Tetradio ergasion c gymnasiou

1

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Χημεία Γ΄ Γυμνασίου Τετράδιο Εργασιών

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

2

ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΧΗΜΕΙΑ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΑΞΗ: Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Συγγραφική Ομάδα: Έκδοση 2013 (Για δίωρο μάθημα) Συγγραφική Ομάδα: Έκδοση 2014 (Για μονόωρο μάθημα)

Τασούλα Καραμιχάλη

Χρυστάλλα Κουμπάρου-Χριστοδούλου

Γιάννα Συμεωνίδου

Δήμητρα Ρίζου-Χριστοφίδου

Έλλη Σταύρου



Εποπτεία: Λουκία Αναστασιάδου, Επιθεωρήτρια Χημείας (Έκδ. 2013)

Γιούλα Νεοφύτου, Αν. Επιθεωρήτρια Χημείας (Έκδ. 2014)

Επιμέλεια έκδοσης:




Γλωσσική επιμέλεια:

Μαριάννα Χριστόφια Παλάτου, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης

Προγραμμάτων

Ηλεκτρονική σελίδωση:




Σχεδιασμός εξωφύλλου:

Έλενα Ηλιάδου, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων

Συντονισμός έκδοσης: Χρίστος Παρπούνας, Συντονιστής Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων

Α΄ Έκδοση 2014 Εκτύπωση:

© ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ISBN: 978-9963-0-4730-7

Στο εξώφυλλο χρησιμοποιήθηκε ανακυκλωμένο χαρτί σε ποσοστό τουλάχιστον 50%, προερχόμενο από διαχείριση απορριμμάτων χαρτιού. Το υπόλοιπο ποσοστό προέρχεται από υπεύθυνη διαχείριση δασών.

3

Πρόλογος

Με ιδιαίτερη χαρά προλογίζω την έκδοση του αναθεωρημένου βιβλίου «Χημεία Γ΄ Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών». Σκοπός του βιβλίου αυτού είναι να προωθήσει τις γενικές αρχές και τους στόχους της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.

Τα φύλλα εργασίας του βιβλίου περιλαμβάνουν μεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων και εκπαιδευτικών μέσων (εικόνες, εννοιολογικοί χάρτες, γραφικές παραστάσεις, κείμενα, πειράματα, παιχνίδια, οπτικοακουστικό υλικό) που βοηθούν τους/τις μαθητές/τριες να αναπτύξουν δεξιότητες, ικανότητες, στάσεις και συμπεριφορές που απαιτούνται στη σημερινή μας κοινωνία. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στο πείραμα που αποτελεί ένα απαραίτητο εργαλείο της επιστήμης της Χημείας, όπως και των άλλων φυσικών επιστημών και συμβάλλει στο να αγαπήσουν οι μαθητές/τριες το μάθημα της Χημείας και να αποκτήσουν τις βασικές γνώσεις και ικανότητες της επιστημονικής διερεύνησης.

Επιθυμώ να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στις καθηγήτριες των δύο συγγραφικών ομάδων (εκδόσεις 2013 και 2014) που ασχολήθηκαν με τη συγγραφή του βιβλίου.

Ιδιαίτερα θέλω να ευχαριστήσω την επιθεωρήτρια Χημείας κυρία Λουκία Αναστασιάδου και την αναπληρώτρια επιθεωρήτρια Χημείας, κυρία Γιούλα Νεοφύτου, που είχαν την εποπτεία των βιβλίων, καθώς και την Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων που είχε την ευθύνη για την έκδοση του βιβλίου αυτού.

Σάββας Αντωνίου

Αν. Διευθυντής Μέσης Εκπαίδευσης

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος Κανόνες ασφάλειας στα εργαστήρια Χημείας 7 Ενότητα 1: Οξέα, Βάσεις, Αντίδραση Εξουδετέρωσης, Άλατα

1. Οξέα-Βάσεις 1.1 Οξέα και βάσεις στην καθημερινή ζωή 13

1.2 Επίδραση οξέων και βάσεων στο χρώμα των δεικτών 17 1.3 Επίδραση οξέων σε μέταλλα 23 1.4 Επίδραση οξέων σε ανθρακικά άλατα 29 1.5 Οξέα και βάσεις κατά Arrhenius 33 1.6 Έννοια του pH 39

2. Εξουδετέρωση 2.1 Χημική αντίδραση της εξουδετέρωσης 43 2.2 Εφαρμογές της εξουδετέρωσης στην καθημερινή ζωή 49

3. Άλατα 3.1 Άλατα (1) 55 3.2 Άλατα (2) 61 Ενότητα 2: H γλώσσα της Χημείας

4. Γραφή Χημικών τύπων 4.1 Άλατα – Οξείδια 67 4.2 Οξέα – Βάσεις 73 5. Ονοματολογία χημικών ενώσεων 5.1 Άλατα – Οξείδια 77 5.2 Βάσεις - Οξέα 83 6. Χημικές εξισώσεις 6.1 Χημικές εξισώσεις 87 6.2 Εύρεση στοιχειομετρικού συντελεστή 93

Ενότητα 3: Στοιχεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον 7. Περιοδικός πίνακας 7.1 Περιοδικός πίνακας των χημικών στοιχείων (1) 99 7.2 Περιοδικός πίνακας των χημικών στοιχείων (2) 105

8. Αλκάλια 8.1 Αλκάλια (1) 111 8.2 Αλκάλια (2) 115

9. Μέταλλα - δραστικότητα - κράματα 9.1 Ιδιότητες μετάλλων 119 9.2.1 Σειρά δραστικότητας των μετάλλων (1) 125 9.2.2 Σειρά δραστικότητας των μετάλλων (2) 129 9.3 Κράματα - ιδιότητες – χρήσεις 133 10. Μορφές Άνθρακα 137 11. Αλογόνα 143

Περιοδικός Πίνακας των χημικών στοιχείων 149

7

ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΧΗΜΕΙΑΣ

Είναι σημαντικό, κατά τη διάρκεια των πειραμάτων και ενόσω βρισκόμαστε στο εργαστήριο, να ακολουθούμε κάποιους βασικούς κανόνες ασφάλειας για την αποφυγή ατυχημάτων. Οι σημαντικότεροι από αυτούς τους κανόνες είναι:

Φοράμε τη λευκή εργαστηριακή μπλούζα, την οποία κουμπώνουμε. Διατηρούμε το εργαστήριο και τον πάγκο εργασίας μας καθαρό. Δεν τοποθετούμε τσάντες, καθίσματα ή άλλα αντικείμενα στους διαδρόμους, ώστε οι διάδρομοι να είναι πάντα ελεύθεροι. Πριν κάνουμε ένα πείραμα, ακούμε προσεκτικά τις οδηγίες του/της εκπαιδευτικού μας. Δεν γευόμαστε ποτέ χημικές ουσίες. Δεν μυριζόμαστε χημικές ουσίες εκτός και αν έχουμε ειδικές οδηγίες από τον/την

εκπαιδευτικό μας. Όταν θερμαίνουμε ουσίες σε δοκιμαστικό σωλήνα, κρατάμε τον σωλήνα με ξύλινη

λαβίδα και προσέχουμε το στόμιο του σωλήνα να μην είναι στραμμένο προς το πρόσωπό μας ή προς άλλα άτομα.

Όταν θερμαίνουμε υγρό σε δοκιμαστικό σωλήνα, ο όγκος του υγρού να μην ξεπερνά το ένα τρίτο της χωρητικότητας του σωλήνα. Κρατάμε τον σωλήνα σε κλίση 450 και ανακινούμε συνέχεια.

Φοράμε ειδικά προστατευτικά γυαλιά όταν θερμαίνουμε χημικές ουσίες ή όταν χρησιμοποιούμε οξέα ή βάσεις.

Δεν αφήνουμε τον λύχνο αναμμένο, αν δεν τον χρειαζόμαστε. Αν έχουμε μακριά μαλλιά τα δένουμε πίσω. Χρησιμοποιούμε μικρές ποσότητες αντιδραστηρίων για το

κάθε πείραμα.

Πριν τη χρήση μιας χημικής ουσίας, διαβάζουμε την ετικέτα στη συσκευασία της, η οποία μας προειδοποιεί για τυχόν κινδύνους από τη χρήση της.

Δεν πιάνουμε στερεά αντιδραστήρια με το χέρι αλλά χρησιμοποιούμε πάντοτε λαβίδα ή σπάτουλα.

Αν πρόκειται να φυλάξουμε ένα αντιδραστήριο που παρασκευάσαμε, κολλάμε μια ετικέτα στη φιάλη με το όνομα του αντιδραστηρίου και την ημερομηνία παρασκευής του.

Εκτελούμε τα πειράματα όρθιοι ώστε να μπορέσουμε να αντιδράσουμε γρήγορα και αποτελεσματικά σε περίπτωση ατυχήματος.

Δεν τρώμε και δεν πίνουμε στο εργαστήριο. Γενικά, δεν βάζουμε τίποτα στο στόμα μας ενώ βρισκόμαστε στο εργαστήριο.

Αναφέρουμε πάντοτε στον/στην καθηγητή/τριά μας οποιοδήποτε ατύχημα όσο μικρό και αν είναι.

Συνεργαζόμαστε μόνο με τα μέλη της ομάδας μας, δεν ενοχλούμε άλλες ομάδες και δεν παίρνουμε υλικά ή όργανα από άλλες ομάδες χωρίς την άδεια του/της καθηγητή/τριάς μας.

Πλένουμε πάντοτε τα χέρια μας μετά από τις πειραματικές εργασίες.

(Χημεία Α΄ Ενιαίου Λυκείου, ΥΑΠ 2001)

8

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

Τα διεθνή εικονογράμματα κινδύνου αναγράφονται στις ετικέτες της συσκευασίας των χημικών ουσιών. Επισημαίνουν τις επικίνδυνες ιδιότητες των χημικών ουσιών, ώστε να λαμβάνουμε τα κατάλληλα μέτρα προστασίας για ελαχιστοποίηση του κινδύνου από τυχόν ατυχήματα. Τα σημαντικότερα εικονογράμματα κινδύνου είναι:

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΜΜΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

Εκρηκτικά Αυτοαντιδρώντα Οργανικά υπεροξείδια

Εύφλεκτα αέρια Αερολύματα, υγρά, στερεά Αυτοαντιδρώντα Πυροφορικά υγρά, στερεά Αυτοθερμαινόμενες ουσίες και μείγματα Ουσίες και μείγματα τα οποία σε επαφή με το νερό εκλύουν εύφλεκτα αέρια Οργανικά υπεροξείδια

Οξειδωτικά αέρια Οξειδωτικά υγρά Οξειδωτικά στερεά

Διαβρωτικό για τα μέταλλα Διάβρωση του δέρματος Σοβαρή οφθαλμική βλάβη

Οξεία τοξικότητα (από του στόματος, διά του δέρματος, διά της εισπνοής)

9

Οξεία τοξικότητα (από του στόματος, διά του δέρματος, διά της εισπνοής) Ερεθισμός του δέρματος Ερεθισμός των οφθαλμών Ευαισθητοποίηση του δέρματος Ειδική τοξικότητα σε όργανα-στόχους Ερεθισμός της αναπνευστικής οδού Ναρκωτική επίδραση

Ευαισθητοποίηση του αναπνευστικού Μεταλλαξιγένεση γεννητικών κυττάρων, καρκινογένεση, τοξικότητα στην αναπαραγωγή Ειδική τοξικότητα σε όργανα-στόχους ύστερα από μία εφάπαξ έκθεση Ειδική τοξικότητα σε όργανα-στόχους ύστερα από επανειλημμένη έκθεση Κίνδυνος από αναρρόφηση

Επικίνδυνο για το υδάτινο περιβάλλον Οξεία τοξικότητα Χρόνια τοξικότητα

(http://www.mlsi.gov.cy/mlsi/dli/dli.nsf//All/69F7519185929CD4C225754B00254856/$file/CLP%20POSTER.jpg)

Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στις ιστοσελίδες:

http://www.mlsi.gov.cy

http://www.mlsi.gov.cy/mlsi/dli/dli.nsf/All/69F7519185929CD4C225754B00254856?OpenDocument

http://www.mlsi.gov.cy/mlsi/dli/dli.nsf/dmlindex_gr/dmlindex_gr?OpenDocument

http://www.unece.org/trans/danger/publi/ghs/pictograms.html

http://www.mlsi.gov.cy/mlsi/dli/dli.nsf/All/69F7519185929CD4C225754B00254856/$file/CLP%20POSTER.jpg

http://www.unece.org/trans/danger/publi/ghs/pictograms.html

11

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Οξέα, Βάσεις, Αντίδραση Εξουδετέρωσης,

Άλατα

13

Εργαστείτε ατομικά

1. Να γράψετε τρεις κανόνες ασφάλειας που τηρούν οι δύο μαθήτριες της παρακάτω εικόνας, στο εργαστήριο Χημείας.

………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………….

2. Τι σημαίνουν τα πιο κάτω εικονογράμματα κινδύνου;

………………………… ………………………..

Εργαστείτε ομαδικά

Για να βοηθήσετε τη Βάγια να απαντήσει στον προβληματισμό της να προχωρήσετε στις παρακάτω δραστηριότητες.

Οξέα - Βάσεις (1)

Οξέα και βάσεις στη καθημερινή ζωή

Η Βάγια πήγε μαζί με τον πατέρα της στην υπεραγορά. Ο πατέρας της που δεν χάνει ευκαιρία να της εξάρει την περιέργειά της είπε: «Βάγια μου, στο σημερινό μας καλάθι έχουμε πολλά προϊόντα που περιέχουν οξέα ή βάσεις.»

Η Βάγια διερωτάται:

«Ποια υλικά στο καλάθι μας περιέχουν οξέα και ποια βάσεις;»

14

3. Πιο κάτω απεικονίζονται ορισμένα υλικά με ένα από τα κύρια συστατικά τους.

(α) Αφού μελετήσετε τα πιο πάνω υλικά να συμπληρώσετε τον πίνακα που ακολουθεί.

Προσοχή: Στο εργαστήριο Χημείας δεν γευόμαστε ούτε αγγίζουμε με γυμνά χέρια τα αντιδραστήρια. (β) Χρησιμοποιώντας τις πληροφορίες του πιο πάνω πίνακα να συμπληρώσετε τις ακόλουθες προτάσεις: ι. Το ξίδι, το λεμόνι, το γιαούρτι έχουν ξινή γεύση επειδή σε αυτά περιέχεται κάποιο/α

(οξύ / βάση) …………………….....

Υλικά Περιέχει

οξύ / βάση Όνομα

oξέος / βάσης

γιαούρτι οξύ γαλακτικό οξύ

καθαριστικό

τζαμιών βάση

χυμός λεμονιού οξύ

αποφρακτικό

σωλήνων βάση

ξίδι

κρασί

τρυγικό οξύ

κιτρικό οξύ γαλακτικό οξύ αμμωνία

οξικό οξύ υδροξείδιο του νατρίου

(1700.gr.all.biz) (zizanio21.blogspot.com)

(ithominews.blogspot.com ) (kris-karras.gr) (pharmainfo.net)

15

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: οξέα-βάσεις στην καθημερινή ζωή, όξινη γεύση, σαπωνοειδής αφή

ιι. Το διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου και το διάλυμα αμμωνίας έχουν σαπωνοειδή

αφή επειδή σε αυτά περιέχεται κάποιο/α (οξύ / βάση) ……………

(γ) Να συμπληρώσετε τις πιο κάτω προτάσεις.

ι. Τα διαλύματα των οξέων έχουν ……………… γεύση.

ιι. Τα διαλύματα των βάσεων έχουν ……………………… αφή.

4. Το καλάθι της Βάγιας περιείχε και τα πιο κάτω προϊόντα:

σταφύλι, πορτοκάλια, καθαριστικό για τζάμια, γιαούρτι, αποφρακτικό σωλήνων

Να υπογραμμίσετε με κόκκινο αυτά που περιέχουν οξέα και με μπλε αυτά που περιέχουν βάσεις.


5. Να αντιστοιχίσετε κάθε υλικό της στήλης (Ι) με την κατάλληλη χημική ένωση που περιέχει, από τη στήλη (ΙΙ).

Εργασία για το σπίτι

1. Να ψάξετε στο διαδίκτυο ή σε άλλες πηγές για να βρείτε: (α) Ποια οξέα περιέχονται:

στο αναψυκτικό τύπου κόλα …………………………. στο κρασί ………………………

στη βιταμίνη C ……………………………… στην τσουκνίδα ……………………………

(β) Ποιες βάσεις περιέχονται:

στις βαφές μαλλιών .………………….. στα καθαριστικά των φούρνων κουζίνας ……….

Λεμόνι

Καθαριστικό τζαμιών

Ξίδι

Αποφρακτικό σωλήνων

Οξικό οξύ

Κιτρικό οξύ

Αμμωνία

Υδροξείδιο του νατρίου

Στήλη (Ι) Στήλη (ΙΙ)

Γαλακτικό οξύ

17


1. Τι σημαίνουν τα πιο κάτω εικονογράμματα κινδύνου;

………………………… ………………………..


Από την αποθήκη ενός γεωργού κλάπηκαν φυτοφάρμακα. Η αστυνομία συνέλαβε ένα ύποπτο, στα παπούτσια του οποίου βρέθηκαν ίχνη άσπρης σκόνης. Η αστυνομία υποπτεύεται πως η άσπρη σκόνη είναι ασβέστης (υδροξείδιο του ασβεστίου) από το πάτωμα της αποθήκης. Ο ύποπτος όμως δηλώνει ότι ποτέ δεν μπήκε στην αποθήκη και ότι η άσπρη σκόνη που βρέθηκε στα παπούτσια του ήταν από δισκία ασπιρίνης που κατά λάθος είχε πατήσει.

Τι είναι η άσπρη σκόνη που βρέθηκε στα παπούτσια του υπόπτου;

Για να μπορέσετε να βοηθήσετε την αστυνομία να διαλευκάνει την υπόθεση, να προχωρήσετε στις πιο κάτω δραστηριότητες.

Πείραμα 1(α)

Όργανα και υλικά

Στη θέση εργασίας σας θα βρείτε: ογκομετρικό κύλινδρο 10 mL, τέσσερις δοκιμαστικούς σωλήνες, στήριγμα δοκιμαστικών

σωλήνων, διάλυμα οξέος (υδροχλωρικού οξέος ή άχρωμο ξίδι ή χυμό λεμονιού) και δείκτες: βάμμα ηλιοτροπίου (ΒΗ), ηλιανθίνη (ΜΟ), φαινολοφθαλεΐνη (ΦΦ), βρομοθυμόλη (ΒΘ)

Κάθε ομάδα μαθητών να χρησιμοποιήσει ένα διαφορετικό διάλυμα οξέος. Σε περίπτωση που υπάρχουν περισσότερες από τρεις ομάδες, τότε δύο ομάδες να χρησιμοποιήσουν το ίδιο διάλυμα οξέος.


Επίδραση οξέων και βάσεων στο χρώμα των δεικτών

18

Πορεία

Να αριθμήσετε τους δοκιμαστικούς σωλήνες από το 1 μέχρι το 4.

Να μεταφέρετε σε κάθε δοκιμαστικό σωλήνα 2-3 mL από το διάλυμα του οξέος που έχετε στη θέση εργασίας σας.

Να προσθέσετε: Στον 1ο δοκιμαστικό σωλήνα 2-3 σταγόνες ΒΗ και να ανακινήσετε. Στον 2ο δοκιμαστικό σωλήνα 2-3 σταγόνες ΜΟ και να ανακινήσετε. Στον 3ο δοκιμαστικό σωλήνα 2-3 σταγόνες ΦΦ και να ανακινήσετε. Στον 4ο δοκιμαστικό σωλήνα 2-3 σταγόνες ΒΘ και να ανακινήσετε.

Να σημειώσετε στον πιο κάτω πίνακα το χρώμα που παίρνει ο δείκτης σε κάθε περίπτωση.

Στο τέλος του πειράματος να ανακοινωθούν τα αποτελέσματα στην ολομέλεια της τάξης. Όλες οι ομάδες να καταγράψουν όλες τις παρατηρήσεις που έγιναν. Αποτελέσματα

2. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με το χρώμα που παίρνει ο δείκτης σε κάθε περίπτωση.

Περιεχόμενο σωλήνα

Χρώμα βάμματος

ηλιοτροπίου

Χρώμα ηλιανθίνης

Χρώμα φαινολοφθαλεΐνης

Χρώμα βρομοθυμόλης

Διάλυμα υδροχλωρικού

οξέος

Άχρωμο ξίδι

Χυμός λεμονιού

Πείραμα 1(β)

Όργανα και υλικά Στη θέση εργασίας σας θα βρείτε:

ογκομετρικό κύλινδρο10 mL, τέσσερις δοκιμαστικούς σωλήνες, στήριγμα δοκιμαστικών σωλήνων, διάλυμα βάσης (υδροξειδίου του νατρίου ή υδροξειδίου του ασβεστίου ή άχρωμο

καθαριστικό τζαμιών) και δείκτες: βάμμα ηλιοτροπίου (ΒΗ), ηλιανθίνη (ΜΟ), φαινολοφθαλεΐνη (ΦΦ), βρομοθυμόλη (ΒΘ)

Κάθε ομάδα μαθητών να χρησιμοποιήσει ένα διαφορετικό διάλυμα βάσης. Σε περίπτωση που υπάρχουν περισσότερες από τρεις ομάδες, τότε δύο ομάδες να χρησιμοποιήσουν το ίδιο διάλυμα βάσης.

Πορεία Να επαναλάβετε την πορεία του πειράματος 1(α) χρησιμοποιώντας το διάλυμα της βάσης που έχετε στη θέση εργασίας σας, αντί του διαλύματος του οξέος, και να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα. Στο τέλος του πειράματος να ανακοινωθούν τα αποτελέσματα στην ολομέλεια της τάξης. Όλες οι ομάδες να καταγράψουν όλες τις παρατηρήσεις που έγιναν.

19

Αποτελέσματα

3. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με το χρώμα που παίρνει ο δείκτης σε κάθε περίπτωση.


Χρώμα βάμματος

ηλιοτροπίου




Διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου

Διάλυμα υδροξειδίου

του ασβεστίου

Άχρωμο καθαριστικό

τζαμιών

Ανάλυση και ερμηνεία αποτελεσμάτων

4. Να συμπληρώσετε στον πίνακα που ακολουθεί, το χρώμα που παίρνει ο κάθε δείκτης σε διάλυμα οξέος και σε διάλυμα βάσης.


Χρώμα βάμματος ηλιοτροπίου




Διάλυμα οξέος

Διάλυμα βάσης

Πείραμα 2 5. Να εισηγηθείτε πορεία πειράματος, τα αποτελέσματα του οποίου θα σας βοηθήσουν να αποφασίσετε κατά πόσο ο ύποπτος (πρώτη σελίδα του φύλλου εργασίας) λέει την αλήθεια ή όχι. Έχετε στη διάθεσή σας διαυγές υδατικό διάλυμα από τη σκόνη που βρέθηκε στα παπούτσια του υπόπτου. Πορεία

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

Αφού συζητήσετε με τον/την καθηγητή/τριά σας το σχέδιο πορείας του πειράματός σας να προχωρήσετε στην πραγματοποίησή του. Να ζητήσετε από τον/την καθηγητή/τριά σας να σας προμηθεύσει όλα τα υλικά που χρειάζεστε για την πραγματοποίηση του πειράματός σας.

(amvrakia.blogspot.com)

ακετυλοσαλικυλικό οξύ

20

Αποτελέσματα - ανάλυση και ερμηνεία αποτελεσμάτων

6. Να καταγράψετε τις παρατηρήσεις σας.

……………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………..

7. (α) Η ουσία που βρέθηκε στα παπούτσια του υπόπτου ήταν ασβέστης ή ασπιρίνη;

……………………………………………………………………………………………………………

(β) Πού στηρίζετε το πιο πάνω συμπέρασμά σας;

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

(γ) Ο ύποπτος λέει την αλήθεια ή όχι; …………………………………..……………………….


9. Δύο δοχεία περιέχουν το ένα διάλυμα υδροχλωρικού οξέος και το άλλο διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου. Οι ετικέτες στα δύο δοχεία έχουν καταστραφεί και δεν φαίνεται καθαρά ποιο είναι το διάλυμα του υδροχλωρικού οξέος και ποιο το διάλυμα του υδροξειδίου του νατρίου. Να προτείνετε πορεία πειράματος που πρέπει να ακολουθήσετε για να διακρίνετε το περιεχόμενο του κάθε δοχείου. Στην απάντησή σας να αναφέρετε και τις αναμενόμενες παρατηρήσεις. Μην ξεχνάτε: δεν γευόμαστε ούτε αγγίζουμε με γυμνά χέρια αντιδραστήρια στο εργαστήριο. ……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

21

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: χρώμα των δεικτών στα οξέα και στις βάσεις


Ο Κώστας μετέφερε σε τρεις δοκιμαστικούς σωλήνες άχρωμο ξίδι, διάλυμα αμμωνίας και λεμονάδα όπως φαίνεται στο πιο κάτω σχήμα. Στη συνέχεια πρόσθεσε σε κάθε δοκιμαστικό σωλήνα λίγες σταγόνες βρομοθυμόλης. Να χρωματίσετε το περιεχόμενο του κάθε σωλήνα με το χρώμα που πήρε ο δείκτης σε κάθε διάλυμα.

άχρωμο ξίδι διάλυμα αμμωνίας λεμονάδα

23


1. Δίνεται η χημική αντίδραση:

μαγνήσιο + οξυγόνο οξείδιο του μαγνησίου

Ποια είναι τα αντιδρώντα και ποιο το προϊόν στην πιο πάνω χημική αντίδραση;

Αντιδρώντα:…………………………………………………………………………………………..

Προϊόν: ……………………………………………………………………………………………... 2. Ποιο αέριο είναι ελαφρύτερο του αέρα και έχει την ιδιότητα να καίγεται με χαρακτηριστικό κρότο; Να βάλετε σε κύκλο την ορθή απάντηση.

οξυγόνο, υδρογόνο, διοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου, χλώριο


Ο Γιώργος, ένας μαθητής της Γ΄ τάξης Γυμνασίου, πήγε με

τη μητέρα του στην υπεραγορά. Εκεί, παρατήρησε τις διάφορες συσκευασίες του ξιδιού και διαπίστωσε ότι το ξίδι ήταν συσκευασμένο μέσα σε γυάλινες ή πλαστικές φιάλες, όχι όμως σε φιάλες από μέταλλο.

(fruitshop.gr, kosmaser.pblogs.gr)

Ερώτημα Γιατί το ξίδι δεν συσκευάζεται μέσα σε μεταλλικές φιάλες π.χ. κατασκευασμένες από ψευδάργυρο ή σίδηρο; Πρόβλεψη Να συζητήσετε στην ομάδα σας και να γράψετε την άποψή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………….

Για να επαληθεύσετε την απάντησή σας στο ερώτημα να προχωρήσετε στις παρακάτω πειραματικές εργασίες.


Επίδραση οξέων σε μέταλλα

24

Πείραμα


τέσσερις δοκιμαστικούς σωλήνες, ένα δοκιμαστικό σωλήνα με μεγάλη διάμετρο, στήριγμα δοκιμαστικών σωλήνων, διάλυμα υδροχλωρικού οξέος ή ξίδι, κομματάκια ψευδάργυρου (Zn),

σίδηρου (Fe), χαλκού (Cu) και ταινίας μαγνησίου (Mg), ογκομετρικό κύλινδρο 10 mL, κουτί με σπίρτα

Πορεία

Να αριθμήσετε τους τέσσερις δοκιμαστικούς σωλήνες από το 1 - 4.

Να μεταφέρετε στον κάθε δοκιμαστικό σωλήνα (από το 1 - 4), περίπου 5 mL διαλύματος υδροχλωρικού οξέος ή ξιδιού.

Να προσθέσετε στον 1ο δοκιμαστικό σωλήνα κομματάκι ταινίας μαγνησίου.

Να κρατήσετε τον μεγάλο δοκιμαστικό σωλήνα ανεστραμμένο και να τον πλησιάσετε αμέσως στο στόμιο του πρώτου δοκιμαστικού σωλήνα, ώστε να συλλέξετε σε αυτόν το αέριο που εκλύεται.

Να προσθέσετε στον 2ο δοκιμαστικό σωλήνα ψευδάργυρο, στον 3ο σίδηρο και στον 4ο χαλκό.

Με τη βοήθεια του/της καθηγητή/τριάς σας να πλησιάσετε στο στόμιο του ανεστραμμένου σωλήνα ένα αναμμένο σπίρτο.

Να σημειώσετε τις παρατηρήσεις σας. Η ομάδα Α και η ομάδα Β να πραγματοποιήσουν το πείραμα με διάλυμα υδροχλωρικού οξέος. Η ομάδα Γ και η ομάδα Δ να πραγματοποιήσουν το πείραμα με ξίδι. Στο τέλος του πειράματος να ανακοινωθούν τα αποτελέσματα στην ολομέλεια της τάξης. Όλες οι ομάδες να καταγράψουν όλες τις παρατηρήσεις τους.


3. Να καταγράψετε τις παρατηρήσεις σας στον παρακάτω πίνακα.

Ομάδα Α Μέταλλο με διάλυμα υδροχλωρικού οξέος

Παρατηρήσεις

1ος δοκιμαστικός σωλήνας (Mg)

2ος δοκιμαστικός σωλήνας (Zn)

3ος δοκιμαστικός σωλήνας (Fe)

4ος δοκιμαστικός σωλήνας (Cu)

25

Ομάδα B Μέταλλο με ξίδι

Παρατηρήσεις

1ος δοκιμαστικός σωλήνας (Mg)

2ος δοκιμαστικός σωλήνας (Zn)

3ος δοκιμαστικός σωλήνας (Fe)

4ος δοκιμαστικός σωλήνας (Cu)

4. Το αέριο που εκλύεται, στον 1ο δοκιμαστικό σωλήνα συλλέγεται σε ανεστραμμένο σωλήνα

επειδή είναι (ελαφρύτερο / βαρύτερο) ……………………….. από τον αέρα.

(β) Ποιο είναι το αέριο που εκλύεται κατά την πιο πάνω χημική αντίδραση;

(οξυγόνο / υδρογόνο / διοξείδιο του άνθρακα) ……………………………………………..

5. (α) Ποιο/α από τα τέσσερα μέταλλα:

ι. αντέδρασε/αν με το διάλυμα του υδροχλωρικού οξέος; .....................................................

ιι. αντέδρασε/αν με το ξίδι; ……………………………………………………………………….

ιιι. δεν αντέδρασε/αν με το διάλυμα του υδροχλωρικού οξέος; .............................................

vι. δεν αντέδρασε/αν με το ξίδι; ………………………………………………………………....

(β) Να συμπληρώσετε τα κενά στις πιο κάτω χημικές αντιδράσεις:

σίδηρος + ……………………….. χλωριούχος σίδηρος + υδρογόνο

ψευδάργυρος + υδροχλωρικό οξύ χλωριούχος ψευδάργυρος + ……….............

(γ) Να συμπληρώσετε τις πιο κάτω προτάσεις:

Ορισμένα μέταλλα όπως ο ........................, ο ............................ και το .............................

αντιδρούν με αραιά διαλύματα οξέων.

Κατά την αντίδραση αυτή εκλύεται αέριο .................................

Ο ........................ δεν αντιδρά με τα αραιά διαλύματα των οξέων.

Η πρόβλεψή σας στο ερώτημα (σελίδα 23) επαληθεύεται από τα αποτελέσματα των πειραμάτων σας; Αν όχι να την αναθεωρήσετε.

……………………………………………………………………………………………………………

.....………………………………………………………………………………………………………

26


6. Έχετε στη διάθεσή σας τρία δοχεία: ένα χάλκινο, ένα από ψευδάργυρο και ένα σιδερένιο.

(α) Σε ποιο από αυτά θα αποθηκεύατε διάλυμα κιτρικού οξέος; ............................................

(β) Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

Εργασία για το σπίτι 1. (α) Να συμπληρώσετε την πιο κάτω χημική αντίδραση:

ψευδάργυρος + υδροχλωρικό οξύ χλωριούχος ψευδάργυρος + ……………..

(β) Να περιγράψετε με ποιο τρόπο ανιχνεύεται το αέριο που εκλύεται κατά την πιο πάνω χημική αντίδραση.

……………………………………………………………………………………………………………

...…………………………………………………………………………………………………………

2. Ένας μαθητής έβαλε ένα κομματάκι μαγνησίου σε δοκιμαστικό σωλήνα και πρόσθεσε λίγο διάλυμα αραιού θειικού οξέος. Παρατήρησε ότι κατά την επίδραση του θειικού οξέος στο μαγνήσιο εκλύονται φυσαλίδες. Μετά άγγιξε το κάτω μέρος του δοκιμαστικού σωλήνα και παρατήρησε ότι ο σωλήνας είχε ζεσταθεί. (α) Ποιο είναι το αέριο το οποίο ελευθερώνεται κατά την πιο πάνω χημική αντίδραση;

…………………………………………………………………………………………………………..

(β) Πώς θα χαρακτηρίζατε την πιο πάνω χημική αντίδραση εξώθερμη ή ενδόθερμη; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

...…………………………………………………………………………………………………………

(γ) Να συμπληρώσετε την πιο κάτω χημική αντίδραση:

…………………... + θειικό οξύ θειικό μαγνήσιο + υδρογόνο

27

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: επίδραση των διαλυμάτων των οξέων σε μέταλλα, ανίχνευση υδρογόνου, λεκτική γραφή της αντίδρασης μετάλλου με οξύ

3. Να εντοπίσετε στο παρακάτω κρυπτόλεξο τις κρυμμένες λέξεις που αναφέρονται στις ακόλουθες προτάσεις. Ο αριθμός σε παρένθεση δίπλα από κάθε πρόταση, δηλώνει τον αριθμό των γραμμάτων της ζητούμενης λέξης. ι. Το αέριο που εκλύεται κατά τη χημική αντίδραση μαγνησίου με αραιό διάλυμα θειικού οξέος (8). ιι. Ένα μέταλλο που δεν αντιδρά με διάλυμα υδροχλωρικού οξέος (6). ιιι. Χαρακτηρίζεται η χημική αντίδραση κατά την οποία παρατηρείται αύξηση της θερμοκρασίας (8). ιv. Οι ουσίες οι οποίες χρωματίζονται διαφορετικά σε διαλύματα οξέων και διαφορετικά σε διαλύματα βάσεων (7). v. Το χρώμα που παίρνει ο δείκτης της βρομοθυμόλης όταν προστεθεί σε διάλυμα οξέος (7). vι. Οξύ που περιέχεται στον χυμό λεμονιού (7).

Α Ρ Κ Ο Χ Δ Ρ Α Τ Μ Ο Σ

Δ Ε Ι Κ Τ Ε Σ Χ Σ Ε Κ Υ

Ω Ε Τ Α Λ Θ Δ Α Ρ Ξ Ι Π

Χ Α Α Γ Κ Ο Π Λ Χ Ω Τ Ε

Α Υ Δ Ρ Ο Γ Ο Ν Ο Θ Ρ Α

Λ Η Ρ Β Σ Ο Λ Ο Λ Ε Ι Υ

Κ Δ Κ Ο Λ Ο Γ Σ Κ Ρ Ν Δ

Ο Ρ Γ Υ Ε Γ Η Ρ Ο Μ Ο Ω

Σ Ο Ν Ν Ε Ξ Ο Τ Σ Η Σ Ρ

Υ Γ Κ Ι Τ Ρ Ι Κ Ο Κ Ο Η

29

Υλικά που περιέχουν ανθρακικά άλατα είναι η μαγειρική σόδα, η πέτρα που σχηματίστηκε στον βραστήρα, το τσόφλι του αυγού, το μάρμαρο κ.λπ.


1. Ποιο αέριο έχει την ιδιότητα να θολώνει το διαυγές ασβεστόνερο; Να βάλετε σε κύκλο την ορθή απάντηση. οξυγόνο, υδρογόνο, διοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου, χλώριο


Η κυρία Μαρία διερωτάται πώς να καθαρίσει την πέτρα που σχηματίστηκε στον πυθμένα και στα τοιχώματα του πλαστικού βραστήρα νερού. Η κυρία Ελένη, η γειτόνισσά της, της εισηγείται να βάλει μέσα στον βραστήρα, για λίγα λεπτά, ξίδι.

Ερώτημα Είναι κατάλληλο το ξίδι για τον καθαρισμό της πέτρας που σχηματίστηκε στον βραστήρα νερού; Πρόβλεψη Να συζητήσετε στην ομάδα σας και να γράψετε την άποψή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………............

Για να επαληθεύσετε την απάντησή σας στο ερώτημα να προχωρήσετε στις παρακάτω πειραματικές εργασίες.

Πείραμα 1


δύο δοκιμαστικούς σωλήνες, ελαστικό πώμα εφοδιασμένο με απαγωγό σωλήνα, στήριγμα δοκιμαστικών σωλήνων, διάλυμα υδροχλωρικού οξέος ή ξίδι, ανθρακικό άλας,

διαυγές ασβεστόνερο


Επίδραση οξέων σε ανθρακικά άλατα

30

Πορεία

Η ομάδα Α να μελετήσει την επίδραση διαλύματος υδροχλωρικού οξέος στο ανθρακικό ασβέστιο. Η ομάδα Β να μελετήσει την επίδραση διαλύματος υδροχλωρικού οξέος στη μαγειρική σόδα. Η ομάδα Γ να μελετήσει την επίδραση ξιδιού στο ανθρακικό ασβέστιο. Η ομάδα Δ να μελετήσει την επίδραση ξιδιού στη μαγειρική σόδα.

Στο τέλος του πειράματος να ανακοινωθούν τα αποτελέσματα στην ολομέλεια της τάξης. Όλες οι ομάδες να καταγράψουν όλες τις παρατηρήσεις που έγιναν.


2. Τι παρατηρείτε να συμβαίνει μέσα στον:

Δοκιμαστικό σωλήνα Α; ι. υδροχλωρικό οξύ και ανθρακικό ασβέστιο: …………………………………………….....

ιι. υδροχλωρικό οξύ και μαγειρική σόδα: ……………………………………………………..

ιιι. ξίδι και ανθρακικό ασβέστιο: ……………………………………………………………….

ιν. ξίδι και μαγειρική σόδα: ……………………………………………………………………...

δοκιμαστικό σωλήνα Β; ……………………………………………………………………….

3. (α) Ποιο αέριο εκλύεται, κατά τις πιο πάνω χημικές αντιδράσεις, με βάση την παρατήρηση που κάνατε στον σωλήνα με το ασβεστόνερο;

……………………………………………………………………………………………………………

(β) Να γράψετε τη χημική αντίδραση που πραγματοποιήθηκε σε ένα από τα πιο πάνω πειράματα, χρησιμοποιώντας τις λέξεις: ανθρακικό ασβέστιο, διοξείδιο του άνθρακα, νερό, υδροχλωρικό οξύ, χλωριούχο ασβέστιο

Να μεταφέρετε στον έναν δοκιμαστικό σωλήνα μικρή ποσότητα ανθρακικού άλατος και στον άλλο διαυγές ασβεστόνερο, περίπου, μέχρι το μέσο του σωλήνα.

Να προσθέσετε 2-3 mL διαλύματος υδροχλωρικού οξέος ή ξιδιού, στον δοκιμαστικό σωλήνα με το ανθρακικό άλας. Nα εφαρμόσετε αμέσως στο στόμιο του σωλήνα το πώμα, το οποίο είναι εφοδιασμένο με απαγωγό σωλήνα, όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα.

Να βυθίσετε το άλλο άκρο του απαγωγού σωλήνα στο διαυγές ασβεστόνερο.

δοκιμαστικός σωλήνας 1

δοκιμαστικός σωλήνας 2

ασβεστόνερο

ανθρακικό άλας και

διάλυμα οξέος

+ + +

31

4. Να γράψετε το γενικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήγετε όσον αφορά την επίδραση των διαλυμάτων των οξέων στα ανθρακικά άλατα.

……………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………….

5. (α) Ποια ουσία περιέχεται στο ξίδι και το καθιστά κατάλληλο για το καθάρισμα της πέτρας, δηλαδή των ανθρακικών αλάτων, που έχουν σχηματιστεί στον βραστήρα; …………………………………………………………………………………………………………..

(β) Να εξηγήσετε γιατί το ξίδι είναι κατάλληλο για το καθάρισμα της πέτρας.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………


……………………………………………………………………………………………………………

.....………………………………………………………………………………………………………


6. Γνωρίζοντας ότι το μάρμαρο περιέχει ανθρακικά άλατα, να εξηγήσετε γιατί δεν είναι ορθό να καθαρίζουμε ένα μαρμάρινο πάτωμα με καθαριστικό που περιέχει οξύ.

……………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………….

7. Να συμπληρώσετε την παρακάτω χημική αντίδραση.

ανθρακικό νάτριο + υδροχλωρικό οξύ χλωριούχο νάτριο + νερό + ………………


1. Τι θα παρατηρήσετε αν σε ένα ποτήρι που περιέχει μαγειρική σόδα προσθέσετε ξίδι; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

2. Αν ρίξουμε λίγο διάλυμα υδροχλωρικού οξέος σε μαρμαρόσκονη θα παρατηρήσουμε έκλυση φυσαλίδων. (α) Ποιο είναι το κύριο συστατικό της μαρμαρόσκονης; ………………………………………..

(β) Ποιο αέριο εκλύεται κατά την πιο πάνω χημική αντίδραση; ………………………………..

(γ) Πώς ανιχνεύεται το αέριο αυτό;

……………………………………………………………………………………………………………

32

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: αντίδραση διαλυμάτων οξέων με ανθρακικά άλατα, ανίχνευση διοξειδίου του άνθρακα, γραφή της αντίδρασης ανθρακικού άλατος με οξύ λεκτικά

3. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω χημικές αντιδράσεις.

4.

Να τοποθετήσετε σε ένα ποτήρι ένα αυγό. Να προσθέσετε ξίδι στο ποτήρι, ώστε να καλυφθεί πλήρως το αυγό. Να αφήσετε το αυγό στο ξίδι μέχρι την επόμενη μέρα. Να το ξεπλύνετε με άφθονο νερό και να αγγίξετε την επιφάνειά του. (α) Να γράψετε τις παρατηρήσεις σας.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

.…………………………………………………………………………………………………………..

(β) Να εξηγήσετε το φαινόμενο αυτό (δίνεται η πληροφορία ότι το τσόφλι του αυγού περιέχει ανθρακικό ασβέστιο).

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

ΦΤΙΑΞΤΕ ΕΝΑ «ΕΛΑΣΤΙΚΟ ΑΥΓΟ»

ανθρακικό ασβέστιο

……………….. ………………..…

οξικό ασβέστιο

νερό

……………….. ………………..

+ + + (α)

διοξείδιο του άνθρακα

…………………………

.. αστιο

υδροχλωρικό οξύ

χλωριούχο νάτριο

νερό

+ + + (β)

33


1. Δίνονται παρακάτω ουσίες: ξίδι, καθαριστικό για τζάμια, λεμονάδα, γιαούρτι, αποφρακτικό νιπτήρων

Ποιες από αυτές περιέχουν

ι. οξέα ………………………………………………………………………………………………...

ιι. βάσεις; ……………………………………………………………………………………………...


Ποιες ουσίες ανήκουν στα οξέα και ποιες στις βάσεις;

Οξέα – Βάσεις (5)

Οξέα και βάσεις κατά Arrhenius

Η κυρία Παναγιώτα παρατήρησε ότι τα προϊόντα που βρίσκονται δεξιά της περιέχουν οξέα ενώ αυτά στα αριστερά της περιέχουν βάσεις.

34

2. Στις πιο κάτω εικόνες φαίνονται δύο διαλύματα οξέων και δύο διαλύματα βάσεων.

(α) Να μελετήσετε τους χημικούς τύπους που αναγράφονται στις ετικέτες των φιαλών που περιέχουν τα οξέα και να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα.

Όνομα οξέος Χημικός τύπος οξέος

θειικό οξύ

υδροχλωρικό οξύ

(β) Να μελετήσετε τις ετικέτες στις φιάλες που περιέχουν τα διαλύματα των βάσεων και να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα.

Όνομα βάσης Χημικός τύπος βάσης

υδροξείδιο του ασβεστίου

υδροξείδιο του νατρίου


3. Να ονομάσετε τις πιο κάτω χημικές ενώσεις για τις οποίες δίνεται ο χημικός τύπος:

NaOH ……………………………………....., HCl …………………….…………..…..................

Οξέα Βάσεις

(www.pe04.net/rep/eklib/pacs/chemg/chapt5/5_1/5_1c.htm)

35


4. Να παρακολουθήσετε το φιλμάκι με τίτλο «Ιοντισμός υδροχλωρικού οξέος στο νερό». Να μελετήσετε τα πιο κάτω σχήματα τα οποία δείχνουν τα σωματίδια που δίνουν ορισμένα οξέα, όταν αυτά διαλύονται στο νερό. Στη συνέχεια, να συζητήσετε στην ομάδα σας και να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα:

(α) Ποιο είναι το κοινό ιόν στα διαλύματα των οξέων; …………………………………………...

(β) Να συμπληρώσετε την πρόταση:

Οξέα, σύμφωνα με τη θεωρία του Arrhenius, ονομάζονται οι ενώσεις που όταν

διαλυθούν στο …………………… δίνουν κατιόντα …………………… 5. Τα πιο κάτω σχήματα δείχνουν τα σωματίδια που δίνουν ορισμένες βάσεις, όταν διαλυθούν στο νερό.

(α) Ποιο είναι το κοινό ιόν στα διαλύματα των βάσεων; ……………………………………......

(β) Να συμπληρώσετε την πρόταση:

Βάσεις, σύμφωνα με τη θεωρία του Arrhenius, ονομάζονται οι ενώσεις που όταν

διαλυθούν στο …………………… δίνουν ανιόντα ……………………


6. Σε ποιο από τα πιο κάτω ποτήρια, περιέχεται διάλυμα βάσης; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

……………………………………………………...

……………………………………………………...

..........………………………………………………

……………………………………………………...

……………………………………………………...

(μον.1)

Na +

OH -

H+

Cl -

ποτήρι 1 ποτήρι 2

Η+= κατιόν υδρογόνου

Cl- = ανιόν χλωρίου

SO42-

= θειικό ανιόν

NO3 - = νιτρικό ανιόν

διάλυμα ΗCl διάλυμα ΗΝΟ3 διάλυμα Η2SO4

διάλυμα Ca(OH)2 διάλυμα NaOH

Νa+ = κατιόν νατρίου

Ca2+

= κατιόν ασβεστίου

ΟΗ- = ανιόν υδροξυλίου

Νa+ Ca

2+

OH- OH

-

OH-

36


7.(α) Να συμπληρώσετε τις πιο κάτω προτάσεις που δηλώνουν κοινές ιδιότητες των οξέων.

Έχουν …..................... γεύση.

Μεταβάλλουν το χρώμα των ………………………..

Αντιδρούν με πολλά ….................................... και εκλύεται αέριο υδρογόνο.

Αντιδρούν με τα ανθρακικά άλατα και εκλύεται ένα αέριο, το………………… ……

……………… , το οποίο έχει την ιδιότητα να θολώνει το διαυγές ασβεστόνερο.

(β) Να συμπληρώσετε τις πιο κάτω προτάσεις που δηλώνουν κοινές ιδιότητες των βάσεων.

Έχουν ……………………………… αφή.

Μεταβάλλουν το χρώμα των ……………………....

(γ) Να συμπληρώσετε την πρόταση με τις ακόλουθες λέξεις / φράσεις: βασικός, όξινος, ανιόντα υδροξυλίου, κατιόντα υδρογόνου

Το σύνολο των κοινών ιδιοτήτων των οξέων ονομάζεται ………………

χαρακτήρας και οφείλεται στα …………………… …………………….. ενώ το

σύνολο των κοινών ιδιοτήτων των βάσεων ονομάζεται ……………………

χαρακτήρας και οφείλεται στα ………………..… …………………………….


8. Να χρωματίσετε με κόκκινο τις ιδιότητες που αφορούν τα οξέα και με μπλε τις ιδιότητες που αφορούν τις βάσεις.

Έχουν ξινή γεύση Σε διαλύματά τους η

φαινολοφθαλεΐνη

παίρνει χρώμα κόκκινο

Έχουν

σαπωνοειδή υφή

Αντιδρούν με τα

ανθρακικά άλατα

Αντιδρούν με πολλά

μέταλλα

Σε διαλύματά τους η

βρομοθυμόλη παίρνει

χρώμα κίτρινο

Σε διαλύματά τους η

ηλιανθίνη παίρνει

χρώμα κόκκινο

Σε διαλύματά τους το

βάμμα του ηλιοτροπίου

παίρνει χρώμα μπλε

37

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: οξέα και βάσεις σύμφωνα με τη θεωρία του Arrhenius, κοινές ιδιότητες των οξέων, κοινές ιδιότητες των βάσεων, χημικοί τύποι και ονόματα οξέων και βάσεων


1. (α) Τι ονομάζεται όξινος χαρακτήρας; Να γράψετε τις κοινές ιδιότητες των οξέων.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

(β) Πού οφείλονται οι κοινές ιδιότητες των διαλυμάτων των οξέων;

……………………………………………………………………………………………………………

2. (α) Τι ονομάζεται βασικός χαρακτήρας; Να γράψετε τις κοινές ιδιότητες των βάσεων.

………………………………………………………………………………………………………..…..

.…………………………………………………………………………………………………..............

………………………………………………………………………………………………………..…..

.…………………………………………………………………………………………………..............

(β) Πού οφείλονται οι κοινές ιδιότητες των διαλυμάτων των βάσεων;

……………………………………………………………………………………………………………

3. Ποιες χημικές ενώσεις, σύμφωνα με τη θεωρία του Arrhenius, είναι οξέα και ποιες βάσεις;

Οξέα:…………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………........

Βάσεις:………………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………………….......

39


1. Πού οφείλονται οι κοινές ιδιότητες των διαλυμάτων των

οξέων;……………………………………………………………………………………………..

βάσεων; …………………………………………………………………………………………..


Συχνά στις ετικέτες σε συσκευασίες των σαμπουάν αναγράφεται η ένδειξη pH=5,5.

(wavy.gr)

Τι σημαίνει η ένδειξη αυτή του pH στην ετικέτα του σαμπουάν;

Πείραμα

Όργανα και υλικά Στη θέση εργασίας σας θα βρείτε: ράβδο ανάδευσης, ύαλο ωρολογίου, πεχαμετρικό χαρτί,

χυμό λεμονιού, άχρωμο ξίδι, διάλυμα υδροχλωρικού οξέος, άχρωμο καθαριστικό τζαμιών, διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου,

αποσταγμένο νερό Πορεία

Να τοποθετήσετε πάνω στην ύαλο ωρολογίου ένα κομματάκι πεχαμετρικού χαρτιού.

Να ξεπλύνετε τη ράβδο ανάδευσης με αποσταγμένο νερό.

Να βυθίσετε τη ράβδο ανάδευσης στον χυμό λεμονιού και να αγγίξετε το άκρο της στο πεχαμετρικό χαρτί.

Να συγκρίνετε το χρώμα που πήρε το πεχαμετρικό χαρτί με το χρώμα της έγχρωμης κλίμακας που υπάρχει στο κουτί του πεχαμετρικού χαρτιού. Να σημειώσετε στον πιο κάτω πίνακα την τιμή του pH που αντιστοιχεί στο συγκεκριμένο χρώμα.

Να επαναλάβετε την πιο πάνω πορεία με τα υπόλοιπα διαλύματα.

Οξέα - Βάσεις (6) Έννοια του pH

πεχαμετρικό χαρτί

(atas.gr)

40


3. Να καταγράψετε την τιμή του pH του κάθε διαλύματος και του αποσταγμένου νερού στον παρακάτω πίνακα.

4. Να παρατηρήσετε την έγχρωμη κλίμακα του πεχαμετρικού χαρτιού στη διπλανή εικόνα. Ποιες τιμές μπορεί να πάρει το pH ενός υδατικού διαλύματος;

………………………………………………………

………………………………………….......………

………………………………………………………

5. Ποια από τα διαλύματα που χρησιμοποιήσατε στο πείραμά σας είναι:

διαλύματα οξέων; ……………………………………………………………………………….......

διαλύματα βάσεων; ……………………………………………………………………………........

6. (α) Να βάλετε σε κύκλο τις τιμές που έχει το pH: ενός διαλύματος οξέος pH > 7 pH = 7 pH < 7

ενός διαλύματος βάσης pH > 7 pH = 7 pH < 7

του αποσταγμένου νερού pH > 7 pH = 7 pH < 7

(β) ι. Να συμπληρώσετε με τις ακόλουθες λέξεις: βασικά, όξινα, ουδέτερο.

Τα διαλύματα των οξέων χαρακτηρίζονται ως ………………… ενώ τα διαλύματα

των βάσεων ως ………………………. Το αποσταγμένο νερό είναι ............................

ιι. Ποιο/α από τα διαλύματα που χρησιμοποιήσατε στο πείραμα θα χαρακτηρίζατε ως

όξινο/α; …………………………………...........................................................................

βασικό/α; …………………………………........................................................................

Δοκιμαστικός σωλήνας Τιμή του pH

Χυμός λεμονιού

Άχρωμο ξίδι

Διάλυμα υδροχλωρικού οξέος

Άχρωμο καθαριστικό τζαμιών

Διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου

Αποσταγμένο νερό

ΒΑΣΙΚΟ

ΟΞΙΝΟ

ΟΥΔΕΤΕΡΟ

(eea1gel.blogspot.com)

41

(γ) Όσο μικρότερη είναι η τιμή του pH τόσο πιο όξινο είναι το διάλυμα.

ι. Ποιο από τα πιο πάνω διαλύματα οξέων είναι το πιο όξινο; ……………………………..

ιι. Να κατατάξετε τα διαλύματα κατά σειρά αύξησης της οξύτητας (από το λιγότερο προς το περισσότερο όξινο).

……………………………………………………………………………………………………………

(δ) Όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του pH τόσο πιο βασικό είναι το διάλυμα.

ι. Ποιο από τα πιο πάνω διαλύματα βάσεων είναι το πιο βασικό; ………………………….

ιι. Να κατατάξετε τα διαλύματα κατά σειρά αύξησης της βασικότητας (από το λιγότερο προς το περισσότερο βασικό).

…………………………………………………………………………………………………………… 7. Ποια είναι η σχέση μεταξύ του πλήθους των κατιόντων υδρογόνου ( Η+) και του πλήθους των ανιόντων υδροξυλίου ( ΟΗ-) στα όξινα και στα βασικά διαλύματα, καθώς και στο αποσταγμένο νερό; Να βάλετε σε κύκλο τη σωστή απάντηση. ι. Σε όξινα διαλύματα:

πλήθος Η+ > πλήθος ΟΗ- , πλήθος Η+ = πλήθος ΟΗ-, πλήθος Η+ < πλήθος ΟΗ-

ιι. Σε βασικά διαλύματα:

πλήθος Η+ > πλήθος ΟΗ-, πλήθος Η+ = πλήθος ΟΗ-, πλήθος Η+ < πλήθος ΟΗ-

ιιι. Στο αποσταγμένο νερό:

πλήθος Η+ > πλήθος ΟΗ-, πλήθος Η+ = πλήθος ΟΗ-, πλήθος Η+ < πλήθος ΟΗ-

8. Να εξηγήσετε, με δικά σας λόγια, τι είναι το pH ενός υδατικού διαλύματος.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

9. Εργασία στον ηλεκτρονικό υπολογιστή:

Να ανοίξετε το εικονίδιο «Οξέα και ανθρώπινος οργανισμός», που βρίσκεται στην οθόνη του υπολογιστή σας. Να σύρετε τον δείκτη στην περιοχή του δέρματος για να βρείτε: ι. Μεταξύ ποιων τιμών κυμαίνεται το pH του δέρματος ενός υγιούς ανθρώπου;

……………………………………………………………………………………………………………

ιι. Ποιος είναι ο ρόλος της οξύτητας του δέρματος στην άμυνα του οργανισμού;

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

10. Να εξηγήσετε γιατί για τον καθαρισμό του δέρματος πρέπει να χρησιμοποιείται σαμπουάν / σαπούνι με τιμή pH παρόμοια με αυτήν του δέρματος.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

42

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: πεχαμετρικό χαρτί, τιμή pH υδατικών διαλυμάτων, όξινων διαλυμάτων, βασικών διαλυμάτων και αποσταγμένου νερού


11. Διαθέτουμε τρία υδατικά διαλύματα για τα οποία δίνονται οι τιμές του pH στους 25 0C.

Διάλυμα

υδροξειδίου του νατρίου Διάλυμα

υδροχλωρικού οξέος Καθαριστικό τζαμιών

Τιμή του pH 13

2

11

Ποιο/α από τα τρία διαλύματα

ι. είναι διάλυμα/τα βάσης/εων; ……………………………………………………………….......

ιι. έχει/ουν πλήθος Η+ > πλήθος ΟΗ- ………………………………………………………….....

Εργασία για το σπίτι 1. Να χαρακτηρίσετε τα πιο κάτω διαλύματα ως όξινα ή βασικά και να τα κατατάξετε από το πιο όξινο προς το πιο βασικό. Διάλυμα HCl με pH=1,2 ………………………………………

Διάλυμα ξιδιού με pH=3 ……………………………………….

Διάλυμα αμμωνίας με pH=12 …………………………………

Σαπουνόνερο με pH=9 ………………………………………..

Κατάταξη: …………………………………………………………................................................

2. Διάλυμα υδροξειδίου του καλίου έχει pH=13. Ποια σχέση ισχύει, για το διάλυμα αυτό, ανάμεσα στο πλήθος των κατιόντων υδρογόνου και των ανιόντων υδροξυλίου;

………………………………………………………………………………………………………......

43

Τσίμπησε μια μέλισσα τον Αντρέα και αυτός κλαίγοντας έτρεξε στον πατέρα του, ο οποίος του ξέπλυνε το τσίμπημα με διάλυμα αμμωνίας. Η μητέρα του διαφωνούσε και επέμενε ότι θα ήταν προτιμότερο να χρησιμοποιήσουν νερό αντί διάλυμα αμμωνίας για το ξέπλυμα.

Το κεντρί της μέλισσας περιέχει οξύ.

ενώ

αυτό της σφήκας περιέχει βάση.

Αν σας κεντρίσει μια μέλισσα

Εργαστείτε ατομικά 1. Δίνονται τα διαλύματα: οξικού οξέος (ξίδι), αμμωνίας, KOH, HCl, NaOH, H2SO4 και HNO3. Δίνεται επίσης αποσταγμένο νερό. Να κατατάξετε τα πιο πάνω σε όξινα, βασικά και ουδέτερο/α.

Όξινα: ....................................................................................................................................

Βασικά: ..................................................................................................................................

Ουδέτερο/α: ...........................................................................................................................

2. Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση γράφοντας την κατάλληλη λέξη στο κάθε κενό: Τα διαλύματα των οξέων περιέχουν κατιόντα ............................. ενώ τα διαλύματα των

βάσεων περιέχουν ανιόντα .............................


Ερώτημα Πιστεύετε ότι το διάλυμα αμμωνίας είναι αποτελεσματικό για να αντιμετωπιστεί το τσίμπημα της μέλισσας, ή μήπως το νερό; Πρόβλεψη Να συζητήσετε στην ομάδα σας και να γράψετε την άποψή σας.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Για να επαληθεύσετε την απάντησή σας στο ερώτημα να προχωρήσετε στην παρακάτω πειραματική εργασία.

Εξουδετέρωση (1)

Χημική αντίδραση της εξουδετέρωσης

44


Πείραμα


4 δοκιμαστικούς σωλήνες, σταγονόμετρα, ογκομετρικό κύλινδρο 10 mL, στήριγμα δοκιμαστικών σωλήνων, διάλυμα υδροχλωρικού οξέος, διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου,

βρομοθυμόλη, αποσταγμένο νερό Πορεία

Να αριθμήσετε τους τέσσερις δοκιμαστικούς σωλήνες από το 1-4.

Να μεταφέρετε: Στον 1ο δοκιμαστικό σωλήνα: 2-3 mL διαλύματος υδροχλωρικού οξέος (HCl). Στον 2ο δοκιμαστικό σωλήνα: 2-3 mL διαλύματος υδροξειδίου του νατρίου (NaOH). Στον 3ο δοκιμαστικό σωλήνα: 2-3 mL αποσταγμένου νερού (H2O).

Να προσθέσετε στον κάθε σωλήνα 2 σταγόνες βρομοθυμόλης και να ανακινήσετε ελαφρά τους σωλήνες. Να γράψετε το χρώμα που παρατηρείτε στον κάθε σωλήνα στον πίνακα Α.

Στον 4ο δοκιμαστικό σωλήνα: Στάδιο ι. Να μεταφέρετε 2-3 mL διαλύματος υδροχλωρικού οξέος. Να προσθέσετε 2 σταγόνες βρομοθυμόλης και να ανακινήσετε. Να παρατηρήσετε το χρώμα, να το συγκρίνετε με το χρώμα στους σωλήνες 1, 2, 3 και να σημειώσετε τις παρατηρήσεις σας στον κατάλληλο χώρο του πίνακα Β.

Στάδιο ιι. Να προσθέσετε στον δοκιμαστικό σωλήνα, αργά και προσεκτικά, σταγόνα - σταγόνα, διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου, ανακινώντας συνέχεια, μέχρι το χρώμα να γίνει πράσινο. Να σημειώσετε το χρώμα στον πίνακα Β και να το συγκρίνετε με το χρώμα στους σωλήνες 1, 2, 3.

Στάδιο ιιι. Να προσθέσετε ακόμα 5 - 6 σταγόνες (περίσσεια) διαλύματος υδροξειδίου του νατρίου, ανακινώντας τον σωλήνα. Να σημειώσετε το χρώμα στον πίνακα Β και να το συγκρίνετε με τους σωλήνες 1, 2, 3. Στάδιο ιv. Να προσθέσετε στον δοκιμαστικό σωλήνα, σταγόνα – σταγόνα, διάλυμα υδροχλωρικού οξέος, ανακινώντας τον σωλήνα μέχρι να επανέλθει το πράσινο χρώμα. Να σημειώσετε το χρώμα στον πίνακα Β και να το συγκρίνετε με τους σωλήνες 1, 2, 3. Στάδιο v. Να προσθέσετε στον δοκιμαστικό σωλήνα ακόμη 5 - 6 σταγόνες (περίσσεια) διαλύματος υδροχλωρικού οξέος και να σημειώσετε τις παρατηρήσεις σας.

Μπορείτε να επαναλάβετε την πιο πάνω διαδικασία, από το στάδιο ιι όσες φορές θέλετε.

Επίσης, μπορείτε να επαναλάβετε ολόκληρο το πιο πάνω πείραμα από το στάδιο ι με καινούργιο δοκιμαστικό σωλήνα, χρησιμοποιώντας διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου αντί υδροχλωρικού οξέος και αντίστροφα.

45


Πίνακας Α

Σωλήνας Περιεχόμενο του σωλήνα


Το περιεχόμενο είναι:

(όξινο/βασικό/ ουδέτερο)

Σχέση Η+

/ ΟΗ-

πλήθος Η

+ = πλήθος ΟΗ

-

πλήθος ΟΗ- > πλήθος Η

+

πλήθος Η+

> πλήθος ΟΗ-

1 Διάλυμα HCl

2 διάλυμα NaOH

βασικό πλήθος OH- > πλήθος H

+

3 αποσταγμένο

νερό

Πίνακας Β

3. Στον πίνακα Α να συμπληρώσετε:

(α) Τον χαρακτήρα (όξινο / βασικό / ουδέτερο) του διαλύματος στους δοκιμαστικούς σωλήνες 1, 2 και 3. (β) Τη σχέση για το πλήθος των ιόντων, στο περιεχόμενο του κάθε δοκιμαστικού σωλήνα.

4. (α) Ποιο χρώμα έχει η βρομοθυμόλη σε ουδέτερο περιβάλλον; ……………………………...

(β) ι. Σε ποια στάδια (πίνακας Β) τα διαλύματα είναι ουδέτερα; ………………………………

ιι. Στα ουδέτερα διαλύματα υπάρχει πλεόνασμα κατιόντων υδρογόνου ή ανιόντων υδροξυλίου ή είναι σε ίσες ποσότητες τα δύο αυτά ιόντα;

……………………………………………………………………………………………………………

5. (α) Πού οφείλεται η χρωματική αλλαγή στο στάδιο ιιι (πίνακας Β);

…………………………………………………………………………………………………………… (β) Στο στάδιο αυτό υπάρχει πλεόνασμα κατιόντων υδρογόνου ή ανιόντων υδροξυλίου ή είναι σε ίσες ποσότητες τα δύο αυτά ιόντα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

Σωλήνας

4 (στάδια

πορείας)

Χρώμα του

δείκτη

Το χρώμα του δείκτη

είναι το ίδιο με

αυτό στον σωλήνα 1, 2 ή 3

Το διάλυμα

είναι: (όξινο / βασικό /

ουδέτερο)

Σχέση Η+ / ΟΗ-

πλήθος Η+ = πλήθος ΟΗ-

πλήθος ΟΗ- > πλήθος Η+ πλήθος Η+ > πλήθος ΟΗ-

ι κίτρινο 1 (HCl)

ιι

ιιι

ιv

v

46

6. Στον πίνακα Β να συμπληρώσετε:

(α) Τον χαρακτήρα (όξινο / βασικό / ουδέτερο) του διαλύματος σε κάθε στάδιο. (β) Τη σχέση για το πλήθος των ιόντων που περιέχεται στο διάλυμα σε κάθε στάδιο. 7. Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας την ορθή φράση. Όταν αναμείξουμε ένα διάλυμα οξέος με ένα διάλυμα βάσης, (προκύπτει / δεν

προκύπτει) ........................................ πάντα ουδέτερο διάλυμα.

8.

Η πρόβλεψή σας στο ερώτημα (σελίδα 43) επαληθεύεται από τα αποτελέσματα του πειράματός σας; Αν όχι να την αναθεωρήσετε.

……………………………………………………………………………………………………………

.....………………………………………………………………………………………………………...

Εργαστείτε ατομικά 9. Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση επιλέγοντας την ορθή φράση.

Ένα διάλυμα είναι ουδέτερο όταν το πλήθος των κατιόντων υδρογόνου (Η+) που περιέχει

είναι (μεγαλύτερο από / μικρότερο από / ίσο με) ........................................... το πλήθος των ανιόντων υδροξυλίου (ΟΗ-).


1. Η Σοφία μελετά την αντίδραση της εξουδετέρωσης στο εργαστήριο. Προσθέτει μερικές σταγόνες βρομοθυμόλης σε έναν δοκιμαστικό σωλήνα, που περιέχει ένα άχρωμο διάλυμα, και το χρώμα της βρομοθυμόλης γίνεται μπλε. Ποιο από τα παρακάτω πρέπει να προσθέσει η Σοφία στο περιεχόμενο του σωλήνα για να αλλάξει το χρώμα του δείκτη και να γίνει πράσινο; Α. διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου Β. διάλυμα υδροχλωρικού οξέος Γ. αποσταγμένο νερό Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

.....………………………………………………………………………………………………………...

Η επίδραση ενός οξέος σε μια βάση ή μιας βάσης σε ένα οξύ διατυπώνεται, λεκτικά, με την ακόλουθη αντίδραση: οξύ + βάση νερό + άλας

Επειδή όλα τα διαλύματα των οξέων περιέχουν κατιόντα υδρογόνου και όλα τα διαλύματα των βάσεων περιέχουν ανιόντα υδροξυλίου, η αντίδραση αυτή γράφεται και ως ακολούθως: (Να συμπληρώσετε τα ιόντα)

……………. + ………….. Η2Ο

Η αντίδραση αυτή ονομάζεται εξουδετέρωση.

47

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: εξουδετέρωση, ουδέτερο διάλυμα, αντίδραση εξουδετέρωσης

2. Να συμπληρώσετε: (α) τις παρακάτω αντιδράσεις:

ι. οξύ + βάση ……………….. + .........................

ιι. Η+ + …….. Η2Ο

(β) τις παρακάτω προτάσεις: Η χημική αντίδραση που πραγματοποιείται όταν αναμείξουμε ένα οξύ με μια βάση

ονομάζεται .................................... Κατά την αντίδραση αυτή, τα κατιόντα ……………...

αντιδρούν με τα …………………. υδροξυλίου και σχηματίζονται μόρια ……………….....

Για να εντοπίσουμε, στο πείραμα, το σημείο όπου ένα οξύ εξουδετερώνει πλήρως μία

βάση (ή το αντίστροφο), χρησιμοποιούμε ένα .............................................. όπως για

παράδειγμα τη βρομοθυμόλη. Το χρώμα της βρομοθυμόλης στο αποσταγμένο νερό

είναι ....................... Το χρώμα αυτό δείχνει ότι η βρομοθυμόλη είναι σε .........................

περιβάλλον.

3. Οι παρακάτω εικόνες δείχνουν στάδια της πορείας ενός πειράματος όπου μια βάση αναμειγνύεται με ένα οξύ. (α) Σε ποιο στάδιο Α, Β ή Γ της πορείας:

ι. το διάλυμα είναι ουδέτερο …………….. ιι. το διάλυμα είναι όξινο ……………..

ιιι. το διάλυμα είναι βασικό ……………..

(β) Σε ποιο στάδιο Α, Β ή Γ της πορείας ισχύουν τα παρακάτω:

ι. πλήθος Η+ > πλήθος ΟΗ- ………… ιι. πλήθος ΟΗ- > πλήθος Η+ …………

ιιι. πλήθος Η+ = πλήθος ΟΗ- …………

Α (μπλε) Β (πράσινο) Γ (κίτρινο)

οξύ οξύ βρομοθυμόλη

βάση

49

Ο κύριος Γιάννης είναι γεωργός και θέλει να φυτέψει μαρούλια σε ένα από τα χωράφια του. Όμως προβληματίζεται: «Με την προσθήκη λιπάσματος στο χωράφι θα έχω καλή παραγωγή μαρουλιών; Μήπως στην ανάπτυξη των μαρουλιών παίζει ρόλο και το pH του εδάφους; Αν το pH του εδάφους δεν είναι κατάλληλο πώς μπορώ να το μεταβάλω;»

Εργαστείτε ατομικά 1. Δίνονται τρία υδατικά διαλύματα και οι αντίστοιχες τιμές pH στους 25 0C.

Διάλυμα Ξίδι Διαυγές

ασβεστόνερο Διάλυμα μαγειρικής

σόδας

Τιμή pH 3,5 11 8,4

(α) Ποιο/α από τα τρία διαλύματα

ι. είναι διάλυμα/τα βάσης/εων; ………………………………………………………………….

ιι. έχει/ουν πλήθος Η+ > πλήθος ΟΗ- …………………………………………………………...

(β) Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

ι. ……………………………………………………………………………………………………

ιι. …………………………………………………………………………………………………….

(γ) ι. Ποια είναι η τιμή pH του αποσταγμένου νερού; …………………………………………...

ιι. Το αποσταγμένο νερό είναι ………………… (όξινο / βασικό / ουδέτερο)


Για να βοηθήσετε τον κύριο Γιάννη να απαντήσει στους προβληματισμούς του να προχωρήσετε στις παρακάτω δραστηριότητες.

Εξουδετέρωση (2)

Εφαρμογές στην καθημερινή ζωή

50

Πείραμα

Όργανα και υλικά Στη θέση εργασίας σας θα βρείτε: γυάλινη ράβδο, 3 ύαλους ωρολογίου, πεχαμετρικό χαρτί, μείγμα χώματος και νερού (μείγμα 1),

μείγμα ασβέστη (οξείδιο του ασβεστίου) και νερού (μείγμα 2), μείγμα χώματος, ασβέστη και νερού (μείγμα 3)

Πορεία

Να τοποθετήσετε ένα κομματάκι πεχαμετρικού χαρτιού στον κάθε ύαλο ωρολογίου.

Με τη βοήθεια της γυάλινης ράβδου να μεταφέρετε μία σταγόνα από το 1ο μείγμα σε ένα από τα κομματάκια του πεχαμετρικού χαρτιού.

Να συγκρίνετε το χρώμα που πήρε το πεχαμετρικό χαρτί με το χρώμα της έγχρωμης κλίμακας που υπάρχει στο κουτί του πεχαμετρικού χαρτιού. Να σημειώσετε στον πιο κάτω πίνακα την τιμή του pH που αντιστοιχεί στο συγκεκριμένο χρώμα.

Να επαναλάβετε την πιο πάνω πορεία με τα υπόλοιπα μείγματα. Αποτελέσματα - ανάλυση και ερμηνεία αποτελεσμάτων

2. Να καταγράψετε την τιμή του pH του κάθε μείγματος στον παρακάτω πίνακα.

Μείγμα Τιμή pH

1 (χώμα + νερό)

2 (ασβέστης + νερό)

3 (χώμα + ασβέστης + νερό)

3. (α) Πώς θα χαρακτηρίζατε (όξινο / βασικό / ουδέτερο)

ι. το χώμα; ………………………………… ιι. τον ασβέστη; …………………………………

(β) Ποιο από τα δύο είναι το πιο βασικό; …………………………………………………………

(γ) ι. Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση.

Με την προσθήκη ασβέστη η τιμή του pH του εδάφους …………………………………. (αυξάνεται / μειώνεται / παραμένει η ίδια) ιι. Να εξηγήσετε την απάντησή σας στο ερώτημα ι.

……………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………..

4. (α) Ποιο/α από τα παρακάτω θα προσθέσετε στο χώμα αν θέλετε να μειώσετε το pH του; ι. ασβεστόλιθο (βασικός χαρακτήρας) ιι. στάχτη από ξύλα (βασικός χαρακτήρας) ιιι. κομπόστ από λαχανικά και φύλλα (όξινος χαρακτήρας)

……………………………………………………………………………………………………………

(β) Να εξηγήσετε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

51


5. Να υπογραμμίσετε την ορθή απάντηση. Σε διάλυμα το οποίο έχει pH = 4 προστίθεται μικρή ποσότητα υδροξειδίου του νατρίου.

Το pH του τελικού διαλύματος είναι =4.

Το pH του τελικού διαλύματος είναι <4.

Το pH του τελικού διαλύματος είναι >4.


6. Να μελετήσετε τις παρακάτω πληροφορίες και να απαντήσετε τις ερωτήσεις που ακολουθούν.

O κύριος Γιώργος μέτρησε το pΗ του εδάφους της αυλής του και κατέγραψε τα αποτελέσματα στο πιο κάτω σχεδιάγραμμα.

(α) Πού εισηγείστε να φυτέψει ο κύριος Γιώργος:

ι. πατάτες: ……………. ιι. καρότα: ……………. ιιι. μαρούλια: …………….

(β) Τι θα πρέπει να προσθέσει στο έδαφος της αυλής του αν θέλει να φυτέψει

ι. μαρούλια στην περιοχή Γ: ……………………………………………………………………….

ιι. κουνουπίδια στην περιοχή Ε: …………………………………………………………………...

Τα φυτά αναπτύσσονται σε συγκεκριμένες τιμές pH. Οι ρίζες των φυτών απορροφούν τα ανόργανα συστατικά μόνο όταν είναι διαλυμένα σε νερό. Η διαλυτότητα των συστατικών αυτών εξαρτάται από την τιμή του pH.

Οι πατάτες αναπτύσσονται καλύτερα σε pH = 5,5, τα καρότα σε pH = 6,0 τα μαρούλια σε pH = 6,5 και τα κουνουπίδια σε pH = 7,5.

Ασβεστόλιθος pΗ>7, ασβέστης pΗ>7, στάχτη από ξύλα pΗ>7 κομπόστ από λαχανικά και φύλλα pΗ<7

Β

ΣΠΙΤΙ

Γ Δ

Ε

Α Κλίμακα pH

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

52

7. Για καθεμιά από τις παρακάτω ερωτήσεις δίνονται δύο (2) πιθανές απαντήσεις. Στο κενό τετραγωνάκι να γράψετε την ορθή απάντηση και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.


8. (α) Η Άννα και ο Αντώνης πήγαν με τους γονείς τους εκδρομή στους αγρούς. Η μητέρα τους έβαλε μέσα στην τσάντα της εκδρομής ένα μπουκαλάκι ξίδι και ένα μπουκαλάκι με διάλυμα αμμωνίας. Καθώς έπαιζαν τα δύο παιδιά, το πόδι του Αντώνη ήρθε σε επαφή με μια τσουκνίδα, η οποία του προκάλεσε έντονο κνησμό και δυσφορία (οι τσουκνίδες περιέχουν οξύ). Η μητέρα τους τότε, έβαλε στο πόδι του Αντώνη του λίγο από το περιεχόμενο του ενός μπουκαλιού που είχε στην τσάντα και ο κνησμός άρχισε να υποχωρεί. ι. Ποιο ήταν το περιεχόμενο του μπουκαλιού που χρησιμοποίησε η μητέρα του Αντώνη;

....................................................................................................................................................

ιι. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

(β) Να συμπληρώσετε την παρακάτω χημική αντίδραση:

H+ + OH- ………………..

Τι θα χρησιμοποιήσετε για να αντιμετωπίσετε τσίμπημα από μέλισσα; A. διάλυμα αμμωνίας Β. ξίδι

Τι θα χρησιμοποιήσετε σε περίπτωση που σας τσιμπήσει μια σφήκα; (το κεντρί της σφήκας περιέχει διάλυμα βάσης) Α. διάλυμα αμμωνίας Β. ξίδι

Με ποιον τρόπο αντιμετωπίζονται οι ξινίλες στο στομάχι; Α. γάλα μαγνησίας (υδροξείδιο του μαγνησίου) Β. χυμό λεμονιού

(http://en.wikipedia.org/wiki/Stinging_nettle)

53

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: εφαρμογές της αντίδρασης της εξουδετέρωσης στην καθημερινή ζωή


1. Στο στόμα μας υπάρχουν πάρα πολλά βακτήρια, τα οποία μετατρέπουν τα υπολείμματα της τροφής που μένουν στα δόντια μας σε οξέα. Τα οξέα επιδρούν καταστροφικά στα δόντια γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να καθαρίζουμε καλά τα δόντια μας με οδοντόκρεμες. Οι οδοντόκρεμες περιέχουν όξινες ή βασικές ουσίες; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

2. (α) Να λύσετε το παρακάτω σταυρόλεξο.

Το χρησιμοποιούμε ως αντίδοτο στο τσίμπημα της σφήκας (1).

Σε ουδέτερο διάλυμα η βρομοθυμόλη παίρνει χρώμα (2).

Σε ουδέτερο διάλυμα, το πλήθος των κατιόντων (3) είναι (7) με το πλήθος των ανιόντων υδροξυλίου.

Κατά την αντίδραση της εξουδετέρωσης, σχηματίζονται μόρια (4).

Όταν προσθέσουμε σταγόνες βρομοθυμόλης σε οξύ, το χρώμα γίνεται (5).

Διάλυμα που χρησιμοποιούμε στο τσίμπημα της μέλισσας (6).

(β) Να συμπληρώσετε τα υπόλοιπα γράμματα για τη λέξη που ταιριάζει στο (8).

2

6

5

4 7

1 3

8

55


1. Να συμπληρώσετε τα παρακάτω:

(α) ι. οξύ + βάση ……………….. + ........................

ιι. Η+ + ΟΗ- ………………....

(β) Η πιο πάνω αντίδραση ονομάζεται …………......................... 2. Τα διαλύματα που περιέχουν ιόντα (είναι / δεν είναι ) ........................ αγωγοί του ηλεκτρισμού. Τα διαλύματα αυτά ονομάζονται ηλεκτρολύτες.


Τι είναι τα άλατα και πόσο σημαντικά είναι στην καθημερινή μας ζωή; Πείραμα 1(α) Όργανα και υλικά Στη θέση εργασίας σας θα βρείτε:

κωνική φιάλη 250 mL, ογκομετρικό κύλινδρο 50 mL, σταγονόμετρο διάλυμα υδροχλωρικού οξέος (HCl), διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου (NaOH), βρομοθυμόλη

Άλατα (1)

Ο Κωνσταντίνος και η αδελφή του Κατερίνα, επισκέφθηκαν την Ακρόπολη στην Αθήνα. Τα δύο παιδιά εντυπωσιάστηκαν πολύ από αυτά που είδαν και από αυτό που έμαθαν από την ξεναγό. Ότι δηλαδή τα μάρμαρα του Παρθενώνα αποτελούνται κυρίως από ανθρακικό ασβέστιο το οποίο είναι άλας.

Η Κατερίνα θυμήθηκε τότε, ότι όταν ο παππούς ήταν άρρωστος στο νοσοκομείο, ο γιατρός τού είχε βάλει ορρό και τους εξήγησε ότι ο ορρός είναι αλάτι διαλυμένο στο νερό, πολύ σημαντικό για τη θεραπεία του παππού.

(http://en.wikipedia.org/wiki/File:Infuuszakjes.jpg)

(http://ysma.gr)

56

Πορεία

Να μεταφέρετε στην κωνική φιάλη περίπου 25 mL διαλύματος NaOH και να προσθέσετε 2-3 σταγόνες βρομοθυμόλης. Να ανακινήσετε την κωνική φιάλη.

Στη συνέχεια να προσθέσετε περίπου 20 mL διαλύματος HCl ανακινώντας την κωνική φιάλη.

Να προσθέσετε τώρα, σταγόνα-σταγόνα, διάλυμα HCl ανακινώντας συνέχεια μέχρι να αλλάξει το χρώμα του διαλύματος και να γίνει πράσινο. Το διάλυμα αυτό θα το

χρησιμοποιήσετε για το πείραμα 1(β) παρακάτω.


3. (α) ι. Το διάλυμα του υδροχλωρικού οξέος (HCl) περιέχει

κατιόντα ............................. και ανιόντα χλωρίου.

ιι. Το διάλυμα του υδροξειδίου του νατρίου (NaOH) περιέχει

κατιόντα ....................... και ανιόντα ...................................

ιιι. Εκτός από τα μόρια νερού, το τελικό διάλυμα περιέχει επίσης ....

............................ νατρίου και ........................... χλωρίου.

(β) ι. Η αλλαγή του χρώματος σε πράσινο, δείχνει ότι το τελικό διάλυμα που σχηματίστηκε

είναι ................................ Αυτό οφείλεται στο ότι το πλήθος των .................................

υδρογόνου είναι ίσο με το πλήθος των ............................. υδροξυλίου.

ιι. Πώς ονομάζεται η αντίδραση που πραγματοποιήθηκε; ................................................

Πείραμα 1(β)


Στη θέση εργασίας σας θα βρείτε: τριπόδι με πλέγμα, λύχνο Bunsen, κάψα πορσελάνης, ξύλινη λαβίδα, κουτί με σπίρτα

Πορεία

Να μεταφέρετε το διάλυμα που σχηματίστηκε, στο πείραμα 1(α), σε κάψα πορσελάνης και να θερμάνετε στον λύχνο μέχρι να εξατμιστεί όλο το υγρό.


4. (α) Να παρατηρήσετε το περιεχόμενο της κάψας πορσελάνης ενώ θερμαίνεται και να γράψετε τις παρατηρήσεις σας.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

(β) ι. Ποιο είναι το υγρό που εξαερώνεται; ............................................................................

57

ιι. Τι παρατηρείτε να σχηματίζεται στην κάψα πορσελάνης μετά από την εξαέρωση

όλου του νερού; ……………………………………………………………………………...

(γ) ι. Να συμπληρώσετε λεκτικά τη χημική αντίδραση που πραγματοποιήθηκε στο πείραμα.

υδροχλωρικό οξύ + ……………………..... χλωριούχο νάτριο + …………......

ιι. Πώς ονομάζεται η στερεή ουσία που σχηματίστηκε στην κάψα; …………....…………

ιιι. Σε ποια κατηγορία χημικών ενώσεων ανήκει η στερεή αυτή ουσία; ………................

(δ) Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση:

To χλωριούχο νάτριο αποτελείται από τα κατιόντα ................................... και από τα

ανιόντα ....................................

5. Το άλας, χλωριούχο νάτριο, που παρασκευάστηκε στο πείραμα 1(α) είναι ευδιάλυτο ή δυσδιάλυτο στο νερό; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

6. Να συμπληρώσετε: (α) Τις παρακάτω χημικές αντιδράσεις:

ι. .............................. οξύ + υδροξείδιο του καλίου χλωριούχο κάλιο + .................

ιι. υδροχλωρικό οξύ + υδροξείδιο του ασβεστίου .............................. +..................

(β) Την παρακάτω πρόταση: Τα άλατα όπως το χλωριούχο νάτριο, το χλωριούχο κάλιο και το χλωριούχο ασβέστιο που προκύπτουν από την αντίδραση του υδροχλωρικού οξέος με μια βάση,

ονομάζονται ………………….. άλατα.

Να παρακολουθήσετε την προσομοίωση «Ηλεκτρολυτική διάσταση του χλωριούχου νατρίου στο νερό».

7. Διάλυμα χλωριούχου νατρίου τοποθετείται στη συσκευή όπως φαίνεται στη διπλανή εικόνα. (α) ι.Τι θα συμβεί στον λαμπτήρα;

...................................................................................

ιι. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

...................................................................................

...................................................................................

(β) Αν το χλωριούχο νάτριο στη συσκευή αντικατασταθεί με διάλυμα άλλου άλατος, το αποτέλεσμα στο (α) ι θα είναι το ίδιο ή διαφορετικό; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

(γ) Τα διαλύματα των αλάτων άγουν το ηλεκτρικό ρεύμα γι’αυτό και ονομάζονται ................

(Χημεία Β’ Ενιαίου Λυκείου, Κ.Κ., ΥΑΠ 2010)

58


8. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις.

Το χλωριούχο .....…………… είναι άλας το οποίο προκύπτει από την ……………………….

του διαλύματος υδροξειδίου του νατρίου με διάλυμα ……………............................ οξέος.

Το άλας αυτό είναι (ευδιάλυτο / δυσδιάλυτο) ................................ στο νερό και για να το

απομονώσουμε από διάλυμά του, θερμαίνουμε μέχρι να απομακρυνθεί όλο το ……….......


9. Το πιο διαδεδομένο άλας είναι το χλωριούχο νάτριο, γνωστό ως μαγειρικό αλάτι. Οι παρακάτω εικόνες δείχνουν μερικές από τις πολλές και σημαντικές χρήσεις του χλωριούχου νατρίου στην καθημερινή ζωή. Να περιγράψετε τη χρήση του σε κάθε περίπτωση στον κενό χώρο δίπλα από κάθε εικόνα.

χιόνι αλάτι (montenoulikas.gr)

10. (α) Με ποιο τρόπο παραλαμβάνεται το μαγειρικό αλάτι από το θαλασσινό νερό στις αλυκές;

………………………………………………………………………………………………………….

(β) Από ποια περιοχή της Κύπρου έπαιρναν, τα παλιά χρόνια, το μαγειρικό αλάτι;

………………………………………………………………………………………………………….

59

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: ευδιάλυτα άλατα, αγωγιμότητα διαλυμάτων αλάτων, χρήσεις χλωριούχου νατρίου


11. Να αναφέρετε δύο χρήσεις του χλωριούχου νατρίου στην καθημερινή ζωή.

………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………….


1. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω χημικές αντιδράσεις. (α) υδροχλωρικό οξύ + υδροξείδιο του νατρίου ……………………. + Η2Ο (β) υδροχλωρικό οξύ + ……………………. χλωριούχο κάλιο + Η2Ο 2. Για καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις να σημειώσετε αν είναι ορθή ή λανθασμένη. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ι. Τα υδατικά διαλύματα των αλάτων είναι ηλεκτρολύτες.

………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………….

ιι. Τα ευδιάλυτα άλατα μπορούν να απομονωθούν από τα διαλύματά τους με διήθηση.

………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………….

61


Υπάρχουν και άλλα θειικά άλατα; Αν ναι υπάρχουν και δυσδιάλυτα;

Πείραμα


ογκομετρικό κύλινδρο 50 mL, ποτήρι ζέσεως 250 mL, ράβδο ανάδευσης, διάλυμα θειικού οξέος (H2SO4), διάλυμα υδροξειδίου του βαρίου (Βa(OH)2)

Πορεία

Να μεταφέρετε, περίπου, 15 mL διαλύματος Βa(OH)2 στο ποτήρι ζέσεως.

Να προσθέσετε, περίπου, 15 mL διαλύματος H2SO4 και να αναδεύσετε.

Να αφήσετε το μείγμα σε ηρεμία για ένα λεπτό.


1. Να γράψετε τις παρατηρήσεις σας.

....................................................................................................................................................

2.(α) ι. Πώς ονομάζεται η χημική αντίδραση που πραγματοποιήθηκε στο ποτήρι ζέσεως;

…………………………………………….......................................................................................

ιι. Να συμπληρώσετε λεκτικά τη χημική αντίδραση που πραγματοποιήθηκε στο ποτήρι ζέσεως:

............................. οξύ + .................................. θειικό βάριο +........................

(β) Σε ποια κατηγορία χημικών ενώσεων ανήκει το θειικό βάριο; ………............................

Άλατα (2)

Ο Νικόλας κατά τη διάρκεια ενός ποδοσφαιρικού αγώνα έπαθε κάταγμα στο πόδι. Οι γονείς του τον πήγαν στο νοσοκομείο και ο γιατρός τοποθέτησε το πόδι του στον γύψο. Ο γιατρός τον συμβούλεψε να προσέξει να μη βραχεί ο γύψος. Ο γύψος, του εξήγησε, είναι ένα άλας, το θειικό ασβέστιο, το οποίο είναι μερικώς διαλυτό (διαλύεται σχετικά εύκολα) στο νερό.

62

3. Το θειικό βάριο είναι ευδιάλυτο ή δυσδιάλυτο στο νερό; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

4. Να σχεδιάσετε πείραμα με το οποίο θα μπορέσετε να διαχωρίσετε το άλας του θειικού βαρίου από το μείγμα που σχηματίστηκε στο ποτήρι ζέσεως. Πορεία

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

Αφού συζητήσετε με τον/την καθηγητή/τριά σας το σχέδιο πορείας του πειράματός σας να προχωρήσετε στην πραγματοποίησή του. Να ζητήσετε από τον/την καθηγητή/τριά σας να σας προμηθεύσει με όλα τα υλικά που χρειάζεστε για την πραγματοποίηση του πειράματός σας. 5. (α) Να συμπληρώσετε: ι. Τις παρακάτω χημικές αντιδράσεις:

θειικό οξύ + υδροξείδιο του ...................... θειικό νάτριο + ...........................

θειικό οξύ + υδροξείδιο του καλίου ............................. + ................................

ιι. Την παρακάτω πρόταση:

Τα άλατα που προκύπτουν από την αντίδραση του θειικού οξέος με μια βάση

ονομάζονται ………………….. άλατα.

(β) Πώς ονομάζονται τα άλατα που προκύπτουν από την αντίδραση του νιτρικού οξέος

με μια βάση; ……………………

Εργαστείτε ατομικά 6. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις. Το θειικό βάριο είναι άλας το οποίο προκύπτει από την αντίδραση εξουδετέρωσης

μεταξύ ............................... οξέος και …………………… του ........................................

Το άλας αυτό είναι ................................ στο νερό. Για να διαχωρίσουμε το άλας αυτό

από το μείγμα πρέπει να κάνουμε …………………................................................................

63


Τα άλατα είναι χημικές ενώσεις πολύ διαδεδομένες στη φύση. Έχουν ευρεία χρήση και παίζουν σημαντικό ρόλο στην καθημερινή μας ζωή.

7. Στον παρακάτω πίνακα δίνονται διάφορα άλατα.

(α) Παρατηρώντας τις εικόνες να περιγράψετε, στον χώρο δίπλα από κάθε εικόνα, τη χρήση του αντίστοιχου άλατος.

Όνομα άλατος

Χρήση

Νιτρικό κάλιο

Όξινο ανθρακικό νάτριο (μαγειρική σόδα)

Ανθρακικό ασβέστιο (μάρμαρο)

(β) Ποιο από τα πιο πάνω άλατα είναι δυσδιάλυτο στο νερό; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

(γ) Να συμπληρώσετε λεκτικά την πιο κάτω αντίδραση:

.................................... + υδροξείδιο του καλίου νιτρικό κάλιο + .............................


8. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις. Τα άλατα είναι χημικές ενώσεις που προκύπτουν από την αντίδραση ενός …………….

με μια …………………… και απoτελούνται από ........................ Μερικά άλατα, όπως για

παράδειγμα το χλωριούχο νάτριο, είναι .....………..... στο νερό ενώ άλλα, όπως το θειικό

βάριο, είναι ………………… στο νερό.

64

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: δυσδιάλυτα άλατα, χρήσεις αλάτων


Να λύσετε τo παρακάτω σταυρόλεξο.

1. Η αντίδραση μεταξύ ενός οξέος και μιας βάσης από την οποία προκύπτουν τα άλατα.

2. Το θειικό βάριο είναι άλας, ……… στο νερό.

3. Τα θειικά άλατα προκύπτουν από την αντίδραση διαλύματος ..…. οξέος με διάλυμα βάσης.

4. Το μαγειρικό αλάτι, είναι ........στο νερό.

5. Το νιτρικό …….. περιέχεται στα λιπάσματα.

6. Τα άλατα είναι χημικές ενώσεις οι οποίες αποτελούνται από ……….

7. Το χλωριούχο νάτριο προκύπτει από την αντίδραση του διαλύματος υδροξειδίου του

…….. με διάλυμα υδροχλωρικού οξέος.

8. Τα μαρμάρινα αγάλματα αποτελούνται από ανθρακικά …................

2

1

3

4

6

5

7

8

65

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

Η γλώσσα της Χημείας

67


1. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα.

Χημικό σύμβολο

Ηλεκτρονική δομή

Σθένος Μέταλλο / Αμέταλλο

Na23

11

O16

8

Mg24

12

Al27

13

Cl35

17


Γραφή χημικών τύπων (1)

Άλατα και οξείδια

Τα ονόματα των αντιδραστηρίων που προμηθεύτηκε για το εργαστήριό του ο χημικός στην πιο πάνω εικόνα, είναι γραμμένα σε γλώσσα που δεν γνωρίζει. Όμως, μπορεί να αναγνωρίσει τα διάφορα αντιδραστήρια που χρειάζεται για τα πειράματά του, αν και μερικές φορές αντιμετωπίζει κάποια προβλήματα.

NαOH

(Chemistry The Salters’ Approach, Heinemann 1990, σελ.10)

68

Τι είναι αυτό που βοηθά τον χημικό να αναγνωρίζει τα διάφορα αντιδραστήρια αφού δεν μπορεί να διαβάσει τα ονόματά τους; Για ποιο λόγο δείχνει τόσο προβληματισμένος;

Χημικοί τύποι: η διεθνής γλώσσα της Χημείας

Δίνονται τα σθένη ορισμένων χημικών στοιχείων τα οποία θα χρειαστείτε για να απαντήσετε στις ερωτήσεις του φύλλου εργασίας. Προσέξτε ότι κάποια χημικά στοιχεία έχουν περισσότερα από ένα σθένος.

Ερωτήσεις 2-14: Πιο κάτω δίνονται οι χημικοί τύποι και τα ονόματα μερικών χημικών ενώσεων μεταξύ μετάλλων και αμετάλλων που θα χρειαστείτε για να απαντήσετε στις ερωτήσεις. 2. Ποιου χημικού στοιχείου (μετάλλου / αμετάλλου) το σύμβολο γράφεται πρώτο στους πιο

πάνω χημικούς τύπους; ………………………………………………… 3. Δίνεται ο χημικός τύπος Al2Ο3. (α) Ποιος αριθμός (δείκτης) είναι γραμμένος κάτω δεξιά από το σύμβολο του αργιλίου, Al;

..................

(β) Ποιο είναι το σθένος του οξυγόνου, O; .....................................

(γ) Ποιος αριθμός (δείκτης) είναι γραμμένος κάτω δεξιά από το σύμβολο του οξυγόνου,O;

...................

(δ) Ποιο είναι το σθένος του αργιλίου, Al; .....................................

(ε) Να συγκρίνετε τους δείκτες που είναι γραμμένοι στον χημικό τύπο με τα σθένη των χημικών στοιχείων. Τι παρατηρείτε;

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Όνομα χημικού

στοιχείου

Σύμβολο Σθένος Όνομα χημικού

στοιχείου

Σύμβολο Σθένος

Νάτριο Na 1 Υδρογόνο H 1

Κάλιο Κ 1 Φθόριο F 1

Χαλκός Cu 1, 2 Χλώριο Cl 1

Ψευδάργυρος Zn 2 Βρώμιο Br 1

Μαγνήσιο Mg 2 Οξυγόνο Ο 2

Σίδηρος Fe 2, 3 Θείο S 2, 4, 6

Αργίλιο Al 3 Άνθρακας C 2, 4

Ασβέστιο Ca 2 Άζωτο Ν 3, 5

Al2Ο3 οξείδιο του αργιλίου ΖnCl2 χλωριούχος ψευδάργυρος NaCl χλωριούχο νάτριο MgO οξείδιο του μαγνησίου

69

(στ) Να εξηγήσετε, σε συντομία, ή με μια πρόταση, τον τρόπο με τον οποίο γράφεται ο πιο πάνω χημικός τύπος.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

4. Να γράψετε τον χημικό τύπο της ένωσης που σχηματίζεται μεταξύ σιδήρου, Fe (σθένος 3) και οξυγόνου, O (σθένος 2).

……………………………………………………………………………………………………………


5. Να γράψετε τον χημικό τύπο της ένωσης που σχηματίζεται μεταξύ μαγνησίου, Mg και αζώτου, N, (σθένος 3).

……………………………………………………………………………………………………………


6. Δίνεται ο χημικός τύπος ΖnCl2:

(α) Ποιος δείκτης είναι γραμμένος κάτω δεξιά από το σύμβολο του χλωρίου, Cl; .................

(β) Ποιο είναι το σθένος του ψευδαργύρου, Zn; .....................................

(γ) Ποιο είναι το σθένος του χλωρίου, Cl; .....................................

(δ) ι. Ποιος δείκτης θα «έπρεπε» να είναι γραμμένος δίπλα από το σύμβολο του

ψευδαργύρου, Zn; ..................................

ιι. Όταν ο δείκτης είναι ο αριθμός ένα (γράφεται / δεν γράφεται) ....................................... στον χημικό τύπο. 7. Να γράψετε τον χημικό τύπο της ένωσης που σχηματίζεται μεταξύ νατρίου, Na και θείου, S (σθένος 2).

……………………………………………………………………………………………………………

8. Δίνεται ο χημικός τύπος NaCl: (α) Ποιο είναι το σθένος του νατρίου, Na; ......................................

(β) Ποιο είναι το σθένος του χλωρίου, Cl; .....................................

(γ) Γιατί δεν γράφονται δείκτες στον χημικό τύπο της πιο πάνω ένωσης;

……………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………...………….

(δ) Να εξηγήσετε, σε συντομία, ή με μια πρόταση, τον τρόπο με τον οποίο γράφεται ο πιο πάνω χημικός τύπος.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

70

9. Να γράψετε τον χημικό τύπο της ένωσης που σχηματίζεται μεταξύ:

ι. καλίου, K και φθορίου, F

……………………………………………………………………………………………………………

ιι. ασβεστίου, Ca και χλωρίου, Cl

……………………………………………………………………………………………………………


10. (α) Να γράψετε τους χημικούς τύπους των ενώσεων που σχηματίζονται μεταξύ:

ι. αργιλίου, Al και χλωρίου, Cl .........................................................................................

ιι. νατρίου, Na και βρωμίου, Br .........................................................................................

(β) Να συμπληρώσετε τους δείκτες στον παρακάτω χημικό τύπο:

(Fe σθένος 3) Fe__O__


11. Δίνεται ο χημικός τύπος MgO:

(α) ι. Ποιο είναι το σθένος του μαγνησίου, Mg; ...................................

ιι. Ποιο είναι το σθένος του οξυγόνου, O; .....................................

ιιι. Ποια είναι η μικρότερη αναλογία των πιο πάνω αριθμών; ..........................................

(β) Γιατί δεν γράφονται δείκτες στον χημικό τύπο;

……………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………....

(γ) Να εξηγήσετε, σε συντομία, ή με μια πρόταση τον τρόπο με τον οποίο γράφεται ο πιο πάνω χημικός τύπος.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

12. Να γράψετε τον χημικό τύπο της ένωσης που σχηματίζεται μεταξύ ασβεστίου, Ca και οξυγόνου, O. ....................................................................................................................................................

13. Να επιλέξετε την ορθή λέξη από αυτές που δίνονται παρακάτω και να συμπληρώσετε τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν (μία από τις λέξεις δεν θα χρησιμοποιηθεί): αμετάλλου, σύμβολο, δείκτη, μετάλλου, μικρότερη, ένα Για να γράψουμε τον χημικό τύπο της ένωσης που σχηματίζεται μεταξύ ενός μετάλλου και

ενός αμετάλλου γράφουμε πρώτα το σύμβολο του ............................... Το σθένος του

ενός χημικού στοιχείου το γράφουμε ως ......................... κάτω δεξιά από το .....................

του άλλου, αφού πρώτα βρούμε τη .................................. αναλογία. Όταν ο δείκτης είναι

ο αριθμός ..................... δεν γράφεται.

71

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: χημικός τύπος, σθένος, δείκτης


14. Να γράψετε τον χημικό τύπο της ένωσης που σχηματίζεται μεταξύ χαλκού, Cu (σθένος 2) και οξυγόνου, O.

……………………………………………………………………………………………………………


Στο πιο κάτω πίνακα δίνονται μερικά χημικά στοιχεία με το σθένος τους ως δείκτες πάνω δεξιά. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον αντίστοιχο χημικό τύπο, όπως δείχνει το παράδειγμα.

O 2 S 2 Cl 1

K 1

Κ2S

Al 3

Cu 2

73


Τι είναι αυτό που βοηθά τον χημικό να αναγνωρίζει τα διάφορα αντιδραστήρια αφού δεν μπορεί να διαβάσει τα ονόματά τους; Για ποιο λόγο δείχνει τόσο προβληματισμένος;

Χημικοί τύποι: η διεθνής γλώσσα της Χημείας

Ερωτήσεις 1-7: Για να απαντήσετε τις ερωτήσεις να χρησιμοποιήσετε τον πίνακα με τα σθένη στη σελίδα 68. Πιο κάτω δίνονται οι χημικοί τύποι διάφορων χημικών ενώσεων.

1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις:

(α) Οι πιο πάνω χημικές ενώσεις αποτελούνται από (μέταλλα / αμέταλλα) ........................

(β) Στη γραφή του χημικού τύπου των ενώσεων που περιέχουν υδρογόνο και ένα άλλο

αμέταλλο, το σύμβολο του υδρογόνου γράφεται ………………........ εκτός μερικών

περιπτώσεων όπως στην ....................................

Γραφή χημικών τύπων (2)

Οξέα και βάσεις

HCl HBr HI NH3 CO

Τα ονόματα των αντιδραστηρίων που προμηθεύτηκε για το εργαστήριό του ο χημικός στην πιο πάνω εικόνα, είναι γραμμένα σε γλώσσα που δεν γνωρίζει. Όμως, μπορεί να αναγνωρίσει τα διάφορα αντιδραστήρια που χρειάζεται για τα πειράματά του, αν και μερικές φορές αντιμετωπίζει κάποια προβλήματα.

NαOH

(Chemistry The Salters’ Approach, Heinemann 1990, σελ.10)

74

(γ) Στη γραφή του χημικού τύπου των ενώσεων που περιέχουν οξυγόνο και ένα άλλο αμέταλλο (δηλ. στα οξείδια των αμετάλλων) το σύμβολο του οξυγόνου γράφεται

……………............

2. Να γράψετε τους χημικούς τύπους των ενώσεων που σχηματίζονται μεταξύ:

ι. υδρογόνου και θείου (σθένος 2). .......................................................................................

ιι. άνθρακα (σθένος 4) και οξυγόνου ....................................................................................

Εργαστείτε ατομικά 3. Να γράψετε τους χημικούς τύπους των ενώσεων που σχηματίζονται μεταξύ:

ι. υδρογόνου και φθορίου .....................................................................................................

ιι. θείου (σθένος 6) και οξυγόνου ..........................................................................................


Στον παρακάτω πίνακα δίνονται πληροφορίες για ορισμένα πολυατομικά ιόντα οι οποίες θα σας βοηθήσουν να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Όνομα πολυατομικού

ιόντος Τύπος

Σθένος (φορτίο χωρίς

πρόσημο)

Νιτρικό

3NO 1

Υδροξύλιο OH 1

Αμμώνιο

4NH 1

Θειικό 2

4SO 2

Ανθρακικό 2

3CO 2

Φωσφορικό 3

4PO 3

Ερωτήσεις 4-10: Πιο κάτω δίνονται οι χημικοί τύποι και τα ονόματα διάφορων χημικών ενώσεων οι οποίες περιέχουν πολυατομικά ιόντα. 4. Οι πιο κάτω ερωτήσεις αφορούν το υδροξείδιο του καλίου. (α) ι. Ποιο είναι το σθένος του ιόντος του υδροξυλίου; ...........................................................

ιι. Ποιο είναι το σθένος του καλίου; .................................................................................

(β) Ένα ιόν υδροξυλίου ενώνεται με …………….. άτομο καλίου διότι το ιόν υδροξυλίου

και το κάλιο έχουν σθένος …………….

ΚOH υδροξείδιο του καλίου Na2CO3 ανθρακικό νάτριο

Al2(SO4)3 θειικό αργίλιο

75

5. Οι πιο κάτω ερωτήσεις αφορούν το ανθρακικό νάτριο. (α) ι. Ποιο είναι το σθένος του ανθρακικού ιόντος; .................................................................

ιι. Ποιο είναι το σθένος του νατρίου; ..................................................................................

(β) ι. Με πόσα άτομα νατρίου ενώνεται το ανθρακικό ιόν; ..................................................... ιι. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

…………………………………………………………………………………………………………....

…………………………………………………………………………………………………………....

6. Στο θειικό αργίλιο: (α) ι. Ποιο είναι το σθένος του θειικού ιόντος; ........................................................................

ιι. Ποιο είναι το σθένος του αργιλίου; ..............................................................................

(β) Γιατί το θειικό ιόν γράφεται σε παρένθεση;

…………………………………………………………………………………………………………....

…………………………………………………………………………………………………………....


ι. νατρίου και ιόντος υδροξυλίου ……………………………………………………...................

ιι. καλίου και θειικού ιόντος …………………………………………………………………………

ιιι. μαγνησίου και φωσφορικού ιόντος ……………………………………………………………..

8. Δίνονται οι παρακάτω χημικές ενώσεις:

(α) Ποιο πολυατομικό ιόν γράφεται πρώτο στον χημικό τύπο των πιο πάνω χημικών

ενώσεων; . ......................................................................

(β) Γιατί το ιόν αμμωνίου στον χημικό τύπο του ανθρακικού αμμωνίου γράφεται σε παρένθεση;

…………………………………………………………………………………………………………....

…………………………………………………………………………………………………………....

(γ) Να εξηγήσετε, σε συντομία, τον τρόπο με τον οποίο γράφονται οι πιο πάνω χημικοί τύποι. …………………………………………………………………………………………………………....

…………………………………………………………………………………………………………....

…………………………………………………………………………………………………………....

9. Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση. Όταν στον χημικό τύπο χρειάζεται να γράψουμε δείκτη δίπλα από ένα πολυατομικό ιόν,

βάζουμε το πολυατομικό ιόν σε ..................................................

ΝΗ4Cl χλωριούχο αμμώνιο (ΝΗ4)2CO3 ανθρακικό αμμώνιο

76

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: γραφή χημικών τύπων, πολυατομικά ιόντα



ι. υδρογόνου και φωσφορικού ιόντος …………………………………………........................

ιι. ιόντος αμμωνίου και βρωμίου …………………………………………………………………

ιιι. μαγνησίου και ιόντος υδροξυλίου …………………………………………………................

Εργασία για το σπίτι Στο πιο κάτω πίνακα δίνονται μερικά χημικά στοιχεία με το σθένος τους ως δείκτες πάνω δεξιά, καθώς και μερικά πολυατομικά ιόντα. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον αντίστοιχο χημικό τύπο, όπως δείχνει το παράδειγμα.

3NO 2

4SO 3

4PO

Η 1

Mg 2

Κ 1

K2SO4

Al 3

4NH

77


1. (α) Να ονομάσετε τα παρακάτω χημικά στοιχεία:

Na ………………………… Cu …………………………

Cl ………………………… Zn ………………………….

K ………………………… Al ………………………….

Br ………………………… Ca …………………………

Mg ………………………… S …………………………

F ………………………… Fe …………………………

C ………………………… O …………………………

I …………………………. Βa …………………………


Ονοματολογία χημικών ενώσεων (1)

Άλατα και οξείδια

Ο Δημήτρης, μαθητής της Γ΄ γυμνασίου, πήγε διακοπές στο εξωτερικό με τη μητέρα του. Την επόμενη όμως μέρα, τα μάτια του Δημήτρη κοκκίνισαν και άρχισαν να τον τσούζουν, γι’ αυτό και η μητέρα του τον πήγε σε οφθαλμίατρο. Η οφθαλμίατρος είπε ότι ήταν ένας έντονος ερεθισμός των ματιών από τις περιβαλλοντικές συνθήκες και έδωσε στον Δημήτρη ένα μπουκαλάκι οφθαλμικές σταγόνες. Ο Δημήτρης, που ήθελε όλα να τα περιεργάζεται και να τα μαθαίνει, κοίταξε την ετικέτα του μπουκαλιού για να διαβάσει τα συστατικά του διαλύματος των οφθαλμικών σταγόνων που του έδωσε η γιατρός, αλλά όλα ήταν γραμμένα σε ξένη γλώσσα. Όμως, για κάποια από τα συστατικά ήταν γραμμένος και ο χημικός τους τύπος.

Μερικά από τα συστατικά

του διαλύματος στις

οφθαλμικές σταγόνες:

NaCl, KCl

78

Ο Δημήτρης διερωτήθηκε: «Άραγε πώς ονομάζονται αυτά τα συστατικά; Μήπως πρέπει να συνδέσω τα ονόματα των χημικών στοιχείων που βλέπω στον χημικό τύπο για να βρω το όνομα του συστατικού; Αλλά με ποιο τρόπο;». Για να βοηθήσετε τον Δημήτρη να δώσει απαντήσεις στους προβληματισμούς του, να προχωρήσετε στις παρακάτω δραστηριότητες.

Ονοματολογία αλάτων

2. (α) Ποιου στοιχείου (μετάλλου / αμετάλλου) το όνομα διαβάζεται πρώτο στην

ονοματολογία αυτών των αλάτων; …………………………………………………………

(β) Ποια είναι η κοινή κατάληξη στο πρώτο μέρος του ονόματος; ………………………….

3. Να ονομάσετε τα παρακάτω άλατα:

NaF ………………………………………….. AlF3 …………………………………………

4. Να εξηγήσετε, σε συντομία, ή με μια πρόταση, τον τρόπο με τον οποίο ονομάζονται τα πιο πάνω άλατα.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………



ZnCl2 ………………………………………….. CaS ……………………………………….

Να παρατηρήσετε τα ονόματα των παρακάτω αλάτων: MgCl2 χλωριούχο μαγνήσιο

KBr βρωμιούχο κάλιο

AlCl3 χλωριούχο αργίλιο

79

Εργαστείτε ομαδικά ... κι άλλα άλατα ...

6. (α) Στην ονομασία των αλάτων που περιέχουν ένα μέταλλο και ένα πολυατομικό ιόν, το

όνομα του μετάλλου διαβάζεται (στην αρχή / στο τέλος) ...............................................

(β) Στην ονομασία των αλάτων που περιέχουν το πολυατομικό ιόν του αμμωνίου και ένα άλλο πολυατομικό ιόν, το όνομα του αμμωνίου διαβάζεται (στην αρχή / στο τέλος)

...................................

(γ) Ποια είναι η κοινή κατάληξη στο πρώτο μέρος του ονόματος; …………………………….


NaNO3 ………………………………………. AlPO4 ………………………………………...

(ΝΗ4)2SO4 ……………………………………

8. Πότε χρησιμοποιείται η κατάληξη -ούχο/ς και πότε η κατάληξη -ικό/ς;

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

Μπορείτε τώρα να βοηθήσετε τον Δημήτρη; Να ονομάσετε τα συστατικά (άλατα) που περιέχονται στο διάλυμα που του έδωσε η οφθαλμίατρος (σελίδα 77).

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………



Νa2S ………………………………………... Ca(NO3)2 ……………………………………...

MgCO3 ……………………………………... NaBr ………………………………………..

MgSO4 ……………………………………… NH4Cl ……………………………………….

Να παρατηρήσετε τα ονόματα των παρακάτω αλάτων: CuSO4 θειικός χαλκός

ZnCO3 ανθρακικός ψευδάργυρος

KNO3 νιτρικό κάλιο

ΝΗ4ΝΟ3 νιτρικό αμμώνιο

Τα ονόματα των κυριοτέρων πολυατομικών ιόντων θα τα βρείτε στον πίνακα στη σελίδα 74.

80


Ονοματολογία οξειδίων μετάλλων

10. (α) Ποιου χημικού στοιχείου το όνομα διαβάζεται πρώτο στην ονοματολογία των

οξειδίων; ………………………………………………………………………………...........

(β) Ποια είναι η κοινή λέξη στο όνομα των ενώσεων αυτών; ….……………………….........

11. Να ονομάσετε τα παρακάτω οξείδια:

MgO …………………………………...... Κ2O ……………………………………….

12. Να εξηγήσετε σε συντομία, ή με μια πρόταση, τον τρόπο με τον οποίο ονομάζονται τα πιο πάνω οξείδια.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

13. Να ονομάσετε τα παρακάτω οξείδια (μπορείτε να ανατρέξετε στον πίνακα με τα σθένη των χημικών στοιχείων στη σελ.68 για να σας βοηθήσει να απαντήσετε).

CuO ………………………………………… Cu2O ………………………………………..

14. Με ποιο τρόπο διακρίνονται μεταξύ τους τα πιο πάνω οξείδια στην ονοματολογία τους;

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………


SO2 .......................................................... SO3 ........................................................

Να παρατηρήσετε τα ονόματα των παρακάτω οξειδίων: ZnO οξείδιο του ψευδαργύρου

CaO οξείδιο του ασβεστίου

Για τα μέταλλα που έχουν περισσότερα από ένα σθένη γράφουμε, δίπλα από το όνομα

της χημικής ένωσης του οξειδίου του, το σθένος του μετάλλου στην ένωση αυτή.

Παραδείγματα: FeO οξείδιο του σιδήρου (II), Fe2O3 οξείδιο του σιδήρου (III)

Κάποια αμέταλλα χημικά στοιχεία όπως ο άνθρακας, σχηματίζουν περισσότερα από

ένα οξείδια. Παραδείγματα: CO Μονοξείδιο του άνθρακα CO2 Διοξείδιο του άνθρακα

P2O3 Τριοξείδιο του φωσφόρου

P2O5 Πεντοξείδιο του φωσφόρου

81

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: ονοματολογία αλάτων, ονοματολογία οξειδίων



Κ2Ο …………………........................ MgΟ …………………........................

FeO …………………....................... Na2O …………………........................

CuO …………………........................ ΝO2 …………………........................

Al2O3 …………………........................ P2O5 …………………........................


Να ονομάσετε τις παρακάτω χημικές ενώσεις:

MgCl2 ...................................................... Na2O ......................................................

K3PO4 ..................................................... Na2CO3 .....................................................

FeO ....................................................... KNO3 .....................................................

SO2 ...................................................... CaSO4 .....................................................

83


Ο Δημήτρης διερωτήθηκε επίσης: «Ποιες βάσεις και ποιο οξύ πρέπει να αντιδράσουν για να σχηματιστούν τα άλατα που περιέχονται στις οφθαλμικές σταγόνες;». Για να βοηθήσετε τον Δημήτρη να δώσει απάντηση στον προβληματισμό του, να προχωρήσετε στις παρακάτω δραστηριότητες.

Ονοματολογία βάσεων

1. Ποια είναι η κοινή λέξη στα ονόματα των βάσεων;

……………………………………………………………………………………………………………

2. Να ονομάσετε τις παρακάτω βάσεις:

KOH …………………………………………. Ba(OH)2 ........................................................

3. Να εξηγήσετε σε συντομία, ή με μια πρόταση, τον τρόπο με τον οποίο ονομάζονται οι βάσεις.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

Ονοματολογία χημικών ενώσεων (2)

Βάσεις και οξέα

Να παρατηρήσετε τα ονόματα των παρακάτω βάσεων: NaOH υδροξείδιο του νατρίου

Ca(OH)2 υδροξείδιο του ασβεστίου

Μερικά από τα συστατικά

του διαλύματος στις

οφθαλμικές σταγόνες:

NaCl, KCl

84


4. Να ονομάσετε τις παρακάτω βάσεις:

Zn(OH)2 ……………………………………. Mg(OH)2 …………………………………….....

Al(OH)3 …………………………………….. ΚΟΗ ……………………………………............


Ονοματολογία οξέων

5. (α) Στα πιο πάνω οξέα, πρώτο διαβάζεται το όνομα του ................................ .....................

(β) Ποια είναι η κοινή λέξη στο όνομά τους; .....…………..……………………....................... 6. Να ονομάσετε το οξύ: Η3PO4 ….………...............…………………….......................……...... 7. Να εξηγήσετε σε συντομία, ή με μια πρόταση, τον τρόπο με τον οποίο ονομάζονται τα οξυγονούχα οξέα.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

8. (α) Ποιο είναι το κοινό πρόθεμα στο πρώτο μέρος του ονόματος των οξέων αυτών;

……………………………………………………………………………………………………………

(β) Ποια είναι η κοινή λέξη στο όνομά τους; .........................................................................

9. Να ονομάσετε τα παρακάτω οξέα:

HI ……………………………………...... HF ………………………………………..........

10. Να εξηγήσετε σε συντομία, ή με μια πρόταση, τον τρόπο με τον οποίο ονομάζονται τα δυαδικά οξέα.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

Τα παρακάτω οξέα περιέχουν οξυγόνο και γι’αυτό χαρακτηρίζονται

ως οξυγονούχα. Να παρατηρήσετε τα ονόματά τους: H2SO4 θειικό οξύ

HNO3 νιτρικό οξύ

Τα παρακάτω χαρακτηρίζονται ως δυαδικά οξέα.

Να παρατηρήσετε τα ονόματά τους:

HCl υδροχλωρικό οξύ

HBr υδροβρωμικό οξύ

85

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: ονοματολογία οξέων, ονοματολογία βάσεων

Μπορείτε τώρα να βοηθήσετε τον Δημήτρη; Να ονομάσετε τις βάσεις που πρέπει να αντιδράσουν με το υδροχλωρικό οξύ για να σχηματιστούν τα άλατα που περιέχονται στις οφθαλμικές σταγόνες που του έδωσε η οφθαλμίατρος (σελίδα 83).

NaCl: όνομα βάσης ……………………............ ΚCl: όνομα βάσης ..…………………….....

Εργαστείτε ατομικά 11. Να ονομάσετε τα παρακάτω οξέα:

HNO3 …………………………………….. HF …………………………………………...…....

H2SO4 …………………………………….

12. Να ονομάσετε τις παρακάτω χημικές ενώσεις:

Ba(OH)2 ……………………………………... H3PO4 ………………………………………..

Al2O3 …………………................................. MgI …………………................................


1. Να ονομάσετε τις παρακάτω χημικές ενώσεις:

Mg(OH)2 ...................................................... K2O ..........................................................

K3PO4 ...................................................... HCl ..........................................................

Ca(OH)2 …………………………................ HNO3 ..........................................................

HBr ....................................................... FeO ...........................................................

NaOH ……………………………………… KNO3 ……………………………....…………

2. Στον πιο κάτω πίνακα δίνονται μερικά χημικά στοιχεία με το σθένος τους ως δείκτης πάνω δεξιά, καθώς και μερικά πολυατομικά ιόντα. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον αντίστοιχο χημικό τύπο, καθώς και το όνομα, όπως δείχνει το παράδειγμα.

O 2 CO3 2 Cl 1

Na 1

Na2CO3

Ανθρακικό νάτριο

Fe 3

Ca 2

87

Χημικές εξισώσεις (1)


1. Δίνεται η χημική αντίδραση: μαγνήσιο + υδροχλωρικό οξύ χλωριούχο μαγνήσιο + υδρογόνο

Ποια είναι τα αντιδρώντα και ποια τα προϊόντα στην πιο πάνω χημική αντίδραση;

Αντιδρώντα ……………………………………………………………………………………….......

Προϊόντα ………………………………………………………………………………………….......

2. Να αντιστοιχίσετε καθένα από τα πιο κάτω σχεδιαγράμματα με τις έννοιες:

άτομα χημικού στοιχείου, μόρια χημικού στοιχείου, μόρια χημικής ένωσης

……………………………… …………………………….. ………………………………...

88


Τι μπορεί να παριστάνουν οι αριθμοί που είναι γραμμένοι στη χημική εξίσωση; Ερωτήσεις 3-6: Να χρησιμοποιήσετε τα πιο κάτω προσομοιώματα των ατόμων ορισμένων χημικών στοιχείων.

υδρογόνο, οξυγόνο, χλώριο, άνθρακας, άζωτο

+ +

Η Μαρίνα ακολούθησε τις οδηγίες της συνταγής και έφτιαξε τους αγαπημένους της λουκουμάδες. Τα υλικά που χρειάστηκε και η δοσολογία τους ήταν 2 φλιτζάνια αλεύρι με μαγιά, 1 ποτήρι νερό και 1 κούπα ζάχαρη.

Στον «κόσμο της ζαχαροπλαστικής» χρησιμοποιούμε τα κατάλληλα υλικά και τις κατάλληλες δοσολογίες για να φτιάξουμε τα αγαπημένα μας εδέσματα. Στον «κόσμο της Χημείας»……..

Η Μαρίνα βρίσκει εντυπωσιακό το μάθημα της Χημείας, ιδιαίτερα όταν εργάζονται με τον καθηγητή τους στο εργαστήριο. Εκεί ασχολήθηκαν με τις καύσεις και ο καθηγητής τους έκανε επίδειξη πώς καίγεται ένα κομμάτι ταινίας μαγνησίου. Μετά έγραψε στον πίνακα τη χημική εξίσωση για την αντίδραση της καύσης του μαγνησίου.

2 Mg + O2 2 MgO

89

3. Δίνεται η χημική αντίδραση της καύσης του άνθρακα με προσομοιώματα.

(α) ι. Να συμπληρώσετε λεκτικά τη χημική αντίδραση.

………………………… + ……………………… διοξείδιο του άνθρακα

ιι. Να γράψετε την αντίδραση με χημικούς τύπους.

………………………… + ……………………… ……………………..

(β) ι. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα:

Αντιδρώντα Προϊόν

Αριθμός ατόμων C: …… Αριθμός ατόμων C: ……

Αριθμός ατόμων O: …… Αριθμός ατόμων O: ……

ιι. Να συγκρίνετε το είδος και τον αριθμό των ατόμων στα αντιδρώντα και στο προϊόν.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

4. Δίνεται η χημική αντίδραση του σχηματισμού του υδροχλωρίου με προσομοιώματα.

(α) Να περιγράψετε λεκτικά την πιο πάνω αντίδραση.

………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………….

(β) Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα ο οποίος αναφέρεται στην αντίδραση σχηματισμού του υδροχλωρίου.

Αντιδρώντα Προϊόντα

Αριθμός ατόμων Αριθμός μορίων Αριθμός ατόμων Αριθμός μορίων

Η : ……. Η2 : …… H : ……. HCl : .…..

Cl : ……. Cl2 : …... Cl : ……

+

+

90

(γ) ι. Να συμπληρώσετε τη χημική εξίσωση που περιγράφει την πιο πάνω αντίδραση.

……………………. + …………………. 2 ……………………

Στοιχειομετρικός Συντελεστής

(Όταν ο συντελεστής είναι ένα (1) δεν γράφεται)

ιι. Ποιος αριθμός είναι ο στοιχειομετρικός συντελεστής του:

H2 ……… Cl2 ……… HCl ………..

5. Δίνεται η χημική αντίδραση σχηματισμού της αμμωνίας από το υδρογόνο και το άζωτο με προσομοιώματα.

(α) Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα ο οποίος αναφέρεται στην αντίδραση:

Χημική ουσία Χημικός τύπος Αριθμός μορίων Στοιχειομετρικός συντελεστής

Άζωτο

Υδρογόνο

Αμμωνία

(β) Να γράψετε τη χημική εξίσωση της πιο πάνω αντίδρασης.

……………….... + …………………… …………………..


6. Δίνεται η χημική αντίδραση μεταξύ του υδρογόνου και του οξυγόνου με προσομοιώματα.

Να γράψετε τη χημική εξίσωση της αντίδρασης.

……...………........ + ……………… ……………………

+

+

91

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: στοιχειομετρικός συντελεστής, χημική εξίσωση


1. Δίνεται η χημική αντίδραση καύσης του μεθανίου με προσομοιώματα. (Τα προσομοιώματα των ατόμων δίνονται στη σελίδα 88).


……...………........ + ……………… …………………… + …………………..

2. Να εξηγήσετε τι είναι ο στοιχειομετρικός συντελεστής.

………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………….

+ +

93


1. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα γράφοντας τα ονόματα των αντιδρώντων ή τα ονόματα των προϊόντων για την κάθε χημική αντίδραση που δίνεται.

Αντίδραση Αντιδρώντα Προϊόντα

οξέων με ορισμένα μέταλλα

……………………………… +

……………………………….

χλωριούχο μαγνήσιο +

υδρογόνο

εξουδετέρωσης υδροξείδιο του νατρίου

+ ………………………………..

…………………………. +

…………………………..

οξέων με ανθρακικά άλατα

………………………….

+ ………………………….

χλωριούχο ασβέστιο +

διοξείδιο του άνθρακα +

νερό

2. Δίνεται, με προσομοιώματα, η χημική αντίδραση του υδρογόνου με το χλώριο.

μόριο υδρογόνου μόριο χλωρίου


....................................................................................................................................................

+

Χημικές εξισώσεις (2)

Εύρεση στοιχειομετρικού συντελεστή

94


Σας ζητείται να βοηθήσετε τη Ναταλία να ισοσταθμίσει την πιο πάνω χημική αντίδραση. Πότε μια χημική αντίδραση είναι ισοσταθμισμένη, είναι δηλαδή χημική εξίσωση; Ποια πορεία ακολουθούμε για να ισοσταθμίσουμε μια χημική αντίδραση;

3. Για να ισοσταθμίσετε την αντίδραση να ακολουθήσετε την παρακάτω πορεία. Fe2O3 + HCl FeCl3 + H2O (α) ι. Πόσα άτομα Fe υπάρχουν στα αντιδρώντα και πόσα στα προϊόντα;

αντιδρώντα: ………………….. προϊόντα: …………………..

ιι. Για να είναι ο αριθμός των ατόμων σιδήρου (Fe) στα αντιδρώντα ίσος με αυτόν στα

προϊόντα πρέπει να γράψουμε ως στοιχειομετρικό συντελεστή τον αριθμό ……...

μπροστά από το …………………..

ιιι. Να γράψετε τώρα στην αντίδραση τον στοιχειομετρικό συντελεστή. (β) ι. Πόσα άτομα Cl υπάρχουν τώρα στα αντιδρώντα και πόσα στα προϊόντα;


ιι. Να γράψετε τον κατάλληλο συντελεστή στην αντίδραση, έτσι ώστε ο αριθμός των ατόμων του χλωρίου (Cl) να είναι ίσος στα αντιδρώντα και στα προϊόντα. (γ) ι. Πόσα άτομα Ο υπάρχουν στα αντιδρώντα και πόσα στα προϊόντα;


ιι. Να γράψετε τον κατάλληλο συντελεστή στην αντίδραση, έτσι ώστε ο αριθμός των ατόμων του οξυγόνου (Ο) να είναι ίσος στα αντιδρώντα και στα προϊόντα. (δ) ι. Πόσα άτομα Η υπάρχουν τώρα στα αντιδρώντα και πόσα στα προϊόντα;


ιι. Χρειάζεται να γράψουμε στοιχειομετρικό συντελεστή για να έχουμε ίδιο αριθμό

ατόμων υδρογόνου στα αντιδρώντα και στα προϊόντα; ………………………………..

Η Ναταλία επισκέφτηκε το εργαστήριο του θείου της. Ο θείος της συντηρεί παλαιά σιδερένια αντικείμενα. Για την απομάκρυνση της σκουριάς χρησιμοποιεί αραιό διάλυμα υδροχλωρικού οξέος. Η Ναταλία διερωτάται γιατί το υδροχλωρικό οξύ απομακρύνει τη σκουριά. Ο θείος της, της είπε ότι η σκουριά είναι οξείδιο του σιδήρου (III) το οποίο αντιδρά με το υδροχλωρικό οξύ. Σε ένα κομμάτι χαρτί έγραψε την αντίδραση που πραγματοποιείται και ζήτησε από τη Ναταλία να την ισοσταθμίσει. Fe2O3 + HCl FeCl3 + H2O

(http://rosesandrustblogger. blogspot.com/2013_02_01_archive.html)

95

4. Η διπλανή εικόνα δείχνει το νάτριο να καίγεται στον αέρα. Η χημική αντίδραση που πραγματοποιείται γράφεται με χημικούς τύπους: Νa + Ο2 Νa2Ο

(α) ι. Για να είναι ίσος ο αριθμός των ατόμων Ο στα αντιδρώντα και στα προϊόντα πρέπει να βάλουμε

συντελεστή τον αριθμό …….. μπροστά από το ……..

ιι. Να γράψετε στη χημική αντίδραση τον συντελεστή που βρήκατε πιο πάνω. (β) Να γράψετε τον κατάλληλο συντελεστή στη χημική αντίδραση, έτσι ώστε ο αριθμός των ατόμων του νατρίου (Νa) στα αντιδρώντα και στα προϊόντα να είναι ίσος. 5. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις:

(α) Σε κάθε χημική αντίδραση ο αριθμός των ……………… των χημικών στοιχείων που

συμμετέχουν στην αντίδραση παραμένει …………………

(β) Οι συντελεστές σε μια χημική εξίσωση χρειάζονται ώστε

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

6. Να γράψετε τους κατάλληλους στοιχειομετρικούς συντελεστές, ώστε να ισοσταθμίσετε τις

παρακάτω χημικές αντιδράσεις:

Ca + O2 CaO

NaOH + H2SO4 Na2SO4 + H2O

Al + HCl AlCl3 + H2

CaCO3 + HCl CaCl2 + CO2 + H2O

7. Να συμπληρώσετε τις πιο κάτω χημικές εξισώσεις γράφοντας τα προϊόντα ή τα αντιδρώντα που λείπουν και τους κατάλληλους συντελεστές. Δίνονται τα σθένη : Η = 1, Cl = 1, O = 2, K = 1, Mg = 2, Ca =2

Mg + HCl + H2

Ca(OH)2 + ………… CaCl2 + H2O

K + O2 …………….

Na2CO3 + HCl …………… + CO2 + ………..

(http://eu.wikipedia.org)

http://www.google.com.cy/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=images&cd=&cad=rja&docid=-xcY0qE5TAIP_M&tbnid=NhIEnPm710UdcM:&ved=0CAUQjRw&url=http://en.wikipedia.org/wiki/Sodium&ei=T3YQU4irNYSGswaTk4GYCg&bvm=bv.62286460,d.bGE&psig=AFQjCNEF8Ig3L2zK-LGp6hZW-tX8hOwMPA&ust=1393674072447970

96

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: ισοστάθμιση χημικών εξισώσεων


8. Να συμπληρώσετε την πιο κάτω χημική αντίδραση γράφοντας το προϊόν και τους κατάλληλους συντελεστές (σθένος χαλκού, Cu = 2).

Cu + O2 …………..

9. Να ισοσταθμίσετε τις πιο κάτω χημικές αντιδράσεις. Fe + HCl FeCl2 + H2

Ba(OH)2 + H2SO4 BaSO4 + H2O


1. Να ισοσταθμίσετε τις πιο κάτω χημικές αντιδράσεις:

Al + HCl AlCl3 + H2

Fe + HBr FeBr2 + H2

Mg + O2 MgO

CaCO3 + HNO3 Ca(NO3)2 + CO2 + H2O

2. Να συμπληρώσετε τις πιο κάτω χημικές αντιδράσεις γράφοντας τα προϊόντα και τους κατάλληλους συντελεστές.

Δίνονται τα σθένη: H = 1, O = 2, Ca = 2, Zn = 2, Al = 3

Zn + H2SO4 ………….. + ………….

Al + O2 ……………

H3PO4 + Ca(OH)2 ………….. + ……………

Na2CO3 + HCl ………….. + ……………..

97

ΕΝΟΤΗΤΑ 3

Στοιχεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον

99


1. Να γράψετε τον ατομικό αριθμό (Ζ) των ατόμων των πιο κάτω χημικών στοιχείων:

Na23

11 ………… Cl35

17 ……… Mg24

12 ………….. Ne20

10 ………….


Για να βοηθήσετε τη Γεωργία και τη Μαρία να απαντήσουν στους προβληματισμούς τους να προχωρήσετε στις παρακάτω δραστηριότητες.

Περιοδικός πίνακας των χημικών στοιχείων (1)

Η Γεωργία και η Μαρία περιεργάζονται τον περιοδικό πίνακα στο εργαστήριο της Χημείας και προβληματίζονται με ποιο τρόπο είναι τοποθετημένα τα χημικά στοιχεία στον περιοδικό πίνακα.

Με ποιο κριτήριο άραγε είναι

τοποθετημένα τα χημικά στοιχεία στον

περιοδικό πίνακα;

Τι δείχνουν όλοι αυτοί οι αριθμοί

που φαίνονται στον περιοδικό πίνακα;

(astro.utu.fi)

100

Ερωτήσεις 2 - 7: Χρησιμοποιώντας τον περιοδικό πίνακα να απαντήσετε τις ερωτήσεις που ακολουθούν. 2. (α) Δίνονται τα χημικά στοιχεία: O, Cu, Mg, H, Cl, Fe, Zn, C.

Να τα κατατάξετε σε μέταλλα και αμέταλλα.

Μέταλλα …………………………………………………………………………………………..

Αμέταλλα ………………………………………………………………………………………… (β) Να σημειώσετε στο παρακάτω σχεδιάγραμμα, σε ποια περιοχή του περιοδικού πίνακα βρίσκονται τα μέταλλα και σε ποια τα αμέταλλα.

3.(α) Τα χημικά στοιχεία Li, Be και B ανήκουν στη δεύτερη περίοδο του περιοδικού πίνακα.

Να γράψετε δύο άλλα χημικά στοιχεία της 2ης περιόδου: .................................................

(β) Να γράψετε δύο χημικά στοιχεία της 3ης περιόδου: ........................................……………

(γ) Από πόσες περιόδους αποτελείται ο περιοδικός πίνακας; ……......…………………….....

(δ) Τι είναι οι περίοδοι του περιοδικού πίνακα;

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

4. (α) Τα χημικά στοιχεία Li, Na, και K ανήκουν στην πρώτη ομάδα του περιοδικού πίνακα.

Να γράψετε δύο άλλα χημικά στοιχεία της 1ης ομάδας: ..……………………..........…...…

(β) Να γράψετε δύο χημικά στοιχεία της 2ης ομάδας: …………………………………….…..…

(γ) Από πόσες ομάδες αποτελείται ο περιοδικός πίνακας; …………........….…………….......

(δ) Τι είναι οι ομάδες του περιοδικού πίνακα;

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

5. Στον περιοδικό πίνακα υπάρχουν οκτώ κύριες ομάδες που αριθμούνται από το ένα μέχρι το οκτώ με λατινικούς αριθμούς (Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V, VI, VII, VIII) και το άλφα κεφαλαίο. Υπάρχουν επίσης και δέκα δευτερεύουσες ομάδες οι οποίες αριθμούνται με λατινικούς αριθμούς και το βήτα κεφαλαίο. Πιο κάτω δίνεται η αρίθμηση για τις πρώτες τρεις κύριες ομάδες. Να αριθμήσετε τις υπόλοιπες κύριες ομάδες με τον ίδιο τρόπο. 1η κύρια ομάδα: IA 5η κύρια ομάδα: ………….

2η κύρια ομάδα: IIA 6η κύρια ομάδα: ………….

3η κύρια ομάδα: IIIA 7η κύρια ομάδα: ………….

4η κύρια ομάδα: …………. 8η κύρια ομάδα: ………….

...............

....

...............

....

101

6.(α) Να συμπληρώσετε την πρόταση: Ο περιοδικός πίνακας αποτελείται από 18 ομάδες από τις οποίες οι ….......……. είναι κύριες ομάδες. (β) Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα σύμφωνα με το παράδειγμα που δίνεται.

Χημικό στοιχείο Νa Mg AI Si P S Cl Ar

Αριθμός ομάδας 2 13 15

Αριθμός κύριας ομάδας 1 2 3 5 7 8

Αριθμός κύριας ομάδας με λατινικούς αριθμούς και το γράμμα άλφα κεφαλαίο

IA ΙΙΙΑ IVA VIA VIIIA

7. Κάποιες ομάδες του περιοδικού πίνακα έχουν χαρακτηριστικά ονόματα όπως:

αλκάλια, αλκαλικές γαίες, αλογόνα, ευγενή αέρια. (α) Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα.

Αριθμός κύριας ομάδας Χαρακτηριστικό όνομα

ομάδας Ονόματα και σύμβολα δύο

στοιχείων της ομάδας

IA

IIA

VIIA

VIIIA

(β) Να συμπληρώσετε την πιο κάτω πρόταση:

Το υδρογόνο (H), παρόλο που συνήθως κατατάσσεται στην .............. κύρια ομάδα, δεν

είναι αλκάλιο, είναι (μέταλλο / αμέταλλο) …………………………

102

8. (α) Δίνεται πιο κάτω, τμήμα του περιοδικού πίνακα, στο οποίο αναγράφονται ορισμένα χημικά στοιχεία. Για κάποια από αυτά δίνονται οι ατομικοί αριθμοί, ενώ για κάποια άλλα όχι. Να γράψετε, όπου υπάρχει κενό δίπλα από το χημικό σύμβολο του χημικού στοιχείου, τον ατομικό του αριθμό.

H1 He2

Li3 Be.....

B5 C..... N..... O8 F..... Ne10

Na..... Mg12 Ar18

Ca..... Sc21 Fe..... Ga31

(β) Με ποιο κριτήριο κατατάσσονται τα χημικά στοιχεία στον περιοδικό πίνακα;

……………………………………………………………………………………..……………………

9. Να λύσετε στο λογισμικό ΨΕΠ την άσκηση, Chemistry_Year_A/P06_A_DEC03/S02-02 που αναφέρεται στην τοποθέτηση χημικών στοιχείων στον περιοδικό πίνακα.

Εργαστείτε ατομικά 10. Δίνονται παρακάτω τα σύμβολα μερικών χημικών στοιχείων. Με τη βοήθεια του περιοδικού πίνακα, να βάλετε σε κύκλο τα σύμβολα των μετάλλων. Η, Li, Ni, Ag, S, Be, Ba, Br, P, Cr

11. (α) Να τοποθετήσετε στον περιοδικό πίνακα της ερώτησης 8, το χημικό στοιχείο 17Cl.

(β) ι. Να γράψετε τον αριθμό της περιόδου και τον αριθμό της κύριας ομάδας στην οποία ανήκει το πιο πάνω στοιχείο.

περίοδος: …………………………… κύρια ομάδα: ………………………………………

ιι. Να ονομάσετε την ομάδα στην οποία βρίσκεται το χλώριο (Cl) ………………………..

103

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: περιοδικός πίνακας, ομάδες, περίοδοι, κατάταξη των χημικών στοιχείων, ονόματα χαρακτηριστικών ομάδων


1. Δίνεται πιο κάτω τμήμα του περιοδικού πίνακα, στο οποίο αναγράφονται τα σύμβολα ορισμένων χημικών στοιχείων.

Η Ηe

Νe

Al Cl

K

I

Ba

(α) Να αριθμήσετε στον πιο πάνω περιοδικό πίνακα τις: ι. περιόδους ιι. κύριες ομάδες με λατινικούς αριθμούς (β) Ποιο/α από τα πιο πάνω χημικά στοιχεία ανήκει/ουν:

ι. στα αλογόνα .................................... ιι. στα ευγενή αέρια ...................................

ιιι. στα αλκάλια ......................................

(γ) Ποιο χημικό στοιχείο ανήκει στην 3η περίοδο και στην ΙΙΙΑ ομάδα του περιοδικού

πίνακα; ...............

(δ) Να ονομάσετε την ομάδα στην οποία βρίσκεται το στοιχείο βάριο (Ba). …………………..

2. Να ψάξετε στο διαδίκτυο ή σε άλλες πηγές και να κάνετε μια μικρή μελέτη για ένα από τα παρακάτω: (α) την εξέλιξη του περιοδικού πίνακα (β) ένα χημικό στοιχείο της επιλογής σας (γ) τα στοιχεία μιας χαρακτηριστικής ομάδας

105

(astro.utu.fi)


1. Δίνεται το χημικό στοιχείο νάτριο Na23

11

(α) Ποιος είναι ο ατομικός αριθμός του νατρίου; …………..………

(β) Ποια είναι η ηλεκτρονική δομή του ατόμου του; …………..………

(γ) Πόσα ηλεκτρόνια έχει στην εξωτερική του στιβάδα; …………..………


Για να βοηθήσετε τον Ορέστη και την Παυλίνα να απαντήσουν στους προβληματισμούς τους να προχωρήσετε στις παρακάτω δραστηριότητες.

Περιοδικός πίνακας των χημικών στοιχείων (2)

Ο Ορέστης και η Παυλίνα περιεργάζονται τον περιοδικό πίνακα στο εργαστήριο της Χημείας και προβληματίζονται: «Υπάρχει κάποιο κοινό χαρακτηριστικό ανάμεσα στα άτομα των στοιχείων που βρίσκονται στην ίδια ομάδα του περιοδικού πίνακα; Ποια σχέση συνδέει τα άτομα των χημικών στοιχείων που βρίσκονται στην ίδια περίοδο του περιοδικού πίνακα;».

106

......

2 He

......

3 Li


Ερωτήσεις 2 - 4: Δίνεται πιο κάτω τμήμα του περιοδικού πίνακα, στο οποίο αναγράφονται τα σύμβολα ορισμένων χημικών στοιχείων με τους ατομικούς τους αριθμούς. Να χρησιμοποιήσετε το τμήμα αυτό του περιοδικού πίνακα για να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. 2.(α) Να συμπληρώσετε κάτω από το σύμβολο κάθε στοιχείου την ηλεκτρονική δομή των ατόμων του.

(β) Δίνονται τα χημικά στοιχεία λίθιο (Li), νάτριο (Nα) και κάλιο (Κ).

ι. Σε ποια κύρια ομάδα ανήκουν; ......................................................................................

ιι. Πόσα ηλεκτρόνια έχουν τα άτομα αυτών των χημικών στοιχείων στην εξωτερική

τους στιβάδα; ..........................

(γ) Δίνονται τα χημικά στοιχεία Βηρύλλιο (Be), Μαγνήσιο (Μg) και Ασβέστιο (Ca).

ι. Σε ποια κύρια ομάδα ανήκουν; ......................................................................................

ιι. Πόσα ηλεκτρόνια έχουν τα άτομά τους στην εξωτερική τους στιβάδα; .........................

(δ) Πόσα ηλεκτρόνια έχουν τα άτομα των χημικών στοιχείων της 4ης κύριας ομάδας, στην

εξωτερική τους στιβάδα; ……………………………………………………………………….

(ε) Ποια είναι η σχέση μεταξύ του αριθμού των ηλεκτρονίων της εξωτερικής στιβάδας του ατόμου ενός χημικού στοιχείου και του αριθμού της κύριας ομάδας στην οποία ανήκει;

……………………………………………………………………………………………......…….......

......……………………………………………………………………………………………......…....

3. Δίνονται τα χημικά στοιχεία ήλιο (Ηe), νέο (Νe) και αργό (Ar).

(α) Σε ποια κύρια ομάδα ανήκουν; ………………………………………....................................

(β) ι. Πόσα ηλεκτρόνια έχει το άτομο του ηλίου στην εξωτερική του στιβάδα; …………….....

ιι. Ποια είναι η εξωτερική στιβάδα του ατόμου του ηλίου; …………………………………....

ιιι. Με πόσα ηλεκτρόνια συμπληρώνεται η στιβάδα αυτή; ……………………………….......

ιv. Άρα η εξωτερική στιβάδα του ατόμου του ηλίου (είναι / δεν είναι) ………….……...…... συμπληρωμένη.

IA

IIA

IIIA IVA VA VIA VIIA VIIIA

......

4 Be

......

7 N

......

8 O

......

10 Ne

......

11 Na

......

12 Mg

.....

13 Al

.......

17Cl

......

18 Ar

......

19 K

......

20Ca

107

(γ) ι. Πόσα ηλεκτρόνια έχουν τα άτομα του νέου και του αργού στην εξωτερική τους

στιβάδα; ..….……………………………………………………………………………..……

ιι. Ποια είναι η εξωτερική στιβάδα του ατόμου του:

νέου ………………………………….. αργού ……………………………………….

ιιι. Με πόσα ηλεκτρόνια συμπληρώνονται οι στιβάδες αυτές; …………………………….

ιv. Οι εξωτερικές στιβάδες των ατόμων του νέου και του αργού (είναι / δεν είναι)

………………………… συμπληρωμένες.

(δ) Τι κοινό έχουν τα χημικά στοιχεία που ανήκουν στην 8η κύρια ομάδα, τα ευγενή αέρια, που αφορά την εξωτερική στιβάδα των ατόμων τους;

…………………………………………………………………………………………......……………..

4. (α) Δίνονται τα χημικά στοιχεία λίθιο (Li), βηρύλλιο (Be), άζωτο (N) και οξυγόνο (Ο).

ι. Σε ποια περίοδο ανήκουν; ............................................................................................

ιι. Σε πόσες ηλεκτρονικές στιβάδες είναι κατανεμημένα τα ηλεκτρόνια των ατόμων

τους; ...............................................................................................................................

(β) Δίνονται τα χημικά στοιχεία νάτριο (Na), μαγνήσιο (Mg), αργίλιο (Al) και χλώριο (Cl).

ι. Σε ποια περίοδο ανήκουν; .............................................................................................

ιι. Σε πόσες ηλεκτρονικές στιβάδες είναι κατανεμημένα τα ηλεκτρόνια των ατόμων

τους; …………………………...........................................................................................

(γ) Σε πόσες ηλεκτρονικές στιβάδες είναι κατανεμημένα τα ηλεκτρόνια των ατόμων των

χημικών στοιχείων που ανήκουν στην 5η περίοδο; ..........................................................

(δ) Ποια είναι η σχέση μεταξύ του αριθμού των ηλεκτρονικών στιβάδων που είναι κατανεμημένα τα ηλεκτρόνια των ατόμων κάθε χημικού στοιχείου και του αριθμού της περιόδου στην οποία ανήκει;

……………………………………………………………………………………………….…………

……………………………………………………………………………………………….…………

5. Το άτομο του άνθρακα (C) έχει τέσσερα ηλεκτρόνια στην εξωτερική του στιβάδα η οποία είναι η L (2η). (α) Σε ποια κύρια ομάδα του περιοδικού πίνακα ανήκει ο άνθρακας; ……………..……….....

(β) Σε ποια περίοδο του περιοδικού πίνακα ανήκει ο άνθρακας; ……………………………...

6. Το άτομο του θείου (S) έχει ατομικό αριθμό 16. Να γράψετε: (α) την ηλεκτρονική του δομή. ……………………….

(β) τη θέση του στον περιοδικό πίνακα.

ι. αριθμός περιόδου ……………… ιι. αριθμός κύριας ομάδας …………………..

108

7. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις:

(α) Το λίθιο ( Li3 ), το νάτριο ( Na11 ) και το κάλιο ( K19 ) έχουν ………. ηλεκτρόνιο

στην εξωτερική τους στιβάδα και ανήκουν στην …….... κύρια ομάδα του περιοδικού

πίνακα, γι’ αυτό έχουν παρόμοιες χημικές ιδιότητες.

(β) Το φθόριο (9F) και το χλώριο (17Cl) έχουν παρόμοιες χημικές ιδιότητες γιατί .................

……………………………………………………………………………………………….…………

(γ) Άρα τα χημικά στοιχεία κάθε κύριας ομάδας έχουν παρόμοιες …………….. ………......

Εργαστείτε ατομικά 8. Να συμπληρώσετε την πιο κάτω πρόταση.

Τα χημικά στοιχεία που ανήκουν στην ίδια (ομάδα / περίοδο) ................................ έχουν παρόμοιες χημικές ιδιότητες.

9. Δίνεται το άτομο του φωσφόρου, P31

15 .

(α) Ο φωσφόρος ανήκει στην ………… περίοδο και στην ………… κύρια ομάδα του

περιοδικού πίνακα.

(β) Να χρησιμοποιήσετε τον περιοδικό πίνακα και να γράψετε το όνομα ενός χημικού

στοιχείου που έχει παρόμοιες χημικές ιδιότητες με τον φωσφόρο .....................................


1. Να συμπληρώσετε τον πίνακα.

Χημικό στοιχείο

Ατομικός αριθμός

Ηλεκτρονική δομή

Περίοδος Κύρια ομάδα

Όνομα ομάδας

Li 3

Ar 18

Ηe 2

F 2η 7η (VIIA)

Ca 4η 2η (IIA)

2. Να βρείτε, από τον περιοδικό πίνακα, τα χημικά στοιχεία που ταιριάζουν στις πιο κάτω περιγραφές. (α) Το χημικό στοιχείο με τον μικρότερο ατομικό αριθμό:.......................................................

(β) Το αλκάλιο με τον μικρότερο ατομικό αριθμό:...................................................................

(γ) Το χημικό στοιχείο που έχει παρόμοιες ιδιότητες με το μαγνήσιο και ανήκει στην 4η

περίοδο: ...........................................

(δ) Το χημικό στοιχείο του οποίου τα άτομα έχουν ηλεκτρονική δομή 2.8.8: ….................…

109

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: σχέση της θέσης των στοιχείων στον περιοδικό πίνακα με την ηλεκτρονική δομή των ατόμων τους

3. Δίνεται πιο κάτω τμήμα του περιοδικού πίνακα, στο οποίο αναγράφονται τα σύμβολα ορισμένων χημικών στοιχείων.

IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA VIIIA

Η Ηe

Νe

Al Cl

K

I

(α) Πoιο χημικό στοιχείο από τα πιο πάνω έχει ατομικό αριθμό 13; ......................................

(β) Να τοποθετήσετε στον πιο πάνω περιοδικό πίνακα το χημικό στοιχείο: ι. Ca, που η ηλεκτρονική δομή των ατόμων του είναι 2.8.8.2. ιι. F, που ανήκει στα αλογόνα και βρίσκεται στη 2η περίοδο. ιιι. S, που έχει ατομικό αριθμό κατά 3 μεγαλύτερο από το Al.

111


1. (α) Σε ποια κύρια ομάδα του περιοδικού πίνακα βρίσκονται τα αλκάλια; ..............................

(β) Τα αλκάλια ανήκουν στα (μέταλλα / αμέταλλα);................................................................ 2. Να συμπληρώσετε το χρώμα που παίρνουν οι πιο κάτω δείκτες αν προστεθούν σε βασικά διαλύματα.

(α) Χρώμα φαινολοφθαλεΐνης: …………………………………….

(β) Χρώμα βρομοθυμόλης: …………………………………………


Για να βοηθήσετε την Ιφιγένεια να δώσει απάντηση στον προβληματισμό της να προχωρήσετε στις παρακάτω δραστηριότητες. 3. Χρησιμοποιώντας τον περιοδικό πίνακα να γράψετε τα ονόματα των χημικών στοιχείων που δίνονται παρακάτω και ανήκουν στην ομάδα των αλκαλίων.

ι. Li: ……………………….. ιι. Na: ……………………….. ιιι. K: ………………………..

Αλκάλια (1)

Η Ιφιγένεια, σε ένα βιβλίο χημείας διάβασε ότι το νάτριο είναι ένα μέταλλο και ανήκει στα αλκάλια. Τότε προβληματίστηκε: «Αφού το νάτριο είναι μέταλλο, γιατί δεν υπάρχουν μεταλλικά αντικείμενα κατασκευασμένα από νάτριο;».

Li Na K Rb Cs Fr

IA

112

Πείραμα 1 - Επίδειξη


μαχαίρι, μεταλλική λαβίδα, διηθητικό χαρτί, κομματάκι νατρίου, γάντια

Πορεία

Παίρνουμε με τη μεταλλική λαβίδα ένα κομματάκι νατρίου από τη φιάλη φύλαξής του και το τοποθετούμε πάνω σε διηθητικό χαρτί.

Παρατηρούμε το χρώμα της εξωτερικής του επιφάνειας.

Κόβουμε με ένα μαχαίρι ένα μικρό κομματάκι.

Παρατηρούμε το χρώμα της τομής του.

Τοποθετούμε ξανά τα κομματάκια νατρίου πίσω στη φιάλη φύλαξης.


4. Το νάτριο κόβεται με το μαχαίρι. Τι δείχνει αυτό για τη σκληρότητα του νατρίου;

……………………………………………………………………………………………………………

5. (α) Μέσα σε ποιο υγρό φυλάγεται το νάτριο; .........................................................................

(β) Το νάτριο είναι ελαφρύτερο ή βαρύτερο από το υγρό φύλαξής του; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ……………………………………………………………………………………………………………

6. (α) Τι χρώμα είχε η εξωτερική επιφάνεια του νατρίου;............................................................

(β) Τι χρώμα είχε η πρόσφατη τομή του νατρίου; …………………….....…..............…….......

(γ) Πού οφείλεται η διαφορά στο χρώμα της εξωτερικής επιφάνειας του νατρίου με αυτό της πρόσφατης τομής του;

....................................................................................................................................................

(δ) Να συμπληρώσετε την πιο κάτω χημική εξίσωση γράφοντας το προϊόν και τους συντελεστές. Δίνονται τα σθένη: Νa=1, O=2

….. Na + ..….. O2 ……………

Να παρακολουθήσετε το φιλμάκι «Αντίδραση αλκαλίων με το οξυγόνο».

Πείραμα 2 - Επίδειξη

Όργανα και υλικά γυάλινη λεκάνη, μαχαίρι, μεταλλική λαβίδα, διηθητικό χαρτί, ύαλος ωρολογίου, κομματάκι

νατρίου, δείκτης φαινολοφθαλεΐνης, γάντια, προστατευτικά γυαλιά Πορεία

Τοποθετούμε νερό στη γυάλινη λεκάνη μέχρι τη μέση και προσθέτουμε 2-3 σταγόνες φαινολοφθαλεΐνης.

Παίρνουμε, με τη μεταλλική λαβίδα, ένα κομματάκι νατρίου από τη φιάλη φύλαξής του και το τοποθετούμε πάνω στην ύαλο ωρολογίου.

Στεγνώνουμε το κομματάκι νατρίου με τη βοήθεια διηθητικού χαρτιού.

(www.periodensystem.net)

πετρέλαιο

νάτριο

113

Κόβουμε με μαχαίρι ένα μικρό κομματάκι νατρίου σε μέγεθος φακής.

Τοποθετούμε ξανά το υπόλοιπο κομμάτι νατρίου πίσω στη φιάλη φύλαξης.

Προσθέτουμε προσεκτικά το μικρό κομματάκι νατρίου στο νερό. Αποτελέσματα - ανάλυση και ερμηνεία αποτελεσμάτων


……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

..…………………………………………………………………………………………………………..

8. (α) Τι χρώμα πήρε η φαινολοφθαλεΐνη στο διάλυμα που προέκυψε από την προσθήκη

νατρίου στο νερό;..............................................................................................................

(β) Πώς θα χαρακτηρίζατε το διάλυμα αυτό (όξινο / ουδέτερο / βασικό); .............................. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

9. (α) Πώς θα χαρακτηρίζατε την ένταση της χημικής αντίδρασης του νατρίου με το νερό

(ήπια / έντονη / πολύ έντονη); ...................................................

(β) Να γράψετε ποια είναι τα αντιδρώντα και ποια τα προϊόντα της αντίδρασης που πραγματοποιήθηκε στο πείραμα 2, χρησιμοποιώντας τις ακόλουθες ουσίες:

υδροξείδιο του νατρίου, νερό, νάτριο, υδρογόνο

Αντιδρώντα: ………………………………………………………………………………….....

Προϊόντα: …………………………………………………………………………………………

(γ) Να συμπληρώσετε τα κενά στη χημική αντίδραση που πραγματοποιήθηκε:

νάτριο + ………… υδροξείδιο του νατρίου + ………………….

10. Το νάτριο που προσθέσαμε στο νερό βυθίστηκε στον πυθμένα της λεκάνης ή επέπλεε

στην επιφάνεια του νερού; ............................................................. Άρα η πυκνότητα του

νατρίου είναι ...................................... από την πυκνότητα του νερού. 11. Το νάτριο (είναι / δεν είναι) ............................ πολύ δραστικό μέταλλο γι’αυτό και

φυλάγεται σε δοχείο που περιέχει ......................................... για να μην έρχεται σε επαφή με τον ατμοσφαιρικό αέρα. 12. Να παρακολουθήσετε το φιλμάκι «Αντίδραση των αλκαλίων με το νερό» και να απαντήσετε στα πιο κάτω ερωτήματα: (α) Να συμπληρώσετε την πιο κάτω πρόταση: Τα αλκάλια, όπως για παράδειγμα το νάτριο, αντιδρούν με το ................................ και σχηματίζουν βάσεις, καθώς και ένα αέριο, το υδρογόνο. (β) ι. Όλα τα αλκάλια αντιδρούν με το νερό με την ίδια ένταση; ............................................ ιι. Αν όχι, ποιο από αυτά αντιδρά:

πιο έντονα: ................................. λιγότερο έντονα: .....................................................

114

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: αλκάλια, φυσικές ιδιότητες του νατρίου, χημικές ιδιότητες του νατρίου


13. Να συμπληρώσετε την αντίδραση:

νάτριο + νερό .......................................+........................................ 14. Πιο κάτω είναι γραμμένα τρία ζεύγη με λέξεις / φράσεις που χαρακτηρίζουν φυσικές ιδιότητες σωμάτων. Από κάθε ζεύγος να επιλέξετε και να βάλετε σε κύκλο τη λέξη /φράση που χαρακτηρίζει το νάτριο.

μαλακό - σκληρό, ελαφρύτερο του νερού - βαρύτερο του νερού, αργυρόχρωμο - κοκκινωπό


1. Να εξηγήσετε γιατί το νάτριο φυλάγεται σε δοχείο με πετρέλαιο ή παραφίνη.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

2. Σε λεκάνη που περιέχει αποσταγμένο νερό προστίθεται ένα κομματάκι νατρίου μεγέθους φακής. Να βάλετε σε κύκλο τη σωστή απάντηση για κάθε δήλωση και να εξηγήσετε την απάντησή σας. (α) Το διάλυμα που προκύπτει είναι:

ι. ουδέτερο ιι. βασικό ιιι. όξινο

................................................................................................................................................

(β) Το διάλυμα που προκύπτει έχει:

ι. pH < 7 ιι. pH = 7 ιιι. pH > 7

................................................................................................................................................

(γ) Στο διάλυμα που προκύπτει προσθέτουμε 2-3 σταγόνες δείκτη βρομοθυμόλης. Ο δείκτης παίρνει χρώμα: ι. πράσινο ιι. μπλε ιιι. κίτρινο

................................................................................................................................................ 3. Είναι γραμμένες παρακάτω μερικές φυσικές και μερικές χημικές ιδιότητες του νατρίου. Να γράψετε δίπλα από κάθε ιδιότητα το γράμμα Φ για τις φυσικές ιδιότητες και το γράμμα Χ για τις χημικές ιδιότητες. Δίνονται δύο παραδείγματα για να σας βοηθήσουν: είναι μαλακό μέταλλο Φ, είναι πολύ δραστικό μέταλλο Χ.

ι. αντιδρά πολύ γρήγορα με τον ατμοσφαιρικό αέρα …...

ιι. έχει μικρότερη πυκνότητα από το νερό…… ιιι. αντιδρά με το νερό πολύ έντονα ……

ιv. αργυρόχρωμο…….

115


Για να βοηθήσετε τον Ανδρέα να δώσει απάντηση στον προβληματισμό του να προχωρήσετε στις παρακάτω δραστηριότητες. Ερωτήσεις 1-3: Να μελετήσετε τον πιο κάτω πίνακα, στον οποίο καταγράφονται η πυκνότητα, το σημείο τήξης και η σκληρότητα ορισμένων αλκαλίων, καθώς και δύο άλλων μετάλλων που δεν ανήκουν στα αλκάλια, για σκοπούς σύγκρισης. Να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Αλκάλια Άλλα

μέταλλα

Χημικό στοιχείο

Λίθιο Li

Νάτριο Na

Κάλιο K

Σίδηρος Fe

Νικέλιο Ni

Πυκνότητα g/cm3

0,535 0,97 0,86 7,87 8,91

Σημείο τήξης

180 °C 98 °C 63 °C 1538 °C 1455 °C

Σκληρότητα Μαλακά Σκληρά

1. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις:

(α) Τα χημικά στοιχεία που ανήκουν στα αλκάλια έχουν (μικρή / μεγάλη) ............................. πυκνότητα σε σύγκριση με τα άλλα μέταλλα.

(β) Τα περισσότερα αλκάλια είναι ....................... από το νερό (πυκνότητα νερού = 1 g/cm3)

2. Τα αλκάλια τήκονται σε σχετικά (χαμηλές / ψηλές) ................................... θερμοκρασίες,

συγκριτικά με άλλα μέταλλα, όπως ο σίδηρος και το νικέλιο, που τήκονται σε (χαμηλές /

ψηλές) ......................................... θερμοκρασίες.

3. Τα αλκάλια είναι (μαλακά / σκληρά) .................................. μέταλλα.

Αλκάλια (2)

Ο Ανδρέας σε μια νυκτερινή βόλτα με την οικογένειά του στην παραλία, ενθουσιάστηκε από τα πολύχρωμα πυροτεχνήματα που φώτιζαν τον σκοτεινό ουρανό. «Πώς άραγε χρωματίζονται τα πυροτεχνήματα;» αναρωτήθηκε. Ο πατέρας του, τού εξήγησε ότι αυτό εξαρτάται από τις ουσίες που περιέχουν. (metrogreece.gr)

116

4. Να παρατηρήσετε στις πιο κάτω εικόνες το χρώμα ορισμένων αλκαλίων, ιδιαίτερα στις τομές όπου υπάρχουν και να απαντήσετε την ερώτηση που ακολουθεί.

Λίθιο Νάτριο Κάλιο

(webelements.com, el.wikipedia.org)

Τι χρώμα έχουν τα αλκάλια;...................................................................................................


5. Πιο κάτω είναι γραμμένα τρία ζεύγη με λέξεις / φράσεις που χαρακτηρίζουν φυσικές ιδιότητες των σωμάτων. Από κάθε δυάδα να υπογραμμίσετε τη φυσική ιδιότητα που χαρακτηρίζει τα αλκάλια.

τήκονται σε χαμηλές θερμοκρασίες - τήκονται σε ψηλές θερμοκρασίες, αργυρόχρωμα - κοκκινωπά, σκληρά - μαλακά

Πείραμα - Επίδειξη - Πυροχημική ανίχνευση αλκαλίων Όργανα και υλικά

ράβδος λευκόχρυσου ή χρωμονικελίνης, λαβίδα, λύχνος Bunsen, τρεις ύαλοι ωρολογίου, κουτί με σπίρτα, χλωριούχο νάτριο, χλωριούχο κάλιο, πυκνό υδροχλωρικό οξύ,

αποσταγμένο νερό Πορεία

Τοποθετούμε στη μία ύαλο ωρολογίου μικρή ποσότητα χλωριούχου νατρίου και στη δεύτερη μικρή ποσότητα χλωριούχου καλίου.

Στην τρίτη ύαλο ωρολογίου τοποθετούμε μερικές σταγόνες πυκνού υδροχλωρικού οξέος.

Καθαρίζουμε την άκρη της ράβδου βυθίζοντάς τη στο πυκνό υδροχλωρικό οξύ.

Τοποθετούμε την άκρη της ράβδου στη φλόγα μέχρι να πυρακτωθεί. Βρέχουμε με αποσταγμένο νερό την άκρη της ράβδου.

Βυθίζουμε την άκρη της ράβδου στο χλωριούχο νάτριο, έτσι ώστε κρύσταλλοι χλωριούχου νατρίου να κολλήσουν σε αυτή.

Τοποθετούμε την άκρη της ράβδου στη φλόγα του λύχνου, όπως φαίνεται στη διπλανή εικόνα, και παρατηρούμε το χρώμα που παίρνει η φλόγα.

Επαναλαμβάνουμε την πορεία χρησιμοποιώντας αντί χλωριούχο νάτριο, χλωριούχο κάλιο. Αποτελέσματα - ανάλυση και ερμηνεία αποτελεσμάτων

6. (α) Να συμπληρώσετε, κατ’ αρχήν, μόνο το χρώμα της φλόγας στον πιο κάτω πίνακα:

Άλας Χρώμα φλόγας Κατιόντα στα οποία οφείλεται το χρώμα

χλωριούχο νάτριο (NaCl)

χλωριούχο κάλιο (KCl)

(users.sch.gr)

117

(β) Το χλωριούχο νάτριο αποτελείται από κατιόντα ........................................ και ανιόντα

χλωρίου ενώ το χλωριούχο κάλιο αποτελείται από κατιόντα ...........................................

και ανιόντα χλωρίου. Βασιζόμενοι στη σύνθεση των αλάτων αυτών να συμπληρώσετε στον πίνακα στο μέρος (α) τα κατιόντα στα οποία οφείλεται το χρώμα της φλόγας για το καθένα από τα άλατα. (γ) Γιατί το χρώμα της φλόγας δεν μπορεί να οφείλεται στα ανιόντα χλωρίου;

……………………………………………………………………………………………………………

7. Τι χρώμα θα έχει ένα πυροτέχνημα στο οποίο, μαζί με άλλα υλικά που είναι απαραίτητα για την κατασκευή του, χρησιμοποιήθηκε και ανθρακικό νάτριο (Na2CO3); Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

Εργαστείτε ατομικά 8. Να αντιστοιχίσετε τα κατιόντα της στήλης (Ι) με το χρώμα που παίρνει η φλόγα κατά την πυροχημική ανίχνευση, από τη στήλη (ΙΙ)



9. Να διαβάσετε το κείμενο που ακολουθεί και να απαντήσετε στις πιο κάτω ερωτήσεις:

(α) Ποιου χημικού στοιχείου τα κατιόντα είναι υπεύθυνα για:

ι. τη σωστή ρύθμιση των κτύπων της καρδιάς; …………………

ιι. τη μεταφορά θρεπτικών ουσιών στο εσωτερικό του κυττάρου; ………....................

Τα ιόντα νατρίου διευκολύνουν τη μεταφορά θρεπτικών ουσιών στο εσωτερικό του κυττάρου. Τα ιόντα καλίου συμβάλλουν καθοριστικά στη ρύθμιση των κτύπων της καρδιάς. Τα ιόντα καλίου και νατρίου είναι απαραίτητα για τη ρύθμιση της ποσότητας του νερού και των ηλεκτρολυτών στον ανθρώπινο οργανισμό. Επίσης, συμβάλλουν στην ομαλή λειτουργία του νευρικού συστήματος. Η υπερβολική κατανάλωση τροφών με μεγάλη ποσότητα αλατιού (χλωριούχο νάτριο), μπορεί να αυξήσει την αρτηριακή πίεση και να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υπέρτασης. Η κατανάλωση τροφών με μεγάλη περιεκτικότητα σε ενώσεις καλίου έχει αντίθετες επιδράσεις, προκαλώντας μείωση της ψηλής πίεσης.

κατιόντα νατρίου

Ιώδες

κατιόντα καλίου

Κίτρινο

Πράσινο

118

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: αλκάλια, φυσικές ιδιότητες των αλκαλίων, πυροχημική ανίχνευση, κατιόντα νατρίου - κατιόντα καλίου και ανθρώπινος οργανισμός

(γ) Ποια ουσία συστήνει ο γιατρός να αποφεύγουν άτομα που έχουν ψηλή αρτηριακή

πίεση; …………………………....………………………………………………………………


10. Να αντιστοιχίσετε τα κατιόντα της στήλης (Ι) με τις επιδράσεις που έχουν στην υγεία του ανθρώπου, από τη στήλη (ΙΙ) Στήλη (Ι) Στήλη (ΙΙ)


1. Δύο δοχεία Α και Β, των οποίων οι ετικέτες έχουν καταστραφεί, περιέχουν: το ένα στερεό νιτρικό κάλιο (ΚΝΟ3) και το άλλο νιτρικό νάτριο (NaNO3).

Σας ζητείται να διαπιστώσετε ποιο είναι το περιεχόμενο του κάθε δοχείου.

(α) Να ονομάσετε τη μέθοδο που θα ακολουθήσετε για να διαπιστώσετε το

περιεχόμενο του κάθε δοχείου. ………………………………………………………….........

(β) Να γράψετε τις παρατηρήσεις που αναμένετε να κάνετε για να διακρίνετε το περιεχόμενο του κάθε δοχείου.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

2. Να βρείτε από το διαδίκτυο τέσσερις (4) τροφές που περιέχουν ενώσεις του νατρίου και και τέσσερις (4) που περιέχουν ενώσεις του καλίου.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

κατιόντα νατρίου

κατιόντα καλίου

ρύθμιση των κτύπων της καρδιάς

μεταφορά θρεπτικών ουσιών στο κύτταρο

δομικό υλικό των δοντιών

ΝΟ3 ΝΟ3 Α Β

119


1. Να παρατηρήσετε τον πιο κάτω περιοδικό πίνακα των χημικών στοιχείων. Στη συνέχεια να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν:

H

………………

He

Li Be ……………… B C N O F Ne

Na Mg Al Si P S Cl Ar

K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr

Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Rd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe

Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Th Pb Bi Po At Rn

Fr Ra Ac Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg

(α) Να βάλετε σε κόκκινο κύκλο τρία χημικά στοιχεία που ανήκουν στα μέταλλα και σε πράσινο κύκλο τρία που ανήκουν στα αμέταλλα.

(β) Να συμπληρώσετε τα κενά στο υπόμνημα του πίνακα με τα ονόματα των δύο βασικών κατηγοριών στις οποίες κατατάσσονται τα χημικά στοιχεία του περιοδικού πίνακα.


Για να βοηθήσετε τον Αντώνη να δώσει απάντηση στον προβληματισμό του να προχωρήσετε στις παρακάτω δραστηριότητες

Μέταλλα (1)

Ιδιότητες μετάλλων

Ο Αντώνης παρακολουθούσε τη μητέρα του η οποία συναρμολογούσε έναν ρευματολήπτη (πρίζα). Ο Αντώνης διερωτήθηκε. «Γιατί τα καλώδια (σύρματα) του ρευματολήπτη είναι φτιαγμένα από μέταλλο, ενώ το περίβλημά τους από πλαστικό;».

(Εxploring Science 8, series editor: Mark Levesley)

120

Πείραμα Πορεία - Όργανα και υλικά

Να συζητήσετε στην ομάδα σας και να σχεδιάσετε ένα πείραμα που θα σας βοηθήσει να απαντήσετε τα πιο πάνω ερωτήματα. Στην περιγραφή σας, να εξηγήσετε πώς θα διερευνήσετε ποια από τα παρακάτω υλικά είναι αγωγοί του ηλεκτρισμού:

κομματάκι σιδήρου, έλασμα χαλκού, κομματάκι πλαστικού, έλασμα αλουμινίου

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

Αφού συζητήσετε με τον/την καθηγητή/τριά σας τον σχεδιασμό του πειράματος, να προχωρήσετε στην πραγματοποίησή του.


2. Να κατασκευάσετε έναν πίνακα και να καταγράψετε τα αποτελέσματά σας.

3.(α) Ποια από τα υλικά που χρησιμοποιήσατε στο πείραμα είναι αγωγοί του ηλεκτρικού

ρεύματος; ............................................................................................................................

(β) Τι σημαίνει αγωγοί του ηλεκτρισμού; ………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………..

(γ) Σε ποια κατηγορία χημικών στοιχείων ανήκουν αυτά τα υλικά; …………………………….

(δ) Να γράψετε το συμπέρασμά σας.

……………………………………………………………………………………………………………

έλασμα χαλκού

καλώδια με κροκοδειλάκια λαμπτήρας

μπαταρία

121


4. Να συμπληρώσετε την πιο κάτω πρόταση.

Τα μέταλλα είναι …………….. του ηλεκτρισμού, δηλαδή επιτρέπουν τη διάδοση του

………………….. διά μέσου τους.


5. Να εξηγήσετε γιατί τα περισσότερα μαγειρικά σκεύη είναι κατασκευασμένα από μέταλλα.

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

……………………………………………………………………

6. Να παρατηρήσετε τις πιο κάτω εικόνες που παριστάνουν ορισμένα μεταλλικά αντικείμενα. Στη συνέχεια να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν:

(http://ekfe-nikaias.att.sch.gr, pacoartcenter.gr, papaveri48.blogspot.com, pyrgoskymis.gr alpha6.gr mitsopoulosteel.gr, windmillstravel.com, copperwiremusic.com)

Σημείωση: Au= χρυσός, Ni= νικέλιο

ι. Τι χρώμα έχουν τα πιο πολλά μέταλλα; …………………………………………………..

ιι. Ποια μέταλλα έχουν διαφορετικό χρώμα; ………………………………………………………

Al

Au

Zn

Fe Ni

Al

Mg

Cu

Au

Cu

Na

Fe

http://ekfe-nikaias.att.sch.gr/

122

7. (α) Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα.

Με βάση τις πληροφορίες που δίνονται στον πίνακα να γράψετε τα συμπεράσματά σας για:

(β) τη θερμοκρασία τήξης των μετάλλων (υψηλή / χαμηλή) ……………………………………

(γ) τη φυσική κατάσταση των μετάλλων σε θερμοκρασία δωματίου (20 0C ) …………………

……………………………………………………………………………………………………………

(δ) Η θερμοκρασία τήξης του υδραργύρου είναι -39 0C και η θερμοκρασία βρασμού του 357 0C. Ποιο συμπέρασμα εξάγετε για τη φυσική κατάσταση του μετάλλου αυτού σε θερμοκρασία δωματίου;

……………………………………………………………………………………………....................

8. (α) Να παρατηρήσετε ξανά τα μέταλλα στις πιο πάνω εικόνες (άσκηση 6) και στη συνέχεια να τα κατατάξετε σε δύο ομάδες ανάλογα με το αν:

ι. μετατρέπονται σε σύρματα, είναι δηλαδή όλκιμα: ………………………………………...

ιι. μετατρέπονται σε ελάσματα, είναι δηλαδή ελατά: ………………………………………...

(β) Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις.

Τα περισσότερα μέταλλα είναι ………………………, δηλαδή μπορούν να

μετατραπούν σε σύρματα.

Τα περισσότερα μέταλλα είναι ………………………, δηλαδή μπορούν να

μετατραπούν σε ελάσματα.


9. Ποιες ιδιότητες των μετάλλων αξιοποιούνται στην κατασκευή καλωδίων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας; Να κυκλώσετε την/τις ορθή/ές απάντηση/εις. (α) τα μέταλλα είναι όλκιμα

(β) τα μέταλλα είναι ελατά

(γ) τα μέταλλα είναι αγωγοί της θερμότητας

(δ) τα μέταλλα είναι αγωγοί τού ηλεκτρισμού

(ε) τα μέταλλα είναι στερεά

Μέταλλα Θερμοκρασία τήξης (0C ) Φυσική κατάσταση σε

θερμοκρασία δωματίου (20 0C )

Σίδηρος 1535

Χαλκός 1083

Χρυσός 1063

Αλουμίνιο 660

Λευκόχρυσος 1769

123

Εργασία για το σπίτι 1. Να συμπληρώσετε τις ιδιότητες των μετάλλων στον πιο κάτω εννοιολογικό χάρτη.

2.(α) Να σχολιάσετε την πιο κάτω εικόνα και να εξηγήσετε πώς η Εποχή του Χαλκού και Εποχή του Σιδήρου που ακολούθησε σήμαναν την αυγή του πολιτισμού, όπως τον ξέρουμε σήμερα.

(Χημεία Γ΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ - Αθήνα, 2007)

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

Μέταλλα

όλκιμα

124

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: ιδιότητες μετάλλων

3. Οι πιο κάτω εικόνες παριστάνουν διάφορα μεταλλικά αντικείμενα. Να γράψετε δίπλα από κάθε εικόνα ποιες ιδιότητες των μετάλλων αξιοποιούνται στη χρήση / κατασκευή των αντικειμένων αυτών.

Μεταλλικό αντικείμενο Ιδιότητες των μετάλλων που αξιοποιούνται

(ellinikomeli.gr)

125

Εργαστείτε ατομικά 1. Δίνονται τα πιο κάτω χημικά στοιχεία. Να επιλέξετε ποια από αυτά ανήκουν στην

κατηγορία των μετάλλων, σημειώνοντας ένα √ δίπλα από το αντίστοιχο σύμβολο.

Fe ….. Al …. O …. Cu ….

Cl …. Zn …. Ag …. I ….

2. Να συμπληρώσετε τις πιο κάτω προτάσεις:

Οξέα είναι οι ενώσεις οι οποίες όταν διαλυθούν στο νερό δίνουν κατιόντα ..........................

Τα διαλύματα των οξέων αντιδρούν με ορισμένα μέταλλα και ελευθερώνουν αέριο

……………...........


Ερώτημα

Πώς επέδρασε το όξινο καθαριστικό διάλυμα στο χάλκινο βραχιόλι; Θα συνέβαινε το ίδιο αν η κυρία Άννα αντί για χάλκινο βραχιόλι φορούσε βραχιόλι κατασκευασμένο από ψευδάργυρο;

Πρόβλεψη Να συζητήσετε στην ομάδα σας και να γράψετε την άποψή σας.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Μέταλλα (2)

Σειρά δραστικότητας των μετάλλων (1)

Η κυρία Άννα χρησιμοποιούσε ένα όξινο διάλυμα, ως καθαριστικό, για να

απομακρύνει την πέτρα που είχε σχηματιστεί από τα άλατα του νερού στο μπάνιο του σπιτιού της. Το χάλκινο βραχιόλι που φορούσε έπεσε, χωρίς να το αντιληφθεί, στην κούπα με το όξινο διάλυμα. Το αντιλήφθηκε όταν τελείωσε το καθάρισμα.

(http://www.articlediary.com/article/health-

benefits-positive) (http://elementsofdesign.ca/index.php?main_p

age=product)

126

Για να επαληθεύσετε την απάντησή σας στο ερώτημα να προχωρήσετε στην παρακάτω πειραματική δραστηριότητα.

Πείραμα


έλασμα ψευδαργύρου(Zn), έλασμα χαλκού(Cu), έλασμα σιδήρου(Fe), ένα κομμάτι ταινίας μαγνησίου(Mg), στήριγμα με 4 δοκιμαστικούς σωλήνες, ογκομετρικό κύλινδρο 5 mL,

διάλυμα υδροχλωρικού οξέος (HCl)

Πορεία

Να αριθμήσετε τους 4 δοκιμαστικούς σωλήνες (1 - 4).

Να βάλετε στον κάθε δοκιμαστικό σωλήνα 3 - 4 mL υδροχλωρικού οξέος.

Να προσθέσετε σε κάθε δοκιμαστικό σωλήνα το μέταλλο με τη σειρά που δίνεται πιο κάτω. Στον 1ο δοκιμαστικό σωλήνα το έλασμα του ψευδαργύρου (Zn) Στον 2ο δοκιμαστικό σωλήνα το έλασμα του χαλκού (Cu) Στον 3ο δοκιμαστικό σωλήνα το κομμάτι της ταινίας του μαγνησίου (Mg) Στον 4ο δοκιμαστικό σωλήνα το έλασμα σιδήρου (Fe)

Να παρακολουθήσετε περίπου για 2 λεπτά τις τυχόν μεταβολές σε κάθε δοκιμαστικό σωλήνα και στη συνέχεια να καταγράψετε τις παρατηρήσεις σας στον παρακάτω πίνακα.


3. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα.

Δοκιμαστικός σωλήνας

Μέταλλο + HCl

Παρατήρηση

(εκλύονται πολλές/αρκετές/λίγες φυσαλίδες άχρωμου αερίου,

καμιά μεταβολή)

Χαρακτηρισμός αντίδρασης

(έντονη/ ήπια / αργή/ καμία αντίδραση)

1 Zn + HCl

2

3

4

4. Το αέριο που εκλύεται στις πιο πάνω αντιδράσεις καίεται με χαρακτηριστικό ήχο.

Ποιο είναι το αέριο αυτό; ……………………………………………………………………………

5. Ποιο από τα μέταλλα που μελετήσατε είναι το:

ι. πιο δραστικό (αντιδρά πιο γρήγορα με το διάλυμα του υδροχλωρικού οξέος); …………....

ιι. λιγότερο δραστικό (δεν αντιδρά με το διάλυμα του υδροχλωρικού οξέος); …………….…

127

6. Να τοποθετήσετε τα μέταλλα Zn, Cu, Mg και Fe κατά σειρά αύξησης της δραστικότητάς

τους (να αρχίσετε από το λιγότερο δραστικό). ……………………………………………….....

7. (α) Οι αντιδράσεις που μελετήσατε στο πιο πάνω πείραμα ανήκουν στην κατηγορία των αντιδράσεων απλής αντικατάστασης. Να συμπληρώσετε τις χημικές εξισώσεις τους.

Δίνονται τα σθένη: Zn=2 Mg=2 Fe=2 Zn + HCl ………… + …………

Mg + HCl ………… + …………

Fe + HCl ………… + …………

(β) Ποιο χημικό στοιχείο αντικαθίσταται στη χημική του ένωση από τα μέταλλα Zn, Mg και

Fe κατά την αντίστοιχη χημική αντίδραση; …………………………………………………..

(γ) Τι συμπεραίνετε για τη δραστικότητα του Zn, του Mg και του Fe σε σχέση με το υδρογόνο;

……………………………………………………………………………………………………………

8. Τι συμπεραίνετε για τη δραστικότητα του Cu σε σχέση με το υδρογόνο;

……………………………………………………………………………………………………………

9. (α) Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα.

Μέταλλα περισσότερο δραστικά από το υδρογόνο

Υδρογόνο

Μέταλλα λιγότερο δραστικά από το υδρογόνο

…………...

……………

……………

……………

……………

……………

(β) Να κατατάξετε τα μέταλλα που μελετήσατε κατά σειρά αύξησης της δραστικότητας. Στη σειρά δραστικότητας, να τοποθετήσετε και το υδρογόνο (αν και δεν είναι μέταλλο) στην ορθή θέση.

……………………………………………………………………………………………………………

10. Πότε ένα μέταλλο αντιδρά με αραιά διαλύματα οξέων και εκλύεται αέριο υδρογόνο;

……………………………………………………………………………………………………………

Η πρόβλεψή σας στο ερώτημα (σελίδα 125) επαληθεύεται από τα αποτελέσματα του πειράματός σας; Αν όχι να την αναθεωρήσετε.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

128

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: δραστικότητα μετάλλων, μέταλλα δραστικότερα του υδρογόνου, μέταλλα λιγότερο δραστικά από το υδρογόνου, αντίδραση απλής αντικατάστασης


11. Είναι γνωστό ότι το λεμόνι περιέχει κιτρικό οξύ. Θα χρησιμοποιούσατε ένα μαγειρικό σκεύος από σίδηρο για να μαγειρέψετε λεμονάτο κρέας; Να δικαιολογήσετε την

απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………


Να γράψετε ένα απλό πείραμα για να διαπιστώσετε,

αν το όμορφο νόμισμα που έχει ο πατέρας του Γιώργου

στη συλλογή του είναι αυθεντικό (από ασήμι) και όχι κάλπικο (από ψευδάργυρο).

……………………………………………………………….

……………………………………………………………….

……………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

(http://kanenass.blogspot.com/2012/07/30-1963)

http://1.bp.blogspot.com/-nsWYUlqfKOI/T_hVcpulWLI/AAAAAAAAAEg/Txt52VUjeHk/s1600/1328203633_310061909_1----30-5-1863-1963.jpg

129

Εργαστείτε ατομικά 1. Δίνονται τα μέταλλα: Zn, Cu, Mg και Fe

(α) Να τα τοποθετήσετε κατά σειρά μείωσης της δραστικότητάς τους.

(Να αρχίσετε από το πιο δραστικό). ………………………………………………................

(β) Ποιο/α είναι περισσότερο δραστικό /ά από το υδρογόνο; ……………………....................


Για να βοηθήσετε την Αθηνά να απαντήσει στον προβληματισμό της να προχωρήσετε στις παρακάτω δραστηριότητες. Πείραμα


Στη θέση εργασίας σας θα βρείτε: στήριγμα δοκιμαστικών σωλήνων, 3 δοκιμαστικούς σωλήνες, ογκομετρικό κύλινδρο 5 mL,

διάλυμα θειικού σιδήρου, διάλυμα θειικού χαλκού, διάλυμα νιτρικού αργύρου, έλασμα σιδήρου, ελάσματα χαλκού

Μέταλλα (2)

Σειρά δραστικότητας των μετάλλων (2)

Η Αθηνά ψάχνει στο διαδίκτυο πληροφορίες για την ανακύκλωση μετάλλων. Σε ένα άρθρο διάβασε: «Ο άργυρος ανακτάται (απομονώνεται) από ενώσεις του, που

υπάρχουν σε λύματα (απόβλητα) ακτινολογικών και φωτογραφικών εργαστηρίων,

παλιά φιλμ και παλιά φωτογραφικά χαρτιά με διάφορες χημικές μεθόδους. Μία από τις

μεθόδους αυτές είναι και η επιμετάλλωση.»

Η Αθηνά διερωτάται: «Μπορώ να χρησιμοποιήσω τη μέθοδο της επιμετάλλωσης για να επαργυρώσω το χάλκινο αγαλματάκι μου;».

(http://www.aliexpress.com/item/Rare-Old-Pair-Qing-Dynasty-copper-lion- Statue-Sculpture-best-collection-adornment-free-shipping/510896285.html)

http://www.aliexpress.com/item/Rare-Old-Pair-Qing-Dynasty-copper-lion-

130

Πορεία

Να αριθμήσετε τους δοκιμαστικούς σωλήνες από το 1 - 3.

Να προσθέσετε: Στον 1ο δοκιμαστικό σωλήνα περίπου 3 mL διαλύματος θειικού σιδήρου και στη συνέχεια το έλασμα του χαλκού.

Στον 2ο δοκιμαστικό σωλήνα περίπου 3 mL διαλύματος θειικού χαλκού και στη συνέχεια το έλασμα του σιδήρου.

Στον 3ο δοκιμαστικό σωλήνα περίπου 3 mL διαλύματος νιτρικού αργύρου και στη συνέχεια το έλασμα του χαλκού.

Να τα αφήσετε σε ηρεμία περίπου 5-10 λεπτά.


2. Τι παρατηρείτε να συμβαίνει;

Στον 1ο δοκιμαστικό σωλήνα:

……………………………………………………………………………………………………………


……………………………………………………………………………………………………………


……………………………………………………………………………………………………………

3. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα:

Δοκιμαστικός

σωλήνας

Αντιδρώντα

Αντιδρά/

Δεν αντιδρά

Χημική εξίσωση

1

Χαλκός + Θειικός σίδηρος …………. Cu + FeSO4

2

Σίδηρος + Θειικός χαλκός ………….. Fe + CuSO4 Cu + ………….

3

Χαλκός + Νιτρικός άργυρος ………….. Cu +… AgNO3 ….. + Cu(NO3)2

4. (α) Ο σίδηρος είναι δραστικότερος του χαλκού; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

....…………………………………………………………………………………………………………

(β) Ο χαλκός είναι δραστικότερος του αργύρου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

131

(γ) Να κατατάξετε τα πιο πάνω μέταλλα σε σειρά δραστικότητας αρχίζοντας από το πιο δραστικό.

…………………………………………………………………………………………………………… 5. Να κατατάξετε τα μέταλλα Cu, Fe, Ag, Mg, Zn σε σειρά δραστικότητας ξεκινώντας από το πιο δραστικό. Το υδρογόνο, αν και δεν είναι μέταλλο, τοποθετείται στη σειρά δραστικότητας των μετάλλων ως στοιχείο αναφοράς.

Η

6. Πότε πραγματοποιείται αντίδραση απλής αντικατάστασης του μετάλλου που βρίσκεται σε μια χημική ένωση από μέταλλο που βρίσκεται σε ελεύθερη κατάσταση;

……………………………………………………………………………………………………………

.…………………………………………………………………………………………………………

….………………………………………………………………………………………………………

Στη βιβλιογραφία δίνεται μια συμπληρωμένη σειρά δραστικότητας των μετάλλων. Ένα τμήμα αυτής της σειράς εμφανίζεται πιο κάτω. Να το χρησιμοποιήσετε για να απαντήσετε τις ερωτήσεις 7 - 8 που ακολουθούν.

7. Τα μέταλλα Cu, Ag, Au χαρακτηρίζονται ως αδρανή ή ως δραστικά μέταλλα και γιατί;

……………………………………………………………………………………………………………

8. Να χαρακτηρίσετε καθεμιά από τις πιο κάτω προτάσεις ως ορθή ή λανθασμένη.

(α) Το δραστικότερο από τα μέταλλα είναι ο χρυσός. ………...

(β) Το μαγνήσιο είναι δραστικότερο από το αργίλιο (αλουμίνιο). …………

(γ) Ο άργυρος (ασήμι) είναι δραστικότερος από το αργίλιο. …………

(δ) Ο χαλκός αντιδρά με διάλυμα νιτρικού μολύβδου. …………

(ε) Το μαγνήσιο αντιδρά με διάλυμα νιτρικού αργύρου. …………

9. Να προτείνετε ένα διάλυμα ενός αντιδραστηρίου που μπορεί να χρησιμοποιήσει η Αθηνά

για να επαργυρώσει το χάλκινο αγαλματάκι της. ………………………………………….

Mg – Al – Zn – Fe – Pb – H – Cu – Ag – Au

μείωση δραστικότητας μετάλλων

132

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: δραστικά μέταλλα, αδρανή μέταλλα, σειρά δραστικότητας


10. Να προβλέψετε τι θα συμβεί αν σε διάλυμα θειικού χαλκού προστεθεί έλασμα αργιλίου.

……………………………………………………………………………………………………………

...…………………………………………………………………………………………………………

…...………………………………………………………………………………………………………


Δίνεται το πιο κάτω κρυπτόλεξο. Να αποκρυπτογραφήσετε τις 9 κρυμμένες λέξεις που αναφέρονται σε ονόματα μετάλλων και να τα κατατάξετε σύμφωνα με τη δραστικότητά τους, σε δραστικά και αδρανή μέταλλα. (Δύο από τα μέταλλα ανήκουν στα αλκάλια).

Δραστικά μέταλλα: ……………………………………………………………………………………..

Αδρανή μέταλλα: ……………………………………………………………………………………….

Ο Κ Β Σ Ε Π Μ Ε Β Λ

Α Χ Α Ψ Ξ Κ Α Λ Ι Ο

Β Α Χ Ε Ζ Ε Γ Κ Ι Ο

Α Λ Ο Υ Μ Ι Ν Ι Ο Σ

Π Κ Ζ Δ Α Ζ Η Φ Σ Θ

Σ Ο Ι Α Ρ Χ Σ Κ Η Υ

Α Σ Ο Ρ Ε Ε Ι Τ Θ Σ

Π Ε Μ Γ Ν Η Ο Υ Υ Ι

Μ Χ Ρ Υ Σ Ο Σ Ρ Α Δ

Ω Υ Α Ρ Ι Ρ Ι Μ Τ Α

Δ Λ Δ Ο Δ Ο Ο Ε Β Ρ

Α Ι Ν Σ Η Ξ Ρ Τ Ξ Ι

Τ Ν Α Τ Ρ Ι Ο Α Α Σ

Ε Ο Θ Κ Ο Ν Σ Λ Ρ Α

Ζ Σ Ι Α Σ Η Μ Ι Ο Σ

133


1.(α) Ποια μείγματα ονομάζονται ομογενή;

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

(β) Πώς ονομάζονται διαφορετικά τα μείγματα αυτά; …………………………………………....

(γ) Δίνονται τα διαλύματα: μπρούντζινα κέρματα, κρασί, ατμοσφαιρικός αέρας, πόσιμο νερό, διαυγές ασβεστόνερο,

φυσικό αέριο Να τα κατατάξετε σε υγρά, στερεά και αέρια.

στερεά: ...............................................................................................................................

υγρά: ..................................................................................................................................

αέρια: .................................................................................................................................


Η Μαρία διερωτήθηκε τι διαφορά έχουν τα δύο δακτυλίδια και τι σημαίνει ο αριθμός που είναι γραμμένος στο εσωτερικό μέρος. Για να μπορέσετε να βοηθήσετε τη Μαρία στον προβληματισμό της να προχωρήσετε στην παρακάτω δραστηριότητα.

Η Μαρία, κοιτάζοντας τα δύο χρυσά δακτυλίδια της μητέρας της, πρόσεξε στο εσωτερικό μέρος τους μια σφραγίδα και δίπλα σημειωμένο έναν αριθμό.

14 καράτια 18 καράτια

Μέταλλα (3)

Κράματα - Ιδιότητες - Χρήσεις

(lapis.gr)

http://www.google.com/imgres?q=%CF%87%CF%81%CF%85%CF%83%CE%AC+%CE%B4%CE%B1%CF%87%CF%84%CF%85%CE%BB%CE%AF%CE%B4%CE%B9%CE%B1&hl=el&sa=X&biw=1140&bih=514&tbm=isch&prmd=imvns&tbnid=iljt_tz_W73h5M:&imgrefurl=http://www.lapis.gr/xeiropoihto-daxtilidi.html&docid=k2wiZXy47rwiDM&imgurl=http://www.lapis.gr/images/detailed/1/pa1.jpg&w=400&h=420&ei=9V8lT87cAoXjtQbD68zbBw&zoom=1&iact=hc&vpx=124&vpy=169&dur=906&hovh=230&hovw=219&tx=140&ty=143&sig=110238969544461398543&page=3&tbnh=161&tbnw=190&start=27&ndsp=15&ved=1t:429,r:5,s:27

134

2. Δίνονται ορισμένες πληροφορίες για τα χρυσά κοσμήματα. Αφού τις διαβάσετε, να απαντήσετε στην ερώτηση που ακολουθεί.

Γιατί χρησιμοποιούμε, συνήθως, κράματα χρυσού και όχι καθαρό χρυσό για να κατασκευάσουμε κοσμήματα; Να γράψετε δύο λόγους.

………………………………………………………………………………………………………........

………………………………………………………………………………………………………........

………………………………………………………………………………………………………........

3. Ένα άλλο σημαντικό κράμα είναι ο μπρούντζος. Στο κείμενο που ακολουθεί, σας παρέχονται ορισμένες πληροφορίες για τις χρήσεις του. Αφού το διαβάσετε, να απαντήσετε στην ερώτηση που ακολουθεί. Γιατί πολλά αντικείμενα είναι κατασκευασμένα από μπρούντζο και όχι από καθαρό χαλκό;

………………………………………………………………………………………………………........

………………………………………………………………………………………………………........

4. Με βάση τα πιο πάνω να γράψετε:

ι. Τι είναι τα κράματα;

………………………………………………………………………………………………………........

………………………………………………………………………………………………………........

ιι. Γιατί ο άνθρωπος φτιάχνει εργαλεία ή αντικείμενα από κράματα;

………………………………………………………………………………………………………........

………………………………………………………………………………………………………........

Τα περισσότερα χρυσά κοσμήματα δεν είναι κατασκευασμένα από καθαρό χρυσάφι, επειδή αυτό είναι πολύ μαλακό και ακριβό μέταλλο. Είναι συνήθως κατασκευασμένα από κράματα χρυσού, δηλαδή με τον χρυσό αναμειγνύονται διάφορα άλλα μέταλλα, (π.χ. άργυρος, χαλκός, νικέλιο κ.ά.) τα οποία είναι φθηνότερα. Τα κράματα του χρυσού έχουν διαφορετικές ιδιότητες, ανάλογα με το ποσοστό και το είδος των μετάλλων που αναμειγνύονται με αυτό. Με τις προσμείξεις γίνονται, κυρίως, περισσότερο σκληρά και ανθεκτικά. Η καθαρότητα των χρυσών αντικειμένων μπορεί να μετρηθεί σε καράτια. Ένα καράτι αντιστοιχεί σε περιεκτικότητα χρυσού 1/24. Για παράδειγμα, ο «χρυσός 18 καρατίων» είναι κράμα που περιέχει 18/24 χρυσό. Τα υπόλοιπα 6/24 του «χρυσού 18 καρατίων» είναι συνήθως άργυρος, χαλκός, νικέλιο κ.ά.

Ο μπρούντζος είναι μείγμα χαλκού-κασσίτερου και χρησιμοποιείται στη γλυπτική, στην κατασκευή μεγάλων χυτών αντικειμένων όπως καμπάνες εκκλησιών και κανόνια, στη νομισματοκοπία, στην κατασκευή εξαρτημάτων μηχανών, κ.ά. Σε σύγκριση με τον χαλκό παρουσιάζει μεγαλύτερη αντοχή στη μηχανική φθορά και στη διάβρωση.

135

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: κράματα, ιδιότητες, χρήσεις


5. Η διπλανή εικόνα παρουσιάζει το γερμανικό επιβατηγό και μεταγωγικό αεροπλάνο Junkers W- 33 της περιόδου του Μεσοπολέμου. Ήταν φτιαγμένο σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από ντουραλουμίνιο (κράμα αλουμινίου-χαλκού). Γιατί το ντουραλουμίνιο χρησιμοποιείται για την κατασκευή αεροπλάνων; Σημείωση: Το αλουμίνιο είναι ελαφρύ αλλά όχι πολύ ανθεκτικό μέταλλο.

……………………………………………………………………………………………………….......

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

Εργασία για το σπίτι Να ψάξετε στο διαδίκτυο ή σε άλλες πηγές και να βρείτε πληροφορίες για τα συστατικά και τις χρήσεις των πιο κάτω κραμάτων:

Κράμα

Συστατικά Χρήσεις

Ορείχαλκος

Χάλυβας

Ανοξείδωτος χάλυβας

Καλάι

(el.wikipedia.org)

137


1. Δίνεται το άτομο του άνθρακα και ο ατομικός του αριθμός 6C. Να γράψετε: ι. την ηλεκτρονική του δομή. …………………………

ιι. τη θέση του στον περιοδικό πίνακα:

αριθμός κύριας ομάδας: ………………. αριθμός περιόδου: ………………….

Εργαστείτε ομαδικά Ο άνθρακας συναντάται, όχι μόνο σε χημικές ενώσεις αλλά και ελεύθερος στη φύση, σε διάφορες μορφές, όπως ο άμορφος άνθρακας (γαιάνθρακας), το διαμάντι και ο γραφίτης. Να μελετήσετε τα παρακάτω κείμενα και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. 2. (α) Να ονομάσετε τρία είδη γαιανθράκων.

………………………………………………………………………………………………………........

(β) Πώς ονομάζεται η διαδικασία κατά την οποία σχηματίστηκαν οι γαιάνθρακες από τα

φυτικά λείψανα; ................................................................................................................

Μορφές άνθρακα

Γαιάνθρακες Σχηματίστηκαν πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια από δέντρα και φυτά τα οποία εγκλωβίστηκαν μέσα στον φλοιό της γης. Με την πάροδο του χρόνου και κάτω από την επίδραση ψηλής πίεσης και θερμοκρασίας μετατράπηκαν σε φυτικά λείψανα με μεγάλη ποσότητα άνθρακα. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται εξανθράκωση. Παραδείγματα γαιανθράκων είναι η τύρφη, ο λιγνίτης, ο λιθάνθρακας και ο ανθρακίτης. Ο γαιάνθρακας, μαζί με το ξύλο ήταν από τα πρώτα καύσιμα που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος για θέρμανση και μαγείρεμα. Η εξόρυξη του γαιάνθρακα γίνεται στα ανθρακωρυχεία.

(http://www.keepbanderabeautiful.org/coal.html)

http://www.keepbanderabeautiful.org/coal.html

138

3. (α) Το διαμάντι χρησιμοποιείται σε εργαλεία για τη χάραξη ή το κόψιμο σκληρών υλικών π.χ. του γυαλιού. Ποια ιδιότητα του διαμαντιού αξιοποιείται κατά τη χρήση του στη χάραξη και στο κόψιμο του γυαλιού;

………………………………………………………………………………………………………........

(β) Τα ηλεκτρόδια που χρησιμοποιούνται για την ηλεκτρολυτική διάσπαση του νερού είναι κατασκευασμένα από γραφίτη. Ποια ιδιότητα του γραφίτη αξιοποιείται κατά τη χρήση των ηλεκτροδίων; ………………………………………………………………………………………………………........

4. Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση: Οι διαφορές στις ιδιότητες του διαμαντιού και του γραφίτη οφείλονται ..................................

………………………………………………………………………………………………………........

Οι μορφές του άνθρακα αποτελούνται από πολλά άτομα άνθρακα ενωμένα μεταξύ τους.

Στον άμορφο άνθρακα, η διάταξη των ατόμων του είναι τυχαία και δεν έχει συγκεκριμένη μορφή.

Στο διαμάντι και στον γραφίτη τα άτομα συνδέονται μεταξύ τους με διαφορετικό τρόπο και με συγκεκριμένη μορφή. Ως αποτέλεσμα, οι δύο αυτές μορφές άνθρακα εμφανίζουν διαφορετικές ιδιότητες.

Το διαμάντι χαρακτηρίζεται από μεγάλη διαφάνεια και είναι από τα πιο σκληρά φυσικά υλικά. Θεωρείται πολύτιμος λίθος και χρησιμοποιείται στην κατασκευή κοσμημάτων. Ο γραφίτης, σε αντίθεση με το διαμάντι, είναι πολύ μαλακός και είναι επίσης αγωγός της θερμότητας και του ηλεκτρισμού. Σε μείγμα με άργιλο χρησιμοποιείται στις μύτες των μολυβιών.

(naoratna.blogspot.com)

Διαμάντι Γραφίτης (http://www.jeron.je/anglia/learn/sec/science/clasmat4/carbon6.gif)

(geo.auth.gr)

http://www.google.com.cy/url?sa=i&rct=j&q=%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%B1&source=images&cd=&cad=rja&docid=RNpilupJ6MElxM&tbnid=6i7xnejSZ4mV6M:&ved=0CAUQjRw&url=http://naoratna.blogspot.com/2009/11/blog-post_27.html&ei=lUc6UcqXAYPUPKW9gYgJ&psig=AFQjCNHGhAjtzRV9yLGOonMx7eNPIUFJDA&ust=1362860302255650

http://www.google.com.cy/url?sa=i&rct=j&q=%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CF%84%CE%B7%CF%82&source=images&cd=&cad=rja&docid=cYQ1w1hWM8Mu0M&tbnid=C85kwP7AmpQKWM:&ved=0CAUQjRw&url=http://www.geo.auth.gr/106/1_elements/graphite.htm&ei=yD86Uf62A4anO83bgLAK&bvm=bv.43287494,d.ZWU&psig=AFQjCNFE-7h9t2IKieOsH6JzSyy8AI-MDQ&ust=1362858292732480

139

Εργαστείτε ατομικά 5. Να αντιστοιχίσετε τις μορφές άνθρακα της στήλης (Ι) με τις χρήσεις τους από τη στήλη (ΙΙ).


Να μελετήσετε το παρακάτω κείμενο και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

6. Να συμπληρώσετε την παρακάτω πρόταση. Τα φουλερένια, το γραφένιο, καθώς και οι νανοσωλήνες άνθρακα είναι πάρα πολύ

μικρά, γι’ αυτό ονομάζονται νανοσωματίδια. Συγκεκριμένα, το φουλερένιο είναι

περίπου ……… φορές μικρότερο από το πάχος μιας ανθρώπινης τρίχας και το

γραφένιο έχει πάχος ίσο με ένα άτομο ………………………........

Τα τελευταία χρόνια ανακαλύφθηκαν (παρασκευάστηκαν) και άλλες μορφές άνθρακα, τα φουλερένια, οι νανοσωλήνες άνθρακα και το γραφένιο.

φουλερένιο νανοσωλήνας γραφένιο (teachervision.fecn) (spie.org) (quickyscience.com)

Κάθε μόριο φουλερενίου αποτελείται από μεγάλο αριθμό ατόμων άνθρακα τα οποία

βρίσκονται ενωμένα σε μορφή σφαίρας (μπάλας ποδοσφαίρου). Η διάμετρός του

είναι περίπου 1 νανόμετρο. Δηλαδή σε σχέση με το πάχος μιας ανθρώπινης τρίχας

το φουλερένιο είναι περίπου 10000 φορές μικρότερο.

Το γραφένιο είναι ένα φύλλο πάχους ενός ατόμου άνθρακα. Αν τοποθετηθούν περίπου 3 εκατομμύρια φύλλα γραφενίου δημιουργείται γραφίτης με πάχος ενός μόλις χιλιοστού.


Γραφίτης

Διαμάντι

Καύσιμο

Κόψιμο γυαλιού

Κατασκευή ηλεκτροδίων

140

7. Να παρατηρήσετε τις πιο κάτω εικόνες οι οποίες παρουσιάζουν μερικές εφαρμογές του φουλερενίου, των νανοσωλήνων άνθρακα και του γραφενίου. Στη συνέχεια να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις. Αυτές οι μορφές του άνθρακα μπορούν να χρησιμοποιηθούν:

Τα φουλερένια χρησιμοποιούνται, επίσης, ως μέσα μεταφοράς φαρμάκων στο ανθρώπινο σώμα.

Οι νανοσωλήνες χρησιμοποιούνται και για την παραγωγή ινών ψηλής αντοχής.


8. Να αναφέρετε δύο χρήσεις των νανοσωματιδίων του άνθρακα (φουλερένια, νανοσωλήνες, γραφένιο).

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

9. Να αναφέρετε: (α) Τρεις φυσικές μορφές άνθρακα. .......................................................................................

(β) Δύο μορφές άνθρακα που έχουν παρασκευαστεί τα τελευταία χρόνια.

....................................................................................................................................................

για την κατασκευή ...............................

και ................................... τα οποία δεν

λεκιάζουν εύκολα.

(capitalinves .com) (lazaridis-k.gr)

(ebay.pl) (elastika-kyriakos.gr)

στους προφυλακτήρες και στους

……………….. των αυτοκινήτων

κάνοντας τους ελαφρύτερους και

ανθεκτικότερους

(estiassis.gr)

στα τηλέφωνα και στις

………………..………. αφής.

141

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: φυσικές και τεχνητές μορφές άνθρακα, χρήσεις τους στην καθημερινή ζωή


1. Να εντοπίσετε στο παρακάτω κρυπτόλεξο τις κρυμμένες λέξεις που αναφέρονται στις ακόλουθες προτάσεις. Ο αριθμός, σε παρένθεση, δίπλα από κάθε πρόταση, δηλώνει τον αριθμό των γραμμάτων της ζητούμενης λέξης. ι. Νανοσωματίδια του άνθρακα που χρησιμοποιούνται ως μέσο μεταφοράς φαρμάκων στο ανθρώπινο σώμα (10). ιι. Είδος γαιάνθρακα (5). ιιι. Η διαδικασία σχηματισμού των γαιανθράκων (11). ιv. Μορφή άνθρακα που χρησιμοποιείται ως πολύτιμος λίθος στην κατασκευή κοσμημάτων (8). v. Μορφή άνθρακα που χρησιμοποιείται στην κατασκευή μολυβιών (8). νι. Χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ινών ψηλής αντοχής (11) 2. Να αναφέρετε ένα παράδειγμα χρήσης του άνθρακα (κάρβουνο) ως καύσιμου υλικού στην καθημερινή ζωή.

...............................................................................................

..............................................................................................

Ν Α Ν Ο Σ Ω Λ Η Ν Ε Σ

Ε Δ Ξ Υ Γ Ζ Σ Β Ι Α Ρ

Λ Π Ω Δ Α Φ Η Γ Η Δ Δ

Ε Λ Γ Ρ Α Ω Λ Ρ Χ Ζ Ι

Τ Υ Ρ Φ Η Δ Μ Α Ξ Ε Α

Α Η Δ Ο Ο Α Ρ Φ Ψ Ω Μ

Ι Β Ο Υ Ρ Β Π Ι Γ Τ Α

Τ Γ Π Λ Ε Ρ Τ Τ Λ Α Ν

Μ Η Σ Ε Μ Φ Υ Η Κ Ι Τ

Λ Γ Ν Ρ Μ Μ Ι Σ Ο Μ Ι

Κ Ο Β Ε Ζ Η Ε Α Ξ Θ Γ

Ε Ξ Α Ν Θ Ρ Α Κ Ω Σ Η

Α Ο Γ Ι Ι Θ Α Λ Η Κ Σ

Ξ Γ Η Α Η Ε Γ Ψ Η Φ Σ

(http://www.morningwhistle.com/html/2012/Company_Industry_0928/214321.html)

143


1. (α) Σε ποια κύρια ομάδα του περιοδικού πίνακα βρίσκονται τα αλογόνα; .............................

(β) Τα αλογόνα ανήκουν στα (μέταλλα / αμέταλλα); ..............................................................

2. Δίνονται τα σύμβολα μερικών χημικών στοιχείων που ανήκουν στα αλογόνα. Να τα ονομάσετε.

F: ……………………., Cl……………………., Br……………………., I: …………………….


Ερώτημα Το αποσταγμένο νερό περιέχει άλατα χλωρίου; Πρόβλεψη Να συζητήσετε στην ομάδα σας και να γράψετε την άποψή σας.

....................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................... Για να επαληθεύσετε την απάντησή σας στο ερώτημα να προχωρήσετε στις παρακάτω δραστηριότητες. Πείραμα 1 Όργανα και υλικά Στη θέση εργασίας σας θα βρείτε:

στήριγμα δοκιμαστικών σωλήνων, 3 δοκιμαστικούς σωλήνες, διάλυμα νιτρικού αργύρου (AgNO3), διάλυμα χλωριούχου νατρίου (NaCl), διάλυμα βρωμιούχου καλίου (KBr),

διάλυμα ιωδιούχου καλίου (KI)

Αλογόνα

Το κρατικό χημείο πραγματοποιεί

δειγματοληπτικό έλεγχο και εξετάζει σε τακτά

χρονικά διαστήματα την ποιότητα των

προϊόντων που πωλούνται στις υπεραγορές.

Μεταξύ άλλων ελέγχει αν υπάρχουν άλατα

χλωρίου στο αποσταγμένο νερό.

Σας ζητείται να συνεργαστείτε με το κρατικό

χημείο για τον έλεγχο δειγμάτων αποσταγμένου

νερού τα οποία έχει πάρει από τα ράφια

διάφορων υπεραγορών. (thelab.gr)

144

Πορεία

Να αριθμήσετε τους δοκιμαστικούς σωλήνες από το 1 μέχρι το 3.

Να μεταφέρετε: Στον 1ο δοκιμαστικό σωλήνα 2 mL διαλύματος χλωριούχου νατρίου Στον 2ο δοκιμαστικό σωλήνα 2 mL διαλύματος βρωμιούχου καλίου Στον 3ο δοκιμαστικό σωλήνα 2 mL διαλύματος ιωδιούχου καλίου

Να προσθέσετε στον κάθε δοκιμαστικό σωλήνα 3-4 σταγόνες διαλύματος νιτρικού αργύρου.


3. Να συμπληρώσετε στον πιο κάτω πίνακα το χρώμα του ιζήματος δηλαδή της δυσδιάλυτης ουσίας που έχει κατακαθίσει στον πυθμένα του κάθε δοκιμαστικού σωλήνα επιλέγοντας ένα από τα χρώματα: κίτρινο, υποκίτρινο, λευκό.

Δοκιμαστικός σωλήνας

Διάλυμα Χρώμα ιζήματος μετά την προσθήκη

διαλύματος νιτρικού αργύρου

1 NaCl

2 KBr

3 KI

4. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω χημικές αντιδράσεις που πραγματοποιήθηκαν στους δοκιμαστικούς σωλήνες 1, 2 και 3.

. 1ος δοκιμαστικός σωλήνας: NaCl + AgNO3 AgCl + ........................ 2ος δοκιμαστικός σωλήνας: KBr + AgNO3 ...................... + KNO3 3ος δοκιμαστικός σωλήνας: KI + AgNO3 ...................... + ….................. 5. Τα άλατα νιτρικό κάλιο (KNO3) και νιτρικό νάτριο (NaNO3) που σχηματίστηκαν στις πιο

πάνω χημικές αντιδράσεις είναι ευδιάλυτα στο νερό. Να μελετήσετε τα προϊόντα της κάθε χημικής αντίδρασης και να γράψετε το όνομα και τον χημικό τύπο του ιζήματος, που σχηματίστηκε σε κάθε δοκιμαστικού σωλήνα.

1ος δοκιμαστικός σωλήνας: ....................................................................................................



Εργαστείτε ατομικά 6. Να συμπληρώσετε στον πίνακα που ακολουθεί, το χρώμα του ιζήματος που σχηματίζεται στις πιο πάνω αντιδράσεις.

Ίζημα Χλωριούχος άργυρος Βρωμιούχος άργυρος Ιωδιούχος άργυρος

Χρώμα ιζήματος

145


Πείραμα 2

7. Να εισηγηθείτε πορεία πειράματος για να διαπιστώσετε αν τα πιο κάτω περιέχουν άλατα χλωρίου:

(α) δείγμα αποσταγμένου νερού από μια υπεραγορά (β) το νερό της βρύσης

Πορεία

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Αφού συζητήσετε με τον/την καθηγητή/τριά σας το σχέδιο πορείας του πειράματός σας να προχωρήσετε στην πραγματοποίησή του. Να ζητήσετε από τον/την καθηγητή/τριά σας να σας προμηθεύσει με όλα τα υλικά / όργανα που χρειάζεστε.



……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

9. (α) Το αποσταγμένο νερό της συγκεκριμένης υπεραγοράς περιέχει άλατα χλωρίου;

……………………………………………………………………………………………………………

(β) Πού στηρίζετε το πιο πάνω συμπέρασμά σας;

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………


....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................


10. Η ετικέτα σε ένα μπουκαλάκι στο εργαστήριο της Χημείας έχει καταστραφεί και δεν φαίνεται καθαρά αν το περιεχόμενό του είναι διάλυμα χλωριούχου νατρίου (μαγειρικού άλατος). Ο καθηγητής ζήτησε από τα παιδιά να εξακριβώσουν, με ένα απλό πείραμα, αν το διάλυμα στο μπουκάλι είναι χλωριούχο νάτριο. Ποιο αντιδραστήριο πρέπει να χρησιμοποιήσουν τα παιδιά στο πείραμά τους και ποια παρατήρηση αναμένετε να κάνουν για να αποδειχθεί ότι το διάλυμα στο μπουκαλάκι είναι χλωριούχο νάτριο; Όνομα του αντιδραστηρίου: .................................................................................................

Αναμενόμενη παρατήρηση: .................................................................................................

146


11. Στις πιο κάτω εικόνες παρουσιάζονται τέσσερα χημικά στοιχεία τα οποία ανήκουν στα αλογόνα. Να συμπληρώσετε στον πίνακα το χρώμα του κάθε αλογόνου, επιλέγοντας ένα από τα χρώματα: καφεκόκκινο, υποκίτρινο, ιώδες, κιτρινοπράσινο.

Όνομα αλογόνου

Φθόριο (F)

Χλώριο (Cl)

Βρώμιο (Br)

Ιώδιο (I)

Χρώμα αλογόνου

(www.webelements.com)

12. Να μελετήσετε τον πιο κάτω πίνακα στον οποίο δίνονται τα σημεία τήξης και τα σημεία βρασμού ορισμένων αλογόνων και να γράψετε τη φυσική κατάστασή τους σε θερμοκρασία δωματίου (20°C). Δίνεται συμπληρωμένο ένα παράδειγμα για να σας βοηθήσει.

Όνομα αλογόνου Φθόριο

(F) Χλώριο

(Cl) Βρώμιο

(Br) Ιώδιο

(I)

Σημείο τήξης -219 °C -101 °C -7 °C 113 °C

Σημείο Βρασμού -188 °C -35 °C 59 °C 184 °C

Φυσική κατάσταση σε θερμοκρασία δωματίου (20°C)

αέριο


13. Να συμπληρώσετε την πιο κάτω πρόταση:

Το φθόριο και το χλώριο είναι ............................................ στους 20 °C, το βρώμιο είναι

.............................. και το ιώδιο είναι ..........................................

Εργαστείτε ομαδικά 14. Στις εικόνες του πίνακα στην επόμενη σελίδα, παρουσιάζονται αντικείμενα τα οποία είναι

φτιαγμένα με υλικά που περιέχουν ενώσεις αλογόνων. Να συμπληρώσετε στον πίνακα τις χρήσεις που απεικονίζονται για το κάθε υλικό, καθώς και το αλογόνο που περιέχεται στο κάθενα.

147

φθοριούχα

οδοντόκρεμα

Το πλαστικό PVC το οποίο χρησιμοποιείται για την κατασκευή (α) ..............................................

(β) ..............................................

(γ) ..............................................

είναι χημική ένωση που περιέχει

...................................................

Για την απολύμανση του νερού

της ............................................

χρησιμοποιούνται ταμπλέτες

που περιέχουν ενώσεις

...................................................

Για προστασία των δοντιών από

την τερηδόνα χρησιμοποιούνται

...................................................

οι οποίες περιέχουν χημικές

ενώσεις του ..............................

Το βάμμα ιωδίου το οποίο

χρησιμοποιείται ως

...................................................

σε πληγές είναι διάλυμα

...................................................

σε οινόπνευμα.

(wisegeek.org, reek.inflatable-watertoy.com, eurobar.rs)

Πλαστικά PVC Πολυβινυλοχλωρίδιο

(ggshop.gr)

(pharmacy1a.gr)

ΒΑΜΜΑ ΙΩΔΙΟΥ

Διάλυμα ιωδίου σε οινόπνευμα αντισηπτικό

148

Λέξεις / φράσεις κλειδιά: αλογόνα, φυσικές ιδιότητες αλογόνων, τρόποι ανίχνευσης των αλογόνων στα άλατά τους, δυσδιάλυτα άλατα αλογόνων, χρήσεις των αλογόνων στην καθημερινή ζωή


15. Για το κάθε αλογόνο παρακάτω, να αναφέρετε μια χρήση του στην καθημερινή ζωή.

χλώριο ........................................................................................................................

φθόριο .........................................................................................................................

ιώδιο ............................................................................................................................

Εργασία για το σπίτι 1. Να ψάξετε στο διαδίκτυο ή σε άλλες πηγές για να βρείτε: (α) Γιατί τα στοιχεία της έβδομης κύριας ομάδας του περιοδικού πίνακα ονομάζονται

αλογόνα;

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

(β) Πού οφείλουν το όνομά τους το χλώριο, το βρώμιο και το ιώδιο;

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

2. Δύο δοχεία περιέχουν, το ένα χλωριούχο νάτριο και το άλλο ιωδιούχο νάτριο. Οι ετικέτες

στα δύο δοχεία έχουν καταστραφεί και είναι άγνωστο ποιο είναι το δοχείο με το χλωριούχο νάτριο και ποιο το δοχείο με το ιωδιούχο νάτριο. Να προτείνετε πορεία πειράματος που πρέπει να ακολουθήσετε για να διακρίνετε το περιεχόμενο του κάθε δοχείου. Στην απάντησή σας να αναφέρετε και τις παρατηρήσεις με βάση τις οποίες θα γίνει η διάκριση.

Μην ξεχνάτε ότι στο εργαστήριο δεν γευόμαστε ούτε αγγίζουμε με τα χέρια αντιδραστήρια.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

3. Να γράψετε τη φυσική κατάσταση των πιο κάτω αλογόνων, σε θερμοκρασία δωματίου (20°C). φθόριο: ...................... χλώριο: ...................... βρώμιο: ...................... ιώδιο: .....................

149

Ευ

γεν

ή

αέρ

ια

Αλο

γό

να

Αλκα

λικ

ές γ

αίε

ς

Αλκά

λια

(ww

w.p

table

.com

)

Tetradio ergasion c gymnasiou

Documents

Transcript of Tetradio ergasion c gymnasiou