[1]

Ανδρέας Απ. Αθανασιάδης

Ο «Μακεδονικός τοπικισμός»

και οι αποτυπώσεις του στη Φλώρινα,

από τον Μεσοπόλεμο έως τον Εμφύλιο

Ποντοκώμη 2014

[2]

[3]

Ο «Μακεδονικόρ ηοπικιζμόρ» και οι αποηςπώζειρ ηος ζηη Φλώπι-

να, από ηον Μεζοπόλεμο έυρ ηον Εμθύλιο1

Αλδρέας Απ. Αζαλαζηάδες

Πεπίλητη

Η ανακοίνυζη πποζπαθεί να ανισνεύζει μια ςπαπκηή άποτη, πος

αποηελούζε θέζη επώνςμυν ή ανώνςμυν πολιηών ηηρ πεπιοσήρ, διασέ-

ονηαν ζε ςπηπεζιακά έγγπαθα, δημοζιοποιούνηαν από «πεπιοδεύονηερ»

δημοζιογπάθοςρ, ςπονοούνηαν πίζυ από ανεξάπηηηερ πολιηικέρ παπα-

ηάξειρ πος ζςγκποηήθηκαν ζηην πεπιοσή, και αθοπούζε ηην γενικεςμέ-

νη αίζθηζη μιαρ άδικηρ μεηασείπιζηρ ηος Κένηπος ένανηι ηυν απομα-

κπςζμένυν πεπιοσών ηηρ επικπάηειαρ, όπυρ ήηαν η πεπιοσή ηηρ Φλώ-

πιναρ.

Ππολογικά

Μεηά ηελ ελζσκάησζε ηεο Μαθεδνλίαο ζηνλ εζληθφ θνξκφ έλα πιή-

ζνο «Παιαηνειιαδηηψλ» απνζπνχληαη-δηνξίδνληαη ζηηο «επαίζζεηεο» απ-

ηέο πεξηνρέο γηα λα απνηειέζνπλ ην κεραληζκφ πνπ ζα αλαιάβεη επξχηε-

ξα ηε δηνίθεζε, αιιά θαη εηδηθφηεξα ηνλ «εμειιεληζκφ» φζσλ επαξρηψλ

δελ εηζέξρνληαλ κε απφιπηα εζληθά ερέγγπα.

Σελ ίδηα πεξίνδν, πιεξεμνχζηνη ηεο πεξηνρήο ζα ζπκπήμνπλ ηε «καθε-

δνληθή νκάδα», κηα άηππε ζπζπείξσζε κε ζθνπφ ηελ επηηπρέζηεξε δηα-

κεζνιάβεζε ππέξ ησλ αηηεκάησλ ηεο πεξηνρήο. Δθπξνζσπνχληαλ θπξίσο

απφ ηνπο σηήξην Γθνηδακάλε, Γεψξγην Μπνχζην θαη Φίιηππν Γξαγνχ-

κε, πνπ «αηζζάλνληαλ φηη ε Μαθεδνλία θαη νη Μαθεδφλεο βξίζθνληαλ

ζην πεξηζψξην ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο». Ζ «καθεδνληθή νκάδα» ζα πξν-

ζρσξήζεη ηειηθά ζην ζπλαζπηζκφ ηεο «Ζλσκέλεο Αληηπνιηηεχζεσο»,

ζηηο εθινγέο ηνπ Ννεκβξίνπ ηνπ 19202.

1 Σν θείκελν παξνπζηάζηεθε ζε ζπλέδξην πνπ νξγάλσζε ην «ρνιείν ηνπ Λανχ», ζηηο 26 Απξηιίνπ

2014, ζηελ Αηαλή Κνδάλεο. 2 Ηάθσβνο Μηραειίδεο, φηήρηος Γθοηδακάλες: Ο άλζρφπος, ο ποιηηηθός, ο κύζος, Βάληαο, Θεζζαιν-

λίθε 2001, ζ. 24-25, 27-28.

[4]

Διεκδίκηζη ίζον «βοςλγαπιζμόρ»

ηελ πεξηνρή ηεο Φιψξηλαο, φπσο θαη ζηηο άιιεο πεξηνρέο πνπ θαηνη-

θνχζε ππθλφο ζιαβφθσλνο πιεζπζκφο, θάζε ηδηαίηεξε-ηνπηθή δηεθδίθε-

ζε, πνπ νξίδνληαλ ππέξ ησλ πιεζπζκψλ απηψλ θαη πέξα ησλ ελδεδεηγκέ-

λσλ θνκκαηηθψλ δηφδσλ, αληηκεησπίδνληαλ σο έθθαλζε «βνπιγαξηζκνχ»

εθ κέξνπο ησλ αηηνχλησλ, εμππεξεηψληαο –θαη’ απηφλ ηνλ ηξφπν- απν-

θιεηζηηθά θαη κφλν ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο ζθνπηκφηεηεο, θπξίσο ησλ

πνιηηηθψλ παηξψλσλ ηεο πεξηνρήο3. Σν Κέληξν, έρνληαο απφιπηε γλψζε

φηη ε Βνπιγαξία ήηαλ ε αλαζεσξεηηθή εθείλε ρψξα ησλ Βαιθαλίσλ πνπ

δελ έπαπε λα δηεθδηθεί ηνπο πιεζπζκνχο απηνχο σο δηθνχο ηεο, πηνζε-

ηνχζε –ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο- ηηο απφςεηο πνπ κεηαθέξνληαλ ζ’ απηφ,

απφ ηα αθξαηθλή εζληθά ζηνηρεία ησλ λέσλ επαξρηψλ θαη απνδέρνληαλ

φηη ζηηο Βφξεηεο πεξηνρέο ππάξρεη ζνβαξφο αξηζκφο ζιαβνθψλσλ πνπ

θαζνδεγείηαη απφ «αλζειιεληθά θέληξα».

ηα ηέιε Ννεκβξίνπ 1922, ν Γθνηδακάλεο, εξρφκελνο ζε ζχγθξνπζε

κε ηνλ Γεκήηξην Γνχλαξε, ζα δερηεί επίζεζε απφ ηνλ ζπλάδειθφ ηνπ Κη-

λία θαη ν ηειεπηαίνο ζα απνθαιέζεη ηνπο αλεμάξηεηνπο Μαθεδφλεο βνπ-

ιεπηέο «Βνχιγαξνπο»4. Αληηδξψληαο ν Γεψξγηνο Υξήζηνπ Μφδεο

5 έ-

γξαςε: «[…] Δπζχο σο έλαο Μαθεδψλ πιεξεμνχζηνο, ιεζκνλψλ πξνο

ζηηγκήλ ηελ ηπξαλλνινγίαλ, επηρεηξήζε λα είπε θάπνηαλ πηθξάλ αιήζεη-

αλ, ξίπηεηαη θαηά ηνπ πξνζψπνπ ηνπ ε αλήθνπζηνο χβξηο. Βνχιγαξνο

[…]». Γηα ηελ θαηάζηαζε απηή ζεσξνχζε σο θπξίσο ππεχζπλνπο θαη απ-

ηνχο ηνπο ίδηνπο ηνπο Μαθεδφλεο πιεξεμνχζηνπο, εμαηηίαο ηεο δηαίξεζήο

ηνπο, θαη ζπκπεξαζκαηηθά θαηέιεγε: «Γηα λα ηνικήζε, θαηφπηλ ηνχησλ,

εθεμήο έλαο πιεξεμνχζηνο Μαθεδφλαο, λα δηαηππψζε εηο ηελ Δζλνζπλέ-

ιεπζηλ κίαλ επεξψηεζηλ ή αλαθνξάλ –δηα κεγαιείηεξα πξάγκαηα νη θησ- 3 Δίλαη ραξαθηεξηζηηθή ε επθνιία κε ηελ νπνία νη Φηιειεχζεξνη ηεο Φιψξηλαο απέδσζαλ ηελ ήηηα

ηνπο ζηηο εθινγέο ηνπ 1932, ζηελ «θαζνδήγεζε» ηνπ πιεζπζκνχ ηεο πεξηνρήο απφ ην «Βνπιγαξηθφ

θνκηηάην», ζπγθεθξηκέλα ζε ππφδεημή ηνπ λα ςεθηζηεί ην Λατθφ Κφκκα γηα λα δεκηνπξγεζεί αλαηα-

ξαρή ζηελ πεξηνρή, «εμ εο [ην Βνπιγαξηθφ θνκηηάην] ζα εθαξπνχην δηάθνξα νθέιε», βι. ελδεηθηηθά:

Αξρεγείνλ Υσξνθπιαθήο-Σκήκα Δηδηθήο Αζθαιείαο πξνο Τπ. Δζσηεξηθψλ-Γηεχζπλζηλ Υσξνθπια-

θήο, Αζήλαη ηε 19 Οθησβξίνπ 1932, Αξρείν Δ. Βεληδέινπ, Μνπζείν Μπελάθε, Φ. 113, έγγξ. 42-43 θαη

Ννκαξρία Φισξίλεο (Β. Μπάιθνο) Πξνο Γξαθείνλ θ. Πξσζππνπξγνχ, Δλ Φισξίλε ηε 13 Οθησβξίνπ

1932, Αξρείν Δ. Βεληδέινπ, Φ. 112, έγγξ. 77, ζ. 3. 4 Η. Μηραειίδεο, φηήρηος Γθοηδακάλες: Ο άλζρφπος, ο ποιηηηθός, ο κύζος, φ.π., ζ. 25, 32, 38. 5 Γεψξγηνο Υ. Μφδεο, Πνιηηηθφο απφ ην Μνλαζηήξη. Γηνηθεηηθφο Δπίηξνπνο Κατιαξίσλ ην 1912, Νν-

κάξρεο Κνδάλεο ην 1923, Βνπιεπηήο ησλ Φηιειεχζεξσλ –ζηε πεξηνρή ηεο Φιψξηλαο- απφ 1925, Γελη-

θφο Γηνηθεηήο Μαθεδνλίαο απφ Ννέκβξην 1944 έσο Μάξηην 1945, Τπνπξγφο Παηδείαο ην 1951 θαη

Βνπιεπηήο έσο 1956, Γ. Μφδεο, Αλακλήζεης, επ. Μ. Ππξνβέηζε, Η. Μηραειίδεο, Δθδφζεηο Παλεπηζηε-

κίνπ Μαθεδνλίαο, Θεζζαινλίθε 2004, ζ. ρρ.

[5]

ρνί καο αληηπξφζσπνη δελ είλε ηθαλνί- πξέπεη απαξαηηήησο λα θέξε κεζ’

εαπηνχ πηζηνπνηεηηθά θαπεηαλέσλ θαη νπιαξρεγψλ, φηη, θαηά ηελ δηάξ-

θεηαλ ηνπ καθεδνληθνχ αγψλνο “πξνζέθεηην απηφο θαη ε νηθνγέλεηά ηνπ

πεξηζζφηεξνλ εηο ηαο Αζήλαο ή ηελ φθηαλ” θαη φηη έρεη ζθάμεη ηδηνρεί-

ξσο εμ ηνπιάρηζηνλ δσδεθάδεο βνπιγάξσλ»6.

Αξθεηά ηζρπξή ήηαλ θαη ηα επφκελα ρξφληα ε αίζζεζε ηεο εγθαηάιεη-

ςεο ηεο πεξηνρήο εμ αηηίαο θαη ηεο «δηαίξεζεο» κεηαμχ ησλ Βφξεησλ α-

ληηπξνζψπσλ. Πάλησο, ζηα ηέιε Ηνπλίνπ ηνπ 1924, ζα γίλεη κία απφπεηξα

ζπζπείξσζεο Μαθεδφλσλ βνπιεπηψλ. Σφηε είλαη πνπ ζα θαηαγξαθεί πσο

«Οη καθεδφλεο πιεξεμνχζηνη απεθάζηζαλ λα εκθαλίδσληαη νκαδηθψο ελ

ηε ζπλειεχζεη», γεγνλφο πνπ απνηεινχζε ηελ «απαξρήλ κειινληηθήο

ζηελήο ζπλεξγαζίαο θαη αιιειεγγχεο ησλ εθ’ φισλ ησλ εθθξεκψλ δεηε-

κάησλ, θαζφηη εθ ηεο εμειίμεσο ηεο θαηαζηάζεσο κέρξη ζήκεξνλ εδξαηψ-

ζε ε πεπνίζεζηο φηη άλεπ θνηλνβνπιεπηηθήο νξγαλψζεσο δελ είλε δπλα-

ηφλ λα αληηκεησπηζζνχλ ηα Μαθεδνληθά δεηήκαηα»7.

Η άποτη ηυν πεπιοδεςόνηυν δημοζιογπάθυν

Ζ αδηαθνξία ηεο πνιηηείαο απέλαληη ζηηο Νέεο Υψξεο θαηαγξάθνληαλ

θαη ζηα εθηελή άξζξα πεξηνδεπφλησλ δεκνζηνγξάθσλ. ’ απηήλ απέδηδε

θαη ν –απεζηαικέλνο απφ αζελατθή εθεκεξίδα- Α.Υ. Υακνπδφπνπινο

ηελ θαηάζηαζε πνπ αληίθξηζε ζηε Φιψξηλα θαηά ηελ επίζθεςή ηνπ ην

19268. Ζ αδηαθνξία ηνπ θξάηνπο κάιηζηα –ηφληδε ν δεκνζηνγξάθνο- ν-

θείινληαλ ζηελ θξαηνχζα «ελ Αζήλαηο ζηξεβιήο αληηιήςεσο πεξί ηνπ

ηξφπνπ ηεο δηνηθήζεσο ησλ λέσλ ρσξψλ». Γελ έκελε ηίπνηε άιιν, θαηέ-

ιεγε ν Υακνπδφπνπινο, παξά λα «επηζχξσκελ άπαμ έηη ηελ πξνζνρήλ

ησλ ηζπλφλησλ θαη επηθαιεζζψκελ ηελ εηδηθήλ κέξηκλάλ ησλ δηα ηαο πα-

ξακεζνξίνπο πεξηθεξείαο καο»9.

Γηα ηνλ επφκελν, πεξηνδεχνληα ζηε Φιψξηλα ηελ άλνημε ηνπ 1927, δε-

κνζηνγξάθν Κσλζηαληίλν Φαιηάηηο10

, σο αίηην γηα ηελ εηθφλα πνπ πα-

6 Μαθεδολία [Θεζζαινλίθεο], 26.6.1922, ζ. 1. 7 Μαθεδολία, 28.6.1924, ζ. 4 θαη 24.7.1924, ζ. 2. 8 Ο Υακνπδφπνπινο επηζθέθηεθε ηε Φιψξηλα ζηηο αξρέο Απγνχζηνπ ηνπ 1926, σο απεζηαικέλνο ηεο

εθεκεξίδαο «Διεχζεξνλ Βήκα». 9 Φφλή ηοσ Λαού [Φιψξηλαο], 27.5.1927, ζ. 1. 10 Ο Φαιηάηηο επηζθέθηεθε ηε Φιψξηλα ζηα ηέιε Απξηιίνπ ηνπ 1927 θαη δεκνζίεπζε ηηο εληππψζεηο

ηνπ –ζε δηαδνρηθά άξζξα- ζηελ αζελατθή εθεκεξίδα «Διεχζεξνο Λφγνο». «Ο Κσλζηαληίλνο Φαιηάηηο,

γελλήζεθε ζηα 1891. πνχδαζε λνκηθά θαη θηινινγία. 19 ρξνλψλ κπήθε ζηε δεκνζηνγξαθία, φπνπ

γξήγνξα δηέπξεςε. πλεξγάζηεθε κε ηηο πεξηζζφηεξεο Αζελατθέο εθεκεξίδεο θαη κε πεξηνδηθά, δίλν-

[6]

ξνπζίαδε ε Μαθεδνλία ήηαλ ε έιιεηςε «Μαθεδνληθψλ ζηειερψλ». Γηα-

πίζησλε πσο «Ζ Μαθεδνλία απφ απφςεσο πξνζψπσλ δελ απηνδηνηθείηαη,

δηνηθείηαη απφ ηελ άιιελ Διιάδα, θαη κάιηζηα ηπξαλλείηαη. […] Ζ Μα-

θεδνλία απφ απφςεσο αλζξσπίλεο κάδεο δελ εηζήιζελ εηο ηνλ ειιεληθφλ

νξγαληζκφλ. Απινχζηαηα πξνζεηέζε γεσξγαθηθψο επί ηεο Παιαηάο Δι-

ιάδνο». ε αληηδηαζηνιή κε ηελ πνιηηηθή ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο απέλα-

ληη ζηνπο Μαθεδφλεο θαηέγξαθε ηελ πνιηηηθή ησλ Βνπιγάξσλ, νη νπνίν

απφ ην 1870 θξφληηζαλ λα αλαδείμνπλ «Μαθεδνληθά ζηειέρε» ζηε δηνί-

θεζε, ζην ζηξαηφ θιπ 11

. Ο ίδηνο δεκνζηνγξάθνο θαηφξζσζε λα νδεγήζεη

θαη ηνλ κεηξνπνιίηε Φιψξηλαο Υξπζφζηνκν λα θαηαζέζεη ηηο απφςεηο

ηνπ γηα ηελ πεξηνρή. Ο κεηξνπνιίηεο απνθάιπςε ζηνλ δεκνζηνγξάθν φηη

«ε Μαθεδνλία ε Διιεληθή ιεηηνπξγεί κε παπάδεο ζρηζκαηηθνχο, αλήθν-

ληαο εηο ηελ Βνπιγαξηθήλ Δμαξρίαλ», θαη απηνί «απνηεινχλ ην κεγαιχ-

ηεξνλ κέξνο ηεο πεξηθεξείαο κνπ». Γηα λα δψζεη δε έκθαζε ζηα ιεγφκε-

λά ηνπ, αλαξσηήζεθε: «Πψο ζπλελλννχκαη κε απηνχο; Με δηεξκελέα. Δί-

λαη αδχλαηνλ λα κε ελλνήζνπλ, δηφηη δελ γλσξίδσ Βνπιγαξηθά θαη είλαη

αδχλαηνλ λα ηνπο ελλνήζσ, δηφηη δελ μεχξνπλ Διιεληθά». Ο κεηξνπνιί-

ηεο δήισζε επίζεο πσο «ίρλε κφλν ειιεληθψλ αηζζεκάησλ ζπλαληψκελ

εηο ηα ηδηθά καο θαλαηηθά άιινηε ρσξηά, θαη ηα ράλνκελ θαη απηά. […]

Σα αηζζήκαηα ηνπ θφζκνπ δελ είλε ειιεληθά πιένλ», γηα λα θαηαιήμεη:

«Δπήξακελ ηνπο πιεζπζκνχο Διιεληθνχο θαη ηνπο εθάκακε Βνπιγαξη-

θνχο»12

.

Ο κεηξνπνιίηεο Υξπζφζηνκνο επέξξηπηε επζχλεο γηα ηελ παξαπάλσ

θαηάζηαζε ζηελ αδηαθνξία ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο γηα ηηο Βφξεηεο επαξ-

ρίεο ηνπ. Αδηαθνξία πνπ ήηαλ ηδηαίηεξα εκθαλήο ζηνλ ηνκέα ηεο παηδεί-

αο. Γηα λα ζηεξίμεη ηηο απφςεηο ηνπ απνθάιπςε ζηνλ Αζελαίν δεκνζην-

γξάθν πσο ην γπκλάζην ηεο Φιψξηλαο ήηαλ έλα βνπιγαξηθφ θηίξην, «ην

Βνπιγαξηθφλ Γπκλάζηνλ Φισξίλεο ην νπνίνλ εχξακε εκείο ην 1912 θαη

ην εθάλακε ειιεληθφ». Δπίζεο πσο νη Βνχιγαξνη «έθαλαλ θαη εηο ηα ρσ-

ξηά αθφκε ζαπκάζηα δηδαθηήξηα», γηα λα ζεκεηψζεη πσο ηα λεναλαγεηξφ-

κελα ππφ ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο δηδαθηήξηα έρνπλ εγθαηαιεηθηεί θαη έ-

ηζη «εκείο ζηεγάδνπκε ηνπο καζεηάο εηο ηα κπνπδξνχκηα»13

. ληαο άξζξα θαη ξεπνξηάδ, κειέηεο θαη ινγνηερλήκαηα. […]», πεξηζζφηεξα βηνγξαθηθά ζηνηρεία βι. ζε:

http://www.faltaits.gr/news/konfaltaits.htm, εκ. επίζθ. 20.4.2014. 11 Ειεύζερος Λόγος [Αζελψλ], 4.5.1927, ζ. 1. 12Ειεύζερος Λόγος [Αζελψλ], 30.4.1927, ζ. 1. Βι. επίζεο ην άξζξν «Οη ιαβφθσλνη θαη ην θνηκψκε-

λνλ Κξάηνο», ζε Μαθεδολία, 12.5.1927, ζ. 1 θαη ηελ «αλαθνίλσζε» ηνπ κεηξνπνιίηε ζηελ εθεκεξίδα

Φφλή ηοσ Λαού [Φιψξηλαο], 13.5.1927, ζ. 1 θαη 4. 13Ειεύζερος Λόγος [Αζελψλ], 30.4.1927, ζ. 1.

[7]

Η άποτη ηυν Φλυπινιυηών

Ζ αλαθνξά ζηελ απαμίσζε πνπ εηζέπξαηηε ε πεξηνρή απφ ην Κέληξν

ζεκεηψλνληαλ ζην ιφγν θαη ελφο εθ ησλ πξννδεπηηθψλ δηαλννχκελσλ ηεο

πεξηνρήο, ηνπ αγξνηηζηή δηθεγφξνπ Γεψξγηνπ Θενδψξνπ Μφδε (ν «κη-

θξφο» Μφδεο)14

. ηα πιαίζηα εθηελνχο θεηκέλνπ ηνπ ζην νπνίν παξφηξπ-

λε ηνπο αγξφηεο ηεο πεξηνρήο λα ζπκκεηάζρνπλ ζε ζρεδηαδφκελν ζπιια-

ιεηήξην, ηνλ Οθηψβξην ηνπ 1930, αλέθεξε: « […] Γελ ζνπ κέλε ηίπνηε

πιένλ δπζηπρηζκέλε Μαθεδφλα αγξφηε. […] γηα ζέλα δελ ππάξρε ειπίδα

δσήο […] ε ίδηα ε Κπβέξλεζη κε ηα φξγαλά ηεο, κε ηα πεξίθεκα ζπλεξ-

γεία ηεο ζε ιεζηεχεη, ζνπ αξπάδεη ηα ρσξάθηα ζνπ ηα ζπίηηα ζνπ, γηα ηα

νπνία ρξήκα, ηδξψηα θαη αίκα άθζνλν ερχζαλε αη παηέξεο ζνπ, νη παπ-

πνχδεο ζαο γηα λα η’ αγνξάζνπλ. Ξχπλεζε αγξφηε! […] αζπγθίλεηνη νη

αζηνί εθιερηνί ζνπ θξνληίδνπλ πξψηα γηα ηα γιέληηα ηνπο ζηελ Αζήλα

θαη γηα ηα ηνκάξηα ηνπο. Δζχ δπζηπρηζκέλε αγξφηε πξέπεη λα ηνπο ςεθί-

δεο κνλάρα! Ξχπλα αγξφηε! […] εζχ καο δίλεηο ηελ πξψηε χιε γηα ηε

δσή καο. Δζχ εξγάδεζαη 20 ψξεο ην 24σξν. Δζχ ζηέιλεηο ηα θαιιίηεξα

θαη γεξψηεξα παηδηά ζηελ πξψηε γξακκή γηα ηελ Παηξίδα ε νπνία ηφζν

άζηνξγε εθάλεθε γηα ζέλα ηελ ζηηγκή απηή. […] Φψλαμε ηνπιάρηζηνλ

θαη δηαιάιεζε φηη δελ είζαη θνπηφο, φηη πεζαίλεηο λνηψζνληαο κέρξη ην

θφθθαιν ην καραίξη ηεο αδηθίαο. […]»15

.

Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ν καθεδνληθφο ηνπηθηζηηθφο ιφγνο, ζηελ πε-

ξηνρή ηεο Φιψξηλαο θαηαηίζνληαλ ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ ζηειέρε,

πξψελ ζηειέρε ή ζπλνδνηπφξνπο ηνπ Λατθνχ Κφκκαηνο θαη ηηο Λατθέο,

θηινιατθέο θαη ελάληηεο ζηνπο Φηιειεχζεξνπο εθεκεξίδεο ηεο πεξηνρήο.

ηηο 16 Ηαλνπαξίνπ 1931 ε ηνπηθή εθεκεξίδα Φφλή ηοσ Λαού16

, πνπ

απφ ην Ννέκβξην ηνπ 1930 είρε εθδφηε ηεο ηνλ Φισξηληψηε, δηθεγφξν

Αζελψλ, Αιθηβηάδε Παπαγεσξγίνπ17

, θαηέγξαθε ηελ αλάγθε χπαξμεο

14 Ο Γεψξγηνο Θενδψξνπ Μφδεο γελλήζεθε ην 1902 ζην Μνλαζηήξη. Ήξζε κηθξφο ζηελ Φιψξηλα θαη

ηειείσζε ην γπκλάζην Φισξίλεο. πνχδαζε λνκηθή ζηελ Αζήλα θαη άζθεζε ην επάγγεικα ηνπ δηθεγφ-

ξνπ ζηελ Φιψξηλα. Τπήξμε νξεηβάηεο, θαη πνιπγξαθήο αξζνγξάθνο ζε εθεκεξίδεο θαη ζην Μαθεδν-

ληθφ Ζκεξνιφγην. Έζεζε ππνςεθηφηεηα ζην αγξνηηθφ θφκκα νθηαλφπνπινπ. 15 Μαθεδοληθή [Φιψξηλαο], 18.10.1930, ζ. 1. 16 Δθεκεξίδα ηνπ Μνλαζηεξηψηε ζπληαμηνχρνπ επηζεσξεηή δεκνηηθψλ ζρνιείσλ Κσλζηαληίλνπ Ησ-

αλλίδε. Τπνζηήξηδε γεληθφηεξα ην Λατθφ Κφκκα. Γηα ηηο πνιηηηθέο απφςεηο ηνπ Ησαλλίδε, βι. «Τπφ-

κλεκα Κσλζη. Ησαλλίδε Πξνο ηελ Απηνχ Δμνρφηεηα ηνλ Πξφεδξνλ ηεο Κπβεξλήζεσο Κχξηνλ Π.

Σζαιδάξελ, Δλ Φισξίλε ηε 1 Γεθεκβξίνπ 1933», ζε: Αξρείν Αζαλαζίνπ νπιηψηε-Νηθνιαΐδε, Φ.

2/ΗΗ, 4, έγγξ. 70, ζ. 1 έσο 8. 17 Ο Αιθηβηάδεο Παπαγεσξγίνπ αλαθέξνληαλ θαη σο εθδφηεο –απφ ην Ννέκβξην ηνπ 1930- ηεο εθεκε-

ξίδαο «Φσλή ηνπ Λανχ» [Φιψξηλαο], ηνπ Κσλ. Ησαλλίδε, ήηαλ ζηέιερνο ηνπ Λατθνχ Κφκκαηνο, θαλα-

[8]

«Μαθεδνληθνχ Κφκκαηνο», θαζψο, φπσο ηφληδε, νη «Παιαηνειιαδίηεο»

εθάξκνδαλ ην «δηαίξεη θαη βαζίιεπε», λέκνληαλ ηα αγαζά ηεο εμνπζίαο

«πεξηνξηδφκελνη εληφο ησλ ζηελσηάησλ νξίσλ ηεο κηθξνπνιηηηθήο, ηεο

ζπλαιιαγήο, ηνπ ξνπζθεηηνχ ππέξ ησλ εθινγέσλ ησλ θαη κφλνλ», εγθα-

ηαιείπνληαο ηε Μαθεδνλία ζηελ ηχρε ηεο, «έξκαηνλ ησλ Κνκκνπληζηψλ»

θαη «ζηφρνλ ησλ αγξππλνχλησλ Βνπιγαξηθψλ Κνκηηάησλ»18

. ηηο 25 Ηα-

λνπαξίνπ, ε ίδηα εθεκεξίδα έγξαθε γηα ηνπο Μαθεδφλεο βνπιεπηέο πσο

«θαξθί δελ ηνπο θαίγεηαη δηα ηελ ηχρελ» ηεο Μαθεδνλίαο, «θξνληίδνληεο

κφλνλ πψο λα εθιέγσληαη Βνπιεπηαί θαη Γεξνπζηαζηαί, ή θαη άιισο λα

ζεζαπξίδνπλ εηο βάξνο ηνπ Μαθεδνληθνχ ιανχ». Γη απηφ, ηφληδε, είλαη

αλάγθε λα ηδξπζνχλ άκεζα Μαθεδνληθνί Πνιηηηζηηθνί χιινγνη, πνπ ζα

αλαπηεξψζνπλ ην Δζληθφ θξφλεκα ησλ Μαθεδφλσλ θαη πξννπηηθά ζα

ζπκβάινπλ ζην λα δεκηνπξγεζεί «Πνιηηηθφλ Μαθεδνληθφλ θφκκα». Σν

παξαπάλσ θφκκα ήηαλ κηα αλαγθαηφηεηα γηα ηελ Διιάδα δηφηη πιένλ

«θαηά λφκνπο θπζηνινγηθνχο εμεθπιίζζεζαλ ερξενθφπεζαλ νη πνιηηηθνί

ηεο ηεξεάο θαη Πεινπνλλήζνπ», θαη δελ ππάξρνπλ κεηαμχ ηνπο εμέρνπ-

ζεο θπζηνγλσκίεο γηα λα θπβεξλήζνπλ ηελ Διιάδα19

. Πξηλ απφ ηηο εθιν-

γέο ηνπ 1932, ν παξαπάλσ δηθεγφξνο, σο εθδφηεο ηεο ηνπηθήο εθεκεξί-

δαο Φφλή ηοσ Λαού, ππέγξαθε άξζξν κέζσ ηνπ νπνίνπ θαινχζε ηνπο

Φισξηληψηεο «λα κε δηαλνεζνχλ λα ςεθίζνπλ θαηά ηαο επηθεηκέλαο ε-

θινγάο άλζξσπνλ μέλνλ πξνο ηνλ ηφπνλ καο», γηαηί κε ηελ ελέξγεηά ηνπο

απηή «εγθιεκαηνχλ πξνο ηνλ εαπηφλ ηνπο». Έγξαθε πσο ε Φιψξηλα βξί-

ζθνληαλ ζε ηέηνην «ζεκείνλ ηεο νπηζζνδξνκηθφηεηαο» πνπ «κφλνλ δηθά

καο παηδηά ηθαλά δξαζηήξηα […] εάλ ςεθίζσκελ θαη φρη ξακνιηκέληα θαη

άμεζηα ππνθείκελα θαη αλίθαλα ή ηθαλά κελ αιιά μέλα φπεξ δηα ηνλ ηφ-

πνλ καο ζεκαίλεη κεδέλ, ζα δπλεζψκελ θαη εκείο αθ’ ελφο κελ λα ηα θα-

καξψλσκελ ππνζηεξίδνληα ηα ζπκθέξνληα ηνπ Ννκνχ καο σο θαη ηεο

Διιάδνο νινθιήξνπ ελ ηε Βνπιή αιιά θαη δηφηη ηα δηθά καο παηδηά φηαλ

είλαη βνπιεπηαί θαη γεξνπζηαζηαί ζα θαησξζψλνπλ λα δηνξίδσληαη εηο

δηαθφξνπο ζέζεηο δεκνζίαο θαη άηνκα θαηαγφκελα απφ ηνλ Ννκφλ

καο»20

.

ηηθφο ππνζηεξηθηήο ηνπ Βαζηιηά θαη θαηήγγεηιε αλνηρηά ηνλ Φ. Γξαγνχκε, φηαλ ζηηο εθινγέο ηνπ 1935

θαηέβεθε αλεμάξηεηνο. ηηο εθινγέο ηνπ Ηαλνπαξίνπ ηνπ 1936 ν Παπαγεσξγίνπ πνιηηεχηεθε κε ην

«Μεηαξξπζκηζηηθφ Δζληθφλ Κφκκα», ηνπ σηεξίνπ Γθνηδακάλε, ην νπνίν ζεκείσζε κηθξά πνζνζηά

(2,87%) ζηελ πεξηνρή ηεο Φιψξηλαο. 18 Φφλή ηοσ Λαού [Φιψξηλαο], 16.1.1931, ζ. 1. 19 Φφλή ηοσ Λαού [Φιψξηλαο], 25.1.1931, ζ. 1. 20 Φφλή ηοσ Λαού[Φιψξηλαο], 24.7.1932, ζ. 1.

[9]

Παξφκνηεο ζθέςεηο θαηαγξάθνληαλ θαη ζε θείκελν ηεο εθεκεξίδαο

Νέοη Καηροί21

, ηνλ Μάξηην ηνπ 1934, φπνπ, ν ζπγγξαθέαο ηνπ θεηκέλνπ

κε ην ςεπδψλπκν «Μ», αλαδείθλπε ηελ αλάγθε «δηνξγαλψζεσο» ηεο

Μαθεδνλίαο. Ξεθηλψληαο απφ ην 1833 πνπ «ε Διιάο […] αλαπλέεη ειεχ-

ζεξα», ζχκηδε πσο πνιχ γξήγνξα, κε ηελ έιεπζε ηνπ ζσλα «ην μεληθφλ

ζηνηρείν επηθξαηεί. ινη νη ππάιιεινη ηνπ θξάηνπο είλαη Βαπαξνί. Νέ-

κνληαη ηα δεκφζηα νηθνλνκηθά ηεο κηθξάο Διιάδνο». κσο ν ιαφο «δελ

κπνξεί πιένλ λα αλερζή ηνπο απνκπδεηάο ησλ πεληρξψλ νηθνλνκηθψλ

ηνπ» θαη «εμεγείξεηαη». ηε ζπλέρεηα επηθεληξψλνληαλ ζηε Μαθεδνλία:

«1912. Ζ Μαθεδνλία ειεπζεξψλεηαη ηνπ Σνπξθηθνχ δπγνχ θαη ζπλε-

λνχηαη κε ηελ ινηπήλ Διιάδα. Σν κέγα φλεηξφλ ηεο πξαγκαηνπνηείηαη.

Δίλαη πιένλ ειεπζέξα. Αιιά… Αιιά νη ειεπζεξσηαί ηεο ελφκηζαλ φηη

είρνλ ην δηθαίσκα λα εθκεηαιιεπζνχλ πξνο ίδηνλ ζπκθέξνλ ηα πξψελ

ππνδνπισκέλα κέξε. Καη άξρηζαλ λα μεθηλνχλ αη κεγάιαη νξδαί, ηα θα-

ξαβάληα δηα ηα αλαθαιπθζέληα εδάθε, ε κεγάιε θαη θεξδνθφξνο εθ-

ζηξαηεία δηα ηελ πινπηνθφξνλ απνηθίαλ απ’ φπνπ αξγφηεξνλ πινχζηνη

θαη κεγηζηάλεο ζα επαλήξρνλην εηο ηαο παηξίδαο ησλ.

»Ζ Διιάο ρσξίδεηαη. Ο ιπκπνο είλαη ην ζχλνξνλ. Απ’ εθεί κελ ην

Κέληξνλ κε φιαο ηαο παιαηάο ρψξαο. Καη απ’ εδψ ε Μαθεδνλία κε ηελ

Γπη. Θξάθελ. Ζ Μεηξφπνιηο θαη αη απνηθίαη. Οη παηξίθηνη θαη νη πιεβεί-

νη. Οη θενπδάξραη θαη νη είισηεο.

»Ζ Μαθεδνλία γίλεηαη γλσζηή κφλνλ εηο παξακνλάο εθινγψλ. Μφλνλ

φηαλ πξφθεηηαη λα γίλε ην ξνπζθέηη θαλελφο θνκκαηαξρίζθνπ. Μφλνλ

φηαλ πξφθεηηαη λα εμππεξεηεζή θαλείο πνπ έρεη “κπάξκπα ζηε Κνξψλε”.

Καη ηφηε… Σφηε θαιείηαη λα παίμε ηνλ ηξαγηθφλ ηεο ξφινλ. Δίλαη ν ζηφ-

ρνο ηεο εθκεηαιιεχζεσο. Κπβεξλνχλ νη Φηιειεχζεξνη; Ζ Μαθεδνλία θα-

ηαθιχδεηαη απφ ηνπο Κξήηαο. Σνπο δηαδέρνληαη εηο ηελ Κπβέξλεζηλ νη 21 Δθδφηεο ηεο εθεκεξίδαο Νέοη Καηροί ήηαλ ν βηβιηνπψιεο Νηθφιανο Βφηθνο. Δλεξγφο ζηα θνηλά ηεο

πφιεο, δηαηέιεζε κέινο ηνπ Γ ηνπ Παξαξηήκαηνο Φιψξηλαο ηεο νξγάλσζεο ΔΔΔ. Μέζσ ηεο εθεκε-

ξίδαο ηνπ ηφληδε ζηηο δεκνηηθέο εθινγέο ηνπ 1934 πσο ε ζχγθξνπζε ηάθνπ-Υάζνπ ήηαλ εζλνηηθή,

αλάκεζα ζε «γεγελείο» θαη «Βιάρνπο», παίξλνληαο ζέζε ππέξ ησλ «γεγελψλ» θαη ηνπ ηάθνπ. Σν

1935 ε εθεκεξίδα ηνπ ππέζηε κήλπζε απφ ηνλ δήκαξρν Υάζν. Σν 1936 ζπκκεηείρε καδί κε Υάζν θαη

ηάθν ζηε «Κεληξηθή Γηνηθνχζα Δπηηξνπήο» ηεο «Βαζηιηθήο Παξαηάμεσο» Φιψξηλαο. Δπί Μεηαμά

δηαηέιεζε αξρεγφο ηεο ΔΟΝ. Σν 1945 θαηεγνξήζεθε γηα ζπλεξγαζία κε ηηο γεξκαληθέο θαη βνπιγαξη-

θέο θαηνρηθέο αξρέο. Απαιιάρηεθε ηειηθά ησλ θαηεγνξηψλ πνπ ηνπ απνδίδνληαλ, κεηά απφ ηηο ππν-

ζηεξηθηηθέο θαηαζέζεηο ησλ Νηθνιάνπ Γειηαιή (δηεξκελέα ζην γεξκαληθφ θξνπξαξρείν Φιψξηλαο επί

Καηνρήο) θαη Κσλζηαληίλνπ Ησαλλίδε (ηέσο επηζεσξεηή ησλ Γεκνηηθψλ ρνιείσλ). Δπξχηεξα βην-

γξαθηθά ζηνηρεία γηα ηνλ Νηθφιαν Βφηθν, βι θαη ζε: Εηρελοδηθείολ Φιφρίλες, Έθζεζηο Δλφξθνπ Βε-

βαηψζεσο Νηθνιάνπ Γειηαιή, 218/28.6.1945θαη Έθζεζηο Δλφξθνπ Βεβαηψζεσο, Κσλζηαληίλνπ Ησαλ-

λίδε, …/26.9.1945, ΔΛΗΑ Θεζζαινλίθεο, Εηρελοδηθείολ Φιφρίλες, Πνιηηηθαί Δθζέζεηο θαη Πξάμεηο,

1945.

[10]

Λατθνί; Ζ Πεινπφλλεζνο κεηαθέξεηαη εηο ηελ Μαθεδνλίαλ. Δλζξνλίδν-

ληαη εηο ηαο δηαθφξνπο θξαηηθάο ππεξεζίαο νη λένη καο “Κχξηνη”. Γεκη-

νπξγνχληαη νξγαληζκνί, λέαη ππεξεζίαη, λέαη ζέζεηο δηα λα εμνηθνλνκε-

ζνχλ νη “εκέηεξνη”. Καη “εκέηεξνη” δελ ππάξρνπλ παξά εθηφο ηεο Μαθε-

δνλίαο. Ρίςαηε ελ βιέκκα νιφγεξά ζαο. Δηο θάζε ζαο βήκα ζα ζπλαληή-

ζεηε ηνλ Κξήηα, ηνλ Πεινπνλλήζηνλ, ηνλ ηεξενειιαδίηελ. ινη ηνπο

κηθξνί “εγεκνλίζθνη” κφιηο θαηαδέρνληαη λα ζαο ραξίζνπλ ελ πεξηθξν-

λεηηθφλ βιέκκα. Έρνπλ ην χθνο Λνπδνβίθνπ ΗΓ .́

»Μήπσο θαλείο απφ καο εκπνξεί λα ζπκεζή έλαλ Μαθεδφλα πνπ λα δε

εηο ηαο “Παιαηάο Υψξαο”; Αιιά δηαηί απηή ε αλαδήηεζηο; Γηαηί λα ζέ-

ισκελ λα αλαθαιχςσκελ ηνλ Μαθεδφλα εηο ηαο παιαηάο ρψξαο, φηαλ ηνλ

βιέπσκελ εηο θαηάζηαζηλ ελδείαο λα παξαγλσξίδεηαη εηο απηφ ην ζπίηη

ηνπ; ηαλ ππάξρνπλ ρηιηάδεο απφθνηηνη γπκλαζίσλ θαη δηδαζθαιείσλ,

φηαλ έρσκελ ζσξείαλ επηζηεκφλσλ θαη βιέπνκελ λα πξνζιακβάλσληαη

θαη δηνξίδσληαη, εηο ζέζεηο ελ Μαθεδνλία, μέλνη θαη ελ πνιινίο αθαηάι-

ιεινη; Πψο λα κε δπζαλαζρεηνχκελ φηαλ εκείο νη Μαθεδφλεο νχηε ζέζηλ

θιεηήξνο δπλάκεζα λα δηεθδηθήζσκελ;

»Δίλαη πνιχ ηξαγηθσηέξα ε ζέζηο καο φηαλ ζθεθζή θαλείο φηη ηεο θα-

ηαζηάζεσο απηήο είλαη δεκηνπξγνί νη εθάζηνηε Μαθεδφλεο βνπιεπηαί, νη

νπνίνη δίδνπλ ηελ δχλακηλ πφηε εηο ην έλα θαη πφηε εηο ην άιιν θφκκα, λα

ρξεζηκνπνηή ηελ ρψξαλ καο σο θνκκαηηθφλ θένπδνλ. Ωο πφηε φκσο;

»Βνπιεπηαί θαη πνιηηεπφκελνη ηεο Μαθεδνλίαο ζθεθζείηε φηη πνιηηεχ-

εζζε εηο απηήλ θαη αξζείηε εηο ην χςνο πνπ ηα γεληθά θαη ηνπηθά ζπκθέ-

ξνληα ηεο απαηηνχλ.

»Πξφζθπγεο θαη γεγελείο εμαιείςαηε θάζε εκπάζεηάλ ζαο θαη ελψζαηε

ηαο πξνζπαζείαο ζαο φινη καδί δηα κίαλ θαιιηηέξαλ αχξηνλ ηνπ ηφπνπ εηο

ηνλ νπνίνλ έρεηε ζπληαπηίζεη ηελ ηχρελ ζαο. Οξγαλσζείηε εηο ίδηνλ θφκ-

κα θαη εζηέ βέβαηνη φηη νχησ ελ ησ ζπλφισ ζα εμππεξεηήζεηε ηελ παηξί-

δα πεξηζζφνηεξνλ ηφζνλ ηνπηθψο φζνλ θαη γεληθψο, απφ φηη ηψξα εμππε-

ξεηείηε πξνζθεθνιιεκέλνη πφηε νη κελ εηο ην άξκα ηνπ θφκκαηνο ησλ θη-

ιειεπζέξσλ, πφηε νη δε εηο ην ηνπ Λατθνχ θιπ. -Μ»22

.

ηηο 18 Μαξηίνπ 1934 πξσηνζέιηδν άξζξν ηεο ίδηαο εθεκεξίδαο αλα-

θέξνληαλ ζηελ αδηαθνξία ηνπ Κέληξνπ έλαληη ηεο Μαθεδνλίαο. «ιεο νη

θπβεξλήζεηο», ππνζηήξηδε ε εθεκεξίδα, «ζθέπηνληαη δηα ηελ Μαθεδνλί-

αλ σο δηα κίαλ απνηθίαλ». Διιάδα είλαη κφλν ε Αζήλα θαη «εηδηθψο ε

Φιψξηλα εθιακβάλεηαη ππφ ησλ ελ Αζήλαηο σο θαηνηθνχκελε ππφ Κά-

22 Νέοη Καηροί [Φιψξηλαο], 9.8.1933, ζ. 1.

[11]

θξσλ θαη δνχισλ»23

, ελψ ζηηο 20 Μαΐνπ ε εθεκεξίδα θηινμέλεζε άξζξν

ηνπ δηθεγφξνπ Αξηζη. Γηαλλαθφπνπινπ ν νπνίνο έζεηε ην δήηεκα ηεο πν-

ιηηηθήο ζπλεξγαζίαο ησλ Μαθεδφλσλ βνπιεπηψλ, «σο ζχζηαζηο Μαθε-

δνληθψλ πνιηηηθψλ ζηειερψλ» πνπ ζα νδεγνχζε ζηελ «πνιηηηθήλ αθχ-

πληζηλ ηεο Μαθεδνλίαο»24

.

Αποηςπώζειρ ζηιρ εκλογικέρ αναμεηπήζειρ

ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ ’30, ε παξνπζία ηνπ ηδηφηππνπ εθείλνπ

καθεδνληθνχ ηνπηθηζκνχ, πνπ ζηξέθνληαλ ελάληηα ζηελ εθκεηάιιεπζε

ηεο πεξηνρήο απφ ηνπο «Παιαηνειιαδίηεο», ζπλέθιηλε ζηε δεκηνπξγία

«Μαθεδνληθψλ Κνκκάησλ». ηελ πξαγκαηηθφηεηα κηα ηέηνηα πξννπηηθή

αλαδείρηεθε κέζα απφ ηνπο ζρεκαηηζκνχο «Μαθεδνληθή Έλσζε» θαη

«Μεηαξξπζκηζηηθφ Δζληθφ Κφκκα» ηνπ σηήξηνπ Γθνηδακάλε -θαηά ηα

έηε 1935 θαη 1936-, πνπ απνηεινχζαλ ηε «ζπληζηακέλε ηεο θαζνιηθήο

δηακαξηπξίαο ησλ Μαθεδφλσλ γηα ηελ ππνβάζκηζε ησλ Βνξείσλ Δπαξ-

ρηψλ» θαη –ελ κέξεη- απφ ηνπο αλεμάξηεηνπο ζπλδπαζκνχο ηνπ Φ. Γξα-

γνχκε ηελ αληίζηνηρε πεξίνδν25

.

ηε Φιψξηλα ε δπλακηθή ησλ αλεμάξηεησλ ηνπηθψλ ζπλδπαζκψλ θά-

λεθε απφ πνιχ παιηφηεξα. πγθεθξηκέλα ζηηο εθινγέο ηνπ 1926 θαηα-

γξάθεθε ε δπλαηφηεηά ηνπ Φίιηππα Γξαγνχκε26

ζηε ζπγθξφηεζε αλε-

μάξηεησλ ζπλδπαζκψλ27

. Σφηε ην «πλεξγαηηθφ Αγξνηηθφ Κφκκα» ηνπ 23 Νέοη Καηροί [Φιψξηλαο], 18.3.1934, ζ. 1. 24 Νέοη Καηροί [Φιψξηλαο], 20.5.1934, ζ. 1. 25 Ηάθσβνο Μηραειίδεο, φηήρηος Γθοηδακάλες: Ο άλζρφπος, ο ποιηηηθός, ο κύζος, φ.π., ζ. 41-52. 26 Φίιηππνο η. Γξαγνχκεο: «[…] γηνο […] ηνπ ηέθαλνπ Ν. Γξαγνχκε […], γελλήζεθε ζηελ Αζήλα

ζηηο 2/14 Ηαλνπαξίνπ 1890. […] ζπνχδαζε Ννκηθά ζην Παλεπηζηήκην Αζελψλ (1906-1910). Δπηζηξα-

ηεχζεθε ηνλ επηέκβξην ηνπ 1912 σο έθεδξνο δεθαλέαο ηνπ Πεδηθνχ. […] Σνλ Φεβξνπάξην ηνπ 1914,

κεηά απφ δηαγσληζκφ κπήθε ζην ππνπξγείν Δμσηεξηθψλ θαη αξγφηεξα ππεξέηεζε σο ππνπξφμελνο ζην

Γεληθφ Πξνμελείν Αιεμαλδξείαο (Απξίιηνο-Οθηψβξηνο 1916). Σν 1917 φκσο, απνιχζεθε απφ ην π-

πνπξγείν γηα πνιηηηθνχο ιφγνπο, δηψρζεθε σο αληηβεληδειηθφο θαη εμνξίζζεθε (1917-1918) ζηελ Κξή-

ηε, Θήξα θαη Ακνξγφ. Μεηά ηε δνινθνλία ηνπ αδειθνχ ηνπ Ίσλα, ν Φίιηππνο Γξαγνχκεο χζηεξα απφ

πνιιέο θαη πνηθίιεο πηέζεηο θίισλ θαη ζπγγελψλ, απνθάζηζε λα αζρνιεζεί κε ηελ πνιηηηθή. ηηο εθιν-

γέο ηεο 1/14 Ννεκβξίνπ 1920, εθιέρζεθε γηα πξψηε θνξά βνπιεπηήο Μαθεδνλίαο, ζηελ εθινγηθή πε-

ξηθέξεηα Φιψξηλαο-Καζηνξηάο. Έιαβε κέξνο ζηηο πεξηζζφηεξεο απφ ηηο εθινγηθέο αλακεηξήζεηο, κε

επηηπρίεο αιιά θαη κε απνηπρίεο, σο αλεμάξηεηνο ππνςήθηνο, ζπλεξγαδφκελνο άιινηε κε ηνπο αγξνηη-

θνχο θαη άιινηε κε ηνπο ιατθνχο. Δμειέγε βνπιεπηήο Φιψξηλαο-Καζηνξηάο ην 1920-1922, 1926-1928,

1932-1933, 1933-1935, θαη ην 1946-1949 ζηελ εθινγηθή πεξηθέξεηα Θεζζαινλίθεο. Σν θζηλφπσξν ηνπ

1952, ν Φίιηππνο Γξαγνχκεο απνρψξεζε απφ ηελ ελεξγφ πνιηηηθή. […]». Πην αλαιπηηθά βηνγξαθηθά

ζηνηρεία βι. ζε: Γελλάδεηνο Βηβιηνζήθε, Αξρείν Φ. Γξαγνχκε, «Βηνγξαθηθφ εκείσκα». 27 Οη εθινγέο ηεο 7εο Ννεκβξίνπ 1926 είραλ θάπνηα μερσξηζηά δεδνκέλα. χκθσλα κε ηνλ Γεκνζζέλε

Γψδν απνηέιεζαλ «ηνκή ζηελ εθινγηθή ηζηνξία ηεο ρψξαο». Πξαγκαηνπνηήζεθαλ ηξεηο κήλεο κεηά ηε

δεθαηεηξάκελε δηθηαηνξία ηνπ Πάγθαινπ, ίζρπζε αλαινγηθφ εθινγηθφ ζχζηεκα (κε απνηέιεζκα ηε

[12]

Γξαγνχκε ήξζε ηξίην ζην λνκφ θαη δεχηεξν, κεηά ηνπο Φηιειεχζεξνπο,

ζηελ επαξρία Φιψξηλαο28

. Οη Λατθνί εθκεδελίζηεθαλ θαζψο δηακνηξά-

ζηεθαλ αλάκεζα ζην θφκκα ηνπ Γξαγνχκε θαη ζηνπο Διεπζεξφθξνλεο

ηνπ Μεηαμά. ηηο επφκελεο εθινγέο ν Γξαγνχκεο παξνπζηάδνληαλ σο

Αγξνηηθφο θαη θαηέξρνληαλ ζε ζπλεξγαζία κε ην Λατθφ Κφκκα. Σν 1932

ν Γξαγνχκεο πξψηεπζε ζπκκεηέρνληαο ζηε ζχκπξαμε Λατθψλ, Βαζηιν-

θξφλσλ θαη Διεπζεξνθξφλσλ. ηηο εθινγέο ηνπ 1933 θαηήιζε καδί κε

ηνλ ηέξγην Μπηλφπνπιν29

, [θαη ηνλ Αλ. Νηαιίπε ζηελ Καζηνξηά] ζην

ςεθνδέιηην ηεο Ζλσκέλεο Αληηπνιηηεχζεσο, πνπ θαηέιαβε θαη ηελ πξψ-

ηε ζέζε ζην λνκφ30

.

ηηο δεκνηηθέο εθινγέο ηνπ 1934 ζα ππάξμεη έληνλε ζχγθξνπζε κεηα-

μχ ησλ δχν θπξίαξρσλ ππνςεθίσλ πξνεξρνκέλσλ –θαη ησλ δχν- απφ ην ζπκκεηνρή πνιιψλ κηθξψλ ζρεκαηηζκψλ θαη αλεμαξηήησλ ππνςεθίσλ) θαη γεληθεχηεθε ε ρξήζε ηνπ

έληππνπ ςεθνδειηίνπ. Δπίζεο γηα πξψηε -θαη ηειεπηαία έσο ην 1985- θνξά ζπγθξνηήζεθαλ ζπλδπα-

ζκνί νη νπνίνη απεπζχλζεθαλ ζε κεηνλνηηθφο πιεζπζκνχο. Δηδηθφηεξα, ζηελ εθινγηθή πεξηθέξεηα Πξε-

βέδεο θαη Άξηαο εκθαλίζηεθε ην «Κφκκα ηεο Σζακνπξγηάο», ην νπνίν ζπγθέληξσζε ην 2,6% ησλ ςή-

θσλ θαη ζηελ εθινγηθή πεξηθέξεηα Θεζζαινλίθεο ζπγθξνηήζεθε ε «Δβξατθή Πνιηηηθή Έλσζηο», ε

νπνία ζπγθέληξσζε ην 8,6% ησλ εγθχξσλ ςήθσλ, Γεκνζζέλεο Γψδνο, Οη πρόζθσγες ζηης εθιογές: από

ηο Βεληδέιο ζηολ Κολδύιε, ζην ζπιινγηθφ: Η Μεηακόρθφζε ηες Θεζζαιολίθες. Η Εγθαηάζηαζε ηφλ

προζθύγφλ ζηελ πόιε (1920-1940), επ. Διέλε Ησαλλίδνπ, Δπίθεληξν, Θεζζαινλίθε 2010, ζ. 163 έσο

166. 28 Σα ζηνηρεία γηα ηηο βνπιεπηηθέο εθινγέο ηεο πεξηφδνπ 1926-1936 ζηελ πεξηνρή ηεο Φιψξηλαο απφ:

Υξήζηνο Εάγθνο, Οη θοηλοβοσιεσηηθές εθιογές ζηε Φιώρηλα (1926-2009). Εθιογηθές ζσκπερηθορές.

Ποιηηηθή ηδεοιογία κέζα από ηολ ηοπηθό ηύπο, δηδαθηνξηθή δηαηξηβή, ΠΓΜ, Φιψξηλα 2010. Γηα βαζχ-

ηεξε πνιηηηθή αλάιπζε ησλ εθινγηθψλ αλακεηξήζεσλ ηεο πεξηφδνπ, βι. Ραυκφλδνο Αιβαλφο, Κοηλφ-

ληθές ζσγθρούζεης θαη ποιηηηθές ζσκπερηθορές ζηελ περηοτή ηες Καζηορηάς (1922-1949), δηδαθηνξηθή

δηαηξηβή, ΑΠΘ, Θεζζαινλίθε 2005. 29 Ο ηέξγηνο Μπηλφπνπινο ήηαλ ηαγκαηάξρεο Ππξνβνιηθνχ ε.α. απφ ην Λέρνβν. Σν 1926 καδί κε ηνλ

Φ. Γξαγνχκε (Γεψξγην Σζφλην Βάξδα, Γεκήηξην Κψηηα, Αλαζηάζην Νηαιίπε θαη Ησάλλε Εσγξάθν)

ζην ςεθνδέιηην «πλδπαζκφο πλεξγαηηθνχ Αγξνηηθνχ Κφκκαηνο». Καηεγνξνχζε ηνπο γεγελείο πα-

ξάγνληεο ηνπ βεληδειηθνχ θφκκαηνο φηη δελ επεδίσθαλ κε ηηο ελέξγεηέο ηνπο ηίπνηε άιιν παξά ηε δεκη-

νπξγία «αζβέζηνπ κίζνπο κεηαμχ γεγελψλ θαη πξνζθχγσλ». Δθιέρζεθε βνπιεπηήο ηνπ Λατθνχ Κφκ-

καηνο ην 1933 καδί κε ηνλ Φίιηππν Γξαγνχκε. ηηο εθινγέο ηνπ 1935 θαηήιζε σο αξρεγφο ηνπ Λατθνχ

Κφκκαηνο αιιά εηηήζεθε φινο ν ζπλδπαζκφο απφ ηνλ Αλεμάξηεην πλδπαζκφ ηνπ Φ. Γξαγνχκε. ηηο

εθινγέο ηεο 26εο Ηαλνπαξίνπ 1936 αλαδείρζεθε πξψηνο ζε ςήθνπο βνπιεπηήο ηνπ Λατθνχ Κφκκαηνο.

Δλδεηθηηθά γηα ηελ πνιηηηθή δηαδξνκή ηνπ Μπηλφπνπινπ, βι. Έιεγτος [Φιψξηλαο], 30.10.1926, ζ. 4,

Μαθεδοληθή [Φιψξηλαο], 12.2.1932, ζ. 4, 10.2.1933, ζ. 1, 3.3.1933, ζ. 1, 17.3.1933, ζ. 1, 17.3.1933, ζ.

1, θαη Έζλος [Φιψξηλαο], 11/3/1933. ζ. 1, 1.1.1936, ζ. 2. 30 Ο Γξαγνχκεο ζα γξάςεη αξγφηεξα -1956: « […] Αθνχ θαηά ηηο εθινγέο ηνπ 1933 είρα βγάιεη ηνπο

δπν απηνχο ηειεπηαίνπο [Μπηλφπνπιν-Νηαιίπε] σο βνπιεπηέο, κνπ έθακαλ σο Τπνπξγνχ Γεληθνχ Γη-

νηθεηή Μαθεδνλίαο (1932-34) θνβεξφ πφιεκν ππνθηλνχκελνη απφ παιαηνειιαδίηεο “Λατθνχο” θνκκα-

ηηθνχο παξάγνληεο ηνπ θπβεξλεηηθνχ θέληξνπ θαη ηεο Θεζζαινλίθεο, γηαηί είρα ζηαζεί θέξβεξνο ησλ

γεληθψλ ζπκθεξφλησλ ηνπ ιανχ, ηνπ Κξάηνπο θαη ηνπ Έζλνπο θαη δελ άθελα ζηε Μαθεδνλία θαλέλα

λα θνκκαηίδεηαη θαη λα ξνπζθεηνινγεί. […]», βι. επηζηνιή Γξαγνχκε πξνο Γ.. Αξρηκαλδξίηε, απφ-

ζηξαηνλ Αμησκαηηθφλ- εηο Αζήλαο, 30.8.1956, Γελλάδεηνο Βηβιηνζήθε, Αξρείν Φ. Γξαγνχκε, Φ.

104.8, έγγξ. 268. Ζ Δπηζηνιή είλαη δεκνζηνπνηεκέλε ζε: «ΟΓΟ- Δβδνκαδηαία εθεκεξίδα ηεο Κα-

ζηνξηάο», http://odos-kastoria.blogspot.gr/2011/12/blog-post_14.html , εκ, επίζθ. 20.7.2012.

[13]

Λατθφ Κφκκα. Ο επίζεκνο Λατθφο ππνςήθηνο ζα ζπζπεηξψζεη γχξσ ηνπ

ηνπο Μνλαζηεξηψηεο θαη ηνπο βιαρφθσλνπο. Ο ππνςήθηνο πνπ δε ζα έ-

ρεη ηελ ππνζηήξημε ηνπ θφκκαηνο, ζα θαηέιζεη σο αλεμάξηεηνο, ζα ζηε-

ξηρηεί απφ ηνπο γεγελείο, ηνπο Βνξεηνεπεηξψηεο, απφ κεξίδα πξνζθχγσλ

ηεο πφιεο θαη απφ έλα κεγάιν κέξνο ησλ Φηιειεχζεξσλ ηεο πφιεο, έρν-

ληαο σο θχξην ζχλζεκά ηνπ ην «Εήησ ε Φιψξηλα». Ο δεκνζηνγξάθνο

Υξ. Δκ. Αγγεινκάηεο, απεζηαικέλνο ζηε Φιψξηλα απφ ηελ εθεκεξίδα

«Αθξφπνιηο» ησλ Αζελψλ ζα γξάςεη πσο νη ιέμεηο απηέο «δελ εζήκαη-

λαλ ηίπνηε άιιν ή: “ςεθίζαηε ηνλ ληφπηνλ”, “ςεθίζαηε εθείλνπο πνπ ζέ-

ινπλ βνπιγαξηθήλ ηελ Φιψξηλαλ”». Ο Γξαγνχκεο θαηέθξηλε ηα άξζξα

ηνπ Αγγεινκάηε, θαζψο κε απηά δίλνληαλ επηρεηξήκαηα «εηο μέλνπο θαη

δε εηο ηνπο έρνληαο ζπκθέξνλ λα παξηζηνχλ ηελ Μαθεδνλίαλ σο κε ει-

ιεληθήλ, αθ’ εηέξνπ δε ηνπο Μαθεδφλαο σο κε ζθεπηνκέλνπο εζληθψο».

Δμεγνχζε, πξνο απνθπγή παξεμεγήζεσλ, πσο σο «“Μαθεδφλαο” ελ-

λννχκελ πάληαο ηνπο κνλίκσο ελ Μαθεδνλία εγθαηεζηεκέλνπο γεγελείο,

πξφζθπγαο θαη εμ άιισλ ειιεληθψλ ηφπσλ πξνεξρνκέλνπο»31

.

ηηο εθινγέο ηνπ Ηνπλίνπ ηνπ 1935, ν Φ. Γξαγνχκεο δεκηνχξγεζε αλε-

μάξηεην ζπλδπαζκφ32

πνπ θέξδηζε –εθκεηαιιεπφκελνο ην θιίκα αλσκα-

ιίαο θαη αληεθδίθεζεο πνπ θπξηάξρεζε κεηά ην θίλεκα ηνπ Μαξηίνπ33

,

31 Πινχζηεο πιεξνθνξίεο γηα ηηο δεκνηηθέο ηνπ 1934 παξέρνληαη ζηνλ ηνπηθφ ηχπν ηεο επνρήο. Βι.

επίζεο ηα άξζξα ηνπ Αγγεινκάηε ζε: Αθρόποιης [Αζελψλ], 8 θαη 9.5.1934, ζ. 1 θαη 2 θαη ηελ άπνςε

ηνπ ΚΚΔ ζε: Ρηδοζπάζηες, 20.5.1934, ζ. 2. 32 Αλεμάξηεηνη ζπλδπαζκνί παξνπζηάζηεθαλ ηελ ίδηα πεξίνδν θαη ζηελ Κνδάλε (ππφ ηνλ Νηθφιαν

Κνππαξνχζζν), ζηε Γξάκα (ππφ ηνλ Απφζηνιν Απνζηνιίδε) θαη ε «Μαθεδνληθή Έλσζε» ηνπ Γθν-

ηδακάλε, ζηνπο λνκνχο Θεζζαινλίθεο, Πέιιεο θαη Κηιθίο, Ηάθσβνο Μηραειίδεο, φηήρηος Γθοηδακά-

λες: Ο άλζρφπος, ο ποιηηηθός, ο κύζος, φ.π., ζ. 45-47.

Ζ εκθάληζε ηεο «Μαθεδνληθήο Δλψζεσο» ηνπ Γθνηδακάλε θαη ησλ άιισλ αλεμάξηεησλ «Μαθεδνλη-

θψλ» ζπλδπαζκψλ ζηε Βφξεηα Διιάδα (ζηηο εθινγέο ηνπ 1935), νθείινληαλ ζχκθσλα κε ηελ αζελατ-

θή εθεκεξίδα «Δζηία» ζηελ δπζθνξία ησλ Μαθεδφλσλ έλαληη ηεο θπβεξλεηηθήο πνιηηηθήο. χκθσλα

κε ηελ εθεκεξίδα: «[…] Σν δήηεκα ηεο Βνξείνπ Διιάδνο […] είλαη ην ζπνπδαηφηεξνλ απφ φια ηα

δεηήκαηα πνπ έρεη λα αληηκεησπίζε ζήκεξνλ ε ρψξα καο. Ζ κεηά ην θίλεκα επέθηαζηο ησλ ακεηιίθησλ

δηψμεσλ ελαληίνλ νινθιήξσλ Μαθεδνληθψλ πιεζπζκψλ, νίηηλεο δελ είρνλ θακκίαλ ζπκκεηνρήλ εηο

απηφ, ε κεηαγελεζηέξα θαηά ηεο Μαθεδνλίαο επέιαζηο ζκήλνπο ζεζηζήξσλ απφ ηελ Παιαηάλ Διιάδα,

αη αςπρνιφγεηνη, αη θπξηνιεθηηθψο αλφεηνη δειψζεηο ηνπ γεληθνχ Γηνηθεηνχ, εμαίξνληνο ηαο αξεηάο

ησλ Παιαηνειιαδηηψλ ελ αληηζέζεη πξνο ηελ θαησηεξφηεηα ησλ θαηνίθσλ ηεο Νέαο Διιάδνο, ε εθθα-

ζάξηζηο πιεζψξαο Μαθεδφλσλ ππαιιήισλ, αη βηνπξαγίαη ησλ νξγάλσλ θαη ηέινο ε αδηαθνξία ησλ

θπβεξλψλησλ εηο φιαο ηαο εθθιήζεηο εθ Βνξείνπ Διιάδνο, απεηέιεζαλ ηα θπξηψηεξα αίηηα δηα ηελ

δεκηνπξγίαλ ηεο δπζθνξίαο απηήο», Βόρεηος Ειιάς [Κνδάλεο], 9.6.1935, ζ. 1. 33 Ζ εμέγεξζε ησλ βεληδειηθψλ ζηξαηησηηθψλ ηεο 1εο Μαξηίνπ 1935 ζα νδεγήζεη ηνλ Π. Σζαιδάξε

ζηελ «θήξπμε θαηάζηαζεο πνιηνξθίαο» θαη ζηε «ζχζηαζε εθηάθησλ ζηξαηνδηθείσλ». Ζ θπβέξλεζε

ηνπ Λατθνχ Κφκκαηνο, έρνληαο σο πξφζρεκα ηελ θαηαζηνιή ηεο εμέγεξζεο, «εθκεηαιιεχηεθε ηελ

επθαηξία γηα λα πξαγκαηνπνηήζεη κηα ρσξίο πξνεγνχκελν εθθαζάξηζε ζηνπο θφιπνπο ησλ δεκνζίσλ

ππεξεζηψλ θαη γηα λα ζέζεη ζε εθαξκνγή ηνπο ζεζκνχο πνπ απέβιεπαλ ζηελ επαλεγθαζίδξπζε ηεο

[14]

ηελ απνρή ησλ Φηιειεπζέξσλ θαη ζπκπαξαζηεθφκελνο ζηνπο απνιπκέ-

λνπο πξνέδξνπο θαη θνηλνηηθνχο ζπκβνχινπο ηηο πεξηθεξείαο ηνπ34

- θαη

ηηο έμη έδξεο ζην λνκφ Φιψξηλαο35

. Σελ εμηιέσζε ηνπ Λατθνχ θφκκαηνο

αλέιαβε ν ηέξγηνο Μπηλφπνπινο πνπ θαηεγφξεζε επζέσο ηνπο αληηπά-

ινπο ηνπ φηη ρξεζηκνπνίεζαλ «άηηκα θαη αληεζληθά κέζα». Καηά ηνλ

Μπηλφπνπιν, ε νκάδα ηνπ Γξαγνχκε, ηελ ηειεπηαία εβδνκάδα ησλ

εθινγψλ έιαβε ηελ απφθαζε θαη εμήγγεηιε λέα ζπλζήκαηα, ηα νπνία

ήηαλ «Εήησ ε ειεπζέξα Μαθεδνλία», «Εήησ ε απηνδηνίθεζηο ηεο

Μαθεδνλίαο», «Εήησ ν Μαθεδνληθφο ζπηλζήξ» θιπ. Μέξα θαη λχρηα,

θαηήγγεηιε ν Μπηλφπνπινο, νη Γξαγνχκεο-ηάθνο θαη άιινη

«πεξηήξρνλην ηα ρσξία ηεο ππαίζξνπ εθθσλνχληεο ιφγνπο ησλ νπνίσλ

νιφθιεξνλ ην πεξερφκελνλ ήζαλ ηα σο άλσ άηηκα θαη αληεζληθά

ζπλζήκαηα». Οη πξνεθινγηθνί ιφγνη ηνπ Γξαγνχκε, ζεκείσλε ν

Μπηλφπνπινο, δηαθφπηνληαλ απφ δεησθξαπγέο «Εήησ ε απηνλνκία»,

γεγνλφο πνπ νδήγεζε νκάδα αμησκαηηθψλ ηεο Φιψξηλαο λα απνζηείιεη

αλαθνξέο ζε πξντζηάκελε απηψλ αξρή, δεηψληαο ηελ επέκβαζή ηεο.

Πνιιά ρξφληα κεηά –ην 1956-, ν Φ. Γξαγνχκεο, γηα ηηο θαηεγνξίεο πεξί κνλαξρίαο», Νίθνο Αιηβηδάηνο, Οη ποιηηηθοί ζεζκοί ζε θρίζε 1922-1974, Όυεης ηες ειιεληθής εκπεηρί-

ας, Θεκέιην, 3ε έθδ., Αζήλα 1995, ζ. 402-404.

Δλδεηθηηθφ ηεο θαηάζηαζεο πνπ επηθξαηνχζε εκπεξηέρεηαη θαη ζηηο δειψζεηο ηνπ Αι. Παπαλαζηαζίνπ,

ζηα πιαίζηα επίζθεςήο ηνπ ζηε Θεζζαινλίθε. Ο Παπαλαζηαζίνπ, αλάκεζα ζηα άιια ηφληζε: « […]

Δπέδξακελ απφ ηελ Παιαηάλ Διιάδα πιήζνο βνπιηκφλησλ ζεζηζεξψλ, εηο ηνπο νπνίνπο παξαρσξνχ-

ληαη αη ζέζεηο, αλεμαξηήησο αλ είλε ηθαλνί ή φρη. Φαληαζζείηε φηη θαη ηαρπδξνκηθνί δηαλνκείο αθφκε

δηνξίζζεζαλ, μέλνη πξνο ηνλ ηφπνλ, αθαηάιιεινη δηα ηελ ππεξεζίαλ, ε νπνία αλαηίζεηαη εηο απηνχο.

[…] », Βόρεηος Ειιάς [Κνδάλεο], 9.6.1935, ζ. 4. 34 Γηα ηηο απνιχζεηο αηξεηψλ θαη ηε ζηάζε Γξαγνχκε, βι. Έζλος [Φιψξηλαο], 1.6.1935, ζ. 1 θαη

7.6.1935, ζ. 2. 35 ηελ πξννπηηθή ησλ εθινγψλ ηνπ έηνπο εθείλνπ ζα ελεξγνπνηεζεί ν Φίιηππνο Γξαγνχκεο, αηζζαλφ-

κελνο φκσο, σο ελάληηνο ζηε κνλαξρία, φηη νη φπνηεο πνιηηηθέο θηλήζεηο ηνπ δελ ζα έπξεπε λα ηαπηίδν-

ληαη κε ηνλ «κνλαξρηζκφ» ησλ Λατθψλ. Δξρφκελνο ν Φ. Γξαγνχκεο ζηε Φιψξηλα, ζηα ηέιε Απξηιίνπ

1935, πξνζπάζεζε λα θαηαξηίζεη ζπλδπαζκφ απνηεινχκελν απφ ηνλ ίδην θαη ηνπο Γεψξγην Σζφλην

Βάξδα, Λεσλίδα Μπαηξίλν, Υξίζην ηάθν, Παλαγηψηε Γπηφθα, θαη Μηραήι Σανπζάλε, απνθιείνληαο

ηνπο βνπιεπηέο Μπηλφπνπιν θαη Νηαιίπε, κε ηνπο νπνίνπο βξίζθνληαλ ζε ζχγθξνπζε, θαη δήηεζε ηε-

ιεγξαθηθά απφ ηνλ Σζαιδάξε ηελ έγθξηζε ηνπ ςεθνδειηίνπ ηνπ. Σαπηφρξνλα νη Μπηλφπνπινο θαη

Νηαιίπεο, ηζρπξνί Λατθνί παξάγνληεο ηεο πεξηνρήο, θαηάξηηζαλ θπβεξλεηηθφ ςεθνδέιηην θαη έπεηζαλ

ηνλ Σζαιδάξε λα ην εγθξίλεη. ηηο 25 Μαΐνπ, κία κέξα κεηά ηελ έγθξηζε ηνπ θπβεξλεηηθνχ ζπλδπα-

ζκνχ ζηελ πεξηνρή ηεο Φιψξηλαο, δηθεγφξνο- θίινο ηνπ Γξαγνχκε θαηέζεζε ζην πξσηνδηθείν ηελ αί-

ηεζε ηνπ ζπλδπαζκνχ ηνπ ππφ ηελ επσλπκία «πλδπαζκψλ Αλεμαξηήησλ Λατθψλ». Ακέζσο παξνπ-

ζηάζηεθαλ αληηδξάζεηο απφ ηνπο Λατθνχο ηεο Φιψξηλαο θαη ν Γξαγνχκεο, απνδίδνληαο ηνλ ηίηιν ζε

ιάζνο ηνπ ζπλεξγάηε ηνπ, ππέβαιε –δχν κέξεο κεηά- λέα δήισζε, πνπ έθεξε ηελ ππνγξαθή ησλ έμη

ππνςεθίσλ, κε επσλπκία «πλδπαζκφο Αλεμαξηήησλ». Σελ ίδηα κέξα -25 Μαΐνπ-, ν Γξαγνχκεο κε

άξζξν ηνπ ζηελ εθεκεξίδα «Νέα Διιάο» ηεο Θεζζαινλίθεο, πνπ αλαδεκνζηεχηεθε ζε πνιιέο αζελα-

τθέο εθεκεξίδεο, δηαθήξπμε ηελ απφζρηζή ηνπ απφ ην Λατθφ Κφκκα θαη ηελ απνδνθηκαζία ηνπ γηα ηελ

αλαθίλεζε ηνπ θαζεζησηηθνχ δεηήκαηνο. Βι. ελδεηθηηθά Έζλος [Φιψξηλαο], 13.7.1935, ζ. 1,

20.7.1935, ζ. 1 θαη Καζηορηαλή Ζφή [Καζηνξηάο], 24.8.1935, ζ. 4.

[15]

ηεο «απηνλνκηζηηθήο» πξνεθινγηθήο πξνπαγάλδαο ηνπ ζπλδπαζκνχ ηνπ,

έγξαθε: «Σν φηη φκσο νη ζπλππνςήθηνί κνπ ζα κηινχζαλ ηδηαίηεξα ζηνπο

ρσξηθνχο εθινγείο ζηε γιψζζα πνπ θαηαιάβαηλαλ ηνχηνη θαιχηεξα, αι-

ινχ ειιεληθά αιινχ βνπιγαξηθά, αιινχ βιάρηθα, αιινχ αιβαληθά, αιινχ

ηνχξθηθα ζηα ηνπξθφθσλα κηθξαζηαηηθά, ηνχην δελ είλαη παξάμελν, γηαηί

νη γεξνληφηεξνη ρσξηθνί, δελ εγλψξηδαλ θαιά ηα ειιεληθά. Οχηε κπν-

ξνχζα λα ην εκπνδίζσ, γηαηί νχηε ήκαζηαλ παληνχ καδί νχηε θη φηαλ πε-

ξηνδεχακε καδί κπνξνχζα λα παξαθνινπζψ ηηο ηδηαίηεξέο ησλ ζπλνκηιί-

εο. Βέβαηα φκσο ηνπο απαγφξεπα ζε δεκφζηεο ζπγθεληξψζεηο λα εθθσ-

λνχλ πξνεθινγηθνχο ιφγνπο ζ’ άιιε γιψζζα, εθηφο απφ ηελ ειιεληθή,

θαη ην ηεξνχζαλ, φζν ηνπιάρηζηνλ ήκνπλ παξψλ. Σν δηαιπηηθφ φκσο ζχ-

ζηεκα ησλ ζηαπξψλ πξνηηκήζεσο δηαζπνχζε ηελ πεηζαξρία.[…]»36

.

Άιιε κηα δηαίξεζε ζα ππάξμεη ζηε Φιψξηλα κε ηελ αλαθίλεζε ηνπ πν-

ιηηεηαθνχ δεηήκαηνο. Ο Γξαγνχκεο ζα ηαρζεί ππέξ ηεο Γεκνθξαηίαο.

Κπξίαξρνο ζην ρψξν ησλ Λατθψλ ν Μπηλφπνπινο, ιεηηνπξγεί πιένλ σο

ππνδεηγκαηηθφο δηακεζνιαβεηήο κηαο ηζρπξήο παξάηαμεο θαη κε ζπλερείο

αλαθνηλψζεηο ηνπ γξαθείνπ ηνπ πξνθξίλεη ηελ πξνζσπηθή επαθή κε ηνπο

ςεθνθφξνπο, δεκνζηνπνηεί ηηο παξεκβάζεηο ηνπ ππέξ ηεο πεξηνρήο, ελψ

δελ παξαιείπεη λα θαηαθξίλεη κε ζθιεξνχο ραξαθηεξηζκνχο ηνπο αληηπά-

ινπο ηνπ, θπξίσο ηνπο δηαζπαζηέο ηνπ θφκκαηνο. Ζ δχλακε πνπ ηνπ δί-

δεηαη θεληξηθά ηνλ θαζηζηά σο ηνλ θπξίαξρν Λατθφ παξάγνληα ηεο πεξη-

νρήο37

. Ωο ππνδεηγκαηηθφο δηαρεηξηζηήο ηνπ πειαηεηαθνχ ζπζηήκαηνο κε 36 Βι. επηζηνιή ηνπ Μπηλφπνπινπ κε ηνλ ηίηιν «Γελ εηηεζήθακελ» ζε: Μαθεδοληθή [Φιψξηλαο],

14.6.1935, ζ. 1 θαη επηζηνιή ηνπ ηδίνπ κε ηίηιν: «Ο Γξαγνχκεο θαη ηα θεξχγκαηά ηνπ», ζε: Μαθεδολη-

θή [Φιψξηλαο], 21.6.1935, ζ. 1. Δπίζεο, Δπηζηνιή Γξαγνχκε πξνο Γ.. Αξρηκαλδξίηε, απφζηξαηνλ

Αμησκαηηθφλ- εηο Αζήλαο, 30.8.1956, φ.π.

Ο δηθεγφξνο Αζελψλ Αξηζη. Γηαλλαθφπνπινο, πνπ ππνζηήξημε ην αλεμάξηεην ςεθνδέιηην Γξαγνχκε,

πεξηφδεπζε ζηελ πεξηθέξεηα Φιψξηλαο θαη εθθψλεζε ιφγνπο ππέξ ηνπ ςεθνδειηίνπ, απαληψληαο (κε

επηζηνιή ηνπ ζηηο 16 Ηνπλίνπ 1935) ζηηο θαηεγνξίεο ησλ αληηπάισλ ηνπ Γξαγνχκε φηη ρξεζηκνπνηήζε-

θαλ «αληεζληθά κέζα», ζεκείσζε: « […] Δλ πάζε πεξηπηψζεη απνζηνκνηηθήλ απάληεζηλ εηο ηνπο αλα-

ιεζείο ηζρπξηζκνχο ησλ αληηπάισλ δίδνπζη η’ απνηειέζκαηα ησλ εθινγψλ θαζ’ α νη θπβεξλεηηθνί επέ-

ηπρνλ εηο ηα νκηινχληα ηελ Μαθεδνληθήλ δηάιεθηνλ ρσξία θαη απέηπρνλ εηο ηα νκηινχληα ηελ Διιελη-

θήλ φπσο είλε ε Καζηνξία, ην Βνγαηζηθφλ, Μαπξνρψξηνλ, Άξγνο Οξεζηηθφλ θιπ. Δάλ ε λίθε ηνπ θ.

Γξαγνχκε σθείιεην εηο ηελ δήζελ παξεξκελίαλ ηνπ θεξχγκαηνο ηεο απνθεληξψζεσο θαη απηνδηνηθή-

ζεσο ηφηε αζθαιψο ζα έπξεπε λα είρε ζπκβή ην αληίζεηνλ». Αθνξκή γηα ηελ επηζηνιή ηνπ ήηαλ άξζξν

πνπ αλέγλσζε ζηελ εθεκεξίδα «Βξαδπλή» ηεο 15εο Ηνπλίνπ, ην νπνίν ηζρπξίδνληαλ φηη ε λίθε ηνπ αλε-

μάξηεηνπ ζπλδπαζκνχ ηνπ Γξαγνχκε νθείινληαλ «θπξίσο εηο ην φηη αθέζε λα παξεξκελεπζή ην θή-

ξπγκα ηεο ηνπηθήο απηνδηνηθήζεσο θαη δηνηθεηηθήο απνθεληξψζεσο ηεο Διιάδνο σο απηνλφκεζηο ηεο

Μαθεδνλίαο», Καζηορηαλή Ζφή [Καζηνξηάο], 23.6.1935, ζ. 4. 37 Ο Μπηλφπνπινο, απεπζχλνληαλ κε ζπλερείο δεκνζηεχζεηο ζηνπο ςεθνθφξνπο ηνπ θαη ηνπο

δηαβεβαίσλε φηη παξέκελε δίπια ηνπο θαη πσο ζα ηνλ έβξηζθαλ πάληνηε ζηα πνιηηηθά ηνπ γξαθεία ζε

Φιψξηλα, Αζήλα θαη Θεζζαινλίθε, πξφζπκν «εηο θάζελ εθδνχιεπζηλ […] σο κέρξη ζήκεξνλ», βι.

ελδεηθηηθά Μαθεδοληθή [Φιψξηλαο], 14.6.1935, ζ. 1 θαη 21.6.1935, ζ. 1.

[16]

βάζε αλαθνξάο ζε θπξίαξρν αζηηθφ θφκκα ν Μπηλφπνπινο ζα νλνκάζεη

«Βνχιγαξνπο» ηνπο νπαδνχο ηνπ αλεμάξηεηνπ ζρεκαηηζκνχ ηνπ Γξα-

γνχκε, ελψ ζα πξνζπαζήζεη λα πξνζεηαηξηζηεί θαη ην πξνζθπγηθφ ζηνη-

ρείν ηεο πεξηνρήο, ρσξίο φκσο ηδηαίηεξε επηηπρία. ηηο εθινγέο ηνπ Ηα-

λνπαξίνπ ηνπ 1936 ν Γξαγνχκεο θαηέξρεηαη πάιη αλεμάξηεηνο. Πξνθή-

ξπμε ηεο Δπηηξνπήο Αγψλνο ηνπ ζπλδπαζκνχ ηνπ απεπζχλνληαλ ζηνπο

«Γεγελείο ηεο πφιεσο Φισξίλεο» θαη ηνπο ζχκηδε φηη «ν αξρεγφο ηνπ

Λατθνχ ζπλδπαζκνχ Μπηλφπνπινο απεθάιεζελ ελψπηνλ ηνπ Δθινγνδη-

θείνπ φηε εμεδηθάδεην ην θχξνο ησλ εθινγψλ ηεο 9εο

Ηνπλίνπ 1935 Βνπι-

γάξνπο φινπο ηνπο ληφπηνπο πνπ εςήθηζαλ ηφηε ηνλ Αλεμάξηεηνλ πλδπ-

αζκφλ Γξαγνχκε-ηάθνπ θιπ». Ζ πξνθήξπμε θαηέιεγε: «Ήιζελ ε ζηηγ-

κή φπσο νη πβξηζζέληεο θαη νλνκαζζέληεο Βνχιγαξνη πιεξψζνπλ ηνλ

αξρεγφ ηνπ Λατθνχ Κφκκαηνο Μπηλφπνπινλ. […]». Μηα άιιε πξνθήξπ-

με ηεο ηξηαθνληακεινχο Δπηηξνπήο Αγψλνο απνθάιππηε φηη «νη δχν κε-

γάιαη πνιηηηθαί παξαηάμεηο Φηιειεχζεξνη θαη Λατθνί, θαηφξζσζαλ λα

καο ρσξίζνπλ εηο ηνηνχηνλ βαζκφλ, ψζηε λα αιιεινκηζνχκεζα, νη δε ε-

θάζηνηε πνιηηεπφκελνη ηνπ Ννκνχ καο σο θαζήθνλ ησλ θαη ππνρξέσζίλ

ησλ εζεψξνπλ λα επξχλνπλ απηφ ην κίζνο κεηαμχ καο λα θαίλνληαη αξε-

ζηνί εηο ην θφκκα εηο ν έθαζηνλ αλήθελ». Καινχζε ηνπο πνιίηεο ηεο

Φιψξηλαο λα απνθεξχμνπλ ηα «παιαηά Κφκκαηα» θαη λα ζηξαθνχλ

«πξνο ηελ θίλεζηλ ηνπ ιεπθνχ Μαθεδφλνο Πνιηηηθνχ Φηιίππνπ Γξαγνχ-

κε»38

. Σειηθά ζηηο ηειεπηαίεο εθινγέο ηεο θνηλνβνπιεπηηθήο πεξηφδνπ

ηνπ Μεζνπνιέκνπ ν αλεμάξηεηνο ζπλδπαζκφο ηνπ Γξαγνχκε ζα εηζπξά-

μεη κφλν ην 10% ησλ ςήθσλ θαη δελ ζα εθιέμεη βνπιεπηή. Θα πξσηεχζεη

ην Λατθφ Κφκκα. ε ζχληνκν δηάζηεκα ζα εγθαζηδξπζεί ε βαζηινκεηα-

μηθή δηθηαηνξία, έλαο απφ ηνπο «νπαδνχο» ηεο νπνίαο –ζχκθσλα κε ηνλ

Φ. Γξαγνχκε- ήηαλ θαη ν «θαηαγφκελνο απφ ην αιβαλφθσλν ρσξηφ Λέ-

ρνβν», ηέξγηνο Μπηλφπνπινο39

.

38 Βι. Γελλάδεηνο Βηβιηνζήθε, Αξρείν Φ. Γξαγνχκε, Πνιηηηθά, εθινγηθά λνκνχ Φιψξηλαο [Δθινγέο

26.1.1936], Φ. 56.2, έγγξ. 99-102. 39 Βι. Γελλάδεηνο Βηβιηνζήθε, Αξρείν Φ. Γξαγνχκε, Δπηζηνιή Γξαγνχκε πξνο Γ.. Αξρηκαλδξίηε,

φ.π. Γηα ηηο ζρέζεηο ηνπ κε ηνπο θχξηνπο αληηπάινπο ηνπ Μπηλφπνπιν θαη Νηαιίπε, ν Φ. Γξαγνχκεο –

ζηελ ίδηα επηζηνιή ηνπ 1956- έγξαθε: « […]. Ο Νηαιίπεο πην κνξθσκέλνο θαη θαηά βάζνο φρη θαθφο,

αιιά επηπφιαηνο, φηαλ ηνλ Γεθέκβξε ηνπ 1940 πήγα ζηελ κφιηο ειεπζεξσκέλε Κνξπηζά γηα εζληθνχο

ζθνπνχο θαη ηπραία ζπλαληεζήθακε θεη, κε ραηξέηεζε πξψηνο χζηεξα απφ εθηά ρξφληα πνπ δελ ην έ-

θαλε θαη έθηνηε ζπκθηιησζήθακε. Ο θ. Μπηλφπνπινο φκσο ηελ ίδηα κέξα, ζην ίδην εζηηαηφξην κε α-

γλφεζε επηδεηθηηθά θη εμαθνινπζεί σο ηα ζήκεξα. Δλλνείηαη πσο θαη νη δπν ήηαλ νπαδνί ηεο δηθηαην-

ξίαο Μεηαμά, ελψ εγψ βέβαηα φρη. ηηο εθινγέο ινηπφλ ηνπ 1935 δελ ήηαλ νη δπν ηνπο ζην ζπλδπαζκφ

“αλεμαξηήησλ” πνπ είρα ζρεκαηίζεη θαη πνπ εθιέρζεθε νιφθιεξνο, αιιά αλήθαλ ζηνλ ηνπ Λατθνχ

θφκκαηνο, πνπ κε πνιεκνχζε κ’ φια ηα κέζα θαη πνπ απφηπρε νιφθιεξνο. […]».

[17]

Μεηαξική πεπίοδορ- Καηοσή- απελεςθέπυζη

Με ηελ αλάιεςε ηεο δηαθπβέξλεζεο ηεο ρψξαο απφ ηνλ Μεηαμά απφ-

ςεηο πεξί δηαρσξηζκνχ Μαθεδφλσλ θαη Παιαηνειιαδηηψλ δελ γίλνληαλ

πιένλ αλεθηέο. Σελ 1ε Απγνχζηνπ 1936, ν κεηξνπνιίηεο Κνδάλεο Ησα-

θείκ, ζε έγγξαθφ ηνπ –«Έθθιεζηο πξνο ηελ ΑΜ Σνλ Βαζηιέα, ηελ Κπ-

βέξλεζηλ, ηνλ Διιεληθφλ Λαφλ θαη ηνλ Διιεληθφλ Σχπνλ»- θαη έρνληαο

ηελ πξφζεζε λα αηηεζεί δηάθνξα έξγα πνπ ήηαλ απαξαίηεηα γηα ηελ αλά-

πηπμε ηεο πεξηθέξεηάο ηνπ, αλαθέξζεθε ζην δηαρσξηζκφ ησλ Διιήλσλ

πνιηηψλ ζε «Βφξεηνπο» θαη «Νφηηνπο». Καπηεξίαζε «ηελ απξνλνεζίαλ

θαη ηελ δηνηθεηηθήλ αληθαλφηεηα ησλ Ννηίσλ», πνπ ζπλεπάγνληαλ «ηελ

ελνρήλ» ησλ γηα ηελ θαηάζηαζε ηνπ «Βνξξά», θαζψο, φπσο ραξαθηεξη-

ζηηθά επηζήκαηλε, «ν Νφηνο θπβεξλά δηα ησλ πνιηηηθψλ, ζηξαηησηηθψλ

θαη ινηπψλ αλδξψλ ηεο θαη ππαιιήισλ θαη ηεο ελ γέλεη λννηξνπίαο ηνλ

ηφπνλ ηνχηνλ, απηφο απνξξνθά δηα ησλ κηζζψλ θαη ησλ ζπληάμεσλ ηα

δηζεθαηνκκχξηα ηνπ Κξαηηθνχ Πξνυπνινγηζκνχ». Ο Δπηηειάξρεο ηεο

Μεξαξρίαο Κνδάλεο, ζα πξνζπαζήζεη λα απνηξέςεη ηελ δηαθίλεζε ηνπ

εγγξάθνπ θαη ζε αλαθνξά ηνπ ζα ζεκεηψζεη φηη ηα γξαθφκελα απφ ηνλ

Ησαθείκ «θαη’ νπδέλ δηέθεξνλ ησλ θεξπγκάησλ ησλ απηνλνκηζηψλ», ελψ

ν ππνπξγφο Θξεζθεπκάησλ, εθθξάδνληαο θαη ηε ζέιεζε ηνπ Μεηαμά, ζα

απαηηήζεη ηελ παξαπνκπή ηνπ κεηξνπνιίηε, θαζψο «[…] εμέζεζε θαηξί-

σο χςηζηα Δζληθά ζπκθέξνληα» θαη «έξξηςελ αλάκεζνλ ηεο Βνξείνπ θαη

Ννηίνπ Διιάδνο ην έλαπζκα ηεο δηαθξίζεσο θαη δηαηξέζεσο δηεγείξνπζα

ηνλ ιαφλ ηεο Βνξείνπ Διιάδνο ελαληίνλ θαη απηνχ ηνπ Κξάηνπο […]»40

.

Μηα ηειεπηαία, δεηιή θαη αλεπηηπρήο πξνζπάζεηα λα μαλαηεζνχλ ζέκα-

ηα πξνηεξαηνηήησλ ησλ Μαθεδφλσλ ζηε δηνίθεζε ησλ πεξηνρψλ ηνπο ζα

παξνπζηαζηεί ηνπο πξψηνπο κήλεο ηεο θαηνρήο, φηαλ ζα ηεζεί ζέκα επάλ-

δξσζεο ησλ ππεξεζηψλ ηεο Βνξείνπ Διιάδαο, κεηά ηελ απνρψξεζε ησλ

Παιαηνειιαδηηψλ ππαιιήισλ ηηο πξψηεο κέξεο ηεο εηζφδνπ ησλ γεξκα-

ληθψλ ζηξαηεπκάησλ ζηε Μαθεδνλία41

.

πσο έγξαςε ν θαηνρηθφο πξσζππνπξγφο Σζνιάθνγινπ, νη Μαθεδφ-

λεο «είρνλ απφ πνιινχ ρξφλνπ δηθαίαο αθνξκάο λα είλε πξνδηαζεηηκέλνη

δπζκελψο» έλαληη ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο, ην νπνίν είραλ ηαπηίζεη κε ηελ

40 Θενδφζεο Σζηξψλεο, Εθθιεζία Ποιηηεσόκελε- Ο ποιηηηθός ιόγος θαη ο ρόιος ηες Εθθιεζίας ηες Ει-

ιάδος (1913-1941), φ.π., ζ. 347-353. Ο Σζηξψλεο παξαζέηεη θσηναληίγξαθν ηεο Δθθιήζεσο ηνπ Ησα-

θείκ, ζηε ζει. 350. 41 Βι. Αζαλάζηνο Υξπζνρφνπ, Οη Γερκαλοί ελ Μαθεδολία 1941-1944, ΔΜ, Θεζζαινλίθε 1962, ζ. 58

έσο 61.

[18]

Παιαηά Διιάδα. ηε Μαθεδνλία ζηέιλνληαλ νη αθαηάιιεινη, ελψ νη π-

πφινηπνη «δελ απέδηδνλ σθέιηκνλ έξγνλ επίηεδεο», θαζψο ζεσξνχζαλ

ηνπο εαπηνχο ηνπο «αδηθεζέληεο εθ ηεο ηνπνζεηήζεσο» θαη φιεο νη δηνη-

θεηηθέο, δηθαζηηθέο θαη αζηπλνκηθέο αξρέο κε ππαιιήινπο «εθ ηεο Πα-

ιαηάο Διιάδνο θαηαγνκέλσλ» δελ επεδείθλπαλ ηελ δένπζα δηαγσγή, «ε-

θαηξίαδνλ ή εμεκεηαιιεχνλην ηνπο αγλνχο Μαθεδφλαο», πξάγκα πνπ ζπ-

ληέιεζε «σο έιεγνλ πνιινί Μαθεδφλεο εθ ησλ εγθξίησλ» λα δηνγθσζεί ε

«θαηαδξνκή ελαληίνλ ησλ Παιαηνειιαδηηψλ».

Έηζη ε απνρψξεζε ησλ αξρψλ πξνο λφην είρε ζπληειέζεη ζην λα «πξν-

δηαηεζνχλ δπζκελψο νη απνξθαληζκέλνη Μαθεδφλεο». Καζψο δε ζα αθν-

ινπζήζεη θαη ε αλαρψξεζε –γηα ην λφην- θαη ησλ «εθ ηεο Παιαηάο Διιά-

δαο θαηαγνκέλσλ θαη απφ καθξνχ εγθαηεζηεηκέλσλ ελ Μαθεδνλία νηθν-

γελεηψλ», ζα επεθηαζεί ε δπζαξέζθεηα ησλ θαηνίθσλ ελαληίσλ ησλ Πα-

ιαηνειιαδηηψλ, δεδνκέλνπ φηη θαη «ε νιφηεο ησλ απνρσξεζαζψλ αξρψλ

ήην Παιαηνειιαδίηαη». ηαλ αξρίζνπλ λα επηζηξέθνπλ νη ειιεληθέο αξ-

ρέο, νη ζιαβφθσλνη θαη νη ινηπνί θάηνηθνη ηεο πεξηνρήο ηεο Φιψξηλαο,

πνπ ηφζα ρξφληα είραλ ππνζηεί ηελ «εθκεηάιιεπζε» απφ ηελ «παιαηνει-

ιαδηθή» δηνίθεζε, βιέπνπλ φηη ηίπνηε δε ζα αιιάμεη. Βιέπνπλ ηνπο ίδη-

νπο λα επηζηξέθνπλ. ηελ πεξηνρή φκσο, ηνπο κήλεο απηνχο ηεο απνρψ-

ξεζεο ησλ αξρψλ, ην θιίκα είρε αιιάμεη. ρη κφλν αλάκεζα ζηνπο

«βνπιγαξφθηινπο», αιιά θαη ζε απηνχο πνπ ήηαλ πξνζθνιιεκέλνη ζηελ

«ειιεληθή ηδέα». «Πιείζηνη αγλνί Μαθεδφλεο», γξάθεη ν Σζνιάθνγινπ,

«επίζηεπνλ φηη έπξεπε λα απαγνξεπζή ε επηζηξνθή ησλ απνκαθξπζζεη-

ζψλ ηεο Μαθεδνλίαο νηθνγελεηψλ ησλ απνκαθξπζζέλησλ ππαιιήισλ (σο

κε παξακεηλάλησλ λα ζπκκεξηζζψζη ηα καξηχξηά ησλ) θαη άιινη είρνλ

ηελ αμίσζηλ λα δηνξίδνληαη κφλνλ Μαθεδφλεο εηο ηαο δεκνζίαο, δεκνηη-

θάο θαη θνηλνηηθάο ζέζεηο»42

.

Ο Υξπζνρφνπ απνδίδεη ηηο παξαπάλσ απφςεηο ζε θηλήζεηο δηαθφξσλ

«κσξνθηιφδνμσλ» ζηε Θεζζαινλίθε. Αλαθέξεηαη ηδηαίηεξα ζε έλαλ α-

λψηαην θξαηηθφ ιεηηνπξγφ, πνπ δελ θαηνλνκάδεη43

, ν νπνίνο εηζεγήζεθε -

παίξλνληαο αθνξκή απφ ηε δπζθνξία πνπ επηθξαηνχζε ζην καθεδνληθφ

πιεζπζκφ- ηε ιήςε «πεξίεξγσλ» κέηξσλ, πνπ απνζθνπνχζαλ ζηελ εθ-

καίεπζε θπβεξλεηηθψλ απνθάζεσλ εληζρπηηθψλ ηεο ηνπηθηζηηθήο θίλε-

ζεο. Ο αλψηαηνο θξαηηθφο ιεηηνπξγφο είρε ζηείιεη αλαθνξά ζηηο 2 Ηνπιί-

42 Γεψξγηνο Σζνιάθνγινπ, Αποκλεκολεύκαηα, Αθξφπνιε, Αζήλα 1959, ζ. 177-178. 43 Μάιινλ πξφθεηηαη γηα ην ζπληαγκαηάξρε Γ. Βαζηιεηάδε, πξψην επηζεσξεηή λνκαξρηψλ, ηνλ νπνίν

αληηθαηέζηεζε ν Υξπζνρφνπ.

[19]

νπ 1941 πξνο ηε Γεληθή Γηνίθεζε Μαθεδνλίαο, φπνπ αλάκεζα ζηα άιια

δεηνχζε λα αληηθαηαζηαζνχλ νη εθ Παιαηάο Διιάδαο θαηαγφκελνη ππάι-

ιεινη ησλ δήκσλ θαη θνηλνηήησλ ηεο Βνξείνπ Διιάδαο απφ θαηαγφκε-

λνπο απφ ηηο Νέεο Υψξεο, θαζψο απηνί «θαη ηελ πξνο ηνχην κφξθσζηλ

θέθηεληαη θαη δηθαηνχληαη πεξηζζφηεξνλ παληφο άιινπ λα ππεξεηψζηλ εηο

ηαο ζέζεηο ηαχηαο ηεο γελεηείξαο ησλ». ε άιιε αλαθνξά ηνπ πξνο ηνλ

πξφεδξν ηεο θπβέξλεζεο, κε θνηλνπνίεζε πξνο ηε ΓΓΜ, γλσζηνπνηνχζε

φηη ζε νξγαληζκνχο δεκνζίνπ δηθαίνπ, ησλ νπνίσλ ν πξννξηζκφο ήηαλ ε

εμππεξέηεζε ηνπηθψλ αλαγθψλ, είραλ πξνζιεθζεί ππάιιεινη απφ ηε Νφ-

ηηα Διιάδα, ελψ αγλνήζεθαλ ηειείσο νη εληφπηνη, αλ θαη ππήξραλ εμίζνπ

θαηάιιεινη γηα απηέο ηηο ζέζεηο. Γηεπθξίληδε πσο απηφ δεκηνπξγνχζε ηε

εχινγε δπζθνξία ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ, ήηαλ δε θαη κηα απφ ηηο αηηίεο

εθδήισζεο απηνλνκηζηηθψλ ηάζεσλ. Εεηνχζε, θαη κε ην δεχηεξν απηφ

έγγξαθν, ηελ αληηθαηάζηαζε ησλ Παιαηνειιαδηηψλ ππαιιήισλ θαη ηε

ιεηηνπξγία ησλ παξαπάλσ νξγαληζκψλ κε εθέδξνπο, θαηαγφκελνπο απφ

ηηο πεξηνρέο, φπνπ εδξεχνλ θαη ιεηηνπξγνχλ νη νξγαληζκνί. Με επφκελε

αλαθνξά ηνπ πξνο ηνλ πξφεδξν ηεο θπβέξλεζεο (4 Ηνπιίνπ 1941) δεηνχ-

ζε επηπξφζζεηα ηελ αληηθαηάζηαζε «ηνπ πιείζηνπ κέξνπο ησλ ελ Βνξείσ

Διιάδη ππεξεηνχλησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ» θαη απαξαίηεηα ησλ αλσ-

ηέξσλ θαη αλσηάησλ απφ απηνχο, θαζφηη ζην παξειζφλ θαη επί ζεηξά ε-

ηψλ επέδεημαλ άζηνρε δηαγσγή θαη πξνθάιεζαλ ηελ παξαηεξνχκελε δπ-

ζθνξία ηνπ καθεδνληθνχ ιανχ «νχηηλνο ηελ ςπρνζχλζεζηλ θαη λννηξνπί-

αλ δελ εδπλήζεζαλ λα αληηιεθζψζη». Σέινο ζε πξφζζεηε επηζηνιή ηνπ,

πάιη πξνο ηνλ πξφεδξν ηεο θπβέξλεζεο (4 Ηνπιίνπ 1941), θαηεγνξνχζε

ηνπο Παιαηνειιαδίηεο δεκνζίνπο ππαιιήινπο, πνπ εγθαηέιεηςαλ ηηο ζέ-

ζεηο ηνπο θαη δηθαίσζαλ έηζη ηελ αξλεηηθή αληίιεςε πνπ είρε ν καθεδν-

ληθφο ιαφο γη απηνχο, κα θπξίσο επηζήκαηλε πσο ιφγσ ηεο άζηνρεο πνιη-

ηηθήο, πνπ αζθήζεθε ζην παξειζφλ απφ απηνχο πνπ θαηά θαηξνχο δηνί-

θεζαλ ηηο βφξεηεο επαξρίεο ηεο Διιάδαο, ην κέγηζην κέξνο ηνπ καθεδνλη-

θνχ ιανχ ραξαθηήξηδε απηήλ σο απνηθηαθή πνιηηηθή44

.

Ο αλψηαηνο θξαηηθφο ιεηηνπξγφο ζα αληηθαηαζηαζεί πξνο ην ηέινο ηνπ

Ηνπιίνπ 1941, νη απφςεηο ηνπ δελ ζα επηθξνηεζνχλ, θαζψο φπσο γξάθεη ν

Υξπζνρφνπ, ηέηνηεο ζέζεηο θαη απφςεηο «κφλνλ εηο ηνλ λνζνχληα εγθέ-

θαινλ ειαρίζησλ αηφκσλ πθίζηαην»45

.

44 Βι. Υξπζνρφνπ, Οη Γερκαλοί ελ Μαθεδολία 1941-1944, φ.π., ζ. 58 έσο 61. 45 .π.

[20]

Με ηελ απειεπζέξσζε θαη ηελ πξνζπάζεηα ζχκπεμεο ηνπ «θξάηνπο

ησλ εζληθνθξφλσλ» ν «καθεδνληθφο ηνπηθηζκφο» πξνζδηνξίδεηαη –γηα

κηα αθφκα θνξά- σο ε βάζε ππφζαιςεο ηνπ «βνπιγαξηζκνχ».

Ο Δπζηάζηνο [ηάζεο] Μαξγέιεο, δηθεγφξνο Φιψξηλαο (απφ ηε Υαι-

θίδα) θαη ζηέιερνο ησλ Φηιειεπζέξσλ, εμεγνχζε ζε άξζξν ηνπ –ην 1945-

φηη ε «ηνπηθηζηηθή» πξνπαγάλδα ήηαλ νπζηαζηηθά ε θαίξηα κέζνδνο πξν-

ζειπηίζεσο ηνπ «Βνπιγαξνκαθεδνληθνχ θνκηηάηνπ». Οη ζέζε ηνπ θνκη-

ηάηνπ ήηαλ φηη «ε Μαθεδνληθή θπιή, ε νπνία θαηνηθεί ελ κεγάιε πιεην-

ςεθία ηελ Μαθεδνλίαλ, απνηειεί ηδηαίηεξνλ έζλνο ιαπτθήο θαηαγσγήο

θαη γιψζζεο» θαη «θαη’ αθνινπζίαλ έξγνλ Γηθαηνζχλεο είλαη λ’ απηνλν-

κεζή ε Μαθεδνλία, ζπληζηψζα Κξάηνο αλεμάξηεηνλ». Αληηθεηκεληθφο δε

ζθνπφο ηνπ νξίδνληαλ ε έλσζε ηεο Μαθεδνλίαο κε ηε Βνπιγαξία. Σν

θνκηηάην φκσο δελ κπνξνχζε –κε ηα παξαπάλσ επηρεηξήκαηα- λα πξν-

ζεγγίζεη επζέσο φινπο ηνπο ζιαβφθσλνπο, ηδίσο δε εθείλνπο «νίηηλεο δη-

απλένληαη ππφ ειιεληθνχ θξνλήκαηνο» θαη έηζη, ζχκθσλα κε ηνλ Μαξ-

γέιε, πξνζπνηνχληαλ «ηνλ νπδέηεξνλ “Μαθεδφλαλ” φζηηο δελ είλαη νχηε

Βνχιγαξνο, νχηε Έιιελαο». ηφρνο ηνπ θνκηηάηνπ ήηαλ λα εθκεηαιιεπ-

ηεί ηε δπζπηζηία ησλ ζιαβνθψλσλ απέλαληη ζην ειιεληθφ θξάηνο, ζηελ

ειιεληθή θνηλσλία θαη ηε ζηξαηησηηθή, θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη δεκν-

ζηννηθνλνκηθή νξγάλσζε απηήο, θαηαιήγνληαο πάληνηε ζηελ επσδφ:

«Γηα λα πξννδεχζε ε Μαθεδνλία, πξέπεη λα θχγνπλ νη Παιηνιιαδίηεο.

Να καδεπζνχλ φινη ζηελ παιηά Διιάδα. Έηζη ζα εζπράζσκε απ’ ηελ θα-

ηαπίεζη θαη ηελ ηπξξαλία ησλ θαη ζα γίλσκε λνηθνθπξαίνη ζην ζπίηη

καο!». «Ο αθειήο Διιελνκαθεδψλ», ζεκείσλε ν Μαξγέιεο, έρνληαο α-

ζθαιψο θάπνην κηθξνπαξάπνλν ελαληίνλ ηνπ θξάηνπο, «φπσο θπζηθά έ-

ρνκελ φινη νη κεκςίκνηξνη Έιιελεο πνιίηαη», γίλνληαλ επάισηνο θαη

«ιεία ηνπ πνλεξνχ θνκηηαηδή θαηαληψλ θαλαηηθφο ηνπηθηζηήο». Γηα ηνλ

Μαξγέιε, ν δξφκνο απφ ηνλ ηνπηθηζκφ ζηνλ βνπιγαξνκαθεδνληζκφ δελ

ήηαλ κεγάινο. Μπαίλνληαο ζηε δίλε ηνπ ηνπηθηζκνχ, ν ζιαβφθσλνο ει-

ιελνκαθεδφλαο, γίλνληαλ πιένλ «ην ζχκα απφ ην Κνκηηάηνλ, εηο ηνπο

πινθάκνπο ηνπ νπνίνπ έρεη εκπιαθή»46

.

Σνλ Ηνχιην ηνπ 1946, ν Γ. Λακπξηλφο, απεζηαικέλνο ηνπ Ρηδοζπάζηε,

πεξηνδεχεη ζηε Γπηηθή θαη Κεληξηθή Μαθεδνλία. ηε Φιψξηλα ζπλαληά

ην θαηλφκελν ησλ επάξηζκσλ ζπιιήςεσλ πνιηηψλ ηεο πεξηνρήο κε ηηο

θαηεγνξίεο ηνπ «απηνλνκηζηή», ηνπ «Ορξαλίηε», ηνπ «Βνχιγαξνπ». Ο

δεκνζηνγξάθνο ηνπ Ρηδοζπάζηε ζεκείσλε:

46 Έζλος [Φιψξηλαο], 6.5.1945, ζ. 2.

[21]

«Αιήζεηα, αλ εμεηάζεη θαλείο ηελ πνιηηηθή ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο ηεο

νιηγαξρίαο ζηα ηειεπηαία είθνζη ρξφληα αλάκεζα ζηνπο δχν πνιέκνπο

απέλαληη ζηε Μαθεδνλία θαη ζηε Θξάθε, ρσξίο ππεξβνιή πξέπεη λα ηελ

ραξαθηεξίζεη αξπαρηηθή. Σηο πήξε γηα παρηέο αγειάδεο πνπ πξέπεη λα ηηο

αξκέγεηο ρσξίο λα ηηο ηαΐδεηο. Απφ δσ βγήθαλ νη νλνκαζίεο γηα ην Μαθε-

δνληζηάλ θαη ην Θξαθηζηάλ. Απφ δσ αθφκε μεπήδεζε ε αδηθαηνιφγεηε

αληηπάζεηα ησλ Μαθεδνληηψλ απέλαληη ζηνπο “ρακνπηδήδεο”. Ο πξσηεξ-

γάηεο ζηηο εζσηεξηθέο απηέο δηαηξέζεηο ζηάζεθε πάληα ε εθκεηαιιεπηηθή

πνιηηηθή ηεο νιηγαξρίαο. Πνηνο δε ζπκάηαη ην πεξίθεκν ζχλζεκα ηνπ

“Μαθεδφλα” πνιηηεπηή ηνπ Λατθνχ θφκκαηνο, ηνπ πεξηβφεηνπ πξνδφηε

σηήξε Γθνηδακάλε ζηηο παιηέο εθινγέο:

- Ζ Μαθεδνλία ζηνπο Μαθεδφλεο.

Σφηε νη Ρσκηνί εζληθφθξνλεο φρη κφλν δελ ηνλ είραλ ζπιιάβεη γηα “ν-

ρξαλίηε” ή “Βνχιγαξν”, αιιά ηνλ ηηκνχζαλ κέζα ζηελ παιηά Βνπιή γηα

“εζληθφλ άλδξαλ” »47

.

Γέθα ρξφληα κεηά –ην 1956- ν Φίιηππνο Γξαγνχκεο ζπλφςηδε: «Γελη-

θψηαηα κεγάιν θαθφ εζληθψο έθακαλ, ζηα παξακεζφξηα ηδίσο νη εμ επαγ-

γέικαηνο “ππεξπαηξηψηεο”, πνπ αγλνψληαο πξφζσπα θαη πξάγκαηα ηνπ

ηφπνπ γελίθεπαλ ηηο θαηεγφξηεο, ζπθνθαληνχζαλ θαη αδηθνχζαλ ηνπο ε-

ληφπηνπο απνθαιψληαο ηνπο ζπιιήβδελ θαη θαηά πξφζσπν “βνχιγα-

ξνπο”. Αθφκε θη αλ ήηαλ ειιελφθσλνη θαη εζληθνί εξγάηεο, κφλν θαη κφ-

λν γηαηί γελλήζεθαλ ζηα ηεξά εθείλα ρψκαηα ηεο Μαθεδνλίαο, πνπ ηα

ζεσξνχζαλ απιψο εθκεηαιιεχζηκα, θαηαθηεκέλα εδάθε θη φρη ηζφηηκα

πξνο ηα ηεο Νφηηαο Διιάδαο»48

.

Σςμπεπαζμαηικά

Γηα κηα καθξά πεξίνδν, θάζε άπνςε ακθηζβήηεζεο ηεο εγεκνλίαο ησλ

θαηεζηεκέλσλ-θπξίαξρσλ θνκκάησλ νξίδνληαλ, ζηελ πεξηνρή ηεο Φιψ-

ξηλαο θαη γηα ιφγνπο πνιηηηθήο ζθνπηκφηεηαο, σο «βνπιγαξηζκφο». Αθφ-

κε θαη ν Φίιηππνο Γξαγνχκεο, ε πην ηζρπξή πνιηηηθή πξνζσπηθφηεηα

ηεο πεξηνρήο, απνδεθηή ηφζν ζηελ πεξηνρή φζν θαη ζην Κέληξν, βξέζεθε

λα θαηεγνξείηαη –απφ ηνπηθνχο θπξίσο παξάγνληεο- γηα έιιεηςε εζληθήο

ζπλεηδήζεσο, φηαλ απνθάζηζε λα ακθηζβεηήζεη ηα πνιηηηθά δεδνκέλα.

47 Βι. Ρηδοζπάζηες, 23 έσο 27 Ηνπλίνπ 1946, «Ζ Γπηηθή Μαθεδνλία έλα απέξαλην ζηξαηφπεδν θξί-

θεο», ηνπ απεζηαικέλνπ ηεο εθεκεξίδαο, Γ. Λακπξηλνχ. Δηδηθφηεξα: Β΄ κέξνο, Ρηδοζπάζηες,

25.6.1946, ζ. 1 θαη 2. 48 Βι. Δπηζηνιή Γξαγνχκε πξνο Γ.. Αξρηκαλδξίηε, απφζηξαηνλ Αμησκαηηθφλ, φ.π.

[22]

Παξφιν πνπ ν ίδηνο ν Γξαγνχκεο δελ ήηαλ θαη δελ ζα κπνξνχζε λα

ήηαλ «ηνπηθηζηήο», ελζσκάησζε –ρσξίο λα ην επηδηψθεη- ζηνπο αλεμάξ-

ηεηνπο ζπλδπαζκνχο ηνπ, πνιιέο απφ ηηο εθθάλζεηο αληίδξαζεο ηεο πεξη-

νρήο.

Οπζηαζηηθά ινηπφλ, ν «καθεδνληθφο ηνπηθηζκφο» ζηελ πεξηνρή ηεο

Φιψξηλαο ήηαλ κηα έθθξαζε ελαληίσζεο ηφζν ζηνλ απνθιεηζκφ πνπ έλη-

σζε ν γεγελήο πιεζπζκφο ηεο πεξηνρήο49

φζν θαη ζηελ απαμίσζε πνπ εη-

ζέπξαηηε απφ ην εζληθφ Κέληξν50

, ελψ εθινγηθά εθθξάδνληαλ θπξίσο

απφ δηαζπάζεηο ηεο Λατθήο παξάηαμεο.

Ζ πνξεία δε ησλ γεγνλφησλ αλέδεημε θαη έλαλ απφ ηνπο ηξφπνπο κε ηνλ

νπνίν εηηάηαη ν «καθεδνληθφο ηνπηθηζκφο». Ζ πνιηηηθή δηαρείξηζε ησλ

εθινγψλ ηνπ 1936 εθ κέξνπο ηνπ Μπηλφπνπινπ απνθάιπςε φηη ν «καθε-

δνληθφο ηνπηθηζκφο» δελ βξίζθεη πξφζθνξν έδαθνο λα αλαπηπρζεί εθεί

πνπ πθίζηαηαη έλα ππνδεηγκαηηθφ, ζπγθεληξσηηθφ, πειαηεηαθφ πνιηηηθφ

ζχζηεκα. Δθεί φπνπ νη ηνπηθνί πνιηηηθνί θαζίζηαληαη ηζρπξνί δηακεζν-

ιαβεηέο, αιιά ηαπηφρξνλα θαη απφιπηα ρεηξαγσγνχκελνη θαη ειεγρφκε-

λνη ησλ –θεληξηθά ζπγθξνηνχκελσλ- θνκκάησλ ηνπο. Δθεί φπνπ θαη νη

«πειάηεο»-ςεθνθφξνη γλσξίδνπλ φηη θαη ε ειάρηζηε δπλαηφηεηα ησλ πν-

ιηηηθψλ ηνπο αληηπξνζψπσλ λα εθπξνζσπήζνπλ ηα ζπκθέξνληά ηνπο,

δελ εδξάδεηαη ζηελ ηζρπξή πξνζσπηθφηεηα απηψλ, αιιά ζηνπο δεζκνχο

δηαζχλδεζεο θαη ηελ απνδνρή πνπ έρνπλ νη παξαπάλσ ζην θφκκα αλαθν-

ξάο ηνπο.

49 Απνθιεηζκφο θπξίσο απφ ηηο πξνλνκηνχρεο κηζζσηέο ζέζεηο ηεο ειιεληθήο γξαθεηνθξαηίαο θαη επξχ-

ηεξα ηνπ ειιεληθνχ δεκνζίνπ (ζηξαηφο, αζηπλνκία, εθπαίδεπζε, δηνίθεζε θιπ). 50 Τπήξρε βέβαηα κηα γεληθφηεξε παξακέιεζε ησλ πεξηθεξεηψλ έλαληη ηνπ Κέληξνπ. Ζ ηδηαίηεξε απα-

μίσζε πνπ έλησζαλ νη καθεδνληθνί πιεζπζκνί ήηαλ ην επηπξφζζεην ζπλαίζζεκα πνπ ζπλφδεπε ηηο πα-

ξακειεκέλεο πεξηνρέο πνπ θαηνηθνχληαλ θαη απφ ζιαβφθσλνπο πιεζπζκνχο, θαζψο ε φπνηα αληίδξα-

ζή ηνπο -ζηελ παξαπάλσ παξακέιεζε- ζπλνδεχνληαλ θαη απφ ηελ θαηεγνξία ή ηελ αλάδεημε ηεο ππν-

ςίαο φηη εκπεξηείρε θαη ηε ζθνπηκφηεηα ηνπ «απηνλνκηζκνχ» ή ηνπ «βνπιγαξηζκνχ».