Teyxos 35 36 oloklhro

62
ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ TΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟY, ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ 35-36 ΤΕΥΧΟΣ 35 - 36 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ Η ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΚΡΑΤΟΣ ΜΗ-ΜΕΛΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ ΣΤΑ Η.Ε. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΗΣ Ε.Ε. ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ FRONTEX ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗ ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΔΕΕ: ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΣΥΛΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΣ» ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Η ΥΠΟΘΕΣΗ “KATYN” 62 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΣΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΥΠΟΘΕΣΗ ΛΕΧΟΥΡΙΤΟΥ Κ.Α./ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΚΑΙ 26 ΑΛΛΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ Ε.Ε.: ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ (;) ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΣΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΕΩΝ ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ. ΔΥΟ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟΥ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (ΥΠΟΘΕΣΗ LONGA / OΛΛΑΝΔΙΑΣ) IΣΟΡΡΟΠΩΝΤΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΕΛΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ (ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ NUNEZ & ANTWI Κ.Α./ΝΟΡΒΗΓΙΑΣ) ΕΠΙΜΕΤΡΗΣΗ ΠΟΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΔΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΠΑΡΑΔΕΚΤΟΥ ΤΩΝ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΩΝ ΚΡΑΤΩΝ Η ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΛΕΙ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΥΤΟΧΘΟΝΕΣ ΑΝΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΣΕ ΓΕΝΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΟΜΟΦΥΛΩΝ ΖΕΥΓΑΡΙΩΝ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΟΥ SAN JOSE ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΡΑΤΩΝ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ (ECOWAS) ΟΙ “ΒΡΩΜΙΚΕΣ ΔΟΥΛΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ” ΣΤΟ ΔΕΛΤΑ ΤΟΥ ΝΙΓΗΡΑ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ECOWAS V ARIA: TO ΕΛΒΕΤΙΚΟ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΑΣΥΛΙΑΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΟΠΕΓΧΑΓΗΣ, ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ: ΔΙΕΘΝΕΣ «SOFT LAW» Η΄ ΜΗΠΩΣ ΚΑΤΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ; ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ICRC ΓΙΑ ΤΗΝ «ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΞΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ» ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΜΙΑ ΡΗΞΙΚΕΛΕΥΘΗ ΚΑΙ ΓΕΝΝΑΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ: OI ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΩΣ ΛΟΓΟΣ ΑΡΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΔΡΑΣΗΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥ AHMADE / EΛΛΑΔΑΣ: ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΓΙΑ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΚΡΑΤΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΥΤΕΛΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΙΤΟΥΝΤΟΣ ΑΣΥΛΟ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΞΕΝΙΟΣ ΖΕΥΣ» ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ - ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ

description

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ TΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟY, ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

Transcript of Teyxos 35 36 oloklhro

Page 1: Teyxos 35 36 oloklhro

ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

ΕΝΗ

ΜΕΡ

ΩΤΙ

ΚΟ

ΔΕΛ

ΤΙΟ

ΔΙΜ

ΗΝ

ΙΑΙΑ

ΕΚ

ΔΟΣΗ

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ TΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟY, ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ35-36

ΤΕΥΧΟΣ 35 - 36 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ• Η ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΚΡΑΤΟΣ ΜΗ-ΜΕΛΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ ΣΤΑ Η.Ε.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ• ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ• ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΗΣ Ε.Ε. ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ • FRONTEX ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗ• ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ • ΔΕΕ: ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΣΥΛΟΥ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ• ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΣ»

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ• Η ΥΠΟΘΕΣΗ “KATYN” 62 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΣΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ• ΥΠΟΘΕΣΗ ΛΕΧΟΥΡΙΤΟΥ Κ.Α./ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΚΑΙ 26 ΑΛΛΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ Ε.Ε.: ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ (;) ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΣΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΕΩΝ• ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ. ΔΥΟ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ • ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟΥ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (ΥΠΟΘΕΣΗ LONGA / OΛΛΑΝΔΙΑΣ)• IΣΟΡΡΟΠΩΝΤΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΕΛΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ (ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ NUNEZ & ANTWI Κ.Α./ΝΟΡΒΗΓΙΑΣ)• ΕΠΙΜΕΤΡΗΣΗ ΠΟΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ• ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΔΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΠΑΡΑΔΕΚΤΟΥ ΤΩΝ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΩΝ ΚΡΑΤΩΝ• Η ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΛΕΙ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ• Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΥΤΟΧΘΟΝΕΣ ΑΝΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΣΕ ΓΕΝΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ• ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΟΜΟΦΥΛΩΝ ΖΕΥΓΑΡΙΩΝ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΟΥ SAN JOSE

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΡΑΤΩΝ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ (ECOWAS)• ΟΙ “ΒΡΩΜΙΚΕΣ ΔΟΥΛΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ” ΣΤΟ ΔΕΛΤΑ ΤΟΥ ΝΙΓΗΡΑ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ECOWAS

VARIA: • TO ΕΛΒΕΤΙΚΟ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΑΣΥΛΙΑΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ• ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΟΠΕΓΧΑΓΗΣ, ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ: ΔΙΕΘΝΕΣ «SOFT LAW» Η΄ ΜΗΠΩΣ ΚΑΤΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ;•ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ICRC ΓΙΑ ΤΗΝ «ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΞΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ»

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ• ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ

ΕΛΛΑΔΑ• ΜΙΑ ΡΗΞΙΚΕΛΕΥΘΗ ΚΑΙ ΓΕΝΝΑΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ: OI ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΩΣ ΛΟΓΟΣ ΑΡΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΔΡΑΣΗΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥ• AHMADE / EΛΛΑΔΑΣ: ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΓΙΑ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΚΡΑΤΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΥΤΕΛΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΙΤΟΥΝΤΟΣ ΑΣΥΛΟ• ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΞΕΝΙΟΣ ΖΕΥΣ»

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ - ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ

«Βουλευτικό»31 Μαϊου- 2 Ιουνίου 2013

9ο Σεμινάριο Διεθνούς Δικαίου Ναυπλίου

88�� ������������������ ���������������� �������������� ����������������

MM�� ������ �������������������� ������������

««��������������������»»

2244--2277 ���������� 22001122

Με την υποστήριξη των Εκδόσεων:

΄

88�� ������������������ ���������������� �������������� ����������������

MM�� ������ �������������������� ������������

««��������������������»»

2244--2277 ���������� 22001122

88�� ������������������ ���������������� �������������� ����������������

MM�� ������ �������������������� ������������

««��������������������»»

2244--2277 ���������� 22001122

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣ

Ο Σ Τ Ρ Ι Αwww.ostriavivlio.com

Page 2: Teyxos 35 36 oloklhro
Page 3: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 3

Το Κέντρο ιδρύθηκε το 2005 στα πλαίσια του Τομέα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεσμών του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, από τον Καθηγητή Στέλιο Περράκη, ο οποίος είναι και ο Διευθυντής του Κέντρου.

Στόχοι του Κέντρου είναι:- η έρευνα και μελέτη θεμάτων της διεθνούς και ευρωπαϊκής προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, του ανθρωπιστικού δικαίου, της ανθρωπιστικής δράσης και συναφών θεμάτων του διεθνούς δικαίου- η προώθηση της συνεργασίας με διεθνείς θεσμούς, όπως ο ΟΗΕ, η UNESCO, το Συμβούλιο της Ευρώπης, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Υπάτη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού- η συνεργασία με ΜΚΟ που προωθούν τους ίδιους σκοπούς με το Κέντρο- η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών- η διοργάνωση σεμιναρίων κλπ.-η δημοσίευση / έκδοση μελετών κλπ.Το Κέντρο διοικείται από 5μελή Διοικούσα Επιτροπή που προεδρεύει ο Καθηγητής Στ. Περράκης.

Στη σύνθεση των κειμένων του παρόντος Τεύχους συνέβαλαν:- οι Ερευνητές του Κέντρου: Ανάγνου Μαίρη, Υπ. Διδάκτωρ Ευρωπαϊκών Σπουδών, Τμήμα ΔΕΣ, Πάντειο Εμμανουηλίδου Παναγιώτα, Υποψ. Δρ. Νομικής Στρασβούργου - ΔΕΣ Παντείου Καλλία Μαρία, Υπ. Δρ. Διεθνούς Δικαίου, Τμήμα ΔΕΣ, Πάντειο Κύρκος Σωτήρης, Αντιεισαγγελέας Στρατιωτικής Δικαιοσύνης, Υπ. Δρ. Διεθνούς Δικαίου, Τμήμα ΔΕΣ, Πάντειο Κωτσίνα Ελένη, Υπ. Δρ. Διεθνούς Δικαίου, Τμήμα ΔΕΣ, Πάντειο Παπαϊωάννου Μαρία, Υπ. Δρ. Διεθνούς Δικαίου, Τμήμα ΔΕΣ, Πάντειο Κουτσουράκη Ελένη, Υπ. Δρ. Διεθνούς Δικαίου, Τμήμα ΔΕΣ, Πάντειο - Paris II Σαράντη Βασιλική, Δρ. Διεθνούς Δικαίου, Τμήμα ΔΕΣ, Πάντειο Ρωσσίδη Μαρία, Υποψ. Δρ. Διεθνούς δικαίου, Τμήμα ΔΕΣ, Πάντειο Ανεψιού Γιώργος, Υπ. Δρ, Τμήμα ΔΕΣ, Πάντειο Χαμτζούδης Νίκος, Υπ. Δρ, Τμήμα ΔΕΣ, Πάντειο Φλεβοτόμου Ειρήνη, Δρ. Τμήματος ΔΕΣ, Πάντειο - Η Συνεργάτης του Κέντρου: Σακελλιάδου Ζωή, Στέλεχος Γραφείου ΕΕ για την αντιμετώπιση της Παράνομης Εμπορίας Ανθρώπων

Γεν. επιμέλεια: Καθηγητής Στέλιος ΠερράκηςΤεχνική επεξεργασία: Ostria Εκδόσεις - Ψηφιακές Εκτυπώσεις, Τζωρτζ 20, Αθήνα, Τηλ.: 211 2136882, e-mail: ο[email protected]

Γραμματεία, Διεύθυνση επικοινωνίας: Πάντειο Πανεπιστήμιο, Λ. Συγγρού 136, Νέο Κτίριο, Τηλ.: 210 920 1852e-mail: [email protected], [email protected]Τα «Τετράδια» διατίθενται ηλεκτρονικά στην ιστοσελίδα http://des.panteion.gr/ekekdaad.html

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

Εκδότης - Διευθυντής: Καθηγητής Στέλιος ΠερράκηςΥπεύθυνη Ύλης: Επ. Καθηγήτρια Μαρία - Ντανιέλλα Μαρούδα

Page 4: Teyxos 35 36 oloklhro

4 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]BULLETIN ON HUMAN RIGHTS HUMANITARIAN LAW AND HUMANITARIAN ACTION

BI-MONTHLY BULLETIN OF THE EUROPEAN CENTRE OF RESEARCH AND TRAINING ON HUMAN RIGHTS AND HUMANITARIAN ACTION

Editor-Director: Professor Stelios PerrakisAssistant Editor: Assistant Professor M.D. Marouda

The Centre was established in 2005 within the Department of International and European Studies, Section of International and European Institutions of Panteion University of Social and Political Sciences of Athens, on Profes-sor Stelios Perrakis initiative, who is also the Director of the Centre. .The Centre’s goals and objectives: - researching and studying issues relating to the international and european protection of human rights, International Humanitarian Law, humanitarian action and related issues of International Law- promoting the cooperation with international institutions such as the United Nations, UNESCO, the Council of Europe, the European Union, the UNHCR, the International Committee of the Red Cross- cooperating with NGOs that serve and promote the same with the Centre objectives- providing consultative services- organizing training seminars- publishing studies etc.

The Centre is administered by a 5-member Administrative Board, presided by Professor Stelios Perrakis, The current issue contains contributions by:- The following researchers of the Centre: Anagnou Mary, Master European Law and Public Policy, Panteion University Emannouilidou Panagiota, Phd, Candidade Strasbourg - Panteion Universities (co-tutelle) Kallia Maria, Ph. D. Candidate Panteion University Kyrkos Sotiris, Military Judge, Vice-Prosecutor, Athens Air Force Court, Ph.D Candidate Panteion University Kotsina Eleni, Ph. D. Candidate Panteion University Papaioannou Maria, Ph. D. Candidate Panteion University Κoutsouraki Eleni, Ph. D. Candidate Panteion University - Paris II Saranti Vasiliki., Dr. in International Law, Panteion University Rossidi Maria, Ph. D. Candidate Panteion University Anepsiou Giorgos, PhD Candidate, Department of International and Eureopan Studies, Panteion Chamtzoudis Nikos, PhD Candidate, Department of International and Eureopan Studies, Panteion Flevotomou Irene, Dr., Department of International and Eureopan Studies, Panteion- and the associate researcher of the Centre: Sakelliadou Zoi, Assistant Policy Officer, Office of the EU Anti-Trafficking Coordinator General Editor: Professor Stelios Perrakis

Technical processing: Ostria Publishing & Digital Printing, George 20 (Kaniggos Square), Athens, Tel.: +30 211 2136882, e-mail: ο[email protected], Contact information: Panteion University, Syggrou Av. 136, 176 71, Athens, Greece, Tel.: +30 210 9201852Accessible online through: http://des.panteion.gr/ekekdaad.html

Page 5: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 5

ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ

• Ασφαλώς το πολιτικό γεγονός στο δεύτερο εξάμη-νο του 2012 στη διεθνή δικαιοταξία που έκανε ιδιαί-τερη εντύπωση, είναι η αναγνώριση καθεστώτος πα-ρατηρητή μη μέλους στην Παλαιστίνη από την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ (σχετικά βλέπε και παρακάτω πα-ρουσίαση). Το Ψήφισμα της 29ης Νοεμβρίου 2012, που ψηφίσθηκε με 138 ψήφους υπέρ, 9 κατά και 41 αποχές, αναγνωρίζει στην Παλαιστίνη καθεστώς κράτους παρατηρητή μη μέλους. Εξόχως συμβολική πράξη και λιγότερο με νομικές συνέπειες, αυτή η ιδι-ότυπη -για τα δεδομένα των Ηνωμένων Εθνών- νέα θέση της Παλαιστίνης, θα της επιτρέψει να διεκδική-σει μια αναβαθμισμένη θέση στο σύστημα των ειδι-κευμένων οργανώσεων των Ηνωμένων Εθνών, αλλά και ίσως επιτρέψει και την αναθεώρηση της αρνητι-κής στάσης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ένα-ντι της αποδοχής της δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου, όπως είχε κατ’ αρχάς εκφρασθεί από το Γραφείο του Εισαγγελέα του ΔΠΔ, ύστερα από σχετικό αίτημα της Παλαιστινιακής Αρχής.

Είναι ενδιαφέρον, ότι την ίδια περίπου περίοδο (25 Οκτωβρίου 2012), ο Ειδικός Εισηγητής των Ηνωμέ-νων Εθνών για την κατάσταση των δικαιωμάτων του ανθρώπου στα Κατεχόμενα Παλαιστινιακά Εδάφη, Richard Falk, κάλεσε την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, αλλά και την Κοινωνία των Πολιτών να αναλάβουν πρωτοβουλίες για τη λήψη μέτρων σε βάρος ισραη-λινών και ξένων εταιρειών (Volvo, Motorola, Dexia, Ahava κλπ), που δραστηριοποιούνται στους ισραηλι-νούς εποικισμούς σε κατεχόμενα εδάφη. Ο Εισηγη-τής των Ηνωμένων Εθνών συστήνει το boycott των εν λόγω εταιρειών, αφού πρώτον είναι εγκατεστη-μένες σε παράνομους κατά το διεθνές δίκαιο εποι-κισμούς (Ανατολική Ιερουσαλήμ, Υπεριορδανία) και κατά παράβαση των διεθνών κανόνων συμπεριφο-ράς των επιχειρήσεων αναφορικά με τα δικαιώματα του ανθρώπου (πχ Κατευθυντήριες Αρχές σχετικά με τις επιχειρήσεις και τα δικαιώματα του ανθρώπου). Παράλληλα, ο Εισηγητής επισήμανε τα ζητήματα που τίθενται από τη σκοπιά της ατομικής ποινικής ευθύ-νης ως προς τις παραβιάσεις που τελούνται από τις εν λόγω επιχειρήσεις στη διάρκεια ένοπλης σύρρα-ξης/ κατοχής.

• Και ενώ συνεχίζεται η βαθιά κρίση στη Συρία, με σοβαρές παραβιάσεις Ανθρωπιστικού Δικαίου και δι-καιωμάτων του ανθρώπου από τα αντίπαλα στρατό-πεδα και ήδη η διεθνής κοινότητα βρίσκεται μπροστά σε σημαντικά αδιέξοδα για την αντιμετώπισή της, το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινής γνώμης κέρδισαν οι εξελίξεις στο Μάλι, που οδήγησαν τελικώς αρχικά σε γαλλική επέμβαση (επιχείρηση «Serval») και μετά του ΟΗΕ και της ECOWAS. Εξελίξεις που παρακολου-θούμε ήδη στα «Τετράδια» και για τις οποίες θα επα-νέλθουμε.

• Σε ένα άλλο επίπεδο ενδιαφέροντος, αυτό της προαγωγής των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ιδιαί-τερη σημασία έχει η υιοθέτηση από τις χώρες της ASEAN μιας Διακήρυξης Δικαιωμάτων του Ανθρώ-που. Πραγματικά, η υιοθέτηση στις 19 Νοεμβρίου 2012 της εν λόγω Διακήρυξης ενέχει ιδιαίτερη ση-μασία, αφού πρόκειται για ένα γεωγραφικό χώρο στον οποίο απουσίαζε παντελώς οποιαδήποτε κίνη-ση για την προαγωγή και προστασία των δικαιωμά-των του ανθρώπου. Ως γνωστόν, η Ασία, γενικότερα, παρουσιάζει ένα μεγάλο κενό σε αυτό το πεδίο. Εί-ναι αξιοσημείωτο ότι η Διακήρυξη της ASEAN πρωτο-τυπεί, αφού ενσωματώνει ατομικά, πολιτικά, οικονο-μικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα, καθώς επίσης και δικαιώματα «Τρίτης Γενιάς»! Πρόκειται για το δικαίωμα στην ανάπτυξη και το δικαίωμα στην ει-ρήνη, που ανήκουν/ απολαμβάνουν άτομα και λαοί. Από την άλλη μεριά, ορισμένες ρυθμίσεις της εν λόγω Διακήρυξης ξενίζουν και προκαλούν επιφυλάξεις (πχ σύμφωνα με την αρχή αριθ. 6 η απόλαυση των δικαι-ωμάτων του ανθρώπου υπόκειται στο σεβασμό των ατομικών υποχρεώσεων έναντι της κοινωνίας. Ενώ, η αρχή αριθ. 7 προβλέπει την υλοποίηση των δικαιω-μάτων υπό το πρίσμα της περιφερειακής και εθνικής προσέγγισης, αλλά και προσαρμοσμένο σε διαφορετι-κά «πολιτικά, κοινωνικά, θρησκευτικά κλπ» επίπεδα). Εξάλλου προβληματίζει έντονα το γεγονός της δυνα-τότητας των κρατών να επιβάλουν περιορισμούς των δικαιωμάτων του ανθρώπου κατά τρόπο που οδη-γεί στην αυθαιρεσία και τον παραμερισμό τους. Υπό το φως των παραπάνω διαπιστώσεων, η υιοθέτηση της Διακήρυξης προκάλεσε αρκετές αντιδράσεις σε

Page 6: Teyxos 35 36 oloklhro

6 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]διεθνές επίπεδο, αλλά και σε όργανα του ΟΗΕ κλπ.

• Στα αξιοσημείωτα της υπό αξιολόγηση περιόδου, κατατάσσεται η Ενδέκατη Σύνοδος των κρατών με-ρών στο Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικα-στηρίου, δέκα χρόνια μετά από την έναρξη λειτουργί-ας (2002) του ΔΠΔ. Στην ενδιαφέρουσα αυτή Σύνοδο -που έλαβε χώρα στις 14-22 Νοεμβρίου 2012-, έγινε ένας απολογισμός της δεκάχρονης πορείας του ΔΠΔ, ενώ υιοθετήθηκαν και οκτώ Αποφάσεις με σημαντικό περιεχόμενο, πέραν των κρίσιμων για την λειτουργία του Δικαστηρίου ζητημάτων του προϋπολογισμού. Μεταξύ αυτών, διακρίνονται οι Αποφάσεις για τα θύ-ματα και τις επανορθώσεις τους, για την συμπληρω-ματικότητα (complementarity), και τη συνεργασία. Και στις τρεις αυτές περιπτώσεις, η εμπειρία από τα μέχρι σήμερα διαδραματιζόμενα και τα προβλήματα που έχουν προκύψει οδήγησαν στη διατύπωση ορι-σμένων σκέψεων και κατευθύνσεων, προκειμένου το ΔΠΔ να γίνει πιο αποτελεσματικό.

• Ξεχωριστό ενδιαφέρον στο πεδίο εφαρμογής του διεθνούς δικαίου, παρουσιάζει και μια Απόφαση του Εφετείου του Quebec σε υπόθεση δικαστικής ασυλί-ας κράτους σε σχέση με την τέλεση πράξεων βασα-νιστηρίων. Στην Απόφαση αυτή της 15ης Αυγούστου 2012, το Καναδικό Δικαστήριο, εξετάζοντας περί-πτωση κακομεταχείρισης και θανάτωσης Ιρανο- Κα-ναδής δημοσιογράφου από τις ιρανικές αρχές, έκρι-νε την προσφυγή απαράδεκτη εν όψει της δικαστικής ασυλίας που απολαμβάνει κάθε ξένο κράτος ενώπι-ον των Καναδικών Δικαστηρίων. Το Εφετείο υποστή-ριξε ότι οι προβλεπόμενες εξαιρέσεις στο Καναδικό State Immunity Act προβλέπονται ρητά και σε αυτήν δεν περιλαμβάνονται τα βασανιστήρια. Περαιτέρω,

βασισμένο στην Απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, Γερμανία κατά Ιταλίας στις 3 Φεβρουαρίου 2012, το Εφετείο του Quebec αποφάνθηκε ότι απου-σιάζει οποιαδήποτε σχέση ανάμεσα στο jus cogens και την δικαστική ασυλία κράτους. Η εν λόγω Απόφαση στην Υπόθεση Hasimi συνιστά εξόχως αρνητική εξέλι-ξη στη διεθνή συζήτηση κατά πόσο το εθιμικό διεθνές δίκαιο, και μάλιστα jus cogens, μπορεί να παραμερίζει την ετεροδικία κράτους. Θέση που ως γνωστόν το Διε-θνές Δικαστήριο απέρριψε.

• Τέλος, το 2012 έκλεισε με ένα σημαντικό γεγο-νός σε επίπεδο διεθνούς νομοθετικής πολιτικής όσον αφορά την προστασία προσώπων ή ομάδων προσώ-πων, που μετακινούνται υποχρεωτικά λόγω μιας ένο-πλης σύρραξης, συστηματικών παραβιάσεων δικαιω-μάτων του ανθρώπου, φυσικών καταστροφών, χωρίς ωστόσο να διαβούν τα σύνορα συγκεκριμένου κρά-τους. Πρόκειται για τα Εσωτερικά Μετακινούμενα Πρόσωπα (IDPs), που πλέον όσον αφορά τον χώρο της Αφρικής θα έχουν ένα διεθνές νομικό πλαίσιο προστασίας τους. Στις 6 Δεκεμβρίου 2012, η Σύμβα-ση της Kambala, που είχε υιοθετηθεί το 2009 από ειδική σύνοδο της Αφρικανικής Ένωσης, τέθηκε σε ισχύ, αφού κυρώθηκε από 15 αφρικανικά κράτη.

Πρόκειται για μια ήπειρο στην οποίαν τα μετακι-νούμενα πρόσωπα/ εκτοπισμένοι αριθμούν πολλά εκατομμύρια και συνακόλουθα η Σύμβαση, η οποία επιχειρεί τόσο την προστασία των προσώπων των με-τακινούμενων στο εσωτερικό της ίδιας τους της χώ-ρας, όσο και στο πεδίο της πρόληψης, συνιστά ένα νέο σημαντικό εργαλείο που θα συμβάλλει στην αντι-μετώπιση ενός ιδιαίτερα κρίσιμου ζητήματος.

Καθηγητής Στέλιος Περράκης.

Page 7: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 7

ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ

Η ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΚΡΑΤΟΣ ΜΗ ΜΕΛΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ ΣΤΑ Η.Ε.

Η αναβάθμιση του καθεστώτος της Παλαιστίνης στα Ηνωμέ-

να Έθνη αποτελεί γεγονός κορυφαί-ας θεσμικής και πολιτικής σημασί-ας για το 2012. Ως γνωστό, από το 1974, η ΓΣ των ΗΕ είχε αναγνωρίσει την Οργάνωση για την Απελευθέρω-ση της Παλαιστίνης (PLO) ως νόμιμο αντιπρόσωπο του παλαιστινιακού λα-ού1 και της χορήγησε το καθεστώς του παρατηρητή2. Επιπροσθέτως, το 1988, της χορηγήθηκε το δικαί-ωμα να διανέμει τα σχετιζόμενα με τις συνόδους της ΓΣ έγγραφά της απευθείας, χωρίς ενδιάμεσους, ως επίσημα έγγραφα των ΗΕ3. Το ίδιο έτος, αναγνωρίστηκε και η ανακή-ρυξη του Κράτους της Παλαιστίνης από το Παλαιστινιακό Εθνικό Συμ-βούλιο και, ακολούθως, αντικατα-στάθηκε ο όρος «Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης» με την ονομασία «Παλαιστίνη» μέσα στο σύστημα των ΗΕ4. Στις 29 Νοεμβρί-ου 2012, με το ιστορικό πλέον Ψήφι-σμα 67/19 της ΓΣ, το καθεστώς της Παλαιστίνης στα ΗΕ αναβαθμίστηκε σε κράτος μη-μέλος με την ιδιότητα του παρατηρητή, που ισοδυναμεί ου-σιαστικά με έμμεση αναγνώριση της κρατικής της υπόστασης.

Ύστερα από την αποτυχημένη προ-σπάθεια ένταξης στον παγκόσμιο ορ-γανισμό ως πλήρες μέλος το Σεπτέμ-βριο του 2011, λόγω της αδυναμίας του ΣΑ να καταλήξει στη σχετική σύ-σταση προς τη ΓΣ δυνάμει του Άρ-

θρου 4 §2 του Χάρτη του ΟΗΕ, η Πα-λαιστίνη επέλεξε μία ενδιάμεση οδό για την αναβάθμισή της από «οντό-τητα» σε «κράτος-παρατηρητή», πα-ρακάμπτοντας τον πολιτικό σκόπελο του ΣΑ. Σε μια ιστορική ψηφοφορία, το παλαιστινιακό αίτημα έγινε δεκτό με συντριπτική πλειοψηφία των δύο τρίτων: 138 ψήφους υπέρ, 9 κατά (Ισραήλ, ΗΠΑ, Καναδάς, Τσεχική Δη-μοκρατία, Παναμάς, Νησιά Μάρσαλ, Μικρονησία, Ναουρού, Παλάου) και 41 αποχές. Σημειώνουμε ότι η ημε-ρομηνία δεν επελέγη τυχαία, κα-θώς η 29η Νοεμβρίου είναι η επέτει-ος του Ψηφίσματος 181 της ΓΣ του 1947 για το διαμελισμό της Παλαι-στίνης και τη δημιουργία δύο κρα-τών. Το ουσιαστικό αποτέλεσμα της ψηφοφορίας ήταν μια μεγάλη δι-πλωματική νίκη για την Παλαιστίνη, που απέκτησε πλέον ανάλογο καθε-στώς με αυτό που κατέχει το Βατικα-νό. Με διαβατήριο το Ψήφισμα της ΓΣ, το οποίο χαρακτηρίστηκε από τον παλαιστίνιο Πρόεδρο Mahmoud Abbas ως «ληξιαρχική πράξη γέννη-σης» του παλαιστινιακού κράτους, η Παλαιστινιακή Αρχή θα μπορέσει να διεκδικήσει τη συμμετοχή της σε ορ-γανισμούς που διασυνδέονται με τον ΟΗΕ, όπως το Διεθνές Ποινικό Δικα-στήριο (ΔΠΔ). Επισημαίνουμε ότι από τις 31 Οκτωβρίου 2011 η Παλαιστίνη συμμετέχει στην UNESCO με την ιδι-ότητα του πλήρους μέλους, ενώ ανα-γνωρίζεται διεθνώς ως ανεξάρτητο

και κυρίαρχο κράτος από περισσότε-ρα από 130 κράτη. Να σημειωθεί ότι το δικαίωμα του πα-λαιστινιακού λαού στην αυτοδιάθεση είναι αδιαμφισβήτητο και έχει επιβε-βαιωθεί επανειλημμένως σε πληθώ-ρα Ψηφισμάτων της ΓΣ όπως και στο πρόσφατο Ψήφισμα 67/19 (2012). Ειδικότερα, η ΓΣ επαναβεβαίωσε τη δέσμευσή της στη λύση των δύο κρα-τών, ήτοι ενός ανεξάρτητου, κυρί-αρχου, δημοκρατικού και βιώσιμου κράτους της Παλαιστίνης που θα συ-νυπάρχει με το Ισραήλ σε καθεστώς ειρήνης και ασφάλειας στη βάση των προ του 1967 συνόρων. Ακολούθως, η ΓΣ εξέφρασε την επείγουσα ανά-γκη για επανάληψη των διαπραγμα-τεύσεων ανάμεσα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη, που θα οδηγήσουν σε μία μόνιμη λύση δύο κρατών, εκ-φράζοντας επίσης την ελπίδα ότι το ΣΑ θα «εξετάσει ευνοϊκά» το αίτη-μα που υπεβλήθη το Σεπτέμβριο του 2011από την Παλαιστίνη για πλήρη ένταξη στα ΗΕ ως κράτος-μέλος του παγκόσμιου οργανισμού. Σημειωτέον ότι οι απευθείας διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο μερών έχουν παγώ-σει από το Σεπτέμβριο του 2010, όταν το Ισραήλ αρνήθηκε να τερμα-τίσει την εποικιστική του δραστηρι-ότητα στα κατεχόμενα παλαιστινια-κά εδάφη. Εν τέλει, η ΓΣ αποφάσισε «να χορηγήσει στην Παλαιστίνη κα-θεστώς κράτους μη-μέλους παρατη-ρητή στα ΗΕ, με την επιφύλαξη των

I A/RES/3210(XXIX), 14 October 1974; A/RES/3236(XXIX), 22 November 1974. 2 A/RES/3237(XXIX), 22 November 1974.3 A/RES/43/160, 9 December 1988.4 A/RES/43/177, 15 December 1988. Δέκα χρόνια αργότερα, η ΓΣ απένειμε στην Παλαιστίνη, στο πλαίσιο της ιδιότητάς της ως πα-ρατηρητή, επιπλέον δικαιώματα και προνόμια συμμετοχής στις συνόδους και τις εργασίες αυτής καθώς και στις διεθνείς διασκέψεις που συνέρχονται υπό την αιγίδα της ΓΣ ή άλλων οργάνων των ΗΕ, όπως επίσης και στις διασκέψεις των ΗΕ. GA Res A/RES/52/250, 7 July 1998.

Page 8: Teyxos 35 36 oloklhro

8 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]κεκτημένων δικαιωμάτων, των προ-νομίων και του ρόλου της ΟΑΠ στα ΗΕ ως εκπροσώπου του παλαιστινια-κού λαού, σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις και την πρακτική».Την επομένη του Ψηφίσματος της ΓΣ, το γραφείο του Εισαγγελέα του ΔΠΔ ανακοίνωσε ότι «λαμβάνει υπ’ όψιν το Ψήφισμα της 29ης Νοεμβρί-ου 2012 της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ με το οποίο δίδεται στην Παλαι-στίνη το καθεστώς κράτους παρατη-ρητή μη-μέλους στον οργανισμό» και ότι «θα εξετάσει τις νομικές επιπτώ-

σεις του Ψηφίσματος αυτού». Η Πα-λαιστίνη είχε αναγνωρίσει το 2009 την αρμοδιότητα του ΔΠΔ και είχε ζητήσει από το γραφείο του Εισαγγε-λέα να ερευνήσει τα εγκλήματα πο-λέμου που φέρεται να διέπραξε ο ισραηλινός στρατός κατά τη διάρ-κεια της επιχείρησης «Συμπαγές μο-λύβι» στη Λωρίδα της Γάζας (Δεκέμ-βριος 2008- Ιανουάριος 2009). Το παλαιστινιακό αίτημα φιλοδοξούσε να ενεργοποιήσει το Άρθρο 12 §3 του Καταστατικού της Ρώμης δυνά-μει του οποίου ένα κράτος μη-μέλος

δύναται να αποδεχθεί την άσκηση της δικαιοδοσίας του δικαστηρίου σε σχέση με το εν λόγω έγκλημα. Ωστό-σο, τον Απρίλιο του 2012 ο Εισαγγε-λέας του ΔΠΔ είχε απορρίψει το ανω-τέρω αίτημα, κρίνοντας καλύτερο να αφήσει τα αρμόδια όργανα του ΟΗΕ να αποφανθούν περί της κρατικής υπόστασης της Παλαιστίνης, πριν δι-ατάξει τη διεξαγωγή έρευνας.

Μ.K.

ΟΙ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ

ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ: ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΕΥΘΥΝΗΤΟΥ ΙΣΡΑΗΛ

Μια διαφορετική προσέγγιση, προσαρμοσμένη στην εποχή

της παγκοσμιοποίησης και των πολυ-εθνικών εταιριών, εγκαινιάζει η νέα έκθεση του Ειδικού Εισηγητή των Ηνωμένων Εθνών για τα Κατεχόμενα Παλαιστινιακά εδάφη, Richard Falk, που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2012. Η έκθεση, που αναδεικνύ-ει πρωτίστως τις διεθνείς υποχρεώ-σεις της κατέχουσας δύναμης, επικε-ντρώνεται αυτή τη φορά στην ευθύνη του Ισραήλ εκ της δράσης πολυεθνι-κών εταιριών, επιχειρήσεων και μη κρατικών δρώντων, οι οποίοι εμπλέ-κονται, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στους ισραηλινούς εποικισμούς.

Η Έκθεση του Μαΐου 2012Αξίζει να σημειωθεί ότι ιδιαίτερα επι-κριτική ήταν και η προηγούμενη έκ-θεση του Ειδικού Εισηγητή, η οποία δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2012. Στην εν λόγω έκθεση, επισημαίνεται καταρχήν η απόλυτη άρνηση συνερ-γασίας του Ισραήλ και η αδυναμία πρόσβασης του Ειδικού Εισηγητή στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά εδάφη. Το βασικό ζήτημα που αναδεικνύεται εί-ναι η συνεχώς διευρυνόμενη πρακτι-κή της διοικητικής κράτησης των Πα-

λαιστινίων. Όπως σημειώνει ο Ειδικός Εισηγητής, η πρακτική αυτή συνεπά-γεται σωρεία παραβιάσεων δικαιω-μάτων του ανθρώπου (επί μακρόν κράτηση χωρίς άσκηση ποινικής δίω-ξης και δίκη, απάνθρωπη και ταπει-νωτική μεταχείριση και τιμωρία, κ.α.), αλλά και του ανθρωπιστικού δικαί-ου. Επισημαίνονται επίσης, μεταξύ άλλων, οι εξωδικαστικές εκτελέσεις που πραγματοποιούνται από το Ισρα-ήλ στη Γάζα κατά παραβίαση των δι-καιωμάτων του ανθρώπου, η επέκτα-ση των Ισραηλινών εποικισμών, η βία που ασκείται από τους εποίκους προς τους Παλαιστινίους, οι κατεδαφίσεις σπιτιών Παλαιστινίων και υποδομών και οι συνέπειες του αποκλεισμού της Γάζας. Τέλος, ρητή αναφορά έγινε στο πάντοτε «ζωντανό» δικαίωμα των Παλαιστινίων στην αυτοδιάθεση.Στις συστάσεις του, ο Ειδικός Εισηγη-τής καλεί το Συμβούλιο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να προβεί στην έκδο-ση απόφασης όπου να καταδικάζεται η ευρεία και καταχρηστική πρακτι-κή των διοικητικών κρατήσεων των Παλαιστινίων. Επισημαίνει επίσης την ανάγκη, «δεδομένης της διάρκει-ας της κατοχής για σχεδόν μισό αιώ-

να, χωρίς να διαβλέπεται λήξη της», να πραγματοποιηθεί μια μελέτη για την επάρκεια του διεθνούς ανθρωπι-στικού δικαίου ώστε να αντιμετωπί-σει καταστάσεις που δημιουργούνται από παρατεταμένη κατοχή. Επιπλέ-ον, ο Ειδικός Εισηγητής συντάσσεται υπέρ της προσπάθειας να υποβληθεί αίτημα γνωμοδότησης στο Διεθνές Δι-καστήριο σχετικά με την νομιμότητα της πρακτικής της διοικητικής κράτη-σης, καθώς και ενδεχομένως για το ζήτημα της παρατεταμένης στρατι-ωτικής κατοχής. Τέλος, καλεί το Συμ-βούλιο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να επιληφθεί εσπευσμένα του θέμα-τος της περαιτέρω επέκτασης των εποικισμών και να δώσει αυξημένη προσοχή στην άρνηση του Ισραήλ να συνεργαστεί με τον Ειδικό Εισηγητή για την εύρυθμη εκπλήρωση της απο-στολής του.

Η Έκθεση του Σεπτεμβρίου 2012Όπως προαναφέρθηκε, η Έκθεση του Σεπτεμβρίου 2012 διαφοροποιείται από τις προηγούμενες, ως προς το ότι επικεντρώνεται σε ένα σύγχρονο θέμα: αυτό της ευθύνης του κράτους (εν προκειμένω, του Ισραήλ) από την δράση επιχειρήσεων και εταιριών που

Page 9: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 9δραστηριοποιούνται στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά εδάφη. Καταρχήν, ο Ειδικός Εισηγητής υπο-γραμμίζει ότι το Ισραήλ, όντας συμ-βαλλόμενο μέρος στις θεμελιώδεις συνθήκες δικαιωμάτων του ανθρώ-που, οφείλει να τις εφαρμόζει στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά εδάφη. Όπως ξεκάθαρα τονίζει, «μια κατά-σταση ένοπλης σύγκρουσης ή κατο-χής δεν απαλλάσσει ένα κράτος από τις υποχρεώσεις του όσον αφορά τα δικαιώματα του ανθρώπου», το δε Διεθνές Δικαστήριο και άλλα όργα-να προστασίας δικαιωμάτων του αν-θρώπου έχουν επιβεβαιώσει ότι το Δίκαιο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Ανθρωπιστικό Δίκαιο εφαρμό-ζονται ταυτόχρονα σε ολόκληρο το εύρος των κατεχόμενων παλαιστινι-ακών εδαφών. Επιπλέον, το Ισραήλ δεσμεύεται από το ανθρωπιστικό δί-καιο, συμβατικό και εθιμικό, και ιδι-αίτερα όσον αφορά το δίκαιο κατο-χής. Η κατάσταση, όπως επισημαίνει ο R. Falk, εξακολουθεί να παραμένει κατάσταση στρατιωτικής κατοχής, όπως έχουν αναγνωρίσει το Συμβού-λιο Ασφαλείας, η Γενική Συνέλευση Η.Ε., το Συμβούλιο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Διεθνές Δικαστή-ριο με την γνωμοδότηση του 2004. Έτσι, η κυβέρνηση του Ισραήλ, ως κα-τέχουσα δύναμη, οφείλει να σέβεται και να εφαρμόζει το δίκαιο δικαιω-μάτων του ανθρώπου και το ανθρω-πιστικό δίκαιο από το οποίο δεσμεύ-εται στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά εδάφη. Τέλος, σε σχέση με το εφαρ-

μοστέο δίκαιο, ο Ειδικός Εισηγητής καταλήγει ότι το Ισραήλ οφείλει να διασφαλίζει ότι οι ιδιωτικές επιχειρή-σεις που δραστηριοποιούνται στα κα-τεχόμενα εδάφη καθίστανται υπόλο-γες ενέργειες που έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στα δικαιώματα των Πα-λαιστινίων. Σε σχέση με τους κανόνες που διέ-πουν τις υποχρεώσεις επιχειρήσεων και εταιριών ως προς τα δικαιώμα-τα του ανθρώπου, η έκθεση αναφέ-ρει τις Κατευθυντήριες Αρχές για τις Επιχειρήσεις και τα Δικαιώματα του Ανθρώπου , το πρώτο, όπως επιση-μαίνεται, κείμενο κανονιστικού περιε-χομένου που υιοθετήθηκε από διακυ-βερνητικό όργανο δικαιωμάτων του ανθρώπου. Οι τρεις βασικοί πυλώνες των Αρχών είναι:

- Το καθήκον του κράτους να προ-στατεύει τα άτομα από παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους από τρίτα μέρη, περιλαμβανομένων επιχειρήσε-ων και εταιριών,

- Η εταιρική ευθύνη σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου που ση-μαίνει ότι οι εταιρίες πρέπει να ενερ-γούν με την δέουσα επιμέλεια για να μην παραβιάζουν τα δικαιώματα άλ-λων ατόμων,

- Η ανάγκη πρόσβασης σε αποτελε-σματικό ένδικο μέσο των θυμάτων τέ-τοιου είδους παραβιάσεων.Περαιτέρω, ο Ειδικός Εισηγητής ανα-φέρεται στα ζητήματα που ενδεχομέ-νως εγείρονται από την δράση επιχει-ρήσεων και εταιριών σε καταστάσεις ενόπλων συγκρούσεων, όπως στην

εφαρμογή του ανθρωπιστικού δικαί-ου και ειδικότερα αφενός στην παρο-χή προστασίας στους εργαζομένους αυτών των εταιριών, υπό τον όρο βε-βαίως ότι δεν λαμβάνουν μέρος στις εχθροπραξίες, αφετέρου δε στην υπο-χρέωση τους να μην παραβιάζουν το ανθρωπιστικό δίκαιο και στην αστι-κή και ποινική ευθύνη που μπορεί να ενέχουν από τέτοιου είδους παραβι-άσεις. Το ρίσκο, αλλά και το κόστος για τις εταιρίες που δραστηριοποιού-νται σε τέτοιες καταστάσεις είναι ση-μαντικό, όπως επισημαίνεται, ενώ το-νίζεται το γεγονός ότι δεν μπορεί να επιδιώκεται ασυλία για το προσωπικό των επιχειρήσεων αυτών για τον μόνο λόγο ότι ενεργούν στο όνομα του ερ-γοδότη τους. Αστικής φύσεως υπο-θέσεις έχουν αναδείξει περιπτώσεις παραβιάσεων δικαιωμάτων του αν-θρώπου και του ανθρωπιστικού δικαί-ου και την συχνά κοινή ευθύνη των επιχειρήσεων αυτών και κρατών (π.χ. Doe v. Unocal Corporation).Τέλος, ο Ειδικός Εισηγητής αναλύ-ει την δράση συγκεκριμένων επιχει-ρήσεων στην κατεχόμενα Παλαιστινι-ακά εδάφη και καλεί σε μποϋκοτάζ όλων των επιχειρήσεων που εμπλέκο-νται στους παράνομους ισραηλινούς εποικισμούς στα εδάφη αυτά. Επίσης καλεί το Ισραήλ να σταματήσει τους εποικισμούς, να επιστρέψει τα εδάφη και να παρέχει αποζημιώσεις στους Παλαιστινίους.

Μ.Ρ.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Στις 25 Ιουνίου 2012, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκρινε το νέο Στρατηγικό Πλαίσιο της ΕΕ για

τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Δη-μοκρατία5. Κατά τη συνεδρίασή του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων

στο Λουξεμβούργο, το Πλαίσιο πα-ρουσιάστηκε από την Ύπατη Εκπρό-σωπο της ΕΕ για Θέματα Εξωτερικής

5 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/foraff/131181.pdf

Page 10: Teyxos 35 36 oloklhro

10 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, Catherine Ashton, η οποία και δήλω-σε «Τα ανθρώπινα δικαιώματα απο-τελούν μία από τις κυριότερες προ-τεραιότητές μου και βασική πτυχή όλων των δραστηριοτήτων μας στον τομέα των εξωτερικών σχέσεων. Με αυτή την ολοκληρωμένη δέσμη επιδι-ώκουμε να βελτιώσουμε την αποτε-λεσματικότητα και την προβολή της πολιτικής της ΕΕ για τα ανθρώπινα δι-καιώματα».Δυόμιση χρόνια μετά τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης της Λισσαβόνας και μέσα σε ένα πολύπλοκο διεθνές πε-ριβάλλον με πολλές προκλήσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δη-μοκρατικό πολίτευμα, το Στρατηγι-κό Πλαίσιο εκφράζει την εκ νέου δέ-σμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ενδυνάμωση, την προστασία και την προώθηση των ανθρωπίνων δι-καιωμάτων μέσα από την ενωσιακή της εξωτερική πολιτική. Το «Στρατη-γικό Πλαίσιο» συνοδευόμενο από ένα Σχέδιο Δράσης για την υλοποίησή του και τον διορισμό ενός ειδικού εντε-ταλμένου για τα ανθρώπινα δικαι-ώματα, αποτελεί τη βάση μιας συλ-λογικής προσπάθειας όπου τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση per se, όσο και τα Κράτη- Μέλη ατομικά θα είναι συνυ-πεύθυνα για την εφαρμογή του στις διμερείς και πολυμερείς σχέσεις τους με άλλες χώρες.Οι βασικοί στρατηγικοί στόχοι του νέου αυτού πλαισίου είναι:

-Η συνέχιση της ενσωμάτωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλες τις εξωτερικές πολιτικές της ΕΕ (συμπε-ριλαμβανομένου του εμπορίου, των επενδύσεων, της ενέργειας, της τε-χνολογίας και των τηλεπικοινωνιών, του περιβάλλοντος, της συνεργασίας για την ανάπτυξη, της καταπολέμη-σης της τρομοκρατίας και της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας)

-Η προαγωγή της οικουμενικότητας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

-Η επιδίωξη συνεκτικών στόχων-Η υλοποίηση των προτεραιοτήτων

της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώμα-τα

-Η συνεργασία με διμερείς εταί-ρους

-Η συνεργασία μέσω πολυμερών θεσμών

-Η συνεργασία όλης της ΕΕΤο Σχέδιο Δράσης συγκεντρώνει αντί-στοιχα 97 δράσεις που χωρίζονται σε 36 κατηγορίες και καλύπτει την πε-ρίοδο έως τις 31 Δεκεμβρίου 2014. Με βάση το υφιστάμενο πλαίσιο της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, το Σχέδιο έχει ως στόχο την παροχή ευελιξίας για την εφαρμογή και εκτέλεση του Στρατη-γικού Πλαισίου ενόψει και νέων προ-κλήσεων που τυχόν προκύψουν στο μέλλον. Στο Σχέδιο περιγράφονται τα αναμενόμενα αποτελέσματα, οι ίδιες οι δράσεις, το χρονοδιάγραμ-μα και η κυριότητα αυτών. Οι δρά-σεις θα εκτελεστούν από την Ευρω-παϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευ-ρωπαϊκό Συμβούλιο καθώς τα Κράτη-Μέλη, και θα καθορίζουν συγχρόνως τους μηχανισμούς υλοποίησης και παρακολούθησης του Σχεδίου.Τέλος, η ΕΕ θα έχει για πρώτη φορά έναν ειδικό εντεταλμένο για τα αν-θρώπινα δικαιώματα με στόχο την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και της διαφάνειας των πολιτικών της στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η θητεία του ειδικού εντεταλμένου θα είναι δι-ετής και τα καθήκοντά του θα προσ-διορίζονται από ένα θέμα και όχι από μια γεωγραφική περιοχή όπως συνη-θιζόταν μέχρι τώρα από την ΕΕ. Η επιλογή και πρότασή του θα γίνεται από την Ύπατη Εκπρόσωπο της ΕΕ Ashton και θα εγκρίνεται από το Συμ-βούλιο. Ως πρώτος ειδικός εντεταλ-μένος για τα ανθρώπινα δικαιώμα-τα διορίσθηκε στις 25 Ιουλίου 2012 από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ο Σταύ-

ρος Λαμπρινίδης, πρώην αντιπρόε-δρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας.Η ΕΕ, επηρεασμένη από την ‘Αραβι-κή Άνοιξη’ και την αδυναμία της να υιοθετήσει μια κοινή στρατηγική επί του θέματος, αλλά και από την επι-λογή ορισμένων Κρατών-Μελών στην ανεξάρτητη άσκηση της εξωτερικής τους πολιτικής, υιοθέτησε το Στρα-τηγικό Πλαίσιο για την ενίσχυση της συνοχής, του συντονισμού κα της συ-νέπειας της ενωσιακής της πολιτικής απέναντι σε τρίτες χώρες. Το Στρα-τηγικό Πλαίσιο για τα δικαιώματα του ανθρώπου και τη δημοκρατία δί-νει έμφαση σε προτεραιότητες όπως η ελευθερία έκφρασης και πεποιθή-σεων, η ελευθερία του συνεταιρίζε-σθαι και του συνέρχεσθαι όχι μόνο στον φυσικό κόσμο αλλά και στα ηλε-κτρονικά μέσα, η καταπολέμηση των διακρίσεων σε όλες τους τις μορφές και η συνέχιση της εκστρατείας για την κατάργηση της θανατικής ποι-νής και κατά των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης μεταχείρισης. Το νέο αυτό έγγραφο αποτελεί μια σαφή επαναδιατύπωση της αποφασιστικό-τητας της ΕΕ να δώσει στα ανθρώ-πινα δικαιώματα μια εξέχουσα θέση ανάμεσα στους στόχους της εξωτε-ρικής της πολιτικής, διακηρύττοντας την οικουμενική τους αξία και την κα-θολική ισχύ τους. Ιδιαίτερα σημαντι-κή είναι και η τοποθέτηση του πολί-τη στο κέντρο των δράσεων καθώς και η έμφαση που δίνεται σε μια ειλι-κρινή σύμπραξη με την κοινωνία των πολιτών για την πραγματοποίηση του Πλαισίου (άτυπες διαβουλεύσεις μά-λιστα πραγματοποιήθηκαν και με δι-άφορες ΜΚΟ πριν την τελική έγκρισή του από το Συμβούλιο).

Ε.Φ.

Page 11: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 11

ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΗΣ Ε.Ε. ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΗΣ ΤΗΣ

ΕΛΛΑΔΟΣ

Δύο χρόνια μετά την έκθεση καταπέλτη του Ειδικού Ειση-γητή του ΟΗΕ για τα βασανιστήρια Μάνφρεντ Νόβακ,

τις διαρκείς καταδίκες της χώρας από το ΕυρΔΔΑ σχετικά με παραβίαση δικαιωμάτων μεταναστών με πιο πρόσφα-τες τις αποφάσεις Ahmade6 , Bygylashvili7 , Ιμπραήμ Μαχ-μούντι8, Αρμπεν Λίσα9, Mathloom10, Zontul11, Takush12, τις εκθέσεις διεθνών οργανισμών και ΜΚΟ που καταδικά-ζουν την Ελλάδα για τον ίδιο λόγο, μια νέα έκθεση σχετικά με την κατάσταση των δικαιωμάτων των μεταναστών κα-ταφέρει νέο ράπισμα στην Ελλάδα και την Ε.Ε.Πρόκειται για τη δωδεκάμηνη έρευνα του Ειδικού Εισηγη-τή του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα των Μετανα-στών, Φρανσουά Κρεπό, που αφορά στα εξωτερικά σύνο-ρα της Ε.Ε. και του αντίκτυπού της στα δικαιώματα των μεταναστών, τελευταία στάση της οποίας –μετά την επί-σκεψη σε Βρυξέλλες, Τυνησία, Τουρκία και Ιταλία εντός του 2012- αποτελεί –λόγω της γεωγραφικής της θέσης στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. και του χαρακτηρισμού της ως «πύλης εισόδου» στην Ε.Ε.- η Ελλάδα (25 Νοεμβρί-ου-3 Δεκεμβρίου 2012).Στόχο της εν λόγω έρευνας αποτελεί, η παροχή βοήθειας στις κυβερνήσεις της κάθε επισκεπτόμενης χώρας, καθώς και της Ε.Ε. συνολικά, ώστε να αναπτυχθούν βιώσιμες λύ-σεις για τους μετανάστες στην περιοχή, συμπεριλαμβανο-μένου του ζητήματος διαχείρισης των συνόρων και να υι-οθετηθεί μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα του ανθρώπου σε συμφωνία με τις θεμελιώδεις αρχές του διε-θνούς δικαίου των δικαιωμάτων του ανθρώπου.Το συμπέρασμα του εμπειρογνώμονα των ΗΕ για την Ελ-λάδα, είναι ότι: «ενώ ο ρόλος της Ε.Ε. στη διαχείριση της

ροής των μεταναστών είναι κρίσιμος, η Ελληνική κυβέρ-νηση πρέπει επίσης να υιοθετήσει και να εφαρμόσει μια συνολική πολιτική μετανάστευσης που θα έχει ως πλαίσιο τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών».Ειδικότερα, όσον αφορά τις ευρωπαϊκές ευθύνες, παρά την αναγνώριση της εκτενούς υποστήριξης της ΕΕ στις ελ-ληνικές αρχές σχετικά με την πραγματοποίηση του Σχεδίου Δράσης για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, συμπεριλαμ-βανομένης της συμβολής του EASO, ο εμπειρογνώμονας των ΗΕ διαπιστώνει για τη χώρα ότι το γεγονός ότι μεγά-λος αριθμός παράνομων μεταναστών βρίσκονται εγκλω-βισμένοι στην Ελλάδα, είναι αποτέλεσμα των ευρωπαϊκών πολιτικών και πρακτικών ενώ υφίσταται ισχυρή ανάγκη για αλληλεγγύη και κατανομή ευθυνών – ιδιαίτερα λαμβα-νομένου υπόψη ότι η πρακτική των επιστροφών βάσει του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ παρά την απόφαση του Ευρωπαϊ-κού Δικαστηρίου στην απόφαση MMS κατά Βελγίου συνε-χίζεται- εντός της Ε.Ε. για να εξασφαλιστεί ο πλήρης σεβα-σμός των δικαιωμάτων όλων των μεταναστών. Από την άλλη πλευρά, ο Φ. Κρεπό, δεν παραγνωρίζει σε καμία περίπτωση τις ευθύνες που αναλογούν στην ελληνι-κή κυβέρνηση. Έτσι, παράλληλα με τις όποιες ευθύνες κα-ταλογίζονται στην Ε.Ε., θεωρεί ότι η ελληνική κυβέρνηση οφείλει να αυξήσει τις προσπάθειες ώστε να εξασφαλίσει ότι τα δικαιώματα όλων των μεταναστών γίνονται σεβα-στά σε όλη την επικράτεια. Ιδιαίτερα, από αυτή την άποψη παρατηρείται έλλειψη μια κατανοητής μεταναστευτικής πολιτικής, καθώς και μια ανεπαρκής συνεργασία μεταξύ διαφορετικών αρχών, σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο. Επιπλέον, ιδιαίτερη μνεία γί-

6 ΕυρΔΔΑ, Ahmande v. Greece, Απόφ. της 27/9/2012, για σωρεία παραβιάσεων: άρθρου 3 (απαγόρευση απάνθρωπης και εξευτε-λιστικής μεταχείρισης), άρθρου 13 (δικαιώματος σε αποτελεσματική ένδικη προστασία), παραβίαση άρθρου 5§§ 1 και 4 (δικαιώ-ματος στην ελευθερία και ασφάλεια) λόγω παράνομης κράτησης Αφγανού αιτούντα άσυλο σε απάνθρωπες συνθήκες.7 ΕυρΔΑ, Bygylashvili v. Greece, Απόφ.. της 25/9/2012 για απαράδεκτες συνθήκες κράτησης (παραβίαση άρθρου 3)8 ΕυρΔΔΑ, Mahmoudi and others v. Greece, Απόφ. της 31/7/2012 , για συνθήκες κράτησης (παραβίαση άρθρου 3)9 ΕυρΔΔΑ, απόφ. της 17/7/2012, παραβίαση των διατάξεων των άρθρων 3 (απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης κι εξευ-τελιστικής μεταχείρισης) σε συνδυασμό με το άρθρο 13 (δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής) και άρθρο 5 παρ. 1 και 4 (δικαίω-μα προσωπικής ελευθερίας και ασφάλειας)10 ΕυρΔΔΑ, Malthoom v. Greece, απόφ. της 24/4/2012, καταδίκη για παραβίαση άρθρου 5§§ 1 (f) και 4 (παραβίαση του δικαι-ώματος στην ελευθερία και την ασφάλεια) για κράτηση 2 χρόνων και 3 μηνών. “Η απουσία μιας μέγιστης περιόδου κράτησης για άτομα που υπόκεινται σε δικαστηριακή απόφαση απέλασης στην Ελλάδα συνιστά καταπάτηση του δικαιώματος στην ελευθερία και ασφάλειας”. 11 ΕυρΔΔΑ, Zontul v. Greece, απόφ. της 17/1/2012, για παραβίαση του άρθρου 3 (βασανισμός παράνομου μετανάστη (βιασμό με γκλοπ) από λιμενοφύλακα κατά την κράτησή του).12 ΕυρΔΔΑ, Takush v. Greece, απόφ. της 17/1/2012, για παραβίαση του άρθρου 1 του Πρωτοκόλλου 7 ΕυρΣΔΑ που αφορά στην προστασία των νόμιμα διαμενόντων μεταναστών από αυθαίρετη και αναιτιολόγητη απέλαση.

Page 12: Teyxos 35 36 oloklhro

12 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]νεται και στα γραφειοκρατικά εμπόδια της ελληνικής κυ-βέρνησης όσον αφορά στην εκταμίευση από τα ευρωπαϊ-κά Ταμεία των σχετικών κονδυλίων και στη συνακόλουθη υποεκμετάλλευση των επιχορηγήσεων και τις συνέπειες τους.Ανησυχία εκφράζεται επίσης, για την ευρέως διαδεδομέ-νη ξενοφοβική βία και τις επιθέσεις κατά των μεταναστών στην Ελλάδα ενώ παράλληλα, καταδικάζεται:η ανεπαρκής ή και ακατάλληλη απάντηση από τις δυνά-μεις ασφαλείας να καταστείλουν τη βία και να τιμωρή-σουν τους υπεύθυνους, αλλά και η διαπιστωθείσα εμπλο-κή τους σε επιθέσεις.Αμφότερα, οδηγούν αναπόφευκτα στην αποφυγή καταγ-γελίας, καθώς οι μετανάστες φοβούνται ότι θα κρατη-θούν και θα απελαθούν εάν επικοινωνήσουν με την αστυ-νομία.Στα αρνητικά στοιχεία συγκαταλέγεται και η νέα πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης να θέτει υπό κράτηση όλους όσους εντοπίζονται να διασχίζουν παράνομα τα σύνορα της ελληνικής επικράτειας συμπεριλαμβάνοντας ασυνό-δευτα ανήλικα και οικογένειες. «Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν φαίνεται να υπάρχει μια σαφής, συνεκτική πολιτική στρατηγική για το τι θα γίνει με τους παράτυπους μετανά-στες που δεν είναι ξεκάθαρα και εύκολα απελάσιμοι». Σε ορισμένες περιπτώσεις οι μετανάστες αφήνονται ελεύθε-ροι με εντολή να εγκαταλείψουν τη χώρα εντός 30 ημε-ρών, την ώρα που αυτό είναι βέβαιο ότι δεν θα συμβεί. Από την άλλη, παρά το γεγονός ότι ο εισαγγελέας οφεί-λει να διορίσει κηδεμόνες για όλα τα ασυνόδευτα παιδιά, αυτά απελευθερώνονται χωρίς κανένα ειδικό καθεστώς και χωρίς τον ορισμό κηδεμόνα. «Η πολιτική που αφήνει τα άτομα σε μια κατάσταση νομικής αφάνειας είναι αντί-θετη προς το πλαίσιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μια κατάσταση στην οποία είναι αδύνατον για κάποιον να οι-κοδομήσει ένα οποιοδήποτε μέλλον και ζει μόνο το σή-μερα, σε μια κατάσταση πρόσκαιρης επιβίωσης, με τον συνεχή φόβο της σύλληψης, κράτησης και απέλασης», υπογράμμισε.Επιπλέον, μέτρα όπως:Οι «επιχειρήσεις σκούπα» στο πλαίσιο της επιχείρησης «Ξέ-νιος Ζευς», που οδήγησαν σε καθολική κράτηση των μετα-ναστών σε διαφορετικά μέρη της χώρας πολλοί από τους οποίους έζησαν και δούλεψαν στην Ελλάδα για χρόνια, οι ενισχυμένοι συνοριακοί έλεγχοι στα ελληνοτουρκικά σύνο-ρα υπό την επιχείρηση «Ασπίδα» που ξεκίνησε τον Αύγου-στο του 2012 και συμπεριλάμβανε την ανάπτυξη περίπου 1800 συνοριοφυλάκων σε συνδυασμό με την κατασκευή ενός φράχτη και την επιχείρηση της Frontex «Ποσειδών» που έχουν καταλήξει σε μια ανανεωμένη εισροή παράνο-μων μεταναστών δια μέσω θαλάσσης ανατολικού Αιγαίου,

δεν έμειναν απαρατήρητα από τον κ. Κρεπό. Ωστόσο, με τα πιο μελανά χρώματα, περιγράφονται ακό-μα μια φορά οι συνθήκες κράτησης των μεταναστών, μετά από επίσκεψη στο αστυνομικό τμήμα στο Τυχερό στον Έβρο, στα κέντρα κράτησης Βέννας και Κομοτη-νής στη Ροδόπη, το κεντρικό αστυνομικό τμήμα στη Μυτι-λήνη, το κεντρικό αστυνομικό τμήμα στην Πάτρα, τα κα-ταστήματα κράτησης της λιμενοφυλακής στο λιμάνι της Πάτρας, το κέντρο κράτησης στην Κόρινθο, στην Αμυγδα-λέζα (για ανηλίκους), το αστυνομικό τμήμα στον Άγιο Πα-ντελεήμονα και το κέντρο κράτηση στην Πέτρου Ράλλη, όπου σημειώνονται:

-Η ελλιπής ή η ανύπαρκτη πληροφόρηση για το λόγο και το χρόνο κράτησής τους,

-Η απουσία πληροφόρησης των αιτούντων άσυλο για το status της αίτησής τους ή χειρότερα η μη δυνατότη-τα υποβολής αίτησης

-η ανεπαρκής παροχή ιατρικής βοήθειας -η απουσία θέρμανσης και ζεστού νερού, -η ανεπαρκής ποσότητα και ποιότητα φαγητού, σαπου-

νιού και άλλων προϊόντων υγιεινής, -η ανεπάρκεια ρούχων και σκεπασμάτων, -η μη εγγυημένη πρόσβαση στο τηλέφωνο, για εκείνους

που δεν είχαν χρήματα να πληρώσουνΑνησυχία εκφράστηκε επίσης για την ανεπαρκή διαδι-καστική προστασία καθώς δεν υφίσταται αυτόματη δι-καστική επανεξέταση των αποφάσεων για κράτηση με-ταναστών. Περαιτέρω, η πρόσβαση στη μετάφραση και υπεράσπιση δεν εγγυάται, μετατρέποντας την όποια έν-σταση κατά της απόφασης κράτησης σχεδόν αδύνατη. Επίσης, υπογραμμίστηκε η υπερβολική διάρκεια κράτη-σης μεταναστών, που μπορεί να παραταθεί μέχρι 18 μή-νες, με τη δικαιολογία ότι ο χρόνος λειτουργεί ως μηχανι-σμός αποτροπής για άλλους πιθανούς μετανάστες.Στα θετικά εγγράφεται η υπογραφή από την Ελλάδα του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου της Σύμβασης κατά των βα-σανιστηρίων (OPCAT), που χρειάζεται κύρωση αλλά και τα σχέδια που αφορούν τη μελλοντική υπηρεσία πολιτι-κού ασύλου καθώς και αυτή της πρώτης υποδοχής (ν. 3907/2011), οι οποίες αναμένεται να είναι λειτουργι-κές το καλοκαίρι του 2013, υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει κατάλληλο και επαρκές προσωπικό και θα διατε-θούν οι κατάλληλοι πόροι. Επίσης, το Γραφείο του Διαμε-σολαβητή και η Εθνική Επιτροπή των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ικανά να ενισχύσουν την προστασία των δι-καιωμάτων των μεταναστών στην Ελλάδα, είναι πολύ ση-μαντικοί θεσμοί, υπό την προϋπόθεση ότι θα διαθέτουν επαρκή προϋπολογισμό και οικονομική ανεξαρτησία σύμ-φωνα με τις αρχές του Παρισιού.Τέλος, ο Φ. Κρεπό, για την αποτελεσματικότερη αντιμετώ-

Page 13: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 13πιση του προβλήματος απεύθυνε συστάσεις τόσο στην ελ-ληνική κυβέρνηση όσο και την Ε.Ε..Έτσι όσον αφορά στην Ελλάδα ο Φ. Κρεπό, πρότεινε την υιοθέτηση και εφαρμογή μιας μεταναστευτικής πολιτικής που έχει ως πλαίσιο τα ανθρώπινα δικαιώματα των μετα-ναστών. Έμφαση έδωσε στο ζήτημα της κράτησης, όπου εκτός από τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών κράτη-σης, προτάθηκε η κατά το δυνατό αποφυγή κράτηση ατόμων μόνο λόγω του γεγονότος της παράνομης μετα-νάστευσης, και ιδιαίτερα παιδιών και οικογενειών με παι-διά, με παράλληλη αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων, η εξασφάλιση πρόσβασης όλων των μεταναστών σε δικηγό-ρους, ΜΚΟ, UNHCR, διεθνείς οργανισμούς και ορισμούς καταφυγίων για τα παιδιά. Ενώ για την αλληλένδετη έν-νοια της απέλασης, συστήθηκε η υιοθέτηση πολιτικής που προβλέπει ότι κάθε μετανάστης που δεν μπορεί να απελα-θεί, θα του παρέχεται προσωρινό καθεστώς διαμονής που θα επιτρέπει την εργασία και αξιοπρέπεια και δεν θα αφή-νεται σε καθεστώς ασάφειας.Ως προς την ξενοφοβική βία, η διερεύνηση όλων των υπο-θέσεων κατά μεταναστών αλλά και η έναρξη δημόσιου δι-αλόγου σχετικά με την κοινωνική ποικιλομορφία και την ένταξη, που υπογραμμίζει την σημασία του αγώνα της δι-ακριτικής συμπεριφοράς κατά των περιθωριοποιημένων ατόμων και ομάδων, συμπεριλαμβανομένων των μετανα-

στών, επιβάλλεται.Σημαντική είναι η πρόταση περί ενδυνάμωσης ικανότη-τας προσωπικού και κονδυλίων, θεσμών ανθρωπίνων δι-καιωμάτων όπως η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και το Γραφείο του Συνηγόρου του Πολίτη, ώστε να τους επιτρέψει να εκπληρώσουν αποτελεσματι-κά την αποστολή τους. Τέλος, η επικύρωση τόσο της Διε-θνούς Σύμβασης Προστασίας των Δικαιωμάτων όλων των μεταναστών εργαζομένων και των μελών των οικογενειών τους όσο και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου της Σύμβα-σης κατά των Βασανιστηρίων και αποτελούν βασικές προ-ϋποθέσεις εξυγίανσης της υπάρχουσας κατάστασης.Ως προς την Ε.Ε., συνιστώνται η διασφάλιση της πλήρους προστασίας των δικαιωμάτων όλων των μεταναστών ανε-ξαρτήτως του καθεστώτος τους και η υποστήριξη των ελ-ληνικών πρωτοβουλιών σε επίπεδο οικονομικό, τεχνικό, τεχνογνωσίας με στόχο τόσο την ενίσχυση θεσμών όπως Πρώτη Υπηρεσία Υποδοχής και η Υπηρεσία Ασύλου, όσο και της κοινωνίας των πολιτών.Η ειδική έκθεση για τα δικαιώματα των μεταναστών , θα υποβληθεί στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών, τον Ιούνιο του 2013.

Μ.Α.

FRONTEX ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΥΠΟ

ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗ

Η παράνομη μετανάστευση σε συνδυασμό με τους αυξημένους

συνοριακούς ελέγχους, αρχικά στα θαλάσσια σύνορα και κατόπιν στα χερσαία μοιραία κατέληξε σε αύξη-ση των θυμάτων των συνοριακών θα-νάτων. Το 2011 υπολογίζεται ότι 1.500 και πλέον άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους κατά την προσπάθεια διάσχισης της Μεσογείου, το πιο θανάσιμο ρεκόρ από το 199813.Τα παραπάνω στατιστικά, σε συνδυ-ασμό με τις επαναπροωθήσεις, την

κακομεταχείριση μεταναστών από τη Frontex, και την αδυναμία υποβολής αίτησης ασύλου κατά τα πρώτα έτη της λειτουργίας του οργανισμού (από το 2004 και επέκεινα) προκάλεσαν οξείες κριτικές. Πλήθος εκθέσεων ΜΚΟ όπως αυτή του Human Rights Watch (Greece. The EU’s Dirty Hands. Frontex Involvement in Ill-Treatment of Migrant Detenees in Greece) καταδί-κασαν τις πρακτικές του οργανισμού. Προς την ίδια κατεύθυνση παρενέ-βη η κοινοβουλευτική Συνέλευση του

Συμβουλίου της Ευρώπης14, εκφρά-ζοντας την ανησυχία της για την έλ-λειψη σαφήνειας αρμοδιοτήτων του οργανισμού, και την έλλειψη εχεγγύ-ων για τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και διεθνών προδιαγρα-φών.Ωστόσο, υπό το φως της θέσης σε ισχύ της Συνθήκης της Λισσαβώνας και της συνακόλουθης δεσμευτικότη-τας του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιω-μάτων της Ε.Ε. (άρθρο 6), καθώς και του Κανονισμού 1168/2011/Ε.Ε. για την τροποποίηση του προγενέστερου

13 ΕU Needless Deaths in the Mediterranean. Coordinated Action Needed to Improve Rescue of Boat Immigrants, Human Rights Watch, 16 August 201214 Frontex and human rights implications of Europe’s border Security, Parliamentary Assembly, Doc. 12704, 12 September 2011.

Page 14: Teyxos 35 36 oloklhro

14 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]κανονισμού 2007/2004 σχετικά με τη σύσταση ευρωπαϊκού οργανισμού για τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης15, ενισχύθηκαν οι υποχρεώ-σεις του οργανισμού αναφορικά με τα δικαιώματα του ανθρώπου.Ιδιαίτερα, ανταποκρινόμενος στις επιταγές του νέου νομικού πλαισίου ο Frontex υιοθέτησε: έναν Κώδικα Δεοντολογίας (άρθρο 2α)εφαρμοστέο στο σύνολο των επι-χειρήσεων που συντονίζει ο οργανι-σμός. «Ο κώδικας δεοντολογίας καθο-ρίζει τις διαδικασίες που αποσκοπούν στη διασφάλιση των αρχών του κρά-τους δικαίου και του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων, με ιδιαί-τερη έμφαση στους ασυνόδευτους ανηλίκους και τα ευάλωτα πρόσω-πα, καθώς και στα πρόσωπα που ζη-τούν διεθνή προστασία, διαδικασίες που εφαρμόζονται σε όλα τα πρόσω-πα που συμμετέχουν στις δραστηριό-τητες του οργανισμού» (21 Μαρτίου 2011)μια Στρατηγική Θεμελιωδών Δικαι-ωμάτων (βάσει του άρθρου 26α §1 του αναθεωρημένου Κανονισμού), σύμφωνα με το οποίο «Ο οργανισμός θέτει σε λειτουργία έναν αποτελεσμα-τικό μηχανισμό για την παρακολού-θηση του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε όλες τις δραστηριό-τητες του οργανισμού». (31 Μαρτίου 2011)ένα Συμβουλευτικό Φόρουμ για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα (άρθρο 26 α §2) στο οποίο καλούνται να συμμετά-σχουν ο EASO, o FRA, o UNHCR. Κα-

θήκον του αποτελεί να επικουρεί τον εκτελεστικό διευθυντή και το διοικητι-κό συμβούλιο σε ζητήματα δικαιωμά-των του ανθρώπου.έναν Υπεύθυνο Θεμελιωδών Δικαι-ωμάτων (Human Rights Officer) (άρ-θρο 26 α §3), ο οποίος ορίζεται από το διοικητικό συμβούλιο, ενεργεί ανε-ξάρτητα και υποβάλλει έκθεση πε-πραγμένων στο διοικητικό συμβούλιο καθώς καιένα Σχέδιο Δράσης για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα. (29 Σεπτεμβρίου 2011)Σε συνέχεια της παραπάνω προσπά-θειας, στις 6 Μαρτίου του 2012 ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, Νικη-φόρος Διαμαντούρος, κίνησε μια αυ-τεπάγγελτη έρευνα16 σχετικά με το βαθμό συμμόρφωσης του Frontex προς τις υποχρεώσεις του στο πεδίο των θεμελιωδών δικαιωμάτων υπό το πρίσμα του νέου νομοθετικού πλαισί-ου. Στην εν λόγω έρευνα, εκτός από μια σειρά ερωτήσεις που τέθηκαν στον άμεσα ενδιαφερόμενο οργανι-σμό, κλήθηκαν να συμμετάσχουν κι όλες οι ΜΚΟ, καθώς και οι ενεργοί οργανισμοί στο πεδίο των δικαιωμά-των του ανθρώπου, ενώ ειδική πρό-σκληση απευθύνθηκε στον Ευρωπαϊ-κό Οργανισμό για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου17.Ενδιαφέρουσα στο σημείο αυτό εί-ναι η απόκριση των ποικίλων φορέων στην έρευνα, μέσα στην οποία σκια-γραφούνται τα υπάρχοντα προβλή-ματα αλλά και συστάσεις για την πε-ραιτέρω βελτίωση του frontex όσον αφορά το σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ενδεικτικά αναφέρο-νται:

H Γνωμοδότηση FRONTEX (17 Μαΐ-ου 2012). Η γνωμοδότηση απαρτίζεται από επι-στολή του διευθυντή του Οργανισμού και έξι παραρτήματα18. Στην επιστο-λή, τονίζεται ότι καθόσον ο αναθεω-ρημένος κανονισμός προβλέπει την ίδρυση και νέων μηχανισμών για τη διασφάλιση του πλήρους σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων από τον Frontex, ο οργανισμός ασχολείται με τα ζητήματα αυτά ήδη από την υι-οθέτησή του (2011).H συμβολή της Επιτροπής Μετανά-στευσης, Προσφύγων και Εκτοπισθέ-ντων πληθυσμών του Συμβουλίου της Ευρώπης (17 Σεπτεμβρίου 2012). Η Επιτροπή, αναγνωρίζει την κριτι-κή που έχει ασκηθεί στον Οργανισμό για τη μη συμμόρφωση της λειτουρ-γίας του με σεβασμό στις υποχρεώ-σεις των δικαιωμάτων του ανθρώ-που, που πηγάζει κυρίως από έλλειψη διαφάνειας και μη διακριτής κατανο-μής ευθυνών. Μέσα από μια ανάλυ-ση των τύπων επιχειρήσεων (εναέρι-ων, θαλάσσιων, χερσαίων) τονίζονται τα μειονεκτήματα σε σχέση με τα δι-καιώματα.Η απάντηση FRA (26 Σεπτεμβρίου). Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιω-μάτων της Ε.Ε. τοποθέτησε την απά-ντηση στο κάλεσμα του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή, στο πλαίσιο της συ-νεργασίας με τον Frontex που βασί-ζεται στη διμερή συμφωνία του Μα-ΐου 2010, με σκοπό τη διοχέτευση των δικαιωμάτων του ανθρώπου στις δραστηριότητες του Frontex. Ιδιαίτε-ρης μνείας χρήζει το γεγονός ότι στην εν λόγω συμβολή δεν περιλαμβάνεται

15 ΕΕ L 304, 22.11.201116 Βάσει του άρθρου 228 ΣΛΕΕ17 European Ombudsman, “Ombudsman launches public consultation on Frontex and Fundamental Rights”, Press Release no. 14/2012, 19 July 2012.18 Ήτοι: παράρτημα 1 «Απάντηση στα συγκεκριμένα ερωτήματα του Διαμεσολαβητή, όπως τέθηκαν μέσω της επιστολής για την έναρξη της αυτεπάγγελτης έρευνας, παράρτημα 2 «Στρατηγική Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Frontex», παράρτημα 3 «Σχέδιο δρά-σης του Frontex για τα θεμελιώδη δικαιώματα», παράρτημα 4 «Κώδικας δεοντολογίας του Frontex», παράρτημα 5 «Επίσημο ανακοι-νωθέν Τύπου του Frontex για τον Υπεύθυνο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και το συμβουλευτικό φόρουμ», παράρτημα 6 «Αναγγελία για την πλήρωση της θέσης του Υπευθύνου Θεμελιωδών Δικαιωμάτων».

Page 15: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 15αποτίμηση του τρόπου εφαρμογής των υποχρεώσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθώς κάτι τέτοιο δεν εμπίπτει στη δικαιοδοσία του FRA.Η κοινή υποβολή των ΜΚΟ Statewatch και Migreurop (27 Σεπτεμβρίου 2012). Στην κοινή τους απάντηση, οι δυο ΜΚΟ, υπογράμμισαν ότι στη γνω-μοδότησή του ο FRONTEX, δεν ανα-φέρθηκε καθόλου στις κατηγορίες που του προσάπτουν οι ΜΚΟ ότι δη-λαδή κατά την εκτέλεση των καθη-κόντων του τα δικαιώματα του αν-θρώπου(όπως αυτά της προστασίας έναντι της αρχής της μη επαναπρο-ώθησης, του δικαίωματος υποβολής αιτήσεως χορήγησης ασύλου, της προστασία έναντι απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης, του δι-καίωματος να φύγει κάποιος από τη χώρα του, της προστασία κατά συλ-λογικών απελάσεων, της προστασί-ας προσωπικών δεδομένων και της προστασία από διακρίσεις) έχουν τε-θεί σε κίνδυνο και συνακόλουθα δεν έλαβε υπόψη τις ανησυχίες που εκ-φράστηκαν από τους εν λόγω οργα-νισμούς. Επιπλέον, υπογραμμίστηκε ότι οι δι-κλείδες ασφαλείας που θέτει ο αναθε-ωρημένος Κανονισμός, προτίθενται να διασφαλίσουν ότι οι αξιωματούχοι του οργανισμού σέβονται τα θεμελι-ώδη δικαιώματα αλλά δεν αμφισβη-τούν τον αντίκτυπο των δικαιωμάτων σε μερικές επιχειρήσεις του Οργανι-σμού που μπορεί από τη φύση τους να θέτουν σε κίνδυνο θεμελιώδη δι-καιώματαΕπιπροσθέτως, ο fronτex έχει υιοθε-τήσει μια περιοριστική προσέγγιση όσον αφορά στα δικαιώματα του αν-θρώπου κατά τη λειτουργία του και έθεσε σε εφαρμογή μια στρατηγική όπου οι προληπτικοί μηχανισμοί πα-ραμένουν αδύναμοι ενώ οι μηχανι-σμοί επανόρθωσης/αποκατάστασης απουσιάζουν. Ως εκ τούτου, ο Οργα-νισμός φαίνεται να υπολείπεται των δεσμεύσεών του περί μηδενικής ανε-

κτικότητας και τη διοχέτευση των θε-μελιωδών δικαιωμάτων σε όλες τις δραστηριότητές του, στην απάντη-ση στον Διαμεσολαβητή. Παράλληλα, υποστηρίζεται ότι, οι κίνδυνοι που ελ-λοχεύουν κατά τη λειτουργία του ίσως υποτιμηθούν ενώ οι προτεινόμενες δι-κλείδες ασφαλείας είναι ανεπαρκείς.Διεθνής Αμνηστία (28 Σεπτεμβρίου 2012). Πολλές πτυχές των δραστη-ριοτήτων του Frontex και ιδιαίτερα οι επιχειρήσεις του είναι εξαιρετικά ευ-αίσθητες για τα δικαιώματα του αν-θρώπου. Ιδιαίτερα, η Διεθνής Αμνη-στία επικεντρώνεται στα δυνητικά προβλήματα λειτουργίας του αναθε-ωρημένου Κανονισμού, σημειώνο-ντας τα ακόλουθα τρία σημεία: (1) την απουσία διαδικασίας υποβολής παραπόνων, (2) απουσία μιας δια-δικασίας κάλυψης περιστατικών (a follow-up to incident reporting), (3) επαρκής ικανότητα και ανεξαρτησία του Υπεύθυνου Δικαιωμάτων του Αν-θρώπου.National Red Cross Societies των κρατών μελών της Ε.Ε., με τη σειρά του, ως οργανισμός δικαιωμάτων του ανθρώπου, υποστηρίζει το Ψήφισμα 3 του 31ου Διεθνούς Συνεδρίου του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου, κατά το οποίο 176 κυ-βερνήσεις δεσμεύτηκαν να διασφαλί-ζουν ότι οι μετανάστες διαχειρίζονται με σεβασμό και αξιοπρέπεια. Στο πλαίσιο της διαχείρισης των ευ-ρωπαϊκών συνόρων, υπενθυμίζει τις ανησυχίες που έχουν διατυπωθεί στο παρελθόν σχετικά με τη δυνατότητα πρόσβασης στη διεθνή προστασία, το σεβασμό της αξιοπρέπειας των μετα-ναστών και την πρόληψη απάνθρω-πης και εξευτελιστικής μεταχείρισης. Η προστασία του δικαιώματος ασύ-λου και η πρόληψη της επαναπροώ-θησης συνιστούν ουσιώδεις διαστά-σεις παραβιάσεων που εγείρονται από τις επιχειρήσεις της Frontex. Οι προσπάθειες αποτροπής της εισό-δου παράνομων μεταναστών οδήγη-

σαν σε καταστάσεις κατά τις οποίες η προστασία των συνόρων και η πρόλη-ψη του εγκλήματος υπερίσχυσαν των ανθρωπιστικών πτυχών και των δικαι-ωμάτων του ανθρώπου, οδηγώντας κατ’ αυτό τον τρόπο σε καταστάσεις όπου η πρόσβαση στη διεθνή προ-στασία απορρίφθηκε και τα ανθρώ-πινα δικαιώματα των ευάλωτων μετα-ναστών καταπατήθηκαν. Επιστήνουν την προσοχή στα ακόλουθα σημεία:Οι συμφωνίες διαχείρισης συνόρων με τρίτες χώρες πρέπει να υπογράφο-νται όταν και μόνο όταν είναι σύμφω-νες με τα δικαιώματα του ανθρώπου Η Στρατηγική Δικαιωμάτων του Αν-θρώπου του Frontex δεν είναι νομι-κά δεσμευτική και δεν προβλέπονται μηχανισμοί διασφάλισης της εφαρμο-γής της.Eνώ καλωσορίζεται η πολιτική μηδενι-κής ανεκτικότητας του Frontex σε σχέ-ση με το προσωπικό του (Κώδικας Δε-οντολογίας), ανησυχία εκφράζεται για την απουσία πρόβλεψης κυρώσεων σε άλλους συμμετέχοντες στις επιχειρή-σεις του οργανισμού. Η συνέπεια του Frontex με το Χάρ-τη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. αλλά και του σχετικού διεθνούς και ευρωπαϊκού πλαισίου (Κώδικας Συνό-ρων Schengen και Οδηγία Επιστρο-φής) πρέπει να υποβάλλεται σε αποτε-λεσματική παρακολούθηση και έλεγχο. Τόσο η συμμόρφωση με τα παραπά-νω, όσο και οι μηχανισμοί παραπόνων, πρέπει να υπόκεινται στην υποχρέωση της διαφάνειας και να περιλαμβάνουν εξωτερικούς ελέγχους (π.χ. από φορείς όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο)Από τα παραπάνω, συνάγεται ότι αν και σημαντικά βήματα έχουν γίνει προς την κατεύθυνση της συμμόρφω-σης του Frontex με τα δικαιώματα του ανθρώπου, μένουν ακόμα πολλά να γί-νουν, ώστε η λειτουργία του να είναι πλήρως εναρμονισμένη με το ευρωπα-ϊκό και διεθνές κεκτημένο στο πεδίο των δικαιωμάτων.

Μ.Α.

Page 16: Teyxos 35 36 oloklhro

16 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Στις 19 Ιουνίου 2012, η Επιτροπή υιοθέτησε τη Στρατη-γική της ΕΕ για την εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων

(2012-2016), η οποία συνίσταται σε μια σειρά συγκεκρι-μένων και πρακτικών μέτρων που πρέπει να υλοποιηθούν μέσα στην επόμενη πενταετία. Στα μέτρα αυτά περιλαμ-βάνεται η σύσταση εθνικών υπηρεσιών επιβολής του νό-μου ειδικευμένων στην εμπορία ανθρώπων και η δημι-ουργία κοινών ευρωπαϊκών ομάδων έρευνας για τη δίωξη περιπτώσεων διασυνοριακής εμπορίας ανθρώπων.Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι αποτελούν θύματα εμπο-ρίας στην ΕΕ κάθε χρόνο. Άνδρες και γυναίκες, αγόρια και κορίτσια σε ευάλωτη κατάσταση αποτελούν αντικεί-μενο εμπορίου για σεξουαλική ή εργασιακή εκμετάλλευ-ση, αφαίρεση οργάνων, επαιτεία, οικιακή δουλεία, εξανα-γκασμό σε γάμο, παράνομη υιοθεσία και άλλες μορφές εκμετάλλευσης.

«Δυστυχώς, η δουλεία δεν έχει ακόμη περάσει στην ιστορία. Είναι ανεπίτρεπτο στην εποχή μας να εξακολου-θεί να γίνεται πώληση και διακίνηση ανθρώπινων όντων με σκοπό την καταναγκαστική εργασία ή την πορνεία. Στον πυρήνα των ενεργειών μας είναι η εξασφάλιση πρό-σβασης των θυμάτων σε βοήθεια και η παραπομπή των σωματεμπόρων στη δικαιοσύνη. Απέχουμε ακόμη πολύ από το σημείο αυτό, αλλά πρέπει να έχουμε έναν μόνο στόχο: την εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων», δήλωσε η επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, Cecilia Malmström.

Μια νέα ευρωπαϊκή στρατηγικήΜε τη «Στρατηγική της ΕΕ για την εξάλειψη της εμπορί-ας ανθρώπων (2012-2016)», η Επιτροπή επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες ενέργειες που θα υποστηρίξουν και θα συμπληρώσουν την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ για την εμπορία ανθρώπων (οδηγία 2011/36/EΕ) – η προθε-σμία μεταφοράς της στις εθνικές νομοθεσίες είναι ο Απρί-λιος του 2013.Τα μέτρα που περιλαμβάνονται στη στρατηγική είναι προ-ϊόν εκτενών διαβουλεύσεων με εμπειρογνώμονες, κυ-βερνήσεις, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και διεθνείς οργανώσεις, κοινωνικούς εταίρους και πανεπι-στημιακούς. Αντικατοπτρίζουν τις κυριότερες ανησυχί-ες τους, καθώς και τις απόψεις των θυμάτων, και θα συ-μπληρώσουν τις προσπάθειες που ήδη καταβάλλονται.Η στρατηγική θα συζητηθεί στη συνέχεια από το Ευρωπα-ϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο.Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να αξιολογεί την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά την αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων και θα υποβάλλει ανά διετία έκθε-ση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Η πρώ-

τη έκθεση, που θα υποβληθεί το 2014, θα περιλαμβάνει ενδιάμεση αξιολόγηση της στρατηγικής.Η στρατηγική περιλαμβάνει την πρόληψη, την προστασία και στήριξη των θυμάτων, καθώς και τη δίωξη των σωμα-τεμπόρων. Προσδιορίζει πέντε προτεραιότητες και παρου-σιάζει μια σειρά πρωτοβουλιών για την καθεμία, όπως:Στήριξη της σύστασης εθνικών υπηρεσιών επιβολής του νόμου ειδικευμένων στην εμπορία ανθρώπων. Δημιουργία κοινών ομάδων έρευνας με τη συμμετοχή της Ευρωπόλ και της Eurojust σε κάθε περίπτωση διασυνορι-ακής εμπορίας ανθρώπων.Παροχή στα θύματα σαφούς πληροφόρησης σχετικά με τα δικαιώματα που έχουν βάσει της νομοθεσίας της ΕΕ και της εθνικής νομοθεσίας, και ιδίως το δικαίωμα σε αρωγή και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, το δικαίωμα σε άδεια διαμονής και τα εργασιακά δικαιώματα.Δημιουργία ενός κοινοτικού μηχανισμού για τον καλύτε-ρο εντοπισμό, παραπομπή, προστασία και αρωγή των θυ-μάτων.Σύσταση ενός Ευρωπαϊκού Συνασπισμού Επιχειρήσεων για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων με σκοπό τη βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων και εν-διαφερομένων μερών.Ίδρυση μιας ευρωπαϊκής πλατφόρμας οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και παρόχων υπηρεσιών που ασχο-λούνται με την προστασία των θυμάτων και την παροχή βοήθειας σε κράτη μέλη και τρίτες χώρες.Υποστήριξη ερευνητικών σχεδίων που μελετούν το Διαδί-κτυο και τα κοινωνικά δίκτυα ως όλο και πιο διαδεδομένα μέσα εξεύρεσης θυμάτων για τους σωματέμπορους. Ορισμένα αριθμητικά στοιχεία:Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις της Διεθνούς Οργά-νωσης Εργασίας, ο αριθμός των θυμάτων καταναγκα-στικής εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της καταναγκα-στικής σεξουαλικής εκμετάλλευσης, ανέρχεται σε 20,9 εκατομμύρια παγκοσμίως. Εξ αυτών 5,5 εκατομμύρια εί-ναι παιδιά. Σύμφωνα με την Ευρωπόλ, τα παιδιά που εξα-ναγκάζονται σε εγκληματικές δραστηριότητες, όπως η ορ-γανωμένη επαιτεία και οι μικροκλοπές από καταστήματα, πωλούνται ως εμπόρευμα με τιμή 20 000 ευρώ.Ο εκτιμώμενος αριθμός θυμάτων στις ανεπτυγμένες οι-κονομίες (ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Ιαπωνία, Νορβηγία και χώρες της ΕΕ) ανέρχεται σε περίπου 1,5 εκατομμύ-ριο άτομα σε καταναγκαστική εργασία, δηλαδή στο 7% του συνολικού αριθμού παγκοσμίως. Η εμπορία ανθρώ-πων αποφέρει κέρδη αξίας μεγαλύτερης από 25 δισεκατ. ευρώ ετησίως σε διεθνείς εγκληματικές οργανώσεις, πα-

Page 17: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 17γκοσμίως. Μολονότι πολλά από τα θύματα προέρχονται από χώρες εκτός ΕΕ, παρουσιάζεται αύξηση στην εσωτε-ρική σωματεμπορία (δηλαδή πολιτών της ΕΕ που αποτε-λούν αντικείμενο εμπορίας εντός των συνόρων της ΕΕ).Προκαταρκτικά στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από κρά-τη μέλη σε επίπεδο ΕΕ, συμφωνούν με εκείνα διεθνών ορ-γανισμών, όπως το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τον 'Έλεγχο των Ναρκωτικών και την Πρόληψη του Εγκλήμα-τος (UNODC), και δείχνουν ότι τα τρία τέταρτα των θυμά-των που εντοπίζονται στα κράτη μέλη της ΕΕ αποτελούν θύματα εμπορίας για σεξουαλική εκμετάλλευση (76% το 2010). Άλλα θύματα εξαναγκάζονται σε εργασία (14%), σε επαιτεία (3%) και σε οικιακή δουλεία (1%).Από άποψη φύλου, τα διαθέσιμα προκαταρκτικά στοιχεία δείχνουν ότι θύματα σωματεμπορίας είναι κυρίως γυναί-κες και κορίτσια. Από τα θύματα της περιόδου 2008 –

2010, το 79% ήταν θηλυκού γένους (εκ των οποίων 12% ήταν κορίτσια) και το 21% αρσενικού γένους (εκ των οποί-ων 3% ήταν αγόρια).Ωστόσο, μέχρι στιγμής είναι πολύ λίγοι οι δράστες που κα-ταλήγουν στη φυλακή, ενώ τα θύματά τους παλεύουν για να αποκατασταθούν και να επανενταχθούν στην κοινω-νία: από στοιχεία που συγκεντρώθηκαν πρόσφατα συ-νάγεται προκαταρκτικά ότι ο αριθμός καταδικαστικών αποφάσεων σε υποθέσεις σωματεμπορίας μειώθηκε από περίπου 1 500 το 2008 σε περίπου 1 250 το 2010. Οι Ευρωπαίοι συμφωνούν πως επιβάλλεται η ανάληψη δρά-σης: στην τελευταία έρευνα το 93% των πολιτών συμφώ-νησε ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να συνεργάζο-νται για την αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων.

Ζ.Σ.

ΔΕΕ: ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΣΥΛΟΥ

Το τελευταίο τετράμηνο του 2012, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής

Ένωσης εξέδωσε σημαντικές αποφά-σεις για το δικαίωμα ασύλου στην ΕΕ, αξιοποιώντας έτσι την επέκταση της δικαιοδοσίας του στο χώρο ελευθερί-ας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, που προβλέπεται από τη Συνθήκη της Λισ-σαβόνας. Η αποτίμηση του έργου του Δικαστηρίου στο συγκεκριμένο πεδίο είναι αναμφισβήτητα θετική και γεν-νά μεγάλες προσδοκίες αναφορικά με το ρόλο που θα διαδραματίσει το προσεχές διάστημα για την προστα-σία των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο στα κράτη μέλη. Προς το πα-ρόν, οι Δικαστές του Λουξεμβούργου φαίνεται να υποστηρίζουν πλήρως το ρόλο τους ως δικαστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον τομέα του ασύλου, όπως είχε ήδη διαπιστωθεί και από την απόφαση NS και ΜΕ (C-411/10 και C-493/10) στην οποία το ΔΕΕ υι-οθέτησε ανάλογη θέση με το ΕυρΔΔΑ στην υπόθεση MSS / Βελγίου και Ελ-λάδας σχετικά με την εφαρμογή της «ρήτρας κυριαρχίας» του Κανονισμού

του Δουβλίνου.Έτσι, απαντώντας σε προδικαστι-κό ερώτημα του γαλλικού Conseil d’Etat για την ερμηνεία της Οδηγίας 2003/09/ΕΚ του Συμβουλίου σχε-τικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα κράτη μέλη19, το Δικαστήριο απο-φάνθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2012 ότι τα κράτη μέλη υποχρεούνται να παρέχουν τις κατ’ ελάχιστο όριο συν-θήκες υποδοχής που προβλέπει η Οδηγία στους αιτούντες άσυλο που έχουν τεθεί υπό τη διαδικασία που προβλέπει ο Κανονισμός του Δουβλί-νου. Η υποχρέωση υφίσταται από τη στιγμή που υποβάλλεται η αίτηση για άσυλο και παύει με τη μεταφορά του αιτούντος στο υπεύθυνο για την εξέ-ταση κράτος μέλος. Η υπόθεση πε-ριήλθε στο ΔΕΕ στο πλαίσιο της δί-κης των γαλλικών ΜΚΟ Cimade και Gisti κατά του Γαλλικού Υπουργείου που είναι αρμόδιο για θέματα μετα-νάστευσης. Η συγκεκριμένη απόφα-ση είναι εξαιρετικά σημαντική και ελ-πίζουμε να δώσει οριστικό τέλος στην

αυθαίρετη διοικητική πρακτική που επί σειρά ετών στερούσε αναγνωρι-σμένα από το δίκαιο της ΕΕ κοινω-νικά δικαιώματα στη συγκεκριμένη κατηγορία αιτούντων άσυλο, παραβι-άζοντας έτσι και τη θεμελιώδη αρχή της μη διάκρισης. Εξάλλου, απαντώντας σε προδι-καστικό ερώτημα του Αυστριακού Asylgerichtshof20, το ΔΕΕ ερμήνευ-σε τη δυνατότητα απόκλισης από τα κριτήρια του Κανονισμού του Δουβλί-νου για τον προσδιορισμό του υπεύ-θυνου κράτους μέλους για εξέταση αιτήματος ασύλου, όπως αυτή προ-βλέπεται από τον ίδιο τον Κανονισμό. Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο απο-φάνθηκε, στις 6/11/2012, ότι το άρ-θρο 15(2) του Κανονισμού σύμφω-να με το οποίο «σε περιπτώσεις κατά τις οποίες το ενδιαφερόμενο πρόσω-πο εξαρτάται από τη βοήθεια του άλ-λου λόγω εγκυμοσύνης ή πρόσφατου τοκετού, σοβαρής ασθένειας, σοβα-ρής αναπηρίας ή μεγάλης ηλικίας, τα κράτη μέλη δύνανται [υπό κανονι-κές συνθήκες] να τοποθετούν μαζί ή

19 Υπόθεση C-179/11.20 Υπόθεση C-245/11.

Page 18: Teyxos 35 36 oloklhro

18 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]να επανενώνουν τον αιτούντα άσυλο με άλλο συγγενή που ευρίσκεται στο έδαφος ενός εκ των κρατών μελών, υπό την προϋπόθεση ότι οι οικογενει-ακοί δεσμοί υπήρχαν στη χώρα κατα-γωγής», έχει την έννοια ότι το κράτος μέλος το οποίο δεν είναι υπεύθυνο για την εξέταση της αιτήσης ασύλου βάσει των κριτηρίων του κεφαλαίου III (δηλαδή των γενικών κριτηρίων που βασίζονται στη λογική της καθι-έρωσης ευθύνης της πρώτης χώρας υποβολής αιτήματος ασύλου/ εισό-δου στην ΕΕ), καθίσταται υπεύθυ-νο. Παρά το αναμφισβήτητα θετικό αποτέλεσμα επί της ουσίας, θεωρού-με ότι οι Δικαστές του Λουξεμβούρ-γου θα μπορούσαν να προχωρήσουν σε τολμηρότερη ερμηνεία της σχέσης ρήτρας κυριαρχίας του άρθρου 3(2) και ανθρωπιστικής ρήτρας του άρ-θρου 15(1) του Κανονισμού, ενδεχο-μένως και με ρητή αναφορά στις σχε-τικές διατάξεις της ΕυρΣΔΑ τις οποίες επικαλέστηκε το Αυστριακό Δικαστή-ριο, συμβάλοντας έτσι στη συχνότερη εφαρμογή τους από τα κράτη μέλη, η οποία εκτιμάμε ότι είναι ζωτικής ση-μασίας για το μέλλον του Κοινού Ευ-ρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου. Μια άλλη ενδιαφέρουσα υπόθεση αφορούσε σε προδικαστικό ερώτη-μα του High Court της Ιρλανδίας21 στις 22/11/2012, όπου το ΔΕΕ ερ-μήνευσε το άρθρο 4 (1) της Οδηγίας 2004/83/ΕΚ του Συμβουλίου για θέ-σπιση ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτρι-δων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους (όπως αντικατα-στάθηκε από την Οδηγία 2011/95)22 . Η ερώτηση υποβλήθηκε στο πλαί-

σιο ένδικης διαφοράς με αντικείμε-νο το νομότυπο της διαδικασίας που τηρήθηκε κατά την εξέταση αιτήσε-ως επικουρικής προστασίας υποβλη-θείσας μετά την απόρριψη της αιτή-σης για αναγνωριση της ιδιότητας του πρόσφυγα. Το Δικαστήριο απο-φάνθηκε ότι το δικαίωμα ακρόασης του αιτούντος από την αρμόδια για την εξέταση της αίτησης αρχή πρέπει να εφαρμόζεται πλήρως, ανεξαρτή-τως του αν η αίτηση αφορά την ανα-γνώριση της προσφυγικής ιδιότητας ή την παροχή επικουρικής προστασί-ας. Πρέπει να σημειωθεί ότι η Ιρλαν-δία είναι το μόνο κράτος μέλος στο οποίο υφίστανται δύο αυτοτελείς και διαδοχικές διαδικασίες για την εξέτα-ση, αντιστοίχως, της αιτήσης υπαγω-γής στο καθεστώς του πρόσφυγα και της αιτήσης επικουρικής προστασίας. Με την απόφαση του το ΔΕΕ διευκρί-νισε μάλιστα ότι εναπόκειται στο Ιρ-λανδικό High Court να μεριμνά για τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιω-μάτων του αιτούντος και, ειδικότερα, του δικαιώματος ακροάσης του, υπό την έννοια ότι ο αιτών πρέπει να εί-ναι σε θέση να καταστήσει λυσιτελώς γνωστές τις απόψεις του πριν από την έκδοση οποιασδήποτε αποφάσης απορριπτικής του αιτήματος υπαγω-γής του σε καθεστώς προστασίας. Στο πλαίσιο ενός τέτοιου συστήμα-τος, το γεγονός ότι ο ενδιαφερόμενος εξέφρασε ήδη τις απόψεις του κατά την εξέταση της αιτήσης του με την οποία ζήτησε να του αναγνωριστεί η ιδιότητα του πρόσφυγα, δε σημαίνει ότι το τυπικό αυτό στοιχείο μπορεί να παραλειφθεί στο πλαίσιο της διαδικα-σίας εξέτασης αίτησης επικουρικής προστασίας.Τέλος, με την απόφαση της 5ης Σε-

πτεμβρίου 2012 , το Δικαστήριο ακύ-ρωσε την απόφαση 2010/252/ΕΕ του Συμβουλίου για τη συμπλήρω-ση του Κώδικα Συνόρων του Σένγκεν (ΚΣΣ) όσον αφορά την επιτήρηση των θαλάσσιων εξωτερικών συνόρων, στο πλαίσιο της επιχειρησιακής συ-νεργασίας που συντονίζεται από τον Frontex. Η απόφαση 2010/252/ΕΕ αποσκοπούσε στη ρύθμιση διαφωνι-ών μεταξύ των κρατών-μελών όσον αφορά την ανάληψη ευθύνης για δι-άσωση στη θάλασσα, όπως ο προσ-διορισμός του τόπου αποβίβασης προσφύγων και μεταναστών χωρίς χαρτιά, οι οποίες έχουν επανειλημ-μένως θέσει σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές. Στο αιτιολογικό της απόφασης διευκρινίζεται ότι η θέσπιση των ουσι-ωδών κανόνων του ρυθμιζόμενου θέ-ματος ανήκει αποκλειστικώς στην αρ-μοδιότητα του νομοθέτη της Ένωσης, υπογραμμίζοντας μάλιστα ότι “οι δι-ατάξεις που αφορούν την παροχή στους συνοριοφύλακες εξουσιών σύμ-φυτων με προνομίες δημόσιας αρχής […] μεταξύ των οποίων συγκαταλέ-γονται η σύλληψη των ελεγχθέντων προσώπων […] και η μεταγωγή των συλληφθέντων σε ορισμένο τόπο, εν-δέχεται να έχουν ως αποτέλεσμα την προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμά-των των εμπλεκόμενων προσώπων σε βαθμό που να επιβάλλει την επέμβα-ση του νομοθέτη της Ένωσης.”. Επο-μένως, το Συμβούλιο θα έπρεπε να είχε ακολουθήσει τη διαδικασία της συναπόφασης, δηλαδή τη συνήθη νο-μοθετική διαδικασία, ώστε το Κοινο-βούλιο να έχει πλήρη συμμετοχή στη διαμόρφωση της σχετικής απόφα-σης.

Ε. Κουτσ.

21 Υπόθεση C-277/11.22 Βλ. επίσης για το ζήτημα αυτό: Υπόθεση C-364/11, απόφαση 19/12/2012 σχετικά με τη «ρήτρα αποκλεισμού» του α. 12(1) της Οδηγίας 2004/83/ΕΚ του Συμβουλίου για θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρί-των χωρών ή των απάτριδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους (όπως αντικα-ταστάθηκε από την Οδηγία 2011/95).Υπόθεση C-71/11 και C-99/11, απόφαση 6/9/2012 σχετικά με την ερμηνεία των θρησκευτικών διώξεων των α. 9 και 10 της Οδη-γίας 2004/83/ΕΚ.

Page 19: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 19

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΣ»

Η έννοια του πολιτικού κρατουμένου έχει απασχολήσει αρκετές φορές και σε διάφορες φάσεις της ιστορί-

ας τους διεθνείς θεσμούς. Από τους εθνικοαπελευθερω-τικούς αγώνες των πρώην αποικιοκρατούμενων χωρών μέχρι τις ποικίλες μορφές αντίστασης σε δικτατορικά και απολυταρχικά καθεστώτα, η έννοια του πολιτικού κρα-τουμένου είναι παρούσα σε κάθε συζήτηση, αίτημα, διεκ-δίκηση. Είναι χαρακτηριστικές οι καμπάνιες της Διεθνούς Αμνηστίας, αλλά και οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφα-λείας Ην. Εθνών, αναφορικά με την άμεση αποχώρηση της Νοτίου Αφρικής από τη Ναμίμπια, που ζητούσαν, με-ταξύ άλλων, από τις νοτιοαφρικανικές αρχές και την απε-λευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων (π.χ. Αποφ. 385/1976). Η έννοια εγκολπώνει, κυρίως, κάθε πρόσωπο το οποίο κρατείται όχι λόγω διάπραξης κάποιου αδικήμα-τος, αλλά λόγω της ενεργούς συμμετοχής του σε πολιτικές δραστηριότητες, πράγμα που δικαιολογεί και την αμφι-σβήτηση της νομιμότητας της κράτησής του. Με την υιο-θέτηση του ψηφίσματος 1900 (2012) από την Κοινοβου-λευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης23, στις 3.10.2012, είναι η πρώτη φορά που ένα διεθνές όργανο προχωρά στη διατύπωση σαφούς ορισμού του πολιτικού κρατούμενου. Το Συμβούλιο της Ευρώπης είχε ξεκινήσει την ενασχόλη-σή του με το ζήτημα ήδη το 2001, με αφορμή την προ-σχώρηση στον Οργανισμό της Αρμενίας και του Αζερμπα-ϊτζάν. Τότε, οι ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες του Γενικού Γραμματέα είχαν κληθεί να αξιολογήσουν περιπτώσεις πολιτικών κρατουμένων στις δύο χώρες, εφαρμόζοντας ορισμένα κριτήρια – σαφώς εμπνευσμένα από τις ειδι-κές περιστάσεις του αγώνα ανεξαρτησίας στη Ναμίμπια το 1989 – τα οποία όμως δεν έτυχαν ενδελεχούς μελέτης ούτε ρητής έγκρισης από την Συνέλευση, πέρα από την εφαρμογή τους σε ατομικές υποθέσεις που αφορούσαν τις δύο χώρες. Το 2012, η Συνέλευση επανήλθε στο ζήτη-μα, υιοθετώντας ουσιαστικά τα κριτήρια αυτά και απα-ριθμώντας τις περιπτώσεις που ένας κρατούμενος θεω-ρείται πολιτικός κρατούμενος και ως εκ τούτου πρέπει να επανεξεταστεί η κράτησή του.Έτσι, ένα άτομο που στερείται της προσωπικής του ελευ-

θερίας θα θεωρείται πολιτικός κρατούμενος αν: α) η κράτηση έχει επιβληθεί κατά παράβαση των θεμε-

λιωδών εγγυήσεων της ΕυρΣΔΑ και των Πρωτοκόλλων της, και συγκεκριμένα της ελευθερίας σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, της ελευθερίας έκφρασης και πληροφόρησης, της ελευθερίας συνέρχεσθαι και συνεταιρισμού. Πρέπει να σημειωθεί ότι στην επεξηγηματική έκθεση24 που υπέ-βαλε ο εισηγητής του ψηφίσματος C. Strässer, υπογραμ-μίζεται ότι κατά κανόνα ο πολιτικός λόγος, ακόμη κι όταν είναι ιδιαίτερα επικριτικός προς το κράτος ή την κυβέρνη-ση, προστατεύεται από το άρθρο 10 ΕυρΣΔΑ. Ωστόσο αν υπερβαίνει ορισμένα όρια που τίθενται από τη Σύμβαση (άρθρο 10 §2), για παράδειγμα όταν παρακινεί σε άσκη-ση βίας, ρατσισμό ή ξενοφοβία, τότε η καταδίκη του συ-γκεκριμένου προσώπου δεν μπορεί να θεωρηθεί πολιτική και κατά συνέπεια ούτε η κράτησή του παράνομη κατά το άρθρο 5 ΕυρΣΔΑ (ο εισηγητής αναφέρει ως χαρακτη-ριστικό παράδειγμα την καταδίκη του ακροδεξιού Γάλλου πολιτικού Jean-Marie Le Pen που κρίθηκε νόμιμη από το ΕυρΔΔΑ)

β) η κράτηση έχει επιβληθεί για καθαρά πολιτικούς λό-γους χωρίς σύνδεση με κανένα αδίκημα

γ) για πολιτικούς λόγους, η διάρκεια ή οι συνθήκες κρά-τησης είναι φανερά δυσανάλογες προς το αδίκημα για το οποίο έχει καταδικαστεί το άτομο

δ) για πολιτικούς λόγους, οι συνθήκες κράτησης είναι δι-ακρίνουσες σε σύγκριση με άλλα άτομα

ε) η κράτηση είναι αποτέλεσμα κατάφωρα άδικων δια-δικασιών και αυτό συνδέεται με πολιτικά κίνητρα από την πλευρά των αρχών.Στο ψήφισμα διατυπώνεται και μία εξαίρεση: όσοι έχουν στερηθεί την ελευθερία τους για εγκλήματα τρομοκρατί-ας δεν θα θεωρούνται πολιτικοί κρατούμενοι, ακόμη κι αν ισχυρίζονται ότι είχαν πολιτικά κίνητρα, αν η δίωξη και κα-ταδίκη τους έγινε σύμφωνα με την εκάστοτε εθνική νομο-θεσία και την ΕυρΣΔΑ. Η ενλόγω εξαίρεση ήταν μεν ανα-μενόμενη – σε μία δημοκρατική κοινωνία δεν μπορεί να δικαιολογείται η ένοπλη αντίσταση – στην πράξη όμως δημιουργεί μείζονα ζητήματα.Είναι σαφές ότι η επιφύλαξη που διατυπώνεται στο ψήφι-

23 PACE, res. 1900 (2012), “The definition of political prisoner”, 3.10.2012..24 Doc. 13011, 5.9.2012.

Page 20: Teyxos 35 36 oloklhro

20 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]σμα θα αφαιρέσει από πολλούς τον χαρακτηρισμό του πο-λιτικού κρατουμένου (ο εισηγητής έκανε ειδική μνεία στην ΕΤΑ, το PKK και άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις), ενώ δημιουργεί και πλείστα όσα ερωτήματα αναφορικά με τον ορισμό των πράξεων τρομοκρατίας σε εθνικά και διε-θνή κείμενα, αλλά και τις διαφοροποιήσεις που υπάρχουν στις επιμέρους εθνικές νομοθεσίες, πέρα από τον ορισμό, και σ’ ότι αφορά τις ποινές που προβλέπονται, τις ενδε-χομένως ειδικές ποινικές διαδικασίες που ακολουθούνται σε τέτοιες περιπτώσεις κλπ. Είναι χαρακτηριστική η αντι-τρομοκρατική νομοθεσία της Τουρκίας αρ. 3713/1991 που απαγορεύει ακόμη και την έκδοση εντύπων που κατά την εκτίμηση των δικαστικών αρχών απειλούν την εδαφι-κή ακεραιότητα της χώρας ή διαταράσσουν τη δημόσια τάξη, φτάνοντας στο σημείο να καταδικάζουν σε πολυετή φυλάκιση άτομα τα οποία δεν είχαν διαπράξει κανενός εί-δους βίαιη ενέργεια. Παρά τις αναρίθμητες καταδίκες της από το ΕυρΔΔΑ σε περιπτώσεις ατομικών προσφυγών, η διαδικασία συμμόρφωσης της Τουρκίας προς τις αποφά-

σεις του Δικαστηρίου του Στρασβούργου και τα ψηφίσμα-τα της Επιτροπής Υπουργών είναι εξαιρετικά αργή. Πάντως, ο εισηγητής του ψηφίσματος σημειώνει στην έκ-θεσή του ότι και σ’ αυτές τις περιπτώσεις, αν οι κατηγο-ρούμενοι για τρομοκρατικές πράξεις έχουν καταδικαστεί μετά από μια μη δίκαιη δίκη, ενδεχομένως με χρήση ομο-λογιών ή αποδεικτικών μέσων που αποκτήθηκαν κατόπιν βασανιστηρίων, τότε και αυτοί μπορεί να θεωρηθούν πο-λιτικοί κρατούμενοι.Τέλος, η Συνέλευση καλεί τις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών του Οργανισμού να επανεξετάσουν τις υποθέσεις πολιτικών κρατουμένων με την εφαρμογή των ανωτέρω κριτηρίων και να προχωρήσουν κατά περίπτωση σε απε-λευθέρωσή τους ή σε επανάληψη των δικών τους. Πρόκει-ται αναμφίβολα για ένα σημαντικό ψήφισμα που αναμέ-νουμε να τύχει της κατάλληλης χρήσης από εθνικούς και διεθνείς θεσμούς.

Β.Σ.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Η ΥΠΟΘΕΣΗ “KATYN” 62 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΣΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ

Η υπόθεση της σφαγής στο δάσος Katyn είναι ένα ακόμη από τα

δραματικά γεγονότα του Β΄ Παγκο-σμίου Πολέμου επί των οποίων κα-λείται να αποφανθεί το ΕυρΔΔΑ (βλ. επίσης τις ελληνικές υποθέσεις για τις γερμανικές επανορθώσεις, όπως επί-σης και τις υποθέσεις Papon/Γαλλίας, Kononov/Λεττονίας, Sawoniuk/Ην. Βασιλείου για την καταδίκη εγκλημα-τιών πολέμου, Poznanski/Γερμανίας για την καταναγκαστική εργασία σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κλπ.). Πρόκειται για τη μαζική εκτέλεση πε-ρίπου 22.000 πολωνών αιχμαλώτων πολέμου – ανώτερων και ανώτατων αξιωματικών του πολωνικού στρατού – και μελών της αστικής τάξης της πολωνικής κοινωνίας, δικηγόρων, ιε-ρέων, βιομηχάνων κλπ., από τις σο-

βιετικές δυνάμεις που έλαβε χώρα τον Απρίλιο και Μάιο 194025. Οι μα-ζικές αυτές εκτελέσεις είχαν ως απο-τέλεσμα να απογυμνωθεί ουσιαστικά ο πολωνικός στρατός από τα ανώτε-ρα στελέχη του και η πολωνική κοινω-νία από τον βασικό κορμό της αστι-κής της τάξης.Οι προσφυγές (Janowiec και λοι-ποί/Ρωσίας αρ. 55508/07 και 29520/09) ασκήθηκαν από συγγε-νείς των θυμάτων και η απόφαση του ΕυρΔΔΑ (5ο Τμήμα) εκδόθηκε στις 16 Απριλίου 2012, ενώ εκκρεμεί αίτημα παραπομπής της ενώπιον του Τμή-ματος Ευρείας Σύνθεσης. Παρέμβα-ση άσκησε και η πολωνική κυβέρνη-ση. Οι προσφεύγοντες επικαλέστηκαν παραβίαση των άρθρων 2 ΕυρΣΔΑ για την αδυναμία των ρωσικών αρ-

χών να διεξάγουν αποτελεσματική έρευνα για την απόδοση ευθυνών για τις εκτελέσεις και 3 ΕυρΣΔΑ για τον πόνο που η αδράνεια αυτή προκάλε-σε στους συγγενείς των θυμάτων και η οποία ισοδυναμεί με απάνθρωπη μεταχείριση26. Είναι χαρακτηριστικό ότι η τωρινή ρωσική κυβέρνηση είχε ξεκινήσει τη διερεύνηση για αναζήτη-σης ποινικών ευθυνών για την υπόθε-ση Katyn, αλλά οι σχετικές διαδικασί-ες διεκόπησαν απότομα με δικαστική απόφαση τον Σεπτέμβριο 2004.Το Δικαστήριο επεσήμανε αρχικά την πάγια τακτική του να μην απορ-ρίπτει prima facie ως απαράδεκτες προσφυγές οι οποίες αφορούν δολο-φονίες που έλαβαν χώρα πολλά χρό-νια πριν, δεδομένου ότι παραμένει το δημόσιο συμφέρον για δίωξη και

25 Βλ. την ταινία «Katyn» του πολωνού Αντρέι Βάιντα (2007).26 Οι ενλόγω πράξεις συνιστούσαν και παραβίαση του τότε ισχύοντος δικαίου των ενόπλων συρράξεων, βλ. χαρακτηριστικά αρθ. 4, 23 και 50 της Σύμβασης της Χάγης IV 1907, αρθ. 2, 61 και 63 της Σύμβαση της Γενεύης για τους Αιχμαλώτους Πολέμου 1929.

Page 21: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 21καταδίκη των υπευθύνων, ειδικά σ’ ότι αφορά εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Όπου λοιπόν υπάρχουν αξιόπιστες εν-δείξεις και αποδείξεις σχετικά με την ταυτοποίηση των δραστών, οι αρμό-διες αρχές έχουν την υποχρέωση να λάβουν περαιτέρω μέτρα και να δι-ερευνήσουν την υπόθεση. Το μεγά-λο χρονικό διάστημα που έχει παρέλ-θει θα είναι ενδεχόμενο εμπόδιο τόσο για την ανεύρεση μαρτύρων όσο και για τη δυνατότητα και διαθεσιμότητά τους να καταθέσουν, αλλά αυτός δεν είναι λόγος απαλλαγής των αρμόδιων αρχών από τη λήψη των απαραίτη-των μέτρων. Έτσι, το Δικαστήριο δεν έχει απορρί-ψει ratione temporis υποθέσεις που σχετίζονται με τη διαδικαστική προ-ϋπόθεση του άρθρου 2 ΕυρΣΔΑ για δολοφονίες που έλαβαν χώρα πριν τη θέση σε ισχύ της Σύμβασης, όταν η έρευνα έχει ξεκινήσει αφού η Σύμ-βαση επικυρώθηκε από τα εμπλε-κόμενα κράτη (βλ. Šilih/Σλοβενίας, Association 21 December 1989 και λοιποί/Ρουμανίας, Şandru και λοι-ποί/Ρουμανίας, Agache και λοιποί/Ρουμανίας, Lăpuşan και λοιποί/Ρου-μανίας, Jularić/Κροατίας). Κοινό στοιχείο των ανωτέρω υποθέσεων – πέρα από το ότι η έναρξη της ποινι-κής διερεύνησης έπεται της θέσεως σε ισχύ της Σύμβασης – είναι και το ότι ο χρόνος που διήλθε μεταξύ του αξιόποινου γεγονότος και της επικύ-ρωσης της ΕυρΣΔΑ είναι σχετικά μι-κρός (από ένα έως έξι έτη).Στην παρούσα υπόθεση, δεν υπάρ-χει αμφιβολία ότι το αξιόποινο γεγο-νός έλαβε χώρα πολλά χρόνια πριν την επικύρωση της Σύμβασης από τη Ρωσία (5.5.1998), τόσο με από-λυτους όρους όσο και σε σύγκριση με τις προηγούμενες υποθέσεις. Επι-πλέον, ένα σημαντικό μέρος της ποι-νικής διερεύνησης της υπόθεσης πραγματοποιήθηκε και αυτό αρκετά

χρόνια πριν τη θέση σε ισχύ της Ευρ-ΣΔΑ (η εκταφή των πτωμάτων έγινε το 1991, έτος κατά το οποίο ξεκίνη-σαν και οι συνακόλουθες έρευνες).Αν και το Δικαστήριο επεσήμανε ότι οι μαζικές εκτελέσεις των αιχμαλώ-των πολέμου και κρατουμένων εί-χαν χαρακτηριστικά εγκλημάτων πο-λέμου, τα οποία είναι απαράγραπτα, ωστόσο δεν υπήρξε κάποιο νέο στοι-χείο, μετά τη θέση σε ισχύ της Ευρ-ΣΔΑ, που να υποχρεώνει τις ρωσικές αρχές να διερευνήσουν περαιτέρω τις ενλόγω αξιόποινες πράξεις. Κατό-πιν τούτων αποδέχθηκε την ratione temporis ένσταση της ρωσικής πλευ-ράς και δεν εξέτασε επί της ουσίας ενδεχόμενη παραβίαση του άρθρου 2 ΕυρΣΔΑ.Σ’ ότι αφορά τις αιτιάσεις για παραβί-αση του άρθρου 3 ΕυρΣΔΑ, το Δικα-στήριο τις διαχώρισε ευθύς εξαρχής, τόσο επί της ουσίας όσο και αναφο-ρικά με τη χρονική διάσταση, από εν-δεχόμενη παραβίαση του άρθρου 2 ΕυρΣΔΑ. Κι αυτό γιατί η απάνθρωπη μεταχείριση των συγγενών των θυμά-των δεν λαμβάνει χώρα μόνο όταν δι-απιστώνεται η ευθύνη του εγκαλού-μενου κράτους για τη δολοφονία ή την εξαφάνιση, αλλά ακόμη κι όταν οι αρμόδιες αρχές δεν ανταποκρίνονται δεόντως στα αιτήματα των συγγενών για παροχή πληροφοριών ή όταν τίθε-νται εμπόδια στις προσπάθειές τους να μάθουν την αλήθεια και αφήνο-νται μόνοι τους να αναλάβουν όλο το βάρος της αποκάλυψης των πραγμα-τικών γεγονότων και της μοίρας των θυμάτων. Έτσι, το ΕυρΔΔΑ διαπίστω-σε παραβίαση του άρθρου 3 για ορι-σμένους από τους προσφεύγοντες (για τους υπόλοιπους έκρινε ότι δεν υπήρχε ο απαραίτητος συναισθηματι-κός ή επαρκής συγγενικός σύνδεσμος με τα θύματα). Επίσης, διαπίστωσε παραβίαση και του άρθρου 38 Ευρ-ΣΔΑ λόγω της άρνησης της ρωσικής κυβέρνησης να παράσχει αντίγραφο

της δικαστικής απόφασης που τερμά-τιζε τη δικαστική έρευνα για την υπό-θεση Katyn.Αξίζει να σημειωθεί ότι η αποζημίωση που επιδικάστηκε (6.500 ευρώ) είναι κατά πολύ μικρότερη από τα ποσά που διεκδικούσαν οι προσφεύγοντες. Αυτό συνέβη για δύο λόγους: α) το Δι-καστήριο έκρινε ότι υπό τις περιστά-σεις της παρούσας υπόθεσης η διαπί-στωση της παραβίασης του άρθρου 3 ΕυρΣΔΑ θεωρείται επαρκής ικανο-ποίηση, β) τα διεκδικούμενα ποσά συνδέονταν κυρίως με την παραβί-αση του άρθρου 2 ΕυρΣΔΑ, η οποία απορρίφθηκε ratione temporis.Με την απόφαση αυτή το ΕυρΔΔΑ επιβεβαιώνει την απροθυμία του να υπεισέλθει περαιτέρω στην εξέταση γεγονότων τα οποία ανήκουν πλέον στη σφαίρα της ιστορίας (εξ’ου και η επιμονή του στη χρονική διάστα-ση της υπόθεσης). Πρέπει να σημει-ωθεί ότι τρεις δικαστές (Spielmann, Villiger και Nussberger) διαφώνη-σαν με τις διαπιστώσεις του Δικαστη-ρίου αναφορικά με το άρθρο 2 τόσο λόγω της σοβαρότητας και της έκτα-σης του εγκλήματος όσο και από τη συνολική αντιμετώπιση του γεγονό-τος από τις ρωσικές αρχές μετά τη θέση σε ισχύ της Σύμβασης. Σημείω-σαν χαρακτηριστικά ότι: «οι συντά-κτες της Σύμβασης είχαν κατά νου να αποτρέψουν στο μέλλον τέτοιου είδους θηριωδίες. Πρόκειται για μια πράξη αντίθετη στις θεμελιώδεις αξί-ες της ΕυρΣΔΑ… πρόκειται εν ολίγοις για έγκλημα πολέμου και όχι απλά για ‘κατάχρηση εξουσίας’ όπως ισχυρίζο-νται οι ρωσικές αρχές». Σε κάθε πε-ρίπτωση αναμένουμε με ιδιαίτερο εν-διαφέρον ενδεχόμενη απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης.

Β.Σ.

Page 22: Teyxos 35 36 oloklhro

22 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]ΛΕΧΟΥΡΙΤΟΥ Κ.Α./ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΚΑΙ 26 ΑΛΛΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ Ε.Ε.:

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ (;) ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΣΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙ-

ΚΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΕΩΝ

Πρόκειται για την τρίτη υπόθεση – μετά την Καλογε-ροπούλου και λοιποί/Ελλάδας και Γερμανίας και την

Σφουντούρης και λοιποί/Γερμανίας – που σχετίζεται με τις γερμανικές πολεμικές επανορθώσεις στην Ελλάδα και απορρίπτεται στο στάδιο του παραδεκτού από το Δικαστή-ριο του Στρασβούργου27.Η υπόθεση αφορά τη σφαγή 676 κατοίκων των Καλαβρύ-των που εκτελέστηκαν από τις γερμανικές ένοπλες δυνάμεις το 1943. Τα θύματα της ειδεχθούς αυτής πράξης – συγγε-νείς των εκτελεσθέντων – προσέφυγαν το 1995 εναντίον της Γερμανίας ενώπιον του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Κα-λαβρύτων, σε μια αγωγή που εντάσσεται σε σειρά παρόμοι-ων κινήσεων στα μέσα της δεκαετίας του 1990 ενώπιον των ελληνικών δικαστικών αρχών (υποθέσεις Διστόμου, Λι-δωρικίου κλπ.). Το 1998 το Πρωτοδικείο απέρριψε την αγω-γή28, αναγνωρίζοντας στο γερμανικό κράτος το προνόμιο της ετεροδικίας, με αποτέλεσμα να ασκηθεί έφεση ενώπι-ον του Εφετείου Πατρών. Το τελευταίο – προσπαθώντας να παρακάμψει το ζήτημα της ασυλίας του γερμανικού δημο-σίου, δεδομένου ότι είχε ήδη μεσολαβήσει η αρνητική τοπο-θέτηση του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου σχετικά με την ύπαρξη γενικώς παραδεδεγμένου κανόνα που να επιτάσσει την άρση της ετεροδικίας σε περιπτώσεις παραβίασης ανα-γκαστικών κανόνων του διεθνούς δικαίου – ζήτησε τη συν-δρομή του ΔΕΚ, υποβάλλοντας προδικαστικό ερώτημα για το κατά πόσο μπορεί να εφαρμοστεί η Ευρωπαϊκή Σύμβα-ση των Βρυξελλών (1968), που αφορά την εκτέλεση απο-φάσεων σε αστικής φύσης δίκες, στην υπόθεση των γερμα-νικών επανορθώσεων. Συγκεκριμένα, το Εφετείο έθεσε δύο ερωτήματα:εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής ratione materiae της Σύμ-βασης των Βρυξελλών αγωγές αποζημίωσης κατά συμβαλ-λόμενου κράτους για πράξεις ή παραλείψεις των ενόπλων δυνάμεών του που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια στρα-τιωτικής κατοχής, όταν οι ενλόγω πράξεις παραβιάζουν κα-τάφωρα το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο και μπορεί ακόμη να συνιστούν και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας;είναι συμβατή με το σύστημα της Σύμβασης των Βρυξελλών η προβολή από το εναγόμενο κράτος της ένστασης της ετε-ροδικίας, που έχει ως αποτέλεσμα τη μη εφαρμογή της Σύμ-βασης αναφορικά με πράξεις ή παραλείψεις των ενόπλων δυνάμεων του κράτους που συνέβησαν πριν την έναρξη ισχύος της Σύμβασης, δηλαδή στο διάστημα 1941-1944;

Η απόφαση του Δικαστηρίου του Λουξεμβούργου – αν και αναμενόμενη – ήταν απογοητευτική για τους προσφεύγο-ντες. Το ΔΕΚ αποφάνθηκε ότι οι πράξεις των ενόπλων δυ-νάμεων μιας χώρας είναι απόρροια της κρατικής κυριαρχί-ας και άσκηση δημόσιας εξουσίας που εκφεύγει του πεδίου εφαρμογής της Σύμβασης των Βρυξελλών, όπως αυτό οριο-θετείται στο άρθρο 1 του ενλόγω κειμένου29.Στην προσφυγή τους ενώπιον του ΕυρΔΔΑ τα θύματα επικα-λέστηκαν παραβίαση των άρθρων 6 και 13 ΕυρΣΔΑ, καθώς και του άρθρου 1 Προσθ. Πρωτ. Ι, λόγω της άρνησης του ΔΕΚ να κηρύξει εφαρμοστέα την Σύμβαση των Βρυξελλών, ενώ παράλληλα κατήγγειλαν την αδράνεια του γερμανικού κράτους αναφορικά με την οριστική ρύθμιση του ζητήμα-τος των επανορθώσεων για τα εγκλήματα που διεπράχθη-σαν εναντίον Ελλήνων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.Επρόκειτο για μία προσφυγή με εξαιρετικά αδύναμη νομι-κή βάση και με προδιαγεγραμμένη, ως εκ τούτου, πορεία, λαμβανομένης υπόψη και της ατυχούς κατάληξης των δύο προηγούμενων υποθέσεων. Το ΕυρΔΔΑ έκρινε ότι το ΔΕΚ είναι το κατεξοχήν αρμόδιο δικαστήριο για να αποφανθεί περί της εφαρμοσιμότητας της Σύμβασης των Βρυξελλών. Δεδομένου ότι τα δικαστικά όργανα της Ε.Ε. είναι εξειδι-κευμένα στην ερμηνεία και εφαρμογή του κοινοτικού δικαί-ου, ο δικός του ρόλος περιορίζεται μόνο στην αξιολόγηση της συμβατότητας των έννομων συνεπειών αυτών των απο-φάσεων με την ΕυρΣΔΑ (βλ. χαρακτηριστικά την υπόθεση Bosphorus, αρ. προσφ. 45036/98). Στην παρούσα περί-πτωση το ΕυρΔΔΑ δεν θα μπορούσε να προβεί σε μια τέ-τοια διαπίστωση, δεδομένου ότι η ερμηνεία της Σύμβασης των Βρυξελλών από το ΔΕΚ δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε αυθαίρετη ούτε παράλογη.Σ’ ότι αφορά το άρθρο 1 Προσθ. Πρωτ. σχετικά με την μη καταβολή πολεμικών επανορθώσεων από τη Γερμανία και την αναγνώριση της ετεροδικίας της από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο, το ΕυρΔΔΑ έκρινε ότι από τα στοιχεία που είχε ενώπιον του και στο πλαίσιο της δικής του ratione materiae αρμοδιότητας, δεν διαπίστωσε καμία παραβίαση της Ευρ-ΣΔΑ και των Πρωτοκόλλων της. Κατά συνέπεια, η προσφυ-γή απορρίφθηκε ως προδήλως αβάσιμη κατ’ εφαρμογή του άρθρου 35 §§3α και 4 ΕυρΣΔΑ.

Β.Σ.

27 Προσφ. Αρ. 37937/07, απόφαση (παραδεκτό) 3.4.201228 ΠΠΚαλαβρύτων 70/1998.29 Βλ. υπόθεση C-292/05, αποφ. 15.2.2007.

Page 23: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 23

ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ. ΔΥΟ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΔΡΑΣ-

ΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

Μία από τις πτυχές του Κυπρια-κού προβλήματος που έχει εξε-

ταστεί από το ΕυρΔΔΑ – μαζί με τα ζητήματα της στρατιωτικής κατοχής, το δικαίωμα στην ιδιοκτησία, το δι-καίωμα ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής κλπ.30 – αφορά και το ζήτημα των αγνοουμένων, μαχητών και αμά-χων, γυναικών και μικρών παιδιών, η τύχη των οποίων εξακολουθεί να αγνοείται ακόμη και σήμερα.Οι αγνοούμενοι στην Κύπρο δημιουρ-γήθηκαν σε δύο φάσεις της ιστορίας του νησιού. Κατά τις ενδοκοινοτικές αναταραχές του 1963-64 και, κυρί-ως, κατά την τουρκική εισβολή του Ιουλίου-Αυγούστου 1974. Σ’ ότι αφο-ρά τη δεύτερη περίοδο, το ζήτημα έχει εξεταστεί από το Δικαστήριο του Στρασβούργου τόσο στις διακρατικές κυπριακές προσφυγές31, όσο και στην υπόθεση Βαρνάβα και λοιποί (αποφ. της 10.1.2008)32. Σ’ αυτές διαπιστώ-θηκε διαρκής παραβίαση της διαδι-καστικής υποχρέωσης του άρθρου 2 ΕυρΔΔΑ για διεξαγωγή αποτελεσματι-κής έρευνας για την τύχη των αγνο-ουμένων, διαρκής παραβίαση του άρ-θρου 5 ΕυρΔΔΑ, για όσους υπήρχαν αξιόπιστες πληροφορίες ότι τελού-σαν υπό κράτηση κατά την εξαφάνι-σή τους, και παραβίαση του άρθρου 3 ΕυρΔΔΑ γιατί η άγνοια των συγγε-νών για την τύχη των προσφιλών τους προσώπων συνιστά απάνθρωπη και

εξευτελιστική μεταχείριση33. Από την τουρκοκυπριακή πλευρά, οι δύο πιο γνωστές υποθέσεις, οι οποί-ες αφορούν την περίοδο των ενδο-κοινοτικών αναταραχών, είναι οι Karabardak και λοιποί/Κύπρου και Baybora και λοιποί/Κύπρου που δεν είχαν όμως την ίδια εξέλιξη. Το Δι-καστήριο τις απέρριψε αμφότε-ρες στο στάδιο του παραδεκτού (22.10.2002), καθώς δεν τηρήθηκε η προθεσμία των έξι μηνών (άρθρο 35 §1 ΕυρΣΔΑ).Το ζήτημα των αγνοουμένων στην Κύπρο απέκτησε πρόσθετο ενδιαφέ-ρον μετά την επαναδραστηριοποίη-ση της Διερευνητικής Επιτροπής για τους Αγνοουμένους (ΔΕΑ). Όργανο που συστάθηκε τον Απρίλιο του 1981 υπό την αιγίδα των Ην. Εθνών, είναι η μοναδική θεσμοθετημένη δικοινοτική επιτροπή στην Κύπρο και αποτελείται από τρία μέλη: τους εκπροσώπους της ελληνοκυπριακής και τουρκοκυ-πριακής πλευράς, που διορίζονται από την κάθε κοινότητα αντίστοιχα, και ένα τρίτο μέλος το οποίο επιλέγε-ται από την ICRC και διορίζεται από τον Γενικό Γραμματέα των Ην. Εθνών. Στις αρχές του 2000, από τις υποθέ-σεις που είχαν κατατεθεί ενώπιον της ΔΕΑ, 502 αφορούσαν Τουρκοκύπρι-ους αγνοούμενους, ενώ 1469 Ελλη-νοκύπριους αγνοούμενους.Η ΔΕΑ σύμφωνα με την εντολή της

«επιλαμβάνεται υποθέσεων προσώ-πων καταγραφέντων ως αγνοουμέ-νων στις διακοινοτικές συγκρούσεις καθώς και στα γεγονότα του Ιουλί-ου 1974 και μετέπειτα» Αποστολή της είναι η διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων στην Κύπρο, με τον εντοπισμό μαζικών ταφών, τη διενέρ-γεια εκταφών και την ταυτοποίηση των λειψάνων με τη μέθοδο του DNA. Ωστόσο, δεν έχει εντολή να διενεργή-σει έρευνες εντός της Τουρκίας, ενώ δεν μπορεί να αποδώσει ευθύνη για το θάνατο οποιουδήποτε αγνοούμε-νου ή να ερευνήσει την αιτία τέτοιων θανάτων. Αυτή η καθαρά ανθρωπι-στική αποστολή της, καθιστά τη νο-μολογία του ΕυρΔΔΑ ακόμη σημαντι-κότερη αφού συμπληρώνει ένα κενό που η ΔΕΑ δεν μπορεί να καλύψει: τη θεμελίωση της διεθνούς ευθύνης της Τουρκίας και τη συνακόλουθη επα-νόρθωση των θυμάτων.Δύο πρόσφατες υποθέσεις του Ευρ-ΔΔΑ, που αφορούν αγνοούμενους των οποίων τα οστά ταυτοποιήθηκαν από τη ΔΕΑ, δεν είχαν την επιθυμητή κατάληξη για τους προσφεύγοντες, τόσο για την ελληνοκυπριακή όσο και για την τουρκοκυπριακή πλευ-ρά. Πρόκειται για τις υποθέσεις Emin Mustafa και λοιποί και έξι ακόμη προ-σφυγές/Κύπρου34 και Χαραλάμπους και λοιποί και 28 άλλες προσφυγές/Τουρκίας35, σχετικά με την αναγκα-

30 Για τις κυπριακές προσφυγές ενώπιον του ΕυρΔΔΑ βλ. Σαράντη Β., Δίκαιο της κατοχής και Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: σκέψεις πάνω στην πρόσφατη νομολογία σχετικά με την Κύπρο, 47 Δικαιώματα του Ανθρώπου, 2010, σελ. 833-870.31 Βλ. ιδίως την τέταρτη διακρατική προσφυγή αρ. 25781/94, αποφ. 10.5.2001.32 Βλ. σχετικά Νέες εξελίξεις για τους αγνοούμενους της Κύπρου: η υπόθεση Βαρνάβα και λοιποί κατά Τουρκίας και η επαναδρα-στηριοποίηση της Διερευνητικής Επιτροπής για τους Αγνοούμενους, Τετράδια Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Ανθρωπιστικού Δικαίου και Ανθρωπιστικής Δράσης, τεύχος 9, Μάιος-Ιούνιος 2008, σελ. 15-16.33 Η Διεθνής Σύμβαση για τις Αναγκαστικές Εξαφανίσεις (αρθ. 24) καθιερώνει ως αναπαλλοτρίωτο το δικαίωμα των συγγενών των θυμάτων ή άλλων προσώπων με ανάλογο έννομο συμφέρον να μάθουν την αλήθεια, όχι μόνο για την τύχη των εξαφανισθέντων, αλλά και για όλες τις περιστάσεις που σχετίζονται με την αναγκαστική εξαφάνιση, εγκαθιδρύοντας έτσι σταδιακά ένα αναδυόμε-νο «δικαίωμα στην αλήθεια». Βλ. επίσης άρθρο 32 Προσθ. Πρωτ. ΙΙ 1977 ειδικά για αναγκαστικές εξαφανίσεις κατά τη διάρκεια δι-εθνών ενόπλων συρράξεων.34 Προσφ. αρ. 59623/08, αποφ. 3.4.2012.35 Προσφ. αρ. 59623/08, αποφ. 3.4.2012.

Page 24: Teyxos 35 36 oloklhro

24 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]στική εξαφάνιση τουρκοκυπρίων τον Δεκέμβριο 1963 και Απρίλιο-Μάιο 1964 και ελληνοκυπρίων μαχητών και αμάχων κατά τον Ιούλιο-Αύγουστο 1974 αντίστοιχα. Και στις δύο περι-πτώσεις, τα οστά των θυμάτων ανευ-ρέθησαν κατά τη διάρκεια εκταφών της ΔΕΑ το 2005-2009. Οι προσφεύ-γοντες επικαλέστηκαν παραβίαση των άρθρων 2 ΕυρΣΔΑ για την αδυ-ναμία των αρμόδιων αρχών να διεξά-γουν αποτελεσματική έρευνα των θα-νάτων και 3 ΕυρΣΔΑ για την αγωνία που η καθυστέρηση αυτή προκάλε-σε στους συγγενείς σε βαθμό ώστε να συνιστά απάνθρωπη και εξευτελιστι-κή μεταχείριση.Το Δικαστήριο, σύμφωνα με την πά-για νομολογία του (Brecknell/Ην. Βασιλείου, Hackett/Ην. Βασιλείου, Gasyak και λοιποί/Τουρκίας) σημεί-ωσε ότι η ανεύρεση των λειψάνων των θυμάτων με εμφανή σημάδια βίας, θαμμένων υπό συνθήκες που υποδηλώνουν εξωδικαστική εκτέλε-ση ή δολοφονία, δημιουργούν στην εγκαλούμενη κυβέρνηση την υπο-χρέωση να λάβει όλα τα απαραίτη-τα μέτρα για τη διερεύνηση των αι-τίων και περιστάσεων των θανάτων και την ανεύρεση και ποινική δίωξη των δραστών και μάλιστα ιδία πρω-τοβουλία των αρμόδιων αρχών και όχι απαραίτητα ύστερα από επίση-μη καταγγελία των θυμάτων. Ανα-κύπτει, με άλλα λόγια, η διαδικα-στική υποχρέωση του άρθρου 2 για διεξαγωγή αποτελεσματικής έρευ-νας από τις αρμόδιες αρχές.Στις υπό εξέταση περιπτώσεις, οι έρευνες βρίσκονται σε εξέλιξη από τα τέλη του 2010. Αν και δεν έχουν προκύψει αξιόλογα πορίσμα-τα, ωστόσο αυτό δεν καταδεικνύ-

ει κακή πίστη των αρχών ή έλλει-ψη βούλησης. Κατά συνέπεια, είναι πρόωρο να θεωρηθεί αναποτελε-σματική η αντίδραση των αρχών. Το Δικαστήριο επεσήμανε τις δυσκολί-ες μετά ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα στην ανεύρεση μαρτύ-ρων που θα μπορούσαν να ανακα-λέσουν στη μνήμη τους τα γεγονότα και θα ήταν πρόθυμοι να καταθέ-σουν γι’ αυτά. Παρόλα αυτά, οι αρ-μόδιες αρχές εξακολουθούν και φέρουν την υποχρέωση να συγκε-ντρώσουν τις απαραίτητες αποδεί-ξεις, να αξιολογήσουν την επάρκειά τους για τη δίωξη των δραστών και να τηρούν τις οικογένειες ενήμερες για την πορεία των ερευνών.Ωστόσο, σ’ αυτό το στάδιο είναι πολύ δύσκολο για το Δικαστήριο να συμπεράνει ότι οι έρευνες των αρ-χών είναι μία απάτη, όπως ισχυ-ρίζονται οι προσφεύγοντες, κι ότι γίνονται κακή τη πίστει ή ότι συνι-στούν απλά υπεκφυγή. Επεσήμα-νε, επίσης, ότι μια ενδεχόμενη πα-ρατεταμένη αδράνεια των κρατών για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα θα μπορούσε να οδηγήσει σ’ ένα τέ-τοιο συμπέρασμα, όχι όμως ακόμη. Θεώρησε, λοιπόν, τις αιτιάσεις πρό-ωρες και απέρριψε τις προσφυγές ως προδήλως αβάσιμες. Για τους ίδιους περίπου λόγους (μη απόδει-ξη της αδιαφορίας των αρχών προς τους προσφεύγοντες) απέρριψε και τις αιτιάσεις για το άρθρο 3, οι οποί-ες σε κάθε περίπτωση αφορούσαν το διάστημα από την ανακάλυψη των λειψάνων και μετά και όχι το προγενέστερο διάστημα της εξαφά-νισης.Το ζήτημα των ελληνοκύπριων αγνο-ουμένων είχε όμως και μια άλλη εξέ-

λιξη μέσα στο 2012. Η Επιτροπή Υπουργών εξετάζοντας τη συμμόρ-φωση της Τουρκίας στις υποθέσεις Κύπρος/Τουρκίας και Βαρνάβας και λοιποί/Τουρκίας, αποφάσισε κατά τη σύνοδό της στις 4-6 Ιουνί-ου 201236, να συστήσει στην Τουρ-κία να επιτρέψει την πρόσβαση της ΔΕΑ, τόσο σε περιοχές που χα-ρακτηρίσθηκαν στρατιωτικές και όπου πιστεύεται ότι υπάρχουν λεί-ψανα αγνοουμένων Ελληνοκυπρί-ων όσο και σε πληροφορίες που δια-τηρούνται στα στρατιωτικά αρχεία της Τουρκίας. Επιπλέον, κάλεσε τις τουρκικές αρχές να συνεισφέρουν στην αποτελεσματική διερεύνηση της τύχης των αγνοουμένων, ακόμη και όσων δεν έχουν ταυτοποιηθεί ακόμη από τη ΔΕΑ, και υπογράμ-μισε την επείγουσα ανάγκη να επι-τευχθεί άμεση πρόοδος στην δια-κρίβωση των αιτίων θανάτου όσων έχουν ήδη εντοπισθεί. Τέλος, απο-φάσισε να επανεξετάσει το ζήτημα στην επόμενη σύνοδό της τον Σε-πτέμβριο 2012. Η πίεση που ασκείται και θα ασκη-θεί από την Επιτροπή Υπουργών ίσως συνιστά και την τελευταία ευ-καιρία να δοθεί ένα «τέλος» στην αγωνία των συγγενών και να επου-λωθεί μια ανοιχτή πληγή για την κοι-νωνία του νησιού που ακούει στο όνομα «αγνοούμενοι».

Β.Σ.

36 Βλ. https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?Ref=CM/Del/Dec%282011%291144/22&Language=lanFrench&Ver=original&Site=CM&BackColorInternet=DBDCF2&BackColorIntranet=FDC864&BackColorLogged=FDC864

Page 25: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 25

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟΥ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ

ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (ΥΠΟΘΕΣΗ LONGA/ΟΛΛΑΝΔΙΑΣ)

Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα υπόθεση εκδικάσθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2012, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο

των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕυρΔΔΑ), το οποίο εξέ-δωσε απόφαση επί του παραδεκτού στην υπόθεση Bede Djokaba Lambi Longa κατά Oλλανδίας. Η υπόθεση αφο-ρά τη μεταφορά ενός υπηκόου του Κογκό στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο στη Χάγη για να καταθέσει ως μάρ-τυρας υπεράσπισης στη δίκη Λουμπάνγκα, ο οποίος στη συνέχεια υπέβαλε αίτημα χορήγησης ασύλου στην Ολ-λανδία. Ο Longa προσέφυγε στο Δικαστήριο του Στρα-σβούργου σχετικά έλλειψη νομιμότητας της κράτησής του από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, ζητώντας άρση της ετυμηγορίας του ΔΠΔ, καταγγέλλοντας ότι είχε παρα-νόμως κρατηθεί σε ολλανδικό έδαφος.

Πραγματικά ΠεριστατικάΟ Longa ήταν ένας από τους τέσσερις μάρτυρες που με-ταφέρθηκαν το 2011 στο ΔΠΔ από την Λαϊκή Δημοκρα-τία του Κονγκό (ΛΔΚ) προκειμένου να χρησιμεύσουν ως μάρτυρες υπεράσπισης σε δύο δίκες ενώπιον του ΔΠΔ. Μετά την κατάθεση, ισχυρίστηκαν ότι φοβούνταν τα αντί-ποινα εξαιτίας της κατάθεσή τους, αν επέστρεφαν στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Και οι τέσσερις μάρτυ-ρες εμπλέκονται σε εγκλήματα που διαπράχθησαν στην περιοχή Ιτούρι της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό. Ο Longa ήταν εξέχον μέλος τoυ UPC (Union des Patriotes Congolais), πολιτικό κίνημα που δημιουργήθηκε στην περιοχή Ιτούρι της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό. Η Στρατιωτική πτέρυγα του UPC ( Forces Patriotiques pour la Libération du Congo ("FPLC"), ήταν μια από τις ένο-πλες ομάδες, που δρούσε τα τελευταία χρόνια στην πε-ριοχή αυτή.Στις 19 Μαρτίου του 2005 συνελήφθη στην Κινσάσα, μαζί με άλλα μέλη της UPC ή FPLC συμπεριλαμβανομένου του πρόεδρου της UPC και επικεφαλής της FPLC, Τόμας Λου-μπάνγκα. Ο Longa χρεώνεται με συμμετοχή ή συνενοχή στη δολοφονία εννέα μέλων της "MONUC", της Διεθνούς Ειρηνευτική Αποστολής των Ηνωμένων Εθνών στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Στις 27 Μαρτίου 2011, μετα-φέρθηκε από το κέντρο κράτησης στην Λαϊκή Δημοκρα-τία του Κονγκό στο Διεθνές Ποινικό Δικαστηρίο (ΔΠΔ). Στη συνέχεια κατέθεσε αίτημα ασύλου ενώπιον των Ολ-λανδικών αρχών. Το Σεπτέμβριο του 2011, το αρμόδιο Τμήμα του ΔΠΔ έκρινε ότι είχαν εκπληρώθεί οι υποχρεώσεις του Δικαστη-ρίου απέναντι στον Longa και ότι θα έπρεπε να επιστρέ-

ψει στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το συντομότερο δυνατό. Δεδομένου ότι ο μάρτυρας ήταν αιτών άσυλο, οι Ολλανδικές αρχές θα έκριναν εάν θα παρενέβαιναν στη μεταφορά στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και εάν θα σκόπευαν να αναλάβουν την κράτηση του μάρτυρα. Στην συνέχεια, το Δεύτερο Τμήμα του ΔΠΔ, έκρινε ότι η επιστροφή των άλλων μαρτύρων ήταν αδύνατη, ενώ εκ-κρεμούσαν οι αιτήσεις τους για άσυλο. Η κράτηση θεω-ρήθηκε ένα κρίσιμο ζήτημα από το Δεύτερο Τμήμα του ΔΠΔ, το οποίο διέταξε διαβουλεύσεις μεταξύ του Διε-θνούς Ποινικού Δικαστηρίου, της Ολλανδίας και της Λα-ϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό για εξεύρεση λύσης. Ωστό-σο, η Ολλανδία αρνήθηκε να συμμετάσχει σε αυτές τις διαβουλεύσεις, υποστηρίζοντας ότι οι μάρτυρες θα πρέ-πει να παραμείνουν υπό την κράτηση του ΔΠΔ.O Longa κατέθεσε προσφυγή ενώπιον του ΕυρΔΔΑ εγκα-λώντας την Ολλανδία. Υποστήριξε ότι η κράτησή του είχε λήξει στις 2 Ιουλίου 2007 και δεν είχε ανανεωθεί. Το ΔΠΔ δεν είχε καμία νομική βάση για τη συνέχιση της κράτησής του, εφόσον η κατάθεσή του ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2011. Αυτό, κατά τον προσφεύγοντα συνιστούσε πα-ραβίαση του άρθρου 5 (1) ΕυρΣΔΑ.Ο Longa υποστήριξε ότι εφόσον η Ολλανδία ασκούσε δι-καιοδοσία επί του αιτήματος ασύλου, θα έπρεπε να ασκεί δικαιοδοσία και επί της κράτησής του. Σύμφωνα με τον προσφεύγοντα, η ΕυρΣΔΑ είχε εφαρμογή στην προκειμέ-νη περίπτωση, επειδή ο ίδιος συνελήφθη στο ολλανδικό έδαφος βάσει των άρθρων 93 και 94 του ολλανδικού Συ-ντάγματος, τα οποία προβλέπουν την άμεση εφαρμογή της ΕυρΣΔΑ στο εσωτερικό δίκαιο. Ωστόσο το Dutch ICC Implementation Act προβλέπει ότι η ολλανδική νομοθε-σία δεν εφαρμόζεται, όταν πρόκειται για ζητήματα του ΔΠΔ. Ο προσφεύγων υποστήριξε επίσης, ότι η Ολλανδία ασκούσε την αποκλειστική αρμοδιότητα για την κράτη-σή του. Το Δεύτερο Τμήμα του ΔΠΔ παραδέχθηκε ότι δεν υπήρχε πλέον λόγος για την κράτησή του, αλλά δεν μπο-ρούσε να τον στείλει πίσω στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κον-γκό, ενώ η αίτηση ασύλου του εκκρεμούσε. Οι αρχές τις Ολλανδίας ζήτησαν την συνέχιση της κράτησης του προ-σφεύγοντα από το ΔΠΔ, για όσο εκκρεμούσε η εξέταση αί-τησης ασύλου. Ο προσφεύγων υποστήριξε ότι ανεξάρτητα από το ποιος είχε την εξουσία για την κράτησή του, οι Ολλανδικές αρ-χές είχαν την υποχρέωση να προστατεύουν τα ανθρώπι-να δικαιώματά του. Ισχυρίστηκε ότι στο επίπεδο των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων, τα προστατευτικά μέτρα που

Page 26: Teyxos 35 36 oloklhro

26 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]διασφαλίζονται από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ήταν ανεπαρκή για να αντιμετωπίσουν τις συνθήκες της υπό-θεσης του. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο ίδιος υποστήριξε, η Ολλανδία είχε την ευθύνη να συμμορφωθεί με τις νομι-κές υποχρεώσεις που απορρέουν από τις συμφωνίες της με το ΔΠΔ. Ο προσφεύγων κατήγγειλε παραβίαση των άρ-θρων 5 και 13 ΕυρΣΔΑ, αναφέροντας ότι κρατείτο παρά-νομα σε ολλανδικό έδαφος και του στερήθηκε δυνατότη-τα απελευθέρωσής.

Η απόφαση του ΕυρΔΔΑTο ΕυρΔΔΑ εξέτασε την προσφυγή του Longa καθότι, όπως ανέφερε, αγγίζει «βασικές πτυχές της λειτουργίας των διεθνών ποινικών δικαστηρίων που έχουν την έδρα τους στο έδαφος κράτους μέλους στην ΕυρΣΔΑ. Το ΕυρΔΔΑ αναφέρθηκε αρχικά στα κριτήρια της εφαρ-μογής του άρθρου 1 της Σύμβασης, το οποίο προϋποθέ-τει την φυσική παρουσία επί του εδάφους. Το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι ενώ η δικαιοδοσία καθορίζεται συνήθως εδαφικά, υφίστανται ορισμένες εξαιρέσεις. Μια εξαίρε-ση αφορά στους διεθνείς οργανισμούς, τις εγκαταστά-σεις του και τις ασυλίες στην επικράτεια του κράτους στο οποίο βρίσκονται. Ωστόσο, το γεγονός ότι το ΔΠΔ κρατούσε τον Longa σε ολ-λανδικό έδαφος, δεν συνιστά από μόνο του επαρκή λόγο προκειμένου να ενεργοποιηθεί η “ δικαιοδοσία” της Ολ-λανδίας κατά την ΕυρΣΔΑ. Επιπλέον, θα ήταν αδιανόη-το κατά τη γνώμη του Δικαστηρίου του Στρασβούργου τα ποινικά δικαστήριά, εθνικά ή διεθνή, να μην διαθέτουν εξουσία που να τους επιτρέπει να εξασφαλίσουν την πα-ρουσία των μαρτύρων και ή την κράτησή τους. Η δυνα-τότητα κράτησης των μαρτύρων είτε επειδή είναι απρό-θυμοι να καταθέσουν είτε επειδή είναι ήδη κρατούμενοι με απόφαση άλλου δικαστηρίου αποτελεί αναγκαίο χαρα-κτηριστικό των εν λόγω δικαστηρίων. Το γεγονός ότι ο Longa στερήθηκε της ελευθερίας του στο έδαφος της Ολλανδίας δεν αρκούσε ώστε να εγερ-θούν ερωτήματα για τη νομιμότητα της κράτησής του και τη «δικαιοδοσία» της Ολλανδίας, όπως αυτή γίνεται αντι-ληπτή για τους σκοπούς του άρθρου 1 ΕυρΣΔΑ. Το Δικα-στήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχε νομικό κενό στο θέμα αυτό, καθώς το ΔΠΔ ανέμενε να συμμορ-φωθεί με την υποχρέωσή του να επιστρέψει τον αιτούντα

στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Εφ 'όσον ο ενάγων ούτε επέστρεψε στο Κονγκο, ούτε πα-ραδόθηκε στις Ολλανδικές αρχές, η νομική βάση της κρά-τησης του παρέμεινε στη διάταξη που είχε συναφθεί με-ταξύ του ΔΠΔ και των αρχών της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, σύμφωνα με το Καταστατικό του ΔΠΔ. Όσον αφορά το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των εγγυήσεων που προσφέρονται από το ΔΔ, το Ευρ-ΔΔΑ έκανε λόγο για τον Κανονισμό Λειτουργίας του ΔΠΔ, την δυνατότητα επιβολής προστατευτικών μέτρων, ή άλ-λων ειδικών μέτρων ώστε διασφαλιστούν τα θεμελιώδη δι-καιώματα των μαρτύρων. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο είχε στην πραγματικότητα κάνει χρήση των εξουσιών αυ-τών μέσω της Μονάδας Θυμάτων και Μαρτύρων.Τέλος, βάσει της νομολογίας του, το EυρΔΔΑ δεν συμφώ-νησε με το επιχείρημα του ενάγοντα ότι εφόσον η Ολλαν-δία είχε συμφωνήσει να εξετάσει το αίτημα ασύλου του, αυτό συνεπαγόταν ότι είχε αναλάβει και τον έλεγχο της νομιμότητας της κράτησής του στις εγκαταστάσεις του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Το Δικαστήριο του Στρασβούργου υπογράμμισε ότι τα συμβαλλόμενα κράτη διατηρούν το δικαίωμα να ελέγ-χουν την είσοδο, την παραμονή και την απέλαση των αλ-λοδαπών στο έδαφός τους και ότι η ΕυρΣΔΑ δεν εγγυάται τέτοια δικαιώματα. Κατά το ΕυρΔΔΑ, τα κράτη δεν είχαν καμία υποχρέωση να επιτρέπουν στους ξένους υπηκόους να αναμένουν την έκβαση της διαδικασίας της μετανά-στευσης στην επικράτειά τους.Επομένως, το Δικαστήριο κήρυξε την προσφυγή απαρά-δεκτη ratione personae, δεδομένου ότι η εγκαλούμενες παραβιάσεις δεν μπορούσαν να αποδοθούν σε ένα κρά-τος μέλος αλλά σε ένα διεθνές όργανο. Η απόφαση αυτή του ΕυρΔΔΑ να μην εμπλακεί στις δια-δικασίες του ΔΠΔ αποτελεί τη βάση για μία πολύ ενδια-φέρουσα μελέτη της σχέσης της διεθνούς ποινικής δικαι-οσύνης με τα δικαιώματα του ανθρώπου, τις μεθόδους προστασίας των μαρτύρων αλλά και του ρόλου των χω-ρών που αποτελούν τις έδρες των διεθνών οργανισμών. Επίσης, το αίτημα ασύλου που κατέθεσε ο προσφεύγων εγείρει το ζήτημα της δικαιοδοσίας επί των κρατουμένων, δεδομένων και των διαφορετικών προσεγγίσεων των Τμη-μάτων του ΔΠΔ.

Π.Ε.

IΣΟΡΡΟΠΩΝΤΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΕΛΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ (ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ NUNEZ & ANTWI Κ.Α./ ΝΟΡΒΗΓΙΑΣ)

Το δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενει-ακής ζωής απασχόλησε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο

Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στις υποθέσεις Nunez37 & Antwi38 κατά Νορβηγίας. Αντικείμενο και στις δύο υποθέ-

36 Nunez κατά Νορβηγίας, Νο. 55597/09, 28 Ιουνίου 201137 Antwi κ.ά. κατά Νορβηγίας, Νο. 26940/10, 14 Φεβρουαρίου 2012

Page 27: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 27σεις αποτέλεσε η συμβατότητά των αποφάσεων απέλα-σης των νορβηγικών αρχών με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση, υπό το πρίσμα των δικαιωμάτων του παιδιού. Παρά την κατά γενική ομολογία, ομοιότητα των περιπτώσεων, το Δι-καστήριο υιοθέτησε εκ διαμέτρου αντίθετη θέση σε κάθε μία εξ αυτών, επαναφέροντας στο προσκήνιο την ανάγκη ενότητας της νομολογίας του Στρασβούργου σε ένα τόσο κρίσιμο πεδίο όπως αυτό της μετανάστευσης και των απε-λάσεων.

Ι. Πραγματικά περιστατικάΣτην υπόθεση Nunez, η εκδίκαση της οποίας και προη-γήθηκε χρονικά (Ιούνιος 2011), η προσφεύγουσα δομινι-κανής υπηκοότητας μετέβη στη Νορβηγία ως τουρίστρια, ενώ λίγους μήνες μετά συνελήφθη ως ύποπτη για κλοπές σε καταστήματα. Πέραν του προστίμου που της επεβλήθη, αποφασίστηκε η απέλαση της και η απαγόρευση επανει-σόδου για περίοδο δύο ετών. Τέσσερις μήνες αργότερα, η προσφεύγουσα επέστρεψε στη Νορβηγία με διαφορετικό διαβατήριο το οποίο έφερε άλλο όνομα και ημερομηνία γέννησης. Εν συνεχεία, παντρεύτηκε έναν Νορβηγό υπή-κοο (11 Οκτωβρίου 1996) και στις 17 Οκτωβρίου 1996 υπέβαλε αίτηση για άδεια διαμονής. Στην αίτησή της, δή-λωσε ότι δεν είχε επισκεφθεί προηγουμένως τη Νορβηγία και ότι δεν βαρύνεται με προηγούμενες ποινικές καταδί-κες, με αποτέλεσμα να της χορηγηθεί άδεια εργασίας, η οποία και ανανεωνόταν περιοδικά έκτοτε. Η διαδικασία εξέτασης της αίτησής της για νορβηγική υπηκοότητα, διε-κόπη λόγω της υποβολής αίτησης διαζυγίου από το σύζυ-γό της στις 18 Απριλίου 2001. Την ίδια περίοδο συγκατοίκησε με τον, επίσης, δομινικα-νής υπηκοότητας σύντροφό της, με τον οποίο και απέ-κτησε δύο κόρες που γεννήθηκαν στο 2002 και το 2003 αντίστοιχα. Το Δεκέμβριο 2001, η αστυνομία συνέλαβε την προσφεύγουσα κατόπιν πληροφοριών για πλαστοπρο-σωπία, και ακολούθησε η απόφαση της αρμόδιας αρχής για την απέλασή της για παραβιάσεις του νόμου περί με-τανάστευσης, κατά της οποίας προσέφυγε στα εσωτερι-κά ένδικα μέσα. Τελικά, η Nunez προσέφυγε στο ΕυρΔΔΑ υποστηρίζοντας ότι οι διαπιστώσεις της πλειοψηφίας του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην απόφασή του της 30ής Απρι-λίου 2009 ήταν ασύμβατες με το άρθρο 8 ΕυρΣΔΑ, και ότι οι παραβάσεις που διέπραξε κατά τον νορβηγικό νόμο περί μετανάστευσης, δεν θα μπορούσαν να δικαιολογή-σουν το χωρισμό της από τα δύο ανήλικα παιδιά της. Η υπόθεση Antwi και άλλοι, αφορά την απέλαση του πρώ-του εκ των προσφευγόντων (μαζί προσέφυγαν η σύζυγος και η κόρη του – οι τελευταίες νορβηγικής υπηκοότητας), για παραβίαση του νορβηγικού νόμου περί μετανάστευ-

σης, καθώς είχε λάβει άδεια παραμονής και εργασίας ως πολίτης του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (2000), πα-ρουσιάζοντας πλαστή πορτογαλική ταυτότητα. Ο προ-σφεύγων, ο οποίος στο μεσοδιάστημα παντρεύτηκε την νορβηγικής υπηκοότητας σύζυγό του, με την οποία απέ-κτησαν μία κόρη (2001), συνελήφθη σε έλεγχο στην Ολ-λανδία κατά τη διάρκεια ταξιδιού του σε τρίτη χώρα (Καναδά), ενώ στη συνέχεια οι νορβηγικές αρχές απο-φάσισαν την απέλασή τους και την απαγόρευση επανει-σόδου για πέντε χρόνια. Οι προσφεύγοντες υποστήριξαν ενώπιον του ΕυρΔΔΑ ότι η απόφαση των νορβηγικών αρ-χών, που επικυρώθηκε από τα εθνικά δικαστήρια, σχετικά με την απέλαση του πρώτου στην Γκάνα και την απαγό-ρευση επανεισόδου του για πέντε χρόνια συνεπάγεται πα-ραβίαση των δικαιωμάτων τους σύμφωνα με το άρθρο 8 ΕυρΣΔΑ, καθώς η νέα αυτή κατάσταση θα διαταράξει τη γονεϊκή σχέσεις μεταξύ του πρώτου και της τρίτης εκ των αιτούντων κατά τρόπο που θα έχει μακροχρόνιες αρνητι-κές επιπτώσεις στο παιδί.

ΙΙ. Το εφαρμοστέο δίκαιοΑ. Υπόθεση Nunez Σύμφωνα με το άρθρο 8 ΕυρΣΔΑ, δεv επιτρέπεται vα υπάρξει επέμβαση δημόσιας αρχής κατά την άσκηση τoυ δικαιώματος στον σεβασμό της ιδιωτικής ζωής, εκτός εάv η επέμβαση αύτη πρoβλέπεται από τo vόμo και απoτελεί μέτρo τo oπoίo, σε μία δημoκρατική κoιvωvία, είvαι αvα-γκαίo για τηv εθvική ασφάλεια, τη δημόσια ασφάλεια, τηv oικovoμική ευημερία της χώρας, τηv πρoάσπιση της τάξε-ως και τηv πρόληψη πoιvικώv παραβάσεωv, τηv πρoστα-σία της υγείας ή της ηθικής, ή τη πρoστασία τωv δικαιω-μάτωv και άλλωv ελευθεριώv. Το Δικαστήριο, καταρχάς έκρινε ότι η σχέση μεταξύ του αιτούντος και των παιδιών του σαφώς εμπίπτουν στην έν-νοια της "οικογενειακής ζωής" του άρθρου 8 ΕυρΣΔΑ. Πε-ραιτέρω, επιβεβαίωσε το γενικό δικαίωμα του κράτους να ασκεί έλεγχο για την είσοδο αλλοδαπών στο έδαφός του και παραμονής του εκεί, καθώς η Σύμβαση δεν εγγυάται το δικαίωμα του αλλοδαπού να εισέλθει ή να διαμείνει σε μια συγκεκριμένη χώρα (παρ.66). Το ΕυρΔΔΑ υπογράμμι-σε, επίσης, ότι από το άρθρο 8, δεν απορρέει η υποχρέ-ωση ενός κράτους να σέβεται την απόφαση των μετανα-στών ως προς την επιλογή της χώρας διαμονής τους, ώστε να διασφαλίζει σε κάθε περίπτωση την οικογενειακή επα-νένωση στο έδαφός του. Παρ 'όλα αυτά, σε μια υπόθεση που αφορά την οικογενειακή ζωή και τη μετανάστευση, η έκταση των υποχρεώσεων ενός κράτους να επιτρέπει την είσοδο, στο έδαφός του, μελών της οικογένειας προσώ-πων που διαμένουν εκεί ποικίλλει ανάλογα με τις ιδιαίτε-

Page 28: Teyxos 35 36 oloklhro

28 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]ρες συνθήκες των εμπλεκόμενων προσώπων, και του γενι-κού συμφέροντος (παρ. 70)38 , προχωρώντας σε μία κατά περίπτωση εξέταση.Προς τούτο, σημαντικοί παράγοντες για την εκτίμηση της επίδρασης ενός διοικητικού μέτρου απέλασης, είναι ο βαθμός της ρήξης που θα επέλθει στην οικογενειακή ζωή, η έκταση των δεσμών του ατόμου με το συμβαλλό-μενο κράτους, η ύπαρξη εμπόδιων στον τρόπο ζωής της οικογένειας που ζει στη χώρα καταγωγής ενός ή περισσό-τερων εξ αυτών, και τέλος, η στοιχειοθέτηση παραβίασης του νόμου περί μετανάστευσης ή άλλων αιτιάσεων που σχετίζονται με τη δημόσια τάξη. Το ΕυρΔΔΑ, υπογραμμί-ζει, τέλος, τη σημασία που έχει η γνώση των υπολοίπων μελών της οικογένειας ως προς το καθεστώς παραμονής του υπό απέλαση μέλους, και τον συνακόλουθο κίνδυνο διατάραξης της οικογενειακής ζωής. Αξιοσημείωτη είναι και η ειδική αναφορά που γίνεται σε περιπτώσεις, όπως στη συγκεκριμένη, όπου το μέτρο αυτό μπορεί να έχει δυσμενείς συνέπειες στη ζωή των παι-διών. Στο πλαίσιο αυτό, λαμβάνοντας υπόψη τους μακρο-χρόνιους και στενούς δεσμούς των παιδιών με την μητέ-ρα τους, την αναστάτωση και το στρες στο οποίο έχουν ήδη υποβληθεί, το Δικαστήριο του Στρασβούργου κατέ-ληξε στην ύπαρξη εξαιρετικών συνθηκών υπό τις οποίες το ‘γενικό συμφέρον του παιδιού’, όπως αυτή αποτυπώ-νεται στη Σύμβαση για τα δικαιώματα του Παιδιού των ΗΕ, αποτελεί προτεραιότητα κατά τη λήψη μέτρων από τις δημόσιες αρχές. Ως εκ τούτου, το ΕυρΔΔΑ επισημαίνει ότι η απέλαση της μητέρας και η απαγόρευση επανεισό-δου για δύο χρόνια συνιστά παραβίαση του άρθρου 8. Ο Δικαστή Jebens, στη Σύμφωνη Γνώμη του, μάλιστα, ανα-φέρεται εκτενώς στην έμμεση προστασία που απολαμβά-νουν τα παιδιά από τη Σύμβαση σε περίπτωση απέλασης ενός γονέα, ακόμη και αν τα ίδια δεν συγκαταλέγονται στους προσφεύγοντες ενώπιον του ΕυρΔΔΑ, περιορίζο-ντας αναπόφευκτα το περιθώριο εκτίμησης του ίδιου του κράτους. Σε αντίθεση με την πλειοψηφία, οι Δικαστές Mijovic και De Gaetano, υποστήριξαν ότι η απόφαση στέλνει το λά-θος μήνυμα καθώς “persons who are illegally in a country can somehow contrive to have their residence “legitimized” through the expedient of marriage and of having children”. Συνεπώς, το συμφέρον των παιδιών σε αντίστοιχες περι-πτώσεις είναι σημαντικό, αλλά ουχί αναγκαία καθοριστι-κό (παρ.5). Μάλιστα, τόνισαν το ρόλο του πατέρα στη δια-τροφή των παιδιών, υπογραμμίζοντας την καταλληλότητά

του για την επιμέλεια τους, κατά το διάστημα απουσίας της μητέρας.

B. Υπόθεση Antwi κ.ά. κατά ΝορβηγίαςΛίγους μόλις μήνες μετά την υπόθεση Nunez, το Πρώτο Τμήμα του ΕυρΔΔΑ έκρινε ότι η απέλαση του γονέα και η απαγόρευση εισόδου για πέντε χρόνια δεν συνιστά πα-ραβίαση της Σύμβασης. Ως προς το παιδί και τρίτο προ-σφεύγοντα στην παρούσα υπόθεση, το ΕυρΔΔΑ εν πολ-λοίς ακολούθησε το σκεπτικό του Ανώτατου Δικαστηρίου της Νορβηγίας. Πιο συγκεκριμένα, το τελευταίο έκρινε ότι η μητέρα του παιδιού είναι σε θέση να παρέχει στο παιδί ικανοποιητι-κή φροντίδα από μόνη της, ενώ το παιδί δεν χρήζει ειδι-κής φροντίδας, με αποτέλεσμα το συμφέρον του παιδιού να αποτελεί σημαντικό αλλά όχι καθοριστικό παράγοντα για την απόφαση του δικαστηρίου. Δεδομένης της κοινής καταγωγής των δύο γονιών, και των προηγούμενων τριών επισκέψεων τους στη Γκάνα, σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης υπήρχαν ευνοϊκές συνθήκες για τη διατήρηση τακτικών επαφών ή, εναλλακτικά, για τη μετεγκατάσταση όλης της οικογένειας εκεί. Παρά το γεγονός ότι και οι δύο επιλογές κρίθηκαν ως μη συμβατές με το συμφέρον του παιδιού καθώς είχε μεγαλώσει στην Νορβηγία και ήταν στενά δεμένο με τον πατέρα του, θεωρήθηκε ότι η οικογέ-νεια είχε μια καλύτερη βάση για τη διατήρηση της οικογε-νειακής ζωής και επικοινωνίας από ό, τι θα συνέβαινε αν οι γονείς δεν είχαν την ίδια χώρα προέλευσης. Η επίκληση λόγων υγείας από πλευράς του παιδιού για την εκεί εγκα-τάστασή του, κρίθηκε μη επαρκώς τεκμηριωμένη ώστε να θεμελιώνει ειδικές περιστάσεις. Σημαντική ήταν στο σημείο αυτό η θέση της μειοψηφίας του Δικαστηρίου που θεώρησε ότι η πενταετής απαγόρευ-ση επανεισόδου ήταν ιδιαίτερα αυστηρό μέτρο σε σχέση με τον διετή αποκλεισμό που είχε επιβληθεί από τις αρχές στη Nunez, δεδομένου ότι οι παραβιάσεις επί του νορβη-γικού μεταναστευτικού νόμου ήταν ηπιότερες. Το Δικαστήριο του Στρασβούργου δεν διαφοροποιήθηκε σημαντικά από την θέση των εθνικών δικαστηρίων, παρ’ ότι στο σκεπτικό του έλαβε υπόψη την πλήρη ένταξη του παιδιού στο νορβηγικό τρόπο ζωής, και το μικρό βαθμό σύνδεσής της με τη χώρα καταγωγής των γονιών του, αλλά και την ενεργή συμμετοχή του πατέρα στο μεγάλω-μα του παιδιού, ο οποίος είχε αναλάβει την καθημερινή του φροντίδα, δεδομένου ότι δεν εργαζόταν. Περαιτέρω, έλαβε υπόψη τις δυσκολίες που θα αντιμετώπιζε το παιδί σε περίπτωση μετεγκατάστασης της οικογένειας στη Γκά-

38 Το Δικαστήριο αναφέρεται περαιτέρω στις υποθέσεις Gül/Ελβετίας, 1 February 1996, § 63, Reports of Judgments and Decisions 1996-I , Rodrigues da Silva and Hoogkamer/Ολλανδίας, no. 50435/99, § 38, ECHR 2006-I,

Page 29: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 29να, και της πιθανής επιστροφής τους μετά την πάροδο της πενταετίας. Πέραν αυτών όμως των ειδικών αναφο-ρών, το Δικαστήριο δεν αμφισβήτησε επί της ουσίας το σκεπτικό της απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου της Νορβηγίας που συνοψίζεται στη δυνατότητα μετεγκατά-στασης, ή έστω διατήρησης επαφής με το γονέα, τη μη επαρκή ιατρική τεκμηρίωση για την αδυναμία μετεγκα-τάστασης του παιδιού, αλλά και τη δυνατότητα της μη-τέρας να παρέχει επαρκή φροντίδα μόνη της. Το Τμήμα του ΕυρΔΔΑ έκρινε ότι οι εξαιρετικές συνθήκες της υπό-θεσης Nunez σχετικά με την κατάσταση των παιδιών (δι-αρκής αναστάτωση και κατάσταση άγχους σχετικά με την ανατροφή τους) δεν ικανοποιούνται εδώ, με αποτέλεσμα αν και τα συμφέροντα του παιδιού λαμβάνονται επαρκώς υπόψη, να μην προκύπτει τελικά κάποια παραβίαση. Τέ-λος, αναφορικά με το χρονικό εύρος των μέτρων, η πλει-οψηφία έκρινε ότι η διάρκεια απαγόρευσης επανεισόδου εμπίπτει στο περιθώριο εκτίμησης του κράτους, το οποίο καλείται να ισορροπήσει μεταξύ του δικαιώματος του προσφεύγοντος και του δημοσίου συμφέροντος για τη δι-ασφάλιση ενός αποτελεσματικού μεταναστευτικού ελέγ-χου. Η διαφοροποίηση του Δικαστηρίου στις δύο αυτές υποθέ-σεις, αποτέλεσε αντικείμενο της Διιστάμενης Γνώμης του Έλληνα Δικαστή Λ.-.Α. Σισιλιάνου, στην οποία προσχώρη-σε και η Δικαστής Lazarova-Trajkovska. Οι δύο δικαστές υπογράμμισαν ιδιαίτερα την ανάγκη συνεκτικής ερμηνεία και εφαρμογής της αρχής του συμφέροντος του παιδιού στη νομολογία του Στρασβούργου. Σχετικά ειδική μνεία γί-νεται στο άρθρο 3 της Σύμβασης ΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, και στο Γενικό Σχόλιο της Επιτροπής σύμφω-να με το οποίο “the principle requires active measures throughout Government, parliament and the judiciary. Every legislative, administrative and judicial body or institution is required to apply the best interests principle by systematically considering how children’s rights and interests are or will be affected by their decisions and actions - by, for example, a proposed or existing law or policy or administrative action or court decision, including those which are not directly concerned with children, but indirectly affect children39” . Περαιτέρω, στη Γνώμη αναλύεται το περιεχόμενο της αρ-χής αυτής υπό το φως των travaux préparatoires της Σύμ-βασης, των Κατευθυντήριων Αρχών της UNHCR (2008),

σειράς άλλων διεθνών και ευρωπαϊκών κειμένων, και της προηγούμενης νομολογίας του Δικαστηρίου καταλήγο-ντας ότι δεδομένης της ευρείας αποδοχής της, η αρχή του συμφέροντος του παιδιού αποτελεί μία γενική αρχή του (διεθνούς) δικαίου40. Ως προς την εφαρμογή της γενικής αυτής αρχής στην συ-γκεκριμένη υπόθεση, ο Δικαστής Σισιλιάνος επισημαίνει μία σειρά ζητημάτων τόσο ως προς τη επαμφοτερίζουσα θέση των νορβηγικών δικαιοδοτικών οργάνων, σχετικά με την συμβατότητα της απέλασης με το συμφέρον του παι-διού, αλλά και την ομοιότητα της υπόθεσης με την υπό-θεση Nunez. Ταυτόχρονα, υπογραμμίζεται ότι η απόφα-ση απέλασης μπορεί να προκαλέσει σοβαρή διαταραχή της εφηβείας του τρίτου αιτούντος, λόγω της απουσίας του πατέρα από την ευαίσθητη ηλικία των 11 ετών ως την ενηλικίωση του παιδιού, με αποτέλεσμα η απόφαση της πλειοψηφίας να είναι σε πλήρη αναντιστοιχία με την προ-ηγηθείσα νομολογία. Τέλος, αναφορά γίνεται τόσο στην απουσία προηγούμενης παραβατικής συμπεριφοράς του Antwi σε αντίθεση με την Nunez, αλλά και την αυστηρό-τητα της απαγόρευσης στην τελευταία υπόθεση. Με βάση τα παραπάνω, οι μειοψηφούντες δικαστές καταλήγουν ότι η απόφαση απέλασης συνιστά παραβίαση του άρθρου 8 ΕυρΣΔΑ σε σχέση με την κόρη του Antwi και τρίτη προ-σφεύγουσα την παρούσα υπόθεση.

III. Και μια κριτική αποτίμησηΟι δύο υποθέσεις αυτές θέτουν σειρά ζητημάτων αναφο-ρικά με τα δικαιώματα του παιδιού σε περιπτώσεις απελά-σεως ενός εκ των γονέων του. Η σημασία των αποφάσε-ων αυτών ενισχύεται από τη μεγάλη μεταναστευτική ροή στον ευρωπαϊκό χώρο τα τελευταία χρόνια. Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο του Στρασβούργου καλείται να ισορ-ροπήσει μεταξύ των δικαιωμάτων του ανθρώπου, και ιδι-αίτερα των δικαιωμάτων του παιδιού από την μία πλευρά, και του δικαιώματος του κυρίαρχου κράτους να ελέγχει την είσοδο των αλλοδαπών στο έδαφός του, καθώς και να λαμβάνει τα κατάλληλα προς τούτο μέτρα από την άλλη. Άλλωστε, η απέλαση των παράνομων μεταναστών απο-τελεί διοικητικό μέτρο με προληπτικό (αποτρέποντας πι-θανώς νέους μετανάστες υπό την απειλή της απέλασης), αλλά και κατασταλτικό (για τους παραβάτες της περί με-τανάστευσης νομοθεσίας) χαρακτήρα.Η απόφαση στην υπόθεση Nunez φάνηκε περιορίζει την ελευθερία του κράτους στο πεδίο της μεταναστευτικής

39 General Comment No. 5 (2003), “General Measures of Implementation of the Convention on the Rights of the Child”, CRC/GC/2003/5. Σχετικά βλ. παρ. 2, Dissenting Opinion of Judge Sicilianos joined by Judge Lazarova Trajkova. General Comment No. 5 (2003), “General Measures of Implementation of the Convention on the Rights of the Child”, CRC/GC/2003/540 Παρ. 4

Page 30: Teyxos 35 36 oloklhro

30 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]πολιτικής, όταν αυτό είναι επιβεβλημένο για τη διαφύλαξη των συμφερόντων του παιδιού. Οι διαφωνούντες δικαστές επεσήμαναν το ‘λάθος μήνυμα’ της απόφασης, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε μία εκτεταμένη σκόπιμη πρακτική επιδίωξης σύναψης γάμου και απόκτησης παι-διών με στόχο την εκ των υστέρων νομιμοποίησή της πα-ραμονής τους σε Τρίτη χώρα. Αντίθετα, η υπόθεση Antwi, ήλθε να κλείσει αυτή τη δικαιϊκή χαραμάδα. Τα δύο Τμή-ματα του Δικαστηρίου διαφοροποιούνται σημαντικά ως προς την στοιχειοθέτηση εξαιρετικών περιστάσεων εφαρ-μογής του άρθρου 8, χωρίς ωστόσο αυτό να επιβεβαιώνε-ται με πειστικά επιχειρήματα από τα πραγματικά περιστα-τικά των δύο περιπτώσεων. Ομοιότητα που επισημαίνεται κατεξοχήν και στη Διιστάμενη Γνώμη των Δικαστών Σισι-λιάνου και Lazarova-Trajkovska, και μπορούν να συνοψι-στεί ακολούθως: - στην υπόθεση Nunez το Δικαστήριο δέχτηκε την έμμε-ση προστασία των δύο αλλοδαπών παιδιών, παρά το γε-γονός ότι προέρχονται από δομινικανούς γονείς και ου-δέποτε έλαβαν άδεια παραμονής σύμφωνα με την περί αλλοδαπών νομοθεσία της χώρας. Αντίθετα, στην υπόθε-ση Antwi, για τη προσφεύγουσα Nadia Ryan Antwi, κόρη του απελαθέντος, παρά την κατοχή της νορβηγικής ιθα-γένειας και ακολούθως τη διατήρηση στενών δεσμών της με τη χώρα, το Δικαστήριο έκρινε ότι η πιθανή μετεγκατά-στασή της στη Γκάνα θεωρήθηκε ικανή συνθήκη για τη δι-ατήρηση της ενότητας της οικογένειας, παρά την πλήρη αλλαγή περιβάλλοντος που θα επέλθει. - στη Nunez η πλειοψηφία έκρινε ότι η διαρκής αναστάτω-ση και ανασφάλεια των παιδιών σχετικά με την επιμέλειά τους, από το πατέρα ή τη μητέρα, δεδομένου ότι επρόκει-το για διαζευγμένους γονείς, συναινεί στην ύπαρξη εξαι-ρετικών συνθηκών, ενώ στην Αntwi αποφάνθηκε ότι σχε-τικό όρος δεν πληρούται παρά το γεγονός ότι ο πατέρας είχε επιφορτιστεί εξολοκλήρου με τα καθημερινά καθήκο-ντα φροντίδας του παιδιού, αναπτύσσοντας ένα ιδιαίτερα

στενό δεσμό μαζί του.- τέλος, σημαντική είναι και η διαφοροποίηση των νορβη-γικών αρχών ως προς την αυστηρότητα των ποινών. Στην πρώτη υπόθεση, η μητέρα εισήλθε στη χώρα όχι μόνο με πλαστή ταυτότητα, αλλά αψηφώντας προηγούμενη κατα-δικαστική απόφαση λόγω παραβατικής συμπεριφοράς. Από την άλλη, στην Antwi, η απέλαση συνοδεύτηκε από πενταετή απαγόρευση εισόδου, διάστημα προφανώς πολ-λαπλάσιο από την πρώτη περίπτωση.Τελικά, οι υποθέσεις Nunez και Antwi ενώπιον του Ευρ-ΔΔΑ αντανακλούν την ανάγκη ενότητας της νομολογίας στον ευρωπαϊκό χώρο. Ενότητα ιδιαιτέρως κρίσιμη λαμ-βάνοντας υπόψη τον αριθμό των σχετικών υποθέσεων, αλλά και τις διαστάσεις που το μεταναστευτικό ζήτημα λαμβάνει στην Ευρώπη. Ειδικότερα, το Δικαστήριο καλεί-ται να υπαγάγει την αρχή του γενικού συμφέροντος του παιδιού ως γενική αρχή διεθνούς δικαίου στην νομολογία του, προσδίδοντας μία δυναμική ερμηνεία στο άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης με τελικό αποδέκτη και ωφε-λούμενο το ίδιο το παιδί. Η ανάγκη νομικής σύγκλισης στα ζητήματα που ανακύ-πτουν λόγω της μετανάστευσης και της απέλασης αλλο-δαπών μελών μίας οικογένειας που διαμένει στην Ευρω-παϊκή Ένωση τίθεται έντονα σήμερα. Τα δικαιοδοτικά όργανα του Λουξεμβούργου και του Στρασβούργο απο-φαίνονται σε συναφή ζητήματα, παρότι αντλούν την αρ-μοδιότητά τους από διαφορετικής φύσης δικαιώματα (δικαίωμα ελεύθερης εγκατάστασης – δικαίωμα οικογέ-νειας, αντιστοίχως). Μάλιστα, ο ενεργός ρόλος της ΕΕ στα ζητήματα ασύλου και μετανάστευσης, -υπό το φως των συζητήσεων για την προσχώρηση της ΕΕ στην ΕΣΔΑ - καθιστά απαραίτητη μία συνεκτική και ενιαία προστασία των υπό κρίση δικαιωμάτων από τα δύο δικαιοδοτικά όρ-γανα, που τελικά θα εγγυάται τα δικαιώματα του ανθρώ-που στην πράξη.

Μ.Π.

ΕΠΙΜΕΤΡΗΣΗ ΠΟΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ (ΥΠΟΘΕΣΗ DEL RIO PRADA/ΙΣΠΑΝΙΑΣ)

Το εν λόγω ζήτημα τέθηκε προς εξέταση στο Δικαστήριο του Στρα-

σβούργου με την υπόθεση del Rio Prada/Ισπανίας41, αναφορικά με την καταδίκη και τη συνολική επιμέτρη-ση της ποινής της προσφεύγουσας,

μέλους της βασκικής τρομοκρατι-κής οργάνωσης ΕΤΑ. Συγκεκριμένα, η προσφεύγουσα ισχυρίστηκε ότι η συνε-χιζόμενη κράτησή της από 3.7.2008 δεν λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις της «κανονικής κράτησης» και του σε-

βασμού της «νόμιμης διαδικασίας», όπως περιγράφονται στο άρθρο 5 §1 ΕυρΣΔΑ. Επικαλείται, επίσης, παραβί-αση του άρθρου 7 ΕυρΣΔΑ, λόγω της αναδρομικής εφαρμογής νομολογίας του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Ισπα-

41 Προσφ. αρ. 42750/09, αποφ. 10.7.2012.

Page 31: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 31νίας, η οποία έλαβε χώρα μετά την καταδίκη της, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την παράταση της στε-ρητικής της ελευθερίας ποινής κατά εννέα έτη.Η προσφεύγουσα βρίσκεται έγκλει-στη σε σωφρονιστικό κατάστημα της Μούρθια από τις 14.2.1989, εκτί-οντας πολυετείς ποινές φυλάκισης για διάφορα αδικήματα, μεταξύ των οποίων: ανθρωποκτονία, συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση, παράνο-μη οπλοκατοχή, κατοχή εκρηκτικών, πλαστοπροσωπία, βαριά σωματική βλάβη, συνέργεια σε ανθρωποκτο-νία κλπ. Είναι χαρακτηριστικό ότι το σύνολο των στερητικών της ελευθε-ρίας ποινών ανέρχεται σε πάνω από 3.000 χρόνια!Με απόφασή του στις 30.11.2000 το Ανώτατο Δικαστήριο (δηλ. η Audiencia Nacional, ένα ειδικό ανώ-τατο δικαστήριο για εγκλήματα που σχετίζονται, μεταξύ άλλων, και με τρομοκρατία) γνωστοποίησε στην προσφεύγουσα ότι η νομική και χρο-νολογική εγγύτητα των αδικημάτων για τα οποία καταδικάστηκε επέτρε-πε τη σωρευτική εφαρμογή των ποι-νών, σύμφωνα με το άρθρο 988 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, σε συν-δυασμό με το άρθρο 70 §2 Ποινικού Κώδικα του 1973. Κατόπιν τούτων, η Audiencia Nacional καθόρισε τη συ-νολική διάρκεια της φυλάκισης σε 30 έτη, με ημερομηνία αποφυλάκισης την 27.6.2017.Ωστόσο, το σωφρονιστικό κατάστημα κράτησης της προσφεύγουσας, ύστε-ρα από μείωση της ποινής για εργα-σία που πραγματοποίησε η ενδιαφε-ρόμενη από το 1987 που είχε τεθεί σε προσωρινή κράτηση42, όρισε ως ημέρα αποφυλάκισης την 2.7.2008. Με βούλευμά της (19.5.2008) η Audiencia Nacional ζήτησε από τις

σωφρονιστικές αρχές να ακυρώσουν αυτή την ημερομηνία και να κάνουν έναν νέο υπολογισμό, λαμβάνοντας υπόψη την από 28.6.2006 απόφα-ση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, σύμ-φωνα με την οποία: «Η εκτέλεση της συνολικής ποινής φυλάκισης γίνεται σύμφωνα με την ακόλουθη μέθοδο: ξεκινά με τις πιο βαριά επιβληθείσες ποινές. Οι μειώσεις που προκύπτουν θα εφαρμόζονται σε καθεμία από τις ποινές. Μετά την εξάλειψη της πρώτης ποινής, θα ξεκινήσει η εκτέ-λεση της επόμενης διαδοχικά, μέχρι να φτάσει η συνολική ποινή στα όρια που προβλέπεται από το άρθρο 70 §2 ΠΚ του 1973».Η ενδιαφερόμενη προσέφυγε εναντί-ον αυτού του βουλεύματος, υπογραμ-μίζοντας ότι παραβίαζε την αρχή της μη αναδρομικότητας της λιγότερο ευ-νοϊκής για τον κατηγορούμενο ποινι-κής νομοθεσίας. Συγκεκριμένα, ση-μείωσε ότι η μείωση της ποινής της θα υπολογιζόταν εφεξής σε καθεμία ξεχωριστά από τις καταδίκες της και όχι στη συνολική προς έκτιση ποινή, κι αυτό μέχρι το ανώτατο όριο των 30 ετών. Αυτός ο νέος υπολογισμός θα επιμήκυνε τη φυλάκισή της κατά πε-ρίπου 9 έτη. Η προσφυγή της απορρί-φθηκε από την Audiencia Nacional. Την ίδια τύχη είχε και μεταγενέστερη προσφυγή ενώπιον του Συνταγματι-κού Δικαστηρίου.Το Δικαστήριο του Στρασβούργου, εξετάζοντας την παραβίαση του άρ-θρου 7 ΕυρΣΔΑ, επεσήμανε ότι, αν και ο υπολογισμός των σωφρονιστι-κών ευεργετημάτων εκφεύγει του πεδίου εφαρμογής του άρθρου 7, ωστόσο ο τρόπος με τον οποίο εφαρ-μόστηκαν οι διατάξεις του Ποινικού Κώδικα του 1973 είναι ένα θέμα ευ-ρύτερο από τα σωφρονιστικά ευερ-γετήματα. Ειδικότερα, στον βαθμό

που η μεταβολή στον τρόπο υπολογι-σμού της ποινής έχει αντίκτυπο στην συνολική διάρκεια της ποινής εις βά-ρος του κατηγορούμενου, το Δικα-στήριο εκτιμά ότι η διαφορά μεταξύ της επιβληθείσας ποινής και του τρό-που εκτέλεσής της είναι πλέον δυσδι-άκριτη. Το Δικαστήριο επεσήμανε επίσης ότι η ανατροπή στη νομολογία του Ανω-τάτου Δικαστηρίου επήλθε μετά την έναρξη ισχύος του νέου Ποινικού Κώ-δικα του 1995, που κατήργησε τη δυνατότητα μείωσης της ποινής με εργασία και καθιέρωσε νέους πιο αυ-στηρούς κανόνες για τον υπολογισμό των σωφρονιστικών ευεργετημάτων όσων έχουν καταδικαστεί σε πολλα-πλές ποινές φυλάκισης μεγάλης διάρ-κειας. Αν και τα κράτη είναι ελεύθερα να τροποποιήσουν την ποινική τους νομοθεσία, ακόμη και ενισχύοντας την καταστολή κάποιων αδικημάτων (βλ. χαρακτηριστικά την υπόθεση Achour/Γαλλίας), ωστόσο οι αρμόδι-ες αρχές δεν δύνανται να εφαρμό-ζουν αναδρομικά και εις βάρος του ενδιαφερόμενου το νέο αυτό πνεύμα των νομοθετικών τροποποιήσεων, οι οποίες έλαβαν χώρα μετά τη διάπρα-ξη του αδικήματος και οι οποίες δεν θα μπορούσαν να είχαν προβλεφθεί από τον καταδικασθέντα. Η αναδρο-μική εφαρμογή ποινικών νόμων δεν μπορεί να γίνει δεκτή παρά μόνο εάν είναι ευνοϊκή για τον κατηγορούμενο (βλ. Scoppola/Ιταλίας no 2, προσφ. αρ. 10249/03, αποφ. 17.9.2009). Κατόπιν τούτων, διαπίστωσε παραβί-αση του άρθρου 7 ΕυρΣΔΑ. Για τους ίδιους περίπου λόγους έκρινε ότι από 3.7.2008 η κράτηση της προσφεύ-γουσας δεν μπορούσε να θεωρηθεί «κανονική», διαπιστώνοντας παραβί-αση του άρθρου 5 §1 ΕυρΣΔΑ. Εξάλ-λου, το Δικαστήριο απέρριψε τον

42 Αξίζει να σημειωθεί ότι η δυνατότητα μείωσης της ποινής με πραγματοποίηση εργασίας καταργήθηκε με τον νέο Ποινικό Κώδικα του 1995.

Page 32: Teyxos 35 36 oloklhro

32 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]ισχυρισμό της προσφεύγουσας ότι η νέα νομολογία του Ανωτάτου Δικα-στηρίου είχε ως στόχο την παράταση της φυλάκισης των μελών της ΕΤΑ και έκρινε ως εκ τούτου ότι δεν υπήρξε

παραβίαση του άρθρου 14 ΕυρΣΔΑ. Τέλος, το Δικαστήριο κάλεσε το εγκα-λούμενο κράτος, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 46 ΕυρΣΔΑ, να συμμορφω-θεί προς την απόφαση και να προχω-

ρήσει στην απελευθέρωση της προ-σφεύγουσας το συντομότερο δυνατό, ενώ όρισε σε 31.500 ευρώ την οφει-λόμενη αποζημίωση.

Β.Σ.

ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΔΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΠΑΡΑ-

ΔΕΚΤΟΥ ΤΩΝ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαι-ωμάτων του Ανθρώπου δημοσί-

ευσε τον Ιούλιο 2012 Έκθεση σχετι-κά με τις αρχές που διαμορφώθηκαν μέσα από τη νομολογία του για την εφαρμογή της νέας προϋπόθεσης παραδεκτού των ατομικών προσφυ-γών του άρθρου 35 παρ. 3β της Ευρ-ΣΔΑ, μετά τη θέση σε ισχύ του 14ου Πρωτοκόλλου, κατά τη διάρκεια των πρώτων δύο ετών εφαρμογής του (1η Ιουνίου 2010-31η Μαΐου 2012). Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με τη λε-κτική διατύπωση του νέου κριτηρίου, το Δικαστήριο θα κηρύσσει απαράδε-κτη κάθε ατομική προσφυγή «εάν ο προσφεύγων δεν έχει υποστεί σημα-ντική βλάβη, εκτός εάν ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που εγγυάται η Σύμβαση και τα Πρωτό-κολλά της, απαιτεί την εξέταση της προσφυγής επί της ουσίας και δεδο-μένου ότι καμία υπόθεση δεν μπορεί να απορριφθεί επ’ αυτής της βάσης, αν δεν έχει δεόντως εξετασθεί από τα εθνικά δικαστήρια». Θα πρέπει, εντούτοις, να επισημανθεί ότι το λε-κτικό αυτό είναι πολύ πιθανόν σύντο-μα να τροποποιηθεί, καθώς σύμφω-να με την πρόσφατη Διακήρυξη του Μπράιτον της 20ης Απριλίου 2012 τα Κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης ζητούν μέχρι το τέλος του 2013 από την Επιτροπή Υπουργών να καταρτίσει σχετική τροποποιητι-κή διάταξη, απαλείφοντας τη φράση «και δεδομένου ότι καμία υπόθεση δεν μπορεί να απορριφθεί επ’ αυτής

της βάσης, αν δεν έχει δεόντως εξε-τασθεί από τα εθνικά δικαστήρια». Δεν χωρεί αμφιβολία ότι ο νέος αυτός κανόνας περί παραδεκτού είναι ανοι-κτός σε ερμηνεία και δίδει στο Δικα-στήριο μεγαλύτερη ευχέρεια να κη-ρύξει μία προσφυγή απαράδεκτη σε σύγκριση με τις μέχρι πρότινος ισχύ-ουσες σχετικές προϋποθέσεις. Σκο-πός του, όπως γίνεται εμμέσως δε-κτό και στην ίδια την Έκθεση, ήταν να μειώσει τον όγκο υποθέσεων ενώ-πιον του Δικαστηρίου, επιτρέποντάς του να επικεντρωθεί σε υποθέσεις που χρήζουν περισσότερο από άλλες εξέτασης επί της ουσίας, είτε λόγω των συγκεκριμένων κάθε φορά εν-νόμων συμφερόντων του προσφεύ-γοντος είτε λόγω της εκάστοτε ανά-γκης προαγωγής και προστασίας του δικαίου, όπως αυτό καθορίζεται από την ΕυρΣΔΑ. Κατά τη διάρκεια της διετούς αυτής περιόδου, ο κανόνας έχει τύχει εφαρ-μογής οδηγώντας σε απόρριψη 26 ατομικές προσφυγές, κυρίως αναφο-ρικά με διατεινόμενες παραβιάσεις του άρθρου 6 της ΕυρΣΔΑ και, σε μι-κρότερο βαθμό, του άρθρου 13 της ΕυρΣΔΑ και του άρθρου 1 του 1ου Πρωτοκόλλου. Ταυτόχρονα η νέα αυτή προϋπόθεση έχει εξεταστεί μεν αλλά έχει θεωρηθεί ότι πληρείται, επι-τρέποντας την επί της ουσίας εξέτα-ση, σε άλλες 16 υποθέσεις, και πάλι σχεδόν εν όλω επί διατεινόμενων πα-ραβιάσεων των ανωτέρω άρθρων. Αναφορικά με τη δικονομική αντιμε-

τώπιση της προϋπόθεσης, το Δικα-στήριο εξετάζει αυτή είτε αυτεπαγ-γέλτως (Adrian Mihai Ionescu κατά Ρουμανίας απόφαση της 1ης Ιουνί-ου 2010) ή κατ’ ένσταση εκ μέρους της Κυβέρνησης (Gaglione και λοιποί κατά Ιταλίας, απόφαση της 21ης Δε-κεμβρίου 2010). Σε κάποιες περιπτώ-σεις το Δικαστήριο εξέτασε το νέο κριτήριο πριν από κάθε άλλη προϋ-πόθεση παραδεκτού (αποφάσεις Rinck κατά Γαλλίας της 19ης Οκτω-βρίου 2011, Gaftoniuc κατά Ρουμα-νίας της 22ας Φεβρουαρίου 2011, Burov κατά Μολδαβίας της 14ης Ιουνίου 2011 και Shefer κατά Ρωσί-ας της 13ης Μαρτίου 2012), ενώ σε άλλες προέβη στην αξιολόγησή του αφού είχε εξαντλήσει τις λοιπές προ-ϋποθέσεις (αποφάσεις Adrian Mihai Ionescu και Holub κατά Τσεχίας της 14ης Δεκεμβρίου 2010). Το βασικό στοιχείο του κριτηρίου αυ-τού είναι το κατά πόσον ο προσφεύ-γων έχει υποστεί σημαντική βλάβη. Στην απόφαση Shefer το Δικαστή-ριο επισήμανε ότι, αν και δεν υπάρχει τυπική ιεράρχηση μεταξύ των τριών στοιχείων του άρθρου 35 παρ. 3β, το ζήτημα της «σημαντικής βλάβης» αποτελεί τον πυρήνα της νέας προ-ϋπόθεσης. Με κάποιες εξαιρέσεις, όπου το ΕυρΔΔΑ δεν προέβη καταρ-χάς σε εξέταση του στοιχείου αυτού (αποφάσεις Finger κατά Βουλγαρί-ας της 10ης Μαΐου 2011 και Flisar κατά Σλοβενίας της 29ης Σεπτεμβρί-ου 2011), στις περισσότερες υποθέ-

Page 33: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 33σεις υιοθετήθηκε ιεραρχική προσέγ-γιση, με την εξέταση της σημαντικής ή όχι βλάβης κατά προτεραιότητα. Η έννοια της «σημαντικής βλάβης» βα-σίζεται στην ιδέα ότι η παραβίαση ενός δικαιώματος, παρόλο που μπο-ρεί όντως να έχει συμβεί από καθαρά νομικής απόψεως, θα πρέπει να χα-ρακτηρίζεται από ένα ελάχιστο βαθ-μό σπουδαιότητας ώστε να αξίζει εξε-τάσεως από ένα διεθνές δικαστήριο. Οι παραβιάσεις που είναι απολύτως τεχνικές και ασήμαντες, εκτός και εάν αξιολογηθούν με καθαρά φορμα-λιστικό τρόπο, δεν πρέπει να τυγχά-νουν αξιολόγησης σε ευρωπαϊκό επί-πεδο (απόφαση Shefer). Η αξιολόγηση αυτού του ελάχιστου βαθμού είναι σχετική και εξαρτάται από όλες τις περιστάσεις της κάθε υπόθεσης, λαμβάνοντας υπόψη τόσο την υποκειμενική άποψη του προ-σφεύγοντος όσο και τι αντικειμενικά τίθεται προς κρίση σε κάθε συγκεκρι-μένη υπόθεση (απόφαση Korolev). Εντούτοις, η υποκειμενική προσέγ-γιση του προσφεύγοντος δεν αρκεί μόνη για να θεμελιώσει την από μέ-ρους του σημαντική βλάβη, αλλά θα πρέπει η άποψή του αυτή να δικαιο-λογείται και από αντικειμενικής από-ψεως (απόφαση Ladygin κατά Ρωσί-ας της 30ης Αυγούστου 2011), όπως για παράδειγμα μια παραβίαση της Σύμβασης που αφορά σημαντικό ζή-τημα για τον προσφεύγοντα, το σεβα-σμό για την προσωπική του περιουσία και την οικία του, παρά το μικρό σε ύψος χρηματικό αντικείμενο της δί-κης (απόφαση Giuran κατά Ρουμανί-ας της 21ης Ιουνίου 2011). Περαιτέ-ρω, για το σχηματισμό κρίσης σχετικά με το βαθμό σοβαρότητας της βλά-βης για τον προσφεύγοντα, το Δικα-στήριο μπορεί να λάβει υπόψη του και τη δικονομική του συμπεριφορά, για παράδειγμα το γεγονός ότι εκεί-νος για μακρό χρονικό διάστημα δεν ανέλαβε πρωτοβουλίες για τη συνέχι-ση της δίκης σε εθνικό επίπεδο, γεγο-

νός που αποδεικνύει ότι δεν θεωρού-σε το ζήτημα σημαντικό για εκείνον (απόφαση Shefer). Τέλος, στην από-φαση Giusti κατά Ιταλίας της 18ης Οκτωβρίου 2011, το Δικαστήριο ει-σήγαγε και κάποια νεώτερα στοιχεία για τη θεμελίωση του ελάχιστου αυ-τού επιπέδου σημασίας, ειδικότερα τη φύση του δικαιώματος που αφο-ρά η διατεινόμενη παραβίαση, τη σο-βαρότητα της τελευταίας και/η τις πιθανές συνέπειες της παραβίασης στην προσωπική κατάσταση του προ-σφεύγοντος. Σε μεγάλο αριθμό υποθέσεων ως τώρα, ο βαθμός σοβαρότητας έχει εξεταστεί υπό την έννοια της οικονο-μικής επίπτωσης που είχε η υπόθεση σε βάρος του προσφεύγοντος. Η οι-κονομική επίπτωση δεν περιλαμβά-νει τη μη υλική ζημία που διατείνε-ται ότι έχει υποστεί ο προσφεύγων, καθώς συχνά τα αιτήματα περί απο-κατάστασης ηθικής βλάβης υπολογί-ζονται αποκλειστικά από τους προ-σφεύγοντες επί τη βάσει της δικής τους άποψης για το οικονομικό αντι-κείμενο της δίκης (απόφαση Κιούση κατά Ελλάδας της 20ης Σεπτεμβρί-ου 2011, όπου το αίτημα για επιδίκα-ση αποζημίωσης ύψους 1.000 ευρώ λόγω μη υλικής ζημίας θεωρήθηκε ότι δεν μπορεί να ληφθεί υπόψη για την αξιολόγηση της οικονομικής επίπτω-σης της υπόθεσης). Αναφορικά με την έννοια της ασή-μαντης οικονομικής βλάβης, το Δι-καστήριο έχει διαπιστώσει την ύπαρ-ξή της σε σειρά υποθέσεων, όπου το αντικείμενο της δίκης υπολειπό-ταν ή ήταν ίσο με το ποσό των 500 ευρώ. Ειδικότερα, διαπίστωσε τούτο σε αποφάσεις του όπου το αντικείμε-νο της δίκης ήταν 90 ευρώ (Adrian Mihai Ionescu), όπου το ζήτημα ήταν η μη καταβολή από τις αρχές στον προσφεύγοντα ποσού που ήταν ίσο με 1 ευρώ (Korolev) ή ποσού 12 ευρώ (Vasilchenko κατά Ρωσίας της Σεπτεμβρίου 2010), σε αποφάσεις

όπου ετίθεντο θέματα τροχαίου προ-στίμου ύψους 150 ευρώ (Rinck), κα-θυστερημένης καταβολής 25 ευρώ (Gaftoniuc), μη απόδοσης από τις αρχές ποσού 125 ευρώ (Ştefănescu κατά Ρουμανίας της 12ης Απριλίου 2011), ποσού 12 ευρώ (Fedotov κατά Ρουμανίας της 24ης Μαΐου 2011) ή ποσού 107 ευρώ πλέον εξόδων 121 ευρώ (Burov κατά Μολδαβίας της 14ης Ιουνίου 2011). Επίσης σε απο-φάσεις περί προστίμου 135 ευρώ και εξόδων 22 ευρώ (Fernandez v. France της 17ης Ιανουαρίου 2012) περί επί-δικου αντικείμενου 504 ευρώ (Κιού-ση), 227 ευρώ σε έξοδα (Šumbera κατά Τσεχίας της 21ης Φεβρουαρί-ου 2012) ή την εκτέλεση απόφασης για ποσό 34 ευρώ (Shefer). Το Δικα-στήριο έχει επίσης τονίσει ότι η αξιο-λόγηση οικονομικής ζημίας ως σημα-ντικής ή όχι δεν πρέπει να γίνεται με αντικειμενικούς όρους, αλλά θα πρέ-πει να λαμβάνονται υπόψη οι συγκε-κριμένες οικονομικές συνθήκες του προσφεύγοντος και η γενικότερη οι-κονομική κατάσταση της χώρας στην οποία ζει. Στην απόφαση Fernandez το γεγονός ότι η προσφεύγουσα ήταν δικαστής στο Διοικητικό Εφετείο της Μασσαλίας αξιολογήθηκε προκειμέ-νου να καταλήξει το Δικαστήριο στο συμπέρασμα ότι το πρόστιμο των 135 ευρώ δεν ήταν σημαντικό ποσό για εκείνη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο το Δικαστήριο έχει απορρίψει την εφαρ-μογή του νέου κριτηρίου σε υποθέ-σεις όπου έκρινε ότι ο προσφεύγων έχει υποστεί σημαντική οικονομική ζημία (αποφάσεις Gaglione και λοιποί και Sancho Cruz και λοιποί κατά Πορ-τογαλίας της 8ης Ιανουαρίου 2011, Živić κατά Σερβίας της 13ης Σεπτεμ-βρίου 2011). Εντούτοις, το Δικαστήριο δεν ασχο-λείται μόνον με υποθέσεις με χαμη-λό οικονομικό αντικείμενο. Στις απο-φάσεις Holub, Bratři Zátkové, κατά Τσεχίας της 8ης Φεβρουαρίου 2011, Matoušek κατά Τσεχίας και Čavajda

Page 34: Teyxos 35 36 oloklhro

34 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]κατά Τσεχίας της 29ης Μαρτί-ου 2011, Jirsák κατά Τσεχίας της 5ης Απριλίου 2012 και Jančev κατά FYROM της 4ης Οκτωβρίου 2011 θε-ωρήθηκε ότι δεν υπήρχε σημαντική βλάβη μη οικονομικού χαρακτήρα σε βάρος των προσφευγόντων, καθώς δεν ήταν διάδικοι στις κρίσιμες δίκες ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και στην απόφαση Savu κατά Ρουμανίας της 11ης Οκτωβρίου 2011, όπου ο προσφεύγων παραπονούνταν για τη μη εκτέλεση αποφάσεων υπέρ του, συμπεριλαμβανομένης της υποχρέω-σης των εθνικών αρχών να εκδώσουν ένα πιστοποιητικό. Στο ίδιο συμπέρα-σμα κατέληξε και στην απόφασή του Gagliano Giorgi κατά Ιταλίας της 6ης Μαρτίου 2012, με το αιτιολογικό ότι ο προσφεύγων δεν είχε υποστεί σημα-ντική βλάβη καθώς η ποινή του είχε μειωθεί λόγω της υπερβολικής διάρ-κειας της σε βάρος του ποινικής δι-αδικασίας, γεγονός που συνιστούσε είτε πλήρη αποκατάσταση είτε σημα-ντική μείωση της όποιας τυχόν βλά-βης είχε υποστεί από τη διατεινόμενη παραβίαση. Σε μη ύπαρξη σημαντι-κής βλάβης κατέληξε το Δικαστήριο και στην υπόθεση Liga Portuguesa de Futebol Profissional v. Portugal της 3ης Απριλίου 2012. Σε άλλες όμως αποφάσεις του το ΕυρΔΔΑ απέρριψε την εφαρμογή του νέου κριτηρίου, κρίνοντας ότι οι προ-σφεύγοντες είχαν υποστεί σημαντι-κή μη οικονομικού χαρακτήρα ζημία. Έτσι στις αποφάσεις του 3A.CZ s.r.o κατά Τσεχίας της 10ης Φεβρουαρί-ου 2011 και BENet Praha spol. s r.o. κατά Τσεχίας της 24ης Φεβρουαρί-ου 2011, θεώρησε ότι η μη κοινοποί-ηση εγγράφων που περιείχαν και μη γνωστές στις προσφεύγουσες πληρο-φορίες είχε σοβαρές σε βάρος τους επιπτώσεις. Το ίδιο έκρινε και στην απόφαση Luchaninova κατά Ουκρα-νίας της 9ης Ιουνίου 2011, καθώς οι διαδικασίες τις οποίες η προσφεύγου-

σα θεωρούσε μη νόμιμες και δίκαιες είχαν επιπτώσεις στην επαγγελματική της ζωή, καθώς η καταδίκη της χρη-σιμοποιήθηκε ως βάση για την από-λυσή της. Επιπρόσθετα, στην απόφαση Van Velden κατά Ολλανδίας της 19ης Ιουλίου 2011, τη μόνη μέχρι στιγμής που αφορούσε το άρθρο 5 παρ. 4 της Σύμβασης, η Κυβέρνηση υποστή-ριξε ότι ο προσφεύγων δεν είχε υπο-στεί σημαντική ζημία καθώς η περί-οδος της προσωρινής του κράτησης είχε αφαιρεθεί από τη στερητική της ελευθερίας ποινή στην οποία είχε καταδικαστεί. Το Δικαστήριο όμως απέρριψε τη σχετική ένσταση, τονίζο-ντας ότι, καθώς ο θεσμός της προσω-ρινής κράτησης είναι κοινό στοιχείο της ποινικής δικονομίας πολλών Κρα-τών-μελών, το να θεωρήσει ipso facto ότι κάθε βλάβη από την προσωρινή κράτηση θα εκφεύγει της εξέτασης του, θα οδηγούσε σε σημαντικό περι-ορισμό μελλοντικών προσφυγών που σήμερα εμπίπτουν στο ρυθμιστικό πε-δίο του άρθρου 5. Το ίδιο έπραξε και στην υπόθεση Živić, καθώς σημείω-σε ότι η οικονομική κατάσταση του προσφεύγοντος σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν υπήρχε πάγια νομο-λογία του Εφετείου του Βελιγραδίου αναφορικά με το δικαίωμα σε ίσο μι-σθό για ίση εργασία ήταν αρκετά για να δικαιολογήσουν τη μη εφαρμογή του άρθρου 35 παρ. 3β. Περαιτέρω, το δεύτερο κριτήριο που περιλαμβάνεται στη νέα προϋπόθεση παραδεκτού επιτελεί ρόλο ρήτρας δι-ασφάλισης, υποχρεώνοντας το Δικα-στήριο να συνεχίσει την εξέταση της προσφυγής ακόμη και σε περίπτωση απουσίας σημαντικής βλάβης του αι-τούντος, εάν τίθενται ζητήματα γε-νικότερου χαρακτήρα σχετικά με το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμά-των που απαιτούν την εξέταση της προσφυγής επί της ουσίας. Τέτοια ζη-τήματα μπορεί να τίθενται, για παρά-δειγμα, όταν υπάρχει ανάγκη επίλυ-

σης δομικής αδυναμίας προστασίας στο καθ’ ου η προσφυγή Κράτος, η οποία επηρεάζει και άλλα πρόσω-πα στην ίδια κατάσταση με τον προ-σφεύγοντα (απόφαση Korolev). Η ίδια προσέγγιση υιοθετήθηκε και στην απόφαση Finger, όπου το Δικαστή-ριο θεώρησε μη αναγκαία την εξέτα-ση της σημαντικής ή όχι βλάβης του προσφεύγοντος, αφού ετίθετο συ-στημικό ζήτημα μη εύλογης διάρκει-ας των πολιτικών δικών και έλλειψης αποτελεσματικού ενδίκου βοηθήμα-τος, καθώς και στην απόφαση Živić, όπου έκρινε ότι ετίθεντο θέματα γενι-κότερου ενδιαφέροντος. Κατά τον ίδιο τρόπο, στην απόφαση του Nicoleta Gheorghe κατά Ρουμα-νίας της 3ης Απριλίου 2012 το Ευρ-ΔΔΑ απέρριψε την εφαρμογή του νέου κριτηρίου παραδεκτού, παρά το πολύ χαμηλό οικονομικό αντικείμε-νο της δίκης (17 ευρώ), καθώς έκρι-νε ότι η απόφασή του ήταν αναγκαία λόγω της πρόσφατης αλλαγής της εθνικής νομοθεσίας και του ένδικου ζητήματος του τεκμηρίου αθωότητας και της ισότητας των όπλων στην ποι-νική διαδικασία. Το ίδιο έπραξε και στην απόφαση Juhas Đurić κατά Σερ-βίας της 10ης Απριλίου 2012, επικα-λούμενο την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου, καθώς τα τιθέμενα ζητήματα ήταν ποινικού δικονομικού χαρακτήρα. Σε άλλες όμως περιπτώσεις, όπου για παράδειγμα η εθνική νομοθεσία έχει ήδη τροποποιηθεί και παρόμοια ζη-τήματα έχουν επιλυθεί σε άλλες υπο-θέσεις ενώπιον του (αποφάσεις Rinck και Fedotov), όπου τα τιθέμενα ζητή-ματα έχουν μόνον ιστορικό χαρακτή-ρα (απόφαση Adrian Mihai Ionescu) ή όπου το Δικαστήριο και η Επιτρο-πή Υπουργών έχουν αντιμετωπίσει το ζήτημα ως συστημικού χαρακτήρα πρόβλημα (αποφάσεις Vasilchenko, Gaftoniuc, Savu), το ΕυρΔΔΑ έλα-βε διαφορετική θέση, κρίνοντας ότι η ανάγκη σεβασμού των δικαιωμά-

Page 35: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 35των του ανθρώπου δεν το υποχρε-ώνει να εξετάσει τις υποθέσεις στην ουσία τους. Την ίδια στάση υιοθέτη-σε και σε περιπτώσεις όπου είχε την ευκαιρία πλείστες φορές σε προηγού-μενες αποφάσεις του να εξετάσει το ίδιο ζήτημα, όπως τη διάρκεια της δί-κης στην Ελλάδα (απόφαση Κιούση) και στην Τσεχία (απόφαση Havelka) ή το δικαίωμα του διαδίκου να λάβει γνώση και να σχολιάσει τις προτάσεις και τις αποδείξεις του αντιδίκου του (απόφαση Bazelyuk κατά Ουκρανίας της 27ης Μαρτίου 2012).Τέλος, σχετικά με τη δεύτερη ρήτρα διασφάλισης του άρθρου 35 παρ. 3β, η οποία αποσκοπεί στη διασφά-λιση ότι κάθε υπόθεση θα έχει εξε-ταστεί, είτε σε εθνικό είτε σε ευρω-παϊκό επίπεδο, στις αποφάσεις του Korolev, Gaftoniuc and Fedotov το ΕυρΔΔΑ τόνισε ότι αυτή αποτελεί εγ-γύηση για την αποτροπή φαινομένων αρνησιδικίας. Ο προσφεύγων θα πρέ-πει να απολαμβάνει του δικαιώματος να παρουσιάσει τα επιχειρήματά του σε κατ’ αντιδικία δικαστική διαδικα-σία τουλάχιστον σε ένα βαθμό εθνι-κής δικαιοδοσίας (αποφάσεις Adrian Mihai Ionescu και Ştefănescu). Η ρή-τρα αυτή είναι επίσης σύμφωνη με την αρχή της επικουρικότητας, όπως αυτή ειδικότερα προκύπτει από το άρθρο 13 της Σύμβασης, η οποία θέ-τει την υποχρέωση να υπάρχει δικαί-

ωμα πραγματικής προσφυγής κατά παραβιάσεων σε εθνικό επίπεδο. Ο όρος «υπόθεση» σύμφωνα με το Δικα-στήριο νοείται ως η αγωγή, προσφυ-γή ή κάθε άλλο ένδικο βοήθημα που έχει ασκήσει ο προσφεύγων σε εθνικό επίπεδο (απόφαση Holub). Η ρήτρα διασφάλισης αυτή απασχό-λησε το Δικαστήριο σε τέσσερις μέχρι στιγμής υποθέσεις. Στην απόφασή του Dudek κατά Γερμανίας της 23ης Νοεμβρίου 2010 το Δικαστήριο έκρι-νε ότι η αιτίαση του προσφεύγοντος για την υπερβολική διάρκεια αστικής δίκης δεν είχε προσηκόντως εξετα-στεί από εθνικό δικαστήριο, καθώς δεν είχε ακόμη εισαχθεί στην εθνι-κή νομοθεσία αποτελεσματικό ένδι-κο βοήθημα, απορρίπτοντας έτσι την εφαρμογή του νέου κριτηρίου. Στα ίδια συμπεράσματα κατέληξε και στις αποφάσεις Finger και Flisar, όπου ακριβώς το τιθέμενο ζήτημα ήταν εάν η αιτίαση των προσφεύγοντων για τη μη εύλογη διάρκεια δίκης είχε προσηκόντως εξεταστεί ή όχι από τα εθνικά δικαστήρια, οπότε προχώρησε στην εξέταση των υποθέσεων κατ’ ου-σία. Στην απόφασή του, τέλος, Fomin κατά Μολδαβίας της 11ης Οκτωβρί-ου 2011 το Δικαστήριο αξιολόγησε το εάν η υπόθεση της προσφεύγου-σας είχε εξεταστεί ή όχι δεόντως από εθνικό δικαστήριο κατά την εξέταση της ουσίας της υπόθεσης (ανεπαρ-

κής αιτιολογία για πειθαρχική κατα-δίκη), απορρίπτοντας την εφαρμογή του νέου κριτηρίου παραδεκτού και διαπιστώνοντας τελικώς παραβίαση του άρθρου 6 της Σύμβασης. Αναφορικά, τέλος, με την ερμηνεία του όρου «δεόντως», το ΕυρΔΔΑ ση-μείωσε ότι η νέα προϋπόθεση παρα-δεκτού δεν θα πρέπει να ερμηνεύεται τόσο αυστηρά όσο οι απαιτήσεις για δίκαιη δίκη σύμφωνα με το άρθρο 6 της Σύμβασης (αποφάσεις Adrian Mihai Ionescu και Liga Portuguesa de Futebol Profissional). Εντούτοις, όπως διευκρινίστηκε στην απόφαση Šumbera, ελλείψεις κατά τη διάρκεια της διαδικασίας είναι δυνατόν, λόγω της φύσης και της σημασίας τους, να έχουν επίπτωση στην αξιολόγηση κατά πόσον μια υπόθεση έχει «δεό-ντως» εξεταστεί ή όχι σε εθνικό επί-πεδο. Ο όρος αυτός δεν απαιτεί, βε-βαίως, την εξέταση μιας υπόθεσης από τα εθνικά δικαστήρια οπωσδή-ποτε και στην ουσία της, καθώς το Δικαστήριο στην απόφαση Ladygin επισήμανε ότι σε περίπτωση που ο προσφεύγων αποπειράται να ασκή-σει ένδικο βοήθημα που αναμφίβολα δεν βασίζεται στο νόμο, το τελευταίο κριτήριο του άρθρου 35 παρ. 3β πλη-ρείται σε κάθε περίπτωση.

Ν.Χ.

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΩΝ ΚΡΑΤΩΝ

Η ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΛΕΙ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Στις 10 Σεπτεμβρίου 2012, ο Γενικός Γραμματέας ΟΑΚ παρέλαβε δήλωση της Βενεζουέλας με την οποία η

κυβέρνηση της χώρας προχωρούσε στην καταγγελία της Αμερικανικής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΑΣΔΑ) και στην απόσυρση της αναγνώρισης της δικαι-

οδοσίας των δύο οργάνων ελέγχου, της Διαμερικανικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΔιΕΔΑ) και του Διαμερικανικού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώ-που (ΔιΔΔΑ)43 . Η Βενεζουέλα είναι από τα παλαιότερα συμβαλλόμενα μέρη, καθώς είχε επικυρώσει την ΑΣΔΑ το

43 Βλ. http://www.oas.org:8101/DIL/Nota_Rep%C3%BAblica_Bolivariana_Venezuela_to_SG.English.pdf.

Page 36: Teyxos 35 36 oloklhro

36 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]1977, είχε αναγνωρίσει τη δικαιοδοσία της ΔιΕΔΑ το ίδιο έτος και τη δικαιοδοσία του ΔιΔΔΑ το 1981. Σύμφωνα με το άρθρο 78 ΑΣΔΑ, η καταγγελία θα αρχίσει να παράγει έννομα αποτελέσματα ένα χρόνο μετά την υποβολή της.Πρόκειται για τη δεύτερη χώρα που καταγγέλλει την ΑΣΔΑ μετά το Τρίνινταντ και Τομπάγκο, το οποίο είχε προβεί σ’ αυτή την κίνηση στις 26 Μαΐου 1998 για το ζήτημα της θανατικής ποινής. Το Περού, χωρίς να καταγγείλει ολό-κληρη τη σύμβαση, είχε αποσύρει τη δήλωση αναγνώρι-σης της ΔιΕΔΑ και του ΔιΔΔΑ (άρθρα 45 και 62 αντίστοι-χα) στις 9 Ιουλίου 1999, αλλά τελικώς υπαναχώρησε στις 31 Ιανουαρίου 200144.Η κίνηση της Βενεζουέλας συνάντησε σφοδρή κριτική, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Σ’ ότι αφορά το πρώτο πεδίο, ο Α.Α. Aranguren, πρώην δικαστής στο ΔιΔΔΑ, σημείωσε ότι η ενλόγω καταγγελία είναι παράνο-μη κατά το εθνικό δίκαιο, καθώς στερεί τα άτομα από το δικαίωμά τους να υποβάλλουν προσφυγές σε διεθνή όρ-γανα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, όπως κατοχυρώνεται ρητά στο άρθρο 31 του Συντάγματος της χώρας. Σε διεθνές επίπεδο, τόσο ο Γενικός Γραμματέας ΟΑΚ, όσο και η Ύπατη Αρμοστής Ην. Εθνών για τα δικαι-ώματα του ανθρώπου, ζήτησαν από την κυβέρνηση να επανεξετάσει την απόφασή της, δεδομένης της σημασίας της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώ-που για τη δημοκρατία, και δη σε περιφερειακό επίπεδο από ένα σύστημα που είναι από τα αποτελεσματικότερα διεθνώς.Η Βενεζουέλα στη δήλωσή της σημειώνει ότι τα δύο όρ-γανα επιδίδονται σε «πολιτική επεμβατικότητα» και δεν συμμορφώνονται με την απαίτηση εξάντλησης των εσω-τερικών ένδικων μέσων. Ως παραδείγματα αναφέρει την αντίδραση της ΔιΕΔΑ στο πραξικόπημα της 11ης Απριλί-ου 2002, όπως επίσης και την προσπάθεια του ΔιΔΔΑ να επηρεάσει την εθνική συνταγματική τάξη. Προς τούτο, επικαλείται την απόφαση 1572/2008 του Συνταγματικού της Δικαστηρίου, στην οποία κρίθηκε ότι ήταν αδύνατη η εκτέλεση της απόφασης του ΔιΔΔΑ στην υπόθεση Apitz Barbera και λοιποί σχετικά με το άρθρο 23 ΑΣΔΑ που δια-σφαλίζει τα πολιτικά δικαιώματα και στην οποία τονιζόταν η υπεροχή του Συντάγματος έναντι της ΑΣΔΑ.Είναι αλήθεια ότι μετά την απόφαση ορόσημο Almonacid Arellano και λοιποί/Χιλής (2006), το ΔιΔΔΑ έχει ξεκινή-σει έναν δικαστικό «έλεγχο συμβατότητας» (control de convencionalidad) των εθνικών νομοθεσιών των κρατών με τις συμβάσεις δικαιωμάτων του ανθρώπου που έχουν

υιοθετηθεί στο πλαίσιο του ΟΑΚ. Αν και ανώτατα δικαστή-ρια και άλλων κρατών εξέφρασαν την αντίθεσή τους σ’ αυτή την πρακτική (π.χ. Συνταγματικό Δικαστήριο Κολομ-βίας), τονίζοντας την υπεροχή του εθνικού συντάγματος, ωστόσο καμία κυβέρνηση δεν προχώρησε σε καταγγελία της ΑΣΔΑ λόγω διαφωνίας με τις αποφάσεις του Δικαστη-ρίου. Αντίθετα, κατέθεσαν τις απόψεις και αντιρρήσεις τους στην ομάδα εργασίας του ΟΑΚ που ασχολείται με τις μεταρρυθμίσεις του διαμερικανικού συστήματος δικαιω-μάτων του ανθρώπου.Ένα άλλο ζήτημα που τίθεται είναι γενικά η δυνατότη-τα των κρατών να καταγγείλουν συμβάσεις που προστα-τεύουν δικαιώματα και ελευθερίες. Η Σύμβαση της Βιέν-νης για το Δίκαιο των Συνθηκών αναφέρει στο άρθρο 42 §2 ότι η καταγγελία συνθήκης δύναται να επέλθει μόνο κατ’ εφαρμογή των διατάξεων της συνθήκης και στο άρ-θρο 56 ότι σε συνθήκες που δεν περιέχουν σχετική διάτα-ξη, καταγγελία επιτρέπεται μόνο εφόσον αποδεικνύεται ότι τα συμβαλλόμενα μέρη είχαν την πρόθεση να δεχθούν τη δυνατότητα καταγγελίας και εφόσον αυτό το δικαίω-μα συνάγεται από τη φύση της συνθήκης, χωρίς να δια-χωρίζει τις συμβάσεις δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ωστό-σο, εξαιρετικά σημαντικό είναι το Γενικό Σχόλιο αρ. 26 της Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, σύμφωνα με το οποίο η καταγγελία του ΔΣΑΠΔ δεν είναι δυνατή, με-ταξύ άλλων, λόγω της φύσης του κειμένου και γιατί κωδι-κοποιεί σε συμβατική μορφή τα δικαιώματα που ενσωμα-τώνονται στην Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Βέβαια, στο ΔΣΑΠΔ δεν υπάρχει ρητή διάταξη περί καταγγελίας όπως στην ΑΣΔΑ.Από την άλλη πλευρά, η καταγγελία της ΑΣΔΑ δεν επηρε-άζει τις αρμοδιότητες ελέγχου που διαθέτει η ΔιΕΔΑ ως αυτόνομο όργανο του ΟΑΚ σε σχέση με δικαιώματα και ελευθερίες που διασφαλίζονται από την Αμερικανική Δι-ακήρυξη Δικαιωμάτων και Καθηκόντων του Ανθρώπου. Υπενθυμίζουμε ότι η ΔιΕΔΑ συστάθηκε ήδη το 1959 με απόφαση της 5ης Συνόδου των Υπουργών Εξωτερικών του ΟΑΚ και με την υιοθέτηση της ΑΣΔΑ το 1969 ενισχύ-θηκαν οι αρμοδιότητές της.Η κυβέρνηση της Βενεζουέλας έχει βέβαια τη δυνατότητα να αποσύρει την καταγγελία της, όπως έκανε παλαιότερα και το Περού. Ωστόσο, είναι αμφίβολο αν θα το πράξει, δεδομένου ότι η κίνηση αυτή εντάσσεται σε μια γενικότε-ρη πολιτική απομονωτισμού της λατινοαμερικανικής χώ-ρας, που έχει ήδη καταγγείλει την Σύμβαση για την Επίλυ-ση Επενδυτικών Διαφορών μεταξύ κρατών και υπηκόων

44 Είναι χαρακτηριστικό ότι στην απόφασή του Ivcher Bronstein/Περού (1999) το ΔιΔΔΑ είχε σημειώσει ότι δεν είναι δυνατή η από-συρση της δήλωσης αναγνώρισης των οργάνων. Αυτό που επιτρέπεται είναι μόνο η καταγγελία της σύμβασης στο σύνολό της (βλ. και άρθρο 44 της Σύμβασης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών).

Page 37: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 37άλλων κρατών, καθώς και την Συμ-φωνία της Καρθαγένης που εγκαθι-δρύει την Κοινότητα των Άνδεων. Σε κάθε περίπτωση, τα επιχειρήματα της

Βενεζουέλας, ειδικά ως προς την «πο-λιτική επεμβατικότητα» των διεθνών οργάνων είναι ατυχή, δεδομένου ότι ο έλεγχος του σεβασμού των δικαιω-

μάτων του ανθρώπου δεν συνιστά σε καμία περίπτωση παραβίαση της αρ-χής της μη επέμβασης.

Β.Σ.

Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΥΤΟΧΘΟΝΕΣ

ΑΝΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΣΕ ΓΕΝΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

Το Διαμερικανικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώ-που (ΔιΔΔΑ) σε μια ακόμη εξαιρετικά σημαντική από-

φασή του για τα δικαιώματα των αυτοχθόνων λαών απο-φάνθηκε ότι το Εκουαδόρ φέρει διεθνή ευθύνη λόγω της παράλειψής του να διαβουλευθεί με τους αυτόχθονες Sarayaku, όταν παραχώρησε σε αλλοδαπή εταιρεία εκτά-σεις που ανήκουν στα πατρογονικά εδάφη της κοινότη-τας για εξόρυξη φυσικού πλούτου. Η απόφαση Sarayaku Kichwa/Εκουαδόρ45 είναι διπλά σημαντική, καθώς, το ΔιΔΔΑ διαπιστώνοντας παραβίαση του άρθρου 21 ΑΣΔΑ: α) αναγνωρίζει για ακόμη μία φορά το συλλογικό δικαί-ωμα ιδιοκτησίας των αυτοχθόνων στα πατρογονικά τους εδάφη46, β) αποφαίνεται ότι η υποχρέωση διαβούλευσης με τις κοινότητες των αυτοχθόνων για νομικά ή διοικητικά μέτρα που τους επηρεάζουν άμεσα (απόρροια του δικαι-ώματος αυτοδιάθεσης όπως διατυπώνεται στο άρθρο 1 ΔΣΑΠΔ, αλλά και στο άρθρο 3 της Διακήρυξης Ην. Εθνών για τα δικαιώματα των αυτοχθόνων) είναι πλέον γενική αρχή του διεθνούς δικαίου.Το δικαίωμα των αυτοχθόνων να συμμετέχουν και να δί-νουν τη συγκατάθεση τους σε αποφάσεις που τους επηρε-άζουν άμεσα περιλαμβάνεται τόσο στη Σύμβαση αρ. 169 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για τους Αυτόχθονες και Φυλετικούς Λαούς σε ανεξάρτητες χώρες (άρθρο 6) όσο και στη Διακήρυξη Ην. Εθνών για τα δικαιώματα των αυτοχθόνων λαών (άρθρο 19). Έχει διατυπωθεί επίσης και στο Γενικό Σχόλιο αρ. 23 (1994) της Επιτροπής Δικαι-ωμάτων του Ανθρώπου του ΔΣΑΠΔ, καθώς και στη Γενική Σύσταση αρ. 23 (1997) της Επιτροπής για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων. Η Διαμερικανική Επιτροπή Δι-καιωμάτων του Ανθρώπου (ΔιΕΔΑ) έχει αναφερθεί συστη-ματικά στην υποχρέωση διαβούλευσης, θεωρώντας την απότοκη του δικαιώματος στην ιδιοκτησία (όπως έχει ερ-

μηνευθεί το δικαίωμα αυτό στο πλαίσιο της προστασίας των αυτοχθόνων), που κατοχυρώνεται τόσο στην ΑΣΔΑ (άρθρο 21) όσο και στην Αμερικανική Διακήρυξη Δικαι-ωμάτων και Καθηκόντων του Ανθρώπου (άρθρο ΧΧΙΙΙ). Σε τουλάχιστον δύο υποθέσεις, η ΔιΕΔΑ θεώρησε ότι παρα-βιάστηκε το δικαίωμα στην ιδιοκτησία, λόγω της παράλει-ψης του κράτους να ζητήσει τη συναίνεση των αυτοχθό-νων κατά την παραχώρηση εδαφών προς εκμετάλλευση47. Αλλά και το ίδιο το Δικαστήριο έχει υπογραμμίσει την υπο-χρέωση του κράτους να διασφαλίζει την αποτελεσματική συμμετοχή των αυτοχθόνων σε επενδυτικά και αναπτυξι-ακά προγράμματα που τους επηρεάζουν, στο πλαίσιο της προστασίας του δικαιώματος στην ιδιοκτησία48.Σ’ ότι αφορά την συγκεκριμένη υπόθεση, το Σύνταγμα του Εκουαδόρ (τελευταία αναθεώρηση 2008)49 είναι από τα πιο προωθημένα στη Λατινική Αμερική. Στο άρθρο 57 αναγνωρίζει, μεταξύ άλλων, το αναπαλλοτρίωτο δικαίω-μα των αυτοχθόνων στη γη τους, το δικαίωμα να συμμε-τέχουν στη χρήση και διαχείριση των πλουτοπαραγωγικών πηγών που βρίσκονται στα εδάφη τους, καθώς και την υποχρέωση του κράτους να διαβουλεύεται σε εύλογο χρο-νικό διάστημα με τις κοινότητες των αυτοχθόνων για προ-γράμματα εκμετάλλευσης των φυσικών πηγών των εδα-φών τους τα οποία ενδέχεται να έχουν περιβαλλοντικό και πολιτιστικό αντίκτυπο. Αναφορικά με τη συγκεκριμένη κοινότητα, η κυβέρνηση του Εκουαδόρ είχε επιβεβαιώσει τον πατρογονικό τίτλο ιδιοκτησίας των Sarayaku ήδη από το 1992, παραχωρώ-ντας τους έκταση στην περιοχή του Αμαζονίου κατά μή-κος του ποταμού Bobonaza. Το 1996 υπεγράφη συμφω-νία μεταξύ του Εκουαδόρ και της αργεντίνικης εταιρείας “Compañía General de Combustibles” για την εξόρυξη πετρελαίου σε περιοχή που περιελάμβανε και το 65% των

45 Pueblo Indígena Kichwa de Sarayaku/Εκουαδόρ, Serie C-245, 27.6.2012.46 Βλ. ήδη την απόφαση Mayagna Sumo Awas Tingni/Νικαράγουας, 31.8.2001.47 Awas Tingni/Νικαράγουας, έκθεση αρ. 27/98, 3.3.1998, Mary and Carrie Dann/ΗΠΑ, έκθεση αρ. 75/02, 27.12.2002 (επεμβά-σεις της κυβέρνησης των ΗΠΑ στα εδάφη των Western Shoshone).48 Βλ. ενδεικτικά Saramaka/Σουρινάμ, αποφ. 28.11.2007.49 Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Georgetown, School of Foreign Service, http://pdba.georgetown.edu/Constitutions/Ecuador/english08.html.

Page 38: Teyxos 35 36 oloklhro

38 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]εδαφών των Sarayaku. Μεταξύ 2002 και 2003 η εται-ρεία είχε προχωρήσει τις εργασίες της κατά 29% στο έδα-φος των Sarayaku, καταστρέφοντας τμήμα του τροπικού δάσους, ενώ είχε τοποθετήσει περίπου 1.433 κιλά εκρη-κτικών σε πηγάδια, αφήνοντάς τα θαμμένα εκεί.Ως αποτέλεσμα των εργασιών της εταιρείας, η κοινότη-τα των Sarayaku δεν ήταν σε θέση να ασκήσει τα παρα-δοσιακά μέσα διαβίωσής της, ενώ είχε περιοριστεί και η ελευθερία κίνησής της εντός και εκτός των εδαφών της. Επιπλέον, οι αυτόχθονες είχαν να αντιμετωπίσουν και τον στρατό, ο οποίος είχε υπογράψει συμφωνία προστασίας των πετρελαϊκών εταιρειών στο δάσος του Αμαζονίου και είχε προς τούτο εγκαταστήσει τέσσερις στρατιωτικές βά-σεις στην περιοχή. Το Εκουαδόρ δεν είχε διαβουλευθεί με τους αυτόχθονες πριν υπογραφεί η συμφωνία και οι προ-σπάθειες αποκατάστασής τους στα εθνικά δικαστήρια υπήρξαν ατελέσφορες.Ένα από τα ζητήματα που απασχόλησαν το Δικαστήριο ήταν και το πότε ξεκίνησε η υποχρέωση του κράτους να διαβουλεύεται με τους αυτόχθονες. Οι προσφεύγοντες και η ΔιΕΔΑ υπογράμμισαν ότι οι διαβουλεύσεις έπρεπε να λάβουν χώρα πριν την υπογραφή της συμφωνίας το 1996. Αντίθετα, το κράτος υποστήριξε ότι αυτή η υποχρέ-ωση δεν υπήρχε μέχρι το 1999, όταν και επικυρώθηκε η Σύμβαση αρ. 169 και τροποποιήθηκε αντίστοιχα το Σύ-νταγμα της χώρας, αναγνωρίζοντας το δικαίωμα των αυ-τοχθόνων να διατυπώνουν τη γνώμη τους πριν την εκμε-τάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών στα εδάφη τους. Το ΔιΔΔΑ, αφού χαρακτήρισε την υποχρέωση διαβούλευσης «γενική αρχή του διεθνούς δικαίου» , σημείωσε ότι ανε-

ξάρτητα από το αν τα κράτη έχουν επικυρώσει τις σχε-τικές διεθνείς συμφωνίες, υφίσταται σήμερα ένα ανα-γνωρισμένο δικαίωμα διαβούλευσης που προκύπτει από τις εξελίξεις αναφορικά με το δικαίωμα στην ιδιοκτησία εντός του διαμερικανικού συστήματος, άλλα διεθνή κεί-μενα, καθώς και τη νομολογία των ανωτάτων εθνικών δι-καστηρίων στα κράτη της Αμερικής. Το Δικαστήριο υπογράμμισε ακόμη ότι η υποχρέωση δια-βούλευσης είναι ευθύνη του κράτους και δεν μπορεί να εκχωρηθεί σε ένα τρίτο μέρος ή σε μια ιδιωτική εταιρεία, ενώ πρέπει να χαρακτηρίζεται από ειλικρινή διάλογο με σκοπό την επίτευξη συναίνεσης, να διεξάγεται καλή τη πί-στει και με πνεύμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Στο πλαίσιο αυτό, η έκθεση εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώ-σεων (Environmental Impact Assessment Report – προ-βλέπεται από τις νομοθεσίες πολλών χωρών της Λατινικής Αμερικής) οφείλει να εξετάζει τις επιπτώσεις με τέτοιον τρόπο, ώστε να είναι σε θέση τα μέλη της κοινότητας να αποφασίσουν μετά λόγου γνώσης αν θα αποδεχθούν το αναπτυξιακό έργο.Η εν λόγω απόφαση είναι ιδιαίτερα σημαντική για την αποτελεσματική προστασία των αυτοχθόνων και του πε-ριβάλλοντος διαβίωσής τους, ενώ αναμένεται να επηρεά-σει τη νομολογία και άλλων δικαιοδοτικών και οιονεί δικαι-οδοτικών οργάνων επέκεινα της αμερικανικής ηπείρου. Ενισχύει δε έτι περαιτέρω τον εθιμικό χαρακτήρα των δι-ατάξεων της Διακήρυξης Ην. Εθνών για τα Δικαιώματα των Αυτοχθόνων.

Β.Σ.

ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΟΜΟΦΥΛΩΝ ΖΕΥΓΑΡΙΩΝ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ

ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΟΥ SAN JOSE

Είναι πλέον γενικά παραδεδεγμένο ότι το Διαμερικα-νικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – κάτω

από την εμπνευσμένη καθοδήγηση του επί σειρά ετών δικαστή και προέδρου του Αntonio Αugusto Cançado Trindade (νυν δικαστού στο Διεθνές Δικαστήριο των Ην. Εθνών) – έχει καθιερώσει μια νομολογία πρωτοποριακή (σε γνωμοδοτήσεις και κατ’ αντιμωλία υποθέσεις), σε μία δύσκολη περιοχή που διήλθε, κυρίως τις προηγούμενες δεκαετίες, από εμφύλιες συρράξεις, σκληρά στρατιωτικά καθεστώτα και καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης. Στο πλαί-σιο αυτό, η νομολογία του καθίσταται πολύ σημαντική πολλαπλώς, καταρχήν διότι ανέπτυξε και εμβάθυνε στη σχέση δικαιωμάτων του ανθρώπου και διεθνούς ανθρω-

πιστικού δικαίου, ενώ είναι ιδιαίτερα αξιόλογη και σ’ ότι αφορά τα ζητήματα διεθνούς ευθύνης και επανορθώσε-ων, ιδιαιτέρως κατά τη διάρκεια μη διεθνών ενόπλων συρ-ράξεων (βλ. και αντίστοιχη νομολογία ΕυρΔΔΑ, Akdivar et al./Τουρκίας κλπ.), πόσω μάλλον αν λάβουμε υπόψη ότι στις διεθνείς ένοπλες συρράξεις, το ζήτημα των επανορ-θώσεων είναι συχνά μια διαδικασία ατελέσφορη. Επιπλέ-ον, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και μοναδική σε διεθνές επί-πεδο είναι η νομολογία του για τους αυτόχθονες λαούς, στην οποία τα «παραδοσιακά» δικαιώματα της ζωής, της σωματικής και πνευματικής ακεραιότητας, της ιδιοκτησί-ας λαμβάνουν μια ξεχωριστή διάσταση.Έτσι, δεν είναι λίγες οι φορές που παρουσιάζει πολύ πιο

Page 39: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 39πρωτοποριακή νομολογία από το «δικό μας» Δικαστήριο του Στρασβούργου, ακόμη και σε τρέχοντα ζητήματα της καθημερινότητας στις κοινωνίες της Λατ. Αμερικής. Χα-ρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη (24.2.2012) υπό-θεση Atala Riffo and Daughters/Χιλής, σχετικά με την απαγόρευση της υιοθεσίας σε ομόφυλα ζευγάρια. Η προ-σφεύγουσα, δικαστής στη Χιλή, ομοφυλόφιλη, διεκδικού-σε την κηδεμονία των παιδιών της από τον τέως σύζυγό της, προκειμένου να τα μεγαλώσει μαζί με τη σύντροφό της. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Χιλής, με απόφασή του το 2004, απέρριψε το αίτημά της, με το επιχείρημα ότι τα παιδιά της θα ήταν «σε κίνδυνο» εάν ανατρέφονταν από ένα ζευγάρι ομοφυλόφιλων γυναικών, οδηγώντας την εν-διαφερόμενη, διαδοχικά, ενώπιον της ΔιΕΔΑ και κατόπιν του ΔιΔΔΑ. Το τελευταίο έκρινε ότι η ενλόγω απαγόρευ-ση παραβιάζει το δικαίωμα οικογενειακής και ιδιωτικής ζωής, την αρχή της ισότητας και την απαγόρευση των δι-ακρίσεων, ενώ διέταξε την καταβολή αποζημίωσης τόσο στην ίδια την προσφεύγουσα όσο και στα παιδιά της. Επί-σης, συνέστησε στο κράτος να υιοθετήσει νομοθεσία, πο-λιτικές και προγράμματα τα οποία θα στοχεύουν στην κα-ταπολέμηση των διακρίσεων στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού, σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής

ζωής, συμπεριλαμβανομένης της απόδοσης δικαιοσύνης. Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, αντίστοιχη υπό-θεση ενώπιον του ΕυρΔΔΑ (Gas and Dubois/Γαλλίας, 15.3.2012) είχε εντελώς αντίθετη κατάληξη. Πρόκειται και εδώ για ένα ζευγάρι γυναικών που συγκατοικούν από το 1989, ενώ συνήψαν σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης (PACS) το 2002. Αίτημά τους – που απορρίφθηκε ενώ-πιον των εθνικών αρχών – ήταν να επιτραπεί στη μία εκ των δύο γυναικών να υιοθετήσει την κόρη της άλλης – με τη ρητή συναίνεση της τελευταίας – που γεννήθηκε το 2000 μέσω ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής από ανώνυμο δότη και ζούσε έκτοτε με τις δύο γυναίκες. Το ΕυρΔΔΑ έκρινε ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 14 σε συνδυασμό με το άρθρο 8 ΕυρΣΔΑ, λόγω του ότι οι προσφεύγουσες δεν ήταν παντρεμένες και ως εκ τούτου δεν μπορούσαν να μοιραστούν την επιμέλεια. Αν και η υπόθεση διαφέρει ελαφρώς από την προαναφερ-θείσα Atala Riffo (στην τελευταία δεν τέθηκε ζήτημα υιο-θεσίας per se), ωστόσο δεν είναι απίθανο να δούμε μετα-στροφή της νομολογίας του ΕυρΔΔΑ στο μέλλον, υπό την επιρροή και της αντίθετης προσέγγισης του ΔιΔΔΑ50.

Β.Σ.

50 Βλ. ήδη τις δηλώσεις του Γάλλου πρωθυπουργού Ζαν Μαρκ Ερό, ενώπιον του γαλλικού κοινοβουλίου (4.7.2012), ότι από το 2013 θα επιτραπεί η υιοθεσία και από ομόφυλα ζευγάρια, http://www.metrogreece.gr/ArticleDetails/tabid/82/ArticleID/166846/Default.aspx. 51 Από το ντοκιμαντέρ του «Εξάντα», «Δέλτα – οι βρώμικες δουλειές του πετρελαίου» σχετικά με την περιβαλλοντική καταστροφή στο Δέλτα του Νίγηρα από τις πετρελαϊκές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, http://www.exandasdocumentaries.com/gr/documentaries/chronologically/2006-2007/89-delta-oils-dirty-business52 Προσφ. αρ. ECW/CCJ/APP/08/09, αποφ. αρ. ECW/CCJ/JUD/18/12. Η απόφαση διαθέσιμη στο site του Δικαστηρίου

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΡΑΤΩΝ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ (ECOWAS)

ΟΙ “ΒΡΩΜΙΚΕΣ ΔΟΥΛΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ”51 ΣΤΟ ΔΕΛΤΑ ΤΟΥ ΝΙΓΗΡΑ

ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ECOWAS

Στις 14 Δεκεμβρίου 2012 το Δικα-στήριο του ECOWAS εξέδωσε μια

πρωτοποριακή απόφαση στην υπό-θεση SERAP (Socio-Economic Rights and Accountability Project)/Νιγηρί-ας52, κρίνοντας ότι η τελευταία φέ-ρει ευθύνη για τη δράση πετρελαϊκών εταιρειών στο έδαφός της και τη μό-λυνση του περιβάλλοντος που προκα-λείται από την κατάχρηση των φυσι-κών πηγών και ζητά από τις εθνικές αρχές να φέρουν τις εταιρείες και άλ-

λους εμπλεκόμενους ενώπιον της δι-καιοσύνης. Συγκεκριμένα, το Δικα-στήριο αποφάνθηκε ότι η Νιγηρία παραβίασε το άρθρο 24 (δικαίωμα στο περιβάλλον) του Αφρικανικού Χάρτη των Δικαιωμάτων του Ανθρώ-που και των Λαών, λόγω της αδυναμί-ας της να προστατεύσει το Δέλτα του Νίγηρα και τους κατοίκους του από τις εργασίες των πετρελαϊκών εται-ρειών που για χρόνια λυμαίνονται την περιοχή.

Το Δέλτα του ποταμού Νίγηρα εί-ναι μια πυκνοκατοικημένη περιοχή 70.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων στα νότια της Νιγηρίας που καταλαμ-βάνει περίπου 7,5% του εδάφους της χώρας. Έχει 31 εκατομμύρια κατοί-κους, από περισσότερες από 40 εθνι-κές ομάδες, που μιλούν περίπου 250 διαφορετικές διαλέκτους. Η περιοχή είναι πλούσια σε φυσικές πηγές και δη πετρέλαιο, ενώ εκεί δραστηριο-ποιούνται μεγάλες πετρελαϊκές εται-

Page 40: Teyxos 35 36 oloklhro

40 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]ρείες όπως η SHELL. Λόγω της εκμε-τάλλευσης που υφίσταντο οι τοπικοί πληθυσμοί, η περιοχή υπήρξε θέατρο αιματηρών συγκρούσεων ήδη από τη δεκαετία του 1990. Η απόφαση του Δικαστηρίου ECOWAS έρχεται ως συνέχεια σε μια άλλη ση-μαντική απόφαση της Αφρικανικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώ-που και των Λαών (ΑφρΕΔΑΛ) σε σχέ-ση με τους αυτόχθονες Ogoni που κατοικούσαν στην περιοχή και εκδι-ώχθηκαν από τα εδάφη τους λόγω της εξόρυξης πετρελαίου, χωρίς προ-ηγούμενη διαβούλευση και με πενι-χρή αποζημίωση. Στην υπόθεση The Social and Economic Rights Action Center and the Center for Economic and Social Rights/Νιγηρίας53, η ΑφρΕΔΑΛ είχε αποφανθεί ήδη από το 2001 ότι οι δραστηριότητες των ξέ-νων εταιρειών και της στρατιωτικής κυβέρνησης της χώρας που συνεργα-ζόταν μαζί τους παραβίαζαν μια σει-ρά δικαιωμάτων: το δικαίωμα ζωής, ιδιοκτησίας, σωματικής και ψυχικής υγείας, τα δικαιώματα της οικογένει-ας. Επιπλέον, κι εδώ είναι το καινο-τόμο στοιχείο, το δικαίωμα όλων των λαών να απολαμβάνουν τον φυσικό πλούτο της γης τους και το συλλογικό δικαίωμα σ’ ένα υγιές περιβάλλον. Η ΑφρΕΔΑΛ είχε ζητήσει από το κράτος να λάβει άμεσα μέτρα για την πρό-ληψη της ρύπανσης, τη διασφάλιση μιας βιώσιμης οικολογικής ανάπτυ-ξης και τη διαβούλευση με τις ενδια-φερόμενες ομάδες κατά την εκπόνη-ση τέτοιων σχεδίων.Στην παρούσα απόφαση το Δικαστή-ριο του ECOWAS έκρινε ότι με την κα-ταστροφή του περιβάλλοντος, παρα-βιάζονται το δικαίωμα στην τροφή και την κοινωνική ζωή των κατοίκων του Δέλτα, τονίζοντας ότι «η ποιότητα

ζωής καθορίζεται από την ποιότητα του περιβάλλοντος54» , ενώ αποφάν-θηκε ότι τόσο η κυβέρνηση όσο και οι πετρελαϊκές εταιρείες είναι υπεύθυ-νες για την παραβίαση ατομικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων των κατοί-κων της περιοχής. Από την άλλη πλευ-ρά, η αδυναμία της κυβέρνησης να εφαρμόσει επαρκείς νόμους και να θεσπίσει αποτελεσματικούς θεσμούς που θα ελέγχουν τη δράση των εται-ρειών στην περιοχή συνιστούν παρα-βίαση των δεσμεύσεων που έχει ανα-λάβει η χώρα σε θέματα δικαιωμάτων του ανθρώπου σε διεθνές επίπεδο. Το Δικαστήριο ζήτησε από την κυβέρνη-ση να εφαρμόσει άμεσα την απόφα-ση, να αποκαταστήσει το περιβάλλον, τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια των κατοίκων της περιοχής και να λά-βει μέτρα πρόληψης μόλυνσης του περιβάλλοντος στο Δέλτα του Νίγη-ρα.Η απόφαση είναι πολύ σημαντική γιατί τονίζει και την ευθύνη των πο-λυεθνικών εταιρειών, ενώ έρχεται σε μια στιγμή που ανακαλύπτονται κοι-τάσματα πετρελαίου και σε άλλες πε-ριοχές της Δυτικής Αφρικής και μπο-ρεί έτσι να λειτουργήσει ως ανάχωμα στην ανεξέλεγκτη δράση κυβερνήσε-ων και μη κρατικών δρώντων.Σ’ ότι αφορά δικονομικά ζητήματα της υπόθεσης, αξίζει να σημειωθεί ότι το Δικαστήριο απέρριψε τον ισχυρι-σμό της κυβέρνησης ότι η προσφεύ-γουσα, ΜΚΟ με έδρα τη Νιγηρία, δεν είχε locus standi, έκρινε ότι είχε αρμο-διότητα να αποφανθεί και για παρα-βιάσεις του ΔΣΑΠΔ και του ΔΣΟΚΠΔ, ενώ απέρριψε τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης ότι ορισμένες από τις καταγγελλόμενες παραβιάσεις (πε-τρελαιοκηλίδες που είχαν προκληθεί σε διάφορες χρονικές περιόδους από το 1990 μέχρι το 2009) δεν μπορού-

σαν να τεθούν υπό δικαιοδοτική κρί-ση λόγω της τριετούς παραγραφής (άρθρο 9 §3 Συμπληρωματικού Πρω-τοκόλλου 2005), θεωρώντας τις συ-νεχιζόμενες παραβιάσεις. Το Δικαστήριο του ECOWAS δημι-ουργήθηκε το 1991 και οι αρμοδιό-τητές του περιγράφονται στο άρθρο 76 της Αναθεωρημένης Συνθήκης του ECOWAS (1993), και στο άρ-θρο 9 του Συμπληρωματικού Πρω-τοκόλλου του 2005 και είναι ιδιαί-τερα εκτεταμένες, αφού επιτελεί, σε υπο-περιφερειακό επίπεδο, λειτουργί-ες αντίστοιχες με αυτές του ΔΕΚ και του ΕυρΔΔΑ. Έτσι, το Δικαστήριο έχει δικαιοδοσία για κάθε διαφορά που ανακύπτει σχετικά με την ερμηνεία ή εφαρμογή των συνθηκών που διέ-πουν τον ECOWAS και τη νομιμότη-τα των οδηγιών και άλλων πράξεων του οργανισμού, κρίνει επί προδικα-στικών ερωτημάτων που καταθέτουν ενώπιον του εθνικά δικαστήρια, μπο-ρεί να λειτουργήσει και ως διαιτητικό όργανο, ενώ το locus standi ενώπιον του είναι ευρύτατο περιλαμβάνοντας φυσικά ή νομικά πρόσωπα, εθνικά δι-καστήρια, κράτη μέλη του ECOWAS ή άλλα όργανα του περιφερειακού ορ-γανισμού. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η δι-καιοδοσία του Δικαστηρίου αναφορι-κά με παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου που διαπράττονται στο έδαφος των κρατών μελών του ECOWAS: από τις πρώτες υποθέσεις που ήχθησαν ενώπιον του το Δικα-στήριο θέτει ως κείμενα αναφοράς την Οικουμενική Διακήρυξη των Δι-καιωμάτων του Ανθρώπου (ενισχύο-ντας τη νομική ισχύ της), το Διεθνές Σύμφωνο Ατομικών και Πολιτικών Δι-καιωμάτων, τον Αφρικανικό Χάρτη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και

53 Αναφορά αρ. 155/96 (2001). 54 §100. Στο πλαίσιο αυτό, το Δικαστήριο έκανε αναφορά και στη γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου Ην. Εθνών για τη Νομι-μότητα της απειλής ή χρήσης πυρηνικών όπλων.

Page 41: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 41των Λαών, ενώ προσθέτει στη δικαι-οδοσία του και την προστασία των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτι-στικών δικαιωμάτων με ευθεία ανα-φορά στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Οι-κονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα55 .

Το άρθρο 15 §4 της Συνθήκης ECOWAS αναφέρει ότι οι αποφάσεις του Δικαστηρίου είναι δεσμευτικές για τα κράτη – μέλη του Οργανισμού, ενώ το άρθρο 19 §2 του Πρωτοκόλ-λου του 1991 σημειώνει ότι οι απο-φάσεις του Δικαστηρίου είναι οριστι-

κές και άμεσα εκτελεστές. Κυρώσεις για μη συμμόρφωση προβλέπονται τόσο από το άρθρο 24 του Συμπλη-ρωματικού Πρωτοκόλλου 2005 όσο και από το άρθρο 77 της Συνθήκης ECOWAS.

Β.Σ.

55 Βλ. Κ. Ιωάννου – Σ. Περράκη, Εισαγωγή στην Διεθνή Δικαιοσύνη, Αντ. Σάκκουλας, 2009, 137-13856 Με την ψήφιση από το Κοινοβούλιο του Ν.3946/6-4-2011 και την εισαγωγή στην εγχώρια ποινική νομοθεσία των εγκλημάτων που περιλαμβάνονται στο ως άνω Καταστατικό

VARIA

TO ΕΛΒΕΤΙΚΟ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΙ ΤΗΝ

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΑΣΥΛΙΑΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΩΝ

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ

Την 25-7-2012, το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ποινικό Δι-καστήριο (ΕΟΠΔ) εξέδωσε την απόφασή του σχετικά με την υπόθεση που εκκρεμούσε σε βάρος του πρ. Υπουργού Άμυνας της Αλγερίας Khaled Nazzar, κατηγορουμένου για εγκλήματα πολέμου που φέρεται ότι τέλεσε κατά τη διάρ-κεια του εμφυλίου πολέμου στην Αλγερία κατά τη δεκαε-τία του 1990.Η υπόθεση ενώπιον των ελβετικών δικαστη-ρίων ξεκίνησε κατόπιν σχετικών μηνυτήριων αναφορών που υποβλήθηκαν από ΜΚΟ αλλά και από Αλγερινούς πρόσφυγες , οι οποίοι υποστήριξαν ότι είχαν υποβληθεί σε βασανιστήρια από τον αλγερινό στρατό το έτος 1993.Η απόφαση επαναφέρει στο προσκήνιο την μακρόχρονη συ-ζήτηση πάνω στο ιδιαίτερα ευαίσθητο ζήτημα της ασυ-λίας των κρατικών αξιωματούχων καθώς και αυτού της δυνατότητας εφαρμογής από τα εθνικά δικαστήρια της αρχής της οικουμενικής δικαιοδοσίας για τη δίωξη και τι-μωρία σοβαρών διεθνών εγκλημάτων.Ο Khaled Nazzar, πρώην στρατηγός, είχε διατελέσει αρ-χηγός του αλγερινού στρατού και Υπουργός Άμυνας, κα-θώς επίσης και μέλος του Ανωτάτου Κρατικού Συμβουλί-ου της χώρας. Κατά την έναρξη της διαδικασίας εναντίον του, ο Khaled Nazzar διέμενε σε ξενοδοχείο επί ελβετι-κού εδάφους. Μετά τη σύλληψή του και την προσαγωγή του ενώπιον του αρμοδίου εισαγγελέα, αφέθηκε ελεύθε-ρος να επιστρέψει στην Αλγερία, αφού υποσχέθηκε ότι θα συμμετάσχει στις διαδικασίες που θα ακολουθούσαν. Τον Δεκέμβριο, όμως, του ίδιου έτους, ο κατηγορούμενος δια των πληρεξουσίων δικηγόρων του αμφισβήτησε τη νομι-

μότητα των σε βάρος του διαδικασιών, με συνέπεια την αναστολή τους και την υποβολή της υπόθεσης στην κρίση του ΕΟΠΔ. Οι ισχυρισμοί που προβλήθηκαν αφορούσαν, μεταξύ άλλων, την παραβίαση της αρχής της απαγόρευ-σης αναδρομικότητας των ποινικών νόμων, την απουσία οποιασδήποτε μορφής δικαιοδοτικού συνδέσμου (nexus) της Ελβετίας με τα καταγγελλόμενα εγκλήματα, την ανυ-παρξία αιτήματος έκδοσης του κατηγορουμένου εκ μέ-ρους των ελβετικών αρχών και κυρίως την συνδρομή των όρων της ασυλίας τόσο ratione personae όσο και ratione materiae κατά την περίοδο που εκτελούσε τα καθήκοντα του Υπουργού Άμυνας και του μέλους του Ανωτάτου Κρα-τικού Συμβουλίου. Η υπερασπιστική γραμμή του κατηγορουμένου επικε-ντρώθηκε κυρίως στο γεγονός ότι οι κρίσιμες αλλαγές στην ελβετική νομοθεσία, οι οποίες θα μπορούσαν να επιτρέψουν τη δίωξή του από την ελβετική δικαιοσύνη, υπήρξαν μεταγενέστερες του χρόνου τέλεσης των αποδι-δομένων σ’αυτόν αδικημάτων. Συγκεκριμένα, ο ελβετικός Ποινικός Κώδικας (ΠΚ) τροποποιήθηκε και συμπληρώθη-κε την 1-1-2011 , με την εισαγωγή σ’αυτόν διατάξεων που προβλέπουν τη δίωξη και τιμωρία των εγκλημάτων πολέμου και κατά της ανθρωπότητας, καθώς και της γε-νοκτονίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι νομοθετικές αυτές εξελίξεις, απόρροια κυρίως της κύρωσης εκ μέρους της Ελβετίας του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικα-στηρίου, συνέπεσαν χρονικά με αντίστοιχες θεσμικές πα-ρεμβάσεις που έλαβαν χώρα και στην Ελλάδα56. Περαιτέ-

Page 42: Teyxos 35 36 oloklhro

42 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]ρω, με την τροποποίηση του άρθρου 264 του ελβετικού ΠΚ, καθιερώθηκε μια μορφή υφ’όρους άσκησης οικουμε-νικής δικαιοδοσίας των ελβετικών δικαστηρίων για τα πα-ραπάνω εγκλήματα, με την πρόβλεψη ότι η έγερση ποι-νικής δίωξης μπορεί να λάβει χώρα, εφόσον ο ύποπτος βρίσκεται σε ελβετικό έδαφος και δεν παραδοθεί ή εκ-δοθεί σε διεθνές ποινικό δικαστήριο, του οποίου την αρ-μοδιότητα αναγνωρίζει η Ελβετία. Σύμφωνα με την υπε-ρασπιστική θέση, οι ως άνω προβλέψεις, εξαιτίας της απαγόρευσης αναδρομικότητας των ποινικών νόμων, δεν μπορούσαν να καταλάβουν πράξεις που τελέσθηκαν πριν τη θέση τους σε ισχύ. Εν προκειμένω, τα εγκλήματα για τα οποία κατηγορήθηκε ο Nessar, φέρονται τελεσθέντα τα έτη 1992-3.Το ΕΠΟΔ απέρριψε το ως άνω επιχείρημα, αποφαινόμε-νο ότι οι περί δικαιοδοσίας ρυθμίσεις τυγχάνουν δικονομι-κού και όχι ουσιαστικού χαρακτήρα, με συνέπεια να μην εμπίπτουν στην κατοχυρωμένη και στο άρ. 7 της ΕυρΣΔΑ απαγόρευση αναδρομικότητας της ποινικής νομοθεσίας. Περαιτέρω και σε ό,τι αφορά την προϋπόθεση της φυσι-κής παρουσίας του κατηγορουμένου στο ελβετικό έδα-φος, το Δικαστήριο έκρινε ότι αυτή πληρούται εφόσον κατά την έναρξη της διωκτικής διαδικασίας ο κατηγορού-μενος βρισκόταν σε ελβετικό έδαφος (κάτι που συνέβαινε εν προκειμένω), ενώ τυγχάνει άνευ εννόμου επιρροής το γεγονός ότι ο τελευταίος μεταγενέστερα εγκατέλειψε τη χώρα. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, απλά ενεργοποι-είται η παρεχόμενη στον αρμόδιο Εισαγγελέα δυνατότη-τα να προβεί σε αναστολή ή τερματισμό της διαδικασίας. Το Δικαστήριο ορθά απέρριψε επίσης τον ισχυρισμό ότι το εθιμικό διεθνές δίκαιο επιτάσσει την ύπαρξη κάποιου συν-δέσμου αρμοδιότητας με το forum προκειμένου να χω-ρήσουν νόμιμα οι διαδικασίες δίωξης και τιμωρίας των διεθνών εγκλημάτων. Επιπλέον, έκρινε ότι η έκδοση του κατηγορουμένου από την Αλγερία στην Ελβετία δεν απο-τελεί προαπαιτούμενο της νομιμότητας των διαδικασιών, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι με τον Ν. 06-01/2006 «Για την ειρήνευση κι την εθνική συμφιλίωση», η αλγερινή κυβέρ-νηση θέσπισε την αμνήστευση όλων των αξιόποινων πρά-ξεων των μελών των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας που έλαβαν χώρα στο πλαίσιο της εμφύλιας

σύρραξης, συμπεριλαμβανομένων και όσων θα μπορού-σαν να υπαχθούν στις προβλέψεις για τα εγκλήματα πο-λέμου και κατά της ανθρωπότητας. Αξίζει να επισημανθεί ότι η απόφαση του ΕΠΟΔ ν’αρ-νηθεί τη συνδρομή των όρων της κρατικής ασυλίας (state immunity) στην περίπτωση του Khaled Nazzar ελήφθη παρά την αντίθετη θέση που εξέφρασε το Υπουργείο Εξω-τερικών της Ελβετίας, σύμφωνα με την οποία ο κατηγο-ρούμενος, εξαιτίας της ιδιότητάς του ως πρώην Υπουργού Άμυνας της Αλγερίας, εξακολουθεί να απολαύει ασυλίας έναντι των ελβετικών δικαστικών αρχών για πράξεις που τέλεσε κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του, η οποία θέση απηχεί την απόφανση του Διεθνούς Δικαστηρίου των Ηνωμένων Εθνών, όπως εκφράστηκε στην απόφα-σή του το 2002 στην υπόθεση του Εντάλματος Σύλληψης (Κονγκό/Βελγίου) της 14-2-2002.Το ΕΠΟΔ προέκρινε τη θέση που είχε λάβει η βρετανική Βουλή των Λόρδων στην υπόθεση του αιτήματος έκδοσης του πρ. δικτάτορα της Χιλής Α. Πινοτσέτ, ότι δηλαδή υφίσταται αναμφίβολα μια διεθνής τάση για περιορισμό της ασυλίας πρώην αρχηγών κρατών για πράξεις που παραβιάζουν προβλέψεις του jus cogens.Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο σκεπτικό της απόφασης, δεν θα μπορούσε να γίνει δεκτό πως μια συμπεριφορά ενάντια στις θεμελιώδεις αξίες της διεθνούς δικαιοταξίας είναι επιτρεπτό να προστατεύεται από προ-βλέψεις της ίδιας αυτής δικαιοταξίας. Μια τέτοια κατά-σταση θα συνιστούσε νομικό παράδοξο και επιπλέον, η ποινική απαίτηση του νομοθέτη θα παρέμενε νεκρό γράμ-μα.Ενόψει και της αυστηρά αρνητικής θέσης που έχει εκφρα-σθεί και στο πλαίσιο της Έκθεσης της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου των Η.Ε. αναφορικά με τη δυνατότητα εξαίρεσης από την ασυλία πράξεων κρατικών αξιωματούχων που τε-λούνται καθ’υπέρβαση των καθηκόντων τους και/ή συνι-στούν διεθνή εγκλήματα (βλ. UN Doc A/66/10), η από-φαση του ΕΠΟΔ αποτελεί μια τολμηρή και ρηξικέλευθη εξέλιξη, η επίδραση της οποίας στην πιθανή αναθεώρη-ση του ακριβούς περιεχομένου της ασυλίας κρατικών αξι-ωματούχων για σοβαρά διεθνή εγκλήματα μένει ν’αποτι-μηθεί. Σ.Κ.

ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΟΠΕΓΧΑΓΗΣ, ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑ-

ΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ: ΔΙΕ-

ΘΝΕΣ «SOFT LAW» Η ΜΗΠΩΣ ΚΑΤΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ;

Όχι λιγότερα από πέντε έτη χρει-άστηκαν για την ολοκλήρωση

της απαιτούμενης διεθνούς διαβού-λευσης προκειμένου, τον περασμέ-

νο Οκτώβρη (2012),να ολοκληρωθεί η Διαδικασία της Κοπεγχάγης με την

Page 43: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 43υιοθέτηση ενός καταληκτικού κειμέ-νου Αρχών και Οδηγιών για τη διαχεί-ριση κρατουμένων σε Διεθνείς Στρα-τιωτικές Επιχειρήσεις. Η τρίτη και τελευταία συνάντηση (εξ’ ου και ο χαρακτηρισμός «Διαδικασία») εκπρο-σώπων συγκεκριμένων κρατών που μετείχαν σε αυτήν, ολοκληρώθηκε με τη Διάσκεψη της 19ης του περα-σμένου Οκτώβρη, στην πανέμορφη πρωτεύουσα της Δανίας με την υιο-θέτηση μιας σειράς κειμένων57 που αφορούσαν τη διευθέτηση των πρα-κτικών και άλλων νομικών, κατά κύ-ριο λόγο, ζητημάτων σχετικά με τη διαχείριση κρατουμένων σε διεθνείς στρατιωτικές Επιχειρήσεις. Κορυφαίο κείμενο αναφοράς μεταξύ των πα-ραπάνω, ήταν οι συναφείς Αρχές και Οδηγίες που συνετάχθησαν κατά τη Διαδικασία της Κοπεγχάγης και υιο-θετήθηκαν από τους συμμετέχοντες εκπροσώπους των κρατών που με-τείχαν σε αυτήν. Συμπληρωματικά, κυκλοφόρησε συνημμένα και σχετι-κό κείμενο αναλυτικού Σχολιασμού (Commentary) των Αρχών και Οδη-γιών της Κοπεγχάγης, με ευθύνη του Προέδρου της Διάσκεψης.Η σχεδόν πεντάχρονη Διαδικασία (Copenhagen Process) που ξεκίνη-σε με πρωτοβουλία της δανέζικης Κυβέρνησης, αφορούσε δύο ακόμη συναντήσεις που προηγήθηκαν, το 2007 και το 2009, καθώς και μια συνάντηση Εμπειρογνωμόνων, το 2008. Εκτός από τα συμμετέχοντα

κράτη, κατά δήλωση των διοργανω-τών58, μετείχαν και εκπρόσωποι διε-θνών ανθρωπιστικών φορέων και ορ-γανισμών, με συναφές αντικείμενο ενδιαφέροντος. Στη διαδικασία εκ-προσωπήθηκαν επίσημα 24 χώρες (Αργεντινή, Αυστραλία, Βέλγιο, Κανα-δάς, Κίνα, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ινδία, Μαλαισία, Νέα Ζη-λανδία, Νιγηρία, Νορβηγία, Πακιστάν, Ρωσία, Νότιος Αφρική, Σουηδία, Ταν-ζανία, Ολλανδία, Τουρκία, Ουγκάντα, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ)59. Επίσης, συμμετείχαν ως παρατηρητές, και εκ-πρόσωποι των Ηνωμένων Εθνών, της ΕΕ, του ΝΑΤΟ, της Αφρικανικής Ένω-σης, καθώς και της Διεθνούς Επιτρο-πής Ερυθρού Σταυρού60. Παράλληλα, η διαδικασία άνοιξε και για τη διεθνή κοινωνία, με την εμπλοκή και ανθρω-πιστικών ΜΚΟ, οι οποίες είχαν την ευ-καιρία να συμμετάσχουν κυρίως στο τελικό στάδιο της δημόσιας ενημέρω-σης και διαβούλευσης του καταληκτι-κού κειμένου, γεγονός που προκάλε-σε κάποιες αντιδράσεις61, καθότι η όλη διαδικασία έλαβε χώρα στο μεγα-λύτερο μέρος της χωρίς να έχει κοινο-ποιηθεί δημόσια.Σκοπός της Διαδικασίας της Κοπεγ-χάγης ήταν ο προβληματισμός επί μιας σειράς σοβαρών πρακτικών και νομικών προκλήσεων που ανέκυπταν κατά την διεξαγωγή διεθνών στρατι-ωτικών επιχειρήσεων, ειδικά σε ό,τι αφορά το θέμα της διαχείρισης κρα-τουμένων. Το υιοθετηθέν κείμενο Αρ-

χών και Οδηγιών, που παρατίθεται αυτούσιο παρακάτω, δεν συνιστά βέ-βαια ένα νομικά δεσμευτικό διεθνές συμβατικό κείμενο, αλλά μάλλον έναν οδηγό συμπεριφοράς, ο οποίος παραθέτει μια σειρά μη δεσμευτικών κατευθύνσεων με κάποια αξιοσημεί-ωτη (αν και σαφώς περιορισμένης) διεθνή συναίνεση, που αφορούν το ευαίσθητο θέμα της διαχείρισης κρα-τουμένων σε μη-διεθνείς (αλλά παρά ταύτα διεθνοποιημένες) ένοπλες συρ-ράξεις και σε (διεθνείς) ειρηνευτικές επιχειρήσεις γενικότερα. Ειδικότερα, το όλο εγχείρημα απέ-βλεπε στο να παρέξει ευρείας απο-δοχής πρακτική καθοδήγηση σε πε-ριπτώσεις διαχείρισης κρατουμένων, και ως σημείο αναφοράς τόσο εκ μέ-ρους των κρατικών οργάνων, όσο και εκ μέρους διεθνών και περιφερεια-κών οργανισμών που μετέχουν, με δι-άφορες ιδιότητες ως άμεσοι ή έμμε-σοι δρώντες στον Ανθρωπιστικό Χώρο μιας διεθνοποιημένης σύρραξης ή κρίσης γενικότερα. Οι συμφωνημέ-νων Αρχές και Οδηγίες της Κοπεγχά-γης εδράστηκαν στην κοινή δεδηλω-μένη πεποίθηση για εξασφάλιση κατά τω δυνατόν ανθρώπινων όρων μετα-χείρισης των κρατουμένων κατά τη διάρκεια διεθνών στρατιωτικών ει-ρηνευτικών επιχειρήσεων, σε συνδυ-ασμό με την επιδίωξη για βέλτιστη αποτελεσματικότητα στην επίτευξη των ειρηνευτικών στόχων αλλά και των αναγκών ασφαλείας των εν λόγω

57 http://um.dk/en/~/media/UM/English-site/Documents/Politics-and-diplomacy/Copenhangen%20Process%20Principles%20and%20Guidelines.pdf 58 http://um.dk/en/politics-and-diplomacy/copenhagen-process-on-the-handling-of-detainees-in-international-military-operations/59 Ας σημειωθεί οτι, όπως προκύπτει από τις επίσημες ανακοινώσεις της Δανικής Κυβέρνησης, η Ελλάδα φαίνεται οτι δεν συμμε-τείχε στη διαδικασία. Έως τη σύνταξη του παρόντος κειμένου, δεν ήταν σε γνώση του συντάκτη τυχόν επίσημες ανακοινώσεις του ΥΕΠΞ για το θέμα. 60 Άλλωστε, σημαντική επιρροή στη Διαδικασία είχαν τα αποτελέσματα της 31ης Διεθνούς Συνόδου του Ερυθρού Σταυρού, που προέτρεπαν στην ενίσχυση της προστασίας ατόμων που αποστερούνταν της ελευθερίας τους κατά τη διάρκεια ένοπλων συρράξε-ων.61 Ενδεικτικά, βλέπε σχετική ανακοίνωση «Copenhagen “Principles” on military detainees undermine human rights», Amnesty International, 22 Οκτ. 12, διαθέσιμο στη δνση http://www.amnesty.org/en/news/copenhagen-principles-military-detainees-undermine-human-rights-2012-10-22

Page 44: Teyxos 35 36 oloklhro

44 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]στρατιωτικών δνυνάμεων. Έτσι, οι βα-σικοί άξονες των Αρχών και Οδηγιών διαγράφονται συνοπτικά ως εξής:Αναγνώριση οτι η κράτηση είναι απα-ραίτητη, σύννομη και αποδεκτή (νό-μιμη) μέθοδος επίτευξης των στόχων των διεθνών στρατιωτικών επιχειρή-σεων.Αναγνωρίζεται η ανάγκη για διασφά-λιση της ανθρωπιστικής μεταχείρισης των κρατουμένων, αλλά και της απο-τελεσματικότητας της επιχείρησης.Αναγνωρίζεται η υποχρέωση όλων των δρώντων για σεβασμό στο εφαρ-μοστέο διεθνές δίκαιο, Ανθρωπιστικό και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.Λαμβάνεται η υπόψη η έως τώρα εμπειρία των κρατών στο πεδίο.Ο δε στόχος των Δανών διοργανωτών εκ της Διαδικασίας της Κοπεγχάγης ήταν διττός: αφενός να επιτευχθεί μια συναινετική προσέγγιση μεταξύ των κρατών, αλλά και των διεθνών φορέ-ων και Οργανισμών, αναφορικά με το διεθνές νομικό και ευρύτερα θεσμι-κό πλαίσιο που αναγνωρίζεται οτι διέ-πει την όλη διαδικασία της κράτησης και της εν γένει διαχείρισης κρατου-μένων σε διεθνείς στρατιωτικές επι-χειρήσεις και αφετέρου, να συμφω-νηθεί ένα ευρέως αποδεκτό πλαίσιο συμπεριφοράς που θα συμπεριλαμ-βάνει κανόνες αρχές και τυποποιη-μένες διαδικασίες διαχείρισης των εν λόγω «κρατουμένων» (με την επίσημη ή μη ιδιότητα). Η ανάγκη για τέτοιες ρυθμίσεις ευρείας διεθνούς αποδο-χής κρίθηκαν σκόπιμες μετά από τις εξελίξεις που σημειώθηκαν, σε σχέση με το τόσο σημαντικό και ευαίσθη-το αυτό θέμα, κατά τη συμμετοχή troop–contributing κρατών, με ειρη-νευτική εντολή εξουσιοδότησης δρά-σης, ειδικά (αλλά όχι μόνον) στις πρό-σφατες συρράξεις σε Κόσοβο, Ιράκ και Αφγανιστάν, και την αναγκαιότη-τα που ανέκυψε για ειδικότερη νομι-κή εμβάθυνση και εκτίμηση θεμάτων κράτησης και διαχείρισης κρατουμέ-

νων εν μέσω ένοπλων διεθνοποιημέ-νων συρράξεων, είτε στο ευχερές πε-ριβάλλον ενός δικηγορικού γραφείου ή μιας αίθουσας νομικής διδασκαλί-ας, ή ακόμη και στο απαιτητικό, αλλά και συνάμα κόσμιο περιβάλλον των αιθουσών ακρόασης ή διαβούλευσης ενός διεθνούς δικαστηρίου, όσο και για ειδικότερη, υπεύθυνη, αλλά και άμεση νομική καθοδήγηση κατά τις άκρως δυσχερείς και αμείλικτα απαι-τητικές συνθήκες που δημιουργεί η επιχειρησιακή δράση στο πεδίο.Μεταξύ των σημείων που αξίζουν πε-ραιτέρω σχολιασμού επί του πλαισίου της Διαδικασίας της Κοπεγχάγης εί-ναι η αδυναμία των συμμετεχόντων να διευρύνουν το πλαίσιο των υιοθε-τηθέντων (Αρχών και Οδηγιών) συ-μπεριλαμβάνοντας και τις συρράξεις διεθνούς χαρακτήρα. Σχεδόν περιτ-τό δε να τονιστεί οτι η ρητή αναφο-ρά στο πεδίο εφαρμογής των ανω-τέρω, περιοριστικά και μόνον σε «non-international armed conflict and peace operations», καθιστά σα-φές οτι δεν περιλαμβάνει αντίστοιχα και περιπτώσεις «αστυνομικής» κρά-τησης, δηλ. περιπτώσεις περιορισμού ελευθερίας σε άτομα με δράση που δεν σχετίζεται άμεσα με μια εν εξελί-ξει σύρραξη και με την ανάπτυξη της διεθνούς στρατιωτικής δύναμης και τη διεξαγωγή της συναφούς επιχεί-ρησης («…for reasons related to the international military operation»), αλλά εμπίπτει καθαρά στο πεδίο της δημόσιας τάξης και του κοινού εγκλή-ματος. Φυσικά, σε συγκεκριμένες πε-ριπτώσεις, ακόμη και οι ανωτέρω φραστικά εύκολα διαχωρίσιμες αυ-τές νομικές καταστάσεις, είναι ενδε-χομένως δύσκολο να μεταφερθούν αντιστοίχως, διακρινόμενες το ίδιο σαφώς, στο πεδίο, δεδομένου ειδικά οτι, σε προσωπικό δυνάμεων διεθνών (πολυεθνικών ή μη) δυνάμεων είναι δυνατόν, στο πλαίσιο της ευρύτε-ρης ειρηνευτικής αποστολής τους να

τους ανατίθενται και καθαρά «αστυ-νομικά» καθήκοντα, έστω και σε δευ-τερεύοντα ρόλο ή σε περιορισμένη κλίμακα. Τέτοιες όμως πρακτικά δυσ-διάκριτες και θεσμικά κάπως θολές καταστάσεις είναι και αυτές που επέ-βαλαν ρηξικέλευθες διεθνείς πρωτο-βουλίες διευκρίνισης του εφαρμοστέ-ου θεσμικού πεδίου, όπως αυτή της Δανικής που αναφερόμαστε. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί οτι η χρήση του όρου «persons deprived from their liberty» ενδεχομένως να δημιουργήσει κάποιου βαθμού νομικές επιπλοκές, δεδομένου οτι έτσι εμμέσως δίνεται η δυνατότητα το άτομο που συλλαμβά-νεται και κρατείται να μην κατηγορι-οποιείται νομικά ως «detainee», από την πρώτη στιγμή της κράτησής του, με όλες τις επιπτώσεις που αυτό μπο-ρεί να έχει για την προστασία θεμε-λιωδών ακόμη ανθρωπίνων, πολλώ μάλλον και άλλων, δικαιωμάτων που απορρέουν τόσο από το Ανθρωπιστι-κό (ΔΑΔ), όσο και από το δίκαιο Δι-καιωμάτων του Ανθρώπου (εκτός και πέραν των προβλέψεων προστασίας από το υφιστάμενο πλαίσιο εθνικού δικαίου που κατά περίπτωση ισχύει). Οι ανωτέρω εξελίξεις που διαμορφώ-νουν ένα πλαίσιο soft law, με ειδικό όμως και μάλλον υποβαθμισμένο χα-ρακτήρα, καθόσον τόσο το σαφώς περιορισμένο των συμμετεχόντων, όσο και ο σκεπτικισμός που ακολού-θησε την όχι συνηθισμένη, για τη δι-εθνή διεθνοδικαιϊκή και διπλωματική πρακτική, διαδικασία διαμόρφωσης και διαβούλευσης των αποτελεσμά-των της Διαδικασίας της Κοπεγχάγης, σαφώς θέτει πολλά θέματα στο τρα-πέζι του πεδίου της διεθνούς αποδο-χής τέτοιων ρυθμίσεων που αφορούν βασικότατους τους κανόνες του διε-θνούς Ανθρωπιστικού, αλλά και πολύ περισσότερο του δικαίου των Δικαιω-μάτων του Ανθρώπου, σε διεθνή μά-λιστα κλίμακα!Το πλήρες κείμενο των υιοθετημένων

Page 45: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 45

Αρχών και Οδηγιών της Διαδικασίας της Κοπεγχάγης, παρατίθεται αυτού-σιο κατωτέρω:

THE COPENHAGEN PROCESS: PRINCIPLES AND GUIDELINES

1. The Copenhagen Process Principles and Guidelines apply to the detention of persons who are being deprived of their liberty for reasons related to an international military operation.

2. All persons detained or whose liberty is being restricted will in all circumstances be treated humanely and with respect for their dignity without any adverse distinction founded on race, colour, religion or faith, political or other opinion, national or social origin, sex, birth, wealth or other similar status. Torture, and other cruel, inhuman, or degrading treatment or punishment is prohibited.

3. Persons not detained will be released.

4. Detention of persons must be conducted in accordance with applicable international law. When circumstances justifying detention have ceased to exist a detainee will be released.

5. Detaining authorities should develop and implement standard operating procedures and other relevant guidance regarding the handling of detainees.

6. Physical force is not to be used against a detained person except in circumstances where such force is necessary and proportionate.

7. Persons detained are to be promptly informed of the reasons for their detention in a language that they understand.

8. Persons detained are to be promptly registered by the detaining authority.

9. Detaining authorities are

responsible for providing detainees with adequate conditions of detention including food and drinking water, accommodation, access to open air, safeguards to protect health and hygiene, and protection against the rigours of the climate and the dangers of military activities. Wounded and sick detainees are to receive the medical care and attention required by their condition.

10. Persons detained are to be permitted to have appropriate contact with the outside world including family members as soon as reasonably practicable. Such contact is subject to reasonable conditions relating to maintaining security and good order in the detention facility and other security considerations. Persons detained are to be held in a designated place of detention.

11. In non-international armed conflict and where warranted in other situations, the detaining authority is to notify the ICRC or other impartial humanitarian organisation of the deprivation of liberty, release or transfer of a detainee. Where practicable, the detainee’s family is to be notified of the deprivation of liberty, release or transfer of a detainee. Detaining authorities are to provide the ICRC or other relevant impartial international or national organisations with access to detainees.

12. A detainee whose liberty has been deprived for security reasons is to, in addition to a prompt initial review, have the decision to detain reconsidered periodically by an impartial and objective authority that is authorised to determine the lawfulness and appropriateness of continued detention.

13. A detainee whose liberty has been deprived on suspicion of having committed a criminal offence

is to, as soon as circumstances permit, be transferred to or have proceedings initiated against him or her by an appropriate authority. Where such transfer or initiation is not possible in a reasonable period of time, the decision to detain is to be reconsidered in accordance with applicable law.

14. Detainees or their representatives are to be permitted to submit, without reprisal, oral or written complaints regarding their treatment or conditions of detention. All complaints are to be reviewed and, if based on credible information, be investigated by the detaining authority.

15. A State or international organisation will only transfer a detainee to another State or authority in compliance with the transferring State’s or international organisation’s international law obligations. Where the transferring State or international organisation determines it appropriate to request access to transferred detainees or to the detention facilities of the receiving State, the receiving State or authority should facilitate such access for monitoring of the detainee until such time as the detainee has been released, transferred to another detaining authority, or convicted of a crime in accordance with the applicable national law.

16. Nothing in The Copenhagen Process Principles and Guidelines affects the applicability of international law to international military operations conducted by the States or international organisations; or the obligations of their personnel to respect such law; or the applicability of international or national law to non-State actors.

Γ. Α.

Page 46: Teyxos 35 36 oloklhro

46 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΔΕΕΣ / ICRC ΓΙΑ ΤΗΝ «ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΜΟΡΦΕΣ

ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΞΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ»

Ι. ΙστορικόΜε την έκδοση της ειδικής Έκθεσης «Occupation and other forms of administration of foreign territory: ICRC expert meeting»62, που δημοσιοποιήθηκε στις 11 Ιουνίου 2011, ολοκληρώθηκε το ομώνυμο επιστημονικό Πρόγραμ-μα υπό την αιγίδα της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού (ΔΕΕΣ). Το σχετικό Πρόγραμμα που ξεκίνησε το 2008, περιελάμβανε μια σειρά τριών (3) επιστημονικών συναντήσεων στη Γενεύη, με συμμετοχή ειδικών επιστη-μόνων, κατά τις οποίες αναλύθηκαν επιμέρους οι σημα-ντικότερες προβληματικές και οι νομολογιακές, νομικές και επιχειρησιακές εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο που σχε-τίζονται με την Κατοχή και τις άλλες μορφές διακυβέρνη-σης ξένων περιοχών.Συγκεκριμένα, στην πρώτη συνάντηση (26-27 Μαΐου 2008) εξετάστηκε το θέμα της Κατοχής per se και δη το θεσμικό/νομικό της πλαίσιο, ειδικά σε ότι αφορά την έναρξη και το πέρας αυτής. Ειδική αναφορά έγινε στην ιδιαίτερη κατηγορία της πολύ συχνά εμφανιζόμενης τε-λευταία πολυεθνικής κατοχής. Κατά τη δεύτερη συνά-ντηση (15-16 Δεκεμβρίου 2008) εξετάστηκαν τα δικαι-ώματα και οι υποχρεώσεις της κατέχουσας Δύναμης, με έμφαση την οριοθέτησή τους από το υφιστάμενο εφαρμο-στέο κάθε φορά πλαίσιο, καθώς και διερευνήθηκε η συ-σχέτιση του Δικαίου της Κατοχής σε περιπτώσεις Διακυ-βέρνησης περιοχών από τον ΟΗΕ. Στην τρίτη συνάντηση (29 - 30 Οκτωβρίου 2009), οι εμπειρογνώμονες εξέτασαν το θέμα της χρήσης βίας εντός μιας κατεχόμενης περιο-χής. Συγκεκριμένα, επιχειρήθηκε να προσδιοριστεί ο μη-χανισμός οριοθέτησης του θεσμικού πλαισίου που διέπει τη χρήση βίας από κάθε εμπλεκόμενο σε μια κατάσταση κατοχής. Επιπροσθέτως εξετάστηκε ο χαρακτήρας και οι διαβαθμίσεις στην ένταση της εφαρμοστέας σε σχέση με την εφαρμοζόμενη βία, κατά τη διάρκεια μιας κατοχής, τόσο από την κατέχουσα Δύναμη, όσο και από τους κα-τεχόμενους. Υπό αυτήν την έννοια, αντικείμενο μελέτης απετέλεσε το πρόβλημα της μετάπτωσης ή ακόμη και της εφαρμογής από το πλαίσιο ανάπτυξης μηχανισμών επι-βολής του νόμου και της τάξης (law enforcement), έως

αυτού της κλιμακούμενης ανάληψης στρατιωτικής επι-χειρησιακής δράσης με τη διεξαγωγή εχθροπραξιών σε μια κατεχόμενη περιοχή. Με άλλα λόγια, εξετάστηκε το πρόβλημα της οριοθέτησης της χρήσης βίας της Δύνα-μης Κατοχής ή των αντιπάλων δρώντων έναντι αυτής, και της διαδικασίας και τις θεμιτές προϋποθέσεις μετάπτω-σής της από φορέα που κατά περίπτωση ασκεί νομίμως (ή μη) κάποιου βαθμού βία, αρχίζοντας από βία χαμηλού επιπέδου στο πλαίσιο άσκησης αστυνομικών καθηκόντων, έως βία υψηλού επιπέδου, ασκώντας στρατιωτικά καθή-κοντα κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων τήρησης τάξης, ή και εχθροπραξιών και αντίθετα. Στο πλαίσιο αυτό εξετά-ζονται επιμέρους το θέμα της δυνατότητας νομικής κατη-γοριοποίησης του επιπέδου βίας, για τον χαρακτηρισμό μιας κρίσης, ως σύρραξης σε μια κατεχόμενη περιοχή, αναλύεται η περιπτωσιολογία ενεργοποίησης του μηχανι-σμού μετάπτωσης σε κατάσταση «σύρραξης», καθώς και ο προσδιορισμός του εφαρμοστέου νομικού πλαισίου σε αδιευκρίνιστες «γκρίζες» περιπτώσεις.

ΙΙ. Εισαγωγικές παρατηρήσειςΣτο προλογικό του σημείωμα στην Έκθεση, ο επικεφαλής της νομικής Διεύθυνσης της ΔΕΕΣ, Δρ. Knut Dorman, διευ-κρίνισε οτι αφορμή για την πρωτοβουλία αυτή της ΔΕΕΣ, ήταν αφενός οι εξελίξεις που αφορούσαν την εξελικτική πορεία του διεθνούς δικαίου Κατοχής63, όπως αυτή δια-μορφώθηκε ιδιαίτερα μετά τον Β’ ΠΠ (Συμβάσεις Γενεύης 1949), τις μετα-αποικιοκρατικές (Πρόσθετα Πρωτόκολ-λα του 1977 και εξελίξεις στο Δίκαιο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) και τις μεταψυχροπολεμικές εξελίξεις που αφορούσαν την έναυση περιφερειακού ή τοπικού χαρα-κτήρα ένοπλες συρράξεις που πολλές εξ αυτών οδηγούν σε νέου τύπου «κατοχές», όπως ασκήσεις αποτελεσματι-κής εξουσίας και νέου τύπου διακυβερνήσεις «κατεχόμε-νων» περιοχών, πολλές μάλιστα εξ αυτών όχι από εμπόλε-μες «συμβατικές» Κατοχικές Αρχές, αλλά από πολυεθνικές ειρηνευτικές Δυνάμεις που ενεργούν υπό τον έλεγχο ή την αιγίδα του ΟΗΕ. Αφετέρου, η περίπτωση της πολυεθνικής επέμβασης στο Ιράκ, το 2003, η οποία οδήγησε σε μια περιπεπλεγμένη κατάσταση ξένης διακυβέρνησης μετα-

62 http://www.icrc.org/eng/resources/documents/publication/p4094.htm. Η επιμέλεια της Έκθεσης έγινε από τον Tristan Ferraro, νομικό σύμβουλο της ΔΕΕΣ.63 Για μια γενικότερη θεώρηση της πολεμικής κατοχής και του συναφούς νομικού πλαισίου, βλ. μεταξύ άλλων Στ. Ε. Περράκης, Η πο-λεμική κατοχή στο σύγχρονο διεθνές δίκαιο, Τόμος Ι, Έκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1990, αλλά και Μ. Σαρηγιαννίδης, Η πολεμική κατο-χή στο διεθνές δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2011.

Page 47: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 47βατικού χαρακτήρα, η οποία άλλοτε προσδιορίζονταν νο-μικά και επιχειρησιακά ως κατοχή, άλλοτε όχι, δημιουρ-γώντας εκτός των ανθρωπιστικών και θεσμικών και πολλά διεθνοδικαιϊκά προβλήματα, κυρίως ως προς το νομικό καθεστώς που την διέπει.Κρίσιμο στοιχείο για την κατανόηση των επιμέρους παρα-μέτρων που διέπουν το Δίκαιο της Κατοχής, και το οποίο άλλωστε επισημαίνεται και στην Έκθεση, είναι η βαθμι-αία μεταβολή (ή κατά άλλους η επέκταση) της στοχοθε-σίας της προστασίας του Δικαίου της Κατοχής, από τις απαρχές της γέννησής του, μέχρι την εξελικτικά διαμορ-φωμένη σύγχρονη μορφή. Ενώ αρχικά, στόχος του ήταν κυρίως η προστασία της κατεχόμενης περιοχής από τυ-χόν υπαγωγή και μόνιμη ενσωμάτωσή της στην επικρά-τεια της Κατεχόμενης Δύναμης και η προστασία του δι-καιώματος «άρχειν» της εκδιωχθείσας γηγενούς πολιτικής εξουσίας για όσο χρόνο διαρκούσε η ανάληψη της εξουσί-ας διακυβέρνησης από την κατοχική Αρχή, βαθμιαία, και κατόπιν των ειδεχθών περιπτώσεων κατοχής που έλαβαν χώρα κατά τον Β’ ΠΠ, ο στόχος της εφαρμογής των κανό-νων που παρείχε το κατοχικό Δίκαιο μετεξελίχθηκε ώστε να περιλαμβάνει (και μάλιστα σε πρωτεύοντα βαθμό) την προστασία των κατεχομένων (προσώπων, ατόμων ή αξι-ωματούχων και υποδομών/περιουσιών, δημοσίων ή ιδιω-τικών) από την αυθαιρεσία ή τις εις βάρος τους υπερβά-σεις εκ μέρους των μελών της Δύναμης Κατοχής, αλλά και της Κατοχικής Αρχής, στη θεσμικά συγκροτημένη της μορφή. Αναμφισβήτητα, η μετεξέλιξη αυτή έφερε το άτο-μο στο προσκήνιο της νομικής προστασίας που παρείχαν οι μηχανισμοί προστασίας του Κατοχικού Δικαίου, αφού προσέδωσε ειδικό βάρος στο ανθρωπιστικό χαρακτήρα του κανονιστικού του πλαισίου, στο μέτρο που αυτό προ-σαρμόστηκε ανάλογα στο ανθρωπιστικό άνοιγμα με το οποίο εμπλουτίστηκε το ευρύτερο διεθνές Δίκαιο του Πο-λέμου, στην μετεξέλιξή του ειδικά κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα σε αυτό που συνήθως (και ενδεχομένως καταχρηστικά64) αποκαλείται πλέον ως (ενιαίο) Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο. Πέραν όμως της αμιγώς ανθρωπιστικής πτυχής, η μεταψυ-χροπολεμική διεθνής τάξη διαμόρφωσε τις προϋποθέσεις και για έναν ακόμη σοβαρότατο παράγοντα με ιδιαίτερη επίπτωση στο πεδίο της εφαρμογής κυρίως των κανόνων προστασίας και μέριμνας του κατοχικού δικαίου. Αυτός αφορά την πραγματιστική πτυχή της εφαρμογής κανόνων δικαίου σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, που στην πε-ρίπτωση αυτή αφορά τις περιπτώσεις κατοχικής διοίκη-

σης σε περιοχές κρίσης. Η έκρηξη των κάθε βεληνεκούς περιφερειακών συρράξεων, εχθροπραξιών, συγκρούσε-ων και κρίσεων, που ειδικά τις δύο τελευταίες δεκαετί-ες σημειώνονται διαρρηγνύοντας την ομαλή και ειρηνι-κή ζωή –πρακτικά- σε σχεδόν κάθε μέρος του πλανήτη, οδήγησε στην αντίστοιχη μετεξέλιξη της θεμιτής μορφής ειρηνευτικής ή και ανθρωπιστικής επέμβασης εκ μέρους της διεθνούς κοινότητας για την αποκατάσταση της ει-ρήνης στην χειμαζόμενη περιοχή. Ο πήχης των προσδοκι-ών, αλλά και των απαιτήσεων, αλλά και των προϋποθέσε-ων που μοιραία ετίθεντο κάθε φορά, όχι μόνον σε επίπεδο ειρηνευτικό, ή ανθρωπιστικό, αλλά πλέον και σε επίπεδο αποκατάστασης της ειρήνης και μάλιστα αποκατάστασης της κοινωνικής και πολιτικής ομαλότητας, τίθεται όλο και ψηλότερα, όχι μόνον εκ μέρους των παρεχόντων, αλλά και των αποδεκτών της παροχής. Πολλώ μάλλον εκ μέ-ρους των δικαιούχων, ή των όσων έχουν απλά την ανά-γκη της σωτήριας παρεχόμενης δράσης ή υπηρεσίας, είτε προερχόμενης ενδογενώς από τους άμεσα εμπλεκόμε-νους από την ίδια την περιοχή της κρίσης, είτε εξωγενώς, από τρίτους, θεσμικούς ή μη, παρόχους. Μοιραία λοιπόν, η απλουστευμένη ανάγκη ανθρωπιστικής αρωγής για την παροχή υγειονομικού υλικού ή επισιτιστικής βοήθειας με-τεξελίχθηκε σε περισσότερο σύνθετες μορφές συνδρομής, που αποσκοπούν σε περισσότερο σύνθετες, μεγαλεπήβο-λες και μακροπρόθεσμες παρεμβάσεις, όπως η αποκα-τάσταση των δομών κρατικής λειτουργίας, μέχρι αυτήν καθ’ αυτήν την υποκατάσταση της κρατικής κυβερνητι-κής εξουσίας με ένα σχήμα διακυβέρνησης το οποίο να παρέχει τουλάχιστον στοιχειώδεις λειτουργικές εγγυήσεις σε τρεις βασικούς άξονες: την βιωσιμότητα της ομαλής λειτουργίας του, την αποκατάσταση πολιτειακών και πο-λιτικών θεσμών δημοκρατικού προσανατολισμού που θα διασφαλίζουν αφενός την ελάχιστα απαραίτητη κοινωνι-κή συνοχή όσο και την ανάπτυξη ομαλών και αξιόπιστων σχέσεων με τη διεθνή κοινότητα, και τέλος την αξιόπιστη προετοιμασία της ομαλής μετασχηματιστικής προσαρμο-γής στη διάδοχη γηγενή πολιτική διακυβέρνησης. Τα ανω-τέρω δεδομένα απαίτησαν από τη διεθνή κοινότητα στην ύψιστη θεσμική της εκπροσώπηση, αυτή του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών, να αναλαμβάνει συχνά ρόλους και την ευθύνη για εκπλήρωση στόχων που αφορούν την ανά-ληψη του αποτελεσματικού ελέγχου σε μια περιοχή κρί-σης, ασκώντας έτσι de facto «κατοχικού τύπου» διακυβέρ-νηση στο έδαφος και σε όσους βρίσκονται σε αυτό, είτε μονίμως διαμένοντες είτε προσωρινά διαβιούντες ή παρο-

64 Με την έννοια οτι ο όρος βαθμιαία έπαψε να παραπέμπει αποκλειστικά στο ένα εκ των δύο τμημάτων του Διεθνούς Δικαίου των Ένοπλων Συρράξεων (ΔΔΕΣ), το Δίκαιο της Γενεύης, και βαθμιαία χρησιμοποιείται πλέον όλο και περισσότερο ώστε να αποδώσει το σύνολο του ΔΔΕΣ, εγκολπώνοντας και το κανονιστικό πλαίσιο του Δικαίου της Χάγης.

Page 48: Teyxos 35 36 oloklhro

48 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]δικά σταθμεύοντες στην περιοχή αυτή.Χωρίς αμφιβολία, η διαμορφούμενη κατάσταση στο πε-δίο της «ειρηνοποιού», «σταθεροποιητικής» και εν τέλει …«σωτήριας» διεθνούς παρέμβασης μέχρι του σημείου της άσκησης αποτελεσματικού επιχειρησιακού ελέγχου σε μια περιοχή κρίσης, δηλ. κατοχικής παρουσίας και με-ταβατικής διακυβέρνησης σε αυτήν προς όφελος όμως των κατοίκων της, αλλά και εις το όνομα της διατήρη-σης της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, προσέδωσε σα-φώς νέα ερμηνευτική δυναμική στην παραδοσιακή «αν-θρωπιστική διεθνοδικαιϊκή» θεώρηση που συνέδεε (και ίσως όχι αδίκως) την άσκηση κατοχής με κατ’ εξοχήν αρ-νητικούς συνειρμούς παραβίασης δικαιωμάτων «αδυνά-μων» και εν πολλοίς παράνομες κατά το διεθνές δίκαιο και γεωπολιτικά αθέμιτες μεθοδεύσεις της εκάστοτε κα-τέχουσας Δύναμης έναντι των κατεχόμενων. Η περίπτω-ση του Ιράκ (2003), που όπως προαναφέρθηκε απετέλε-σε και βασικό σημείο αναφοράς της πρωτοβουλίας της ΔΕΕΣ, σηματοδότησε φαινόμενα που είχαν σε μικρότε-ρη κλίμακα σημειωθεί και παλαιότερα, το 1993 (Ιανου-άριος - Μάϊος) στη Σομαλία εκ μέρους της στρατιωτικής Δύναμης που συνεισέφερε η Αυστραλία στη συγκρότηση της Δύναμης UNITAF, δια της οποίας οι Αυστραλοί επιδί-ωξαν να αναπτύξουν τις δυνάμεις τους σε Σομαλικό έδα-φος με την ιδιότητα όμως της Δύναμης Κατοχής, αναλαμ-βάνοντας έτσι τόσο τις ευθύνες, όσο και τις κατά το ΔΑΔ υποχρεώσεις της66, σε αντίθεση με άλλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ που επέλεξαν άλλη επιχειρησιακή και νομική προσέγ-γιση. Αντίθετα, με την επιλογή τους στη Σομαλία (1993), στην περίπτωση του Ιράκ (2003), οι ΗΠΑ αλλά και η Με-γάλη Βρετανία, επέλεξαν να αποδεχθούν την ιδιότητα της κατέχουσας Δύναμης προκειμένου να προσδώσουν στην στρατιωτική παρουσία των δυνάμεών τους σε περιοχές του Ιράκ τις συναρτώμενες δυνατότητες επιχειρησιακής

δράσης, αλλά και πολιτικής εξουσίας που κατά τους προ-κείμενους γεωστρατηγικούς και γεωοικονομικούς τους σχεδιασμούς έκριναν απαραίτητες. Αντίστοιχη επιλογή δεν έγινε από άλλη στρατιωτική δύναμη τρίτης χώρας που συμμετείχε στην εκστρατευτική πολυεθνική Δύναμη στο έδαφος του Ιράκ. Σημειώνεται δε οτι με την Απόφα-ση 1483/2003, το ΣΑ του ΟΗΕ αποδίδει και επίσημα στις ΗΠΑ και στη Μ. Βρετανία η σχετική ιδιότητα της Δύναμης Κατοχής για την περίπτωση παρουσίας στρατιωτικών δυ-νάμεών τους στο έδαφος του Ιράκ. Έτσι, βαθμιαία, γίνε-ται όλο και ποιο φανερό οτι για την επιτυχή έκβαση μιας βιώσιμης διεθνούς επέμβασης, μέχρις σημείου προσωρι-νής μεταβατικής κατοχικής διακυβέρνησης, απαιτείται μια ολιστικού χαρακτήρα επιχειρησιακή δράση με σκοπό η αμιγώς επιχειρησιακή συνιστώσα να συνδυαστεί με άλ-λες, ανθρωπιστικού, υποστηρικτικού, ή αναπτυξιακού χα-ρακτήρα, ώστε η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης να διασφαλιστεί με τον αποδοτικότερο δυνατό τρόπο, με το μικρότερο δυνατό οικονομικό κόστος και κυρίως με τις μικρότερες ανθρωπιστικές απώλειες ή κοινωνικές επιπτώ-σεις. Σχετική ολιστική επιχειρησιακή προσέγγιση έχει υιο-θετηθεί και προάγεται πλέον αρκετά δυναμικά εκ μέρους τόσο του ΟΗΕ, αλλά και άλλων περιφερειακών Οργανι-σμών ή άλλων διεθνών δρώντων (ΜΚΟ κλπ.) που εμπλέκο-νται με διάφορους τρόπους (ΝΑΤΟ, ΕΕ κλπ.). Αναλυτικότε-ρα βλέπουμε οτι:

• Στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, υιοθετείται η συνεκτική πο-λιτικοστρατιωτική συνεργασία για την επιτυχή και απο-δοτική επέμβαση της Συμμαχίας σε αποστολές τύπου «Stabilization and initial Reconstruction» (S&R), όπου στρατιωτικής με πολιτικούς δρώντες συνεργάζονται στενά στο πεδίο, έχει προσδιοριστεί ως η «NATO Comprehensive Approach»67.

• Στο πλαίσιο του ΟΗΕ, υιοθετείται μια αρκετά συνα-

66 Συγκεκριμένα, η Αυστραλία από τον Ιανουάριο έως το Μάιο του 1993 ανέπτυξε ένα Σύνταγμα πεζικού με δύναμη 937 αντρών στη Σομαλία, με το οποίο συμμετείχε στην Επιχείρηση “Operation Solace”, στο πλαίσιο της ευρύτερης υπό Αμερικανικής διοίκησης Επιχείρησης “Restore Hope”, ως συνιστώσα δύναμη στην UNITAF. Οι Αυστραλοί υποστήριξαν την εφαρμογή των προβλέψεων προ-στασίας της 4ης Σύμβασης της Γενεύης (1949) για τα σταθμεύοντα και επιχειρούντα στρατεύματά τους εκεί, αναδεικνύοντας έτσι την απορρέουσα υποχρέωσή τους (ως Δύναμη Κατοχής) για την διαφύλαξη και αποκατάσταση της δημόσιας τάξης (και ασφάλει-ας). Έτσι, ως μέρος ενός πολιτικού προγράμματος, η Αυστραλιανή Δύναμη της UNITAF στην Σομαλική περιοχή της Baidoa, επανίδρυ-σε την τοπική αστυνομία και τοπικές Εισαγγελικές και Δικαστικές αρχές, στις οποίες συμπεριλαμβάνονταν δικαστήρια και πολιτικές φυλακές. Για εκτενέστερη ανάλυση, δες Simon Chesterman, You, the People: The United Nations, Transitional Administration, and State-Building, Oxford University Press, 2005, σελ. 115, καθώς και Michael J. Kelly, Restoring and Maintaining Order in Complex Peace Operations: The Search for a Legal Framework, Martinus Nijhoff Publishers, 1999, σελ. 37-38.67 Σε επίπεδο ΝΑΤΟ, δες την αρχική επίσημη ανάδειξη της ανάγκης αντιμετώπισης της πολιτικοστρατιωτικής συνεργασίας μέσω της Comprehensive Approach, κατά τη Σύνοδο Κορυφής της Ρήγας το 2006, όπου υιοθετήθηκε η Συνεκτική Πολιτική Οδηγία - ΝΑΤΟ Comprehensive Political Guidance, η οποία παρείχε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο πολιτικών οδηγιών για την μετεξέλιξη της Συμμα-χίας, τις προτεραιότητες για την ανάπτυξη των μελλοντικών δυνατοτήτων και τον σχεδιασμό για τα επόμενα 10-15 χρόνια, στην οποία βασικός άξονας πλέον καθορίζεται η ανάπτυξη δυνατοτήτων και προνοιών πολιτικοστρατιωτικής συνεργασίας. Για περαιτέ-ρω θεωρητική ανάλυση, δες Peter Viggo Jakobsen, A Work in Slow Progress: NATO’s Comprehensive Approach to Crisis Response Operations, Danish Institute for International Studies (DIIS) Report on the Civil-Military agenda, 2008.

Page 49: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 49φής με το ΝΑΤΟ επιχειρησιακή – επεμβατική αντίληψη, βασισμένη και στην πολυδιάστατη συνεργασία με άλλους φορείς και δρώντες στο πεδίο. Μια προσέγγιση ειδικά επεξεργασμένη από το ειδικό Τμήμα επί των Ειρηνευτι-κών Αποστολών του ΟΗΕ (Department of Peacekeeping Operations – DPKO), το οποίο το 2006, μόλις πέντε έτη μετά την σημαντική Brahimi Report (2000), επεξεργάστη-κε μια ειδική αναθεωρημένη στρατηγική με τίτλο “Peace Operations 2010”, στην οποία καθορίζονται οι κάλλιστες πολιτικές και οι επιμέρους συναφείς διαδικασίες για την βελτιστοποίηση των δυνατοτήτων υποστήριξης των ειρη-νευτικών επιχειρήσεων για την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, αλλά και μεταγενέστερα, εστιάζοντας σε πέντε κομβικούς τομείς: το προσωπικό, το δόγμα, τις συνεργα-σίες, τις υποδομές και τα οργανωτικά θέματα.

• Αντίστοιχα και κατ’ εξοχήν συνεργατική είναι και η προσέγγιση στο πλαίσιο της ΕΕ, όπου, εκτός των άλλων, η διάθεση των δυνάμεων και των δυνατοτήτων για ειρηνευ-τικές επιχειρήσεις ανά τον κόσμο, υπάγεται στο πλαίσιο κοινής διάθεσής τους με το ΝΑΤΟ68, καθόσον οι περισσό-τερες χώρες της Ευρώπης με μεγάλη δυνατότητα προ-σφοράς δυνατοτήτων είναι ως επί τω πλείστον κοινές.

ΙΙΙ. 1η Συνάντηση: «Έναρξη και πέρας της Κατοχής»69

Κατά τη Συνάντηση αυτή συζητήθηκαν τα συστατικά στοι-χεία που συγκροτούν και διαμορφώνουν την έννοια του αποτελεσματικού ελέγχου, θεμελιώδες κριτήριο για την ύπαρξη της κατάστασης κατοχής σε μια περιοχή, όπως αυτά καθορίζονται θεμελιωδώς στο Άρθρο 42 των Κανο-νισμών της Χάγης του 1907. Συνοπτικά και ως προς τη φάση της «Έναρξη της κατοχής», τα στοιχεία αυτά συνα-ποτελούνται από τη φυσική παρουσία των στρατευμάτων (“boots on the ground”) της Δύναμης Κατοχής στην κα-

τεχόμενη περιοχή, που κατά κοινή ομολογία αποτελεί ου-σιώδη προϋπόθεση για τον καθορισμό του αποτελεσμα-τικού ελέγχου στην κατεχόμενη περιοχή. Η δυνατότητα άσκησης της (δέουσας) εξουσίας εντός της κατεχόμε-νης περιοχής και όχι η άσκησή της ανεξαρτήτως βαθμού άσκησης ως απόρροια της υποκειμενικής βούλησης της ξένης Δύναμης, συνιστά ένα ακόμη κοινώς αποδεκτό κρι-τήριο που συντείνει στην κατηγοριοποίηση της παρουσία της ως κατοχικής ή μη. Επιπρόσθετα, κοινή αντίληψη των συμμετεχόντων ήταν οτι απαιτείται, ως προϋπόθεση, η μη-συναίνεση του κράτους που στο έδαφός του αναπτύσ-σεται και ενεργεί μια ξένη δύναμη, ώστε να θεωρηθεί οτι υφίσταται πολεμική κατοχή. Η ίδια προσέγγιση υιοθετή-θηκε και στις περιπτώσεις εξωτερικής επέμβασης σε περι-πτώσεις «failed State». Ένα ακόμη κοινώς αποδεκτό θέμα ήταν η υιοθετηθείσα αρχικά από τον J. Pictet νομική ερ-μηνεία70 (ως προς το Άρθρο 6) σχετικά με το εφαρμοστέο νομικό πλαίσιο κατά την αρχική φάση της «εισβολής» της ξένης Δύναμης στην περιοχή των επιχειρήσεων, όπου ο αποτελεσματικός έλεγχος χαρακτηρίζεται από ένα στοι-χείο προσωρινότητας, και σύμφωνα με την οποία είναι δυ-νατή η εφαρμογή ορισμένων, αλλά όχι όλων των κανόνων που αφορούν το δίκαιο της κατοχής. Επίσης, εγκρίθηκε η θέση που αφορούσε την υιοθέτηση της έννοιας του έμμε-σου αποτελεσματικού ελέγχου (indirect effective control), κατά την οποία μπορεί να πιστοποιείται καθεστώς κατο-χής και μια ξένη Δύναμη να θεωρείται κατέχουσα Δύναμη (για τις ανάγκες εφαρμογής του ΔΑΔ και του ΔτΚ), όταν ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο σε de facto τοπικές αρχές ή εξουσία, ή επί άλλων οργανωμένων οντοτήτων που οι ίδιες ασκούν αποτελεσματικό έλεγχο σε μια περιοχή ή σε ένα τμήμα μιας περιοχής. Συμφωνήθηκε επίσης η θέση

Το εξειδικευμένο αντικείμενο της Comprehensive Approach στην διαφοροποιημένη της έκφανση από διάφορους διεθνείς οργα-νισμούς όπως το ΝΑΤΟ, η ΕΕ, ο ΟΑΣΕ κλπ., πραγματεύεται ειδικότερα η σχετική Έρευνα του Γαλλικού ΥΠΑΜ, υπό την Dr. Cécile Wendling, «The Comprehensive Approach to Civil-Military Crisis Management: A Critical Analysis and Perspective», 2010. Για εκτε-νή ανάλυση αναφορικά με την γενικότερη επιχειρησιακή και θεσμική οπτική των διεθνών οργανισμών και ειδικά αυτής του ΝΑΤΟ σε σχέση με τον ΟΗΕ, αλλά και άλλους διεθνούς δρώντες, βλ. Μ. Ντ. Μαρούδα, Περί του ανθρωπιστικού χώρου στον 21ο αιώνα - Ανάλυση, διαστάσεις, νομικό πλαίσιο για αποτελεσματική και νόμιμη ανθρωπιστική δράση, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης – ΕΚΕΚΔΑΑΔ, 2012, παρα. 125-130, σελ. 108-111.68 Βλ. τις σχετικές διμερείς διευθετήσεις μεταξύ ΝΑΤΟ και ΕΕ, όπως η συμφωνία Berlin plus Agreement. Για ειδική ανάλυση βλ. Discussion Paper published by the Centre for Economics and Foreign Policy Studies (January 2010), καθώς και στην Έκθε-ση NATO and the European Union (updated 29 January 2008), από την Congressional Research Service. Το θέμα της συνερ-γασίας με άλλους δρώντες στο πεδίο, είναι αντικείμενο επεξεργασίας από τις αντίστοιχες Επιτροπές της ΕΕ Civilian Planning and Conduct Capability (CPCC) και κυρίως από την Crisis Management and Planning Directorate (CMPD), που εισφέρουν στους επιμέ-ρους στόχους που προκύπτουν από την Κοινή Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας, αλλά και της European External Action Service, που εφαρμόζουν “…the political-strategic planning of CSDP civilian missions and military operations, ensuring coherence and effectiveness of those actions as part of the EU comprehensive approach to crisis management and developing CSDP partnerships, policies, concepts and capabilities”.69 Για μια γενικότερη ανάλυση, βλέπε Michael Siegrist, The Functional Beginning of Belligerent Occupation, Genève, The Graduate Institute Publications, April 2011.70 Jean Pictet, ICRC’s Commentary on the Fourth Geneva Convention – Vol. IV, Geneva: ICRC, 1958.

Page 50: Teyxos 35 36 oloklhro

50 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]οτι η γεωγραφική έκταση της κατεχόμενης περιοχής μπο-ρεί να είναι περιορισμένη, έτσι ώστε η κατοχή, τεχνικά/νο-μικά να μπορεί να υφίσταται ακόμη και σε γεωγραφικά μι-κρές περιοχές. Αντίθετα, διάσταση απόψεων σημειώθηκε ως προς το στοιχείο του καθορισμού της ελάχιστης απαι-τούμενης χρονικής διάρκειας (αποτελεσματικού) ελέγχου, ως προϋπόθεση ώστε ο ασκούμενος έλεγχος να θεωρείται οτι πληροί το κριτήριο της αποτελεσματικότητας, για τις ανάγκες εφαρμογής του Δικαίου της Κατοχής.Ως προς τη θεματική του «πέρατος μιας Κατοχής», με-ταξύ των συμμετεχόντων διαμορφώθηκε η κοινή γενική αντίληψη οτι αν και το όλο θέμα είναι αρκετά δυσχερές ως προς μια άρτια νομική αντικειμενική γενίκευση και σε βάθος ψηλάφησή του ώστε να καλύπτει κάθε περίπτωση που εκ των πραγμάτων είναι ουσιαστικά ξεχωριστή, υπο-γραμμίστηκε πάντως οτι τα νομικά κριτήρια για τον κα-θορισμό του πέρατος μιας κατοχής θα πρέπει να αντι-στοιχούν με τα συναφή τους που χρησιμοποιήθηκαν για τον καθορισμό της έναρξής της. Γενικώς έγινε δεκτό οτι όλα τα επιμέρους κριτήρια που στοιχειοθετούν τις συν-θήκες έναρξης71, θα πρέπει να συνεκτιμώνται, ώστε να προσδιοριστεί αντίστοιχα το πέρας μιας κατάστασης κα-τοχής. Έτσι, αν κάποια από αυτές στοιχειώδεις προϋπο-θέσεις παύει να υφίσταται, τίθεται άμεσα θέμα πέρατος μιας κατοχής. Ειδικότερα, ως προς το θέμα της απαίτη-σης φυσικής παρουσίας ξένων δυνάμεων στο έδαφος, υι-οθετήθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή αντίληψη οτι τέτοια παρουσία δεν μπορεί παρά να αποτελεί ουσιαστική προϋ-πόθεση μιας κατοχής, καθόσον αποτελεσματικός έλεγχος δεν μπορεί κατά συνθήκη να ασκηθεί χωρίς τη συνεχόμε-νη φυσική παρουσία ξένων δυνάμεων στην υπό εξέταση περιοχή. Έτσι, η απουσία τέτοιων δυνάμεων σε μια περι-οχή συνιστά προϋπόθεση/κριτήριο θεώρησης οτι μια κα-τοχή έχει πάψει πλέον να υφίσταται. Επίσης, μεταξύ των συμμετεχόντων επιστημόνων συζητήθηκε το θέμα της ση-μασίας και της επίπτωσης της παροχής συναίνεσης στη Δύναμη Κατοχής εκ μέρους των τοπικών Αρχών, όπου και επισημάνθηκε οτι τέτοια παροχή –γενικώς- μπορεί να δο-θεί και κατά συνέπεια μπορεί να άρει την κατοχική κα-τάσταση. Προς τούτο, σημειώνεται επιπρόσθετα η σχε-τική πρόβλεψη του Άρθρου 47 της Τέταρτης Σύμβασης της Γενεύης (1949), η οποία –κατά την Έκθεση των Ειδι-κών- δεν θα πρέπει να ερμηνεύεται περιοριστικά οτι απα-γορεύει την παροχή συναίνεσης στην κατέχουσα δύνα-μη, αποκλείοντας έτσι την εφαρμογή του προστατευτικού

πλαισίου προστασίας που προκύπτει από την εφαρμογή του κατοχικού Δικαίου. Τέλος, διαπιστώθηκε γενικότερη συναίνεση στην θεώρηση οτι στερείται νομικής βάσης στο ΔτΚ, η θέση οτι μόνον η πλήρης εκχώρηση και/ή ανάλη-ψη αρμοδιοτήτων άσκησης εξουσίας και συναφών διοικη-τικών αρμοδιοτήτων από τοπικές Αρχές μπορεί να είναι ικανή συνθήκη για τον προσδιορισμό του πέρατος μιας κατάστασης κατοχής. Γενικότερα, αναδείχθηκε η ανά-γκη για τον προσδιορισμό ενός περισσότερο λεπτομερούς και διασαφηνισμένου νομικού πλαισίου περί την κατοχή που να καλύπτει επαρκώς και επιμέρους περιπτώσει, ει-δικά νέου τύπου κατοχών, όπου έχουμε ξένες δυνάμεις να ασκούν περιορισμένες και όχι πλήρης έκτασης εξουσί-ες και αρμοδιότητες σε μια περιοχή, στην οποία ασκούν εκτεταμένης μορφής επιχειρησιακού ελέγχου. Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί η ολοκληρωτική διάσταση απόψεων μεταξύ των συμμετεχόντων για περιπτώσεις μει-κτού χαρακτήρα στις οποίες φαίνεται οτι τόσο το Δίκαιο της κατοχής, όσο και το αντίστοιχο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου πρέπει να εφαρμοστούν, όπου αφενός υπο-στηρίχθηκε οτι «υπολείμματα» εξουσίας εκ μέρους της Ξέ-νης Δύναμης θα πρέπει να διέπονται από το υπερκείμενο (αλλά πάντως lex specialis) πλαίσιο του Δικαίου της Κα-τοχής, παρά την μη στοιχειοθέτηση επαρκών προϋποθέ-σεων άσκησης αποτελεσματικού ελέγχου από αυτήν στην υπό εξέταση περιοχή, ενώ αφετέρου υποστηρίχθηκε οτι η εναπομείνασες αρμοδιότητες που ασκεί πλέον η Ξένη Δύ-ναμη -«πρώην» Κατοχής- θα πρέπει να διέπονται από τις εφαρμοστέες διατάξεις του ευρύτερου Δικαίου των Δικαι-ωμάτων του Ανθρώπου.Έτερο σημείο που συζητήθηκε ήταν η εφαρμογή του Δι-καίου της Κατοχής σε περιπτώσεις Πολυεθνικής Κατο-χής, όπου σημειώθηκε ευρύτατη συναίνεση ως προς την de jure εφαρμογή του, συμπεριλαμβανομένων μάλιστα και αυτών των περιπτώσεων που τίθενται υπό τον έλεγ-χο, αλλά και την διοίκηση του ΟΗΕ, με την προϋπόθεση βέβαια οτι πληρούνται οι απαιτούμενες προϋποθέσεις της εφαρμογής του. Επισημάνθηκε δε οτι το λειτουργικό κριτήριο είναι εξαιρετικά σημαντικό στη διευκρίνιση του εφαρμοστέου δικαιϊκού πλαισίου ειδικά στις περιπτώσεις χωρών που συμμετέχουν με προσφερόμενες δυνάμεις σε πολυεθνικές δυνάμεις που ασκούν έλεγχο σε ενιαία ή σε επιμέρους τμήματα ευρύτερων περιοχικών επιχειρησια-κών τομέων όπου αναπτύσσονται και ενεργούν δυνάμεις σε μια εξωτερική διεθνή παρέμβαση – επέμβαση σε μια

71 Δηλ. η συνεχόμενη και φυσική παρουσία ξένης δύναμης, η δυνατότητά της να ασκήσει αποτελεσματικό έλεγχο επί της συγκεκρι-μένης εν δυνάμει κατεχόμενης περιοχής, η οποία δεν συμπεριλαμβάνεται πλέον στην ευρύτερη περιοχή άσκησης εθνικής/εδαφικής κυριαρχίας εκ μέρους της τοπικής κυρίαρχης Αρχής, και τέλος η συνεχόμενη απουσία της συναίνεσης της τοπικής κυρίαρχης Αρχής στην παρουσία ξένης Δύναμης στη συγκεκριμένη περιοχή.

Page 51: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 51περιοχή. Υπό την έννοια αυτή, η φύση (έκταση- ένταση-μέγεθος κλπ.) της συμμετοχής και της γενικότερης εμπλο-κής ενός κράτους σε μια πολυεθνική επέμβαση που εν-δεχομένως να καταλήγει στην κατοχή μιας περιοχής, θα πρέπει να θεωρείται ως κρίσιμος παράγοντας για τη διευ-κρίνιση του αν και κατά πόσο θα πρέπει να θεωρείται οτι συνιστά Δύναμη Κατοχής στην περιοχή αυτή.IV. 2η Συνάντηση: «Οριοθέτηση δικαιωμάτων και υποχρε-ώσεων της κατέχουσας Δύναμης και η συσχέτιση του Δι-καίου της Κατοχής σε περιπτώσεις Διακυβέρνησης περιο-χών από τον ΟΗΕ»Από συμβατικής άποψης, οι διατάξεις του Άρθρου 43 των Κανονισμών της Χάγης (1907), σε συνδυασμό με αυ-τές του Άρθρου 64 της Τέταρτης Σύμβασης της Γενεύ-ης (1949) μας παρέχουν το βασικό πλαίσιο αναφοράς των υποχρεώσεων κάθε Δύναμης Κατοχής, στα κατεχό-μενα. Αυτή ήταν η θεμελιώδης πρόταση που έγινε απο-δεκτή κατά την Συνάντηση, αναφορικά με την θεματική της οριοθέτησης των καθηκόντων και των υποχρεώσεων της κατέχουσας Δύναμης. Το βασικό κείμενο που προ-κύπτει από το Άρθρο 43 (“The obligation to restore and ensure – as far as possible – public order and safety while respecting, unless absolutely prevented, the laws in force in the country”) απαιτεί σαφώς μια διασταλτι-κή ερμηνευτική προσέγγιση, προκειμένου να είναι χρή-σιμο στην κάλυψη των ενδεχόμενων περιπτώσεων άσκη-σης κατοχικής εξουσίας, ειδικά προκειμένου να επιλύσει τον σχεδόν «προαιώνιο» γόρδιο εξουσιαστικό δεσμό που συνδέει μια απαίτηση με μια ανάγκη: την απαίτηση της ασφάλειας των μελών της κατέχουσας, με αυτόν της ανά-γκης παροχής επαρκούς προστασίας του κατεχόμενου πληθυσμού και των περιουσιών του. Κατά τους Ειδικούς, αυτή η απαίτηση επιτρέπει, αλλά και η συναφής της ανά-γκη δεν εμποδίζει την Κατέχουσα Δύναμη να συνάψει δι-εθνείς συμβατικές δεσμεύσεις με τρίτους, εκ μέρους της ιδίας, προκειμένου να βοηθηθεί στο να εκπληρώσει τις όποιες υποχρεώσεις της ως κατέχουσα Δύναμη, αλλά εί-ναι σαφώς απαγορευτικό να γίνει εκ μέρους της κατεχό-μενης περιοχής και του λαού της. Σχεδόν ομόφωνη ήταν η αποδοχή της εφαρμογής του Δι-καίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΔΔΔτΑ) σε περι-πτώσεις Κατοχής, αν και επισημάνθηκε η απαίτηση δια-μόρφωσης ενός αποδεκτού πλαισίου που να ρυθμίσει το στοιχείο της συμπληρωματικότητας της εφαρμογής του σε σχέση με το Δίκαιο των Ένοπλων Συρράξεων (ΔΑΔ – ΔτΚ), το οποίο άλλωστε δεν παύει να είναι αποδεκτό ως

lex specialis σε περιπτώσεις κατοχής, όχι όμως με την έν-νοια της κατ’ αποκλειστικότητας εφαρμογής του, δηλ., του αποκλεισμού της εφαρμογής του ΔΔΔτΑ σε αυτές. Αυτό άλλωστε επιβεβαιώθηκε και σε σχετική νομολογία του ICJ72. Απλά, κρίθηκε σκόπιμο να τονιστεί οτι η εφαρ-μογή του ΔΔΔτΑ θα πρέπει να γίνεται με έναν τρόπο που να σέβεται την ανάγκη συνεκτίμησης μεταξύ των ανθρω-πιστικών ευαισθησιών και των στρατιωτικών αναγκαιοτή-των, ίσως και εν ανάγκη σε μια κατά περίπτωση αποτίμη-ση των ειδικών περιστάσεων που κάθε φορά υφίστανται. Επίσης, εκτεταμένη συζήτηση έλαβε χώρα αναφορικά με την εφαρμοστικότητά των γενικότερων και ειδικών προ-βλέψεων προστασίας δικαιωμάτων που συμπεριλαμβά-νονται στο Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνι-κά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (1966), όπου προκρίθηκε η εκδοχή του οτι το Σύμφωνο θα μπορούσε να εφαρμο-στεί κατά συσχέτιση και όχι οτι το Σύμφωνο προοριζόταν να εφαρμοστεί χωρίς προϋποθέσεις ή περιορισμούς και σε περιπτώσεις κατοχής. Εξετάστηκε επίσης η έννοια της «Transformative Occupation», που κατ’ αρχάς τυπολογή-θηκε ως μια επιχείρηση με κύριο σκοπό την επίβλεψη την θεσμική και πολιτική δομή μιας κατεχόμενης περιοχής, δι-αμορφούμενη συχνά κατά τις πεποιθήσεις και προτιμή-σεις της ίδιας της κατέχουσας Δύναμης. Αν και επισημάν-θηκε οτι κείται εκτός συμβατικού νομικού πλαισίου ΔτΚ, λόγω της εκτεταμένης κλίμακας εξωτερικών παρεμβάσε-ων μόνιμου χαρακτήρα που απαιτεί, στοιχείο που σαφώς δεν συνάδει με το επιτρεπόμενο περιοριστικό πλαίσιο που θέτει το συναφές Δίκαιο. Σε κάθε περίπτωση, έγινε σαφές οτι η παρεχόμενη συναίνεση σε συνάρτηση με την υπο-χρέωση αποκατάστασης και διατήρησης της δημόσιας τάξης στις κατεχόμενες περιοχές είναι δυνατόν να απαι-τήσει την επιβολή ευρύτερης κλίμακας παρεμβάσεις οδη-γώντας μοιραία τον κατέχοντα σε μοιραία διλήμματα με κρίσιμο διακύβευμα, πολιτικό, και νομικό. Οι Ειδικοί κα-τέγραψαν πέντε (5) προϋποθέσεις που ενδεχομένως να δικαιολογούσαν τέτοιες υπερβατικού τύπου παρεμβάσεις εκ μέρους της Δύναμης Κατοχής: ανθρωπιστικές (σεβα-σμό στο Δίκαιο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), αίτημα ή και εξασφάλιση συναίνεσης του τοπικού πληθυσμού, τις ειδικές περιστάσεις που συνδέονται με μια μακροχρόνι-ας μορφής κατοχή, όταν πρόκειται περί της κατοχής ενός ήδη «failed State», όταν παρέχεται η έγκριση/νομιμοποίη-ση από το ΣΑ του ΟΗΕ.Την θεματική ολοκληρώνει ο προβληματισμός των συμμε-τεχόντων επί της παρατεταμένης ή μακροχρόνιας Κατο-

72 Βλέπε την σχετική Γνωμοδότηση του Δ. Δ. στην υπόθεση Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, 9 July 2004, παρ. 102 επ. Πρβλ. την Απόφαση του ίδιου Δικαστηρίου στην υπόθεση Armed Activities on the Territory of the Congo (Democratic Republic of the Congo v. Uganda), 19 Dec 2005, παρ. 178.

Page 52: Teyxos 35 36 oloklhro

52 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]χής, για την οποία υπήρξε συμφωνία απόψεων ως προς το οτι –γενικώς- δεν αντίκειται ρητώς με το ΔΑΔ και δη το Δίκαιο της Κατοχής (ΔτΚ). Παρά ταύτα, έγινε αποδε-κτό οτι είναι δυνατόν, το μακρόν του χρόνου διάρκειας μιας κατοχής, να επηρεάσει δυσμενώς την εφαρμογή των προβλέψεων προστασίας δικαιωμάτων του ΔτΚ, γι’ αυτό και ειδικές θεσμικές προσαρμογές πρέπει να ληφθούν με ακόμη μεγαλύτερη προσοχή, σε σχέση με τις μικρής διάρ-κειας κατοχές, ούτως ώστε να είναι λειτουργικά αποδοτι-κή η εφαρμογή των κατοχικών προστατευτικών προνοιών που συμπεριλαμβάνονται στο σχετικό Δίκαιο.Η δεύτερη θεματική της Συνάντησης αφορούσε την εφαρμογή του ΔτΚ στις περιπτώσεις διακυβέρνησης πε-ριοχών υπό τον ΟΗΕ. Κατ’ αρχάς, επιβεβαιώθηκε ευρέ-ως μεταξύ των Ειδικών η de jure εφαρμογή του ΔτΚ σε διακυβερνήσεις περιοχών υπό τον ΟΗΕ, ως του κατάλλη-λου corpus jury για τις περιπτώσεις αυτές, αν και είναι σαφές οτι παραμένει ένα θέμα διάστασης/διευκρίνησης μεταξύ της απαγορευτικής πρόβλεψης για μεταβολές και επεμβάσεις μείζονος σημασίας στα κατεχόμενα που προ-κύπτει από το ΔτΚ (βλέπε τις προϋποθέσεις του Άρθρου 43 των κανονισμών της Χάγης του 1907) και των μεταρ-ρυθμιστικών («transformative») αναγκαιοτήτων που εγγε-νώς ενυπάρχουν και μοιραία απαιτούνται σε κάθε πλαίσιο διεθνούς επέμβασης και δη του ΟΗΕ, το οποίο επεκτείνε-ται μέχρις επιπέδου διακυβέρνησης και μάλιστα κατοχι-κού χαρακτήρα, σε μια συγκεκριμένη «κατεχόμενη» περι-οχή. Σε αυτό το πλαίσιο, το στοιχείο της συναίνεσης ως εν δυνάμει εμπόδιο για μια de jure εφαρμογή του ΔτΚ σε πε-ριοχές διοικούμενες από τον ΟΗΕ, καθώς τα ΗΕ, που συ-νήθως επιδιώκουν την συναίνεση του τοπικού πληθυσμού ή του Κράτους αποδοχής για κάθε «ειρηνευτική» κυρίως δράση τους στο πεδίο, θα εμφανιζόταν ως η ξένη «εχθρι-κή» Δύναμη που προτίθεται να ασκήσει κατοχική εξουσία στην εν λόγω περιοχή, σύμφωνα με το κατοχικό στερε-ότυπο που προβλέπεται στο Άρθρο 42 των Κανονισμών της Χάγης (1907). Η -ούτως ή άλλως- δυσχερής αποτίμη-ση και επιβεβαίωση του στοιχείου της πραγματικής συναί-νεσης πρέπει να συνεκτιμηθεί δεόντως σε μια περαιτέρω εξέταση του θέματος, από πλευράς διεθνούς νομιμότη-τας, προβληματική που θίγεται κατά τη διερεύνηση της σχέσης εφαρμογής του ΔτΚ και της νομιμοποιητικής δυ-ναμικής που αναπτύσσεται κατά την έκδοση της σχετι-κής Απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ με την οποία εντέλλεται η εγκαθίδρυση της διεθνούς Διακυβέρ-νησης της περιοχής υπό τον ΟΗΕ. Δευτερευόντως, από τους συμμετέχοντες Ειδικούς εξετά-στηκε το θέμα της σχέσης μεταξύ των εφαρμοστέων δια-τάξεων του Δικαίου της Κατοχής και των δεσμεύσεων που προκύπτουν από τις Αποφάσεις του ΣΑ του ΟΗΕ, δια των

οποίων εγκαθιδρύεται και νομιμοποιείται η επιβαλλόμενη διεθνής διακυβέρνηση στην κατεχόμενη περιοχή. Στις δι-αβουλεύσεις υπογραμμίστηκε οτι σε καμιά περίπτωση οι Αποφάσεις του ΣΑ δεν μπορούν να υποκαταστήσουν, να παρακάμψουν, ή να αδρανοποιήσουν/καταργήσουν τις hard law συμβατικές προβλέψεις προστασίας που εδρά-ζονται στο ΔτΚ, ούτε καν με την επίκληση του ειδικού κα-θεστώτος διακυβέρνησης (αντί μιας συμβατικής στρατι-ωτικής κατοχής) που απαιτείται να εφαρμοστεί. Σε κάθε περίπτωση, το πλαίσιο της Απόφασης θα πρέπει να είναι συμπληρωματικό και όχι ανατρεπτικό του ΔτΚ. Σε ειδικές μάλιστα περιπτώσεις χαρακτηριστικής νομικής δυσκο-λίας, προτάθηκε η επιβολή μιας a “default rule theory” προσέγγισης, σύμφωνα με την οποία αν κάποια Απόφα-ση/Εντολή του ΣΑ δεν θα είναι επαρκώς λεπτομερής ως προς τη διευθέτηση επιμέρους καταστάσεων, περιγράφο-ντας με επάρκεια, αναλυτικά και με τη δέουσα σαφήνεια και λεπτομέρεια το εφαρμοστέο κατά περίπτωση πλαίσιο Δικαίου, θα πρέπει να έχει καθοριστεί ένα προκαθορισμέ-νο «πακέτο» Δικαιϊκού πλαισίου, το οποίο να προστίθεται κάθε φορά στην εκδοθείσα Απόφαση του ΣΑ. Αυτό θα επι-λέγεται με νομικά κριτήρια για τον προσδιορισμό του αν η συγκεκριμένη εξωτερική (πολυεθνική) επέμβαση αποσκο-πεί στο να προσειδιάζει με μια κατοχή ή όχι, κυρίως δε ως προς το κριτήριο της συναίνεσης. Έτσι, με αδρές γραμ-μές θα μπορούσε να ειπωθεί οτι αν η ανάπτυξη της Δια-κυβέρνησης του ΟΗΕ λαμβάνει χώρα με την εξασφάλιση της συναίνεσης του κράτους «στόχου», τότε το προτεινό-μενο «πακέτο» δικαιϊκού πλαισίου θα μπορούσε να είναι το Δίκαιο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ενώ αν η συ-ναίνεση δεν είναι εξασφαλισμένη, τότε το προτεινόμενο πλαίσιο, θα είναι αυτό του Δικαίου της Κατοχής, με τις απαιτούμενες συμπληρωματικές προσθήκες από την εκά-στοτε Εντολή του ΣΑ. Περαιτέρω, οι Ειδικοί συμφώνησαν ως προς την περίπτω-ση κατ’ αναλογίας de facto εφαρμογής του ΔτΚ σε περι-πτώσεις Διακυβέρνησης υπό τον ΟΗΕ, ασχέτως αν πλη-ρείται το κριτήριο μας de jure εφαρμογής του, οτι είναι δυνατό το ΔτΚ να προσφέρει χρήσιμα νομικά εργαλεία για την πρακτική καθοδήγηση του ΟΗΕ σε κρίσιμους το-μείς, όπως η διατήρηση της δημόσιας τάξης, και/ή η δι-αχείριση ευαίσθητων και δυσχερών νομικά θεμάτων ως η ατομική ή η δημόσια περιουσία. Στο περιθώριο όμως υποστηρίχθηκε από μέρος των Ειδικών και η προτίμηση-προσήλωση στο πλαίσιο του Δικαίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ως το πλέον κατάλληλο και το προσφέ-ρων βέλτιστη προστασία των δικαιωμάτων των εμπλεκο-μένων.

V. 3η Συνάντηση: «Η χρήση βίας στην κατεχόμενης περιοχή»

Page 53: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 53Η συνάντηση περιελάμβανε δύο επιμέρους θεματικές: το νομικό πλαίσιο της χρήσης βίας και την εφαρμογή του μο-ντέλου «Conduct-of-Hostilities», σε κατεχόμενες περιο-χές.Κατά την πρώτη θεματική εντοπίστηκαν τρία διαφορετι-κά θεσμικά πλαίσια που μπορούν έχουν σχέση εφαρμο-στικής συνάφειας σε μια περίπτωση κατοχής. Αυτά είναι το συσταλτικά προσδιορισμένο Δίκαιο της Κατοχής (ΔτΚ), ως μέρος του ευρύτερου Ανθρωπιστικού Δικαίου – Δικαί-ου των Ένοπλων Συρράξεων. Δευτερευόντως, επισημαί-νεται το δικαιϊκό πλαίσιο του Δικαίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ως χρησιμότατο πεδίο άντλησης κανό-νων προστασίας για τις περιπτώσεις χρήσης βίας, αν ση-μειώθηκαν κάποιοι ενδοιασμοί για το συναρτώμενο θέμα της εξωεδαφικότητας της εφαρμογής των, που μπορεί να οδηγήσουν σε ενδεχόμενα μικρά ή μεγάλα νομικά αδιέ-ξοδα. Ο τρίτος δικαιϊκός πυλώνας που τέθηκε προς εξέ-ταση ήταν το προϋφιστάμενο εσωτερικό πλαίσιο δικαίου της κατέχουσας Δύναμης, καθώς αυτό προσδιορίζει κατά κύριο λόγο το κανονιστικό πλαίσιο και τους κώδικες συ-μπεριφοράς που εφαρμόζει η Δύναμη Κατοχής κατά την άσκηση του επιχειρησιακού αποτελεσματικού ελέγχου στα κατεχόμενα.Κατόπιν των ανωτέρω, αναζητήθηκε το κάλλιστο νομικό μοντέλο προς εφαρμογή του σε περιπτώσεις κατοχής, κα-θόσον οι εγγενείς διαφορές καταστάσεων μεταξύ της επι-βολής του νόμου και της συμμετοχής σε εχθροπραξίες, στα κατεχόμενα καθιστούν απολύτως απαιτούμενο τον επαρκή καθορισμό των ορίων τέτοιων δράσεων εκ μέ-ρους της κατέχουσας δύναμης. Φαίνεται οτι υπήρξε ευ-ρεία αποδοχή μεταξύ των συμμετεχόντων σε μια νομική προσέγγιση που θα μπορεί να λαμβάνει υπόψη την πα-ράλληλη εφαρμοστική συνθήκη επιβολής και των δύο επι-χειρησιακών εκδοχών. Προς τούτο, συζητήθηκαν μάλιστα και συγκεκριμένα κριτήρια που θα μπορούσαν να δικαιο-λογήσουν την εφαρμογή και των δύο επιχειρησιακών μο-ντέλων κατά τη διάρκεια μιας κατοχής, αλλά και τη με-τάπτωση από το ένα στο άλλο, ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες και επιχειρησιακές αναγκαιότητες. Καταληκτι-κά, εκτιμήθηκε οτι σε περιπτώσεις που και τα δύο μοντέ-λα δράσης είναι απαραίτητο τα εφαρμοστούν ταυτόχρο-να, το προκαθορισμένο μοντέλο αναφοράς θα πρέπει να είναι το πλέον «ήπιο» ως προς την επιτρεπτή ασκούμε-νη βία, δηλ. αυτό του «law enforcement». Ως εκ τούτου, εκτός των περιπτώσεων που η κατέχουσα δύναμη αντι-μετωπίζει μια απειλή που προέρχεται από τις ΕΔ ή από τμήματα συναμφότερων ένοπλων οργανώσεων της κατε-χόμενης δύναμης, η εφαρμογή κανόνων και διαδικασιών εμπλοκής «law enforcement» πρέπει να είναι το προκρινό-μενο εφαρμοστέο πλαίσιο (άσκησης βίας).

Αξίζει να σημειωθεί η (αν και μειοψηφούσα) πρόταση για την επιλογή του πλαισίου του ΔΔτΑ ως του πλέον κατάλ-ληλου προκειμένου για τη διαχείριση του επιτρεπτού ορί-ου της χρήσης βίας σε κάθε περίπτωση, συμπεριλαμβα-νομένων και αυτών της κατοχής, λόγω της εφαρμοστικής «ευελιξίας» του σχετικού δικαιϊκού πλαισίου ειδικά σε πε-ριπτώσεις χρήσης βίας. Σε αντιδιαστολή των απόψεων αυ-τών, υποστηρίχθηκε από αριθμό συμμετεχόντων η ανά-γκη αντίκρουσης της «στρεβλής» αντίληψης που θέλει το συμβατικό ΔτΚ να είναι ακατάλληλο ή αναποτελεσματι-κό στο να ρυθμίσει νομικώς αποδοτικά τα ανακύπτοντα θέματα χρήσης βίας σε επιχειρήσεις «law enforcement», προτείνοντας την συνδυαστική εφαρμογή των κανονιστι-κών προβλέψεων που προκύπτουν από τα άρθρα 43 των Κανονισμών της Χάγης (1907) και των αντίστοιχων 27 και 64 της Τέταρτης Σύμβασης της Γενεύης (1949).Ως προς τη δεύτερη εξεταζόμενη θεματική που αφορούσε την εφαρμογή του μοντέλου «Conduct-of-Hostilities», στα κατεχόμενα, ο προβληματισμός των συμμετεχόντων Ειδι-κών ξεκίνησε από την μελέτη της χρονικής έναρξης του συγκεκριμένου μοντέλου δράσης. Συγκεκριμένα έγινε σα-φές οτι η κατάσταση κατοχής από μόνη της δεν συνιστά επαρκή δικαιολογία για την προσφυγή της δύναμης κατο-χής σε τέτοια κλιμακούμενη μορφή άσκησης βίας. Αυτή μπορεί να είναι δικαιολογημένη μόνον υπό την αυστηρή προϋπόθεση της άσκησης στρατιωτικής βίας σε βάρος της από τις ΕΔ του κράτους ή από ένοπλα τμήματα που επιχειρησιακά σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με αυτό, με τη μορφή αντίστασης ή επιτιθέμενων ένοπλων οργανώσε-ων, που εκ της δράσης τους πληρούν τα κριτήρια του Άρ-θρου 4(Α)(2) της Τρίτης Σύμβασης της Γενεύης (1949). Το συμβατικό κριτήριο του κοινού Άρθρου 3 των Συμβά-σεων της Γενεύης (1949), περί μη-διεθνούς ένοπλης σύρ-ραξης, επιβεβαιώθηκε ως αποδεκτό, για τον καθορισμό του πότε θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί το μοντέλο δρά-σης «Conduct-of-Hostilities». Ως προς το νομικό χαρακτη-ρισμό των εχθροπραξιών εντός κατεχομένων, μια διάκρι-ση θεωρήθηκε σκόπιμη να τεθεί μεταξύ των συμβατικών εχθροπραξιών που κατά συνθήκη επισυμβαίνουν ενίοτε σε καταστάσεις κατοχής και αυτών που σχετίζονται με μια νέας μη-διεθνούς ένοπλης σύρραξης που είναι δυνα-τόν να ανακύψει στο περιθώριο ή στην περιφέρεια μιας κατοχής και της συναφούς κατεχόμενης περιοχής. Τέλος, διάσταση απόψεων μεταξύ των συμμετεχόντων καταγρά-φηκε προκειμένου να αποφανθούν περί του καθορισμού του εφαρμοστέου νομικού πλαισίου σε περιπτώσεις χρή-σης βίας σε επιχειρήσεις όπου συμπεριλαμβάνουν ταυτό-χρονα αστυνομική δράση κατά ατόμων που διαπράττουν νομικές παραβάσεις εντός των κατεχομένων, και στρατι-ωτικές επιχειρήσεις κατά στρατιωτικών στόχων, νομίμων

Page 54: Teyxos 35 36 oloklhro

54 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]κατά το ΔΑΔ, στην ευρύτερη περιοχή.

VI. Καταληκτικό ΣυμπέρασμαΣύμφωνα με την Έκθεση, το καταληκτικό συμπέρασμα των διαβουλεύσεων των Ειδικών της ΔΕΕΣ στις συναντή-σεις τους, ήταν οτι το διεθνές Δίκαιο της Κατοχής, εξαι-τίας της εγγενούς ευελιξίας που το χαρακτηρίζει, διαθέ-τει την κανονιστική επάρκεια ώστε να παρέξει πρακτικές απαντήσεις στις περισσότερες ανθρωπιστικές προκλή-σεις που προκύπτουν από τις σύγχρονες μορφές κατο-χής που εμφανίζονται συχνότερα στις σύγχρονες συρρά-ξεις. Έχοντας αυτό ως δεδομένο, η ΔΕΕΣ, υιοθετώντας με ρεαλιστική και πραγματιστική προσέγγιση τα καταλη-κτικά συμπεράσματα της Έκθεσης, κατέληξε τελικά οτι επί του παρόντος δεν θεωρούνται ως αναγκαίες περαι-

τέρω αναπτυξιακές προσθήκες στο υφιστάμενο Δίκαιο της Κατοχής. Θεωρεί όμως οτι απαιτούνται κάποιου βαθ-μού βελτιωτικές διευκρινίσεις στο σχετικό (ανθρωπιστικό) κανονιστικό πλαίσιο που ενδεχομένως να έχουν ευεργετι-κές επιπτώσεις και στο επίπεδο της εφαρμογής, αλλά και σε αυτό της ερμηνείας, έτσι ώστε να διασφαλιστούν κατά τον καλύτερο τρόπο τα συχνά αντιφατικά και κατά μείζο-να λόγο αντικρουόμενα συμφέροντα ασφάλειας της Δύ-ναμης Κατοχής σε αντιδιαστολή με τα ανθρωπιστικά, και άλλα συμφέροντα των κατεχόμενων αμάχων, θεσμικών ή μη δρώντων, αλλά ενδεχομένως και τρίτων (δρώντων), εμπλεκομένων στο ευρύτερο πολυδιάστατο και κρίσιμο πλαίσιο μιας κατοχής.

Γ. Α.

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ

ΝΕΟ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ

Σ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης στη Συρία, από τον Μάρτιο του

2011, η παροχή ανθρωπιστικής βο-ήθειας αποτελεί ένα από τα μεγαλύ-τερα προβλήματα, με άμεση επίπτω-ση στον τοπικό πληθυσμό. Εξαιτίας των ολοένα εξελισσόμενων γεγονό-των, αλλά και των αυξανόμενων ανα-γκών τόσο εντός της Συρίας όσο και εκτός των συνόρων της, όπου συγκε-ντρώνονται οι πρόσφυγες, τα Ηνωμέ-να Έθνη εξέδωσαν μία σειρά σχεδίων δράσης (Response plans) προκειμέ-νου να ανταποκριθούν στις ανάγκες τις περιοχής. Στη Συρία οι ανάγκες αυξάνονται συ-νεχώς με την θεραπεία και την εκκέ-νωση των τραυματιών, αλλά την δι-αχείμαση, να αποτελούν τη βασική προτεραιότητα. Πρόκληση αποτε-λούν επίσης και οι συνεχώς αυξανό-μενες τιμές των τροφίμων και η έλ-λειψη των ειδών διατροφής, άλλων ειδών αλλά και των καυσίμων. Σε βασικές υπηρεσίες σε περιοχές που πλήττονται από συγκρούσεις υπάρ-χει περιορισμένη πρόσβαση, ενώ ο αριθμός των ατόμων που εγκαταλεί-πουν τα σπίτια τους αυξάνεται συνε-

χώς μαζί με την ευπάθεια των κοινο-τήτων.Το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμ-μα παρέχει πλέον επισιτιστική βοή-θεια σε περίπου 1,5 εκατομμύρια αν-θρώπους σε όλες τις επαρχίες της Συρίας. Η Διεθνής Επιτροπή του Ερυ-θρού Σταυρού (ΔΕΕΣ), καλύψε συνολι-κά την παροχή επιστιτιστικής βοήθει-ας για περίπου 176.500 ανθρώπους. Περισσότερα από 1.500.000 παιδιά έχουν εμβολιαστεί κατά της πολιο-μυελίτιδας και περίπου 1.300.000 παιδιά κατά της ιλαράς σε μια κοινή εκστρατεία της UNICEF, του Παγκό-σμιου Οργανισμού Υγείας, του συρια-κού Υπουργείου Υγείας, της Συριακής Αραβικής Ερυθράς Ημισέληνου και διαφόρων ΜΚΟ. Αν και η παράδοση βοήθειας είναι ακόμα πιο επισφαλής, καθώς περιορίζεται σε μεγάλο βαθ-μό από τα θέματα ασφάλειας, η πα-ροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε όλη τη Συρία δεν είναι αδύνατη και πρό-κειται να συνεχιστεί, σύμφωνα με τα ευρήματα της Ευρωπαϊκής Επιτρο-πής. Οι επιθέσεις εναντίων εργαζομέ-νων στις ανθρωπιστικές οργανώσεις επίσης συνεχίζονται με αμείωτο ρυθ-

μό (μέχρι στιγμής, 7 SARC εθελοντές και 8 μέλη του προσωπικού του ΟΗΕ έχουν χάσει τη ζωή τους, και τα ασθε-νοφόρα και τα οχήματα του ΟΗΕ εξα-κολουθούν να απειλούνται από επιθέ-σεις). Με αυτά τα δεδομένα, στις 19 Δε-κεμβρίου 2012 ανακοινώθηκε το επι-καιροποιημένο σχέδιο των Ηνωμένων Εθνών για τη Συρία, το οποίο συνιστά την τρίτη εκδοχή του Syria Assistance Response Plan και την τέταρτη εκ-δοχή του Syria Regional Response Plan. Οι διαρκείς αυτές αλλαγές των σχεδίων δράσης, τα οποία συνήθως δεν επικαιροποιούνται τόσο συχνά, φανερώνουν την συνεχή επιδείνωση της κατάστασης καθώς και το μέγε-θος της ανθρωπιστικής κρίσης στη Συρία. Το νέο Σχέδιο Δράσης, το οποίο χω-ρίζεται στο σχέδιο για το εσωτερικό της Συρίας και σε αυτό για την εκτός συνόρων περιοχή, πρόκειται να προ-σφέρει άμεση ανακούφιση σε 4 εκα-τομμύρια άτομα στο εσωτερικό της χώρας συμπεριλαμβανομένων 2 εκα-τομμυρίων εσωτερικώς εκτοπισμέ-νων.

Page 55: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 55Στην τελευταία του εκδοχή του το Syria Assistance Response Plan, αναφέρεται η προσπάθεια συνεργα-σίας των Ηνωμένων Εθνών με την Κυ-βέρνηση της Συρίας για την επίτευξη των απαραίτητων στόχων καθώς και το χρονικό πλαίσιο του παρόντος σχε-δίου το οποίο έχει οριστεί μέχρι τον Ιούνιο του 2013.Μέχρι σήμερα, η ανθρωπιστική κρί-ση στη Συρία έχει αναδείξει δύο πλη-θυσμιακές ομάδες οι οποίες χρήζουν ανθρωπιστικής βοήθειας. Τους άμεσα πληγέντες (τραυματίες, οικογένειες των οποίων οι προστάτες έχουν φύγει από τις εστίες τους καθώς και οικο-γένειες οι οποίες υποδέχονται τραυ-ματίες και εκτοπισμένους) αλλά και τους έμμεσα πληγέντες εξαιτίας της αύξησης της φτώχιας, της καταστρο-φής της αστικής υποδομής συμπερι-λαμβανομένων της ύδρευσης και του ηλεκτρισμού, των σχολείων, της έλ-λειψης ιατροφαρμακευτικής περί-θαλψης και της κοινωνικής πρόνοι-ας και της κατάρρευσης αγροτικής παραγωγής, των τηλε-επικοινωνιών αλλά και κοινωνικές επιπτώσεις των διεθνών κυρώσεων. Αναφέροντας την ανάγκη σεβασμού της κυριαρχίας της Συρίας, το σχέ-διο δράσης των Η.Ε. παραθέτει τους στρατηγικούς στόχους για την παρο-χή ανθρωπιστικής βοήθειας, βασιζό-μενο στις ανάγκες που καθημερινά προκύπτουν εξ’ αιτίας της εσωτερι-κής σύρραξης. Οι ανάγκες για ανθρω-πιστική βοήθεια διαφοροποιούνται σε σχέση με την κάθε περιοχή αλλά και την πληγείσα ομάδα. Στις περιο-χές οι οποίες βάλλονται, κύριο μέλη-μα είναι η παροχή βοήθειας για άμε-ση ανακούφιση, όπως τροφή, πόσιμο νερό, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη αλλά και παροχή στέγης. Μεταξύ των πληγέντων βρίσκονται γυναίκες και παιδιά που χρήζουν άμεσης βοήθει-ας ενώ ένα άλλο ζήτημα είναι η πρό-σβαση στην εκπαίδευση και η κατάρ-ρευση των σχολικών δομών εξαιτίας

της σύρραξης. Ουσιαστικό ρόλο στην παροχή βοήθει-ας έχουν διαδραματίσει μέχρι σήμε-ρα η Συριακή Αραβική Ερυθρά Ημι-σέληνος, αλλά και διάφοροι διεθνείς και εγχώριοι μη κυβερνητικοί οργα-νισμοί, που δρουν στη Συρία υπό το συντονισμό του Ερυθρού Σταυρού. Η δράση όλων των συνεργαζόμενων ορ-γανισμών έχει ενταθεί, καθώς υπάρ-χει συνεχής ανάγκη για περισσότερη βοήθεια η οποία θα φτάνει σε όσους την χρειάζονται. Οι ανθρωπιστικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν, με-ταξύ άλλων, μηνιαία διανομή τροφί-μων για 1,5 εκατομμύρια άτομα, πα-ροχή βασικών στέγης και χρηματική βοήθεια σε μετρητά σε όσους έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους λόγω των γεγονότων, αποκατάσταση των κατα-φύγιων, ιδιαιτέρως όσων προορίζο-νται για τον χειμώνα, παροχή νερού, βελτίωση των εγκαταστάσεων υγιει-νής, παροχή πρόσθετων υπηρεσιών υγείας και εκπαίδευσης, έναρξη εμ-βολιασμού κατά της ιλαράς και της πολιομυελίτιδας για ολόκληρη χώρα και παροχή υποστήριξης στους φτω-χούς πληγέντες αγρότες και κτηνο-τρόφους. Μέρος του σχεδίου αποτελεί επίσης η εξάλειψη των κινδύνων από τα εκρη-κτικά κατάλοιπα πολέμου, τα οποία μπορούν να πλήξουν άτομα έχουν φύγει από τις εστίες τους ή προσπα-θούν να επιστρέψουν σε αυτές αλλά και μέλη των ανθρωπιστικών οργα-νώσεων και εθελοντές της Συριακής Ημισελήνου. Aντίστοιχη προσπάθεια καταβάλλε-ται για την παροχή βοήθειας στους Παλαιστίνιους πρόσφυγες στη Συ-ρία, οι οποίοι βρίσκονται σε ιδιαίτε-ρα δύσκολη κατάσταση εξαιτίας της σύρραξης και στερούνται ακόμη και των βασικών ειδών επιβίωσης. Ουσι-αστικό ρόλο για την βοήθεια των Πα-λαιστινίων διαδραματίζει το United Nations Relief and Works Agency for Palestinian Refugees (UNRWA) με

την υποστήριξη του General Authority for Palestine Refugees in Syria. Στα πλαίσιο εξεύρεσης τρόπων αντι-μετώπισης της ανθρωπιστικής κρί-σης στη Συρία, κρίθηκε απαραίτητη η αποτίμηση των τρεχουσών ανα-γκών ανά τομέα. Το Σχέδιο αναφέρε-ται σε απώλειες και ανάγκες στα τρό-φιμα, την υγεία, την μεταφορά των τραυματιών, τις επικοινωνίες, την εκ-παίδευση και άλλους τομείς όπως αυ-τές έχουν καταγραφεί από τα αντί-στοιχα Υπουργεία της Συρίας. Οι ανάγκες που σκοπεύει να καλύψει το Response Plan προβλέπεται να κο-στίσουν περί τα $519,627,047. Βάσει της καταγραφής των παραπά-νω αναγκών, τα Ην. Έθνη σε συνερ-γασία με τις αρχές της Συρίας προ-σπαθούν να εντοπίσουν τρόπους προκειμένου να διευκολύνουν αλλά και να προωθήσουν την απόδοση βο-ήθειας άμεσα και αποτελεσματικά, αλλά και να ενισχύσουν την συνεργα-σία μεταξύ των τοπικών οργανώσεων προσφέροντας διοικητική υποστήρι-ξη. Οι συμβολές στην ανθρωπιστική βοήθεια θα πρέπει επίσης να παρέ-χονται με τρόπο που μην είναι εις βά-ρος των διαθέσιμων πόρων. Επομένως, το Σχέδιο αντιμετώπισης θέτει τους εξής 4 στόχους: παροχή βασικών προμηθειών ανακούφισης, παροχή βοήθειας σε όσους έχουν εγκαταλείψει τις εστίες τους, στήριξη της κυβέρνησης για την αποκατάστα-ση και ανοικοδόμηση των υποδομών και δημοσίων υπηρεσίών ζωτικής ση-μασίας που επηρεάζονται από τα γε-γονότα μέσω της ταχείας επισκευής και αντιμετώπιση των ανθρωπιστικών αναγκών των φτωχών που επηρεάζο-νται περισσότερο από την τρέχουσα κατάσταση προκειμένου να αποφευ-χθεί η περαιτέρω εξαθλίωση τους. To δεύτερο μέρος του Response Plan για τη Συρία αφορά στη δραματική αύξηση των προσφύγων από τη Συρία προς τις γειτονικές χώρες και στην ανάγκη για κάλυξη των εκεί αναγκών

Page 56: Teyxos 35 36 oloklhro

56 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]τόσο για τους πρόσφυγες που κατα-φθάνουν καθημερινά αλλά και για όσους είναι ήδη εγκατεστημένοι από την αρχή της σύρραξης. Οι κύριες χώ-ρες υποδοχής είναι η Ιορδανία, ο Λί-βανος, το Ιράκ και η Τουρκία. Από τις αρχές Δεκεμβρίου 2012, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις σε αυ-τές τις χώρες ήταν σε θέση να παρά-σχουν βοήθεια σε πάνω από 525.000 πρόσφυγες από τη Συρία. Το πρώτο Περιφερειακό Σχέδιο Αντιμετώπισης το οποίο δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2012, είχε αρχικά προγραμμα-τιστεί για περίπου 96.500 πρόσφυ-γες και είχε διάρκεια έξι μηνών. Στο πλαίσιο της τελευταίας αναθεώρη-σης του σχεδίου το Σεπτέμβριο του 2012, απευθύνεται έκκληση προς τις ΗΠΑ για 487.900.000 δολ. προκει-μένου να καλυφθούν ανάγκες μέχρι το τέλος του 2012. Από 15 Νοεμβρί-ου 51% του ποσού αυτού είχε επεν-δυθεί.Αυτό το νέο Περιφερειακό Σχέδιο Αντιμετώπισης (RRP) αναλαμβάνει τον καθορισμό των στρατηγικών στό-χων και των δραστηριοτήτων για τους πρώτους έξι μήνες του 2013. Βασίζε-ται στα επιτεύγματα και τα διδάγμα-τα από τα προηγούμενα σχέδια και έχει σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση των υφιστάμενων και αναδυόμενων αναγκών. Δεδομένων των πρόσφα-των τάσεων στις αφίξεις και εφό-σον η κρίση στη Συρία δεν δείχνει ση-μάδια υποχώρησης, εκτιμάται ότι ο

αριθμός των προσφύγων της Συρί-ας μπορεί να διπλασιαστεί τους επό-μενους έξι μήνες και να φθάσει 1,1 εκατ. Για πρώτη φορά, το ποσοστό αυτό καλύπτει και τους πρόσφυγες στην Αίγυπτο, ο αριθμός των οποίων έχει αυξηθεί σημαντικά κατά το πα-ρελθόν έτος, και των οποίων οι εκτι-μώμενες ανάγκες ώθησαν την ένταξή τους σε αυτό το Regional Response Plan σε ξεχωριστό κεφάλαιο.Σε μια εποχή κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής αναταραχής σε πολ-λές από τις χώρες υποδοχής, η οποία περιπλέκεται ακόμη περισσότερο από τις εξελίξεις στη Συρία, το RRP στο-χεύει στην παροχή σωτήριας βοήθει-ας προς τους πρόσφυγες διασφαλίζο-ντας παράλληλα ότι το κόστος δεν επιβαρύνει τις χώρες υποδοχής ή τις τοπικές κοινότητες, οι οποίες έχουν ήδη δείξει μεγάλη γενναιοδωρία, παρά τα περιορισμένα μέσα τους. Ο επιμερισμός των βαρών αποτελεί ένα από τα βασικά μέσα για τη δια-τήρηση χώρου προστασίας των προ-σφύγων, τον οποίο έχουν τη δυνατό-τητα να απολαύσουν μέχρι τώρα. Για να εξασφαλιστεί μια περιεκτική προ-σέγγιση, όπου διασπώνται πρόσφυγες από το νέο τους περιβάλλον, το Σχέ-διο λαμβάνει υπόψη όλους εκείνους που επηρεάζονται από την εισροή προσφύγων, από τους υπηκόους τρί-των χωρών και τους πρόσφυγες της άλλης προέλευσης Συρία Επιπλέον, το Σχέδιο τώρα περιλαμβάνει δραστη-

ριότητες στο Λίβανο που αφορούν στους Παλαιστινίους από τη Συρία που επίσης, αναγκάστηκαν να εγκα-ταλείψουν τη χώρα, στην οποία είχαν εγκατασταθεί για γενεές.Η δυνατότητα των ανθρωπιστικών οργανώσεων να ανταποκριθούν απο-τελεσματικά και έγκαιρα, ανεξάρτη-τα από τις πολλές προκλήσεις για το έδαφος, θα εξαρτηθεί από την στε-νή συνεργασία τους, ιδιαίτερα ενόψει του ετερογενούς χαρακτήρα των χω-ρών υποδοχής και της εκεί έκρυθμης κατάστασης . Για το σκοπό αυτό, το τρέχον σχέδιο συγκεντρώνει στις συ-ντονισμένες προσπάθειες του πάνω από 60 διεθνείς και εθνικούς οργα-νισμούς. Η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυ-γες συνεχίζει να καθοδηγεί το Σχέδιο. Οι φορείς απευθύνουν έκκληση για 1 δις δολαρίων ΗΠΑ, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες προστασίας και αρωγής των περίπου 1.100.000 προσφύγων της Συρίας στην περιοχή, από την 1η Ιανουαρίου έως τις 30 Ιουνίου 2013. Το RRP απευθύνει έκ-κληση για την επείγουσα επίδειξη της αλληλεγγύης των δωρητών με τους πρόσφυγες και τη δέσμευσή τους να μοιραστούν το κόστος της προστασί-ας τους και την ευημερία των χωρών και των λαών που σήμερα φέρουν το κύριο βάρος της εισροής.

Π.Ε.

ΕΛΛΑΔΑ

ΜΙΑ ΡΗΞΙΚΕΛΕΥΘΗ ΚΑΙ ΓΕΝΝΑΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥ-

ΝΗΣ: OI ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΩΣ ΛΟΓΟΣ ΑΡΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΔΡΑΣΗΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥ

Με μια πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα και υπο-δειγματική ως προς τη νομική τεκμηρίωσή της από-

φαση, το Μονομελές Πρωτοδικείο Ηγουμενίτσας, εφαρμό-ζοντας απευθείας τις προβλέψεις του άρθρου 3 ΕυρΣΔΑ

και τη σχετική νομολογία του ΕυρΔΔΑ, έκρινε (απόφαση 682/2-10-2012) ότι οι συνθήκες κράτησης αλλοδαπών που είχαν συλληφθεί για παράνομη είσοδο στη χώρα συνι-στούν απάνθρωπη κι εξευτελιστική μεταχείριση και ως εκ

Page 57: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 57τούτου μπορούν να αποτελέσουν κατάσταση ανάγκης, η οποία αίρει τον καταλογισμό των δραστών του εγκλήμα-τος της απόδρασης κρατουμένου (άρ. 173 παρ. 1 Ποινι-κού Κώδικα). Σύμφωνα με το ιστορικό της υπόθεσης, στην Ηγουμε-νίτσα στις 30-09 προς 01-10-2012, όντας οι κατηγο-ρούμενοι κρατούμενοι στα κρατητήρια της αστυνομικής διεύθυνσης Θεσπρωτίας που βρίσκονται στο λιμένα Ηγου-μενίτσας, ενεργώντας με πρόθεση, απέδρασαν. Συγκεκρι-μένα, ενώ οι φύλακες των κρατητηρίων απασφάλισαν τις θύρες και εισήλθαν σε αυτά, προκειμένου να αφαιρέσουν τα απορρίμματα των κρατουμένων, οι τελευταίοι τους απώθησαν βίαια ενώ άνοιγαν την είσοδο των κρατητηρί-ων, με αποτέλεσμα οι μεν φύλακες να αδρανοποιηθούν, οι δε κατηγορούμενοι να εξέλθουν των κρατητηρίων και να διαφύγουν προς άγνωστη κατεύθυνση.

Όπως αποδείχθηκε κατά την ακροαματική διαδικα-σία, οι συνθήκες κράτησης που βίωναν οι κατηγορούμε-νοι (15 τον αριθμό) και οι οποίες είχαν διαρκέσει από 9 έως 45 ημέρες ,ήταν άθλιες και άκρως επικίνδυνες για ανθρώπινα όντα, δεδομένου ότι:

1)Το κρατητήριο στο οποίο κρατούνταν ουδέποτε κα-θαριζόταν ή απολυμαινόταν και γενικότερα δεν τηρού-ντο εντός αυτού ούτε οι στοιχειώδεις κανόνες καθαριό-τητας και υγιεινής (υπήρχε μόνο μία χημική τουαλέτα για όλους τους κρατουμένους που βρισκόταν στο χώρο που κοιμούνται, δεν υφίστατο στο κρατητήριο παροχή νερού, οι δε κρατούμενοι υποφέρουν από ψείρες, ψύλλους, ψω-ρίαση, τύφο, δερματικές παθήσεις και λοιπές λοιμώδεις μεταδοτικές ή μη ασθένειες). Έτσι, ο χώρος κράτησης των κατηγορουμένων αποτελούσε σοβαρή εστία μικροβίων, ιών και λοιπών βλαπτικών για τον άνθρωπο μικροοργα-νισμών, η ανάπτυξη των οποίων ευνοείται από τη συνεχή σώρευση μεγάλου αριθμού κρατουμένων από διάφορες χώρες προέλευσης, που δεν έχουν τους δόθηκε η δυνατό-τητα να επιμεληθούν της προσωπικής τους καθαριότητας ή να αλλάξουν ρουχισμό επί εβδομάδες ή και μήνες.

2)Στο εν λόγω κρατητήριο, που έχει συνολικό εμβαδό 15,00 m2 στοιβάζονται περισσότερα από 30 άτομα, με αποτέλεσμα να μην επαρκεί ο χώρος για όλους και να αδυνατούν να ξαπλώσουν όλοι τα βράδια στο έδαφος (δεν υφίστανται κλίνες) για να κοιμηθούν.

3)Οι κατηγορούμενοι ήσαν περιορισμένοι στο κρατητή-ριο επί 24 ώρες το 24τετράωρο χωρίς δυνατότητα εξό-δου, άσκησης, αναψυχής ή αυλισμού.Με τα δεδομένα αυτά, κρίνεται ότι έλαβε χώρα παραβία-ση των διατάξεων του άρθρου 3 ΕυρΣΔΑ σχετικά με την απαγόρευση της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχεί-ρισης ανθρώπων, που κυρώθηκε με το Ν.Δ. 53/1974 και κατισχύει κάθε άλλης αντίθετης ημεδαπής ρύθμισης δυ-

νάμει του άρθρου 28 § 1 Συντάγματος. Βέβαια, τα στε-ρητικά της ελευθερίας μέτρα συνοδεύονται αναπόφευ-κτα από ταλαιπωρία και ταπείνωση, καθώς πρόκειται για μία αναπόδραστη πραγματική κατάσταση, η οποία ως τέ-τοια και αφ` εαυτής δεν επιφέρει παραβίαση του άρθρου 3 ΕυρΣΔΑ. Η διάταξη αυτή επιβάλλει εντούτοις στο κρά-τος να εξασφαλίζει ότι οποιοδήποτε στερηθέν της ελευ-θερίας του πρόσωπο κρατείται υπό συνθήκες συμβατές με το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (βλ. και άρ-θρο 2 § 1 Σ), ότι οι τρόποι εκτέλεσης των μέτρων δεν το υποβάλλουν σε αγωνία ή δοκιμασία, της οποίας η ένταση υπερβαίνει το αναπόφευκτο επίπεδο πόνου ή ταλαιπωρί-ας, το οποίο συνεπάγεται ένα τέτοιο μέτρο και, λαμβανο-μένων υπόψη των πρακτικών απαιτήσεων της φυλάκισης / κράτησης, ότι η υγεία και η ευεξία του διασφαλίζονται με τρόπο επαρκή (βλ. σχετ. και τις αποφάσεις του Ευρ-ΔΔΑ Seydmajed/Ελλάδος αριθμ. 6376/12, Kudla/Πολω-νίας, αριθμ. 30210/96 §§ 92 – 94, και Mouisel/Γαλλίας, αριθμ. 67623/01 § 40).Στην προκειμένη περίπτωση, οι κατηγορούμενοι συλλη-φθέντες για παράνομη είσοδο στην ημεδαπή και / ή κα-τοχή / χρήση πλαστών ταξιδιωτικών εγγράφων, κρατού-νταν προκειμένου να εκτελεστεί διοικητική απόφαση απέλασης τους από τη χώρα. Με τα δεδομένα αυτά, αφε-νός η διάρκεια και αφετέρου οι συνθήκες κράτησης τους θεωρήθηκε ότι παραβιάζει τις διατάξεις των άρθρων 3, 8 (προστασία της προσωπικής και οικογενειακής ζωής) , 13 (δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής) ΕυρΣΔΑ, κα-θώς και το άρθρο 2 § 1 του ελληνικού Συντάγματος (προ-στασία της αξιοπρέπειας του ανθρώπου). Ως εκ τούτου, κρίθηκε ότι απέδρασαν για να αποτρέψουν σοβαρό και αναπότρεπτο με άλλα μέσα κίνδυνο που απειλούσε χω-ρίς δική τους υπαιτιότητα την υγεία τους και ειδικότερα για να αποτρέψουν τη μόλυνση τους από μεταδοτικές μο-λυσματικές ασθένειες, δεδομένης της ιδιαιτέρως δυσχε-ρούς πρόσβασης τους σε ιατρική φροντίδα, φαρμακευτι-κή αγωγή και νοσοκομειακή περίθαλψη Κατά συνέπεια, αίρεται ο αρχικός καταλογισμός της άδικης πράξης της απόδρασης που τέλεσαν, σύμφωνα με το άρθρο 32 του Ποινικού Κώδικα και για το λόγο αυτό κηρύχθηκαν αθώ-οι.Από άποψη εσωτερικού δικαίου, η απόφαση τυγχάνει καί-ριας σημασίας διότι, προβαίνει σε αναγνώριση των κατο-χυρωμένων από την ΕυρΣΔΑ δικαιωμάτων, όπως έχουν ερ-μηνευθεί και οριοθετηθεί από την νομολογία του ΕυρΔΔΑ σε λόγους άρσης του καταλογισμού στο πλαίσιο των οικεί-ων προβλέψεων του γενικού μέρους του Ποινικού Κώδι-κα. Ο δικάσας δικαστής δεν δίστασε, αναγνωρίζοντας με απτό και ουσιαστικό τρόπο την πρωτοκαθεδρία των προ-βλέψεων της ΕυρΣΔΑ στο πλαίσιο της ελληνικής έννομης

Page 58: Teyxos 35 36 oloklhro

58 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]τάξης σε σχέση με την εθνική νομοθεσία, κατά τους ορι-σμούς του άρ. 28 παρ. 1 του Συντάγματος, να κάνει πρά-ξη την σταθερή διακήρυξη της νομολογίας του ΕυρΔΔΑ, ότι η Σύμβαση δεν επιδιώκει να εγγυηθεί δικαιώματα θεω-ρητικά ή απατηλά, αλλά πρακτικά και αποτελεσματικά.Οι διαπιστώσεις τις απόφασης επιβεβαιώθηκαν ως το μάλ-λον επικρατούν καθεστώς στους χώρους κράτησης πα-ράνομων μεταναστών εντός της ελληνικής επικράτειας, όπως προκύπτει και από την με ημερομηνία 31-1-2012

προκαταρκτική Έκθεση Συμπερασμάτων της Ομάδας Ερ-γασίας των Η.Ε. για τις Αυθαίρετες Κρατήσεις, η οποία τον μήνα Ιανουάριο του 2013 πραγματοποίησε επίσκεψη διαρκείας 11 ημερών στη χώρα μας (το κείμενό της τυγ-χάνει προσβάσιμο στην ηλ. διεύθυνση:http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=12962&LangID=E).

Σ.Κ.

AHMADE/EΛΛΑΔΑΣ: ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΓΙΑ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΚΡΑΤΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΥΤΕΛΙΣ-

ΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΙΤΟΥΝΤΟΣ ΑΣΥΛΟ

Με την απόφαση της 25ης Σε-πτεμβρίου 2012, το ΕυρΔΔΑ

καταδίκασε την Ελλάδα για σοβα-ρές παραβιάσεις της ΕυρΣΔΑ ανα-φορικά με την κράτηση αιτούντος άσυλο σε κρατητήρια αστυνομικών τμημάτων της Αττικής. Συγκεκριμέ-να, το Δικαστήριο δαπίστωσε παρα-βίαση των άρθρων 3 (εξευτελιστική μεταχείριση λόγω συνθηκών κράτη-σης), του άρθρου 13 σε συνδυασμό με το άρθρο 3 (λόγω του κινδύνου απέλασης πριν την εξέταση της αί-τησης σχετικά με το αίτημα ασύλου από το ΣτΕ), του άρθρου 5§ 4 (λόγω αναποτελεσματικότητας του δικα-στικού ελέγχου της κράτησης) και του άρθρου 5 § 1 στ) (λόγω παρά-νομης κράτησης).Ο προσφεύγων, Αφγανός υπήκοος, είχε εισέλθει στην Ελλάδα το Δεκέμ-βριο του 2007 και είχε συλληφθεί αρκετές φορές για παράνομη είσο-δο. Κατόπιν της τελευταίας του σύλ-ληψης, στις 27 Αυγούστου 2009, του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 30 ημερών με αναστολή και καταδικά-στηκε να καταβάλει τα δικαστικά έξοδα. Επειδή αδυνατούσε να κα-ταβάλει το ποσό των 40 ευρώ, κρα-τήθηκε στο αστυνομικό τμήμα Αγί-

ου Παντελεήμονα για 8 ημέρες. Στις 8 Σεπτεμβρίου κατέθεσε αίτημα χο-ρήγησης ασύλου και στις 11 του ίδιου μήνα, αντιρρήσεις κατά της κράτησής του ενώπιον του Διοικητι-κού Πρωτοδικείου οι οποίες απορρί-φθηκαν. Το ίδιο συνέβη και με την έφεση κατά της απορριπτικής από-φασης, παρά το γεγονός ότι το αίτη-μα ασύλου εκκρεμούσε και η μόνη καταδικαστική απόφαση σε βάρος του αφορούσε την παράνομη είσο-δο στη χώρα. Η κράτησή του ενόψει της απέλασης διήρκεσε συνολικά 83 μέρες, διαδοχικά στα κρατητήρια του Α.Τ. Αγίου Παντελεήμονα και του Α.Τ. Παγκρατίου. Τελικά αφέθη-κε ελεύθερος στις 18 Νοεμβρίου χω-ρίς να έχει ληφθεί απόφαση επί του αιτήματος ασύλου. Προκειμένου να εκτιμήσει αν οι συν-θήκες κράτησης συνιστούν εξευτελι-στική μεταχείριση του προσφεύγο-ντος, το ΕυρΔΔΑ βασίστηκε εκτός των ισχυρισμών του ίδιου, στις σχε-τικές εκθέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη, του Ειδικού Εισηγητή του ΟΗΕ για τα βασανιστήρια και της Ευρωπαϊκής Επιτρoπής για τηv Πρό-ληψη τωv Βασαvιστηρίωv και της Απάvθρωπης ή Ταπειvωτικής Με-

ταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT). Απα-ράδεκτες συνθήκες υγιεινής, κε-λιά αποπνικτικά και σκοτεινά των οποίων η αντικειμενική χωρητικότη-τα δεν αντιστοιχεί στον υπερπληθυ-σμό των κρατουμένων και ανυπαρ-ξία δυνατότητας προαυλισμού, είναι μερικά μόνο από τα ευρήματα. Τα αστυνομικά κρατητήρια εξάλλου, προορίζονται για προσωρινή κράτη-ση και σε καμία περίπτωση δεν μπο-ρούν να χρησιμοποιούνται για κρά-τηση 83 ημερών, όπως συνέβη στην περίπτωση του προσφεύγοντος, ή και μεγαλύτερη. Το Δικαστήριο υπο-γράμμισε επίσης την απουσία πρό-βλεψης δικαστικού ελέγχου για τη νομιμότητα και τις συνθήκες της κράτησης στην ελληνική νομοθεσία, που έχει ως αποτέλεσμα ο έλεγχος να περιορίζεται αποκλειστικά στο αν ο κρατούμενος είναι ύποπτος φυγής και αποτελεί απειλή για τη δημόσια τάξη. Φυσικά το ΕυρΔΔΑ δεν παρέ-λειψε να επαναλάβει τις ελλείψεις του ελληνικού συστήματος ασύλου, οι οποίες έχουν αποτελέσει ήδη αντι-κείμενο καταδικαστικών αποφάσε-ων για τη χώρα μας.

Ε. Κουτσ.

Page 59: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 59

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΞΕΝΙΟΣ ΖΕΥΣ»

Ι. Η «λογική» της επιχείρησης. Τον Αύγουστο 2012 ξεκίνησε από το Υπουργείο Δημό-σιας Τάξης & Προστασίας του Πολίτη, κατόπιν εντολής του Πρωθυπουργού επιχείρηση αποκατάστασης της εικό-νας και της τάξης στην πρωτεύουσα και σταδιακά των κέντρων πόλεων και περιφερειών της χώρας. Κατά τον Υπουργό στην εν λόγω επιχείρηση: «δεν υπάρχει το παρα-μικρό φυλετικό κριτήριο δράσης. Δεν μας νοιάζει το χρώ-μα, το έθνος, η θρησκεία των παρανόμων. Το μόνο κριτή-ριο είναι η τήρηση της νομιμότητας με απόλυτο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του ευρωπαϊκού κε-κτημένου73». Επιπλέον, δόθηκαν εχέγγυα για τη μεταχεί-ριση των μεταναστών: «Για τον ίδιο λόγο έχω ζητήσει από τον Αρχηγό της Ελληνικής Αστυνομίας να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί οι 4.000 αστυνομικοί που μετέχουν στην επι-χείρηση «ΞΕΝΙΟΣ-ΖΕΥΣ» και να αποφευχθεί η χρήση κάθε φραστικής ή σωματικής βίας». Λιγότερο στρογγυλεμένη, η δήλωση του Εκπροσώπου Τύ-που της Ελληνικής Αστυνομίας, σχετικά με τη στόχευση της επιχείρησης που αφορά: «…την απώθηση από την με-θοριακή γραμμή και την απομάκρυνση από το κέντρο της πρωτεύουσας, αντίστοιχα των παράνομων μετανα-στών» που διενεργήθηκε στη βάση τριών πυλώνων:

-Της απώθησης των παράνομων μεταναστών από τον Έβρο και της σφράγιση των συνόρων.

-Της επιστροφής των παράνομων μεταναστών στις χώ-ρες προέλευσής τους.

-Η Αθήνα να ξαναγίνει μητρόπολη με ευνομία και ποιό-τητα ζωής τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους επι-σκέπτες της.Ιδιαίτερα, υπογραμμίζεται πως: «Αποτελεί κοινή συνείδη-ση ότι η απομάκρυνση και επαναπροώθηση των παρά-νομων μεταναστών στις χώρες τους είναι ζήτημα εθνικής ανάγκης και επιβίωσης»74.ΙΙ. Αντιδράσεις υπό το πρίσμα των δικαιωμάτων των αν-θρώπων:Παρά τις διαβεβαιώσεις για το αντίθετο, κατά το πρώτο κιόλας διάστημα της επιχείρησης, διαπιστώθηκε ότι πίσω

από τις αναγκαίες διακηρύξεις περί προστασίας των δι-καιωμάτων των μεταναστών, για ένα μόνιμο μέτρο τέ-τοιας εμβέλειας (2.000 αστυνομικοί στην Αθήνα και 2.500 στον Έβρο), φανερώθηκε η πραγματικότητα …Για το λόγο αυτό, στις 9 Αυγούστου, οξεία κριτική ασκήθη-κε εκ μέρους της Διεθνούς Αμνηστίας που υποστήριξε ότι ο «Ξένιος Ζευς» τροφοδοτεί το ρατσισμό και την ξενοφο-βία. Παράλληλα, αποτρέπει την πρόσβαση σε διαδικασί-ες ασύλου και σε όσους χρήζουν διεθνούς προστασίας75 . Η αναπληρώτρια διευθύντρια του προγράμματος για την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία, Γεζέρτσα Τιγκάνη, δήλω-σε ότι : « Η Ελλάδα μπορεί να περνάει οικονομικές δυσκο-λίες, ενώ την ίδια στιγμή αντιμετωπίζει μια από τις υψηλό-τερες μεταναστευτικές ροές μεταξύ των χωρών της Ε.Ε., αλλά αυτές οι επιχειρήσεις “ σκούπα” της αστυνομίας πα-ραβιάζουν τα διεθνή πρότυπα των ανθρωπίνων δικαιωμά-των και πρέπει να σταματήσουν άμεσα».Στο ίδιο μήκος κύματος και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους (ECRE), υποστήριξε ότι η Ελλάδα πρέπει να σταματήσει την επιχείρηση σκού-πα Ξένιος Δίας και να διασφαλίσει το δικαίωμα στο άσυ-λο για αυτούς που δικαιούνται διεθνούς προστασίας76. Μάλιστα, ιδιαίτερης μνείας χρήζει το γράμμα του ECRE στην Ευρωπαία Επίτροπο Εσωτερικών Υποθέσεων Σεσίλια Μάλστρομ, όσον αφορά στη συμβατότητα της επιχείρη-σης με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο (Οδηγία 2008/115/ΕΚ77 και της Οδηγίας 2005/85/ΕΚ78), συμπεριλαμβανομένου του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (ειδικότερα των άρθρων 1, 4, 6, 18, 19, και 21)79. Υπό το φως των δυνητι-κών παραβιάσεων, η ECRE, ζητά πληροφορίες για συγκε-κριμένα βήματα από την Επιτροπή, στο πλαίσιο της εντο-λής της ως φύλακας των Συνθηκών.Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, σημείωσε με τη σειρά του ότι το κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδας να ελέγχει τα σύνορά της «δεν είναι υπεράνω άλλων υποχρε-ώσεων που έχει η Ελλάδα ως χώρα και οι οποίες πηγάζουν από νομικές δεσμεύσεις, ρητά διατυπωμένες στο ημεδα-πό, ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο»80.

73 Απόσπασμα από τις δηλώσεις του κ. Ν. Δένδια για την επιχείρηση Ξένιος Ζευς, στις 4 Αυγούστου 2012.74 4-8-2012: Αστυνομική επιχείρηση «ΞΕΝΙΟΣ ΖΕΥΣ» σε Αθήνα και Έβρο για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης. Δη-λώσεις του Εκπροσώπου Τύπου της Ελληνικής Αστυνομίας, 4 Αυγούστου 201275 «Η Ελλάδα πρέπει να σταματήσει τη μαζική καταστολή των “παράτυπων” μεταναστών από την αστυνομία», Δελτίο Τύπου, Διε-θνής Αμνηστία, 9 Αυγούστου 2012.76 Greece must halt the sweep- operation “Xenios Zeus”, and ensure that the right to asylum is guaranteed for persons seeking international protection”, ECRE, Brussels, 15 August 201277 Διατάξεις 5, 7 (1), 12 (1), 15 και 1678 Διατάξεις 6, 7, 12.79 Letter to Commissionner Malstrom regarding Xenios Zeus Operation in Greece, ECRE, 13 September 201280 «Επιχείρηση Ξένιος Ζευς: το ΕΣΠ ζητά τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την έμπρακτη προστασία όσων δικαιούνται διεθνή προστασία», Δελτίο Τύπου, Εθνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, 9 Αυγούστου 2012.

Page 60: Teyxos 35 36 oloklhro

60 ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ]Η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του ανθρώπου81, στην ίδια γραμμή πλεύσης, εκτός από την επισήμανση των παραβιάσεων των δικαιωμάτων του ανθρώπου, υπο-γραμμίζει ότι πρόκειται για μια σπασμωδική προσπάθεια του Υπουργού να επικοινωνήσει την ακολουθούμενη κυ-βερνητική πολιτική που με την επίκληση της αρχής της νομιμότητας και αποσκοπεί στην αποφυγή της αλλοίωσης του πληθυσμού από την εισβολή των ξένων, καταφεύγει σε συλλήψεις παράνομων μεταναστών χωρίς την τήρηση των νομίμων εγγυήσεων, με συνέπεια την: «παγίωση μίας ρητορικής και τακτικής που νομιμοποιούν την ξενοφοβία και το ρατσισμό, καταβαραθρώνοντας τις αρχές του κρά-τους δικαίου και δημιουργώντας στο κοινωνικό σύνολο μία όλως εσφαλμένη, διαστρεβλωμένη και γι’ αυτό επικίν-δυνη αντίληψη περί του τι είναι τελικά το κράτος δικαίου: ασφάλεια ελλήνων πολιτών έναντι σεβασμού ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παράνομη παραμονή έναντι πάταξης του εγκλήματος, επιχειρήσεις σκούπα έναντι ολοκληρωμένης στρατηγικής και πολιτικής, αποθήκευση ανθρώπων ένα-ντι νόμιμης κράτησης». Τέλος, στις αρχές Δεκεμβρίου του 2012, Ειδικός Εισηγη-τής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Μεταναστών, στην έκθεσή του για την Ελλάδα, επεσήμανε ότι ο Ξένιος Δίας, έχει οδηγήσει σε ευρεία κράτηση μεταναστών σε διαφο-ρετικά μέρη της χώρας, πολλοί από τους οποίους έχουν ζήσει και εργαστεί για πολλά χρόνια στην Ελλάδα82.ΙΙΙ. Επίσημη αποτίμηση των αποτελεσμάτων της επιχείρη-σης: Ωστόσο, παρά την κατακραυγή, η επιχείρηση συνεχίζεται μέχρι σήμερα, και μάλιστα με επιτυχία σύμφωνα με την άποψη της Αστυνομίας. Με δελτίο τύπου του Υπουργεί-ου Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη, από την έναρξη της επιχείρησης μέχρι και το Δεκέμβριο 2012, στις περιοχές που διεξήχθη η επιχείρηση είχε τα ακόλου-θα αποτελέσματα83 :Όσον αφορά στην Αττική,Προσήχθησαν 65 . 767 αλλοδαποί. Συνελήφθησαν 4.145 αλλοδαποί, γιατί δεν πληρούσαν τις νόμιμες προϋποθέσεις παραμονής στη χώρα. Συνελήφθησαν 50 άτομα (αλλοδαποί και ημεδαποί) για παράνομη οπλοκατοχή, κατοχή ναρκωτικών ουσιών, δι-ακίνηση μη νόμιμων μεταναστών, παροχή καταλύματος σε μεγάλο αριθμό ατόμων και διευκόλυνση της παραμο-νής τους, κατοχή λαθραίων τσιγάρων, παρεμπόριο, παρα-

κώλυση κυκλοφορίας οχημάτων σε φωτεινούς σηματοδό-τες, καταδιωκτικά έγγραφα καθώς και για πολεοδομικές παραβάσεις. Διενεργήθηκαν 491 έρευνες σε σπίτια, παρουσία εισαγγε-λικών λειτουργών.Επίσης διενεργήθηκαν έλεγχοι από την οικονομική αστυ-νομία σε 206 καταστήματα όπου διαπιστώθηκαν 93 φο-ρολογικές παραβάσεις, ενώ συνελλήφθησαν 14 άτομα και κατασχέθηκαν 6 ταμειακές μηχανές.Επιπροσθέτως, παρατίθενται τα εξής στοιχεία:Από τις αρχές της επιχείρησης, επέστρεψαν συνολικά 6.012 αλλοδαποί διαφόρων υπηκοοτήτων στις χώρες κα-ταγωγής τους, μέσα από διαδικασίες που χειρίστηκε αυ-τοτελώς η Διεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής ή σε συνεργασία με το Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (Δ.Ο.Μ).Εντοπίστηκαν 9 παράνομα «μίνι καζίνο», ενώ συνελήφθη-σαν 112 άτομα (υπεύθυνοι και παίκτες) και κατασχέ-θηκαν συνολικά, μεταξύ άλλων, 208 ηλεκτρονικά παι-γνιομηχανήματα «φρουτάκια», 37 ηλεκτρονικές και 10 επιτραπέζιες ρουλέτες αντίστοιχα, 60 Η/Υ (μεταξύ των οποίων μονάδες και server για τα παιγνιομηχανήματα και τις κάμερες), 5οθόνες, 22 τραπέζια για διενέργεια απα-γορευμένων παιγνίων, 11.015 μάρκες, 10 τηλεοράσεις, 30 κάμερες επιτήρησης εξωτερικών και εσωτερικών χώ-ρων (με χειριστήρια και ηλεκτρονικούς καταγραφείς) και 10.745 ευρώ.Εντοπίστηκαν 11 αποθήκες και λοιποί χώροι με πάνω από 3,5 εκατομμύρια είδη παρεμπορίου και λαθραία προϊό-ντα.Ελέγχθηκαν: 91 οίκοι ανοχής, 2 ξενοδοχεία, 1 κατάστημα υγειονομικού ενδιαφέροντος, 1 νυχτερινό κέντρο και συ-νελήφθησαν 212 άτομα (αλλοδαποί και ημεδαποί) για πα-ραβάσεις περί ηθών κ.ά. Κινήθηκε η διαδικασία διοικητι-κής απέλασης για 100 από τα άτομα αυτά (αλλοδαπές).Προσήχθησαν από υπαίθριους χώρους 2.160 εκδιδόμε-νες γυναίκες (αλλοδαπές και ημεδαπές), σε βάρος των οποίων υποβλήθηκαν ισάριθμες μηνύσεις. Από αυτές 10 βρέθηκαν θετικές στο ιό HIV.Ως προς την περιοχή του Έβρου, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Αστυνομίας, έχουν συλληφθεί 1571 αλλοδα-ποί, έναντι 32.367 το προηγούμενο έτος, κάτι που υπο-δηλώνει την κατακόρυφη μείωση εισροής παράνομων με-ταναστών σε ποσοστό που ξεπερνά το 95%.

81 Ο Ξένιος Ζευς, η κάθοδος των Δωριέων και η Λερναία Ύδρα, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου,82 UN Special Rapporteur on the human rights of migrants concludes the fourth and last country visit in his regional study on the human rights of migrants at the borders of the European Union: Greece, Athens 3 December 2012.83 Αποτίμηση της επιχείρησης «Ξένιος Ζευς» από την ημέρα εφαρμογής της (αποτελέσματα πενταμήνου από τον Αύγουστο μέχρι και το Δεκέμβριο 2012), Αρχηγείο Ελληνικής Αστυνομίας, 16/1/2013.

Page 61: Teyxos 35 36 oloklhro

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ[ ] 61

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΛΛΗΦΘΕΝΤΩΝ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ(Συγκριτικά στοιχεία των ετών 2011-2012)

ΣυλληφθέντεςΠερίοδος 2011 2012Αύγουστος 6.735 1.114Σεπτέμβριος 7.060 222Οκτώβριος 9.770 103Νοέμβριος 5.091 62Δεκέμβριος 3.711 70Σύνολο 32.367 1.571

Σήμερα η επιχείρηση Ξένιος Δίας, συνεχίζεται με αμείωτη ένταση με νέες προσαγωγές παράνομων μεταναστών και ελέγχων, κωφεύοντας στις καταγγελίες των ΜΚΟ και τις φωνές για συμμόρφωση με διεθνή πρότυπα και δικαιώμα-τα του ανθρώπου.

Μ.Α.

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ - ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ

ΜΙΑ ΡΗΞΙΚΕΛΕΥΘΗ ΚΑΙ ΓΕΝΝΑΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥ-

ΝΗΣ: OI ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΩΣ ΛΟΓΟΣ ΑΡΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΔΡΑΣΗΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥ

Σαράντη Β., Καταστάσεις ανάγκης και δικαιώ-ματα του ανθρώπου. Οι ρήτρες πα-ρέκκλισης και ο έλεγχος της εφαρ-μογής τους: μεταξύ εφικτού και χίμαιρας, Εκδ. Αντ. .Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2011, σελ. 844

Οι καταστάσεις ανάγκης, όπως κα-θιερώθηκαν, αρχικά, στο εθνικό (συ-νταγματικό) δίκαιο των κρατών, βρίσκονταν σε αντιδιαστολή με τα δι-καιώματα του ανθρώπου. Η ανάδυση των τελευταίων ως ιδιαίτερου κλάδου του διεθνούς δικαίου στην μεταπο-λεμική εποχή, κατέστησε επιτακτική την ανάγκη συμβιβασμού των δύο εν-νοιών και αναζήτησης της κατάλλη-λης διχοτόμου μεταξύ ανθρωπισμού και raison d’état.Κατά συνέπεια, τα τρία βασικά κεί-μενα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώ-ματα, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαι-ωμάτων του Ανθρώπου και η Αμερι-κανική Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, συμπεριέλαβαν στις δια-

τάξεις τους μια ρήτρα που επιτρέπει την αναστολή κάποιων εκ των δικαι-ωμάτων και ελευθεριών, όταν υφί-σταται δημόσιος κίνδυνος/κατάστα-ση ανάγκης που απειλεί τη ζωή του έθνους. Παρόμοια διάταξη περιλαμ-βάνει και ο (αναθεωρημένος) Αρα-βικός Χάρτης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αλλά όχι ο Αφρικανικός Χάρτης των Δικαιωμάτων του Ανθρώ-που και των Λαών.Παρά την πρόοδο που έχει συντε-λεστεί στο πεδίο των δικαιωμάτων του ανθρώπου, η επίκληση των ρη-τρών παρέκκλισης αποτελεί ακόμη και σήμερα κυριαρχικό δικαίωμα του κράτους, ευεπίφορο όμως σε κατα-χρήσεις. Πολλές κυβερνήσεις χρησι-μοποιούν το πρόσχημα των εκτάκτων περιστάσεων για να εισάγουν μόνιμες καταστάσεις παρέκκλισης, προσπα-θώντας ενίοτε να τις θεσμοποιήσουν, με την ενσωμάτωση έκτακτων μέ-τρων σε κανονικές νομοθεσίες. Ακό-μη όμως και σε δημοκρατικές κοινω-νίες, ο κίνδυνος της εκτροπής είναι μεγάλος σε στιγμές εθνικής κρίσης. Η ανά χείρας μελέτη εξετάζει και ανα-

λύει τις προϋποθέσεις επίκλησης των ρητρών παρέκκλισης, όπως καταγρά-φονται στα διεθνή κείμενα, τον – δι-αρκώς αυξανόμενο – κύκλο των δι-καιωμάτων που δεν μπορούν ποτέ να ανασταλούν, την ταυτόχρονη εφαρ-μογή των δικαιωμάτων του ανθρώ-που και του διεθνούς ανθρωπιστι-κού δικαίου σε καταστάσεις ανάγκης – στις περιπτώσεις όπου ανακύπτει το ratione materiae πεδίο εφαρμο-γής αυτού του κλάδου – τις συνέπει-ες της απουσίας ρήτρας παρέκκλι-σης σε ορισμένα κείμενα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, την εποπτεία των μέτρων παρέκκλισης από τους εθνικούς και διεθνείς θε-σμούς, ιδιαίτερα μετά την 11η Σε-πτεμβρίου 2001 και τον οικουμενι-κό «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», καθώς και τους κινδύνους εκτροπής που επιφυλάσσει η σύγχρονη παγκο-σμιοποιημένη πραγματικότητα, όπου η δράση κρατών, μη κρατικών δρώ-ντων και διεθνών οργανισμών εμπλέ-κεται σε βαθμό σύγχυσης.

Page 62: Teyxos 35 36 oloklhro

ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

ΕΝΗ

ΜΕΡ

ΩΤΙ

ΚΟ

ΔΕΛ

ΤΙΟ

ΔΙΜ

ΗΝ

ΙΑΙΑ

ΕΚ

ΔΟΣΗ

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ TΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟY, ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ35-36

ΤΕΥΧΟΣ 35 - 36 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ• Η ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΚΡΑΤΟΣ ΜΗ-ΜΕΛΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ ΣΤΑ Η.Ε.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ• ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ• ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΗΣ Ε.Ε. ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ • FRONTEX ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗ• ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ • ΔΕΕ: ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΣΥΛΟΥ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ• ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ «ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΣ»

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ• Η ΥΠΟΘΕΣΗ “KATYN” 62 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΣΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ• ΥΠΟΘΕΣΗ ΛΕΧΟΥΡΙΤΟΥ Κ.Α./ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΚΑΙ 26 ΑΛΛΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ Ε.Ε.: ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ (;) ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΣΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΕΩΝ• ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ. ΔΥΟ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ • ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟΥ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (ΥΠΟΘΕΣΗ LONGA / OΛΛΑΝΔΙΑΣ)• IΣΟΡΡΟΠΩΝΤΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΕΛΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ (ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ NUNEZ & ANTWI Κ.Α./ΝΟΡΒΗΓΙΑΣ)• ΕΠΙΜΕΤΡΗΣΗ ΠΟΙΝΗΣ ΚΑΙ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ• ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΔΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΠΑΡΑΔΕΚΤΟΥ ΤΩΝ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΩΝ ΚΡΑΤΩΝ• Η ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΛΕΙ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ• Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΥΤΟΧΘΟΝΕΣ ΑΝΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΣΕ ΓΕΝΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ• ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΟΜΟΦΥΛΩΝ ΖΕΥΓΑΡΙΩΝ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΟΥ SAN JOSE

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΡΑΤΩΝ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ (ECOWAS)• ΟΙ “ΒΡΩΜΙΚΕΣ ΔΟΥΛΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ” ΣΤΟ ΔΕΛΤΑ ΤΟΥ ΝΙΓΗΡΑ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ECOWAS

VARIA: • TO ΕΛΒΕΤΙΚΟ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΑΣΥΛΙΑΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ• ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΟΠΕΓΧΑΓΗΣ, ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ: ΔΙΕΘΝΕΣ «SOFT LAW» Η΄ ΜΗΠΩΣ ΚΑΤΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ;•ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ICRC ΓΙΑ ΤΗΝ «ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΞΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ»

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ• ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ

ΕΛΛΑΔΑ• ΜΙΑ ΡΗΞΙΚΕΛΕΥΘΗ ΚΑΙ ΓΕΝΝΑΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ: OI ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΩΣ ΛΟΓΟΣ ΑΡΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΔΡΑΣΗΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥ• AHMADE / EΛΛΑΔΑΣ: ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΓΙΑ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΚΡΑΤΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΥΤΕΛΙΣΤΙΚΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΙΤΟΥΝΤΟΣ ΑΣΥΛΟ• ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΞΕΝΙΟΣ ΖΕΥΣ»

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ - ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ

«Βουλευτικό»31 Μαϊου- 2 Ιουνίου 2013

9ο Σεμινάριο Διεθνούς Δικαίου Ναυπλίου

88�� ������������������ ���������������� �������������� ����������������

MM�� ������ �������������������� ������������

««��������������������»»

2244--2277 ���������� 22001122

Με την υποστήριξη των Εκδόσεων:

΄

88�� ������������������ ���������������� �������������� ����������������

MM�� ������ �������������������� ������������

««��������������������»»

2244--2277 ���������� 22001122

88�� ������������������ ���������������� �������������� ����������������

MM�� ������ �������������������� ������������

««��������������������»»

2244--2277 ���������� 22001122

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣ

Ο Σ Τ Ρ Ι Αwww.ostriavivlio.com