1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1.ΠΕΡΙΛΗΨΗ................................................ΣΕΛ.2

2.ΕΙΣΑΓΩΓΗ..................................................ΣΕΛ.3

3.Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ..................ΣΕΛ.4-8

4.ΓΕΥΜΑΤΑ ,ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΚΑΙ ΠΟΤΑ........................ΣΕΛ.8-12

5.ΤΑ ΣΥΜΠΟΣΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΓΕΥΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ.....ΣΕΛ.13-15

6.Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ.................ΣΕΛ.16-18

7.ΔΙΑΣΗΜΕΣ ΤΡΟΦΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ.....................ΣΕΛ.19

8.ΟΙΚΙΑΚΑ ΣΚΕΥΗ,ΧΩΡΟΙ ΜΑΓΕΙΡΕΜΑΤΟΣ...............ΣΕΛ.20

9.ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ........................ΣΕΛ.21-24

10.ΕΠΙΛΟΓΟΣ............................................................ΣΕΛ.25

11.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..........................................................ΣΕΛ.26

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η διατροφή των αρχαίων Ελλήνων χαρακτηριζόταν από λιτότητα η οποία

αντικατόπτριζει τις δύσκολες συνθήκες κάτω από τις οποίες διεξαγόταν η γεωργική δραστηριότητα.Τα πιο σημαντικά στοιχεία της διατροφής στην αρχαιότητα ήταν το σιτάρι ,το λάδι και το κρασί.Τα κυριότερα γεύματα ήταν τρία και ονομαζόταν ακράτισμα,άριστον και το δείπνο.Φυσικά υπήρχαν και μικρά ενδιάμεσα γεύματα.Η θέση του κάθε προϊόντος ήταν διαφορετική για κάθε εποχή αλλά και για κάθε οικογένεια.Οι άνθρωποι που ήταν πιο εύποροι είχαν τη δυνατότητα να καταναλώνουν περισσότερα είδη τροφίμων.Έτσι άλλη ήταν η θέση των δημητριακών και του ψωμιού ,άλλη των φρούτων και των λαχανικών ,άλλη του κρέατος και του ψαριού και άλλη των γαλακτοκομικών προϊόντων. Οι αρχαίοι Έλληνες εκτός από το κυρίως πιάτο που συνήθως ήταν κρέας είχαν ορεκτικά, σαλάτες και επιδόρπια.Τα κυριότερα ορεκτικά ήταν ορισμένα ψάρια και κάπιοα πουλερικά.Τα σημαντικότερα επιδόρπια ήταν τα φρούτα και οι ξηροί καρποί που συνοδευόταν από κρασί. Τις σαλάτες τις καταναλώνανε κυρίως ωμές γιατί θέλανε να διατηρηθούν όλα τα θρεπτικά συστατικά τους. Ακόμη οι προγονοί μας θεωρούσαν την ώρα του φαγητού πολύ ιερή και για αυτό το λόγο ποτέ δεν συζητούσαν άσχημα πράγματα στο τραπέζικαι ποτέ δεν έτρωγαν μόνοι.Έτσι δημιουργήθηκαν τα συμπόσια και δειπνούσαν όλοι μαζί.Τα συμπόσια διοργανώνονταν από πλούσιους αριστοκράτες με αφορμή κάποιου χαρμόσυνου οικογενειακού γεγονότος.Τα συμπόσια αποτελούνταν από δύο μέρη στο πρώτο μόνο έτρωγαν ενώ στο δεύτερο συζητούσαν και έπαιζαν διάφορα παιχνίδια. Επιπλέον κατά την ομηρική εποχή η διατροφή των Αρχαίων Ελλήνων διαφοροποιήθηκε από αυτήν των προηγούμενων εποχών.Το κυριότερο στοιχείο της διατροφής των Ομηρικών χρόνων ήταν το κρέας.Τα γεύματα ήταν πάλι τρία όμως διαφοροποιήθηκαν λίγο οι ονομασίες τους.Ήταν το άριστον,το δείπνον και ο δόρπος.Επίσης στην Ομηρική εποχή υπήρχαν πολλές διαφορετικές ποικιλίες ψωμιού και αρκετά αρτοσκευάσματα.Τα οικιακά σκεύη που χρησιμοποιούσαν δεν ήταν πολλά και δεν υπήρχαν πηρούνια και κουτάλια. Τέλος οι προγονοί μας ασχολούνταν και με το κυνήγι στο οποίο τους βοηθούσαν τα διάφορα ζώα που είχαν.Το κυνήγι γινόταν με το με δίχτυα ή άλλα εργαλεία τα οποία κατασκευάζανε από μόνοι τους.

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Αποφασίσαμε να επιλέξουμε την ερευνητική εργασία με θέμα τη διατροφή των

Ελλήνων ανά τους αιώνες, γιατί θέλαμε να πληροφορηθούμε για τις διατροφικές συνήθεις των προγόνων μας. Η ομάδα μας ασχολείται συγκεκριμένα, με τη διατροφή στην αρχαιότητα. Θεωρούμε ότι αυτό το θέμα παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον και θέλουμε πολύ να ασχοληθούμε διεξοδικά μαζί του. Συλλέξαμε πολλές πληροφορίες για τα συμπόσια στην αρχαία Ελλάδα, την καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων, τη διατροφή στην ομηρική εποχή, το κυνήγι και τα ποτά τους.

Επίσης, εκτός από τη απόκτηση καινούριων γνώσεων θέλαμε να μάθουμε να συνεργαζόμαστε αρμονικά σαν ομάδα και να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες που προκύπτουν.

Συλλέξαμε τις απαραίτητες πληροφορίες για την ολοκλήρωση της εργασίας μας από το διαδίκτυο, από εφημερίδες, βιβλία και εγκυκλοπαίδειες. Πριν πάρουμε κάποια πληροφορία ελέγχαμε προσεκτικά την αξιοπιστία των πηγών μας γιατί θέλαμε να είμαστε σίγουροι πως οι πληροφορίες μας ήταν απόλυτα σωστές.

Ακόμη, αναζητήσαμε εικονογραφικό υλικό στο διαδίκτυο, το οποίο κολλήσαμε στο μπλοκ ή το βάλαμε στην εργασία μας. Τέλος, διαβάσαμε μερικά συμποσιακά τραγούδια και τα καταγράψαμε μαζί με τα αινίγματα και τα αποφθέγματα στο μπλοκ.

Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 4

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

Η διατροφή των Αρχαίων Ελλήνων ήταν λιτή, λόγω των δύσκολων συνθηκών κάτω από τις οποίες διεξαγόταν η ελληνική γεωργική δραστηριότητα. Θεμέλιο τους, η λεγόμενη «μεσογειακή τριάδα» : σιτάρι , λάδι και κρασί.

Κύριο στοιχείο της διατροφής των Αρχαίων Ελλήνων ήταν τα δημητριακά, όπου υπήρχαν φορές που αναμείγνυαν κριθάρι με σιτάρι , για να παρασκευαστεί ο άρτος. Οι Αρχαίοι χρησιμοποιούσαν το σιτάρι που χρησιμοποιούμε εμείς σήμερα για να ταΐσουν τα ζώα τους. Πολλά από τα δημητριακά που κατανάλωναν τα συνόδευαν κυρίως με διάφορα οπωροκηπευτικά (π.χ. λάχανα, κρεμμύδια, φακές , ακόμη και ρεβίθια). Η οικονομική κατάσταση κάθε οικογένειας έπαιζε μείζον ρόλο στην κατανάλωση κρέατος καθώς και θαλασσινών. Σημαντικό ρόλο έπαιζε ακόμη και ο τόπος που κατοικούσε κάθε οικογένεια μιας και το εάν ζούσε στην ύπαιθρο ή παραθαλάσσια επηρέαζε τις διατροφικές συνήθειες της. Στις διατροφικές συνήθειες των Αρχαίων Ελλήνων σημαντική θέση κατείχαν τα γαλακτοκομικά, τα οποία και κατανάλωναν ιδιαιτέρως , ιδίως το τυρί. Το βούτυρο εάν και ήταν γνωστό, χρησιμοποιούσαν ελαιόλαδο στην θέση του. Το φαγητό που κατανάλωναν συνοδευότανε πάντοτε με κρασί ( κόκκινο, λευκό , ροζέ), το οποίο όμως αναμειγνύανε πάντοτε με νερό.

ΤΑ ΓΕΥΜΑΤΑ

Οι Έλληνες καθ’όλη τη διάρκεια της ημέρας έπαιρναν τρία γεύματα. Το πρωινό των Αρχαίων Ελλήνων ήταν αρκετά λιτό και απλό, και αποτελούνταν από μία κούπα «κυκέωνα» , το οποίο ήταν ένα ρόφημα βρασμένου κριθαριού, που αρωματίζονταν όμως με μέντα ή θυμάρι. Μετά το πρωινό ακολουθούσε μια βόλτα, με κατάληξη την αγορά, το πιο πολυθόρυβο και ζωντανό κομμάτι της πόλης. Οι Αθηναίοι πριν βγουν από το σπίτι τους έπαιρναν ένα μικρό αλλά και λιτό γεύμα. Ονομαζόταν «ακράτισμα και αποτελούταν συνήθως από λίγο κριθαρένιο ψωμί το οποίο όμως ήταν βουτηγμένο σε ανέρωτο κρασί, ο λεγόμενος άκρατος οίνος. Το γεύμα αυτό συνοδευόταν και με ελιές ή σύκα. Το απόγευμα έπαιρναν γρήγορο γεύμα το οποίο λεγόταν «άριστον». Αρκετοί ξανάτρωγαν κάτι το βράδυ, το «εσπέρισμα». Το κύριο και σημαντικότερο γεύμα της ημέρας το έπαιρναν τη νύχτα ή λίγο πριν νυχτώσει, το λεγόμενο «δείπνον». Μεταξύ όλων αυτών των γευμάτων παίρνανε τα προσφάγια, συμπληρώματα πριν από κάθε γεύμα. Στις περισσότερες περιστάσεις οι γυναίκες γευμάτιζαν χωριστά από τους άνδρες. Τον ρόλο τον υπηρετών τον διατηρούσαν οι δούλοι. Σύμφωνα όμως και με τον Αριστοτέλη, τον ρόλο τον υπηρετών τον προσέφεραν οι γυναίκες και τα παιδιά, καλύπτοντας έτσι την απουσία δούλων. Οι Έλληνες έπαιρναν τα γεύματα τους καθιστοί, ενώ στα συμπόσια χρησιμοποιούνταν πάγκοι.

ΣΥΣΣΙΤΙΑ 5

Τα συσσίτια ήταν κοινά γεύματα στα οποία όλοι οι άνδρες κάθε ηλικίας ήταν υποχρεωμένοι να συμμετάσχουν, στα πλαίσια κοινωνικού ή θρησκευτικού εθιμοτυπικού. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις πόλεων στις οποίες γινόντουσαν συσσίτια είναι η Κρήτη και η Σπάρτη. Πιο συγκεκριμένα, στην αρχαία Σπάρτη η συμμετοχή στα συσσίτια ήταν υποχρεωτική. Ανάμεσα στις υποχρεώσεις των μελών της Σπαρτιατικής κοινωνίας με πλήρη πολιτικά δικαιώματα ήταν η συνεισφορά τροφίμων για την διατροφή την οποία παρείχε το κράτος. Η αποτυχία ανταπόκρισης στον κανόνα αυτό ήταν ατιμωτική. Αντίθετα με τα συμπόσια, όπου εκεί βρίσκονταν μαζί φίλοι ή συγγενείς και δειπνούσαν όλοι μαζί διασκεδάζοντας, τα συσσίτια τα χαρακτήριζε η λιτότητα και η μετριοπάθεια.

ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ ΚΑΙ ΨΩΜΙ

Τα δημητριακά βρίσκονταν στη βάση της διατροφής των αρχαίων Ελλήνων, κατά τη μινωική, τη μυκηναϊκή και τη κλασική περίοδο. Ο μεγαλύτερος εισαγωγέας του αρχαίου κόσμου ήταν η Αθήνα του Περικλή. Από τα προϊόντα των δημητριακών ξεχώριζαν το σκληρό σιτάρι, η όλυρα και το κριθάρι. Το σιτάρι το μούσκευαν για να γίνει μαλακό και έπειτα το επεξεργάζονταν με δύο τρόπους :Είτε το άλεθαν έτσι ώστε να γίνει χυλός, για να αποτελέσει συστατικό του λαπά, είτε το μετέτρεπαν σε αλεύρι, από το οποίο προέκυπτε ο άρτος ή φτιάχνανε με αυτό διάφορες πίτες, τις οποίες τις φτιάχνανε σκέτες ή γεμιστές με τυρί ή μέλι. Η μέθοδος φουσκώματος του ψωμιού ήταν γνωστή. Οι Έλληνες κατά τη ρωμαϊκή εποχή οι χρησιμοποίησαν κάποιο αλκαλικό συστατικό ή μαγιά σαν καταλύτη της διαδικασίας. Υπήρχανε υπερυψωμένοι φούρνοι όπου ψηνόταν η ζύμη. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο την εμφάνιση τους έκαναν οι πέτρινοι φούρνοι. Το κριθάρι ήταν απλούστερο στην παραγωγή, μα πολύ πιο δύσχρηστο στην παραγωγή ψωμιού. Το ψωμί το οποίο φτιαχνόταν από κριθάρι ήταν θρεπτικό αλλά και βαρύτερο. Οπότε, ψηνότανε προτού αλεστεί για να προκύψει αλεύρι , και χρησίμευε στην παραγωγή της «μάζας»

του βασικότερου πιάτου της ελληνικής κουζίνας. Οτιδήποτε κατανάλωναν με συνοδεία ψωμιού( προσφάγια) λεγόταν «όψον».

6

ΦΡΟΥΤΑ, ΛΑΧΑΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΣΠΡΙΑ

Λαχανικά όπως λάχανα, κρεμμύδια, πράσα, μαρούλια κ.α σερβίρονταν ως σούπα, βραστά ή πολτοποιημένα, καρυκευμένα με ελαιόλαδο και ξύδι, με χόρτα ή με μία σάλτσα από ψάρια, το γάρον. Ο απλός λαός κατανάλωνε συχνά όσπρια. Προτιμούσαν τα φασόλια, τις φακές, τα ρεβίθια και τέλος τα κουκιά. Τα φρέσκα οπωροκηπευτικά ήταν πολύ ακριβά για τους κατοίκους των πόλεων και έτσι καταναλώνονταν σπάνια. Τα ξηρά λαχανικά τα προτιμούσαν οι φτωχότεροι πολίτες. Η φακή αποτελούσε το τυπικό φαγητό ενός μέσου εργάτη. Ως

επιδόρπιο κατανάλωναν τα φρέσκα φρούτα ή ακόμη και τα ξηρά. Τα φρούτα που κατανάλωναν κυρίως ήταν τα σύκα και οι σταφίδες. Τα ξηρά σύκα χρησίμευαν ως ορεκτικό, πίνοντας παράλληλα και κρασί. Στην περίπτωση αυτή συνοδεύονταν συχνά από ψητά κάστανα και στραγάλια.

ΚΡΕΑΣ

Η γεωγραφική θέση του κάθε σπιτικού αλλά και η οικονομική δυνατότητα έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην κατανάλωση ψαριών και κρεάτων. Οι αγροτικές οικογένειες κυνηγούσαν και έτσι είχανε πρόσβαση σε διάφορα πτηνά καθώς και λαγούς. Πολλοί εκτρέφανε πουλερικά και χήνες στις αυλές τους.

7

Βέβαια, οι πλουσιότεροι μπορούσαν να έχουν κοπάδια με πρόβατα, κατσίκες αλλά και γουρούνια. Η τιμή του κρέατος ήταν υψηλή, με μόνη εξαίρεση το χοιρινό. Στην Αθήνα των κλασσικών χρόνων το κρέας καταναλωνόταν μόνο στις γιορτές. Τα λουκάνικα τα προτιμούσαν πλούσιοι καθώς και φτωχοί. Κατά τη μυκηναϊκή περίοδο κατανάλωναν όλα τα είδη του κρέατος: αρνίσιο, βοδινό και μοσχαρίσιο. Το κρέας αναφέρεται ακόμη λιγότερο στα κείμενα της κλασσικής εποχής, σε σχέση με αυτά της αρχαϊκής εποχής. Τέλος, κατά τη διάρκεια διάφορων θρησκευτικών τελετών το κρέας κατέχει σημαντικό ρόλο. Τα οστά και τα λίπη του κρέατος θεωρούνταν η μερίδα των θεών και την παρέδιδαν στις φλόγες, ενώ το ψαχνό κρέας θεωρούνταν η μερίδα των ανθρώπων και μοιραζόταν στους παρευρισκόμενους.

ΨΑΡΙ

Η κατανάλωση ψαριού από τους Αρχαίους Έλληνες και η στάση τους προς αυτό σχετιζότανε με την εποχή στην οποία αναφερόμαστε. Από το έπος της Ιλιάδας πληροφορούμαστε πως γινόταν κατανάλωση ψητού κρέατος μόνο και το ψάρι δεν αναφέρεται καθόλου. Από αυτό συμπεραίνουμε πως την εποχή εκείνη θεωρούνταν τροφή για τους πιο φτωχούς. Παρομοίως, στο έπος της Οδύσσειας αναφέρεται πως ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του κατέφυγαν στην κατανάλωση ψαριού μόνο γιατί υπέφεραν από την πείνα , μιας και προηγουμένως είχανε περάσει από τα στενά της Σκύλλας και της Χάρυβδης, και αναγκάστηκαν να φάνε οτιδήποτε υπήρχε διαθέσιμο. Αντιθέτως τώρα, κατά την κλασσική εποχή, το ψάρι από κατώτερο προϊόν προορισμένο μόνο για τους πολύ φτωχούς, μετατρέπεται σε προϊόν πολυτελείας , και το αναζητούσαν στα τραπέζια τους οι γευσιγνώστες. Τα ψάρια που ήταν φθηνά και τα οποία κατανάλωναν συχνά οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι σαρδέλες, οι αντζούγιες, αλλά και οι μαρίδες. Βέβαια, από το καθημερινό τραπέζι των αρχαίων Ελλήνων δεν έλειπαν και τα υπόλοιπα θαλασσινά. Οι σουπιές, τα χταπόδια και τα καλαμάρια μαγειρεύονταν ψητά ή τηγανητά και σερβίρονταν ως ορεκτικά, συνοδευτικά ή υπήρχανε ακόμη και στα

συμπόσια, αν ήταν όμως μικρού μεγέθους. Τα μεγαλύτερα θαλασσινά τα περιελάμβαναν στα πιάτα υψηλής μαγειρικής. Τέλος, οι αρχαίες πηγές αναφέρουν κατανάλωση διάφορων οστρακοειδών, όπως π.χ. μύδια, χτένια και κοχύλια.

8

ΑΥΓΑ ΚΑΙ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ

Τα πουλερικά όπως πάπιες, ορτύκια και κότες ήταν αγαπημένο γεύμα των αρχαίων ελλήνων και συχνά τα ανέτρεφαν έτσι ώστε να εξασφαλίσουν τα αυγά τους, τα οποία τα μαγείρευαν σφικτά ή μελάτα και τα κατανάλωναν ως ορεκτικό ή επιδόρπιο. Ο κρόκος και το ασπράδι του αυγού αποτελούσαν υλικά για πολλές συνταγές. Αν και ήταν γνωστό το γάλα, η χρήση του στην μαγειρική αποφεύγονταν. Ωστόσο, όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα είχαν ιδιαίτερη θέση στην διατροφή των Ελλήνων. Υπήρχε ένα είδος παχύρρευστου γάλακτος, η πυριατή , την οποία συχνά ταύτιζαν με το γιαούρτι. Το τυρί αποτελούσε κύριο συστατικό της ελληνικής διατροφής, το οποίο το έφτιαχναν είτε από γάλα κατσίκας είτε από γάλα προβάτου. Όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα καταναλώνονταν σκέτα , με μέλι ή με λαχανικά. Τέλος, το τυρί αποτελούσε συστατικό διάφορων συνταγών.

ΤΑ ΓΕΥΜΑΤΑ, ΟΙ ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΚΑΙ TA ΠΟΤΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Μερικά φαγητά των Αρχαίων Ελλήνων μας ακούγονται παράξενα στη σημερινή μας εποχή και γενικά όλος ο τρόπος ζωής των Αρχαίων Ελλήνων. Θα σας αναφέρω ορισμένες νοοτροπίες των Ελλήνων σε εκείνη την εποχή. Αρχικά οι Έλληνες δεν συζητούσαν ποτέ θλιβερές συζητήσεις στο τραπέζι τους, αντιθέτως διασκέδαζαν λέγοντας αινίγματα. Το πρωινό τους ονομαζόταν « άριστον » και είχε σαν βάση το ψωμί βουτηγμένο σε κρασί. Μάλιστα, οι Αρχαίοι ξεκινούσαν την ημέρα τους με κρασί χωρίς νερό. Ενώ άλλες συνηθισμένες τροφές ήταν τα ξερά σύκα, τα αμύγδαλα, τα καρύδια και άλλοι ξηροί καρποί. Επίσης το συνηθισμένο ρόφημα που έπιναν ήταν ο « κυκεών » , ένα μείγμα κρασιού, τριμμένου τυριού και κριθάλευρο. Ωστόσο έπιναν και γάλα κυρίως κατσικίσιο. ΓΕΥΜΑΤΑ/ΠΡΩΙΝΟ 9

Συνήθως τα γεύματα ήταν δύο. Το πρώτο απαρτιζόταν από ψάρι, όσπρια ή έναν εύκολο και απλό συνδυασμό τροφών όπως ψωμί, τυρί, ελιές, αυγά, ξηρούς καρπούς και φρούτα. Το βασικό γεύμα της ημέρας ήταν το βραδινό, το δείπνο, το οποίο αποτελούσε το κύριο γεύμα μιας και ήταν συνδυασμένο με το συμπόσιο και τη φιλική συντροφιά. Οι Αρχαίοι Έλληνες αγαπούσαν τη συντροφιά κατά τη διάρκεια του δείπνου και δεν τους άρεσε να τρώνε μόνοι τους. Η γενικά αποδεκτή άποψη ήταν ότι το να τρώει κανείς μόνος του δεν σημαίνει ότι γευματίζει αλλά ότι απλά γεμίζει το στομάχι του.ΟΡΕΚΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΠΙΑΤΑ

Στην Αθήνα ένα γεύμα δεν άρχιζε ποτέ με σούπα. Αν και οι σούπες θεωρούνταν υγιεινά και θρεπτικά φαγητά (λέγεται πως το φαγητό που προτιμούσε ο Ηρακλής ήταν ζωμός από μπιζέλια) ήταν ταυτόχρονα το φαγητό της πλέμπας και γι’ αυτό σ’ ένα κυριλέ τραπέζι με καλεσμένους δεν ταίριαζε να προσφέρεις κονσομέ.Αντιθέτως, το πρώτο μέρος του γεύματος σέρβιραν χορταστικά φαγητά και ειδικά ψάρια και πουλερικά. Έτρωγαν σχετικά λίγο κόκκινο κρέας. Τα χορταρικά τα σέρβιραν με μια σάλτσα φτιαγμένη από λάδι, ξύδι και μέλι. Σ’ αυτό το μέρος του φαγητού δεν έπινανκρασί. Οι Αθηναίοι προτιμούσαν να πιούν κρασί μετά το φαγητό. Άλλωστε το κρασί μπορούσε να αντικαταστήσει ένα ολόκληρο γεύμα, αν ήταν ανακατεμένο με κριθάρι, αλεύρι και τριφτό τυρί. (Αυτό το μείγμα ήταν ο περίφημος κυκεώνας και ήταν το ποτό που προτιμούσαν οι Έλληνες.)ΕΠΙΔΟΡΠΙΑ/ΦΡΟΥΤΑΩς επιδόρπια σέρβιραν νωπούς και ξηρούς καρπούς, αλατισμένα αμύγδαλα, τυρί, σκόρδα, κρεμμύδια, γλυκές και αλμυρές πίτες, που ήταν το καύχημα της Αττικής. Οι πίτες αυτές ήταν φτιαγμένες από μέλι, τυρί και λάδι. Ιδιαίτερα δημοφιλές ήταν ένα πιάτο που ονομαζόταν « μυτλωτός, » που δεν ήταν άλλο από μια πίτα με τυρί ανακατεμένο με μέλι και σκόρδα. Όλα συστατικά φυσικά και υγιεινότατα και με πολλαπλές θεραπευτικές ιδιότητες, όπως για παράδειγμα το σκόρδο που αποτελεί ακόμα και σήμερα δόκιμο τρόπο καταπολέμησης της αρτηριακής πίεσης. Για να συνοδεύσουν τα επιδόρπιά τους, έπιναν γλυκό κρασί, που είχε άρωμα λουλουδιών και το οποίο αποκαλούσαν « το γάλα της Αφροδίτης ». Έπιτα, τα φρέσκα ή ξηρά φρούτα τα έτρωγαν ως επιδόρπια. Πρόκειται κυρίως για σύκα, σταφίδες,καρύδια και φουντούκια. Τα ξηρά σύκα χρησίμευαν επίσης ως ορεκτικό, πίνοντας παράλληλα κρασί. Στην περίπτωση αυτή, συνοδεύονταν συχνά από ψητά κάστανα ,στραγάλια ή ψημένους καρπούς οξιάς.

10ΤΑ ΕΔΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΑΛΑΤΕΣ Οι σαλάτες τους ήταν πάντοτε ωμές για να μη χάνουν τη θρεπτική τους αξία και πάντα από υλικά με θεραπευτικές ιδιότητες. Οι αρχαίοι συνήθιζαν να παίρνουν λάδι για τις σαλάτες τους από άγουρες ελιές. Φημισμένα ήταν τα λάδια της Σάμου και της Ικαρίας. Τους άρεσαν επίσης τα αλλαντικά και τα όσπρια. Έτρωγαν φασόλια, φακές, ψημένα ρεβίθια, μπιζέλια και κουκιά σε πουρέ. Τα σκόρδα και τα κρεμμύδιαήταν κυρίαρχα στο καθημερινό τους μενού. Εκλεκτό έδεσμα για τους αρχαίους ήταν τα σαλιγκάρια, τα οποία οι Κρητικοί έτρωγαν από την εποχή του Μίνωα. Τα λαχανικά, τέλος, είχαν μεγάλη ζήτηση. Ο Πλάτωνας στην Πολιτεία του επαινεί, διά στόματος Σωκράτη, τη φυτοφαγική και τη φυσική δίαιτα. Πολλά σπίτια φρόντιζαν να έχουν μικρούς κήπους όπου καλλιεργούσαν και όσπρια, βολβούς, μαρούλια, αρακά, αγκινάρες, βλίτα, σέλινο, άνηθο και δυόσμο. Άλλα χορταρικά, όπως τα μανιτάρια, το μάραθο, τα σπαράγγια, ακόμα και τις τρυφερές τσουκνίδες, τα αναζητούσαν στις ακροποταμιές και στα χωράφια. Από τα πιο αγαπημένα προϊόντα των αρχαίων ήταν τα αγγούρια και τα σύκα.

ΤΟ ΚΡΑΣΙ

Κατά την αρχαιότητα υπήρχαν πολλά είδη κρασιού: λευκό, κόκκινο, ροζέ. Υπάρχουν μαρτυρίες για όλα τα είδη καλλιέργειας, από το καθημερινό κρασί μέχρι εκλεκτές ποικιλίες. Ξακουστοί αμπελώνες υπήρχαν στη Νάξο, τη Θάσο, τη Λέσβο και τη Χίο. Δευτερεύον κρασί παραγόταν από νερό και μούστο, αναμεμειγμένο με κατακάθια, το οποίο και διατηρούσαν οι χωρικοί για προσωπική τους χρήση. Ορισμένες φορές το κρασί γινόταν γλυκύτερο με μέλι, ενώ μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και για φαρμακευτικούς σκοπούς αν ανακατευόταν με θυμάρι, κανέλλα και άλλα βότανα

Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, ίσως και λίγο νωρίτερα, ήταν γνωστό ένας 11 πρόγονος της σημερινής ρετσίνας και του βερμούτ. Ο Αιλιανός επίσης αναφέρει έναν οίνο που αναμιγνυόταν με άρωμα. Επίσης παρασκευαζόταν και ζεστό κρασί. ενώ στη Θάσο ένα είδος «γλυκού κρασιού».

Το κρασί στις περισσότερες περιπτώσεις αραιωνόταν με νερό, καθώς ο "άκρατος οίνος" (μη αραιωμένο κρασί) δεν ενδεικνυόταν για καθημερινή χρήση. Το κρασί αναμιγνυόταν σε έναν κρατήρα από τον οποίο οι δούλοι γέμιζαν τα ποτήρια με τη βοήθεια μιας οινοχόης. Το κρασί επίσης είχε θέση και στη γενική ιατρική, καθώς του αποδίδονταν φαρμακευτικές ιδιότητες. Ο Αιλιανός αναφέρει πως το κρασί της Ηραίας στην Αρκαδία μπορεί να επιφέρει τρέλα στους άνδρες, αλλά και πως καθιστούσε τις γυναίκες γόνιμες . Εκτός από τις ιατρικές περιστάσεις, η ελληνική κοινωνία αποδοκίμαζε τις γυναίκες που έπιναν κρασί. Σύμφωνα με τον Αιλιανό ένας νόμος στη Μασσαλία απαγόρευε στις γυναίκες να πίνουν οτιδήποτε εκτός από νερό.Η Σπάρτη ήταν η μοναδική πόλη όπου επιτρεπόταν στις γυναίκες να καταναλώνουν ότι ήθελαν.

Τα κρασιά που προορίζονταν για τοπική χρήση διατηρούνταν σε ασκιά. Εκείνα που επρόκειτο να πουληθούν τοποθετούνταν σε πίθους, μεγάλα αποθηκευτικά αγγεία από πηλό. Κατόπιν μεταφέρονταν σε σφραγισμένους αμφορείς για να πωληθούν ανεξάρτητα, είτε στον ίδιο τόπο, είτε σε άλλο, μεταφερόμενοι με πλοία. Τα επώνυμα κρασιά έφεραν ετικέτες με το όνομα του παραγωγού ή των αρχόντων μιας πόλης που εγγυόντουσαν την καταγωγή του. Αποτελεί το πρώτο παράδειγμα στην ιστορία μιας πρακτικής που επιβιώνει ως τις ημέρες μας.ΣΥΝΤΑΓEΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

1) ΣΑΛΤΣΑ ΜΕ ΑΡΝΑΚΙ,ΡΟΔΕΛΕΣ ΚΑΙ ΦΑΚΕΣ ΥΛΙΚΆ:α) 1 ρίζα σέλινοβ) 2 καρότα κομμένα σε στίκς γ) Λίγα φρέσκα και καλλιεργημένα σπαράγγια δ )1 Κούπα φακές ε) Ζωμό κρέατος στ) Φρέσκο κάρδαμο ζ) Θυμάρι η) Λίγο ξύδι θ) 1 μπουτάκι αρνίσιο ι) Λίγο ελαιόλαδο

κ) Αλάτι-πιπέρι

12ΓΙΑ ΤΗ ΣΑΛΤΣΑ:α) 1 κρεμμύδι κομμένο β) Λίγο κόκκινο κρασίγ) Λίγο ξύδι δ) Θυμαρίσιο μέλιε) Φρέσκο κάρδαμο

ΕΚΤΕΛΕΣΗ:Σ’ ένα τηγάνι , σωτάρουμε σε λίγο ελαιόλαδο το σέλινο , τα καρότα και τα σπαράγγια. Σε μια κατσαρόλα βράζουμε τις φακές στο ζωμό κρέατος και προσθέτουμε λίγο κάρδαμο, το θυμάρι και λίγο ξύδι. Σε άλλη κατσαρόλα, σωτάρουμε το αρνίσιο μπουτάκι μέχρι να ροδίσει. Φτίαχνουμε τη σάλτσα, βράζοντας το κρεμμύδι, το κρασί, το ξύδι, το θυμαρίσιο μέλι και το φρέσκο κάρδαμο. Αφού βράσει, το αποσύρουμε από τη φωτιά. Κόβουμε το κρέας σε φέτες και το περιχύνουμε με τη σάλτσα στα λαχανικά που έχουμε σωτάρει, προσθέτουμε αλάτι και πιπέρι, τα φρέσκα κρεμμυδάκια, λίγο φρέσκο κάρδαμο και λίγο ζωμό κρέατος. Τα ανακατεύουμε και τα σερβίρουμε σε πιατέλα ή σε ότι άλλο επιθυμούμε, δίπλα από τις ροδέλες και τις φακές.!

2) ΟΙ ΤΗΓΑΝΗΤΕΣ ΤΟΥ ΓΑΛΗΝΟΥ Οι τηγανίτες του Γαληνού εκτελούνται ως εξής:Βάζουμε λάδι στο τηγάνι και το τοποθετούμε πάνω από φωτιά που να μη βγάζει καπνό. Όταν το λάδι βράζει ρίχνουμε μέσα το χυλό από σταρένιο αλεύρι με αρκετό νερό. Ο χυλός βράζει μέσα στο λάδι και συμπικνώνεται. Έτσι δημιουργούνται οι τηγανίτες.!

13 Tα συμπόσια στην αρχαία Ελλάδα

Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να τρώνε πολλοί μαζί. Το να τρώει κάποιος μόνος του θεωρούνταν προσβλητικό τόσο για τον ίδιο όσο και για τους υπόλοιπους που βρίσκονταν στον ίδιο χώρο. Έτσι δημιουργήθηκε ο θεσμός του «συμποσίου».

Το συμπόσιο ήταν μια κοινωνική και πολιτιστική εκδήλωση την οποία συνήθως διοργάνωναν οι αριστοκράτες. Λόγω κάποιας οικογενειακής γιορτής ή για άλλους λόγους ένας πλούσιος πολίτης προσκαλούσε πολλούς φίλους και γνωστούς και γιόρταζαν το γεγονός. Μερικές φορές τα συμπόσια γινόταν σε δημόσιους χώρους, όταν διοργανώνονταν από την πόλη. Οι συμποσιαστές μαζεύονταν στην αίθουσα των ανδρών, ξαπλωμένοι στα ανάκλιντρα. Κάθε ανάκλιντρο χωρούσε μέχρι τρεις συμποσιαστές, οι οποίοι έτρωγαν σε μικρά τραπεζάκια. Οριζόταν με κλήρωση ένας από τους προσκεκλημένους ως αρχηγός του συμποσίου (συμποσίαρχος) και καθόριζε την αναλογία του κρασιού με το νερό. Το σκεύος στο οποίο γινόταν η ανάμειξη λεγόταν κρατήρας. Το κρασί τους ήταν συνήθως νερωμένο.

Οι συμποσιαστές συζητούσαν για διάφορα συνήθως φιλοσοφικά θέματα. Διασκέδαζαν με μουσική, παιχνίδια και ακροβατικά νούμερα. Στα συμπόσια συμμετείχαν μόνο άντρες. Οι μόνες γυναίκες που συμμετείχαν (εταίρες) θεωρούνταν ανήθικες. Οι έφηβοι συμμετείχαν μόνο για να διδαχθούν και να ενημερωθούν για διάφορα θέματα.

14

Συμπόσια δύο μέρη α)Έτρωγαν χωρίς συζητήσεις. Μετά οι δούλοι καθάριζαν και άρχιζε ο πότος(κρασί – επιδόρπια – ξηροί καρποί και φρούτα, τυρί και άλλους μεζέδες),τα τραγήματα. Το κρασί αναμιγνύονταν με νερό σε αναλογία 1 προς 2 ή 3,στον κρατήρα. Διασκέδαζαν ,απήγγειλαν ποιήματα, γρίφους και έπαιζαν παιχνίδια. Συνόδευαν τη διασκέδασή τους με μουσική. Οι συμποσιαστές συνέχιζαν να είναι ξαπλωμένοι σε ανάκλιντρα .Από εκεί τραγουδούσαν και απήγγειλαν τους στίχους των συμποτικών ποιημάτων της Σαπφούς, του Αλκαίου, του Ευριπίδη με τη συνοδεία λύρας.

β)Συζητούσαν για διάφορα φιλοσοφικά θέματα κυρίως για τον έρωτα. Συμπεριλάμβαναν στη διαδικασία το μπάνιο, τις σπονδές στους θεούς, τα παιχνίδια και το ποτό.

Ένα από τα παιχνίδια των συμποσίων ήταν ο κότταβος: Οι νέοι συμποσιαστές σημάδευαν από μακριά μια λεκάνη και πετούσαν μέσα το κρασί που είχε περισσέψει στο ποτήρι τους. Όταν το πετούσαν φώναζαν το όνομα ενός αγαπημένου προσώπου, προσπαθώντας να μην πέσουν έξω από τη λεκάνη. Άν έπεφταν μέσα στη λεκάνη ,αυτό ήταν καλό σημάδι για τις ερωτικές σχέσεις του παίχτη με το αγαπημένο του πρόσωπο.

Άλλες φορές ο στόχος ήταν η πλάστιγγα, μια πιατέλα που στηριζόταν σε ένα ραβδί ή έπλεε σε νερό. Η πλάστιγγα έπρεπε να πέσει, να βυθιστεί ή να γίνει καπέλο σε κάποιο αγαλματάκι που βρισκόταν κάτω της. Βραβείο του παιχνιδιού ήταν η ίδια η πλάστιγγα.

15

Τι ακριβώς έτρωγαν Οι Αθηναίοι στα συμπόσια δεν ξεκινούσαν ποτέ με σούπα. Αν και θεωρούνταν υγιεινό φαγητό, δεν ήταν ευγενικό και σωστό να το προσφέρουν σε καλεσμένους. Στο πρώτο μέρος του γεύματος σερβίρονται συνήθως χορταστικά φαγητά ,π.χ ψάρια και πουλερικά. Τα συνδύαζαν με σάλτσες από λάδι, ξίδι, λίπος ή τυρί. Σ’ αυτό το μέρος δεν έπιναν κρασί .Το κρασί το έπιναν μετά το φαγητό. Μάλιστα μπορούσε να γίνει και το ίδιο το φαγητό τους, προσθέτοντας σ’ αυτό αλεύρι(κυκεώνας).Τα επιδόρπια ήταν ξηροί καρποί με μέλι.

Όλη τη διεξαγωγή του συμποσίου κατά τα έθιμα, διηύθυνε ο συμποσίαρχος, ο οποίος εκλεγόταν ανάμεσα στους υπόλοιπους «διά βολής αστραγάλου».Ο συμποσίαρχος όφειλε να μη μεθύσει και να τηρήσει την τάξη, ακόμη και επιβάλλοντας αστείες τιμωρίες σε όσους είχαν παρεκτραπεί, προκαλώντας τα γέλια των υπολοίπων. Κανόνιζε επίσης το βαθμό του μίγματος νερού – κρασιού ,ένα προς ένα ή τρία προς ένα, καθώς και την ποσότητα για τον καθένα. Στο τέλος του συμποσίου η επίσημη σπονδή γινόταν προς τιμή του Δία ή του Ερμή

H διατροφή των αθλητών στην αρχαία Ελλάδα

Οι αθλητές σε όλες τις εποχές χρειάζονται συγκεκριμένο είδος διατροφής, πλούσιας σε βιταμίνες και θρεπτικές ουσίες που τους βοηθούν να έχουν καλύτερες επιδόσεις στα αθλήματά τους. Έπρεπε να διατηρούνται σε άψογη φυσική κατάσταση και να είναι υγιείς, γιατί οι δοκιμασίες στις οποίες έπρεπε να

ανταπεξέρθουν απαιτούσαν καλή φόρμα και υγεία. Σύμφωνα με τον Αιλιανό ο πρώτος αθλητής που ακολούθησε ποτέ, ειδική διατροφή για να έχει καλύτερες επιδόσεις στον αθλητισμό ήταν ο Ίκκος από τα Τάραντα. Φήμες λένε ότι ένας ολυμπιονίκης στην πάλη κατανάλωνε αρκετό κρασί, πολύ ψωμί και πολύ κρέας. Γενικά οι αθλητές έτρωγαν ξηρές τροφές όπως αποξηραμένα σύκα, τυρί και ψωμί.

16

Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 1.ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΟΜΗΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Από την Οδύσσεια παίρνουμε σημαντικές πληροφορίες για τις διατροφικέςπροτιμήσεις των Ελλήνων του 8ου αιώνα.Οι Έλληνες της εποχής του Ομήρου είχαν ως βασικό στοιχείο της διατροφής τους το κρέας.Τρώγαν κυρίως ωμά εντόσθια, δαμάλια, κοπαδίσια αρνιά, κατσίκια, μοσχάρια, μηρούς, γίδες και βόδια.Επίσης ιδιαίτερη προτίμηση είχαν και στα δημητριακά τα οποία καλλιεργούσαν οι ίδιοι.Μάλιστα ο Όμηρος επαινεί τον πλούσιο κάμπο ο οποίος αποτελούνταν από πολυάριθμες ποικιλίες δημητριακών.Εκτός όμως από τα δημητριακά καλλλιεργούσαν κάπαρη, βίκο και τριφύλλι.Επιπλέον ασχολούνταν με την κτηνοτροφία , έτσι πάντα είχαν στο σπίτι τους γάλα, τυρί και τυρόγαλο.Ακόμη σημαντική θέση στη διατροφή τους είχαν και τα φρούτα και κυρίως τα σύκα.Τα όσπρια και το κρεμμύδι τα έτρωγαν περισσότερο ως μεζέδες και το μέλι το έβαζαν σε διάφορες σάλτσες.Τέλος το ψάρι θεωρούνταν πολύ κατώτερο του κρέατος και το έτρωγαν μόνο οι πολύ φτωχές οικογένειες.Ο Όμηρος αναφέρεται στο ψάρι χαρακτηρίζοντάς το σιχαμερή και υποβαθμισμένη τροφή.

2.Η ΘΕΣΗ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ

Το ελαιόλαδο δεν χρησιμοποιούνταν ευρέως στο μαγείρεμα γιατί αντί αυτού βάζανε ζωϊκό λίπος .Όμως χρησιμοποιούνταν σε μεγάλο βαθμό από τους αθλητές της πάλλης.Οι παλεστές αλείφαν τα κορμιά τους με ελαιόλαδο για να δυσκολέψουν τον αντιπαλό τους και να καταφέρουν να τον νικήσουν.Τέλος οι γυναίκες άλειφαν τα κορμιά τους με ελαιόλαδο μετά από το μπάνιο γιατί θεωρούσαν ότι είχε θεραπευτικές και ενυδατικές ιδιότητες.

17 3.ΤΑ ΓΕΥΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ

Κατά τη διάρκεια της ημέρας είχαν τρία γεύματα :α) το άριστον που ήταν το πρωινόβ) το δείπνον που ήταν το μεσημεριανό γ) ο δόρπος που ήταν το βραδινόΣτις φτωχές οικογένειες που ασχολούνταν με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία τα δύο πρώτα γεύματα ήταν πρόχειρα και λιτά .Αντίθετα τον δόρπο τον έτρωγαν το σούρουπο όταν συγκεντρωνόταν στο σπίτι όλη η οικογένεια. Ένα πλήρες γεύμα περιλάμβανε ζυμωτό ψωμί, κρέας και νερωμένο κρασί.

Τα κυριότερα ορεκτικά� Ρεβύθια με παντζάρια και σκόρδο� Μαύρες τσακιστές ελιές με τυρί

Σαλάτες -θαλασσαία : σπανάκι, κρεμμύδι , κάππαρη , χταπόδι και καλαμάρια -Κυκλώπαια : ρόκα με τυρί -πρασσαία :λάχανο , σέλινο, σπαράγγια , βολβούς , σταφίδες , ρόδια Κύρια πιάτα

-χοιρινό με σάλτσα από μέλι, θυμάρι και σκορδαλιά ρεβιθιών -χοιρινό με δαμάσκηνα και σκούρο ζωμό -γαρίδες με ξύδι και μέλι Γλυκίσματα -ξηροί καρποί (π.χ δαμάσκηνα , ξερά σύκα) -Κόκκωρα που ήταν σύκα ξερά με μέλι

18

4.ΨΩΜΙ

Το ζύμωμα του ψωμιού θεωρούνται πολύ ιερή διαδικασία και γινόταν με προγραμματισμό μία φορά την εβδομάδα.Απαιτούνταν ιδιαίτερη σοβαρότητα και σεβασμός κατά το ζύμωμα.Το ψωμί είχε 2 ονομασίες :� μάζα ή άλφιτος ονομαζόταν το συνιθησμένο, το καθημερινό ψωμί� άρτος λεγόταντο ψωμί που κατανάλωναν κατά τις γιορτινές μέρες.Στα χρόνια που ακολούθησαντα παραπάνω ονόματα διατηρήθηκαν όμως ο διαχωρισμός γινόταν με βάση τα υλικά παρασκευής.Η ζύμη του ψωμιού περιλάμβανε πολλά καρυκεύματα όπως μάραθο, δυόσμο και μέντα. Είδη ψωμιού � ζυμίτης� σεμιγδαλίτης ή σιμιγδαλένιο� χονδρίτης (φτιαγμένος από χοντράλευρο)� συγκομιστός (από γεννήματα)� άρτος εξ ολύρων (από είδος σίκαλης της Αιγύπτου)� οβελίας (κοστιζε έναν οβολό) κ..α

Αρτοσκευάσματα� εγκρίδες που ήταν τηγανίτες βουτηγμένες στο λάδι και στο μέλι

� δίπυρον λεγόταν το παξιμάδι� φυστή ονομαζόταν το φουσκωτό παξιμάδι

19 ΔΙΑΣΗΜΕΣ ΤΡΟΦΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

1.ΜΕΛΑΝΑΣ ΖΩΜΟΣ

Στη Σπάρτη τον 8ο αιώνα πραγματοποιούνταν συμπόσια στα οποία έπερνε μέρος τόσο ο λαός όσο και ο σρτατός.Σε αυτά τρώγανε τον περίφημο μέλανα ζωμό ο οποίος αποτελούνταν από τα εξής συστατικά : α) αίμα χοίρουβ)ξίδι για να αποφευχθεί η πήξη του αίματοςγ)αλεύρι κρίθινο δ)νερόε)λίπη βρασμέναΦυσικά το παραπάνω μείγμα το έβραζαν αλλά πρόσθεταν συνεχώς νερό για να καταφέρουν να το διατηρήσουν υγρό.Ο Μέλανας Ζωμός ήταν το αγαπημένο φαγητό των Σπαρτιατών.Το έτρωγαν με μεγάλη ευχαρίστηση και πίστευαν ότι τους βοηθά να αποκτήσουν περισσότερη δύναμη.

2.ΓΑΡΟΣ Ο γάρος αποτελούσε ένα περιζήτητο και πολύ ακριβό μεζέ της αρχαιότητας. Ο γάρος φτιαχνόταν από φρέσκα μικρά ακαθάριστα ψάρια μαζί με το αίμα τους τα οποία τοποθετούνταν μαζί με μπόλικο χονδρό αλάτι σε μεγάλα δοχεία.Αυτά τα δοχεία παρέμεναν κλειστά για 3 μήνες περίπου.Στη συνέχεια το σέρβιραν με λάδι,κρασί ή νερό.Αυτή η τροφή ξεκίνησε στην αρχαιότητα αλλά εξελίχθηκε και συνέχισε να υπάρχει και στα επόμενα χρόνια.

ΟΙΚΙΑΚΑ ΣΚΕΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ 20

Οι αρχαίοι Έλληνες δεν χρησιμοποιούσαν μαχαίρια και πηρούνια .Για τις υδαρείς (υγρές) τροφές είχαν τα κοχλιάρια που ήταν κάτι σαν τα σημερινά κουτάλια και ονομάζονταν και μόστρα ή γλώσσα.Οι πιο φτωχοί χρησιμοποιούσαν ένα κομμάτι ξερού ψωμιού για να τρώνε και το ονόμαζαν μυστίλη.Τα χέρια τους τα καθαρίζανε με ειδική ζύμη ή ψίχα ψωμιού επειδή δεν διέθεταν πετσέτες.Το ψωμί ή το ζυμάρι αυτό δεν πήγαινε χαμένο γιατί μετά το έδιναν στα σκυλιά .

Το νερό ,το κρασί και γενικότερα κάθετί υγρό το πίνανε με τους λεγόμενους κύλικες που ήταν πήλινοι, ξύλινοι ή μεταλλικοί .Στα συμπόσια των πλουσίων μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ασημένιους και ολόχρυσους κύλικες.Τα πιάτα τους ονομαζόταν πινάκια αλλά στον Αριστοφάνη τα συναντούμε με την ονομασία βατάκια.

Μερικά σκεύη μαγειρικής που αναφέρονται σε κείμενα της αρχαιότητας είναι :το γουδί , ο τυροτρίφτης, το στυλιάρι, οι κοπίδες, η μαχαίρα , οι σκαφίδες,τα αποθηκευτικά πιθάρια, οι αμφορείς , η κακκάβη (χύτρα) και άλλα πολλά.

ΧΩΡΟΙ ΜΑΓΕΙΡΙΚΗΣ

Οι γυναίκες προετοίμαζαν με τη βοήθεια των δούλων τα καθημερινά γεύματα όχι όμως σε ειδικούς χώρους όπως η σημερινή κουζίνα.Οι αγαπημένοι χώροι μαγειρέματος ήταν οι αυλές και οι κήποι διότι θέλανε να αποφύγουνε την ύπαρξη άσχημων μυρωδιών στο εσωτερικό του σπιτιού.

Τρόποι & μέσα κυνηγιού στην Αρχαία Ελλάδα 21

Κατά τον Ξενοφώντα τρεις τρόποι υπήρχαν στους χρόνους του για να θηρεύεται ο λαγός:

Α. Το κυνήγι του λαγού χωρίς άλογο και με την βοήθεια διχτύων.Β. Το κυνήγι χωρίς άλογο και με την βοήθεια των σκυλιών, που φυσικά, ήταν γυμνασμένα να τον καταδιώκουν (τον λαγό) και να τον πιάνουν καθώς αυτός έτρεχε.

Γ. Το κυνήγι του λαγού με άλογο και με δίχτυα.

Όταν ο κυνηγός ξεκινούσε χωρίς άλογο για κυνήγι λαγού, έπαιρνε μαζί του τα γυμνασμένα σκυλιά του και αρκετούς βοηθούς, που θα τον βοηθούσαν στο κυνήγι. Φτάνοντας στον κυνηγότοπο άφηνε το πιο καλό από τα σκυλιά του να ψάξει για να βρει τα ίχνη του λαγού. Μετά άφηνε τα υπόλοιπα σκυλιά δυο-δυο μαζί. Στο μεταξύ οι βοηθοί του περικύκλωναν τον κυνηγότοπο και έστηναν τα δίχτυα στα σημεία απ’ όπου υπολόγιζαν ότι θα προσπαθούσε να περάσει ο λαγός. Δίπλα στο δίχτυ κρυβόταν κάποιος βοηθός του κυνηγού, κρατώντας στο ένα χέρι ένα ξύλο, κάτι σαν ρόπαλο ή κάτι άλλο που τον βόλευε. Έτσι, μόλις έπεφτε ο λαγός πάνω στο δίχτυ, ο κυνηγός τον θήρευε μ’ ένα γερό και καλοζυγισμένο χτύπημα στο σβέρκο. Μερικές φορές κρυβόταν και ένας

δεύτερος βοηθός λίγο πριν από το μέρος όπου ήταν απλωμένο το δίχτυ.

Έτσι, μόλις έβλεπε το ζώο να πλησιάζει, από φόβο και μόνο μήπως διακρίνει το δίχτυ και προσπαθήσει να το αποφύγει, ο άνθρωπος σηκωνόταν και έβαζε τις φωνές. Ο λαγός ξετρελαμένος από τον φόβο του, πηδούσε κατ’ ευθεία εμπρός σαν τυφλός και έπεφτε στα δίχτυα. Για το συγκεκριμένο είδος του κυνηγίου, οι πρόγονοί μας χρησιμοποιούσαν σκυλιά αργά στο τρέξιμο. Έτσι δεν μπορούσαν να φτάσουν τον λαγό στο δρόμο, αλλά μπορούσε να τα ακολουθεί και ο κυνηγός και να διευθύνει τις κινήσεις τους αλλά και το σχέδιο καταδίωξης του θηράματος.

22

Ένα άλλο είδος κυνηγίου των αρχαίων προγόνων μας ήταν και το κυνήγι του λαγού με τη χρήση αλόγων. Κυνήγι πιο «αριστοκρατικό» από αυτό που αναφέρθηκε πιο πάνω και που φυσικά το έκαναν μόνο οι πλούσιοι της εποχής, διότι τότε ήταν πολυέξοδο να διατηρεί κάποιος άλογο. Και σ’ αυτό χρησιμοποιούσαν σκύλους, αλλά αυτή την φορά διάλεγαν τους πολύ γρήγορους για την καταδίωξη του λαγού. Και πάλι υπήρχαν στημένα δίχτυα στα σημεία απ’ όπου υπολόγιζαν ότι θα περνούσε ο λαγός, αλλά στα δίχτυα αυτά δεν έμεναν οι βοηθοί, γιατί δεν θα έπαιζαν και πολύ σημαντικό ρόλο στο κυνήγι.

Η αρχή του κυνηγίου ήταν πάντα η ίδια. Οι σκύλοι αφήνονταν να ψάξουν για να ανακαλύψουν την κρυψώνα του ζώου. Μόλις έφταναν κοντά του, ακολουθούμενοι από τον έφιππο κυνηγό, άρχιζε η καταδίωξη. Ο λαγός έτρεχε μπροστά και πίσω ακολουθούσαν τα σκυλιά γαβγίζοντας ενώ πιο πίσω κάλπαζε ο πλούσιος κυνηγός με το ακόντιο στο χέρι. Ο λαγός κατευθύνεται πλέον προς τα δίχτυα και οι σκύλοι ακολουθούν. Την στιγμή, που το λαχανιασμένο και φοβισμένο ζώο πέφτει σαν τυφλό πάνω στο δίχτυ, ο έφιππος κυνηγός έχει φτάσει πλέον κοντά του, σηκώνει το ακόντιο και το χτυπά.

Το είδος αυτό του κυνηγιού του λαγού άρεσε τόσο πολύ ώστε το συνέχισαν και οι Ρωμαίοι ευγενείς. Εξακολουθούσαν να το εφαρμόζουν και οι Βυζαντινοί. Ακόμη και πολύ αργότερα, όταν είχε ανακαλυφθεί η πυρίτιδα και ήταν πιο εύκολο να θηρεύσουν οι κυνηγοί τον λαγό με το όπλο, οι βασιλείς και οι ευγενείς της Γαλλίας εξακολουθούσαν να ευχαριστιούνταν με αυτό το είδος κυνηγίου για τους λαγούς, τα ελάφια καθώς και τα αγριογούρουνα. Πιστεύεται επίσης πως και το παραδοσιακό κυνήγι της αλεπούς στην Αγγλία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία παραλλαγή του κυνηγίου αυτού των προγόνων μας.

Υπήρχε όμως ακόμη ένα είδος κυνηγίου του λαγού στην αρχαιότητα που δεν βασιζόταν στα δίχτυα. Ήταν ένα θέαμα πολύ όμορφο, όπως το περιγράφει και ο Αρειανός σε ένα βιβλίο του καθώς ήταν ένα, θα έλεγε κανείς απλό λαγοκυνήγι χωρίς παγίδες και απατηλά μέσα. Για το κυνήγι αυτό

χρησιμοποιούσαν πολύ γρήγορα σκυλιά αλλά και αργά. Είναι γνωστό ότι τα πολύ γρήγορα κυνηγετικά σκυλιά ή μάλλον λαγόσκυλα δεν έχουν πάρα πολύ καλή όσφρηση. Για τον λόγο αυτό, για να βρουν τα χνάρια του λαγού χρησιμοποιούσαν πρώτα τα πιο αργά σκυλιά που τα είχαν ειδικά γυμνασμένα για να ανακαλύπτουν το θήραμα με την οξεία όσφρησή τους. Μετά άφηναν τα γρήγορα λαγόσκυλα που ακολουθούσαν τα πρώτα κι έτσι έφταναν κοντά στο γιατάκι (λαγούμι) του λαγού. Για να γίνει αυτό χρειαζόταν να διεξάγεται το κυνήγι αυτό σε μέρος ανοιχτό, ώστε να μπορούν τα ταχέα λαγόσκυλα να βλέπουν τα πιο αργά που προπορευόντουσαν ώστε να τα προφθάσουν εύκολα. Όταν ο λαγός ξεπηδούσε από το γιατάκι (λαγούμι) του, τα γρήγορα λαγόσκυλα άρχιζαν να τον καταδιώκουν με μανία.

23

Το κυνήγι αυτό, όπως ήταν φυσικό, είχε και τα απρόοπτά του. Μερικές φορές ο λαγός ξετρελαμένος από τον φόβο του, ακούγοντας την ανάσα των σκυλιών διώξεως που έτρεχαν πίσω του, μη ξέροντας που να κρυφτεί, από ένστικτο χωνόταν ανάμεσα σε δύο χωμάτινα «λοφάκια» και έμενε ακίνητος μέχρι να περάσει από πάνω του όλη η αγέλη των διωκτών του. Μαζευόταν και καθόταν ακίνητος, κολλημένος πάνω στο χώμα. Τα σκυλιά δεν μπορούσαν να σταματήσουν την ταχύτατη κούρσα και περνούσαν χωρίς να καταλάβουν την πονηριά του λαγού. Για την καταδίωξη των λαγών τα πιο γνωστά σκυλιά ήταν τα Σλούγκι αφρικανικής (Αραβικής κυρίως) καταγωγής, σκυλίσια ονομασία για την ταχύτητά τους.

Το κυνήγι είναι μια δραστηριότητα, η οποία σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη της σύγχρονης παλαιοανθρωπολογίας , ήταν ο κύριος συντελεστής της εξέλιξης του ανθρώπου από ένα πρωτεύον ζώο σε λογικό όν. Με την ανάπτυξη ολοένα και πιο περίπλοκων τεχνικών, όπλων και εργαλείων για πιο προσοδοφόρο κυνήγι, διαφοροποιήθηκαν από τα πρωτεύοντα της εποχής εκείνης και ανέπτυξαν με την πάροδο των αιώνων εξελιγμένο εγκέφαλο. Είναι δε αποδεκτό σήμερα, ότι δεν θα είχε την ίδια τύχη το είδος , αν παρέμενε κυρίως φυτοφάγο. Άλλωστε τα "αδέλφια" μας φυτοφάγα πρωτεύοντα, ακόμη παραμένουν στην ίδια σχεδόν βιολογική θέση.

Αργότερα (πριν 25-30.000 χρόνια) συνειδητοποιώντας την ουσιαστική αξία του κυνηγίου, άρχισε να του αποδίδει θεϊκή οντότητα, ζωγραφίζοντας με απαράμιλλη τέχνη κυνηγετικές παραστάσεις σε σπήλαια, που χρησιμοποιούσε σε θρησκευτικές και μυστικιστικές τελετές. Τέτοιες κυνηγετικές παραστάσεις απεικονίζονται σε βραχογραφίες της Παλαιολιθικής Εποχής, και στον Ελλαδικό χώρο, στις οποίες φαίνεται ο τρόπος και τα μέσα που χρησιμοποιούνταν για την άσκηση του κυνηγίου .Το κυνήγι γνώρισε την κορύφωση της "θεϊκής" του έννοιας στην αρχαία Ελλάδα. Αναρίθμητοι μυθικοί ήρωες απετέλεσαν για αιώνες

το παράδειγμα για την εκπαίδευση των νέων, λόγω κυρίως των εξαιρετικών κυνηγετικών ικανοτήτων που τους αποδίδονταν, οι οποίες μάλιστα πάντοτε ήσαν εφάμιλλοι των πολεμικών ικανοτήτων και της "θεϊκής" ανδρείας. Οι νέοι στην αρχαία Ελλάδα, εκπαιδεύονταν στην δεξιότητα του κυνηγίου, παράλληλα μ' αυτές της πολεμικής τέχνης και των γραμμάτων. Λόγω ακριβώς της σπουδαιότητας που είχε στην αρχαϊκή κοινωνία, το κυνήγι προστατευόταν από τη θεά Άρτεμη δεινή κυνηγό. Όχι βέβαια μόνο για την διατροφική του αξία, γιατί ήδη είχε αναπτυχθεί η γεωργία και η κτηνοτροφία, αλλά κυρίως για την εκπαιδευτική του, ενώ για τους ίδιους λόγους αποτέλεσε θέμα συγγραφικών έργων του Ξενοφώντα, του Αριστοτέλη κ.ά.

Με την κατάρρευση της Ελληνικής δημοκρατικής κοινωνίας και έπειτα από την συστηματοποίηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, το κυνήγι έχασε την εκπαιδευτική και "θεϊκή" του υπόσταση και μετατράπηκε σε άθλημα (Ρωμαϊκή εποχή) και αργότερα ,σε ενασχόληση μόνο των προνομιούχων

24

τάξεων (Μεσαίωνας - Αναγέννηση), με ιδιαίτερη όμως, πάντα, σημασία,

όπως φαίνεται κυρίως από τα αναρίθμητα έργα τέχνης που έχουν εμπνευστεί από κυνηγετικά θέματα.

Μετά τη Γαλλική Επανάσταση παύει να είναι προνόμιο των λίγων και σταδιακά εξαπλώνεται σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Η εξάπλωση, όμως, του κυνηγίου ήρθε, δυστυχώς, σε μια εποχή που ο άνθρωπος, ενθουσιασμένος από τη δύναμη που του έδινε η συνεχώς εξελισσόμενη τεχνολογία, αγνοεί παντελώς το περιβάλλον και τους νόμους της φύσης, με μια αλαζονεία που γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στις πρωτοεμφανιζόμενες βιομηχανικές περιοχές και στις αποικίες, όπου ο "εκπολιτισμός" συνοδεύτηκε από ανεξέλεγκτες και καταστροφικές επεμβάσεις στο περιβάλλον, με ολέθρια αποτελέσματα για την πανίδα.

Η τεράστια πληθυσμιακή έκρηξη του ανθρώπου, είναι βέβαια και η κυριότερη αιτία της καταστροφής των παραδοσιακών βιοτόπων. Η ολοένα και περισσότερο αναζήτηση ζωτικού χώρου και πηγών τροφής και ενέργειας συνεχίζεται και σήμερα από τον άνθρωπο που επεκτείνει συνεχώς τον ζωτικό του χώρο εις βάρος της άγριας πανίδας και χλωρίδας του πλανήτη μας. Τεράστιες παρθένες εκτάσεις οικοδομούνται, (τουρισμός κ.α), δάση εκχερσώνονται καθημερινά στην προσπάθεια εύρεσης νέας γης για το είδος μας, όχι μόνο στις υπανάπτυκτες χώρες αλλά και στην καρδιά των βιομηχανικών και ανεπτυγμένων χωρών. Η "ανάπτυξη" ήταν και είναι το "σλόγκαν" που οδήγησε στην εξαφάνιση αναρίθμητους βιότοπους με ανάλογη μείωση ή ακόμη και εξαφάνιση πολλών ειδών.

Παρόμοιες ανακατατάξεις και εξαφανίσεις εκατομμυρίων ειδών, υπήρξαν

βέβαια και στο παρελθόν πριν την εμφάνιση του ανθρώπου, μόνο που συνέβησαν κατά την διάρκεια πολλών χιλιάδων ετών και όχι σε τόσο σύντομο για το βιολογικό ρολόι του πλανήτη μας διάστημα. Ισορροπία δεν υπήρξε ποτέ στη φύση με την έννοια που ακόμη και σήμερα ευαγγελίζονται οι διάφορες οικολογικές οργανώσεις. Η βιόσφαιρα συνεχώς ανανεώνεται και νέα είδη εμφανίζονται καταλαμβάνοντας βιολογικούς θώκους των ειδών που δεν καταφέρνουν να προσαρμοστούν με τις αλλαγές.

25

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Φτάνοντας στο τέλος της εργασίας μας αισθανόμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι που καταφέραμε να συνεργαστούμε αρμονικά για την επίτευξη του κοινού μας στόχου. Μάθαμε να αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά όλες τις δυσκολίες που προέκυπταν.Συλλέξαμε πολύτιμες πληροφορίες για τις διατροφικές συνήθειες των προγόνων μας .Επίσης μάθαμε να ελέγχουμε και να αξιολογούμε τις πηγές μας προσπαθώντας ταυτόχρονα να αποφύγουμε την ανούσια αντιγραφή.Διδαχθήκαμε στους βασικούς κανόνες της συνεγασίσς και ανταλλάξαμε απόψεις και ιδέες. Όλοι προσφέραμε εξίσου στην ομάδα και νιώσαμε χρήσιμοι και σημαντικοί.Τέλος θέλουμε να τονίσουμε πως μετά από αυτή την εργασία αποκομίσαμε πολλές σημαντικές γνώσεις και όμορφες εμπειρίες.

26

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

1.http HYPERLINK "http://dim-rizou.pel.sch.gr/" : HYPERLINK "http://dim- rizou.pel.sch.gr/" //dim-rizou.pel.sch.gr

2.http HYPERLINK "http://www.fhw.gr/chronos/os..grsociety.symposionintro.html" : HYPE RLINK "http://www.fhw.gr/chronos/os..grsociety.symposionintro.html" //www.fhw.gr /chronos/os..grsociety.symposionintro.html

3.http HYPERLINK "http://www.inews.gr/96/diatrofi-ton-athliton-stin- archaiotita.htm" : HYPERLINK "http://www.inews.gr/96/diatrofi-ton-athliton- stin-archaiotita.htm" //www.inews.gr/96/diatrofi-ton-athliton-stin- archaiotita.htm

4.http HYPERLINK "http://www.bodybuilders.gr/forum/showthread.php?t=23579" : HYPERLINK "http://www.bodybuilders.gr/forum/showthread.php?t=23579" //www.bodybuilders.gr/forum/showthread.php?t=23579

5.http HYPERLINK "http://11dim- kaval.kav.sch.gr/main/diatrofi/10reorle.htm" : HYPERLINK "http://11dim- kaval.kav.sch.gr/main/diatrofi/10reorle.htm" //11dim- kaval.kav.sch.gr/main/diatrofi/10reorle.htm

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ

1.Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα

2.Ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια βικιπαίδεια

ΒΙΒΛΙΑ-ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

1.Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Α ' Λυκείου

2.Η διατροφική παράδοση στην Ελλάδα ,συγγραφέας :Γεράσιμος Ρηγάτος , εκδόσεις :Βήτα

3.Τι έτρωγαν οι αρχαίοι Έλληνες ,συγγραφέας : Χρήστος Μότσιας ,

εκδόσεις : Κάκτος

4.Κυριακάτικη εφημερίδα : Η καθημερινή (19-04-1998)