Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική &...

25
Φιλοσοφική Σχολή Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής ΝΕΦ309: Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας - φιλοσοφικές, φιλολογικές και διδακτικές διαστάσεις Θέμα: Το αμάρτημα της μητρός μου, Γεώργιος Βιζυηνός Όνομα/επώνυμο: Αντώνης Καραμπουρνιώτης Εξάμηνο: 10 ο ΑΕΜ: 2566

description

Ανάλυση του λογοτεχνικού εγχειρήματος του Γεωργίου Βιζυηνού τόσο σε νοηματικό επίπεδο, όσο και ως προς τη διδακτική του προσέγγιση εντός της σχολικής τάξης. Το εν λόγω πόνημα αποτελεί εργασία στο σεμιναριακό, υποχρεωτικό μάθημα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (κωδ. ΝΕΦ309), υπό την επίβλεψη του διδ. Δ. Κόκορη, για το τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής του ΑΠΘ. Βαθμολογήθηκε με 9.

Transcript of Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική &...

Page 1: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

Φιλοσοφική Σχολή

Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής

ΝΕΦ309: Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας-φιλοσοφικές, φιλολογικές και διδακτικές

διαστάσεις

Θέμα:

Το αμάρτημα της μητρός μου, Γεώργιος Βιζυηνός

Όνομα/επώνυμο: Αντώνης Καραμπουρνιώτης

Εξάμηνο: 10ο ΑΕΜ: 2566

Page 2: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Α’ Μέρος: Φιλολογική προσέγγιση

1. Βιογραφικό σημείωμα ………………………………………… σελ: 4 1.1 Πρωτοπόρος και Ψυχολόγος ………………………………. σελ: 5

2. Το αμάρτημα της μητρός μου ……………………………… σελ: 5 2.1 Πλοκή έργου ……………………………………………………….. σελ: 7

3. Οικογενειακό δράμα …………………………………………… σελ: 8 3.1 Η «δεύτερη» Αννιώ και το δεύτερο αμάρτημα …… σελ: 9 3.2 Οι ανθρώπινες σχέσεις στο προσκήνιο ……………….. σελ: 11 3.3 Αντιθέσεις ………………………………………………………….. σελ: 13

4. Μορφή- Τεχνική-Γλώσσα ……………………………………… σελ: 13 4.1 Πρόσωπα, Χώρος & Χρόνος …………………………………. σελ: 15

Β’ Μέρος: Διδακτική Προσέγγιση

1. Σκοποί & Στόχοι διδασκαλίας ……………………………….. σελ: 18

2. Μέθοδος και Προσέγγιση Διδασκαλίας ………………... σελ: 19

3. Πορεία κάλυψης Στόχων ………………………………………. σελ: 20

4. Κριτήριο Αξιολόγησης …………………………………………… σελ: 21

5. Γενική Κατεύθυνση Διδασκαλίας …………………………… σελ: 23

Βιβλιογραφία ………………………………………………………… σελ: 18

Page 3: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

3

Α’ Μέρος:

Φιλοσοφική-Φιλολογική Προσέγγιση

Page 4: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

4

1. Βιογραφικό σημείωμα

Ο Γεώργιος Βιζυηνός (1849 - 1896) ήταν Έλληνας πεζογράφος, ποιητής και λόγιος και θεωρείται ένας απ’ τους σημαντικότερους εκπροσώπους της ελληνικής λογοτεχνίας1 και συγκεκριμένα της ποίησης και της πεζογραφίας της Νέας Αθηναϊκής Σχολής. Γεννήθηκε στη Βιζύη (ή Βιζώ) της Ανατολικής Θράκης το 1849 κι ήταν γιος πολύ φτωχικής οικογένειας. Σε ηλικία δέκα ετών οι γονείς του τον στέλνουν στην Κωνσταντινούπολη, κοντά σ’ έναν θείο του για να μάθει ραπτική. Παραμένει εκεί μέχρι την ηλικία των 18, προστατευόμενος απ’ τον Κύπριο έμπορο Γιάγκο Γεωργιάδη κι αργότερα, προστατευόμενος του αρχιεπισκόπου Κύπρου Σωφρονίου Β΄, ζει για ένα διάστημα στην Κύπρο, όπου μάλιστα τον προόριζαν για τον ιερατικό κλάδο. Το 1872 γίνεται ιεροσπουδαστής στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, όπου το 1873 δημοσιεύει και την πρώτη του ποιητική συλλογή (Ποιητικά Πρωτόλεια). Μεταξύ των καθηγητών του αναφέρεται κι ο ποιητής Ηλίας Τρανταλίδης, ο οποίος διέκρινε στον Βιζυηνό στοιχεία ιδιαίτερου ταλέντου κι ευφυΐας ώστε τον σύστησε στον πλούσιο Γεώργιο Ζαρίφη. Το 1874 το επικό ποίημά του Κόδρος βραβεύεται στον Βουτσιναίο Ποιητικό Διαγωνισμό. Την ίδια χρονιά εγγράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, αλλά με δαπάνες του Ζαρίφη μεταβαίνει στη Γερμανία, στη Γοτίγγη, όπου σπουδάζει φιλολογία και φιλοσοφία στο διάστημα 1875-1878. Το 1876, η επόμενη ποιητική συλλογή του Βοσπορίδες Αύραι βραβεύεται στον Βουτσιναίο Διαγωνισμό, στον οποίο το 1877 η συλλογή του Εσπερίδες επαινείται. Το 1881 τυπώνεται στη Λειψία η διδακτορική του διατριβή Das Kinderspiel in Bezug auf Psychologie und Paedagogik («Το παιδικό παιχνίδι υπό έποψη ψυχολογική και παιδαγωγική»). Μέχρι το 1884 ο Βιζυηνός επισκέπτεται το Παρίσι (1882), όπου γνωρίζει τον Δημήτριο Βικέλα, τον Marquis Queux de Saint-Hilaire και την Juliette Lamber-Adam, και το Λονδίνο (1883), όπου σχετίζεται με τον πρεσβευτή Πέτρο Βράιλα-Αρμένη. Παράλληλα, δημοσιεύει την ποιητική συλλογή Ατθίδες Αύραι.

Την ίδια χρονιά (1883) δημοσιεύεται στην Εστία το πρώτο μεγάλο διήγημά του Μεταξύ Πειραιώς και Νεαπόλεως. Δημοσιεύονται επίσης το Ποίος ήτον ο φονεύς του αδελφού μου, καθώς και Το αμάρτημα της 1 Ο Γ. Βιζυηνός καταξιώθηκε πρώτα ως ποιητής, ενώ αρχικά επικρίθηκε για τα διηγήματά του ή αγνοήθηκε απ’ τους συγχρόνους συγγραφείς και κριτικούς. Η αναγνώριση ήρθε μετά τον εγκλεισμό του στο «Δρομοκαΐτειο», το 1982. Ο Κωστής Παλαμάς από τη μεριά του, του έχει απονείμει τον χαρακτηρισμό «διηγηματογράφος ποιητής».

Page 5: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

5

μητρός μου. Το 1884, λόγω του θανάτου του προστάτη του, Γεωργίου Ζαρίφη, υποχρεώνεται να επιστρέψει στην Αθήνα και διορίζεται καθηγητής σε γυμνάσιο. Ένα χρόνο αργότερα εκλέγεται υφηγητής στην έδρα της Ιστορίας της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, με την επί υφηγεσία διατριβή Η φιλοσοφία του καλού παρά Πλωτίνω. Παράλληλα δημοσιεύονται τα διηγήματά του Αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας και Το μόνον της ζωής του ταξείδιον. Εκείνη την εποχή αρχίζει ν’ ασχολείται μ’ ένα μεταλλείο στο Σαμάκοβο. Το 1886 γράφει το Ο Μοσκώβ-Σελήμ. Ωστόσο, το 1892 προσβάλλεται από φρενική νόσο και καταλήγει έγκλειστος στο Δρομοκαΐτειο Ψυχιατρείο. Ύστερ’ από τέσσερα χρόνια εγκλεισμού, πεθαίνει στις 15 Απριλίου του 1896.

1.1 Πρωτοπόρος & Ψυχολόγος

Όσον αφορά το έργο του, ο Βιζυηνός θεωρείται πρωτοπόρος αλλά κι εισηγητής της νεοελληνικής διηγηματογραφίας στο χώρο της ευρύτερης λογοτεχνίας, αναβαθμίζοντας και προωθώντας ένα αφηγηματικό τρόπο γραφής, αλλά με πλούσια ηθογραφικά και λαογραφικά στοιχεία κι έντονο αυτοβιογραφικό ύφος. Τα έργα του αποτελούν ένα κράμα προσωπικών βιωμάτων, καταγραφής λαϊκών συνηθειών, επιστημονικών γνώσεων πάνω στην ψυχολογία, ενταγμένα όλα σε μία πλούσια γλώσσα που μεταλλάσσεται με γοητευτικό τρόπο από λόγια σε λαϊκή ή ιδιωματική. Οι χαρακτήρες που αναπτύσσονται στα έργα του έρχονται αντιμέτωποι με τα πάθη τους, προσπαθώντας μέσα απ’ τις αποφάσεις που θα πάρουν να καθορίσουν την ίδια τους τη μοίρα. Φέρνοντας έτσι τον αναγνώστη όχι απλώς δίπλα σε μία ιστορία, με την οποία πρέπει να συγκινηθεί ή να γελάσει, αλλά σε πλήρη ταύτιση με τους εκάστοτε ήρωες, με τέτοιο τρόπο που όσα ζουν οι πρωταγωνιστές των έργων του Βιζυηνού να μετατρέπονται σε προσωπικές καταστάσεις της ζωής του ίδιου του αναγνώστη, οι οποίες επίμονα ζητούν απαντήσεις.

2. Το αμάρτημα της μητρός μου

Το αμάρτημα της μητρός μου2, που επί της ουσίας είναι το πρώτο από μία σειρά διηγημάτων του Γεωργίου Βιζυηνού δημοσιεύθηκε για

2 Το διήγημα είναι το πρώτο από τα συνολικά έξι που δημοσίευσε στην Εστία ο Βιζυηνός και ανήκει στα λεγόμενα «περιττά» διηγήματα, δηλαδή σε αυτά που έχουν περιττό αριθμό με τη σειρά που γράφτηκαν, σε αντίθεση με τα «άρτια» (2ο, 4ο, 6ο). Έτσι, τρίτο στη σειρά και δεύτερο «περιττό» διήγημα ήταν το «Ποίος ήτον ο φονεύς του αδερφού μου» και πέμπτο αλλά τρίτο «περιττό» το «Το μόνον της ζωής του

Page 6: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

6

πρώτη φορά το 1883 στο περιοδικό «Εστία» (έτος Η΄, τόμος ΙΕ΄) και σύμφωνα με τον Λίνο Πολίτη3: «Αυτό το πρώτο διήγημα του Γεώργιου Βιζυηνού, αποτελεί το πρώτο καθεαυτό νεοελληνικό διήγημα». Η ιστορία είναι γραμμένη σε πρώτο πρόσωπο και πρόκειται για αυτοβιογραφικό, οικογενειακό δράμα, κάτι που διαφαίνεται αρχικά τόσο απ’ τον τίτλο με τη χρήση της προσωπικής αντωνυμίας «μου», όσο και απ’ το όνομα του αφηγητή, που αναφέρεται ήδη από την αρχή (Γιωργής). Σε ό, τι αφορά τα κύρια πρόσωπα του έργου είναι δύο: ο ίδιος ο αφηγητής κι η μητέρα του.

Ως προς τα γεγονότα του διηγήματος, αρχικά ο χώρος που εκτυλίσσονται είναι η Βιζύη της Ανατολικής Θράκης (τόπος γέννησης του Βιζυηνού) και τα όσα περιγράφονται αποτελούν βιώματα απ’ την παιδική ηλικία του συγγραφέα. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι η αρχαΐζουσα κατά τις σκηνές της αφήγησης κι η δημοτική στους διαλόγους, διανθισμένη ωστόσο με ιδιωματικές λέξεις της ιδιαίτερης πατρίδας του.

Πιο γενικά, χαρακτηρίστηκε ως ένα ιδιαιτέρως καινοτόμο, για την εποχή του, διήγημα κι αδιαμφισβήτητα συγκαταλέγεται ανάμεσα στα σημαντικότερα της ελληνικής πεζογραφίας. Με σαφείς επηρεασμούς απ’ τα λογοτεχνικά ρεύματα της Δυτικής Ευρώπης, είναι το πρώτο νεοελληνικό διήγημα που αναφέρεται στο ψυχικό μαρτύριο και τη βαριά συνείδηση, διεισδύοντας σε βάθος στην ανθρώπινη ψυχή αλλά και τον αινιγματικό χώρο του ασυνείδητου. Ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία με αμεσότητα, ξετυλίγοντας μία σειρά από συναισθηματικές συγκρούσεις κι εσωτερικές διαμάχες πάνω απ’ το φλέγοντα βωμό της επιβίωσης, με τις ισορροπίες ανάμεσα στην «κατάρα» και την «ευλογία», το «κακό» και το «καλό» να βρίσκονται σε πολύ δυσδιάκριτη σχέση μεταξύ τους. Αξίζει να σημειώσουμε ότι τα τελευταία χρόνια το διήγημα έχει μεταφερθεί και στη σκηνή ως θεατρική παράσταση.

ταξείδιον». Τα παραπάνω διηγήματα πέρα από αριθμητική συνάφεια στη σειρά δημοσίευσης, έχουν τόσο θεματική, αφού επικεντρώνονται και αναλύουν το πλέγμα το οικογενειακών σχέσεων με κεντρική έννοια τον θάνατο, όσο και μορφική, καθώς είναι εμφανής ο αυτοβιογραφικός χαρακτήρας. Πάντως και τα έξι διηγήματα είναι μεν ανεξάρτητα, αλλά μπορούν επίσης να σταθούν και ως μέρη ενός όλου. 3 Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, σελ 202.

Page 7: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

7

2.2 Πλοκή του έργου

Μία μάνα, πολύτεκνης4 οικογένειας, πραγματοποιεί τον υπέρ πάντων αγώνα προκειμένου να καταφέρει να θεραπεύσει την βαριά άρρωστη μικρής της κόρη, Αννιώ. Εν τούτοις, η υπερβολική της αγωνία για την επιβίωση του κοριτσιού, την οδηγεί σε ακραίες ενέργειες και καταστάσεις, οι οποίες προκαλούν την απογοήτευση των υπόλοιπων -αρσενικών- παιδιών της, σε σημείο μάλιστα που ένα ρηξικέλευθο περιστατικό προκαλεί την οριστική ρήξη στη σχέση της μ’ ένα εκ των αγοριών της, τον Γιωργή. Ο θάνατος όμως της μικρής Αννιώς είναι αναπόφευκτος παρά τις δραματικές προσπάθειες της μητέρας να την κρατήσει στη ζωή, γεγονός που την ωθεί στην υιοθεσία μιας νέας μικρής κοπέλας, την οποία μεγαλώνει και παντρεύει με πολυδάπανες θυσίες.

Ωστόσο, μία νέα υιοθεσία έρχεται να «καλύψει» το κενό ως προς τα θηλυκά μέλη της οικογένειας που άφησε ο γάμος της τελευταίας -υιοθετημένης- κόρης. Το γεγονός αυτό προκαλεί την έντονη αντίδραση των αγοριών, που αδυνατώντας να εξηγήσουν την επανειλημμένη στάση της μητέρας τους, εκφράζουν τη δυσφορία τους σε όσα συμβαίνουν αλλά και την άδικη συμπεριφορά την οποία θεωρούν ότι υφίστανται. Αυτό αναγκάζει τη μητέρα να επισκεφθεί τον γιο της τον Γιωργή, ο οποίος στο μεταξύ έχει ενηλικιωθεί και σπουδάζει στο Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να τη βοηθήσει στην ανατροφή της υιοθετημένης κόρης της. Η στάση της μάνας ωστόσο, σε συνάρτηση με τα όσα είχε ο ίδιος βιώσει μαζί της ως παιδί, εντείνει τον προβληματισμό του Γιωργή γύρω από το ποια είναι τα αίτια που κρύβονται πίσω απ’ τις ανεξήγητες -με την κοινή λογική στα μάτια των αγοριών της οικογένειας- ενέργειές της κι έτσι αποφασίζει να της ασκήσει μεγαλύτερη πίεση. Τ’ αποτελέσματα ήταν παραπάνω από αποκαλυπτικά, αφού η μεγαλύτερη και καθοριστικότερη αποκάλυψη του διηγήματος ήρθε αμέσως στο φως: η μητέρα του είχε γίνει άθελά της, πριν από πολλά χρόνια, η αιτία για το θάνατο της κόρης της που ακόμα βρισκόταν σε βρεφική ηλικία και ως εκ τούτου, προσπαθώντας να εξιλεωθεί απ’ το βάρος της αμαρτίας που κουβαλούσε ένιωθε την «ισόβια» υποχρέωση να μεγαλώνει πάντα κάποιο κορίτσι ανάμεσα στα παιδιά της, είτε αυτό ήταν δικό της είτε υιοθετημένο, αναπληρώνοντας «διαρκώς» μ’ αυτόν τον τρόπο -τουλάχιστον με τα δικά της μέτρα- την

4 Η οικογένεια είχε διαχρονικά εννέα μέλη, ωστόσο σε καμία χρονική στιγμή δεν υπερέβη τα πέντε (εκτός από την περίοδο που η μητέρα κυοφορούσε έναν από τους αδερφούς του Γιωργή, τον «κοιλάρφανο» και ο σύζυγός ήταν ακόμα εν ζωή).

Page 8: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

8

απώλεια της πραγματικής -υπό την έννοια της χρονικά πρώτης- Αννιώς που η ίδια, χωρίς να το θέλει, στέρησε απ’ τον εαυτό της.

3. Οικογενειακό δράμα

Βασικό στοιχείο της ιστορίας που μας παρουσιάζει ο Γεώργιος Βιζυηνός μέσα απ’ το Αμάρτημα της μητρός μου είναι η έννοια της εσωτερικής αναμέτρησης5 με τον ίδιο μας τον εαυτό, που, όμως, αντανακλάται απολύτως στην εξωτερικότητα επηρεάζοντας κάθε επιλογή σ’ οποιαδήποτε στιγμή της ζωής μας.

Έναν τέτοιο ρόλο έχει επωμιστεί η μητέρα της οικογένειας με τον τρόπο που εμφανίζεται στο διήγημα. Μία δική της απροσεξία θα φέρει τον επώδυνο θάνατο στη μικρή της κόρη κι ενώ ακόμα ήταν βρέφος. Η ίδια, ανήμπορη ν’ αντέξει το λάθος που έκανε, βρίσκεται αντιμέτωπη πια με τον εαυτό της, ο οποίος έχει υψώσει μπροστά της ένα αξεπέραστο τοίχος από τύψεις κι ενοχές, εμποδίζοντάς την να προχωρήσει τα επόμενα βήματα παρακάτω στη ζωή της. Αυτό το γεγονός αναδεικνύει στην επιφάνεια ένα ολόκληρο ιδεολογικό φορτίο, που αντανακλάται μέσα από τη φιγούρα της δύστυχης μάνας, και τ’ οποίο έρχεται σε σύγκρουση, εξαιτίας του άτυχου γεγονότος, με την ίδια την εσωτερική διάρθρωση απ’ την οποία αποτελείται. Ο τρόπος με τον οποίο η μάνα θα γίνει άθελά της υπαίτιος ενός θανάτου προκαλεί μια ισχυρότατη κρίση νομιμοποίησης σε όλο το ιδεολογικό πλέγμα που υποστηρίζει και προβάλει η ίδια, απ’ τη στιγμή που αυτό -πλέον- παρουσιάζεται ανίκανο να της δώσει τις απαντήσεις που χρειάζεται ή μάλλον τις λύσεις που θα την οδηγήσουν στο να ξεπεράσει το τραγικό γεγονός. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, θέματα που αφορούν το βάθος της χριστιανικής θρησκείας, όπως το δίπτυχο σχήμα μετάνοια-συγχώρεση, η εννοιολογική θέση που κατέχει το λάθος στη ζωή μας κι η σύνδεσή του με το εκάστοτε φορτίο των ανάλογων τύψεων που επισύρει, η απόδοση των ευθυνών, απλά πράγματα που ως τότε ήταν σκιωδώς παρόντα και -φαινομενικά- βαθιά ριζωμένα στη ψυχοσύνθεση της μάνας, τώρα πλέον, όταν ο χαμός του βρέφους θα τα προκαλέσει να έρθουν στην επιφάνεια, θ’ αποδειχθούν χωρίς ισχυρή υπόσταση πίσω τους. Μ’ άλλα λόγια είναι επιτακτικό να ερμηνευθούν ξανά αυτές οι σχέσεις μέσα απ’ τις οποίες η μητέρα φιλτράρει τον κόσμο, ή μάλλον, απλώς να ερμηνευθούν σωστά, δηλαδή ν’ αποκτήσουν τη δόμηση που δεν έχουν,

5 Ο Γ. Βιζυηνός εμβαθύνει στα αίτια που οδηγούν στις πράξεις και δεν μένει μόνο στην ανέλιξη των γεγονότων. Η δράση χρησιμεύει ως πρόσχημα για την ανάλυση των ψυχικών δυνάμεων που διαμορφώνουν τους δρώντες χαρακτήρες: η βαρύτητα όμως πέφτει στο ουσιαστικό «χαρακτήρες» κι όχι στο «δρώντες».

Page 9: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

9

το εσωτερικό στερέωμα που φαίνεται να τους λείπει, τον υψηλότερο βαθμό αρμονικότητας που έχουν ανάγκη. Εν τέλει, να βρουν τη χαμένη τους αξία που απουσιάζει.

Ωστόσο, αυτό δεν γίνεται απ’ τη μία ημέρα στην άλλη. Η πραγματική αλήθεια δεν είναι ακόμα ορατή μέσα της, γι’ αυτό το λόγο προτεραιότητα της μητέρας είναι να εξαντλήσει κάθε δυνατότητα του δικού της ιδεολογικού κώδικα, έστω κι αν αυτό έχει κάτι το αναποτελεσματικό να της προσφέρει. Έτσι, σκοπός της ζωής της, προκειμένου να λυτρωθεί απ’ το βάρος της αμαρτίας που η ίδια αισθάνεται ότι κουβαλάει, προβάλλει ένας: η αντικατάσταση της νεκρής κόρης. Η μητέρα κυριευμένη από το «αίσθημα ενοχής» νιώθει την «ανάγκη για τιμωρία»6, ως το μοναδικό δρόμο προς τη διέξοδο απ’ τον λαβύρινθο μέσα στον οποίο έχει χαθεί από δικό της σφάλμα.

3.1 Η «δεύτερη» Αννιώ και το δεύτερο αμάρτημα

Ο ερχομός μιας νέας κόρης στην οικογένεια θ’ αναζωπυρώσει τις ελπίδες της για εξιλέωση και συνεπώς, η ανατροφή του νεαρού κοριτσιού θα εξελιχθεί σε πρωταρχικό σκοπό ολόκληρης -ουσιαστικά- της οικογένειας, πάντα υπό την καθοδήγηση της μάνας. Όμως, η ασθένεια της κοπέλας κι η άμεση απειλή της ζωής της θα έρθουν ν’ αποδείξουν ότι η ρωγμή που προκάλεσε στον ιδεολογικό της κόσμο το ατύχημα με το βρέφος στο παρελθόν δεν έχει αποκατασταθεί μέσα της. Ο ενδεχόμενος θάνατος της ιστορικά «δεύτερης» Αννιώς, του κοριτσιού που ουσιαστικά προσωποποιούσε τον σύνδεσμο της μητέρας μ’ αυτήν την ζωή, την ανάγκαζε να λάβει δραστικά μέτρα προκειμένου να τον αποτρέψει. Τα γιατροσόφια, οι αμφιβόλου αποτελεσματικότητας «θεραπείες» από εξίσου αμφίβολης εγκυρότητας ανθρώπους αλλά κι η προσφυγή σε ανώτερες, μη υποκείμενες στους φυσικούς νόμους δυνάμεις όπως ο Θεός, με τη μεταφορά της Αννιώς και την παραμονή της εντός του εσωτερικού χώρου της εκκλησίας, θ’ αποτελέσουν μόνο μερικές μεθόδους που μεταχειρίστηκε η μητέρα για να υπερνικήσει την ασθένεια της κόρης της. Τ’ αποκορύφωμα όμως ήρθε αμέσως παρακάτω: η προσευχή της στο Θεό αποτελεί το δεύτερο «αμάρτημα» που διαπράττει -κι αυτή τη φορά- άθελά της, δίνοντας ακόμη ένα ισχυρό πλήγμα στον –ήδη βαριά πληγωμένο- ιδεολογικό της κόσμο.

Όπως και στην περίπτωση του βρέφους, η μητέρα υποπίπτει σε ένα τέτοιο σφάλμα που τη φέρνει στο εδώλιο του κατηγορουμένου για παραβίαση του μητρικού καθήκοντος. Τότε, χωρίς να το θέλει,

6 Οι όροι προέρχονται από τον Σ. Φρόιντ.

Page 10: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

10

προκάλεσε τον θάνατο του δικού της παιδιού, τώρα με την προσευχή της, την οποία ακούει ένας εκ των υιών της, ο Γιωργής, προκαλεί έναν δεύτερο -πνευματικό αυτή τη φορά- θάνατο, διαπράττοντας ουσιαστικά κι ένα δεύτερο αμάρτημα προκειμένου ν’ αποτρέψει τον «διπλό» θάνατο που ερχόταν στο προσκήνιο -πάντα σε συνάρτηση με την απέλπιδα προσπάθειά της να εξιλεωθεί απ’ το επίμαχο, παλαιότερο αμάρτημα-: το πιθανό, βιολογικό «τέλος» της Αννιώς, ταυτόχρονα θα σημάνει το δικό της ψυχικό «τέλος».

Η μητέρα εν τούτοις, αδυνατεί να συνειδητοποιήσει το δεύτερο αμάρτημα στο οποίο υποπίπτει. Η άδικη, εις βάρος των υπόλοιπων της συμπεριφορά ξεπέρασε κάθε όριο με τα λεγόμενα της προσευχής ζητώντας από τον ίδιο το θεό ν’ ανταλλάξει τη ζωή της άρρωστης Αννιώς μ’ ενός εκ των αγοριών της, ωστόσο το αίσθημα ενοχής που την κατευθύνει αποτελεί και το κίνητρο για το συγκεκριμένο «δεύτερο» αμάρτημα, που προηγείται της πράξης και σε πολύ μεγάλο βαθμό είναι ο λόγος που διατηρείται αμετάβλητη η οπτική της. Είναι συναισθηματικά απολύτως υποδουλωμένη σε ό, τι έγινε και συνεπώς, η επιθυμία της για επανόρθωση υπερβαίνει την ανάγκη κατανόησης της κατάστασης, η οποία θα έδινε τις σωστές απαντήσεις. Γι’ αυτό το λόγο ο μοναδικός τρόπος που παρουσιάζεται μπροστά της, προκειμένου να ξεπεράσει την απώλεια και του δεύτερου κοριτσιού της είναι ο εξής: οι υιοθεσίες.

Αντιθέτως, η οπτική του Γιωργή μεταβάλλεται7 σταδιακά. Αρχικά, εμφανίζεται υπό το πρίσμα του μικρού παιδιού, που βιώνει τη μητρική απόρριψη πρώτα απ’ τη γενικότερη συμπεριφορά της μάνας του (ως εκείνο το σημείο απλές υποψίες) κι ύστερα απ’ τα λεγόμενα της προσευχής (ατράνταχτες αποδείξεις), έχοντας την ίδια στιγμή απόλυτη άγνοια για τα κίνητρα που την οδηγούν στις συγκεκριμένες, ακραίες

7 Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η αποκάλυψη της μητέρας και η μεταβληθείσα οπτική μέσα από την οποία της απαντά ο Γιωργής λαμβάνουν χώρα στο Πατριαρχείο. Εν πολλοίς, η συγχωρητική διάθεση και η συμπόνια του ώριμου πια γιου απέναντι στην μάνα εκφράζει σε απόλυτο βαθμό τις θρησκευτικές αντιλήψεις του Βιζυηνού για τη Χριστιανική πίστη. Η σκηνή αποδίδει με πολύ παραστατικό τρόπο την κυριότερη αρχή του Χριστιανισμού, τη αμφίδρομη σχέση μετάνοιας-συγχώρεσης, με την μάνα να αποκαλύπτει το λόγο που αιτιολογεί τη συμπεριφορά της τόσα χρόνια, σε μία προσπάθεια να παραδοχής ότι όσα έκανε είχαν κάποιο σκοπό και δεν ήταν έλλειψη αγάπης προς τα παιδιά της, την ώρα που ο γιος της όχι μόνο δεν της κρατάει κακία, αλλά αντίθετα τη δέχεται και προσπαθεί να την απαλλάξει από το φορτίο που κουβαλάει. Το γεγονός περιβάλλεται από το σκηνικό του ευρύτερου χώρου του Πατριαρχείου, ίσως της σημαντικότερης κοιτίδας της Χριστιανικής Πίστης για τους Έλληνες.

Page 11: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

11

συμπεριφορές. Ο αφηγητής ωστόσο, όντας μικρό παιδί, δεν αναζητά αιτίες αλλά αισθάνεται ένα συναισθηματικό κενό αγάπης απ’ την ίδια του τη μητέρα και κατά συνέπεια αυτό του δημιουργεί το αίσθημα του φόβου απέναντι σ’ εκείνη, απ’ την ώρα κιόλας που ο αυτός βλέπει ότι όχι μόνο δεν τον αγαπά, όπως εκ φύσεως συμβαίνει σε μία σχέση μάνας-παιδιού, αλλά επιπλέον παρακαλεί ακόμα και για τον θάνατό του, αν αυτό συντελέσει στην επιβίωση της Αννιώς. Έτσι, δεν είναι πολύ υπερβολικό, αν αναφέρουμε ότι ο κίνδυνος για τη ζωή του προσωποποιείται στην εικόνα της άρρωστης αδερφής του, δημιουργώντας στα παιδικά του μάτια το δίλημμα: «είτε θα επιζήσει εκείνη, είτε αυτός». Συνδέοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, σε απόλυτη συνάρτηση, τη ζωή του ενός με τον θάνατο του άλλου.

Στη συνέχεια όμως, ο ίδιος ο Γιωργής, ως ώριμος άνδρας, εμφανίζεται αφ’ ενός προβληματισμένος απ’ τις ενέργειες της μητέρας του κι αφ’ ετέρου διατεθειμένος να ερευνήσει και να μάθει ποια είναι τα αίτια που κρύβονται πίσω απ’ αυτές. Έχοντας πλέον σπουδάσει, κι έχοντας διεισδύσει σε ζητήματα της θρησκείας και προβλήματα της ψυχής, μαθαίνει το κρυμμένο μυστικό της μάνας του και κατανοεί πώς είναι δυνατόν κάποια γεγονότα να καθόρισαν και εξακολουθούν να καθορίζουν τις επιλογές και κατ’ επέκταση το χαρακτήρα της. Αυτός ο διαχωρισμός του αφηγητή ωστόσο, ανάμεσα στο μικρό παιδί και τον ώριμο, μορφωμένο ενήλικα πραγματοποιείται στο διήγημα εκ των υστέρων: η ανέλιξη της αφήγησης δίνει την εντύπωση ότι τα γεγονότα συμβάλουν στην ανάπτυξη της ικανότητας του αφηγητή να τα κατανοεί.

3.2 Οι ανθρώπινες σχέσεις στο προσκήνιο

Ο Βιζυηνός επιχειρεί να σκιαγραφήσει τις προσωπικότητες του έργου, αναδεικνύοντας μέσα απ’ αυτές εντελώς διαφορετικές κοσμοθεωρίες, οι οποίες λόγω των καταστάσεων, είναι αναπόφευκτο να έρθουν σε σύγκρουση μεταξύ τους.

Από τη μία μεριά, εμφανίζεται η εικόνα της στοργικής μητέρας, η οποία ωστόσο, σε μία ύψιστη μορφή τραγικής ειρωνείας γίνεται υπαίτια του θανάτου του βρέφους της. Το σκληρό γεγονός, την αναγκάζει να έρθει σε μία εσωτερική διαμάχη με το ίδιο της το μητρικό φίλτρο, απ’ τη στιγμή που το άτυπο «μητρώο» της ως μητέρα «λερώθηκε» μ’ έναν τόσο οδυνηρό τρόπο. Γι’ αυτό το λόγο βασικό της μέλημα γίνεται το να αποδείξει στον ίδιο της τον εαυτό ότι είναι αντάξια της μητρικής ιδιότητας που φέρει. Έτσι, η «αντικατάσταση» του νεκρού κοριτσιού κι οι πάσης φύσεως θυσίες που αυτή συνεπαγόταν σε κάθε περίπτωση, μετατρέπονται από μαρτύριο για όλη την οικογένεια

Page 12: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

12

σε «προσήλωση για έναν σκοπό», την ώρα που οι προκαταλήψεις κι οι αμφιβόλου πίστεως πρακτικές έρχονται ως τα «κατάλληλα αντίδοτα» στην περιπέτεια της υγείας της μικρής Αννιώς, όπως περιγράφεται στο διήγημα. Πρακτικές οι οποίες στην ουσία όχι μόνο δεν απάλυναν, αλλά επιπλέον συντηρούσαν το προσωπικό της δράμα, βάζοντας ταυτόχρονα σε κίνδυνο την ίδια την οικογενειακή ευτυχία, αφού τα υπόλοιπα παιδιά της δυσανασχετούσαν απ’ την μεροληπτική της συμπεριφορά. Ενώ κι η ίδια, αδυνατώντας να τους αποκαλύψει το βαρύ μυστικό, δεν έβρισκε τις απαραίτητες δικαιολογίες για τις θυσίες και την υπομονή που, παρόλ’ αυτά, τους υποχρέωνε να κάνουν.

Απ’ την άλλη, έχουμε μία διπλή διάσταση του Γιωργή: ως παιδί κατακρίνει τη μητέρα του για τη μεροληπτική της στάση ως προς την Αννιώ, αντιθέτως, σε ώριμη πια ηλικία εμφανίζεται έτοιμος όχι μόνο να τη δεχθεί αλλά και να τη συμβουλεύσει για το πρόβλημα που την απασχολεί εδώ και χρόνια. Στο -πλέον- ώριμο πρόσωπό του ενσαρκώνεται η μόνη και πραγματική σωτηρία για την ίδια τη μητέρα: τόσα χρόνια θεωρούσε ότι δεν ήταν μία καλή μάνα, το αντίθετο κιόλας, ήταν μία ανεύθυνη κι ανίκανη μάνα η οποία προκάλεσε τον θάνατο του παιδιού της. Κι αυτό το αίσθημα την οδηγούσε σε πράξεις που όντως ήταν άδικες και σκληρές για τα υπόλοιπα παιδιά της και που, πράγματι, άγγιζαν τα όρια της ανευθυνότητας. Κι όλ’ αυτά επειδή μόνο έτσι πίστευε ότι θα μπορούσε να λυτρωθεί. Απέναντί της όμως, στεκόταν τώρα ένας απ’ τους γιους της, ο οποίος παρότι βίωσε την άδικη στάση της εις βάρος του, ουσιαστικά ένιωσε να μένει εκτός απ’ την μητρική προστασία, αισθάνθηκε ότι είναι ανάξιος για γιος της, εν τούτοις, ύστερα από τόσα χρόνια τη δέχεται, δεν την απορρίπτει, θέλει να την καταλάβει κι όταν το επιτυγχάνει, τη συμπονά, τη συγχωρεί, ξεχνά ό, τι έχει παρέλθει, αναδεικνύοντας το ύψιστο στοιχείο των ανθρώπινων σχέσεων: την αγάπη. Η οποία, μέσα απ’ το φίλτρο του ζεύγους μάνα-παιδί περνάει από πολλές κακουχίες και τελικά βγαίνει αλώβητη. Αφήνοντας το ερώτημα σε όλους τους αναγνώστες: ποιο ήταν τελικά το πραγματικό αμάρτημα της μητέρας του διηγήματος; Η ακούσια ευθύνη της για τον θάνατο του βρέφους; Η άδικη στάση της απέναντι στα αγόρια της; Ή μήπως ότι θεωρούσε τον εαυτό της μία κακή μάνα, ενώ ίσχυε το ακριβώς αντίθετο;

Page 13: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

13

3.3 Αντιθέσεις

Το διήγημα σφύζει από αντιθέσεις που λειτουργούν υποστηρικτικά στην εξέλιξη της πλοκής, κατευθύνοντας τον αναγνώστη στο βάθος της υπόθεσης και στο δρόμο προς την τελική διαλεύκανση της αλήθειας8.

Τα κύρια αντιθετικά ζεύγη που εντοπίζονται έχουν ως εξής: ενικός-πληθυντικός αριθμός (αρχικά γνωρίζουμε μόνο μία κόρη και συναντούμε ένα αμάρτημα, ωστόσο στην πορεία μαθαίνουμε για την ύπαρξη ενός ακόμα κοριτσιού κι ενός προηγηθέντος αμαρτήματος στο παρελθόν), κορίτσι-αγόρια (κυρίως η Αννιώ και μετέπειτα οι υιοθετημένες κόρες ήταν τα μοναδικά κορίτσια της οικογένειας, ενώ τ’ αγόρια σταδιακά αυξανόταν), νεκροί-ζωντανοί (αρχικά, πατέρας και βρέφος και στη συνέχεια η Αννιώ, σε αντίθεση με τη μητέρα και τ’ αγόρια), πρόθεση-πράξη (η αμερόληπτη στοργή μητέρας είναι μεν δεδομένη εσωτερικά, απ’ την άλλη δε, οι ενέργειές της γίνονται αφορμή για ζηλοτυπίες απ’ τα αγόρια), γνώση-απορίες (ως παιδί, ο αφηγητής δεν γνωρίζει το παρελθόν της μητέρας του και συνεπώς αδυνατεί να εξηγήσει τις πράξεις της, εν αντιθέσει με το τέλος του διηγήματος όπου, όντας πια ώριμος ηλικιακά και πνευματικά, όχι μόνο κατανοεί όσα συνέβησαν αλλά προσπαθεί και να βοηθήσει με τις συμβουλές του). Βέβαια, τα ζεύγη των αντιθέσεων με την ανέλιξη της αφήγησης υπονομεύονται. Η δυαδική τους σχέση κλονίζεται εκ παραλλήλου με τον διαχωρισμό της οπτικής γωνίας του αφηγητή από μικρό παιδί σε ώριμο ενήλικα.

4. Μορφή-Τεχνική-Γλώσσα

Το διήγημα είναι ιδιαιτέρως προοδευτικό αλλά και προδρομικό για την εποχή του. Η εστίαση γίνεται με βάθος στα πρόσωπα και κυρίως στους χαρακτήρες (ήθος) που πρωταγωνιστούν, σε μία προσπάθεια σκιαγράφησης του ψυχισμού τους, που όμως, ο τελευταίος δικαιολογεί αποκαλυπτικά τη δράση τους. Ταυτόχρονα, το αυτοβιογραφικό στοιχείο ενισχύει τις εικόνες μέσα απ’ τη διαδικασία της αναπαράστασης δίνοντας μία άλλη χροιά στην τεχνική της διηγηματογραφίας, αφού ο μύθος συναντά το βιωματικό στοιχείο κι η φαντασία τη μνήμη, κάνοντας το τελικό αποτέλεσμα να βρίθει από ζωντάνια και

8 Τα «περιττά» διηγήματα (σημείωση 2) του Γ. Βιζυηνού διατηρούν έναν αινιγματικό χαρακτήρα, ο οποίος ξεκινά από τον τίτλο και διατηρείται καθ’ όλη την εξέλιξη της πλοκής, δίνοντας την εντύπωση ότι η αφήγηση ξετυλίγει το κουβάρι ενός μυστηρίου που στο τέλος έρχεται η αποκάλυψη που εξηγεί τη δράση.

Page 14: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

14

συναίσθημα. Παράλληλα με το αυτοβιογραφικό στοιχείο ωστόσο, ακμάζει το λαογραφικό, με τον συνδυασμό των δύο να δίνει την εντύπωση μιας εσωτερικής μεταφοράς του αναγνώστη εντός της ίδιας της ιστορίας, ή διαφορετικά, μια προσαρμογή της ιστορίας στη ζωή του ίδιου του αναγνώστη κι αναγωγή της τελευταίας σε έναν πρωταγωνιστικό ρόλο μέσα στο διήγημα.

Όλα τα παραπάνω όμως δεν θα μπορούσαν να επιτευχθούν αν εξέλειπε η καθοριστική συμβολή της γλώσσας, μιας «εκλαϊκευμένης καθαρεύουσας». Τα λόγια στοιχεία συγχέονται αρμονικά με τα λαϊκά, μία σύζευξη η οποία κινείται παράλληλα με την ίδια τη θεματολογία: χαρακτήρες εγγράμματοι συναναστρέφονται με λαϊκούς κι αγράμματους ανθρώπους. Το γεγονός υπάρχει και στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση, όπου ο αφηγητής υιοθετεί τον λόγιο λόγο όταν απευθύνεται άμεσα στον αναγνώστη (πχ. περιγραφές τοπίων ή χώρων) και λαϊκό όταν απευθύνεται έμμεσα σ’ αυτόν (διάλογοι χαρακτήρων).

Ο Βιζυηνός δίνει χώρο στους ιδιωματισμούς, σε λαϊκές παροιμιακές εκφράσεις, ευχές, κατάρες, επικλήσεις στο Θεό που απεικονίζουν τη γλωσσική πλευρά του πολιτισμού της πατρίδας και της εποχής του, στοιχεία που εντείνουν τη γλωσσική ποικιλία. Κοντά στη γλώσσα κι η μετρημένη, φυσική ροή των σχημάτων λόγου: παρομοιώσεις, μεταφορές, αναδιπλώσεις («πλην όλα, όλα ταύτα απέβαινον ανωφελή»), μετωνυμίες (πικρό ποτήρι = θάνατος) και πολλές αντιθέσεις. Την ίδια στιγμή, το ύφος διατηρείται απλό κι ανεπιτήδευτο καθ’ όλη τη διάρκεια κι όλα τα σχήματα λόγου παρατάσσονται με τέτοιο τρόπο που το ενδιαφέρον του αναγνώστη αναζωπυρώνεται όσο εξελίσσεται και κορυφώνεται η αφήγηση.

Παράλληλα, όσον αφορά το κομμάτι της αφήγησης9 έχουμε έναν δραματοποιημένο αφηγητή, ο οποίος λειτουργεί μέσω της μίμησης. Στο πρώτο μέρος της διήγησης ο λόγος περιστρέφεται γύρω απ’ την εμπειρία του απ’ την αδερφή του την Αννιώ, ενώ στο δεύτερο μέρος ασχολείται την εξιστόρηση της μητέρας, η οποία αποκαλύπτει τη δική της εμπειρία απ’ την -ιστορικά- πρώτη κόρη της, την Αννιώ. Κατά

9 Η αφήγηση ουσιαστικά απαρτίζεται από δύο μέρη: του πρωτοπρόσωπου αφηγητή και της μητέρας. Πιο συγκεκριμένα, ο λόγος της μητέρας είναι το αντικείμενο του λόγου του αφηγητή και ειδικότερα η σχέση μεταξύ του λόγου του παρόντος (των πράξεων της μητέρας, των οποίων είναι αυτόπτης μάρτυρας ο αφηγητής) και του λόγου του παρελθόντος (της αφήγησης της μητέρας για τα συμβάντα). Ωστόσο αυτή η διάκριση παρουσιάζει μια ρωγμή: καθώς ο λόγος της μητέρας ορίζει το λόγο του αφηγητή, δηλαδή ο δεύτερος δεν μπορεί να παρατηρήσει εκ των έξω το λόγο της μητέρας, δεν μπορεί να τον εξηγήσει αντικειμενικά, αλλά βρίσκεται σε συνεχή συναισθηματική εξάρτηση και κριτική απόσταση απ’ αυτόν.

Page 15: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

15

συνέπεια, η χρονικά πρότερη εμπειρία παρουσιάζεται μετά τη χρονικά ύστερη σε ό, τι αφορά το επίπεδο της ιστορίας. Κι απ’ αυτό συμπεραίνουμε ότι ο λόγος του αφηγητή της πρωτοπρόσωπης αφήγησης έχει διαμορφωθεί με βάση την πλάνη. Βέβαια, αυτό εκλογικεύεται με την ανέλιξη της ιστορίας και τις τελικές αποκαλύψεις. Συχνές επίσης, είναι οι αναχρονίες, κυρίως οι αναδρομικές αφηγήσεις, ενώ υπάρχει και πρόδρομη αφήγηση και φυσικά καταστάσεις προοικονομίας, στοιχεία τα οποία κεντρίζουν την προσοχή αναγνώστη και τον κρατούν προσηλωμένο στην εισχώρηση στα ενδότερα της πλοκής.

4.1 Πρόσωπα, Χρόνος & Χώρος

Ο συγγραφέας παρουσιάζει πλήθος και ποικιλία από πρόσωπα, τα οποία συναναστρέφονται το καθένα τη στιγμή που συμμετέχει στα δρώμενα κι όχι μαζικά. Κάποια απ’ αυτά είναι σιωπηλά (όπως οι γονείς του θετού παιδιού), άλλα πάλι πραγματικά, ορισμένα φανταστικά, ενώ κάποια άλλα άυλα (η χρυσαλίδα ως η ψυχή του πατέρα). Όλοι οι πρωταγωνιστικοί χαρακτήρες εμφανίζονται αληθοφανείς, με τα κριτήρια, τους φόβους και τις κινήσεις τους να κινούνται σε ρεαλιστικά μέτρα και δεδομένα.

Την ίδια στιγμή ο χρόνος που εκτυλίσσονται τα γεγονότα του διηγήματος προσδιορίζεται στην περίοδο του χειμώνα. Η ακριβής ημερομηνία του θανάτου του πρώτου βρέφους αποσιωπείται, ωστόσο η διάρκεια του χρόνου της ιστορίας είναι απόλυτα συγκεκριμένη: είκοσι οχτώ χρόνια. Όσον αφορά το χώρο, τα γεγονότα λαμβάνουν χώρα στην ιδιαίτερη πατρίδα του συγγραφέα, η οποία όμως δεν αναφέρεται ονομαστικά. Τα κυρίως γεγονότα της πλοκής διαδραματίζονται στην εκκλησία, ενώ για λίγο, και στο Πατριαρχείο. Σκηνές δράσεις εμφανίζονται και στην ύπαιθρο.

Την ίδια στιγμή οι χώροι όπου εκτυλίσσονται τα γεγονότα παρουσιάζονται αναλόγως της ψυχικής διάθεσης των ανθρώπων σε κάθε περίπτωση. Το συγκεκριμένο μοτίβο βρίσκεται σε έξαρση στο εν λόγω διήγημα με τους χώρους δράσης των πρωταγωνιστών να μεταμορφώνονται σε κατασκευασμένα σκηνικά που αντανακλούν τα συναισθήματά τους και λίγο έως πολύ ενσαρκώνουν την ίδια την οπτική με την οποία αντιλαμβάνονται τα πράγματα εκείνη τη στιγμή. Έτσι, ο κλειστός κι επιβλητικός χώρος της εκκλησίας μετατρέπεται σε «φυλακή» για τον μικρό Γιωργή όταν ακούει έντρομος την προσευχή της μητέρα του, την ώρα που ο ανοιχτός χώρος της υπαίθρου στην οποία προστρέχει προκειμένου να γλυτώσει από τον κίνδυνο που

Page 16: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

16

θεώρησε ότι τον απειλεί, αποκτά την έννοια της ελευθερίας που επιζητούσε στην προσπάθειά του ν’ αποδεσμευθεί και ν’ απομακρυνθεί απ’ το πεδίο κινδύνου.

Εν κατακλείδι, ο κλειστός χώρος προσιδιάζει στο «ασφυκτικό», στο «περιοριστικό», στο «καταναγκαστικό» κι άρα στο ίσως «επικίνδυνο», σε αντίθεση με τον ανοιχτό χώρο που διατείνει τα όρια και στη συνέχεια τα εκτείνει στο απεριόριστο, απ’ τη στιγμή που δεν υπάρχει ανθρώπινο μάτι που να μπορεί να διακρίνει όρια σ’ ένα ανοιχτό πεδίο που ολοκληρώνεται στην άκρη του ορίζοντα. Συνεπώς ταυτίζεται με κάτι το «ελεύθερο», κάτι το «λυτρωτικό», κάτι που δεν περιορίζει αλλ’ αφήνει χώρο δράσης κι επιλογών.

Page 17: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

17

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ:

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Page 18: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

18

Σκοποί & Στόχοι διδασκαλίας

Περνώντας πλέον στο διδακτικό μέρος του έργου του Βιζυηνού, βασικό κομμάτι αποτελεί η κατάρτιση των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων της διδασκαλίας που πρόκειται να πραγματοποιήσουμε και τους οποίους θα ακολουθήσουμε ως τις κύριες κατευθυντήριες γραμμές για τη στοιχειοθέτηση μιας πετυχημένης διδακτικής προσέγγισης μέσα στην τάξη.

Αρχικά, ξεκινώντας με τους γενικούς σκοπούς, καταλήγουμε ως εξής: Να έρθουν οι μαθητές σ’ επαφή με διηγηματογραφία της Νέας Αθηναϊκής Σχολής, της οποίας ένας εκ των κύριων εκπροσώπων είναι ο Γεώργιος Βιζυηνός. Ο συγκεκριμένος σκοπός αποτελεί μία βασική προτεραιότητάς μας απ’ τη στιγμή που αφενός, ο συγγραφέας συγκαταλέγεται στους βασικούς εκφραστές της εν λόγω λογοτεχνικής περιόδου κι αφετέρου, Το αμάρτημα της μητρός μου είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα, μέσα απ’ το οποίο οι μαθητές μπορούν ν’ ανακαλύψουν τα βασικά στοιχεία που το εντάσσουν στο συγκεκριμένο ρεύμα που εξετάζεται. Εκ παραλλήλου έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν ποια είναι αυτά τα στοιχεία που εν γένει χαρακτηρίζουν τη λογοτεχνική δράση στην οποία αναφερόμαστε.

Ως δεύτερος γενικός σκοπός τίθεται ο παρακάτω: Να κατανοήσουν οι μαθητές τα χαρακτηριστικά ενός ηθογραφικού διηγήματος. Πλέον, προχωρώντας σε συνέχεια απ’ τον προηγούμενο γενικό σκοπό, συγκεκριμενοποιείται το λογοτεχνικό είδος με το οποίο πρόκειται ν’ ασχοληθούμε. Αυτό έχει να κάνει μ’ ένα κατεξοχήν ηθογραφικό διήγημα, τ’ οποίο αποτέλεσε ένα είδος πρωτοποριακής γραφής απ’ τον Γεώργιο Βιζυηνό, ενώ με την άνοδό του διάνοιξε έναν νέο δρόμο στον ευρύτερο χώρο της διηγηματογραφίας. Οι μαθητές καλούνται να γνωρίσουν και να κατανοήσουν μέσα απ’ το εν λόγω έργο τα δομικά στοιχεία που σε γενικότερο επίπεδο ανάγουν ένα διήγημα σε ηθογραφικό.

Στη συνέχεια, εξειδικεύοντας πια ως προς την πλοκή και τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου έργου, μεταβαίνουμε στη διάρθρωση των ειδικών στόχων της διδασκαλίας μας. Ο πρώτος εξ αυτών είναι αμιγώς γνωστικό-πληροφοριακός: Να καταστούν οι μαθητές ικανοί να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά της διηγηματογραφίας του Γεώργιου Βιζυηνού. Αυτός ο στόχος έρχεται ως κλιμακωτή συνέχεια των δύο προαναφερθέντων σκοπών διδασκαλίας. Έτσι, αφού οι μαθητές έχουν έρθει σ’ επαφή με χαρακτηριστικά της Νέας Αθηναϊκής Σχολής, καθώς και μ’ εκείνα της ηθογραφικής διηγηματογραφίας, πλέον εξειδικεύονται ως προς τα ιδιαίτερα στοιχεία

Page 19: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

19

της συγγραφής του Γεώργιου Βιζυηνού, τ’ οποία αναδεικνύονται μέσα απ’ το προς εξέταση έργο Το αμάρτημα της μητρός μου.

Ο επόμενος ειδικός στόχος ανήκει στην ίδια άτυπη κατηγορία, ωστόσο αφορά αμιγώς την ίδια την υπόθεση του έργου: Να αναγνωρίσουν οι μαθητές ποιο ήταν το αμάρτημα της μητέρας του διηγήματος. Πλέον έχουμε εισχωρήσει στο βάθος της πλοκής του Αμαρτήματος κι οι μαθητές καλούνται να κατανοήσουν, ύστερα απ’ τη σχετική ανάλυση που πρόκειται να πραγματοποιηθεί στην τάξη, ποια ήταν η πράξη που ανάγκασε τη μητέρα ν’ αρχίσει έναν φαύλο κύκλο υιοθεσιών ούτως ώστε να εξαγνιστεί. Ποιο ήταν, με λίγα λόγια, το «αμάρτημα» που είχε διαπράξει και κουβαλούσε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της, επηρεάζοντας καθοριστικά την τελευταία.

Ο τρίτος και τελευταίος ειδικός στόχος έχει να κάνει με τον γνωσιακό-συναισθηματικό τομέα: Να ενστερνιστούν οι μαθητές τις αξίες της μητρικής αγάπης και της θυσίας. Σ’ αυτή την περίπτωση κι αφού εκτεταμένα έχει γίνει λόγος για την πλοκή της υπόθεσης, βασικό μας μέλημα είναι η ανάδειξη των υψηλών αξιών που αφορούν την ίδια την ανθρώπινη ζωή κι ενυπάρχουν στο κείμενο, διαδραματίζοντας καίριο ρόλο για τα συμβαίνοντα κατά τη διάρκεια του έργου. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται κυρίως για τις αξίες που αναδεικνύονται και συνοδεύουν τις πράξεις της μητέρας, αντιπροσωπεύοντας εν γένει την ίδια τη μητρική συμπεριφορά όπως αυτή ξετυλίγεται. Κι απ’ την άλλη, το νόημα της πράξης του ώριμου αφηγητή να τη δεχθεί στην αγκαλιά του, να τη συγχωρέσει, κατανοώντας μ’ ένα πολύ διαφορετικό τρόπο -πια- τα βιώματα της παιδικής του ηλικίας.

1. Μέθοδος & Προσέγγιση της διδασκαλίας

Αφού έχουμε πλέον καταρτίσει τη σκοποθεσία και τη στοχοθεσία με βάση τις οποίες θα κινηθούμε ως προς την κατεύθυνση της διδασκαλίας, προχωρούμε στη μέθοδο με την οποία θα πραγματοποιήσουμε την τελευταία. Βασική πρόθεση είναι να κινήσουμε το ενδιαφέρον του μαθητή για τη λογοτεχνία, επιδιώκοντας την ενεργή συμμετοχή του κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Παράλληλα, ο καθηγητής οφείλει ν’ αναλάβει έναν περισσότερο καθοδηγητικό ρόλο, προσπαθώντας με τις βασικές αρχές που δίνει, αλλά και τις ερωτήσεις που απευθύνει προς το ακροατήριο του, να εξάγει το μάθημα μέσα απ’ τους ίδιους τους μαθητές. Ουσιαστικά πρόκειται για μία μορφή συνδυαστικής λογικής για την προσέγγιση του μαθήματος: απ’ τη μία μετωπική, απ’ τη στιγμή που ο καθηγητής διατηρεί την πρωτοβουλία για το αντικείμενο της διδασκαλίας, αλλά

Page 20: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

20

την ίδια στιγμή, αναφύοντας σαφείς παιδοκεντρικές προεκτάσεις, απ’ την ώρα που ο πρωταγωνιστικός ρόλος κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας ανήκει στους ίδιους τους μαθητές, με τον ρόλο του καθηγητή να περιορίζεται σε απλού καθοδηγητή.

Βέβαια, προκειμένου του τελευταίου, κύρια -θεωρητική- αντίληψη παραμένει η έναρξη του ενδιαφέροντος των μαθητών για το αντικείμενο. Ο καθηγητής οφείλει να παρουσιάσει τα κατάλληλα κίνητρα ούτως ώστε να ελκύσει τους μαθητές και ταυτόχρονα να τους παραχωρήσει τον απαραίτητο χώρο προκειμένου ν’ αναπτύξουν τις δικές τους πρωτοβουλίες πάνω στο μάθημα. Κατά συνέπεια, η αυθεντία του καθηγητή αναλαμβάνει έναν ταυτόχρονα εκρηξιγενές και συμβουλευτικό ρόλο, αφού αφήνει στην άκρη την απολυτότητά της, η οποία ενδεχομένως να προκαλεί δισταγμό στους μαθητές μπροστά στην περίπτωση πιθανού λάθους σε μία τοποθέτηση/απάντηση, με το ν’ ανοίγεται στις απόψεις που πηγάζουν απ’ τους ίδιους τους μαθητές. Γεγονός που διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο τόσο στην ανάληψη πρωτοβουλιών απ’ αυτούς, πράγμα που στην ουσία είναι το βασικό ζητούμενο γενικότερα μιας διδακτικής πραγματικότητας, όσο και στην αποφασιστική συμμετοχή τους κατά την ώρα της διδασκαλίας, κάτι που αλληλένδετα πρόκειται να ενισχύσει το αναβλύζον ενδιαφέρον των παιδιών.

2. Πορεία κάλυψης στόχων

Ξεκινώντας τη διδασκαλία, αρχικά, ο καθηγητής είναι απαραίτητο να πραγματοποιήσει μία σύντομη και περιεκτική εισαγωγή σχετικά το λογοτεχνικό ρεύμα που έφερε στο προσκήνιο της εποχής η Νέα Αθηναϊκή Σχολή, εκπρόσωπος της οποίας είναι ο Γ. Βιζυηνός. Παράλληλα θα γινόταν μία σύντομη αναφορά στα έργο-βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα προκειμένου οι μαθητές να σχηματίσουν μία πρώτη γενική εικόνα για την προσωπικότητά του, αλλά και μία εισαγωγική εικόνα γύρω απ’ διήγημα που πρόκειται να διδαχθούν.

Στη συνέχεια, η πρώτη ανάγνωση είναι προτιμότερο να πραγματοποιηθεί απ’ τον ίδιο τον διδάσκοντα, με σκοπό μία πετυχημένη αρχική επαφή των μαθητών με το κείμενο, μέσα απ’ την οποία θα χρωματίζονταν όλα εκείνα τα σημεία που αναδεικνύουν τα σημαντικά μέρη του διηγήματος. Αμέσως μετά την ανάγνωση, ο καθηγητής μπορεί να παραχωρήσει την ευκαιρία στους μαθητές ν’ αναφέρουν με απλά λόγια την εξέλιξη των γεγονότων όπως περιγράφονται στην ιστορία, δίνοντας έτσι το έναυσμα για μία πρώτη αφορμή για συζήτηση στην τάξη.

Page 21: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

21

Έπειτα, σειρά παίρνει η βαθύτερη ανάλυση στο κείμενο και πιο συγκεκριμένα η αποκρυπτογράφηση όλων των μηνυμάτων και των αξιών που αναδεικνύονται μέσα απ’ αυτό. Σ’ αυτό το σημείο ο καθηγητής είναι χρήσιμο ν’ αναλάβει περισσότερο το ρόλο του καθοδηγητή, προσπαθώντας με τις κατάλληλες ερωτήσεις που θ’ απευθύνει να στρέψει -κι όχι να υποδείξει- τους μαθητές στα βασικά ιδεολογικά προτάγματα του διηγήματος. Απώτερος σκοπός αυτής της κίνησης είναι η διεξαγωγή συζήτησης ανάμεσα κυρίως στους ίδιους τους μαθητές, αλλά και μεταξύ στους τελευταίους και τον διδάσκοντα, με θέμα τα κίνητρα που κρύβονται πίσω απ’ τις ενέργειες των προσώπων του έργου, πραγματοποιώντας ταυτόχρονα μια απόπειρα σκιαγράφησης των προσωπικοτήτων των τελευταίων. Ως άμεσος στόχος γι’ αυτό τίθεται ο προβληματισμός των μαθητών πάνω στα ιδεολογικά φορτία που έρχονται στο φως μέσα απ’ το εν λόγω διήγημα, καθώς κι η αποκρυστάλλωσή τους σε τεκμηριωμένες απαντήσεις, πάντα σε συνάρτηση με την ίδια την καθημερινή ζωή των μαθητών αλλά και τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα.

Ύστερα απ’ το πέρας της συζήτησης, κι έχοντας πλέον οι μαθητές αποκτήσει μία περιεκτική εικόνα για το διήγημα, αλλά και με βάση τα όσα αναφέρθηκαν εν συντομία στο εισαγωγικό μέρος του μαθήματος και συνδέθηκαν με τη συζήτηση που ακολούθησε, καλούνται απ’ τον διδάσκοντα να εντοπίσουν στο κείμενο εκείνα τα χωρία που αναδεικνύουν τον ηθογραφικό και συνάμα αυτοβιογραφικό χαρακτήρα του. Καθώς επίσης και τις ιδιαίτερες τεχνικές λεπτομέρειες που παρατηρούνται και αφ’ ενός, αιτιολογούν το λογοτεχνικό ρεύμα στ’ οποίο κατατάσσεται κι αφ’ ετέρου, προσδιορίζουν την συγγραφική, καλλιτεχνική ιδιαιτερότητα «Γεώργιος Βιζυηνός».

3. Κριτήριο Αξιολόγησης

Τα κριτήρια με τα οποία μπορεί να επιτευχθεί μία χρήσιμη αξιολόγηση τόσο του βαθμού κατανόησης των διδαχθέντων απ’ τους μαθητές, κυρίως δε, η επιτυχία της διαδικασίας διδασκαλίας που οργανώθηκε και κινητοποιήθηκε από τον καθηγητή, είναι πολυδιάστατα και ποικίλουν.

Πρώτο -κι ίσως βασικότερο, αν και αφορά το γενικό επίπεδο διακύμανσης της διδασκαλίας- αποτελεί το γεγονός της αυξημένης διάθεσης συμμετοχής και δραστηριοποίησης των μαθητών κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Εξάλλου, απ’ τη στιγμή που κεντρικός μας στόχος είναι έτσι και αλλιώς η πρόκληση του ενδιαφέροντος στους μαθητές, καθώς κι η παρότρυνσή τους για δυναμική συμμετοχή στη

Page 22: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

22

διδασκαλία κι αντίστοιχη ανάληψη πρωτοβουλιών, η κάλυψη του συγκεκριμένου κριτηρίου κρίνεται επιτακτική για τον έλεγχο της επιτυχίας της -κάθε- διδασκαλίας. Κατά κύριο λόγο, βασική επιδίωξη είναι η διάθεση συζήτησης απ’ τους μαθητές κατά τη διάρκεια ανάλυσης του ιδεολογικού φορτίου που «αναπνέει» μέσα στο διήγημα, απ’ την ώρα που πρόκειται για μία προσπάθεια σύνδεσης του τελευταίου με αξίες που χαρακτηρίζουν την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση και τις σχέσεις στις οποίες εμπλέκεται. Αξίες που αποτυπώνονται μέσα απ’ το έργο του Γεώργιου Βιζυηνού.

Δεύτερο κριτήριο αποτελεί η δράση των μαθητών ως το αμιγώς γνωστικό-πληροφοριακό κομμάτι. Πιο συγκεκριμένα, το ποσοστό επιτυχίας τους στη διαδικασία εντοπισμού ηθογραφικών, αυτοβιογραφικών κι άλλων τεχνικών στοιχείων στο κείμενο, απ’ τη στιγμή που έχει πραγματοποιηθεί σχετική εισαγωγή πάνω σ’ αυτά, ακολούθησε ανάγνωση του κειμένου και φυσικά έλαβε χώρα η αναλυτική προσέγγιση του διηγήματος. Κατά συνέπεια, οι επιτυχημένες απαντήσεις των μαθητών, αλλά κυρίως η επιχειρηματολογία τους πάνω σ’ αυτές, όσο, επιπρόσθετα κι η απόκλιση των -όποιων κατά περίπτωση- λανθασμένων απαντήσεων, μπορούν ν’ αποτελούσαν σημαντική ένδειξη ότι κατανόησαν σ’ έναν αρχικό βαθμό το είδος του διηγήματος και ειδικότερα την ιδιαίτερη γραφή του Γ. Βιζυηνού.

Από εκεί και πέρα, ένα τρίτο κριτήριο και ταυτόχρονα ένας ψυχοκινητικός στόχος για μία διδασκαλία είναι, σχεδόν πάντα, η εργασία που μπορούν να εκπονήσουν οι ίδιοι πάνω στο αντικείμενο. Αναλυτικότερα, υπάρχει δυνατότητα διανομής απ’ τον διδάσκοντα στους μαθητές ενός αποσπάσματος απ’ το διήγημα του Γ. Βιζυηνού Το μόνο της Ζωής του ταξείδιον, ένα έργο που σχετίζεται φιλοσοφικά και φιλολογικά με το Αμάρτημα της μητρός μου, πάνω στ’ οποίο θα κληθούν να εντοπίσουν και να αιτιολογήσουν τα στοιχεία που αναδεικνύουν τον ηθογραφικό κι αυτοβιογραφικό του χαρακτήρα, αλλά και που, την ίδια ώρα, μαρτυρούν το συγγραφικό πρόσωπο του Βιζυηνού.

4. Γενική Κατεύθυνση διδασκαλίας

Βασική αρχή, γενικότερα για τη διδασκαλία του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, είναι η καθοδήγηση των μαθητών στην ανάλυση των κειμένων και των ποιημάτων επειδή ακριβώς έχουν πράγματι κάτι σημαντικό να τους μεταδώσουν. Φυσικά, κατ’ επέκταση μία εις βάθος επαφή τους με το γνωστικό-πληροφοριακό αντικείμενο είναι κάτι καθοριστικό για τις επικείμενες, είτε εισαγωγικές είτε όχι,

Page 23: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

23

εξετάσεις. Συνεπώς, η διεξαγωγή της διδασκαλίας αποτελεί μια κοινή προσπάθεια ανάλυσης του αντικειμένου απ’ την πλευρά του καθηγητή (η εμπεριστατωμένη ματιά, η γνώση, που όμως δεν στέκεται ως η αυθεντία του κριτή απέναντι στους μαθητές, αλλά ως η σίγουρη καθοδήγηση που πρωτίστως πιστεύει στις δυνατότητες όλων) και τη μεριά των μαθητών απ’ την άλλη, οι οποίοι υπ’ αυτό το πρίσμα είναι εύκολο να κατανοήσουν ότι δεν εξετάζονται ανακριτικά αλλά διδάσκονται, άρα όταν δεν απαντούν σωστά δεν σημαίνει ότι κάνουν λάθος αλλά ότι βρίσκονται στον σωστό δρόμο για να μάθουν, ιδιαίτερα απ’ τη στιγμή που αυτό, πρωτίστως, δηλώνει ότι συμμετέχουν στη διαδικασία. Αντιθέτως αν δεν συμμετέχουν, επί της ουσίας έχουν καταθέσει ήδη τα «όπλα». Εξάλλου, η γνώση είναι κάτι που δεν ανήκει αποκλειστικά σε κάποιον, αλλά βρίσκεται μέσα στον καθένα κι ειδικότερα στο μάθημα της λογοτεχνίας αυτό αποτελεί μία βασική αρχή, που τα ίδια τα πεζά κείμενα και τα ποιήματα αναδεικνύουν. Αυτή η αντίληψη προωθεί ένα πνεύμα συνεργασίας διδασκόντων και διδασκομένων για τον κοινό σκοπό που είναι η βαθύτερα πνευματική γνώση (σε πρώτο επίπεδο) κι η επιτυχία στις εξετάσεις για τους μαθητές (σε δεύτερο). Φυσικά υπάρχει κι ένας τρίτος σκοπός, οποίος αποσιωπείται: η απόλαυση ενός πετυχημένου μαθήματος για τον καθηγητή. Αν θεωρήσουμε ότι η σχέση του με τους μαθητές είναι αμφίδρομη, τότε όσα έχει να τους προσφέρει, κατά κάποιο τρόπο αντιστοιχούν, υπό άλλη μορφή, σ’ όσα έχει ο ίδιος να «λάβει». Ένας καθηγητής που πραγματοποιεί μια επιτυχημένη διδασκαλία και κατ’ επέκταση δημιουργεί επιτυχημένους μαθητές έχει καταρχήν αναβαθμιστεί ο ίδιος. Ωστόσο αυτό το τρίτο επίπεδο, όπως αναφέρθηκε, σχεδόν πάντα αποσιωπείται: η αίγλη της επιτυχίας ανήκει εξ ολοκλήρου στους μαθητές.

Αξίζει να σημειωθεί στο φινάλε, ότι ο ρόλος των εξετάσεων που είναι υποχρεωμένοι να δώσουν οι μαθητές στο πλαίσιο τόσο της μετάβασης απ’ τη μία σχολική βαθμίδα στην άλλη, όσο και για την εισαγωγή τους σε κάποιο πανεπιστημιακό ίδρυμα είναι μεν σημαντικός, ωστόσο η ίδια η καθημερινή ζωή, οι κάθε είδους σχέσεις και συναναστροφές που την αποτελούν σ’ ένα βαθύτερο οντολογικά επίπεδο, απαιτούν ένα είδος καθημερινών, άτυπων, συναισθηματικών «εξετάσεων» που καλούνται να δίνουν όχι μόνο σε συγκεκριμένες στιγμές, αλλά καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Σ’ αυτό το χώρο, η λογοτεχνία έχει να προσφέρει πολλά, εφόσον αποτελεί ένα αμιγές προϊόν τέχνης, της ίδιας της απλής έκφρασης που δημιούργησαν κάποιοι άνθρωποι, με μοναδικό, γι’ αυτούς, σκοπό να μιλήσουν για όλα όσα τους βασάνιζαν,

Page 24: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

24

τους έκαναν χαρούμενους. Για όλα όσα τους αφορούσαν. Γι όλα όσα, ως ανθρώπους ίδιους μ’ εκείνους, αφορούν κι εμάς.

Page 25: Το αμάρτημα της μητρός μου (Φιλοσοφική-Φιλολογική & Διδακτική προσέγγιση)

25

5. Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Λογοτεχνία Κατεύθυνσης Γ’ Λυκείου

Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, Γεώργιος Βιζυηνός, Μεταξύ φαντασίας και Μνήμης, Αθήνα 1994

Ποίος ήτον ο Γεώργιος Βιζυηνός, Εκατόν Σαράντα έτη από τον θάνατό του (Αθήνα 1988), Τετράδια Ευθύνης Νο29

Γιάννης Χατζηγεωργίου, Γνώθι το curriculum: γενικά και ειδικά θέματα αναλυτικών προγραμμάτων και διδακτικής, Αθήνα 1988

Γεώργιος Βιζυηνός, Το αμάρτημα της μητρός μου, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2008

Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Οι μύθοι της ζωής και του έργου του Γεώργιου Βιζυηνού, Αθήνα 1996

Λίτσα Χατζοπούλου, Γ. Μ. Βιζυηνός Το τέλος του παραμυθιού ή η αρχή του ονείρου, Αθήνα 2001

Γεώργιος Βιζυηνός: Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου για τη ζωή και το έργο του, Κομοτηνή 28-30 Μαρτίου 1997

Απόστολος Σαχίνης, Το διήγημα του Γεωργίου Βιζυηνού, Θεσσαλονίκη 1968

Ηλεκτρ. πηγή: el.wikipedia.org/wiki/Γεώργιος_Βιζυηνός