Πολιτική Φιλοσοφία

43
Περί Πολιτικής Χαρινέλα Τουρνά Δρ Φιλοσοφίας Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Δ΄ Αθήνας

Transcript of Πολιτική Φιλοσοφία

Page 1: Πολιτική Φιλοσοφία

Περί Πολιτικής

Χαρινέλα Τουρνά

Δρ Φιλοσοφίας

Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων

Δ΄ Αθήνας

Page 2: Πολιτική Φιλοσοφία

Οι βασικοί άξονες αυτής της πρότασης είναι

α) η ανάγκη συγκρότησης οργανωμένων κοινωνιών - η αξία της Πολιτικής- β) η

συμβολή της ουτοπίας στην κοινωνική ζωή γ) το ευρέως διαδεδομένο στις μέρες

μας πρότυπο της φιλελεύθερης δημοκρατίας, στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες

Γιάννης Ψυχοπαίδης, Σύνθεση, 1979.

Page 3: Πολιτική Φιλοσοφία

Διδακτική πρόταση

Συζήτηση σχετικά με το α) τι είναι η πολιτική με αφόρμηση το παρακάτω κείμενο:

• «Και είμαστε οι ίδιοι που φροντίζουμε και για τα δικά μας και για τα πολιτικά μαζί πράγματα,

κι ενώ καθένας μας κοιτάζει τη δουλειά του, άλλος άλλη, δεν κατέχουμε γι’ αυτό λιγότερο τα

πολιτικά. Γιατί είμαστε οι μόνοι που όποιον δεν παίρνει μέρος σ’ αυτά, τον θαρρούμε έναν

άνθρωπο όχι ήσυχο, μόνο άχρηστο, κι ακόμα που ή παίρνουμε οι ίδιοι την απόφαση που

ταιριάζει ή τουλάχιστο φτάνουμε σε μια σωστή κρίση για τα πράγματα· γιατί δεν πιστεύουμε

πως τα λόγια φέρνουν βλάβη στα έργα·(αλλά) το να μη διδαχτούμε πρώτα με το λόγο, πριν

φτάσουμε να ενεργήσουμε όσα πρέπει, αυτό είναι που θαρρούμε πιο βλαβερό. Γιατί κι αυτό

το ξεχωριστό έχουμε αλήθεια, ώστε οι ίδιοι εμείς και τόλμη πολλή να έχουμε και μαζί να

συλλογιόμαστε καλά καλά ό,τι είναι να πάρουμε πάνω μας» (Θουκυδίδης, Περικλέους Επιτάφιος,

μτφρ. Ι.Θ. Κακριδή, Αθήνα 1977, σ.25).

Page 4: Πολιτική Φιλοσοφία

Προτεινόμενο σχέδιο διδασκαλίας

• ΣΚΟΠΟΣ: Οι μαθητές/τριες να είναι σε θέση να αντιληφθούν τις σχέσεις ηθικής και πολιτικής και να

συνδέσουν την επιχειρηματολογία αυτού του κεφαλαίου με εκείνη του κεφαλαίου της ηθικής φιλοσοφίας

(π.χ. αναφορές σε αξίες ελευθερίας και ισότητας- ηθικές θεωρίες με πολιτικές συνέπειες όπως ο

ωφελιμισμός).

• Μεθοδολογικές προτάσεις. Συμμετοχικές και βιωματικές μέθοδοι, που προωθούν την ανακαλυπτική και

διερευνητική μάθηση και καλλιεργούν στάσεις και αξίες.

• Τα παιχνίδια ρόλων (υπουργός, διαδηλωτής, μετανάστης), η δραματοποίηση και η διοργάνωση ομαδικών

συζητήσεων στην τάξη, «συζητήσεων στρογγυλής τραπέζης» συμβάλλουν στην αποσαφήνιση εννοιών,

στην πληρέστερη κατανόηση της κοινωνικής πραγματικότητας και ασκούν τους μαθητές/τριες σε

δεξιότητες επικοινωνίας και συνεργασίας (π.χ. κανόνες διαλόγου, επιχειρηματολογία, προσεκτική

ακρόαση, έκφραση αντίθετης άποψης, διαχείριση και επίλυση συγκρούσεων, καταμερισμός εργασίας,

ανάληψη κάποιας ευθύνης κ.λπ.). Υπάρχουν πολλά θέματα από την καθημερινή ειδησεογραφία που

προσφέρονται για τέτοιου είδους αναλύσεις.

Page 5: Πολιτική Φιλοσοφία

β) Διαφορές ηθικής και πολιτικής αντιμετώπισης των κοινωνικών

ζητημάτων (βλ. σχετική συζήτηση στο φιλοσοφικό περιοδικό Cogito μεταξύ

του Στ. Βιρβιδάκη και της Βάσως Κιντή)Το ανθρωπιστικό στοιχείο δεν αρκεί για να ασκηθεί εξωτερική πολιτική, η

ελεημοσύνη δεν αρκεί για να ασκηθεί κοινωνική πολιτική ούτε ο αντιρατσισμός

για να ασκηθεί μεταναστευτική πολιτική. Όχι βέβαια γιατί το ανθρωπιστικό

στοιχείο, ο αλτρουισμός ή ο αντιρατσισμός δεν είναι ηθικά αναγκαίοι, αλλά γιατί

δε θα επαρκούσαν πολιτικά ούτε θα μπορούσαν να επιλύσουν μόνοι τους

οποιοδήποτε κοινωνικό πρόβλημα. Ευχόμαστε φυσικά και οι Ισραηλινοί και οι

Παλαιστίνιοι να διαθέτουν μια αναγνωρισμένη πατρίδα, όλοι οι κάτοικοι του

Κόσοβου να μπορούν να ζουν ειρηνικά, η οικονομική παγκοσμιοποίηση να μη

γίνεται σε βάρος των λαών και των ατόμων, όλοι οι ηλικιωμένοι να απολαμβάνουν

μια ευπρεπή σύνταξη, όλοι οι νέοι να έχουν μια παιδεία αντάξια αυτής της

ονομασίας. Η ηθική μπορεί να υποδείξει θεωρητικά μια μορφή συμπεριφοράς,

αλλά δεν είναι σε θέση να πει πώς να αυξήσουμε μαζί τις πιθανότητες μας, ώστε

να φτάσουμε σε ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Γι’ αυτό πρέπει να κάνουμε πολιτική: γιατί

δεν είμαστε άγιοι, ούτε μόνο καταναλωτές γιατί είμαστε πολίτες: αυτό πρέπει να

είμαστε και αυτό πρέπει να καταφέρουμε να διατηρήσουμε. Η ιστορία δεν είναι

πεπρωμένο ούτε μόνο αυτό που μας διαμορφώνει: η ιστορία είναι αυτό που

κάνουμε εμείς μαζί.

• Ιούλιος 2004, 01, Βάσω Κιντή, Ηθική και Πολιτική, σελ. 006. Στέλιος Βιρβιδάκης,

Τι μπορεί να σημαίνει «ηθικοποίηση της πολιτικής»; σελ. 009.

Page 6: Πολιτική Φιλοσοφία

Ενότητα 1 Μορφές πολιτικής οργάνωσης των ανθρώπινων κοινωνιών

• 1. Η ανάγκη συγκρότησης οργανωμένων κοινωνιών.

• ΣΤΟΧΟΙ: Οι μαθητές/τριες:

• Να εξοικειωθούν με ερωτήματα πολιτικής φιλοσοφίας (Γιατί οι άνθρωποι ζουν σε κράτη; Ποιες μορφές

οργάνωσης της κοινωνικής συμβίωσηε είναι προτιμότερες και γιατί; Ποιοι είναι οι κυριότεροι στόχοι της

δημιουργίας θεσμών; Από πού αντλούν την εξουσία τους αυτοί που κυβερνούν και γιατί οι υπόλοιποι

οφείλουν να σέβονται τις αποφάσεις τους και να τις υπακούουν; Ποιες οι αξίες που πρέπει να

προστατεύονται σε μια ευνομούμενη πολιτεία;).

• Να κατανοήσουν τα προβλήματα, για παράδειγμα εξουσίας που ανακύπτουν στο πλαίσιο μιας

οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης.

• Να επισημάνουν τους λόγους που οδηγούν τους ανθρώπους να ζουν σε κοινότητες, καθώς και τη σημασία

και την αναγκαιότητα τήρησης ορισμένων κανόνων για την αντιμετώπιση γεγονότων (π.χ. σεισμού)

• Να αναγνωρίσουν τη σημασία της πολιτικής οργάνωσης των κοινωνιών, ξεκινώντας από την τοπική

αυτοδιοίκηση.

• Να ευαισθητοποιηθούν στη σημασία που έχει η συμμετοχή των δημοτών στα κοινά. (Εδώ μπορεί να θιγεί

το θέμα της διάκρισης πολιτικών θεσμών και «κοινωνίας πολιτών» (π.χ. μη κυβερνητικές οργανώσεις,

πολιτιστικοί και επιστημονικοί σύλλογοι κτλ.)

• .

Page 7: Πολιτική Φιλοσοφία

Γιατί ζουν οι άνθρωποι σε οργανωμένες κοινωνίες;• Γιατί η ίδια η επιβίωση του ανθρώπου δεν θα ήταν δυνατή, αν δεν συγκροτούνταν κοινωνίες,

που επιτρέπουν την αποτελεσματική αντιμετώπιση των βασικών τους αναγκών μέσω της

κοινής, ομαδικής προσπάθειας και του καταμερισμού εργασίας .

Οι άνθρωποι απαρτίζουν κοινωνικές ομάδες που συνεργάζονται για να εξυπηρετήσουν όσο

γίνεται καλύτερα τα συμφέροντα τους, να αποφύγουν ή να διευθετήσουν ειρηνικά τις

ενδεχόμενες μεταξύ τους αντιπαλότητες και προάγουν έτσι την ευημερία τους αλλά και

συγκρούονται μεταξύ τους.

• Δημιουργούν θεσμούς που αντανακλούν τις βασικές τους ηθικές αντιλήψεις και καθιστούν

δυνατή τη διακυβέρνησή τους όπως και τη συστηματική επιδίωξη των στόχων τους. Ο

σημαντικότερος από αυτούς είναι το Δίκαιο.

• Από τις πρώτες φάσεις της οργανωμένη κοινωνικής συμβίωσης τίθεται το πρόβλημα της

εξουσίας, της επιβολής κάποιων ατόμων ή ομάδων πάνω σε άλλους.

• Το όραμα μιας κοινωνίας που ικανοποιεί τις ποικίλες ανάγκες των μελών της και επιτυγχάνει τη

συμφιλίωση και υπέρβαση των αντιθέσεων τους δεν εκφράζει μόνο την αόριστη προσδοκία,

μπορεί να χρησιμεύσει ως σημείο αναφοράς για την κριτική της αδικίας και να αποτελέσει έτσι

κινητήρια δύναμη ιστορικής προόδου.

• Αν δεν μπορούμε να συλλάβουμε τη λογική δυνατότητα επίτευξης ενός ιδανικού συνδυασμού

δικαιοσύνης και ευημερίας, δεν θα κάναμε τίποτε για να βελτιωθούν τα πράγματα και θα

απορρίπταμε κάθε αλλαγή.

Page 8: Πολιτική Φιλοσοφία

Οι Εργάτες που σπάνε πέτρες του Γκυστάβ Κουρμπέ, 1849

Page 9: Πολιτική Φιλοσοφία

Οι Εργάτες που σπάνε πέτρες, του Γκυστάβ Κουρμπέ, ζωγραφίστηκε εκ του

φυσικού το Νοέμβριο του 1849

• Ένας απ’ τους ελάχιστους πίνακες σ’ ολόκληρη την ιστορία της ζωγραφικής, που

έχουν θέμα τη δουλειά, οι Εργάτες που σπάνε πέτρες, του Γκυστάβ Κουρμπέ,

απεικονίζει δυο άνδρες, ένα νεαρό κι έναν ηλικιωμένο που δουλεύουν στη διάνοιξη

δρόμων σε μια Γαλλική επαρχία. Είναι ο κατ’ εξοχήν πίνακας που εκφράζει εκείνη την

ιστορική στιγμή όπου, ως άμεσο αποτέλεσμα τη επανάστασης του 1848, η τέχνη

έχασε για λίγο τη θέση της μέσα στους μηχανισμούς εξουσίας και υποχρεώθηκε

ν’ αναζητήσει άλλα θέματα, άλλο κοινό, άλλους τρόπους γραφής. Ο ρεαλισμός του

Κουρμπέ φέρνει το θεατή αντιμέτωπο με μια εικόνα σκληρής δουλειάς που όμως

δεν αποσκοπεί στο να του δημιουργήσει μια χριστιανικού τύπου συγκίνηση, δεν

δραματοποιεί, ούτε εξιδανικεύει, αλλά οδηγεί στην κατανόηση. Οι δυο φιγούρες έχουν

γυρισμένη την πλάτη στο θεατή αφού ο Κουρμπέ δεν θέλει να μας δώσει μιαν εικόνα

των συναισθημάτων των δυο ανδρών, δεν αποπειράται δηλαδή να τους

προσωποποιήσει, μια και εκπροσωπούν ολόκληρο το προλεταριάτο. Η σκληρότητα

του τοπίου, οι σκούροι τόνοι, ένα πολύ μικρό μέρος του γαλάζιου του ουρανού

συνθέτουν την εικόνα μιας εξοχής που κάθε άλλο παρά αρμονική και γαλήνια είναι,

έρχεται δηλαδή σε αντίθεση με έναν από τους σημαντικότερους μύθους τη αστικής

τάξης εκείνης της εποχής. Η ύπαιθρος του Κουρμπέ είναι πεδίο πολιτικών

αγώνων, κι αυτό ήταν κάτι που το Παρίσι ήθελε με κάθε τρόπο να ξεχάσει. Ένας

πίνακας όπου η υλικότητα των πραγμάτων και των σχέσεων τονίζεται με κάθε

τρόπο, οι Εργάτες που σπάνε πέτρες, κάνει το ρεαλισμό σύμμαχο στους αγώνες της

εργατικής τάξης. Είναι προϊόν μιας εποχής όπου, για ένα διάστημα, η τέχνη και η

πολιτική δεν μπορούσαν να αποφύγουν αλλήλους.

Page 10: Πολιτική Φιλοσοφία

Ο προβληματισμός για την ορθότερη οργάνωση των κοινωνιών ξεκινά ουσιαστικά με

τις θεωρητικές αναζητήσεις των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων.

Αντίστροφα θα μπορούσαμε να πούμε ότι εμφάνιση των πρώτων δημοκρατικών

θεσμών στην αρχαία Αθήνα συνέβαλε στη γέννηση και την πρόοδο της ίδιας της

φιλοσοφικής σκέψης. Η αυτονομία συνδέει τη δημοκρατία και τη φιλοσοφία.

• Η αξία της πολιτικής

• Σχέσεις ηθικής και πολιτικής. Τα διεθνή πολιτικά προβλήματα του καιρού μας αποτελούν

προκλήσεις για τον ηθικοπολιτικό στοχασμό που έχει πάρει πλέον κοσμοπολίτικη διάσταση.

Συζήτηση για το: Τι είναι η πολιτική; Πολιτική είναι η μη πολεμική διαχείριση των διαφορών,

των συμμαχιών και των σχέσεων δύναμης- όχι μόνο ανάμεσα σε άτομα (όπως συμβαίνει μέσα στην

οποιαδήποτε ομάδα), αλλά στην κλίμακα μιας ολόκληρης κοινωνίας. Είναι λοιπόν η τέχνη να ζούμε

μαζί, σε μια Πολιτεία, με ανθρώπους που δεν έχουμε διαλέξει, για τους οποίους δεν τρέφουμε κανένα

ιδιαίτερο συναίσθημα, και που είναι από πολλές απόψεις, εξίσου ή και περισσότερο αντίπαλοι παρά

σύμμαχοι. Αυτό προϋποθέτει μια κυβέρνηση και αλλαγές κυβερνήσεων, αντιπαραθέσεις, που όμως

διευθετούνται, συμβιβασμούς, αλλά προσωρινούς, μια συμφωνία τελικά, για τον τρόπο επίλυσης των

διαφορών. Διαφορετικά, δεν θα υπήρχε παρά η βία, κι αυτό η πολιτική, για να υπάρξει, πρέπει κατά

κύριο λόγο να το εμποδίσει.

Page 11: Πολιτική Φιλοσοφία

Θεμελιώδης δεσμός ανάμεσα στη δημοκρατία και τη φιλοσοφία

• Ο Καστοριάδης επέμεινε πολλές φορές σε αυτό το σημείο: η δημοκρατία είναι μια συνεχής αυτοθέσμιση

της κοινωνίας, δηλαδή ένας χώρος όπου οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να θέτουν διαρκώς υπό

αμφισβήτηση τις έννοιες της δικαιοσύνης και της ελευθερίας συνεπώς και τους ίδιους τους νόμους.

Ιδού η εξήγηση του θεμελιώδους δεσμού ανάμεσα στη δημοκρατία και τη φιλοσοφία, διότι και οι δύο

ορίζονται ως «αμφισβήτηση του θεσμισμένου».

• Το πρωτότυπο, βαθύ, άφθαρτο χαρακτηριστικό αυτού που ξεκινάει με την ελληνική φιλοσοφική σκέψη,

είναι η ανάδυση ενός ανθρώπινου υποκειμένου που διχάζει το εἶναι από το φαίνεσθαι και έτσι αναδύεται

η απόσταση μεταξύ τους: σ΄ αυτή τη διαπίστωση εδράζονται οι συνθήκες της επιστροφής στον εαυτό

μας, της αναστοχαστικής σκέψης, αλλά και της αναγνώρισης μιας προβληματικής αυτονομίας του

ανθρώπου. Δεν υπάρχει στον άνθρωπο ένα ξεκάθαρο αντίγραφο του εἶναι, υπάρχει ένα ατέρμον,

αναπαραγόμενο αενάως, αφ εαυτού παιχνίδι μεταξύ αληθείας και σε αυτό που κάνει ο άνθρωπος, μέσω

της ύπαρξής του, να φαίνεται, της δόξης.

• Κορνήλιος Καστοριάδης, Η ελληνική ιδιαιτερότητα, τόμος Γ΄, Θουκυδίδης, η ισχύς και το δίκαιο, Σεμινάρια 1984-1985,

εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2011.

Page 12: Πολιτική Φιλοσοφία

Η χρονική και ουσιαστική προτεραιότητα της πολιτικής κίνησης ως προς το

φιλοσοφικό κίνημα δεν αμφισβητείται

• Πριν από τους φιλοσόφους, ο δήμος φιλοσοφεί με τις πράξεις του- θέτοντας την ερώτηση τόσο του

περιεχομένου όσο και της πηγής του νόμου και ορίζοντας τον εαυτό του ως πηγή του. Από τη στιγμή

που ο Αθηναίος θέτει τον εαυτό του ως καταγωγή των πολιτικών διεργασιών, όπως θα έλεγε η Arendt ως

λίγο πολύ ρητό δημιουργό τους- μπορεί να υπάρξει ιστορική θεώρηση των ανθρώπινων πράξεων.

• Η διατύπωση του Jean-Pierre Vernant: «ο ελληνικός λόγος είναι τέκνο της πόλης», θα μπορούσε να

συμπληρωθεί από την άποψη ότι χωρίς αυτόν το δημόσιο χώρο, που αποτελεί ουσιώδη και θεμελιώδη

συνθήκη, η πολιτική δραστηριότητα, για πρώτη φορά στην ιστορία είναι συγχρόνως και

στοχασμός, όχι μόνο και όχι τόσο στοχασμός των φιλοσόφων και από τους φιλοσόφους, αλλά

στοχασμός του λαού από τον λαό. Ιδέες θεμελιώδεις όπως η δια κλήρου επιλογή αυτών που θα ασκήσουν

κάποια αξιώματα έχουν λαϊκή, μη λόγια προέλευση και είναι προγενέστερες της γένεσης της φιλοσοφίας

• Στη δημοκρατία και στη φιλοσοφία η σκέψη είναι δρώσα, σκέψη η οποία δημιουργεί και δημιουργείται

πράττοντας. Ο λόγος διαμορφώνεται μέσα στην πόλιν ως κοινή αλήθεια και επίσης ως ανάπτυξη της

αλήθειας και όχι ως κατοχή μιας άπαξ δια παντός δεδομένης αλήθειας.

• Jean-Pierre Vernant, Μύθος και σκέψη στην αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Στ. Γεωργούδη, Αθήνα, Ζαχαραρόπουλος- Δαίδαλος

1989.

Page 13: Πολιτική Φιλοσοφία

Πολιτικές ερωτήσεις-φιλοσοφικές απαντήσεις• Αν παραδεχτούμε ότι η αλήθεια στις ανθρώπινες υποθέσεις μπορεί να αναδειχτεί και

να ρυθμιστεί μέσω της λογικής συζήτησης μεταξύ ίσων, από τη στιγμή αυτή κι

έπειτα το πρόταγμα της αυτόνομης κοινωνίας μπορεί να διευκρινιστεί και να στηριχτεί

μέσα από την εσωτερική της διάρθρωση και αυτορρύθμιση. Γεγονός που

προϋποθέτει τη συμφωνία σε ένα ουσιώδες σημείο: την ισότητα αλλά και την

ελευθερία αυτών οι οποίοι συμμετέχουν στη συζήτηση. Πρόκειται για τη δυνατότητα

του ατομικού υποκειμένου να διαυγάσει αυτό που επιθυμεί, αυτό που σκέφτεται και

ταυτοχρόνως να δράσει σύμφωνα με αυτό.

Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις που αφορούν την πολιτική ως διαυγή δραστηριότητα

που έχει ως στόχο της τη θέσμιση της κοινωνίας από την ίδια την κοινωνία ήταν

ανέκαθεν σιωπηλά δανεισμένες από τη φιλοσοφία. Ποιοι είναι ίσοι, ποιο είναι το

δίκαιο, με ποιο κριτήριο το δίκαιο αυτό μπορεί να οριστεί, όπως κυρίως και το «γιατί η

εξουσία είναι ιερή;» είναι ερωτήματα που όχι μόνο δεν εμφανίζονται σε μια αρχαϊκή

κοινωνία αλλά δεν μπορούν καν να τεθούν, γιατί στερούνται νοήματος. Από πολιτική

όσο και από ηθική άποψη, έχει ήδη λεχθεί στους Πέρσες η φιλοσοφική, πολιτική και

ηθική σημασία του ορισμού των Αθηναίων που δίνει ο ποιητής: «δεν είναι σκλάβοι

ούτε υπήκοοι κανενός»

• Κ. Καστοριάδης, Η ελληνική ιδιαιτερότητα, τόμος Α΄, η Πολιτική σκέψη, όπ. π., σελ. 409-466, {411-

κ.εξ.)

• Αισχύλου, Πέρσες, στ. 242

Page 14: Πολιτική Φιλοσοφία

Η αντίθεση ανάμεσα στη δικαιοσύνη και την ισχύ σοβεί ακόμη

• Η αντίθεση ανάμεσα στη δικαιοσύνη και τη δύναμη που αποτελεί το κορυφαίο

σημείο του έργου του Θουκυδίδη είναι η ίδια που παρέχει ένα εφαλτήριο σημείο

στη σκέψη του Πλάτωνα. Η δημοκρατία αποτυγχάνει, φύτεψε η ίδια τον σπόρο του

πελοποννησιακού πολέμου και της ήττας της περιορίζοντας την ελευθερία, την

ισότητα και τη δικαιοσύνη στο στενό χώρο της αθηναϊκής Δημοκρατίας. Η ήττα

της Αθήνας που ταυτίζεται με την ιστορική ήττα της δημοκρατίας είχε

ανυπολόγιστες ιστορικές συνέπειες- και σε ό,τι μας αφορά εδώ καθόρισε τον ρου

της πολιτικής φιλοσοφίας-.

Page 15: Πολιτική Φιλοσοφία

Η φιλοσοφία του Πλάτωνα μέσω της απώθησης της εμπειρίας της δημοκρατίας

καθίσταται κατανοητή. Ο Πλάτων θεωρεί πως απαντά θέτοντας εξωκοινωνική πηγή κάποιο

μη αμφισβητήσιμο κανόνα του κοινωνικού είναι ο οποίος θα ρυθμίσει τόσο την έννοια της

πολιτικής όσο τον κανόνα δράσης -και όχι την αλήθεια που δημιουργείται από τη θεσμίζουσα

κίνηση της πόλης σε όλες της τις εκφάνσεις της – παραγνωρίζοντας έτσι την ουσία του

κοινωνικού είναι-.

• Παρότι ο ίδιος ο Πλάτων θα αναγνωρίσει το μεγαλείο των πρώτων δεκαετιών της αθηναϊκής

δημοκρατίας, γνωρίζουμε ότι ο ίδιος είναι εκείνος που θα εισάγει και θα «θεμελιώσει» αυτή

τη θανατηφόρα εμπειρογνωμοσύνη, την ιδιαίτερη γνώση ή επιστήμη που απαιτούνται για

την άσκηση έργου διακυβέρνησης. Και το έκανε με απόλυτη επίγνωση, όπως φαίνεται στον

Πρωταγόρα και στο μύθο του Πρωταγόρα, που εκφράζει σαφώς κάτω από τον μανδύα του

μύθου, τη φιλοσοφία εν δράσει.

• Ερμής προς τον Δία: «…ώστε και τη δικαιοσύνη και τον σεβασμό με τέτοιον τρόπο να θεσμοθετήσω

ανάμεσα στους ανθρώπους (όπως είναι κατανεμημένες οι τέχνες) ή να κάνω τη μοιρασιά σε όλους;» « Σε

όλους» είπε ο Δίας «και όλοι να πάρουν μέρος. Γιατί πολιτείες δεν θα μπορούσαν να σχηματιστούν, αν

στους θεσμούς αυτούς μετέχουν λίγοι, όπως γίνεται σε άλλες τέχνες…» Πλάτων, Πρωταγόρας, κεφάλ.

12, 322 β-γ

Page 16: Πολιτική Φιλοσοφία

Άμεση δημοκρατία

• Ηλεκτρονική άμεση Δημοκρατία και αθηναϊκή άμεση Δημοκρατία

• Τι συνιστά για εμάς όλους, αυτή η πρώτη αυτοκυβέρνηση, από την άποψη

της πολιτικής της σημασίας και της αξίας της, αφού βρισκόμαστε

ενταγμένοι σε αυτή την «ελληνο-δυτική» γενεαλογία; Οι αρχές, τα

σπέρματα που θα βρούμε σε αυτή είναι μια αφετηρία ενεργή για τη σκέψη

γενικά και για την πολιτική σκέψη ειδικότερα. Η ισότητα των συνομιλητών

και η πρωτοκαθεδρία του διαλόγου έναντι της ωμής βίας ή της θείας

αποκάλυψης αποτελούν τη διακήρυξη μιας πολιτικής παραδοχής,

αποτέλεσμα της ανθρώπινης ιστορικής δημιουργίας .

Page 17: Πολιτική Φιλοσοφία

Ενότητα 2. Κοινωνικό συμβόλαιο και δημοκρατικές πολιτείες. 1. Η έννοια του

κοινωνικού συμβολαίου- Δημοκρατική νομιμοποίηση των πολιτικών θεσμών

• ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ σχετικά με το κοινωνικό συμβόλαιο:

• O Πρωταγόρας παρουσίασε ορισμένες σταθερές αρχές πάνω στις οποίες

στηρίζεται η κοινωνική ζωή, που είναι η ηθική συνείδηση και το αίσθημα δικαίου

(αιδώς και δίκη). Πάνω σ’ αυτά τα θεμέλια οι άνθρωποι στήριξαν την κοινωνική

τους ζωή, αφήνοντας πίσω τους τη «φυσική», την προκοινωνική κατάσταση. Για

πρώτη φορά παρουσιάζεται από τον Πρωταγόρα η θεωρία που έγινε περίφημη στη

νεότερη εποχή, πως υπήρξε μια πρωταρχική κατάσταση των ανθρώπων, χωρίς

κοινωνία, και ύστερα για χάρη των αμοιβαίων συμφερόντων των ατόμων

οργανώθηκαν κοινωνίες (ένα προανάκρουσμα της θεωρίας του κοινωνικού

συμβολαίου και άλλων φιλελεύθερων ιδεών που προβλήθηκαν στα νεότερα

χρόνια).

• Η θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου υποστηρίζει πως προηγείται το ελεύθερο

άτομο που εκχωρεί τα δικαιώματα και τις εξουσίες του σε μια γενική βούληση,

μέρος της οποίας είναι το ίδιο. Έτσι, όλοι είναι ίσοι μέτοχοι στην πολιτική ζωή και

διατηρούν, μετά τη σύναψη του κοινωνικού συμβολαίου, την ελευθερία, την οποία

είχαν και στη φυσική τους κατάσταση, μόνο που τώρα έχουν εκούσια υποκαταστήσει

τη φυσική ελευθερία τους με μια αστική ελευθερία, η οποία τους ανυψώνει σε

ηθικές υπάρξεις. Ο αληθινός άρχοντας είναι ο λαός, που ενσαρκώνει τη

συλλογική βούληση, και η σωστή μορφή διακυβέρνησης είναι η δημοκρατία.

Page 18: Πολιτική Φιλοσοφία

Νομιμοποίηση των πολιτικών θεσμών

«Στο σημείο μηδέν της συγκρότησης του πολιτικού στοιχείου ως τεχνητής παραγωγής ενεργούν δύο

αρχές που θα εξηγήσουν τη λογική αυτής της συγκρότησης: 1. Ο άνθρωπος της φύσης

κατατρώγεται από μια ισχυρή, απεριόριστη και σταθερή επιθυμία να κυριαρχήσει στα

πάντα, για να αναγνωριστεί καθολικά: η ματαιοδοξία, η λαχτάρα για τη δόξα διακρίνουν την

ανθρώπινη φύση από την καθεαυτό ζωτικότητα 2. Ο άνθρωπος της φύσης είναι ένα πλάσμα

που βασανίζεται από τη σκέψη ότι θα πεθάνει βίαια εξαιτίας του άλλου: η επίγνωση του

θανάτου αποκαλύπτει την ανθρωπινότητα του ανθρώπου. Από την πρώτη αρχή ευχερώς

συνάγεται ότι η φυσική κατάσταση ισοδυναμεί μ’ ένα διηνεκή πόλεμο. Σε αυτό τον

ανταγωνισμό και στη δυσπιστία που γεννά το αίσθημα του κινδύνου έρχεται να προστεθεί μια

ανεξάντλητη όρεξη για δόξα, εφόσον κάθε άνθρωπος, προκειμένου να πειστεί για τη δύναμή

του, επιδιώκει να διαβάσει τον τρόμο στα μάτια των άλλων και παλεύει για το γόητρό του.

Απ’ όπου και η περίφημη ρήση του Χομπς: “Ο άνθρωπος είναι λύκος για το συνάνθρωπό του”

... [...] Ο Χoμπς γράφει στο De Cive: “Κάθε άνθρωπος επιθυμεί αυτό που του φαίνεται καλό

και αποφεύγει αυτό που του φαίνεται κακό, αλλά αυτό που αποφεύγει πάνω απ’ όλα είναι το

χείριστο από τα φυσικά δεινά, τουτέστι το θάνατο… όθεν συνάγω το συμπέρασμα ότι το πρώτο

θεμέλιο του φυσικού δικαίου είναι πως ο καθένας προστατεύει τη ζωή και την αρτιμέλειά του

όσο του επιτρέπουν οι δυνάμεις του να πράξει» … Η ιστορία αρχίζει με το φόβο του θανάτου

– η ιστορία ως ρήξη με τη φύση και ταυτόχρονη ίδρυση της πολιτικής. “Ενόσω οι

άνθρωποι ζουν χωρίς κοινή εξουσία που να τους εξασφαλίζει τον αλληλοσεβασμό, ζουν υπό

συνθήκες πολέμου, και πολέμου του καθενός ατομικά ενάντια στον καθένα”

Ζαν Μισέλ Μπενιέ, Ιστορία της νεωτερικής και σύγχρονης φιλοσοφίας, μτφρ. Κ. Παπαγιώργης, εκδ.

Καστανιώτης, Αθήνα 1999, σ. 68-71

Page 19: Πολιτική Φιλοσοφία

Διδακτική μέθοδος

Η ενότητα αυτή μπορεί να διδαχτεί κατά τον τρόπο των διλημμάτων και με το χωρισμό των

μαθητών σε δύο ομάδες που «διασταυρώνουν» τις αντίθετες απόψεις τους, επιχειρηματολογώντας

και αντεπιχειρηματολογώντας.

• Το δίλημμα είναι το εξής: ο ρόλος του κράτους είναι να συγκεντρώνει εξουσίες ή να διανέμει εξουσίες;

• Η μία ομάδα των μαθητών επιχειρηματολογεί υπέρ της θέσης ότι ο ρόλος του σύγχρονου κράτους

είναι να συγκεντρώνει εξουσίες: α) διότι έτσι δε στερεί τους πολίτες από οποιαδήποτε ελευθερία, αλλά,

αντίθετα, οργανώνει την ατομική και την κοινωνική ζωή, ώστε να καταστεί δυνατή η ελευθερία

(δικαστική, ιατρική, εκπαιδευτική κτλ.) και να μην ξεπέσει σε μορφές ασυδοσίας και αυτοδικίας, β) διότι

ακόμα και το πιο δημοκρατικά κυβερνώμενο κράτος έχει ανάγκη από νομοθέτηση και διαχείριση των

δημόσιων πραγμάτων, εφόσον αυτή η εξουσία ελέγχεται και κρίνεται επανειλημμένα με αδιάβλητες

εκλογικές διαδικασίες και όχι μόνο.

• Η άλλη ομάδα επιχειρηματολογεί υπέρ της αντίθετης θέσης, ότι δηλαδή ο ρόλος του σύγχρονου

κράτους είναι να διανέμει εξουσίες: α) διότι αλλιώς το κράτος μεταβάλλεται σε έναν τερατώδη

Λεβιάθαν (όπως τον περιέγραψε ο Hobbs τo 1651), που ασκεί τρομακτική πίεση στην ψυχή και στο σώμα

των υπηκόων, β) διότι η δημοκρατία δεν έγκειται σε έναν κατά καιρούς επαναλαμβανόμενο εκλογικό

ανταγωνισμό εξουσιαστικών κομμάτων, αλλά σε μια καθημερινή δυνατότητα να ελέγχει παρεμβατικά τα

δημόσια πράγματα, γ) διότι έχει παρέλθει προ πολλού η «ελέω Θεού» εξουσιαστική αυθαιρεσία των

διοικούντων, των οποίων το έργο δεν μπορεί παρά να συνίσταται στο να μειώνονται οι όποιες

(οικονομικές, φυλετικές κτλ.) ανισότητες και να παραχωρείται το μέγιστο εφικτό ποσοστό ισχύος σε

όλους τους πολίτες.

• (Η άσκηση αυτή οδηγεί στη διαλεκτική σύνθεση και όχι στην επικράτηση της μίας και την απόρριψη της

άλλης άποψης.)

• Να συγκρίνετε τους λόγους για τους οποίους συγκροτήθηκαν κοινωνίες κατά τον Χομπς και κατά τον

Πρωταγόρα (βλ. και το απόσπασμα του Πρωταγόρα στο βιβλίο του μαθητή).

Page 20: Πολιτική Φιλοσοφία

Διδακτικές επισημάνσεις

Η αντίληψη περί κράτους δεν είναι ίδια σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές,

αλλά έχει περάσει από διάφορες φάσεις. Διαφορετική ήταν η δόμηση της εξουσίας

στην αρχαιοελληνική εποχή και διαφορετική στον Μεσαίωνα ή στη νεότερη και

σύγχρονη εποχή. Έτσι μπορεί να ειπωθεί σε γενικές γραμμές ότι σε παλαιότερες

εποχές το κράτος έπαιζε και θρησκευτικό ρόλο, ενώ στους ηγέτες (αυτοκράτορες,

βασιλείς κ.λπ.) αποδίδονταν σε μεγάλο βαθμό θρησκευτικά χαρακτηριστικά. Από

τη στιγμή που θεωρήθηκε ότι έπρεπε να αποδοθούν «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι

και τα του Θεού τω Θεώ» η σύγχυση κρατικού και θρησκευτικού ρόλου τέθηκε

υπό αμφισβήτηση και μετά από μακραίωνη εξέλιξη επήλθε η κοσμικοποίηση του

κράτους

• Ερώτηση: Εκφράζει η εκάστοτε κυβέρνηση τη θέληση μόνο της κυρίαρχης τάξης ή

υπηρετεί και τα συμφέροντα των μειονοτήτων και των αδύναμων; Να συζητηθεί

η εξής άποψη του Λουί Αλτουσέρ (“Σημείωση σχετικά με τους ιδεολογικούς

μηχανισμούς του κράτους” Θέσεις 21(1987), σ. 40: “ Ο αρχηγός του κράτους

αντιπροσωπεύει την ενότητα και τη θέληση της κυρίαρχης τάξης, δηλαδή εκείνη την αυθεντία,

που είναι ικανή να επιβάλλει τα γενικά συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης απέναντι στα

ιδιαίτερα συμφέροντα των μελών της ή μερίδων της.{…} Η λειτουργία της διοίκησης είναι στο

σύνολό της αχώριστα δεμένη με την εφαρμογή της πολιτικής της αστικής τάξης, η οποία είναι

ταξική πολιτική”.

Page 21: Πολιτική Φιλοσοφία

2. Αναζήτηση της ιδανικής πολιτείας- Ουτοπικά πρότυπα πολιτικής

οργάνωσης• ΣΤΟΧΟΙ Επιδιώκεται οι μαθητές/τριες

• Να συνειδητοποιήσουν την αξία του πολίτη και της πολιτικής, καθώς και την

κινητήρια δύναμη που συνιστά η ουτοπία στη ζωή των ατόμων και των

κοινωνιών σε εποχές επαναστατικών μετασχηματισμών και όχι μόνο.

• Να κατανοήσουν την αναγκαιότητα ή μη της διαμόρφωσης προτύπων ιδανικών

πολιτειών.

• Να προβληματιστούν σχετικά με το αν η πολιτική σκέψη και πράξη χρειάζονται –

και σε ποιο βαθμό- την ουτοπική διάσταση.

• Να αξιολογήσουν με κριτικό πνεύμα θέματα ελευθερίας, ισότητας, δικαιοσύνης.

• Διαθεματικές δραστηριότητες

• Ας υποθέσουμε ότι κατά τη διάρκεια των εκλογών για την ανάδειξη μαθητικού

συμβουλίου οι μαθητές διατυπώνουν, με προφορικό ή γραπτό λόγο και με

διάφορους καλλιτεχνικούς τρόπους, απόψεις που αφορούν το σχολείο «των

ονείρων τους». Να αναφερθούν σ’ αυτές καταγράφοντας τις πολιτικές ιδέες ή

πρακτικές που άμεσα ή έμμεσα συνδέονται με αυτό το σχολείο.

Page 22: Πολιτική Φιλοσοφία

Σχετικά με την ουτοπία. Από γενναιόδωρα όνειρα έρχονται ευεργετικές

πραγματικότητες• Ο Ανατόλ Φρανς γράφει:” Δίχως τους ουτοπικούς των άλλων καιρών οι άνθρωποι

θα εξακολουθούσαν να ζουν άθλιοι και γυμνοί σε σπήλαια. Ουτοπικοί χάραξαν τις

γραμμές της πρώτης πόλης… Από γενναιόδωρα όνειρα έρχονται ευεργετικές

πραγματικότητες. Η ουτοπία είναι η βασική αρχή κάθε προόδου, και η απόπειρα για

ένα καλύτερο μέλλον»

• Ανατόλ Φρανς (1844-1924) Γάλλος μυθιστοριογράφος και κριτικός Λογοτεχνίας

(Νομπέλ Λογοτεχνίας 1921)

Page 23: Πολιτική Φιλοσοφία

Παναγιώτης Κονδύλης, Η Ηδονή, Η Ισχύς, Η Ουτοπία. Εκδ. στιγμή, Αθήνα 1992, σσ.

120-121

• Το πολύπλευρο έργο του Κονδύλη το διαπερνά ένας ενιαίος προβληματισμός

κοινωνικός, ιστορικός και πολιτικός, ο οποίος στην πορεία του μεταμορφώθηκε σε

προβληματισμό πάνω στην ουσία του ανθρώπου. Τον προβληματισμό αυτόν θα

μπορούσαμε, παραλλάσσοντας αποφάνσεις του ίδιου του Κονδύλη και

απλοποιώντας υπερβολικά, να τον συνοψίσουμε στο εξής ερώτημα, ένα ερώτημα

που ίσως παλιότερα ήταν λιγότερο επείγον και δημοφιλές απ’ όσο σήμερα: Γιατί τα

εγχειρήματα τα οποία πυροδοτήθηκαν από τη Γαλλική και τη Ρωσική Επανάσταση

απέτυχαν να εγκαθιδρύσουν μορφές κοινωνικής συνύπαρξης πραγματικά

χειραφετητικές και απαλλαγμένες από την αλλοτρίωση και την εκμετάλλευση;

Page 24: Πολιτική Φιλοσοφία

Η νοσταλγία του μέλλοντος.

• «Η Ουτοπία εντέλει δεν είναι, δεν πρέπει να είναι ένα είδος ανέφικτης τελειότητας, το

απόγειο μιας συμμετρίας που εάν εφαρμοστεί θα είναι κάτι συνώνυμο με τον εφιάλτη,

αλλά η διηνεκής εκδίπλωση και πραγμάτωση της ουσίας του ανθρώπου, η

ανεμπόδιστη εξέλιξη των δημιουργικών ικανοτήτων του, η υπέρβαση των

συγκεκριμένων κοινωνικών συνθηκών που αποτελούν τροχοπέδη της εξέλιξης, το

ανέφικτο που τείνει να γίνει εφικτό». Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 17-11-2000,

Βιβλιοθήκη: Αφιέρωμα στην Ουτοπία: Η νοσταλγία του μέλλοντος.

Ονορέ Ντωμιέ, Το βαγόνι της τρίτης θέσης, 1864, Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης.

Μια κοινωνική καταγγελία για τις συνθήκες ζωής των φτωχότερων τάξεων του Παρισιού. Ο

Ντωμιέ, μεγάλος καρικατουρίστας είναι από τους πιο οξυδερκείς παρατηρητές των επισφαλών

συνθηκών της ζωής του λαού.

Page 25: Πολιτική Φιλοσοφία

Η ουτοπία του Ρόμπερτ Όουεν • Διακόσια χρόνια πριν ο Ρόμπερτ Όουεν (1771-1858) έγραψε ένα βιβλίο με τον τίτλο

«Μια νέα θεώρηση της κοινωνίας». Χωρίς τον Όουεν δεν θα άρχιζε η εξερεύνηση και

η διάγνωση του βιομηχανικού τρόπου παραγωγής, των συνθηκών ζωής και υγείας

των ανδρών, γυναικών και παιδιών που εργάζονταν στα ορυχεία, ούτε θα

διαφαινόταν η δυνατότητα η βιομηχανική κοινωνία να γίνει βιώσιμη. Το ότι ο Όουεν

είχε πιστέψει σε αυτή τη «δυνατότητα» δεν τον καθιστά εκπρόσωπο ενός ουτοπικού

ονείρου, αλλά μιας εφικτής ουτοπίας. Η σημερινή Ευρώπη χωρίς αναφορές (όπως

επίσης το βιβλίο του Σαιν Σιμόν, γραμμένο το 1814 «Η αναδιοργάνωση της

ευρωπαϊκής κοινωνίας», που τολμά να φανταστεί «μια αυστηρή ισότητα ρυθμίσεων,

συμφερόντων και θεσμών») συνενώνεται από τον φόβο προς όλα όσα δεν είναι παρά

μόνον ένας εξορθολογισμός της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων.

• Ωστόσο το μέλλον δεν φαίνεται να διαγράφεται ευοίωνο, αν δεν ξαναρχίσουμε να

αναλύουμε κριτικά την πραγματικότητα, όπως έκαναν ήδη στις αρχές του 19ου

αιώνα. Η έκδοση του 1813 του ως άνω βιβλίου σηματοδοτούσε την έναρξη μιας

περιόδου μεταρρυθμιστικών ιδεών. Ο Όουεν πειραματιζόταν οικοδομώντας ένα

μοντέλο βιομηχανικής κοινωνίας, όπου ο ρόλος του καπιταλιστή επιχειρηματία δεν

ήταν μόνο να δημιουργεί αντικείμενα, αλλά να έχει ως συνεργάτες υποκείμενα υγιή,

καλά αμειβόμενα, ευτυχή με την εργασία τους, που συμμετέχουν στην κοινωνική και

πολιτιστική ζωή της κοινότητας.

• Ο Όουεν είχε την επιθυμία να λύσει το αίνιγμα της προόδου που είναι μεν

αναγκαία, αλλά αποτελεί πηγή αδικιών, κρίσεων, μόλυνσης του περιβάλλοντος.

Ένα αίνιγμα που διακόσια χρόνια μετά, περιμένει ακόμη τη λύση του.

• 21-22 Σεπτεμβρίου 2013/Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΏΝ, Από τον Θανάση Γιαλκέτση, ΙΔΕΕΣ

ΠΑΛΙΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ, σελ. 63

Page 26: Πολιτική Φιλοσοφία

Ο μαρξιστής φιλόσοφος Έρνστ Μπλοχ, ορίζοντας τον άνθρωπο ως πλάσμα

που τείνει προς το αδύνατο, απέδωσε στην ουτοπία ένα αποκλειστικά θετικό

νόημα: η ουτοπία είναι κίνητρο για δράση. Ποια είναι η δική σας άποψη;

Page 27: Πολιτική Φιλοσοφία

Η πολιτική φιλοσοφία μπορεί να είναι ρεαλιστικά ουτοπική

• Όπως παρατηρεί ο Τζον Ρόλς (1921-2002), η πολιτική φιλοσοφία μπορεί να είναι

ρεαλιστικά ουτοπική όταν μας βοηθά να διευρύνουμε τα όρια αυτού που

θεωρούμε εφικτό, κατανοώντας τα σαφή πλεονεκτήματα της κατάστασης που θα

προσπαθήσουμε να πραγματώσουμε.

• Μια πολιτική τάξη μπορεί να είναι νόμιμη χωρίς να είναι δίκαιη. Η δικαιοσύνη όμως

είναι το μέγιστο ηθικό πρότυπο. Πρεσβεύει ότι η δικαιοσύνη ως ακριβοδικία είναι η

πιο εξισωτική, αλλά και η πιο εύλογη ερμηνεία των θεμελιωδών εννοιών του

φιλελευθερισμού που έρχεται ως απάντηση στις απαιτήσεις τόσο της ελευθερίας όσο

και της ισότητας, μια πρόκληση που τίθεται από τη σοσιαλιστική κριτική της

φιλελεύθερης δημοκρατίας και από τη συντηρητική κριτική του σύγχρονου κράτους

πρόνοιας. Η δικαιοσύνη ως ακριβοδικία παρουσιάζει μια εκδοχή της θεωρίας του

κοινωνικού συμβολαίου που ο Rawls πιστεύει ότι παρέχει μια ανώτερη κατανόηση

της δικαιοσύνης σε σχέση με εκείνη της κυρίαρχης παράδοσης στην πολιτική

φιλοσοφία: του ωφελιμισμού.

Page 28: Πολιτική Φιλοσοφία

Ο Χάμπερμας και η ανακατασκευή της Ευρώπης

• : «…προτίμησε στην κυρίως ομιλία του να προβάλει την πολιτική του πρόταση: μιαν άλλη

Ευρώπη στηριγμένη στην αλληλεγγύη. Εξήγησε ότι η αλληλεγγύη δεν είναι γι’ αυτόν μια

δίκαιη πράξη, ούτε μια ηθική επιταγή, αλλά μια πολιτική πράξη που βασίζεται στην

προσδοκία της αμοιβαιότητας….Μίλησε για μια Ευρώπη πολιτικά ενοποιημένη, που θα

μπορεί να ελέγξει τις ημιάγριες οικονομικές δυνάμεις και θα ανακτήσει τη ισορροπία

ανάμεσα στη δημοκρατία και στις αγορές…Ανέλυσε το δικό του ευρωπαϊκό όραμα για μιαν

άλλη Ευρώπη. Όπως και ο Καντ από τον οποίο εμπνέεται στο έργο του, πιστεύει ότι

δικαιοσύνη μπορεί να υπάρξει μόνο σε κοινωνίες που συστήνουν μιαν ομοσπονδία εθνικών

κρατών στη βάση ενός Διεθνούς Δικαίου που ευνοεί την ανάπτυξη όσων καταβολών της

ανθρώπινης φύσης εγγυώνται την ωρίμανση της σκέψης τους, έτσι ώστε τα σκεπτόμενα

κράτη να οδηγούνται στην αυτογνωσία, στην αυτοδυναμία και στον αυτοπροσδιορισμό

τους, εντός του συνόλου… Ο Χάμπερμας πιστεύει στους τρεις πυλώνες: κράτος ως

οργανισμός, λαός ως φορέας πολιτικής βούλησης και νόμιμα συγκροτημένη κοινότητα

πολιτών. … προσδοκά μια υπερεθνική δημοκρατία η οποία χωρίς να παίρνει τη μορφή ενός

ομόσπονδου κράτους, θα καθιστά δυνατή μια κοινή διακυβέρνηση…Μπορεί σε ορισμένους

να φαίνεται ουτοπιστής, αλλά ο γερμανός φιλόσοφος εκφράζοντας και τη γενιά του, αυτή που

επέζησε του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, επιμένει να θεωρεί την ειρήνη και την ευημερία

πρωταρχικό καθήκον για τις επόμενες γενιές. Επιμένει να πιστεύει στη δύναμη των πολιτών

και της παρέμβασής τους στη δημόσια σφαίρα. Με αυτή την πίστη καταθέτει το δικό του

όραμα ενός «ουτοπικού ρεαλισμού για μιαν άλλη Ευρώπη». Εξάλλου αυτός είναι ο ρόλος ενός

φιλοσόφου, να βλέπει τελικά την ουτοπία ως δυναμική πραγματικότητα.

ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 11 Αυγούστου 2013, Αφιέρωμα Μπορούν οι φιλόσοφοι να αλλάξουν τον

κόσμο; με αφορμή τη διοργάνωση του 23ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Φιλοσοφίας, σελ. Α23

Page 29: Πολιτική Φιλοσοφία

Υπάρχουν ιστορικοί λόγοι, συγκεκριμένες αιτίες εξαιτίας των οποίων ορισμένες ουτοπίες

μπορούν να υλοποιηθούν και άλλες δεν μπορούν; Ας μιλήσουμε, για παράδειγμα, για τη

φυλετική ισότητα.

• Το 1865, με το τέλος του πολέμου μεταξύ Βορείων και Νοτίων, καταργείται η δουλεία στις Ηνωμένες

Πολιτείες της Αμερικής. Αμέσως μετά την κατάργηση της δουλείας οι μαύροι αποκτούν όχι μόνο

ατομικά αλλά και πολιτικά δικαιώματα: μετέχουν στις εκλογές, εκλέγονται, μετέχουν στα

αντιπροσωπευτικά όργανα. Υπάρχει μια κατάσταση ισότητας, αλλά αυτή η κατάσταση διαρκεί για λίγο

καιρό. Το 1877 γίνεται ένας συμβιβασμός ανάμεσα στους λευκούς του Βορρά και στους λευκούς του

Νότου, και με αφετηρία το έτος αυτό οι μαύροι έχασαν τα πολιτικά δικαιώματα που είχαν κατακτήσει

και ένα μεγάλο μέρος των ατομικών τους δικαιωμάτων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής

καθιερώνεται ο φυλετικός διαχωρισμός στους δημόσιους χώρους, στα σχολεία, στα νεκροταφεία, στους

ανελκυστήρες κτλ. Επιβάλλεται η απαγόρευση των μικτών κοινωνικών και σεξουαλικών σχέσεων

ανάμεσα σε λευκούς και μαύρους. Αυτή η κατάσταση τερματίζεται οριστικά μόνο στις δεκαετίες του ’50

και του ’60, στον 20ό αιώνα. Το ιδεώδες της φυλετικής ισότητας χρειάστηκε μια μακρά ιστορική

διαδικασία και ίσως ακόμη και σήμερα αυτό το ιδεώδες συναντά αντιστάσεις που δεν πρέπει να

υποτιμούμε. Αναφέρετε ιστορικά παραδείγματα ουτοπιών που μπορούν να υλοποιηθούν στην εποχή

μας.

Page 30: Πολιτική Φιλοσοφία

Πιστεύεται συνήθως ότι η φιλελεύθερη σκέψη είναι η επιβεβαίωση της

ατομικότητας.• Αν όμως εξετάσουμε τον κλασικό φιλελεύθερο κόσμο, διαπιστώνουμε ότι μία από τις πρώτες ενέργειες

της φιλελεύθερης Αγγλίας –η οποία προέκυψε από την επανάσταση του 1688-1689– ήταν να

εδραιώσει το μονοπώλιο του δουλεμπορίου των μαύρων, αφαιρώντας το από την Ισπανία, που το

κατείχε μέχρι τότε. Σε ό,τι αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες –μια άλλη κλασική χώρα της φιλελεύθερης

παράδοσης– πρέπει να θυμίσουμε πως η δουλεία στην πιο σκληρή μορφή της συνέχισε να υπάρχει μετά

το 1865, ενώ επιβλήθηκε μετά η φυλετική διάκριση. Αν εξετάσουμε τη Δύση στο σύνολό της, είναι

προφανές ότι υπέβαλε τους πληθυσμούς των αποικιών σε μορφές υποδούλωσης που δε

συνεπάγονταν κανένα σεβασμό στην ατομικότητα. Επομένως, στην πραγματικότητα, η διαδικασία

καθολικής αναγνώρισης της ατομικότητας –η διαδικασία με την οποία θα γινόταν σεβαστή κάθε

ανθρώπινη ύπαρξη, ανεξάρτητα από το αν είναι κάποιος λευκός ή μαύρος, πλούσιος ή φτωχός, μέλος της

μιας ή της άλλης φυλής– δεν είναι νοητή χωρίς τη συμβολή των επαναστατικών κινημάτων. Ποια είναι η

δική σας άποψη;

Page 31: Πολιτική Φιλοσοφία

Δημοκρατία, ελευθερία, ισότητα

• Διδακτικές επισημάνσεις: Η λέξη “ δημοκρατία” χρησιμοποιείται με

πολλούς τρόπους. Ξεχωρίζουν δύο απόψεις για τη δημοκρατία, που

έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους. Η πρώτη δίνει έμφαση στην

αναγκαιότητα της συμμετοχής των μελών του πληθυσμού στη

διακυβέρνηση του κράτους, συνήθως μέσω της ψήφου. Η δεύτερη ρίχνει το

βάρος στην ανάγκη να αντικατοπτρίζει η δημοκρατική εξουσία τα

πραγματικά συμφέροντα του λαού.

• . Μερικοί θεωρητικοί, ιδιαίτερα όσοι επηρεάστηκαν από τον Καρλ Μαρξ

(1818-1883) επικρίνουν την πρώτη μορφή δημοκρατίας με την κατηγορία ότι

παρέχει απλά τη ψευδαίσθηση της συμμετοχής στις πολιτικές

αποφάσεις. Ισχυρίζονται ότι οι διαδικασίες εκλογής δεν εγγυώνται τη

διακυβέρνηση από τον λαό. Αυτή, ισχυρίζονται οι μαρξιστές είναι μια

“δημοκρατία της αστικής τάξης” που αντικατοπτρίζει τις υπάρχουσες σχέσεις

εξουσίας, που είναι κι αυτές αποτέλεσμα των οικονομικών σχέσεων.

• Δημοκρατία δε σημαίνει μόνο σεβασμός της αρχής της πλειοψηφίας, αλλά

και των απαραβίαστων δικαιωμάτων των μειοψηφιών.

• Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι οι δύο αξίες οι οποίες βρίσκονται

στα θεμέλια κάθε δημοκρατικού πολιτεύματος είναι η ελευθερία και η

ισότητα. Το πρόβλημα είναι πως εκ πρώτης όψεως αυτές μοιάζουν

ασύμβατες.

Page 32: Πολιτική Φιλοσοφία

Για να διερευνηθεί το κατά πόσο και με ποιους τρόπους είναι δυνατόν να επιτευχθεί η

«συμφιλίωση» των δύο αξιών, ελευθερίας και ισότητας, είναι ανάγκη να προσδιοριστούν

ορισμένες βασικές διαστάσεις των εννοιών τους , όπως χρησιμοποιούνται στον χώρο της

πολιτικής φιλοσοφίας

Ελευθερία

Νοείται με αρνητική σημασία, εφόσον δηλώνει την απουσία εμποδίων ή καταναγκασμού,

έτσι ώστε να μπορεί κάποιος να πράξει όπως επιθυμεί, και με θετική σημασία, εφόσον

αναφέρεται στη δυνατότητα του υποκειμένου να εξασφαλίσει τα μέσα που θα

επιτρέπουν να καθορίζει τη ζωή του αυτόνομα.

Κατά την ακραιφνή ατομιστική, φιλελεύθερη αντίληψη δίνεται σχεδόν αποκλειστικά

έμφαση στην αρνητική σημασία της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Αντίθετα μια διαφορετική αντίληψη της δημοκρατίας, πλησιέστερη στη σοσιαλιστική

προοπτική τονίζει τη θετική σημασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών,

αναγνωρίζοντας την ανάγκη ανάδειξης και ανάπτυξης των ανθρωπίνων ικανοτήτων, με

στόχο ένα ανώτερο επίπεδο αυτοδιάθεσης, μέσα από τη συμμετοχή στη συλλογική

δραστηριότητα της κοινότητας.

Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, το κράτος έχει την υποχρέωση να παρεμβαίνει, όσο

χρειάζεται για την ενδυνάμωση των «θετικών» ελευθεριών με την οικονομική υποστήριξη

για την αντιμετώπιση βασικών αναγκών, την κοινωνική πρόνοια και την παροχή δωρεάν

υγιειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης σε όλους τους πολίτες .

Page 33: Πολιτική Φιλοσοφία

Ισότητα• Θεωρείται ότι υπάρχει μια φυσική και θεσμικά κατοχυρωμένη ισότητα, που ισχύει ως ακλόνητο

θεμέλιο της δικαιοσύνης. ΄Ετσι γίνεται λόγος για ένα «φυσικό δίκαιο» στο οποίο στηρίζεται

κάθε «θεσμικό δίκαιο». Ως παράγοντες που εξισώνουν τους ανθρώπους ίσχυσαν: η λογική

ικανότητα, η αξιοπρέπεια του ανθρώπινου προσώπου, οι νοητικές και ηθικές ανθρώπινες

ικανότητες.

• Η δικαιοσύνη βασίζεται στη φυσική ισότητα των ανθρώπων: α) διότι οι άνθρωποι είναι τα μόνα

όντα που μπορούν να φτιάχνουν νόμους, να υπακούουν αυτόβουλα σ’ αυτούς και έτσι να

συνδέονται με μια κοινή θέληση και ελευθερία. β) διότι το ανθρώπινο πρόσωπο κατέχει μια

αξιοπρέπεια που το καθιστά αυτοσκοπό, ώστε να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο για

άλλους σκοπούς, εξισώνοντας έτσι τους ανθρώπους ήδη από το γεγονός ότι είναι

άνθρωποι.

• Η δικαιοσύνη βασίζεται σε μια θεσμικά καθοριζόμενη ισότητα, διότι οι άνθρωποι στοχεύοντας σε

αρμονική συμβίωση «υπογράφουν» ένα κοινωνικό συμβόλαιο που προστατεύει τα ατομικά,

πολιτικά, θρησκευτικά κ.λπ. δικαιώματα και εκφράζεται με το άγραφο και γραπτό δίκαιο.

• Αντίκειται στην ισότητα η προνομιακή μεταχείριση ή οι διακρίσεις ανάμεσα σε πλούσιους και

φτωχούς, λευκούς και μαύρους, Έλληνες και βαρβάρους, δικούς μας και ξένους. Η δίκαιη

κοινωνία οφείλει να μάχεται τις ανισότητες που παράγονται από διακρίσεις με κριτήριο

το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία και όχι από αξιοκρατικές συγκρίσεις.

Page 34: Πολιτική Φιλοσοφία

Φιλοσοφικές προϋποθέσεις της ισότητας και της ελευθερίας

• Ενώ η ισότητα εμφανίζεται ως πολιτικός στόχος, το κίνητρό της είναι ηθικό.

Μπορεί να βασιστεί είτε στις χριστιανικές πεποιθήσεις ότι είμαστε όλοι ίσοι στα μάτια

του θεού είτε στις ιδέες του Καντ, που θεωρεί λογικό το δικαίωμα του σεβασμού της

ισότητας για όλους τους ανθρώπους ή ίσως στην ωφελιμιστική πεποίθηση ότι ο

καλύτερος τρόπος να μεγιστοποιήσει κάποιος τον βαθμό ευτυχίας είναι να

συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους ανθρώπους.

• «Η αξία της ισότητας είναι ίσως η μοναδική συμβολή της ιουδαϊκής θρησκείας στον πολιτισμό

της Δύσης. Η ελληνική ηθική, όπως τη γνωρίζουμε στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και στην

ελληνιστική περίοδο δεν περιλαμβάνει την έννοια της ισότητας όλων των ανθρώπων. Η ιδέα της

ισότητας εμφανίζεται στην Εβραϊκή Βίβλο ως η ιδέα ότι όλα τα ανθρώπινα όντα δημιουργήθηκαν

κατ΄ εικόνα του Θεού. Αυτό συνδέεται με κάποια χαρακτηριστικά του ιουδαϊκού νομικού κώδικα,

π.χ. με το γεγονός ότι η ζωή ενός Ισραηλίτη αξίζει όσο η ζωή οποιουδήποτε άλλου Ισραηλίτη

{…}. Αυτό που καθιστά αυτή την άποψη ριζοσπαστική καινοτομία, όταν συγκρίνεται με τον

Κώδικα του Χαμμουραμπί και με άλλους αρχαίους κώδικες είναι ότι οι τελευταίοι εφάρμοζαν την

ιδέα των «ίσων ποινών» μόνο σε κοινωνικά ίσους {…} η ιδέα μιας δικαιοσύνης στο βιβλικό

δίκαιο δεν «σέβεται πρόσωπα», δηλαδή δεν εκδηλώνει μεροληψία, ήταν μια

συγκεκριμενοποίηση της ισότητας…» Χ. Πάτναμ, Τα πολλά πρόσωπα του ρεαλισμού,

Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 1998, σελ. 57-60

• Οι περισσότεροι υποστηρικτές της ελευθερίας πιστεύουν ότι η πραγματική ελευθερία

σημαίνει ένα είδος αυτοπραγμάτωσης, μέσα από το οποίο τα άτομα κάνουν τις

προσωπικές τους επιλογές, προϋποθέτοντας ηθική/εσωτερική ελευθερία.

Page 35: Πολιτική Φιλοσοφία

Όσον αφορά την ισότητα στη φιλελεύθερη δημοκρατία αυτή νοείται κυρίως ως ισότιμη,

ακριβοδίκαιη αντιμετώπιση από τον νόμο όλων των πολιτών (ισονομία) και ως διασφάλιση ίσων

ευκαιριών πρόσβασης σε δημόσια αξιώματα (ισοπολιτεία)

• Σε μια σοσιαλιστική θεώρηση , πραγματική δημοκρατία δεν νοείται χωρίς τη διόρθωση των μεγάλων

ανισοτήτων και χωρίς την επιδίωξη μιας ουσιαστικής οικονομικής ισότητας, η οποία αποτελεί

προϋπόθεση της γνήσιας ισότητας ευκαιριών. Φυσικά κάτι τέτοιο σημαίνει κρατική παρέμβαση για την

αναδιανομή των εισοδημάτων μέσα από τη φορολογία, περιορισμό της ανεξέλεγκτης οικονομίας της

αγοράς και ίσως, όπως γράφει ο Τζον Ρολς, αποδοχή μόνο εκείνων των ανισοτήτων που αποβαίνουν

προς όφελος των λιγότερο προνομιούχων.

• Είναι μάλλον δυνατή η παράλληλη αναζήτηση της πραγμάτωσης και των δύο αξιών, και της

ισότητας και της ελευθερίας. Η ισότητα η οποία εκφράζει ένα ηθικό αίτημα και αποτελεί ουσιώδη

συνιστώσα της έννοιας της δικαιοσύνης δεν μπορεί να απειλεί τις βασικές ελευθερίες και την αξιοκρατία.

• Το ερώτημα που αφορά τον βαθμό εξισορρόπησης ή συμβιβασμού των αιτημάτων μεγιστοποίησης

της ελευθερίας και της μεγαλύτερης ικανοποίησης του αισθήματος δικαιοσύνης παραμένει ανοικτό.

Page 36: Πολιτική Φιλοσοφία

Διαθεματική εργασία

• Οι μαθητές/τριες να διευκρινίσουν τη σχέση δημοκρατίας και λαϊκής κυριαρχίας

αφού τη συσχετίσουν με την άποψη του Λουί Αλτουσέρ περί κυρίαρχης αστικής,

δηλαδή ταξικής πολιτικής και τους πίνακες των ρεαλιστών Κουρμπέ, Μυγέ και

Ντωμιέ.Ζαν- Φρανσουά Μιγέ, Οι σταχομαζώχτρες, 1848, Παρίσι, Λούβρο. Ήπιος ο ρεαλισμός του Μιγέ,

ζωγράφου που ενδιαφερόταν κυρίως για τη ζωή στην ύπαιθρο. Εκθειάζει την αξιοπρέπεια και την ευγένεια της αγροτικής εργασίας.

Page 37: Πολιτική Φιλοσοφία

Η ισότητα είναι ισότητα σε ορισμένους τομείς. Τομείς στους οποίους οι εξισωτικοί

υποστηρίζουν ότι θα έπρεπε να υπάρχει μεγαλύτερη ισότητα είναι η κατανομή του

πλούτου, η πρόσβαση στην εκπαίδευση και εργασία και η πολιτική εξουσία. Η

δικαιότερη κατανομή αυτών των αγαθών παρέχει σε όλους τους ανθρώπους ισότητα

ευκαιριών.Δωροθέα Λέιντζ, Η ουρά των φτωχών, 1933, Σαν Φρανσίσκο, Ιδιωτική Συλλογή. Οι χαρακτήρες αυτής

της καλλιτέχνιδας δεν εμφανίζονται ως άτομα αλλά ως σύμβολα, πρωταγωνιστές ενός ανθρώπινου

ντοκουμέντου (Το μεγάλο κραχ).

Page 38: Πολιτική Φιλοσοφία

2. Η διεθνής κοινότητα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.

Στόχοι. Οι μαθητές/τριες

Να κατανοήσουν ότι τα διεθνή πολιτικά και οικονομικά προβλήματα

αποτελούν προκλήσεις για τον ηθικοπολιτικό στοχασμό, που έχει πάρει

πλέον κοσμοπολίτικη διάσταση.

Δωροθέα Λέιντζ, Μια Μητέρα Μετανάστρια, 1936, Νιπόμο, Ιδιωτική Συλλογή. Οι χωρικοί,

η τάξη που έπληξε περισσότερο η κρίση του 1929, εγκαταλείπουν τη γη τους για να

βρουν λύση στις μεγαλουπόλεις.

Page 39: Πολιτική Φιλοσοφία

Homo DuplexΡενέ Μαγκρίτ, Νοσταλγία, 1940. Ούτε το λιοντάρι, ούτε ο άντρας με τα διπλωμένα φτερά βρίσκονται

στο σωστό μέρος…Ενσαρκώνουν απλώς τη μελαγχολία εκείνων που γνωρίζουν ότι η πραγματική ζωή

είναι αλλού…

• «Μια θεωρία, που δεν αποτελεί απάντηση ούτε στον πεσιμισμό ούτε στον οπτιμισμό, περιορίζεται

να λέει ότι οι άνθρωποι δεν είναι ούτε άγγελοι (οπότε θα συγκροτούσαν μια και ενιαία πολιτεία

του κόσμου, την οικουμένη) ούτε θηρία (οπότε δε θα συγκροτούσαν καθόλου πολιτείες και απλά

θα σπαράσσονταν μεταξύ τους) Αυτό δε σημαίνει βέβαια πως είναι και άγγελοι και θηρία! Απλά

ζουν σ’ ένα ενδιάμεσο κόσμο και δεν έχει γίνει ακόμα σαφές πού το πάνε.{…} Αλλά στην πράξη

συμβαίνει συχνά στον πλανήτη ό,τι συμβαίνει στα Βαλκάνια κατά τη σύγχρονη εποχή: καμιά τομή ή

διαίρεση δεν θα μπορούσε να τοποθετήσει σε μια περιοχή κάθε άτομο και ομάδα στο σωστό

μέρος…{…}Στις δημοκρατίες μας, παρουσιάζονται συχνά διαχωριστικές και διαλυτικές τάσεις,

π.χ. αποσχιστικοί εθνικισμοί ή φαινόμενα εθνικιστικής ξενοφοβίας, ενώ κανονικά η δημοκρατία θα

έπρεπε να προάγει την ανάπτυξη ενωτικών και οικουμενιστικών τάσεων, με το καθολικό αίτημα

για ισότητα και ελευθερία στο σύνολο του πλανήτη..»

Θεόφιλος Βέϊκος, Ο κόσμος σε διασπορά. Έθνη και Οικουμένη, β’ έκδοση, Ελληνικά

Γράμματα. 1995, σελ. 40, 58-59, 65-66.

Page 40: Πολιτική Φιλοσοφία

Δεν υπάρχει επαναστατική διαδικασία που να μη γέννησε μεγάλες ουτοπίες. Η Γαλλική

Επανάσταση γέννησε μια μεγάλη ουτοπία: όλοι οι άνθρωποι θα γίνονταν ισότιμοι πολίτες! Η

ίδια η Γαλλική Επανάσταση γέννησε το ιδεώδες της αιώνιας ειρήνης το οποίο, μολονότι δεν

υλοποιήθηκε, υποκίνησε μεγάλους μετασχηματισμούς. Ο Καντ στο κείμενό του Για την αιώνια

ειρήνη προτείνει τη δημιουργία μιας «Κοινωνίας Εθνών».

Ποιοι λόγοι κατά τη γνώμη σας εμποδίζουν την επίτευξη της αιώνιας ειρήνης και ποιοι απ’

αυτούς είναι μαχητοί;

Αναζητήστε πληροφορίες για τα μεγάλα ιδεολογικά ρεύματα και τις φιλοσοφικές

απόψεις που αναπτύχθηκαν τον 19ο και 20ο αιώνα και αποτέλεσαν τη βάση της

κριτικής του φιλελεύθερου μοντέλου δημοκρατίας από αντίθετες κατευθύνσεις.

Φώτης Κόντογλου, Η κοιλάδα του κλαυθμώνος (Πρόσφυγες/Έλληνες όμηροι/Αιχμάλωτοι)

Page 41: Πολιτική Φιλοσοφία

Κοκόσκα, Ο περιπλανώμενος ιππότης, 1915, Γκουνγκεχάιμ, Νέα Υόρκη. Οι φρικαλεότητες και οι

καταστροφές, οι ακρωτηριασμοί, οι αθεράπευτες πληγές της σάρκας και του πνεύματος θα

αποτελέσουν μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ένα από τα συχνότερα θέματα της κουλτούρας του 20ου

αιώνα: από τη λογοτεχνία με τη Μεταμόρφωση του Κάφκα (1916) έως τη ζωγραφική με τα έργα του

Πικάσο και του Φράνσις Μπέικον καθώς και τη φιλοσοφία με τη σκέψη του Ζαν Πολ Σάρτρ και του

Μορίς Μερλό-Ποντί.

. «…εκεί όπου η κοινωνία βρίσκεται σε αναταραχή και οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σα

φοβισμένα και ανασφαλή πλάσματα, ο εθνικισμός προσφέρεται σα σωσίβια λέμβος που

μαζεύει τους ναυαγούς. Το καταφύγιο, που προσφέρεται, παρουσιάζεται ασφαλές μέσα από τη

φαντασία και τον μύθο, πλασμένο κυρίως με υλικά από το παρελθόν: όνομα, σύμβολα, γλώσσα,

θρησκεία, τελετουργίες, χοροί, τραγούδια. Και, ενώ το παρελθόν θεωρείται αμετάβλητο, με το

νόημα πως κανένας δεν μπορεί ν’ αλλάξει την καταγωγή μας και να ξεκάνει τα πράγματα που

είναι, οι εθνικιστές και εκείνοι που συνεπαίρνονται από εθνικιστικούς μύθους αλλάζουν το

παρελθόν- αν χρειαστεί μάλιστα επινοούν ένα άλλο παρελθόν που τους ταιριάζει. Αλλά αυτή η

διαδικασία δεν είναι καθόλου αθώα, φέρνει τους λαούς σε εντάσεις και πολεμικές συγκρούσεις

ανάμεσά τους, πράγμα που οδηγεί τον κόσμο σε ταραχή, διάχυση και διασπορά.»Θεόφιλος Βέϊκος, Ο κόσμος σε διασπορά. Έθνη και Οικουμένη, β’ έκδοση, Ελληνικά Γράμματα. 1995.

Page 42: Πολιτική Φιλοσοφία

Άλλοι στοχαστές επισημαίνουν ότι είναι αφελές να ελπίζει κάποιος πως θα

κυριαρχήσει το «δίκαιο των λαών», πως θα εξαλειφθεί η βία και πως θα σταματήσει η

εκμετάλλευση των αδύναμων από τους ισχυρούς.

• Παράλληλα, ενώ όλοι υποτίθεται πως αναγνωρίζουν την υποχρέωση διασφάλισης των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα δικαιώματα αυτά καταπατούνται σε πολλές χώρες του

πλανήτη. Έτσι από τυφλά εθνικιστικά, φυλετικά, θρησκευτικά μίση, από την εμμονή στην

ικανοποίηση στενών οικονομικών συμφερόντων, κάποτε από πείσμα και ανοησία

προκαλούνται συχνά ανθρωπιστικές καταστροφές.

• Η πολιτική φιλοσοφία που εγγράφεται στην παράδοση του Διαφωτισμού καλείται

σήμερα να συμβάλει στη θεωρητική στήριξη ενός νομικού καθεστώτος που θα επιτρέπει την

παρέμβαση της διεθνούς κοινότητας για την αποτροπή σοβαρών και μαζικών παραβιάσεων

των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

• Η αναζήτηση μιας δικαιότερης οικουμενικής τάξης πραγμάτων μπορεί ακόμη να συντελέσει

στην ευαισθητοποίηση των κατοίκων που ευημερούν και στην έμπρακτη έκφραση

αλληλεγγύης τους προς τους λαούς που δοκιμάζονται.

• Αν δεν μπορέσουμε να κατανικήσουμε σε κάποιο βαθμό τις εγωιστικές μας τάσεις και τις

αξιώσεις επιβολής ισχύος, να επανορθώσουμε καταφανείς αδικίες, τότε θα είναι μηδαμινή η

πρόοδος όσον αφορά την πραγμάτωση των πολιτικών ιδεωδών που διέπουν το γνήσιο

δημοκρατικό πρότυπο κοινωνικής συνύπαρξης και την εξασφάλιση ενός στοιχειώδους

επιπέδου ευημερίας για όλους που δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο μέσα στα σύνορα

ενός κράτους.

• Παραμένει ανεκπλήρωτο ηθικό όραμα η εξάλειψη της αδικίας και της εκμετάλλευσης των

ασθενέστερων από τους ισχυρότερους, καθώς και η έμπρακτη και ουσιαστική αλληλεγγύη

της διεθνούς κοινότητας προς τους φτωχότερους.

Page 43: Πολιτική Φιλοσοφία

Ποια είναι η γνώμη σας για την διεθνή κινητοποίηση που προκάλεσε η φασιστική κυβέρνηση του

Φράνκο στην Ισπανία; Είναι μια ουτοπία η διεθνής πολιτική αντιφασιστική δράση σήμερα;

Κάπα, Τελετή Αποχαιρετισμού των εθελοντών των Διεθνών Ταξιαρχών, 1938, Βαρκελώνη.

Τον 20ο αιώνα τα ιδεώδη του Μπακούνιν μεταφέρονται στο εσωτερικό του εργατικού κινήματος

επηρεάζοντας την ιστορία των ταξικών εξεγέρσεων και διαμαρτυριών σε χώρες όπως η Ρωσία,

Ισπανία και Ιταλία. Κάποιοι θα αντλήσουν τα ιδανικά τους για ελευθερία και δικαιοσύνη από

την ουτοπία του Μπακούνιν (1814-1876) Από τις πιο διάσημες μορφές της επαναστατικής

παράδοσης του 19ου αιώνα, με πάθος για ελευθερία και ισότηταΡόμπερτ Κάπα (1913-1954) Ούγγρος πολεμικός φωτορεπόρτερ

Με αφόρμηση τον πίνακα του Κοκόσκα, του Κόντογλου και τη φωτογραφία του Κάπα να

αποσαφηνίσετε και να αναλύσετε έννοιες όπως είναι η ειρήνη και η διεθνής συνεργασία, ώστε να τις

συσχετίσετε με τις γνώσεις και τις εμπειρίες σας από το τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο περιβάλλον.