Διδακτική

42
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ∆ιδακτική ∆ιδακτική ∆ιδακτική ∆ιδακτική των Γλωσσικών Ασκήσεων των Γλωσσικών Ασκήσεων των Γλωσσικών Ασκήσεων των Γλωσσικών Ασκήσεων Επιστηονικός υπεύθυνος - επιέλεια: Σ. Α. Μοσχονάς Συντακτική οάδα: Σ. Α. Μοσχονάς, Α. Απάτη, Μ. Πουλοπούλου, Π. Μιχαλακοπούλου, Α. ∆ηητρίου Γλωσσική επιέλεια: Ι. Γαλανόπουλος

Transcript of Διδακτική

Page 1: Διδακτική

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

∆ιδακτική∆ιδακτική∆ιδακτική∆ιδακτική των Γλωσσικών Ασκήσεωντων Γλωσσικών Ασκήσεωντων Γλωσσικών Ασκήσεωντων Γλωσσικών Ασκήσεων

Επιστηmicroονικός υπεύθυνος - επιmicroέλεια Σ Α Μοσχονάς

Συντακτική οmicroάδα Σ Α Μοσχονάς Α Αmicroπάτη Μ Πουλοπούλου Π Μιχαλακοπούλου Α ∆ηmicroητρίου

Γλωσσική επιmicroέλεια Ι Γαλανόπουλος

∆ιδακτική 113

1 Γενικά

11 Η ελληνική ως ξένη γλώσσα

Η διδασκαλία της (νέας) ελληνικής γλώσσας στα γυmicroνάσια της Θράκης (microειονοτικά και

πλειονοτικά) στηρίζεται στην ακόλουθη εντελώς βασική παραδοχή τα ελληνικά δεν

είναι η microητρική γλώσσα των microειονοτικών microουσουλmicroάνων microαθητών Για τους

συγκεκριmicroένους microαθητές η ελληνική είναι ξένη ή laquoδεύτερηraquo γλώσσα1

Η διαπίστωση αυτή προκύπτει από τα δεδοmicroένα από την εmicroπειρία των ίδιων των

εκπαιδευτικών από σειρά microελετών2 αλλά και από την κοινή λογική Από τη στιγmicroή που

αναγνωρίσουmicroε το γεγονός ότι η ελληνική δεν είναι η microητρική γλώσσα των

microουσουλmicroάνων microαθητών η παραδοχή ότι η ελληνική πρέπει να διδάσκεται ως ξένη

γλώσσα microοιάζει πλέον αυτονόητη Οι συνέπειές της όmicroως είναι τεράστιες και το

εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα ακόmicroη δυσκολεύεται να τις αναγνωρίσει

Τι σηmicroαίνει να διδάσκεται η ελληνική ως ξένη γλώσσα Ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτής

της παραδοχής στη διδασκαλία

Η πρώτη και σηmicroαντικότερη συνέπεια αυτής της παραδοχής είναι ότι η διδασκαλία της

ελληνικής στους microουσουλmicroάνους microαθητές και microαθήτριες πρέπει να γίνεται σύmicroφωνα microε

τις microεθόδους και τους στόχους που ισχύουν γενικά στη διδασκαλία των ξένων γλωσσών

Αυτό σηmicroαίνει ότι όταν διδάσκουmicroε τα ελληνικά είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να laquoχτίσουmicroεraquo

ένα γλωσσικό σύστηmicroα από την αρχή Σε πολλές περιπτώσεις ίσως πρέπει να

ξεκινήσουmicroε από το microηδέν Σε άλλες περιπτώσεις θα πρέπει απλώς να επεκτείνουmicroε τις

γνώσεις που ήδη έχουν οι microαθητές Σε άλλες πάλι θα πρέπει να συστηmicroατοποιήσουmicroε τη

γνώση που microε τρόπο microη συστηmicroατικό και ασυνείδητο έχουν αποκτήσει οι microαθητές Θα

πρέπει να διορθώσουmicroε τα λάθη ή τις παρανοήσεις τους Θα πρέπει να τους

ενθαρρύνουmicroε να αυτενεργήσουν Και επειδή οι microουσουλmicroάνοι microαθητές χαρακτηρίζονται

από υψηλή ανοmicroοιογένεια πολλές φορές ο εκπαιδευτικός θα χρειαστεί να τα κάνει όλα

αυτά microαζί

114 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σ αυτή του την προσπάθεια ο εκπαιδευτικός θα χρειαστεί να οργανώσει τη διδασκαλία

του microε τέτοιον τρόπο ώστε η ατοmicroικότητα και το επίπεδο του κάθε microαθητή να γίνονται

σεβαστά χωρίς να υπονοmicroεύονται η συλλογικότητα και το επίπεδο της τάξης Σε κάθε

περίπτωση πάντως ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να έχει υπόψη του πως δεν microπορεί να

προϋποθέσει για τους microαθητές αυτούς ούτε από λεξιλογική ούτε από γραmicromicroατική άποψη

το είδος της γνώσης που κατέχουν οι microητροδίδακτοι οmicroιλητές της ελληνικήςmiddot δεν microπορεί

δηλαδή να τους αντιmicroετωπίζει γλωσσικά σαν φυσικούς οmicroιλητές Θα πρέπει microάλιστα ο

ίδιος ο εκπαιδευτικός να προσπαθήσει να δει τη microητρική του γλώσσα από κάποια

απόσταση σαν ξένη έτσι ώστε να αποκτήσει συνείδηση όλων εκείνων των γνώσεων και

των δεξιοτήτων που συναπαρτίζουν τη γλωσσική του ικανότηταmiddot τις γνώσεις αυτές

πρέπει να πάψει να τις προϋποθέτει πρέπει ν αρχίσει να microην τις θεωρεί δεδοmicroένες και

laquoφυσικέςraquo αφού δεν είναι για έναν αλλόγλωσσο Ίσως αυτό είναι και το πιο δύσκολο

στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης να πάψει ο εκπαιδευτικός να θεωρεί δεδοmicroένη

και φυσική τη γνώση της ίδιας της γλώσσας του Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να

προσπαθήσει να microπει στη θέση των microαθητών του

12 Η ελληνική στη microειονοτική και στην πλειονοτική εκπαίδευση

Ο εκπαιδευτικός της δευτεροβάθmicroιας εκπαίδευσης αντιmicroετωπίζει πολύ σηmicroαντικούς θε-

σmicroικούς περιορισmicroούς στην προσπάθειά του να διδάξει την ελληνική ως ξένη γλώσσα

Και τούτο διότι η διδασκαλία της ελληνικής οργανώνεται εντελώς διαφορετικά στην

πλειονοτική δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση απ ότι στη microειονοτική πρωτοβάθmicroια

121 Μειονοτική εκπαίδευση

Στη microειονοτική (πρωτοβάθmicroια) εκπαίδευση παρέχεται η θεσmicroική δυνατότητα διαmicroόρφω-

σης προγράmicromicroατος διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας Τα βιβλία και το εκ-

παιδευτικό υλικό (έντυπο και σε ηλεκτρονική microορφή) του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης

Μουσουλmicroανοπαίδων που χρησιmicroοποιείται συστηmicroατικά από το 2000 στα microειονοτικά

σχολεία της Θράκης ανταποκρίνεται στις ειδικές συνθήκες διδασκαλίας της ελληνικής

στα σχολεία αυτά δίγλωσση εκπαίδευση αλλόγλωσσος microαθητικός πληθυσmicroός microε σηmicroα-

∆ιδακτική 115

ντικές πολιτισmicroικές ιδιαιτερότητες περιορισmicroένη ως ανύπαρκτη γνώση της ελληνικής

που διδάσκεται χωρίς γλώσσα στήριξης (πχ τουρκικά ενώ για τη διδασκαλία πχ της

αγγλικής σε Έλληνες φυσικούς οmicroιλητές χρησιmicroοποιείται ευρύτατα η ελληνική) διαφο-

ρετικά επίπεδα κατάκτησης της ελληνικής (διαφορά χωριού πόλης) ανάγκη επαρκούς

κατάρτισης για συνέχιση των σπουδών στην πλειονοτική microονόγλωσση δευτεροβάθmicroια

εκπαίδευση κτλ3

122 Πλειονοτική εκπαίδευση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση δεν παρέχεται η δυνατότητα διαmicroόρφω-

σης προγράmicromicroατος διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας οργανικά ενταγmicroένου

στο σχολικό σύστηmicroα Στα πλειονοτικά γυmicroνάσια η ελληνική διδάσκεται όπως ακριβώς

και στους microητροδίδακτους οmicroιλητές της microε βιβλία και αναλυτικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένα

αποκλειστικά γι αυτούς Με άλλα λόγια η ελληνική διδάσκεται σαν να ήταν η microητρική

γλώσσα των microουσουλmicroάνων microαθητών Η γλωσσική διδασκαλία είναι λοιπόν έντονα microε-

ροληπτική

Κατά συνέπεια το εκπαιδευτικό υλικό που απευθύνεται στους microουσουλmicroάνους microαθητές

είναι κατά βάση υποστηρικτικό και προσφέρεται κυρίως για ενισχυτική διδασκαλία (στο

πρόγραmicromicroα διευρυmicroένου ωραρίου) Είναι βέβαια επιθυmicroητή η εναλλακτική χρήση αυτού

του υλικού στο κανονικό πρόγραmicromicroα microαθηmicroάτων ιδιαίτερα σε σχολεία microε αmicroιγή microου-

σουλmicroανικό πληθυσmicroό ή σε σχολεία όπου οι microουσουλmicroάνοι microαθητές αποτελούν την πλει-

ονότητα Σε ορισmicroένες περιπτώσεις πράγmicroατι το υλικό αυτό αντικαθιστά ήδη microε επιτυ-

χία τα υπάρχοντα σχολικά εγχειρίδια στο κανονικό πρόγραmicromicroα κυρίως όταν δεν προϋπο-

τίθεται διαφορετική επεξεργασία από πλειονοτικούς και microειονοτικούς microαθητές (πχ στα

microειονοτικά γυmicroνάσια) Σε άλλες περιπτώσεις πλειονοτικοί και microειονοτικοί microαθητές θα

έχουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν το ίδιο υλικό αλλά σε διαφορετικά επίπεδα δυ-

σκολίας

Η ανάγκη για συmicroβιβασmicroούς χαρακτηρίζει την ίδια τη microετάβαση από τη microειονοτική στην

πλειονοτική εκπαίδευση και δηmicroιουργεί στον εκπαιδευτικό της δευτεροβάθmicroιας εκπαί-

δευσης πρόσθετες υποχρεώσεις Σύmicroφωνα microε την Ά Ιορδανίδου4

116 Γλωσσικές Ασκήσεις

Αν θεωρήσουmicroε ότι η διάκριση laquoελληνική ως microητρική γλώσσα ελληνική ως ξένη

γλώσσαraquo παραπέmicroπει στη διάκριση laquoαναγνωρισιmicroότητα microη αναγνωρισιmicroότηταraquo

της ελληνικής από microητροδίδακτους και από αλλόγλωσσους microαθητές αντιστοίχως

και ότι επιπλέον η διάκριση laquomicroειονοτική εκπαίδευση πλειονοτική εκπαίδευσηraquo

παραπέmicroπει στη διάκριση laquoελληνική ως ξένη γλώσσα ελληνική σαν να ήταν microη-

τρικήraquo τότε οι στόχοι για την εκπόνηση διδακτικού υλικού στην πλειονοτική δευ-

τεροβάθmicroια εκπαίδευση οφείλουν κατά παράδοξο σχεδόν τρόπο να διαφοροποιη-

θούν και ταυτοχρόνως να παραmicroείνουν αmicroετάβλητοι να διαφοροποιηθούν από αυ-

τούς που ισχύουν για το περιβάλλον της πρωτοβάθmicroιας microειονοτικής εκπαίδευσης

αφού δεν είναι αυτή η πραγmicroατικότητα του πλειονοτικού σχολείου διατηρώντας

όmicroως όλα τα βασικά χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται

εκεί δηλαδή προσαρmicroοστικότητα σε διάφορα επίπεδα ελληνοmicroάθειας φιλική microορ-

φή ευρεία χρήση εικονογραφικού υλικού επικοινωνιακή πρακτική παραστατική δι-

δασκαλία της γραmicromicroατικής διαθεmicroατικό χαρακτήρα των κειmicroένων σεβασmicroό της πο-

λιτισmicroικής ιδιαιτερότητας

Με άλλα λόγια αν η ελληνική στο πλαίσιο της δευτεροβάθmicroιας πλειονοτικής εκπαί-

δευσης διδάσκεται και θα εξακολουθήσει να διδάσκεται σαν να ήταν η microητρική γλώσ-

σα των αλλόγλωσσων microαθητών οφείλουmicroε τότε εmicroείς να τη διδάξουmicroε σαν να ήταν

ξένη γλώσσα microετακινώντας τουλάχιστον την έmicroφαση προς τη σωστή κατεύθυνση

2 Βασικές αρχές διδακτικής της ελληνικής ως ξένης

21 Το περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας

Η παραδοχή ότι η ελληνική σε όλες τις βαθmicroίδες της εκπαίδευσης δεν είναι η microητρική

γλώσσα των microουσουλmicroάνων (καθώς και πολλών άλλων) microαθητών microάς αναγκάζει να δια-

φοροποιήσουmicroε (παρά τους συmicroβιβασmicroούς που είmicroαστε αναγκασmicroένοι να κάνουmicroε) το

περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας που απευθύνεται στους laquoφυσικούς οmicroιλητέςraquo

από το περιεχόmicroενο της διδασκαλίας που απευθύνεται σε laquomicroη φυσικούς οmicroιλητέςraquo Η δι-

άκριση αυτή στο περιεχόmicroενο της διδασκαλίας ανταποκρίνεται σε microια σηmicroαντική διάκρι-

∆ιδακτική 117

ση στα γνωστικά πρότυπα που ακολουθούν οι δύο κατηγορίες microαθητών Οι ψυχογλωσσο-

λόγοι διακρίνουν την laquoαπόκτησηraquo ή laquoκατάκτησηraquo (acquisition) όπως την ονοmicroάζουν

της microητρικής γλώσσας από το παιδί και την laquoεκmicroάθησηraquo (learning) microιας (δεύτερης)

γλώσσας από τον ενήλικα Ενώ για την κατάκτηση της microητρικής γλώσσας αρκεί η απλή

έκθεση του παιδιού στο γλωσσικό περιβάλλον σκεφτείτε πόσα λεξικά γραmicromicroατικές α-

σκήσεις και δασκάλους χρειαζόmicroαστε για να microάθουmicroε microια ξένη γλώσσα λχ αγγλικά

Επιπλέον microετά τη φυσική και ανεπίγνωστη κατάκτηση της γλώσσας στην εκπαίδευση

πλέον οι microητροδίδακτοι οmicroιλητές ακολουθούν συνήθως ένα πρότυπο καλλιέργειας της

γλώσσας αρκετά διαφορετικό από αυτό που ακολουθούν όσοι προσπαθούν να microάθουν

την ίδια γλώσσα ως ξένη

Έτσι όσον αφορά ειδικότερα τη γραmicromicroατική οι φυσικοί οmicroιλητές δεν ασκούνται στο

γραmicromicroατικό φαινόmicroενο καθεαυτό αλλά στο microεταγλωσσικό προβληmicroατισmicroό επί του φαι-

νοmicroένου ∆ε microαθαίνουν τη γλώσσα την οποία έχουν ήδη αποκτήσειmiddot microαθαίνουν για τη

γλώσσα (και βέβαια στη συνέχεια microαθαίνουν πολλά και διαφορετικά πρότυπα χρήσης

και καλλιέργειας της γλώσσας) Οι microη φυσικοί οmicroιλητές αντιθέτως χρειάζεται να διδα-

χθούν το φαινόmicroενο καθεαυτό προτού microπορέσουν να ασκηθούν σε διαφορετικά πρότυπα

χρήσης της γλώσσας

Για να εξηγήσουmicroε τη διαφορά ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα την περίπτωση της γραmicromicroα-

τικής κατηγορίας που ονοmicroάζεται laquoκατηγορούmicroενοraquo Στα βιβλία της γλώσσας του Γυ-

microνασίου που προορίζονται βέβαια για φυσικούς οmicroιλητές της ελληνικής το ζητούmicroενο

είναι ν αναγνωρίσουν οι microαθητές ποια λέξη λειτουργεί ως κατηγορούmicroενο ποια λέξη

λειτουργεί ως συνδετικό κοκ Αντίθετα σε εγχειρίδια διδασκαλίας της ελληνικής ως

ξένης το ζητούmicroενο είναι να παραγάγουν οι microαθητές δοmicroές κατηγορουmicroένου Για να γί-

νουmicroε πιο σαφείς φυσικοί και microη φυσικοί οmicroιλητές θα έπρεπε να απαντήσουν σε τελείως

διαφορετικούς τύπους ασκήσεων

ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Αναγνωρίστε το υποκείmicroενο το συνδετικό τον επιθετικό προσδιορισmicroό και

το κατηγορούmicroενο

Ο Φίλιππος είναι ψηλό αγόρι

118 Γλωσσικές Ασκήσεις

ΜΗ ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Συmicroπληρώστε τα κενά microε το σωστό τύπο της λέξης

Ο Φίλιππος είναι __________________ (ψηλός) αγόρι

Ο λόγος γι αυτή τη διαφοροποίηση είναι απλός ένας φυσικός οmicroιλητής microπορεί να παρα-

γάγει ένα εκφώνηmicroα σαν το προηγούmicroενο χωρίς λάθη και χωρίς καθοδήγηση Κατά συ-

νέπεια microπορεί πλέον να εξασκηθεί microεταγλωσσικά πάνω σ αυτό (ασχέτως εάν αυτού του

τύπου η microεταγλωσσική άσκηση είναι χρήσιmicroη ή όχι) Ένας microη φυσικός οmicroιλητής όmicroως

ενδέχεται να microην microπορεί να παραγάγει ένα τέτοιο εκφώνηmicroα Αυτό το δείχνουν λάθη των

microαθητών σαν τα ακόλουθα

Ο Φίλιππος είναι ψηλός αγόρι

Ο Φίλιππος είναι ψηλή αγόρι

Ο microη φυσικός οmicroιλητής πρέπει συνεπώς πριν απ όλα να διδαχθεί πώς να παραγάγει

αυτή τη δοmicroή και όχι να προβληmicroατιστεί microαθαίνοντας τη laquomicroεταγλώσσαraquo (δηλαδή την ει-

δική ορολογία) που την περιγράφει

22 Ιεράρχηση γραmicromicroατική γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα

Η διάκριση laquoτα ελληνικά για φυσικούς οmicroιλητές τα ελληνικά για microη φυσικούς οmicroιλη-

τέςraquo έχει επιπτώσεις όχι microόνο στο περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας αλλά και

στην οργάνωσή της Ο εκπαιδευτικός που διδάσκει τα ελληνικά ως ξένη γλώσσα πρέπει

να έχει υπόψη του ότι τα γλωσσικά φαινόmicroενα πρέπει να παρουσιάζονται microε κάποια σει-

ρά και ιεράρχηση Ας δούmicroε microερικά κριτήρια microε τα οποία microπορούmicroε να ιεραρχήσουmicroε τα

γλωσσικά φαινόmicroενα

Ένα φαινόmicroενο που χαρακτηρίζεται από microεγαλύτερη γραmicromicroατική γενικότητα και επικοι-

νωνιακή χρησιmicroότητα οπωσδήποτε πρέπει να προηγείται ενός φαινοmicroένου που είναι πιο

περιφερειακό από γραmicromicroατική και επικοινωνιακή άποψη Μπορούmicroε να διευκρινίσουmicroε

το λεπτό αυτό ζήτηmicroα της ιεράρχησης microε ορισmicroένα απλά παραδείγmicroατα

∆ιδακτική 119

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 1

1 ακριβός -ή -ό

2 διεθνής -ής -ές

Από γραmicromicroατική άποψη η διδασκαλία επιθέτων σαν το 1 πρέπει να προηγείται από τη

διδασκαλία ενός επιθέτου σαν το 2 Ο λόγος είναι ότι η microορφολογία του 1 microπορεί να ε-

φαρmicroοστεί σε πολύ microεγαλύτερο αριθmicroό επιθέτων από ότι η microορφολογία του 2 κατά συ-

νέπεια έχει microεγαλύτερο εύρος χρήσης από το δεύτερο

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 2

1 Με αγάπη Φιλιά

2 Με εκτίmicroηση

Από επικοινωνιακή άποψη εκφωνήmicroατα σαν το 1 πρέπει να προηγούνται εκφωνηmicroάτων

του τύπου 2 Το 1 είναι επικοινωνιακά πιο χρήσιmicroο εφόσον ένας microαθητής αυτής της η-

λικίας microάλλον θα χρειαστεί να γράψει ένα microη τυπικό κείmicroενο και όχι microια επίσηmicroη επιστο-

λή για την οποία θα ήταν απαραίτητο το κλείσιmicroο 2

Στην πράξη κατά την παραγωγή δηλαδή του διδακτικού υλικού τα πράγmicroατα είναι αρ-

κετά πιο περίπλοκα Πολλές φορές δεν ικανοποιούνται και οι δύο συνθήκες (γραmicromicroατική

γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα) οπότε συνήθως επιλέγεται το επικοινωνια-

κό κριτήριο έναντι του γραmicromicroατικού

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 3

1 έφαγα έδωσα ήπια ήmicroουν έκανα είδα

2 microίλησα αγάπησα τηλεφώνησα περπάτησα

γύρισα χώρισα σκότωσα microάλωσα

Σε αρκετά εγχειρίδια η διδασκαλία του ανώmicroαλου αορίστου (1) προηγείται του οmicroαλού

(2) Αυτό γιατί προτάχθηκε το επικοινωνιακό κριτήριο Αν και πιο σύνθετα από γραmicromicroα-

τική άποψη τα ρήmicroατα τύπου 1 είναι χρησιmicroότερα κατά συνέπεια βοηθούν το microαθητή

να είναι επαρκέστερος επικοινωνιακά

120 Γλωσσικές Ασκήσεις

Άλλες φορές πάλι είναι αναγκαία η αναδροmicroή σε θεωρητικές αρχές ή σε εmicroπειρικές γε-

νικεύσεις της γλωσσολογίας

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 4

1 το σχολείο του σχολείου

2 το λύκειο του λυκείου

Τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (1) προτάσσονται των ουσιαστικών microετακι-

νούmicroενου τόνου (2) Προφανώς το κριτήριο δεν είναι επικοινωνιακό αλλά γραmicromicroατικό

(το σχολείο είναι πιο συνηθισmicroένος και γενικός όρος αλλά πάντως όχι πιο laquoχρήσιmicroοςraquo

από το λύκειο) Γνωρίζουmicroε ότι ο σταθερός τόνος είναι αυτός που σταδιακά κυριαρχεί

στην ονοmicroατική κλίση όχι ο microετακινούmicroενος Αυτό φαίνεται ν αποτελεί βασική τάση

στην ελληνική αν υπολογίσουmicroε ότι α) ένα συγγενές σύστηmicroα το επιθετικό χαρακτηρί-

ζεται εξολοκλήρου από σταθερό τόνο β) οι φυσικοί οmicroιλητές σχεδόν ποτέ δεν κάνουν

λάθη στον τονισmicroό των ανισοσύλλαβων (το microάθηmicroα του microαθήmicroατος) ενώ τα λάθη στην

περίπτωση των ισοσύλλαβων είναι πολύ συχνά (πρβλ ανθρώποι δασκάλοι κτλ) γ) ου-

σιαστικά του τύπου 2 microε γνήσια λαϊκή προέλευση (το τριαντάφυλλο του τριαντάφυλλου)

δε microετακινούν τον τόνο και δ) πολλά ουσιαστικά τύπου 2 εmicroφανίζονται και microε σταθερό

τόνο (το πανεπιστήmicroιο του πανεπιστήmicroιου του πανεπιστηmicroίου)

23 Ιεράρχηση microορφολογική και εννοιολογική πολυπλοκότητα

Η ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων υπαγορεύεται άλλοτε από microορφολογικά άλ-

λοτε από εννοιολογικά κριτήρια άλλοτε από ένα συνδυασmicroό εννοιολογικών και microορφο-

λογικών κριτηρίων

Ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα αυτή τη φορά όχι ένα αποmicroονωmicroένο γραmicromicroατικό φαινόmicroενο

αλλά ένα ολόκληρο γραmicromicroατικό σύστηmicroα το laquoσύστηmicroα των χρόνωνraquo Μπορούmicroε να α-

ναλύσουmicroε κάθε ρηmicroατικό τύπο σαν συνδυασmicroό δύο χαρακτηριστικών Το πρώτο χαρα-

κτηριστικό ενός ρηmicroατικού τύπου είναι ο χρόνος και microε αυτό δηλώνεται η χρονική βαθ-

microίδα παρόν παρελθόν microέλλον Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η τρόπος ενέργειας ή η

laquoόψηraquo και microε αυτό κάθε ρηmicroατικός τύπος δηλώνεται ως συνοπτικός ως εξακολουθητικός

∆ιδακτική 121

ή ως συντελεσmicroένος5 Ο συνοπτικός εκφράζεται microε το λεγόmicroενο laquoαοριστικό θέmicroα του ρή-

microατοςraquo (γράψ-)middot ο εξακολουθητικός microε το λεγόmicroενο laquoενεστωτικό θέmicroαraquo (γράφ-)middot ο συντε-

λεσmicroένος microε το συντελεσmicroένο microη παρελθοντικό τύπο (γράψει) σε εξάρτηση από το βοη-

θητικό ρήmicroα έχω Ας δούmicroε τον Πίνακα

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 5

Τρόπος Ενέργειας

Χρόνος Εξακολουθητικός Συνοπτικός Συντελεσmicroένος

Μη παρελθοντικός γράφ-ω (γράψ-ω)

έχω γράψ-ει

Παρελθοντικός έ-γραφ-α έ-γραψ-α είχα γράψ-ει γραmicro-microένο

Μέλλοντας θα γράφ-ω θα γράψ-ω θα έχω γράψ-ει γραmicromicroένο

Υποθετική θα έ-γραφ-α θα έ-γραψ-α θα είχα γράψ-ει γραmicromicroένο

Προστακτική γράφ-ε γράψ-ε

Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα (και χωρίς να λάβουmicroε υπόψη microας ανώmicroαλους

σχηmicroατισmicroούς) οι τύποι της υποθετικής έγκλισης και οι συντελεσmicroένοι τύποι είναι microορ-

φολογικά πιο σύνθετοι από τους τύπους του microέλλοντα οι οποίοι είναι τουλάχιστον τόσο

σύνθετοι όσο οι παρελθοντικοί τύποι οι οποίοι microε τη σειρά τους είναι πιο σύνθετοι από

τον απλό microη παρελθοντικό τύπο Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν ως συνέπεια την ακόλου-

θη ιεράρχηση των ρηmicroατικών τύπων

microέλλοντας microη παρελθοντικός rarr παρελθοντικοί rarr συντελεσmicroένοι rarr υποθετικοί (εξακολουθητικός) (microη συντελεσmicroένοι)

Η ίδια αυτή ιεράρχηση εξηγείται και microε εννοιολογικά κριτήρια Την έννοια του laquoγραmicromicroα-

τικού χρόνουraquo microπορούmicroε να την αναλύσουmicroε περαιτέρω ως συνδυασmicroό πάνω στο νοητό

122 Γλωσσικές Ασκήσεις

άξονα του χρόνου δύο σηmicroείων του σηmicroείου της οmicroιλίας (Ο = σηmicroείο της οmicroιλίας) και

του σηmicroείου του συmicroβάντος που περιγράφεται από το ρήmicroα (Σ = σηmicroείο του συmicroβάντος)

Με βάση αυτή την ανάλυση microπορούmicroε να παραστήσουmicroε τις τρεις βασικές χρονικές

βαθmicroίδες (παρόν παρελθόν microέλλον) ως εξής

t

γράφω Σ = Ο (το Σ ταυτόχρονο microε το Ο)

έγραψα Σ Ο (το Σ πριν από το Ο)

θα γράψω Ο Σ (το Σ microετά το Ο)

Για την παράσταση όmicroως του συντελεσmicroένου τρόπου ενέργειας (ο οποίος όπως είδαmicroε

είναι ειδική περίπτωση του συνοπτικού και δηλώνει το laquoήδη συντελεσmicroένοraquo) χρειάζεται

να ορίσουmicroε ένα ακόmicroη σηmicroείο microια ενδιάmicroεση βαθmicroίδα αναφοράς (Α) microετά το σηmicroείο Σ

t

έχω γράψει Σ Ο = A

είχα γράψει Σ A Ο

θα έχω γράψει Ο Σ A

Αυτή η laquoενδιάmicroεσηraquo χρονική βαθmicroίδα είναι το σηmicroείο από το οποίο laquoβλέπουmicroεraquo την

πράξη ως laquoσυντελεσmicroένηraquo Για παράδειγmicroα το σηmicroείο Α προσδιορίζεται από τη χρονική

πρόταση (όταν ) στην παρακάτω πρόταση

Είχα γράψει το γράmicromicroα όταν χτύπησε το κουδούνι της εξώπορτας

Η χρονική πρόταση στο παράδειγmicroα αυτό δεν προσδιορίζει το χρόνο κατά τον οποίο έ-

γραφα το γράmicromicroα αλλά microια χρονική στιγmicroή microετά την ολοκλήρωση του γράmicromicroατος

Για τους τύπους της υποθετικής έγκλισης επιπλέον χρειάζεται (laquoνοεράraquo από εννοιο-

λογική δηλαδή άποψη) να συνδέσουmicroε όχι microόνο τα τρία χρονικά σηmicroεία Ο Σ και Α αλ-

λά και δύο διαφορετικούς χρονικούς άξονες τον άξονα του πραγmicroατικού και τον άξονα

∆ιδακτική 123

του laquoυποθετικούraquo Είναι σαν να φανταζόmicroαστε να συmicroβαίνει κάτι σ έναν άλλο υποθετι-

κό κόσmicroο που υπάρχει παράλληλα microε τον πραγmicroατικό

θα ερχόταν

Α Ο Ο Α πραγmicroατικό

ή

ΣΑ ΣΑ υποθετικό

θα είχε έρθει

Α Ο Ο Α

ή

Σ Α Σ Α

Η πολύπλοκη αυτή συνδυαστική (τριών χρονικών σηmicroείων και δύο χρονικών αξόνων)

εξηγεί γιατί οι δοmicroές της υποθετικής πρέπει να διδάσκονται σχετικά αργά σε αλλόγλωσ-

σους που microαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα Από εννοιολογική άποψη επίσης οι

τύποι αυτοί βρίσκονται στο περιθώριο του συστήmicroατος χρόνου-τρόπου ενέργειας και εί-

ναι αναmicroενόmicroενο να microην έχουν αυστηρά χρονική σηmicroασία Αυστηρά χρονική σηmicroασία

δεν έχουν επίσης πολλές χρήσεις του microέλλονταmiddot λχ χρησιmicroοποιούmicroε την πρόταση laquoΘα

τα καταφέρειςraquo για να δηλώσουmicroε τη βεβαιότητά microας να δείξουmicroε την εmicroπιστοσύνη microας

να παροτρύνουmicroε τον ακροατή microας να στοιχηmicroατίσουmicroε κτλmiddot δευτερευόντως χρησιmicroο-

ποιούmicroε microια τέτοια έκφραση για να αποφανθούmicroε για κάτι που πρόκειται να γίνει στο

microέλλον

Όλα αυτά είναι βέβαια αρκετά περίπλοκα και αρχίζουν να microοιάζουν microε microαθηmicroατικά

Περίπλοκο όmicroως είναι και το ίδιο το σύστηmicroα των χρόνων και συνεπώς η ενδιάθετη

γνώση του ρηmicroατικού συστήmicroατος που έχει ο οmicroιλητής της ελληνικής Μπορεί να είναι

δύσκολο να διατυπώσουmicroε τη γνώση αυτή microε ακρίβεια αλλά κατά κάποιον τρόπο την

ενδιάθετη αυτή γνώση την εκδηλώνουmicroε κάθε φορά που χρησιmicroοποιούmicroε ένα ρήmicroα

Βέβαια η microορφολογική και εννοιολογική ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων δεν

είναι δεσmicroευτική για τη διδασκαλία Στις Γλωσσικές Ασκήσεις επιλέξαmicroε να παρουσιά-

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 2: Διδακτική

∆ιδακτική 113

1 Γενικά

11 Η ελληνική ως ξένη γλώσσα

Η διδασκαλία της (νέας) ελληνικής γλώσσας στα γυmicroνάσια της Θράκης (microειονοτικά και

πλειονοτικά) στηρίζεται στην ακόλουθη εντελώς βασική παραδοχή τα ελληνικά δεν

είναι η microητρική γλώσσα των microειονοτικών microουσουλmicroάνων microαθητών Για τους

συγκεκριmicroένους microαθητές η ελληνική είναι ξένη ή laquoδεύτερηraquo γλώσσα1

Η διαπίστωση αυτή προκύπτει από τα δεδοmicroένα από την εmicroπειρία των ίδιων των

εκπαιδευτικών από σειρά microελετών2 αλλά και από την κοινή λογική Από τη στιγmicroή που

αναγνωρίσουmicroε το γεγονός ότι η ελληνική δεν είναι η microητρική γλώσσα των

microουσουλmicroάνων microαθητών η παραδοχή ότι η ελληνική πρέπει να διδάσκεται ως ξένη

γλώσσα microοιάζει πλέον αυτονόητη Οι συνέπειές της όmicroως είναι τεράστιες και το

εκπαιδευτικό microας σύστηmicroα ακόmicroη δυσκολεύεται να τις αναγνωρίσει

Τι σηmicroαίνει να διδάσκεται η ελληνική ως ξένη γλώσσα Ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτής

της παραδοχής στη διδασκαλία

Η πρώτη και σηmicroαντικότερη συνέπεια αυτής της παραδοχής είναι ότι η διδασκαλία της

ελληνικής στους microουσουλmicroάνους microαθητές και microαθήτριες πρέπει να γίνεται σύmicroφωνα microε

τις microεθόδους και τους στόχους που ισχύουν γενικά στη διδασκαλία των ξένων γλωσσών

Αυτό σηmicroαίνει ότι όταν διδάσκουmicroε τα ελληνικά είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να laquoχτίσουmicroεraquo

ένα γλωσσικό σύστηmicroα από την αρχή Σε πολλές περιπτώσεις ίσως πρέπει να

ξεκινήσουmicroε από το microηδέν Σε άλλες περιπτώσεις θα πρέπει απλώς να επεκτείνουmicroε τις

γνώσεις που ήδη έχουν οι microαθητές Σε άλλες πάλι θα πρέπει να συστηmicroατοποιήσουmicroε τη

γνώση που microε τρόπο microη συστηmicroατικό και ασυνείδητο έχουν αποκτήσει οι microαθητές Θα

πρέπει να διορθώσουmicroε τα λάθη ή τις παρανοήσεις τους Θα πρέπει να τους

ενθαρρύνουmicroε να αυτενεργήσουν Και επειδή οι microουσουλmicroάνοι microαθητές χαρακτηρίζονται

από υψηλή ανοmicroοιογένεια πολλές φορές ο εκπαιδευτικός θα χρειαστεί να τα κάνει όλα

αυτά microαζί

114 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σ αυτή του την προσπάθεια ο εκπαιδευτικός θα χρειαστεί να οργανώσει τη διδασκαλία

του microε τέτοιον τρόπο ώστε η ατοmicroικότητα και το επίπεδο του κάθε microαθητή να γίνονται

σεβαστά χωρίς να υπονοmicroεύονται η συλλογικότητα και το επίπεδο της τάξης Σε κάθε

περίπτωση πάντως ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να έχει υπόψη του πως δεν microπορεί να

προϋποθέσει για τους microαθητές αυτούς ούτε από λεξιλογική ούτε από γραmicromicroατική άποψη

το είδος της γνώσης που κατέχουν οι microητροδίδακτοι οmicroιλητές της ελληνικήςmiddot δεν microπορεί

δηλαδή να τους αντιmicroετωπίζει γλωσσικά σαν φυσικούς οmicroιλητές Θα πρέπει microάλιστα ο

ίδιος ο εκπαιδευτικός να προσπαθήσει να δει τη microητρική του γλώσσα από κάποια

απόσταση σαν ξένη έτσι ώστε να αποκτήσει συνείδηση όλων εκείνων των γνώσεων και

των δεξιοτήτων που συναπαρτίζουν τη γλωσσική του ικανότηταmiddot τις γνώσεις αυτές

πρέπει να πάψει να τις προϋποθέτει πρέπει ν αρχίσει να microην τις θεωρεί δεδοmicroένες και

laquoφυσικέςraquo αφού δεν είναι για έναν αλλόγλωσσο Ίσως αυτό είναι και το πιο δύσκολο

στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης να πάψει ο εκπαιδευτικός να θεωρεί δεδοmicroένη

και φυσική τη γνώση της ίδιας της γλώσσας του Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να

προσπαθήσει να microπει στη θέση των microαθητών του

12 Η ελληνική στη microειονοτική και στην πλειονοτική εκπαίδευση

Ο εκπαιδευτικός της δευτεροβάθmicroιας εκπαίδευσης αντιmicroετωπίζει πολύ σηmicroαντικούς θε-

σmicroικούς περιορισmicroούς στην προσπάθειά του να διδάξει την ελληνική ως ξένη γλώσσα

Και τούτο διότι η διδασκαλία της ελληνικής οργανώνεται εντελώς διαφορετικά στην

πλειονοτική δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση απ ότι στη microειονοτική πρωτοβάθmicroια

121 Μειονοτική εκπαίδευση

Στη microειονοτική (πρωτοβάθmicroια) εκπαίδευση παρέχεται η θεσmicroική δυνατότητα διαmicroόρφω-

σης προγράmicromicroατος διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας Τα βιβλία και το εκ-

παιδευτικό υλικό (έντυπο και σε ηλεκτρονική microορφή) του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης

Μουσουλmicroανοπαίδων που χρησιmicroοποιείται συστηmicroατικά από το 2000 στα microειονοτικά

σχολεία της Θράκης ανταποκρίνεται στις ειδικές συνθήκες διδασκαλίας της ελληνικής

στα σχολεία αυτά δίγλωσση εκπαίδευση αλλόγλωσσος microαθητικός πληθυσmicroός microε σηmicroα-

∆ιδακτική 115

ντικές πολιτισmicroικές ιδιαιτερότητες περιορισmicroένη ως ανύπαρκτη γνώση της ελληνικής

που διδάσκεται χωρίς γλώσσα στήριξης (πχ τουρκικά ενώ για τη διδασκαλία πχ της

αγγλικής σε Έλληνες φυσικούς οmicroιλητές χρησιmicroοποιείται ευρύτατα η ελληνική) διαφο-

ρετικά επίπεδα κατάκτησης της ελληνικής (διαφορά χωριού πόλης) ανάγκη επαρκούς

κατάρτισης για συνέχιση των σπουδών στην πλειονοτική microονόγλωσση δευτεροβάθmicroια

εκπαίδευση κτλ3

122 Πλειονοτική εκπαίδευση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση δεν παρέχεται η δυνατότητα διαmicroόρφω-

σης προγράmicromicroατος διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας οργανικά ενταγmicroένου

στο σχολικό σύστηmicroα Στα πλειονοτικά γυmicroνάσια η ελληνική διδάσκεται όπως ακριβώς

και στους microητροδίδακτους οmicroιλητές της microε βιβλία και αναλυτικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένα

αποκλειστικά γι αυτούς Με άλλα λόγια η ελληνική διδάσκεται σαν να ήταν η microητρική

γλώσσα των microουσουλmicroάνων microαθητών Η γλωσσική διδασκαλία είναι λοιπόν έντονα microε-

ροληπτική

Κατά συνέπεια το εκπαιδευτικό υλικό που απευθύνεται στους microουσουλmicroάνους microαθητές

είναι κατά βάση υποστηρικτικό και προσφέρεται κυρίως για ενισχυτική διδασκαλία (στο

πρόγραmicromicroα διευρυmicroένου ωραρίου) Είναι βέβαια επιθυmicroητή η εναλλακτική χρήση αυτού

του υλικού στο κανονικό πρόγραmicromicroα microαθηmicroάτων ιδιαίτερα σε σχολεία microε αmicroιγή microου-

σουλmicroανικό πληθυσmicroό ή σε σχολεία όπου οι microουσουλmicroάνοι microαθητές αποτελούν την πλει-

ονότητα Σε ορισmicroένες περιπτώσεις πράγmicroατι το υλικό αυτό αντικαθιστά ήδη microε επιτυ-

χία τα υπάρχοντα σχολικά εγχειρίδια στο κανονικό πρόγραmicromicroα κυρίως όταν δεν προϋπο-

τίθεται διαφορετική επεξεργασία από πλειονοτικούς και microειονοτικούς microαθητές (πχ στα

microειονοτικά γυmicroνάσια) Σε άλλες περιπτώσεις πλειονοτικοί και microειονοτικοί microαθητές θα

έχουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν το ίδιο υλικό αλλά σε διαφορετικά επίπεδα δυ-

σκολίας

Η ανάγκη για συmicroβιβασmicroούς χαρακτηρίζει την ίδια τη microετάβαση από τη microειονοτική στην

πλειονοτική εκπαίδευση και δηmicroιουργεί στον εκπαιδευτικό της δευτεροβάθmicroιας εκπαί-

δευσης πρόσθετες υποχρεώσεις Σύmicroφωνα microε την Ά Ιορδανίδου4

116 Γλωσσικές Ασκήσεις

Αν θεωρήσουmicroε ότι η διάκριση laquoελληνική ως microητρική γλώσσα ελληνική ως ξένη

γλώσσαraquo παραπέmicroπει στη διάκριση laquoαναγνωρισιmicroότητα microη αναγνωρισιmicroότηταraquo

της ελληνικής από microητροδίδακτους και από αλλόγλωσσους microαθητές αντιστοίχως

και ότι επιπλέον η διάκριση laquomicroειονοτική εκπαίδευση πλειονοτική εκπαίδευσηraquo

παραπέmicroπει στη διάκριση laquoελληνική ως ξένη γλώσσα ελληνική σαν να ήταν microη-

τρικήraquo τότε οι στόχοι για την εκπόνηση διδακτικού υλικού στην πλειονοτική δευ-

τεροβάθmicroια εκπαίδευση οφείλουν κατά παράδοξο σχεδόν τρόπο να διαφοροποιη-

θούν και ταυτοχρόνως να παραmicroείνουν αmicroετάβλητοι να διαφοροποιηθούν από αυ-

τούς που ισχύουν για το περιβάλλον της πρωτοβάθmicroιας microειονοτικής εκπαίδευσης

αφού δεν είναι αυτή η πραγmicroατικότητα του πλειονοτικού σχολείου διατηρώντας

όmicroως όλα τα βασικά χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται

εκεί δηλαδή προσαρmicroοστικότητα σε διάφορα επίπεδα ελληνοmicroάθειας φιλική microορ-

φή ευρεία χρήση εικονογραφικού υλικού επικοινωνιακή πρακτική παραστατική δι-

δασκαλία της γραmicromicroατικής διαθεmicroατικό χαρακτήρα των κειmicroένων σεβασmicroό της πο-

λιτισmicroικής ιδιαιτερότητας

Με άλλα λόγια αν η ελληνική στο πλαίσιο της δευτεροβάθmicroιας πλειονοτικής εκπαί-

δευσης διδάσκεται και θα εξακολουθήσει να διδάσκεται σαν να ήταν η microητρική γλώσ-

σα των αλλόγλωσσων microαθητών οφείλουmicroε τότε εmicroείς να τη διδάξουmicroε σαν να ήταν

ξένη γλώσσα microετακινώντας τουλάχιστον την έmicroφαση προς τη σωστή κατεύθυνση

2 Βασικές αρχές διδακτικής της ελληνικής ως ξένης

21 Το περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας

Η παραδοχή ότι η ελληνική σε όλες τις βαθmicroίδες της εκπαίδευσης δεν είναι η microητρική

γλώσσα των microουσουλmicroάνων (καθώς και πολλών άλλων) microαθητών microάς αναγκάζει να δια-

φοροποιήσουmicroε (παρά τους συmicroβιβασmicroούς που είmicroαστε αναγκασmicroένοι να κάνουmicroε) το

περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας που απευθύνεται στους laquoφυσικούς οmicroιλητέςraquo

από το περιεχόmicroενο της διδασκαλίας που απευθύνεται σε laquomicroη φυσικούς οmicroιλητέςraquo Η δι-

άκριση αυτή στο περιεχόmicroενο της διδασκαλίας ανταποκρίνεται σε microια σηmicroαντική διάκρι-

∆ιδακτική 117

ση στα γνωστικά πρότυπα που ακολουθούν οι δύο κατηγορίες microαθητών Οι ψυχογλωσσο-

λόγοι διακρίνουν την laquoαπόκτησηraquo ή laquoκατάκτησηraquo (acquisition) όπως την ονοmicroάζουν

της microητρικής γλώσσας από το παιδί και την laquoεκmicroάθησηraquo (learning) microιας (δεύτερης)

γλώσσας από τον ενήλικα Ενώ για την κατάκτηση της microητρικής γλώσσας αρκεί η απλή

έκθεση του παιδιού στο γλωσσικό περιβάλλον σκεφτείτε πόσα λεξικά γραmicromicroατικές α-

σκήσεις και δασκάλους χρειαζόmicroαστε για να microάθουmicroε microια ξένη γλώσσα λχ αγγλικά

Επιπλέον microετά τη φυσική και ανεπίγνωστη κατάκτηση της γλώσσας στην εκπαίδευση

πλέον οι microητροδίδακτοι οmicroιλητές ακολουθούν συνήθως ένα πρότυπο καλλιέργειας της

γλώσσας αρκετά διαφορετικό από αυτό που ακολουθούν όσοι προσπαθούν να microάθουν

την ίδια γλώσσα ως ξένη

Έτσι όσον αφορά ειδικότερα τη γραmicromicroατική οι φυσικοί οmicroιλητές δεν ασκούνται στο

γραmicromicroατικό φαινόmicroενο καθεαυτό αλλά στο microεταγλωσσικό προβληmicroατισmicroό επί του φαι-

νοmicroένου ∆ε microαθαίνουν τη γλώσσα την οποία έχουν ήδη αποκτήσειmiddot microαθαίνουν για τη

γλώσσα (και βέβαια στη συνέχεια microαθαίνουν πολλά και διαφορετικά πρότυπα χρήσης

και καλλιέργειας της γλώσσας) Οι microη φυσικοί οmicroιλητές αντιθέτως χρειάζεται να διδα-

χθούν το φαινόmicroενο καθεαυτό προτού microπορέσουν να ασκηθούν σε διαφορετικά πρότυπα

χρήσης της γλώσσας

Για να εξηγήσουmicroε τη διαφορά ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα την περίπτωση της γραmicromicroα-

τικής κατηγορίας που ονοmicroάζεται laquoκατηγορούmicroενοraquo Στα βιβλία της γλώσσας του Γυ-

microνασίου που προορίζονται βέβαια για φυσικούς οmicroιλητές της ελληνικής το ζητούmicroενο

είναι ν αναγνωρίσουν οι microαθητές ποια λέξη λειτουργεί ως κατηγορούmicroενο ποια λέξη

λειτουργεί ως συνδετικό κοκ Αντίθετα σε εγχειρίδια διδασκαλίας της ελληνικής ως

ξένης το ζητούmicroενο είναι να παραγάγουν οι microαθητές δοmicroές κατηγορουmicroένου Για να γί-

νουmicroε πιο σαφείς φυσικοί και microη φυσικοί οmicroιλητές θα έπρεπε να απαντήσουν σε τελείως

διαφορετικούς τύπους ασκήσεων

ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Αναγνωρίστε το υποκείmicroενο το συνδετικό τον επιθετικό προσδιορισmicroό και

το κατηγορούmicroενο

Ο Φίλιππος είναι ψηλό αγόρι

118 Γλωσσικές Ασκήσεις

ΜΗ ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Συmicroπληρώστε τα κενά microε το σωστό τύπο της λέξης

Ο Φίλιππος είναι __________________ (ψηλός) αγόρι

Ο λόγος γι αυτή τη διαφοροποίηση είναι απλός ένας φυσικός οmicroιλητής microπορεί να παρα-

γάγει ένα εκφώνηmicroα σαν το προηγούmicroενο χωρίς λάθη και χωρίς καθοδήγηση Κατά συ-

νέπεια microπορεί πλέον να εξασκηθεί microεταγλωσσικά πάνω σ αυτό (ασχέτως εάν αυτού του

τύπου η microεταγλωσσική άσκηση είναι χρήσιmicroη ή όχι) Ένας microη φυσικός οmicroιλητής όmicroως

ενδέχεται να microην microπορεί να παραγάγει ένα τέτοιο εκφώνηmicroα Αυτό το δείχνουν λάθη των

microαθητών σαν τα ακόλουθα

Ο Φίλιππος είναι ψηλός αγόρι

Ο Φίλιππος είναι ψηλή αγόρι

Ο microη φυσικός οmicroιλητής πρέπει συνεπώς πριν απ όλα να διδαχθεί πώς να παραγάγει

αυτή τη δοmicroή και όχι να προβληmicroατιστεί microαθαίνοντας τη laquomicroεταγλώσσαraquo (δηλαδή την ει-

δική ορολογία) που την περιγράφει

22 Ιεράρχηση γραmicromicroατική γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα

Η διάκριση laquoτα ελληνικά για φυσικούς οmicroιλητές τα ελληνικά για microη φυσικούς οmicroιλη-

τέςraquo έχει επιπτώσεις όχι microόνο στο περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας αλλά και

στην οργάνωσή της Ο εκπαιδευτικός που διδάσκει τα ελληνικά ως ξένη γλώσσα πρέπει

να έχει υπόψη του ότι τα γλωσσικά φαινόmicroενα πρέπει να παρουσιάζονται microε κάποια σει-

ρά και ιεράρχηση Ας δούmicroε microερικά κριτήρια microε τα οποία microπορούmicroε να ιεραρχήσουmicroε τα

γλωσσικά φαινόmicroενα

Ένα φαινόmicroενο που χαρακτηρίζεται από microεγαλύτερη γραmicromicroατική γενικότητα και επικοι-

νωνιακή χρησιmicroότητα οπωσδήποτε πρέπει να προηγείται ενός φαινοmicroένου που είναι πιο

περιφερειακό από γραmicromicroατική και επικοινωνιακή άποψη Μπορούmicroε να διευκρινίσουmicroε

το λεπτό αυτό ζήτηmicroα της ιεράρχησης microε ορισmicroένα απλά παραδείγmicroατα

∆ιδακτική 119

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 1

1 ακριβός -ή -ό

2 διεθνής -ής -ές

Από γραmicromicroατική άποψη η διδασκαλία επιθέτων σαν το 1 πρέπει να προηγείται από τη

διδασκαλία ενός επιθέτου σαν το 2 Ο λόγος είναι ότι η microορφολογία του 1 microπορεί να ε-

φαρmicroοστεί σε πολύ microεγαλύτερο αριθmicroό επιθέτων από ότι η microορφολογία του 2 κατά συ-

νέπεια έχει microεγαλύτερο εύρος χρήσης από το δεύτερο

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 2

1 Με αγάπη Φιλιά

2 Με εκτίmicroηση

Από επικοινωνιακή άποψη εκφωνήmicroατα σαν το 1 πρέπει να προηγούνται εκφωνηmicroάτων

του τύπου 2 Το 1 είναι επικοινωνιακά πιο χρήσιmicroο εφόσον ένας microαθητής αυτής της η-

λικίας microάλλον θα χρειαστεί να γράψει ένα microη τυπικό κείmicroενο και όχι microια επίσηmicroη επιστο-

λή για την οποία θα ήταν απαραίτητο το κλείσιmicroο 2

Στην πράξη κατά την παραγωγή δηλαδή του διδακτικού υλικού τα πράγmicroατα είναι αρ-

κετά πιο περίπλοκα Πολλές φορές δεν ικανοποιούνται και οι δύο συνθήκες (γραmicromicroατική

γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα) οπότε συνήθως επιλέγεται το επικοινωνια-

κό κριτήριο έναντι του γραmicromicroατικού

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 3

1 έφαγα έδωσα ήπια ήmicroουν έκανα είδα

2 microίλησα αγάπησα τηλεφώνησα περπάτησα

γύρισα χώρισα σκότωσα microάλωσα

Σε αρκετά εγχειρίδια η διδασκαλία του ανώmicroαλου αορίστου (1) προηγείται του οmicroαλού

(2) Αυτό γιατί προτάχθηκε το επικοινωνιακό κριτήριο Αν και πιο σύνθετα από γραmicromicroα-

τική άποψη τα ρήmicroατα τύπου 1 είναι χρησιmicroότερα κατά συνέπεια βοηθούν το microαθητή

να είναι επαρκέστερος επικοινωνιακά

120 Γλωσσικές Ασκήσεις

Άλλες φορές πάλι είναι αναγκαία η αναδροmicroή σε θεωρητικές αρχές ή σε εmicroπειρικές γε-

νικεύσεις της γλωσσολογίας

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 4

1 το σχολείο του σχολείου

2 το λύκειο του λυκείου

Τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (1) προτάσσονται των ουσιαστικών microετακι-

νούmicroενου τόνου (2) Προφανώς το κριτήριο δεν είναι επικοινωνιακό αλλά γραmicromicroατικό

(το σχολείο είναι πιο συνηθισmicroένος και γενικός όρος αλλά πάντως όχι πιο laquoχρήσιmicroοςraquo

από το λύκειο) Γνωρίζουmicroε ότι ο σταθερός τόνος είναι αυτός που σταδιακά κυριαρχεί

στην ονοmicroατική κλίση όχι ο microετακινούmicroενος Αυτό φαίνεται ν αποτελεί βασική τάση

στην ελληνική αν υπολογίσουmicroε ότι α) ένα συγγενές σύστηmicroα το επιθετικό χαρακτηρί-

ζεται εξολοκλήρου από σταθερό τόνο β) οι φυσικοί οmicroιλητές σχεδόν ποτέ δεν κάνουν

λάθη στον τονισmicroό των ανισοσύλλαβων (το microάθηmicroα του microαθήmicroατος) ενώ τα λάθη στην

περίπτωση των ισοσύλλαβων είναι πολύ συχνά (πρβλ ανθρώποι δασκάλοι κτλ) γ) ου-

σιαστικά του τύπου 2 microε γνήσια λαϊκή προέλευση (το τριαντάφυλλο του τριαντάφυλλου)

δε microετακινούν τον τόνο και δ) πολλά ουσιαστικά τύπου 2 εmicroφανίζονται και microε σταθερό

τόνο (το πανεπιστήmicroιο του πανεπιστήmicroιου του πανεπιστηmicroίου)

23 Ιεράρχηση microορφολογική και εννοιολογική πολυπλοκότητα

Η ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων υπαγορεύεται άλλοτε από microορφολογικά άλ-

λοτε από εννοιολογικά κριτήρια άλλοτε από ένα συνδυασmicroό εννοιολογικών και microορφο-

λογικών κριτηρίων

Ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα αυτή τη φορά όχι ένα αποmicroονωmicroένο γραmicromicroατικό φαινόmicroενο

αλλά ένα ολόκληρο γραmicromicroατικό σύστηmicroα το laquoσύστηmicroα των χρόνωνraquo Μπορούmicroε να α-

ναλύσουmicroε κάθε ρηmicroατικό τύπο σαν συνδυασmicroό δύο χαρακτηριστικών Το πρώτο χαρα-

κτηριστικό ενός ρηmicroατικού τύπου είναι ο χρόνος και microε αυτό δηλώνεται η χρονική βαθ-

microίδα παρόν παρελθόν microέλλον Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η τρόπος ενέργειας ή η

laquoόψηraquo και microε αυτό κάθε ρηmicroατικός τύπος δηλώνεται ως συνοπτικός ως εξακολουθητικός

∆ιδακτική 121

ή ως συντελεσmicroένος5 Ο συνοπτικός εκφράζεται microε το λεγόmicroενο laquoαοριστικό θέmicroα του ρή-

microατοςraquo (γράψ-)middot ο εξακολουθητικός microε το λεγόmicroενο laquoενεστωτικό θέmicroαraquo (γράφ-)middot ο συντε-

λεσmicroένος microε το συντελεσmicroένο microη παρελθοντικό τύπο (γράψει) σε εξάρτηση από το βοη-

θητικό ρήmicroα έχω Ας δούmicroε τον Πίνακα

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 5

Τρόπος Ενέργειας

Χρόνος Εξακολουθητικός Συνοπτικός Συντελεσmicroένος

Μη παρελθοντικός γράφ-ω (γράψ-ω)

έχω γράψ-ει

Παρελθοντικός έ-γραφ-α έ-γραψ-α είχα γράψ-ει γραmicro-microένο

Μέλλοντας θα γράφ-ω θα γράψ-ω θα έχω γράψ-ει γραmicromicroένο

Υποθετική θα έ-γραφ-α θα έ-γραψ-α θα είχα γράψ-ει γραmicromicroένο

Προστακτική γράφ-ε γράψ-ε

Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα (και χωρίς να λάβουmicroε υπόψη microας ανώmicroαλους

σχηmicroατισmicroούς) οι τύποι της υποθετικής έγκλισης και οι συντελεσmicroένοι τύποι είναι microορ-

φολογικά πιο σύνθετοι από τους τύπους του microέλλοντα οι οποίοι είναι τουλάχιστον τόσο

σύνθετοι όσο οι παρελθοντικοί τύποι οι οποίοι microε τη σειρά τους είναι πιο σύνθετοι από

τον απλό microη παρελθοντικό τύπο Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν ως συνέπεια την ακόλου-

θη ιεράρχηση των ρηmicroατικών τύπων

microέλλοντας microη παρελθοντικός rarr παρελθοντικοί rarr συντελεσmicroένοι rarr υποθετικοί (εξακολουθητικός) (microη συντελεσmicroένοι)

Η ίδια αυτή ιεράρχηση εξηγείται και microε εννοιολογικά κριτήρια Την έννοια του laquoγραmicromicroα-

τικού χρόνουraquo microπορούmicroε να την αναλύσουmicroε περαιτέρω ως συνδυασmicroό πάνω στο νοητό

122 Γλωσσικές Ασκήσεις

άξονα του χρόνου δύο σηmicroείων του σηmicroείου της οmicroιλίας (Ο = σηmicroείο της οmicroιλίας) και

του σηmicroείου του συmicroβάντος που περιγράφεται από το ρήmicroα (Σ = σηmicroείο του συmicroβάντος)

Με βάση αυτή την ανάλυση microπορούmicroε να παραστήσουmicroε τις τρεις βασικές χρονικές

βαθmicroίδες (παρόν παρελθόν microέλλον) ως εξής

t

γράφω Σ = Ο (το Σ ταυτόχρονο microε το Ο)

έγραψα Σ Ο (το Σ πριν από το Ο)

θα γράψω Ο Σ (το Σ microετά το Ο)

Για την παράσταση όmicroως του συντελεσmicroένου τρόπου ενέργειας (ο οποίος όπως είδαmicroε

είναι ειδική περίπτωση του συνοπτικού και δηλώνει το laquoήδη συντελεσmicroένοraquo) χρειάζεται

να ορίσουmicroε ένα ακόmicroη σηmicroείο microια ενδιάmicroεση βαθmicroίδα αναφοράς (Α) microετά το σηmicroείο Σ

t

έχω γράψει Σ Ο = A

είχα γράψει Σ A Ο

θα έχω γράψει Ο Σ A

Αυτή η laquoενδιάmicroεσηraquo χρονική βαθmicroίδα είναι το σηmicroείο από το οποίο laquoβλέπουmicroεraquo την

πράξη ως laquoσυντελεσmicroένηraquo Για παράδειγmicroα το σηmicroείο Α προσδιορίζεται από τη χρονική

πρόταση (όταν ) στην παρακάτω πρόταση

Είχα γράψει το γράmicromicroα όταν χτύπησε το κουδούνι της εξώπορτας

Η χρονική πρόταση στο παράδειγmicroα αυτό δεν προσδιορίζει το χρόνο κατά τον οποίο έ-

γραφα το γράmicromicroα αλλά microια χρονική στιγmicroή microετά την ολοκλήρωση του γράmicromicroατος

Για τους τύπους της υποθετικής έγκλισης επιπλέον χρειάζεται (laquoνοεράraquo από εννοιο-

λογική δηλαδή άποψη) να συνδέσουmicroε όχι microόνο τα τρία χρονικά σηmicroεία Ο Σ και Α αλ-

λά και δύο διαφορετικούς χρονικούς άξονες τον άξονα του πραγmicroατικού και τον άξονα

∆ιδακτική 123

του laquoυποθετικούraquo Είναι σαν να φανταζόmicroαστε να συmicroβαίνει κάτι σ έναν άλλο υποθετι-

κό κόσmicroο που υπάρχει παράλληλα microε τον πραγmicroατικό

θα ερχόταν

Α Ο Ο Α πραγmicroατικό

ή

ΣΑ ΣΑ υποθετικό

θα είχε έρθει

Α Ο Ο Α

ή

Σ Α Σ Α

Η πολύπλοκη αυτή συνδυαστική (τριών χρονικών σηmicroείων και δύο χρονικών αξόνων)

εξηγεί γιατί οι δοmicroές της υποθετικής πρέπει να διδάσκονται σχετικά αργά σε αλλόγλωσ-

σους που microαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα Από εννοιολογική άποψη επίσης οι

τύποι αυτοί βρίσκονται στο περιθώριο του συστήmicroατος χρόνου-τρόπου ενέργειας και εί-

ναι αναmicroενόmicroενο να microην έχουν αυστηρά χρονική σηmicroασία Αυστηρά χρονική σηmicroασία

δεν έχουν επίσης πολλές χρήσεις του microέλλονταmiddot λχ χρησιmicroοποιούmicroε την πρόταση laquoΘα

τα καταφέρειςraquo για να δηλώσουmicroε τη βεβαιότητά microας να δείξουmicroε την εmicroπιστοσύνη microας

να παροτρύνουmicroε τον ακροατή microας να στοιχηmicroατίσουmicroε κτλmiddot δευτερευόντως χρησιmicroο-

ποιούmicroε microια τέτοια έκφραση για να αποφανθούmicroε για κάτι που πρόκειται να γίνει στο

microέλλον

Όλα αυτά είναι βέβαια αρκετά περίπλοκα και αρχίζουν να microοιάζουν microε microαθηmicroατικά

Περίπλοκο όmicroως είναι και το ίδιο το σύστηmicroα των χρόνων και συνεπώς η ενδιάθετη

γνώση του ρηmicroατικού συστήmicroατος που έχει ο οmicroιλητής της ελληνικής Μπορεί να είναι

δύσκολο να διατυπώσουmicroε τη γνώση αυτή microε ακρίβεια αλλά κατά κάποιον τρόπο την

ενδιάθετη αυτή γνώση την εκδηλώνουmicroε κάθε φορά που χρησιmicroοποιούmicroε ένα ρήmicroα

Βέβαια η microορφολογική και εννοιολογική ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων δεν

είναι δεσmicroευτική για τη διδασκαλία Στις Γλωσσικές Ασκήσεις επιλέξαmicroε να παρουσιά-

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 3: Διδακτική

114 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σ αυτή του την προσπάθεια ο εκπαιδευτικός θα χρειαστεί να οργανώσει τη διδασκαλία

του microε τέτοιον τρόπο ώστε η ατοmicroικότητα και το επίπεδο του κάθε microαθητή να γίνονται

σεβαστά χωρίς να υπονοmicroεύονται η συλλογικότητα και το επίπεδο της τάξης Σε κάθε

περίπτωση πάντως ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να έχει υπόψη του πως δεν microπορεί να

προϋποθέσει για τους microαθητές αυτούς ούτε από λεξιλογική ούτε από γραmicromicroατική άποψη

το είδος της γνώσης που κατέχουν οι microητροδίδακτοι οmicroιλητές της ελληνικήςmiddot δεν microπορεί

δηλαδή να τους αντιmicroετωπίζει γλωσσικά σαν φυσικούς οmicroιλητές Θα πρέπει microάλιστα ο

ίδιος ο εκπαιδευτικός να προσπαθήσει να δει τη microητρική του γλώσσα από κάποια

απόσταση σαν ξένη έτσι ώστε να αποκτήσει συνείδηση όλων εκείνων των γνώσεων και

των δεξιοτήτων που συναπαρτίζουν τη γλωσσική του ικανότηταmiddot τις γνώσεις αυτές

πρέπει να πάψει να τις προϋποθέτει πρέπει ν αρχίσει να microην τις θεωρεί δεδοmicroένες και

laquoφυσικέςraquo αφού δεν είναι για έναν αλλόγλωσσο Ίσως αυτό είναι και το πιο δύσκολο

στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης να πάψει ο εκπαιδευτικός να θεωρεί δεδοmicroένη

και φυσική τη γνώση της ίδιας της γλώσσας του Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να

προσπαθήσει να microπει στη θέση των microαθητών του

12 Η ελληνική στη microειονοτική και στην πλειονοτική εκπαίδευση

Ο εκπαιδευτικός της δευτεροβάθmicroιας εκπαίδευσης αντιmicroετωπίζει πολύ σηmicroαντικούς θε-

σmicroικούς περιορισmicroούς στην προσπάθειά του να διδάξει την ελληνική ως ξένη γλώσσα

Και τούτο διότι η διδασκαλία της ελληνικής οργανώνεται εντελώς διαφορετικά στην

πλειονοτική δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση απ ότι στη microειονοτική πρωτοβάθmicroια

121 Μειονοτική εκπαίδευση

Στη microειονοτική (πρωτοβάθmicroια) εκπαίδευση παρέχεται η θεσmicroική δυνατότητα διαmicroόρφω-

σης προγράmicromicroατος διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας Τα βιβλία και το εκ-

παιδευτικό υλικό (έντυπο και σε ηλεκτρονική microορφή) του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης

Μουσουλmicroανοπαίδων που χρησιmicroοποιείται συστηmicroατικά από το 2000 στα microειονοτικά

σχολεία της Θράκης ανταποκρίνεται στις ειδικές συνθήκες διδασκαλίας της ελληνικής

στα σχολεία αυτά δίγλωσση εκπαίδευση αλλόγλωσσος microαθητικός πληθυσmicroός microε σηmicroα-

∆ιδακτική 115

ντικές πολιτισmicroικές ιδιαιτερότητες περιορισmicroένη ως ανύπαρκτη γνώση της ελληνικής

που διδάσκεται χωρίς γλώσσα στήριξης (πχ τουρκικά ενώ για τη διδασκαλία πχ της

αγγλικής σε Έλληνες φυσικούς οmicroιλητές χρησιmicroοποιείται ευρύτατα η ελληνική) διαφο-

ρετικά επίπεδα κατάκτησης της ελληνικής (διαφορά χωριού πόλης) ανάγκη επαρκούς

κατάρτισης για συνέχιση των σπουδών στην πλειονοτική microονόγλωσση δευτεροβάθmicroια

εκπαίδευση κτλ3

122 Πλειονοτική εκπαίδευση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση δεν παρέχεται η δυνατότητα διαmicroόρφω-

σης προγράmicromicroατος διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας οργανικά ενταγmicroένου

στο σχολικό σύστηmicroα Στα πλειονοτικά γυmicroνάσια η ελληνική διδάσκεται όπως ακριβώς

και στους microητροδίδακτους οmicroιλητές της microε βιβλία και αναλυτικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένα

αποκλειστικά γι αυτούς Με άλλα λόγια η ελληνική διδάσκεται σαν να ήταν η microητρική

γλώσσα των microουσουλmicroάνων microαθητών Η γλωσσική διδασκαλία είναι λοιπόν έντονα microε-

ροληπτική

Κατά συνέπεια το εκπαιδευτικό υλικό που απευθύνεται στους microουσουλmicroάνους microαθητές

είναι κατά βάση υποστηρικτικό και προσφέρεται κυρίως για ενισχυτική διδασκαλία (στο

πρόγραmicromicroα διευρυmicroένου ωραρίου) Είναι βέβαια επιθυmicroητή η εναλλακτική χρήση αυτού

του υλικού στο κανονικό πρόγραmicromicroα microαθηmicroάτων ιδιαίτερα σε σχολεία microε αmicroιγή microου-

σουλmicroανικό πληθυσmicroό ή σε σχολεία όπου οι microουσουλmicroάνοι microαθητές αποτελούν την πλει-

ονότητα Σε ορισmicroένες περιπτώσεις πράγmicroατι το υλικό αυτό αντικαθιστά ήδη microε επιτυ-

χία τα υπάρχοντα σχολικά εγχειρίδια στο κανονικό πρόγραmicromicroα κυρίως όταν δεν προϋπο-

τίθεται διαφορετική επεξεργασία από πλειονοτικούς και microειονοτικούς microαθητές (πχ στα

microειονοτικά γυmicroνάσια) Σε άλλες περιπτώσεις πλειονοτικοί και microειονοτικοί microαθητές θα

έχουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν το ίδιο υλικό αλλά σε διαφορετικά επίπεδα δυ-

σκολίας

Η ανάγκη για συmicroβιβασmicroούς χαρακτηρίζει την ίδια τη microετάβαση από τη microειονοτική στην

πλειονοτική εκπαίδευση και δηmicroιουργεί στον εκπαιδευτικό της δευτεροβάθmicroιας εκπαί-

δευσης πρόσθετες υποχρεώσεις Σύmicroφωνα microε την Ά Ιορδανίδου4

116 Γλωσσικές Ασκήσεις

Αν θεωρήσουmicroε ότι η διάκριση laquoελληνική ως microητρική γλώσσα ελληνική ως ξένη

γλώσσαraquo παραπέmicroπει στη διάκριση laquoαναγνωρισιmicroότητα microη αναγνωρισιmicroότηταraquo

της ελληνικής από microητροδίδακτους και από αλλόγλωσσους microαθητές αντιστοίχως

και ότι επιπλέον η διάκριση laquomicroειονοτική εκπαίδευση πλειονοτική εκπαίδευσηraquo

παραπέmicroπει στη διάκριση laquoελληνική ως ξένη γλώσσα ελληνική σαν να ήταν microη-

τρικήraquo τότε οι στόχοι για την εκπόνηση διδακτικού υλικού στην πλειονοτική δευ-

τεροβάθmicroια εκπαίδευση οφείλουν κατά παράδοξο σχεδόν τρόπο να διαφοροποιη-

θούν και ταυτοχρόνως να παραmicroείνουν αmicroετάβλητοι να διαφοροποιηθούν από αυ-

τούς που ισχύουν για το περιβάλλον της πρωτοβάθmicroιας microειονοτικής εκπαίδευσης

αφού δεν είναι αυτή η πραγmicroατικότητα του πλειονοτικού σχολείου διατηρώντας

όmicroως όλα τα βασικά χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται

εκεί δηλαδή προσαρmicroοστικότητα σε διάφορα επίπεδα ελληνοmicroάθειας φιλική microορ-

φή ευρεία χρήση εικονογραφικού υλικού επικοινωνιακή πρακτική παραστατική δι-

δασκαλία της γραmicromicroατικής διαθεmicroατικό χαρακτήρα των κειmicroένων σεβασmicroό της πο-

λιτισmicroικής ιδιαιτερότητας

Με άλλα λόγια αν η ελληνική στο πλαίσιο της δευτεροβάθmicroιας πλειονοτικής εκπαί-

δευσης διδάσκεται και θα εξακολουθήσει να διδάσκεται σαν να ήταν η microητρική γλώσ-

σα των αλλόγλωσσων microαθητών οφείλουmicroε τότε εmicroείς να τη διδάξουmicroε σαν να ήταν

ξένη γλώσσα microετακινώντας τουλάχιστον την έmicroφαση προς τη σωστή κατεύθυνση

2 Βασικές αρχές διδακτικής της ελληνικής ως ξένης

21 Το περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας

Η παραδοχή ότι η ελληνική σε όλες τις βαθmicroίδες της εκπαίδευσης δεν είναι η microητρική

γλώσσα των microουσουλmicroάνων (καθώς και πολλών άλλων) microαθητών microάς αναγκάζει να δια-

φοροποιήσουmicroε (παρά τους συmicroβιβασmicroούς που είmicroαστε αναγκασmicroένοι να κάνουmicroε) το

περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας που απευθύνεται στους laquoφυσικούς οmicroιλητέςraquo

από το περιεχόmicroενο της διδασκαλίας που απευθύνεται σε laquomicroη φυσικούς οmicroιλητέςraquo Η δι-

άκριση αυτή στο περιεχόmicroενο της διδασκαλίας ανταποκρίνεται σε microια σηmicroαντική διάκρι-

∆ιδακτική 117

ση στα γνωστικά πρότυπα που ακολουθούν οι δύο κατηγορίες microαθητών Οι ψυχογλωσσο-

λόγοι διακρίνουν την laquoαπόκτησηraquo ή laquoκατάκτησηraquo (acquisition) όπως την ονοmicroάζουν

της microητρικής γλώσσας από το παιδί και την laquoεκmicroάθησηraquo (learning) microιας (δεύτερης)

γλώσσας από τον ενήλικα Ενώ για την κατάκτηση της microητρικής γλώσσας αρκεί η απλή

έκθεση του παιδιού στο γλωσσικό περιβάλλον σκεφτείτε πόσα λεξικά γραmicromicroατικές α-

σκήσεις και δασκάλους χρειαζόmicroαστε για να microάθουmicroε microια ξένη γλώσσα λχ αγγλικά

Επιπλέον microετά τη φυσική και ανεπίγνωστη κατάκτηση της γλώσσας στην εκπαίδευση

πλέον οι microητροδίδακτοι οmicroιλητές ακολουθούν συνήθως ένα πρότυπο καλλιέργειας της

γλώσσας αρκετά διαφορετικό από αυτό που ακολουθούν όσοι προσπαθούν να microάθουν

την ίδια γλώσσα ως ξένη

Έτσι όσον αφορά ειδικότερα τη γραmicromicroατική οι φυσικοί οmicroιλητές δεν ασκούνται στο

γραmicromicroατικό φαινόmicroενο καθεαυτό αλλά στο microεταγλωσσικό προβληmicroατισmicroό επί του φαι-

νοmicroένου ∆ε microαθαίνουν τη γλώσσα την οποία έχουν ήδη αποκτήσειmiddot microαθαίνουν για τη

γλώσσα (και βέβαια στη συνέχεια microαθαίνουν πολλά και διαφορετικά πρότυπα χρήσης

και καλλιέργειας της γλώσσας) Οι microη φυσικοί οmicroιλητές αντιθέτως χρειάζεται να διδα-

χθούν το φαινόmicroενο καθεαυτό προτού microπορέσουν να ασκηθούν σε διαφορετικά πρότυπα

χρήσης της γλώσσας

Για να εξηγήσουmicroε τη διαφορά ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα την περίπτωση της γραmicromicroα-

τικής κατηγορίας που ονοmicroάζεται laquoκατηγορούmicroενοraquo Στα βιβλία της γλώσσας του Γυ-

microνασίου που προορίζονται βέβαια για φυσικούς οmicroιλητές της ελληνικής το ζητούmicroενο

είναι ν αναγνωρίσουν οι microαθητές ποια λέξη λειτουργεί ως κατηγορούmicroενο ποια λέξη

λειτουργεί ως συνδετικό κοκ Αντίθετα σε εγχειρίδια διδασκαλίας της ελληνικής ως

ξένης το ζητούmicroενο είναι να παραγάγουν οι microαθητές δοmicroές κατηγορουmicroένου Για να γί-

νουmicroε πιο σαφείς φυσικοί και microη φυσικοί οmicroιλητές θα έπρεπε να απαντήσουν σε τελείως

διαφορετικούς τύπους ασκήσεων

ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Αναγνωρίστε το υποκείmicroενο το συνδετικό τον επιθετικό προσδιορισmicroό και

το κατηγορούmicroενο

Ο Φίλιππος είναι ψηλό αγόρι

118 Γλωσσικές Ασκήσεις

ΜΗ ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Συmicroπληρώστε τα κενά microε το σωστό τύπο της λέξης

Ο Φίλιππος είναι __________________ (ψηλός) αγόρι

Ο λόγος γι αυτή τη διαφοροποίηση είναι απλός ένας φυσικός οmicroιλητής microπορεί να παρα-

γάγει ένα εκφώνηmicroα σαν το προηγούmicroενο χωρίς λάθη και χωρίς καθοδήγηση Κατά συ-

νέπεια microπορεί πλέον να εξασκηθεί microεταγλωσσικά πάνω σ αυτό (ασχέτως εάν αυτού του

τύπου η microεταγλωσσική άσκηση είναι χρήσιmicroη ή όχι) Ένας microη φυσικός οmicroιλητής όmicroως

ενδέχεται να microην microπορεί να παραγάγει ένα τέτοιο εκφώνηmicroα Αυτό το δείχνουν λάθη των

microαθητών σαν τα ακόλουθα

Ο Φίλιππος είναι ψηλός αγόρι

Ο Φίλιππος είναι ψηλή αγόρι

Ο microη φυσικός οmicroιλητής πρέπει συνεπώς πριν απ όλα να διδαχθεί πώς να παραγάγει

αυτή τη δοmicroή και όχι να προβληmicroατιστεί microαθαίνοντας τη laquomicroεταγλώσσαraquo (δηλαδή την ει-

δική ορολογία) που την περιγράφει

22 Ιεράρχηση γραmicromicroατική γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα

Η διάκριση laquoτα ελληνικά για φυσικούς οmicroιλητές τα ελληνικά για microη φυσικούς οmicroιλη-

τέςraquo έχει επιπτώσεις όχι microόνο στο περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας αλλά και

στην οργάνωσή της Ο εκπαιδευτικός που διδάσκει τα ελληνικά ως ξένη γλώσσα πρέπει

να έχει υπόψη του ότι τα γλωσσικά φαινόmicroενα πρέπει να παρουσιάζονται microε κάποια σει-

ρά και ιεράρχηση Ας δούmicroε microερικά κριτήρια microε τα οποία microπορούmicroε να ιεραρχήσουmicroε τα

γλωσσικά φαινόmicroενα

Ένα φαινόmicroενο που χαρακτηρίζεται από microεγαλύτερη γραmicromicroατική γενικότητα και επικοι-

νωνιακή χρησιmicroότητα οπωσδήποτε πρέπει να προηγείται ενός φαινοmicroένου που είναι πιο

περιφερειακό από γραmicromicroατική και επικοινωνιακή άποψη Μπορούmicroε να διευκρινίσουmicroε

το λεπτό αυτό ζήτηmicroα της ιεράρχησης microε ορισmicroένα απλά παραδείγmicroατα

∆ιδακτική 119

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 1

1 ακριβός -ή -ό

2 διεθνής -ής -ές

Από γραmicromicroατική άποψη η διδασκαλία επιθέτων σαν το 1 πρέπει να προηγείται από τη

διδασκαλία ενός επιθέτου σαν το 2 Ο λόγος είναι ότι η microορφολογία του 1 microπορεί να ε-

φαρmicroοστεί σε πολύ microεγαλύτερο αριθmicroό επιθέτων από ότι η microορφολογία του 2 κατά συ-

νέπεια έχει microεγαλύτερο εύρος χρήσης από το δεύτερο

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 2

1 Με αγάπη Φιλιά

2 Με εκτίmicroηση

Από επικοινωνιακή άποψη εκφωνήmicroατα σαν το 1 πρέπει να προηγούνται εκφωνηmicroάτων

του τύπου 2 Το 1 είναι επικοινωνιακά πιο χρήσιmicroο εφόσον ένας microαθητής αυτής της η-

λικίας microάλλον θα χρειαστεί να γράψει ένα microη τυπικό κείmicroενο και όχι microια επίσηmicroη επιστο-

λή για την οποία θα ήταν απαραίτητο το κλείσιmicroο 2

Στην πράξη κατά την παραγωγή δηλαδή του διδακτικού υλικού τα πράγmicroατα είναι αρ-

κετά πιο περίπλοκα Πολλές φορές δεν ικανοποιούνται και οι δύο συνθήκες (γραmicromicroατική

γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα) οπότε συνήθως επιλέγεται το επικοινωνια-

κό κριτήριο έναντι του γραmicromicroατικού

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 3

1 έφαγα έδωσα ήπια ήmicroουν έκανα είδα

2 microίλησα αγάπησα τηλεφώνησα περπάτησα

γύρισα χώρισα σκότωσα microάλωσα

Σε αρκετά εγχειρίδια η διδασκαλία του ανώmicroαλου αορίστου (1) προηγείται του οmicroαλού

(2) Αυτό γιατί προτάχθηκε το επικοινωνιακό κριτήριο Αν και πιο σύνθετα από γραmicromicroα-

τική άποψη τα ρήmicroατα τύπου 1 είναι χρησιmicroότερα κατά συνέπεια βοηθούν το microαθητή

να είναι επαρκέστερος επικοινωνιακά

120 Γλωσσικές Ασκήσεις

Άλλες φορές πάλι είναι αναγκαία η αναδροmicroή σε θεωρητικές αρχές ή σε εmicroπειρικές γε-

νικεύσεις της γλωσσολογίας

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 4

1 το σχολείο του σχολείου

2 το λύκειο του λυκείου

Τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (1) προτάσσονται των ουσιαστικών microετακι-

νούmicroενου τόνου (2) Προφανώς το κριτήριο δεν είναι επικοινωνιακό αλλά γραmicromicroατικό

(το σχολείο είναι πιο συνηθισmicroένος και γενικός όρος αλλά πάντως όχι πιο laquoχρήσιmicroοςraquo

από το λύκειο) Γνωρίζουmicroε ότι ο σταθερός τόνος είναι αυτός που σταδιακά κυριαρχεί

στην ονοmicroατική κλίση όχι ο microετακινούmicroενος Αυτό φαίνεται ν αποτελεί βασική τάση

στην ελληνική αν υπολογίσουmicroε ότι α) ένα συγγενές σύστηmicroα το επιθετικό χαρακτηρί-

ζεται εξολοκλήρου από σταθερό τόνο β) οι φυσικοί οmicroιλητές σχεδόν ποτέ δεν κάνουν

λάθη στον τονισmicroό των ανισοσύλλαβων (το microάθηmicroα του microαθήmicroατος) ενώ τα λάθη στην

περίπτωση των ισοσύλλαβων είναι πολύ συχνά (πρβλ ανθρώποι δασκάλοι κτλ) γ) ου-

σιαστικά του τύπου 2 microε γνήσια λαϊκή προέλευση (το τριαντάφυλλο του τριαντάφυλλου)

δε microετακινούν τον τόνο και δ) πολλά ουσιαστικά τύπου 2 εmicroφανίζονται και microε σταθερό

τόνο (το πανεπιστήmicroιο του πανεπιστήmicroιου του πανεπιστηmicroίου)

23 Ιεράρχηση microορφολογική και εννοιολογική πολυπλοκότητα

Η ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων υπαγορεύεται άλλοτε από microορφολογικά άλ-

λοτε από εννοιολογικά κριτήρια άλλοτε από ένα συνδυασmicroό εννοιολογικών και microορφο-

λογικών κριτηρίων

Ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα αυτή τη φορά όχι ένα αποmicroονωmicroένο γραmicromicroατικό φαινόmicroενο

αλλά ένα ολόκληρο γραmicromicroατικό σύστηmicroα το laquoσύστηmicroα των χρόνωνraquo Μπορούmicroε να α-

ναλύσουmicroε κάθε ρηmicroατικό τύπο σαν συνδυασmicroό δύο χαρακτηριστικών Το πρώτο χαρα-

κτηριστικό ενός ρηmicroατικού τύπου είναι ο χρόνος και microε αυτό δηλώνεται η χρονική βαθ-

microίδα παρόν παρελθόν microέλλον Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η τρόπος ενέργειας ή η

laquoόψηraquo και microε αυτό κάθε ρηmicroατικός τύπος δηλώνεται ως συνοπτικός ως εξακολουθητικός

∆ιδακτική 121

ή ως συντελεσmicroένος5 Ο συνοπτικός εκφράζεται microε το λεγόmicroενο laquoαοριστικό θέmicroα του ρή-

microατοςraquo (γράψ-)middot ο εξακολουθητικός microε το λεγόmicroενο laquoενεστωτικό θέmicroαraquo (γράφ-)middot ο συντε-

λεσmicroένος microε το συντελεσmicroένο microη παρελθοντικό τύπο (γράψει) σε εξάρτηση από το βοη-

θητικό ρήmicroα έχω Ας δούmicroε τον Πίνακα

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 5

Τρόπος Ενέργειας

Χρόνος Εξακολουθητικός Συνοπτικός Συντελεσmicroένος

Μη παρελθοντικός γράφ-ω (γράψ-ω)

έχω γράψ-ει

Παρελθοντικός έ-γραφ-α έ-γραψ-α είχα γράψ-ει γραmicro-microένο

Μέλλοντας θα γράφ-ω θα γράψ-ω θα έχω γράψ-ει γραmicromicroένο

Υποθετική θα έ-γραφ-α θα έ-γραψ-α θα είχα γράψ-ει γραmicromicroένο

Προστακτική γράφ-ε γράψ-ε

Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα (και χωρίς να λάβουmicroε υπόψη microας ανώmicroαλους

σχηmicroατισmicroούς) οι τύποι της υποθετικής έγκλισης και οι συντελεσmicroένοι τύποι είναι microορ-

φολογικά πιο σύνθετοι από τους τύπους του microέλλοντα οι οποίοι είναι τουλάχιστον τόσο

σύνθετοι όσο οι παρελθοντικοί τύποι οι οποίοι microε τη σειρά τους είναι πιο σύνθετοι από

τον απλό microη παρελθοντικό τύπο Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν ως συνέπεια την ακόλου-

θη ιεράρχηση των ρηmicroατικών τύπων

microέλλοντας microη παρελθοντικός rarr παρελθοντικοί rarr συντελεσmicroένοι rarr υποθετικοί (εξακολουθητικός) (microη συντελεσmicroένοι)

Η ίδια αυτή ιεράρχηση εξηγείται και microε εννοιολογικά κριτήρια Την έννοια του laquoγραmicromicroα-

τικού χρόνουraquo microπορούmicroε να την αναλύσουmicroε περαιτέρω ως συνδυασmicroό πάνω στο νοητό

122 Γλωσσικές Ασκήσεις

άξονα του χρόνου δύο σηmicroείων του σηmicroείου της οmicroιλίας (Ο = σηmicroείο της οmicroιλίας) και

του σηmicroείου του συmicroβάντος που περιγράφεται από το ρήmicroα (Σ = σηmicroείο του συmicroβάντος)

Με βάση αυτή την ανάλυση microπορούmicroε να παραστήσουmicroε τις τρεις βασικές χρονικές

βαθmicroίδες (παρόν παρελθόν microέλλον) ως εξής

t

γράφω Σ = Ο (το Σ ταυτόχρονο microε το Ο)

έγραψα Σ Ο (το Σ πριν από το Ο)

θα γράψω Ο Σ (το Σ microετά το Ο)

Για την παράσταση όmicroως του συντελεσmicroένου τρόπου ενέργειας (ο οποίος όπως είδαmicroε

είναι ειδική περίπτωση του συνοπτικού και δηλώνει το laquoήδη συντελεσmicroένοraquo) χρειάζεται

να ορίσουmicroε ένα ακόmicroη σηmicroείο microια ενδιάmicroεση βαθmicroίδα αναφοράς (Α) microετά το σηmicroείο Σ

t

έχω γράψει Σ Ο = A

είχα γράψει Σ A Ο

θα έχω γράψει Ο Σ A

Αυτή η laquoενδιάmicroεσηraquo χρονική βαθmicroίδα είναι το σηmicroείο από το οποίο laquoβλέπουmicroεraquo την

πράξη ως laquoσυντελεσmicroένηraquo Για παράδειγmicroα το σηmicroείο Α προσδιορίζεται από τη χρονική

πρόταση (όταν ) στην παρακάτω πρόταση

Είχα γράψει το γράmicromicroα όταν χτύπησε το κουδούνι της εξώπορτας

Η χρονική πρόταση στο παράδειγmicroα αυτό δεν προσδιορίζει το χρόνο κατά τον οποίο έ-

γραφα το γράmicromicroα αλλά microια χρονική στιγmicroή microετά την ολοκλήρωση του γράmicromicroατος

Για τους τύπους της υποθετικής έγκλισης επιπλέον χρειάζεται (laquoνοεράraquo από εννοιο-

λογική δηλαδή άποψη) να συνδέσουmicroε όχι microόνο τα τρία χρονικά σηmicroεία Ο Σ και Α αλ-

λά και δύο διαφορετικούς χρονικούς άξονες τον άξονα του πραγmicroατικού και τον άξονα

∆ιδακτική 123

του laquoυποθετικούraquo Είναι σαν να φανταζόmicroαστε να συmicroβαίνει κάτι σ έναν άλλο υποθετι-

κό κόσmicroο που υπάρχει παράλληλα microε τον πραγmicroατικό

θα ερχόταν

Α Ο Ο Α πραγmicroατικό

ή

ΣΑ ΣΑ υποθετικό

θα είχε έρθει

Α Ο Ο Α

ή

Σ Α Σ Α

Η πολύπλοκη αυτή συνδυαστική (τριών χρονικών σηmicroείων και δύο χρονικών αξόνων)

εξηγεί γιατί οι δοmicroές της υποθετικής πρέπει να διδάσκονται σχετικά αργά σε αλλόγλωσ-

σους που microαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα Από εννοιολογική άποψη επίσης οι

τύποι αυτοί βρίσκονται στο περιθώριο του συστήmicroατος χρόνου-τρόπου ενέργειας και εί-

ναι αναmicroενόmicroενο να microην έχουν αυστηρά χρονική σηmicroασία Αυστηρά χρονική σηmicroασία

δεν έχουν επίσης πολλές χρήσεις του microέλλονταmiddot λχ χρησιmicroοποιούmicroε την πρόταση laquoΘα

τα καταφέρειςraquo για να δηλώσουmicroε τη βεβαιότητά microας να δείξουmicroε την εmicroπιστοσύνη microας

να παροτρύνουmicroε τον ακροατή microας να στοιχηmicroατίσουmicroε κτλmiddot δευτερευόντως χρησιmicroο-

ποιούmicroε microια τέτοια έκφραση για να αποφανθούmicroε για κάτι που πρόκειται να γίνει στο

microέλλον

Όλα αυτά είναι βέβαια αρκετά περίπλοκα και αρχίζουν να microοιάζουν microε microαθηmicroατικά

Περίπλοκο όmicroως είναι και το ίδιο το σύστηmicroα των χρόνων και συνεπώς η ενδιάθετη

γνώση του ρηmicroατικού συστήmicroατος που έχει ο οmicroιλητής της ελληνικής Μπορεί να είναι

δύσκολο να διατυπώσουmicroε τη γνώση αυτή microε ακρίβεια αλλά κατά κάποιον τρόπο την

ενδιάθετη αυτή γνώση την εκδηλώνουmicroε κάθε φορά που χρησιmicroοποιούmicroε ένα ρήmicroα

Βέβαια η microορφολογική και εννοιολογική ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων δεν

είναι δεσmicroευτική για τη διδασκαλία Στις Γλωσσικές Ασκήσεις επιλέξαmicroε να παρουσιά-

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 4: Διδακτική

∆ιδακτική 115

ντικές πολιτισmicroικές ιδιαιτερότητες περιορισmicroένη ως ανύπαρκτη γνώση της ελληνικής

που διδάσκεται χωρίς γλώσσα στήριξης (πχ τουρκικά ενώ για τη διδασκαλία πχ της

αγγλικής σε Έλληνες φυσικούς οmicroιλητές χρησιmicroοποιείται ευρύτατα η ελληνική) διαφο-

ρετικά επίπεδα κατάκτησης της ελληνικής (διαφορά χωριού πόλης) ανάγκη επαρκούς

κατάρτισης για συνέχιση των σπουδών στην πλειονοτική microονόγλωσση δευτεροβάθmicroια

εκπαίδευση κτλ3

122 Πλειονοτική εκπαίδευση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση δεν παρέχεται η δυνατότητα διαmicroόρφω-

σης προγράmicromicroατος διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας οργανικά ενταγmicroένου

στο σχολικό σύστηmicroα Στα πλειονοτικά γυmicroνάσια η ελληνική διδάσκεται όπως ακριβώς

και στους microητροδίδακτους οmicroιλητές της microε βιβλία και αναλυτικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένα

αποκλειστικά γι αυτούς Με άλλα λόγια η ελληνική διδάσκεται σαν να ήταν η microητρική

γλώσσα των microουσουλmicroάνων microαθητών Η γλωσσική διδασκαλία είναι λοιπόν έντονα microε-

ροληπτική

Κατά συνέπεια το εκπαιδευτικό υλικό που απευθύνεται στους microουσουλmicroάνους microαθητές

είναι κατά βάση υποστηρικτικό και προσφέρεται κυρίως για ενισχυτική διδασκαλία (στο

πρόγραmicromicroα διευρυmicroένου ωραρίου) Είναι βέβαια επιθυmicroητή η εναλλακτική χρήση αυτού

του υλικού στο κανονικό πρόγραmicromicroα microαθηmicroάτων ιδιαίτερα σε σχολεία microε αmicroιγή microου-

σουλmicroανικό πληθυσmicroό ή σε σχολεία όπου οι microουσουλmicroάνοι microαθητές αποτελούν την πλει-

ονότητα Σε ορισmicroένες περιπτώσεις πράγmicroατι το υλικό αυτό αντικαθιστά ήδη microε επιτυ-

χία τα υπάρχοντα σχολικά εγχειρίδια στο κανονικό πρόγραmicromicroα κυρίως όταν δεν προϋπο-

τίθεται διαφορετική επεξεργασία από πλειονοτικούς και microειονοτικούς microαθητές (πχ στα

microειονοτικά γυmicroνάσια) Σε άλλες περιπτώσεις πλειονοτικοί και microειονοτικοί microαθητές θα

έχουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν το ίδιο υλικό αλλά σε διαφορετικά επίπεδα δυ-

σκολίας

Η ανάγκη για συmicroβιβασmicroούς χαρακτηρίζει την ίδια τη microετάβαση από τη microειονοτική στην

πλειονοτική εκπαίδευση και δηmicroιουργεί στον εκπαιδευτικό της δευτεροβάθmicroιας εκπαί-

δευσης πρόσθετες υποχρεώσεις Σύmicroφωνα microε την Ά Ιορδανίδου4

116 Γλωσσικές Ασκήσεις

Αν θεωρήσουmicroε ότι η διάκριση laquoελληνική ως microητρική γλώσσα ελληνική ως ξένη

γλώσσαraquo παραπέmicroπει στη διάκριση laquoαναγνωρισιmicroότητα microη αναγνωρισιmicroότηταraquo

της ελληνικής από microητροδίδακτους και από αλλόγλωσσους microαθητές αντιστοίχως

και ότι επιπλέον η διάκριση laquomicroειονοτική εκπαίδευση πλειονοτική εκπαίδευσηraquo

παραπέmicroπει στη διάκριση laquoελληνική ως ξένη γλώσσα ελληνική σαν να ήταν microη-

τρικήraquo τότε οι στόχοι για την εκπόνηση διδακτικού υλικού στην πλειονοτική δευ-

τεροβάθmicroια εκπαίδευση οφείλουν κατά παράδοξο σχεδόν τρόπο να διαφοροποιη-

θούν και ταυτοχρόνως να παραmicroείνουν αmicroετάβλητοι να διαφοροποιηθούν από αυ-

τούς που ισχύουν για το περιβάλλον της πρωτοβάθmicroιας microειονοτικής εκπαίδευσης

αφού δεν είναι αυτή η πραγmicroατικότητα του πλειονοτικού σχολείου διατηρώντας

όmicroως όλα τα βασικά χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται

εκεί δηλαδή προσαρmicroοστικότητα σε διάφορα επίπεδα ελληνοmicroάθειας φιλική microορ-

φή ευρεία χρήση εικονογραφικού υλικού επικοινωνιακή πρακτική παραστατική δι-

δασκαλία της γραmicromicroατικής διαθεmicroατικό χαρακτήρα των κειmicroένων σεβασmicroό της πο-

λιτισmicroικής ιδιαιτερότητας

Με άλλα λόγια αν η ελληνική στο πλαίσιο της δευτεροβάθmicroιας πλειονοτικής εκπαί-

δευσης διδάσκεται και θα εξακολουθήσει να διδάσκεται σαν να ήταν η microητρική γλώσ-

σα των αλλόγλωσσων microαθητών οφείλουmicroε τότε εmicroείς να τη διδάξουmicroε σαν να ήταν

ξένη γλώσσα microετακινώντας τουλάχιστον την έmicroφαση προς τη σωστή κατεύθυνση

2 Βασικές αρχές διδακτικής της ελληνικής ως ξένης

21 Το περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας

Η παραδοχή ότι η ελληνική σε όλες τις βαθmicroίδες της εκπαίδευσης δεν είναι η microητρική

γλώσσα των microουσουλmicroάνων (καθώς και πολλών άλλων) microαθητών microάς αναγκάζει να δια-

φοροποιήσουmicroε (παρά τους συmicroβιβασmicroούς που είmicroαστε αναγκασmicroένοι να κάνουmicroε) το

περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας που απευθύνεται στους laquoφυσικούς οmicroιλητέςraquo

από το περιεχόmicroενο της διδασκαλίας που απευθύνεται σε laquomicroη φυσικούς οmicroιλητέςraquo Η δι-

άκριση αυτή στο περιεχόmicroενο της διδασκαλίας ανταποκρίνεται σε microια σηmicroαντική διάκρι-

∆ιδακτική 117

ση στα γνωστικά πρότυπα που ακολουθούν οι δύο κατηγορίες microαθητών Οι ψυχογλωσσο-

λόγοι διακρίνουν την laquoαπόκτησηraquo ή laquoκατάκτησηraquo (acquisition) όπως την ονοmicroάζουν

της microητρικής γλώσσας από το παιδί και την laquoεκmicroάθησηraquo (learning) microιας (δεύτερης)

γλώσσας από τον ενήλικα Ενώ για την κατάκτηση της microητρικής γλώσσας αρκεί η απλή

έκθεση του παιδιού στο γλωσσικό περιβάλλον σκεφτείτε πόσα λεξικά γραmicromicroατικές α-

σκήσεις και δασκάλους χρειαζόmicroαστε για να microάθουmicroε microια ξένη γλώσσα λχ αγγλικά

Επιπλέον microετά τη φυσική και ανεπίγνωστη κατάκτηση της γλώσσας στην εκπαίδευση

πλέον οι microητροδίδακτοι οmicroιλητές ακολουθούν συνήθως ένα πρότυπο καλλιέργειας της

γλώσσας αρκετά διαφορετικό από αυτό που ακολουθούν όσοι προσπαθούν να microάθουν

την ίδια γλώσσα ως ξένη

Έτσι όσον αφορά ειδικότερα τη γραmicromicroατική οι φυσικοί οmicroιλητές δεν ασκούνται στο

γραmicromicroατικό φαινόmicroενο καθεαυτό αλλά στο microεταγλωσσικό προβληmicroατισmicroό επί του φαι-

νοmicroένου ∆ε microαθαίνουν τη γλώσσα την οποία έχουν ήδη αποκτήσειmiddot microαθαίνουν για τη

γλώσσα (και βέβαια στη συνέχεια microαθαίνουν πολλά και διαφορετικά πρότυπα χρήσης

και καλλιέργειας της γλώσσας) Οι microη φυσικοί οmicroιλητές αντιθέτως χρειάζεται να διδα-

χθούν το φαινόmicroενο καθεαυτό προτού microπορέσουν να ασκηθούν σε διαφορετικά πρότυπα

χρήσης της γλώσσας

Για να εξηγήσουmicroε τη διαφορά ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα την περίπτωση της γραmicromicroα-

τικής κατηγορίας που ονοmicroάζεται laquoκατηγορούmicroενοraquo Στα βιβλία της γλώσσας του Γυ-

microνασίου που προορίζονται βέβαια για φυσικούς οmicroιλητές της ελληνικής το ζητούmicroενο

είναι ν αναγνωρίσουν οι microαθητές ποια λέξη λειτουργεί ως κατηγορούmicroενο ποια λέξη

λειτουργεί ως συνδετικό κοκ Αντίθετα σε εγχειρίδια διδασκαλίας της ελληνικής ως

ξένης το ζητούmicroενο είναι να παραγάγουν οι microαθητές δοmicroές κατηγορουmicroένου Για να γί-

νουmicroε πιο σαφείς φυσικοί και microη φυσικοί οmicroιλητές θα έπρεπε να απαντήσουν σε τελείως

διαφορετικούς τύπους ασκήσεων

ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Αναγνωρίστε το υποκείmicroενο το συνδετικό τον επιθετικό προσδιορισmicroό και

το κατηγορούmicroενο

Ο Φίλιππος είναι ψηλό αγόρι

118 Γλωσσικές Ασκήσεις

ΜΗ ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Συmicroπληρώστε τα κενά microε το σωστό τύπο της λέξης

Ο Φίλιππος είναι __________________ (ψηλός) αγόρι

Ο λόγος γι αυτή τη διαφοροποίηση είναι απλός ένας φυσικός οmicroιλητής microπορεί να παρα-

γάγει ένα εκφώνηmicroα σαν το προηγούmicroενο χωρίς λάθη και χωρίς καθοδήγηση Κατά συ-

νέπεια microπορεί πλέον να εξασκηθεί microεταγλωσσικά πάνω σ αυτό (ασχέτως εάν αυτού του

τύπου η microεταγλωσσική άσκηση είναι χρήσιmicroη ή όχι) Ένας microη φυσικός οmicroιλητής όmicroως

ενδέχεται να microην microπορεί να παραγάγει ένα τέτοιο εκφώνηmicroα Αυτό το δείχνουν λάθη των

microαθητών σαν τα ακόλουθα

Ο Φίλιππος είναι ψηλός αγόρι

Ο Φίλιππος είναι ψηλή αγόρι

Ο microη φυσικός οmicroιλητής πρέπει συνεπώς πριν απ όλα να διδαχθεί πώς να παραγάγει

αυτή τη δοmicroή και όχι να προβληmicroατιστεί microαθαίνοντας τη laquomicroεταγλώσσαraquo (δηλαδή την ει-

δική ορολογία) που την περιγράφει

22 Ιεράρχηση γραmicromicroατική γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα

Η διάκριση laquoτα ελληνικά για φυσικούς οmicroιλητές τα ελληνικά για microη φυσικούς οmicroιλη-

τέςraquo έχει επιπτώσεις όχι microόνο στο περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας αλλά και

στην οργάνωσή της Ο εκπαιδευτικός που διδάσκει τα ελληνικά ως ξένη γλώσσα πρέπει

να έχει υπόψη του ότι τα γλωσσικά φαινόmicroενα πρέπει να παρουσιάζονται microε κάποια σει-

ρά και ιεράρχηση Ας δούmicroε microερικά κριτήρια microε τα οποία microπορούmicroε να ιεραρχήσουmicroε τα

γλωσσικά φαινόmicroενα

Ένα φαινόmicroενο που χαρακτηρίζεται από microεγαλύτερη γραmicromicroατική γενικότητα και επικοι-

νωνιακή χρησιmicroότητα οπωσδήποτε πρέπει να προηγείται ενός φαινοmicroένου που είναι πιο

περιφερειακό από γραmicromicroατική και επικοινωνιακή άποψη Μπορούmicroε να διευκρινίσουmicroε

το λεπτό αυτό ζήτηmicroα της ιεράρχησης microε ορισmicroένα απλά παραδείγmicroατα

∆ιδακτική 119

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 1

1 ακριβός -ή -ό

2 διεθνής -ής -ές

Από γραmicromicroατική άποψη η διδασκαλία επιθέτων σαν το 1 πρέπει να προηγείται από τη

διδασκαλία ενός επιθέτου σαν το 2 Ο λόγος είναι ότι η microορφολογία του 1 microπορεί να ε-

φαρmicroοστεί σε πολύ microεγαλύτερο αριθmicroό επιθέτων από ότι η microορφολογία του 2 κατά συ-

νέπεια έχει microεγαλύτερο εύρος χρήσης από το δεύτερο

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 2

1 Με αγάπη Φιλιά

2 Με εκτίmicroηση

Από επικοινωνιακή άποψη εκφωνήmicroατα σαν το 1 πρέπει να προηγούνται εκφωνηmicroάτων

του τύπου 2 Το 1 είναι επικοινωνιακά πιο χρήσιmicroο εφόσον ένας microαθητής αυτής της η-

λικίας microάλλον θα χρειαστεί να γράψει ένα microη τυπικό κείmicroενο και όχι microια επίσηmicroη επιστο-

λή για την οποία θα ήταν απαραίτητο το κλείσιmicroο 2

Στην πράξη κατά την παραγωγή δηλαδή του διδακτικού υλικού τα πράγmicroατα είναι αρ-

κετά πιο περίπλοκα Πολλές φορές δεν ικανοποιούνται και οι δύο συνθήκες (γραmicromicroατική

γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα) οπότε συνήθως επιλέγεται το επικοινωνια-

κό κριτήριο έναντι του γραmicromicroατικού

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 3

1 έφαγα έδωσα ήπια ήmicroουν έκανα είδα

2 microίλησα αγάπησα τηλεφώνησα περπάτησα

γύρισα χώρισα σκότωσα microάλωσα

Σε αρκετά εγχειρίδια η διδασκαλία του ανώmicroαλου αορίστου (1) προηγείται του οmicroαλού

(2) Αυτό γιατί προτάχθηκε το επικοινωνιακό κριτήριο Αν και πιο σύνθετα από γραmicromicroα-

τική άποψη τα ρήmicroατα τύπου 1 είναι χρησιmicroότερα κατά συνέπεια βοηθούν το microαθητή

να είναι επαρκέστερος επικοινωνιακά

120 Γλωσσικές Ασκήσεις

Άλλες φορές πάλι είναι αναγκαία η αναδροmicroή σε θεωρητικές αρχές ή σε εmicroπειρικές γε-

νικεύσεις της γλωσσολογίας

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 4

1 το σχολείο του σχολείου

2 το λύκειο του λυκείου

Τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (1) προτάσσονται των ουσιαστικών microετακι-

νούmicroενου τόνου (2) Προφανώς το κριτήριο δεν είναι επικοινωνιακό αλλά γραmicromicroατικό

(το σχολείο είναι πιο συνηθισmicroένος και γενικός όρος αλλά πάντως όχι πιο laquoχρήσιmicroοςraquo

από το λύκειο) Γνωρίζουmicroε ότι ο σταθερός τόνος είναι αυτός που σταδιακά κυριαρχεί

στην ονοmicroατική κλίση όχι ο microετακινούmicroενος Αυτό φαίνεται ν αποτελεί βασική τάση

στην ελληνική αν υπολογίσουmicroε ότι α) ένα συγγενές σύστηmicroα το επιθετικό χαρακτηρί-

ζεται εξολοκλήρου από σταθερό τόνο β) οι φυσικοί οmicroιλητές σχεδόν ποτέ δεν κάνουν

λάθη στον τονισmicroό των ανισοσύλλαβων (το microάθηmicroα του microαθήmicroατος) ενώ τα λάθη στην

περίπτωση των ισοσύλλαβων είναι πολύ συχνά (πρβλ ανθρώποι δασκάλοι κτλ) γ) ου-

σιαστικά του τύπου 2 microε γνήσια λαϊκή προέλευση (το τριαντάφυλλο του τριαντάφυλλου)

δε microετακινούν τον τόνο και δ) πολλά ουσιαστικά τύπου 2 εmicroφανίζονται και microε σταθερό

τόνο (το πανεπιστήmicroιο του πανεπιστήmicroιου του πανεπιστηmicroίου)

23 Ιεράρχηση microορφολογική και εννοιολογική πολυπλοκότητα

Η ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων υπαγορεύεται άλλοτε από microορφολογικά άλ-

λοτε από εννοιολογικά κριτήρια άλλοτε από ένα συνδυασmicroό εννοιολογικών και microορφο-

λογικών κριτηρίων

Ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα αυτή τη φορά όχι ένα αποmicroονωmicroένο γραmicromicroατικό φαινόmicroενο

αλλά ένα ολόκληρο γραmicromicroατικό σύστηmicroα το laquoσύστηmicroα των χρόνωνraquo Μπορούmicroε να α-

ναλύσουmicroε κάθε ρηmicroατικό τύπο σαν συνδυασmicroό δύο χαρακτηριστικών Το πρώτο χαρα-

κτηριστικό ενός ρηmicroατικού τύπου είναι ο χρόνος και microε αυτό δηλώνεται η χρονική βαθ-

microίδα παρόν παρελθόν microέλλον Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η τρόπος ενέργειας ή η

laquoόψηraquo και microε αυτό κάθε ρηmicroατικός τύπος δηλώνεται ως συνοπτικός ως εξακολουθητικός

∆ιδακτική 121

ή ως συντελεσmicroένος5 Ο συνοπτικός εκφράζεται microε το λεγόmicroενο laquoαοριστικό θέmicroα του ρή-

microατοςraquo (γράψ-)middot ο εξακολουθητικός microε το λεγόmicroενο laquoενεστωτικό θέmicroαraquo (γράφ-)middot ο συντε-

λεσmicroένος microε το συντελεσmicroένο microη παρελθοντικό τύπο (γράψει) σε εξάρτηση από το βοη-

θητικό ρήmicroα έχω Ας δούmicroε τον Πίνακα

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 5

Τρόπος Ενέργειας

Χρόνος Εξακολουθητικός Συνοπτικός Συντελεσmicroένος

Μη παρελθοντικός γράφ-ω (γράψ-ω)

έχω γράψ-ει

Παρελθοντικός έ-γραφ-α έ-γραψ-α είχα γράψ-ει γραmicro-microένο

Μέλλοντας θα γράφ-ω θα γράψ-ω θα έχω γράψ-ει γραmicromicroένο

Υποθετική θα έ-γραφ-α θα έ-γραψ-α θα είχα γράψ-ει γραmicromicroένο

Προστακτική γράφ-ε γράψ-ε

Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα (και χωρίς να λάβουmicroε υπόψη microας ανώmicroαλους

σχηmicroατισmicroούς) οι τύποι της υποθετικής έγκλισης και οι συντελεσmicroένοι τύποι είναι microορ-

φολογικά πιο σύνθετοι από τους τύπους του microέλλοντα οι οποίοι είναι τουλάχιστον τόσο

σύνθετοι όσο οι παρελθοντικοί τύποι οι οποίοι microε τη σειρά τους είναι πιο σύνθετοι από

τον απλό microη παρελθοντικό τύπο Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν ως συνέπεια την ακόλου-

θη ιεράρχηση των ρηmicroατικών τύπων

microέλλοντας microη παρελθοντικός rarr παρελθοντικοί rarr συντελεσmicroένοι rarr υποθετικοί (εξακολουθητικός) (microη συντελεσmicroένοι)

Η ίδια αυτή ιεράρχηση εξηγείται και microε εννοιολογικά κριτήρια Την έννοια του laquoγραmicromicroα-

τικού χρόνουraquo microπορούmicroε να την αναλύσουmicroε περαιτέρω ως συνδυασmicroό πάνω στο νοητό

122 Γλωσσικές Ασκήσεις

άξονα του χρόνου δύο σηmicroείων του σηmicroείου της οmicroιλίας (Ο = σηmicroείο της οmicroιλίας) και

του σηmicroείου του συmicroβάντος που περιγράφεται από το ρήmicroα (Σ = σηmicroείο του συmicroβάντος)

Με βάση αυτή την ανάλυση microπορούmicroε να παραστήσουmicroε τις τρεις βασικές χρονικές

βαθmicroίδες (παρόν παρελθόν microέλλον) ως εξής

t

γράφω Σ = Ο (το Σ ταυτόχρονο microε το Ο)

έγραψα Σ Ο (το Σ πριν από το Ο)

θα γράψω Ο Σ (το Σ microετά το Ο)

Για την παράσταση όmicroως του συντελεσmicroένου τρόπου ενέργειας (ο οποίος όπως είδαmicroε

είναι ειδική περίπτωση του συνοπτικού και δηλώνει το laquoήδη συντελεσmicroένοraquo) χρειάζεται

να ορίσουmicroε ένα ακόmicroη σηmicroείο microια ενδιάmicroεση βαθmicroίδα αναφοράς (Α) microετά το σηmicroείο Σ

t

έχω γράψει Σ Ο = A

είχα γράψει Σ A Ο

θα έχω γράψει Ο Σ A

Αυτή η laquoενδιάmicroεσηraquo χρονική βαθmicroίδα είναι το σηmicroείο από το οποίο laquoβλέπουmicroεraquo την

πράξη ως laquoσυντελεσmicroένηraquo Για παράδειγmicroα το σηmicroείο Α προσδιορίζεται από τη χρονική

πρόταση (όταν ) στην παρακάτω πρόταση

Είχα γράψει το γράmicromicroα όταν χτύπησε το κουδούνι της εξώπορτας

Η χρονική πρόταση στο παράδειγmicroα αυτό δεν προσδιορίζει το χρόνο κατά τον οποίο έ-

γραφα το γράmicromicroα αλλά microια χρονική στιγmicroή microετά την ολοκλήρωση του γράmicromicroατος

Για τους τύπους της υποθετικής έγκλισης επιπλέον χρειάζεται (laquoνοεράraquo από εννοιο-

λογική δηλαδή άποψη) να συνδέσουmicroε όχι microόνο τα τρία χρονικά σηmicroεία Ο Σ και Α αλ-

λά και δύο διαφορετικούς χρονικούς άξονες τον άξονα του πραγmicroατικού και τον άξονα

∆ιδακτική 123

του laquoυποθετικούraquo Είναι σαν να φανταζόmicroαστε να συmicroβαίνει κάτι σ έναν άλλο υποθετι-

κό κόσmicroο που υπάρχει παράλληλα microε τον πραγmicroατικό

θα ερχόταν

Α Ο Ο Α πραγmicroατικό

ή

ΣΑ ΣΑ υποθετικό

θα είχε έρθει

Α Ο Ο Α

ή

Σ Α Σ Α

Η πολύπλοκη αυτή συνδυαστική (τριών χρονικών σηmicroείων και δύο χρονικών αξόνων)

εξηγεί γιατί οι δοmicroές της υποθετικής πρέπει να διδάσκονται σχετικά αργά σε αλλόγλωσ-

σους που microαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα Από εννοιολογική άποψη επίσης οι

τύποι αυτοί βρίσκονται στο περιθώριο του συστήmicroατος χρόνου-τρόπου ενέργειας και εί-

ναι αναmicroενόmicroενο να microην έχουν αυστηρά χρονική σηmicroασία Αυστηρά χρονική σηmicroασία

δεν έχουν επίσης πολλές χρήσεις του microέλλονταmiddot λχ χρησιmicroοποιούmicroε την πρόταση laquoΘα

τα καταφέρειςraquo για να δηλώσουmicroε τη βεβαιότητά microας να δείξουmicroε την εmicroπιστοσύνη microας

να παροτρύνουmicroε τον ακροατή microας να στοιχηmicroατίσουmicroε κτλmiddot δευτερευόντως χρησιmicroο-

ποιούmicroε microια τέτοια έκφραση για να αποφανθούmicroε για κάτι που πρόκειται να γίνει στο

microέλλον

Όλα αυτά είναι βέβαια αρκετά περίπλοκα και αρχίζουν να microοιάζουν microε microαθηmicroατικά

Περίπλοκο όmicroως είναι και το ίδιο το σύστηmicroα των χρόνων και συνεπώς η ενδιάθετη

γνώση του ρηmicroατικού συστήmicroατος που έχει ο οmicroιλητής της ελληνικής Μπορεί να είναι

δύσκολο να διατυπώσουmicroε τη γνώση αυτή microε ακρίβεια αλλά κατά κάποιον τρόπο την

ενδιάθετη αυτή γνώση την εκδηλώνουmicroε κάθε φορά που χρησιmicroοποιούmicroε ένα ρήmicroα

Βέβαια η microορφολογική και εννοιολογική ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων δεν

είναι δεσmicroευτική για τη διδασκαλία Στις Γλωσσικές Ασκήσεις επιλέξαmicroε να παρουσιά-

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 5: Διδακτική

116 Γλωσσικές Ασκήσεις

Αν θεωρήσουmicroε ότι η διάκριση laquoελληνική ως microητρική γλώσσα ελληνική ως ξένη

γλώσσαraquo παραπέmicroπει στη διάκριση laquoαναγνωρισιmicroότητα microη αναγνωρισιmicroότηταraquo

της ελληνικής από microητροδίδακτους και από αλλόγλωσσους microαθητές αντιστοίχως

και ότι επιπλέον η διάκριση laquomicroειονοτική εκπαίδευση πλειονοτική εκπαίδευσηraquo

παραπέmicroπει στη διάκριση laquoελληνική ως ξένη γλώσσα ελληνική σαν να ήταν microη-

τρικήraquo τότε οι στόχοι για την εκπόνηση διδακτικού υλικού στην πλειονοτική δευ-

τεροβάθmicroια εκπαίδευση οφείλουν κατά παράδοξο σχεδόν τρόπο να διαφοροποιη-

θούν και ταυτοχρόνως να παραmicroείνουν αmicroετάβλητοι να διαφοροποιηθούν από αυ-

τούς που ισχύουν για το περιβάλλον της πρωτοβάθmicroιας microειονοτικής εκπαίδευσης

αφού δεν είναι αυτή η πραγmicroατικότητα του πλειονοτικού σχολείου διατηρώντας

όmicroως όλα τα βασικά χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται

εκεί δηλαδή προσαρmicroοστικότητα σε διάφορα επίπεδα ελληνοmicroάθειας φιλική microορ-

φή ευρεία χρήση εικονογραφικού υλικού επικοινωνιακή πρακτική παραστατική δι-

δασκαλία της γραmicromicroατικής διαθεmicroατικό χαρακτήρα των κειmicroένων σεβασmicroό της πο-

λιτισmicroικής ιδιαιτερότητας

Με άλλα λόγια αν η ελληνική στο πλαίσιο της δευτεροβάθmicroιας πλειονοτικής εκπαί-

δευσης διδάσκεται και θα εξακολουθήσει να διδάσκεται σαν να ήταν η microητρική γλώσ-

σα των αλλόγλωσσων microαθητών οφείλουmicroε τότε εmicroείς να τη διδάξουmicroε σαν να ήταν

ξένη γλώσσα microετακινώντας τουλάχιστον την έmicroφαση προς τη σωστή κατεύθυνση

2 Βασικές αρχές διδακτικής της ελληνικής ως ξένης

21 Το περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας

Η παραδοχή ότι η ελληνική σε όλες τις βαθmicroίδες της εκπαίδευσης δεν είναι η microητρική

γλώσσα των microουσουλmicroάνων (καθώς και πολλών άλλων) microαθητών microάς αναγκάζει να δια-

φοροποιήσουmicroε (παρά τους συmicroβιβασmicroούς που είmicroαστε αναγκασmicroένοι να κάνουmicroε) το

περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας που απευθύνεται στους laquoφυσικούς οmicroιλητέςraquo

από το περιεχόmicroενο της διδασκαλίας που απευθύνεται σε laquomicroη φυσικούς οmicroιλητέςraquo Η δι-

άκριση αυτή στο περιεχόmicroενο της διδασκαλίας ανταποκρίνεται σε microια σηmicroαντική διάκρι-

∆ιδακτική 117

ση στα γνωστικά πρότυπα που ακολουθούν οι δύο κατηγορίες microαθητών Οι ψυχογλωσσο-

λόγοι διακρίνουν την laquoαπόκτησηraquo ή laquoκατάκτησηraquo (acquisition) όπως την ονοmicroάζουν

της microητρικής γλώσσας από το παιδί και την laquoεκmicroάθησηraquo (learning) microιας (δεύτερης)

γλώσσας από τον ενήλικα Ενώ για την κατάκτηση της microητρικής γλώσσας αρκεί η απλή

έκθεση του παιδιού στο γλωσσικό περιβάλλον σκεφτείτε πόσα λεξικά γραmicromicroατικές α-

σκήσεις και δασκάλους χρειαζόmicroαστε για να microάθουmicroε microια ξένη γλώσσα λχ αγγλικά

Επιπλέον microετά τη φυσική και ανεπίγνωστη κατάκτηση της γλώσσας στην εκπαίδευση

πλέον οι microητροδίδακτοι οmicroιλητές ακολουθούν συνήθως ένα πρότυπο καλλιέργειας της

γλώσσας αρκετά διαφορετικό από αυτό που ακολουθούν όσοι προσπαθούν να microάθουν

την ίδια γλώσσα ως ξένη

Έτσι όσον αφορά ειδικότερα τη γραmicromicroατική οι φυσικοί οmicroιλητές δεν ασκούνται στο

γραmicromicroατικό φαινόmicroενο καθεαυτό αλλά στο microεταγλωσσικό προβληmicroατισmicroό επί του φαι-

νοmicroένου ∆ε microαθαίνουν τη γλώσσα την οποία έχουν ήδη αποκτήσειmiddot microαθαίνουν για τη

γλώσσα (και βέβαια στη συνέχεια microαθαίνουν πολλά και διαφορετικά πρότυπα χρήσης

και καλλιέργειας της γλώσσας) Οι microη φυσικοί οmicroιλητές αντιθέτως χρειάζεται να διδα-

χθούν το φαινόmicroενο καθεαυτό προτού microπορέσουν να ασκηθούν σε διαφορετικά πρότυπα

χρήσης της γλώσσας

Για να εξηγήσουmicroε τη διαφορά ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα την περίπτωση της γραmicromicroα-

τικής κατηγορίας που ονοmicroάζεται laquoκατηγορούmicroενοraquo Στα βιβλία της γλώσσας του Γυ-

microνασίου που προορίζονται βέβαια για φυσικούς οmicroιλητές της ελληνικής το ζητούmicroενο

είναι ν αναγνωρίσουν οι microαθητές ποια λέξη λειτουργεί ως κατηγορούmicroενο ποια λέξη

λειτουργεί ως συνδετικό κοκ Αντίθετα σε εγχειρίδια διδασκαλίας της ελληνικής ως

ξένης το ζητούmicroενο είναι να παραγάγουν οι microαθητές δοmicroές κατηγορουmicroένου Για να γί-

νουmicroε πιο σαφείς φυσικοί και microη φυσικοί οmicroιλητές θα έπρεπε να απαντήσουν σε τελείως

διαφορετικούς τύπους ασκήσεων

ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Αναγνωρίστε το υποκείmicroενο το συνδετικό τον επιθετικό προσδιορισmicroό και

το κατηγορούmicroενο

Ο Φίλιππος είναι ψηλό αγόρι

118 Γλωσσικές Ασκήσεις

ΜΗ ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Συmicroπληρώστε τα κενά microε το σωστό τύπο της λέξης

Ο Φίλιππος είναι __________________ (ψηλός) αγόρι

Ο λόγος γι αυτή τη διαφοροποίηση είναι απλός ένας φυσικός οmicroιλητής microπορεί να παρα-

γάγει ένα εκφώνηmicroα σαν το προηγούmicroενο χωρίς λάθη και χωρίς καθοδήγηση Κατά συ-

νέπεια microπορεί πλέον να εξασκηθεί microεταγλωσσικά πάνω σ αυτό (ασχέτως εάν αυτού του

τύπου η microεταγλωσσική άσκηση είναι χρήσιmicroη ή όχι) Ένας microη φυσικός οmicroιλητής όmicroως

ενδέχεται να microην microπορεί να παραγάγει ένα τέτοιο εκφώνηmicroα Αυτό το δείχνουν λάθη των

microαθητών σαν τα ακόλουθα

Ο Φίλιππος είναι ψηλός αγόρι

Ο Φίλιππος είναι ψηλή αγόρι

Ο microη φυσικός οmicroιλητής πρέπει συνεπώς πριν απ όλα να διδαχθεί πώς να παραγάγει

αυτή τη δοmicroή και όχι να προβληmicroατιστεί microαθαίνοντας τη laquomicroεταγλώσσαraquo (δηλαδή την ει-

δική ορολογία) που την περιγράφει

22 Ιεράρχηση γραmicromicroατική γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα

Η διάκριση laquoτα ελληνικά για φυσικούς οmicroιλητές τα ελληνικά για microη φυσικούς οmicroιλη-

τέςraquo έχει επιπτώσεις όχι microόνο στο περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας αλλά και

στην οργάνωσή της Ο εκπαιδευτικός που διδάσκει τα ελληνικά ως ξένη γλώσσα πρέπει

να έχει υπόψη του ότι τα γλωσσικά φαινόmicroενα πρέπει να παρουσιάζονται microε κάποια σει-

ρά και ιεράρχηση Ας δούmicroε microερικά κριτήρια microε τα οποία microπορούmicroε να ιεραρχήσουmicroε τα

γλωσσικά φαινόmicroενα

Ένα φαινόmicroενο που χαρακτηρίζεται από microεγαλύτερη γραmicromicroατική γενικότητα και επικοι-

νωνιακή χρησιmicroότητα οπωσδήποτε πρέπει να προηγείται ενός φαινοmicroένου που είναι πιο

περιφερειακό από γραmicromicroατική και επικοινωνιακή άποψη Μπορούmicroε να διευκρινίσουmicroε

το λεπτό αυτό ζήτηmicroα της ιεράρχησης microε ορισmicroένα απλά παραδείγmicroατα

∆ιδακτική 119

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 1

1 ακριβός -ή -ό

2 διεθνής -ής -ές

Από γραmicromicroατική άποψη η διδασκαλία επιθέτων σαν το 1 πρέπει να προηγείται από τη

διδασκαλία ενός επιθέτου σαν το 2 Ο λόγος είναι ότι η microορφολογία του 1 microπορεί να ε-

φαρmicroοστεί σε πολύ microεγαλύτερο αριθmicroό επιθέτων από ότι η microορφολογία του 2 κατά συ-

νέπεια έχει microεγαλύτερο εύρος χρήσης από το δεύτερο

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 2

1 Με αγάπη Φιλιά

2 Με εκτίmicroηση

Από επικοινωνιακή άποψη εκφωνήmicroατα σαν το 1 πρέπει να προηγούνται εκφωνηmicroάτων

του τύπου 2 Το 1 είναι επικοινωνιακά πιο χρήσιmicroο εφόσον ένας microαθητής αυτής της η-

λικίας microάλλον θα χρειαστεί να γράψει ένα microη τυπικό κείmicroενο και όχι microια επίσηmicroη επιστο-

λή για την οποία θα ήταν απαραίτητο το κλείσιmicroο 2

Στην πράξη κατά την παραγωγή δηλαδή του διδακτικού υλικού τα πράγmicroατα είναι αρ-

κετά πιο περίπλοκα Πολλές φορές δεν ικανοποιούνται και οι δύο συνθήκες (γραmicromicroατική

γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα) οπότε συνήθως επιλέγεται το επικοινωνια-

κό κριτήριο έναντι του γραmicromicroατικού

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 3

1 έφαγα έδωσα ήπια ήmicroουν έκανα είδα

2 microίλησα αγάπησα τηλεφώνησα περπάτησα

γύρισα χώρισα σκότωσα microάλωσα

Σε αρκετά εγχειρίδια η διδασκαλία του ανώmicroαλου αορίστου (1) προηγείται του οmicroαλού

(2) Αυτό γιατί προτάχθηκε το επικοινωνιακό κριτήριο Αν και πιο σύνθετα από γραmicromicroα-

τική άποψη τα ρήmicroατα τύπου 1 είναι χρησιmicroότερα κατά συνέπεια βοηθούν το microαθητή

να είναι επαρκέστερος επικοινωνιακά

120 Γλωσσικές Ασκήσεις

Άλλες φορές πάλι είναι αναγκαία η αναδροmicroή σε θεωρητικές αρχές ή σε εmicroπειρικές γε-

νικεύσεις της γλωσσολογίας

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 4

1 το σχολείο του σχολείου

2 το λύκειο του λυκείου

Τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (1) προτάσσονται των ουσιαστικών microετακι-

νούmicroενου τόνου (2) Προφανώς το κριτήριο δεν είναι επικοινωνιακό αλλά γραmicromicroατικό

(το σχολείο είναι πιο συνηθισmicroένος και γενικός όρος αλλά πάντως όχι πιο laquoχρήσιmicroοςraquo

από το λύκειο) Γνωρίζουmicroε ότι ο σταθερός τόνος είναι αυτός που σταδιακά κυριαρχεί

στην ονοmicroατική κλίση όχι ο microετακινούmicroενος Αυτό φαίνεται ν αποτελεί βασική τάση

στην ελληνική αν υπολογίσουmicroε ότι α) ένα συγγενές σύστηmicroα το επιθετικό χαρακτηρί-

ζεται εξολοκλήρου από σταθερό τόνο β) οι φυσικοί οmicroιλητές σχεδόν ποτέ δεν κάνουν

λάθη στον τονισmicroό των ανισοσύλλαβων (το microάθηmicroα του microαθήmicroατος) ενώ τα λάθη στην

περίπτωση των ισοσύλλαβων είναι πολύ συχνά (πρβλ ανθρώποι δασκάλοι κτλ) γ) ου-

σιαστικά του τύπου 2 microε γνήσια λαϊκή προέλευση (το τριαντάφυλλο του τριαντάφυλλου)

δε microετακινούν τον τόνο και δ) πολλά ουσιαστικά τύπου 2 εmicroφανίζονται και microε σταθερό

τόνο (το πανεπιστήmicroιο του πανεπιστήmicroιου του πανεπιστηmicroίου)

23 Ιεράρχηση microορφολογική και εννοιολογική πολυπλοκότητα

Η ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων υπαγορεύεται άλλοτε από microορφολογικά άλ-

λοτε από εννοιολογικά κριτήρια άλλοτε από ένα συνδυασmicroό εννοιολογικών και microορφο-

λογικών κριτηρίων

Ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα αυτή τη φορά όχι ένα αποmicroονωmicroένο γραmicromicroατικό φαινόmicroενο

αλλά ένα ολόκληρο γραmicromicroατικό σύστηmicroα το laquoσύστηmicroα των χρόνωνraquo Μπορούmicroε να α-

ναλύσουmicroε κάθε ρηmicroατικό τύπο σαν συνδυασmicroό δύο χαρακτηριστικών Το πρώτο χαρα-

κτηριστικό ενός ρηmicroατικού τύπου είναι ο χρόνος και microε αυτό δηλώνεται η χρονική βαθ-

microίδα παρόν παρελθόν microέλλον Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η τρόπος ενέργειας ή η

laquoόψηraquo και microε αυτό κάθε ρηmicroατικός τύπος δηλώνεται ως συνοπτικός ως εξακολουθητικός

∆ιδακτική 121

ή ως συντελεσmicroένος5 Ο συνοπτικός εκφράζεται microε το λεγόmicroενο laquoαοριστικό θέmicroα του ρή-

microατοςraquo (γράψ-)middot ο εξακολουθητικός microε το λεγόmicroενο laquoενεστωτικό θέmicroαraquo (γράφ-)middot ο συντε-

λεσmicroένος microε το συντελεσmicroένο microη παρελθοντικό τύπο (γράψει) σε εξάρτηση από το βοη-

θητικό ρήmicroα έχω Ας δούmicroε τον Πίνακα

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 5

Τρόπος Ενέργειας

Χρόνος Εξακολουθητικός Συνοπτικός Συντελεσmicroένος

Μη παρελθοντικός γράφ-ω (γράψ-ω)

έχω γράψ-ει

Παρελθοντικός έ-γραφ-α έ-γραψ-α είχα γράψ-ει γραmicro-microένο

Μέλλοντας θα γράφ-ω θα γράψ-ω θα έχω γράψ-ει γραmicromicroένο

Υποθετική θα έ-γραφ-α θα έ-γραψ-α θα είχα γράψ-ει γραmicromicroένο

Προστακτική γράφ-ε γράψ-ε

Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα (και χωρίς να λάβουmicroε υπόψη microας ανώmicroαλους

σχηmicroατισmicroούς) οι τύποι της υποθετικής έγκλισης και οι συντελεσmicroένοι τύποι είναι microορ-

φολογικά πιο σύνθετοι από τους τύπους του microέλλοντα οι οποίοι είναι τουλάχιστον τόσο

σύνθετοι όσο οι παρελθοντικοί τύποι οι οποίοι microε τη σειρά τους είναι πιο σύνθετοι από

τον απλό microη παρελθοντικό τύπο Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν ως συνέπεια την ακόλου-

θη ιεράρχηση των ρηmicroατικών τύπων

microέλλοντας microη παρελθοντικός rarr παρελθοντικοί rarr συντελεσmicroένοι rarr υποθετικοί (εξακολουθητικός) (microη συντελεσmicroένοι)

Η ίδια αυτή ιεράρχηση εξηγείται και microε εννοιολογικά κριτήρια Την έννοια του laquoγραmicromicroα-

τικού χρόνουraquo microπορούmicroε να την αναλύσουmicroε περαιτέρω ως συνδυασmicroό πάνω στο νοητό

122 Γλωσσικές Ασκήσεις

άξονα του χρόνου δύο σηmicroείων του σηmicroείου της οmicroιλίας (Ο = σηmicroείο της οmicroιλίας) και

του σηmicroείου του συmicroβάντος που περιγράφεται από το ρήmicroα (Σ = σηmicroείο του συmicroβάντος)

Με βάση αυτή την ανάλυση microπορούmicroε να παραστήσουmicroε τις τρεις βασικές χρονικές

βαθmicroίδες (παρόν παρελθόν microέλλον) ως εξής

t

γράφω Σ = Ο (το Σ ταυτόχρονο microε το Ο)

έγραψα Σ Ο (το Σ πριν από το Ο)

θα γράψω Ο Σ (το Σ microετά το Ο)

Για την παράσταση όmicroως του συντελεσmicroένου τρόπου ενέργειας (ο οποίος όπως είδαmicroε

είναι ειδική περίπτωση του συνοπτικού και δηλώνει το laquoήδη συντελεσmicroένοraquo) χρειάζεται

να ορίσουmicroε ένα ακόmicroη σηmicroείο microια ενδιάmicroεση βαθmicroίδα αναφοράς (Α) microετά το σηmicroείο Σ

t

έχω γράψει Σ Ο = A

είχα γράψει Σ A Ο

θα έχω γράψει Ο Σ A

Αυτή η laquoενδιάmicroεσηraquo χρονική βαθmicroίδα είναι το σηmicroείο από το οποίο laquoβλέπουmicroεraquo την

πράξη ως laquoσυντελεσmicroένηraquo Για παράδειγmicroα το σηmicroείο Α προσδιορίζεται από τη χρονική

πρόταση (όταν ) στην παρακάτω πρόταση

Είχα γράψει το γράmicromicroα όταν χτύπησε το κουδούνι της εξώπορτας

Η χρονική πρόταση στο παράδειγmicroα αυτό δεν προσδιορίζει το χρόνο κατά τον οποίο έ-

γραφα το γράmicromicroα αλλά microια χρονική στιγmicroή microετά την ολοκλήρωση του γράmicromicroατος

Για τους τύπους της υποθετικής έγκλισης επιπλέον χρειάζεται (laquoνοεράraquo από εννοιο-

λογική δηλαδή άποψη) να συνδέσουmicroε όχι microόνο τα τρία χρονικά σηmicroεία Ο Σ και Α αλ-

λά και δύο διαφορετικούς χρονικούς άξονες τον άξονα του πραγmicroατικού και τον άξονα

∆ιδακτική 123

του laquoυποθετικούraquo Είναι σαν να φανταζόmicroαστε να συmicroβαίνει κάτι σ έναν άλλο υποθετι-

κό κόσmicroο που υπάρχει παράλληλα microε τον πραγmicroατικό

θα ερχόταν

Α Ο Ο Α πραγmicroατικό

ή

ΣΑ ΣΑ υποθετικό

θα είχε έρθει

Α Ο Ο Α

ή

Σ Α Σ Α

Η πολύπλοκη αυτή συνδυαστική (τριών χρονικών σηmicroείων και δύο χρονικών αξόνων)

εξηγεί γιατί οι δοmicroές της υποθετικής πρέπει να διδάσκονται σχετικά αργά σε αλλόγλωσ-

σους που microαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα Από εννοιολογική άποψη επίσης οι

τύποι αυτοί βρίσκονται στο περιθώριο του συστήmicroατος χρόνου-τρόπου ενέργειας και εί-

ναι αναmicroενόmicroενο να microην έχουν αυστηρά χρονική σηmicroασία Αυστηρά χρονική σηmicroασία

δεν έχουν επίσης πολλές χρήσεις του microέλλονταmiddot λχ χρησιmicroοποιούmicroε την πρόταση laquoΘα

τα καταφέρειςraquo για να δηλώσουmicroε τη βεβαιότητά microας να δείξουmicroε την εmicroπιστοσύνη microας

να παροτρύνουmicroε τον ακροατή microας να στοιχηmicroατίσουmicroε κτλmiddot δευτερευόντως χρησιmicroο-

ποιούmicroε microια τέτοια έκφραση για να αποφανθούmicroε για κάτι που πρόκειται να γίνει στο

microέλλον

Όλα αυτά είναι βέβαια αρκετά περίπλοκα και αρχίζουν να microοιάζουν microε microαθηmicroατικά

Περίπλοκο όmicroως είναι και το ίδιο το σύστηmicroα των χρόνων και συνεπώς η ενδιάθετη

γνώση του ρηmicroατικού συστήmicroατος που έχει ο οmicroιλητής της ελληνικής Μπορεί να είναι

δύσκολο να διατυπώσουmicroε τη γνώση αυτή microε ακρίβεια αλλά κατά κάποιον τρόπο την

ενδιάθετη αυτή γνώση την εκδηλώνουmicroε κάθε φορά που χρησιmicroοποιούmicroε ένα ρήmicroα

Βέβαια η microορφολογική και εννοιολογική ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων δεν

είναι δεσmicroευτική για τη διδασκαλία Στις Γλωσσικές Ασκήσεις επιλέξαmicroε να παρουσιά-

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 6: Διδακτική

∆ιδακτική 117

ση στα γνωστικά πρότυπα που ακολουθούν οι δύο κατηγορίες microαθητών Οι ψυχογλωσσο-

λόγοι διακρίνουν την laquoαπόκτησηraquo ή laquoκατάκτησηraquo (acquisition) όπως την ονοmicroάζουν

της microητρικής γλώσσας από το παιδί και την laquoεκmicroάθησηraquo (learning) microιας (δεύτερης)

γλώσσας από τον ενήλικα Ενώ για την κατάκτηση της microητρικής γλώσσας αρκεί η απλή

έκθεση του παιδιού στο γλωσσικό περιβάλλον σκεφτείτε πόσα λεξικά γραmicromicroατικές α-

σκήσεις και δασκάλους χρειαζόmicroαστε για να microάθουmicroε microια ξένη γλώσσα λχ αγγλικά

Επιπλέον microετά τη φυσική και ανεπίγνωστη κατάκτηση της γλώσσας στην εκπαίδευση

πλέον οι microητροδίδακτοι οmicroιλητές ακολουθούν συνήθως ένα πρότυπο καλλιέργειας της

γλώσσας αρκετά διαφορετικό από αυτό που ακολουθούν όσοι προσπαθούν να microάθουν

την ίδια γλώσσα ως ξένη

Έτσι όσον αφορά ειδικότερα τη γραmicromicroατική οι φυσικοί οmicroιλητές δεν ασκούνται στο

γραmicromicroατικό φαινόmicroενο καθεαυτό αλλά στο microεταγλωσσικό προβληmicroατισmicroό επί του φαι-

νοmicroένου ∆ε microαθαίνουν τη γλώσσα την οποία έχουν ήδη αποκτήσειmiddot microαθαίνουν για τη

γλώσσα (και βέβαια στη συνέχεια microαθαίνουν πολλά και διαφορετικά πρότυπα χρήσης

και καλλιέργειας της γλώσσας) Οι microη φυσικοί οmicroιλητές αντιθέτως χρειάζεται να διδα-

χθούν το φαινόmicroενο καθεαυτό προτού microπορέσουν να ασκηθούν σε διαφορετικά πρότυπα

χρήσης της γλώσσας

Για να εξηγήσουmicroε τη διαφορά ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα την περίπτωση της γραmicromicroα-

τικής κατηγορίας που ονοmicroάζεται laquoκατηγορούmicroενοraquo Στα βιβλία της γλώσσας του Γυ-

microνασίου που προορίζονται βέβαια για φυσικούς οmicroιλητές της ελληνικής το ζητούmicroενο

είναι ν αναγνωρίσουν οι microαθητές ποια λέξη λειτουργεί ως κατηγορούmicroενο ποια λέξη

λειτουργεί ως συνδετικό κοκ Αντίθετα σε εγχειρίδια διδασκαλίας της ελληνικής ως

ξένης το ζητούmicroενο είναι να παραγάγουν οι microαθητές δοmicroές κατηγορουmicroένου Για να γί-

νουmicroε πιο σαφείς φυσικοί και microη φυσικοί οmicroιλητές θα έπρεπε να απαντήσουν σε τελείως

διαφορετικούς τύπους ασκήσεων

ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Αναγνωρίστε το υποκείmicroενο το συνδετικό τον επιθετικό προσδιορισmicroό και

το κατηγορούmicroενο

Ο Φίλιππος είναι ψηλό αγόρι

118 Γλωσσικές Ασκήσεις

ΜΗ ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Συmicroπληρώστε τα κενά microε το σωστό τύπο της λέξης

Ο Φίλιππος είναι __________________ (ψηλός) αγόρι

Ο λόγος γι αυτή τη διαφοροποίηση είναι απλός ένας φυσικός οmicroιλητής microπορεί να παρα-

γάγει ένα εκφώνηmicroα σαν το προηγούmicroενο χωρίς λάθη και χωρίς καθοδήγηση Κατά συ-

νέπεια microπορεί πλέον να εξασκηθεί microεταγλωσσικά πάνω σ αυτό (ασχέτως εάν αυτού του

τύπου η microεταγλωσσική άσκηση είναι χρήσιmicroη ή όχι) Ένας microη φυσικός οmicroιλητής όmicroως

ενδέχεται να microην microπορεί να παραγάγει ένα τέτοιο εκφώνηmicroα Αυτό το δείχνουν λάθη των

microαθητών σαν τα ακόλουθα

Ο Φίλιππος είναι ψηλός αγόρι

Ο Φίλιππος είναι ψηλή αγόρι

Ο microη φυσικός οmicroιλητής πρέπει συνεπώς πριν απ όλα να διδαχθεί πώς να παραγάγει

αυτή τη δοmicroή και όχι να προβληmicroατιστεί microαθαίνοντας τη laquomicroεταγλώσσαraquo (δηλαδή την ει-

δική ορολογία) που την περιγράφει

22 Ιεράρχηση γραmicromicroατική γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα

Η διάκριση laquoτα ελληνικά για φυσικούς οmicroιλητές τα ελληνικά για microη φυσικούς οmicroιλη-

τέςraquo έχει επιπτώσεις όχι microόνο στο περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας αλλά και

στην οργάνωσή της Ο εκπαιδευτικός που διδάσκει τα ελληνικά ως ξένη γλώσσα πρέπει

να έχει υπόψη του ότι τα γλωσσικά φαινόmicroενα πρέπει να παρουσιάζονται microε κάποια σει-

ρά και ιεράρχηση Ας δούmicroε microερικά κριτήρια microε τα οποία microπορούmicroε να ιεραρχήσουmicroε τα

γλωσσικά φαινόmicroενα

Ένα φαινόmicroενο που χαρακτηρίζεται από microεγαλύτερη γραmicromicroατική γενικότητα και επικοι-

νωνιακή χρησιmicroότητα οπωσδήποτε πρέπει να προηγείται ενός φαινοmicroένου που είναι πιο

περιφερειακό από γραmicromicroατική και επικοινωνιακή άποψη Μπορούmicroε να διευκρινίσουmicroε

το λεπτό αυτό ζήτηmicroα της ιεράρχησης microε ορισmicroένα απλά παραδείγmicroατα

∆ιδακτική 119

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 1

1 ακριβός -ή -ό

2 διεθνής -ής -ές

Από γραmicromicroατική άποψη η διδασκαλία επιθέτων σαν το 1 πρέπει να προηγείται από τη

διδασκαλία ενός επιθέτου σαν το 2 Ο λόγος είναι ότι η microορφολογία του 1 microπορεί να ε-

φαρmicroοστεί σε πολύ microεγαλύτερο αριθmicroό επιθέτων από ότι η microορφολογία του 2 κατά συ-

νέπεια έχει microεγαλύτερο εύρος χρήσης από το δεύτερο

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 2

1 Με αγάπη Φιλιά

2 Με εκτίmicroηση

Από επικοινωνιακή άποψη εκφωνήmicroατα σαν το 1 πρέπει να προηγούνται εκφωνηmicroάτων

του τύπου 2 Το 1 είναι επικοινωνιακά πιο χρήσιmicroο εφόσον ένας microαθητής αυτής της η-

λικίας microάλλον θα χρειαστεί να γράψει ένα microη τυπικό κείmicroενο και όχι microια επίσηmicroη επιστο-

λή για την οποία θα ήταν απαραίτητο το κλείσιmicroο 2

Στην πράξη κατά την παραγωγή δηλαδή του διδακτικού υλικού τα πράγmicroατα είναι αρ-

κετά πιο περίπλοκα Πολλές φορές δεν ικανοποιούνται και οι δύο συνθήκες (γραmicromicroατική

γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα) οπότε συνήθως επιλέγεται το επικοινωνια-

κό κριτήριο έναντι του γραmicromicroατικού

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 3

1 έφαγα έδωσα ήπια ήmicroουν έκανα είδα

2 microίλησα αγάπησα τηλεφώνησα περπάτησα

γύρισα χώρισα σκότωσα microάλωσα

Σε αρκετά εγχειρίδια η διδασκαλία του ανώmicroαλου αορίστου (1) προηγείται του οmicroαλού

(2) Αυτό γιατί προτάχθηκε το επικοινωνιακό κριτήριο Αν και πιο σύνθετα από γραmicromicroα-

τική άποψη τα ρήmicroατα τύπου 1 είναι χρησιmicroότερα κατά συνέπεια βοηθούν το microαθητή

να είναι επαρκέστερος επικοινωνιακά

120 Γλωσσικές Ασκήσεις

Άλλες φορές πάλι είναι αναγκαία η αναδροmicroή σε θεωρητικές αρχές ή σε εmicroπειρικές γε-

νικεύσεις της γλωσσολογίας

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 4

1 το σχολείο του σχολείου

2 το λύκειο του λυκείου

Τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (1) προτάσσονται των ουσιαστικών microετακι-

νούmicroενου τόνου (2) Προφανώς το κριτήριο δεν είναι επικοινωνιακό αλλά γραmicromicroατικό

(το σχολείο είναι πιο συνηθισmicroένος και γενικός όρος αλλά πάντως όχι πιο laquoχρήσιmicroοςraquo

από το λύκειο) Γνωρίζουmicroε ότι ο σταθερός τόνος είναι αυτός που σταδιακά κυριαρχεί

στην ονοmicroατική κλίση όχι ο microετακινούmicroενος Αυτό φαίνεται ν αποτελεί βασική τάση

στην ελληνική αν υπολογίσουmicroε ότι α) ένα συγγενές σύστηmicroα το επιθετικό χαρακτηρί-

ζεται εξολοκλήρου από σταθερό τόνο β) οι φυσικοί οmicroιλητές σχεδόν ποτέ δεν κάνουν

λάθη στον τονισmicroό των ανισοσύλλαβων (το microάθηmicroα του microαθήmicroατος) ενώ τα λάθη στην

περίπτωση των ισοσύλλαβων είναι πολύ συχνά (πρβλ ανθρώποι δασκάλοι κτλ) γ) ου-

σιαστικά του τύπου 2 microε γνήσια λαϊκή προέλευση (το τριαντάφυλλο του τριαντάφυλλου)

δε microετακινούν τον τόνο και δ) πολλά ουσιαστικά τύπου 2 εmicroφανίζονται και microε σταθερό

τόνο (το πανεπιστήmicroιο του πανεπιστήmicroιου του πανεπιστηmicroίου)

23 Ιεράρχηση microορφολογική και εννοιολογική πολυπλοκότητα

Η ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων υπαγορεύεται άλλοτε από microορφολογικά άλ-

λοτε από εννοιολογικά κριτήρια άλλοτε από ένα συνδυασmicroό εννοιολογικών και microορφο-

λογικών κριτηρίων

Ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα αυτή τη φορά όχι ένα αποmicroονωmicroένο γραmicromicroατικό φαινόmicroενο

αλλά ένα ολόκληρο γραmicromicroατικό σύστηmicroα το laquoσύστηmicroα των χρόνωνraquo Μπορούmicroε να α-

ναλύσουmicroε κάθε ρηmicroατικό τύπο σαν συνδυασmicroό δύο χαρακτηριστικών Το πρώτο χαρα-

κτηριστικό ενός ρηmicroατικού τύπου είναι ο χρόνος και microε αυτό δηλώνεται η χρονική βαθ-

microίδα παρόν παρελθόν microέλλον Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η τρόπος ενέργειας ή η

laquoόψηraquo και microε αυτό κάθε ρηmicroατικός τύπος δηλώνεται ως συνοπτικός ως εξακολουθητικός

∆ιδακτική 121

ή ως συντελεσmicroένος5 Ο συνοπτικός εκφράζεται microε το λεγόmicroενο laquoαοριστικό θέmicroα του ρή-

microατοςraquo (γράψ-)middot ο εξακολουθητικός microε το λεγόmicroενο laquoενεστωτικό θέmicroαraquo (γράφ-)middot ο συντε-

λεσmicroένος microε το συντελεσmicroένο microη παρελθοντικό τύπο (γράψει) σε εξάρτηση από το βοη-

θητικό ρήmicroα έχω Ας δούmicroε τον Πίνακα

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 5

Τρόπος Ενέργειας

Χρόνος Εξακολουθητικός Συνοπτικός Συντελεσmicroένος

Μη παρελθοντικός γράφ-ω (γράψ-ω)

έχω γράψ-ει

Παρελθοντικός έ-γραφ-α έ-γραψ-α είχα γράψ-ει γραmicro-microένο

Μέλλοντας θα γράφ-ω θα γράψ-ω θα έχω γράψ-ει γραmicromicroένο

Υποθετική θα έ-γραφ-α θα έ-γραψ-α θα είχα γράψ-ει γραmicromicroένο

Προστακτική γράφ-ε γράψ-ε

Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα (και χωρίς να λάβουmicroε υπόψη microας ανώmicroαλους

σχηmicroατισmicroούς) οι τύποι της υποθετικής έγκλισης και οι συντελεσmicroένοι τύποι είναι microορ-

φολογικά πιο σύνθετοι από τους τύπους του microέλλοντα οι οποίοι είναι τουλάχιστον τόσο

σύνθετοι όσο οι παρελθοντικοί τύποι οι οποίοι microε τη σειρά τους είναι πιο σύνθετοι από

τον απλό microη παρελθοντικό τύπο Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν ως συνέπεια την ακόλου-

θη ιεράρχηση των ρηmicroατικών τύπων

microέλλοντας microη παρελθοντικός rarr παρελθοντικοί rarr συντελεσmicroένοι rarr υποθετικοί (εξακολουθητικός) (microη συντελεσmicroένοι)

Η ίδια αυτή ιεράρχηση εξηγείται και microε εννοιολογικά κριτήρια Την έννοια του laquoγραmicromicroα-

τικού χρόνουraquo microπορούmicroε να την αναλύσουmicroε περαιτέρω ως συνδυασmicroό πάνω στο νοητό

122 Γλωσσικές Ασκήσεις

άξονα του χρόνου δύο σηmicroείων του σηmicroείου της οmicroιλίας (Ο = σηmicroείο της οmicroιλίας) και

του σηmicroείου του συmicroβάντος που περιγράφεται από το ρήmicroα (Σ = σηmicroείο του συmicroβάντος)

Με βάση αυτή την ανάλυση microπορούmicroε να παραστήσουmicroε τις τρεις βασικές χρονικές

βαθmicroίδες (παρόν παρελθόν microέλλον) ως εξής

t

γράφω Σ = Ο (το Σ ταυτόχρονο microε το Ο)

έγραψα Σ Ο (το Σ πριν από το Ο)

θα γράψω Ο Σ (το Σ microετά το Ο)

Για την παράσταση όmicroως του συντελεσmicroένου τρόπου ενέργειας (ο οποίος όπως είδαmicroε

είναι ειδική περίπτωση του συνοπτικού και δηλώνει το laquoήδη συντελεσmicroένοraquo) χρειάζεται

να ορίσουmicroε ένα ακόmicroη σηmicroείο microια ενδιάmicroεση βαθmicroίδα αναφοράς (Α) microετά το σηmicroείο Σ

t

έχω γράψει Σ Ο = A

είχα γράψει Σ A Ο

θα έχω γράψει Ο Σ A

Αυτή η laquoενδιάmicroεσηraquo χρονική βαθmicroίδα είναι το σηmicroείο από το οποίο laquoβλέπουmicroεraquo την

πράξη ως laquoσυντελεσmicroένηraquo Για παράδειγmicroα το σηmicroείο Α προσδιορίζεται από τη χρονική

πρόταση (όταν ) στην παρακάτω πρόταση

Είχα γράψει το γράmicromicroα όταν χτύπησε το κουδούνι της εξώπορτας

Η χρονική πρόταση στο παράδειγmicroα αυτό δεν προσδιορίζει το χρόνο κατά τον οποίο έ-

γραφα το γράmicromicroα αλλά microια χρονική στιγmicroή microετά την ολοκλήρωση του γράmicromicroατος

Για τους τύπους της υποθετικής έγκλισης επιπλέον χρειάζεται (laquoνοεράraquo από εννοιο-

λογική δηλαδή άποψη) να συνδέσουmicroε όχι microόνο τα τρία χρονικά σηmicroεία Ο Σ και Α αλ-

λά και δύο διαφορετικούς χρονικούς άξονες τον άξονα του πραγmicroατικού και τον άξονα

∆ιδακτική 123

του laquoυποθετικούraquo Είναι σαν να φανταζόmicroαστε να συmicroβαίνει κάτι σ έναν άλλο υποθετι-

κό κόσmicroο που υπάρχει παράλληλα microε τον πραγmicroατικό

θα ερχόταν

Α Ο Ο Α πραγmicroατικό

ή

ΣΑ ΣΑ υποθετικό

θα είχε έρθει

Α Ο Ο Α

ή

Σ Α Σ Α

Η πολύπλοκη αυτή συνδυαστική (τριών χρονικών σηmicroείων και δύο χρονικών αξόνων)

εξηγεί γιατί οι δοmicroές της υποθετικής πρέπει να διδάσκονται σχετικά αργά σε αλλόγλωσ-

σους που microαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα Από εννοιολογική άποψη επίσης οι

τύποι αυτοί βρίσκονται στο περιθώριο του συστήmicroατος χρόνου-τρόπου ενέργειας και εί-

ναι αναmicroενόmicroενο να microην έχουν αυστηρά χρονική σηmicroασία Αυστηρά χρονική σηmicroασία

δεν έχουν επίσης πολλές χρήσεις του microέλλονταmiddot λχ χρησιmicroοποιούmicroε την πρόταση laquoΘα

τα καταφέρειςraquo για να δηλώσουmicroε τη βεβαιότητά microας να δείξουmicroε την εmicroπιστοσύνη microας

να παροτρύνουmicroε τον ακροατή microας να στοιχηmicroατίσουmicroε κτλmiddot δευτερευόντως χρησιmicroο-

ποιούmicroε microια τέτοια έκφραση για να αποφανθούmicroε για κάτι που πρόκειται να γίνει στο

microέλλον

Όλα αυτά είναι βέβαια αρκετά περίπλοκα και αρχίζουν να microοιάζουν microε microαθηmicroατικά

Περίπλοκο όmicroως είναι και το ίδιο το σύστηmicroα των χρόνων και συνεπώς η ενδιάθετη

γνώση του ρηmicroατικού συστήmicroατος που έχει ο οmicroιλητής της ελληνικής Μπορεί να είναι

δύσκολο να διατυπώσουmicroε τη γνώση αυτή microε ακρίβεια αλλά κατά κάποιον τρόπο την

ενδιάθετη αυτή γνώση την εκδηλώνουmicroε κάθε φορά που χρησιmicroοποιούmicroε ένα ρήmicroα

Βέβαια η microορφολογική και εννοιολογική ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων δεν

είναι δεσmicroευτική για τη διδασκαλία Στις Γλωσσικές Ασκήσεις επιλέξαmicroε να παρουσιά-

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 7: Διδακτική

118 Γλωσσικές Ασκήσεις

ΜΗ ΦΥΣΙΚΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1 Συmicroπληρώστε τα κενά microε το σωστό τύπο της λέξης

Ο Φίλιππος είναι __________________ (ψηλός) αγόρι

Ο λόγος γι αυτή τη διαφοροποίηση είναι απλός ένας φυσικός οmicroιλητής microπορεί να παρα-

γάγει ένα εκφώνηmicroα σαν το προηγούmicroενο χωρίς λάθη και χωρίς καθοδήγηση Κατά συ-

νέπεια microπορεί πλέον να εξασκηθεί microεταγλωσσικά πάνω σ αυτό (ασχέτως εάν αυτού του

τύπου η microεταγλωσσική άσκηση είναι χρήσιmicroη ή όχι) Ένας microη φυσικός οmicroιλητής όmicroως

ενδέχεται να microην microπορεί να παραγάγει ένα τέτοιο εκφώνηmicroα Αυτό το δείχνουν λάθη των

microαθητών σαν τα ακόλουθα

Ο Φίλιππος είναι ψηλός αγόρι

Ο Φίλιππος είναι ψηλή αγόρι

Ο microη φυσικός οmicroιλητής πρέπει συνεπώς πριν απ όλα να διδαχθεί πώς να παραγάγει

αυτή τη δοmicroή και όχι να προβληmicroατιστεί microαθαίνοντας τη laquomicroεταγλώσσαraquo (δηλαδή την ει-

δική ορολογία) που την περιγράφει

22 Ιεράρχηση γραmicromicroατική γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα

Η διάκριση laquoτα ελληνικά για φυσικούς οmicroιλητές τα ελληνικά για microη φυσικούς οmicroιλη-

τέςraquo έχει επιπτώσεις όχι microόνο στο περιεχόmicroενο της γλωσσικής διδασκαλίας αλλά και

στην οργάνωσή της Ο εκπαιδευτικός που διδάσκει τα ελληνικά ως ξένη γλώσσα πρέπει

να έχει υπόψη του ότι τα γλωσσικά φαινόmicroενα πρέπει να παρουσιάζονται microε κάποια σει-

ρά και ιεράρχηση Ας δούmicroε microερικά κριτήρια microε τα οποία microπορούmicroε να ιεραρχήσουmicroε τα

γλωσσικά φαινόmicroενα

Ένα φαινόmicroενο που χαρακτηρίζεται από microεγαλύτερη γραmicromicroατική γενικότητα και επικοι-

νωνιακή χρησιmicroότητα οπωσδήποτε πρέπει να προηγείται ενός φαινοmicroένου που είναι πιο

περιφερειακό από γραmicromicroατική και επικοινωνιακή άποψη Μπορούmicroε να διευκρινίσουmicroε

το λεπτό αυτό ζήτηmicroα της ιεράρχησης microε ορισmicroένα απλά παραδείγmicroατα

∆ιδακτική 119

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 1

1 ακριβός -ή -ό

2 διεθνής -ής -ές

Από γραmicromicroατική άποψη η διδασκαλία επιθέτων σαν το 1 πρέπει να προηγείται από τη

διδασκαλία ενός επιθέτου σαν το 2 Ο λόγος είναι ότι η microορφολογία του 1 microπορεί να ε-

φαρmicroοστεί σε πολύ microεγαλύτερο αριθmicroό επιθέτων από ότι η microορφολογία του 2 κατά συ-

νέπεια έχει microεγαλύτερο εύρος χρήσης από το δεύτερο

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 2

1 Με αγάπη Φιλιά

2 Με εκτίmicroηση

Από επικοινωνιακή άποψη εκφωνήmicroατα σαν το 1 πρέπει να προηγούνται εκφωνηmicroάτων

του τύπου 2 Το 1 είναι επικοινωνιακά πιο χρήσιmicroο εφόσον ένας microαθητής αυτής της η-

λικίας microάλλον θα χρειαστεί να γράψει ένα microη τυπικό κείmicroενο και όχι microια επίσηmicroη επιστο-

λή για την οποία θα ήταν απαραίτητο το κλείσιmicroο 2

Στην πράξη κατά την παραγωγή δηλαδή του διδακτικού υλικού τα πράγmicroατα είναι αρ-

κετά πιο περίπλοκα Πολλές φορές δεν ικανοποιούνται και οι δύο συνθήκες (γραmicromicroατική

γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα) οπότε συνήθως επιλέγεται το επικοινωνια-

κό κριτήριο έναντι του γραmicromicroατικού

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 3

1 έφαγα έδωσα ήπια ήmicroουν έκανα είδα

2 microίλησα αγάπησα τηλεφώνησα περπάτησα

γύρισα χώρισα σκότωσα microάλωσα

Σε αρκετά εγχειρίδια η διδασκαλία του ανώmicroαλου αορίστου (1) προηγείται του οmicroαλού

(2) Αυτό γιατί προτάχθηκε το επικοινωνιακό κριτήριο Αν και πιο σύνθετα από γραmicromicroα-

τική άποψη τα ρήmicroατα τύπου 1 είναι χρησιmicroότερα κατά συνέπεια βοηθούν το microαθητή

να είναι επαρκέστερος επικοινωνιακά

120 Γλωσσικές Ασκήσεις

Άλλες φορές πάλι είναι αναγκαία η αναδροmicroή σε θεωρητικές αρχές ή σε εmicroπειρικές γε-

νικεύσεις της γλωσσολογίας

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 4

1 το σχολείο του σχολείου

2 το λύκειο του λυκείου

Τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (1) προτάσσονται των ουσιαστικών microετακι-

νούmicroενου τόνου (2) Προφανώς το κριτήριο δεν είναι επικοινωνιακό αλλά γραmicromicroατικό

(το σχολείο είναι πιο συνηθισmicroένος και γενικός όρος αλλά πάντως όχι πιο laquoχρήσιmicroοςraquo

από το λύκειο) Γνωρίζουmicroε ότι ο σταθερός τόνος είναι αυτός που σταδιακά κυριαρχεί

στην ονοmicroατική κλίση όχι ο microετακινούmicroενος Αυτό φαίνεται ν αποτελεί βασική τάση

στην ελληνική αν υπολογίσουmicroε ότι α) ένα συγγενές σύστηmicroα το επιθετικό χαρακτηρί-

ζεται εξολοκλήρου από σταθερό τόνο β) οι φυσικοί οmicroιλητές σχεδόν ποτέ δεν κάνουν

λάθη στον τονισmicroό των ανισοσύλλαβων (το microάθηmicroα του microαθήmicroατος) ενώ τα λάθη στην

περίπτωση των ισοσύλλαβων είναι πολύ συχνά (πρβλ ανθρώποι δασκάλοι κτλ) γ) ου-

σιαστικά του τύπου 2 microε γνήσια λαϊκή προέλευση (το τριαντάφυλλο του τριαντάφυλλου)

δε microετακινούν τον τόνο και δ) πολλά ουσιαστικά τύπου 2 εmicroφανίζονται και microε σταθερό

τόνο (το πανεπιστήmicroιο του πανεπιστήmicroιου του πανεπιστηmicroίου)

23 Ιεράρχηση microορφολογική και εννοιολογική πολυπλοκότητα

Η ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων υπαγορεύεται άλλοτε από microορφολογικά άλ-

λοτε από εννοιολογικά κριτήρια άλλοτε από ένα συνδυασmicroό εννοιολογικών και microορφο-

λογικών κριτηρίων

Ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα αυτή τη φορά όχι ένα αποmicroονωmicroένο γραmicromicroατικό φαινόmicroενο

αλλά ένα ολόκληρο γραmicromicroατικό σύστηmicroα το laquoσύστηmicroα των χρόνωνraquo Μπορούmicroε να α-

ναλύσουmicroε κάθε ρηmicroατικό τύπο σαν συνδυασmicroό δύο χαρακτηριστικών Το πρώτο χαρα-

κτηριστικό ενός ρηmicroατικού τύπου είναι ο χρόνος και microε αυτό δηλώνεται η χρονική βαθ-

microίδα παρόν παρελθόν microέλλον Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η τρόπος ενέργειας ή η

laquoόψηraquo και microε αυτό κάθε ρηmicroατικός τύπος δηλώνεται ως συνοπτικός ως εξακολουθητικός

∆ιδακτική 121

ή ως συντελεσmicroένος5 Ο συνοπτικός εκφράζεται microε το λεγόmicroενο laquoαοριστικό θέmicroα του ρή-

microατοςraquo (γράψ-)middot ο εξακολουθητικός microε το λεγόmicroενο laquoενεστωτικό θέmicroαraquo (γράφ-)middot ο συντε-

λεσmicroένος microε το συντελεσmicroένο microη παρελθοντικό τύπο (γράψει) σε εξάρτηση από το βοη-

θητικό ρήmicroα έχω Ας δούmicroε τον Πίνακα

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 5

Τρόπος Ενέργειας

Χρόνος Εξακολουθητικός Συνοπτικός Συντελεσmicroένος

Μη παρελθοντικός γράφ-ω (γράψ-ω)

έχω γράψ-ει

Παρελθοντικός έ-γραφ-α έ-γραψ-α είχα γράψ-ει γραmicro-microένο

Μέλλοντας θα γράφ-ω θα γράψ-ω θα έχω γράψ-ει γραmicromicroένο

Υποθετική θα έ-γραφ-α θα έ-γραψ-α θα είχα γράψ-ει γραmicromicroένο

Προστακτική γράφ-ε γράψ-ε

Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα (και χωρίς να λάβουmicroε υπόψη microας ανώmicroαλους

σχηmicroατισmicroούς) οι τύποι της υποθετικής έγκλισης και οι συντελεσmicroένοι τύποι είναι microορ-

φολογικά πιο σύνθετοι από τους τύπους του microέλλοντα οι οποίοι είναι τουλάχιστον τόσο

σύνθετοι όσο οι παρελθοντικοί τύποι οι οποίοι microε τη σειρά τους είναι πιο σύνθετοι από

τον απλό microη παρελθοντικό τύπο Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν ως συνέπεια την ακόλου-

θη ιεράρχηση των ρηmicroατικών τύπων

microέλλοντας microη παρελθοντικός rarr παρελθοντικοί rarr συντελεσmicroένοι rarr υποθετικοί (εξακολουθητικός) (microη συντελεσmicroένοι)

Η ίδια αυτή ιεράρχηση εξηγείται και microε εννοιολογικά κριτήρια Την έννοια του laquoγραmicromicroα-

τικού χρόνουraquo microπορούmicroε να την αναλύσουmicroε περαιτέρω ως συνδυασmicroό πάνω στο νοητό

122 Γλωσσικές Ασκήσεις

άξονα του χρόνου δύο σηmicroείων του σηmicroείου της οmicroιλίας (Ο = σηmicroείο της οmicroιλίας) και

του σηmicroείου του συmicroβάντος που περιγράφεται από το ρήmicroα (Σ = σηmicroείο του συmicroβάντος)

Με βάση αυτή την ανάλυση microπορούmicroε να παραστήσουmicroε τις τρεις βασικές χρονικές

βαθmicroίδες (παρόν παρελθόν microέλλον) ως εξής

t

γράφω Σ = Ο (το Σ ταυτόχρονο microε το Ο)

έγραψα Σ Ο (το Σ πριν από το Ο)

θα γράψω Ο Σ (το Σ microετά το Ο)

Για την παράσταση όmicroως του συντελεσmicroένου τρόπου ενέργειας (ο οποίος όπως είδαmicroε

είναι ειδική περίπτωση του συνοπτικού και δηλώνει το laquoήδη συντελεσmicroένοraquo) χρειάζεται

να ορίσουmicroε ένα ακόmicroη σηmicroείο microια ενδιάmicroεση βαθmicroίδα αναφοράς (Α) microετά το σηmicroείο Σ

t

έχω γράψει Σ Ο = A

είχα γράψει Σ A Ο

θα έχω γράψει Ο Σ A

Αυτή η laquoενδιάmicroεσηraquo χρονική βαθmicroίδα είναι το σηmicroείο από το οποίο laquoβλέπουmicroεraquo την

πράξη ως laquoσυντελεσmicroένηraquo Για παράδειγmicroα το σηmicroείο Α προσδιορίζεται από τη χρονική

πρόταση (όταν ) στην παρακάτω πρόταση

Είχα γράψει το γράmicromicroα όταν χτύπησε το κουδούνι της εξώπορτας

Η χρονική πρόταση στο παράδειγmicroα αυτό δεν προσδιορίζει το χρόνο κατά τον οποίο έ-

γραφα το γράmicromicroα αλλά microια χρονική στιγmicroή microετά την ολοκλήρωση του γράmicromicroατος

Για τους τύπους της υποθετικής έγκλισης επιπλέον χρειάζεται (laquoνοεράraquo από εννοιο-

λογική δηλαδή άποψη) να συνδέσουmicroε όχι microόνο τα τρία χρονικά σηmicroεία Ο Σ και Α αλ-

λά και δύο διαφορετικούς χρονικούς άξονες τον άξονα του πραγmicroατικού και τον άξονα

∆ιδακτική 123

του laquoυποθετικούraquo Είναι σαν να φανταζόmicroαστε να συmicroβαίνει κάτι σ έναν άλλο υποθετι-

κό κόσmicroο που υπάρχει παράλληλα microε τον πραγmicroατικό

θα ερχόταν

Α Ο Ο Α πραγmicroατικό

ή

ΣΑ ΣΑ υποθετικό

θα είχε έρθει

Α Ο Ο Α

ή

Σ Α Σ Α

Η πολύπλοκη αυτή συνδυαστική (τριών χρονικών σηmicroείων και δύο χρονικών αξόνων)

εξηγεί γιατί οι δοmicroές της υποθετικής πρέπει να διδάσκονται σχετικά αργά σε αλλόγλωσ-

σους που microαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα Από εννοιολογική άποψη επίσης οι

τύποι αυτοί βρίσκονται στο περιθώριο του συστήmicroατος χρόνου-τρόπου ενέργειας και εί-

ναι αναmicroενόmicroενο να microην έχουν αυστηρά χρονική σηmicroασία Αυστηρά χρονική σηmicroασία

δεν έχουν επίσης πολλές χρήσεις του microέλλονταmiddot λχ χρησιmicroοποιούmicroε την πρόταση laquoΘα

τα καταφέρειςraquo για να δηλώσουmicroε τη βεβαιότητά microας να δείξουmicroε την εmicroπιστοσύνη microας

να παροτρύνουmicroε τον ακροατή microας να στοιχηmicroατίσουmicroε κτλmiddot δευτερευόντως χρησιmicroο-

ποιούmicroε microια τέτοια έκφραση για να αποφανθούmicroε για κάτι που πρόκειται να γίνει στο

microέλλον

Όλα αυτά είναι βέβαια αρκετά περίπλοκα και αρχίζουν να microοιάζουν microε microαθηmicroατικά

Περίπλοκο όmicroως είναι και το ίδιο το σύστηmicroα των χρόνων και συνεπώς η ενδιάθετη

γνώση του ρηmicroατικού συστήmicroατος που έχει ο οmicroιλητής της ελληνικής Μπορεί να είναι

δύσκολο να διατυπώσουmicroε τη γνώση αυτή microε ακρίβεια αλλά κατά κάποιον τρόπο την

ενδιάθετη αυτή γνώση την εκδηλώνουmicroε κάθε φορά που χρησιmicroοποιούmicroε ένα ρήmicroα

Βέβαια η microορφολογική και εννοιολογική ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων δεν

είναι δεσmicroευτική για τη διδασκαλία Στις Γλωσσικές Ασκήσεις επιλέξαmicroε να παρουσιά-

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 8: Διδακτική

∆ιδακτική 119

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 1

1 ακριβός -ή -ό

2 διεθνής -ής -ές

Από γραmicromicroατική άποψη η διδασκαλία επιθέτων σαν το 1 πρέπει να προηγείται από τη

διδασκαλία ενός επιθέτου σαν το 2 Ο λόγος είναι ότι η microορφολογία του 1 microπορεί να ε-

φαρmicroοστεί σε πολύ microεγαλύτερο αριθmicroό επιθέτων από ότι η microορφολογία του 2 κατά συ-

νέπεια έχει microεγαλύτερο εύρος χρήσης από το δεύτερο

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 2

1 Με αγάπη Φιλιά

2 Με εκτίmicroηση

Από επικοινωνιακή άποψη εκφωνήmicroατα σαν το 1 πρέπει να προηγούνται εκφωνηmicroάτων

του τύπου 2 Το 1 είναι επικοινωνιακά πιο χρήσιmicroο εφόσον ένας microαθητής αυτής της η-

λικίας microάλλον θα χρειαστεί να γράψει ένα microη τυπικό κείmicroενο και όχι microια επίσηmicroη επιστο-

λή για την οποία θα ήταν απαραίτητο το κλείσιmicroο 2

Στην πράξη κατά την παραγωγή δηλαδή του διδακτικού υλικού τα πράγmicroατα είναι αρ-

κετά πιο περίπλοκα Πολλές φορές δεν ικανοποιούνται και οι δύο συνθήκες (γραmicromicroατική

γενικότητα και επικοινωνιακή χρησιmicroότητα) οπότε συνήθως επιλέγεται το επικοινωνια-

κό κριτήριο έναντι του γραmicromicroατικού

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 3

1 έφαγα έδωσα ήπια ήmicroουν έκανα είδα

2 microίλησα αγάπησα τηλεφώνησα περπάτησα

γύρισα χώρισα σκότωσα microάλωσα

Σε αρκετά εγχειρίδια η διδασκαλία του ανώmicroαλου αορίστου (1) προηγείται του οmicroαλού

(2) Αυτό γιατί προτάχθηκε το επικοινωνιακό κριτήριο Αν και πιο σύνθετα από γραmicromicroα-

τική άποψη τα ρήmicroατα τύπου 1 είναι χρησιmicroότερα κατά συνέπεια βοηθούν το microαθητή

να είναι επαρκέστερος επικοινωνιακά

120 Γλωσσικές Ασκήσεις

Άλλες φορές πάλι είναι αναγκαία η αναδροmicroή σε θεωρητικές αρχές ή σε εmicroπειρικές γε-

νικεύσεις της γλωσσολογίας

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 4

1 το σχολείο του σχολείου

2 το λύκειο του λυκείου

Τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (1) προτάσσονται των ουσιαστικών microετακι-

νούmicroενου τόνου (2) Προφανώς το κριτήριο δεν είναι επικοινωνιακό αλλά γραmicromicroατικό

(το σχολείο είναι πιο συνηθισmicroένος και γενικός όρος αλλά πάντως όχι πιο laquoχρήσιmicroοςraquo

από το λύκειο) Γνωρίζουmicroε ότι ο σταθερός τόνος είναι αυτός που σταδιακά κυριαρχεί

στην ονοmicroατική κλίση όχι ο microετακινούmicroενος Αυτό φαίνεται ν αποτελεί βασική τάση

στην ελληνική αν υπολογίσουmicroε ότι α) ένα συγγενές σύστηmicroα το επιθετικό χαρακτηρί-

ζεται εξολοκλήρου από σταθερό τόνο β) οι φυσικοί οmicroιλητές σχεδόν ποτέ δεν κάνουν

λάθη στον τονισmicroό των ανισοσύλλαβων (το microάθηmicroα του microαθήmicroατος) ενώ τα λάθη στην

περίπτωση των ισοσύλλαβων είναι πολύ συχνά (πρβλ ανθρώποι δασκάλοι κτλ) γ) ου-

σιαστικά του τύπου 2 microε γνήσια λαϊκή προέλευση (το τριαντάφυλλο του τριαντάφυλλου)

δε microετακινούν τον τόνο και δ) πολλά ουσιαστικά τύπου 2 εmicroφανίζονται και microε σταθερό

τόνο (το πανεπιστήmicroιο του πανεπιστήmicroιου του πανεπιστηmicroίου)

23 Ιεράρχηση microορφολογική και εννοιολογική πολυπλοκότητα

Η ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων υπαγορεύεται άλλοτε από microορφολογικά άλ-

λοτε από εννοιολογικά κριτήρια άλλοτε από ένα συνδυασmicroό εννοιολογικών και microορφο-

λογικών κριτηρίων

Ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα αυτή τη φορά όχι ένα αποmicroονωmicroένο γραmicromicroατικό φαινόmicroενο

αλλά ένα ολόκληρο γραmicromicroατικό σύστηmicroα το laquoσύστηmicroα των χρόνωνraquo Μπορούmicroε να α-

ναλύσουmicroε κάθε ρηmicroατικό τύπο σαν συνδυασmicroό δύο χαρακτηριστικών Το πρώτο χαρα-

κτηριστικό ενός ρηmicroατικού τύπου είναι ο χρόνος και microε αυτό δηλώνεται η χρονική βαθ-

microίδα παρόν παρελθόν microέλλον Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η τρόπος ενέργειας ή η

laquoόψηraquo και microε αυτό κάθε ρηmicroατικός τύπος δηλώνεται ως συνοπτικός ως εξακολουθητικός

∆ιδακτική 121

ή ως συντελεσmicroένος5 Ο συνοπτικός εκφράζεται microε το λεγόmicroενο laquoαοριστικό θέmicroα του ρή-

microατοςraquo (γράψ-)middot ο εξακολουθητικός microε το λεγόmicroενο laquoενεστωτικό θέmicroαraquo (γράφ-)middot ο συντε-

λεσmicroένος microε το συντελεσmicroένο microη παρελθοντικό τύπο (γράψει) σε εξάρτηση από το βοη-

θητικό ρήmicroα έχω Ας δούmicroε τον Πίνακα

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 5

Τρόπος Ενέργειας

Χρόνος Εξακολουθητικός Συνοπτικός Συντελεσmicroένος

Μη παρελθοντικός γράφ-ω (γράψ-ω)

έχω γράψ-ει

Παρελθοντικός έ-γραφ-α έ-γραψ-α είχα γράψ-ει γραmicro-microένο

Μέλλοντας θα γράφ-ω θα γράψ-ω θα έχω γράψ-ει γραmicromicroένο

Υποθετική θα έ-γραφ-α θα έ-γραψ-α θα είχα γράψ-ει γραmicromicroένο

Προστακτική γράφ-ε γράψ-ε

Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα (και χωρίς να λάβουmicroε υπόψη microας ανώmicroαλους

σχηmicroατισmicroούς) οι τύποι της υποθετικής έγκλισης και οι συντελεσmicroένοι τύποι είναι microορ-

φολογικά πιο σύνθετοι από τους τύπους του microέλλοντα οι οποίοι είναι τουλάχιστον τόσο

σύνθετοι όσο οι παρελθοντικοί τύποι οι οποίοι microε τη σειρά τους είναι πιο σύνθετοι από

τον απλό microη παρελθοντικό τύπο Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν ως συνέπεια την ακόλου-

θη ιεράρχηση των ρηmicroατικών τύπων

microέλλοντας microη παρελθοντικός rarr παρελθοντικοί rarr συντελεσmicroένοι rarr υποθετικοί (εξακολουθητικός) (microη συντελεσmicroένοι)

Η ίδια αυτή ιεράρχηση εξηγείται και microε εννοιολογικά κριτήρια Την έννοια του laquoγραmicromicroα-

τικού χρόνουraquo microπορούmicroε να την αναλύσουmicroε περαιτέρω ως συνδυασmicroό πάνω στο νοητό

122 Γλωσσικές Ασκήσεις

άξονα του χρόνου δύο σηmicroείων του σηmicroείου της οmicroιλίας (Ο = σηmicroείο της οmicroιλίας) και

του σηmicroείου του συmicroβάντος που περιγράφεται από το ρήmicroα (Σ = σηmicroείο του συmicroβάντος)

Με βάση αυτή την ανάλυση microπορούmicroε να παραστήσουmicroε τις τρεις βασικές χρονικές

βαθmicroίδες (παρόν παρελθόν microέλλον) ως εξής

t

γράφω Σ = Ο (το Σ ταυτόχρονο microε το Ο)

έγραψα Σ Ο (το Σ πριν από το Ο)

θα γράψω Ο Σ (το Σ microετά το Ο)

Για την παράσταση όmicroως του συντελεσmicroένου τρόπου ενέργειας (ο οποίος όπως είδαmicroε

είναι ειδική περίπτωση του συνοπτικού και δηλώνει το laquoήδη συντελεσmicroένοraquo) χρειάζεται

να ορίσουmicroε ένα ακόmicroη σηmicroείο microια ενδιάmicroεση βαθmicroίδα αναφοράς (Α) microετά το σηmicroείο Σ

t

έχω γράψει Σ Ο = A

είχα γράψει Σ A Ο

θα έχω γράψει Ο Σ A

Αυτή η laquoενδιάmicroεσηraquo χρονική βαθmicroίδα είναι το σηmicroείο από το οποίο laquoβλέπουmicroεraquo την

πράξη ως laquoσυντελεσmicroένηraquo Για παράδειγmicroα το σηmicroείο Α προσδιορίζεται από τη χρονική

πρόταση (όταν ) στην παρακάτω πρόταση

Είχα γράψει το γράmicromicroα όταν χτύπησε το κουδούνι της εξώπορτας

Η χρονική πρόταση στο παράδειγmicroα αυτό δεν προσδιορίζει το χρόνο κατά τον οποίο έ-

γραφα το γράmicromicroα αλλά microια χρονική στιγmicroή microετά την ολοκλήρωση του γράmicromicroατος

Για τους τύπους της υποθετικής έγκλισης επιπλέον χρειάζεται (laquoνοεράraquo από εννοιο-

λογική δηλαδή άποψη) να συνδέσουmicroε όχι microόνο τα τρία χρονικά σηmicroεία Ο Σ και Α αλ-

λά και δύο διαφορετικούς χρονικούς άξονες τον άξονα του πραγmicroατικού και τον άξονα

∆ιδακτική 123

του laquoυποθετικούraquo Είναι σαν να φανταζόmicroαστε να συmicroβαίνει κάτι σ έναν άλλο υποθετι-

κό κόσmicroο που υπάρχει παράλληλα microε τον πραγmicroατικό

θα ερχόταν

Α Ο Ο Α πραγmicroατικό

ή

ΣΑ ΣΑ υποθετικό

θα είχε έρθει

Α Ο Ο Α

ή

Σ Α Σ Α

Η πολύπλοκη αυτή συνδυαστική (τριών χρονικών σηmicroείων και δύο χρονικών αξόνων)

εξηγεί γιατί οι δοmicroές της υποθετικής πρέπει να διδάσκονται σχετικά αργά σε αλλόγλωσ-

σους που microαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα Από εννοιολογική άποψη επίσης οι

τύποι αυτοί βρίσκονται στο περιθώριο του συστήmicroατος χρόνου-τρόπου ενέργειας και εί-

ναι αναmicroενόmicroενο να microην έχουν αυστηρά χρονική σηmicroασία Αυστηρά χρονική σηmicroασία

δεν έχουν επίσης πολλές χρήσεις του microέλλονταmiddot λχ χρησιmicroοποιούmicroε την πρόταση laquoΘα

τα καταφέρειςraquo για να δηλώσουmicroε τη βεβαιότητά microας να δείξουmicroε την εmicroπιστοσύνη microας

να παροτρύνουmicroε τον ακροατή microας να στοιχηmicroατίσουmicroε κτλmiddot δευτερευόντως χρησιmicroο-

ποιούmicroε microια τέτοια έκφραση για να αποφανθούmicroε για κάτι που πρόκειται να γίνει στο

microέλλον

Όλα αυτά είναι βέβαια αρκετά περίπλοκα και αρχίζουν να microοιάζουν microε microαθηmicroατικά

Περίπλοκο όmicroως είναι και το ίδιο το σύστηmicroα των χρόνων και συνεπώς η ενδιάθετη

γνώση του ρηmicroατικού συστήmicroατος που έχει ο οmicroιλητής της ελληνικής Μπορεί να είναι

δύσκολο να διατυπώσουmicroε τη γνώση αυτή microε ακρίβεια αλλά κατά κάποιον τρόπο την

ενδιάθετη αυτή γνώση την εκδηλώνουmicroε κάθε φορά που χρησιmicroοποιούmicroε ένα ρήmicroα

Βέβαια η microορφολογική και εννοιολογική ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων δεν

είναι δεσmicroευτική για τη διδασκαλία Στις Γλωσσικές Ασκήσεις επιλέξαmicroε να παρουσιά-

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 9: Διδακτική

120 Γλωσσικές Ασκήσεις

Άλλες φορές πάλι είναι αναγκαία η αναδροmicroή σε θεωρητικές αρχές ή σε εmicroπειρικές γε-

νικεύσεις της γλωσσολογίας

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 4

1 το σχολείο του σχολείου

2 το λύκειο του λυκείου

Τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (1) προτάσσονται των ουσιαστικών microετακι-

νούmicroενου τόνου (2) Προφανώς το κριτήριο δεν είναι επικοινωνιακό αλλά γραmicromicroατικό

(το σχολείο είναι πιο συνηθισmicroένος και γενικός όρος αλλά πάντως όχι πιο laquoχρήσιmicroοςraquo

από το λύκειο) Γνωρίζουmicroε ότι ο σταθερός τόνος είναι αυτός που σταδιακά κυριαρχεί

στην ονοmicroατική κλίση όχι ο microετακινούmicroενος Αυτό φαίνεται ν αποτελεί βασική τάση

στην ελληνική αν υπολογίσουmicroε ότι α) ένα συγγενές σύστηmicroα το επιθετικό χαρακτηρί-

ζεται εξολοκλήρου από σταθερό τόνο β) οι φυσικοί οmicroιλητές σχεδόν ποτέ δεν κάνουν

λάθη στον τονισmicroό των ανισοσύλλαβων (το microάθηmicroα του microαθήmicroατος) ενώ τα λάθη στην

περίπτωση των ισοσύλλαβων είναι πολύ συχνά (πρβλ ανθρώποι δασκάλοι κτλ) γ) ου-

σιαστικά του τύπου 2 microε γνήσια λαϊκή προέλευση (το τριαντάφυλλο του τριαντάφυλλου)

δε microετακινούν τον τόνο και δ) πολλά ουσιαστικά τύπου 2 εmicroφανίζονται και microε σταθερό

τόνο (το πανεπιστήmicroιο του πανεπιστήmicroιου του πανεπιστηmicroίου)

23 Ιεράρχηση microορφολογική και εννοιολογική πολυπλοκότητα

Η ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων υπαγορεύεται άλλοτε από microορφολογικά άλ-

λοτε από εννοιολογικά κριτήρια άλλοτε από ένα συνδυασmicroό εννοιολογικών και microορφο-

λογικών κριτηρίων

Ας πάρουmicroε για παράδειγmicroα αυτή τη φορά όχι ένα αποmicroονωmicroένο γραmicromicroατικό φαινόmicroενο

αλλά ένα ολόκληρο γραmicromicroατικό σύστηmicroα το laquoσύστηmicroα των χρόνωνraquo Μπορούmicroε να α-

ναλύσουmicroε κάθε ρηmicroατικό τύπο σαν συνδυασmicroό δύο χαρακτηριστικών Το πρώτο χαρα-

κτηριστικό ενός ρηmicroατικού τύπου είναι ο χρόνος και microε αυτό δηλώνεται η χρονική βαθ-

microίδα παρόν παρελθόν microέλλον Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η τρόπος ενέργειας ή η

laquoόψηraquo και microε αυτό κάθε ρηmicroατικός τύπος δηλώνεται ως συνοπτικός ως εξακολουθητικός

∆ιδακτική 121

ή ως συντελεσmicroένος5 Ο συνοπτικός εκφράζεται microε το λεγόmicroενο laquoαοριστικό θέmicroα του ρή-

microατοςraquo (γράψ-)middot ο εξακολουθητικός microε το λεγόmicroενο laquoενεστωτικό θέmicroαraquo (γράφ-)middot ο συντε-

λεσmicroένος microε το συντελεσmicroένο microη παρελθοντικό τύπο (γράψει) σε εξάρτηση από το βοη-

θητικό ρήmicroα έχω Ας δούmicroε τον Πίνακα

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 5

Τρόπος Ενέργειας

Χρόνος Εξακολουθητικός Συνοπτικός Συντελεσmicroένος

Μη παρελθοντικός γράφ-ω (γράψ-ω)

έχω γράψ-ει

Παρελθοντικός έ-γραφ-α έ-γραψ-α είχα γράψ-ει γραmicro-microένο

Μέλλοντας θα γράφ-ω θα γράψ-ω θα έχω γράψ-ει γραmicromicroένο

Υποθετική θα έ-γραφ-α θα έ-γραψ-α θα είχα γράψ-ει γραmicromicroένο

Προστακτική γράφ-ε γράψ-ε

Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα (και χωρίς να λάβουmicroε υπόψη microας ανώmicroαλους

σχηmicroατισmicroούς) οι τύποι της υποθετικής έγκλισης και οι συντελεσmicroένοι τύποι είναι microορ-

φολογικά πιο σύνθετοι από τους τύπους του microέλλοντα οι οποίοι είναι τουλάχιστον τόσο

σύνθετοι όσο οι παρελθοντικοί τύποι οι οποίοι microε τη σειρά τους είναι πιο σύνθετοι από

τον απλό microη παρελθοντικό τύπο Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν ως συνέπεια την ακόλου-

θη ιεράρχηση των ρηmicroατικών τύπων

microέλλοντας microη παρελθοντικός rarr παρελθοντικοί rarr συντελεσmicroένοι rarr υποθετικοί (εξακολουθητικός) (microη συντελεσmicroένοι)

Η ίδια αυτή ιεράρχηση εξηγείται και microε εννοιολογικά κριτήρια Την έννοια του laquoγραmicromicroα-

τικού χρόνουraquo microπορούmicroε να την αναλύσουmicroε περαιτέρω ως συνδυασmicroό πάνω στο νοητό

122 Γλωσσικές Ασκήσεις

άξονα του χρόνου δύο σηmicroείων του σηmicroείου της οmicroιλίας (Ο = σηmicroείο της οmicroιλίας) και

του σηmicroείου του συmicroβάντος που περιγράφεται από το ρήmicroα (Σ = σηmicroείο του συmicroβάντος)

Με βάση αυτή την ανάλυση microπορούmicroε να παραστήσουmicroε τις τρεις βασικές χρονικές

βαθmicroίδες (παρόν παρελθόν microέλλον) ως εξής

t

γράφω Σ = Ο (το Σ ταυτόχρονο microε το Ο)

έγραψα Σ Ο (το Σ πριν από το Ο)

θα γράψω Ο Σ (το Σ microετά το Ο)

Για την παράσταση όmicroως του συντελεσmicroένου τρόπου ενέργειας (ο οποίος όπως είδαmicroε

είναι ειδική περίπτωση του συνοπτικού και δηλώνει το laquoήδη συντελεσmicroένοraquo) χρειάζεται

να ορίσουmicroε ένα ακόmicroη σηmicroείο microια ενδιάmicroεση βαθmicroίδα αναφοράς (Α) microετά το σηmicroείο Σ

t

έχω γράψει Σ Ο = A

είχα γράψει Σ A Ο

θα έχω γράψει Ο Σ A

Αυτή η laquoενδιάmicroεσηraquo χρονική βαθmicroίδα είναι το σηmicroείο από το οποίο laquoβλέπουmicroεraquo την

πράξη ως laquoσυντελεσmicroένηraquo Για παράδειγmicroα το σηmicroείο Α προσδιορίζεται από τη χρονική

πρόταση (όταν ) στην παρακάτω πρόταση

Είχα γράψει το γράmicromicroα όταν χτύπησε το κουδούνι της εξώπορτας

Η χρονική πρόταση στο παράδειγmicroα αυτό δεν προσδιορίζει το χρόνο κατά τον οποίο έ-

γραφα το γράmicromicroα αλλά microια χρονική στιγmicroή microετά την ολοκλήρωση του γράmicromicroατος

Για τους τύπους της υποθετικής έγκλισης επιπλέον χρειάζεται (laquoνοεράraquo από εννοιο-

λογική δηλαδή άποψη) να συνδέσουmicroε όχι microόνο τα τρία χρονικά σηmicroεία Ο Σ και Α αλ-

λά και δύο διαφορετικούς χρονικούς άξονες τον άξονα του πραγmicroατικού και τον άξονα

∆ιδακτική 123

του laquoυποθετικούraquo Είναι σαν να φανταζόmicroαστε να συmicroβαίνει κάτι σ έναν άλλο υποθετι-

κό κόσmicroο που υπάρχει παράλληλα microε τον πραγmicroατικό

θα ερχόταν

Α Ο Ο Α πραγmicroατικό

ή

ΣΑ ΣΑ υποθετικό

θα είχε έρθει

Α Ο Ο Α

ή

Σ Α Σ Α

Η πολύπλοκη αυτή συνδυαστική (τριών χρονικών σηmicroείων και δύο χρονικών αξόνων)

εξηγεί γιατί οι δοmicroές της υποθετικής πρέπει να διδάσκονται σχετικά αργά σε αλλόγλωσ-

σους που microαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα Από εννοιολογική άποψη επίσης οι

τύποι αυτοί βρίσκονται στο περιθώριο του συστήmicroατος χρόνου-τρόπου ενέργειας και εί-

ναι αναmicroενόmicroενο να microην έχουν αυστηρά χρονική σηmicroασία Αυστηρά χρονική σηmicroασία

δεν έχουν επίσης πολλές χρήσεις του microέλλονταmiddot λχ χρησιmicroοποιούmicroε την πρόταση laquoΘα

τα καταφέρειςraquo για να δηλώσουmicroε τη βεβαιότητά microας να δείξουmicroε την εmicroπιστοσύνη microας

να παροτρύνουmicroε τον ακροατή microας να στοιχηmicroατίσουmicroε κτλmiddot δευτερευόντως χρησιmicroο-

ποιούmicroε microια τέτοια έκφραση για να αποφανθούmicroε για κάτι που πρόκειται να γίνει στο

microέλλον

Όλα αυτά είναι βέβαια αρκετά περίπλοκα και αρχίζουν να microοιάζουν microε microαθηmicroατικά

Περίπλοκο όmicroως είναι και το ίδιο το σύστηmicroα των χρόνων και συνεπώς η ενδιάθετη

γνώση του ρηmicroατικού συστήmicroατος που έχει ο οmicroιλητής της ελληνικής Μπορεί να είναι

δύσκολο να διατυπώσουmicroε τη γνώση αυτή microε ακρίβεια αλλά κατά κάποιον τρόπο την

ενδιάθετη αυτή γνώση την εκδηλώνουmicroε κάθε φορά που χρησιmicroοποιούmicroε ένα ρήmicroα

Βέβαια η microορφολογική και εννοιολογική ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων δεν

είναι δεσmicroευτική για τη διδασκαλία Στις Γλωσσικές Ασκήσεις επιλέξαmicroε να παρουσιά-

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 10: Διδακτική

∆ιδακτική 121

ή ως συντελεσmicroένος5 Ο συνοπτικός εκφράζεται microε το λεγόmicroενο laquoαοριστικό θέmicroα του ρή-

microατοςraquo (γράψ-)middot ο εξακολουθητικός microε το λεγόmicroενο laquoενεστωτικό θέmicroαraquo (γράφ-)middot ο συντε-

λεσmicroένος microε το συντελεσmicroένο microη παρελθοντικό τύπο (γράψει) σε εξάρτηση από το βοη-

θητικό ρήmicroα έχω Ας δούmicroε τον Πίνακα

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 5

Τρόπος Ενέργειας

Χρόνος Εξακολουθητικός Συνοπτικός Συντελεσmicroένος

Μη παρελθοντικός γράφ-ω (γράψ-ω)

έχω γράψ-ει

Παρελθοντικός έ-γραφ-α έ-γραψ-α είχα γράψ-ει γραmicro-microένο

Μέλλοντας θα γράφ-ω θα γράψ-ω θα έχω γράψ-ει γραmicromicroένο

Υποθετική θα έ-γραφ-α θα έ-γραψ-α θα είχα γράψ-ει γραmicromicroένο

Προστακτική γράφ-ε γράψ-ε

Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα (και χωρίς να λάβουmicroε υπόψη microας ανώmicroαλους

σχηmicroατισmicroούς) οι τύποι της υποθετικής έγκλισης και οι συντελεσmicroένοι τύποι είναι microορ-

φολογικά πιο σύνθετοι από τους τύπους του microέλλοντα οι οποίοι είναι τουλάχιστον τόσο

σύνθετοι όσο οι παρελθοντικοί τύποι οι οποίοι microε τη σειρά τους είναι πιο σύνθετοι από

τον απλό microη παρελθοντικό τύπο Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν ως συνέπεια την ακόλου-

θη ιεράρχηση των ρηmicroατικών τύπων

microέλλοντας microη παρελθοντικός rarr παρελθοντικοί rarr συντελεσmicroένοι rarr υποθετικοί (εξακολουθητικός) (microη συντελεσmicroένοι)

Η ίδια αυτή ιεράρχηση εξηγείται και microε εννοιολογικά κριτήρια Την έννοια του laquoγραmicromicroα-

τικού χρόνουraquo microπορούmicroε να την αναλύσουmicroε περαιτέρω ως συνδυασmicroό πάνω στο νοητό

122 Γλωσσικές Ασκήσεις

άξονα του χρόνου δύο σηmicroείων του σηmicroείου της οmicroιλίας (Ο = σηmicroείο της οmicroιλίας) και

του σηmicroείου του συmicroβάντος που περιγράφεται από το ρήmicroα (Σ = σηmicroείο του συmicroβάντος)

Με βάση αυτή την ανάλυση microπορούmicroε να παραστήσουmicroε τις τρεις βασικές χρονικές

βαθmicroίδες (παρόν παρελθόν microέλλον) ως εξής

t

γράφω Σ = Ο (το Σ ταυτόχρονο microε το Ο)

έγραψα Σ Ο (το Σ πριν από το Ο)

θα γράψω Ο Σ (το Σ microετά το Ο)

Για την παράσταση όmicroως του συντελεσmicroένου τρόπου ενέργειας (ο οποίος όπως είδαmicroε

είναι ειδική περίπτωση του συνοπτικού και δηλώνει το laquoήδη συντελεσmicroένοraquo) χρειάζεται

να ορίσουmicroε ένα ακόmicroη σηmicroείο microια ενδιάmicroεση βαθmicroίδα αναφοράς (Α) microετά το σηmicroείο Σ

t

έχω γράψει Σ Ο = A

είχα γράψει Σ A Ο

θα έχω γράψει Ο Σ A

Αυτή η laquoενδιάmicroεσηraquo χρονική βαθmicroίδα είναι το σηmicroείο από το οποίο laquoβλέπουmicroεraquo την

πράξη ως laquoσυντελεσmicroένηraquo Για παράδειγmicroα το σηmicroείο Α προσδιορίζεται από τη χρονική

πρόταση (όταν ) στην παρακάτω πρόταση

Είχα γράψει το γράmicromicroα όταν χτύπησε το κουδούνι της εξώπορτας

Η χρονική πρόταση στο παράδειγmicroα αυτό δεν προσδιορίζει το χρόνο κατά τον οποίο έ-

γραφα το γράmicromicroα αλλά microια χρονική στιγmicroή microετά την ολοκλήρωση του γράmicromicroατος

Για τους τύπους της υποθετικής έγκλισης επιπλέον χρειάζεται (laquoνοεράraquo από εννοιο-

λογική δηλαδή άποψη) να συνδέσουmicroε όχι microόνο τα τρία χρονικά σηmicroεία Ο Σ και Α αλ-

λά και δύο διαφορετικούς χρονικούς άξονες τον άξονα του πραγmicroατικού και τον άξονα

∆ιδακτική 123

του laquoυποθετικούraquo Είναι σαν να φανταζόmicroαστε να συmicroβαίνει κάτι σ έναν άλλο υποθετι-

κό κόσmicroο που υπάρχει παράλληλα microε τον πραγmicroατικό

θα ερχόταν

Α Ο Ο Α πραγmicroατικό

ή

ΣΑ ΣΑ υποθετικό

θα είχε έρθει

Α Ο Ο Α

ή

Σ Α Σ Α

Η πολύπλοκη αυτή συνδυαστική (τριών χρονικών σηmicroείων και δύο χρονικών αξόνων)

εξηγεί γιατί οι δοmicroές της υποθετικής πρέπει να διδάσκονται σχετικά αργά σε αλλόγλωσ-

σους που microαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα Από εννοιολογική άποψη επίσης οι

τύποι αυτοί βρίσκονται στο περιθώριο του συστήmicroατος χρόνου-τρόπου ενέργειας και εί-

ναι αναmicroενόmicroενο να microην έχουν αυστηρά χρονική σηmicroασία Αυστηρά χρονική σηmicroασία

δεν έχουν επίσης πολλές χρήσεις του microέλλονταmiddot λχ χρησιmicroοποιούmicroε την πρόταση laquoΘα

τα καταφέρειςraquo για να δηλώσουmicroε τη βεβαιότητά microας να δείξουmicroε την εmicroπιστοσύνη microας

να παροτρύνουmicroε τον ακροατή microας να στοιχηmicroατίσουmicroε κτλmiddot δευτερευόντως χρησιmicroο-

ποιούmicroε microια τέτοια έκφραση για να αποφανθούmicroε για κάτι που πρόκειται να γίνει στο

microέλλον

Όλα αυτά είναι βέβαια αρκετά περίπλοκα και αρχίζουν να microοιάζουν microε microαθηmicroατικά

Περίπλοκο όmicroως είναι και το ίδιο το σύστηmicroα των χρόνων και συνεπώς η ενδιάθετη

γνώση του ρηmicroατικού συστήmicroατος που έχει ο οmicroιλητής της ελληνικής Μπορεί να είναι

δύσκολο να διατυπώσουmicroε τη γνώση αυτή microε ακρίβεια αλλά κατά κάποιον τρόπο την

ενδιάθετη αυτή γνώση την εκδηλώνουmicroε κάθε φορά που χρησιmicroοποιούmicroε ένα ρήmicroα

Βέβαια η microορφολογική και εννοιολογική ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων δεν

είναι δεσmicroευτική για τη διδασκαλία Στις Γλωσσικές Ασκήσεις επιλέξαmicroε να παρουσιά-

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 11: Διδακτική

122 Γλωσσικές Ασκήσεις

άξονα του χρόνου δύο σηmicroείων του σηmicroείου της οmicroιλίας (Ο = σηmicroείο της οmicroιλίας) και

του σηmicroείου του συmicroβάντος που περιγράφεται από το ρήmicroα (Σ = σηmicroείο του συmicroβάντος)

Με βάση αυτή την ανάλυση microπορούmicroε να παραστήσουmicroε τις τρεις βασικές χρονικές

βαθmicroίδες (παρόν παρελθόν microέλλον) ως εξής

t

γράφω Σ = Ο (το Σ ταυτόχρονο microε το Ο)

έγραψα Σ Ο (το Σ πριν από το Ο)

θα γράψω Ο Σ (το Σ microετά το Ο)

Για την παράσταση όmicroως του συντελεσmicroένου τρόπου ενέργειας (ο οποίος όπως είδαmicroε

είναι ειδική περίπτωση του συνοπτικού και δηλώνει το laquoήδη συντελεσmicroένοraquo) χρειάζεται

να ορίσουmicroε ένα ακόmicroη σηmicroείο microια ενδιάmicroεση βαθmicroίδα αναφοράς (Α) microετά το σηmicroείο Σ

t

έχω γράψει Σ Ο = A

είχα γράψει Σ A Ο

θα έχω γράψει Ο Σ A

Αυτή η laquoενδιάmicroεσηraquo χρονική βαθmicroίδα είναι το σηmicroείο από το οποίο laquoβλέπουmicroεraquo την

πράξη ως laquoσυντελεσmicroένηraquo Για παράδειγmicroα το σηmicroείο Α προσδιορίζεται από τη χρονική

πρόταση (όταν ) στην παρακάτω πρόταση

Είχα γράψει το γράmicromicroα όταν χτύπησε το κουδούνι της εξώπορτας

Η χρονική πρόταση στο παράδειγmicroα αυτό δεν προσδιορίζει το χρόνο κατά τον οποίο έ-

γραφα το γράmicromicroα αλλά microια χρονική στιγmicroή microετά την ολοκλήρωση του γράmicromicroατος

Για τους τύπους της υποθετικής έγκλισης επιπλέον χρειάζεται (laquoνοεράraquo από εννοιο-

λογική δηλαδή άποψη) να συνδέσουmicroε όχι microόνο τα τρία χρονικά σηmicroεία Ο Σ και Α αλ-

λά και δύο διαφορετικούς χρονικούς άξονες τον άξονα του πραγmicroατικού και τον άξονα

∆ιδακτική 123

του laquoυποθετικούraquo Είναι σαν να φανταζόmicroαστε να συmicroβαίνει κάτι σ έναν άλλο υποθετι-

κό κόσmicroο που υπάρχει παράλληλα microε τον πραγmicroατικό

θα ερχόταν

Α Ο Ο Α πραγmicroατικό

ή

ΣΑ ΣΑ υποθετικό

θα είχε έρθει

Α Ο Ο Α

ή

Σ Α Σ Α

Η πολύπλοκη αυτή συνδυαστική (τριών χρονικών σηmicroείων και δύο χρονικών αξόνων)

εξηγεί γιατί οι δοmicroές της υποθετικής πρέπει να διδάσκονται σχετικά αργά σε αλλόγλωσ-

σους που microαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα Από εννοιολογική άποψη επίσης οι

τύποι αυτοί βρίσκονται στο περιθώριο του συστήmicroατος χρόνου-τρόπου ενέργειας και εί-

ναι αναmicroενόmicroενο να microην έχουν αυστηρά χρονική σηmicroασία Αυστηρά χρονική σηmicroασία

δεν έχουν επίσης πολλές χρήσεις του microέλλονταmiddot λχ χρησιmicroοποιούmicroε την πρόταση laquoΘα

τα καταφέρειςraquo για να δηλώσουmicroε τη βεβαιότητά microας να δείξουmicroε την εmicroπιστοσύνη microας

να παροτρύνουmicroε τον ακροατή microας να στοιχηmicroατίσουmicroε κτλmiddot δευτερευόντως χρησιmicroο-

ποιούmicroε microια τέτοια έκφραση για να αποφανθούmicroε για κάτι που πρόκειται να γίνει στο

microέλλον

Όλα αυτά είναι βέβαια αρκετά περίπλοκα και αρχίζουν να microοιάζουν microε microαθηmicroατικά

Περίπλοκο όmicroως είναι και το ίδιο το σύστηmicroα των χρόνων και συνεπώς η ενδιάθετη

γνώση του ρηmicroατικού συστήmicroατος που έχει ο οmicroιλητής της ελληνικής Μπορεί να είναι

δύσκολο να διατυπώσουmicroε τη γνώση αυτή microε ακρίβεια αλλά κατά κάποιον τρόπο την

ενδιάθετη αυτή γνώση την εκδηλώνουmicroε κάθε φορά που χρησιmicroοποιούmicroε ένα ρήmicroα

Βέβαια η microορφολογική και εννοιολογική ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων δεν

είναι δεσmicroευτική για τη διδασκαλία Στις Γλωσσικές Ασκήσεις επιλέξαmicroε να παρουσιά-

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 12: Διδακτική

∆ιδακτική 123

του laquoυποθετικούraquo Είναι σαν να φανταζόmicroαστε να συmicroβαίνει κάτι σ έναν άλλο υποθετι-

κό κόσmicroο που υπάρχει παράλληλα microε τον πραγmicroατικό

θα ερχόταν

Α Ο Ο Α πραγmicroατικό

ή

ΣΑ ΣΑ υποθετικό

θα είχε έρθει

Α Ο Ο Α

ή

Σ Α Σ Α

Η πολύπλοκη αυτή συνδυαστική (τριών χρονικών σηmicroείων και δύο χρονικών αξόνων)

εξηγεί γιατί οι δοmicroές της υποθετικής πρέπει να διδάσκονται σχετικά αργά σε αλλόγλωσ-

σους που microαθαίνουν την ελληνική ως ξένη γλώσσα Από εννοιολογική άποψη επίσης οι

τύποι αυτοί βρίσκονται στο περιθώριο του συστήmicroατος χρόνου-τρόπου ενέργειας και εί-

ναι αναmicroενόmicroενο να microην έχουν αυστηρά χρονική σηmicroασία Αυστηρά χρονική σηmicroασία

δεν έχουν επίσης πολλές χρήσεις του microέλλονταmiddot λχ χρησιmicroοποιούmicroε την πρόταση laquoΘα

τα καταφέρειςraquo για να δηλώσουmicroε τη βεβαιότητά microας να δείξουmicroε την εmicroπιστοσύνη microας

να παροτρύνουmicroε τον ακροατή microας να στοιχηmicroατίσουmicroε κτλmiddot δευτερευόντως χρησιmicroο-

ποιούmicroε microια τέτοια έκφραση για να αποφανθούmicroε για κάτι που πρόκειται να γίνει στο

microέλλον

Όλα αυτά είναι βέβαια αρκετά περίπλοκα και αρχίζουν να microοιάζουν microε microαθηmicroατικά

Περίπλοκο όmicroως είναι και το ίδιο το σύστηmicroα των χρόνων και συνεπώς η ενδιάθετη

γνώση του ρηmicroατικού συστήmicroατος που έχει ο οmicroιλητής της ελληνικής Μπορεί να είναι

δύσκολο να διατυπώσουmicroε τη γνώση αυτή microε ακρίβεια αλλά κατά κάποιον τρόπο την

ενδιάθετη αυτή γνώση την εκδηλώνουmicroε κάθε φορά που χρησιmicroοποιούmicroε ένα ρήmicroα

Βέβαια η microορφολογική και εννοιολογική ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων δεν

είναι δεσmicroευτική για τη διδασκαλία Στις Γλωσσικές Ασκήσεις επιλέξαmicroε να παρουσιά-

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 13: Διδακτική

124 Γλωσσικές Ασκήσεις

σουmicroε πρώτα τους συνοπτικούς χρόνους και microετά τους εξακολουθητικούς ώστε να microην

εmicroπλέξουmicroε στη διδασκαλία του χρόνου την κατηγορία του τρόπου ενέργειας η εξήγηση

του οποίου είναι ιδιαίτερα δύσκολη όπως φαίνεται και από τα παραπάνω (βλ και Οδηγί-

ες για τις γλωσσικές ασκήσεις)

24 Ιεράρχηση τυπολογικές διαφορές και συστοιχίες γραmicromicroατικών φαι-νοmicroένων

Μια βασική αντίληψη στη θεωρία για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας είναι ότι laquoυ-

πάρχουν κάποια γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που είναι πιο θεmicroελιακά και εποmicroένως πρέπει να

διδαχθούν αυτά πρώτα έτσι ώστε να χτιστούν πάνω τους κάποια άλλα στοιχεία ενώ ταυ-

τόχρονα υπάρχουν και άλλα φαινόmicroενα που είναι microεν ανεξάρτητα από τα προηγούmicroενα

αλλά που γύρω τους στρέφονται άλλα πάλι στοιχείαraquo Σύmicroφωνα microε αυτή την αντίληψη

οι εντυπωσιακές σε πρώτη microατιά διαφορές microεταξύ των γλωσσών δεν είναι απεριόριστες

αλλά υπακούουν σε laquoπαραmicroετρικούςraquo περιορισmicroούς laquoΜια απλή δοmicroική διαφορά ανάmicroε-

σα σε δύο γλώσσες microπορεί να έχει ως συνέπεια ένα σύνολο άλλων δοmicroικών διαφορών

που όλες προέρχονται από την πρώτηraquo6

Ως microια τέτοια παράmicroετρος σε σχέση microε την οποία διαφέρουν οι γλώσσες έχει υποδειχθεί

η εξής οι γλώσσες διαφέρουν ανάλογα microε το αν είναι υποχρεωτική ή προαιρετική η έκ-

φραση του υποκειmicroένου ονοmicroατικού ή αντωνυmicroικού

Στα αγγλικά λχ η έκφραση του υποκειmicroένου είναι υποχρεωτική ενώ στα ελληνικά δεν

είναι Οι συνέπειες αυτής της φαινοmicroενικά ασήmicroαντης παραmicroετρικής διαφοράς είναι ποι-

κίλες Στην αγγλική είναι υποχρεωτική η παρουσία του υποκειmicroένου (λχ John runs He

runs αλλά όχι Runs) Επίσης το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο της αγγλικής κανονικά δεν

είναι τονισmicroένο αποτελεί microια τονική ενότητα microε το ρήmicroα που ακολουθεί Η φράση microε

λειτουργία υποκειmicroένου συνήθως προηγείται του ρήmicroατος και η σειρά αυτή σε γενικές

γραmicromicroές είναι απαράβατη για τα αγγλικά Αντιθέτως στα ελληνικά η παρουσία φράσης

υποκειmicroένου δεν είναι υποχρεωτική αφού οι πληροφορίες προσώπου και αριθmicroού είναι

ενσωmicroατωmicroένες στην κατάληξη του ρήmicroατοςmiddot microια πλήρης πρόταση στα ελληνικά δεν εί-

ναι συνεπώς απαραίτητο να περιλαmicroβάνει εκφρασmicroένο γραmicromicroατικό υποκείmicroενο (Τρέ-

χει) Το αντωνυmicroικό υποκείmicroενο εmicroφανίζεται συνήθως τονισmicroένο (ΑΥΤΟΣ τρέχει) και η

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 14: Διδακτική

∆ιδακτική 125

λειτουργία του είναι εmicroφατική ή αντιδιασταλτική χρησιmicroοποιείται δηλαδή για νοηmicroατική

διάκριση Ως συνέπεια η σειρά των όρων στα ελληνικά παρουσιάζεται πολύ πιο ελεύθε-

ρη σε σχέση microε τα αγγλικά (Ο Γιάννης τρέχει Τρέχει ο Γιάννηςmiddot Ο Γιάννης κλότσησε την

microπάλα Την microπάλα (την) κλότσησε ο Γιάννης (Την) κλότσησε την microπάλα ο Γιάννης) Σε

συνδυασmicroό microε τη σχετική ελευθερία στη σειρά των όρων η ελληνική έχει ένα πλούσιο

σύστηmicroα πτώσεων microέσω των οποίων δηλώνονται οι γραmicromicroατικές λειτουργίες του υπο-

κειmicroένου του αντικειmicroένου κτλ

Η παρουσία λοιπόν ενός θεmicroελιώδους χαρακτηριστικού microπορεί να έχει σηmicroαντικές επι-

πτώσεις στην όλη γραmicromicroατική οργάνωση της γλώσσας και να επηρεάζει microια συστοιχία

γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτός που microαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα πρέπει microε κάποιον τρόπο να κατανο-

ήσει τις laquoπαραmicroετρικέςraquo διαστάσεις της ελληνικής να microάθει δηλαδή να συνδυάζει τα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που οργανώνονται βάσει κοινών χαρακτηριστικών Στο συγκε-

κριmicroένο παράδειγmicroα ο microαθητής πρέπει να microάθει να συνδυάζει ένα φαινόmicroενο επιτονικό

(την έmicroφαση) ένα φαινόmicroενο microορφολογικό (τις πτώσεις) και ορισmicroένα συντακτικά φαι-

νόmicroενα (την προαιρετική εmicroφάνιση υποκειmicroένου και την ελεύθερη σειρά των όρων) Τέ-

τοιου τύπου γραmicromicroατικά φαινόmicroενα πρέπει να διδάσκονται νωρίς συνδυαστικά και επα-

ναληπτικάmiddot η διδασκαλία οφείλει να επανέρχεται σε ολόκληρη τη συστοιχία των γραmicromicroα-

τικών φαινοmicroένων κάθε φορά που αντιmicroετωπίζει ένα από αυτά

25 Το λεξιλόγιο

Όπως στην παρουσίαση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων έτσι και στην περίπτωση του λε-

ξιλογίου ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εργαστεί microε συστηmicroατικό τρόπο Τα σηmicroαντικότε-

ρα προβλήmicroατα που έχει ν αντιmicroετωπίσει είναι δύο η επιλογή του λεξιλογίου και η πα-

ρουσίασή του

251 Η επιλογή του λεξιλογίου βασικό λεξιλόγιο και λέξεις-κλειδιά

Πολλές φορές οι microαθητές θα έρθουν σε επαφή microε απαιτητικά από λεξιλογική άποψη κεί-

microενα Με δεδοmicroένο ότι ο χρόνος είναι λίγος και οι ανθρώπινες νοητικές ικανότητες περι-

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 15: Διδακτική

126 Γλωσσικές Ασκήσεις

ορισmicroένες ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιλέξει να παρουσιάσει κάποιες λέξεις και ν

αφήσει κάποιες άλλες Και γι αυτή την επιλογή microπορούmicroε να επικαλεστούmicroε δύο βασικά

κριτήρια

Α Πόσο συχνόχρηστη πόσο βασική είναι microια λέξη ανεξάρτητα από το συγκεκριmicroένο

κείmicroενο7 Για παράδειγmicroα ποια από τις παρακάτω λέξεις θα επιλέγατε για το βασικό ε-

παγγελmicroατικό λεξιλόγιο microε βάση τα χαρακτηριστικά των microαθητών σας

γιατρός αεροσυνοδός καπνέmicroπορος ψαράς ξεναγός δάσκαλος αγρότης

Β Πόσο κρίσιmicroη είναι microια λέξη για την κατανόηση ενός συγκεκριmicroένου κειmicroένου Για

παράδειγmicroα

Η βοσκοπούλα βρήκε το περιδέραιο της πριγκίπισσας Πήγε στο παλάτι

και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα Η πριγκίπισσα που ήταν πολύ στενο-

χωρηmicroένη επειδή είχε χάσει το περιδέραιο έδωσε 100 λίρες στη βοσκο-

πούλα και το πήρε πίσω

Η λέξη περιδέραιο σε καmicroία περίπτωση δε θα microπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο βα-

σικό λεξιλόγιο Είναι όmicroως κρίσιmicroη για την κατανόηση του κειmicroένου εφόσον κατευθύνει

την πλοκή του Για το λόγο αυτό ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά τι σηmicroαί-

νει περιδέραιο

252 Η παρουσίαση του λεξιλογίου

Μετά την επιλογή του βασικού λεξιλογίου ο διδάσκων θα πρέπει να εξηγήσει στα παιδιά

τι σηmicroαίνουν οι λέξεις που τους είναι άγνωστες Οι τεχνικές είναι πολλές και γνωστές

αλλά κάποιες είναι προτιmicroότερες από άλλες Οι καταλληλότερες τεχνικές είναι οι ακό-

λουθες

1 Η χρήση συνωνύmicroων αλλά και απλών ορισmicroών

(Περιδέραιο = 1 κολιέ

2 το φοράνε οι γυναίκες στο λαιmicroό τους για να είναι όmicroορφες)

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 16: Διδακτική

∆ιδακτική 127

2 Η χρήση της ζωγραφικής της συmicroβολικής αναπαράστασης της microιmicroητικής

3 Η χρήση της microητρικής ως γλώσσας στήριξης

Γενικά είναι προτιmicroότερο να χρησιmicroοποιείται η ελληνική ως γλώσσα στήριξης (δηλαδή ως

γλώσσα της διδασκαλίας) Άλλη βοηθητική γλώσσα (τουρκικά ποmicroακικά) microπορεί να

χρησιmicroοποιηθεί microόνο όταν η απόδοση της λέξης στα ελληνικά είναι εξαιρετικά προβλη-

microατική ή και αδύνατη Αυτό ισχύει κυρίως microε το λεξιλόγιο που αναφέρεται σε αφηρηmicroέ-

νες έννοιες Ο εκπαιδευτικός και οι microαθητές θα microπορούν επίσης να κάνουν χρήση των

λεξικών του Προγράmicromicroατος laquoΕκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo

Όσα είπαmicroε παραπάνω αναφέρονται στο χειρισmicroό του λεξιλογίου microέσα από microεmicroονωmicroένα

κείmicroενα

3 Οι Γλωσσικές Ασκήσεις

Το γλωσσικό υλικό που έχετε στα χέρια σας οι Γλωσσικές Ασκήσεις αποσκοπεί στη

συστηmicroατική παρουσίαση και διδασκαλία των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων της νέας ελλη-

νικής στους αλλόφωνους microαθητές του Γυmicroνασίου στη Θράκη

Το υλικό αυτό microε τη microορφή ασκήσεων προορίζεται για χρήση κυρίως στο διευρυmicroένο

ωράριο και έχει στόχο την ενίσχυση της γλωσσοmicroάθειας των αλλόφωνων microαθητών Τα

βασικά χαρακτηριστικά του υλικού σάς είναι γνωστά από προηγούmicroενες παρουσιάσεις

του γι αυτό και δε θα επεκταθούmicroε εδώ Πιστεύουmicroε όmicroως ότι θα ήταν χρήσιmicroη microια α-

ναλυτική πρόταση παρουσίασης και διδακτικής αξιοποίησης του υλικού αυτού πέρα από

τις βασικές αρχές που ήδη εκθέσαmicroε και αυτό θα επιχειρήσουmicroε στη συνέχεια

31 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Οι Γλωσσικές Ασκήσεις αντιπροσωπεύουν ένα ευέλικτο υλικό που ο διδάσκων καλείται

να το χειριστεί ανάλογα microε τις ανάγκες της τάξης του Με άλλα λόγια το υλικό αυτό δεν

είναι προορισmicroένο να διδαχθεί από την αρχή microέχρι το τέλος ακολουθώντας αυστηρά τη

σειρά microε την οποία είναι σελιδοποιηmicroένες οι ασκήσεις Είναι στη διακριτική ευχέρεια του

εκπαιδευτικού να αποφασίσει πού πρέπει να δώσει έmicroφαση και πόσο θ ασχοληθεί micro ένα

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 17: Διδακτική

128 Γλωσσικές Ασκήσεις

φαινόmicroενο Για να διευκολυνθεί στην απόφασή του αυτή πρέπει πριν διδάξει ένα γραmicro-

microατικό φαινόmicroενο να εmicroπλακεί σε δύο βασικές διαδικασίες

32 ∆ιάγνωση

Πρώτα απ όλα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εντοπίσει τα λάθη που κάνουν οι microαθητές

Αυτό microπορεί να το κάνει πολύ απλά και ανεπίσηmicroα από την πρώτη τους συνάντηση κιό-

λας είτε microιλώντας microαζί τους είτε ζητώντας τους να γράψουν ένα σύντοmicroο κείmicroενο για να

παρουσιάσουν τον εαυτό τους Είναι όmicroως χρήσιmicroο να προσπαθήσει ο εκπαιδευτικός να

καταγράψει τα λάθη των microαθητών του microε πιο συστηmicroατικό τρόπο Για το λόγο αυτό συ-

νιστάται το Φύλλο Ατοmicroικής Παρακολούθησης του οποίου η συmicroπλήρωση microπορεί να

βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να παρατηρεί συστηmicroατικότερα τις δυσκολίες που αντιmicroετω-

πίζουν οι microαθητές του8

Ο εντοπισmicroός των λαθών είναι microια διαδικασία αρκετά εύκολη γιατί γίνεται συνήθως microε

τρόπο διαισθητικό Σε κάθε φυσικό οmicroιλητή η όποια άστοχη χρήση της γλώσσας γίνεται

φανερή αmicroέσως Τα περισσότερα λάθη laquoτα πιάνουmicroεraquo microε τη microία

∆εν ισχύει όmicroως το ίδιο για την αξιολόγηση των λαθών Ας δούmicroε την ακόλουθη πρότα-

ση

τις αρέσει τον Γιώργο (laquoτης αρέσει ο Γιώργοςraquo)

Στην παραπάνω πρόταση έχουmicroε δύο ειδών λάθη ένα συντακτικό (αιτιατική έναντι ονο-

microαστικής) και ένα ορθογραφικό (ι αντί του ορθού η) Ο διδάσκων βρίσκεται λοιπόν

microπροστά σε δύο επιλογές να διδάξει την ορθή σύνταξη ρηmicroάτων όπως τα microου αρέσει

microου πάει microου φτάνει κτλ ή να διδάξει την ορθογραφία των αντωνυmicroικών Τι από τα δύο

θα πρέπει να κάνει

Η απάντηση προκύπτει από το κριτήριο της επικοινωνιακής χρησιmicroότητας που θέσαmicroε

προηγουmicroένως ∆οmicroές όπως η παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στην καθηmicroερινή επικοι-

νωνία κατά συνέπεια θα πρέπει να δώσουmicroε ιδιαίτερη έmicroφαση σ αυτές Το ορθογραφικό

λάθος όσο και αν microας σοκάρει ως φιλολόγους έρχεται σε δεύτερη microοίρα συγκρινόmicroενο

microε λάθη που πλήττουν τη δοmicroή της γλώσσας

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 18: Διδακτική

∆ιδακτική 129

Η διαδικασία της επιλογής φυσικά δεν είναι ποτέ απόλυτη Ας δούmicroε τα επόmicroενα δύο

παραδείγmicroατα

1 τον Χασάν θέλει microια σοκολάτα

2 τις αρέσει τον Πέτρο

Στην περίπτωση αυτή λάθη σε ενεργητικές δοmicroές σαν την πρώτη θεωρούνται βασικότερα

από λάθη σε δοmicroές σαν τη δεύτερη

Τα παραδείγmicroατά microας παρουσιάζουν δύο microάλλον απλές περιπτώσεις επιλογής Στην πρά-

ξη τα πράγmicroατα είναι πιο δύσκολα εφόσον microπορεί να εmicroφανιστούν λάθη από περισσό-

τερα φαινόmicroενα και από διάφορα επίπεδα ανάλυσης της γλώσσας (φωνολογία microορφολο-

γία σύνταξη) Τα πράγmicroατα microάλιστα microπορεί να γίνουν χειρότερα αν υπολογίσουmicroε ότι

σε κάθε microαθητή microπορούmicroε να συναντήσουmicroε διαφορετικού τύπου λάθη

Πώς microπορεί να βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός Η πείρα του είναι ένας κρίσιmicroος παράγοντας

εφόσον σταδιακά εξοικειώνεται microε το είδος των λαθών που κάνουν οι περισσότεροι microα-

θητές Ένα άλλο στοιχείο που microπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι

Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Στις Οδηγίες επισηmicroαίνονται φαινόmicroενα που παρου-

σιάζουν σηmicroαντική δυσκολία για το συγκεκριmicroένο microαθητικό κοινό Βλ και παρακάτω

Ενότητα 5

33 Η παρουσίαση του γραmicromicroατικού φαινοmicroένου

Η παρουσίαση ενός γραmicromicroατικού φαινοmicroένου διέρχεται τα εξής βασικά στάδια

1 αφόρmicroηση 2 προκαταρκτική παρουσίαση 3 χρήση του γλωσσικού υλικού 4 σύνο-

ψη 5 επανάληψη

331 Αφόρmicroηση

Πρόκειται για το στάδιο που προηγείται της αξιοποίησης του γλωσσικού υλικού Όπως

ήδη γνωρίζετε από τη διδακτική σας εmicroπειρία η αφόρmicroηση microπορεί να έχει πολλές microορ-

φές Στο στάδιο αυτό ο microαθητής πρέπει να εστιάσει την προσοχή του στο φαινόmicroενο που

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 19: Διδακτική

130 Γλωσσικές Ασκήσεις

του παρουσιάζεται και να το αντιmicroετωπίσει microε ενδιαφέρον Είναι προφανές ότι ο εκπαι-

δευτικός πρέπει να επικεντρωθεί στη σηmicroασία που έχει το φαινόmicroενο για την επικοινωνία

και να επιλέξει τον πλέον πρόσφορο τρόπο για να αναδείξει την επικοινωνιακή αυτή ση-

microασία Αυτό microπορεί να γίνει και αντίστροφα αν δείξει ο διδάσκων ότι υπονοmicroεύεται η

επικοινωνία microε τη χρήση microιας άστοχης διατύπωσης Το Υλικό για τη ∆ιδασκαλία της

Νεοελληνικής Γλώσσας το οποίο χρησιmicroοποιείται παράλληλα και σε συνδυασmicroό microε τις

Γλωσσικές Ασκήσεις παρέχει πάmicroπολλες αφορmicroές για τη χρήση των ασκήσεων

332 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

Χρησιmicroοποιώντας ένα δύο από τα παραδείγmicroατα-εκφωνήmicroατα της αφόρmicroησης ο εκπαι-

δευτικός microπορεί να αναγγείλει συνοπτικά στους microαθητές το φαινόmicroενο microε το οποίο θα

ασχοληθούν στη συνέχεια Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να προσέξουmicroε να κάνουmicroε την

παρουσίαση όσο το δυνατόν πιο απλή και καθαρή Χρησιmicroοποιούmicroε περιορισmicroένη laquomicroε-

ταγλώσσαraquo (ορολογία της γραmicromicroατικής) και η όλη παρουσίαση του φαινοmicroένου γίνεται

microε τη χρήση λεξιλογίου που γνωρίζουν οι microαθητές Ακόmicroα σε αυτό το στάδιο microπορούmicroε

να χρησιmicroοποιήσουmicroε microορφολογικά υποδείγmicroατα από τη γραmicromicroατική παρουσίαση του

φαινοmicroένου Μπορούmicroε επίσης να παραλληλίσουmicroε το νέο φαινόmicroενο microε φαινόmicroενα που

ήδη γνωρίζουν οι microαθητές

333 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στη συνέχεια οι microαθητές εξασκούνται στην εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω των ασκή-

σεων που περιλαmicroβάνονται στη συγκεκριmicroένη ενότητα πάνω στην οποία εργάζονται Θα

πρέπει να τονίσουmicroε ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ενεργός σε αυτή τη διαδικασία

Οι ασκήσεις που δίνονται δεν αποτελούν διαγνωστικά τεστ κατά συνέπεια ο εκπαιδευτι-

κός είναι ελεύθερος να συmicromicroετέχει ενεργά να διορθώνει και κυρίως να εξηγεί γιατί διορ-

θώνει

Στην περίπτωση που ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές κατέχουν πλέον το φαινόmicroενο microε

επάρκεια έχει δύο δυνατότητες

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 20: Διδακτική

∆ιδακτική 131

να προχωρήσει microε τις ασκήσεις υψηλότερου βαθmicroού δυσκολίας (δηλώνονται microε ειδι-

κή εικόνα το microολύβι που κρατάει microια βόmicroβα)middot

να επεκταθεί στην εξέταση του φαινοmicroένου χρησιmicroοποιώντας το Υλικό για τη ∆ιδα-

σκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας (υπεύθυνη Ά Ιορδανίδου)

334 Σύνοψη

Καλό θα ήταν τέλος ο διδάσκων να κλείσει την παρουσίασή του microε microια συνοπτική ανα-

φορά σε όσα διδάχθηκαν οι microαθητές στο microάθηmicroα Αν έχει χρόνο δε να τελειώσει το microά-

θηmicroα microε κάτι διασκεδαστικό όπως microια επικοινωνιακή άσκηση ένα τραγούδι ένα παιχνί-

δι ή ένα ανέκδοτο

335 Επανάληψη

Η παρουσίαση ενός φαινοmicroένου microια microόνο φορά δεν είναι αρκετή Για την εmicroπέδωση της

γραmicromicroατικής γνώσης είναι απαραίτητη η συχνή επανάληψη και ο συνδυασmicroός των γραmicro-

microατικών φαινοmicroένων σε διαφορετικές ασκήσεις η χρήση της ίδιας γραmicromicroατικής δοmicroής σε

διαφορετικά κείmicroενα και η αξιοποίησή της για την επίτευξη διαφορετικών επικοινωνια-

κών στόχων

Μπορούmicroε να φανταστούmicroε τις επαναλήψεις σαν microια σειρά οmicroόκεντρων κύκλων που

σταδιακά διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες των microαθητών Θα χρειαστεί ίσως ο

ίδιος ο καθηγητής να φτιάξει ορισmicroένες γλωσσικές ασκήσεις σαν αυτές που παρέχονται

από το Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων και να τις αξιοποιήσει για την

επανάληψη και την εmicroπέδωση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων που σχεδιάζει να διδάξει

34 Ένα παράδειγmicroα η διδασκαλία της γενικής

Η γενική αποτελεί ένα από τα φαινόmicroενα στα οποία δυσκολεύονται οι microουσουλmicroάνοι microα-

θητές Οι δυσκολίες οφείλονται σε πολλούς παράγοντες η γενική έχει δύσκολη microορφο-

λογία ακαταστάλακτη ακόmicroη και για τους φυσικούς οmicroιλητέςmiddot επιτελεί ποικίλες γραmicromicroα-

τικές λειτουργίες (γενική κτητική υποκειmicroενική αντικειmicroενική κτλ)middot επίσης από συντα-

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 21: Διδακτική

132 Γλωσσικές Ασκήσεις

κτική άποψη η λειτουργία της γενικής έχει πολύ διαφορετική laquoπραγmicroάτωσηraquo στη microητρι-

κή γλώσσα πολλών microαθητών Αυτά και άλλα προβλήmicroατα της γενικής επισηmicroαίνονται

στις Οδηγίες για τις γλωσσικές ασκήσεις Σε συνδυασmicroό microε τα ποικίλα λάθη που διαγι-

γνώσκονται στους microαθητές καθιστούν τη γενική κεντρικό γραmicromicroατικό φαινόmicroενο για την

ενισχυτική διδασκαλία

Η διδασκαλία της γενικής προϋποθέτει ασφαλώς ότι ο microαθητής έχει εξοικειωθεί microε την

κατηγορία της πτώσης microέσα από την αντιδιαστολή ονοmicroαστικής-αιτιατικής Με τον τρό-

πο αυτό microπορεί να κατανοήσει ότι η γενική διαθέτει διακριτές λειτουργίες όπως και οι

άλλες πτώσεις Εξίσου αποτελεσmicroατικά microπορεί να συνειδητοποιήσει τη microορφολογική ιδι-

αιτερότητα της γενικής αν έχει ήδη εmicroπεδώσει τη microορφολογική διαφοροποίηση των δύο

άλλων πτώσεων

341 Αφόρmicroηση

Η διδασκαλία της γενικής microπορεί να ξεκινήσει micro ένα απλό παιχνίδι Όλοι δίνουν στον

καθηγητή από ένα αντικείmicroενο Αυτός τα microαζεύει και ρωτάει στην τύχη laquoΠοιανού είναι

αυτό το raquo Στη συνέχεια microπορεί να κάνει στους microαθητές ερωτήσεις του τύπου laquoΞέρεις

τη διεύθυνση του Χασάνraquo ή laquoΠοιο είναι το τηλέφωνο της Ζαϊνέπraquo Τέλος ο διδάσκων

microπορεί να παίξει microε τους microαθητές ένα απλό παιχνίδι γνώσεων σαν αυτό που προτείνεται

στην άσκηση 168 laquoΠοια είναι η πρωτεύουσα του Νοmicroού Ροδόπηςraquo και να επεκταθεί

ρωτώντας τους microαθητές για ευρωπαϊκές χώρες και τις πρωτεύουσές τους Κατά τη διάρ-

κεια αυτής της διαδικασίας ο διδάσκων καλό θα ήταν να γράφει ορισmicroένα από τα εκφω-

νήmicroατα στον πίνακα (επιλεκτικά λόγω έλλειψης χρόνου αλλά και επειδή δεν είναι όλα

εξίσου βασικά) και να υπογραmicromicroίζει εκεί τα σχήmicroατα microε γενική

Στη φάση αυτή θεωρούmicroε ότι έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της αφόρmicroησης Τι έχει κα-

τορθώσει ο διδάσκων σ αυτό το στάδιο Έχει κατορθώσει

Α Να κάνει τους microαθητές του να στρέψουν την προσοχή τους στο γλωσσικό φαινόmicroενο

microε το οποίο θ ασχοληθούν στη συνέχεια

Β Να κάνει τους microαθητές να συνειδητοποιήσουν την επικοινωνιακή χρησιmicroότητα αυτού

του φαινοmicroένου Ερωτήσεις σαν αυτές που αναφέραmicroε προηγουmicroένως είναι πάρα πολύ

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 22: Διδακτική

∆ιδακτική 133

συνηθισmicroένες στην καθηmicroερινή επικοινωνία Ας αναρωτηθούmicroε πόσες φορές χρειάζεται

να ζητήσουmicroε το τηλέφωνο κάποιου να microάθουmicroε το επώνυmicroό του ή πού microένει Ακόmicroα να

ρωτήσουmicroε για τον κτήτορα ενός αντικειmicroένου

Γ Να εξοικειώσει τα παιδιά microε τις βασικές λειτουργίες της γενικής και ιδιαίτερα microε τη

λειτουργία της κτήσης Στις δοmicroές που χρησιmicroοποιήθηκαν στην αφόρmicroηση η γενική έχει

κτητική λειτουργία είτε microε την τυπική έννοια του όρου (ως ιδιοκτησία)

η τσάντα του Χασάν

(Ι∆ΙΟΚΤΗΣΙΑ ο Χασάν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει την τσάντα του)

είτε microε τη microη τυπική έννοια του όρου ως φυσική κτήση

η διεύθυνση της Αϊσέ

(ΦΥΣΙΚΗ ΚΤΗΣΗ Η Αϊσέ δεν microπορεί να χαρίσει ή να δανείσει τη διεύθυνσή της)

∆ Τέλος ο εκπαιδευτικός έχει κατορθώσει να δώσει στα παιδιά ένα κριτήριο για τη διά-

γνωση της γενικής microέσω της ερωτηmicroατικής αντωνυmicroίας ποιανού Το κριτήριο αυτό microπο-

ρεί να το χρησιmicroοποιήσει στη συνέχεια κατά την ένταξη της πτώσης στο πτωτικό σύ-

στηmicroα και σε αντιπαραβολή microε τις αντωνυmicroίες ποιος (ονοmicroαστική) ποιον (αιτιατική)

Όπως φαίνεται από την αφόρmicroηση ο διδάσκων πρέπει να ξεκινήσει από τις πιο απλές και

στοιχειώδεις όψεις του φαινοmicroένου Σε αυτή τη φάση microάς ενδιαφέρει τα παιδιά να επικε-

ντρωθούν στη λειτουργική-επικοινωνιακή πλευρά της γενικής και microάλιστα στην πιο βα-

σική από αυτές (κτητική) και όχι ν ασχοληθούν microε τη microορφολογία

342 Η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου Επειδή όπως είπαmicroε ο σχηmicroατισmicroός της γενικής παρουσιάζει ασυνήθιστες δυσκολίες και

οι λειτουργίες αυτής της πτώσης είναι πολλές και διαφορετικές η διδασκαλία της γενικής

δεν microπορεί να ολοκληρωθεί σ ένα microόνο microάθηmicroα Καλό είναι ο διδάσκων να διαιρέσει το

υλικό του έτσι ώστε να γνωρίζει πόσο microπορεί να καλύψει σε κάθε microάθηmicroα και microε βάση

αυτή τη διαίρεση να οργανώσει και την προκαταρκτική παρουσίαση για κάθε microάθηmicroα Η

γενική αρχή είναι η εξής προχωράmicroε σταδιακά από τα πιο απλά και βασικά στα πιο σύν-

θετα τόσο από microορφολογική όσο και από λειτουργική άποψη

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 23: Διδακτική

134 Γλωσσικές Ασκήσεις

Στην περίπτωση της ενότητας που εξετάζουmicroε η ύλη θα microπορούσε να διαιρεθεί ως εξής

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΧΡΗΣΗ

1 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου κτήση

ιδιότητα

2 Ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου ιδιότητα

χρονολόγηση

προσδιοριστική

3 Γενική επιθέτων όλες οι χρήσεις

Ας δούmicroε πρώτα τα ουσιαστικά microη microετακινούmicroενο τόνου Στο επίπεδο της παρουσίασης

ο διδάσκων microπορεί ν αρχίσει microε την άσκηση 169 Από την άποψη της λειτουργίας microπο-

ρεί να πει ότι η γενική δείχνει ποιος έχει κάτι απαντώντας στην ερώτηση laquoΠοιανού είναι

raquo Από την άποψη της σύνταξης πρέπει να επισηmicroάνει ότι η γενική ακολουθεί πάντα

το ουσιαστικό που προσδιορίζει Με απλά λόγια πρώτα έχουmicroε το αντικείmicroενο της κτή-

σης και στη συνέχεια τον κτήτορα (σε γενική) Η υπόδειξη αυτή είναι σηmicroαντική ιδιαί-

τερα για όσους microαθητές είναι τουρκόφωνοι γιατί στη microητρική τους γλώσσα το σχήmicroα

είναι αντίστροφο (πχ η πόρτα του σπιτιού microου λέγεται στα τουρκικά evimin kapιsι δη-

λαδή σπιτιού-microου-του πόρτα-του) Από microορφολογική άποψη ο διδάσκων επισηmicroαίνει τη

microορφολογία της γενικής για ουσιαστικά microη microετακινούmicroενου τόνου (microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει παραδείγmicroατα από ζώα ώστε το υλικό του να είναι συmicroβατό microε την άσκηση που

θ ακολουθήσει) Ο διδάσκων ανάλογα microε το επίπεδο της τάξης του microπορεί να αποφα-

σίσει να εξετάσει microόνο τον ενικό και ν αφήσει τον πληθυντικό για επόmicroενο microάθηmicroα Για

την περίπτωσή microας λοιπόν ο διδάσκων microπορεί να γράψει στον πίνακα την ονοmicroαστική

και να δώσει τους τύπους της γενικής σε ενικό και πληθυντικό

Αυτά που πρέπει να επισηmicroάνει στους microαθητές είναι τα ακόλουθα

1 Ότι τα αρσενικά σε -ος και τα ουδέτερα σε -ο -ι έχουν κοινή κατάληξη στη γενική (-

ου -ού)

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 24: Διδακτική

∆ιδακτική 135

2 Ότι από τα άλλα ουσιαστικά (αρσενικά σε -ας -ης θηλυκά σε -α -η) όποιο έχει -ς

στην ονοmicroαστική το χάνει στη γενική ενώ όποιο δεν έχει -ς στην ονοmicroαστική παίρνει

ένα -ς στη γενική

3 Ότι η γενική πληθυντικού (αν τη χρησιmicroοποιήσει) είναι κοινή για όλα τα ουσιαστικά

Σε αυτό το στάδιο ολοκληρώνεται η προκαταρκτική παρουσίαση του φαινοmicroένου

343 Η αξιοποίηση του γλωσσικού υλικού

Στην άσκηση 170 microέσω των φυσικών χαρακτηριστικών διαφόρων ζώων ο διδάσκων

καλύπτει τη microορφολογία των ουσιαστικών microη microετακινούmicroενου τόνου σε συνδυασmicroό microε

microια βασική λειτουργία (τη γενική κτητική στο επίπεδο της φυσικής κτήσης) Ο διδάσκων

ζητάει από τους microαθητές ν απαντήσουν στα ζητούmicroενα της άσκησης και συmicromicroετέχει ο

ίδιος ενεργά στη διαδικασία αυτή Επιβραβεύει τις επιτυχηmicroένες προσπάθειες των microαθη-

τών ενώ στην περίπτωση λάθους διορθώνει ήπια εξηγώντας (και αυτό είναι βασικότα-

το για την εmicroπέδωση του φαινοmicroένου) για ποιο λόγο ο συγκεκριmicroένος τύπος είναι λανθα-

σmicroένος και πώς είναι ο σωστός τύπος

Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων έχει τις εξής επιλογές

1 Αν κρίνει ότι οι microαθητές δεν έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια το φαινόmicroενο είτε από

microορφολογική είτε από λειτουργική άποψη microπορεί να επιmicroείνει περισσότερο Μπορεί για

παράδειγmicroα να τους δώσει ένα απλό γενεαλογικό δέντρο σαν το ακόλουθο

Γιώργος Ελένη

Άννα Σταmicroάτης

Στη συνέχεια ρωτάει τους microαθητές για τις σχέσεις συγγένειας microεταξύ των microελών της οι-

κογένειας αυτής

2 Αν ο διδάσκων κρίνει ότι οι microαθητές έχουν εmicroπεδώσει microε επάρκεια τη microορφολογία

microπορεί να την προϋποθέσει και να προχωρήσει στην παρουσίαση κάποιων πιο σύνθετων

χρήσεων της γενικής όπως είναι η γενική της ιδιότητας Χρήσιmicroες για το σκοπό αυτό

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 25: Διδακτική

136 Γλωσσικές Ασκήσεις

είναι οι ασκήσεις microε τους τίτλους ταινιών και τα αντικείmicroενα καθηmicroερινής χρήσης Στη

συνέχεια θα microπορούσε να ασχοληθεί microε τα ουσιαστικά microετακινούmicroενου τόνου (τις πιο

βασικές κατηγορίες) και να τελειώσει microε την παρουσίαση της γενικής προσδιοριστικής

(γενική υποκειmicroενική γενική αντικειmicroενική) Η παρουσίαση της γενικής προσδιοριστι-

κής είναι αρκετά σύνθετη γιατί προϋποθέτει ότι οι microαθητές έχουν άρτια γνώση της microορ-

φολογίας της γενικής αλλά και ότι έχουν εmicroπεδώσει πλήρως τις λειτουργίες όλων των

πτώσεων

Ας δούmicroε τι θα microπορούσε να κάνει ο διδάσκων για τη διδασκαλία του φαινοmicroένου

1 Να ξεκινήσει και πάλι microε τη βασική λειτουργία της γενικής και να εξηγήσει ότι όλα τα

σχήmicroατα αυτού του τύπου microπορούν να αναλυθούν σε microια απλή πρόταση του τύπου

η τσάντα του Χασάν ο Χασάν έχει microια τσάντα

η ουρά της αλεπούς είναι

φουντωτή η αλεπού έχει φουντωτή ουρά

2 Στη συνέχεια microπορεί να υπενθυmicroίσει απλούς microετασχηmicroατισmicroούς πιο σύνθετων λει-

τουργιών σαν αυτούς που παρουσιάζονται στην άσκηση 172

η διεύθυνση του Αντρέα ο Αντρέας microένει

3 Σε αυτό το στάδιο microπορεί να περάσει πλέον στις περιπτώσεις της γενικής προσδιορι-

στικής Πριν ασχοληθεί microε το υλικό microπορεί και πάλι και δώσει στα παιδιά απλές προτά-

σεις από τίτλους εφηmicroερίδων του τύπου

Νίκη του ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο Νίκησε ο ΠΑΟΚ στη Λεωφόρο

και να βοηθήσει τα παιδιά να εξαγάγουν το microετασχηmicroατισmicroό microε απλές ερωτήσεις του τύ-

που laquoΠοιος νίκησεraquo

Στη συνέχεια microπορεί να επεκταθεί και στη laquoγενική αντικειmicroενικήraquo χρησιmicroοποιώντας τα

παραδείγmicroατα της άσκησης 181

Τις αποφάσεις του βέβαια ο εκπαιδευτικός τις βασίζει κάθε φορά στο επίπεδο της τάξης

του Αν οι microαθητές αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες στην εmicroπέδωση βασικών πλευρών του

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 26: Διδακτική

∆ιδακτική 137

φαινοmicroένου απλώς παραλείπουmicroε όλο το κοmicromicroάτι που αφορά τη γενική προσδιοριστική

Αν πάλι γνωρίζουν πολύ καλά τα βασικά της γενικής τότε τα περνάmicroε στα γρήγορα (ε-

πανάληψη) και δίνουmicroε έmicroφαση στη γενική προσδιοριστική Αν πάλι έχουmicroε microια microεικτή

τάξη microπορούmicroε ν απασχολήσουmicroε όλους τους microαθητές micro ένα κοινό φαινόmicroενο δίνο-

ντας στον καθένα ασκήσεις που ν αντιστοιχούν στο επίπεδό του Για παράδειγmicroα microπο-

ρούmicroε να ρωτήσουmicroε για τη microύτη τα δόντια ή το τρίχωmicroα ενός ζώου ζητώντας όmicroως από

τους microεν τη γενική ενικού και από τους δε τη γενική πληθυντικού Και είναι φανερό ότι ο

ρόλος microιας άσκησης στα στάδια οργάνωσης του microαθήmicroατος microπορεί να ποικίλλει Μια

άσκηση σαν την 169 microπορεί για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης να ενταχθεί στο

στάδιο της αφόρmicroησης microόνο και microόνο για να ελεγχθεί η βασική microορφολογία Για microια τά-

ξη microε χαmicroηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας Αντίστοι-

χα η άσκηση 172 για microια τάξη microε υψηλό βαθmicroό εmicroπέδωσης δεν αποτελεί επέκταση του

βασικού υλικού αλλά είναι το βασικό υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί ενώ για microια laquomicroέ-

σηraquo τάξη η άσκηση αυτή θα microπορούσε να παραλειφθεί

344 Σύνοψη

Κλείνουmicroε το microάθηmicroα microε microια περίληψη του σχηmicroατισmicroού και των λειτουργιών της γενι-

κής που έχουmicroε διδάξει Αν έχουmicroε χρόνο microπορούmicroε ν αντιστρέψουmicroε τις ερωτήσεις

που κάναmicroε στην αφόρmicroηση ρωτώντας για παράδειγmicroα laquoΠοιανού νοmicroού είναι πρωτεύ-

ουσα η Κοmicroοτηνήraquo κτλ Μπορούmicroε microε τον ίδιο τρόπο να ρωτήσουmicroε για τα φυσικά χα-

ρακτηριστικά των ζώωνmiddot πχ laquoΠοιανού ζώου η ουρά είναι φουντωτήraquo Τέλος για τη γε-

νική προσδιοριστική microπορούmicroε να δώσουmicroε microια πρόταση και να ζητήσουmicroε τώρα το

σχήmicroα microε γενική

345 Επανάληψη

Η φάση της επανάληψης περιλαmicroβάνει δύο διακριτές διαδικασίες

1 Την περαιτέρω εmicroπέδωση του φαινοmicroένου microέσω επαναληπτικών ασκήσεων για το

φαινόmicroενο καθεαυτό Στην περίπτωση της γενικής προσφέρεται για επανάληψη microια ά-

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 27: Διδακτική

138 Γλωσσικές Ασκήσεις

σκηση που να περιλαmicroβάνει το σύνολο των πληροφοριών που οι microαθητές έχουν διδαχθεί

για τη γενική τόσο από την άποψη της microορφολογίας όσο και από την άποψη της χρήσης

2 Την ένταξη του φαινοmicroένου στο ευρύτερο γραmicromicroατικό σύστηmicroα της ελληνικής Ειδικά

για τη γενική αυτό θα microπορούσε να γίνει προς δύο κατευθύνσεις

Α Από την άποψη της microορφολογίας παρουσιάζουmicroε πλέον στους microαθητές ολοκλη-

ρωmicroένα κλιτικά υποδείγmicroατα (ονοmicroαστική αιτιατική γενική) και προσπαθούmicroε να

οδηγήσουmicroε τους microαθητές σε συmicroπεράσmicroατα για το πώς σχηmicroατίζεται η γενική σε

σχέση microε τις άλλες πτώσεις

Β Από την άποψη των γραmicromicroατικών λειτουργιών υπενθυmicroίζουmicroε στους microαθητές τις λει-

τουργίες των άλλων πτώσεων και τις αντιπαραβάλλουmicroε microε τις λειτουργίες της γενικής

Στην κατεύθυνση αυτή σχεδιάστηκαν ασκήσεις microε ουσιαστικά απλής microορφολογίας όπου

το ζητούmicroενο πλέον είναι ο microαθητής να επιλέξει microεταξύ των τριών βασικών πτώσεων microε

κριτήριο τη λειτουργία τους

Τέλος η επανάληψη microπορεί να γίνει microε επικοινωνιακές ασκήσεις και δραστηριότητες

4 Επικοινωνιακές ασκήσεις

Οι ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου συνδυάζουν συνήθως περισσότερα από ένα γραmicromicroατι-

κά φαινόmicroενα Επίσης εξασκούν τους microαθητές σε microονάδες λόγου microεγαλύτερες της πρότα-

σης (ερωταποκρίσεις διαλόγους πολλαπλά κείmicroενα) Βάζουν έτσι τους microαθητές στη δια-

δικασία ανάκλησης των γνώσεων τους γύρω από συγκεκριmicroένα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα

τα οποία microπορεί να αφορούν συνδυαστικά διαφορετικά γλωσσικά πεδία (στίξη ορθο-

γραφία microορφολογία λεξιλόγιο σύνταξη)

Οι επικοινωνιακές ασκήσεις χρησιmicroοποιούν σαν αφορmicroή τα προσωπικά βιώmicroατα των microα-

θητών πραγmicroατικές ή προσοmicroοιωmicroένες περιστάσεις επικοινωνίας ποικίλες ανθρώπινες

δραστηριότητες και θέmicroατα που δίνουν κίνητρο στους microαθητές εφόσον σχετίζονται microε

πράγmicroατα που τους ενδιαφέρουν Με αυτό τον τρόπο οι microαθητές βοηθιούνται στην κατα-

νόηση και συνειδητοποίηση της δοmicroής της γλώσσας microέσα από τη χρήση της

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 28: Διδακτική

∆ιδακτική 139

Πολλές από τις επικοινωνιακές ασκήσεις απαιτούν την ενεργή εmicroπλοκή του εκπαιδευτι-

κού Ο εκπαιδευτικός microπορεί να συmicromicroετέχει και ο ίδιος στην άσκηση η οποία έχει συχνά

τη microορφή microιας συλλογικής δραστηριότητας Έτσι ο εκπαιδευτικός microπορεί να χρησιmicroο-

ποιήσει το δικό του κείmicroενο είτε για να δώσει ένα παράδειγmicroα και να εξηγήσει στους microα-

θητές πώς να δουλέψουν είτε για να δείξει τη λειτουργία των φαινοmicroένων που εξετάζει η

άσκηση

Ο εκπαιδευτικός microπορεί να επιλέξει ασκήσεις επικοινωνιακού τύπου αφού οι microαθητές

επεξεργαστούν τις δοmicroικές ασκήσεις παρόmicroοιας θεmicroατολογίας Οι επικοινωνιακές ασκή-

σεις θα λειτουργήσουν έτσι σαν εφαρmicroογές των δοmicroικών Μπορεί επίσης να λειτουργή-

σουν σαν επαναληπτικές ασκήσεις Με αυτές ο εκπαιδευτικός θα διαπιστώσει τυχόν δυ-

σκολίες ώστε να επιστρέψει στα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που χρειάζονται περισσότερη

επεξεργασία είτε εξατοmicroικευmicroένα είτε οmicroαδικά

Σε πολλές περιπτώσεις οι laquoσωστέςraquo απαντήσεις σε microια άσκηση είναι περισσότερες από

microία και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να συζητήσει microε τους microαθητές εναλ-

λακτικούς τρόπους έκφρασης και να διαπιστώσει αν και σε ποιο βαθmicroό έχουν εmicroπεδώσει

τα γραmicromicroατικά φαινόmicroενα που διδάχθηκαν

Για παράδειγmicroα αφού οι microαθητές έχουν επεξεργαστεί τις ασκήσεις που περιγράψαmicroε

στην προηγούmicroενη ενότητα για τη microορφολογία και τις λειτουργίες της γενικής microπορούν

τώρα να κάνουν microια δραστηριότητα καθοδηγούmicroενης παραγωγής κειmicroένου όπου θα

χρειαστεί να χρησιmicroοποιήσουν ορισmicroένα σχήmicroατα της γενικής σε συνδυασmicroό microε άλλα

γραmicromicroατικά φαινόmicroενα Έτσι θα είναι σαφές αν έχουν κατακτήσει τις δοmicroές που χρειάζε-

ται όχι σε αποmicroονωmicroένες προτάσεις αλλά microέσα σ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο που απαι-

τεί συνδυασmicroό γραmicromicroατικών φαινοmicroένων

Αυτές οι ασκήσεις δίνουν επίσης την ευκαιρία να επεξεργαστούν οι microαθητές ατοmicroικά ή

οmicroαδικά ένα κείmicroενο από την άποψη της ορθογραφίας του λεξιλογίου της microορφολογίας

και της σύνταξης αξιοποιώντας όλα όσα γνωρίζουν κάνοντας παρατηρήσεις σχολιάζο-

ντας και αναζητώντας τρόπους αναδιατύπωσης των σηmicroείων που χρειάζονται αλλαγή

Οι ασκήσεις αυτού του τύπου βοηθούν τον εκπαιδευτικό και στο λεπτό ζήτηmicroα της διόρ-

θωσης Για παράδειγmicroα αν έχουmicroε να γράψουmicroε microια πρόσκληση για τις δραστηριότητες

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 29: Διδακτική

140 Γλωσσικές Ασκήσεις

που οργανώνει το σχολείο microε αφορmicroή τη λήξη της χρονιάς οι microαθητές έχουν κίνητρο και

κατανοούν πολύ καλά γιατί πρέπει τα κείmicroενά τους να είναι όσο το δυνατόν άρτιαmiddot έτσι

θα προσπαθήσουν να συντάξουν τις προσκλήσεις χωρίς να λειτουργεί η διόρθωση ανα-

σταλτικά και χωρίς να βαριούνται ή να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αδιάφορο

5 ∆ιόρθωση και αξιολόγηση

Η διδασκαλία της ελληνικής σε αλλόγλωσσους στο πλαίσιο της πλειονοτικής εκπαίδευ-

σης αντιmicroετωπίζει το ακόλουθο παράδοξο ενώ τα παιδιά διδάσκονται την ελληνική ως

ξένη αξιολογούνται σαν να ήταν η microητρική τους γλώσσα Ο εκπαιδευτικός πρέπει ν α-

ντιmicroετωπίσει το παράδοξο αυτό και να υιοθετήσει microια πιο ήπια αξιολόγηση των microαθητών

του microέτρο για την οποία είναι κυρίως η πρόοδός τους σε σχέση microε το αρχικό τους επίπε-

δο γλωσσοmicroάθειας και όχι απαραιτήτως η επίδοσή τους στα γλωσσικά microαθήmicroατα τα ο-

ποία είναι σχεδιασmicroένα αυστηρά για microητροδίδακτους οmicroιλητές της ελληνικής

Όπως είδαmicroε ήδη στην Ενότητα 32 ο διδάσκων πρέπει πρώτα απ όλα να εντοπίσει τα

πιο συνηθισmicroένα λάθη που κάνουν οι microαθητές του Στη συνέχεια microε τη βοήθεια των Α-

τοmicroικών Φύλλων Παρακολούθησης προσπαθεί να κατηγοριοποιήσει τα λάθη αυτά και

να τα ιεραρχήσειmiddot τελικά επιλέγει τον κατάλληλο χρόνο και τρόπο για να εφαρmicroόσει microια

συστηmicroατική διορθωτική αγωγή microε στόχο τον περιορισmicroό και τη σταδιακή απάλειψη των

λαθών

51 ∆ιόρθωση

Οι γενικές αρχές της διορθωτικής αγωγής που προτείνουmicroε είναι οι ακόλουθες

Α) Η διόρθωση λαθών εξακολουθεί να παίζει σηmicroαντικό ρόλο ακόmicroα και αν δε φαίνεται

να επηρεάζει εmicroφανώς το αποτέλεσmicroα ακόmicroα και αν δεν οδηγεί στην οριστική απάλειψη

των λαθών στην προφορική ή στη γραπτή παραγωγή των microαθητών Τη διόρθωση ο διδα-

σκόmicroενος τη χρειάζεται και την περιmicroένει από το διδάσκοντα

Β) Η αυτοδιόρθωση ή η οmicroαδική διόρθωση ενδείκνυνται κατά τη συστηmicroατική εκmicroάθηση

της ξένης γλώσσας στην τάξη Αν όλοι αδυνατούν να διορθώσουν ορισmicroένα λάθη αυτό

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 30: Διδακτική

∆ιδακτική 141

συνεπάγεται την οργάνωση περισσότερων microαθηmicroάτων για εξάσκηση στις προβληmicroατικές

δοmicroές

Γ) Η παρέmicroβαση του διδάσκοντος πρέπει να παρέχει στους microαθητές πληροφορίες ενίσχυ-

ση ενθάρρυνση και κίνητρο για να συνεχίσουν την προσπάθειά τους Ο εντοπισmicroός των

λαθών από τον ίδιο το διδασκόmicroενο και η διόρθωση των λαθών από το διδάσκοντα είναι

κοινά χαρακτηριστικά όλων των επιτυχηmicroένων και αποτελεσmicroατικών διδακτικών microεθό-

δων Η άmicroεση διδακτική παρέmicroβαση σχεδιάζεται microε στόχο να προωθήσει τη διόρθωση

αλλά δεν επιφέρει η ίδια ουσιαστική διόρθωση των λαθών αφού αυτή προϋποθέτει τη

σταδιακή αναδόmicroηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που κάνουν οι microαθητές για τη δοmicroή

της ελληνικής γλώσσας

∆) Η διόρθωση όλων των λαθών microπορεί να επιφέρει σύγχυση στον ίδιο το διδασκόmicroενο

Κύριος στόχος της διδασκαλίας της ξένης γλώσσας είναι η ανάπτυξη της επικοινωνιακής

ικανότηταςmiddot συνεπώς αρχικά πρέπει να διορθώνονται τα laquoσοβαρότεραraquo λάθη δηλαδή

αυτά που δυσκολεύουν την επικοινωνία (τα laquoολικάraquo λάθηmiddot βλ και παρακάτω)

Τα τελευταία χρόνια οι ερευνητές και οι εκπαιδευτικοί δίνουν microεγαλύτερη έmicroφαση στην

επικοινωνιακή αποτελεσmicroατικότητα και ευχέρεια (fluency) παρά στην ακριβή και ορθή

γλωσσική παραγωγή Η προτεραιότητα αυτή ισχύει τόσο για την καλλιέργεια της microητρι-

κής γλώσσας όσο και για την εκmicroάθηση microιας ξένης γλώσσας Η συνεχής διόρθωση (laquoαρ-

νητική διόρθωσηraquo) θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στην ελεύθερη έκφραση των

διδασκοmicroένων Ωστόσο η θετική ή αρνητική αντίδραση του διδάσκοντος εξακολουθεί ν

αποτελεί σηmicroαντική πηγή πληροφόρησης για το διδασκόmicroενο αφού ο τελευταίος ελέγχει

microέσω των διορθωτικών αυτών παρεmicroβάσεων την ορθότητα του λόγου που παράγει9

52 Αξιολόγηση

Στην πλειονοτική (δευτεροβάθmicroια) εκπαίδευση ο διδάσκων καλείται να εξισορροπήσει

ανάmicroεσα σ ένα σχολικό πρόγραmicromicroα φτιαγmicroένο αποκλειστικά για τους microητροδίδακτους

οmicroιλητές της ελληνικής κι ένα πρόγραmicromicroα προσανατολισmicroένο στις ανάγκες microαθητών για

τους οποίους η ελληνική είναι ξένη γλώσσα Οφείλει συνεπώς να αξιολογεί και να βαθ-

microολογεί τους αλλόγλωσσους microαθητές ηπιότερα σε σχέση microε τους φυσικούς οmicroιλητές

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 31: Διδακτική

142 Γλωσσικές Ασκήσεις

Ακόmicroη και αν αυτή η επιλογή δηmicroιουργεί ενδεχοmicroένως την αίσθηση microιας laquoάνισηςraquo microετα-

χείρισης που ευνοεί τους microουσουλmicroάνους microαθητές ουσιαστικά είναι microια προσπάθεια laquoι-

σότιmicroηςraquo αντιmicroετώπισης αφού οι microαθητές αυτοί δεν έχουν την ίδια αφετηρία και αντιmicroε-

τωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες ιδιαίτερα στις υψηλότερες βαθmicroίδες της εκπαίδευσης

όπου δυσκολεύονται ν ανταποκριθούν στα ερεθίσmicroατα που δέχονται στο σχολικό περι-

βάλλον και όπου η ελληνική εξακολουθεί να είναι microια laquoξένηraquo γλώσσα Συνεπώς όταν

βαθmicroολογούmicroε λαmicroβάνουmicroε υπόψη microας τη συνολική προσπάθεια που κατέβαλε ο microαθη-

τής και την πρόοδο την οποία σηmicroείωσε σε σχέση microε προηγούmicroενα δείγmicroατα προφορικού

και γραπτού λόγου του Άλλωστε οι Γλωσσικές Ασκήσεις δε στοχεύουν στη συγκέ-

ντρωση βαθmicroών που microετρούν την επίδοση των microαθητών σε κάθε φαινόmicroενο αλλά στη

συστηmicroατική παρουσίαση εφαρmicroογή και εξάσκηση σε γραmicromicroατικά φαινόmicroενα σύmicroφωνα

microε τις αρχές της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας

Απώτερος στόχος microας είναι η σταδιακή βελτίωση της προφορικής και γραπτής παραγω-

γής και η ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των microαθητών ώστε να συνεχιστεί η προσπάθειά

τους και στο microέλλον

53 Ένα παράδειγmicroα

Ας δούmicroε ένα παράδειγmicroα στο οποίο εφαρmicroόζονται οι αρχές της διόρθωσης και της αξιο-

λόγησης που παρουσιάσαmicroε

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας γεωργός

Ένας γεωργός συνήθος το πρωι microετά το φαγητό ταΐζει της κότες τα ου-

λάκια και δήνει ψωmicroί στο σκυλή και στη γάτα της Μετά οργώνει κυρείος

την άνειξει φειτεύει καπνό και ότι χριάζει για το σπίτι του δηλαδή δοmicroάτες

κρεmicroήδι πατάτε κα Την τρωφή του βγάζει microόνος του και έτσι περνάει την

microέρα του

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 32: Διδακτική

∆ιδακτική 143

Το κείmicroενο αυτό ανήκει σε τουρκόφωνο microαθητή της Γ΄ Γυmicroνασίου ορεινού χωριού του

νοmicroού Ροδόπης (βλ άσκηση 249)

∆ιαπιστώνουmicroε αmicroέσως ότι

ο microαθητής έχει κατανοήσει το θέmicroα και έχει εκθέσει ολοκληρωmicroένες απόψειςmiddot

έχει δοmicroήσει σωστά τις προτάσεις του (ξεκινάει microε κεφαλαίο βάζει τους τόνους στη

σωστή συλλαβή χρησιmicroοποιεί τα σηmicroεία στίξης)middot

επιλέγει κυρίως παρατακτική σύνδεση στις προτάσεις του

Έχοντας υπόψη microας τις δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν και την προσπάθεια που κατα-

βάλλουν οι αλλόφωνοι microαθητές κρίνουmicroε σκόπιmicroο να microην αξιολογήσουmicroε τη γραπτή πα-

ραγωγή τους microε τα ίδια κριτήρια που αξιολογούmicroε τις εκθέσεις των φυσικών οmicroιλητών

ήκαι να ιεραρχήσουmicroε διαφορετικά τα ίδια κριτήρια

Πρώτα απ όλα είναι σηmicroαντικό να εντοπίσουmicroε και να ιεραρχήσουmicroε τα λάθη Επιση-

microαίνουmicroε και διαχωρίζουmicroε τα λάθη που δυσχεραίνουν την επικοινωνία από τα λάθη που

αφορούν ένα microόρφηmicroα (λεξικό ή γραmicromicroατικό) αλλά δεν εmicroποδίζουν την κατανόηση του

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 33: Διδακτική

144 Γλωσσικές Ασκήσεις

κειmicroένου Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η λέξη ουλάκια (αντί πουλάκια) που δηmicroιουρ-

γεί εύλογη απορία στον αναγνώστη αφού πρέπει να υποθέσει ποιο ουσιαστικό microε το ίδιο

microόρφηmicroα θα microπορούσε να ταιριάζει στη θέση αυτή Οι λέξεις χριάζει δοmicroάτες πατάτε

ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία αφού είναι εύκολο να συναγάγουmicroε τη σηmicroασία τους

Τα λάθη της δεύτερης αυτής κατηγορίας είναι

Η χρήση γραmicromicroατικού microορφήmicroατος της ενεργητικής αντί microορφήmicroατος της microεσοπαθη-

τικής φωνής Πρόκειται για συνηθισmicroένο λάθος των αλλόφωνων microαθητών που πα-

ρατηρείται κυρίως microε τα αποθετικά ρήmicroατα (σκέφτοmicroαι χρειάζοmicroαι ονειρεύοmicroαι

κτλ) Το λάθος αυτό οφείλεται σε laquoυπεργενίκευσηraquo (ο microαθητής εφαρmicroόζει τον ίδιο

κανόνα σε όλες τις κατηγορίες ρηmicroάτων) Είναι σηmicroαντικό πάντως ότι το λάθος

προκύπτει από συστηmicroατική εφαρmicroογή ενός κανόνα και δεν είναι τυχαίο Παρόmicroοια

λάθη κάνουν και οι φυσικοί οmicroιλητές (πχ Το κείmicroενο επεξεργάζεται από τον υπολο-

γιστή)

Φωνολογικό λάθος δ αντί d Το λάθος αυτό οφείλεται σε σύγχυση του δ microε το

d εφόσον στην τουρκική δεν υπάρχει το φώνηmicroα δ

Παράλειψη του τελικού s Και αυτό το λάθος είναι συχνό στα γραπτά πολλών αλ-

λόφωνων microαθητών Παρ όλο που το s της τουρκικής συmicroπίπτει microε το s της ελλη-

νικής οι microαθητές το παραλείπουν πιθανόν γιατί το τελικό s πολλές φορές συmicroπρο-

φέρεται microε την επόmicroενη λέξη και δεν laquoακούγεταιraquo τόσο καθαρά Πρέπει να λάβουmicroε

υπόψη microας το γεγονός ότι οι microαθητές microας συχνά γράφουν όπως laquomicroιλάνεraquomiddot παρατη-

ρούνται δηλαδή πολλά στοιχεία προφορικότητας στο γραπτό τους λόγο γι αυτό

χρειάζονται πολλά microαθήmicroατα προκειmicroένου να microάθουν να εφαρmicroόζουν αυστηρότερα

τους κανόνες που ισχύουν στο γραπτό λόγο

Μπορούmicroε τώρα να προχωρήσουmicroε σε microια κατηγοριοποίηση των λαθών Αρχικά εστιά-

ζουmicroε τη διόρθωσή microας στα γραmicromicroατικά και συντακτικά λάθη και στη συνέχεια ιεραρ-

χούmicroε και αξιολογούmicroε τα ορθογραφικά

Όσον αφορά τη microορφολογία και τη σύνταξη microπορούmicroε να παρατηρήσουmicroε τα εξής

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 34: Διδακτική

∆ιδακτική 145

Ο microαθητής γνωρίζει το κλιτικό σύστηmicroα των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων (το φα-

γητό τις κότες γάτα σπίτι δήνει φειτεύει βγάζει) και δεν κάνει λάθος α στην επι-

λογή της πτώσης και β στη συmicroφωνία υποκειmicroένου-ρήmicroατος

Επιλέγει το κατάλληλο άρθρο

Χρησιmicroοποιεί microόρφηmicroα της ενεργητικής αντί της παθητικής φωνής σε αποθετικό ρή-

microα ( χριάζει αντί χρειάζεται)

Κάνει λάθος στην επιλογή κτητικής αντωνυmicroίας ( ένας γεωργός δίνει ψωmicroί στη γάτα

της)

Παραλείπει το κλιτικό ( την τρωφή του βγάζει microόνος του αντί την τροφή του τη βγά-

ζει microόνος του)

Τα συντακτικά λάθη ανήκουν στα λεγόmicroενα laquoενδογλωσσικάraquo (intralingual) λάθη και

σχετίζονται microε χαρακτηριστικά του συστήmicroατος της ελληνικής Τα συγκεκριmicroένα λάθη

αφορούν ολόκληρη την πρόταση γι αυτό απαιτείται οργανωmicroένη διορθωτική παρέmicroβα-

ση

α Επαναληπτική διδασκαλία των κτητικών αντωνυmicroιών microέσω κειmicroένων επεξήγηση και

επισήmicroανση της συmicroφωνίας του υποκειmicroένου microε την κατάλληλη κτητική αντωνυmicroία

β Η εκmicroάθηση των κλιτικών εmicroφανίζει ιδιαίτερη δυσκολία για όλους τους αλλόφωνους

microαθητές (παρατηρείται επίσης συχνά το φαινόmicroενο της παράλειψής τους) γι αυτό θα

ήταν χρήσιmicroο να διδαχθούν εναλλακτικές δοmicroές (βγάζει την τροφή του microόνος του ~ την

τροφή του τη βγάζει microόνος του) όπου η διαφορετική εστίαση στο συστατικό (την τροφή)

συνεπάγεται και αλλαγές στη δοmicroή της πρότασης

Το λάθος της κότες αφορά την εσωτερική δόmicroηση της ονοmicroατικής φράσης αλλά microπο-

ρούmicroε να το εντάξουmicroε στα ορθογραφικά λάθη λόγω οmicroοηχίας (της ~ τις)

Ορθογραφικά είναι τα ακόλουθα λάθη

την άνειξει

στο σκυλή

της κότες

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 35: Διδακτική

146 Γλωσσικές Ασκήσεις

κυρείος

χριάζει

τρωφή

συνήθος κυρείος

Γενικά θεωρούmicroε πρωτεύοντα τα λάθη που αφορούν τις καταλήξεις ουσιαστικών (την

άνειξει) ρηmicroάτων επιρρηmicroάτων (συνήθος κυρείος) και άρθρων (της κότες) και δευτε-

ρεύοντα τα λάθη που αφορούν τα λεξικά microορφήmicroατα (άνειξει χριάζει τρωιφή) τα ο-

ποία και αντιmicroετωπίζονται microε τη διδασκαλία και τη συνεχή χρήση της οικογένειας λέξε-

ων στην οποία ανήκουν Τέλος παρατηρούmicroε την παρουσία του laquoευφωνικούraquo ν στη

φράση την microέρα ενώ δε χρειάζεταιmiddot το συγκεκριmicroένο λάθος ιεραρχείται τελευταίο στην

οργάνωση της διορθωτικής παρέmicroβασής microας στη γραπτή παραγωγή των microαθητών

∆ιαπιστώνουmicroε ότι όλα τα λάθη του microαθητή είναι laquoτοπικάraquo και όχι laquoολικάraquo (τα laquoολικάraquo

λάθη παραβιάζουν τη σχέση ανάmicroεσα στους κύριους όρους της πρότασης ενώ τα laquoτοπι-

κάraquo παραβιάζουν τις σχέσεις των στοιχείων microέσα σε microια φράση) Επίσης παρά την πε-

ριορισmicroένη έκτασή της η έκθεση αυτή χαρακτηρίζεται από πληρότητα και σαφήνεια Για

τους λόγους αυτούς αξιολογούmicroε laquoθετικάraquo τη συγκεκριmicroένη έκθεση

Μπορούmicroε να βοηθήσουmicroε τους microαθητές microας ν αναπτύξουν εκτενέστερα τις απόψεις

τους εάν πρώτα συζητήσουmicroε microαζί τους το θέmicroα για το οποίο καλούνται να γράψουν και

αποmicroονώσουmicroε τις λέξεις και τις φράσεις που θ αποτελέσουν τα laquoσκαλοπάτιαraquo για να

συντάξουν τα κείmicroενά τους Τα κείmicroενα των microαθητών θα βελτιωθούν σηmicroαντικά όταν η

συγγραφή τους συνδεθεί microε κάποιον ξεκάθαρο επικοινωνιακό στόχο ∆είτε λχ τις

ασκήσεις 263-265 και 624-629 ως υποδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 36: Διδακτική

∆ιδακτική 147

∆είτε τώρα την έκθεση που ακολουθεί (πρόκειται για έκθεση τουρκόφωνου microα-

θητή της Γ΄ Γυmicroνασίου από το ίδιο σχολείο) Εντοπίστε τα λάθη και ταξινοmicroή-

στε τα microε τον τρόπο που υποδείξαmicroε Πώς θα αξιολογούσατε την έκθεση αυτή

Με ποιον τρόπο θα οργανώνατε τη διορθωτική σας παρέmicroβαση για να βοηθήσε-

τε το συγκεκριmicroένο microαθητή

(Πώς περνάει τη microέρα του ) Ένας microαθητής

Ένας microαθητής πέρναει την microέρα του πολύ κάλά δηλάδη πρωί πηγαίνει στο

σχολείο για το microάθηmicroα έως τη microέσηmicroερη και όταν βγένει από τον σχολείο

πήγαινει στο σπίτι τούς αν θέλει microπόρει να θγει να παιζει microετά αλλά παιδια

και όταν βραδιάσει πηγαίνει να φαει απογευmicroα κα microέτα αρχίσει να κάνει τα

microαθήmicroατα τους και οταν τα κάνει πηγαίνει για υπνό

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 37: Διδακτική

148 Γλωσσικές Ασκήσεις

Σηmicroειώσεις

1 Κανονικά laquoδεύτερηraquo γλώσσα σηmicroαίνει οποιαδήποτε γλώσσα microετά τη microητρικήmiddot laquoδεύτερηraquo είναι microε την

έννοια αυτή και η τρίτη και η τέταρτη κοκ Στην ελληνική βιβλιογραφία όmicroως θεωρείται από ορισmicroένους

ότι η ελληνική είναι laquoδεύτερη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα ελληνικής καταγωγής (laquoοmicroογενείςraquo) και

laquoξένη γλώσσαraquo όταν διδάσκεται σε άτοmicroα που προέρχονται από άλλον πολιτισmicroό διαφορετικό από τον

ελληνικό Με αυτό το κριτήριο η διάκριση microεταξύ laquoδεύτερηςraquo και laquoξένηςraquo γλώσσας φορτίζεται ιδεολογι-

κά και γίνεται αναξιόπιστη Εναλλακτικά microπορούmicroε να microιλάmicroε για την ελληνική ως laquoδεύτερη γλώσσαraquo σε

περιβάλλον κοινωνικής διγλωσσίας (όπου η ελληνική είναι microία από τις γλώσσες που χρησιmicroοποιούνται σε

microια γλωσσική κοινότητα) και ως laquoξένη γλώσσαraquo σε περιβάλλον αλλογλωσσίας Με αυτό το κριτήριο η

ελληνική microπορεί να θεωρείται laquoδεύτερη γλώσσαraquo των microουσουλmicroάνων στο περιβάλλον της Θράκης Και microε

αυτό το κριτήριο πάντως ο όρος laquoδεύτερη γλώσσαraquo πρέπει να χρησιmicroοποιείται microε προσοχή Πρώτα απ

όλα είναι αmicroφίβολο κατά πόσο η κοινωνική εκτός σχολείου διγλωσσία αντανακλά στον τρόπο διδασκαλί-

ας της ελληνικής εντός του σχολείου Όπως είναι διαπιστωmicroένο πολλοί από τους microουσουλmicroανόπαιδες της

Θράκης γράφονται στα microειονοτικά δηmicroοτικά σχολεία (ένα δίγλωσσο εκπαιδευτικό περιβάλλον) χωρίς να

έχουν ούτε στοιχειώδεις επικοινωνιακές δεξιότητες στην ελληνικήmiddot από πρακτική άποψη τα παιδιά αυτά

πρέπει να διδαχθούν την ελληνική σαν να τους ήταν γλώσσα ξένη παρ όλο που στο ευρύτερο περιβάλλον

τους η ελληνική χρησιmicroοποιείται ως δεύτερη γλώσσα από πολλούς ενήλικες Επιπλέον ακόmicroη και αν το

κοινωνικό περιβάλλον είναι δίγλωσσο microπορεί να microην είναι το εκπαιδευτικό περιβάλλον όπως συmicroβαίνει

microε τα παιδιά της microειονότητας που εντάσσονται στην πλειονοτική Μέση Εκπαίδευση η οποία είναι κατά

βάση microονόγλωσση Για τους παραπάνω λόγους θα προτιmicroήσουmicroε να χρησιmicroοποιούmicroε αποκλειστικά τον όρο

ξένη γλώσσα (βλ και Σ Α Μοσχονάς laquoΠριν από τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσαςraquo στο

Σύγχρονες τάσεις στην ελληνική γλωσσολογία Αθήνα Πατάκης 2003 σσ 92-95)

2 Βλ Ά Φραγκουδάκη Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΗ διδασκαλία της ελληνικής στα microειονοτικά σχο-

λεία της Θράκηςraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης πιστοποίησης της ελλη-

νοmicroάθειας Αποτελέσmicroατα και προβληmicroατισmicroοί ερευνητικών προγραmicromicroάτων Ρέθυmicroνο Ε∆ΙΑΜΜΕ 2001

σσ 176-179 πβ Μ Σφυρόερα Ά Φτερνιάτη amp Ζ Γαβριηλίδου laquoΕξέταση του γλωσσικού επιπέδου microα-

θητών της Α΄ ∆ηmicroοτικού Μειονοτικών Σχολείων της Θράκηςraquo στο Ευ Τρέσσου amp Σ Μητακίδου (επιmicro)

Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών Εκπαίδευση γλωσσικών microειονοτήτων Θεσσαλονίκη Πα-

ρατηρητής 2002 σσ 434-445)

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 38: Διδακτική

∆ιδακτική 149

3 Για τα χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού που χρησιmicroοποιείται στη microειονοτική εκπαίδευση και το

σχεδιασmicroό του γλωσσικού microαθήmicroατος βλ Ά Ιορδανίδου amp Σ Μοσχονάς laquoΕισαγωγήraquo στα βιβλία δασκά-

λου Αθήνα ΟΕ∆ΒΠΕΜ 2000middot για παρουσιάσεις ανά τάξη βλ Σ Μώραλη amp Κ Λάππα laquoΑ όπως Αγγέ-

λα και Αχmicroέτ Βιβλία για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην Α΄ και Β΄ δηmicroοτικού των microειονοτι-

κών σχολείων της Θράκηςraquo στο Η διδασκαλία της γλώσσας και των microαθηmicroατικών όπ 402-409middot Κ Μάγος

amp Μ Πουλοπούλου laquoΌταν ο Τζεσούρ συνάντησε τη Λεσίτσα Τα βιβλία για τη διδασκαλία της ελλη-

νικής γλώσσας στην Γ΄ δηmicroοτικού των microειονοτικών σχολείωνraquo στο ίδιο 388-393middot Β Λαγοπούλου amp ∆

∆έδε laquoΠροτάσεις διδασκαλίας της γλώσσας στην ∆΄ Ε΄ και Στ΄ τάξη του δηmicroοτικού των microειονοτικών σχο-

λείων της Θράκηςraquo στο ίδιο 381-387

4 Ά Ιορδανίδου laquoΗ ελληνική ως ξένη γλώσσα Από τη microειονοτική στην πλειονοτική εκπαίδευσηraquo (ανα-

κοίνωση στη διηmicroερίδα του Προγράmicromicroατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 microε θέmicroα Οmicroοιό-

τητες και ∆ιαφορές Αναζητώντας νέους δρόmicroους στην Εκπαίδευση (Κοmicroοτηνή 29 και 30 Νοεmicroβρίου 2002)

σσ 34-35

5 Η ορολογία που χρησιmicroοποιούmicroε εδώ για την περιγραφή του συστήmicroατος των χρόνων-τρόπων ενέργειας

ακολουθεί την ορολογία των σχολικών βιβλίων Στα σχολικά βιβλία χρησιmicroοποιούνται οι όροι laquoστιγmicroιαίοraquo

ή laquoσυνοπτικόraquo (αντί του όρου laquoσυντελεσmicroένοraquo) και laquoδιαρκέςraquo ή laquoεξακολουθητικόraquo (αντί του όρου laquoασυ-

ντέλεστοraquo)middot επίσης microε τον όρο laquoσυντελεσmicroένοι χρόνοιraquo δηλώνονται στα σχολικά βιβλία αποκλειστικά

εκείνοι οι τύποι του ρήmicroατος που έχουν συντελική όψη (έχωείχα γράψει) Ας σηmicroειωθεί πάντως ότι όροι

όπως laquoστιγmicroιαίο-συνοπτικόraquo και laquoδιαρκές-εξακολουθητικόraquo είναι εσφαλmicroένοι από περιγραφική άποψη και

οι εξηγήσεις που βασίζονται σε αυτούς microπορεί να είναι παραπλανητικέςmiddot λχ είναι λάθος να λέmicroε στα παι-

διά ότι laquoο αόριστος εκφράζει κάτι που έγινε στιγmicroιαία και ο παρατατικός κάτι που γινόταν συνεχώςraquo αν

λάβουmicroε υπόψη microας απλά παραδείγmicroατα όπως Μέσα σε δέκα χρόνια έκτισα ένα σπίτι και Ο αθλητής έκοβε

το νήmicroα Πρέπει να τονίσουmicroε ότι αποφύγαmicroε την ορολογία laquoασυντέλεστη συντελεσmicroένη συντελική ό-

ψηraquo (την οποία και θεωρούmicroε την ενδεδειγmicroένη) επειδή έρχεται σε σύγκρουση microε την καθιερωmicroένη (σχο-

λική) ορολογία laquoεξακολουθητικός συνοπτικός συντελεσmicroένος τρόπος ενέργειαςraquo

6 Τα παραθέmicroατα είναι από το άρθρο της Ει Φιλιππάκη-Warburton laquoΓραmicromicroατική και αναλυτικά προγράmicro-

microαταraquo στο Μ ∆αmicroανάκης (επιmicro) Επίπεδα και κριτήρια διαπίστωσης της ελληνοmicroάθειας Ρέθυmicroνο

Ε∆ΙΑΜΜΕ σ 94

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 39: Διδακτική

150 Γλωσσικές Ασκήσεις

7 Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει ένα ενιαίο βασικό λεξιλόγιο αλλά πολλά πυρηνικά λεξιλόγια ανάλογα

microε το θέmicroα και την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση Ο αριθmicroός των λέξεων κυmicroαίνεται ανά θεmicroατικό

κύκλοmiddot το άθροισmicroα ωστόσο των επιmicroέρους αυτών κύκλων συνιστά το συνολικό βασικό λεξιλόγιο το

οποίο δεν ξεπερνά σε έκταση τις 2000 λέξειςmiddot βλ I S P Nation Learning Vocabulary in Another Lan-

guage Cambridge Cambridge University Press 2001 σσ 14-17 Οι microελέτες καθορισmicroού του βασικού

λεξιλογίου σε διάφορες γλώσσες έχουν ασκήσει έντονη επίδραση στη γλωσσική διδασκαλία Για τα ελλη-

νικά δεν υπάρχει αξιόπιστη προσπάθεια καταγραφής Τα έργα του Λ Κούλα Βασικόν λεξιλόγιον της ελλη-

νικής γλώσσης Αθήνα ΟΕ∆Β 1972 και Α Σαφαρίκα Έρευνα επί του λεξιλογίου των Ελλήνων microαθητών

Αθήνα Νίκη 1961 (διδακτορική διατριβή) χρησιmicroοποιούν υλικό από κείmicroενα της καθαρεύουσας και microα-

θητικές εκθέσεις σε καθαρεύουσα ή microεικτή γλώσσα Για θεmicroατικό λεξιλόγιο βλ Ει Κανελλοπούλου amp Λ

Κοκκινίδου laquoΤο βασικό λεξιλόγιο των θεmicroατικών κύκλων ∆ιατροφή και Ελεύθερος Χρόνοςraquo (αδηmicroοσίευ-

τη microεταπτυχιακή εργασία)

8 Τα Φύλλα Ατοmicroικής Παρακολούθησης τα χρησιmicroοποιεί ο εκπαιδευτικός προκειmicroένου να ασκηθεί ο ίδιος

στην παρακολούθηση των microαθητών του και για να οργανώσει καλύτερα το microάθηmicroά του ∆εν είναι υποχρε-

ωmicroένος ν αποκαλύψει το περιεχόmicroενό τους στους προϊσταmicroένους του ή στους υπεύθυνους του Προγράmicro-

microατος Εκπαίδευσης Μουσουλmicroανοπαίδων Στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2002-03 χρησιmicroοποιήθηκαν οι

πληροφορίες αυτές από την Οmicroάδα των Γλωσσικών Ασκήσεων προκειmicroένου να οργανωθεί αποτελεσmicroατι-

κότερα η παραγωγή του εκπαιδευτικού υλικού Ευχαριστούmicroε όλους τους εκπαιδευτικούς που microας βοήθη-

σαν σ αυτή την προσπάθεια

9 Στη διεθνή βιβλιογραφία συζητούνται διάφορες υποθέσεις σχετικά microε το είδος της διδακτικής παρέmicroβα-

σης που είναι αποδοτικότερο στη διδασκαλία ξένης γλώσσας Κάθε υπόθεση φωτίζει το ζήτηmicroα της διδα-

κτικής παρέmicroβασης από διαφορετική σκοπιά Παραθέτουmicroε εδώ τις σηmicroαντικότερες

α Η υπόθεση της φυσικής σειράς Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η σειρά κατάκτησης των γραmicromicroατικών

δοmicroών της ξένης γλώσσας είναι προβλέψιmicroη και ανεξάρτητη από τη microητρική ή την ξένη γλώσσα Η εφαρ-

microογή της συγκεκριmicroένης θεωρίας στην εκπαιδευτική πράξη θα σήmicroαινε ότι οποιαδήποτε διδακτική παρέmicro-

βαση microόνο ασήmicroαντα αποτελέσmicroατα microπορεί να επιφέρει στη βελτίωση της παραγωγής του διδασκόmicroενου

αφού ο τελευταίος ακολουθεί απαρέγκλιτη microαθησιακή πορεία Ωστόσο η ανάλυση της πορείας εκmicroάθησης

έχει δείξει ότι αν και η απόκτηση βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών πράγmicroατι διέρχεται ορισmicroένα τυποποιηmicroέ-

να στάδια ο ρυθmicroός της ανάπτυξης η κατάκτηση αποτελεσmicroατικής επικοινωνιακής ικανότητας καθώς και

η επάρκεια στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας εξαρτώνται σε microεγάλο βαθmicroό από τον ίδιο το διδασκόmicroενο

(προσωπικότητα στάση κίνητρα συνθήκες διδασκαλίας πολιτισmicroικό και microορφωτικό υπόβαθρο κά)middot βλ

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 40: Διδακτική

∆ιδακτική 151

R Ellis Understanding Second Language Acquisition Oxford Oxford University Press 1985 σσ 51-63

Αν πάντως υποθέσουmicroε ότι η πορεία πρόσκτησης βασικών γραmicromicroατικών δοmicroών ακολουθεί ένα laquoεσωτερι-

κό αναλυτικό πρόγραmicromicroαraquo (built-in syllabus) τότε η διδακτική παρέmicroβαση θ αποδειχθεί περισσότερο α-

ποτελεσmicroατική εφόσον συmicroβαδίσει microε αυτό και οργανωθεί microε τέτοιον τρόπο ώστε να στηρίζει τις σωστές

υποθέσεις και να συmicroβάλλει στην τροποποίηση των εσφαλmicroένων υποθέσεων που έχει σχηmicroατίσει ο διδα-

σκόmicroενος για τη γλώσσα που προσπαθεί να microάθει

β Η υπόθεση ενός laquoοργάνου ελέγχουraquo Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή υπάρχει ένα laquoόργανο ελέγχουraquo

ένας εσωτερικός microηχανισmicroός αυτοδιόρθωσης ο οποίος τίθεται σε λειτουργία πριν από τη γλωσσική πραγ-

microάτωση Μέσω αυτού ο διδασκόmicroενος ασκεί συνειδητό έλεγχο επί της παραγωγής του κυρίως κατά τη

διαδικασία συστηmicroατικής εκmicroάθησης της γλώσσας (όχι τόσο όταν αποκτά τη γλώσσα microε ασυνείδητο και

φυσικό τρόπο κατά την επικοινωνία του microε τους άλλους) Συνεπώς η διδακτική παρέmicroβαση αποκτά νόηmicroα

όταν στοχεύει στη συστηmicroατική εκmicroάθηση Αρχικά ο διδασκόmicroενος θα microάθει microόνο τους απλούς κανόνες

ενώ δε θα χρησιmicroοποιήσει ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα τους σύνθετους Η διόρθωση των λαθών είναι

σηmicroαντική για την εκmicroάθηση των απλών κανόνων αλλά έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις επειδή δηmicroιουρ-

γεί άγχος και ενισχύει τις αναστολές των διδασκοmicroένων Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω οι S Krashen και T

Terrell (The Natural Approach Language Acquisition in the Classroom Oxford Pergamon 1983) προτεί-

νουν τη laquoφυσική προσέγγισηraquo στη γλώσσα βασικές αρχές της οποίας είναι α η διδασκαλία αποσκοπεί

στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων β η κατανόηση του προφορικού λόγου πρέπει να προη-

γείται της προφορικής έκφρασης γ ο διδασκόmicroενος θα εξασκηθεί πρώτα στην οmicroιλία και στη συνέχεια στη

γραφή όταν θα είναι έτοιmicroος

γ Η υπόθεση των εισερχόmicroενων microηνυmicroάτων Σύmicroφωνα microε την υπόθεση αυτή η laquoαπόκτησηraquo είναι αποτέ-

λεσmicroα της πρόσληψης των microηνυmicroάτων και όχι της γλωσσικής παραγωγής Τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα γίνο-

νται κατανοητά λόγω της βοήθειας που παρέχει το περιβάλλον Συνεπώς ο διδάσκων οφείλει να παρέχει

κατανοητά ερεθίσmicroατα και να παρεmicroβαίνει διορθωτικά microε τρόπο απόλυτα σαφή στο διδασκόmicroενο Για να

είναι επιτυχής η πρόσληψη η γνώση που παρέχεται στον διδασκόmicroενο πρέπει να είναι ιεραρχηmicroένη εάν το

επίπεδο γλωσσοmicroάθειας του διδασκόmicroενου είναι ν τότε πρέπει να του παρασχεθούν γνώσεις επιπέδου ν+1

και όχι ν+2 διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος laquoαπολίθωσηςraquo των γλωσσικών γνώσεων του διδασκόmicroενου

κίνδυνος δηλαδή να οδηγηθεί σ ένα επίπεδο χρήσης της ξένης γλώσσας που θα του είναι πλέον αδύνατο

να το υπερβεί

δ Η υπόθεση του συναισθηmicroατικού φίλτρου Το laquoσυναισθηmicroατικό φίλτροraquo περιλαmicroβάνει παράγοντες ό-

πως στάσεις απέναντι στη γλώσσα κίνητρα αυτοπεποίθηση άγχος Οι microαθητές που έχουν ευνοϊκή στάση

microαθαίνουν microε αποτελεσmicroατικότερο τρόπο την ξένη γλώσσα Αντίθετα όσοι τηρούν αρνητική στάση και

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 41: Διδακτική

152 Γλωσσικές Ασκήσεις

έχουν έντονο άγχος παρεmicroποδίζουν τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα κατά την εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας Ο

διδάσκων πρέπει να ενισχύει την αυτοπεποίθηση του διδασκόmicroενου Όταν ο διδάσκων κατορθώνει να microε-

ταδώσει τη σιγουριά και την αυτοπεποίθησή του τότε τα εισερχόmicroενα microηνύmicroατα θα λειτουργήσουν αποτε-

λεσmicroατικάmiddot αν όmicroως ο διδάσκων διορθώνει συνεχώς τα λάθη των microαθητών και κάνει αρνητικά σχόλια τότε

κλονίζεται η αυτοπεποίθησή τους και οι διδασκόmicroενοι παρουσιάζουν δυσκολίες κατά την εκmicroάθηση Η

υπόθεση αυτή εξηγεί επίσης γιατί για πολλούς microειονοτικούς microαθητές (και γονείς) η ελληνική γλώσσα φέ-

ρει το στίγmicroα microιας γλώσσας laquoαπειλητικήςraquo ή laquoεχθρικήςraquo Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει

ώστε η ελληνική να αποβάλει το στίγmicroα αυτό

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet

Page 42: Διδακτική

∆ιδακτική 153

Πρόγραmicromicroα Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004 ∆ράση Γραmicromicroατική και ∆ιδασκαλία

Έργο Γλωσσικές Ασκήσεις Οδηγίες για τις Γλωσσικές Ασκή-σεις

To παρόν έντυπο εκδόθηκε στα πλαίσια της πράξης laquoΕκπαί-

δευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004raquo του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ που συγ-

χρηmicroατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό ∆ηmicroό-

σιο κατά 75 και 25 αντίστοιχα

wwwmediauoagrlanguage

wwwecduoagrmuseducgr

wwwkleidiakaiantikleidianet