδο.

Κ ατά τήν διάρκεια τώ ν τελευταίω ν έβδομάδω ν

πριν άπό τήν κομμουνιστική έξέγερσι, άλλεπάλ-ληλες μαζικές διαδηλώ σεις, ώ ργανώ μενες άπό τόΕ Α Μ , εϊχαν δείξει ή εϊχαν δημιουργήσει τήν έντύπω σι δτι «ή πρω τοπορία ήταν έτοιμη νά άγω νιστήώ ς τό τέλος, καί δτι «οί έφεδρίες ήταν έτοιμες νάυποστηρίξουν τήν πρω τοπορία.» Ή τελευταία αι

ματηρή διαδήλω σης τής 3ης Δ εκεμβρίου, ο^δήγησετήν κρίσι «στό κορύφω μά της» καί «τίς μάζες σέ

άπελπισία».Ο ί κομμουνισται άρχισα ν τόν έμφ ύλιο πόλεμο

ύπό δρους εύνοϊκούς καί έχοντας τίς περισσότε

ρες πιθανότητες μέ τό μέρος τω ν. Ά πό Μ αρξιστικήςΛ ενιστικής άπόψ εως ό χρόνος ήταν ώ ριμος γιάέπανάστασι.

Ή κομ μουνιστική ήγεσία ήκολούθησε έπίσης τίςσυμβουλές τοΰ Στάλιν καί ώ ς πρός τήν έπιδίω ξι

«καθημερινώ ν» έπιτυχιώ ν.Ο ί"Έ λληνες κομ μουνισταισυνεκέντρω σαν τά πρώ τα τους πλήγματα έναντίοντώ ν πιό άπομονω μένω ν μονάδω ν τής άστυνομίαςκαθώ ς καί τώ / άλλω ν μικρώ ν έστιώ ν άντιστάσεω ς.Τ ά περιφερειακά Τ μήματα τής άστυνομίας καί τής

χω ροφ υλακής έξοντώ θησαν τό ένα μετά τό άλλοή έξηναγκάσθησ αν νά συνθηκολογήσουν. Α ύτό

ίκανοποιοΰσε τήν κομμουνιστική συνταγή γιά «καθημερινές έπιτυχίες» άλλά ταυτοχρόνω ς εϊχε ώ ς

άποτέλεσμα τήν άσκοπη σπατάλη χρόνου καί δυνάμεω ν. Έ καναν δμω ς καί άλλο ένα άκόμα πιόσοβαρό σφάλμα. Σύμφω να μέ δσα μοΰ διηγήθηκεό Ό ρέστης, υ Σιάντος άνησυχοΰσ ε γιά μιά ένδεχο-μενη έπέμβασι τοΰ στρατοϋ τοΰ Τ ίτο στή Β όρειο

Ε λλά δα, μέ τό πρόσ χημα τής έξουδετερώ σεω ς τοΰΖ έρβα, ώ ς πιθανοΰ κινδύνου γιά τόν Ε Λ Α Σ. Γ ιά νά

άποτρέψ η λοιπόν, μιά τέτοια έπέμβασι εϊχε διατά

ξει τόν Σαράφη καί τόν "Α ρη Β ελουχιώ τη νά κινηθούν πρός Β ορραν καί νά προσβάλλουν τόν ΕΔ ΕΣ-Ό ύπαινιγμός τοϋ Ό ρέστη είναι δτι ό Σιάντος φέρθηκε σάν καλός πατριώ της πού ένδιεφέρετο περισσότερο γιά τήν προάσπισα τής έδαφικής άκεραιό-τητος τής χώρας του παρά γιά τήν έπιτυχία τώ ν τελικώ ν σκοπώ ν τοϋ κόμματος, του. Ό Τέμπο, ό ύπαρχη-

γός τοϋ Τ ίτο, ό όποιος κατά τούς Ισχυρισμούς τοϋΣιάντου περίμενε πίσω άπό τά σύνορα Ιτοιμος νάμπή στό έλληνικό έδαφος, δέν θέλησε νά μοϋ διευκρίνιση τό σημείο αύτό.

Ό ποιαδήποτε κι* άν ήταν τά πραγματικά κίνητρα τής περίεργης αύτής άποφ άσεως τοΰ Σιάντου,οί δυνάμεις τοΰ ΕΛ Α Σ, μέ έπί κεφαλής τόν Σαράφηκαί τόν Ά ρη , χτύπησαν τόν ΕΔ ΕΣ στό δ’άστημαμεταξύ τής 18 καί 30 Δ εκεμβρίου. Π ιεζόμενοιάσφυ-κτικά άπό ύπέρτερες δυνάμεις οί άντάρτες τοΰ ΕΔ ΕΣέγκατέλειψαν τελικά τήν Ή πειρο καί μετεφέρθησαν

άπό μονάδες τοΰ Β ρεταννικοΰ Β. Ν αυτικοϋ στήνΚ έρκυρα. Μ ιά άλλη δύναμής τοϋ ΕΛ Α Σ έξόντω σε τίςμονάδες τοϋ Τσαούς Ά ντώ ν. Π ερί τά τέλη Δεκεμβρίου δλες οί νόμιμες άρχές καί τά όργανα τής τά-ξεω ς είχαν έξουδετερώ θή σ ’ όλόκληρη τήν Η πειρω τική Ε λλάδα, μέ τήν έξαίρεσι μιας μικρής περιοχής στό κέντρο τώ ν Α θηνώ ν. Σ τίς πόλεις τής Θ εσσαλονίκης καί τώ ν Π ατρώ ν, οί δυνάμεις τοϋ ΕΛ Α Σεύ ρίσκοντο σέ άπόστασι λίγω ν μέτρω ν άπό τίς Βρε-ταννικές δυνάμεις έπίάρκετόν καιρό σέ μιά περίεργηκαί άνήσυχη συνύπαρξι. Μ ερικά άπό τά νησιά τοϋΑ ιγαίου κατείχοντο άκόμη άπό τούς Γερμανούς καίμερικά άλλα άπό έλληνικές δυνάμεις πιστές στήνΚ υβέρνησι.

Ο ί κομμουνισταί είχαν πραγματοποιήσει πάμπο-λες «καθημερινές έπιτυχίες». Κ αίδμω ς αύτό άκριβώ ςείναι πού τούς ώδήγησε στήν τελική τους ήττα. Τόμοιραίο σφάλμα τους ήταν δτιάντίνά έπιτεθοϋν χω ρίς καθυστέρησι μέ δλες τίς δυνάμεις τω ν έναντίοντής μικρής περιοχής στό κέντρο τώ ν Α θηνώ ν, δπουεύρίσκετο ή έδρα τής κυβερνήσεω ς καί τό Β ρεταννικό στρατηγείο, διεσκόρπισαν τίς δυνάμεις τω ν καίκατετρίβησαν μέ τήν έξόντω σι άντιπάλω ν πού θά

ήταν εύκολη λεία άφ’ ής στιγμής τό κέντρον τήςέξουσίας καί τής δυνάμεως, ή καρδιά τής ’Α θήνας,θά εϊχε πέσει σέ κομμουνιστικά χέρια. Ή τακτικήαύτή έδω σε στούς Β ρεταννούς τόν άπαιτούμενοχρόνο γιά νά άποστείλουν ένισχύσεις.

Στήν άρχή τής συγκρούσεω ς, τό ΕΑ Μ — ΕΛ Α Σεύρίσκετο σέ πλεονεκτική θέσι, δχι μόνο άπό στρατιω τικής, άλλά καί άπό πολιτικής άπόψεως. Ή συ-ζήτησις στήν Α γγλική Β ουλή τώ ν Κ οινοτήτω ν, στίς5 καί 8 Δ εκεμβρίου, είχε άποκαλύψ ειδτιτό ’Εργατικό Κ όμμα δέν ύπεστήριζε τίς ένέργειες τής Βρε-

ταννικής κυβερνήσεως στήν Ε λλάδα. Α κόμ α καίή έξέλιξις τοΰ πολέμου έβοήθησε τούς Έ λληναςκομμουνιστάς είς τόν πολιτικόν τομέα. Ή μάχη τώ νΆ ρδενώ ν ύπογράμμισε τό γεγονός δτι βρεταννικέςδυνάμεις άπαραίτητες γιά νά πολεμήσουν τούς Γερμανούς στήν Γαλλία άπησχολοΰντο μέ στρατιω τικές έπιχειρήσεις «έναντίον τώ ν .Ε λλήνω ν» ένός

συμμαχικοϋ έθνους. Ό Α μερικανός ύπουργός τώ ν’Εξωτερικώ ν καθώ ριζε πολιτικήν «μή έπεμβάσεως»ένώ οί άνώ τερες στρατιω τικές άμερικανικές άρχέςήρνοΰντο νά έπιτρέψ ουν τή μεταφ ορά βρεταννικοΰστρατοΰ καί έφοδίω ν μέ άμερικανικά μεταγω γικά.Ό συμμαχικός Τύπος,μέ έπικεφαλής τούς «Τάϊμς τοϋΛ ονδίνου», κατέκρινε τήν βρεταννική έπέμβασι«έναντίον τής θελήσεως τοΰ έλληνικοϋ λαοΰ».45

Στίς 17 Δεκεμβρίου οί κομμουνισταί άκολου-θώ ντας τήν γνωστή τους τακτική τώ ν «διαπραγματεύσεων μετά πιέσεω ς», έστειλαν τόν Π ορφ υρο

γένη στόν στρατηγό Σκόμπι μέ νέες προτάσεις. Δ ένέλαβαν δμω ς ύπ* δψ ιν τους τή «βρεταννική ίδιο-συγκρασία, πού θεω ρεί όλους τούς δρους ώ ς παραλόγους δταν άντιμετω πίζει τόν κίνδυνο τήςήττας.»48 Ό Σκόμπι άπέρριψ ε τούς δρους τοΰΕΑ Μ - ΕΛ Α Σ.Μ ’ δλα ταϋτα ή άνταλλαγή μηνυμάτω νέξηκολού€ησε μέχρι τήν δραματική δφιξιτοϋ πρω θυπουργοϋ Τσώ ρτσιλ καί τοϋ ύπουργοϋ τώ ν Ε ξω τερικώ ν Ή ντεν στήν Α θήνα, τήν ήμέρα τώ ν Χ ρι-στουγένων, όπότε οί διαπραγματεύσεις μετετέθησανσέ ύψ ηλότερο έπίπεδο.

Έ ν τφ μεταξύ, ό πόλεμος έσυνεχίζετο δπω ς καίήάποστολή ένισχύσεω ν στούς Β ρεταννούς και μάλιστα μέ ηύξημένο ρυθμό μετά τήν έπίσκεψι στήνΑ θήνα τοϋ Β ρεττανοϋ ύπουργοϋ Χ άρολντ Μ ακμίλ-λαν καί τοϋ άρχιστρατήγου Ά λεξάντερ.

Ο ί κομμουνισταί είχαν χάσ ει τήν εύκαιρία νάκαταλάβουν έξ έφοδου τήν πρω τεύουσα στίς άρχέςτοΰ Δεκεμβρίου δταν οί Β ρεταννικές δυνάμεις ήτανάκόμη άνεπαρκείς καί διασκορπισμένες. Τ ώ ρα μέτήν άδιάκοπη αΰξησι τώ ν βρεταννικώ ν δυνάμεω νκαι μέ τήν ένίσχυσι τοΰ έλληνικοϋ στρατοΰ μέ έθε-λοντάς καί έπιστρατευομένους, ' ό άμεσος κίνδυ

νος μιας κομμουνιστικής νίκης είχε περάσει. Ήέπίσκεψ ις τοΰ Β ρεταννοϋ πρω θυπουργοϋ παρείχεστούς κομμουνιστάς μιά πρώ της τάξεως εύκαιρίαγιά συμβιβασμό, άλλ’ αυτοί έλησμόνησαν τήν σχετική προειδοποίησ ι τοϋ Στάλιν πάνω στό σημείοαύτό:

«Χ ρησιμοποιήστε τίς έφεδρεΐες έτσι ώ στε νάύπάρχη τρόπος όργανω μένης υποχώ ρησης δταν

45. Κ ούσουλας op. ci t . , σελ. 119-121, καί Wood-house, ο p. c i tM σελ. 220.

46. Woodhouee op. cit., σελ. 222.

Στίς 6 Ίανουαρίου ή Κ εντρική Ε πιτροπή τοϋΕΛ Α Σ έδωσε τή διαταγή γιά τήν γενική όποχώ ρησι.Ή άπόφασις είχε ληφθή πολύ άργά άκόμα και άπόκαθαρώ ς στρατιω τικής πλευράς. Ά ντί γιά τακτικήυποχώ ρηση αύτό πού έπηκολούθησε ήταν μάλλονμιά πανικόβλητη φυγή τώ ν Έ λασιτώ ν πού προσπα-θοϋσαν νά φτάσουν στά χωριά τους, και μελών τοϋ

ΕΛ Α Σ άπό τήν ’Α θήνα πού άφηναν τά σπίτια τουςστήν πρω τεύουσα γιά νά βροϋν καταφύγιο πίσω άπότά σύνορα τοϋ «Κ ράτους τοΰ ΕΑ Μ ». Ό λο ι τά είχαν κυριολεκτικώ ς χαμένα. Π ριν άποσυρθοΰν άπότήν περιοχή τώ ν ’Α θηνώ ν οί ήγέτες τώ ν κομμουνιστώ ν διέταξαν τήν άπαγωγή χιλιάδω ν όμήρω ν. Ήπραξις αύτή, μαζίμέ τις ύπερβολές καίτίς ώ μότητεςπού δτέπραξαν οί κομμουνισταικατά τή διάρκεια τήςέπαναστάσεω ς, έγέννησε μιά ήφ αιστειακή άντί-δρασιέναντίον τους.

Σχετικά μέ τήν άπαγω γή τώ ν όμήρω ν, ή 6η Συν-

διάσκεψις τής Κ ομμουνιστικής ’Ο ργάνω σης ’Α θήνας(Κ Ο Α ), ή όποία συνήλθε στίς 17 Α ύγούστου 1945έκρινε δτι ή ένέργεια αύτή ύπήρξε ένα άπό τά μεγαλύτερα σφάλματα τοϋ Κ όμματος:

«Ή άπαγω γή τώ ν όμήρω ν ήταν λάθος σάν άπό-φαση γιατί άποφασίστηκε σέ άκατάλληλη στιγμή

— στίς 24 Δ εκεμβρίου. Κ αί ό τρόπος πού έκτε-λέστηκε ήταν λαθεμένος.»60Έ νώ έφευγε όσο γρηγορω τερα μποροΰσε πρός τά

Τ ρίκαλα ό Σιάντος, διέταξε τό Θ εόδωρο Μ ακρίδη51τόν λεγόμενο στρατιω τικό έγκέφαλο τοϋ Κ Κ Ε , νά

ζητήση άνακω χή. Ό Μ ακρίδης ό όποιος θά είχε ίσω ς δώ σειέγκαίρω ς τό σύνθημα γιά τήν ύποχώ ρησιδέν είχε κάν μετάσχειστίς έπιχειρήσεις τώ ν ’Α θηνώ ν.Τόν είχε στείλει ό Σιάντος μαζί μέ τό Σ αράφη καίτό Β ελουχιώ τη, έναντίον τοϋ Ζέρβα ίσω ς έπειδήήθελε νά μείνη μόνος του γιά νά άποφασίζη μόνοναύτός γιά δ,τι άφόροΰσε τήν έπανάστασι. Κ αίτώ ρα ζητοΰσε άπό τό Μ ακρίδη νά έλθη σέ διαπραγματεύσεις. Μ αζί του έστειλε καί τόν Ζεϋγοκαί τόν Π αρτσαλίδη γιά νά τόν «προσέχουν», δπω ςμοϋ είπε ό Ό ρέστης τό 1955.

Στίς 10 Ίανουαρίου οί δύο πολιτικοί άρχηγοίτοϋ Κ Κ Ε καί ό στρατιω τ.κός τους έμπειρογνώ-μω ν έφθασαν στό άρχηγεΐο τοϋ στρατηγού Σκόμπι.Τ ήν έπομένη ύπεγράφη άνακω χή δυνάμειτής όποίαςή παΰσις τώ ν έχθροπραξιώ ν θά έγίνετο στίς 15 Ίανουαρίου 1945, ένα λεπτό μετά τά μεσάνυχτα. ’Α μέσω ς μετά τήν άνακω χή ό στρατός τοϋ ΕΛ Α Σ θά

50. ΕΙσήγηση, 6η Σύσκεψη τής Κ Ο Α .51. Ό Θ εόδωρος Μ ακρίδης ήτο πρώ ην Ταγματάρχης

τοΰ 'Ε λληνικού στρατοϋ. Κ ατά τόν συμμοριτοπόλεμο τοϋ1946 - 49 ήρνήθη να μετάσχη στόν Δ ΣΕ , καί τελικώ ς τοϋ έπε-τράπη άπό τήν Έ λληνική Κ υβέρνησι νά μεταναστεύση.

άπεσύρετο πίσω άπό μία νοητή γραμμή, περίπου πρόςτά δυτικά τοΰ δημοσίου δρόμου ’Α θηνώ ν—Θ εσσαλονίκης.

Η Σ Υ Μ Φ Ω Ν ΙΑ Τ Η Σ Β Α Ρ Κ ΙΖ Α Σ

Έ πειδή έπλησιάζε ή Δ ιάσκεψις τής Γιάλτας, οί

Β ρεταννοί ήθελαν πάση θυσίςι νά έπιτύχουν μιάόριστική συμφω νία στήν Ελλάδα. Κ αίέτσιέξηγείταιίσω ς ή μετριοπάθεια πού έδειξαν στίς συζητήσεις πούέγιναν στήν Β άρκιζα. Έ να άπό τά δυσκολώ τερα θέματα ήταν τό ζήτημα τής άμνηστίας. Ο ίέκπρόσω ποιτής έλληνικής Κ υβερνήσεως έδίσταζαν νά άποδεχ-θοϋν τήν. χορήγησ ι γενικής άμνηστείας, ένώ άπό τήάλλη πλευρά ό Σιάντος ήρνεϊτο νά όλοκληρώ ση μιάσυμφω νία έφ’ δσον παρέμενε έκκρεμές τό θέμα τήςγενικής άμνηστίας. Ο ί δυνάμεις τοϋ Ε Λ Α Σ είχανάκόμη στήν κατοχή τους τό μεγαλύτερο μέρος τής

χώρας ένφ οί κομμουνισται κρατοϋσαν ώς τελευταίο άτοϋ τούς όμήρους, πού είχαν άπαγάγει λίγοπριν άποσυρθοΰν άπό τήν ’Α θήνα.

Κ αί δμω ς ό Σιάντος δέν φαίνεται νά ήθελε τήχορήγησ ι γενικής άμνηστείας σέ δλους τούς Έ λα-σίτες. Κ αί είχε πράγματι λόγους γιά νά μήν εύνοήτή γενική άμνηστεία. Έ άν οί άνδρες τοΰ ΕΛ Α Σμποροΰσαν νά έπιστρέψουν στά σπίτια τους άνενό-χλητοι, θά άρχιζαν νά σκέπτονται καί νά διερω -τώ νται ποιός έφταιγε γιά τήν κατάρρευσιτοϋ άγώ νοςτω ν. Μ ιά τέτοια έρευνα θά καθιστοΰσε άρκετά δύ

σκολη τήν θέσι τοϋ Σιάντου, τοϋ Ίω αννίδη, καί τώ νάλλω ν κορυφαίω ν ήγετώ ν πού είχαν ρίψ ειτόν ΕΛ Α Σστήν περιπέτεια τοΰ Δ εκεμβρίου. ’Α ντιθέτω ς, &ν έμενα έκτεθειμένοι στήν καταδίω ξι τώ ν άρχών, θά έξη-ναγκάζοντο νά συσπειρω θούν γύρω άπό τό κόμμαώ ς τό μόνο καταφύγιο γιά τήν έπιβίω σί τους. ΌΙω άννης Σοφιανόπουλος, άρχηγός τοΰ ’Α γροτικοϋΚ όμματος, ό όποιος τό 1936 είχε συνυπογράψ ειτήνσυμφω νία τοϋ Π αλλαϊκοΰ Μ ετώ που, καί ό όποϊοςλόγφ τώ ν δεσμώ ν του μέ τό Ε Α Μ είχε διορισθήΥ πουργός τώ ν ’Εξω τερικώ ν στήν Κ υβέρνησι Π λαστή ρα τόν Ιανουάριο τοϋ 1945, άπεκάλυψε τό 1950,δτι ώ ς μέλος τής κυβερνητικής άντιπροσω πείαςστήν Β άρκιζα είχε άντιταχθή στήν ίδέα χορηγήσεω ςγενικής άμνηστείας, ένώ δύο άλλα μέλη τής άντι-προσω πείας, οί«δεξιοί» Π έτρος Ράλλης καί Μ . Μ α-κρόπουλος είχαν δεχθή τή Β ρεταννική σύστασιγιά γενική άμνηστεία. Ό Σοφιανόπουλος τό 1950ήθελε νά πή δτι έκεϊνος ήτο περισσότερο «έθνι-κόφρω ν» άπό τά άλλα μέλη,. Στήν πραγματικότητα ό Σοφ ιανόπουλος έκτελοΰσε τίς όδηγίεςτοϋ Σιάντου.

Ό Σιάντος τελικά «ύπεχώρησε» καί «δέχθηκε»

Μ Ε Ρ Ο Σ Τ Ε Τ Α Ρ Τ Ο Ν

Ο ΤΡΙΤΟ Σ ΓΥ ΡΟ Σ

Κ Ε Φ Λ Ϊ Ο Ν Δ Ε Κ Τ Ο Ν Π Ε Μ Π Τ Ο Ν

"Α Ν Α ΣΥ Ν Τ Α ΣΣΟ Ν Τ Α Σ Τ ΙΣ Κ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣΤ ΙΚ Ε Σ

Δ Υ Ν Α Μ Ε ΙΣ,,

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ “ΑΡΧΗΓΟΥ,,

Τό πρω ί τής 30ής Μ αΐου 1945, ένα μεταγωγικόάεροπλάνο τής ΡΑ Φ προσγειώ θηκε στό άεροδρό-μιο τής Έ λευσίνος. Ά πό μέσα βγήκε ό Ν ίκος Ζαχαριάδης, ό άνεγνω ρισμένος άρχηγός τοΟ Κ Κ Ε .Π ριν άπό ένα μήνα περίπου, τά συμμαχικά στρατεύματα τόν είχαν άνακαλύψ ει άνάμεσα στούς κρατουμένους τοϋ στρατοπέδου συγκεντρώ σεω ς τοΰΝ ταχάου. Τ ήν έπομένη ό «Ριζοσπάστης» δημοσίευεθριαμβευτικά τίς πρώ τες, μετά άπό μακρόχρονη έκ-λειψ ι, δηλώ σεις τοϋ άρχηγοΟ πάνω σέ έλληνικό έδαφος :

«Ά λλη λύση δέν όπάρχει», έπέμενε ό Ζ αχαριάδης. «Ε ίτε θά ξαναγυρίσουμε έτσι ή άλλοιώ ς στόκαθεστώς τής μοναρχοφασ ιστικής δικτατορίας

τής 4ης Α ύγούστου αύξημένης στόν κύβο. Είτε,6 έθνικοαπελευθερω τικός άγώνας τοϋ ΕΑ Μ θάβρή τήν όλοκλήρω σή του στήν πραγματοποίησητής Λ αϊκής Δ ημοκρατίας στήν Ε λλάδα».1 ,

Τ ήν έποχή έκείνη έλάχιστοι έγνώ ριζαν τί άκρι-βώ ς έσήμαινε ό δρος «λαίκή δημοκρατία». Γιά τόνΖαχαριάδη πάν«ω ς έσήμαινε «μιά μορφ ή έξουσίαςπού έκπληρώ νειτίς λειτουργίες τής διχτατορίας τοϋπρολεταριάτου».* Έ ν πάση περιπτώ σει, άνταποκρι-νόμενος στό πνεϋμα τής στιγμής, ό Ζ αχαριάδηςδιαβεβαίω σε τό άκροατήριό του δτι τήν έγκαθίδρυ-

σι τής Λ αϊκής Δημοκρατίας στήν Ε λλά δα τήν έβλεπε ώς άποτέλεσμα έλευθέρω ν καί γνησίω ν έκλογών.Τό 1945 μία έκλογική νίκη τής Ά κρα ς Ά ριστε-

ρ&ς ήταν μάλλον άπίθανη. Ή άποσύνθεσις τοϋ ΕΑ Μ ,ή όποία είχε άρχίσει κατά τήν διάρκεια τώ ν Δ εκεμβριανών, έπροχώ ρησε πολύ βαθύτερα δταν οί Σβώ λος, Τσιριμώ κος, Ά σκούτση ς καίΣ τρατής, οίπρώ ηνήγέται τής Π ΕΕ Α , άνήγγειλαν στίς 18 Α πριλίου

1. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 31 Μ αΐου 1945.2. Ζ αχαριάδης, Π ρ ο β λ ή μ α τ α Κ α θ ο δ ή γ η σ η ς ,

σελ. 87.

δτι είχαν ίδρύσει ένα καινούργιο κόμμα ύπό τήνέπω νυμία «Λ αϊκή Δ ημοκρατική Έ νω σις - Σοσιαλιστικό Κ όμμα Ελλάδος» (Ε Λ Δ -ΣΚ Ε ).

Κ ατά κάποιο τρόπο ή άπόφ ασις αύτή άποτελοϋσε έμμεση άπάντησι στήν πρόσκληση πού είχεάπευθύνει ή 11η Ό λομ έλεια τής Κ εντρικής Ε πιτροπής τοΰ Κ Κ Ε (5-10 Α πριλίου 1945) «πρόςδλόυς τούς δημοκράτες νά συσπειρω θοϋν στό μέτω ποτής δημοκρατίας. . . γιά μία δημοκρατική άναγέν-νηση, γιά μία Λ αϊκή Δ ημοκρατία».3

Έ νώ ή συνοχή τής Α ριστερός διεσπδτο, οί άν-τικομμουνιστικές δυνάμεις έκέρζιζαν έδαφος. Π ολλοί πού στό παρελθόν είχαν άρνηθή νά ταυτίσουντόν άντικομμουνισμό τους μέ τήν ύποστήριξι τοϋ

βασιλικού θεσμοϋ, μετέβαλαν γνώμη καί ή άντίθεσίτους πρός τόν κομμουνισμό καί τίς μεθόδους τουμετετρέπετο σιγά - σιγά σέ μιά σχεδόν φανατικήσυμπαράστασιπρός τόν Β ασιλέα.Ο ίΒ ρεταννοίδμω ς,πρω ταρχικός παράγων τότε στήν έλληνική πολιτική, είχαν στηρίξει τίς έλπίδες τους στόν Α ντιβασιλέα, τόν συνετό καίίκανό Α ρχιεπίσκοπο Α θηνώ ν.Ταυτοχρόνω ς είχαν καταβάλειάρκετές προσπάθειεςνά προω θήσουν σέ ήγετικές θέσεις προσω πικότητεςάπό τό δημοκρατικό καί φιλελεύθερο κέντρο.

3. *Ως δείγμα τών φιλειρηνικώ ν της δήθεν διαθέσεω νή 11η 'Ο λομέλεια άπεκήρυξε τόν Ά ρη Β ελουχιώ τη ό όποιοςδέν εϊχε συμμορφω θή μέ τήν Συμφω νία τής Β άρκιζας καί έξα-«^λουθοΟ σε νά παραμένη ώ ς Α ντάρτης στά βουνά μέ μιά μικρή όμάδα. Στήν πραγματικότητα ό Β ελουχιώ της δημιουργούσε ζητήματα γιά τό Κ Κ Ε μέ τήν άπειθαρχία του. Έ πίπλέον κατεφέρετο δημοσία άπ’ δπου έπερνοϋσε γιά τήν προδοτική τακτική τής ήγεσίας τοϋ Κ Κ Ε , ή όποία είχε «προτιμήσει τήν μερική άμνηστεία άφίνοντας στό έλεος τήν μοναρ-χοφ ασιστικώ ν δικαστηρίω ν» τούς ’Ελασίτες πού είχαν έγκλη-ματίσεί κατά διαταγήν έκείνω ν «πού σουλατσάρουν σήμεραλεύτεροι καί άνενόχλητοι στήν Α θήνα». Λ ίγο διάστημαμετά τήν άπο^ήρυξι τοϋ Β ελουχιώ τη, άπό τήν 11η Ό λομέ-εια, οί Ε λλη νικές άρχές έπληροφορήθηκαν άπό καταδότες τό κρησφύγετο τοϋ Β ελουχιώ τη καί τόν έξόντω σαν μαζίμέ τήν όμύώα του.

Α ύτό τό "βρεταννικό πείραμα μέ τό φιλοδημο-

κρατικό κέντρο τερματίστηκε μετά τήν θριαμβευτική έπιτυχία τών βασιλοφ ρόνω ν κομμάτω ν στίςέκλογές τοϋ Μ αρτίου 1946. Στούς μήνες πού είχανμεσολαβήσει μέχρι τώ ν έκλογώ ν, ή Ε λλά ς είχε πε-ράσει άπό ένα στάδιο διαδοχικώ ν μεταβατικώ ν κυβερνήσεω ν μέ πρώ τη τήν κυβέρνησι Π λαστήρα,

πού έσχηματίσθη στίς 3 Ίανουαρίου 1945.Μ ολονότιοί κυβερνήσεις έκεΐνες περιελάμβανανμέσα στούς κόλπους τω ν μερικές άπό τίς πιό διακε-κριμμ ένες πολιτικές προσ ω πικότητεςτής χώ ρας, άπέ-τυχαν κατά μέγα μέρος στίς προσπάθειές τω ν νάλύσουν τά τεράστια προβλήμτα οικονομικής άνα-συγκροτήσεω ς, ένώ ό πληθω ρισμ ός ταχύτατα έξου-δετέρω νε καί τά έλάχιστα οίκονομικά έπιτεύγματατής περιόδου. Ο ικονομικοί παράγοντες άπό τήν μίαπλευρά καί άριστεροί ύποκινηταί άπεργιώ ν άπό τήνάλλη, συνηγω νίζοντο σέ διαλυτική δραστηριότητα,οί πρώ τοι μέ ένα κερδοσκοπικό δργιο γύρω άπό τίς

χρυσ ές άγγλικές λίρες καί οί δεύτεροι μέ τήν συνεχήάναμόχλευσι έργατικώ ν διενέξεω ν οί όποιες παρέλυαν κάθε παραγω γική προσπάθεια. Κ ανείς σχεδόνδέν έδειχνε δτι άντιλαμβάνεται δτι ό μόνος τρόπος γιά νά όρθοποδήση μία οικονομία καί νά βελ-τιω θή τό βιω τικό έπίπεδο τοΰ λαοΰ είναιή ούσ ιασ τι-

κή αυξησις τής παραγω γής, δχι ή πλασμ ατική καί

παραπλανητική στήν ουσία της αυξησ ις τώ ν προσω πικώ ν άμοιβώ ν τώ ν όποιω ν τήν πραγματική άξίαταχύτατα έξουδετέρω νε ό πληθω ρισμ ός.

Μ έσα σ ’ δλη τήν πολιτική άστάθεια κα ί τό οι

κονομικό χάος οί πολιτικές δυνάμεις τής χώραςέξακολουθοΰσαν νά είναιδιχασμένες γύρω άπό τό λεγόμενο καθεστωτικό ζήτημα δηλαδή τό έάν θά έπρεπε νά έπιτραπή στό Β ασιλέα Γεώ ργιο νά έπιστρέψ ηστό θρόνο του ή άν άντιθέτω ς θά έπρεπε νά άντικατασταθή ή βασιλευομένη δημ οκρατία μέ καθεστώ ςάβασιλεύτου δημοκρατίας. Ά λλ ά στήν άντίληψ ιπολλώ ν άπλώ ν πολιτώ ν ή ουσία τής διαμ άχης δέν εύ-ρίσκετο στήν διαφορά μεταξύ βασιλευομένης καίάβασιλεύτου δημοκρατίας. Ό άγω ν ήτο μεταξύ ένόςέλευθέρου πολιτεύματος καί ένός κομ μουνιστικοΰκράτους. Ό συγγραφ εύς τοΰ βιβλίου αύτοΰ έζησ ε

στήν Ε λλάδα τούς ταραχώ δεις έκείνους μήνες καίπιστεύειείλικρινώ ς δη μία μεγάλη πλειοψ ηφ ία άκόμη κα ί μεταξύ τώ ν έκ παραδόσεω ς δημοκρατικώ νκύκλω ν, έστρέφετο πρός τό Β ασιλέα δχι άπό άντί-θεσι πρός τήν Δ ημοκρατία άλλά διότι ό Β ασιλεύςέφαίνετο ώ ς ή μόνη έγγύησις κατά τοΰ κομμούνιστι-κοΰ κινδύνου. Σ ’ αύτό βέβαια έξω θοϋντο καί άπό

τήν ίδια τήν κομμουνιστική ήγεσία ή όποία έφ’δσον δέν είχε έπιτύχει νά έπιβάλη έπιλογή μεταξύτής Μ οναρχίας, τής Ά βασιλεύτου, καί τής Λ αϊκής

Δ ημοκρατίας, είχε άγκαλιάσειτήν Α βα σίλευτο καίτήν είχε κάνει σύνθημά της τόσο έντονα ώ στε ήκομ μουνιστική έκστρατεία υπέρ τής Ά βασιλεύτουνά καλύπτη σχεδόν τελείω ς μέ τήν έντασί της τήνφω νή τώ ν πραγματικώ ν φιλώ ν τής Ά βασιλεύτουΔ ημοκρατίας.”

Έ ν πάση περιπτώ σει, ή Κ ομμ ουνιστική ήγε

σία δέν ένδιεφέρετο άλλ’ ουτε καί άνησυχοΰσε γιάτήν πιθανή έπιτυχία τής Ά βα σιλεύτου Δ ημοκρατίας.Δ έν τήν άπασχολοΰσαν οί έκλογικές έπιτυχίες ή

άποτυχίες πού θά προέκυπταν άπό τίς κάλπες. Κ αίτοΰτο γιατί σύμφ ω να μέ μαρτυρία τοΰ ίδίου τοΰ Ν .Ζ αχαριάδη, τό Κ Κ Ε ήδη τότε προετοίμαζε τόν Τ ρίτοΓΰρο.

«Π οιά ήταν ή στρατηγική τοΰ Κ Κ Ε κατά τήμεταβαρκιζιανή περίοδο ; Ή ταν ή στρατηγική πούσκοπό της είχε «νά κερδηθή χρόνος, νά κλονιστήό άντίπαλος, νά συγκεντρω θοΰν οί δυνάμεις μας,

γιά νά περάσουμε τότε στήν έπίθεσι» (Στάλιν). Ή τανή στρατηγική τοΰ ύποχω ρητικοΰ έλιγμοΰ γιά νάδιατηρήσουμε καί νά άνασυντάξουμε τίς κύριεςδυνάμεις καί τίς έφεδρεΐες, γιά νά περάσουμε στήνκαινούργια έπίθεση».4 Α ύτή ή στρατηγική τοΰ «ύπο-χω ρητικοΰ έλιγμοΰ» άπαιτοΰσε εύλυγισία καί μέ-χρις ένός σημείου τουλάχιστον τήν χρησιμοποίησι

παραπλανητικής πολιτικής.

Στήν έθνικιστική άτμόσ φαιρα τώ ν πρώ τω ν μηνώ νμετά τόν πόλεμο όπότε ό έλληνικός λαός ζητοϋσετήν πραγμα τοποίησ ιπαλαιώ ν φιλοδοξιώ ν καί προσφ ιλώ ν έθνικώ ν όνείρω ν πού έξεφράζοντο στήν έ π ί .

κτασ ι τοΰ έλληνικοϋ κράτους σέ περιοχές πού οί"Ε λληνες τίς θεω ροΰσαν έλληνικές, δπω ς ήταν ήΚ ύπρος, ή Δ ω δεκάνησος, ή Β όρε>ος "Η πειρος, οίκομμουνισται δέν μποροΰσαν νά έμφ ανίζω νται λι-γώ τερο πατριώ τες άπό τούς άντιπάλους τω ν ή τούςδιστακτικούς φίλους τω ν. Στήν περίπτω σι τής Κ ύπρου καί τώ ν Δ ω δεκανήσου οί κομμουνισται δένάντιμετώ πιζαν κανένα Ιδεολογικό ή πολιτικό δίλημμα. Ο ί έλληνικές βλέψ εις πάνω σ τήν Κ ύπρο,άποικία τότε τοΰ βρεταννικοΰ στέμματος καί στάΔ ω δεκάνησα πού ήταν κτήσις τής ήττημένης Ιτα

λίας, είχαν τήν άμέριστη ύποστήριξι τοΰ Κ Κ Ε .Ή Β όρειος Ή πειρο ς δμω ς ήταν τελείω ς διαφ ορετική ύπόθεσις. Ο ύσ ιαστικά οί έλληνικές έπιδιώ ξειςστήν περιοχή αύτή έφεραν τήν Ε λλάδα άντιμέ-τω πη μέ τήν Α λβ ανία, μία χώ ρα πού εύρίσκετοήδη στά πρόθυρα τής μετατροπής της σέ λαϊκή δη-μακρατία. Τ ί έπρεπε νά κάνη τό Κ Κ Ε ; Ν ά άντιτα-χθή στίς έλληνικές άξιώ σεις σχετικά μέ τήν Β όρειο

4. Ζ αχαριάδη, Π ρ ο β λ ή μ α τ α Κ α θ ο δ ή γ η σ η ς ,σελ.87.

ρω τοΰσε γιά νά πληροφ ορηθή».9 Ή 12η 'Ο λομέλειαμέ τήν άποδοχή τής άνω τέρω δηλώ σεω ς τοΟ Ζ αχαριάδη άπεμακρύνετο κατ’ ουσ ίαν άπό τήν γραμμήτής βρετταννο - σοβιετικής συνεννοήσεω ς καιέπαιρ-νε δική της θέσι, πού συνοψ ίζετο στό δτιή Ε λλά ς,

εύρισκομένη μεταξύ δύο μεγάλω ν κέντρω ν δυνά-μεω ς, θά επρεπε νά άποδίδη ίση σπουδαιότητα και

στά δύο.Μ ολονότι τό Κ Κ Ε διά του ίδιου τοϋ Ζ αχαριάδηείχε άναγνω ρίσει τόσο ρεαλιστικά τήν σπουδαιό

τητα τοϋ Β ρεταννικοΰ παράγοντος στήν Ε λλά δα,παραταϋτα άπεφάσ ιζε και διέτασ σε τήν άνασύντα-

ξι καί προτετοιμασία τώ ν δυνάμεώ ν του γιά μιάνέα άναμέτρησι. 'Υ πή ρχε μιά προφανής άντίφασ ιςστις άποφ άσ εις τής 12ης 'Ο λομελείας. ’Ε αν ή 'Ε λλάςήταν πραγματικά τόσο σ ημ αντικός χώ ρος γιά τάζωτικά συμφ έροντα τής Β ρεταννικής αύτοκρατο-ρίας, τότε γιατί νά περιμένη κάνεις δτι θά έπέτρεπετό 1946 ή 1947 αύτό πού είχε άποτρέψει δυναμικά

9. Edward R. S te ttin ius j r. R o o s e v e l t a n d t h eR u s s i a n s . T h e Y a l t a C o n f e r e n c e (New YorkDoubleday, 1949). σελ. 217,

τόν Δ εκέμβριο τοϋ 1944, δηλαδή τήν κομμουνιστικήέπικράτησι στήν 'Ε λλάδα ; Τ ό 1950 ό Ζαχαριάδηςέζήτησε νά δώ ση μιά άπάντησι στήν άντίφασι αύτήπού είχε ήδη όδηγήσ ει στήν τραγική ήττα τοϋ κόμματος. «Ή ύπαρξη τής Σοβιετικής "Ενωσης καιτώ ν Λ αϊκώ ν Δ ημοκρατιώ ν στά Β αλκάνια και τήνΑ νατολική Εύρώ πη», έγραφ ε, «άποτελοϋσε τεράστιο

εύνοϊκό, άποφ ασ ιστικό παράγοντα γιά τό πέρασμάμας στή Σοσιαλιστική έπανάσταση».10Κ αι αύτό άπεδείχθη, δμω ς, ένα άκόμη τραγ»κό

σφ άλμα ύπολογισμοϋ. 'Ο Μ ιλοβάν Τζήλας, στό βι

βλίο του «Συζητήσεις μέ τόν Στάλιν» διηγείται δτισέ μία δραματική συνάντησι μέ Γιουγκοσλάβουςκαι Β ουλγάρους κομμουνιστάς στις 10 Φ εβρουάριου1948, ό Σ τάλιν έδήλω σε ώ μά και άπερίφραστα :

«Ή έξέγερσι στήν 'Ε λλάδα πρέπει νά σταμα-τήση και δσο τό δυνατόν γρηγορώ τερα». Σύμφω ναμέ τά λεγόμενα τοϋ Τ ζήλας, ό Στάλιν είχε καταλήξειστό συμπέρασμα δτι οί "Ε λληνες κομμουνισταί

δέν είχαν «άπολύτω ς καμμία έλπίδα έπιτυχίας». «Τίνομίζετε σεις ;» λέγεται δτι είπε. «"Ο τι ή Μ εγάληΒ ρεταννία καί οί Η νω μένες Π ολιτείες, τό Ισχυρότερο κράτος τοΰ κόσμου, θά έπιτρέψουν σέ σας νάσπάσ ετε τή γραμμή τώ ν συγκοινω νιώ ν τους στήΜ εσό γειο; ’Α νοησίες. Κ αί δέν έχομε ούτε κάν

ναυτικό».11Μ ία σοβαρή καί αύστηρή άνάλυσις τοΰ ύφιστα-

μένου «συσχετισμού τώ ν δυνάμεω ν», θά είχε άπο-θαρρύνει τήν κομμ ουνιστική ήγεσία άπό τοϋ νάάποτολμήση μία νέα ένοπλη άναμέτρησι. ’Ε άν ύπήρ-

ξαν τέτοιες φρόνιμες συμβουλές, κατεπνίγησαν πρινκάν βγοϋν στήν έπιφάνεια. Κ ατ’ ούσίαν ή προετοι

μασία γιά τόν Τ ρίτο Γΰρο, δπω ς ώ νόμασαν οί κομ-μουνισταί τήν «έπερχόμενη σοσιαλιστική έπανά-στσσή» τους, είχε άρχίσειπριν κάν νά πέση ή αυ

λαία τής ήττας πίσω άπό τίς πα νικόβλητες όρδέςτώ ν έλασιτώ ν, πού ύποχω ροϋσ αν άτακτα τόν ’Ιανουάριο τοΰ 1945. Σ τίς 15 Ίανουαρίου, τήν ίδια μέρα πούάρχισε νά ίσχύη ή παΰσις τώ ν έχθροπραξιώ ν, ήόργάνω σις τοΰ ΕΑ Μ Θ εσσ αλονίκης στήν όποία όΜ άρκος Β αφ ειάδης, ό μελλοντικός άρχηγός τοΰ κομ-

μουνιστικοΰ άντάρτικου στρατοΰ, ήταν ή έξέχουσαφυσιογνω μία, έξέθετε μέ αποκαλυπτικές λεπτομέρειεςτά καθήκοντα τώ ν μελώ ν :

1) Ν ’ άναπτύξω με τή μαζική δράση παλεύονταςγιά τίς οικονομικές διεκδικήσεις τοΰ Λ αοΰ.

2) Κ έντρο τής προσ οχής ή άνάπτυξη τοΰ έφε-

10. Ζ αχαριάδη, Π ρ ο β λ ή μ α τ α Κ α θ ο δ ή γ η σ η ς ,σελ. 81.

Μ . Milovan Djilas, C o n v e r s a t i o n s w i t h S t a l i n (New York, Harcourt, Brace and World, Inc. 1962)σελ. 182. Ίδε κατω τέρω : «Τ ά Π ραγμα τικά Α ίτια τής Ρήξεω ςΤ ίτο - Σ τάλιν», εις τό Κ εφάλαιον Δ έκατον Έ βδομ ον,

Ο Γεώργιος Καφαντάρης τό 1945. Ό παλαίμαχος πολιτικός στάς δυσμάς τοϋ 6ίου του

δρικοϋ Ε Λ Α Σ, τό ξεκαθάρισμα άπ’ τά δειλά καίάμφιταλαντευόμενα στοιχεία. Ή έξασ φάλιση όπλι-σ μ οΰ ... Σέ συναγερμό δλο τό Ε Α Μ γιά νά μεταφέ-ρη ό Ε Λ Α Σ δλα τά έφόδια στίς γραμμές πού θέλει.Ν ά δημ ιουργήσω με ένα γερό μέ έπιτελική άκρίβειαώ ργανω μένο παράνομο μηχανισμό».

Ύ πήρξε καί μιά άξιοσημείω τη προσθήκη. «Τό

Συμβούλιο Π όλης διαπίστω σε δτι . . . σταμάτησεπροσ ω ρινά μόνο ή Ε νοπλη ρήξη».12

‘Η άπόφασις νά άποκρυβοΰν τά καλύτερα δπλαπού διέθετε ό Ε Λ Α Σ έτέθη σέ έφαρμογή μόλις εγινε

φανερό δτι ή Δ εκεμβριανή έπανάστασ ις θά άπετύγ-χανε. Ό συγγραφ εύς τοΰ βιβλίου αύτοΰ, αίχμάλω -τος τήν έποχή έκείνη σ τό άρχηγεΐο τής 13ης Ε φ εδρικής Μ εραρχίας τοΰ ΕΛ Α Σ στή Λ αμία, ύπήρξεαύτόπτης μάρτυς τής συσκευασίας κα ί άργότερα τήςμεταφοράς αύτομάτων καί δλλω ν έπιλέκτω ν δπλω ν

σέ όρεινά κρησ φύγετα σ τήν περιοχή τής Ρούμελης.

’Α ριθμητικές ό Ε Λ Α Σ παρέδω σε περισσ ότερα δπλαάπ’ δσα άπαιτοϋσαν οί δροι τής συμφ ω νίας τήςΒ άρκιζας. Ά λλ’ αύτά ή σαν ώ ς έπίτό πλεΐστον άπηρ-χαιω μένες καί συχνά άχρηστες ίταλικές καραμπίνες.

Κ ατά τήν περίοδο αύτή τώ ν πρώ τω ν μηνώ ν μετάτήν Β άρκιζα, τό Κ Κ Ε έτρεψε τά προπα γανδιστικάτου πυρά πρώ τα έναντίον τής Έ λληνικής Δεξιάς,κα ί έν συνεχείς καί πριν άπό τό τέλος τοΰ έτουςκαί έναντίον τώ ν Β ρεταννώ ν οί όποιοι, κατά τόΚ Κ Ε , «παρεμπόδιζαν μιά όμαλή δημοκρατική έξέ-λιξη στήν Ε λλάδα». Ή 12η ‘Ο λομέλεια ι3, θέτον-

τος σέ κίνησι τήν έπαναστατική διαδικασία, άπε-φάσισε τήν διενέργεια, «μαζικής λαϊκής αύτοάμυ-νας», καί έκάλεσε «δλους τούς δημοκρατικούς πολίτες νά ύπερασπιστοΰν τή ζω ή τους καί νά άντι-μετω πίσουν ένα φ ασ ιστικό πραξικόπημα μέ δλα τάμέσα, άρχίζοντας άπό τή Γενική Π ανελλαδικήάπεργία». Μ ετά τήν 12η 'Ο λομ έλεια έξεδόθη σειρά όλόκληρη άπό άποφάσεις τοΰ Π ολιτικοΰ Γραφείου (μεταξύ τώ ν όποίω ν τής 4ης ’Ιουλίου, 12ης’Ιουλίου, 1ης Α ύγούστου, καί 6ης Σεπτεμβρίου) στίςόποιες τό Κ Κ Ε έπέσειε τήν άπειλή «τοΰ φασισμοΰ»

καί διεκτραγω δούσ ε «τίς συνθήκες τής τρομ οκρατίας, πού έχει έπιβάλει στή χώ ρα τό μαΰρο μέτω ποτής μοναρχοφασ ιστικής άντίδρασης». Ό Ρ ιζ ο σ π ά σ τ η ς καί ή Ε λ ε ύ θ ε ρ η Ε λ λ ά δ α , οίδύο σπουδαιότερες κομμουνιστικές έφημερίδες τήςέποχή ς, έδημοσίευαν καθημερινώ ς άρθρα στά όποιαέκαυτηρίαζαν μέ έμπρηστική φρασεολογία «τήν τρομοκρατία πού άσκεΐται στούς άθώ ους δημοκρατι

12. Φ υλλάδιον ΕΑ Μ .13. Ή 12η 'Ο λομ έλεια έξέλεξε Ινα 6 - μελές Π ολιτικό

Γραφ είο μέ τούς Ν . Ζα χαριάδη, Γ. Σιάντο, I. Ίω αννίδη,Δ . Π αρτσαλίδη, Β. Μ παρτζώ τα καί Χ ρύσα Χ ατζηβασιλείου.

κούς πολίτες» καί «τό φ ασ ιστικό καθεστώ ς πού έχειέπιβληθή». Ή ταν πάντω ς ένδιαφ έρον δτι οί έπιθέ-σεις αύτές έναντίον «τοΰ φ ασιστικοΰ καθεστώ τος»έδημοσιεύοντο έλεύθερα και άνενόχλητα. Ή εί-κόνα τοΰ «τρομοκρατικού όργίου» πού παρουσίαζανάπό τίς στήλες τους τά κομμουνιστικά δημόσ ιόγραφ ικά δργανα, ήταν βέβαια άξιογκω μένη. ’Α λλά

θά πρέπει έπίσης νά τονισθή δτι δέν έλειπαν καί τάάνεύθυνα στοιχεία τά όποια, έν όνόματιτοΰ άντικομ-μουνισμ οΰ καί τής έθνικοφ ροσ ύνης, διέπρατταν τήνέποχή έκείνη άκρότητες, πολλές φορές μέ προσω πικά κίνητρα, έναντίον όπαδώ ν τής ’Α ριστερδς. Ή

κυβέρνησις τότε στήν ’Α θήνα, παλεύοντας γιά τήνάνασυγκρότησ η τής διοικητική ς μηχανής πού είχεέξαρθρω θή άπό τόν πόλεμο, τήν κατοχή, καί τόνέμφ ύλιο σπαραγμό, δέν είχε τή δύναμι νά έπιβληθή κα ί νά άποτρέψ η τέτοιες άκρότητες διά τής έπι-βολής τοΰ νόμου πρός δλες τίς κατευθύνσεις.

Έ πί πλέον, πίσω άπό τήν έπιψ ανειακή έπικρά-τησ ι τώ ν φιλελευθέρω ν - δημοκρατικώ ν στοιχείω ν

μέ τήν Β ρεταννική ύποστή ριξι, πολλά στοιχείατής άκρας Δ εξιδς, μέ λάβαρο τόν άντικομμουνι-σμό, έπω φελήθησαν άπό τό λαϊκό αίσθημα πού είχαν δημιουργήσ ει οί άκρότητες τώ ν κομμουνιστώ νκατά τήν Κ ατοχή καί τά Δ εκεμβριανά, καί άρχισαν μέ έπιτυχία τήν προσ πάθεια γιά νά καταλάβουνκαί πάλι θέσεις δυνάμεω ς στόν κρατικό μηχανισμ ό.Τ έλος, ή προσπάθεια τώ ν κομμ ουνιστώ ν νά προσά ψ ουν τήν «ρετσινιά» τοΰ δοσιλογισμοΰ καί τής

συνεργασ ίας μέ τούς Γερμανούς σέ δλους τούςπραγματικούς ή φ αντασ τικούς άντιπάλους τω ν έπέ-τρεψε καί στούς πραγματικούς δοσ ιλόγους νά πε-ριβληθοΰν τόν μανδύα τής άθω ότητος καί,νά ίσχυ-ρισθοΰν δτικαί αύτοί έπίσης έκατηγοροΰντο δδικα.

’Α πό τήν άλλη πλευρά, οί φυλακές ήταν γεμάτες μέ πρώ ην Έ λα σίτες πού είχαν έξαιρεθή άπότήν άμνησ τεία διότι έκατηγοροΰντο γιά έγκλήμα τακοινοΰ ποινικοΰ δικαίου. Π ολλοί άπό αύτούς ήσα νίσω ς άθώ οι, άλλά στήν δξυνσι τώ ν παθώ ν πού είχεπροκαλέσει ή κομμουνιστική άπόπειρα γιά τήνκατάληψ ι τής έξουσίας, ή ένοχή ή ή άθω ότης ένός

άτόμου δέν άπεδεικνύετο τόσο εύκολα. Έ πί πλέον,πολλοί είχαν διαπράξει ίσω ς τά έγκλήματα γιάτά όποια έκατηγοροΰντο, άλλά τό είχαν κάνει έκτε-λοΰντες διαταγές τής κομ μουνιστικής ήγεσίας, ήόποία είχε δμω ς φροντίσεινά καλυφ θή πλήρω ς άπότήν άμνηστεία.

"Ο λη αύτή ή συρροή γεγονότω ν καί συνθηκώ ν

έγινε άντικείμενο έκμεταλεύσεω ς έκ μέρους τοΰΚ Κ Ε . Στίς 24 Α ύγούστου 1945 ό Ζ αχαριδάδης, σέλόγο πού έξεφώ νησε στήν Θ εσσ αλονίκη, κατήγγειλε γιά μία άκόμη φορά «τό μ οναρχαφασ ιστικό

όργιο ένάντια στούς Α προσ τάτευτους δημοκρατικούς πολίτες τής χώ ρας» και πρ οσ έθεσε:

«Ά ν ή κατάσταση δέν άλλάξη γρήγορα καιδραστικά γιά μιά όμαλή δημοκρατική έξέλιξη, θά

άπαντήσω με στό μοναρχοφ ασ ισμό μέ τά ίδια μέσαστίς πόλεις, στά βουνά, στά χω ριά .. . Κ ι’ öv τόάπαιτήσ η τό ύπέρτατο συμφ έρον τοϋ Α αοϋ, θά

ξανακουστή καί πάλι στίς κορφές καί στά λαγκάδια τό δοξασμένο «Ε μπρός ΕΛ Α Σ γιά τήν Ε λ λάδα».14

'Η άπειλή δέν ήταν καν συγκεκαλυμ μένη.Ά λλά όΖ αχαριάδη ς τής έδινε μιά αμ υντική έπίφασ ι Α κολουθώ ντας τήν γνωστή Σταλινική συμβουλή «νά

Λεωνίδας Στρίγκος.

καλύπτετε τίς επιθετικές επιχειρήσεις κάτω άπό τήμάσκα τής άμυνας έτσι πού νά μπορέσετε νά φέρετε εύκολώ τερα μέσα στήν έπαναστατική δύνητά άναποφάσιστα καί άμφιταλαντευόμενα στοιχεία».15

14. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 25 Α ύγούστου 1945.15. S tal in , P r o b l e m s of Le i ) in i s m, σελ. 139

Ό Ζ αχαριάδης στόν λόγο του στήν Θ εσσαλο'νίκη προσ έθεσε καί μία πρώ τη ριπή κατά τώ ν Βρε

ταννώ ν :«Ά ν ό κ. Μ πέβιν δέν μπορεΐ νά έπιβάλλει τήν

τάξη στήν Ε λλάδα μέ τίς δυνάμεις κα τοχής πούέχε? σ τόν τόπο μας, τότε δς τίς πάρει. Κ αί τότε ό

Ε λλη νικό ς Λ αός παρά τή μονόπλευρη έφαρμογή

τής Ε ιρηνευτικής μας Συμφω νίας (τής Β άρκιζας),θά είναι σέ θέση νά άποκαταστήση τήν τάξηκαί τήν ήσ υχία στή χώ ρα μας χω ρίς κανενός τή

βοήθεια».

«Ν Α Φ Υ Γ Ο Υ Ν Ο Ι Α Γ Γ Λ Ο Ι»

Ό Ζ αχαριάδης πού είχε δηλώ σει τόν Μ άϊο οτιάνέμενε τήν έγκατάστασι μιας Λ αϊκής Δ ημοκρατίας στήν Ε λλάδα μόνο μέ τό μέσο τώ ν έκλογών, άλλαξε σύντομα γνώ μη — έάν είχε ποτέ

πιστέψει πραγματικά σέ μιά τέτοια δυνατότητα.Ό ταν ό Δ ημ. Π αρτσαλίδης μιλώ ντας στό 7ο

Συνέδριο τοϋ κόμματος τό 1945, άνεφέρθη στό «ειρηνικό πέρασμα στό Σ οσιαλισμ ό», ό Ζ αχαριάδης

διεφώ νησε. Στόν λόγο του έπέ<ρινε «τήν τάση μερικώ ν συντρόφ ω ν νά παρουσιάζουν τό θέμα μονόπλευρα δταν μιλούν γιά ειρηνικό πέρασμα. Π ρέπεινά τονισθή άμέσως πώς υπάρχει δ υ ν α τ ό τη τα

γιά ειρηνικό πέρασμα άλλά δχι β εβ α ιό τη τα . . .μία δυνατότητα πού Α πομακρύνεται δλο καί περισσότερο μέ κάθε μέρα ποΰ περνδ».16

Τ ό 7ο Συνέδριο τοϋ Κ Κ Ε συνήλθε μέ μεγάλη

έπισημ ότητα τόν ’Ο κτώ βριο τοϋ 1945 στό κινημ ατοθέατρο «Τ ιτάνια», στό κέντρο τώ ν Α θηνώ ν, μέ τήνπλήρη προστασία τώ ν Α ρχώ ν. Ή αίθουσα τοϋ κινηματοθεάτρου ήταν πλούσια διακεκοσμημένη μέέλληνικές καίκόκκινες σοβιετικές σημαίες, έπανα-

στατικά συνθήματα, καί δυο τεράστια πανώ μέ τάπορτραίτα τοΰ Στάλιν, καί τοΰ Ζ αχαριάδη , τά όποια

άτένιζαν τούς συνέδρους πάνω άπό τήν σ κηνή..Π ίσωάπό τούς ένθουσιασμούς καί τούς συντροφ ικούς χαι

ρετισμούς, οί δύο γνωστές όμάδες - οί μετριοπαθείςκαί οί έξτρεμισταί- έκαμαν καί πάλιν τήν έμφά

νισί τους, ή πρώ τη μ άλλον δειλά, ή δεύτερη πολύπιό έπίμονα. ’Ενώ οί περισσ ότεροι όμιληταί έπε-τέθησαν έναντίον τής «άγγλικής κατοχής» κα ί τώ ν«μοναρχοφ ασιστικώ ν λακέδων τής παγκόσ μιας Α ντίδρασ ης», μερικοί έχρησιμοποίησ αν μ ετριοπαθέστερη φ ρασ εολογία, καί ενας έξ αύτώ ν μάλιστα, όΛ εω νίδας Στρίγκος, έφθασε μέχρι τοΰ σημείου, νάέπαινέση «τόν Α μερικά νικο τρόπο γιά τήν Α νάπτυξη τής γεω ργίας πού έχει δημ ιουργήσειμιά πλατειά

16. Τ ό 7ο Σ υ ν έ δ ρ ιο σελ. 51.

έσω τερική άγορά πάνω στήν όποία στηρίζεται ήδραματική Α νάπτυξη τής άμ ερικάνικης βιομηχανίαςκατά τις τελευταίες δεκαετίες».17 Ε ίναι άλήθεια δτιτήν έποχή έκείνη δέν ήταν έντελώ ς άσυνήθης ήχρησιμοποίησ ις ευνοϊκώ ν έκφράσεω ν γιά τήν ’Α μερική άπό τό Κ Κ Ε . Ά κόμη καικατά τά Δ εκεμβριανάάλλά καί μετέπειτα τό Κ Κ Ε έξακολούθησε νά δια-

χω ρίζη προσ εκτικά τούς Β ρεταννούς άπό τούς Α μ ερικανούς.

Π αρά τήν έμφ άνισί και μετριοπαθώ ν καί σκληρώ ν τάσεω ν στό Συνέδριο, δέν ύπήρξε ή παραμικρήένδειξις δτι τό Συνέδριο θά έδιδε τήν εύκαιρία γιά

τό ξέσπασ μα ένδοκομ ματικής κρίσεω ς δπω ς συνέβησυχνά είς τό παρελθόν ύστερα άπό μία σοβαρήήττα τοΟ κόμματος. Κ αι άν άκόμα παραμερίσουμεόποιουσ δήποτε άλλους λόγους πού συνέτειναν στήνπροώ θησι τής ένδοκομματικής ένότητος, ή σύνθε-σις αύτή καθ’ έαυτή τοϋ Συνεδρίου άπέκλειε τήν δη

μιουργία κρίσεω ς. Ό Γ ιάννης Π ετσόπουλος, παλαίμαχος κομ μουνιστής, μάς έδω σε τό 1946 μιά έν-διαφέρουσα περιγραφή τοϋ τρόπου λειτουργίας τοϋ«Δ ημοκρατικού Συγκεντρω τισμού» στό Κ Κ Ε .

«Ή Κ εντρική Ε πιτροπή δέν υποδεικνύει άπλώ ςθέματα γιά συζήτηση άλλά άποφασ ίζει έκ τώ ν προ-τέρω ν και τελειω τικά γιά τό τι θά περιέχει ή ήμερη-σία διάταξις. Ά κό μη καί ό άριθμός τώ ν άντιπρο-σώ πω ν καί ό τρόπος τής έκλογής τους άποφ ασίζεταιάπό τήν Κ εντρική Ε πιτροπ ή, δχι άπό τίς τοπικέςόργανώ σεις. Ή μυστική ψ ηφ οφ ορία, αύτός ό κατ’

έξοχήν δημ οκρατικός θεσμός, δέν καθιερώ νεται άπότό Κ αταστατικό, ά λλά ό τρόπος τής ψηφ οφ ορίαςκαθορίζεται άπό τήν Κ εντρική Ε πιτροπή . Τ έλοςτό Σ υνέδριο δέν συγκαλείται γιά νά έλέγξη τό έργοτής Κ εντρικής Ε πιτροπής άλλά άπλώ ς γιά νάάκούσ η καί νά έγκρίνη τήν έκθεσι.»18

Τ ό 7ο Συνέδρο τοϋ Κ Κ Ε ένέκρινε ένα νέο πρόγραμμα τοϋ κόμματος, τό όποιον έν συγκρίσει μέτό πρόγραμμα τοϋ 1935, περιείχε πολύ μικρές διαφορές ή κα ινοτομίες. Ή μόνη σημαντική άλλα γήήταν δτικαθώ ριζε ώ ς άμεσο άντικειμενικό σκοπό τοϋ

κόμ ματος «τή νίκη τής λαϊκή ς δημ οκρατίας σ τήνΕ λλάδα». Κ αί γιά τελικό στόχο του «τήν άνοικοδόμησ η τής σ οσ ιαλιστική ς — κομμουνιστικής κοινω νίας».18 "Ο σοι ένδιαφ έρονται γιά τίς άποχρώ -σεις τής κομμουνιστικής θεω ρίας καί στρατηγικής,θά πρέπει νά σημ ειώ σουν δτι στά 1945 τό πρόγραμμα τοϋ κόμματος έθετε στό περιθώ ριο τό «άστικο-δημοκρατικό στάδιο τής έπαναστατικής διαδικα-

17. Α ϋ τό θ ι, σελ. 8.

18. Π ετσόπουλος, ο p. c i t. f σελ. 289.19. Τό 7ο Σ υ ν έδ ρ ιο , σελ, 51.

σίας» ώ ς ξεπερασμένο γιά τήν έλληνική πραγματικότητα καί υίοθετοϋσε τήν έγκαθίδρυσι μιαςΛ αϊκής Δ ημοκρατίας ώ ς προανάκρουσμα τοϋσοσ ιαλιστικού - κομ μουνιστικού μετασχηματισμ ού.

Α ύτό πού είχε τότε άκόμη μεγαλύτερη σημασίαάπό πρα κτικής άπόψ εω ς, ήτο δτι τό Κ Κ Ε έξαπέλυσεμιά βίαιη έκστράτεία γιά τήν άπομάκρυνσ ιτώ ν βρετ-

τανικώ ν δυνάμεων άπό τήν Ε λλάδα ,20 θέτοντας κατάμέρος δλα τά προσ χήματα καί τίς έμμεσες ήσυγκεκαλυμμένες κατηγορίες. Ο ί καθημ ερινές έπι-θέσεις έναντίον «τής βρεταννική ς έπεμβάσ εω ς στάέσω τερικά ζητήματα» τής Ε λλάδος έφθασαν τέλος στό ζενίθ στίς 8 Δ εκεμβρίου μέ ένα άρθρο πούέφερε τήν ύπογραφ ή τοΰ Ζαχαριάδη. Σ ’ αύτό ό άρ-χηγός τοΰ Κ Κ Ε χτυποΰσε «τήν άγγλική κατοχή πούέξακολουθεΐέδώ καί ένα χρόνο νά είναι τό πρω ταρχικό καί μοναδικό έμπόδιο γιά τήν άνόρθω ση τοΰτόπου». Κ αί προσέθετε δτι «τό πρώ το έθνικό αίτη

μα τής στιγμής είναι νά μας άφ ήσουν οί Ά γγλο ικαί νά φύγουν».21Ό Ζ αχαριάδης συνεδύασε τήν άξίω σί του αύτή

μέ τήν μάλλον διαφ ανή άπειλή δτι «ό Ε λλη νικό ςΛ αός πού έχει άντιμετω πίσειτόσες μπόρες κι’ έχεικάνει τόσες θυσίες τά τελευταία δέκα χρόνια γιά τή

λευτεριά του, δέν θά καταθέση τά δπλα ώ σπου νάέξασ φαλίση τήν εΙρήνη καί τό μέλλον τής χώ ρας

του μέ τόν τρόπο πού θέλει».22 Ό άρχηγός τοϋ Κ Κ Εδέν είχε άδικο δταν έλεγε δτι οί Β ρεταννοί άπο-τελοϋσαν «τό πρω ταρχικό καί μοναδικό έμπόδιο»στήν νέα Κ ομμ ουνιστική προσπάθεια. Μ έ τήν παρουσία τους καί μόνο τά Β ρεταννικά στρατεύματα,παρά τόν περιορισμένο άριθμό τους, άποτελοΰσ ανμία ά σπίδα πίσω άπό τήν όποία θά μποροϋσε νά

προχω ρήση μέ κάποια άνεσι καί άσφ άλεια ή πολιτική κα ί οικονομική, άνασυγκρότησις τής χώ ρας.Ά λλά δχι λιγώ τερο άνησυχητική άπό τήν σ κοπιάτοΰ Κ Κ Ε ήταν ή προΐοΰσα άναδιοργάνω σις τοΰΈ λληνικοϋ στρατοΰ άπό τούς Β ρεταννούς. Τ όν Φ εβρουάριο τοΰ 1945, κατά τήν έποχή τής Β άρκιζας,οί Ε λληνικές Έ νοπ λες δυνάμεις, περιλαμβανομ ένηςτής Τ αξιαρχίας τοΰ Ριμίνι, τοΰ Τ εροΰ Λ όχου καί

τής Ε θνοφ ρουράς, άριθμοϋσαν συνολικώ ς 30.000άνδρες περίπου. Μ έσα σέ 6ξ μήνες, ή Τ αξιαρχία τοϋΡίμινι είχε άναπτυχθή στήν II Μ εραρχία, ένώ μέτούς άξιω ματικούς τοΰ 'Ιεροϋ Λ όχου είχαν στελε-χω θή δύο άκόμη Μ εραρχίες (ή IX καί ή XI) πριν άπότό τέλος τοϋ έτους. Τ όν Δ εκέμβριο τοϋ 1945 ή συνο

20. Μ ία μόλις έβδομάδα μετά τήν 12η 'Ο λομέλεια, μίαάπόφ ασις τοϋ Π .Γ . άποκα λεΐ τήν Β ρεττανική πα ρουσία σ τήνΕ λλάδα «κατοχή». Ίδε Ζ αχαριάδη. Δ έκ α Χ ρ ό νιαΠ ά λ η ς, σελ. 143.

21. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 8 Δ εκεμβρίου 1945.22. Ή λέξις «Λ αός» μέ κεφα λαίο Λ χρησιμοποιείται

ώ ς συνώ νυμο τοϋ Κ Κ Ε .

Ή; έηαρχία έηλήρωοε άκρ ιθό τό τίμημα τών έπαναστατι κών σχεδίω ν τοϋ Κ Κ Ε

λική δύναμις τώ ν 'Ε λληνικώ ν ένοπλω ν δυνάμεω νάνήρχετο σέ 75.000.23

Ή κομ μουνιστική έκστρατεία κατά τής παρουσίας, τώ ν Β ρεταννώ ν στήν Ε λλά δα δέν έξεδηλώ θηάποτόμω ς άλλά άνεπτύχθη βαθμηδόν. Μ ιά πρώ τηένδειξις δτι ή σοβιετική «ελλειψ ις ένδιαφέροντος»}ΐά τήν Ε λλάδα πλησ ίαζε πρός τό τέλος της, Εκανετήν έμφάνισί της σ’ ενα λόγο τοϋ στρατάρχου. Τ ίτοστις 8 ’Ιουλίου 1945. Λ ίγο άργότερα, στό Π ότσδαμή σοβιετική κυβέρνησις έξεδήλω σε τήν δυσφορίατης γιά τήν παρουσία βρεταννικώ ν στρατευμάτω νστήν Ελλάδα.

Ύ πή ρχα ν και άλλες ένδείξεις γιά τήν άλλαγήτοΰ διεθνοϋς κλίματος. Τ όν Α ΰγουστο ό Μ ιχαήλΚ αλίνιν, Π ρόεδρος τοΰ Ά νω τάτου Σ οβιέτ, Ελεγε σέ

23. Τσακαλώτου, op. cit. Τόμ. II, σελ. 27.

συγκέντρω σι άγροτικώ ν γραμματέω ν τοΰ Κ Κ Σ Ε :«Ά λλά άκόμη καί τώ ρα, ύστερα άπό τήν μεγα

λύτερη νίκη πού γνώ ρισε ή ίστορία, δέν μποροΰμενά ξεχάσουμε ουτε στιγμή δτι ή χώ ρα μας έξα-κολουθή νά είναι ή μόνη Σ οσιαλιστική χώ ρα τοΰκόσμου. Μ όνο ή πιό συγκεκριμμ ένη, ή πιό άμε

ση άπειλή τής Χ ιλτερικής Γερμανίας έξαφ ανί-στηκε. Γιά νά άπομακρύνω με πραγματικά τόν κίνδυνο τοΰ πολέμου γιά πολύ καιρό, θά πρέπει νάόλοκληρώ σουμε και νά κατοχυρώ σουμε τή νίκη

» μας».24Έ ξ άλλου στις 19 Μ αρτίου 1945 ή Σοβιετική κυ-

βέρνησις είχε ειδοποιήσ ειτήν Τ ουρκία δτιδέν έπρό-κειτο νά άνανεώ ση τήν Συνθήκη Φ ιλίας, τοΰ 1925,ή όποία έξέπνεε τόν έπόμενο Ν οέμβριο. Ό λίγο άρ-

24. Π ρ ο π α γ ά ν τ α Ά γ κ τ ιτ ά τ σ ια , Λ ένινγκραντΆ ρ. 18, 1945, σελ. 3.

γότερα, ή Μ όσχα ήγειρε τήν άξίω σινάπαραχω ρήσ ηή Τ ουρκία τίς έπαρχίες Κ άρς καί Ά ρδα χάν σ τήνΣ οβιετική Δ ημοκρατία τής ’Α ρμενίας, νά δεχθήΣοβιετικές στρατιω τικές βάσεις στόν Β όσπορο καίτά Δ αρδανέλλια, κα ί νά άναθεω ρήση τήν Συνθήκη

τοΰ Μ οντρέ. Π ρίν άπό τό τέλος τοΰ Δ εκεμβρίου1945, ή Σοβιετική προώ θησις πρός τήν έπαρχία

Ά τζερμπαϊτζάν τής Π ερσίας ήτο έν πλήρει έξελί-ξει. Ό λες αύτές οΐ πιέσεις πρός τά νότια έπέτυχαννά στρέψ ουν τήν διεθνή προσοχή πρός τόν χώ ροαύτό καί νά τήν άπομακρύνουν άπό τήν ’Α νατολική Εύρώ πη δπου μέ τήν Α προκάλυπτη ένίσχυσ ι τοΰΈ ρυθροΰ Σ τρατοΰ τά κομμουνιστικά κόμματα, πίσω

άπό τό προπέτασμα «κυβερνήσεω ν σννασπισμοΰ»έθε-ταν τίς βάσεις γιά τήν έ< μέρους των μονοπω λειακήκατάλη ψ ιτής έξουσίας καί τήν έγκαθίδρυσι Λ αϊκώ νΔ ημοκρατιώ ν.

Ο ί 'Ε λληνες κομ μουνισταί δέν έχρειάζοντο Ιδιαί

τερες όδηγίες άπό τήν Μ όσ χα γιά νά άντιληφ θοΰντήν σημασία αύτώ ν τώ ν πολιτικώ ν ζυμώ σεω ν. Ήσυμμαχία πού είχε ένώ σει τό καπιταλιστικό καί τόσοσιαλιστικό στρατόπεδο κατά τή διάρκεια τοΰπολέμου, άρχιζε νά περνςιπλέον στό παρελθόν, ήτανένα Ιστορικό παράδοξο πού ύπέκυπτε ραγδαία στόνόμο τής φθοράς, ένφ τήν θέσι του έπαιρνε μιά νέαφ άσ ις σ τήν πάλη γιά τήν παγκόσ μιο κομμουνιστική κοινω νία. Ή Σοβιετική Έ νω σις ένεκαινίαζε προφανώς τήν νέα αύτή έξόρμησι μέ πίεσι πρός τήνκατεύθυνσι τής Μ εσογείου καί τοΰ Π ερσικού

κόλπου. Τ ό Κ Κ Ε είχε σοβαρά καθήκοντα νά έπιτε-λέση.

Χ ρησιμοποιώ ντας τήν γνω στή πιά τακτική τοΰνά άποκρύπτη μιά έπίθεσι πίσω άπό τή μάσκα τήςάμύνης, τό Κ Κ Ε ένέτεινε τίς καταγγελίες έναντίοντώ ν έλληνικώ ν άρχώ ν καί τώ ν Β ρεταννώ ν. Σ ύντομα

οίκομμουνιστικές κατηγορίες έφθασαν σέ ένα «ύστε-ρικό κρεσέντο». Ό ίδιος ό Ζ αχαριάδης, μιλώ νταςπρός τήν Ό λομέλεια τώ ν στελεχώ ν τοΰ κόμματοςτής Μ ακεδονίας καί τής Θ ράκης κατά τά τέλη Δ εκεμβρίου 1945, έδήλω νε άνοικτά δτι ή ‘Ελλάς είχε

γίνει βάσις γιά ένοπλες έπιθέσεις έναντίον τών λαϊκώ ν δημοκρατιώ ν τής ’Α λβανίας, τής Β ουλγαρίας καίτής Γιουγκοσλαβίας. «Σέ τελική άνάλυση»25 έλεγε«άπειλοΰμε (δηλ. ή Ε λλάς) τή διεθνή εΙρήνη». Τ ήνπρώ τη έβδομάδα τοΰ 1946 έξαπέλύθησα ν στήν ’Α θήνα καί σέ άλλες έλληνικές πόλεις άπεργίες, οίόποιες ύπεκινήθησα ν άπό τόν κομμουνιστοκρατού-μενο Ε ΡΓΑ Σ είς ένδειξιν διαμαρτυρίας έναντίον«τώ ν διώ ξεω ν άθώ ω ν δημοκρατικώ ν πολιτώ ν άπότούς μοναρχοφασ ίστας τραμπούκους». Σ τίς 13 Ία-

25. Ρ ιζσ π ά σ τη ς, 1 Ίανουαρίου 1946.

νουαρίου ό «Ριζοσπάστης» έδημοσίευσε κύριο άρθρομέ τόν τίτλο «Ή άγρια καταδίω ξη τοΰ Σλαβομακε-δονικοΰ λαοΰ». Κ ατηγόρησε «τό τυραννικό έλλη-νοβρεταννικό καθεστώ ς τώ ν ’Α θηνώ ν» δτι διενερ

γούσε μία «άφάνταστα τρομοκρατική καταπίεσηένάντια στή σλαβομακεδονική μειονότητα». Τελικάστίς 21 Ίανουαρίου ή Κ .Ε . τοΰ Κ Κ Ε δημοσίευσε

ένα μανιφέστο στό όποιο κατηγοροΰσε τίς «βρεταν-νικές δυνάμεις κατοχής σάν πρω ταρχικά ύπεύθυνες

γιά τήν κατάστασι στήν Ε λλάδα» καί παρέθετε ό-λόκληρο κατάλογο καταγγελιώ ν είς βάρος τοΰΒ ρεταννικοΰ στρατοΰ καί Ιδιαίτερα έναντίον τώ νΒ ρεταννώ ν στρατιω τικώ ν, πού έξεπέδευαν τίς έλληνικές ένοπλες δυνάμεις. Τ ό μανιφέστο έπί πλέονπεριελάμβανε τήν άξίω σι γιά τήν «άμεση άποχώ -ρηση τώ ν "Α γγλω ν στρατιω τώ ν άπό τήν Ε λλάδα»καί μία έκκλη σι γιά τήν όργάνω σι «ένός έθελοντι-κοΰ σώ ματος άπό πιστούς δημοκράτες δοκιμασμένους

στήν έθνική άντίστασ η πού θά καθαρίσουν τή χώ ραάπό τή μοναρχοφ ασ ιστική σαβούρα καί θά έξουδε-τερώ σουν τήν άπειλή αύτή γιά τήν εΙρήνη...». Τ ήνίδια ήμέρα ό έπικεφ αλής τής Σοβιετική ς Α ντιπροσω πείας στά Η νω μένα "Εθνη, άπηύθυνε έπιστολή

πρός τό Συμβούλιο Ά σφ αλείας καίζητοΰσε νά συζη-τηθή ή κατάστασις στήν Ε λλά δα σύμφω να μέ τόάρθρο 35 τοΰ Κ αταστατικοΰ Χ άρτου..

«....ή παρουσία τώ ν Β ρεταννικώ ν στρατευμάτω ν στήν Ε λλάδα μετά τόν τερματισμό τοΰ πολέμουδέν δικα ιολογείται πλέον μέ τό έπιχείρημα τής προστασ ίας τώ ν Βρεταννικώ ν μονάδω ν πού σταθμεύουνστίς ήττημ ένες χώ ρες. Τουναντίον, ή παρουσία τώ νΒ ρεταννικώ ν στρατευμάτω ν στήν Ε λλά δα έχει με-τατραπεΐ σέ μέσον γιά τήν άσ κησ ι πιέσεω ς.... ήόποία έχει συχνά χρηφ ,μοποιηθή άπό άντιδραστικάστοιχεία έναντίον τώ ν δημ οκρατικώ ν δυνάμεωντής χώ ρας». 28

Ή σύμπτω σις τοΰ χρόνου κα ι τοΰ περιεχομένου(μέ άλλη φυσικά διατύπω σι), άνάμεσα στό σοβιετικό

γράμμα καί στό. μανιφέστο τοΰ Κ Κ Ε , δέ φαίνεταινά είναι τυχαία. Μ ετά άπ’ αύτό, τά γεγονότα άρχι

σαν νά διαδέχω νται τό ένα τό άλλο μέ γοργό ρυθμό.

Τ ρεις έβδομάδες άργότερα, κατά τήν πρώ τη έπέ-τειο τής Συμφ ω νίας τής Β άρκιζας, ή ΔεύτερηΌ λομέλεια τής Κ εντρικής ’Επιτροπής πού έξελέγηάπό τό "Ε βδομο Σ υνέδριο συνήλθε στήν Α θήνακαί «άφοΰ στάθμισε έσω τερικούς παράγοντες, βαλκανική καί διεθνή κατάσταση ά π ο φ ά σ ισ εν ά π ρ ο χ ω ρ ή σ η σ τ ή ν ό ρ γ ά ν ω σ η τή ςν έ α ς έ ν ο π λ η ς λ α ϊκ ή ς π ά λ η ς ένάντιαστό μ οναρχοφ ασ ιστικό άφηνιασμό».

26. Security Counl eil Official Records, 1st year. Sup plement No 1, Annex 3, σελ. 72.

Ό Ζ αχαριάδης ό όποιος έπανέλαβε τόν ισχυρισμ όαύτό τό 1950 στήν μπροσούρα του Κ α ιν ο ύ ρ ια

Κ α τ ά σ τ α σ η , Κ α ιν ο ύ ρ γ ια Κ α θ ή κ ο ντα,προσέθεσε τά έξής λίαν άποκαλυπτικά :

«Ό Τ ίτο και ή κλίκα του μας ύποσχέθηκαν τήνπιό πλατεία βοήθεια. Α ύτό έπαιξε αποφασ ιστικό

ρόλο στήν απόφασή μας νά προχω ρήσουμ ε στήν

όργάνω ση τής Έ νοπλη ς πάλης έπειδή στή Γιουγ-κοσ λαυΐα, τόν πιό σπουδαίο παράγοντα στά Β αλκάνια τόν καιρό έκεΐνο, δέν εϊχε τό καινούργιο

μας έπαναστατικό κίνημα ένα άντίπαλο πού θάμπορούσε νά μας δημιουργήση άνυπέρβληταέμπόδια.»27

Κ ατ’ ουσίαν ό Ζ αχαριάδης άνεγνώ ριζε τό 1950δτι ό Τ ρίτος Γύρος ήταν στήν πραγματικότητα μιάέσκεμμένη άπόφ ασις του Κ Κ Ε καίδχιμιά αύθόρμητηέκδήλω σις αύτοαμύνης τής «δημοκρατικώ ν πολιτώ ν»

έναντίον τώ ν καταπιέσεων τώ ν Β ρεταννών καί τώ νΕ λλήνω ν «μοναρχοφασιστώ ν».

Ε Ν Α ΣΦ Α Α Μ Α Τ Α Κ Τ ΙΚ Η Σ

'Η άπόφασις τής Δ εύτερης 'Ο λομέλειας δέν άργησ ε νά τεθή σέ έφαρμογή. Τ ήν νύκτα τής 30ηςπρός τήν 31η Μ αρτίου 1946 μία όμάς άνταρτώ ν, μέκομμουνιστές άρχηγούς, έπετέθη κατά τοΰ Λ ιτόχω ρου, χω ρίου τής Θ εσσαλίας.

Ή έπίθεσις έγινετήν παραμονή τώ ν πρώ τω ν μεταπολεμικώ ν βουλευτικώ ν έκλογώ ν στήν Ε λλά δα. Ο ί

"Ά γγλοι, στήν προσπάθειά τω ν νά άποκαταστήσουντήν πολιτική σταθερότητα, εϊχαν προω θήσει στήθέσι τοΰ πρωθυπουργού τόν Θ εμιστοκλή Σοφούλη ...Έ πί πλέον είχαν προτείνει νά έλθουν στήν Ε λλά δαάντιπρόσω ποι τώ ν Μ εγάλω ν Δ υνάμεω ν ώ ς παρατη-ρηταί γιά νά διαπιστώ σουν ώς αύτόπτες μάρτυρεςτόν τρόπο τής διεξαγω γής τώ ν έκλογών. Ή Σοβιετική Κ υβέρνησις προσ εκλήθη νά μετάσχη σ τήνόμάδα τώ ν ξένω ν παρατηρητώ ν άλλά ήρνήθη μέ τήναιτιολογία δτι ή έποπτεία τών έκλογώ ν θά άποτε-λοΰσε έπέμβασι στίς έσω τερικές υποθέσεις μιας συμ

μαχικής χώ ρας. Π ροφανώ ς ή Μ όσχα δέν ήθελε νά

δημιουργήση προηγούμενο πού θά μποροΰσε νάτής γεννήση προβλήματα στήν Α νατολική Εύ-ρώ πη. Τ ελικώ ς τό σώμα τώ ν παρατηρητώ ν άπετελέ-σθη άπό Β ρεταννούς, Γάλλους καί Α μερικανούςάντιπροσ ώ πους. Ό έπίσημος τίτλος της ήτο Συμμαχική Ά ποσ τολή διά τήν Έ ποπτείαν τώ ν Ε λληνικώ ν

Έ κλογώ ν.Ο ί Κ ομμουνισται δλο αύτό τόν καιρό ίσχυρί-

27. Ν . Ζ α χαριάδη, Κ α ιν ο ύ ρ γ ι α Κ α τ ά σ τ α σ η ,Κ α ιν ο ύ ρ γ ι α Κ α θ ή κ ο ν τ α (Λ ευκω σ ία , 1950) σ ελ. 38.

ζοντο δτι τό ΕΑ Μ έκπροσω ποΰσε τήν μεγάλη πλειοψ ηφ ία τοΰ έλληνικοϋ λαοΰ. Ο ί έκλογές δμω ς, καίμάλιστα δταν ή διεξαγω γή τους θά έγένετο άπό τήνΚ υβέρνησι Σοφούλη, κάτω άπό τό άγρυπνο βλέμμαχιλίω ν καί πλέον ξένων παρατηρητώ ν, ήταν άνα-

πόφευκτο νά ξεσκεπάσουν αύτόν τόν μΰθο.

“Η δη στίς 16 ’Ιουνίου 1945, τό Π . Γ ραφείο τοΰ

Κ Κ Ε εϊχε δημοσίςι διακηρύξει δτι «άν δέν έξασφα-λιστοΰν οί συνθήκες γιά τήν έλεύθερη έκφραση τήςλαϊκής θέλησης, τό Κ Κ Ε σέ συνεννόηση μέ τίς άλλες δημοκρατικές δυνάμεις, θά έξετάση τήν πιθανό

τητα άποχής άπό τίς έκλογές».28Τ όν Φ εβρουάριο τοΰ 1946, οί δυνάμεις πού εύ-

νοοΰσ,αν τήν Α βα σίλευτο (Π ροεδρευομένη) Δ ημοκρατία δχι μόνο ήσαν έτοιμες νά μετάσχουν τώ νέκλογώ ν άλλά, μέ τόν Σοφούλη ώ ς πρω θυπουργό,έπρόκειτο οίίδιες νά τίς διενεργήσ ουν. Ο ί συνθήκεςάσ φαλείας καί έλευθερίας δέν ήσαν βέβαια ιδεώ

δεις ιδίω ς στά πιό άπομεμακρυσμένα σημεία τήςχώ ρας. Π αρά ταΰτα, ή εύκαιρία γιά τήν μετάβασιπρός τήν όμαλότητα ήταν πλέον όρατή.

Ο ί κομμουνισται καί οί συνοδοιπόροιτω ν, μέσαστό Ε Α Μ , δέν ήσαν βέβαιοι ώ ς πρός τό ποιά όδόθά έπρεπε ν’ άκολουθήσουν. Π ερί τά μέσα τοΰ Ίανουαρίου τό Ε Α Μ έδω σε δημοσίςι όδηγίες πρός δλατά μέλη του νά άποκτήσουν έκλογικά βιβλιάρια.Ή ένέργεια αύτή ένεκρίθη δύο μέρες άργότεραάπό τό Π . Γ ραφείο τοΰ Κ Κ Ε .29 Ά λλά όσο πλησίαζεό καιρός, άκόμη καί οί άνθρωποι τοΰ λαοΰ, δσοιύπεστήριζαν τό Ε Α Μ , άρχισα ν νά χάνουν τήν

έμπιστοσύνη τους καί τήν αισιοδοξία τους γιά τόάποτέλεσμα. Π ριν άπό τίς έκλογές καί μάλιστα κατάτά τέλη Ίανουαρίου διεξήχθησ αν στήν Μ όσχα έπί

τοΰ θέματος αύτοΰ ιδιαίτερες συνομιλίες μεταξύ τοΰΠ αρτσαλίδη καί τώ ν Μ ολότω φ, Ζ ντάνω φ καί άλλων. Ή συμβουλή τώ ν Ρώ σω ν ήτο νά έπιδιώ ξη τόΚ Κ Ε τόν σχηματισμ ό -ένός «πανδημοκρατικοΰ με

τώ που» γύρω άπό τό Ε Α Μ καί νά λάβη μέρος στίςέκλογές. Λ έγεται δτι οίΣοβιετικοί ήγέται έδήλω σανστόν Π αρτσαλίδη δτι ή Σοβιετική κυβέρνησις ήτο

έκτεθειμένη καί δέν ήδύνατο νά μήν άναγνω ρίση

τό άποτέλεσμα τώ ν έκλογώ ν.Α ύτή ή συμβουλή τώ ν σοβιετικώ ν δέν έφθασε στόΠ . Γ ραφ είο τοΰ Κ Κ Ε παρά μ όλις τήν 21η Φ εβρουαρίου, δύο όλόκληρες έβδομάδες μετά τήν άπόφασιτής Κ .Ε. τοΰ ΕΑ Μ νά άπόσχη τώ ν έκλογώ ν αν ήέλληνική κυβέρνησις δέν «άποκαθιστοΰσε τή δημόσια τάξη, ξεκαθάριζε τούς δοσίλογους καί τάπρώ ην μέλη τώ ν ταγμάτω ν άσφαλείας άπό τήν Ά -

28. Ρ ιζο σ π ά σ τ η ς 16 ’Ιουνίου 1945.29. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 16 Ίανουαρίου 1946.

στυνομία, χορηγοΰσε γενική πολιτική άμνηστία,ξεκαθάριζε τούς πολιτικούς καταλόγους άπό πρόσω πα πού δέν εϊχαν προσόντα νά ψ ηφ ίσουν και βοη-θοϋσε στό σχηματισμό άντιπροσω πευτικής δημ οκρατικής κυβέρνησ ης, μέ τή συμμετοχή τώ ν κομμάτω ν τοϋ ΕΑ Μ ».30

Λ ίγες μέρες άργότερα, ή Δεύτερη 'Ο λομ έλεια τής

Κ .Ε. τοϋ Κ Κ Ε είχε έπικυρώ σειτήν δήλω σι αύτή.Ή έκθεσις τοϋ Π ατσαλίδη πρός τό Π . Γ ραφ είο

στις 21 Φ εβρουάριου δημιούργησε σύγχυσι. Π ρόςστιγμήν τό Π .Γ . έφθασ ε στό σημείο νά άνακαλέσητήν άπόφασιπερίάποχής. Τ ό Π .Γ. έξέδω κε μάλιστακαί μιά ήπια άνακοίνω σι στήν όποία έδήλω νε δτι«άν ύπάρξη καλή θέληση καίπάψ η ή άντίδραση τώ νΆ γγλω ν, οί συνθήκες πού άπαιτοϋνται γιά ουσιαστικά έλεύθερες έκλογές μποροΰν νά πραγματοποιηθούν». Τ ό Π .Γ. συνέχισε λέγοντας δτι τό Κ Κ Εήταν «διατεθειμένο νά βοηθήση μέ κάθε τρόπο στήν

έξασφάλιση πραγματικά έλεύθερω ν έκλογώ ν».31 Λ έγεται δτι ό Π αρτσα λίδης διευκρίνησε στό Π .Γ . δτιή σ οβιετική συμβουλή εϊχε τή μορφ ή ύποδείξεω ςκαί δχι έντολής καί δτι τό κόμμα ήταν έκείνο πούθά έπαιρνε τήν τελική άπόφ ασι. Τ ελικά ή κομμουνιστική ήγεσία άπεφάσ ισε υπέρ τής άποχής. ΤόΕ Α Μ ήκολούθησε τό παράδειγμά της. Στά 1950

ό Ζ αχαριάδης έχαρακτήρισε τήν άπόφασι περί άπο

χής ώ ς «σφάλμα τακτικής»32. Τ αυτόχρονα άπεκά-λυψ ε δτι οί λόγοι γιά τήν άπόφα σι τώ ν κομμουνιστώ ν δέν ήταν αύτοί πού προέβαλλε τό κόμμ α τό

1946. Ή «μοναρχοφασ ιστική τρομοκρατία» δέν εϊχεκαμμία σχέσι μέ τήν άπόφασι τοΰ Κ Κ Ε .

«Α ποφ ασ ίζοντας τήν άποχή», έγραφε ό Ζ αχαριάδης, «πιστεύαμε δτι άφ αιροΰμε άπό τούς Ε γγλ έ

ζους τό προσ ω πείο καί τή δυνατότητα νά παρουσιάσ ουν τήν Ε λλάδα σάν ταχτοποιημένη καί είρη-

νευμένη δυτικοευρω παϊκή χώ ρα υστέρα άπό λαϊκή,

κοινοβουλευτική έτυμηγορία. Π ιστεύαμε δτι άνπαίρναμε μέρος στίς έκλογές θά καλλιεργούσαμετίς κοινοβουλευτικές αύταπάτες στίς μάζες... Π ι

στεύαμε δτι μέ τήν άποχή άφ αιροΰμε αύτή τή δυνατότητα άπό τόν έχθρό καί προετοιμάζομε καλύ

τερα τό Λ αό γιά τή νέα ένοπλη άντιπαράθεσι...Ά ν παίρναμε μέρος στίς έκλογές αύτές, προσέ

30. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς , 8 Φ ερβουαρίου, 1946.Έ πίσης, 17 Φ ερβουαρίου 1943.

31. Ρ ιζο σ π ά σ τη ς, 22 Φ εβρουάριου 1946.32. Ε ίναι ένδιαφ έρον δτι και ό Κ ολιγιάννης παρεδέχθη

είς τό 8ο Συνέδριο τοϋ Κ Κ Ε (Σ επτέμβριος 1961) δτι ή άποχήήταν άπό τά σοβαρώ τερα λάθη τακτικής τοϋ κόμματος. «ΉΚ εντρική Ε πιτροπή ξεκινώ ντας λαθεμένα άπό τήν ίδέα πώ ςύπή ρχε στή χώ ρα έπανασ τατική κατάσταση, άποφάσισε νάμήν πάρη μέρος στίς έκλογές καί στράφ ηκε πρός τήν κατεύ-θυνσι τής ένοπλης πάλης» (Ε ίσήγησις Κ ολιγιάννη πρός τόΣυνέδριο).

θεσε, καί χρησιμοποιούσ αμ ε τίς πρόσθετες δυνα

τότητες πού μας προσέφερε τό κοινοβουλευτικόβήμα καί ή δράση τώ ν βουλευτώ ν μας, γιά νά ξε-σκεπάσω με πιό πολύ τούς "Α γγλους καί τό μοναρχο-φασισμό, γιά νά άπομονώ σω με μέσα άπ’ τή ζω ή καί

τή δράση τής Β ουλής, μέ τήν άναπόφευκτη χρεω -κοπία της, τίς κοινοβουλευτικές αύταπάτες άπ’ τά

πιό πλατιά λαϊκά σ τρώ ματα, θάχαμε πιό Α ποτελεσματική καί όλόπλευρη προετοιμασ ία γιά τό νέο

ένοπλο άγώνα»33Α ύτές οί δηλώ σεις δέν χρειάζονται πολλά σχό

λια. Τ όσον ή συμμετοχή στίς έκλογές δσο καίή άποχή δέν ήταν γιά τόν Ζαχαριάδη παρά διαφ ορετικοί δρόμοι γιά τήν προετοιμασ ία «τοΰ νέου ένο

πλου άγώνα».

Ο ί κομμουνισταί, έπί πλέον, ύπελόγιζαν δτι μέτήν άποχή θά εϊχαν τήν δυνατότητα νά προσθέσουνάριθμη τικώ ς καί δλους έκείνους οί όποιοι γιά τόν

άλφα ή βήτα προσω πικό λόγο δέν θά έψ ήφ ιζαν καίνά διογκώ σουν έτσι τήν πραγματική τους δύναμι.

Σ τίς έκλογές πού άπέβησαν έμμεσος θρίαμβος

τοΰ Β ασιλέως Γεω ργίου, ό όποιος ήτο άκόμη σ τό.έξω τερικό, οί ψ ηφ οφ όροι έξέλεξαν 191 βουλευτάς

τοΰ Λ αϊκοΰ Κ όμματος, 56 τής ’Ε θνικής Π ολιτική ςΈ νώ σεω ς, 42 Φ ιλελευθέρους, 17 τοϋ ΕΔ ΕΣ καί 11άλλους, οί όποιοι έκπροσω ποΰσαν μικρότερες όμά-δες. Σύμφ ω να μέ τούς παρατηρη τάς τής Διεθνοΰς

’Ε πιτροπής, ή διά πολιτικούς λόγους άποχή άπό τήνψ ηφ οφ ορία δέν ύπερέβη τό 9,4% .

Μ ετά άπό αύτή τήν άποτυχία έξέσπασε μιά σοβαρή ένδοκομματική διένεξι. Τ ελικά ή κρίσις έτερ-ματίσθη μέ τήν άπομάκρυνσιν τοΰ Γιάννη Π ετσό-πουλου, τοΰ Ά νδρέα Μ ούντριχα (Κ απετάν Ό ρέστη)

καί τοΰ Κ απετάν Ζ αχαρία.

Ε ίς τήν πραγματικότητα ό Ζ αχαριάδης προσπα-θοΰσε νά κερδίση χρόνο, προτοϋ έξαπολύση τόν«νέο· ένοπλο άγώνα». Τ ό κεντρικό πρόβλημα πούάντιμετώ πιζε τήν έποχή έκείνη ήταν τό πώ ς νάδιατηρήσ η τήν νομιμότητα καί έλευθερία κινήσεω νπού εϊχε τό Κ Κ Ε βάσει τής Συμφω νίας τής Β άρκι

ζας .ένώ παράλληλα θά άρχιζε τήν όργάνω σι άνταρ-

τικώ ν δυνάμεω ν. Α ύτό άπαιτοϋσε μιά πολύ περίπλοκη τακτική παραπλανήσεω ς. Έ νώ άπό τό έναμέρος τό Κ Κ Ε διετυμπάνιζε συνεχώ ς τό έπιχείρημα«τής μοναρχοφ ασ ιστικής καταπίεσης» καί τής«Β ρεταννικής Κ ατοχής», άπό τήν άλλη πλευράκατέβαλε κάθε προσπάθεια νά συγκαλύψ η τά πραγμα

τικά του σχέδια πίσω άπό τό προπέτασ μα τώ νέκκλήσεω ν γιά «έθνική ένότητα». Σέ μιά όμιλία του

πρός τήν Κ ομμουνιστική ’Ο ργάνω ση τής Α θήνας

33. Ζαχαριάδη, Δ έκ α Χ ρ ό ν ια Π ά λ η ς, σελ. 28.

(Κ Ο Α ) στίς 12 Μ αΐου 1946, ό Ζ αχαριάδης έφθασενά ύψ ώ ση τήν σημαία τής κοινω νικής ειρήνης, λέγοντας δτι «ή λύση τοϋ πολιτικοϋ προβλήματοςπρέπει νά βρεθή μέ τήν συνεργασία δλω ν τώ ν έργατώ ν άκόμη καί έκείνω ν πού είναι Α διόρθω τοι σω βινιστές.» Μ ιά τέτοια συνεργασία, προσέθετε, θά μποροΰσε νά έπιτευχθή υποστηρίζοντας «τίς βασικές πο

λιτικές κα ί οικονομικές Α παιτήσεις τώ ν έργαζομένω ν,συγκεκριμμένα οίκονομι.κή βελτίω ση, λευτεριά, δημοκρατία, άνεξαρτησ ία καίέθνική Α κεραιότητα».34

"Ο λα αύτα προκαλοΰσαν Α ναποφεύκτω ς Α ρκετήσύγχυσι Α κόμη καί στα μέλη τοϋ κόμματος, πού δένήξεραν τί Α κριβώς νά υποθέσουν. Ά λλά ό Ζ αχαριάδης εϊχε σοβαρούς λόγους γιά νά θέλη νά δημιουρ-

34. «Π ολιτικά καί Ο ίκο νομικά Ζ ητήματα», λόγος Ν ·Ζ αχαριάδη, 12 Μ αΐου 1946. Έ πίση ς «’Α πόφαση Ά ριθ. 40»>Κ εντρική Ε πιτροπ ή, Ε λέγχου τοϋ Κ Κ Ε , Έ πίση ς «’Α πόφαση Κ Ο Α ,» 2 ’Ιουνίου 1946.

γήση τήν έντύπω σι δτι εύνοοΰσε μιά διαλλακτικήπολιτική. Π αρά τό γεγονός δτι ή Σ οβιετική προσφυγή στά Ή ν. Έ θνη είχε τελικώ ς κατ’ ούσίαν Α πο-συρθή, ήταν φανερό δτι τα Β ρεταννικα στρατεύματαδέν θα μποροΰσαν νά παραμείνουν στήν Ε λλά δαέπί πολύ. "Ο ταν ή Έ λλη νική Β ουλή καθώ ρισε τήν1η Σεπτεμβρίου ώ ς τήν ήμερομηνία γιά τό δημο

ψ ήφ ισμ α πού θά έκρινε τήν έπιστροφ ή τοϋ Β ασιλέω ς,δλοι έκριναν δτικαί μέ τό πρόσθετο αύτό βήμα πρόςτήν άποκατάστασι τής λαϊκής κυριαρχίας, ό ρόλοςτώ ν Β ρεταννικώ ν στρατευμάτω ν στήν Ε λλάδα θάέτερματίζετο.Ή δη ή βαθμιαία άραίω σις τώ ν τμημάτω ν αύτώ ν άποτελοϋσε σαφή ένδειξι. Τ ό κενόν δυ-νάμεως, έπίτοϋ όποιου τόσο ύπελόγιζε τό Κ Κ Ε , έφαι-νόταν νά γίνεται πρα γματικότης. Θ ά άπεδεικνύετοάργότερα έκ τώ ν πραγμάτω ν μιά τραγική όφθαλμα-πάτη, δπω ς θά διαβάση ό αναγνώ στης σ τίς σελίδεςπού Α κολουθοϋν.

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Ν Δ Ε Κ Α Τ Ο Ν Ε Κ Τ Ο Ν

Α Ν Τ Α Ρ Τ Ο Ο Λ Ε Μ Ο Σ

ΗΤΑΝ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ “ΩΡΙΜΗ,, ΓΙΑ ΕΝΟΠΛΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΙ;

Ο ί ένδοκομμα τικές διενέξεις τοΰ Κ Κ Ε έχουν μιάάθέλητη άλλά πολύτιμη συνέπεια. Φ έρνουν στήνέπιφάνεια και άποκαλύπτουν στόν ιστορικό καίτόν πολιτικό έπιστήμ ονα τίς άγνω στες έκεϊνεςπτυχές τής ιστορίας τοΰ κόμ ματος πού δέν θάήρχοντο ίσω ς διαφ ορετικά ποτέ στό φώ ς. Τί

έσκέπτοντο οί Έ λλη νες κομμουνισται τό 1946καθώ ς ξεκινούσ αν γιά τήν μοιραία περιπέτειατοϋ Τρίτου Γ ύρου ; Ό Ζ αχαριάδης στό χρονικότου «Δ έκα Χ ρ ό ν ια Π ά λ η ς», μάς έδω σε τήνάκόλουθη άποκα λυπτική μαρτυρία:

«Π οιά ήταν ή κατάστασι τό 1946 ; Π ρώ τα άπ’δλα έσω τερικά. Σ’ αύτό δέν ύπήρχε ή παραμικρήδιαφω νία. "Ο λοι συμφ ω νούσαμε πώ ς ή κατάστασηήταν ώ ρ:μη , πώ ς έπρεπε νά πάρουμε τά δπλακαί νά πολεμήσουμε. ’Α λλά θά έπρεπε νά κοι

τάξουμε καί τούς έξω τερικούς παράγοντες. Τ ί

ύποστή ριξη είχαμ ε; Ο ί Λ αϊκές Δ ημοκρατίεςήταν στό πλευρό μας. Ά λλ ά θά είχαμε νά άρχί-σουμε τόν άγώ να κάτω άπό έγγλέζικη κατοχή.Γ ι’ αύτό θά έπρεπε νά μήν προκαλέσουμε τούςέγγλέζους γιά νά άντιδράσουν άμέσω ς. Ή πο λιτική μας θά έπρεπε νά είναι φ α ιν ο μ ε ν ικ άάμυντική γιά νά ξεσκεπάσουμε τήν άντίδραση,νά ξεσκεπάσουμε τήν έγγλέζικη πολιτική . Ήπροσπάθειά μας ήταν νά άπομονώ σουμε τούς Έ γγλέζους νά προλάβουμ ε τήν άμεση ένοπλη παρέμβασή τους, ένώ παράλληλα θά στηριζόμαστε

στίς Λ αϊκές Δ ημ οκρατίες — γιά νά άρχίσουμετήν έπίθεση ένάντια στήν έσω τερική άντίδραση.»1

Α ύτά πού γράφ ει ό Ζαχαριάδης είναι άρκετάσαφή ώ στε νά μήν χρειάζω νται μακρά έπεξήγησι.

Τό στρατηγικό σχέδιο τοΰ Κ Κ Ε τό 1946, δένείναι δυσνόητο. Έ βα σίζετο ούσιασ τικά έπάνω σέθεμελιώ δεις υπολογισμούς, πρώ τον δτι τό κίνημαθά είχε τήν ύποστήριξι τώ ν κομμουνιστικώ ν κρατώ ν άπό τό Β ορρά καί δεύτερον δτι τό Κ Κ Ε θά

1. Ζα χαριάδη, «Δ έκα Χ ρόνια Π άλης», σελ. 40.

κατώ ρθω νε νά κρατήση τούς Β ρεταννούς έξω άπότόν άγώ να ούτω ς ώ στε τό κόμμα νά έχη ώ ς άντίπαλομόνο τήν «έσω τερική άντίδρασ η».

Ε πιφ ανειακ ά τουλάχιστον οίσ υνθήκες στήν Ε λ λάδα έφαίνετο νά δικαιολογοΰν τόν Ισχυρισμό τοϋΖ αχαριάδη δτιή «έσω τερική κα τάσ ταση ήταν ώ ριμη»

στά 1946. Τά άστικά π ολιτικά κόμματα έξο;κολου-Ο οϋσαν νά διαφ ω .οΰν μέ μεγάλη όξύτητα έπίτοϋ κα

θεστω τικού. Ο ί ύπερβολές τής άκρας δεξιάς έοπρω -χναν πολλούς διστακτικούς καί πάλι πρός τήν κομμουνιστική περίπτυξι. Ή οικονομία ήταν έξαρΟ ρω -μένη ύστερα άπό πέντε χρόνια πολέμου, κατοχής,έπαναστάσεων. Τ ά όργανα τής τάξεω ς ήμ είβοντογλίσχρα καί ή άποτελεσματικότης τω ν ήταν ιδιαίτερα μειω μένη, λόγω τοΰ δτιστίς τάξεις τω ν ύπήρχανπολλοί συνοδοιπόροι. Ό στρατός είχε ύποστή τήδιάβρω σι κομμ ουνιστώ ν πρακτόρω ν, ένώ άφ’ έτέρου

δέν είχε ούτε τήν όργάνοϊσι ούτε τή στρα τηγικήπείρα γιά τήν διεξαγω γή έπιχειρή σεω ν έναντίον

άνταρτών.Τ ό Κ Κ Ε , παρ’ δλην τήν ήττα του στούς δρό

μους τώ ν Α θηνώ ν στή Δ εκεμβριανή έπανάστασι,είχε πολλά σοβαρά πλεονεκτήματα τό 1946.Κ αί πρώ τα-πρώ τα άνεγνω ρίζετο άπό τήν Συμ

φω νία τής Β άρκιζας ώ ς ένα άπό τά νόμιμα πο_ λιτικά κόμματα. Ε ίχε τήν δυνατότητα νά διεξαγάγητήν προπαγάνδα του μέ τίς δικές του έφημερίδεςκαί μέ πολυάριθμες άλλες έκδόσεις. Ε ίχε άποκρύψ ει

προσ εκτικά μεγάλες ποσότητες δπλω ν σέ όρεινάκρησ φύγετα. Ε ίχε άκόμη στή διάθεσί του πλέοντώ ν 3.000 φανατικώ ν όπαδώ ν, οί όποιοι παρέμεναν«στό βουνό» έτοιμοι νά ξαναρχίσουν τόν άγώ να.Τ ά στελέχη του είχαν έκπαιδευθή στή διεξαγω γήτοΰ ά νταρτοπολέμου κατά τήν διάρκεια τής κατοχής καί, έπί πλέον, τό κόμμα είχε καί τήν ένεργόύποστή ριξι τώ ν γειτονικώ ν δορυφόρω ν, τής Α λβ α

νίας, τής Γιουγκοσλαυΐας καί τής Β ουλγαρίας. Ήύποσ τή ριξι αύτή άπετέλεσε άποφ ασ ιστικό παράγοντα στούς ύπολογισμούς τής κομ μουνιστικής

ήγεσίας. Τ όν Μ άρτιο τοΰ 1946, ό Ζαχαριάδης, έπι-

στρέφοντας άπό μία κομμουνιστική διάσ κεψ ι στήνΠ ράγα, έστάθμευσε σ τήν Γιουγκοσ λαυία γιά συνομιλίες. Τοΰ ύπεσχέθησ αν «άμ έριστη υποσ τήριξη».2Κ ατά τήν παραμονή του στήν Γιουγκοσ λαυία, ό Ζ αχαριάδης έπεσκέφθη τό Μ ποΰλκες καί έξεφώ νησελόγο σ’ ενα στρατόπεδο Ε λλή νω ν άνταρτώ ν καί

προσφ ύγω ν πού είχαν δραπετεύσει στή Γ ιουγκο

σλαυία μετά άπό τήν Σ υμφ ω νία τής Β άρκιζας. Στήσύντομη όμιλία του προφ ήτευσε άπεριφράστω ς δτιό Τ ρίτος Γΰρος έπλησίαζε. "Ενα μήνα άργότερα, μέτήν ύποστήριξι τής γιουγκοσλαυικής κυβερνήσεω ς,τό Μ ποΰλκες μετετρέπετο σέ στρατόπεδο έκπαι-δεύσεω ς 'Ελλήνω ν άνταρτώ ν.

Τά πολλαπλά έσω τερικά προβλήματα καί ήύπόσχεσις τώ ν Βορείω ν γειτόνω ν νά παράσχουν «τήνπιό πλατειά βοήθεια», έφαίνοντο νά δικαιολογοΰντήν πεποίθησ ι τής κομμουνιστικής ήγεσίας δτι ή«κατάσταση ήταν ώ ριμη». Π λήν δμω ς κάτω άπότήν έπιφάνεια ύπήρχαν έν σχηματισμώ δυνάμεις

πού έν καιρώ θά άνέτρεπαν τά κομμουνιστικά σχέδια. Μ έ τό δημοψ ήφ ισμα τής 1ης Σεπτεμβρίου 1946,τό άκανθώ δες θέμα τοΰ καθεστω τικού,πού διαιρούσετήν έθνική ήγεσία, είχε πλέον παραμερισθή. 'Ηφιλοδημοκρατική πολιτική ήγεσία είχε άποδεχθήτήν λαϊκή έτυμηγορία, άφήνοντας έτσι τό Κ Κ Εκαί τούς συνοδοιπόρους του σέ μιά κάθε άλλο παράάνετη άπομόνω σι. Ε ϊναι άλήθεια δτι τά πολιτικά

κόμματα δέν έκλεισαν άμέσω ς τις γραμμές τω ν σέμιά ένω μένη φ άλαγγα έναντίον τώ ν κομμουνιστικώ ν σχεδίω ν, άλλά τουλάχιστον δέν έσπαταλοΰσαν

πλέον τόν καιρό καί τήν ένεργητικότητά τους γύρωάπό μιά ίστορικώ ς παρω χημένη διαμάχη.

Ό Β ασιλεύς Γεώργιος έπέστρεψ ε στήν 'Ελλάδαστίς 27 Σεπτεμβρίου. Ό λαός τώ ν ’Α θηνώ ν τοΰ έπε-φύλαξε μιά σχεδόν υστερικά ένθουσιώ δη ύποδοχή.Έ πίστευαν δλοι δτι ή επάνοδος τοΰ Β ασιλέω ς έσή-μαινε πλέον τό όριστικό τέλος τοΰ έφιάλτου, καίτήν μετάβασι στήν όμαλότητα καί άσφ άλεια.

Ό Γεώ ργιος δέν είχε προφανώ ς λησμονήσ ειτά σ φάλματα τοΰ παρελθόντος καί είχε διδαχθή άπότήν ίστορική του έμπειρία. Δ ιότι αν είναι άληθές

δτι ή ιστορία δέν έπαναλαμβάνεται, είναι έξ ίσουάληθές δτι έκεΐνοι πού δέν διδάσκονται άπό τήνιστορία είναι πολύ πιθανόν νά διαπράξουν ύπό άνά-λογες συνθήκες παρόμοια σφάλματα. Ά μέσω ς, μετάτήν έπιστροφή του, ό Β ασιλεύς κατέβαλε σύντονεςπροσπάθειες γιά τόν σχηματισμό κυβερνήσεω ς

2. «Ε ισή γηση» Β . Μ παρτζώ τα, 6η 'Ο λομέλεια, 9 ’Ο κτω βρίου 1949.

3. Π ρ ό ς τ ή ν ΙΙΙΣ υ ν δ ιά σ κ ε ψ η τ ο ΰ Κ Κ Ε ,(Έ κδοση Κ Ε τοΟ Κ Κ Ε , 1950) σελ. 65

συνασπισμού παρά τό γεγονός δτι τό Λ αϊκόνκόμμα καί οί συνεργάται του είς τήν Β ουλήν διέθεταν τήν άπόλυτη πλειοψ ηφ ία καί τεχνικώ ς, τουλάχιστον, δέν ετίθετο θέμα κυβερνήσεω ς συνασ πισμοΰ.

Στήν άρχή οί προσπάθειες αύτές τοΰ Β ασιλέως

προσέκρουσαν στήν άρνησι τοΰ Κ . Τσ αλδάρη ό

όποιος πιεζόμενος καί άπό τά κύρια στελέχη τοΰΑ αϊκοΰ κόμματος, δέν έδέχετο νά έγκαταλείψ η

τήν πρω θυπουργία ή νά παραδώ ση είς τούς Φ ιλελευθέρους τά υπουργεία ’Εξω τερικώ ν, Στρατιω τικώ ν καί Ο ικονομικώ ν, τά όποια έζητοΰσαν ώςπροϋπόθεσι τής συνεργασ ίας των μέ τούς Λ αϊκούς σέμιά κυβέρνησι συνασπισμοΰ. Π αρά τίς διαφ ω νίεςαύτές δμω ς, ήταν φανερό δτι μέ τόν τερματισμό τοΰκαθεστω τικοΰ, ό άστικός πολιτικός κόσμος θάσυνεσπειροΰτο σέ περίπτω σι πού οίκομ μουνιστικέςάπειλές γιά «νέο ένοπλο άγώ να» θά έγίνοντο πραγμα-τικότης.

"Ενα άλλο σημαντικό στοιχείο άπαραίτητο γιάμιά όρθή έκτίμησ ι τής καταστάσεω ς τοΰ 1946, ήτο ήστάσις τώ ν Β ρεταννώ ν. Ό Ζ αχαριάδης έδω σε έπα-νειλημμ ένως ένδείξεις δτι δέν άγνοοΰσε τήν σημασία τοΰ παράγοντος αύτοΰ. 'Υ πή ρχαν ήδη συγκεκριμ-μένες άποδείξεις δτι ό 'Ε λληνικός στρατός θά ένι-σχύετο σοβαρά άπό τούς Β ρεταννούς ώ στε νά κα-ταστή μιά πράγματι άξιόμαχος δύναμις. Π ερί τότέλος τοΰ 1946 οί 'Ε λληνικές ένοπλες δυνάμεις εί

χαν ήδη φθάσει τόν άριθμό τώ ν 90.000. Είναι άληθέςδτι 40.000 περίπου ύπηρετοΰσαν σέ βοηθητικές μονάδες πάσης φύσεω ς καί δτι στίς τάξεις τοΰ στρατοΰύπήρχαν καί άρκετοί συνοδοιπόροι ή καί κομμου-

νισταί. Π αρά ταΰτα δέν έμενε άμφιβολία δτι μέέπαρκή έφόδια καί λελογισμ ένη στρατολογία, θάμποροΰσαν νά κινητοποιηθούν σοβαρές έφεδρεϊεςδεδομένου · δτι ή Έ λλη νική κυβέρνησις ήλεγχεέπαρκώ ς τά άσ τικά κέντρα καί τό μεγαλύτερο μέρος τής ύπαίθρου.

Γενικώ ς, οί κομμουνισταί τό 1946 είχαν ώ ρι-σμένα πλεονεκτήματα άλλά τό συμπέρασμά τους δτιή σ τιγμή ήταν «ώ ριμη» γιά μιά ένοπλη ά ναμέτρησι,κάθε άλλο παρά έβασίζετο σ τήν γενικώ τερη πραγματικότητα.

Τ Ο Κ .Κ .Ε . Ε Ξ Α Π Ο Λ Υ Ε Ι Τ Ο Ν Τ ΡΙΤ Ο Γ Υ Ρ Ο Τ Ο Υ

Τ ήν νύχτα τής 30ής Μ αρτίου 1946 μία όμάδα «κατατρεγμένω ν δημοκρατικώ ν πολιτώ ν» (δπω ς έγραφ εό «Ρ ιζοσπάστης» στίς 31 Μ αρτίου 1946), έπετέθηέναντίον τοΰ χω ρίου Λ ιτόχω ρο στίς άνατολικές υπώρειες τοΰ Ό λύμ που. Μ έ τήν έπίθεσι αύτή «άρχισεή έπανάσταση», γιά νά μεταχειρισθοΰμε τά λόγια

μιας άλλης κομ μουνιστικής πηγής, τής έκθέσεω ςτοϋ Δ ημητρίου Β λαντα πρός τήν Τρίτη Σ υνδιά-σκεψιτοΰ Κ Κ Ε . Ή έπίθεσις έναντίον τοΰ Λ ιτόχω ρουάφ ησε πίσω της πτώ ματα καί καρβουνιασμένα ερείπια. ΤΗ ταν μία έπιχείρησις στό κλασικό άντάρτικοστύλ τοΰ «χτύπα καίφεύγα». Κ ατά τούς επόμενους μή

νες, καίάλλα έκτεθειμένα χω ριά, τά όποια γιά μόνηπροσ τασ ία είχαν μ ικρά άποσπάσματα χω ροφ υλακής,

έγνώ ρισαν παρόμοια τύχη. Ή τακτική τώ ν συμμοριώ ν τώ ν άνταρτώ ν ήταν άπλή άλλά αποτελεσματική : έπιλογή τοΰ στόχου, συγκέντρω σις δυνάμεω ν,αιφνιδιαστική έπίθεσις μέσα στή νύχτα έναντίοντοΰ σταθμοΰ τής Χ ω ροφ υλακής, έθελοντική ήάναγκαστική στρατολόγησις νεαρώ ν χω ρικώ ν4, λεηλασία τροφίμω ν καί προμηθειώ ν καί μέ τήν αύγήέπιστροφ ή στά όρεινά κρησφύγετα. 'Ο λόκληρο τόκαλοκαίρι τοΰ 1946, οί συμμορίες τώ ν άνταρτώ ν, πούτά δημοσιογραφ ικά όργανα τοΰ Κ Κ Ε παρουσίαζαν

ώ ς «κατατρεγμένους δημοκρατικούς πολίτες», έξηκο-

λούθησαν τίς αιφνιδιαστικές, σύντομες σέ διάρκεια,άλλά φονικές έπιθέσεις τω ν, ένώ τό κομμουνιστικόκόμμα άσφ αλές κάτω άπό τήν προστασία τών ελληνικώ ν νόμω ν, μέ τά γραφεία του έγκατεστημ ένα σ’ένα έπιβλητικό οικοδόμημα στό κέντρο τώ ν ’Α θηνώ ν,συνέχιζε τήν άνοιχτή του προπαγάνδα καί τήνάνατρεπτική του δραστηριότητα.

'Η Έ λλη νική κυβέρνησις στήν προσπάθεια τηςνά δείξη πώ ς οί κομμουνιστικοί ισχυρισμοί, δτιένα«φ ασιστικό» καθεστώ ς «έσπρω χνε τόν καταπιεζό-μενο λαό στήν καινούργια άντίσταση», δέν ήσαν

άληθεις παρείχε στήν Κ ομμουνιστική ήγεσία τήνπιό έξεζητημένη προστασία, προκαλώ ντας έτσιτήν άντίδρασι τώ ν άντικομμ ουνιστικώ ν στοιχείω ντά όποια συχνά έξετρέποντο σέ άκρότητες, οί όποιεςδέν έπετύγχαναν τίποτε άλλο άπό τοΰ νά τροφ οδοτούν τήν κομμουνιστική προπαγάνδα περί«φ ασ ιστικής τρομοκρατίας». Π ροσω ρινή άπομάκρυνσι άπότήν πολιτική μετριοπαθείας, έναντι τοΰ Ε Α Μ /Κ Κ Ε ,άπετέλεσε ή σύλληψ ις τώ ν Σαράφ η, Μ πακιρτζή καίάλλω ν πρώ ην άξιω ματούχω ν τοΰ Ε Λ Α Σ οί όποιοι,σύμφ ω να μέ πληροφ ορίες τώ ν υπηρεσιώ ν άσφαλείας,

έσκόπευαν νά «άνέβουν στό βουνό γιά νά ένισχύσουν«τό καινούργιο άντάρτικο.» Τ σω ς οί πληροφ ορίεςαύτές νά μήν ήσ αν άπολύτω ς βάσιμες. Έ ν πάση πε-ριπτώ σει, ή Έ λληνική κυβέρνησις διέταξε τήν σύλ-ληψ ι καί έκτόπισι έκατό περίπου ήγετικώ ν στελεχώ ν τοΰ Ε Λ Α Σ, σέ νησιά τοϋ Α ιγαίου.

Τ όν Α ύγουστο τό Π . Γ ραφ είο, τή έπιμονή τοΰΖ αχαριάδη, έδω σε όδηγίες στόν Μ άρκο Β αφειά-

4. Ό Μ άρκος στήν «πλατφόρμ α» του του 1948 άπεκά-λυψ ε δτι «άπό τά μέσα τοΰ 1947 σχεδόν όλη ή στρατολογίαγινόταν μέ τή βία».

δη5 νά φύγη γιά τά βουνά, προκειμένου νά συντονίσητήν δρασ ι τώ ν συμμοριώ ν. Τ ήν ίδια περίπου έποχήή έλληνική Κ υβέρνησις κατέληξε στό συμπέρασμαοτι οί μονάδες χω ροφ υλακής ήταν τελείω ς άκατάλ-ληλες γιά νά άντιμετω πίσουν τόν άνταρτοπόλεμο.

Δημήτριος BAo v t ö c

"Ενα άντάρτικο κίνημα είναι άδύνατο στά πρώ ταστάδια τής έξελίξεω ς του, καί μπορεΐ νά κατασταλήύπό τήν προϋπόθεσι δτι τό κράτος θά άντιμετω πίσητό πρόβλημ α μέ σοβαρότητα, δηλαδή μέ τήν κινη-τοποίησ ι ισχυρώ ν στρατιω τικώ ν δυνάμεω ν μέειδική συγκρότησι καί έξοπλισμ ό πού νά έπι-τρέπη ταχεία κίνησι καί εύελιξία.6 Ο ί δυνάμεις

αύτές δέν πρέπει νά σταματήσουν τόν άγώ να έω ςδτου συλληφθή ή έξουδετερω θή καί ό τελευταίοςάντάρτης. ’Α λλά στίς, περισσότερες περιπτώ σεις οίδημοκρατικές κυβερνήσεις διστάζουν νά άποφα-σίσουν γενική κινητοποίησι καίνά έξαπολύσουν μιάτέτοια έπίθεσι έναντίον τώ ν άνταρτών. Ο ί κομμου-

5. 'Ιδε β ιογρα φ ικόν ση μείω μα .6. Δ ημ. Γ. Κ ούσουλα «The Crucial Point of a Counter -

Guerrilla Campaign», I n f a n t r y Ιανουάριος - Φ εβρουάριος 1963.

Αιχμάλωτοι «κατσαηλιάδεο

νισταί συχνά κατορθώ νουν νά δημιουργήσουν τήνέντύπω σι δτιτό κίνημα δέν έχειπολιτικό χαρακτήρα

άλλ’ δτι άποτελεΐ ενα φυσικό ξέσπασ μα άγανα-κτισμ ένω ν πολιτώ ν, ένώ ταυτοχρόνω ς άφ ήνουν φαι

νομενικά τήν πόρτα άνοιχτή γιά μιά ειρηνική διευθέ-τησ ι τής διαμάχης. Έ τσ ι δίδεται καιρός στό άν-ταρτικό κίνημα νά άναπτυχθή.

'Η όργάνω σις τώ ν δυνάμεω ν τώ ν άνταρτών στήνΕ λλάδα άκολούθησ ε τό έξής σχέδιο : Κ ατά τόπρώ το στάδιο (Μ άρτιος — Σεπτέμβριος 1946) ύπήρχαν μικρές όμάδες 7 —10 άνδρώ ν ώ πλισμένες μέπαλα ιού τύπου οπλα καί μικρά αποθέματα πολεμοφοδίω ν. Ο ί όμάδες αύτές έκινοϋντο γρήγορα καί

ήνώ νοντο μόνον πριν άπό μιά έπιθετική έπιχείρησι.Κ ατά τό δεύτερο στάδιο (’Ο κτώβριος 1946 — Μ άρτιος 1947) οί άντάρτες (οργανώ θηκαν σέ συγκροτήματα 70-100 άνδρώ ν, καθένα μέ επικεφαλής έναδιοικητή καί ένα καπετάνιο.

Ή ταν έξω πλισμ ένοι μέ τυφέκια, μέ μερικά αύτό-ματα καί λίγα σχετικώ ς πολεμοφ όδια. Τά σ υγκροτήματα κάθε περιοχής έτέλουν ύπό τήν έποπτεία τής

τοπικής όργανώ σεω ς «αύτοάμυνας» τοϋ κόμματοςή όποία ήτο ύπεύθυνη γιά τήν άντικατασκο-

πεία, τόν άνεφοδιασμό καί τίς πληροφ ορίες.Π ερί τό τέλος τής 2ας αύτής περιόδου ώ ργανώ -

θησ αν τοπικά ά ρχηγεΐα στά διάφ ορα όρεινά συγκρο.τήματα. Α ύτά τά άρχη γεΐα είχαν ένα στρατιω τικόδιοικητή, ένα καπετάνιο καί ένα άξιω ματικό έπιμε-λητείας. Στίς 26 ’Ο κτω βρίου 1946 ίδρύθη τό Γ ενικό’Α ρχηγείο τοΰ Δ ημοκρατικοΰ Σ τρατοϋ Ε λλάδας(Δ .Σ .Ε .), μέ διοικητή τόν Μ άρκο Βαφειάδη. Ύ πό τάς

διαταγάς τοΰ Γενικοϋ ’Α ρχηγείου εύρίσκοντο τάέξής τοπικά άρχηγεΐα : Π ελοποννήσου, Ρούμελης,

Ή πείροι, Θ εσσ αλίας, Κ εντρικής καίΔ υτικής Μ ακεδονίας καί τής Δ υτικής Θ ράκης. Κ ατά τήν διάρκειατής τρίτης περιόδου, πού ήρχισε τήν άνοιξι τοΰ 1947,

οί δυνάμεις τοΰ Δ ΣΕ ώ ργανώ θησαν σέ ταξιαρχίες(700— 1.300 άνδρες), τάγματα (200— 400), λόχους(5 0— 100), διμοιρίες (20 — 60) καί όμάδες μάχης(10 — 20). Ή άναδιοργάνω σις τώ ν ταξιαρχιώ ν σέ μεραρχίες ήρχισε τόν Σ επτέμβριο τοΰ 1948.

Ή Έ λληνική Κ υβέρνησις, στά 1946 δέν είχε τήνάπα ραίτητη πείρα, ένώ άφ ’ έτέρου καί ώ ρισμένοιμή κομμουνιστικοί κύκλοι τόσο στήν Ε λλάδαδσ ο καί στό έξω τερικό, είχαν έπηρεασθή μέχριςένός βαθμοΰ άπό τούς κομμουνιστικούς ισχυρισμούς.

Χ ρειάσ τηκε νά καταστραφοΟ ν άρκετά χω ριά γιά νάκληθή, έπιτέλους, τόν Α ύγουστο τού 1964, ό έλλη-νικός στρατός νά άναλάβη τόν άγώνα. Α ύτό δένήταν παρά τό πρώ το βήμ".. 'Η ήγεσία του στρατοΰκαι οί Β ρεταννοί σύμβουλοί της έν μέρει, λόγφ έλ-λείψ εως έπαρκω ν στρατιω τικώ ν δυνάμεω ν, υιοθέ

τησαν δύο έσφαλμένες μεθόδους, τή στατική άμυνακαί τίς εκκαθαριστικές έπιχειρή σεις περιω ρισμένηςδιαρκείας. Ή στατική άμυνα άπεδείχθη Ιδιαιτέρω ςκαταστρεπτική. Ό δρος εϊχε τήν έννοια δτιδταν ήφρουρά ένός χω ριοΰ ή μιας κω μοπόλεως έδέχετοτήν έπίθεσι ύπερτέρων δυνάμεω ν άνταρτώ ν, οίφ ρουρές τών γειτονικώ ν χω ριώ ν δέν έπετρέπετο νά έγκα-ταλείψ ουν τίς θέσεις των καί νά σπεύσουν είς βοήθειαν τώ ν πολιορκημένω ν, διότι υπή ρχε πάντοτε όκίνδυνος νά πέσουν σέ μιά ένέδρα τών άνταρτώ ν ήνά έπιτεθή άλλη δύναμις άνταρτώ ν καί νά κατα-

στρέψ η τό χω ριό πού άφ ησαν άνυπεράσπιστο. Ήστατική άμυνα θά εϊχε κάποιο νόημα έάν ύπήρχανδΐί,θ^σιμες ελεύθερες δυνάμεις γιά νά έλθουν πρόςένίσχυσιν τής πολιορκημένης φρουράς καί νά χτυπήσουν τήν συγκεντρω μένη δύναμι τώ ν άνταρτώ νέκ τώ ν νώ τω ν. Κ αθώ ς δμω ς δέν ύπήρχαν τέτοιες διαθέσιμες δυνάμεις, πολλά χω ριά έπλήρω σαν βαρύ τόνφόρο τοΰ αίματος. ΤΗ ταν μιά τακτική απελπισίας πούύπηγορεύετο άπό τίς συνθήκες πού έπικρατοΰσαν.Ή τακτική, άφ’ έτέρου, τώ ν έκκαθαριστικώ ν έπι-χειρήσεω ν περιω ρισμένης διαρκείας, μολονότι δέν

ήταν καί τόσον δαπανηρή σέ άνθρώ πινες ζω ές, συνήθω ς δέν έφερνε κανένα σχεδόν άποτέλεσμα. 'Ηάποτυχία τής «έπιχειρήσεω ς Τέρμινους», τήν άνοιξιτοΰ 1947, ώ φείλετο σ’ αύτή τήν τακτική πού προέ-βλεπε μιά προκαθω ρισμένη χρονική διάρκεια γιάκάθε έπιχείρη σι. (Έ πί παραδείγματι πέντε μέρεςγιά τόν Έ λικώ να κ.λ.π.).7

Μ όλις άπεχώ ρουν τά έλληνικά τμήμ ατα, οί άν-τάρτες έκαναν τήν έμφ άνισί τους καί πάλι έτοιμοινά δώ σουν ένα σκληρό μάθημα σέ οποίον εϊχε τήνάπρονονησία νά φλυαρήση ή νά δείξη έξαιρετική

έγκαρδιότητα πρός τό «μοναρχοφ ασ ιστικό στρατό».Δ έν είναι,ώ ς έκ τούτου, άξιον άπορίας τό δτιοί πλη ροφορίες πού ήταν άπαραίτητες γιά νά έντοπισθοΰντά κρησφ ύγετα τώ ν άνταρτώ ν, ήταν τόσο πενιχρές.Ή παρακολούθησις τώ ν κινήσεω ν τώ ν άνταρτώ ν ήταν σχεδόν άδύνατη. Δ ιότι οί χω ρικοί, ανεξάρτηταάπό τά προσω πικά τους αισθήματα ή τά πολιτικά τουςφρονήματα, δέν εϊχαν καμμιά διάθεσι νά συνεργα-σθοΰν μέ ένα στρατό πού έκανε άπλή έπίσκεψ ι στόχω ριό τους καί πού θά τούς άφ ηνε σέ λίγες μέρεςάπροστάτευτους γιά νά δοκιμάσουν τή σιδερένια

7. Τ σακαλώ του, ο p. ci t., Τόμ. II, σελ. 59.

γροθιά τοΰ άδυσώ πητου άντάρτη. ’Α πό τήν άλληπλευρά ένας μ υστικός μ ηχανισμός άντικατασ κοπείας,

έπηνδρω μένος μέ πρώ ην έαμΐτες καί έλασΐτες,ένημέρω νε τούς άντάρτες έγκαίρω ς έπάνω στίς κινή-

Ιπ π ικ ο t o ö Δ. Σ. Ε.

σεις τοΰ στρατοΰ. Ο ί έκκαθαριστικές έπιχειρή σειςδέν εϊχαν άλλο άποτέλεσμα άπό τήν σπατάλη χρόνου, σύγχυσ ι, καί δριμύτατες έπικρίσεις έναντίον

τής στρατιω τικής ήγεσίας.

Ο Ι Β Α Σ ΙΚ Ο Ι Κ Α Ν Ο Ν Ε ΣΤ Ο Υ Α Ν Τ Α ΡΤ Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ

Τ ήν έποχή έκείνη πολλοί ξένοι άλλά καί έγχώ -ριοι έπικριταί, έγραφ αν δτι ήταν άκατανόητο πώ ςένας στρατός έκατό καί πλέον χιλιάδω ν δέν κα-τώ ρθω νε νά έξοντώ νη δέκα ή δεκαπέντε χιλιάδεςάντάρτες. Ή έκ πρώ της δψ εω ς λογική αύτή παρα-τήρησις έπρόδιδε παντελή άγνοια τής ιδιομορφίαςτοΰ άνταρτοπολέμου. Στό είδος αύτό δράσεω ς οίόμάδες τώ ν άνταρτών έχουν ένα πλεονέκτημα, δέκαπρός ένα, έναντι τοΰ τακτικού στρατοΰ. Κ αί τοΰτογιατί ό άριθμός τώ ν τακτικώ ν ή ειδικώ ν δυνάμεω νπού άπαιτοΰνται γιά μιά έπιτυχή άντιμετώ πισιένός άντάρτικου,δέν καθορίζεταιάπό τήν άριθμητικήδύναμι τώ ν άνταρτώ ν άλλά άπό τήν περιοχή πούπρέπει νά προστατευθή (άμυνα) ή νά καλυφθή γιάτήν άποκοπή καί έξόντω σι τώ ν άνταρτικώ ν όμάδω ν(έπίθεσι). Ο ί Έ λλη νες κομμουνισταί εϊχαν πλήρηέπίγνω σι τώ ν πλεονεκτημάτω ν πού προσφέρει ό

άνταρτοπόλεμος. Σ ’ ένα άρθρο πού έδημοσιεύθη στήνΚ ομμουνιστική Έ πιθεώ ρησ ι (Μ άϊος 1943), έγρά-

φετο :«Ή Ε λλάδα έχει κάπου είκοσιπόντε όροσειρές

στό ήπειρω τικό τμήμα, χώ ρια τά νησ ιά. "Α ν φαν-τασθοΰμε μιά άκτΐνα είκοσι χιλιομέτρω ν άπό τόκέντρο κάθε όροσειρας, έχουμε μιά περιφέρεια γύρωστά 120 χιλιόμετρα. Α ύτό σημ αίνει 3.000 χιλιόμετρα γραμμή μετώ που. Α ύτό θά άπα ιτήση τεράστιες δυνάμεις άπό τήν μεριά τοϋ έχθροΰ». Ά πό

καθαρώ ς στρατιω τικής πλευράς αύτή ή έκτίμησ ις,ήταν όρ θή.Έ πΐ πλέον, οί όμάδες άνταρτών διέθετανμεγάλην εύκινησ ία, είχαν τήν δυνατότητα νά επιλέγουν μέ άνεσι τούς στόχους τώ ν έπιθετικώ ν τουςένεργειώ ν, νά έφαρμόζουν τήν τακτική «έπίθεση —καταστροφή — άποχώ ρηση», και νά άκινητοποιοϋνσημ αντικές άντίπαλες δυνάμεις μόνο μέ τήν άπειλήπιθανής έπιθέσεω ς.

Α ύτά δμω ς τά πλεονεκτήματα τα κ τ ικ ή ςμετατρέπονται σέ σοβαρά και τελικώ ς μοιραία,μειονεκτήματα σ τ ρ α τ η γ ικ ή ς τοΰ άνταρτοπο-λέμου, άν τό άντάρτικο δέν περάση στήν μορφ ή τώ ν

συμβατικώ ν τακτικώ ν έπιχειρήσεω ν. Ό τελικόςσκοπός ένός, κομ μουνιστικής υφής, άνταρτοπολέ-μου, είναι πολιτική ς φύσεω ς καί άποβλέπειστήν έπι-βολή πολιτικώ ν άλλαγώ ν επαναστατικής μορφήςσέ ένα κράτος — στόχο. Κ ατά τήν τελευταία τριακονταετία, ή ιστορική έμπειρία, δείχνει δτι έναςάνταρνοπόλεμος8 έξυπηρετεϊ πρακτικό σκοπό καίμπορεΐ νά καταλήξη σέ πρακτικό άποτέλεσμα, έάν

χρησ ιμοποιηθή γιά νά προπαρασκευάση τό έδαφοςγιά τήν στιγμή πού: 1) Ε ίτε μιά ένοπλη έξω τερικήέπέμβασι ύπέρ τώ ν άνταρτών θά καταστή δυνατή,2) είτε τό ήθικόν τώ ν κυβερνητικώ ν δυνάμεω ν είς τήνχώ ρα -σ τόχο έχει ύπονομευθή άρκετά ώ στε τάστρατεύματα νά χάσουν τήν πίστι καί τόν ένθου-σιασμό τους ή άκόμη καί νά έχουν άρχίσεινά άπο-δέχω νται τό κήρυγμα τώ ν άνταρτώ ν ή νά λιποτα-κτοΰν σέ μεγάλους άριθμούς, 3) είτε ή Έ θνικήήγεσία έχειτόσο χάσειτό γόητρο της καί τή λαϊκήέμπιστοσύνη, ώστε ένα σημαντικό μέρος τοΰ λαοΰνά άποδέχεται τόν αντάρτη ώ ς έλευθερω τή, καί 4)είτε ή γενική κόπω σις άπό ενα μακροχρόνιοκαί άτέρμονα πόλεμο μέ τούς άντάρτες όδηγεΐτελικά σέ κυβέρνησι συνασπισμοΰ, στήν όποία νά

έκπροσω πεΐται καί ή ήγεσία τώ ν κομμουνιστώ ν.Ε ίναι φανερό δτι καί οί τέσσερεις αύτές πιθανές

έξελίξεις — ή καί ό συνδυασμός μερικώ ν έξ αύτών—είναι πολιτικοΰ χαρακτήρος, κατά βάσιν. Γιά νάπροω θήση τούς σκοπούς της ή ήγεσία τών άνταρτώνπρέπει νά εύρύνη τήν πολιτική της βάσι, νά έξευ-τελίση τήν κυβέρνησι τής χώ ρας, νά άποθαρρύνη

8. Μ ιά έκστρατεία άνταρτώ ν στρεφόμενη έναντίον ξένων στρατευμάτων κατοχής, παρουσιάζει διαφ ορετικάπροβλήματα διότι ό πληθυσ μός ταυτίζεται μέ τούς άντάρτεςκαί ψ υχολογικώ ς στρόφεται έναντίον τω ν ξένω ν κατακτητω ν.

καί νά διασπάσ η ψ υχικά τά νομιμόφρονα στρατεύματα, καί νά ρίψ η τό σπόρο τής άπογοητεύ-σεως, τής συγχύσεω ς καί τής άμφιβολίας στήνψ υχή τοΰ λαοΰ. Α ύτά δλα άπαιτοΰν στήν άρχή,τουλάχιστον, τήν κάλυψ ι τώ ν πραγματικώ ν σκοπώ ντοΰ άντάρτικου πίσω άπό προπέτασμα έλκυστικώ νσυνθημάτω ν μέ θέμα τήν έθνική άνεξαρτησ ία καίάκεραιότητα, τήν κοινω νική δικαιοσύνη καί τήνέλευθερία. Τ αυτοχρόνω ς, μιά άνταρτική δύναμιςχρησιμοποιεί μιά έκλεκτική τρομ οκρατία ή όποίασκοπό έχει νά έξουδετερώ ση γνω στούς άντιπάλους,νά τρομοκρα τήσ η τούς πολλούς, καί νά δημιουρ-γήση τήν έντύπω σι τής παντοδυναμίας τώ ν άνταρτώ ν. Ε ίς τό τέλος, πάντω ς, γιά νά όλοκληρώ ση τήνπροσπάθειά του, τό άντάρτικο πρέπεινά περάση στήντακτική μορφ ή πολεμικώ ν έπιχειρήσεω ν, πού νάάποβλέπη στήν κατάληψ ι καί διατήρησι κατω κη-μένων περιοχώ ν. Κ αί αύτό είναι τό πιό κ ρ ίσ ιμ ο

ση μείο τής δλης έπιχειρήσεω ς. Γιατί δταν τόάντάρτικο περάση στήν τακτική μορφ ή πολέμου,χάνει τό πλεονέκτημα τοΰ ένός πρός δέκα καί υποχρεώνεται νά άντιμετω πίση τόν άντίπαλό του έπίίσοις δροις. Ε ίς τήν πραγματικότητα, οί κομμουνιστικές δυνάμ εις περιέρχονται τότε σέ πολύ δυσμενήθέσι διότι συνήθω ς ύστεροΰν σέ άριθμητική δύ-ναμι, όπλισμ ό, καίέφόδια. Α ύτή είναι ή Α χίλλ ειοςπτέρνα τής έκστρατείας, ύ π ό τό ν ό ρ ο ν δτικατά τήν κρίσιμη στιγμή τής μεταβάσεως άπό τήνάντάρτικη στήν τακτική μορφή πολέμου, ό λαός καίοί ένοπλες δυνάμεις τής χώ ρας —στόχου, θά εύρί-σκω νται σέ ύψ ηλό έπίπεδο ήθικοΰ καί προπαρα-σκευής.9

'Η μετάβασις αύτή, άπό τήν άντάρτικη στήντακτική μορφή πολέμου, θέτει έμπρός στήν κομμουνιστική ήγεσία ένα βασ ανιστικό δίλημμα. Χ ω ρίς αύτήν δέν είναι δυνατόν νά ύπάρξη μόνιμη καίάποφ ασ ιστική έπιτυχία. Ά λλ ά άν ή μετάβασις γίνηπολύ ένω ρίς, καί ό άντίπαλος είναι άκόμη ισχυρός,τό ά ντάρτικο θά έκτεθή σέ θανάσιμο κίνδυνο. Π εριττό νά προσθέσουμε δτι ή γνώ σις αύτών τώ ν βασικώ ν κανόνω ν άλλά καί άδυναμιώ ν τοΰ άνταρτο-

πολέμου υπαγορεύει άβίαστα ποιά στρατηγική καίτακτική έπιβάλλεται νά άκολουθήσουν οί ένοπλεςδυνάμεις μιας χώ ρας — στόχου γιά τήν έπιτυχήέξουδετέρω σι μιας κομμουνιστικής ύφής άνταρτι-κής έκστρατείας. Φ υσικά, ή τακτική τής στατικήςάμύνης καί τώ ν εκκαθαριστικώ ν έπιχειρήσεω ν πε-ριω ρισμένης διαρκείας, έξυπηρετοΰσ αν κα τ’ ουσίαν

9. Κ ούσουλα, (The Crucial Point of a Counter - Guerrilla Campaign». Έ πίση ς, Κ ούσουλα «The Gue rrilla Warthe Communists Lost», P r o c e e d i n g s , U.S. Naval Institute, Μ άιος 1963.

τά κομ μουνιστικά σχέδια διότι έπέτειναν τήν σύγ-χυσι καί τήν κόπω σι τώ ν έθνικών δυνάμεω ν.

Ο ΣΥ Μ Μ Ο Ρ ΙΤ Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ Μ Α ΙΝ Ε ΤΑ Ι

Ά μέσο>ς μετά τήν άφ ιξι τοΰ Μ άρκου Β αφειάδη

στά βουνά, οί άντάρτες έπεξέτειναν τή δρασι τω ν.Τ ήν τελευταία έβδομάδα τοΰ Σεπτεμβρίου 1946,δύναμις άνταρτώ ν κατέλαβε τό χω ριό Δ εσκάτη, στάσύνορα Θ εσσα λίας καί Μ ακεδονίας. Σ χεδόν άμέσω ς οί άντάρτες άπεσύρθησα ν καί πάλι στά όρεινάτους κρησφ ύγετα άλλ’ όχι προτοΰ στρατολογήσουνάρκετούς νεαρούς χω ρικούς καί έπιτάξουν τρόφ ιμακαί άλλα έφόδια άπό τό χω ριό. Τ όν Ν οέμβριο οίάντάρτες έπληξαν τό μικρό μεθοριακό χω ριό Σκρα,κοντά στά γιουγκοσλαυικά σύνορα. Γ ιά νά δια-ψ εύσουν τίς κυβερνητικές κατηγορίες δτι τό κίνημ ά

των ύπεστηρίζετο άπό τίς Λ αϊκές Δ ημοκρατίες τώ νΒ αλκανίω ν, οί κομ μουνιστικές συμμ ορίες έπραγμα-τοποίησαν μερικές θεαματικές έπιδρομές στά νότια τής χώ ρας, στήν Π ελοπόννησο. Π αρά ταΰτά, ήέλληνική κυβέρνησις συνεκέντρω σε άφ θονα στοιχεία τά όποια άπεδείκνυαν τήν συνενοχή τώ ν βορείω ν γειτόνω ν τής Ε λλάδος. 'Ω ς έκ τούτου, στίς

30 Ν οεμβρίου 1946, ή κυβέρνησις έδω σε όδηγίες στόν"Ελληνα αντιπρόσω πο στά Η νω μένα Έ θνη νά ζη-τήση τήν σύγκλησιτοΰ Συμβουλίου Ά σφ αλείας, σύμφω να μέ τά άρθρα 34 καί 35 τοΰ Κ αταστατικού χάρ

του, διά νά έξετασθή ή δημιουργηθεΐσα κατάστασιςή όποία ώ δηγοΰσε σέ προσ τριβές μεταξύ τής Ε λλ ά δος άφ ’ ένός καί τής Α λβανίας, Γ ιουγκοσλα βίαςκαί Β ουλγαρίας άφ’ έτέρου.10 'Η έλληνική κυβέρνη-σις κατήγγειλε σαφ ώ ς δτι τό άντάρτικο κίνημα στήνΕ λλάδα ένισχύετο ύλικώ ς άπό τίς τρεϊς αύτές βαλκανικές χώ ρες καίέζήτησ ε άπό τόν παγκόσ μιο ’Ο ργανισμ ό νά διακριβώ ση τό βάσιμον τώ ν καταγγελιώ νδι’ έπιτοπίου έρεύνης. Α ύτή ήταν ή τρίτη φοράμέσα σ’ ένα χρόνο πού τό «έλληνικό ζήτημα» ήρχετοστά Η νω μένα Έ θνη.

"Υ στερα άπό έντονες συζητήσ εις, τό Σ υμβούλιο Ά σφ αλείας άπεφάσισε τήν σ ύστασιμιας ειδικήςΕ πιτροπή ς τοΰ Ο Η Ε γιά τά Β αλκάνια (UNSCOB)μέ συμμ ετοχή καί τώ ν ένδεκα χω ρώ ν — μελών τοΰΣυμβουλίου. 'Η Σοβιετική Έ νω σις συνεφώ νησε στήνάποστολή τής Ε πιτροπ ής άλλά άργότερα, στις23 Μ αΐου 1947, δταν ή πλειοψ ηφ ία τής Ε πιτροπήςάπέδω σε τήν εύθύνη γιά τόν συμμοριτοπόλεμοστήν Γιουγκοσλαυΐα, Β ουλγαρία καί Α λβανία,ό Ρώ σος καί ό Π ολω νός άντιπρόσω πος στήνΕ πιτροπή υπέβαλαν χω ριστή έκθεσι στήν όποία

10. S.N. doc. S/223.

έπέκριναν τήν Έ λληνική κυβέρνησι ώ ς τόν μόνουπεύθυνο γιά τήν άνώ μαλη κατάστασι πού ύφί-στατο κατά μήκος τώ ν βορείω ν συνόρω ν.11

Ο ί συζητήσεις τής Ε πιτροπής, οίσυνομιλίες στό

Συμβούλιο Ά σφ αλείας τόν ’Ιούνιο, ή παραπομ πήτοΰ έλληνικοϋ ζητήματος στή Γενική Συνέλευσι

καί οί ζω ηρές άντεγκλήσεις πού έπηκολούθησανέκεΐ, άπέδειξαν άν δχι τίποτε άλλο τουλάχιστον δτιτό πρόβλημα τής Ε λλάδος άντί νά είναι απλώςμιά μεμονω μένη περίπτω σις λαϊκή ς δυσαρεσκείαςέναντίον ένός δήθεν τυραννικοΰ καθεστώ τος, ήτοκατά βάθος άντανάκλασις τής προοδευτικής άποσυν-θέσεω ς τής συμμ αχίας τοΰ δευτέρου παγκοσ μίουπολέμου. Κ αί άκόμη σπουδαιότερο, οί συζητήσειςαύτές στά 'Η νω μένα Έ θνη κατέδειξαν δτι άργά άλλάάμ ετάκλητα μετεβάλλετο ή άμερικανική εξω τερική

πολιτική.

Α ντικειμενικός σκοπός τής Α μερικανική ς διπλω ματίας τό 1947, ήτο ή άποτροπή μιάς νέας συρ-

ράξεω ς, μέ τόν καθορισμό τώ ν όρίω ν πέρα άπό τάόποια δέν θά έγίνετο άνεκτή, ή έπέκτασις τοΰ Σοβιετικού έλέγχου, ένώ παραλλή λω ς θά έδίδετοή δυνατότης καί ή ευκαιρία είς τόν Στάλιν νά δια-μορφώ ση ρεαλιστικούς τρόπους συνεργασίας μεταξύ τώ ν δύο δυνάμεω ν. Τό Δ όγμα Τ ρούμαν τής 12ηςΜ αρτίου 1947 άπέβλεπε στό πρδτο, τό Σ χέδιο Μ άρ-

σαλ στό δεύτερο.

"Ο ταν ή Σ οβιετική "Ε νω σις άπέρριψ ε τό σχέδιο

Μ άρσαλ καί ήνάγκασε καί τίς Κ υβερνήσεις τήςΑ νατολική ς Ε υρώ πης νά κάμουν τό ίδιο, ό ψ υχρόςπόλεμος είχε πλέον άρχίσει φανερά. Ή άπόφ ασιςτής Α μερικής νά έλθη είς βοήθειαν τής Ε λλάδος,θά έπρεπε νά είχε πείσει τούς άρχηγούς τοΰ έλληνι-κοΰ κομμουνιστικού κινήματος δτι είχε φθάσει ήστιγμή νά άναθεω ρήσ ουν τήν πολιτική τους. 'Υ πή ρχε άκόμη χρόνος γιά ύποχώ ρησι. Τ ό Κ ομμουνιστικόΚ όμμα έξακολουθοΰσε νά παραμένη ώ ς «νόμιμο» καίοί άρχηγοί του δροΰσαν έλεύθερα στήν Α θήνα. ΌΣιάντος ύπήρξε ό μόνος έκ τώ ν κορυφ αίω ν ήγετώ ντοΰ Κ Κ Ε πού έτόλμησε νά έκφράση σ οβαρές άνη-

συχίες καί νά διαφ ω νήση μέ τήν τακτική τής συνε-χίσεω ς τοΰ ένοπλου άγώ νος. Ό Ζ αχαριάδη ς, μέτήν ύποστήριξι καί τώ ν περισσ οτέρω ν μελώ ν τοΰΠ . Γραφείου, άπέρριψ ε τίς υποδείξεις τοΰ Σ ιάντου.Ή διαφ ω νία έτερματίσθη μέ τόν ξαφνικό θάνατο τοΰΓ. Σιάντου στίς 20 Μ α/ου 1947. Ό Σ ιάντος πέθανε,δπω ς άνεκοινώ θη, άπό καρδιακή προσβολή σ τ ή ν

κλινική τοΰ κομμ ουνιστοΰ ιατροΰ Π έτρου Κ όκκα-λη. Ό Ζ αχαριάδη ς άργότερα, στά 1950, άπεκήρυξετόν Σ ιάντο ώ ς «Ισόβιο πράκτορα» τώ ν Β ρεταννών

11. S.N. doc. S/360.

Τόν 'Ιανουάριο τού 1947, μέσα eic τά ηλαίσια τής έπεκ-τεινομένης συνεργασίαε τοϋ πολιτικοί) κόσμου έν δψειτής κομμουνιστικής απειλής, έσχηματίσθη κυβέρνησιςσυνασπισμού ϋπό τήν προεδρίαν τοϋ Δημ. Μαξίμου. Ειςτήν κυβέρνησιν μετεϊχον oi Παν. Κανελλόπουλος, Γ. Παπανδρέου, Σοφ. Βενιζέλος, Κω ν)νο ς Τσαλδά ρης καί

Ναπολέων Ζέρδας. 'Ανωτέρω ό Δημ. ΜάΕιμος

καί παρουσίασε τήν περίεργη θεω ρία δτι οί Β ρεταννοί έδολοφ όνησαν τόνΣ ιάντο έπειδή ύπω πτεύοντοδτι θά τόν έξηνάγκαζε ό Ζ αχαριάδης νά πάη στάβουνά και νά ύποχρεω θή εκεί νά άποκαλύψ η δλες τιςπαλιές δοσ οληψ ίες του μαζίτους. Είναιπάντω ς χαρα

κτηριστικό καί δχι χω ρίς σημασία τό δτι ό Κ όκκα-λης έπανεμφ ανίσθη τόν Δ εκέμβριο τοϋ 1947 ώ ς «υ

πουργός» τής Υ γιεινής, Π αιδείάς καί Π ρονοίας στόπρώ το υπουργικό συμβούλιο τής «Π ροσω ρινής Δημοκρατικής Κ υβέρνησης» (Π .Δ .Κ .), πού ίδρυσαν στάβουνά οί κομμουνισταί στίς 24 Δ εκεμβρίου 1947.

Ό Ζαχαριάδης στό βιβλίο του « Π ρ ο β λ ή μ α ταΚ α θ ο δ ή γ η σ η ς» (1950), γράφειδτι«ή παρουσίατοΰ Σιάντου ήταν τότε σοβαρό έμπόδιο στή δουλειά'οΰ Π ολιτικού Γ ρα φ είου ... στόν τομέα τής στρατιω τικής προπαρα σκευής τοΰ ένοπλου άγώ να». Μ έτόν Σιάντο νεκρό, ό Ζ αχαριάδης είχε τό πεδίο έλεύ-θερο γιά τήν ένοπλη εκστρατεία.

Τ ήν ’Ιούλιο τοΰ 1947 μιά ισχυρή δύναμ ις άνταρτώ ν ξεκίνησ ε άπό τήν όρεινή περιοχή τοΰ Γ ράμμ ου

στά άλβα νικά σ ύνορα μέ κατεύθυνσι τά ’Ιω άννινα."Α ν καί δέν χτύπη σαν τήν ίδια τήν πόλη έπέτυχαννά θέσουν ύπό τόν έλεγχό τους μιά έκτε^αμένη περιοχή στά Ζ αγοροχώ ρια. Κ ατά τήν διάρκεια τοΰκαλοκαιριοΰ ισχυρές μονάδες άνταρτώ ν έπληξαν

άρκετά χω ριά καί κω μοπόλεις. Δ έν έπέτυχαν βέβαιανά καταλάβουν κανένα άξιόλογο άστικό κέντρο άλλάό σκοπός τους ήταν, κυρίω ς, νά προκαλέσουν τόνφόβο καί τήν σ ύγχυσι καί αύτό τό έπέτυχαν άρκετά.

Στήν πολιτική σκηνή, ή πολιτική τής συμφιλιώ -σεως μέσα στήν ^θνικόφ ρονα παράταξιπροχω ρούσε-Τ όν ’Ιανουάριο τοΰ 1947 ή κυβέρνησις τοΰ Τ σα λδά-ρη είχε άντικατασ ταθή άπό ενα συνασ πισμ ό πούπεριελάμβανε τόν Π . Κ ανελλόπουλο, τόν Γ. Π απανδρέου καί τό Σ. Β ενιζέλο άπό τό κέντρο, καί

είχε ώς πρω θυπουργό τόν πα λαίμαχο πολιτικό Δ ημή-τριο Μ άξιμο, ενα μέλος τοΰ Λ αϊκοΰ κόμματος, πούάπελάμβανε τής γενικής έκτιμήσεω ς. Ό Κ ω νσταν

τίνος Τσαλδάρης έκράτησ ε τό ύ,τουργειο τών ’Ε ξω τερικώ ν, ένώ ό Ν απολέω ν Ζ έρβας, πρώ ην άρχηγόςτοΰ Ε Δ ΕΣ, άνέλαβε τό ύπουργεΐον Ά σφ αλείας. Ό

θάνατος τοΰ Β ασιλέως Γεω ργίου, τήν 1η Α πριλίου1947, έφερε στόν θρόνο τόν άδελφό του Π αΰλο καίτήν δυναμική σύζυγό του Φ ρειδερίκη.

Ό Β ασιλεύς Π αύλος καί ή βασ ίλισσα Φ ρειδερίκη δέν είχαν άναμιχθή ένεργώ ς στίς παλιές διαμάχες γύρω άπό τήν δυναστεία. Τ ό γεγονός αύτό,κατέστησε τήν συνεργασία μεταξύ τώ ν πολιτικώ νάρχηγώ ν άκόμα εύκολώ τερη. Π ερί τό τέλος τοΰ θέρους, έσχημ ατίσθη νέα κυβέρησ ις συνασ πισμ οΰ, μέπρω θυπουργό τόν ήλικίας 87 έτώ ν Θ εμιστοκλή Σο-φούλη, τόν Κ ω νσταντίνο Τσαλδάρη υπουργό τώ ν

’Εξωτερικώ ν καί μέ συμμ ετοχή κορυφ αίω ν πολιτικώ ν προσω πικοτήτω ν, άπό δλα τά μεγάλα κόμματα.

Ο ί κομμουνισταί εϊχαν πλέον άπομονω θή τελείω ς. Ή το καιρός νά σταματήσουν τόν άγώνακαί νά όπισθοχω ρήσουν άπό τό χείλος τοϋ κρημνοϋ.Δ έν θά έχρειάζετο οΰτε κάν επίσημ η δήλω σις, δτι

σταματοΰν τίς έχθροπραξίες. 'Α πλώ ς, οί άντάρτεςθά έπέστρεφαν στά χω ριά τους έπω φελούμενοιτής άμνησ τείας πού εϊχε δοθή. Ά ντ’ αύτοΰ, ή 3ηΌ λομ έλεια τής Κ . Ε. τοϋ Κ Κ Ε , πού συνήλθε στίς12— 15 Σεπτεμβρίου 1947, μέ συμμετοχή εξ μόνονάπό τά 25 τακτικά μέλη της, άπεφάσισε «νά με-ταθέση τό κέντρο βάρους τής δράσεω ς τοϋ κό μματος στό στρατιω τικοπολιτικό τομέα μέ σκοπό νάκάνη τό Δ ημοκρατικό Στρατό12 τή δύναμι πού θάέπιτύχη στό συντομώ τερο δυνατό χρόνο, τή δημιουργία μιας έλεύθερης 'Ε λλάδας, βασικά σέ δλες

τίς περιοχές τής Β όρειας Ε λλάδα ς».13Μ έ άλλα λόγια ή 3η 'Ο λομέλεια άπεφάσισε τήνμετάβασι άπό τήν άντάρτικη σ τήν τακτική μορφ ή

πολέμου. Ό Μ άρκος εϊχε άντιρρήσ εις γι* αύτή τήνάπόφ ασι άλλά έξηναγκάσθη νά συμφ ω νήση μέ τόνΖ αχαριάδη. Ή Ό λομ έλεια άπεφάσισε έπίσης «νάκινητοποιήση δλες τίς δυνάμεις τοϋ κόμματος γιάτήν άμέριστη υποσ τήριξι, έπέκταση καί καθοδήγηση τής πολεμικής προσπαθείας, πού κάνει ό Δημοκρατικός Σ τρατός». Μ έχρι τήν στιγμή έκείνη τόΚ Κ Ε δέν εϊχε δημοσίςιπαραδεχθή τό δεσμό του μέ

τόν «Δ ημοκρατικό Στρατό». Ά λλ ά στίς 8 ’Ο κτω βρίου 1947, ό Ρ ιζ ο σ π ά σ τ η ς έδημοσίευσε περί-ληψ ι έκτενή τώ ν άποφάσεω ν τής 3ης Ό λομελείαςμαζί μέ δνα έρμηνευτικό άρθρο, ύπογεγραμμένο άπό

12. Ή δη έχρησ ιμοποιεϊτο ό τίτλος «Δ ημοκρατικός Στρατός Ε λλάδας» (ΔΣ Ε).

13. Ν έο ς Κ ό σ μ ο ς , Τομ. 8, Α ύγουστος 1950, σελ.478.

τόν ίδιο τόν Ζαχαριάδη, στό όποϊο ό άρχηγός τοΰΚ Κ Ε καλοΰσ ε τό λαό σέ άνοικτό έμφ ύλιο πόλεμο. Δ έκα ήμέρες άργότερα, ό Ρ ιζο σ π ά σ τ η ςκαί ή ’Ε λ εύ θ ερ η Ε λ λ ά δ α , τά δύο κύριακομμουνιστικά δημ οσιογραφικά δργανα, έκλεισα νκατόπιν δικαστικής άποφάσεω ς. Ό κύβος εϊχε

ριφθή.Ό Ζ αχαριάδης καί οί περισσότεροι άλλοι κομ-μουνισταί άρχηγοί, άνεχώ ρησ αν μυστικά γιά νάένω θοϋν μέ τούς συντρόφ ους τω ν στά βουνά. ToVΝ οέμβριο ίδρύθη κοινό έλληνοαμερικανικό έπιτε-λεΐο γιά νά διευθόνη άποτελεσματικώ τερα τόν άγώ να έναντίον τών άνταρτώ ν. Τ ό δικαίω μα τής άπεργίας άνεστάλη προτω ρινώ ς τόν Δεκέμβρ.ο. Ό τανό Μ άρκος Β αφ ειάδης, παρ’ δλο πού ό ίδιος είχεάντίθετη γνώ μη κα ί μάλιστα έβλεπε μέ περισσότερηδιορατικότητα τά πράγματα, άνήγγειλε τήν πα

ραμονή τώ ν Χ ριστουγέννω ν στά βουνά τή δημιουργία μιας Π ροσω ρινής Δ ημοκρα τικής Κ υβέρνησης(Π .Δ .Κ .)»,14 ή έλληνική κυβέρνησις έλαβε μέ άρκε-τή κα θοστέρησι ήδη ένα δραστικό μέτρο. Έ θεσεεκτός νόμου τό Κ Κ Ε . Τά άποφ ασ ιστικά αύτά μέτρα έκ μέρους τής έλληνική ς κυβερνήσεω ς ήσαν μέτρα μιάς ή γεσίας μέ εύρυτάτη λαϊκή υποσ τήριξιώ στενά στεροΰνται πλέον βάσεως οί κομμ ουνιστικοίισχυρισμοί περί «φ ασ ιστικής τυραννίας». Μ έ τήνπλήρη άποσαφ ήνισι τώ ν άντιπάλω ν παρατάξεω ν,ή σύγκρουσις είσήλθε σ τήν επομένη κρίσιμη φάσι.

14. Ή πρώ τη σύνθεσις τής «Π ροσω ρινής Δ ημοκρα τικήςΚ υβέρνησης» (Π Δ Κ ) περιελάμβανε τόν Μ άρκο Β αφειάδηώ ς πρω θυπουργό, καί Υ πουρ γό Στρατιω τικώ ν, τόν ΓιάννηΊω αννίδη ώ ς ’Α ντιπρόεδρο καί Υ πουργό τώ ν Έ ξω τερικώ ν,τόν Μ ιλτιάδη Π ορφ υρογέννη ώ ς Υ πουργό Δ ικαιοσύνης, τόνΠ έτρο Κ όκκαλη ώ ς 'Υ πουργό Υ γιεινής καί Π ρονοίας, τόνΒ ασίλη Μ παρτζώ τα ώς Υ που ργό τώ ν Ο Ικονομικώ ν. τόνΔ ημήτρη Β λαντά ώ ς 'Υ πουργό Γεω ργίας, τόν Λ εωνίδα Στρί-γκο ώ ς 'Υ πουργό Έ θνικής Ο Ικονομίας. Ά ργότερα ό Μ άρκος ι ρδέχθη δτι ή συγκρότησις τής Π Δ Κ «ήταν πρόω ρη»

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Ν Λ Ε Κ Α Τ Ο Ν Ε Β Δ Ο Ο Ν

01 Τ Υ Χ Ε Σ Τ Ο Υ Ο Λ Ε Μ Ο Υ Α Λ Λ Α Ζ Ο Υ Ν

ΑΡΧΙΖΟΥΝ 01 ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΔΙΕΝΕΞΕΙΣ

’Α μέσω ς μετά τήν ΐδρυσι τής Π .Δ .Κ ., ή ’Α ποστολή τοϋ Ο Η Ε άπηύθυνε έκκλησι πρός δλες τιςΚ υβερνήσεις νά μή άναγνω ρίσουν τήν έπαναστατική«Κ υβέρνηση», γιά νά μή έπιδεινώ σουν τήν κατάστα-σι. Π ρός μεγάλη άπογοήτευσι τώ ν κομμουνιστώ ν, ή

«Κ υβέρνησή» των δέν άνεγνω ρίσθη άπό κανένα, ούτεάκόμα κα,ί άπό τήν Κ υβέρνησι τής Ε.Σ.Σ .Δ . ή τώ νΛ αϊκώ ν Δ ημοκρατιώ ν. Α ύτό προεκάλεσε σύγχυσικαίάποκαρδίω σι στις τάξεις τοΰ Δ .Σ.Ε ., πλήν δμω ς ciαρχηγοί τω ; τούς διαβεβαίω σαν δτι ή ά ναγνώ ρισιςθά έδίδετο μόλις θά κατώ ρθω ναν νά έγκατασ τήσ ουνμόνιμο έλεγχο σέ μία ση μαντική πόλι. 'Η πρώ τη

άπόπειρα νά άποκτήση ή Π .Δ .Κ . δική της «πρω τεύουσα», άπέτυχε άξιοθρή νητα. Τ ήν ήμέρα τώ ν Χ ριστουγέννω ν ισχυρή δύναμις άνταρτώ ν έπληξε τήνμικρή πόλι τής Κ όνιτσα ς, κοντά στά άλβανικά σ ύνορα. Α ύτή ήταν ή πρώ τη φ ορά πού ό Δ .Σ.Ε . έπο-λέμησε ώ ς δύναμις τακτικοΰ στρατοϋ. "Ο πω ς θάένθυμήται ό άναγνώ στης, ή μετάβασις άπό τό σ τάδιο τοΰ άτάκτου στό στάδιο τοΰ τακτικοΰ πολέμου

είναι τό πιό κρίσιμο βήμα σέ ενα ά ντάρτικο κίνημα, καί μπορεί τότε μόνον νά έπιτύχη έάν γίνητή στιγμή πού ό άντίπαλος έχει χάσει τό ήθικό

του καί βρίσκεται στό στάδιο τής βαθμιαίας άπο-διοργανώ σεως. Ο ί "Ε λληνες κομμουνισται έκαναντό μοιραίο στρατηγικό σφ άλμα νά περάσουν άπότό στάδιο τοΰ άνταρτοπολέμου στόν κλασσικό πόλεμο, σέ έποχή πού ό άντιπαλός των είσήρχετο σέ

νέα περίοδο άκμής καί συνοχής πού άντεκατοπτρί-ζετο στήν παρουσ ία τώ ν ’Α μερικανώ ν καί στή συνεργασία τής έθνικής ήγεσίας, μέ επικεφαλής τόνΒ ασιλέα Π αΰλο καί τό Θ εμιστοκλή Σοφούλη. Όέλλη νικός στρατός δχι μόνον, δέν εύρίσκετο είς τάπρόθυρα τής έξαρθρώ σεω ς, άλλά άντιθέτω ς έδυνά-μω νε γοργά καί σταθερά καί άποκτοΰσε δλο καίπερισσ ότερο ικανότητα καί πεϊρα. 'Η μάχη τήςΚ όνιτσας έδειξε δτι ένας στρατός άνταρτών πούάποφασίζει νά δράση ώ ς τακτικός στρατός, προτοΰάποκτήση τήν άπαραίτητη ώ ριμότητα, χάνει δλα

σχεδόν τά πλεονεκτήματα τακτικής, μόλις εύρεθήέκτεθειμένος στήν υπέρτερη ισχύ τώ ν άντιπάλω ντου. Ή ήγεσία τοΰ έλληνικοϋ στρατοϋ, μέ έπί κεφαλής τόν αύστηρό καί δρασ τήριο στρατηγό Κ ω ν.Β εντήρη, άντέδρασε άσ τραπιαΐα. ’Ισχυρές δυνάμεις

συνέκλιναν πρός τήν Κ όνιτσα καί οί άντάρτες πούπολιορκοΰσ αν τήν πόλι βρέθηκαν ξαφνικά οί ίδιοιπερικυκλω μένοι άπό τόν έθνικό στρατό.1 Τ ήν νύχτατής 31ης Δ εκεμβρίου 1947 πρός τήν 1η Ίανουαρίου1948, ή διοίκη σις τοΰ Δ .Σ .Ε . έδω σε τό σύνθημα γιάμιά έσπευσμένη ύποχώ ρησι. Σύμφ ω να μέ τούς δικούς του ύπολογισμούς ό Δ .Σ .Ε . έχασε 650 νεκρούςκαί τραυματίες. Ή πανω λεθρία αύτή, μαζίμέ τήνπλη ροφ ορία δτι ή Β ασ ίλισσ α Φ ρειδερίκη εύρίσκετο

στήν Κ όνιτσα, άνεπτέρω σε τά μέγιστα τό ήθικότόσον τοΰ στρατοϋ, οσον καί τοΰ λαοΰ.

'Η άδυναμία τώ ν κομμουνιστώ ν νά καταλάβουντήν Κ όνιτσα καί νά τήν χρησ ιμοποιήσ ουν ώ ς «πρω

τεύουσα», ήταν ένας μόνον άπό τούς λόγους — καίμάλιστα δευτερεύω ν — γιά τούς όποιους ή Σ οβιετική "Ε νω σις καί οί Λ αϊκές Δ ημοκρατίες ήρνήθη-

σαν νά άναγνω ρίσουν τήν Π .Δ .Κ . Π ίσω άπό τήνπροθήκη τής κομμουνιστικής ένότητος τής όποίαςδραματική άπόδειξι έφαίνετο νά άποτελή ή δημ ιουργία τής Κ ομινφόρμ, είχαν άρχίσει ήδη νά κινοΰνταιδυσοίω να οί δυνάμεις τής διχονοίας. Ό Σ τάλιν

είχε άρχίσει νά ένοχλήται άπό τό πνεΰμα άνεξαρτη-σίας, πού έχαρακτήριζε τήν στάσ ι τοΰ Τίτο. Τά Τ ί

ρανα δέν είχαν άποδεχθή μέ άνεπιφύλακτο ένθου-σιασμό τήν ιδέα περί ένώ σεω ς τής ’Α λβανίας μέτήν Γιουγκοσλαβία.

'Η συμφω νία τοΰ Α ύγούστου 1947, μεταξύ τοΰ

Β ουλγάρου πρω θυπουργού Γκεόργκι Ν τιμιτρώ φ καίτοΰ Τίτο, ή όποία προέβλεπε τήν λήψ ι βαθμιαίω ν μέτρω ν γιά τήν δημιουργία μιας Β αλκανικής 'Ο μοσπονδίας, είχε προσκρούσει στούς σκοπέλους τής σ οβιετικής άντιδράσεω ς άφ ’ ένός, καί έφ’ έτέρου στίς

I. Τ σακα λώ του, ο p. cit . , Τ ομ. II, σελ. 69.

συνήθεις βουλγαρογιουγκοσ λαβικές διαφ ω νίες, οί

όποιες εϊχαν ώ ς πηγή τους τό «μακεδονικό ζήτημα». Ή γνώμη τοϋ Τίτο ήταν ότι ή Μ ακεδονία ώ ςσύνολο θά έπρεπε νά σχηματίση ενα αύτόνομο κράτος πού θά ένσω ματοΰτο στήν περί ής ό λόγοςΒ αλκανική 'Ο μοσπονδία. Γιά τούς Β ουλγάρους αύτό

έσήμαινε δτι ή Β ουλγαρία, άντί νά κερδίση όλό-κληρη τήν Μ ακεδονία, θά έχανε καί τό βουλγαρικότμήμ α τοϋ μακεδονικού έδάφ ους (Π ίνιν), τό όποιονθά έξεχώ ρη στό νέο Μ ακεδονικό κράτος. Έ άν αύτόέπραγματοποιεΐτο, ή θέσις τής Β ουλγαρίας μέσαστήν 'Ο μοσπονδία δέν θά ήτο σπουδαιότερη άπότήν θέσι τής Σερβίας ή τοΰ Μ αυροβουνίου. Ό Στά

λιν είχε κυριολεκτικώ ς έξαγριω θή άπό τή θριαμβευτική περιοδεία τοΰ Τίτο στή Β ουλγαρία καίτή Ρουμανία, τόν Σεπτέμβριο τοΰ 1947.

Δ έν τοΰ συγχω ρούσε τό «θράσος» νά νομίζη

«δτι είχε νά παίξη διεθνή ρόλο». 'Η «Π ράβδα» στίς28 Ίανουαρίου 1948, έδημοσίευσε μιά αύστηρή προ-ειδοποίησ ι έναντίον κάθε σχεδίου «περί Β αλκανικής 'Ο μοσπονδίας ή 'Ο μοσπονδίας τοΰ Δουνάβεω ς».Ή προειδοποίησ ις, κατά τήν «Π ράβδα», άφοροΰσεκαί τήν Π ολω νία, Τ σεχοσλοβακία καί Ε λλάδα. Λ ίγο άργότερα, στίς 10 Φ εβρουάριου, οί Β ούλγαροικαί οί Γιουγκοσλάβοι άντιπρόσω ποι ακουσαν, κατά τόν Μ ιλοβάν Τζίλας, τά έξ άμάξης άπό τόνίδιον τό Στάλιν, ό όποιος είπε στούς Γιουγκοσλάβους χω ρίς περιστροφ ές, δτι ή έξέγερσις στήν Ε λ

λάδα «πρέπει νά σταματήση άμέσω ς».2"Ο λα τά σ τοιχεία πού κατώ ρθω σε νά συγκέντρω ση ό συγγραφ εύς τοΰ βιβλίου αύτοΰ, άπό πρόσ ω παπού είχαν επαφή μέ τήν κορυφή τής κομμουνιστικής ήγεσίας τήν έποχή έκείνη, φαίνεται νά όδηγοΰνστό συμπέρασμα δτι κατά πάσαν πιθανότητα ούτεό Μ άρκος, ούτε ό Ζ αχαριάδης είχαν ιδέα γιά τήνύπόδειξι τοΰ Στάλιν πρός τούς Γιουγκοσλάβους νάτερματίσουν τήν έξέγερσι στήν Ε λλάδα .3

Έ ν πάση περιπτώ σει οί ζυμώ σεις πίσω άπό τόσιδηροΰν παραπέτασμα ήρχοντο σ τήν επιφάνεια

άπό διάφ ορα σποραδικά φαινόμενα, δηλώ σεις ή κινήσεις, πού μόνο οί κομμουνισταί μπορούσαν νά

2. Djilas, op . c i t., sel. 181.3. Ό άμερικανός άντιναύαρχος Ellis M. Zacharias είς

τό βιβλίο του B e h i n d C l o s e d D o o r s (σελ. 157) άνα-φέρει δτι οί άμ ερικανικές ύπηρεσίες άντικατασκοπείας είχανπληροφ ορίες δτι «σέ μία είδική σύσ κεψι τού Π ολιτμπυρώτήν 21 -2 3 Α ύγούστου 1949, τό Κ ρεμλΐνο άπεφάσ ισε τήνκατάπαυσι τοΰ 'Ε λληνικού άνταρτικοΰ κινή μ ατος...» Π ροφανώ ς ή ή ήμερομηνία πού άναφ έρει ό ’Α μερικανός έπίση-μος είναι έσφαλμ ένη, ή οί ’Α μερικανικές ύπηρεσίες είχανάργήσ ει πολύ νά μάθουν αύτό πού είχε ήδη άποφ ασισθή άπότόν Φ εβρουάριο τοΰ 1948. Έ ν πάοη περιπτώ σει στίς 21-23Α ύγούστου 1949, ή περιπέτεια τοΰ συμμοριτοπολέμου έπλη-σίαζε πρός τό τέλος της καίό Δ ΣΕ εύρίσκετο ήδη έν διαλύσει.

Ίδέ κατω τέρω «Τά Π ραγματικα αίτια τής Ρήξεω ς Tiro -Στάλιν».

κατανοήσουν καί νά άποκρυπτογραφήσουν. Ό λααύτά μαζί μέ τήν αύξανόμενη ισχύ τώ ν κυβερνητικώ νδυνάμεω ν δέν ήτο δυνατόν παρά νά έχουν σοβαρόάντίκτυπο έπί τής συνοχής καί άποτελεσματικό-τητος τοΰ κομμ ουνιστικοϋ κόμματος καί τοΰ «δημοκρατικού» τω ν στρατοΰ. Συχνά οί έπιδιώ ξεις τώ ν

Ε λλή νω ν, τώ ν Β ουλγάρω ν, τοΰ Τίτο, τώ ν Βουλγα-ρομακεδόνω ν, τώ ν Ρώ σω ν καί τώ ν ’Α λβανών, έκι-νοΰντο είς τά παρασκήνια πρός άλληλοσυγκρουό-μενες κατευθύνσεις. "Ο πω ς δμω ς συνέβαινε καί είςτόν ΕΛ Α Σ έτσι καί είς τόν ΔΣΕ ό κοινός άντάρτηςέχω ρίζετο άπό τήν ήγεσία του άπό ένα τείχος διαφορετικώ ν ελατηρίω ν. Κ ατά τήν διάρκεια τής ύπη-ρεσίας του στίς έλληνικές ένοπλες δυνάμεις, ό συγγραφ εύς συνήντησε καί είχε συνομιλίες τήν έποχήέκείνη μέ μεγάλο άριθμό άνταρτώ ν μετά τήν σύλ-ληψ ι ή τήν παράδοσί τω ν. Γιά τόν κοινό άντάρτη

τοΰ Δ ΣΕ ό ισχυρότερος ψ υχολογικός παράγω ν έφαί-νετο νά είναι ή έπίδρασις τής έλλη νικής του καταγω γής. 'Η μεγάλη πλειοψ ηφ ία τώ ν άνταρτών ήθελεμία έλεύθερη καί εύημεροΰσα Ε λλά δα, μέ κοινω

νική καί οικονομική δικαιοσύνη. Κ αθώ ς οί περισσότεροι προήρχοντο άπό φ τω χά, ώ ς έπί τό πλείστονόρεινά χω ριά, ήσαν άμόρφ ω τοικαί άπονήρευτοι καίδέν ήτο δύσκολο νά παρασυρθοΰν καί νά θαμπω-

θοΰν άπό γοητευτικά συνθήματα. Τ αυτοχρόνω ς οίπερισσότεροι είχαν ένα σχετικά περιω ρισμένο βα

θμό προσηλώ σεω ς στούς άπώ τερους σκοπούς τού κι

νήματος, εμμονής στίς έπιδιώ ξεις του, ή έστω καίσαφ ούς έπιγνώ σεω ς τώ ν σκοπώ ν του.Ο ί άντάρτες έκείνοι πού προήρχοντο άπό τήν

λεγομένη σλαβομακεδονική μειονότητα, είχαν διαφορετικά κίνητρα. Μ ερικοί έξ αύτώ ν θεω ρούσαν

τούς εαυτούς τω ν Β ουλγάρους καί τή Β ουλγαρία ώςτήν μητρική τω ν χώ ρα .Ά λλο ι έπίστευαν σ τήν ϋπαρ-

ξι μιας ξεχω ριστής μα κεδονικής έθνότητος καί προ-σέκλιναν μάλλον πρός τήν γιουγκοσλαβική άποψ ι.

Π άνω άπό αύ :ό τό έπίπεδο εύρίσκοντο τά ήγετι-κά στελέχη στά όποια θά εϋρισκε κανείς όργανα καίόπαδούς δλω ν τώ ν κομμουνιστικώ ν άποχρώ σεω ν.

Κ αί έφ’ δσον μέν ό Στάλιν καί ό Τίτο έφαίνοντο νάάποτελοΰν μία άδιάσπαστη ένότητα μέ κοινούς αντικειμενικούς σκοπούς, δλες οί άντιμαχόμενες έπιρ-ροές κατά κάποιο τρόπο συνεβιβάζοντο καί διω χε-τεύοντο στήν ύποστήριξι τοΰ κοινοΰ άγώ νος. Τάπροβλήματα άρχισα ν μέ τήν σύγκρουσι αύτώ ν τώ νδύο ήγετώ ν καί τήν διάσ τασ ι πού συνεκλόνισε τόκομμουνιστικό στρατόπεδο τόν ’Ιούνιο τοΰ 1948.

Έ λέχθη τότε δτι ό Μ άρκος έτάχθη μέ τόν Τίτοκαί ό Ζ αχαριάδης μέ τόν Στάλιν. Α ύτή είναι μάλλονέπιδερμική έρμηνεία. Έ ν πρώ τοις, δπω ς θά ίδή όάναγνώ στης στίς έπόμενες σελίδες, ό Σ τάλιν έπέ-

μείνε στόν τερματισμό τοΰ συμμοριτοπολέμου άπότόν Φ εβρουάριο ήδη τοϋ 1948. Κ αί δμω ς ό Ζαχαριάδης ήταν έκείνος πού έπρω τοστάτησ ε γιά τήνμετάβασ ι στήν τακτική μορφή πολέμου καί τήν μέχρι τέλους πάλη, ένώ ό Μ άρκος ύπεστήριζε τήνέπιστροφ ή σέ μιά άκόμη πιό περιω ρισμένη μορφήάνταρτοπολέμου. Τό σημείο αύτό άπαιτεΐ πληρέ

στερη άνάλυσι.

Ζ Α Χ Α Ρ ΙΑ Δ Η Σ Ε Ν Α Ν Τ ΙΟ Ν Μ Α Ρ Κ Ο Υ

Ό Δ .Σ.Ε . είχε περάσει στό στάδιο τοΰ τακτικούπολέμου σέ έποχή πού δέν υπήρχε ή παραμικρήένδειξις δτι έπλησίαζε ή δτι ήταν έστω καί πιθανή ή άποσύνθεσι τής έλληνικής κυβερ/ήσεω ς ή τοΰστρατοΰ. Ά πό τήν άλλη πλευρά ή ρήξις τοΰ Τ ίτομέ τήν Κ ομινφόρμ καί ή διατακτική άρχικά άλλά

άναπόφ ευκτη μεταβολή τής στάσεώς του έναντιτής Δ ύσεω ς, άπέκλειε κάθε προοπτική άμέσου σ τρατιω τικής έπεμβάσεως έκ μέρους τοΰ Τ ίτο, ύπέρ' τοΰΔ .Σ.Ε . Α ύτή ή τροπή τώ ν γεγονότω ν έδημιούργη-σε γιά τήν ήγεσία τοΰ Δ .Σ .Ε . ένα κρίσιμο σ τρατηγικό πρόβλημα. Ό Μ άρκος άντιμετώ πισε τό άκαν-θώ δες ζήτημα μέ ρεαλισμό, τουλάχιστον μέχρις ένόςσημ είου. Σέ μιά άποκαλυπτική άνάλυσι τής κατα-θέσεως πού εγραψ ε τό φθινόπω ρο τοΰ 1948, ό Μ άρκος άπεγύμνω σε τίς σοβαρές άδυναμίες τοΰ κ ινήματος. Υ πενθύμισε δτι «ή έθελοντική κατάταξηστό Δ ΣΕ δέν έφθανε ούτε τά 10%» ένώ «άπό τά μέ

σα τοΰ 1947 ή στρατολογία στό Δ ΣΕ είχε πάρεισχεδόν όλότελα βίαιο χαρακτήρα». Ό Μ άρκοςπαρεδέχθη δτι «ό μοναρχοφασισμ ός κατώ ρθω σε νάπετύχη μία σχετική πολιτικοστρατιω τική σταθερότητα» ένώ «οί δημ οκρατικές δυνάμεις τοΰ λαοΰ»δέν μποροΰσαν νά περιμένουν σοβαρή ύποστήριξιστά άστικά κέντρα καί ούτε είχαν τήν άναγκαίαδύναμι γιά νά έπιτεθοΰν στίς πόλεις. Κ αί κατέληγεώ ς έξής :

«’Α π’ τό συσχετισμ ό τώ ν δυνάμεω ν, μέσω ν καίδυνατοτήτω ν, προκύπτει τό συμπέρασμα δτιδέν μπο

ρεΐ ό ΔΣΕ νά άνατρέψ η ένοπλα τό μοναρχοφασισμόμέ δικές του δυνάμεις στό άμεσο μέλλον, άλλά μέάμεση στρατιω τική βοήθεια πού θά προέλθη άπ’τήν άναγνώ ριση τής Π Δ Κ άπό τίς φιλικές χώρες.Ό μω ς αύτή δέν φαίνεται πιθανή γιατί ό Δ ΣΕ δένμπόρεσε νά δημιουργήση τίς κατάλληλες συνθήκεςκαί ή διεθνής κατάστασις δέν φαίνεται νά έπιτρέπητέτοια ένέργεια τουλάχιστο αύτή τή στιγμή».4

Ό Μ άρκος δέν ύπεστήριζε τήν κατάπαυσι τοΰ

4. Ν έο ς Κ ό σ μ ο ς, Τόμ. 8, Α βγουστος 1950, σελ.476 - 483.

συμμοριτοπολέμου. Ή άμνηστεία πού προσεφέρετοάπό τήν Έ λλη νική κυβέρνησι δέν έκάλυπτε ούτετήν κομμουνιστική ήγεσία οΰτε έκείνους πού έκα-τηγοροΰντο γιά έγκλήματα κοινοΰ ποινικοΰ δικαίου.Δ έν τολμοΰσε βέβαια κανείς κομμουνιστής ήγέτηςνά είσηγηθή αύτό πού κατ’ ούσίαν θά έσήμαινε «πα-ράδοσι άνευ δρων». Ά ντ’ αύτοΰ ό Μ άρκος υπέδειξε

τήν έπιστροφ ή σέ μιά άπλούστερη μορφ ή άνταρτοπολέμου «μέ μικρές, εύκίνητες, έλαφρά ώ πλισμένεςμονάδες, σαμποτέρ, καί άκροβολιστές, ικανούς νάδιαλέγουν ποΰ καί πότε θά χτυπή σου ν.. . «γιά νάπροξενήσουμε στούς Ά μερικάνους καί τούς Μ οναρχοφασ ίστες μιά άδιάκοπη στρατιω τική καί οικονομική αιμορραγία, μά δλο καί πιό βαθειά πολιτικήάστάθεια, καί τελικά, νά έπω φεληθοΰμε άπό τίς κα κές συνθήκες τής έλληνικής έργατιάς, νά δυναμώ σουμε τό κίνημα στίς πόλεις, νά ένισχύσορμε τόΔ ΣΕ, καί νά καταφέρουμε δυνατά καί· σργ,τονισμένα

χτυπήματα».5Π ολύ σω στά ό Μ άρκος είχε διαγνώ σει δτι ό

Δ ΣΕ εϊχε περάσειπολύ πρόω ρα σ τήν τακτική μορφήπολέμου, άλλά ή έπιστροφ ή στόν άνταρτοπόλεμο,πού συνιστοΰσε δέν ήταν άπλή καί εύκολη διαδικασία. Δ έν είναι δύσκολο νά φαντασθή κανείς τήνέπίδρασ ι πού θά είχε μία τέτοια άπόφ ασι στό ήθικότώ ν άνδρώ ν τοΰ ΔΣΕ . Ό άνταρτοπόλεμος έχει τήν

δική του νομοτέλεια καί διαδικασία κα ί άν αύτή ήδιαδικασία άνασ τραφ ή άπότομα, όλόκληρο τό κίνημαέκίίθεται σέ κίνδυνο άποσυνθέσεω ς. Έ πί πλέον,μέ τίς Έ λληνικές ένοπλες Δ υνάμεις, τώ ρα ισχυρέςκαί έμπειρες, μέ τά χω ριά έξω πλισμένα καί όργα-νω μένα σέ τμήματα ύπό τήν διοίκη σι άξιω ματικώ ντοΰ στρατοΰ, μέ τό έθνος ένω μένο καί γιομάτο αύ-τοπεποίθησιγιά τήν τελική νίκη , οίάντάρτικες συμμορίες πού έζητοΰσε ό Μ άρκος θά επεφταν εύκολαθύματα καί θά κατεκόπτω ντο άπό τόν άριστα έξω -πλισμένο καί συγκεκροτημένο Έ λληνικό στρατό.

Ό Ζ αχαριάδης άντέδρασε μέ πείσμα κατά τώ νιδεώ ν τοΰ Μ άρκου καί έδήλω σεν δτι «ή τύχη τοΰμοναρχοφ ασισμοΰ καί τής άμερικανοκρατίας στήνΕ λλά δα, έξαρτάται άποκλειστικά καί μόνο άπό τή

μαχητική έπίδοση τοΰ Δ .Σ.Ε . άπ’ τό ξεσήκω μα τοΰλαοΰ στίς π όλεις.. . άπ’ τή λύσ η τοΰ προβλήματοςτώ ν έφεδρειώ ν μ α ς.. . άπ’ τήν άποφ ασιστική καίμέ συνέπειαν έφαρμογή τής πολιτικής μας γιά συναδέλφω ση, συνεννόηση καί ειρήνη».6 Ή τελευταίαφ ρίσ ις προφ ανώ ς προω ρίζετο γιά έσω τερική κα-τανάλω σι.

Α ύτή ή θεμελιώ δης διχογνω μία, ώ ς πρός τήν

5. Α ύ τ ό θ ι, σελ. 478.6. Π ρ ό ς τ ή ν III Σ υ ν δ ιά σ κ ε ψ η τ ο ϋ Κ Κ Ε ,

σελ. 117.

στρατηγική τοΰ άγώ νος έξεδηλώ θη τήν ά νοιξι τοΰ1948, άλλά στήν άρχή ό Ζ αχαριάδης κατώ ρθω σε μέαύταρχικό τρόπο νά έπιβάλη τήν γνώ μη του. Κ ατάτήν διάρκεια τής 4ης Ό λομελείας ποϋ συνήλθεστήν Π έτρα Μ ποΰκα τοΰ Γράμ μου στις 28 - 29 ’Ιου

νίου 1948, ό άρχηγός τοΰ Κ Κ Ε ήνάγκασ ε τόν Μ άρκο, τόν πρω θυπουργό καί ύπουρ/ό τώ ν Στρατιω τι

κώ ν καίά ρχιστράτηγο τοΰ «Δ ημοκρατικοΰ Σ τρατοϋ»,νά λησμονήση πρός στιγμή ν τίς άντιρρήσεις τουκαί νά παρουσιάση ένα ψ ήφ ισμ α γραμμένο άπό τόνΖ αχαριάδη. Σ τό ψ ήφ ισμ α αύτό, ή Κ εντρική Ε π ιτροπή, ή άκριβέστερα δέκα άπό τά 25 μέλη της, άπο-φαίνετο δτι τό τέλος τοΰ «μοναρχοφασισμ οΰ» ήταν«πιό κοντά άπό κάθε άλλη φορά καί μέ τή προϋπό-θεσι δτιό κάθε Έ λλη νας θά έκπληρώ ση στό άκέραιοτό κα θήκον του πρός τήν πατρίδα». Ε ντός όλίγουτό άποτέλεσμα τής γενική ς έπιθέσεω ς, πού έξαπέλυσε ό έλληνικός στρατός έναντίον τοΰ κομμουνι-στικοΰ όχυροΰ τοΰ Γράμμου τό καλοκα ίρι τοΰ 1948,

έδω σε στόν Ζαχαριάδη νέα έπιχειρήματα ύπέρ τώ νάπόψ εών του. "Ο πω ς θά δοΰμε στίς έπόμ ενες σελίδες, ό Γράμμ ος έπεσε μέν άλλά μόνον μετά άπόέβδομήντα ήμέρες σ κληρώ ν μαχών. Π λήν δμω ςοί κομμουνιστικές δυνάμεις έξεμεταλλεύθησαντήν δυνατότητα χρη σιμοποιήσ εω ς τοΰ άλβα-νικοΰ έδάφους καί μετέφεραν τόν κύριό τουςδγκο στήν περιοχή τοΰ Β ίτσι στή βορειοδυτική

Μ ακεδονία. Ή φαινομενική αύτή έπιτυχία άπλώ ςέβράδυνε τήν τελική κατάρρευσι. Ε ίναι χαρακτηριστικό δτι ό Μ άρκος έγραψ ε τήν «όπορτουνιστική

του Π λατφόρμ α» τρείς μήνες μετά άπό αύτόν τόν«στρατηγικό έλιγμό». Π ροφ ανώ ς, ή μεγάλη αύτή«νίκη» τοΰ Δ ΣΕ δέν τοΰ εϊχε δημιουργήσειάπα τηλέςέλπίδες.

Υ ΙΟ Θ Ε Τ ΕΙΤ Α Ι Σ Ω Σ Τ Η Τ Α Κ Τ ΙΚ Η Κ Α Τ Α Τ Ω ΝΚ Ο Μ Μ Ο Υ Ν ΙΣ Τ Ω Ν

Τ όσον ό Μ άρκος, δσον καί ό Ζ αχαριάδης, πιασμ ένοι στόν ιστό τής άράχνης πού εϊχαν οί ίδιοι

έξυφάνει, έπρότειναν άνεδαφικές λύσεις. Κ ανείς τουςδέν εϊχε τό θάρρος ή τήν άκερα ιότητα νά δώ ση τέλος στήν καταδικασ μένη αύτή έπιχείρη σι καί νάάντιμετω πίση τίς πολιτικές συνέπειες. Κ αί ένώ ήμέν στρατηγική τοΰ Μ άρκου, περί έπιστροφής στόστάδιο τοΰ συμμ οριτοπολέμου, θά ώ δηγοΰσε στήβαθμιαία άποσύνθεσι τοΰ κινήματος, ή άπόφ ασιςτοΰ Ζ αχαριάδη — άπόφ ασ ις ά πελπισίας — νά συνε-χισθή ό άγώ νας σέ έπίπεδο τακτικώ ν έπιχειρή σεω ν,ίσοδυναμοΰσε κυριολεκτικά μέ αύτοκτονία.

Ό Μ άρκος εϊχε πολύ σω στά έκτιμήσ ει τή «σχε

τική πολιτικοστρατιω τική σταθερότητα τοΰ Μ ο-ναρχοφασισμοΰ». Ή σταθεροποίησ ις αύτή ήταν ήδηάρκετά έμφανής άπό τό καλοκαίρι καί Ιδίω ς τόφθινόπω ρο τοΰ 1948, προϊόν τής νέας στρα τηγική ςκαί τακτικής πού εϊχαν άρχίσει νά έφαρμόζουν οίΈ λλη νικές ένοπλες δυνάμεις. Ή νέα στρατηγικήέστηρίζετο σέ δυό ύπόβαθρα , ένα πολιτικό καί έναστρατιω τικό, μέ πλήρη άναγνώ ρισι τής διπλής ύφήςπού έχει μία κομμουνιστική άνταρκτική έκστρατεία.Π ολιτικώ ς, τό κομμουνιστικό κίνημ α εϊχε τελείω ςάπομονω θή μέ τήν συσπείρω σι τής πολιτικής ήγε

σίας γύρω άπό τόν Β ασιλέα Π αΰλο καί τόν σεβάσμιο πρω θυπουργό Θ εμ. Σοφ ούλη. Ή τεράστια σ ημασία πού έχει ή δη μιουργία μιας δσο τό δυνατόν

εύρύτερης λαϊκής βάσεω ς, εϊναι όφθαλμοφ ανής. 'Ηέπιτυχής άντιμετώ πισις μιας κομμουνιστική ς άνταρ-σίας έξαρταται κατά μέγα μέρος άπό τήν άναστρο-φή τώ ν μεθόδω ν καί άντικειμενικώ ν σ κοπώ ν, πούχαρακτηρίζουν ένα κομμουνιστικό άνταρτικό κί

νημα. Ή τελική έπιτυχία τής άνταρσίας έξαρταται

κατά μέγα μέρος άπό τήν διάβρ>ωσι, τήν πτώ σι τοΰήθικοΰ, τήν ψ υχολογική παράλυσι τοΰ άντιπάλου.Συνεπώ ς, ή ένίσχυσ ις τής έθνικής ένότητος, ή δημιουργία πλατείας έθνικής καί πολιτική ς βάσεως,ή άνύψ ω σις τοΰ ήθικοΰ ιδίω ς τώ ν ένόπλω ν δυνάμεω ν, εϊναι προϋποθέσεις βασ ικές. Μ ιά σ τενοκέφ αλη ή γεσία χω ρίς φαντασία καί εύρος συλλήψ εω ςκαί σκοπώ ν, μέ τόν άντικομμουνισμ ό ώ ς τό μοναδικό της έφόδιο, δέν είναι δυνατόν νά διεξαγάγη μιάάποτελεσματική έκστρατεία έναντίον μιας κομμου

νιστικής άνταρσίας.Τό ήθικό κΰρος καί ή άξιοπιστία τής έθνικής

ήγεσίας, άποκτοΰν τεράστια σημ ασ ία έπειδή κατάτήν διάρκεια τοΰ πολέμου καί ή κυβέρνησις καί οίάντάρτες δέν μποροΰν νά προσφ έρουν στό λαό παρά μόνο ύ π ο σ χ έ σ ε ις γιά τό μέλλον. Κ αί ή

άξια μιας ύποσ χέσεω ς είναι συνάρτησ ις τής άξιο-πιστίας καί τής φερεγγυότητος έκείνου πού τήνκάνει. 'Ω ς έκ τούτου ή σ ύνθεσις τής έθνικής κυβερνήσεω ς γίνεται ένα άποφ ασ ιστικό στοιχείο καί προΰ-πόθεσις έπιτυχίας. Ή κυβέρνησις Σοφ ούλη, μέ τήν

πλατειά, άντιπροσω πευτική της σύνθεσι καί τό εύ-ρύτατο λαϊκό της έρεισμ α προσέφερε αύτό άκριβώ ςτό έχέγγυο τής νίκης.

Σ τόν στρατιω τικό τομέα τά σφάλμ ατα καί οί άδυ-ναμίες τοΰ προσφάτου παρελθόντος δέν ήτο δυνατόν νά έξαλειφθοΰν έν μιφ νυκτί. Ό έλληνικός στρατός έπρεπε νά άναδιοργανω θή καί νά άναθεω ρήσητή στρατηγική καί τήν τακτική του. Μ ετά άπό πειραματισμούς καί άποτυχίες, ή έλληνική στρατιω τική ήγεσία έπενόησ ε μία στρατηγική πού θά μποροΰσενά χαρακτηρισθή ώ ς στρατηγική τής διαδοχική ς

Από τίς εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στή Ρούμελη, τόν Απρίλιο τοϋ 1948.Αιχμάλωτοι «κατσαπλιάδες».

έπεκτάσεως καί σταθεροποιήσ εω ς τοΰ έλέγχου. Ο ίέπιδρομές «περιω ρισμένης διαρκείας» στήν ύπαιθρο, καίτά σπασμ ω δίκά άντίμετρα έναντίον τώ ν κομ μουνιστικώ ν πρω τοβουλιώ ν, έγκατελείφθησ αν. ’Α ντ’αύτοϋ ό στρατός ήρχισε νά έπεκτείνη συστηματικά

τόν έλεγχό του άπό περιοχή σέ περιοχή.

Ή στρατηγική αύτή άποτελοϋσε κατά ένα τρόπο άναστροφ ή τής στρατηγικής τώ ν άνταρτών. Π ε-ριελάμβανε, τήν έκλογή μιας περιοχή ς, τή συγκέν-τρω σι τακτικώ ν και ειδικώ ν σ τρατιω τικώ ν δυνάμεω ν,τή διεξαγω γή συνεχώ ν έπιθετικώ ν έπιχειρή σεω ν,

τήν έξόντω σι ή σύλληψ ι τοΰ μεγαλυτέρου μέρουςτώ ν άνταρτικώ ν δυνάμεω ν τής περιοχής, τήν έκκα-θάρισι τής περιοχής άπό τά ύπολείμματα τώ ν άνταρτώ ν, τήν όργάνω σι καί έγκατάστασι τοπικώ ν μονάδω ν στατικής άμύνης, τήν έπέκτασι τού κυβερνητι

κού έλέγχου έπί τής έκκαθαρισθείσης περιοχής, τήνλήψ ι μέτρω ν γιά νά άποτραπή ή έπαναδιείσδυσις,

άνταρτικώ ν όμάδω ν και έν συνεχείς, ή έπιλογήάλλης περιοχής σ τήν όποία νά έπαναληφ θή ή άνω-

τέρω διαδικασία. Π αράδειγμα αύτής τής στρατηγικής ήταν ή «Έ πιχείρη σις Χ αραυγή» στή Ρούμελη,

ή όποία άρχισε στις 15 ’Α πριλίου 1948. 'Η άνω τάτηδιοίκησις τοΰ στρατοΰ, παρά τις άντιρρήσεις διοικητώ ν μονάδω ν, μετέφερε σημ αντικές δυνάμεις στήνΚ εντρική Ε λλάδα καί τις έθεσε στήν διάθεσι τοΰ Α 'Σώ ματος Στρατοΰ. Τά άλλα δύο Σώ ματα έμειναν μό

νο μέ τίς άπαραίτητες δυνάμεις γιά άμυντική προστασία. To Α ' Σω μ. Σ τρατοΰ μέ 27 Τ άγματα πεζικοΰ,

16 Τ άγματα Ε θνοφρουράς, 6 Τ άγματα Χ ω ροφυλακής,2 Τ άγματα τώ ν Λ Ο Κ , 48 πυροβόλα καί ένα Σύνταγμα τεθω ρακισμ ένω ν, περιεκύκλω σε τελείω ς τή ν ιτε-

ριοχή τής Ρούμελης, δημιουργώ ντας τρεις καί τέσ-σαρες άλλεπάλληλες γραμμές γιά τήν φ ρούρησιδλω ν τώ ν πιθανώ ν διαβάσεω ν διαφ υγής. Τ αυτοχρόνω ς, ό κύριος δγκος τώ ν δυνάμεω ν πεζικού καί τώ ν

Λ Ο Κ άρχισε τήν προέλασ ι άπό τόν βορρά πρός τόννότο, μέ συμπληρω μα τικές δυνάμεις άπό τά ανατολικά καί τά δυτικά πρός τόν Π αρνασσ ό, τά Β αρδούσια καί τό Π αναιτω λικόν, ένώ τό Π ολεμικό Ν αυτικό

μέ μονάδες του έφρουροϋσε τόν Κ ορινθιακό άπό τόννότο.7

Μ έ τόν άποτελεσμ ατικό άποκλεισμ ό τώ ν πιθανώ ν διαβάσεω ν διαφ υγής τώ ν άνταρτώ ν, ή σ υνηθισμένη τακτική τω ν νά διαφ εύγουν καί νά διαρρέουν

πρός άλλα άσφαλέστερα κρυσφύγετα δέν ήτο δυ_νατόν νά έφαρμοσθή μέ τήν ίδια έπιτυχία. To Α '.Σώ μα Σ τρατού δέν έσταμάτησε τίς έπιχειρή σεις μέ-χρις δτου τό μεγαλύτερο μέρος τής δυνάμ εως τώ ν

άνταρτώ ν εϊχε έξαρθρω θή. Ά κόμ η καί ό καιρόςύπήρξε ευνοϊκός γιά τίς έθνικές δυνάμ εις. 'Η κα κο

καιρία έκανε άκόμα δυσκολώ τερα τά πράγματα γιά

7. Τ σακ αλώ του, ο p. ci t. , Τ ομ. II, σελ. 1 15-122.

τούς συμμορίτες πού άντιμετω πίζοντας συνεχή καίάπηνή καταδίω ξι, δέν είχαν τή δυνατότητα νά ζη

τήσουν καταφ ύγιο σέ κατω κημένους τόπους.Ό έθνικός στρατός, μέ άρτιώ τερο έφοδιασ μό, άν-

τεχε καλύτερα σ τήν κακοκαιρία. Έ πί πλέον τά ίχνητώ ν άνταρτώ ν έφαίνοντο καθαρά έπάνω στό χιόνικαί έπέτρεπαν τήν παρακολούθησ ί τω ν. Τ ά έθνικάστρατεύματα, έξ άλλου, άναθεω ρώ ντας ώς πρός αύ

τό τήν προηγούμ ενη τακτική τω ν, έκινούντο κατάκανόνα τή νύκτα καί κατελάμβαναν νέες, επίκαιρεςθέσεις γιά τήν έξαπόλυσ ι αιφνιδιαστικώ ν έπιθετι-κώ ν έπιχειρή σεω ν κατά τήν διάρκεια τής ήμέρας.Ό στρατός προήλαυνε μέ ταχύτητα μόνον έφ’ δσοντά άποσ πάσμα τά του διετήρουν έπαφή μέ έν υποχω ρήσει άνταρτικά τμήματα. Δ ιαφ ορετικά οί έθνικές ένοπλες δυνάμεις προχω ρούσαν σέ νέες θέσειςμόνον μετά τήν έξόντω σι ή αιχμαλω σία δλω ν σχεδόν τώ ν άνταρτώ ν ένός δεδομένου τομέω ς.

Μ ετά άπό ένα μήνα άπη νοδς καταδιώ ξεω ς, 2.000

άντάρτες, είχαν σκοτω θή, ή είχαν πέσει στά χέριατοΰ στρατού. Ταυτοχρόνω ς τό Α ' Σώ μα Στρα

τοΰ έξήρθρω σε τήν μυστική κομμ ουνιστική όργά-

Οϊ Υπουργοί Σ τρατός καί Μαυροκορδάτος επισκέπτονται τό Στρατόπεδον τήο Μακρονήσου,τόν Ιούνιον τοϋ 1948

Ανδρες τών Λ.Ο.Κ. μέ χειμερινές στολές. Οί «λοκατΖίδες», ταχυκίνητοι, ευέλικτοι, καίάριστα έΕωπλισμένοι, έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στήν έκκαθάρισι τής χώρας άπό τούς Κ.Σ.

νω σι «αυτοάμυνας» στά χω ριά, εξουδετερώ νονταςέτσι τούς πρά κτορες έκφοβισμοϋ τώ ν χω ρικώ ν άλλάκαι τις πηγές πληροφ οριώ ν καί άνεφοδιασμ οΰ τώ νάνταρτών.

Ά μέσω ς μετά άπ’ αύτό ή υπηρεσία πληροφ οριώ ντοϋ στρατοϋ μπόρεσε γιά πρώ τη φορά νά λειτουρ-γήσ η άποτελεσματικά. Τ ά υπολείμματα τώ ν άνταρτώ ντής Ρούμελης, ύπό συνεχή καταδίω ξι καί μέ άποκε-κομμένες τίς πηγές τροφ ίμω ν καί πληροφ οριώ ν, έξε-μηδενίσθησ αν βαθμιαίω ς ύπό τώ ν ταγμάτω ν τής

έθνοφρουρας, τής χω ροφ υλακής καί τώ ν ειδικώ νστρατιω τικώ ν μονάδω ν πού έσχημα τίσθησαν άνιόέθνικόφ ρονες χω ρικούς ύπό τήν διοίκησι μονίμω νή έφέδρω ν άξιω ματικώ ν τοΰ στρατοϋ. 'Ο λόκληρη ήέπιχείρη σις τήν όποίαν παρηκολούθησαν ώ ς πα-ρατηρηταί κατά τίς κρισιμώ τερες φάσεις της ό στρατηγός Τζώ ν Βάν Φ λήτ, αρχηγός τής στρατιω τικήςάποστολής τώ ν Η νω μένω ν Π ολιτειώ ν καθώ ς καί όστρατάρχης Ά λέξ. Π απάγος, διήρκεσε περίπου τρειςμήνες.

Κ ατά τήν διάρκεια τοΰ 1943, ή ήγεσία τοΰ στρατεύματος έλαβε σειρά ρεαλιστικώ ν μέτρω ν y i \ τήνέξάλειψ ι ύφισταμένω ν άδυναμιώ ν. "Ενα άπό τά μέ

τρα αύτά ήταν καί ή κατάργησις τής στρατολογίαςμόνο «έθνικοφ ρόνω ν» νέω ν ή όποία έπέτρεπε στούςαριστερούς νά άποφεύγουν τή στράτευσι «γιά λόγους ύγείας» ! Μ έ τό νέο σύστημα έστρα-.ολογοΰν-το δλοι χω ρίς έξαίρεσι. Ο ί ίδεολογικώ ς πολύ έπι-κίνδυνοι έστέλλοντο στήν Μ ακρόνησο ο π ο ) ύπε-

βάλλοντο σέ συσ τημα τική διαφώ τισι.

Χ άρ:ς στήν άμερικανική οίκονομική βοήθεια,ό στρατός έδιπλασίασε σχεδόν τίς δυνάμεις του.Ο ί μονάδες του έξεπαιδεύθησαν στίς ειδικές μεθόδουςκαταπολεμήσεω ς τώ ν συμμοριτώ ν. Μ έ τόν άμερι-κανικό όπλισμ ό καί τά έφόδια, ή ευκινησία καί ήάποτελεσμ ατικότης τω ν ηύξήθη, ώ ργανώ θησαν ειδικές μονάδες κομμάντος, τά γνωστά Λ Ο Κ .8 Ή άερο -

8. Τ ά τμήμ ατα, αύτά μέ τήν εύκινησία καί δύναμι πυρόςπού διέθεταν, άπεδείχθησαν ιδιαιτέρω ς άποτελεσματικά είςτόν άγώ να έναντίον τοϋ Δ ΣΕ .

πορία ένισχύθη μέ άμερικανικά βομβα ρδιστικά κα ιάλλα έφόδια.

Χ άρις στήν έμπειρία πού άπέκτησ ε ή στρατιω τική ήγεσία μετά άπό 2 σχεδόν χρόνια άντισυμμο-ριακοϋ πολέμου και μέ τήν συνεργασία τής άμερι-

κα νικής στρατιω τικής αποστολής (μέ διοικητή άπότόν Φ ερβουάριο 1948 τόν στρατηγό Β άν Φ λήτ) καί

τού στρατάρχου Π απάγου ό όποιος είχε τό τιμητικόάξίω μα τοϋ άρχηγοΰ τοϋ στρατιω τικού Ο ίκου τούΒ ασιλέως, κατέστη δυνατή ή επεξεργασία ένός άπο-τελεσματικοϋ σχεδίου βαθμιαίας έπεκτάσεω ς τοϋέλέγχου σέ ώ ρισμένες περιοχές τής χώ ρας, μέ άπώ -τερο άντικειμενικό σκοπό τά βορεινά όχυρά τώ ν κομ μουνιστώ ν. Τ ό σ χέδιο περιελάμβανε έκτος άπό τήνκυρία σ τρατιω τική έπιχείρη σ ι: 1) έκμ ηδένισι τώ νμυστικώ ν όργανώ σεω ν «αυτοάμυνας» πού χρησ ιμοποιούσε τό Κ Κ Ε γιά τήν σ υλλογή πληροφ οριώ ν,τήν στρατολογία κα ί τόν άνεφοδιασμό, 2) συνεχή

καταδίω ξι μέρα καί νύχτα τώ ν συμμ οριώ ν, άνακά-λυψι καί καταστροφή τώ ν στρατοπέδω ν τω ν καίάπο-θεμάτω ν έφοδίω ν καί τήν προσ βολή καί έξουδετέ-ρω σι δλω ν τώ ν συμμοριτικώ ν υπολειμμάτω ν πούάπέμεναν σέ μιά δεδομένη περιοχή , 3) συστημ ατικήπροσπάθεια γιά νά άποτραπή ή έπαναδιείσδυσις συμμοριτώ ν σέ έκκαθαρισμένες περιοχές, μέ τήν όργάνω σι στρατιω τικώ ν μονάδω ν άπό χω ρικούς, καί 4)

δημιουργία μιας νέκρας ζώ νης διά τής άπομακρύν-σεως τοΰ πληθυσμού όλοκλήρω ν χω ριώ ν άπό τήνπερίμετρο τώ ν κομμουνιστικώ ν όχυρώ ν, ώ στε νά

χάσουν οί άντάρτες τίς άναγκαϊες πη γές πληροφ οριώ ν καί τροφ ίμω ν κατά τίς κρίσιμες στιγμέςτής έναντίον τω ν κυρίας στρατιω τική ς έπι,χειρή-σεω ς.9

Ή τακτική αύτή, τής άπομακρύνσεω ς τοΰ πληθυ-σμοΰ άπό έκτεθειμένες περιοχές, έχει ώ ρισμένα μειονεκτήματα καί γι5 αύτό θά πρέπει νά χρησ ιμοποιή-ται μέ σύνεσι. Στήν Ε λλάδα είχε ώ ς άποτέλεσματήν συγκέντρω σι χιλιάδω ν χω ρικώ ν στίς έπαρχιακές

πόλεις, δπου οί συνθήκες διαβιώ σεω ς ήσ αν έξαιρετικώ ς δυσχερείς, ένφ ή συντήρη σις τόσω ν χιλιά

δω ν άτόμω ν έπέβαλλε ένα έπαχθές φορτίο στόν ήδηβεβαρυμένο προϋπολογισμ ό τής χώ ρας.

Έ πί πλέον μακρά παράτασις τής παραμονής τω νστά στρατόπεδα τώ ν προσφύγω ν, θά έδημιουργοΰσείσω ς μιά έκρηκτική κατάστασ ι πού τελικώ ς θάέξυπηρετοΰσε τίς κομ μουνιστικές έπιδιώ ξεις. Σ τήνΕ λλάδα ή μέθοδος ύπή ρξε έπιτυχής έπειδή έφαρμό-

9. «Τ ή μεγαλύτερη δυσκολία πού άντιμετώ πισα ν τά τμήματά μ ας κατά τήν διάρκεια τώ ν έπιχειρήσεω ν ήταν ή πείνα,έξ αίτιας τής μεταφ οράς τοϋ κόσμου άπό τά χω ριά καί τήςσυγκέντρω σής του στίς πόλεις». Β λάντας «Τ ριάμισι Χ ρόνια Π άλη ς», Π ρ ό ς τ ή ν III Σ υ ν δ ιά σ κ ε ψ η τ ο ύΚ Κ Ε , σελ. 109.

σθηκε σέ άποφασ ιστικές στιγμές τοϋ άγώ νος καί

γιά σ χετικώ ς μικρό χρονικό διάσ τημα.Τ έλος θά πρέπει νά άναφερθή δτι ή κυβέρνησις

καί ή ήγεσία τοΰ στρατεύματος κατέβαλαν σύντονεςκαί έν πολλοΤ ς άρκετά έπιτυχεΐς προσπάθειες γιάτήν Ιδεολογική διαφ ώ τισι καί τόνω σι τώ ν νεοσυλλέκτω ν, μέ πλή ρη έπίγνω σι δτισ ’ ένα πόλεμο αυτού

τοΰ τύπου δέν άρκεΐ ή τεχνική μόνο κατάρτισις."Α λλω στε ένας καλά έκπαιδευμένος στρατιώ της μπο-

Ά σπρόπυργος, 1948. Ό διοικητής τοΰ Κέντρου Έκπα ι-δεύσεως έπε£ηγεϊ είς τούς όπλίτας τό περιεχόμενον άσκή-σεως μάχής. Χάρις είς τήν έντατικήν καί όρθολογιστικήνέκπαίδευοιν τών νεοσυλλέκτων, ό 'Ελλη νικό ς Στρα τόςηϋΕησε τις μάχιμες δυνάμεις του καί έπέτυχε, τελικά, νά

έΕουδετερώση τόν άντίπαλο, μέ σχετικά περιωρισμένεςάπώλειες.

ρεϊ νά γίνη ένας πολύ έπικίνδυνος άντάρτης άμα πε-ράση σ τό άντίπαλο στρατόπεδο, ένφ καί ό πιό άρτιαέκπαιδευμένος καί έφω διασμένος στρατιώ της, δένπρόκειται νά έπιτύχη πολλά άν δέν έχη τήν θέλησι

νά πολεμήση.

Ή έπιτυχία πού είχε σημ ειώ σει ή σ τρατηγικήτής βαθμιαίας έπεκτάσεω ς τοΰ έλέγχου κατά τούς

πρώ τους μήνες τοΰ 1948, έπεισε τή στρατιω τικήήγεσία δτι είχε έλθει ό καιρός γιά μιά τελική έπί-

Η μετακίνησις τοΰ πληθυσμού άπό t i c , ύπό έκκαθάρισιν, περιοχέο έστεροΰσε t o ü c Κ.Σ.τροφίμων, άνεφοδιασμοϋ, στρατολογίας καί πρό n a v T Ö c πληροφοριών. 'Ανωτέρω, χωρι

κοί T ric M a K e ö o v i a c καθ' όδόν npöc τήν Κοζάνη.

θεσι έναντίον του κομμ ουνιστικού όχυροΰ τοϋ Γράμ-μου έπί τώ ν άλβανικώ ν συνόρω ν. Ά λλά ή έπιχείρη-σις πού ήρχισε τίς πρώ τες ήμέρες τοΰ Ιουνίου τοΰ1948, προσέκρουσε στήν ισχυρή άντίστασι τοΰ Δ ΣΕ .Τά έθνικά τμήματα καθηλώ θησαν έπί ένα καί πλέονμήνα. 'Η ήγεσία τοΰ έλληνικοΰ στρατοΰ καί ώ ρι-σμένο* διοικηταί μεγάλω ν Μ ονάδω ν,διέπραξαν σφ άλματα τακτικής, ένώ οί άντάρτες, μέ πηγή άνεφοδια-σμοΰ τήν Α λβανία, έμάχοντο άπό ισχυρά ώ χυρωμέ-νες θέσεις. Τ ελικά τό Α ' Σ ώ μα Σ τρατοΰ τό όποιονείχε παραμ είνει στή Ρούμελη, γιά νά όλοκληρώ ση

τήν έκκαθάρισι καί είρήνευσιτής περιοχής,μετεφέρ-θη στό μέτω πο τοΰ Γράμμου.Μ έ τήν ένίσχυσι τώ ν έθνικώ ν δυνάμεω ν ό ρυ

θμός τώ ν επιθετικώ ν έπιχειρήσεω ν έπεταχύνθη καίστίς 20 Α ύγούστου 1948, ό έλληνικός στρατός κατέλαβε τίς τελευταίες θέσεις τώ ν άνταρτώ ν έπί τοΰΓράμμου.10 Ό Δ ΣΕ ύπεχώ ρησε στήν Α λβανίακαί διά τοΰ άλβανικοΰ έδάφους διεκπεραιώ θη στήν

10. Τ σακαλώ του, ο p. ci t . , σελ. 145- 160. Έ πίση ς,Στρατηγού Ε. Β ασιλά «Ή X Μ εραρχία», Ε λ ε υ θ ε ρ ία ,16-29 Ιουνίου 1961.

περιοχή τοΰ Βίτσι στή Β ορειοδυτική Μ ακεδονία.Β ρίσκοντας έλαχίστη άντίστασι στήν περιοχή αύτήοί κομμ ούνιστοσυμμορϊται, είσέδυσαν πρός τά νότιακαί έφθασαν στά περίχω ρα τής Κ αστοριάς καί τήςΦ λώ ρινας. Ό έλιγμός αύτός τοΰ Δ ΣΕ ώ λοκληρώθηστίς 25 Α ύγούστου. Τ έσσερις ήμέρες άργότερα τόΠ . Γ ραφ είο τοΰ Κ Κ Ε συνεζήτησε διεξοδικά τήνόλη έπιχείρησι καί έξέδω σε τήν έξής άπόφ ασι:

«Μ έ άτράνταχτη πίστη καίάποφ ασιστικότητα στήνίκη, γιά μία άκόμη φορά διακηρύσουμε : Θ έλουμεάνεξαρτησία καί δημοκρατία. Θ έλουμε ειρήνη

καί ήσυχία. Δ εχόμαστε κάθε έντιμη δημοκρατικήσυνεννόηση. Δ ίνουμε τό χέρισέ δλους πού πιστεύουνστό Λ αό, στή Δ ημοκρατία, σ τήν Α νεξαρτησ ία,στήν Ε ιρήνη. Δ ύναμίς μας ή έμπιστοσύνη τοΰ Λ αοΰκαί σύνθημα μας μέχρις δτου έπιβληθή τό δίκιο τουπαραμένει: Ο Λ Ο Ι ΣΤ’ Α ΡΜ Α ΤΑ , Ο Λ Α ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΚ Η ».

Π οιό ήταν τό νόημα αύτής τής «άπόφ ασης» ;Κ ατά τήν διάρκεια τών συζητήσεω ν τοΰ Π . Γραφείου, ό Μ άρκος πού δέν είχε άπατηθή άπό τόν«έπιτυχή έλιγμό» τοΰ ΔΣΕ στόν Γράμμο, ύπέδει-

ξεν δτι τώ ρα ήτο ό καιρός νά ζητηθή κάποια λύσιςδιά τής όδοΰ τώ ν διαπραγματεύσεω ν. Ο ί κομμουνι-σταί θά χρησ ιμοποιούσαν γιά άτού τήν φ υσιολογικήάπογοήτευσι τώ ν «μοναρχοφασιστώ ν», μετά άπότόν «έπιτυχή έλιγμό» και τήν έπανεμφ άνισι του Δ.Σ .Ε . στήν περιοχή τοϋ Β ίτσι. Ό Ζ αχαριάδης και ήπλειοψ ηφ ία τοϋ Π . Γ ραφ είου έπίστευαν δτι οί πι

θανότητες συνεννοήσεω ς μέ τούς «μοναρχοφ ασί-στες» ήσαν μηδαμινές. 'Ω ς έκ τούτου ή συζήτησιςμετεφέρθη και πάλι στή βασική διαφ ω νία μεταξύτοϋ Μ άρκου καί τοϋ Ζαχαριάδη. Ό πρώ τος, οπωςάναφ έραμε προηγουμένω ς, έπίστευε δτι έπρεπε νάέπιστρέψη ό Δ ΣΕ στό «παρτιζάνικο» στάδιο τοΰάνταρτοπολέμου, ένώ ό δεύτερος έπέμενε δτι όΔ ΣΕ έπρεπε νά έξακολουθήση νά δρφ ώ ς τακτικόςστρατός, παρά τό γεγονός δτι δέν ύπήρχε στόν όρί-ζοντα καμμ ία προοπτική ξένης έπεμβάσεω ς ύπέρτώ ν κομμουνιστώ ν οϋτε έφαίνετο πιθανή μία προ

σεχής κατάρρευσης τοΰ έθνικοϋ στρατοπέδου. 'Ηάπόφασις τοΰ Π . Γ ραφ είου, πίσω άπό ένα παραπλανητικό προπέτασμα λογική ς καί διαλλακτικότητος,ύπέκρυπτε δχι μόνον τίς άλληλοσ υγκρουόμ ενες άπό-ψ εις στήν κορυφ ή τής κομμουνιστικής ίεραρχίας,άλλά καί τήν κατίσχυσι τώ ν άπόψεω ν τοΰ Ζαχαρισ-δη.

Π αρά τήν «άτράνταχτη πίστη στή νίκη», ή διαμάχη έσυνεχίζετο. Σέ μχά άλλη σύσ κεψι τοΰΠ . Γ ραφ είου στίς 15 Ν οεμβρίου 1948, ό Μ άρκοςύπέβαλε τίς άπόψ εις του έγγράφ ω ς, υποσ τηρίζοντας

καί πάλι τήν έπιστροφή στήν «παρτιζάνικη» μορφή άνταρτοπολέμου. Τό ύπόμνημα αύτό έχαρακτη-ρίσθη άργότερα άπό τόν Ζαχαριάδη «όππορτουνι-στική πλατφόρμ α», δπω ς είδαμε προηγουμένω ς. Στήσυζήτησ ι ύπεστήριξε τίς άπόψ εις τοΰ Μ άρκου μόνον ή Χ ρύσα Χ ατζή βασιλείου. Ά πό τή στιγμή έκείνη, ό Μ άρκος έπαψ ε πιά νά έχη ούσιασ τική έξουσία.Ό Ζ αχαριάδης, μέ τήν ύποσ τήριξι τοΰ Π . Γ ραφείουέπροχώ ρησε στήν έφαρμογή τής στρατηγικής τα-κτικοΰ πολέμου. Σ τίς άρχές τοϋ Ν οεμβρίου, ή 18ηταξιαρχία τοΰ ΔΣΕ έπληξε τήν Σιάτιστα καί έκρά-τησε τήν πόλι έπίμιά ήμέρα. Σ τίς 13 Ν οεμβρίου δύοταξιαρχίες τοΰ Δ ΣΕ έκτύπησαν τό Β ουλγαρέλι καίέξόντω σαν τήν φρουρά.

Τ ήν ϊδια περίπου έποχή, ό Δ ΣΕ έκανε μίαάποφασιστική προσπάθεια γιά νά ένισχύση τίς συμμορίες πού δροΰσαν στήν Π ελοπόννησο μέ τήνάποστολή 1.500 καί πλέον τυφεκίω ν καί 100 πολυβόλω ν, τουλά χιστον 1.000 ναρκώ ν καί άλλω ν όπλω νκαί εκρηκτικώ ν ύλώ ν. Ή άπόπειρα άπέτυχε, δταντό καΐκι πού μετέφερε τά έφόδια έγινε άντιληπτόκαίέβυθίσθη άπό μία μονάδα τοΰ έλληνικοϋ στόλου.

Στίς 11 Δ εκεμβρίου 1948, λίγο πριν άπό τά με

σάνυχτα, ισχυρή δύναμις άνταρτώ ν προσέβαλε τήν

Κ αρδίτσα καί, χάρι στήν άριθμητική της υπεροχή,έξουδετέρω σε γρήγορα τή φρουρά.

Ο ί άντάρτες, παρέμειναν στήν πόλι δύο ήμερες,λεηλατώ ντας καί καίγοντας. "Ο ταν τούς έπετέθη ή77η ταξιαρχία, άπεσύρθησαν πρός τά Ά γραφ α, άφοϋέστραγολόγησαν προηγουμένω ς 500 καί πλέον

άτομα, μεταξύ τώ ν όποιω ν καί πολλά κορίτσια.Τ ήν νύκτα τής 22ης Δ εκεμβρίου, τρεις ταξιαρ

χίες άνταρτώ ν, πού είχαν ξεκινήσει άπό τήν περιοχή τοΰ Κ αϊμακτσαλάν, έπληξαν τήν Έ δεσσ α καίτήν Ν άουσα. Σ τήν Έ δεσσα ή έπίθεσις άπέτυχε,άλλά στή Ν άουσα οί άντάρτες κατώ ρθω σαν νάμποΰν στήν πόλι. Α ναγκάστηκα ν νά υποχω ρήσουντρεις ήμέρες άργότερα, άλλά δχι προτοΰ πάρουνμαζί τους 60 καί πλέον άτομα καί μεγάλες ποσ ότητες τροφίμω ν καί φαρμάκω ν.

Π αίρνοντας θάρρος άπό αύτές τίς έπιτυχίες, οί

ίδιες τρεις άντάρτικες ταξιαρχίες προπαρασκεύα-

Στόν συμμοριτοπόλεμο δέν ύπάρχουν γραμμές μετώπου.Ο κίνδυνος παραμονεύει παντού. ‘Ανωτέρω ένα στρα

τιωτικό αύτοκίνητο πού έχει άνατιναχθή άπό νάρκη, στόνδρόμο μεταξύ ΚοΖάνης καί Γρεβενών. Διακρίνεται στό

έδαφος θανάσιμα πληγωμένος άξιωματικός.

σαν μίαν άκόμη έπίθεσι έναντίον τής Ν αούσ ης.Ε ξαπέλυσαν τήν έπίθεσί τους τήν νύκτα τής 11ηςπρός τήν 12η Ίανουαρίου 1949 καί λίγες ώ ρες άργότερα έκαμψ αν τήν φρουρά τής πόλεω ς. Ο ί προσπάθειες νά άνακαταληφθή ή πόλις άπό τόν στρατό,ήρχισαν τήν έπομένη ήμέρα, άλλά μέ μικρή έπι-

Ό στρατηγός Κι τρ ιλάκ ης διε νεργεί πρόχειρη άνάκρισι δύο αιχμαλώτων ΚΣ.

τυχία. Ο ί άντάρτες έκράτησαν τις θέσεις των έπί

τρεις ημέρας. 'Υ ποχώ ρησα ν μέ τάξι τήν νύκτα τής

14ης πρός τήν 15η Ίανουαρίου, παίρνοντας μαζί

τους μεγάλες ποσότητες έφοδίω ν και 600 άτομα,

ώ ς έπί τό πλεΐστον άγόρια καί κορίτσια, κάτω τώ ν

20 έτώ ν.

Ο ί δυνάμεις τώ ν συμμοριτώ ν, πού είχαν έπιτεθή

στήν Κ αρδίτσα τόν Δ εκέμβριο, έπροχώ ρησα ν βρα-

ρ ι : : ι τ η γ i κ : Κ ι τ ρ ι λ ό κ η ι : δ Ι Ε ν ε ρ γ ε ί

" ρ ό χ ι : ρ η

ό ν ό κ ρ ι ο δ ύ ο ο ί χ μ λ ι . ί π ω ν

υ χ Ι α ά ν τ ά ρ τ ε ς

τ η σ α ν

τ ι ς

θ έ σ ε ι ς

τ ω ν C π ι

τ ρ ε ί ς ' Y ' [

l ώ ρ η σ α ν

τ ά ξ ι

τ η ν ν ί . κ τ α

τ η ς

J 4 η ς cpb τ ή ν

1 5 η ' Ι α '

υ α ρ [ ο υ ,

π α ί Ρ Ό ' ο ν τ α ς μ α ζ ί

τ ο υ ς ε γ ά λ ε π ο σ ό τ η τ ε ε φ ο δ ί ω ν ι c α Ι 600 ά t Ό μ α ,

ε π ί τ ο ν ι i γ ό ρ ι σ ; κ α ι τ m α , κ ά τ ω τ ω ν

20 trGlv

δ υ " ' ά μ ε ι ribv

σ υ μ μ ο ρ ι τ ώ ν ,

π ο ύ ε ί χ α ν ε π ι τ ε θ η

σ τ η ν Κ α ρ δ Ι τ σ α τ ό ν κ έ μ β ρ ι ο , Ι r π ρ o χ ώ ρ η σ α ν β ρ α -

δέω ς πρός τά νότια διά τής Π ίνδου καί στίς 5 Ία-νουαρίου εφθασαν στήν περιοχή τοΰ Κ αρπενησιού,

έπί τής στρατηγικής όδοΰ Λ αρίσης — Ά γρινίου.Τ ήν νύκτα τής 19ης πρός τήν 20ήν Ίανουα ρίου, ήδύναμις τώ ν άνταρτώ ν, ή όποία άριθμοΰσε άνω τώ ντριώ ν χιλιάδω ν έπληξε τήν πόλι. 'Η άριθμητικήτους ύπαροχή έναντι τής φρουρ5ς ήτο πέντε πρός

ένα. Γήν έπομ ένην 21 Ίανουαρίου, ή φ ρουρά ύπέ-κυψε. Ο ί άντάρτες παρέμειναν στήν πόλι μέχρι τής8 Φ εβρουάριου, δτε έδέχθησαν τήν έπίθεσι ισχυρώ νμονάδω ν στρατού καί άπεσύρθησαν στά βουνά.

Π ροφ ανώ ς ό Ζαχαριάδης, ό όποιος από τόνΝ οέμβριο ή "ο πραγματικός άρχηγός τού Δ .Σ.Ε .,

μουνιστή. ’Εν πάση περ:πτώ σει έλάχιστοι ήξερα·,

τότε δτι στήν 5η 'Ο λομέλεια, πού συνήλθε στίς2 9-3 0 Ίανουαρίου 1949, ό Μ άρκος είχε κατηγο-ρηθή γιά ήττοπάθεια άν δχι γιά καθαρή προδοσία καί δτι έτέλει κατ’ οοσίαν ύπό κράτησιν.Στόν έναντίον του φ ιλιππικό, ό Ζ αχαριάδης τόνκατηγόρησ ε δτι ύπεστήριζε δτι «ό άγώ νας μας γιά

τήν άπελευθέρω ση τής χώ ρας είναι καταδικασ μένος» καί δτι «ή άπελευθέρω ση τής χώ ρας μπορεΐνά γίνη μό\ο μέ ξένη ένοπλη επέμβαση».12

Τ Α Π Ρ Α Γ Μ Α Τ ΙΚ Α Α ΙΤ ΙΑ Τ Η Σ Ρ Η Ξ Ε Ω Σ Τ ΙΤ Ο -ΣΤΑ Α ΙΝ

Ή παραίτησις τοΰ Μ άρκου ήταν άμεση σ υνέπεια τής ρήξεω ς μεταξύ Στάλιν καί Τ ίτο. Α ύτόδέν ήταν δυνατόν νά γίνη άντιληπτό τότε μέ τάγνω στά δεδομένα τής εποχής. 'Η έπ.κρατοΰσα τότε

άποψ ις ήταν δτι ό συμμ οριτοπόλεμος στήν Ε λλ ά δα άποτελοΰσε τήν ένοπλη έκδήλω σι μιας ευρύτερης Σ οβιετική ς προσπαθείας γιά τήν έπέκτασι τοΰέλέγχου τής Μ όσχας στίς άκτές τής ’Α νατολικήςΜ εσογείου. ’Α κόμη καί ό Π ρόεδρος Τ ρούμαν στά’Α πομνημονεύματά του γρά φ ει: «Μ έ Σ οβιετική καθοδήγησα - έλεγαν τότε οί εκθέσεις τώ ν μυστικώ ν

Γ ε ώ ρ γ ις ^ B o v t i o i o c η Γούσιας, ό onoioc διεδέχθη τοΜάρκο eic τήν αρχηγία τού Δ.Σ.Ε., μετά τήν άποπομπή

τοΰ τελευταίου, τόν Ιανουάριο τοΰ 1949

πή ρε θάρρος άπό τίς έπιτυχίες αύτές καί άπεφάσισενά βγή σ τό προσκήνιο καί νά θέση τέρμα σ τήνπλασμ ατική ήγεσία τοΰ Μ άρκου. Σ τίς 8 Φ εβρουάριου 1949 τό δελτίον τοΰ Δ .Σ.Ε . άνεκοίνω σε δτι όΜ άρκος είχε παραιτηθή άπό δλα του τά άξιώ ματαγιά «λόγους υγείας». Ή έξήγησις αύτή φυσικά δένθά μποροΰσε νά γελάση οΰτε τόν πιό εύπιστο κομ-

Σιον συμμοριτοπόλεμο δέν υπήρχαν γραμμές μετώπου Ή νάρκη παραμόνευε παντοΰ.

υπ η ρεσ ιώ ν-ο ί βόρειοι γείτονες τής Ε λλ ά δο ς-Γ ιουγκοσλαυία, Β ουλγαρία καί ’Α λβανία, διεξή-γαγαν μία έκσ τρατεία γιά νά έγκαθιδρύσουν μίακομμ ουνιστική Ε λλάδα».13 Μ έχρις ένός σημείου ή

12. Π ρ ό ς τή ν Τ ρ ίτ η Σ υ ν δ ιά σ κ ε ψ η το ϋΚ Κ Ε . , σελ. 115.

13. Harry S. Truman, M e m o i r s , Τομ. II, (Ν ε\ν YorkThe New American Library, 1965) σελ. 121.

Θ στρατηγός Β6ν Φλήτ καί ό Κων. Τσαλδάρης, στή Μακεδονία , τό καλοκαίρι τοΰ 1948

έκτίμησις αύτή ήταν όρθή άλλά δέν άπέδιδε τήνπραγματικότητα σέ δλη της τήν έκτασι. Π ώ ς άκριβώ ς είχαν τά πράγματα ; Κ ατ’ άνάγκην έπρεπε νάπεράσουν άρκετά χρόνια, γιά νά βγουν στήν έπι-φάνεια τά στοιχεία πού έπιτρέπουν τώρα μία πιόώ λοκληρω μένη εικόνα.

Έ πί δεκαετίες τά κομμουνιστικά κόμματα είχανμάθει νά ίπακούουν τυφλά στά κελεύσματα τήςΜ όσχας. Τ ά μέλη καί τά στελέχη τώ ν κομμάτω ναύτώ ν έθεω ροϋσαν τή Σοβιετική Έ νω σι ώ ς τήν«πατρίδα τοϋ παγκοσμίου προλεταριάτου» καί τόν

Στάλιν ώ ς τόν άδιαφιλονίκητο ήγέτη τοΰ κομμουνιστικού στρατοπέδου. Ή έντίπω σις ένός μονολιθι-κοΰ κινήματος γιά τήν άνατροπή τώ ν «καταπιεστώνκαί έκμεταλλευτώ ν τοΰ λαοΰ» καίτήν έπαναστατικήάναδιάρθρω σι τής κοινω νίας, ήταν ένα άναμφι-σβήτητο πλεονέκτημα καί μιά πηγή δυνάμεως καίεπιρροής γιά τό Κ ρεμλινο. Στά πρώ τα μεταπολεμικά χρόνια, ή βαθμιαία προώ θησις τώ ν κομμουνιστικώ ν κομμάτων, μέ τήν βοήθεια τοΰ Έ ρυθροΰΣτρατοϋ, στίς χώ ρες τής ’Α νατολικής Ε ύρώ πης,ένίσχυσε άκόμα περισσότερο τήν εικόνα τοΰ «κύ

ματος τοΰ μέλλοντος» πού ύπετίθετο δτι ήταν ήκομμουνιστική ιδεολογία. ’Α λλά τίποτε δέν συνέβαλε στήν δημιουργία τής έντυπώ σεω ς αύτής δσοή νίκη τών Π αρτιζάνω ν καί ή άνοδος τώ ν Γιουγκο-σλαύω ν Κ ομμουνιστώ ν στήν έξουσία. Ό Τ ίτοήταν ό μόνος κομμουνιστής ήγέτης ώ ς τότε πούδ2ν χρω στοΰσε - παρά έλάχιστα - τήν έπικράτησιτου στά τάνκς τοΰ Έ ρυθροΰ Στρατοϋ.14

Ή ρήξις Σ τάλιν - Τ ίτο έθρυμμάτισε αύτή τήν εικόνα τής μονολιθικότητος. Τό «κΰμα τοΰ μέλλοντος» έχανε τήν πειστικότητά του στό πιό εύαίσθητοσημείο, στή μόνη χώρα πού μποροΰσε νά δοθή ώ ςπαράδειγμα κάπω ς βάσιμα. Κ αί γενναται τό έρώ-τημ α: Γιατί προεκάλεσε ό Στάλιν τή ρήξι, κατα-στρέφοντας έτσι ένα βασικό πλεονέκτημα του, καίιδεολογικό άλλά καί έντελώ ς πρακτικό ; Ο ί λόγοιγιά τήν ρήξι, πού δόθηκαν στήν δημοσιότητα στίς28 ’Ιουνίου 1948, ήσαν άρκετά άσήμαντοι γιά νάδικαιολογήσουν ένα τόσο σοβαρό βήμα. Π οιοι

14. Κ αί ό Έ μβέρ Χ ότζα στήν ’Α λβανία είχε έπικρατή-σει μόνος του άλλά ή σ ημ ασ ία τής ’Α λβανίας ήταν περιορισμένη.

ήσαν οί λόγοι πού προέβαλε τότε ό Στάλιν ; 1) Μ ία

δήλω σις τοΰ Τ ζίλας σέ σύσ κεψιτής Κ εντρικής Ε π ιτροπής τοΰ Γ ιουγκοσλαυϊκοΰ κόμματος τό φ θινόπω ρο τοΰ 1944, δταν διεμαρτυρήθη γιά τόν βιασμόμερικώ ν Γιουγκοσλάυω ν γυναικώ ν άπό όπλΐτες καιάξιω ματικοΰς τοΰ Έ ρυθροΰ Στρατού. (Ά λλά τόθέμα αύτό έθεω ρεΐτο πρό πολλοΰ «κλεισμένο» μετά

άπό τήν έπίσκεψ ι τοΰ Τ ζίλας σ τή Μ όσχα τήνάνοιξι τοΰ 1945). 2) Ή άρνησις τώ ν Γιουγκοσλαύω νήγετώ ν νά έπιτ ρέψουν σέ Σ οβιετικούς ύπαλλήλουςτήν άνεξέλεγκτη συλλογή πλη ροφ οριώ ν γιά τήνΓιουγκοσλαυική οικονομ ία. 3) Ή έποπτεία πούάσκοΰσαν Γ ιουγκοσλαυϊκές ίπηρεσ ίες άσφ αλείαςέπί τώ ν Σ οβιετικώ ν έκπροσώ πω ν. 4) « Ά ντι - δημοκρατικές» συνήθειες τώ ν Γιουγκοσλαύω ν κομμουνιστώ ν μέσα στό κόμμα. Κ αί 5) ή άρνησ ις τώ νΓιουγκοσλαύω ν ήγετώ ν, νά συμβουλεύω νταιπάντοτετή Μ όσχα γιά τήν διαμόρφ ω σι τής έξοκερικήςτω ν πολιτικής. "Υ πάρχουν έπίσης υπα ινιγμοί γιάτίς Γ ιουγκοσλαυικές κατηγορίες έναντίον τών μικτώ ν έταιρειώ ν, πού τούς είχε έπιβάλει ή Σ οβ.Έ νω -σις,15 γιά τά παράπο α ώ ρισμένω ν Γ ιουγκοσλαύω νγιά τούς υψ ηλούς μισθούς πού έπαιρναν οί Σ οβιετικοί άξιω ματικοί, οί όποιοι υπηρετούσαν στήνΓιουγκοσλαυία ώ ς μέλη σοβιετικώ ν άποστολώ ν, καί

γιά τήν άλλοπρόσ αλλη σ τάσι τής Σοβιετικής κυβερνήσεω ς έπί τοΰ σχεδίου γιά τόν σχηματισμόΒ αλκανικής Συνομοσπονδίας.

Ο ί περισσότερες άπό αύτές τίς αιτιάσεις ήσ ανμάλλον δευτερευούσης σημασίας ή είχαν συζητηθή

είς τό παρελθόν άπό εκπροσώ πους, καί τώ ν δύοχω ρώ ν καί είχαν κατά κάποιο τρόπο διευθετηθή.Κ αμμιά άπό τίς αιτιάσεις αύτές χω ριστά, άλλάούτε κα ί δλες μαζί δέν δικαιολογούσαν τήν έπικει-μένη καί προφανώ ς προμελετημένη άπόφασι τοΰΣτάλιν νά προκαλέση τή ρήξι καί νά όδηγήση τελικά στή διάσ πασι τοΰ «μονολιθικού» του στρατοπέδου. Θ ά πρέπει, συνεπώ ς, νά ύπήρχαν πολύσοβαρώ τεροι λόγοι άπό αύτούς πού έδόθησαν τότεστή δημοσιότητα.16

Ε ίναι άλήθεια δτι ή Σοβιετική κυβέρνησις δέν

έβλεπε μέ δυσαρέσκεια ένέργειες πού θά μποροΰσαννά αύξήσουν τήν έπιρροή της στήν Ε λλάδα καίνά βοηθήσουν τό Κ Κ Ε . Ά λλά ή Σ οβιετική Έ νω σιςγιά λόγους συνυφασμένους μέ τά στρατηγικά τηςσυμφέροντα, δέν ήθελε σ τήν άρχή νά ξαναρχίση ή

15. Ά λλά καί τό θέμα αύτό είχε κάπως παραμερισθήμετά τήν έπίσκεψ ι τοϋ Κ αρντέλι, στήν Μ όσχα, τόν Μ άρτιοτοϋ 1947. Ίδε, Dedijer, Ti t o , (New York, Simon adSchuster 1953) σελ. 287.

16. Ό συγγραφεύς έπεσκέφθη τήν Σοβιετική Έ νω σικαί τήν Γ ιουγκοσλαυία, γιά νά έπαληθεύση καί νά συμπλη-ρώ ση τά υπάρχοντα κατάσπαρτα στοιχεία.

ένοπλη κομμουνιστική δρδσις στήν Ε λλάδα,μ ετά τήνάποτυχία τοΰ Δ εκεμβριανοΰ κινήματος. Ή Συμφω νίατής Β άρκιζας είχε περισώ σειάρκετά, καί ή βαθμιαίαάποκατάστασις τής δημοκρατικής διαδικασίας στήνΕ λλάδα , θά έπέτρεπε στό κομμ ουνιστικό κόμ μα νάάνακτήση τήν πολιτική του έπιρροή καί νά γίνηβασικός παράγω ν στήν πολιτική ζω ή τής χώ ρας.

Γι* αύτό, δταν ό Δ ημ ήτριος Π αρτσαλίδης έπήγεστή Μ όσ χα τόν Ιανουά ριο τοΰ 1946 γιά νά συζη-τήσ η τήν περαιτέρω γραμμή τοΰ κόμματος έν δψ ειτώ ν έπερχομένω ν βουλευτικώ ν έκλογώ ν στήν Ε λ λάδα, ό Μ ολοτώ φ καί ό Ζντάνωφ τοΰ συνέστησανέξ όνόματος τής Σοβιετικής Κ υβερνήσεω ς άλλάκαί τοΰ Κ Κ ΣΕ νά μετάσχη τό Κ Κ Ε στίς έκλογέςδργανώ νοντας εί δυνατόν ένα «πανδημοκρατικό μέτω πο». "Ο πω ς προανεφέραμε, τοΰ προσέθεσαν δτιή Σοβιετική κυβέρνησις εϊχε άναλάβει τήν ύποχρέω σι έναντι τώ ν Συμμ άχω ν νά άναγνω ρίση τό άποτέλεσμα τών έκλογώ ν.Ή άπόφα σις αύτή τής Μ όσχαςμπορεϊ νά γίνη άντιληπτή μ όνον σέ συνάρτησι μέτήν περίφημ η συμφω νία Τ σώ ρτσιλ - Στάλιν γιά τάΒ αλκάνια. Σεβόμενος ό Στάλιν τό τμήμα τής συμφω νίας πού άφ οροΰσε τήν Ε λλά δα , δημιουργοΰσετίς προϋποθέσεις γιά νά ζητήσ η άνάλογη στάσιάπό τούς Συμμάχους έναντι τώ ν Σοβιετικώ ν συμφ ερόντω ν στήν Α νατολική Εύρώπη. Ό Π αρτσαλίδηςάνέφερε τήν σύσ τασι αύτή τώ ν Σ οβιετικώ ν ήγετώ νσέ σύσ κεψ ι τοΰ Π ολιτικοΰ Γ ραφείου τοΰ Κ Κ Ε στίς21 Φ εβρουαρίου 1946. Τά μέλη εύρέθησαν σέ δύσκολη θέσι. Δ υό έβδομάδες ένω ρίτερα ή Κ εντρική

Ε πιτροπ ή τοΰ ΕΑ Μ , μέ σύμφω νη γνώμη τής ήγεσίας τοΰ Κ Κ Ε , είχε άποφ ασίσει νά άπόσ χη άπότίς έκλογές. Ή άπόφ ασι αύτή τοΰ Ε Α Μ είχε έπι-κυρω θή άπό τήν 2η 'Ο λομ έλεια τής Κ εντρικήςΕ πιτροπή ς τοϋ Κ Κ Ε . Α ύτό πού συνιστοΰσε ό Π αρτσαλίδης θά άπαιτοΰσ ε βασική μεταστροφ ή τήςπολιτικής τοΰ κόμματος.

«Ε ίσαι βέβαιος, Μ ήτσο, δτι σούπαν σώ νει καίκαλά νά παμε σ τίς έκλογές ;» τόν ρώ τησε έπίμοναό Ζ αχαριάδης.

Τ ελικά ό Π αρτσαλίδης άφησε νά έννοηθή δτι

έπρόκειτο περί συστάσεω ς, δχι διαταγής, καί δτιέμενε μέ τήν έντύπω σι δτι ή ευθύνη γιά τήν τελικήάπόφασι άνήκε στό Κ Κ Ε τό όποιο άλλω στε είχεκαί πιό άμεση γνώ σι τής καταστάσεω ς. Τ ελικά τόΚ Κ Ε , πρω τοστατούντος τοϋ Ζ αχαριάδη, «άπεφάσι.σε νά άπόσχη άπό τίς έκλογές κ α ί νά β ά λ ημ π ρ ο ς γ ιά τ ό ν έ ν ο π λ ο ά γ ώ ν α».17 Μ ετά τήν ήττα σ τ ό ν σ υ μ μ ο ρ ιτ ο π ό λ ε μ ο , ό

17. Ά πό τήν Ε ίσήγηση τοϋ Κ ώ στα Κ ολλιγιάννη στόΌ γδοο Συνέδριο τοΰ Κ Κ Ε (Σεπτέμβριος 1961).

Ο Βασιλεύς Παύλος καί ό Αρχηγ ός της ‘Αμερικανικής 'Αποστολή ς, Σ τρατηγός Βάν Φλήτ,παρακολουθούν έπιχειρήσεις στήν περιοχή τοΰ Γράμμου, μέ ύπΟστήριΕι άεροπλάνων.

άντίπαλο πο!) θά μπορούσε νά μάς δημ ’.ουργήσηάνυπέρβλητα έμπόδια». Σ τήν πραγματικότητα ό ρό

λος τής Γ ιουγκοσ λαυίας δέν συνίστατο απλώ ς στήνμή δη μιουργία έμποδίω ν. Τ όν Μ άρτιο τοϋ 1946, όΖ αχαριάδης γυρίζοντας άπό μία έπίσκεψι στήν Π ράγα, σ ταμ άτησε στήν Γ ιουγκοσ λαυία γιά συνομιλίες.Σέ συνομ ιλία μέ τόν Κ αρντέλι καί έξ όνόματος τοΰΤ ίτο έλαβε τήν υπόσχεσι γιά «άμέριστη υποσ τήριξη)).19 Λ ίγες μέρες άργότερα ό Ζ αχαριάδη ς έπεσκέ-φθη τό χω ριό Μ ποΰλκες στό όποιο είχαν έγκατασ ταθή πρώ ην Έ λα σίτες πού είχαν καταφύγειστήν Γ ιουγκοσλαυία μετά τήν ήττα τοΰ ΕΛ Α Σ καί τήν Συμ

φω νία τής Β άρκιζας. Στό λόγο του, ό Ζ αχαριάδη ς

μίλησ ε άπροκάλυπτα γιά τόν «Τ ρίτο Γ ΰρο» καίδιεβεβαίω σε τό ακροατήριό του δτι ό Ε λληνικόςΛ αός καί τά «ογδόντα έκατοστά τοΰ στρατοΰ είναιμαζί μας» καί δτι «μέ τή βοήθεια τω ν συντροφικώ νκομμάτων στίς γειτονικές χώ ρες, ή κα ινούργια ένο

πλη προσπάθεια θά έφερνε τήν τελική νίκη». "Εναμή\α άργότερα μέ τήν άδεια καί υλική ένίσχυσιτώ ν Γ ιουγκοσλαυϊκώ ν άρχώ ν, τό Μ ποΰλκες έγι,νε ή

19. Ε ίσ ή γ η σ ι Β ασίλη Μ παρτζώ τα στήν 6η όλομέ-λεια τής Κ .Ε . τοϋ Κ Κ Ε , 9 ’Ο κτω βρίου 1949,

ίδιος ό Ζ αχαριάδη ς παρεδέχθη δτι ή άποχή τοΰ1946 «ήταν λάθος ταχτικής».18

"Ο ταν άρχιζε ό συμ μοριτοπόλεμος, ή Μ όσχαείχε συγκεντρω μένη τήν προσοχή της στήν έπιβο-λή κομμουνιστικώ ν καθεστώ τω ν στήν ’Α νατολικήΕ υρώ πη. Ό συμμοριτοπόλεμος στήν Ε λλά δα δένήταν γιά τόν Σ τάλιν παρά ένα χρήσιμο προπέτασμακαπνοΰ πού τοΰ έπέτρεπε νά άπομακρύνη τήν διεθνήπροσ οχή άπό τίς δικές του ένέργειες στήν ’Α νατολική Ε ύρώ πη, καί νά δημιουργή ζητήματα γιά τήνΒ ρεταννία στά Ή ν. "Εθνη, παρουσ ιάζοντας τήν'Ε λλάδα ώς μία άντιδημοκρατική, φασ ιστική χώ ρα.

Α λλά τότε ποιος ένεθάρρυνε τό Κ Κ Ε στήν έξα-πόλυσι τοϋ συμμοριτοπολέμου ; Ό Ν ίκος Ζαχαριάδης, πρω ταγω νιστής τής περιόδου έκείνης, άπεκά-

λυψ ε μετά τήν ήττα δτι «Ό Τ ίτο καί ή κλίκα τουμάς ίπο σχέθηκα ν τήν πιό πλατειά βοήθεια. Α ύτόέπαιξε αποφ ασ ιστικό ρόλο στήν άπόφ ασί μας νάπροχω ρήσω με στήν όργάνω σι τής νέας ένοπληςπάλης έπειδή στή Γιουγκοσλαυία, τόν πιό σπουδαίοπαράγοντα στά Β αλκάνια τόν καιρό έκεινο, δένείχε τό και\ούργιο μας επαναστατικό κίνημα ένα

18. Ν . Ζαχαριάδης, «Δ έκα Χ ρ ό ν ια Π ά λ η ς», σελ.28. Έ πίσης δήλω σις Κ . Κ ολλιγιάννη σ τό Ό γδοο Συνέδριοτοΰ Κ Κ Ε . Έ πίση ς Ν . Ζ αχαριάδη «Κ α ιν ο ύ ρ γ ια Κ α τ ά-σ τ α σ ι, Κ αινο ύρ για Κ α θ ή κ ο ν τ α», σελ. 38.

έδρα ένός κέντρου έκπαιδεύσεω ς και έφοδιασμοϋάνταρτώ ν γιά τό νέο άντάρτικο, πού εϊχε ήδη κάνειτήν πρώ τη κροΰσι στό Λ ιτόχω ρο, στις 31 Μ αρτίου1946.

Β οηθώ ντας τόν νέο άνταρτοπόλεμο σ τήν Ε λλ ά δα ό Τίτο, ένεργοΰσε σύμφω να μέ ένα άξίω μα τώ νΈ λληνο - γιουγκοσλαυϊκώ ν σ χέσεω ν : 'Η άσφ άλεια

τώ ν δύο χω ριώ ν άπαιτεΐ τήν συνεργασία τώ ν κυβερνήσεω ν τω ν. 'Η Γ ιουγκοσλαυία μπορεΐ νά άν-τιμετω πίση καλύτερα τίς πιέσεις άπό Β ορρά έάνέχη τή συμπαράσ τασι τώ ν θαλασσ ίω ν δυνάμεω νάπό τήν Μ εσόγειο - καί αύτό προαπαιτεί μία φιλική Ε λλάδα . ’Α π’ τήν άλλη πλευρά, ή Ε λλά ς χω ρίς έπαρκή ένδοχώ ρα πρός Β ορράν χρειάζεται τάΓ ιουγκοσλαυϊκά έδάφη ώ ς άσπίδα έναντίον πιθανώ ν έπιδρομέω ν άπό τά βορεινά. Τό 1946 βέβαια ήΓιουγκοσλαυία δέν έφοβεΐτο έπίθεσι άπό Β ορρά.'Η Γερμανία έκειτο σέ έρείπια καί ή Σοβ. Έ νω σις

έθεω ρεΐτο άπό τούς Γ ιουγκοσλαύους ώ ς «άδελφι-κή» χώ ρα. Ό Τ ίτο δμω ς έφοβεΐτο δτι τό άξίω ματώ ν Έ λληνο - γιουγκοσλαυϊκώ ν σχέσεω ν θά έφηρ-μόζετο άπό τήν πλευρά τής Ε λλά δος. Ή κυβέρνη-σις τώ ν ’Α θηνώ ν καί ή Β ρεττανία ώ ς ή κυρία τότεθαλασ σία δύναμις στήν Μ εσόγειο, ίσω ς νά έπιζη-

τοΰσαν τήν άνατροπή τού Τ ίτο κα ί τήν έγκαθίδρυσιφ ιλικής πρός τήν Ε λλάδα κυβερνήσεω ς ώ στε νά ένι-σχυθή ή Ε λλ άς στρατηγικώ ς γιά τό ένδεχόμενο

πιέσεω ν άπό τό Σοβιετικό στρατόπεδο. Ό συμμοριτοπόλεμος ήταν μιά έπιχείρησις άντιπερισπασμοΰ

ή όποία δημιουργώ ντας προβλήματα θά περιώ ριζετίς δυνατότητες τής Ε λλάδος καί τής Β ρεττανίαςγιά μιά άπόπειρα άνατροπής του Τ ίτο καί τελικώ ςίσω ς νά ώ δηγοΰσε σέ μιά κυβ έρνησ ι συνασπισμούμέ τήν άριστερά, καί συνεπώ ς μιά κυβέρνησι λι-γώ τερο έπικίνδυνη γιά τό καθεστώ ς του Τ ίτο. Όσυμ μοριτοπόλεμος στήν Ε λλά δα έξυπηρετοΰσε καίτά Σοβιετικά συμφέροντα. Γι* αύτό, έφ’ δσονό συμμοριτοπόλεμος παρέμενε περιω ρισμένηςφύσεω ς ύπόθεσις, ή Σοβιετική κυβέρνησ ις δχι μόνον δέν άντετάχθη άλλά έμφ ανώ ς, άντιθέτω ς δημο-

σίςι, έφαίνετο νά ύποσ τηρίζη τουλάχιστον διά λόγω ν τήν άνταρσία.20 Τ αυτοχρόνω ς οί σοβιετικέςπιέσεις πρός τήν Τ ουρκία καί τό ’Ιράν, έδειχνανδτι ή Μ όσ χα είχε σκοπό νά έπω φεληθή κάθε εύ-καιρίας γιά νά προω θήση τίς θέσεις της πρός τήνΜ εσόγειο καί τόν Π ερσικό κόλπο.

Τ ά πρά γματα μ ετεβλήθησ αν τήν 12 Μ αρτίου1947 δταν ό Π ρόεδρος Τ ρούμαν έξήγγειλε στό Κ ογ

20. Ίδε Security Council Official Records, 1st Year,Supplement No 1, Annex 3, σελ. 73. U.N. Journal of S.C., No 7, σελ. 95, No 10, σελ. 176 - 177. S.C. Official Records, No 9, σελ. 239, No 10, σελ. 170 - 172, No 28, σ ελ. 646.

κρέσο τήν πολιτική ή όποία έμεινε στήν ιστορίαώ ς Δ όγμα Τ ρούμαν. Π ροφανώ ς ή Σ οβιετική ήγεσίαδέν συνέλαβε άμέσω ς σέ δλη της τήν έκτασιτήν σ ημασία τήςΠ ροεδρικής δηλώ σεω ς.Μ ολονότιό ’Α μερικα νός Π ρόεδρος έφαίνετο νά είναι ειλικρ ινής δτανδιεκήρυττε δτι«ή πολιτική τώ ν Ή ν. Π ολιτειώ ν πρέ-πη νά άποβλέπη είς τήν ένίσχυσ ιν τώ ν έλευθέρω ν

έκείνω ν λαώ ν οί όποιοι άνθίστανται στίς άπόπειρεςύποδουλώ σεώ ς τω ν άπό ένοπλες μειοψ ηφ ίες ή σέέξω τερικές πιέσεις», ό Στάλιν καί οί στενώ τεροισυνεργάται του δέν πίστεψ αν άμέσω ς δτι ή Ά με-

Π ιεστήριο τώ ν κομμουνιστώ ν, άνακαλυφθέν είς τήν περιο

χή ‘Α θηνώ ν κατά τόν συμμοριτοπόλεμο.

ρική ήταν πράγματι έτοιμη έν καιρώ ειρή νης νάέγκαταλείψ η τόν πατροπαράδοτο άπομονω τισμό

της.’Α λλά κατά τήν διάρκεια τοΰ 1947, ή άποφασι-

στική στροφ ή στήν ’Α μερικανική έξω τερική πολιτική άρχισε πλέον νά γίνεται καταφανής. Ό συμμοριτοπόλεμος στήν Ε λλάδα, ό όποιος ώ ς τότε έθεω ρεΐτο άπό τόν Σ τάλιν ώ ς πα ρονυχίς, άπέκτησ ε ξαφνικά τεράστια σημ ασία. Σέ μιά έποχή κατά τήνόποία ό Στάλιν άγω νιζόταν νά συναρμολογήση ένα

σύστημα σ τρατηγικής άσφαλείας μέ τήν δημιουργία μιας ζώ νης πιστώ ν δορυφόρω ν στήν ’Α νατολική Ε υρώ πη, οί "Ε λληνες κομμουνιστοσυμμορίτεςέδιδαν στούς ’Α μερικανούς τήν ευκαιρία καί τόπρόσ χημα γιά νά έγκατασταθοΰν στήν Ελλάδα καίένδεχομένως νά βραχυκυκλώ σουν τήν προσ πάθειατοϋ Στάλιν στήν ’Α νατολική Ευρώ πη. Ή σοβιε

τική δυσαρέσκεια έγινε φανερή δταν άπέφυγε ήΜ όσχα νά άναγνωρίση τήν Π ροσω ρινή Δ ημοκρατική κυβέρνησι του Μ άρκου Β αφειάδη τόν Δ εκέμβριο τοϋ 1947 καί έδωσε σαφ είς όδηγίες στίς άλλεςκομμ ουνιστικές κυβερνήσεις νά άκολουθήσουν τήνίδια γραμμή.

Ό Μ ίλοβαν Τζίλας στό βιβλίο του, Σ υ ν ο μ ιλ-λ ίες μέ τό ν Σ τά λ ιν , άναρρωτιέται σ’ ενασημείο γιά τήν στάσι αύτήν τοΰ Σ τάλιν έναντι τώ νΕ λλήνω ν άνταρτώ ν καί γράφει : «’Α κόμα καί σήμερα δέν είμαι βέβαιος γιά τούς λόγους πού ώδή-γησαν τόν Στάλιν, νά ταχθή έναντίον τής έπανα

στάσεως στήν Ε λλάδα . Ίσω ς νά έσκέφθη δτι ήδημ ιουργία στά Β αλκάνια μιας άκόμη κομ μουνιστικής χώ ρας - Ε λλάς - ένώ κι’ έκεινες άκόμη πούύπήρχαν ήδη δέν ήταν τελείω ς έμπιστες καί υποτακτικές, δέν θά ήναν π ρ ό ς τό σ υ μ φ έ ρ ο ντο υ . ' Α ς ά φ ή σ ο υ μ ε δέ τίς π ιθ α ν έ ςδ ιε θ ν ε ίς π ε ρ ιπ λ ο κ έ ς π ο ύ έ γ ί ν ο ντο ό λ ο έ ν α κ α ί π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ά π ε ίλ η τ ικ έ ς, κ α ί θ ά μ π ο ρ ο ΰ σ α ν - κ α ί α νά κ ό μ η δ έν τό ν έσ υ ρ α ν σ έ π ό λ ε μ ο- ν ά θ έ σ ο υ ν σ έ κ ί ν δ υ ν ο τ ί ς θ έ σ ε ι ς

π ο ύ ε ίχ ε ή δ η κ α τ α κ τ ή σ ε ι ».21Τό τμήμα τής δηλώ σεω ς Τ ζίλας πού υπογραμ

μίζεται άνω τέρω είναι ιδιαίτερα άποκαλυπτικό. ΌΣτάλιν πράγματι άνησ υχοΰσε γιά τίς «πιθανές διεθνείς περιπλοκές» - δηλαδή τήν πιθανή έγκατά-στασι τώ ν ’Α μερικανώ ν στά Β αλκάνια - πού άπει-λοΰσαν «νά θέσουν σέ κίνδυνο τίς θέσεις πού είχεήδη κατακτήσει» - δηλαδή τά κέρδη του στήν ’Α νατολική Ε ύρώ πη.

"Ο ταν τόν Φ εβρουάριο τοΰ 1948 έφθασε στήΜ όσχα, κατόπιν προσ κλήσεως τοΰ Στάλιν, έπίσημη

Γιουγκοσ λαυϊκή άντιπροσω πεία μέ έπί κεφαλής τόνΚ αρντέλι καί τόν Τζίλας, τό κύριο θέμα, ώ ς άπεδεί-χθη κατά τίς συνομιλίες, ήταν οί έπιπτώ σεις πούθά είχε πιθανόν ή Γιουγκοσλαυϊκή περιπέτεια στήνΕ λλάδα έπί τώ ν Σοβιετικώ ν ένεργειώ ν γιά τήν δημιουργία ζώ νης άσφ αλείας στήν ’Α νατολική Εύρώ πη. Στίς αιτιάσεις τοΰ Σ τάλιν δτι τό Β ελιγράδιένεργεΐ αύτοβούλω ς χω ρίς νά συμβουλεύεται τήν

21. Milovan Djilas, C o n v e r s a t i o n s with S t a l i n(New York, Harcourt,Brace and World, Inc. 1962), σελ. 182-183.

Μ όσχα σέ τόσο βασικά θέματα έξω τερικής πολιτικής, ό Κ αρντέλι προσπάθησ ε νά άντιταχθή μέδιαβεβαιώ σεις πίστεω ς καί συνεργασίας. Ό Στάλιντότε διέκοψ ε τόν Κ αρντέλιάπότομα λέγοντας : «Α ύτό δέν είναι άλήθεια. Δ έν μας ρω τάτε σέ τίποτε.Α ύτό πού γίνεται δέν είναι μία τυχαία παράλειψ ις,είναι ή πολιτική σας»22. Μ ιά άπό τίς πιό δραμα

τικές στιγμές τώ ν συνομιλιώ ν ήταν στίς 10 Φ εβρουαρίου 1948 δταν ό Σ τάλιν έφερε έπί τάπητος τόθέμα τοΰ έν Έ λλά δι συμμοριτοπολέμου. «Δέν συμφω νούμε» είπε, «μέ τούς Γιουγκοσλαύους συντρό"φους δτι πρέπει νά συνεχίσουν τήν βοήθεια τουςπρός τούς "Ε λληνες πα ρτιζάνους... Ό άγώνας αύτός δέν έχει καμμιά έλπίδα έπιτυχίας».23 Ό Τ ζίλαςπού ήτο παρώ ν στήν στιχομυθία δίδει περισσ ότεραστοιχεία : «'Η έπανάστασι στήν Ε λλάδα» είπε όΣτάλιν «έπρεπε νά σταματήση (μεταχειρίσθηκετήν λέξι σ β ε ρ ν ο ύ τ πού κατά λέξιν σημαίνει«νάτυλιχτή πίσω σάν τό χαλί πού τό μαζεύουν»).24 Έ ν

συνεχείςι, σύμφω να μέ τήν μαρτυρία καί τοΰ Τ ζίλαςκαί τοΰ Ν τέντιτζερ (άργότερα έπίσημου βιογράφουτοΰ Τ ίτο), ό Στάλιν υπέβαλε στόν Κ αρντέλι χω ρίςπεριστροφές τό άκόλουθο έρώ τημα : «Π ιστεύετε δτιή έπανάσταση στήν Ε λλά δα θά πετύχη ;» Ό ταν όΚ αρντέλι άρχισε νά λέη δτι «αν ή ξένη έπέμβασιστήν Ε λλάδα (έννοοΰσε τήν ’Α μερικανική) δέναύξηθή, καί αν οί "Ε λληνες Π αρτιζάνοι δέν κάνουνσοβαρά πολιτικά καί στρατηγικά σ φ άλμ ατα...» όΣτάλιν ξέσπασε : «'Α ν, άν, άν. . . Ό χι κάνετε λάθος.Α ύτοί δέν έχουν καμμιά πιθανότητα έπιτυχίας. Τ ί

νομίζετε, δτι ή Μ εγάλη Β ρεττανία καί οί Η νω μένεςΠ ολιτείες-ο ί 'Η νω μένες Π ολιτείες, τό ίσχυρότεροκράτος τοΰ κόσμου - θά έπιτρέψουν σέ σάς νά σπάσετε τή γραμμή τώ ν συγκοινω νιώ ν τους στήν Μ ε-σ ό γ ε ιο ; ’Α νοησίες. Κ αί δέν έχομε ουτε κάν ναυτικό. Ό χ ι! Τ ήν έπανάστασι στήν Ε λλάδα πρέπεινά τήν σταματήσετε δσο γίνεται πιό γρήγορα».25

Τ ί έκανε τόν Στάλιν νά έπιμένη γιά τόν τερματισμό μιας κομμουνιστικής άνταρσίας πού, άν μήτί άλλο, τουλάχιστον δημιουργοΰσε προβλήματαστήν Δ ύσ ι; Θ ά πρέπει νά θυμηθή ό άναγνώστης

δτι δταν έλέγοντο αύτά άπό τόν Στάλιν, ό συμμοριτοπόλεμος έμαίνετο σ τήν Ε λλά δα, ή άπειλή βρισκόταν στά πρόθυρα τώ ν ’Α θηνώ ν καί τής Θ εσσαλονίκης, καί ό Έ λλη νικός Στρατός κατεπονείτοτότε άκόμη σέ άκαρπες «έκκαθαριστικές έπιχειρή-σεις». 'Η στάσι αύτή τοΰ Στάλιν έναντίον τοΰ έν

22. Α ύτόθι, σελ. 180.23. Vladimir Dedijer, T i t o (New York, Simon and

Schuster, 1953) σελ. 320- 222.24. Djilas, op. cit., σελ. 181.25. Α ύ τό θ ι, σελ. 182.

Έ λλάδι συμμοριτοπολέμου, είναι άκατανόητη ανδέν τήν ίδή κανείς σέ συνάρτησι μέ τούς στρατηγικούς τοο σκοπούς στήν άνατολική Εύρώ πη καί τήνέξ αίτιας τού συμμοριτοπολέμου παρουσία τών ’Α μερικανώ ν στήν 'Ε λλάδα. Ή άνησ υχία του Στάλινγιά τίς Γιουγκοσλαυϊκές πρω τοβουλίες στήν 'Ε λλάδα καί γενικώ τερα στά Β αλκάνια, διαφ αίνεται καί

άπό δυο άλλα έπεισόδια πού εγιναν κατά τήν διάρκεια τής έπισκέψεω ς τώ ν Γιουγκοσλαύω ν στή Μ ό

σχα τόν Φ εβρουάριο του 1948. Τ ό ενα άναφ έρεταιστήν πρότασι γιά τήν δημιουργία μιας Β αλκανικήςΣυνομοσπονδίας, ή όποία είχε συζητηθή κατά τήνσυνάντησιΤ ίτο - Δ ημητρώ φ, τό καλοκαίρι του 1947.

Τ όν Α ύγουστο τού 1947, ό Γκεώ ργι Δ ημητρώ φ έκ μέρους τής Β ουλγαρίας καί ό Τ ίτοέκ μέρους τής Γιουγκοσλαυίας, είχαν συζητήσειστό Μ πλέντ τό θέμα μιας Β αλκανικής Συνομοσπον

δίας καί είχαν συμφω νήσει νά προχω ρήσουν στα

διακά πρός τήν δημιουργία της. Στήν άρχή δέν υπήρξε άμεση άντίδρασις έκ μέρους τής Μ όσχας, άλλάδταν τόν Σεπτέμβριο του 1947, ό Τ ίτο έκαμε μίαθριαμβευτική περιοδεία στήν Β ουλγαρία καί Ρουμανία, ό Στάλιν είδε μέ όργή αύτό πού ήρμήνευσεώ ς προσπάθεια τού Τίτο νά δημιουργήση δικό του«καπετανάτο» στά Β αλκάνια. Δ ιέταξε άμέσω ς νάμελετηθή τό θέμα τής Συνομοσπονδίας άπό τήνΓραμμ ατεία τής Κ εντρικής ’Επιτροπής τοϋ Κ Κ ΣΕέν συνεργασίςι μέ τίς άρμόδιες υπηρεσίες τοϋ Σ οβιετικού Υ πουργείου ’Εξω τερικώ ν. Γ ιά τήν συλ

λογή στοιχείω ν, έχρησιμοποιήθηκαν τά μέλη τώ νέγκατεστημένω ν στή Γιουγκοσλαυία Σοβιετικώ νάποστολώ ν. Ή ηύξημένη αύτή δραστηριότης τώ νΣοβιετικώ ν πρακτόρω ν έδω σε λαβή σέ πολλές παρεξηγήσεις μέ τούς Γιουγκοσλαύους, καί δπω ς θά έν-θυμήταιίσω ς ό άναγνώ στης, τό θέμα αύτό άπετέλεσετήν βάσι γιά μιά άπό τίς κατηγορίες τοϋ Στάλινέναντίον τώ ν Γιουγκοσλαύω ν. 'Η έκθεσις πούυπεβλήθη άπό τήν Γραμματεία στό Π ολιτμπυρώτόν Δεκέμβριο τοΰ 1947, άνέφερε δτι σέ μιά τέτοια Συνομοσπονδία κυρίαρχο μέλος θά ήταν έκ

τώ ν πραγμάτω ν ή Γιουγκοσ λαυία. Στίς άρχές Ία νουαρίου έκλήθησαν στήν Μ όσχα ΓιουγκοσλαΰοικαίΒ ούλγαροι έκπρόσω ποι,γιά νά συζητήσουν έπεί-γοντα θέματα κοινοϋ ένδιαφ έροντος. Τ ής Γιουγκο-σλαυϊκής άντιπροσω πείας θά ήγήτο, ώ ς προανε-φέρθη, ό Κ αρντέλι. Τ ής Β ουλγαρικής ό ίδιος ό Δ ημητρώ φ. Λ ίγες μέρες πριν άπό τήν άφιξι τώ ν δύοαντιπροσω πειώ ν, καί συγκεκριμμένω ς στίς 28 Ία νουαρίου 1948, ή Π ρ ά β δ α έδημοσίευσε άρθροστό όποιο έξέφραζε άμφ ιβολίες γιά τήν «σκοπιμό

τητα μιας συνομοσπονδίας στά Β αλκάνια καί τίςπαραδουνάβιες χώ ρες, πού νά περνλαμβάνη τήν Π ο

λωνία. Τ σεχοσλοβακία καί Ε λλ ά δα ...». Στίς 10Φ εβρουαρίου 1948, κατά τήν διάρκεια τής συναν-τήσεώ ς του μέ τούς Γιουγκοσ λαύους καί Β ουλγάρουςήγέτες, ό Στάλιν έπετέθη κατά τοΰ Δ ημητρώ φ γιάτήν συμφ ω νία του μέ τόν Τ ίτο καί τά σχέδια γιάμία Β αλκανική Σ υνομοσπονδία, «χω ρίς νά συμβου-λευθή πρώτα» τήν Μ όσχα. Τ ό δτι δέ ό Δ ημητρώφ

σέ δηλώ σεις του είχε συγκεκριμμένω ς συμπεριλάβεικαί τήν 'Ε λλάδα ώ ς μέλος τής προτεινομένης Συνομοσπονδίας, άπεδείχθη κατά τήν συζήτησι ώ ς έναάπό τά πιό έξοργιστικά στοιχεία τής ύποθέσεω ς γιάτόν Στάλιν. Ό Δ ημητρώ φ προσεπάθησε νά καθη-συχάσ η τόν Στάλιν, μέ έπιχειρήματα καί διαβεβαιώ σεις, δτι ό μόνος λόγος πού συνεφώ νησε μέ τόνΤ ίτο έπί τοΰ θέματος τής Συνομοσπονδίας ήτο δτιένόμισε δτι μία τέτοια ένέργεια θά έξυπηρετοϋσε τόπαγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Μ έ τήν συζή-τησ ι ό Στάλιν άρχισε νά άλλάζει ,'νώ μη. Φ αίνεται

νά έσκέφθηκε δτι σέ μία πιό περιορισμένη σέ συμμετοχή Συνομοσπονδία, ό Δ ημητρώ φ μέ τό παλαιό

του κΰρος άπό τήν έποχή τής Κ ομιντέρν, θά άπο-τελοΰσε ένα εύπρόσδεκτο άντίβαρο στόν Τ ίτο.Έ τσι,ξαφ νικά, κατά τήν διάρκεια τής ίδιας συνεδριάσ εω ς,ό Στάλιν έδήλω σε δτι ήταν σύμφ ω νος μέ τήν δημιουργία μιας Σ υνομ οσπονδίας άλλά μόνον μεταξύΓιουγκοσλα υίας καί Β ουλγαρίας, (ή όποία άργότερα νά προσαρτοϋσε καί τήν ’Α λβανία).26 Ταυ-τοχρόνω ς άφ ησε νά φανή δτι ή Ε λλά δα δέν περιε-λαμβάνετο σ τό σχέδιό του. Τ ό δτι πράγματι ό

Στάλιν άρχισε νά βλέπη τούς Β ουλγάρους ώς έναείδος «δουρείου ίππου» στήν προτεινομ ένη Συνομοσπονδία, δέν άποτελεϊ εικασία έκ τώ ν υστέρω ν. Τήν έποχή ήδη έκείνη' τρεις μόλις έβδομάδεςμετά τήν προαναφερθεΐσα σύσκεψ ι στό Κ ρεμλινο,ό ίδιος ό Τ ίτο σέ σύσκεψ ι τής Κ εντρικής Ε πιτρο πής τοΰ Κ ομμουνιστικοΰ Κ όμμ ατος Γιουγκοσλα υίας(1 Μ αρτίου 1948) έτσι άκριβώ ς ήρμήνευσε τήνμεταστροφ ή τοΰ Σ τάλιν έπί τοΰ θέματος τής Συν

ομοσπονδίας. Τελικώ ς ή πρότασις Στάλιν έγκα-τελήφ θη, παρασυρθεΐσα άπό τά μετέπειτα δραμα

τικά γεγονότα τής ρήξεω ς.

Τ ό δεύτερο έπεισόδιο πο-j έγινε τήνέπομένη, 11Φ εβρουαρίου 1948, είναι έπίσης χαρακτηριστικότής άνησυχίας πού είχαν προκαλεσει στόν Στάλινοί Γιουγκοσλαυϊκές πρω τοβουλίες στόν χώ ρο τώ νΒ αλκανίω ν καί ιδίω ς στήν Ε λλάδα. Τ ά μεσάνυχταό Κ αρντέλι έκλήθη Επειγόντω ς στό γραφείο τοΰΜ ολότω φ, ύπουργοϋ τότε τώ ν Εξω τερικώ ν τής Σοβιετικής Έ νώ σεω ς. Έ κει «διετάχθη» άπό τόν Μ ολότω φ νά ύπογράψ η ένα σύμφω νο συνεργασίας έπί

26. Dedijer, op. cit., σελ. 31.

τοϋ καθορισμ οϋ τής έξω τερικής πολιτική ς τώ ν δύοχωρώ ν. Ό Στάλιν είχε πράγματι τήν προηγουμένηήμέρα άναφερθή στήν άνάγκη (πογραφής ένός τέτοιου συμφώ νου. ΤΗ ταν προφανώ ς και ή πρότασιςαύτή συνδεδεμένη μέ τήν προ<:πίθεια του Στάλιννά θέση, ίπό τόν έλεγχο του, τήν Γιουγκοσλαυικήέξω τερική πολιτική καί νά περιορίση τίς Επικίνδυ

νες γιά τά σχέδιά του έπιπτώ σεις τώ ν «τυχοδιω κτισμώ ν» τοϋ Τίτο. Ό Κ αρντέλι κατά τήν σύσκεψ ιτής 10ης Φ εβρουάριου, δέν είχε φέρει βασικές άντιρ-ρήσεις νομίζοντας δτι ή πρότασις άφ οροΰσε τόμέλλον καί δτι θά έγίνετο άντικείμενο διαπραγματεύσεω ν μεταξύ τώ ν δύο χωρώ ν. Ή μεσονύκτιοςσυνεπώ ς, συνάντησις μέ τόν Μ ολότω φ τόν κατέλαβε έξ οπήνης. Τ όση ήτο ή σύγχυσίς του ώ στε δένέθεσε τήν (πο/ραφ ή του στό σημείο τής σελίδοςπού έπρεπε κι’ έτσι έχρειάσ θηκε νά γίνουν καί νάξα.α ϊπογραφ οΰν σω στά νέα έγγραφα τήν επομένη.Κ αί αύτό τό θέμα παρεσύρθη άπα τήν ρήξι Τ ίτο -Στάλιν. ΤΗ ταν δμω ς τά δί,ο αύτά επεισόδια χαρακτηριστικά τώ ν οκέψεω ν τοΰ Στάλιν καί γίνεται ήσημασία τους άντιληπτή μό\ο σέ συνάρτησι μέτίς άνησυχίες τοΰ Σ τάλιν γιά τήν άμερικανική παρουσία σ τήν Ε λλάδα.

Ο ; συνομιλίες του μέ το;ς Γιουγκοσλαύους φαίνεται δτι έπεισαν τόν Στάλιν δτι μόνο ό παραμερισμός τοϋ T u ο καί ή άντικατάσ τασίς του άπό πειθήνιους «ήγέτες» θά έξησ φάλιζε τήν εύθυγράμμισιτής Γ ιουγκοσλαυϊκής πολιτικής καί τήν άποτροπήέπ κινδύνω ν εκπλήξεω ν είς τό μέλλον. 'Η επιβολή

έλέγχου έπί τής Γιουγκοσλαυίας ήτο πλέον έναζω τικό θέμα, συνυφ ασμέ\ ο μέ τή στρατηγική άσφά-λεια τής Σοβιετικής Έ νώ σεω ς.

Τό έρώ τημα ήταν : Θ ά μποροΰσ ε ό Τίτο νά έπι-ζήση πολιτικώ ς έάν οί Γιουγκοσλαΰοι κομμουνι-σταί άντιμετώ πιζαν τό δίλημμα μεταξύ τής άφοσιώ -σεώ ς τω ν στό Π αγκόσμιο Κ ομμουνιστικό Κ ίνημα,τόν Στάλιν, καί τήν Π ατρίδα τοϋ Σ οσιαλισμοΰ άφ ’ένός καί τώ ν δεσμώ ν τους μέ τόν Τ ίτο καί τήν «κλίκα» Ίου κατά τήν έκφρασιν τοΰ Στάλιν; Ή άπάντησιγιά τό Κ ρεμλΐνο ήταν αδιαφιλονίκητη, προϊόν έμ-

πειρίας. Π οτέ Κ ομμουνιστής ήγέτης δέν είχε πα-ραμείνει στήν ήγεσία ένός κόμματος οπουδήποτεμετά άπό μία έμφανή ή συγκεκαλυμένη έκδήλω σιδυσαρεσκείας έκ μέρους τοΰ Στάλιν έναντίον του.Γιατί θά άποτελοΰσε έξαίρεσι ό Τ ίτο ;

'Η έκδήλω σι τής δυσαρεσκείας τοΰ Στάλιν έκανεμία πρώ τη έμφ άνισί σχεδόν άδιόρατη γιά τόν άνί-δεο παρατηρητή στό τέλος Φ εβρουάριου 1948, λίγες μέρες μετά τήν έπιστροφ ή τής Γιουγκοσλαυϊκήςάντιπροσω πείας άπό τή Μ όσχα. Ο ί εικόνες τοΰΤ ίτο στή Ρουμανία - δίπλα σ’ αύτές τοϋ Σ τάλιν,

τοϋ Δ ημητρώ φ καί τοϋ Γ κρόζα - άρχισα νά έξαφα-

νίζω νται. Τ αυτοχρόνω ς ή Σοβιετική κυβέρνησις πλη ροφ όρησε τό Β ελιγράδι νά μήν στείλη τήν έμπο-ρική άντιπροσω πεία πού έπρόκειτο νά πάη στήνΜ όσχα νά διαπραγματευθή τήν άνανέω σι τής έμπο-τική ς συμφω νίας τής όποίας ή ισχύς έληγε τόν

’Α πρίλιο.

Ό Τ ίτο άμέσω ς άντελήφ θη τί έσήμαιναν αύτά.Ή άπειλή έστρέφετο έναντίον του προσ ω πικώ ς.'Η συνηθισμένη μέθοδος που έφήρμοζε ό Στάλιν,δταν ήθελε νά άπομακρύνη ένα άνεπ.θύμητο ήγέτηάπο τήν ήγεσία ένός κόμματος, συνίστατο στόν προ-σεταιρ.σμό μελών τής Κ εντρικής Ε πιτροπή ς του.Έ ν σ υ.εχείςι σέ μιά προσεκτικά ώ ργάνω μένη σύσκεψι ό ύπό έκκαθάρισιν ήγέτης έδέχετο τά πυράνώ ν πρώ ην συνεργατώ ν του οί όπο'οι «όμόφω να»έψ ήφ ιζαν γιά τήν άπομάκρυνσί του. Ό Τ ίτο δένέπέτρεψε στόν Στάλιν νά θέση σέ έφαρμογή τήνμέθοδο αύτή. ’Α ντί νά περιμένη τή Σταλινική έπίθεσι άνέλαβε τήν πρω τοβουλία αύτός, καλώ νταςγιά τήν 1η Μ αρ.ίου 1948 σύσκεψι τώ ν μελώ ν τήςΚ εντρικής Ε πιτροπής τοΰ Κ Κ Γ. Σκοπός του ήταννά έξασφ αλίση τήν συμπαράστασι τώ ν κυριω τέ-ρω ν σ.ελεχώ ν. 'Η σύοκεψ ις περιεστράφη κατά μέγαμέρος σέ μία «άνάλυσι τώ ν διαφ ορώ ν μεταξύ Γιου-γκοσλαυίας καί Σοβιετικής Έ νώ σεω ς». Τ αυτοχρόνως έδόθηκε ή εύκαιρία στόν Τ ίτο νά θέση σέ δοκιμασία τά φρονήματα τώ ν συνεργατώ ν του άρκετά ένω ρίς, προτοΰ άρχίση ή διάβρω σις τής ένότητοςάπό τούς πράκτορες τοΰ Στάλιν. Σ τήν πρώ τη αύτή

δοκιμή μόνο ένα μέλος τής Κ .Ε . ό Σρετέν Ζούγκο-βιτς-Τ σ ερνί έδειξε νά μήν συμβαδίζη μέ τά άλλαήγετικά στελέχη, πάντω ς άπέφυγε νά πάρη θέσιάνοικτά. Τ ά άλλα μέλη τής Κ .Ε . συνεφώ νησαν δτιέπρεπε νά τηρηθή σταθερή καί «άντρίκια» στάσιςέναντι τώ ν Σ οβιετικώ ν π έσεων.

Ό Στάλιν έπληροφορήθη μέσω τοΰ Ζούγκοβιτςγιά τήν στάσι αύτή, τώ ν μελών τής Κ .Ε. τοΰ Κ Κ Γκαί άπεφάσισε νά έντείνη τήν π ’εσι. Π ροφ ανώ ς ήαπομάκρυνσις τής φω τογραφ ιώ ν τοΰ Τ ίτο δέν ήτανέπαρκής προειδοποίησις. Στίς 18 Μ αρτίου ό Στρα

τηγός Μ πάροκω φ, άρχηγός τής Σοβιετικής Στρατιω τικής ’Α ποσ τολής στήν Γιουγκοσ λαυία, ειδοποίησε τήν Γιουγκοσλαυική κυβέρνησι δτι πολύσύντομα θά άποχω ροϋσαν άπό τήν Γιουγκοσλαυίαόλοι οί Σοβιετικοί στρατιω τικοί σύμβουλοι «έπει-δή οί Γιουγκοσλαΰοι τούς δείχνουν έχθρότητα».Τ ήν επομένη ό Ρώ σος έπιτετραμένος έπληροφ ο-ροϋσε τόν Τ ίτο δτι καί όλοι. οί μή στρατιω τικοίέμπειρογνώ μονες, θά έγκατέλειπαν έπίσης συντόμω ςτήν Γιουγκοσλαυία.

Ό Τ ίτο φυσικά δέν ήθελε ρήξι μέ τή Σοβιε

τική Έ νω σι. Π ροσεπάθησε νά προλάβη τήν έπιδεί-νω σι τώ ν σχέσεω ν και έστειλε μία έπιστολή πρόςτόν Μ ολότω φ στήν όποία μέ ευγένεια άλλά καίσταθερότητα, άντέκρουε τίς Σοβιετικές αιτιάσειςπερί έχθρότητος. Κ ατέληγε δέ μέ τήν άκόλουθηπαρατήρη σι: «Τά παραπάνω δείχνουν δτι δέν ευ-σταθοϋν οί λόγοι πού φέρονται ώ ς αίτια γιά τά μέ

τρα πού λαμβάνει ή Σ οβιετική κυβέρνησις, καί θάσάς ήμουν ευγνώμω ν έάν ή Σ οβιετική κυβέρνησις

μας έλεγε καθαρά ποιο είναι τό πρόβλη μα .. ,»27.Ό Στάλιν στήν άπάντησί του δέν ήταν ούτε καν

εύγενικός. «Θ εω ρούμε τήν άπάντησί σας άναληθήκαί ώ ς έκ τούτου τελείω ς άνεπαρκή». Έ κλεισ ε τήνέπιστολή του μέ μνεία τοΰ Τ ρότσκυ καί τής τύχηςπού τοΰ έπεφυλάχθη.

Ό τόνος καί τό περιεχόμενο τής έπιστολής τοΰΣτάλιν έδειξαν καθαρά στόν Τ ίτο δτι ό Στάλιν ήτανάποφασισμ ένος νά έπιτύχη τήν άπομάκρυνσι τοΰΤ ίτο καί τώ ν άμέσω ν συνεργατώ ν του άπό τήν ήγε

σία τοΰ Κ Κ Γ. Τ ό παν έξηρτατο άπό τήν συνοχήτής Κ εντρικής Ε πιτροπής. Στίς 12 ’Α πριλίου όΤ ίτο τήν συνεκάλεσε σέ νέα σύσκεψι. Μ έ τή δυσαρέσκεια τοΰ Σ τάλιν έναντι τοΰ Τ ίτο πλήρω ς άπο-δεδειγμένη τό έρώ τημα ή τα ν: «Θ ά ύπεστήριζε ήπ\ειοψ ηφ ία τίς άπ5ψ εις τοΰ Τ ίτο, Κ αρντέλι, Τ ζίλας, Ρανκοβίτς . . . ή τοΰ Στάλιν, έφ’ δσον μάλιστα

τό κόμμα έπί τόσα χρόνια έδίδασκε τά μέλη του

δτιό Στάλιν ήταν ό υπέρτατος άρχη γός τοΰ διεθνοϋςπρολεταριάτου ;».28

Ό Σ τάλιν προφ ανώ ς ύπελόγιζε στή σχεδόναυτόματη άνταπόκρισι τώ ν άπανταχοΰ κομμουνιστώ ν στά κελεύσματά του. ’Α π’ τήν άλλη πλευρά,ό Τ ίτο ήλπ.ζε δτι οί δεσμοί πού είχε σφ υρηλατήσειμέ το^ς συνεργάτας του μέσα σ τήν φω τιά τοΰ πολέμου καί τίς κακουχίες τοΰ άγώ να κατά τώ ν Ν αζί,δυναμω μένοι άπό τό παραδοσιακό έθνικό φιλότιμο,θά άπεδεικνύοντο στίς κρίσιμες αύτές ώ ρες άνθεκτι-κώ τεροιαπό τήν άφοσίω σιπρός τόν Στάλιν. Ο ίέλπί-δες τοΰ Τ ίτο άπεδείχθησαν βάσιμες. Μ όνο ό Ζ ού-γκοβιτς διεφώ νησε. "Ο λα τά άλλα μέλη τής Κ .Ε .

συνετάχθησαν μέ τόν Τίτο. Ή προσ πάθεια τοΰΣτάλιν νά διασπάσ η τήν Κ εντρική Ε πιτροπ ή καίνά προκαλέση τήν αποπομπή τοΰ Τ ίτο,είχε άποτύχει.

Ά ντιλαμβανόμενος ό Στάλιν δτι ή σ υνήθης τακτική δέν έφαίνετο νά αποδίδειστήν περίπτω σι τοΰΤ ίτο άπεφά σισε νά αίξήση τήν πίεσι. Έ κάλεσε τάάλλα μέλη τής Κ ομινφόρμ νά προσέλθουν στήν έκστρατεία κατά τοΰ Τ ίτο. Ο ίΟ ύγγροι, οίΤ σεχοσλοβά κοι καί οί Ρουμάνοι, άντεπεκρίθησαν χω ρίς καθυ-

27. Α ύ τό θ ι, σελ. 331.28. Α ύ τό θ ι, σελ. 336.

στέρησι στέλνοντας στίς 16 ’Α πριλίου στούς Γιουγκοσλαύους έπιστολές μέ σκληρές φράσεις γιά τήν

«άσυγχώ ρητη ταχτική» τους. Σ έ λίγες μέρες προσε-τέθησαν καί οί Β ούλγαροι μέ άκόμα σκληρότερεςέκφράσεις. Δ έν είχε καν συμ πληρω θή χρόνος άπότίς συμφω νίες Τ ίτο - Δ ημητρώ φ γιά Σ υνομοσπονδίαή άπό τό θριαμ βευτικό ταξίδι τοΰ Τ ίτο στά Β αλκά

νια.Τ ίς έπιστολές τώ ν δορυφόρω ν άκολούθησ ε μία

άκόμη επιστολή τοΰ Στάλιν πρός τήν Κ εντρική ’Επιτροπή τοΰ Κ Κ Γ . Στήν όργή του ό Στάλιν διέπραξεένα κολοσ σιαίο σφ άλμα. Ύ πεστήριξε δτι ό Τ ίτουπερβάλλειδταν όμιλή γιά τόν ρόλο τών Π αρτιζάνω ν

«Νεοσύλλεκτοι» τοΰ Δ.Σ.Ε.

στήν άπελευθέρω σι τής Γιουγκοσλα υίας καί δτι άνέλειπαν οί νίκες τοΰ Έ ρυθροΰ Στρατοϋ σέ τίποτεδέν θά ώ φελοΰσε ό άγώ νας τήν Π αρτιζάνω ν έναντίοντώ ν Γερμανώ ν. Κ αίτοι αύτό, τεχνικώ ς δέν ήτανάβάσιμο, ώ ς έπιχείρημα κατά τοΰ Τ ίτο, άπέδω σε τόάντίθετο άποτέλεσμα διότι έθιξε τήν έθνική πλέονφιλοτιμία τώ ν Γ ιουγκοσλαύω ν κομμουνιστώ ν. «Μ έτά λόγια αύτά ό Σ τάλιν έξώ ργισε καί αύτούς άκόμητούς Γιουγκοσ λαύους Κ ομμουνιστές πού έδίστα-

ζαν, πού άναρρω τιόνταν άν πράγματι είχε ό Τ ίτοτό δίκιο μέ τό μέρος του». Σ άν νά μήν έφταναν δλααύτά, ό Σ τάλιν στήν έπιστολή του έζήτησ ε νά έλ-θη ή διαφ ω νία μπροστά σ τήν όλομέλεια τής Κ ομινφόρμ. Έ φ ’ δσον τό Κ Κ Γ ιουγκοσλαυίας δέν έφαίνετο διατεθειμένο νά συμμορφ ω θή καί νά άπομα-κρύνη τόν Τ ίτο, ό Στάλιν άπεφάσισε νά φέρη τόζήτημ α σέ ένα «άνώ τερο δικαστήριο», στήν Κ ομινφόρμ. ’Α λλά έκεί οί «δικασταί» είχαν ήδη καταδι

κάσειτόν κατηγορούμενο οπω ς έδειχναν οί έπιστολές τώ ν τεσσάρω ν δορυφόρω ν.

Ό Τ ίτο έξεμεταλλεύθη άριστοτ̂ χνικά τήν όργή

πού είχαν προκαλέσει τά γραφόμενα τοΰ Στάλιν. Σέσύσκεψ ι τής Κ εντρικής Ε πιτροπ ής στις 9 Μ αΐου,

έπέτυχε άπόφασ ι ή έποία άπέρριπτε τήν άξίω σι τοΰΣτάλιν νά ίπο βληθή ή διαφ ω νία στήν 'Ο λομέλειατής Κ ομινφόρν. Στις 19 Μ αΐου ό Σουσλώ φ, παλαιόςγνώ ριμος τοΰ Τ ίτο άπό τήν έΐίοχή τής Κ ομιντέρν,

τοΰ ■έστειλε ένα άλλο γράμμα ζητώντας τήν υπο

βολή τής διαφ ω νίας στήν Κ ομινφόρν. Τ ήν έπομέ-νη ή Κ .Ε . τοΰ Κ Κ Γ , άπέρριψ ε καί πάλι, τήν σοβιετική άξίω σι.

Μ έ άσυγκράτητη και άρκετά έμφανή όργή πλέονό Σ τάλιν άπήντησε, σέ τρεις ήμέρες μέ μιά άλλη έπιστολή στήν όποία έλεγε: «Είτε έρθουν είτε δένέρθουν στήν σύσκεψ ι τοΰ Ίνφορμ πύρο τής Κ ομινφόρμ οί έκπρόσω ποι τής Κ .Ε. τοΰ Κ .Κ . Γιουγκοσλαυίας, ή Κ .Ε. τοΰ Κ Κ ΣΕ άπαιτεΐ νά συζητηθήή κατάστασ ις πού έπικρατεΐ στό Κ ομμουνιστικόΚ όμμα τής Γιουγκοσλα υίας κατά τήν προσεχή σύ

σκεψ ι τοΰ Ίνφορμπύρο». Ό Στάλιν μιλοΰσε ήδη,γιά «τήν κατάστασι πού έπικρατεΐ στό Κ ομμούνι-τικό κόμμα Γιουγκοσλαυίας» μέ προφανή οκοπόνά μεταφέρη τό θέμα άπό τόν σχετικά στενό κύκλοτής Κ εντρικής ’Επιτροπή ς στίς εύρύτερες μάζεςτοΰ κόμματος. 'Η σύσκεψι τής Κ ομινφόρμ ώ ρίσθηκεγιά τό δεύτερο δεκαπενθήμερο τοΰ Ιουνίου (1948).

Ό Τ ίτο άντιπαρέθεσε στή νέα αύτή πρόκλησιτοΰ Σ τάλιν μία δική του θαρραλέα ένέργεια. Στίς 25Μ αΐου ή Κ .Ε. τοΰ Κ Κ Γ άνεκοίνω σε τήν άπόφασιτης νά σ υγκαλέση τό Π έμπτο Συνέδριο τοΰ Κ όμ

ματος στίς 21 Ίουλίοο. Ό ίδιος ό Τ ίτο έφερνε τήδιαφ ω νία στήν κρίσι τώ ν όπαδώ ν τοΰ κόμματος.

Στή σύσκεψι τής Κ όμινφορμ, οίΣ οβιετικοίάντι-πρόσω ποι Ζντάνω φ, Μ αλένκω φ καίΣουσλώ φ, έπέτυχαν τήν έγκρισι ψ ηφ ίσματος τό όποιο άφοΰ έπα-νελάμβανε τίς γνω στές αιτιάσεις κατά τοΰ Τ ίτο καίτής «κλίκας» του, κατέληξε μέ μία πρόσ κλησιπρός τά «ύγιά στοιχεία» τοΰ Κ Κ Γ νά «έξαναγκά-σουν τήν ήγεσία τους νά παραδεχθή άνοιχτά τάσφ άλματα της», άλλοιώ ς «νά τήν άντικαταστήσουν

καί νά προω θήσ ουν μία κα ινούργια διεθνιστική

ήγεσία στό Κ όμμα». Α ύτό ήταν πρόσκλησ ι γιά κομματική πλέον άνταρσία. Κ αίτοι ώ ς τήν στιγμή έκείνη έλάχιστοι έγνώριζαν τί συνέβαινε καίή άπόφασιςαύτή ήταν μυστική, ό Τ ίτο άντί νά περιμένη τήνδημ οσίευσί της άπό τήν Κ ομινφόρν ή τόν Στάλιν,κατέπληξε τούς πάντας δίδοντας αύτό τό έγγραφο -δυναμίτη ό ίδιος στή δημοσ ιότητα έντός τής Γιουγκοσλαυίας.

Στίς 21 Ιουλίου 1948, 2344 άντιπρόσω ποι στόΠ έμπτο Σ υνέδριο τοΰ Κ Κ Γιουγκοσλαυίας, συνε-κεντρώ θησαν στό Π άρκο Τ οπσιντέρ στό Β ελιγράδι.

"Εξ ήμέρες άργότερα έξέλεξαν όμοφώ νω ς μία νέα

Κ εντρική ’Επιτροπή ή όποία περιελάμβανε τόν Τίτο

καί δλους τούς πιστούς συνεργάτες του. Σ τόν λόγοτου μετά τήν έκλογή του,ό Τ ίτο είπε αύτό πού δλοιήδη άντελαμ βάνοντο: «Σύντροφοι σάς προειδοποιώ δτι βρισκόμασ τε σέ μιά δύσκολη κατάστασι,δτι περνοΰμε μιά μεγάλη δοκιμασία». Έ κλεισε τόνλόγο του μέ τήν συνήθη ζητω κραυγή : «Ζ ήτω ή Σ ο

βιετική Έ νω σι, Ζήτω. ό Στάλιν». ΤΗ ταν ή άδειαήχώ μιας άλλης έποχής.

Ά λλά στήν άποτυχία του, ό Στάλιν πέτυχε τελικά αύτό πού ήθελε : Τό κλείσιμο τοΰ συμμοριτοπο-λέμου στήν. Ε λλάδα καί τήν άποτροπή άμερικανι-

κής έπεμβάσεω ς στά Β αλκάνια καί τήν Α νατολικήΕύρώπη. Α ύτό έν μέρει έξηγεΐ καί τήν άπόφα σι τουνά άποφ ύγη μία δυναμ ική, διά τώ ν δπλω ν, έπιβολήτής θελήσεώ ς του στήν Γιουγκοσ λαυία. Ά ν τό έκανε αύτό, τότε δέν θά έπετύγχανε παρά νά προκαλέσηέντονώ τερη άμ ερικανική άντίδρασι- αύτό άκρι

βώ ς πού ήθελε νά άποφ ύγη μέ τόν τερματισμό τοΰσυμμοριτοπολέμου στήνΈ λλάδα διά τής άπομακρύν-

σεω ς τοΰ Τ ίτο.Ά λλά ή ρήξις τελικώ ς είχε τό ίδιο άποτέλεσμα.

Τό παλαιό άξίω μα πού διέπει τής Έ λληνο - γιουγκοσλαβικές σχέσεις καθώ ρισε καί πάλι τήν έξέλιξι·Τώ ρα πού ό Τ ίτο άντιμετώ πιζε μία έχθρική Σοβιετική "Ενω σι δέν είχε άλλη λύσι παρά νά ζητήση

άντίβαρο σ τήν προστασία τών θαλασ σίω ν δυνάμεω ν - τής Α μερική ς πλέον. Ό συμμοριτοπόλεμοςστήν Ε λλά δα είχε πάψ ει νά έξυπηρετή κανένα

πρακτικό σκοπό άπό τήν Γ ιουγκοσλαυϊκή άποψ ι.Ή 5η 'Ο λομέλεια τής Κ .Ε. τοΰ Κ Κ Ε έκανε μιά τελευταία άπόπειρα νά περισώ ση μία έπιχείρη σι καταδικασμένη πλέον σέ άποτυχία.

Η Τ Ε Λ Ε Υ Τ Α ΙΑ Π Ρ Α Ξ ΙΣ

'Η 5η 'Ο λομέλεια στήν όποίαν έκυριάρχησε άδια-φιλονίκητα ό Ζαχαριάδης, ήσχολήθη μέ τό άκαν-θώ δες «θέμα τών έφεδριώ ν». Α ύτό ήταν κυριολε

κτικά εύφημισμός. Ο ί κομμουνισται έπαιζαν μέ τίςλέξεις γιά νά καλύψ ουν τήν άδυναμία τοΰ Δ ΣΕνά άναπληρώ ση τίς άπώ λειές του καί νά αύξήσητή δύναμί του μέ νέους έθελοντές. Τό«θέμα τώ ν έφεδριώ ν» εύρίσκετο πράγματι στήν βάσι τώ ν προβλημάτω ν πού τόν άπασ χολοΰσ αν καί τής δεινής θέ-σεω ς στήν όποία είχε περιέλθει.29

Στήν 5η Ό λομέλεια ό Ζαχαριάδης έκανε μιάτελευταία προσπάθεια, γιά νά κινητοποιήση τίς λίγες πηγές έμψ ύχου υλικοΰ πού τοΰ άπέμειναν. Τό

29. Π ρ ό ς τή ν III Σ υ ν δ ιά σ κ ε ψ η το ϋ Κ Κ Εσελ. 22-24.

1949 ή Γ ιουγκοσ λαυία είχε ήδη άποχω ρήσει ά π ό τό μπλοκ τώ ν σοβιετικώ ν δορυφόρω ν. Μ ή έχονταςλοιπόν νά περιμένη τίποτε άπ’ έκεΐ ό Ζ αχαριάδης,

άπεφάσισε νά άκολουθήσ η πολιτική έχθρική πρόςτούς Γιουγκοσλάβους γιά νά κερδίση τήν εύνοιατώ ν Β ουλγάρω ν. Π ρός τό σκοπό αύτό άνεκίνησετήν παλαιά καί χρεω κοπημ ένη ύπόθεσι του «ανε

ξάρτητου Μ ακεδονικού Κ ράτους», ή όποία τώραέξυπηρετούσε πλήρω ς τά σχέδια τώ ν Β ουλγάρω νέφ’ δσον τό νέο αύτό κράτος, πού θά περιελάμβανεκαί τήν Γ ιουγκοσλαβική Μ ακεδονία, θά ήτο κομμουνιστικής κατασ κευής, καί θά έτίθε:ο ύπό τόνέλεγχο τής Μ όσχας. Ε ίναι άξιοσημείω το δτι ό Ζ αχαριάδη ς μαζί μέ τόν Ίω αννίδη καί τόν Β λαντα καίένώ ό πόλεμος άλλά καί οί ένδοκομματικές έριδεςέμαίνοντο, έγκατέλειψ ε τά πάντα γιά άρκετές ήμέρες καί μετέβη στή Σ όφ ια τόν Δ εκέμβριο τοΰ 1948,γιά νά λάβη μέρος στό Π έμπτο Συνέδριο τοΰ Β ουλγαρικού Κ .Κ . Στή Σόφ ια, οί Β ούλγαροι ύπεσχέ-

θησαν στόν Ζ αχαριάδη, κατά τά φ αινόμενα τήνβοήθεια πού τόσο άνΐελπιστικά έχρειάζετο, άλλάτοΰ έζήτησ αν ώ ς άντάλλαγμα τήν έπιστροφ ή τοΰκόμματος στήν παλαιά πολιτική τής «άνεξάρτητης»Μ ακεδονίας. Τό Κ Κ Ε , σέ μιά άπεγνω σμένη προσ

πάθεια νά κερδίση τήν ύποστή ριξι τώ ν «Β ουλγα-ρομακεδόνω ν ή Σλαβομακεδόνω ν» πού εύρίσκοντο

σέ περιοχές τής Β ορείου Ε λλάδος πού ήλεγχε κάπω ς ό ΔΣΕ , ένέκρινε ψ ήφ ισμ α στό όποιο σ υνηγο-ροΰσε άπεριφράστω ς ύπέρ τής δημιουργίας «άνε-ξάρτητου» Μ ακεδονικοΰ Κ ράτους έντός τοΰ όποιου

θά περιελαμβάνετο καί ή έλληνική Μ ακεδονία, μέ1.500.000 καί πλέον Έ λλ ηνες! Τ αυτοχρόνω ς έδέ-χθη έπισήμ ω ς τήν συμμετοχή τοΰ Ν Ο Φ δηλαδήτοΰ Σλαβομακεδονικοΰ Ε Α Μ , σ τήν ήγεσία τοΰ κινήματος. Ή πράξις αύτή ήταν άπερίσκεπτη καί έγι-νε σέ στιγμές άπελπισίας. Ό άντίκτυπός της ήτανολέθριος. Γιά μιά άκόμη φορά τό στίγμα τής προδοσίας ήρχετο νά άποξενώ ση τό Κ Κ Ε άπό τήνέλληνική κοινή γνώ μη.30

Ή 5η 'Ο λομέλεια, άδιαφ ορώ ντας τελείω ς γιάτίς πραγματικές δυνατότητες τοΰ Δ ΣΕ , έλαβε τίς

έξής άποφάσ εις :1) ’Α σταμάτητο πόλεμο γιά φθορά τοΰ έχθροϋ..Μ εταφ ορά τοΰ πολέμου μέσα σ τίς πόλεις, μέ μεγάλες έπιθετικές έπιχειρή σεις, μέ τόν μικροπόλεμοτώ ν μονάδων Π .Ε. πόλεω ν καί ύπαίθρο υ... Α ύσιςτοΰ προβλήματος τώ ν έφεδρειώ ν μας μέ τή μαζική

30. Ά ργότερα ό Ζ αχαριάδης έδω σε τήν άκόλουθη δικαιολογία γιά τήν άπόφ ασι αύτή τοϋ Κ Κ Ε . «Μ έ αύτή τήνάλλαγή προσπαθούσ αμε νά κινητοποιήσ ουμ ε τΙς Σλαυομα-κεδονικές δυνάμεις και νά άνατρέψουμε τά διαιρετικά καίπαραπλανητικά σχέδια τοϋ Τίτο» Δ έκ α Χ ρ ό ν ια Π ά λ η ς, σελ. 122- 123.

στρατολογία καί τό λιγόστεμα τώ ν άπω λειώ ν μας . . .Π οιοτικό άνέβασμ α τών στελεχώ ν καί μαχητώ ν, μέέντατική έκπαίδευσι, μέ άνάπτυξι τής πολιτική ςδουλειάς. 2) Σπάσιμο τής έχθρική ς έπιθετικής όρμ ήςστήν Π ελοπόννησο - Ρούμελη - Θ εσσαλία. Ά γριο

μάτωμα καί τσάκισμ α τής μεγάλης έχθρικής έκστρατείας στά 1949 στό Β ίτσι καί Γράμμο, καί στρατη

γική άντεπίθεση γιά άνατροπή τοΰ έχθροϋ μέ πλατύέλιγμό πρός Ή πειρο καί άπελευθέρω σή της».31

Ά λλά τόν ’Ιανουάριο τοΰ 1949 ό Δ ΣΕ δέν είχεπιά τήν δύναμι νά πραγματοποιήσ η ένα τόσο φιλό

δοξο σχέδιο.Έ νώ τό κομμουνιστικό στρατόπεδο ύφίστατο

τούς κλυδω νισμούς μιας μεγάλης έσω ~ερ κής κρί-σεω ς - δπω ς φανέρω νε καί ή «παραίτησις» τοΰΜ άρκου - οί έλληνικές έθνικές δυνάμεις είχαν άπο-κτήσει ένα πρόσθετο στοιχείο ισχύος. Ό Στρατάρχης Α λέξανδρος Π απάγος άνέλαβε στίς 20 Φ εβρουαρίου 1949 τήν άνω τάτη διοίκη σι τώ ν έλληνικώ νένοπλω ν δυνάμεω ν. Ή έπιχείρη σις έναντίον τοΰΓράμμ ου τό καλοκαίρι τοΰ 1948 καί οί έπιθέσειςτώ ν συμμοριτώ ν κατά τής Κ αρδίτσα ς, τής Ν άουσαςκαί τοΰ Κ αρπενησιού, είχαν άποκαλύψ ει, τουλάχιστον σ ’ εκείνους πού κα τείχαν τά ύψ ηλότερα άξιώ -ματα, μιά άπό τίς σπουδαιότερες άδυναμ ίες τώ νέθνικώ ν ένοπλω ν δυνάμεω ν. Κ ι’ ή άδυναμία αύτή

ήταν δτι δέν ύπήρχε πραγματικά ένιαία διοίκη σις.Φ αινομενικά ή άνω τάτη διοίκησις εύρίσκετο στάχέρια τοΰ Ά ρχηγοΰ τοΰ Γενικοΰ Ε πιτελείου άλλάστήν άσ κησι τής έξουσίας του συναντοΰσε πολλά

έμπόδια, δπω ς π.χ. τίς παρεμβάσ εις πολιτικώ ν προσώ πω ν ή καί ξένω ν συμβούλω ν. Έ πί πλέον οί διαδοχικοί Α ρχη γοί δέν είχαν κατορθώ σει νά έπιβά-

λουν αύστηρή πειθαρχία στούς διοικητάς τώ ν μεγάλω ν μονάδω ν. Ο ί περισσότεροι διοικηταί ήσανπαλαιοί συμμαΟ ηταί στήν Σχολή Ε ύελπίδων. Ο ί

έκάστοτε Α ρχηγοί τοΰ έπιτελείου έπίσης. Μ εταξύτώ ν άνωτάτω ν αύτώ ν άξιω ματικώ ν ύπήρχαν συχνάπροσω πικά ζητήματα, στενές φιλίες ή καί σφ οδρέςάντιπάθειες. Τά ύπάρχοντα στοιχεία άποδεικνύουνδτι έγένετο συχνά αντικαταστάσεις άξιω ματικώ ν οί

οποίες πολλές φορές ήσ αν άδικαιολόγητες καί άσύμ-φορες.32

Ό Σ τρατάρχης Π απάγος ώς Α ρχιστράτηγοςτής Α λβανική ς έκστρατείας 1940- 1941, καί ώ ςό μόνος Στρατάρχης τώ ν έλληνικώ ν ένοπλω ν δυνάμεων, κατείχε άξίω μα καί κΰρος σχεδόν χω ρίςπροηγούμενο στήν ιστορία τής νεω τέρας Ε λλάδος.

31. Π ρ ό ς τ ή ν III Σ υ ν δ ιά σ κ ε ψ η το ϋ Κ Κ Ε ,σελ. 117.

32. Τ σακαλώ του, ο p. ci t. , Τ ομ. II, σελ. 161, 177. Έ πίσης Β ασιλδ, ο p. ci t .

Εκκαθαριστικές 'Επιχειρήσεις κατά τήν έποχή τοΰ συμμοριτοπολέμου. Χειμώνας, 1949.Στρατιωτική φάλαγΕ ένώ κινήται πρός τό Καρπενήσι

Ή πρότασις νά τεθή έπί κεφαλής τώ ν ενόπλω ν δυνάμεων συνεζητήθη γιά πρώ τη φορά άπό τούς κυβερνητικούς κύκλους, τήν άνοιξι τοΰ 1948. Ό Π α-

πάγος μή θέλοντας νά διακινδυνεύση τό κύρος τουδέν έδέχετο νά άναλάβη τήν ’Α ρχηγία έκτος έάνέγένετο δεκτή σειρά ολόκληρη μέτρω ν ώστε νά

προετοιμασθή τό έδαφος γιά μία καθολική άντεπί-θεσι. Μ έσα είς τά πλαίσια τής προετοιμασίας όΠ απάγος έλαβε μέρος ώ ς παρατηρητής στήν έπι-χείρησι τοΰ Γράμμου τό θέρος τοΰ 1948 καί εύρίσκετο σέ στενή έπαφή μέ τήν στρατιω τική ήγεσίακαί μέ τόν Σ τρατηγό Β άν - Φ λήτ, άρχηγό τής ’Α μερικανικής ’Α ποστολής. Π ολλές άπό τίς ιδέες τοΰΠ απάγου έφηρμόσθησαν τόσο στήν όργάνωσι καίέκπαίδευσι τώ ν ένοπλω ν δυνάμεω ν δσο καί στήνκατάσ τρω σι τοΰ στρατηγικοΰ σχεδίου τής βαθμιαίας

έπεκτάσεω ς τοΰ έλέγχου.

Ό Ε λληνικό ς Στρατός έφαρμόζοντας δοκιμα

στικά τήν στρατηγική αύτή κατά τήν διάρκεια τοΰ1948 είχε σημειώ σει ώ ρισμένες έπιτυχίες, δπω ς λ.χ.στή Ρ ούμελη, άλλά δςν είχε κατορθώ σει νά κατα-πνίξη έντελώ ς τήν κομμουνιστική έξέγερσι. Ε νίοτεή έλλειψί,ς άποφασιστικότητος έκ μέρους διοικητώ νμεγάλω ν μονάδω ν ή άκόμα καί ή άπροθυμία τω ν

νά έκτελέσουν τίς διαταγές τώ ν άνω τέρω ν τω ν, έπέ-τρεπαν στούς άντάρτες νά ξεγλιστροΰν μέσα άπότίς γραμμές τοΰ στρατοΰ καί νά άνασυντάσσω νταισ’ άλλες όρεινές περιοχές. Ό έλιγμός τοΰ Δ ΣΕάπό τόν Γράμμο πρός τό Β ίτσι, τό καλοκαίρι, τοΰ1948, είχε μοιραία προκαλέσει άρκετή άπογοήτευσι.Ο ί((τακτικές» έπιχειρή σεις τοΰ Δ ΣΕ στήν Κ αρδίτσα,στή Ν άουσα καί στό Κ αρπενήσι, είχαν άποδείξει.δτι λόγω άνεπαρκοΰς συντονισμ οΰ, ό έλληνικόςστρατός είχε έπανειλημμένω ς χάσει πολύτιμες εύ-καιρίες γιά τήν κύκλω σι καί καταστροφή μεγάλω ν

δυνάμεω ν συμμοριτώ ν. ΤΗ ταν προφανώ ς θέμα ήγε-

σίας και μάλιστα στό ανώ τατο έπίπεδο. Ό Π απά-γος εϊχε τά άπαιτούμενα προσ όντα. "Ο ταν άνέλαβε,τόν Ιανουάριο του 1949 τά ήνία, τοΰ έδόθη πλήρηςέξουσία. Κ αί ό Π απάγος είχε καί τήν θέλησι καίτήν ικανότητα νά άξιοποιήση είς τό επακρον τήνέξουσία αύτή. ’Α κατάλληλοι διοικηταί άπεμακρύν-θησαν χω ρίς δισταγμούς καί δσοι εϊχαν ύποπέσει

σέ σοβαρές παραβάσεις τής σ τρατιω τικής πειθαρχίας έστάλησαν στό στρατοδικείο. Μ έσα σέ λίγεςέβδομάδες ή παρουσία τοϋ Π απάγου εϊχε έμφυσήσειστίς ένοπλες δυνάμεις ενα νέο πνεϋμα άποφασιστι-κότητος καί όρμής. ΤΗ ταν φανερό σέ δλους, δτι«ό Π απάγος δέν άστειευόταν».

'Η πρώ τη σημαντική έπιτυχία τώ ν έθνικώ ν δυνάμεων έσημειώ θη κατά τήν έπίθεσι τώ ν άνταρτώ νστή Φ λώ ρινα. Ή νέα στρατιω τική ήγεσία έν γνώ-σει τής έπικειμένης έπιθέσεως, χάρις σέ πληροφορίες πού εϊχε άποσπάσει άπό ένα αιχμάλω το άντάρ-

τη, εϊχε προετοιμασθή δχι μόνο γιά τήν άμυνατής πόλεω ς άλλά καί γιά τήν άντεπίθεσι. Δ ύναμιςτριώ ν τουλάχιστον χιλιάδω ν συμμοριτώ ν έπληξετή Φ λώ ρινα, τά ξημερώ ματα τής 11ης Φ εβρουάριου. Μ ετά άπό μερικές μάλλον άσήμαν-

τες έπιτυχίες, οί άντάρτες άπεκρούσθησαν-Έ ν συνεχείς, οίέθνικές δυνάμεις πού εϊχαν σπεύ-

σει άπό γειτονικές περιοχές, έξαπέλυσαν ένα έπι-τυχημένο έλιγμό «λαβίδας» καί χρησ ιμοποιώ νταςτάνκς καί τεθω ρακισμένα έκύκλω σαν τούς άντάρτεςσχεδόν άπ’ δλες τίς πλευρές. Σ τίς σφ οδρές μάχες,πού έπηκολούθησαν, οί δυνάμεις τοΰ ΔΣΕ , ύπέ-

στησαν πανω λεθρία. 500 καί πλέον άντάρτες νεκροίκαί 350 αιχμάλω τοι ύπήρξεν ό άπολογισμ ός τήςφονικής μάχης. Ή ήγεσία τοϋ Δ ΣΕ έδωσε τήν διαταγή τής ύποχω ρήσ εως, ή όποία μετετράπη σέάτακτο φυγή πρός τόν όρεινό δγκο τοϋ Β ίτσι.

Μ ετά άπό τή σ ημ αντική αύτή έπιτυχία ό έλλη-νικός στρατός έπεξέτεινε τήν δρασι του στή μίαπεριοχή μετά τήν άλλη. Στήν Π ελοπόννησο δπουεϊχε άρχίσει άπό τόν Δ εκέμβριο μέ άβέβαια άπο-τελέσματα σ τήν άρχή ή έπιχείρη σις «Π εριστέρι»ή μία έπιτυχία ήκολούθησε τήν άλλη κατά τούς

έπόμενους δύο μήνες. Σ τίς 25 Μ αρτίου 1949, άπότίς 2.000 πού άποτελοϋσαν τήν άριθμητική δύναμιτοΰ Δ ΣΕ στή Π ελοπόννησο, άπέμεναν μόνο μερικές διασ κορπισμένες συμμορίες καταδιω κόμενεςχω ρίς άνάπαυλα άπό έλαφρό πεζικό καί μονάδες

Η έπίθεσις έναντίον του Βίτσι είχε τήν ύποστήριΕι καί βαρέος πυροβολικού.

Ό Βασιλ εύς Παύλος έηι&εωρεϊ τό στρατιωτικό ύλικό πού έγκατέλειψε ό Δ. Σ.Ε. μετάτήν ήττα

έλληνικός στρατός διεξήγαγε μιά προπαρασκευ

ασ τική έπιχείρησι έναντίον τής δυνάμεω ς συμμοριτώ ν στήν περιοχή του Κ αϊμακτσαλάν, βορειοανατολικά του Β ίτσι, στά Γιουγκοσλαυικά σύνορα.Ό στρατός έκινήθη κατά μήκος τώ ν Γιουγκοσλα-υικώ ν συνόρω ν άπό τήν έλληνική πλευρά τής μεθορίου καί κατώ ρθω σε έτσι νά πλευροκοπήση τούςσυμμορίτες καί νά καταλάβη σημαντικές ποσότητεςέφοδίω ν καί πολεμικού υλικού. Μ ερικοί άντάρτεςκατέφυγαν στήν Γιουγκοσλαυία δπου καί άφω πλί-σθησ αν άπό τίς γιουγκοσλαυικές άρχές. Ή έπιχεί-

ρησις συνεπληρώ θη μέ επιτυχία στίς 28 ’Ιουλίου.

Τό έδαφος τώ ρα ήταν έτοιμο γιά τήν έπιχείρησι«Π υρσός».

Τό σχέδιο τοΰ έλληνικοϋ στρατοΰ γιά τήν έπι-χέίρησι κατά τοΰ Γράμμου καί τοΰ Β ίτσι, προέβλεπεμία έπίθεσι άντιπερισπασμοΰ έναντίον τοΰ Γράμμου πού θά τήν άκολουθούσε μία γενική έπί-θεσις έναντίον τοΰ Β ίτσι. Μ ετά τόν έπιτυχήτερματισμό αύτής τής φάσεω ς, τό μεγαλύτερομέρος τώ ν έλληνικώ ν δυνάμεων θά συνεκεν-τρώ νετο γιά μία καθολική καί άποφ ασιστική

έπίθεσι έναντίον τοϋ όχυροϋ τοϋ Γράμμου 35Ή έαιχείρησις άντιπερισπασμοΰ στό Γ ράμμ ο

άρχισε τήν 1η Α ύγούστου 1949. Μ έ μιά αιφνιδιαστική ένέργεια λίγο πρίν άπό τήν έπίθεσι, ό έλλη-νικός στρατός άπεμάκρυνε δλους τούς χω ρικούςάπό τά χω ριά πού ήταν κοντά στό Γ ράμμο κα ί στόΒ ίτσι, γιά νά άποστερήση τούς άντάρτες άπό κάθε

πιθανή πηγή πληροφ οριώ ν καί έφοδίω ν.Έ πί έννέα ήμέρες ή έπίθεσις είς τόν Γράμμο

έσυνεχίσθη σύμφω να μέ τό σχέδιο. Ή άνω τάτηήγεσία τοΰ στρατοΰ, χρησιμοποιώ ντας βομβαρδιστικά καθέτου έφορμήσεως καί πεδινό πυροβολικό,έδημιούργησ ε σκοπίμω ς τήν έντύπω σι δτι ή κυρίααιχμή κατευθύνετο έναντίον τοΰ ' Γράμμου - φ αινομενικά έπανάληψ ις τής έπιχειρήσεω ς τοΰ 1948. Ο ίστρατηγικοί έγκέφαλοι τοϋ Δ ΣΕ έπεσαν στήνπαγίδα καί συνεκέντρω σαν τίς έφεδρεΐες τω ν στόΓράμμο, άφήνοντας άνεπαρκεΐς δυνάμεις στό Β ίτσι.

Ξ αφ νικά τήν νύκτα τής 10ης Α ύγούστου, μετά άπόκαταιγισμό πυρός μέ πυροβόλα παντός τύπου, τόΔ εύτερο Σώ μα Στρατοΰ μέ πέντε μεραρχίες (τήν 2α,τήν 11η, τήν 10η, τήν 9η καί τήν 3η Μ εραρχία Κ αταδρομώ ν) έκινήθη έναντίον τώ ν ώ χυρω μένων κομμουνιστικώ ν θέσεω ν στό όρεινό συγκρότημα τοΰΒ ίτσι. Μ έ άστραπισΐες καί βαθύτατες διεισδύσεις,μέ κυκλω τικές κινήσεις καί έπιθέσεις κατά μέτω πον,διέσπασε τίς κομμουνιστικές γραμμές καί έτρεψεείς άτακτον φυγήν τούς ύπερασπιστάς τω ν. Ε κα τοντάδες «κατσαπλιάδες» έχασαν τήν ζω ή τους,

έτραυματίσθησαν ή Φ υνελήφθησαν αιχμάλω τοι.36 Ήέπιθετική ένέργεια Β ίτσι έξετελέσθη μέ τέτοια ταχύτητα ώ στε άπό τίς 6 ταξιαρχίες τώ ν συμμοριτώ νμόνο μία κατώρθω σε νά άποσυρθή μέ άκέραιες τίςδυνάμεις της πρός τόν Γ ράμμο. Φ εύγοντας οί άντάρτες άφ ησ αν πίσω τους 39 πυροβόλα, 33 άντιαρματικάπυροβόλα , 16 άντιαεροπορικά, 100 καίπλέον δλμους,400 καί πλέον πολυβόλα καί μεγάλες ποσότητεςπολεμοφ οδίω ν καί τροφίμω ν.37

35. Ά πό τις 17.000 συμμοριτών οί 12.000 περίπου είχαντελικώ ς συγκεντρω θώ γιά τήν τελική άναμέτρησι στήν περιοχή Γραμμομ -Β ίτσι.

36. Σύμφω να μέ τά έπίσημα στοιχεία, οί άπώ λειες τώ νάνταρτώ ν, κατά τις έπιχειρή σεις τοϋ Β ίτσι, ήσαν 997 νεκροίκαί 642 αίχμάλω τοι.

37. Κ ατά τήν άτακτο άποχώ ρησ ί του, ό ΔΣΕ έγκατέ-λειψ ε εις τόν Γράμμο καί Β ίτσι 1.919 νεκρούς, 1.596 αίχμα-λώ τους, 57 πυροβόλα, 21 άντιαρματικά, 19 άντιαεροπορικάπυροβόλα, 227 βαρειά πολυβόλα, 216 βαρείς δλμους, 416έλαφρά πολυβόλα, 102 έλαφρεϊς όλμους, 142 ροκετοβόλα,πάνω άπό 6.000 τυφέκια καί μεγάλες ποσότητες πυρομαχι-κώ ν, έφοδίω ν, καί τροφίμω ν. Σέ όλόληρη τήν περίοδο τοϋΤ ρίτου Γύρου 1946- 49, οίέλλη νικές Έ νοπλες Δ υνάμεις, περι-λαμ βανομένης καίτής χω ροφ υλακής εϊχαν 16.753 νεκρούς,40.398 τραυμα τίες, 4.188 άγνοουμένους. Κ ατά τήν ίδια περίοδοό Δ ΣΕ έπυρπόλησε 11.788 κατοικίες, κατέστρεψ ε 98 σιδηρο-δρομιούς σταθμούς, έξετροχίασε 96 τραΐνα,έξετέλεσε 4 123 πολίτες καί έπραγματοποίησ ε 1.61 Ισοβαρές ένέργειες σαμποτάζέναντίον γεφυρώ ν, σηράγγω ν καί σιδηροδρομικώ ν γραμμώ ν.

Δ έκα ήμέρες άργότερα, παρουσίςι τοΰ Β ασιλέω ςΠ αύλου, τό Α ' Σώ μα Σ τρατοΰ μέ τήν ένίσχυσ ι μερικώ ν έκ τών μονάδω ν πού ήσαν διαθέσιμες μετάτήν έπιχείρη σι στήν περιοχή τοΰ Β ίτσι, έξαπέλυσεγενική έπίθεσι άπό άνατολώ ν καί δυσμώ ν έναντίοντώ ν δυνάμεων τοΰ Δ ΣΕ στόν Γ ράμμο. Μ ετά άπό

Κώστας Κολλιγιάνης, ό σημερινός άρχηγός τοϋ Κ Κ Ε σέπαλαιοτέρα φωτογραφία του

αιματηρές μάχες οί έλληνικές δυνάμεις διέσπασ αντίς όχυρές θέσεις τοΰ Δ ΣΕ καί στίς 30 Α ύγούστου,στίς 5 τό πρω ΐ, ή 8η Μ εραρχία έφθασε στήν κορφ ήτοΰ Κ άμενικ. Τ ά θλιβερά υπολείμματα τοΰ στρατοΰτώ ν συμμοριτώ ν έζήτησ αν καταφ ύγιο μέσα στήν

’Α λβανία. Σ τίς 10 τόπρω ΐ κάθε ώ ργανω μένη άντί-στασ ις στό Γ ράμμο είχε παύσ ει. Ο ύσιασ τικά ό Τ ρίτος Γΰρος άνήκε στό παρελθόν.

Μ Ε Τ Α Τ Η Ν Η Τ ΤΑ

Τ ά χρόνια πού έχουν περάσει άπό τήν κατάρ-ρευσι τοΰ Τ ρίτου Γύρου, δέν είναι άρκετά ώ στε νάέπιτρέπουν ένα πλήρη ιστορικό άπολογισμ ό. Τόμόνο πού μπορεΐ νά κάνη κανείς είναι νά σκιαγρα-φήσ η τά σπουδαιότερα γεγονότα. Μ έ τήν κατάληψ ι

Στήν καρδιά τοϋ Βίτσι. Ό Βασ ιλεύς Παύλος μέ όμάδα άξιωματικών καί οπλιτώνσέ έγκαταλελειμμένο Σταθμό Διοικήσεως τού Δ. Σ. Ε.

τοϋ Γράμμου ύπό τω ν έθνικώ ν δυνάμεω ν, οί άρχηγοίτοϋ Κ Κ Ε , άκολουθούμενοιάπό τά θλιβερά υπολείμματα τοΰ Δ ΣΕ, έζήτησ αν καταφ ύγιο στή γειτονικήΑ λβανία. ’Ε κεί στίς 9 ’Ο κτω βρίου ή 6η 'Ο λομέλεια τής Κ εντρικής ’Επιτροπής έζήτησε νά προσ-διορίση τούς λόγους τής καταστροφ ής. Ή ήγεσίατοΰ Κ Κ Ε εύρήκε στό πρόσω πο τοΰ Τ ίτο ένα βολικό άποδιοπομπαϊο τράγο. Ό Β ασίλης Μ παρτζώ τας στήν είσήγησ ί του πρός τήν 'Ο λομέλεια ίσχυ-

ρίσθηκε δτι τό κόμμα :«. . . ’Εξ αιτίας κυρίω ς τής προδοσ ίας τοΰ Τ ίτοδέ μπόρεσε νά λύση τό βασικό πρόβλημ α τώ ν έφε-δριώ ν τοΰ Δ ΣΕ καί τοΰ άνεφοδιασμοΰ τώ ν τμημάτω ν του τής Κ εντρικής καί Ν ότιας 'Ε λλάδας, δένκατάφερε νά σπάση τήν κατάστασι πού εϊχε δημιουργήσει ό μοναρχοφασ ισμός στίς πόλεις, γιά νάσυνδυάσει ένα γερό μαζικό κίνημ α στίς πόλεις μέτόν πόλεμο τοΰ ΔΣΕ στά βουνά».38

38. Ή Ν έ α Κ α τ ά σ τ α σ η καί τά Κ αθήκοντά μ α ς(Κ Ε τού Κ Κ Ε , 1950) σελ. 9.

Ό Ζ αχαριάδης στό βιβλίο του «Δέκα Χ ρόνιαΠ άλης» έπανέλαβε κΓ αύτός τίς κατηγορίες έναντίον τοΰ Τ ίτο, άλλά ταυτοχρόνω ς παραδέχθη δτι οίπραγματικοί λόγοι τής ήττας, ήταν τό αιώ νιο πρόβλημ α τών έφεδριώ ν (ή άκριβέστερα ή άπροθυμίατοΰ έλληνικοϋ λαοΰ νά ένισχύη τίς τάξεις τοΰ Κ Κ Εκαί τοϋ Δ ΣΕ ) καί ή άδυναμία τοΰ Δ ΣΕ νά κρατήσητό Β ίτσι καί τόν Γράμμο καί, έν συνεχείςι, «νά πε-ράση στήν άντεπίθεση».39

Κ αθώ ς μετά τήν ήττα δέν ύπήρχε πλέον κανέναςσοβαρός λόγος καί καμμιά πρακτική σκοπιμότηςύποσ τηρίξεω ς τής Μ ακεδονικής άνεξαρτησίας, ή6η 'Ο λομ έλεια μέ μιά μονοκοντυλιά διέγραψ ε αύτότό σύνθημα καί έπέστρεψ ε στή λιγώ τερο φιλόδοξηπολιτική τής ύποστηρίξεω ς τώ ν «ίσω ν δικαιω μάτω ν τώ ν μειονοτήτω ν». Ό Ζ αχαριάδης, τό 1950,παρουσίασε μία φαιδρά έξήγησι γιά τίς άλλεπάλ-ληλες μεταβολές τής πολιτικής τοΰ κόμματος στό«όλισθηρό» αύτό θέμα.

39. Ζαχαριόίδη, «Δ έκ α Χ ρ ό ν ια Π ά λ η ς», σελ. 61.

«Τό Κ Κ Ε (εγραφε) άναγνω ρίζει τό δικαίω μαγιά αύτοδιάθεσι μέχρι καί άποχω ρισμ ό γιά τό σλα-βομακεδονικό λαό τής Μ ακεδονίας του Α ιγαίου. . .Τό δικαίω μα τής αυτοδιάθεσης σημαίνει δτι τόέθνος εχει δικαίω μα δχι μόνο στήν αυτονομία μάκαί στόν άποχω ρισμό. Τ ώ ρα άνάλογα μέ τήν κάθεφορά κατάσταση καί τά συμφέροντα τής πάλης τοΰ

προλεταριάτου καί τής επανάστασης, προω θείται ήμία (αυτονομία) ή ή άλλη (αποχω ρισμός) πλευράτοΰ έθνικοΰ ζητήματος γιατί τό έθνικό σάν έφεδρίατής προλεταριακής ή τής λαϊκοδημοκρατικής έπα-νάστασης υποτάσσ εται σ’ αυτήν... 'Η άλλαγή στόσύνθημα κάθε φορά άποχω ρισμός ή αυτονομία, υπαγορεύεται φυσικά άπό τό συγκεκριμένο κάθε φοράσυμφέρον τής έπανά στάσ ης... "Ο ταν λέμε ισοτιμίαδέν έννοοΰμε τίποτε άλλο άπό αυτονομία στήν πραγματική, τή λεννινιστική - σταλινική £ννοιά τηςδηλαδή πολιτική αυτοδιοίκηση)).40.

40. Α υ τ ό θ ι , σελ. 122- 123.

Τό κείμενο αύτό δέν χρειάζεται σχόλια·'Η 6η 'Ο λομέλεια καθώ ρισε έπίσης «τά καθή

κοντα τοΰ κόμματος» μετά τήν ήττα. Σέ μία κάπω ςκω μικοτραγική δήλω σι έφ’ δσον ό Δ ΣΕ εϊχε τεθήέκτος μάχης διεκήρυσσε, δτι«τό κόμμα άποφάσισενά σταματήση σήμ ερα τόν ένοπλο άγώνα άφήνον-τας μόνο μικρά παρτιζάνικα τμήματα σά μέσο πίε

σης». Α ύτό άποτελοϋσε ούσιασ τικά έπιστροφ ή στήνστρατηγική πού είχε είσηγηθή ό Μ άρκος στά 1948καί πού είχε καταπολεμήσει μέ τόσο πείσμα ό Ζ αχαριάδης. Μ όνο πού αύτή τή φορά μιά τέοια στρατηγική ήταν άκόμη λιγώ τερο ρεαλιστική άπό πριν.

Κ ατά τούς έπόμενους μήνες οί λίγες συμμορίεςπού άπέμεναν διελύθησ αν ή μία μετά τήν άλλη.Στό τέλος ή κομμουνιστική ήγεσία ήναγκάσθη μέεύνόητη άπροθυμία νά άναγνω ρίση δτι ό ένοπλοςάγώ νας εϊχε τελειώ σει οριστικά καίέδω σε όδηγίεςστούς όπαδούς της, στήν 'Ε λλάδα, νά συγκεντρώ

σουν τίς προσπάθειές τω ν σέ πολιτική καί άνατρε-πτική δρδσι. Ή ταν φ ανερό δτι ή νέα κατάστασις

Μετά τήν ήττα. Ό Βασιλεύς Παύλος επιθεωρεί συλλογή του έγκαταλειφθέντος όπλισμοϋτών συμμοριτών

στήν όποία είχε βρεθή τό κόμμα, άπαιτοΰσε ριζικήάναθεώ ρησι τώ ν μεθόδων ένεργείας. 'Ω ς έκ τούτουή νέα στρατηγική τοΟ Κ Κ Ε περιεστράφη γύρω άπόδύο μεγάλους βασικούς άντικειμενικούς σκοπούς:Ό ένας ήταν ή έπιστροφή στήν πολιτική ζω ή ύπόνέα όργανω τική μεταμφίεσι, έφ’ δσον τό κόμμαπαρέμενε έκτος νόμου. Ό άλλος ήταν ή δημιουργία

ένός δικτύου μυστικώ ν έπαφώ ν μέ τις διασκορπισμένες κομματικές δυνάμεις μέσα στήν Ε λλάδα,ώ στε νά άναδιοργανω θή ό παράνομος μηχανισμ ός.’Α ρκετές μικροομάδες πρακτόρω ν πού άπεπειρά-θησαν νά είσέλθουν στήν Ε λλά δα, λάθρα άπό τάάλβανικά ή βουλγαρικά σύνορα, έπεσαν στά χέριατώ ν έλληνικώ ν άρχώ ν. Μ ερικές άπ’ αύτές τίς όμάδες ήσ αν έφω διασμένες μέ τελειότατα μηχανήματακαί Ιδίω ς άσύρματους. Τ ό πόσοι πράκτορες κατώ ρ-θωσαν νά άποφύγουν τήν σ ύλληψ ι, μας είναι άγνω στον.

Στίς 14 Μ αίου, στήν 7η Ό λομέλεια τής Κ εντρικής ’Ε πιτροπής του Κ Κ Ε , ή όποία συνήλθε πίσωάπό τό σιδηροΰν παραπέτασμα, ό Ζαχαριάδης μέτήν υποστήριξι τοΰ Β λαντα καί τοΰ Μ παρτζώ τα,παρουσίασε σειρά όδηγιώ ν δράσεως οίόποιες ένε-σω ματώ θησαν στίς άποφ άσεις τής Ό λομελείας. ΌΖ αχαριάδης ύπεγράμμισε τήν σημασία τής «παράνομης δουλειάς». Τ αυτοχρόνω ς όμως έπεσήμανετίς δυνατότητες νομίμου δραστηριότητος πού παρέμεναν άκόμη προσιτές στό κόμμα :

1) Π ρέπει νά μποΰμε στίς διάφ ορες μή κομμουνιστικές μαζικές όργανώ σεις καί νά στρατολογή

σουμε μέλη γιά τό κόμμα άνάμεσα στά μέλη τών’Ο ργανώ σεων αύτώ ν. Π ρέπεινά χρησιμοποιήσουμεαύτές τίς ’Ο ργανώ σεις πολύ έξυπνα.

2) Π ρέπει νά δημιουργήσουμ ε νέες μαζικές όργα-νώ σεις. Γιά νά τό πετύχουμε αύτό πρέπει νά ξέρω μεποιά θέματα ένδιαφ έρουν τίς μάζες σέ κάθε στιγμήκαί μετά νά βροΰμε τά κατάλληλα ποόσω πα πούθά μποροΰν νά πάρουν τήν πρω τοβουλία γιά τή δημιουργία τέτοιω ν μαζικώ ν όργανώ σεω ν. Ο ί όργα-νώ σεις αύτές πρέπει νά άποφεύγουν τήν άνοιχτήκομμουνιστική δρασι, γιά νά μήν έκτίθενται γιατί

άλλοιώ ς θά μπορή ό έχθρός νά παίρνη μέτρα έναντίον τους καί νά τίς διαλύη.3) Ά φ οΰ τό κόμμα έξακολουθεϊ νά είναι παρά

νομο, δέν πρέπει νά κρεμάμε στό στήθος τοΰ κα-

θενός μέλους μιά ταμπέλα πού νά λέη δτιείναιμέλοςτοΰ κόμματος.

4) Α ύτά πού δέ μποροΰμε νά ποΰμε άνοικτά στίςμάζες θά πρέπει νά τά λέμε σέ παράνοιιες συγκεντρώ σεις καθώ ς καί μέ διάφ ορα παράνομα έντυπα.

5) Π ρέπει νά προφυλαμε τόν παράνομο μη χανισμό σας σάν κόρη όφ θαλμοΰ. . . ».41

Ο ί όδηγίες αύτές δέν άποτελοΰσαν τίποτε τόκαινούργιο. "Υ στερα άπό ένα αιματηρό άγώ να πούέστοίχισε τόσο άκριβά στήν Ε λλάδα, τό Κ Κ Εήθελε νά ξαναγυρίση στίς συνω μοτικές μεθόδουςτώ ν πρώτω ν του χρόνω ν. ΤΗ ταν δμω ς πολύ άργά.Ά πό τότε (1949) μέχρι σήμερα ή ιστορία τοΰ Κ Κ Εείναι κατά μέγα μέρος μία άλυσίδα έσω τερικώ νδιαιρέσεω ν, άνεδαφ ικής πολιτικής, καίσυνεχώ ν άπο-γοητεύσεω ν καί άποτυχιώ ν.

Ό συγγραφ εύς τοΰ παρόντος δέν έχει καμμιάπρόθεσι νά περιβληΟ ή τόν χιτώ να τοΰ προφήτου.

Ά λλ ά δέν χρειάζονται προφ ητικές ιδιότητες γιά νάπροβλέψ η κανείς δτι μέ τήν οικονομική άνάπτυξιτής χώ ρας, τήν δικαιότερη κατανομή :οΰ αύξανο-μένου έθνικοΰ εισοδήματος καί τή δημ ιουργική

δραστηριότητα μιας πολιτικής ήγεσίας πού νάπιστεύη στήν δημ οκρατική διαδικασία, ό κίνδυνοςδιαβρώ σεω ς τής έθνικής ψυχής άπό τό όλοκληρω -τικό κήρυγμα τοΰ κομμούνισμοΰ, θά μειώ νεται καί

ή κομμ ουνιστική προπαγάνδα, όποιοδήποτε προσω πείο καί άν μεταχειρισθή, θά βρή μειω μένη άντα-πόκρισι. Ο ί κίνδυνοιγιά τό μέλλον δέν προέρχονται

άπό τήν ικανότητα τής κομμουνιστικής ήγεσίαςή τήν έλξι τής Μ αρξιστικής ιδεολογίας, άλλά άπότήν άνικανότητα τής πολιτικής ήγεσίας τοΰ έθνουςνά άξιοποιήσ η τά πλεονεκτήματα τής Δ ημοκρατίας -τήν λαϊκή συμμετοχή στά κοινά πού δένει ψ υχικάτόν λαό μέ τά σ υνταγματικά καί πολιτικά θεμέλιατής πολιτείας καί χαλυβδώ νει τήν έθνική ένότητα*Δ ιότι δπω ς φανερώ νει ή Ιστορία τοΰ Κ Κ Ε , ποί>παρήλασε άπό1τίς σελίδες τοΰ βιβλίου αύτοΰ, όέλληνικός λαός δέν άκολούθησε τό κομμουνιστικόκήρυγμα παρά μόνο όσάκις οί κομμουνισταί έξε-μεταλλεύθησαν, μέ παραπληνητικά καίκίβδηλα συν

θήματα, στιγμές έθνικής συγχύσεω ς καίάπελπισίας.

41. «Ε ισήγηση» Δ ημ. Β λαντδ στήν 7η 'Ο λομέλεια τήςΚ Ε τοϋ Κ Κ Ε, 3 -18 Μ αΐου 1950.

Β Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Α Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α Τ Α

1. Ν ίκος Ζ αχαριάδης. Έ γεννήθη τό 1902 στήν Ν ι

κομ ήδεια της Μ ικρας Ά σ ίας. Κ ατά τήν περίοδο 1922-

1925 έφοίτησεν είς τήν σχολή Κ Υ ΤΥ τής Σ οβ ιετική ς Έ -

κί>σεω ς. Έ ν συνεχεία ήλθε είς τήν Ε λλ ά δα καί άνέλα-

6ε υπεύθυνο «πόσ το» είς τήν κομμ ουνιστική όργάνω σι

Θ εσσαλονίκης. Τό 1926 είσή χθη εις δίκην καί κατεδι-

κάσθη είς δεκαοκτάμ ηνον φυλάκισιν λόγω τής δράσ εώ ς

του διά τήν δημιουρ γίαν αύτονόμου Μ ακεδονικού κρά

τους. Α πο λυθείς άπό τά ς φυλακά ς μετ’ όλίγον άνεχώ -

ρησε καί πά λι γιά τήν Σο βιετική Έ νω σ ι δπου παρέ-μεινε άπό τό 1928 Μ ως τό 1931. Τ ό Μ τος έκεΐνο έτοπο-

θετήθη ύπό της Κ ομιντέρν ώ ς άρχη γός τού Κ Κ ,Ε. Τό

1934 έξελέγη έπισήμ ω ς πλέον Γ ενικός Γ ρα μμ ατεύς τού

Κ Κ Ε . Ε κ λεγείς βουλευτής τό 1936, συνελήφθη στίς 13

Σ επτεμβρ ίου 1936, άπό τό καθεστώ ς τής 4ης Α ύγού

στου. Π αρέμεινε έγκλεισ τος στίς έλληνικές φ υλα κές

Μ ως τό 1942, δταν οί Γ ερμανικές Ά ρχές Κ ατοχής στήν

Ε λλ ά δα τόν μετέφεραν στό Σ τρατόπεδο Σ υγκεντρώ

σεως τοΰ Ν ταχάου. Ά πηλευθερώ θη ύπό τώ ν Σ υμα χι-

κώ ν στρατευμά τω ν κα ί έπέστρεψ ε είς τήν Ε λλ ά δα τόν

Μ άϊο τοϋ 1945. Μ ετά τήν ήτταν τοΰ σ υμμ οριτοπολέμου,

τό 1949, κατέφ υγε είς τήν Α νατολική Ε ύρώ πη. Κ ατη-

γορη θείς ώ ς «προδότης» άπ ό τήν σημερινή ήγεσία

τοΰ Κ Κ Ε κα τά τό 1956 έξεβλήθη τελικώ ς τοΰ κόμ μα

τος καί σήμερον ζή είς προ άσ τειον τής Μ όσχας.

2. Γιώ ργης Σ ιάντος. Έ γεννήθη στήν Κ αρδίτσα τό

1890, υιός πτω χώ ν κα πνοπ αρ αγω γώ ν. Ε ίς τό σχολεΐον

εφθασε μέχρι τής Τ ετάρτης τάξεω ς τοΰ Δ ημοτικού.

ΤΗ το κατά μ έγα μέρος αύτοδίδακτος. Ά πό ή λικίας δε-

κοττριώ ν έτώ ν είργάσθη σ τήν Κ αρδίτσα ώ ς καπνερ γά

της. Ν εώ τατος άνεμίχθη είς τόν συνδικαλισμόν καί έ-

πρω τοστάτησε είς άπερ γίας καί διαδηλώ σεις. Υ πη ρέτησ ε είς τόν Έ λληνικόν στροττόν άπό τό 1911 Μ ως τό

1920, προα χθείς είς λοχίαν. "Ε γινε μ έλος τού Κ ομμ ου

νιστικού κόμ ματος τό 1920 κα ί ύπή ρξε ήγετικό ν στέ

λεχος κατά τήν περίοδο τής «πάλης χω ρίς άρχές» τού

1920-1931. Τό 1934 Ιγινε «γραμματέας» τής «κομμα

τική ς όργάνω ση ς» Π ειραιώ ς καί άπέδω σε άρκ ετά είς

τόν τομ έα τής στρα τολογίας νέω ν μελώ ν. Τόν Α ύγου

στο τού 1936 συνελήφθη καί έστάλη έξόριστος στήν

Α νάφ η ά π' δπο υ έδραπέτευσε τό 1937. Σ υνελήφ θη δ

μω ς καί πά λι τόν ’Ο κτώ βριο τοΰ 1939 καί έφυλακίσθη

στήν Κ έρκυρα, δπου τοαρεμεινε μέχρι τοΰ Σ επτεμβρίου1941. Δ ιέφυγε ένώ μετεφ έρετο είς Α θή να ς προκειμέ-

νου νά είσα χθή είς δίκην. Έ ξελέγη «Γ ραμματέας της

Κ εντρικής ’Επιτροπής» τοΰ Κ Κ Ε τόν Ιανο υά ριο τοΰ

1942 καί ύπήρξε ή κ ορυφ αία φ υσιογνω μία τοΰ κό μμ α

τος κατά τήν Κ ατοχήν. Π αρέμεινε γρα μ ματεύς τής Κ Ε

καί μέλος τού Π ολιτικού Γραφ είου τοΰ Κ Κ Ε καί μετά

τήν έπιστροφή τοΰ Ζ αχα ριάδη . Σ τίς 20 Μ αΐου 1947

άπέθανε μυστηριω δώ ς στήν Κ λινική Κ όκκαλη . Τόν ’Ο

κτώ βριο τοΰ 1950, ό Ζ αχα ριάδης άπεκή ρυξε τόν Σ ιάν-

το ώ ς «προδότη» καί «πρ άχτορα τόΰ ταξικού έχθροϋ».

3. Δ . Γυφτοδήμος ή Κ ώ στας Κ αραγιώ ργης. Έ γεννήθη τό 1906 είς τήν Χ αλκίδα, υιός δικαστοΰ. Έ σπού-

δασ ε ίατρικήν εις τάς Α θή νας, τό Β ερολΐνον, κα ί τό

Π αρίσι (1927-1934). Μ έλος τοΰ Κ Κ Ε ά πό τό 1917, ύ

πή ρξε άνταποκριτής τοΰ «Ρ ιζοσπά στη» ένώ έσπούδα-

ζε είς τό έξω τερικόν. Σ υνελήφ θη κα ί έστάλη είς έξο-

ρίαν τό 1936. Ά πέδρ ασ ε τό 1941 καί έξελέγη μ έλος

τής Κ εντρικής ’Ε πιτροπή ς τοΰ Ε Α Μ . Τ ό 1943 ώ ρίσθη

Κ απετάνιος της 16ης Μ εραρχίας τοΰ Ε Λ Α Σ είς τήν

Θ εσσα λία. "Υ πήρξε άρχισυντάκτη,ς τοΰ «Ρ ιζοσπά

στη», μ ετά τόν Ν οέμβριον 1944. Μ ετέσχε ώ ς ήγετικόν

στέλεχος κα τά τόν συμ μοριτοπόλεμον καί διω ρίσθη«Υ πουργός» είς τήν Π ροσω ρινήν Δ ημ οκρα τικήν Κ υ-

βέρνησιν, τόν Α πρ ίλιον τοΰ 1949. Κ ατηγγέλθη ώ ς

«προδότης» άπό τόν Ζ αχαρ ιάδη τό 1953 καί άπέθανε

τό 1958 είς τήν Α νατολική Ε ύρώ πη.

4. Γιάννης Ίωαννίδης. Έ γεννήθη τό 1901. Κ ουρεύς

τό έπάγγελμα . Μ έλος τοΰ Κ Κ Ε , άπ ό τό 1923, μετέβη

είς τήν Σοβιετική "Ε νω σι τό 1928 γιά θερα πεία ώ ς

φ υματικός. Έ πέστρεψ ε είς τήν Ε λλ ά δα τό 1931 άφ οΰ

έφοίτησε έπί τριετίαν στήν σχολή Κ Υ ΤΥ . Σ υλληφ θείς

τό 1936 παρ έμεινε είς τάς φ υλα κά ς μέχρι τοΰ Σ επτεμ

βρίου 1942, δτε τόν άπ ηλευθέρω σε μία όμ άς άνταρτώ ν

άπ ό τήν κλινική της Μ ονής Π έτρας δπου είχε στολή

πρός θεραπεία. ΤΗ το ό είς έκ τώ ν δύο ίσχυροτέρω ν ή

γετώ ν — ό ά λ λ ο ς ήτο ό Σ ιάντος — τού Κ Κ Ε καί τοΰ

ΕΑ Μ — Ε Λ Α Σ κατά τήν διάρκειαν τής Κ ατοχής. Ό Ί

ω αννίδης άνέλα6 ε ώ ς «‘Υ πουργός τώ ν Σ τρατιω τικώ ν»

είς τήν Π ροσω ρινή Δ ημ οκρατική Κ υβέρνηση τό 1947.

Τό 1953, ό Ζ αχαριάδη ς τόν άπεκήρ υξε ώ ς «προδότη»

καί «χαφιέ».

5. Μ άρκος Β αφειάδης. Έ γεννήθη τό 1906 είς τό χω -

ρίον Τ όσια τής Μ ικρας Ά σ ία ς. Ό πα τέρα ς του ήτο διδάσκα λος καί κατώ τερος δημόσιος ύπάλληλος. Ή σχο

λική του μόρφ ω σις δέν ύπερέβη τήν τετάρτη δημοτι

κού. Μ έ τόν θάνατο τοΰ t u.-τέρα του τό 1917 ήναγκά-

σθη νά διακόψ η καί άργό τερα είς ήλικίαν δώ δεκα έ-

τώ ν άρ χισε νά έργά ζεται ώ ς χειρώ ναξ. Τ ό 1923 μέ τήν

Μ ικρασιατική καταστροφ ή κατέφ υγε ώ ς πρόσφ υξ πρώ

τα είς τήν Κ ω νσταντινούπολι κα ί έν συνεχεία είς τήν

Θ εσσ αλονίκην. Τό 1924 έγκα τεστάθη είς τήν Κ αβάλα ν

δπου είργάσ θη ώ ς καπνεργάτης. Τό 1924 έγινε μέλοςτου Κ Κ Ε καί άνέλαβε ήγετυκό «πόστο» στήν Κ ομμου

νιστική νεολαία (Ο Κ ΪΊΕ). Έ φυλακίιοθη έπί ένάμ ισυ έ

τος τόν Μ άιο του 1932. Σ υνελήφ θη καί πά λι τό θέρος

του 1936 άλ λά ά πέδρασε άπό τόν Ά ΐ-Σ τράτη, δπου ή

το έξόριστος, τόν Σ επτέμβριο. Συνελήφ θη είς τόν Π ει

ραιά τόν Ν οέμβριο του 1938 καί έξετοπίσθη πρώ τον

είς τήν Ά κρο ναυπ λία, καί τελικώ ς εις τήν Γαύδο. Ά

πέδρασ ε τόν Μ άϊο τοΰ 1941. Κ οττά τήν Κ οαοχή άνέλα

βε Κ απετάνιος της 10ης Μ εραρχίας του Ε Λ Α Σ , ή ό

ποία έδρα είς τήν Μ ακεδονία. Τ ό 1947 άνέλα βε τήν

στρατιω τική διοίκησ ι τοΰ Δ ημοκροαικου Σ τρατού Ε λ

λάδα ς, καί τόν Δ εκέμβριο έγένετο «πρω θυπουργός»

τής Π ροσω ρινής Δ ημ οκρα τικής Κ υβερνήσεω ς. Τ όν ’Ια

νουάριο του 1949, κατόπιν διαφ ω νίας μέ τόν Ζ αχα ριάδη,

άπη λλάγη άπό τά ή γετικά του καθήκοντα, κα ί τόν 'Ο κτώ βριο τοΰ 1950 ό Ζ αχα ριάδης τόν άπ εκήρυξε ώ ς

«Τ ροτσκιστή, τυχοδιώ χτη, ήττοπαθή , πού δέν ήταν πο

τέ του κομμουνιστής». Ά πεκα τεστάθη προσ ω ρινώ ς ώ ς

μέλος της Κ εντρικής ’Ε πιτροπής άπό τήν όμάδα Κ ολι-

γιάννη — Γκρόζου, ά λλ ά τελικώ ς άπεβλήθη άπό τό

κόμ μα τό 1961. Σ ήμερα ζή έν άφ ανεία κάπου είς τήν

Π ολω νίαν.

Ε Υ Ρ Ε Τ Η Ρ Ι Ο Ν

AΑ βρα άμ , Ν ικόλαος 40.Ά γγελόπ ουλο ς, ’Ά γγελο ς 155, 159, 168.Ά γγελόπουλος, Κ ω ν)νος 108.Α λβ αν ία 129, 182, 199, 203, 210, 219, 227.Ά λεξάκη ς, 'Ω ρίω ν 14.

Α λεξάνδρου, Γ ιάννης (Κ απετάν Δ ιαμαντής) 227.Ά λεξάντερ, Σ τρατάρχη 175, 176.Ά λεξάντρω φ , Τοντόρ 57, 69.Α Μ Ι (Ά ντιμιλιταριστική ’Ο ργάνω ση Κ Κ Ε ), 113.Α μερικανική πολιτική (καί Κ Κ Ε ) 152, 154, 161, 170, 175,

199, 208, 217, 218, 225, (βοήθεια πρός τήν Ε λλά δα)202, 208 - 209.

Α νταρτοπόλεμος (ίδέ ΕΑ Μ —Ε Λ Α Σ , Συμμοριτοπόλεμος,Τ ρίτος Γύρος).

Ά ποσ τολίδης, Θ ω μάς 20, 21, 25, 57.’Ά ρη ς, Β ελουχιώ της (Θ ανάσης Κ λάρας) 139, 143, 145,

147, 148, 173, 175, (θάνατος) 181.

Ά σκού της, Ν ικόλαος 159, 168, 181 - 182.

Β αλκανική Κ ομμουνιστική 'Ο μοσπονδία 20 - 21, 22, 54,56 - 60.Β ενιζέλος, ’Ελευθέριος 12, 14, 32, 34, 43, 49, 50, 51, 104,

108.Β ενιζέλος, Σοφ οκλής 104, 157, 200.Β εντήρης, Κ ω ν)νος 160, 202.Β εντοΰρα, (Φ εντοΰρα) ’Ιάκω βος 48, 65.Β ίτσι 210, 224, 225, 226 - 229.Β λαντάς, Δημήτριος 195, 201, 224, 232, 233.Β ογιατζής, Ά . 86.Β οζίκη ς, X. 106.Β οντίσιος, Γ ιώ ργης (Γ ούσιας) 213.Β ουκμάνοβιτς, Σ βέτοζαρ (Τ έμπο) 140, 145, 175.Β ουλγαρία (αύτονόμησις Μ ακεδονίας) 54 - 59, 68, 224,

(Σ υμφ ω νία Τ σώ ρτσιλ—Στάλιν) 163, (Τ ρίτος Γΰρος)193, 203, 224, (Τ ίτο καί,) 202 - 203, 217 - 219, 221,

Β ρεταννία (Μ εταξας καί,) 116-117, (ένίσχυσις ΕΑ Μ —Ε Λ Α Σ ) 141-142, (Σ τρατιω τική ’Α ποστολή) 143, 144,149, 152 - 153, (Τό Κ Κ Ε καί οί Β ρεταννοι) 143 - 149,(Κ ινήματα Μ έσης Α νατολής) 155- 158, (Συμφ ω νίαΚ αζέρτας) 162 - 163, (Σ υμ φ ω νία τής Β άρκιζας) 177.

Γ Γενική Συνομοσπονδία Έ ργατώ ν Ε λλάδος (Γ Σ Ε Ε ) 35,

36, 65, 86.Γερμανία, (Σ υνθήκη μέ Ε Σ Σ Δ ) 129, (κατάληψ ις Ε λλά

δος) 137.Γεώ ργιος, Β ασιλεύς 20, 95, 140, (παλινόρθω σις) 95, 100-

102, (Τ ετάρτη Α ύγούστου) 113-114, 115, 116-117,(’Ιταλική εισβολή) 124, (Β ρεταννοι καί,) 144, 146,151, 152, 156 - 157, 160, 176, 182, (Δημοψήφ ισμα,1946) 194, (θάνατος) 200.

Γεω ργιάδης, Γεώ ργιος 53.Γιουγκοσλαβυία 161, 163, (Τ ρίτος Γΰρος) 194, 199, 203,

215 - 217, 227, 228, (Ρ ήξις Τ ίτο - Σ τάλιν) 213 - 223.Γκεοργκίεφ, Κ ίμω ν 155.Γονατάς, Σ τυλιανός 151.Γοργοπόταμος 143.Γουντχάους, Κ ρίστοφερ (Κ ρίς) 152, 162,

171, 174, 175.Γούσιας ίδέ Β οντίσιος.Γ ράμ μο ς 200, 205, 210, 227 - 229.Γρεβενά, 144.Γρόζος (ή Γκρόζος) Α πόστολος, 98, 99, 227.Γιιφτοδήμος, Δ ημήτριος (Κ ώ στας Κ αραγιώ ργης) 121, (ση

μείω μα πρός Ζ αχαριάδην) 145, 160, (Σ αρά φ ης καί,)147.

ΔΔ αμασκηνός, Α ρχιεπίσκοπος 176, 181,

Δ εκεμβρ ιανά (1944) 167 - 172, (λόγοι απ οτυχίας), 173 - 176.Β ρεταννοι καί,) 175 - 176, (ΕΑ Μ κα ί,) 167 - 170, (δια-δήλω σις 3ης Δ εκεμβρίου) 171, ( Σ τά λιν κα ί,) 173, 174,175, 176, (Ζ αχαρ ιάδης καί,) 164, 165, 171, 173, 178,(Γ. Π απανδρέου καί,) 164 - 166, 169, 170, 174, 176.

Δ ερτιλής, Λ εω νίδας 150.Δ εσκάτη 199.

Δ εσποτόπουλος, Κ ώ στας 150.«Δ ηλώ σεις Μ ετανοίας* 121 - 126, 142.Δ ημητράτος, Ν . 13.Δ ημητρώ φ (ή Ν τιμιτρώ φ), Γκεώ ργκι 56, 96, 202, 219.«Δημοκρατικός Στρατός Ε λλάδας» ( Δ Σ Ε ) 196, 202, 203 -

- 204, 210 - 211, 212, (όργάνω σις) 196, (Μ άχη Κονί-τσης) 202, ( Σ λαβομακεδόνες καί,) 203, (αποπομπήΜ άρκου) 213, (άπώ λειες Γράμμου — Β ίτσι) 229, (Τ ίτο καί,) 190, 194, 202, 230.

«Δ ημοκρατικός Σ υγκεντρωτισμός» 73 - 74, 169, 187.Δ ιονυσάτος, Γ . 121.

ΕΑ Μ 84, 119, 138 - 142, (ΐδρυσις) 138.

ΕΑ Μ — Ε Λ Α Σ ίέμφάνισις ομάδω ν), 143, (σκοπο!) 144-145, (Β ρεταννοι καί,) 143, 145, 148 - 149, 153, 163,

(έξουδετέρω σις αντιπάλω ν) 146 - 147, (Ε Δ Ε Σ καί,)145, 147, 149, 154, 157, 166, 175, (ΕΚ Κ Α καί,) 147,149, 155, 157, (Σ υμφ ω νία Λ ιβάνου) 159 - 160, ( Σ υ μ φω νία Κ αζέρτας) 162 - 163, (Σ υμφ ω νία Τ σώ ρτσιλ —Σ τάλιν) 161, 164, (Δ εκεμβριανά) 167 - 176, ( Συμφω νία τής Β άρκιζας) 177 - 178, (Τ ρίτος Γΰρος) 190.

Ε Δ Ε Σ 145, 147 - 149, 154, 157, 166, 175, 191.’Έ δεσσα (έπίθεσις Δ Σ Ε ) , 211.ΕΕΑ Μ 138.’Εθνικές Δ ιεκδικήσεις καί Κ Κ Ε , 182 - 183.Ε Κ Κ Α 147, 149, 155, 157.Έ κλογές, συμμετοχή Κ Κ Ε 20, 28, 43, 46, 48, 79 - 81, 90,

102 - 104, 181, 190 - 191.Ε Λ Α Σ (ίδέ Ε Α Μ — Ε Λ Α Σ ) .Ε Λ Δ 168.Ε Λ Δ — Σ Κ Ε 181.

’Έ νοπλοι Δυνάμεις (καί Κ Κ Ε ) 18, 91, 110 - 111, 155 - 157,160,162, 165, 167, 174, 194, (καί Τ ρίτος Γύρος) 194,197, 204 - 210, 211 - 212, 224 -

«Έ νω μένο Μ έτω πο» 38, 68, 73 - 78, 85 - 88, 90, 91 - 92, 93,94, 97, 109, 112, 114, 138, 183, (θεω ρία Έ ν. Μ ετώ που), 75.

’Ε ξηντάρης, Γεώ ργιος 151.Έ πιχείρη σις «Τ έρμινους» 197.Έ πιχείρησις «Χ αραυγή» 206 - 208.Έ πιγείρησις «Πυρσός? 227 - 229.Ε Ρ Γ Α Σ 183, 189, 227.

Ζ αίμης, Α λέξανδρος 29, 31, 54, 64, 94, 101.Ζ αχαριάδης, Ν ϊκος 16 - 17, 25, 34, 35, 36, 78, 85, (διορι

σμός) 41, 73, (Μ ακεδονικό ζήτημα) 62, 90, 183, 224,

(ή «άσ τικοδημοκρατική έπανάσταση») 82 - 84, ( «Ε νω μένο Μ έτω πο») 85 - 88, 91, 93, (Γενικός Γραμμ ατέαςΚ Κ Ε ) 97 - 98, 102, (Τ ετάρτη Α ύγούστου) 112, 118,120, 124, (’Ιταλική εισβολή) 130 - 134, (Ε Α Μ ) 140,(Κ ατοχή) 165, 194, (άποκήρυξις κομμουνιστών ηγετώ ν) 173, 199, 213, (Σ υμφ ω νία Β άρκιζας) 178, (Τ ρίτος Γΰρος) 181, 182, 183, 185, 191 - 195, 200 - 203,223, 224, 232, (Β ρεταννοι καί,) 158, 184, 185, 186,189, 194, (Δ ιαφ ω νία μέ Μ άρκο) 204, 205, 210 - 211,213, 231, (Ρ ήξις Τίτο — Στάλιν) 216, 230, (Β ιογρα-φικόν σημείω μα) 235.

Ζ έρβας, Ν απολέω ν (Δημοκρατικά Τ άγματα) 47, ( Ε Δ Ε Σ )139, 144, 147, 149, 156, (Συμ φ ω νία Π λάκας) 153-154, (Σ υμφ ω νία Κ αζέρτας) 162, (Δ εκεμβριανά) 174 -- 175, (Τ ρίτος Γΰρος) 200.

Ζ εϋγος, Γ ιάννης 41, 163, 166 - 167.

Ζ ηνόβιεφ, Γ. 14, 75.Ζούλας, Ευθύμιος (φόνος Ψ αρροΰ) 157.

ΗνΗ ντεν, ’Ά νθονυ Ed en, An tho ny 161, 163, 175, 176.Η νω μ ένα "Εθνη 188, 189, 192, 199.Ή νω μέναι Π ολιτεΐαι 152, 154, 161, (καί Κ Κ Ε ) 170, 175,

199, 203, 208, 217, 218, 225, ( ’Α μερικανική βοήθεια)202, 208 - 209.

ΟΘ έος, Κ ώ στας 38, 48, 65, 67.

Θ ρόνος και Κ Κ Ε 94 - 99, 102 - 103.

« Ιδιώ νυμον» (Ν όμ ος 4229) 49 - 51, 87, 105.'Ιερό ς Λ όχος 166, 170, 174, 187.ΙΜ ΡΟ 57, 68.’Ιταλ ία (Ε ’ισβολή), 130 - 134, ( Σ υνθη κολόγη σις) 152.Ίω αννίδη ς, Γιάννης 140, 145, 224, (Δ εκεμβριανά) 166, 171,

172, (άποκ ήρυξις) 173, (Β άρ κιζα καί,) 177, (Π Δ Κ )201, (Β ιογρα φ ικόν ση μείω μα) 235.

Κ-Κ αϊμακτσαλά ν (’Ε πιχείρη σις) 228.Κ αλίνιν, Μ ιχαήλ 188.Κ αλομοίρης, Ί . 86.

Κ ανελλόπουλος, Π ανα γιώ της 1C?., 200, (Κ άϊρον) 151-1 52 .Κ ανελλόπουλος, Σ ταύρ ος 169.Κ αραγιώ ργης, Κ ώ στας (Ιδέ Γυφ τοδήμος).Κ αραπα ναγιώ της, Β . 156.Κ αρδίτσα 144, 212, 224, 225.Κ αρπενήσι 144, 224, 225, 227.Κ αρτάλης, Γ εώ ργιος 149, (Κ άϊρον) 15 1-15 2.Κ αστοριά 210.Κ αφ αντάρη ς, Γεώ ργιος 74, 108, 109, 151, 176, 184.Κ εμάλ, Μ ουσταφά 18.Κ ίνγκ, Ν αύαρχος 170.Κ ινήματα Μ έσης ’Α νατολής (1943) 146, (1944) 155 - 158.Κ όκκαλη ς, Π έτρος 199, 201.Κ ολάρω φ , Β ασ ίλη 53, 54 - 56.Κ ολιγιάννης, Κ ώ στας 191, 227, 229.Κ ομμουνιστική Δ ιεθνής 12, 13, 15 - 19, 20 - 22, 23, 27, 29,

38 - 39, 41, 53 - 55, 58 - 61, 68, 73 - 78, 148.

Κ ομμουνιστικό Κ όμμα Ε λλά δας (Κ Κ Ε ) ( Σ ημαντικώ τε-•ραι συγκεντρώ σεις καί Σ υνέδρια, 1918 - 1949), Π ρώ το Συνέδριο Σ οσιαλιστικού ’Εργατικού Κ όμμα τος(Ν οέμβριος 1918) 11- 12 , Δ εύτερο Συνέδριο (’Α πρίλιος 1920) 13 - 14, Π ρώ τη Κ ομματική (Κ Κ Ε ) Σ υνδιάσκεψη (Φ εβρουάριος 1922) 17 - 18, 53, Π ρώ το ’Έ κτακτο Σ υνέδριο (’Ο κτώ βριος 1922) 16 - 18, Δεύτερο“Ε κτακτο Σ υνέδριο (Σ επτέμβ ριος 1923) 20, 46, Τ ρίτο ’Έ κτακτο Σ υνέδριο (Ν οέμβ ριος 1924) 22 - 23, 59,60, Τ ρίτο Τ ακτικό Σ υνέδριο (Μ άρτιος 1927) 15, 21,30 -3 1, Τ έταρ το Τ ακτικό Σ υνέδριο (Δ εκέμβρ ιος 1928)32 - 33, 35, 2η 'Ο λομέλεια ( ’Ιούνιος 1929) 37 - 38, 3η'Ο λομ έλεια ( ’Ιανουάριος 1930) 37, 68, 4η 'Ο λομ έλεια(διορισμ ός Ζ αχα ριάδη, Δ εκέμβριος 1931) 68, 73 - 74,Π ρώ τη Π ανελλαδική ’Ο ργανω τική Σ υνδιάσκεψ η (’Ιούνιος 1932) 77 - 78, 5η 'Ο λομ έλεια (Ν οέμβριος 1932)

6η 'Ο λομ έλεια (’Ιανουάριος 1934) 82 - 84, 85, 155,Π έμπτο Σ υνέδριο (Μ άρτιος 1934) 8 5- 86, 101, 2η 'Ο λομέλεια (Ν οέμβριος 1934) 86 - 88, 3η 'Ο λομ έλεια (’Α πρίλιος 1935) 88 - 89, Τ ρίτη Π ανελλαδική ’Ο ργα νω τική Δ ιάσκεψη (’Ιούνιος 1935) 91 - 94, 4η 'Ο λομ έλεια(Σ επτέμ βριος 1935) 93 - 97, 102, "Ε κτο Σ υνέδ·ριο (Δ εκέμβριος 1935) 101, 114, 2η 'Ο λομ έλεια (Μ άρτιος1936), 3η 'Ο λομέλεια (Α ΰγουστος 1936) 127, 4η 'Ο λομέλεια (Φ εβρουάριος 1937) 127, 5η 'Ο λομέλεια (Φ εβρουάριος 1939) 128 - 129, 6η 'Ο λομέλεια (’Ιούνιος1941) 138, 139, 153, 7η 'Ο λομ έλεια (Σ επτέμβ ριος1941) 138, 8η 'Ο λομ έλεια ( ’Ιανουάριος 1942) 138, Δ εύτερη Π ανελλαδική Κ ομμα τική Σ υνδιάσ κεψ η (Δ εκέμβριος 1942) 128, 142, 144, 10η 'Ο λομ έλεια (’Ιανου άριος 1944) 154, 155, 11η 'Ο λομ έλεια (’Α πρίλιος 1945)181, 12η 'Ο λομ έλεια ( ’Ιούνιος 1945) 124, 183 - 184, 'Έ βδομο Σ υνέδριο ( ’Ο κτώ βριος 1945) 128, 156, 186 -

189, 2η 'Ο λομ έλεια (Φ εβρουάριος 1946) 189 - 192, 3η'Ο λομ έλεια (Σ επτέμβ ριος 1947) 201, 4η 'Ο λομ έλεια(’Ιούλιος 1948) 205, 5η 'Ο λομ έλεια (’Ιανουάριος 1949)223 - 225, 6η 'Ο λομ έλεια (’Ο κτώ βριος 1949) 178, 230 -231, 7η 'Ο λομ έλεια (Μ άϊος 1950) 232, (Κ ομμ ουνιστική Δ ιεθνής καί,) 13, 15 - 19, 21, 23, 27, 29, 39 -4 1,(«πά λη χω ρίς άρ χές») 38 - 39, (διορισμ ός Ζ αχα ριάδη)39 -4 1 , (σύσ τημα πυρή νω ν) 22 - 27, (ύπονομε\*τικήδρά σις) 33 - 34, ( ’Ε ργα τική τάξις καί,) 20, 3 5- 36, 37,42, 44 - 48, 74, 77 - 78, 87, 138, 183, (Μ ακεδονικό) 53 -

55, 58 - 61, 68, 69, (Ε νω μένο Μ έτω πο) 38, 68, 73 -78, 85 - 88, 90, 91 - 93, 94, 97, 109, 114, (Σ υμ φ ω νίαΣ οφ ούλη — Σ κλά βα ινα) 104 - 107, («Δ ηλώ σεις Μ ετα-νοίας») 121 - 125, (’Ιταλική εισβολή κα ί,) 130, 131 -134, 137, (Σ υμ φ ω νία Λ ιβάνου καί,) 159-1 61, (Σ υμ φ ω νία Κ αζέρτας) 163, (Δ εκεμβριανά) 167 - 178, (Τ ρίτος Γύρος) 183 - 186, 189, 190 - 192, 193 - 201, 202 ·213, 223 - 229, (’Ό γδοο Συνέδριο) 191, ('Η Τ ρίτηΣ υνδιέσκεψ η) 223, 224.

Κ ομμουνιστικό Κ όμμα Σ οβιετικής Έ νώ σεω ς 28, 31, 76.Κ ορδάτος, Γιάννης 21, 57, 66.Κ ουντονριώ της, Ν αύαρχος 21, 22, 32.Κ ο\>ουζίνεν, ’Ό ττο 92.«Κ ούτβηδες» 16, 25., 64.Κ ούτσαινα (σύσκεψις) 157.Κ ω νσταντινίδης, Σ . 48, 65.

Κ ω στόπουλος, Γ. (’Α ντάρτικη όμάς) 147.Κ ώ τσεφ, Κ ράστε, (Ν Ο Φ ) 227.

ΛΛ αδάς, Γεώ ργιος 65.«Λ αϊκό Μ έτω πο» (ίδέ έπίσης Ε νω μένο Μ έτω πο) 85- 86,

89, 90, 91, 92 - 94, 96, 97, 103, 104, 107, 109, 112,114, 183, (Π αλλαϊκό Μ έτω πο 1936) 103, 104, 107, 109,112, 177.

Λ άϊος 120.Λ ένιν, Ν ικολάϊ 113, 173, 174, 176.Λ ήπερ, Σες>. Ρ .Λ ίβανος, (Σύ μφ ω νον) 159 - 160, 162 - 163.Λ ιγδόπουλος, Δ ημοσθένης 13-15.«Λ ικβινταριστές» 28 - 33, 36 - 41.Λ ιτόχωρον (έπίθεσις συμμοριτών) 190, 194.

Λ Ο Κ (Μ ονάδες καταδρομών) 206, 229.Λ ουνατσάρσκυ, ’Α νατόλι 40, 73.

Μ άγε·ος, Τ αξ Ε . Myers, E.C.W. 143 - 145, 149, 152, 156.Μ αζαράκης, ’Α λέξανδρος 29, 58.Μ ακβή, Λ ίνκολν Mac *e mh. Linco ln 170.Μ ακεδονικόν ζήτημα (αΰτονόμησις) 24, 29, 37, 43, (Συζή-

τησις είς τήν Β ουλή) 63 - 67, (Ζ αχαριάδης καί,) 67-68, 90, 224.’

Μ ακμίλλαν, Χ άρολντ Macmillan, Harold 175, 176.Μ ακρίδης, Θ εόδωρος 177.Μ ακρόνησος 208.Μ ανιαδάκης, Κ ω ν)νος 118, (Δ ηλώ σεις Μ ετανοίας) 121-124,

(ίδρυσις πλαστού Κ Κ Ε ) 125 - 126, (’Ιταλική εισβολή)132 - 133.

Μ ανουήλσκι, Ν τιμίτρι 22, 56 - 59, 68.Μ άντακας, ’Εμμανουήλ 127, ( Π Ε Ε Α ) 155, (Δ εκεμβριανά)176.

Μ άξιμος, Δ ημήτριος 67, 200.Μ άξιμος, Σ εραφ είμ 20, 21·, 25, 30, 32, 48, (Μ ακεδονικό

καί,) 57 - 60, 65, 66 - 68.Μ άρκος, (Β αφειάδης, Μ άρκος) ( Ε Λ Α Σ ) 167, 184, (Τ ρί

τος Γύρος) 195, (Δ ιαφ ω νία μέ Ζ αχαριάδη) 202 -205 ,210, 212, (Π λατφόρμα 1948) 211.

Μ αχαίρας, Ε υάγγελος (Μ ακεδονικό, 1927) 66 - 67.Μ εταξάς, ’Ιω άννης 54, 58, 64, 65, (Μ ακεδονικό, 1927) 67 -

68, (1935—36) 102 - 107, 110 - 117, (Π ρω θυπουργός)108, (Τ ετάρτη Α ύγούστου) 114-117, (Κ Κ Ε καί,) 118-- 121, 126 - 128, (’Ιταλική εισβολή) 130 - 134.

Μ ητσοτάκης, Α . 127.Μ ιχαήλω φ, Ίβάν 57, 69.Μ ιχαλακόπουλος, ’Α νδρέας 23, 61, 64, 103.

Μ ολότω φ, Β . (Έ κλο γές 1946) 190, (Ρ ή ξις Τίτο - Σ τάλ ιν)215, 219, 221.

Μ ουντάκης, Ε . 127.Μ ούντριχας, Ά νδρέας (Κ απετάν Ό ρέσ της) 139, 145, 164,

166, 167, 171, 172, 173, 175, 176.Μ ουσολίνι, Μ πενίτο 34.Μ παγκριάνωφ , Ίβάν 155.Μ πακιρτζής, Ε υριπίδης 155, 195.Μ παρτζώ τας, Β ασίλης (Κ απετάν Φ άνης) 121, 159, 162,

163, 164, 185, 186, 194, 201, 216, 230, 232.Μ πέβιν, Έ ρνεστ Bevin, Ern est 186.Μ ποΰλκες, 194, '216.Μ πω μόντ — Ν έσβιττ, Φ . Be aum ont-N esb itt, F. 156.Μ ΐ'λω νας, ’Α λέξανδρος 109.Μ ύτλας, Τ ηλέμαχος 120.

IMΝ άουσα (έπίθεσις έναντίον) 224, 225.Ν έντιτς, Μ ιλάν 155.Ν εφελούδη ς, Β ασ ίλης 99, 120, 131, 171.Ν ικολαΐδης 32.Ν Ο Φ 227.

α"Ο μηροι (Δεκεμβριανά) 177.Ό ρέστης (ίδέ Μ ούντριχας).

ΠΠ άβ ελιτς, ’Ά ντε 155.Π αγούρας, Ε. 86.Π άγκα λος, Θ εόδω ρος 28, 44, 47, 62, 63.«Π άλη χω ρίς άρ χές» (1928—1929) 37 - 39.«Π αληά Κ εντρική Επιτροπή Κ Κ Ε». 126, 128 - 129, 134,

138.Π απ άγο ς, ’Α λέξανδρος 100, 105, 106, 124, 131, 208, 224,

226, 227.Π απ αγιάννη ς, Δ ημ. 128, 129, 130 - 131.Π απα ναστασίου, ’Α λέξανδρος 58, 59, 63, 64, 65, 66, 103,

109.Π απα νδρέου, Γ εώ ργιος (Μ ακεδονικόν 1927) 66, (1936) 109,

(1943) 151, (Σ υνέδρ ιον Λ ιβάνου) 159 - 160, (Κ υβέρ-νησις Έ θνική ς Έ νότητος) 161, 165 - 167, 174, (Σ υ μ φ ω νία Κ αζέρτας) 162 - 163, (Δ εκεμβριανά) 164 - 171,174, (Τ ρίτος Γ ΰρος) 200.

Π απα νικολάου, Γ ρηγόρ ιος 32, 62, 65.«Π αράνομη δουλειά» 24 - 27, 33 - 34, 77 - 78, 91 - 94, 184,

185.Π αράνομος Μ ηχανισμός Κ Κ Ε (ίδέ «παράνομη δουλειά»).Π αρ τσαλίδης, Δ ημ ήτρης 107, 121, (Δ εκεμβριανά) 169 - 170,

176, 177, (12η 'Ο λομ έλεια 1946) 185, (Μ όσχα 1946)190, (Έ κλογές 1946) 190, 191, (Τ ρίτος Γύρος) 227.

Π αύλος, Β ασιλεύς 200, 205, 216, 228, 229, 230, 231.Π Ε Ε Α 154 - 155, 156, 157, 159, 166, 168, 169, 171, 181.Π ετσόπουλος, Γιάννης (Μ ακεδονικόν) 54 - 55, ( Κ Κ Ε ) 187,

191.ΙΊλασ τήρας, Ν ικόλαος 44, 45, 81, (1936) 116, (Δ εκεμβ ρια

νά) 176, (1946) 182.Π λουμ πίδης, Ν ικόλαος 130, 131, 132.

Π ολυχρονάκος 32.Π οπώ φ , Σ υντ)ρχη ς Γκριγκόρη 162, 167, 176.Π ορφ υρογέννης, Μ ιλτιάδης (Σ υνέδριον Λ ιβάνου) 159-161 ,

(Δ εκεμβριανά) 175, (Τ ρίτος Γ ύρος) 201.Π ότσδαμ (Δ ιάσ κεψ ις) 188.Π ουλιόπουλος, Π . 22, 25, («πάλη χω ρίς άρ χές») 28, 31,

(Μ ακεδονικόν) 57, 59, 62.«Π ροσω ρινή Δ ημοκρατική Κ υβέρνηση» Π Δ Κ , (1947) 200,

201, 202, 227.«Π ροσω ρινή Δ ιοίκηση», (Κ ατασκεύασμ α Μ ανιαδάκη) 126.

128, 129, 132, 134, 138.Π υρήνες Κ Κ Ε (διάρθρ ω σις) 22 - 24, 77 - 78.ΙΙυρομ άγλου, Κ ομνηνός 149, 150, 151.Π υρπασόπουλος, Γ. 86.

ΡΡ άλλ ης, ’Ιω άννης 144, 152.

Ρ άλλη ς, Π έτρος 177.Ροϋσβελτ, Φ . Δ . Roosevelt, F.D. 152, 156, 161, 176.Ρούσσος, Π έτρος 150, (Σ υνέδριον Λ ιβάνου) 159 - 160.

ΣΣαπόρτα 62.Σ αρ άφ ης, Σ τέφανος 147,· (σύλληψις υπό Ε Λ Α Σ ) 147,

(προσχώ ρησις στόν Ε Λ Α Σ ) 147, (Σ υνέδριον Λ ιβάνου)159 -161, (Σ υμ φ ω νία Κ αζέρτας) 162, (Δ εκεμβριανά)

171, 175, (Τ ρίτος Γ ΰρος) 195.Σβώ λος, ’Α λέξανδρος (Π Ε Ε Α ) 155 - 157, (Σ υνέδριον Λ ιβάνου) 159 - 160, (Δ εκεμβριανά) 166, 168, 169, (1945)181.

Σ ιάνος, Γ ιώ ργη ς (Γ έρος) («πάλη χω ρίς άρ χές») 38 - 40,(Λ αϊκό Μ έτω πο 1934) 86, (1936) 107, 114, (Τ ετάρτηΑ ύγουστου) 117, 128, 129, (άποκ ήρυξις) 121, (Π ανελλαδική Σ υνδιάσ κεψ η 1942) 138, 140 - 142, (Μ ονοπώ -λησις ’Α ντιστάσ εω ς) 145, 150, 151, ( Έ ξόντω σις Ψ αρ-ροϋ) 157, (Δ εκεμβ ριανά) 164 - 178, (Β άρκιζα) 177-178, (12η 'Ο λομ έλεια, 1945) 185, (θ ά να τος) 199, (Β ιο-γραφικόν Σ ημ είω μα ) 235.

Σ ινό'/.ας, ’Α θανάσ ιος 48, 65.Σ κλά βα ινας, Σ . 104 - 105, 108, 110, 120, 171, (Σ υμ φ ω νία

Σο φο ύλη — Σ κλάβ αινα) 104- 107, 108.Σκλάβος 32.

Σ κόμ πι, 'Τ ποσ τράτηγος f . M. Scobie, R. Μ . 163, 170, 171,175, 176.Σ κοπο ί Κ Κ Ε 82, 87, 81 - 94, 96 - 97, 112, 113, 114, 117,

138, 140, 142, 144, 145, 163, 165, 184, 193.Σ Ν Ο Φ 227.

Σ ολάν, Μ πεχάρ 48, 65.Σ οφ ιανόπ ουλο ς, ’Ιω άννη ς 103, 177.Σ οφ ούλης, Θ εμιστοκλής 104 - 107, 108, 109, 110, 115, 151,

176, 190, (Σ υμ μο ριτοπό λεμος) 200, 202, 205 - 206.Σ τάλ ιν 29, 83, 92, 148, 163, 174, 213 -2 23 , (Δ εκεμβ ρια

νά) 176, (Τ ρίτος Γ ΰρος) 183, 184, 186, (Ρ ή ξις Τ ίτο—Σ τάλ ιν) 213 - 223.

Σ ταιρίδη ς, Ε λευθέρ ιος 20, 25, (Δ ελτίον) 25 - 27, 28, 48,63, 65.

Στρατής, Γ. 44-45.Σ τρα τής, Δ ημή τριος 155, 181.

Σ τρίγκο ς, Λ εω νίδας 186, 201.Σ υμμ οριτοπόλεμος (Τ ακτική ) 195, 197 - 199, 204, (Ό ρ γά -νω σις) 196, (Σ τρα τολογία) 204, (ίδέ έπίση ς Τ ρίτοςΓΰρος).

Σ υμφ ω νία «Π αλλαϊκού Μ ετώ που» (1934) 86.Σ υμ φ ω νία Σ οφ ούλη — Σ κλάβ αινα (1936) 104 - 107.Σ υμ φ ω νία τής Π λάκας (1944) 154.Σ υμ φ ω νία Κ αζέρτας (1944) 162 - 163.Σ υμ φ ω νία τής Β άρκ ιζας (1945) 177 - 178.Σ ύμ φ ω νον Λ ιβάνου (1944) 159 - 161, 163.Σ ω μο ρίτης, Σ τρα τής 86, 168.

Τ άγμ ατα Ά σφ αλείας 152, 156, 174, 190.Τ ανούλας, Α . 86.

Τ ατασόπουλος, Μ . 86.Τ ζάλας, Χ ρήστος, 20.Τ ζίλας, Μ ίλοβαν 184, 218.Τ ζίμας, Ά νδρέας (Ε ύμαϊος) 138, 149, 151, 152.

ρος) 190, 193 - 194, 202, 204, 221, ( Ρ ή ξις Τ ίτο—Σ τά λιν) 202 - 203, 213 - 223.

«Τ ρίτος Γΰρος» (προετοιμασία) 182, 183 - 186, 189, 191,(βοήθεια έκ βορρά) 190, 193, (’Έ ναρξις) 195, (Τακτική, Σ τρατηγική ) 197 - 199.

Τ ρόσκυ, Λ έον 32.Τ ροΰμαν, Χ άρρυ Truman, Harry S. 213, (Δ όγμα Τ ροΰμαν)

199, 217, (Ρ ή ξις Τ ίτο — Σ τάλ ιν) 217 - 219, 223.Τ σακαλώ τος, Θ ρασύβουλος 166, 202, 207, 210, 224.Τ σαλδά ρης, Κ ω ν)νος 194, 200.Τ σα λδάρη ς Π ανα γής 50, 67, 79, 80, 88, 100, 194.Τ σαούς Ά ντώ ν (ίδέ Φ ω στερίδης).

Τ σ ιγάντες, ’Ιω άννη ς 143.Τ σίπα ς, ’Α νδρέας 120.

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

ΕΛΛΗΝΙΚΑΙ ΠΗΓΑΙ

Ά ξιώ τη, Μ έλπω . ’Α πάντηση σέ 5 έρω τήματα (’Α

θήνα, Μ αρής, 1945).Β ασικοί Κ ανόνες Ε παγρύπνησης (’Α θήνα, Κ ομέπ,

1947).Β οηθήματα γιά τήν Ιστορία τοϋ Κ Κ Ε (Κ άπου

στήν ’Α νατολική Εύρώ πη, Κ εντρική Ε πιτροπή

Κ Κ Ε , 1952).Β οΰρος, Γ. Π αναγής Τ σαλδάρης (’Α θήναι, Έ λλη νι

κή Ε κδοτική Ε ταιρία, 1955).Γλυνός, Δ ημήτριος. Τί είναι και τί Θ έλει τό Έ θνι

κό Ά πελευθερω τικό Μ έτω πο (Α θήνα, 1944).Δ αφνής, Γ ρηγόριος. Ή Ε λλά ς μεταξύ Δύο Π ολέ

μω ν, 1923—194θ (Ά θήναι, "Ικαρος, 1955).Δ έκα Χ ρόνια Α γώ νες, 1935 —1945 (Κ εντρική Ε

πιτροπή Κ Κ Ε , 1946).Ζ αχαριάδης, Ν ίκος. Δ έκα Χ ρόνια Π άλης (Κ εντρι

κή Ε πιτροπή Κ Κ Ε , 1950).Ζ αχαριάδης, Ν ίκος. Θ έσεις γιά τήν Ιστορία τοϋ

Κ Κ Ε (Α θήνα, Κ εντρική Ε πιτροπή Κ Κ Ε , 1945).Ζ αχυριάδης, Ν ίκος. Κ αινούρια Κ ατάσταση, Κ αινού

ρια Κ αθήκοντα (Λ ευκω σία, 1950).

Ζ αχαριάδης, Ν ίκος. Ό Κ ομμουνιστής, Λ αϊκός Α γω νιστής, Μ έλος τοΰ Κ Κ Ε (Έ κδοσις Κ Κ Ε ).

Ζ αχαριάδης, Ν ίκος. Π ροβλήματα Κ αθοδήγησης (δα-κτυλογραφ ημένον άντίγραφ ον, 1950).

Ζεϋγος, Γ. Ή Λ αϊκή Α ντίσταση τοΰ Δ εκέμβρη

(Α θήνα, «Ό Ρήγας», 1945).Ή Έ ναντίον τής Ε λλάδος Ε πιβουλή (Ά θήναι,

'Τ πουργεΐον Τύπου καί Π ληροφ οριώ ν, 1947).Ή Ν έα Κ ατάσταση καί τά Κ αθήκοντά μας (Κ εντρι

κή Ε πιτροπ ή, 1950.Κ αραγιώ ργης, Κ ώ στας. Γύρω άπό τό Δ εκέμβρη (Α

θήνα, αΝ έα Β ιβλία», 1945).Μ αλαΐνος, Μ ιλτιάδη ς.Ή Τ ετάρτη Α ύγούστου, Π ώ ς

και Δ ιατί Έ πεβλήθη (Ά θήναι, 1946).Ν εφελούδης, Β ασίλης. Έ λληνες Π ολεμιστές στή

Μ έση Α νατολή (Α θήνα, «Ό Ρήγας», 1945).Π απακω νσταντίνου, Θ εοφύλακτος. Ή ’Α νατομία

τής Έ παναστάσεω ς (Ά θήναι, 1952).Π απανδρέου Γ εώ ργιος. Ή Ά πελευθέρω σις τής Ε λ

λάδος (Ά θήναι, Έ λλη νική ’Εκδοτική Ε ταιρία,1945).

Π ετσόπουλος, Γιάννης. Τά Ε θνικά Ζ ητήματα καίοί Έ λληνες Κ ομμουνιστές (’Α θήνα, 1946).

Π ετσόπουλος, Γ ιάννης. Τ ά Α ίτια τής Δ ιαγραφής

μου άπό τό Κ Κ Ε (Α θήνα, 1946).

Π ρός τήν III Συνδιάσκεψ η τοΰ Κ Κ Ε (Κ εντρικήΕ πιτροπή Κ Κ Ε , 1950).

Σαράφ ης, Στέφανος. ΕΛ Α Σ (Α θή να 1946).Σ ταυρίδης, Ε λευθέριος. Τ ά Π αρασ κήνια τοΰ Κ Κ Ε

(Ά θήναι, 1953).Στρατηγική καί Τ ακτική τής Π ρολεταριακής ’Ε

πανάστασης (Κ εντρική Ε πιτροπή Κ Κ Ε , 1946).

Τό 7ο Συνέδριο τοΰ Κ Κ Ε (Κ εντρική Ε πιτροπήΚ Κ Ε , 1945).

Τό 8ο Συνέδριο τοΰ Κ Κ Ε, Π ρακτικά (Δ ακτυλογρα-φημένον άντίγραφον, 1961).

Τό Π ρόγραμμα τής Κ ομμουνιστικής Δ ιεθνούς (Α θή να, Λ αϊκό Β ιβλιοπω λείο, 1932).

Τ ό Π ρόγραμμα τοΰ Κ ομμουνιστικού Κ όμματος Ε λ

λάδος (8ο Συνέδριο, δακτυλογραφημένο άντί-

γραφο, ’Ο κτώ βριος 1961).Τ σακαλώ τος, Θ ρασύβουλος. 40 Χ ρόνια Στρατιώ της

τής Ε λλάδος (Ά θήναι, «Ά κρόπολις», 1960).Τσάτσος, Θ . Δ. Α ί Π αραμοναί τής Ά πελευθερώ

σεω ς (Ά θήναι, 1949).Τ σουδερός, Ε μμ ανουήλ. Έ λληνικές Α νω μα λίες

στή Μ έση Α νατολή (Ά θήναι, Α ετός A. Ε .,1945).

Χ οΰτας, Στέλιος. Ή Έ θνική Α ντίστασ ις τώ ν Ε λλήνω ν (Ά θήναι, 1961).

ΞΕΝΑΙ ΠΗΓΑΙ

Anastasoff, Ch. The Tragic Peninsula (St. Louis:Blackwell Wieland 1938).

Barker, Elisabeth. Macedonia: Its Place in BalkanPower Politics (Lon don : Royal Institute ofInternational Affairs, 1950).

Borkenau, Franz . World Communism : a His toryof the Communist Intern ational (New Yo rk :

W.W. Norton, 1939).Borkenau, Franz. European Communism (London:

Faber and Faber 1953).Capell, Richard Sim iom ata : a Greek Note Book,

1944-1945 (London : Macdonald, 194· i).Djilas, Milovan. Conversations with Stalin (New

Y ork : Ha rcourt, Brace and World, 1962).

Eastman, Max. Marx, Lenin , and the Science ofRevolution (London: George Allen and Unwin,

1926).Κ αμπάκτσιεφ, X. Μ παλκάνσκαγια Κ ομμουνιστιτσέ-

σκαγια Φ εντεράτσια ( Β αλκανική Κ ομμουνιστι

κή 'Ο μοσπονδία) (Μ όσχα, Γκόζιζντατ ΡΣ Φ Σ Ρ.

1930).

Κ αμπάκτσιεφ, X. κ. α. Κ ομμουνιστιτσέσκιγιε Π άρ-τιϊ Μ παλκάνσκιχ Στράν ( Τ ά Κ ομμ ουνιστικάΚ όμματα τώ ν Β αλκανικώ ν Χ ω ρών) (Μ όσχα,Γ κοζιζντατ ΡΣ Φ Σ Ρ, 3930).

Κ ομμουνιστιτσέσκιΐ ϊντερνασιονάλ πιερέντ 6 Β σε-

μίρνιμ Κ ονγκρέσομ. (Ή Κ ομμουνιστική Δ ιεθνήςπριν άπό τό 6 Π αγκόσ μιο Συνέδριο) (Μ όσχα,Π αρτιζντάτ, 1928).

Κ ομμουνιστιτσέσκιΐ ϊντερνασιονάλ πιερέντ 7 Β σε-

μίρνιμ Κ ονγκρέσομ (Ή Κ ομ. Δ ιεθνής πριν άπό

τό 7 Π αγκόσμιο Συνέδριο) (Μ όσχα, Π αρτιζντάτ,

Sweet —Escott, B. Greece : A Political and Eco

nomic Survey, 1939-53 (Londo n : Royal Institute of International Affairs, 1954).

Swire, J. Bulgarian Conspiracy (London: RobertHale, 1939).

Τ έζισι, Ρεζολιούτσιϊ Π ασ τανοβλένιγια 11 Π λένουμα

ΙΚ Κ Ι (Θ έσεις, Ψ ηφ ίσματα κα2’Α ποφ άσεις 11ης

Ό λομελείας τής ΕΕ Κ Δ ) (Μ όσχα, Ο γκίζ Μ ο-σκόβσκιϊ Ραμ πότσιϊ, 1931).

Theses and R eso lutio ns; adopted by the ThirdCongress of the Communist In tern atio na l.

(New York : Contem porary Publishing Association, 1921).

Αντικομουνιστικη ιστορια του κκε

Documents

Transcript of Αντικομουνιστικη ιστορια του κκε

Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τη διοργάνωση του δημοψηφίσματος

Απόφαση του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΕ για το Σοσιαλισμό

Διακήρυξη Της ΚΕ Του ΚΚΕ Για Τη Διοργάνωση Του Δημοψηφίσματος

N.I.ΜΕΡΤΖΟΣ- ΤΑ 10 ΘΑΝΑΣΙΜΑ ΑΜΑΡΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΚΕ

Πολιτική Απόφαση του 17ου Συνεδρίου του ΚΚΕ

[ΚΚΕ] - Καταστατικό του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας [1945] - 49252207

Η ιστορια του Πεπε

Χρονικό του ΚΚΕ (Τόμος II 1945-1978)

5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1955)

26354854 Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΟΥ ΚΚΕ ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

Τετρασέλιδο του ΚΚΕ για τις εκλογές του Γενάρη 2015

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ π

Εθνοπροδοσίες-Ψευδολογίες του ΚΚΕ - Α.Ι.Παυλόπουλου

ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΚΚΕ για τις ΕΚΛΟΓΕΣ του ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ 2015

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ

Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (β' τόμος)

Ζητήματα Ιστορίας του ΚΚΕ

115197544 Γεώργιος Γεωργαλάς Ιστορία Του ΚΚΕ

ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ - ΤΟ ΤΕΡΑΣΤΙΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΚΚΕ

Ιστορια του σαπουνιου