ΙΙ- Οικολογία και Περιβάλλον:Περιηγήσεις,...

Δρ. Θεόδωρος Σ. Κουσουρής

ΜΜΜεεε τττηηηννν ΟΟΟιιικκκοοολλλοοογγγίίίααα

&&& τττοοο ΠΠΠεεερρριιιβββάάάλλλλλλοοοννν ‘‘’’ΠΠεερριιηηγγήήσσεειιςς,, ΠΠεερριιππλλααννήήσσεειιςς,, ΑΑππόόψψεειιςς’’’’

(((ΙΙΙΙΙΙ)))

Αθήνα, 2009

- ΙΙ. Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις –

Με την Οικολογία & το Περιβάλλον

2


(ΙΙ) Με την Οικολογία & το Περιβάλλον ‘’Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις’’ ………..μέσα από επίκαιρα και έγκυρα κείμενα γίνεται προσπάθεια ώστε να σκιαγραφηθούν, μέσα από την οπτική της βιώσιμης ανάπτυξης, τα ζητήματα του περιβάλλοντος στην Ελλάδα, αλλά και οι συνθέσεις της Φύσης και οι σχέσεις συνύπαρξης της Φύσης με τον ΄Ανθρωπο, με προοπτικές καλύτερης ποιότητας ζωής! Copyright: Δρ. Θεόδωρος Σ. Κουσουρής e-mail: [email protected] ____________________ Ο Θεόδωρος Σ. Κουσουρής, διετέλεσε πάνω από μια δεκαετία εκλεγμένος Διευθυντής στο Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων, του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), επιστημονικός σύμβουλος σε ΟΤΑ, αναπτυξιακές & τεχνικές εταιρίες, Δ/ντής ερευνών στο ΕΛΚΕΘΕ, ΕΚΘΕ & ΙΩΚΑΕ. Κατέχει διδακτορικό δίπλωμα στην οικολογία & προστασία του περιβάλλοντος από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Master of Science στους πόρους του περιβάλλοντος από το Salford University, U.K., μεταπτυχιακό δίπλωμα στην περιφερειακή ανάπτυξη από το Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών Επιστημών & μεταδιδακτορική ειδίκευση στην υδρο-οικολογία από το Zurich University, Switzerland. Άρθρα του με περιβαλλοντικό προβληματισμό δημοσιεύονται στον ημερήσιο έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, σε ιστοχώρους & σε weblogs, ενώ έχει συγγράψει βιβλία με οικολογικό και περιβαλλοντικό περιεχόμενο για το σχολείο & το ελεύθερο εμπόριο. Έχει λάβει μέρος σε εθνικά & ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα ως επιστημονικός υπεύθυνος ή ως συμμετέχον, σε πραγματογνωμοσύνες, σε μελέτες σκοπιμότητας & περιβαλλοντικών όρων - επιπτώσεων. Οι εκπαιδευτικές & επιμορφωτικές του δραστηριότητες καλύπτουν αντικείμενα οικολογικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων, μεταξύ των άλλων στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Πολυτεχνείο Κρήτης, εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας & δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, νέων επιστημόνων, Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κ.ά.



3

Περιεχόμενα

Πρόλογος

Σελ.

4

Η Βιοποικιλότητα & οι Αξίες της 5

Η Απαλλοτρίωση της Φύσης 8

Περιβαλλοντική ΄Οαση το Νησί της Γαύδου 11

Charles Darwin:Η Καταγωγή των ΄Εμβιων Μορφών Ζωής και του Ανθρώπου 13

Αρόλιθοι & Ρουσσιές 15

Τα Θερμοκήπια & οι Απειλές τους 19

Οι Ασβεστούχοι Βάλτοι: Οικότοποι Προτεραιότητας για Προστασία 22

Αμίαντος και ΄Ασβεστος: Απειλή & Μύθος 26

Ούτε απολιθώματα ούτε και Δάση 31

Απολογισμός Πτωχός και Αβέβαιη η Συνέχεια 33

Η Λερναία ΄Υδρα της Διαφθοράς 37

Στην Τροχιά των Πρωταγωνιστών 41

Πλημμύρες & Αντιπλημμυρική Προστασία: Δράση Τώρα 43

Η Ανακύκλωση για τη Βώσιμη Ανάπτυξη 46

Η Οικολογία των Μικροβίων 49

Πολυλειτουργική Γεωργία και Περιβάλλον 52

Κύθηρα:Τσιρίγο Σεμπρεβίβα (Το Τσιρίγο πάντα Ζει) 54

Περιβαλλοντικά Προγράμματα και Τοπικές Κοινωνίες 58

Αντιμετώπιση Πλημμυρικών Κινδύνων 61

Πρόληψη, Προστασία & Μετριασμός των Επιπτώσεων των Πλημμυρών 66

Ευαισθητοποίηση με Παιχνίδι για την Ανακύκλωση 72

Ο Αιγιαλός και η Προστασία του 75

Στον Ομαλό της Σαμαριάς 79

Εμφιαλωμένα Νερά και Υγεία 84

Χειμώνας Δίχως Χιόνια δεν Γίνεται 87

Νερό ΄Εχουμε, αλλά Μυαλό δεν ΄Εχουμε για την Ορθολογική του Διαχείριση 91

Παγκόσμιες Κλιματικές Αλλαγές: Με μια άλλη σύγχρονη Αργώ οι Έρευνες 93

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων : Ρολόι, Αστρολάβος και Πλανητάριο 94

Αμμοθίνες ή Θίνες –Ευαίσθητα Οικοσυστήματα 99

Βιβλιογραφικές Πηγές 103



4

Πρόλογος

Οι ‘’ (ΙΙ). Περιηγήσεις, Περιπλανήσεις, Απόψεις με το Περιβάλλον και την

Οικολογία’’ που αναπτύσσονται σε αυτήν την ηλεκτρονική έκδοση, εντάσσονται στο

πλαίσιο, της διάχυσης της σημερινής γνώσης με εκλαϊκευμένα και έγκυρα κείμενα και

χαρακτηριστικά παραδείγματα σε όλους εκείνους που έχουν συνειδητοποιήσει ότι η

προσδοκώμενη καλύτερη ποιότητα ζωής θέλει τόλμη, ρήξεις με τις καθημερινές μας

συνήθειες και τον αστικό τρόπο διαβίωσης. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά ζητήματα που

χρειάζονται άμεσα τη συμβολή του καθενός για την παραπέρα προώθηση και διεκδίκησή

τους. Τα απαιτούμενα για κάθε ενεργό πολίτη, δεν είναι μόνο ο τρόπος ζωής, οι διαδικασίες

βίωσης και οι συμπεριφορές μας. Προαπαιτούμενα σε αυτήν την προσπάθεια της έγκυρης

ενημέρωσης και της οικοδόμησης της γνώση, είναι μεταξύ των άλλων πρακτικές

δραστηριότητες και αναζήτηση των εργαλείων ζύμωσης με τα σημερινά ζητήματα που

αφορούν το περιβάλλον και την κοινωνία. Έτσι, γίνεται εφικτότερα τόσο η προσδοκώμενη

ανάδειξη της τοπικής περιβαλλοντικής προβληματικής, όσο και η πιο πλατιά ενημέρωση

και ευαισθητοποίηση για τα κοινά που έχουν να επιδείξουν οι τοπικές κοινωνίες.

Θέλουμε να πιστεύουμε ότι τα κείμενα αυτής της προσπάθειας είναι χρήσιμα για τον ενεργό

πολίτη που βιώνει καθημερινά την περιβαλλοντική προβληματική μέσα και έξω από το

χώρο της δραστηριότητάς του ως βιωματικά εφόδια για καλύτερη ποιότητα ζωής.

Μόνο έτσι μπορούμε να συμβάλλουμε με διάλογο και τεκμηριωμένες απόψεις σε όσα

διαδραματίζονται στον περίγυρό μας και στα παγκόσμια περιβαλλοντικά ζητήματα γιατί

οφείλουμε να έχουμε άποψη και προτάσεις ώστε να συμβάλλουμε στην προώθηση της

ευαισθητοποίησης για τα κοινά και ειδικότερα για τα ζητήματα του περιβάλλοντος .




5

Η Βιοποικιλότητα και οι Αξίες της (Βιοποικιλότητα σημαίνει …Ζωή)

Ο άνθρωπος δύσκολα αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα διατήρησης της βιοποικιλότητας,

καθόσον θεωρεί ότι η επιβίωσή του εξαρτάται καθοριστικά από το άμεσο, αλλά και από το

ευρύτερο περιβάλλον του. Εξάλλου, επικρατεί κακώς η άποψη ότι, ο ρόλος του κάθε είδους

φυτού και ζώου και η σχετική του σπουδαιότητα για τη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος

μέσα στο οποίο ζουν, δεν έχουν ακόμα αποσαφηνιστεί πλήρως.

Μετά τις αποτυχημένες διαπραγματεύσεις για το κλίμα στην Κοπεγχάγη το περασμένο

Δεκέμβριο, μπήκαμε το 2010 στο Διεθνές Έτος της Βιοποικιλότητας.

Όπως και με την αλλαγή του κλίματος, η απειλή της απώλειας της βιοποικιλότητας σε

παγκόσμιο επίπεδο, αυξάνει καθημερινά την ανάγκη για παγκόσμια πολιτική δράση. Σε μια

συνεδρίαση σχετικά με τη βιοποικιλότητα που διοργανώθηκε από τη βρετανική κυβέρνηση

στο Λονδίνο τον Ιανουάριο, ο R. Watson, (πρώην επικεφαλής της Διακυβερνητικής

Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος -IPCC), προειδοποίησε ότι η καταστροφή του

φυσικού περιβάλλοντος πλησιάζει "σε ένα σημείο μη επιστροφής της’’. Και τα δύο

ζητήματα, που αντιμετωπίζουν τεράστιες προκλήσεις στο να πείσουν τους πολιτικούς

ηγέτες και τους πολίτες για την επείγουσα ανάγκη να αναληφτούν ουσιαστικές δράσεις. Οι

λόγοι είναι πολλοί. Αλλά το κυριότερο είναι να αλλάξουμε ριζικά την ανάγκη της χρήση

των φυσικών μας πόρων και την επιθυμία να διατηρηθεί η τρέχουσα μορφή της οικονομικής

ανάπτυξης (μετά την πρόσφατη ύφεση παγκοσμίως) τόσο στις αναπτυγμένες, όσο και στις

αναπτυσσόμενες χώρες. Οι λύσεις είναι εξίσου περίπλοκες. Μέρος της απάντησης, σε κάθε

περίπτωση, έγκειται στην ενίσχυση της ικανότητας των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας να

επικοινωνούν με τους πολίτες και να στέλνουν μηνύματα που προκύπτουν από την

επιστημονική πληροφόρηση, ώστε αυτά να αντικατοπτρίζουν επακριβώς τόσο τον επείγοντα

χαρακτήρα της κατάστασης, και πώς μπορούν να επηρεάζουν τη συνηθισμένη ζωή των

ανθρώπων.

Η διατήρηση της βιοποικιλότητας εξασφαλίζει την ανάπτυξη βιώσιμων πληθυσμών και

ενεργητικών οικοσυστημάτων τα οποία αποτελούν ουσιώδη συστατικά του περιβάλλοντος.

Ωστόσο, προσεγγίζοντας ανθρωποκεντρικά την αναγκαιότητα διατήρησης της

βιοποικιλότητας, μπορούμε να αναφερθούμε στα άμεσα οφέλη που προκύπτουν από αυτήν.

Για παράδειγμα, η μεγάλη ποικιλία ειδών, οικοσυστημάτων και τοπίων μας εξασφαλίζει



6

τροφή, ενέργεια, ξυλεία, ίνες, φαρμακευτικές ουσίες και πρώτες ύλες, πλούτο από εμπειρίες,

οικονομική ευμάρεια, αφθονία από λειτουργικές πρακτικές και κυρίως γνώση. Παράλληλα,

το τεράστιο αυτό απόθεμα-αποθήκη μορφών ζωής και οικοσυστημάτων γενικότερα, παρέχει

εντελώς δωρεάν, υπηρεσίες φυσικής ανακύκλωσης των στοιχείων της Φύσης, αλλά και

διεργασίες για τη φυσική εξυγίανση του περιβάλλοντος, όταν αυτό ‘’βάλλεται’’ από τις

ανθρωπογενείς δραστηριότητες.

Πολλοί επιστήμονες δέχονται ως έκφραση της βιοποικιλότητας τον αριθμό των λειτουργιών

που ασκούν τα είδη σε ένα συγκεκριμένο οικοσύστημα και τούτο επειδή συνεκτιμώνται

διάφοροι παράμετροι, όπως είναι ο πληθυσμός των ειδών, το μέγεθος των ατόμων, η

βιομάζα τους και η κυριαρχία ορισμένων ειδών. Με απλουστευμένους όρους, η

βιοποικιλότητα των ειδών φυτών και ζώων εκφράζεται με τον αριθμό και το πλήθος τους

που απαντάτε σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Πέρα από αυτά, συχνά γίνεται λόγος και για τη

βιοποικιλότητα του τοπίου. Αυτή περιλαμβάνει τα φυσικά οικοσυστήματα, της γεωργικές

καλλιέργειες, αλλά και της τύπους των οικισμών. Μάλιστα, θεωρείται μία από τις

θεμελιώδεις συνθήκες για την επιβίωση των φυσικών οικοσυστημάτων, αφού παρέχει την

ποικιλομορφία που απαιτείται, ώστε να αντιμετωπίζονται με επιτυχία οι κάθε είδους

μεταβολές και πιέσεις που επιφυλάσσει η Φύση και οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Η

βιολογική ποικιλότητα εμφανίζεται σε όλα τα επίπεδα βιολογικής οργάνωσης από τα

γονίδια, τα όντα της πανίδας και της χλωρίδας, μέχρι τα οικοσυστήματα και τα τοπία.

Ειδικότερα, η γενετική βιοποικιλότητα εκφράζει το πόσο πλατιές είναι οι κληρονομικές

καταβολές του συγκεκριμένου είδους. Όσο μεγαλύτερο είναι το αυτό το εύρος, τόσο

μεγαλύτερη είναι η ικανότητα επιβίωσης του είδους απέναντι σε εξωτερικές πιέσεις, σε

ασθένειες και επιδημίες, σε κλιματικές αντιξοότητες, στη ρύπανση κ.ά. Όσο περισσότερα

είδη μετέχουν στη σύνθεση ενός οικοσυστήματος, τόσο μεγαλύτερη σταθερότητα

παρουσιάζει αυτό, τόσο πυκνότερο δίκτυο βιολογικών συστημάτων και τροφικών

πλεγμάτων δημιουργείται, τόσο πιο απρόσκοπτες είναι οι ροές βιομάζας και ενέργειας,

καθώς και η ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων και τόσο καλύτερα και

αποτελεσματικότερα λειτουργούν οι ζωογόνοι μηχανισμοί που διαθέτει το περιβάλλον.

Είναι γνωστό επίσης, ότι όσα μέλη απαρτίζουν μια φυσική βιοκοινότητα αυτά εξελίσσονται

παράλληλα με προσαρμογές και σε αλλαγές του βιοτικού και αβιοτικού τους περιβάλλοντος

(μεταβολές στο τοπικό μικροκλίμα, εισαγωγή ή αφαίρεση ανταγωνιστικών μελών κ.ά.).

Επίσης, η γενετική ποικιλομορφία που χαρακτηρίζει τους περισσότερους πληθυσμούς των

διαφορετικών ειδών προσφέρει συνήθως, επαρκείς δυνατότητες προσαρμογής σε βαθμιαίες

αλλαγές των περιβαλλοντικών συνθηκών. Ωστόσο, όταν οι παραπάνω αλλαγές είναι ριζικές

και συμβαίνουν απότομα (ρύπανση, περιορισμός οικοτόπων, ξενικά ανταγωνιστικών ειδών



7

κ.ά.), τα άτομα αδυνατούν να προσαρμοστούν άμεσα και κατά συνέπεια οι πληθυσμοί τους

απειλούνται με συρρίκνωση ή και εξαφάνιση.

Εντούτοις, οι κυριότεροι μηχανισμοί που διαμορφώνουν την εκεί βιοποικιλότητα είναι

μεταξύ των άλλων γεω-ιστορικοί και εξελικτικοί παράγοντες, οικολογικές παρεκκλίσεις,

βιολογικές αλληλεπιδράσεις, η σχέση περιοχής- ενέργειας-παραγωγικότητας, το εύρος των

ειδών και των θηρευτών, η υπόθεση του τυχαίου περιοριστικού παράγοντα και άλλα. Έτσι,

η σημασία της βιοποικιλότητας είναι προφανής για την οικολογική ισορροπία, τη

σταθερότητα και τη συνεχή λειτουργία των μηχανισμών κάθε οικοσυστήματος, ιδιαίτερα σε

ευαίσθητα οικσυστήματα, καθότι υφίστανται αλλεπάλληλες φυσικές μεταβολές και συνεχείς

ανθρωπογενείς πιέσεις.

Μεγάλη ποικιλία στο Φυσικό Περιβάλλον ( π.χ. πανίδα, χλωρίδα, οικοσυστήματα, τοπίο,

φυσιογραφία) σημαίνει σταθερότερο φυσικό περιβάλλον και στις γεωργικές καλλιέργειες

μικρότερη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων και εξασφαλισμένη παραγωγή. Η

μικρότερη ποικιλία στο Φυσικό Περιβάλλον μπορεί να οδηγήσει σε εύθραυστο περιβάλλον

που είναι ευάλωτο σε απειλές και κινδύνους διατάραξης της οικολογικής ισορροπίας (

ρύπανση, συρρίκνωση οικοσυστημάτων, απειλές εξαφάνισης πανίδας και χλωρίδας).

Εξάλλου, μικρότερη ποικιλότητα στις γεωργικές καλλιέργειες μιας ευρύτερης περιοχής

(μονοκαλλιέργεια) αποδυναμώνει τη ποικιλία της γεωργικής παραγωγής και το σύστημα

είναι περισσότερο ευπρόσβλητο σε ασθένειες και ανεπιθύμητα έντομα.

Με την συνεχώς μειούμενη βιοποικιλότητα, η περιβαλλοντική κληρονομιά κάθε περιοχής

απειλείται με εξαφάνιση. Κάπως έτσι έχουμε οδηγηθεί στη συρρίκνωση των δασών και των

δασικών εκτάσεων, στην εξαφάνιση φυτών και ζώων, στη μετατροπή εύφορων και

παραγωγικών εδαφών σε άγονα και ερημοποιημένα, ενώ η εντατικοποίηση της γεωργίας

έχει δημιουργήσει ζητήματα ρύπανσης, βιοσυσσώρευσης τοξικών συστατικών, επάρκειας

νερού, υφαλμύρυνσης των υπόγειων νερών κ.ά.

Τελειώνοντας, οφείλουμε να υπενθυμίσουμε ότι η οικολογία, καθώς λέγουν, οριοθετεί την

αναγκαιότητα της σύνθεσης μέσα από την αρμονία των σχέσεων, ενώ η βιοποικιλότητα

αποτελεί βασική ιδιότητα της Ζωής, της Φύσης και της ύπαρξής μας (πηγές:Σύµβαση Rio de

Janeiro για τη Βιοποικιλότητα,1992 -ΥΠΕΧΩΔΕ,2009 -HCMR,2006 -ΕΚΚΕ,2008, D.

Dickson, Science and Development Νetwork, Febr., 2010,

http://www.scidev.net/en/editorials/biodiversity-loss-matters-and-communication-is-

crucial.html?utm_source=link&utm_medium=rss&utm_campaign=en_editorials ).

________



8

Η Απαλλοτρίωση της Φύσης

Η μεγιστοποίηση των περιβαλλοντικών καταστροφών άρχισε από τότε που ο

ανθρώπινος παράγοντας με τις κατασκευές και τις παρεμβάσεις του, αντιμάχεται τη

Φύση που αυτή απλά παλεύει για να ξαναποκτήσει το χώρο που της ανήκει και που ο

άνθρωπος τον έχει βίαια απαλλοτριώσει. Αλλά, και οι θεσμικά υπεύθυνοι ενεργούν με

παρόμοιο τρόπο που το νερό κυλάει, γλιστράει και φαίνεται ότι χάνεται ή και

μετασχηματίζεται, δηλαδή, μετακυλούν και αποσείουν την ευθύνη τους σε κάθε

περίπτωση που αφορά το Περιβάλλον και χρειάζονται βούληση και ουσιαστικές

δράσεις.

Και πάλι οι ειδικοί εμπειρογνώμονες του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών επισημαίνουν

ότι τα μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής θα απαιτήσουν το 1% του

παγκόσμιου ακαθάριστου προϊόντος, ενώ αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα τότε οι επιπτώσεις

θα κοστίζουν από 5 έως και 25 φορές περισσότερο. Μάλιστα το Γαλλικό Πρακτορείο

Ειδήσεων σημειώνει ότι το κόστος αυτό είναι συγκρίσιμο με τις ζημιές που προκάλεσαν οι

δύο παγκόσμιοι πόλεμοι μαζί με την οικονομική ύφεση της δεκαετίας του 1930. Επίσης το

ενδιαφέρον εστιάζεται και στην προειδοποίηση της έκθεσης των ειδικών ότι αν η

παγκόσμια υπερθέρμανση αφεθεί ανεξέλεγκτη, περίπου 200 εκατομμύρια άνθρωποι θα

εγκαταλείψουν τις εστίες τους και θα γίνουν πρόσφυγες για να αποφύγουν τις πλημμύρες ή

και την ξηρασία, ενώ ένα πολύ μεγάλο τμήμα της πανίδας και της χλωρίδας θα κινδυνέψει

να εξαφανιστεί.

Ωστόσο, και στην Ελλάδα, περισσότερο ή λιγότερο θα πρέπει να μας ανησυχούν και να μας

αγγίζουν τα προαναφερόμενα. Για παράδειγμα, οι κλιματικές μεταβολές μπορεί να

συμβαίνουν σήμερα σε μικρή κλίμακα, αλλά αποτελούν την προειδοποίηση ώστε να

πάρουμε κάποια ουσιαστικά μέτρα και για τις επερχόμενες πλημμύρες, όπου θα χαθούν

ζωές και περιουσίες, αλλά και για την ανομβρία-ξηρασία που αποτελεί πραγματικότητα για

τις περισσότερες περιοχές στη χώρα μας. Και αναμένουμε από την Κεντρική διοίκηση να

έχει ήδη συγκροτήσει σχέδια και στρατηγικές για κάθε περίπτωση ακραίου φυσικού

φαινομένου. Αυτές μάλιστα οι αναγκαίες κινήσεις οφείλουν να προωθηθούν άμεσα στην

περιφέρεια για την επανεξέταση και την επικαιροποίηση κάθε περίπτωσης ξεχωριστά και εκ

του σύνεγγυς. Μόνο τότε θα βρισκόμαστε στο σωστό ανηφορικό δρόμο της πρόληψης και

αντιμετώπισης των ακραίων καιρικών φαινομένων.

Σήμερα, είναι οι ξαφνικές και δυνατές βροχές, αύριο κάποια εκτεταμένη περίοδος

ανομβρίας με επακόλουθο την ξηρασία. Δηλαδή, αυτά τα ‘’ξεσπάσματα’’ της Φύσης που

αποκαλούνται και ακραία καιρικά φαινόμενα και που όμως είναι πλέον αναμενόμενα,

υπογραμμίζουν τις ακρότητες του ανθρώπου. Άλλωστε, η υπερεκμετάλλευση της Φύσης και



9

των πόρων της, είναι γεγονός. Όπως και η αντιπαροχή-συνδιαλλαγή των πόρων του

περιβάλλοντος που μετατρέπονται σε παρακαταθήκες πλούτου και επενδύσεων. Μέσα σε

όλα έχουν ενσκήψει και οι παντοειδείς διολισθήσεις στον ακραίο καταναλωτισμό και στην

ανυπαρξία-απαξίωση των κοινωνικών αξιών που άλλοτε οι αξίες αυτές αποτελούσαν τη

βάση για κάθε καινούργια πορεία μας. Εξάλλου, συνηθισμένες είναι οι κραυγές ότι ‘’Η

Φύση εκδικείται’’. Η Φύση ούτε εκδικείται ούτε και προκαλεί. Απλά, η Φύση παλεύει για

να ξαναποκτήσει το χώρο που της ανήκει και που ο άνθρωπος τον έχει βίαια

απαλλοτριώσει. Απλά, αυτή έχει μάθει να λειτουργεί με βάση τα φυσικά φαινόμενα και τις

φυσικές της διεργασίες. Απλά, διεγείρεται, ανησυχεί και ξεσπάει για τις μη φυσικές

συνθήκες που διαμορφώνουν οι άνθρωποι χωρίς περίσκεψη. Η λογική της εκδίκησης ανήκει

αποκλειστικά στον άνθρωπο και όταν την επικαλούμαστε σημαίνει ότι κατά κάποιο τρόπο

υπηρετούμε τα συμφέροντα των τρομολάγνων. Επίσης, μια τέτοια επιχειρηματολογία

χρησιμοποιείται τακτικά πυκνά από όλους εκείνους που θέλουν να κρύψουν την ανεπάρκειά

τους, την αδιαφορία τους για τα κοινά, την αδράνειά τους στις αναγκαίες δράσεις. Στις

μέρες μας, με τη βοήθεια της τεχνολογίας και την εμπειρία που έχει αποκτηθεί για τα

σχετικά καιρικά φαινόμενα, το στοιχεία του αιφνιδιασμού δεν έχει θέση. Απλά

χρησιμοποιείται ο όρος του αιφνιδιασμού από όλους εκείνους που είναι ουσιαστικά

υπεύθυνοι και που επιδιώκουν να αποποιηθούν και να αποσείσουν τις ευθύνες που τους

ανήκουν.

Από την άλλη πλευρά, και χρηματοδοτικά μέσα υπάρχουν, αλλά όπως αντιλαμβάνεσθε τα

απαιτούμενα ποσά μπορούν να αντληθούν, μόνο μετά από έγκυρες και τεκμηριωμένες

μελέτες. Το μόνο που αναμένουν οι κοινωνίες και οι φορείς της είναι οδηγίες, μέσα, μέτρα,

αναγκαία και όχι έργα σκοπιμοτήτων. Και ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι

αναμφισβήτητα καθοριστικός, αλλά δεν μπορεί να είναι αποφασιστικός. Έργο της

Κεντρικής εξουσίας.

Συνήθως, οι καταστροφές που συνοδεύουν κάποια εκτεταμένη ανομβρία, κάποια καταιγίδα

και κάποια χαλαζόπτωση γεννούν και τη λαϊκή αγανάκτηση, η οποία μόνο μέσα από

συγκροτημένα σύνολα ευαισθητοποιημένων φορέων –ΜΚΟ, πρωτοβουλίες πολιτών,

συνεταιρισμών και ενώσεων- μπορεί να έχει συνέχεια και συνέπεια, ώστε να ασκούνται

πάντοτε οι απαραίτητες και αναγκαίες κοινωνικές πιέσεις. Και για να αναληφθούν

επιτέλους όχι μόνο ευθύνες, αλλά και τα αναγκαία μέτρα πολύ πριν ξεσπάσει και πάλι

κάποιο ακραίο καιρικό φαινόμενο. Συνάμα, ακραίος και ο σκεπτικισμός που μας διακατέχει.

Μήπως, έφτασε ο καιρός για να ζητήσουμε πιεστικά από τους θεσμικά υπεύθυνους να

αντικρύσουν κατάφατσα την κοινωνία, όλους εμάς που φαίνεται ότι ενδιαφερόμαστε για το

αύριο. Να δούμε τα βλέμματά τους και να μας διαβεβαιώσουν με ποιο σχεδιασμό, με ποια



10

στρατηγική, με ποιες προοπτικές προτίθενται να αντιμετωπίσουν όλα αυτά, περί των

ακραίων καιρικών φαινομένων, που άλλες χώρες τα έχουν προωθήσει με θεαματικά

βήματα. Δυστυχώς, κατά κανόνα αυτοί οι θεσμικά και ουσιαστικά υπεύθυνοι βασίζονται

στην ανοχύρωτη μνήμη μας που κατακλύζεται καθημερινά από την πλημμύρα των

τηλεσκοπιών ή και την ανυπαρξία-ξηρασία των καινούργιων ιδεών. Ωστόσο, τεχνηέντως

πάντοτε αποσείουν την ευθύνη του ρόλου τους και αποπροσανατολίζουν τις κοινωνίες για

να μη φανεί η αμφισβητούμενη επάρκειά τους και η κατά συρροή ανεπάρκεια σε πολιτικές

και οράματα.

Και όλα αυτά είναι επόμενο να προέρχονται από τις παλιομοδίτικες εμμονές και επιδιώξεις

– και δικές μας και της Πολιτείας-, που έχουν στοιχειώσει στο τρίπτυχο, αλόγιστη

κατανάλωση των φυσικών πόρων με συρρίκνωση των μεγεθών του περιβάλλοντος,

επεκτάσεις στην αστικοποίηση, υποδομές αναποτελεσματικές, ανεπίκαιρες και επιπλέον

ζημιογόνες για το αύριο. Και κάτι ακόμη. Ευτυχώς που η Φύση και τα φυσικά φαινόμενα

δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τη λογική των αρμοδιοτήτων, των διοικητικών ορίων –

Κοινοτήτων, Δήμων, Νομαρχιών-αλλά ούτε και τα θεματικά αντικείμενα Οργανισμών και

Υπουργείων.

Η ανομβρία, ξηρασία και πλημμύρες και οι εξ αυτών κίνδυνοι προς τις ζωές, τις κινητές και

ακίνητες περιουσίες και το περιβάλλον, είναι ανυπολόγιστες. Εξάλλου, εμπεριέχουν και

τεράστιες ζημιές για τις υποδομές και τις καλλιέργειες, αναστέλλοντας τον κοινωνικό και

παραγωγικό τους ρόλο. Η αφύπνιση για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των κινδύνων

που αφορούν τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τους κινδύνους τους, οφείλουν πάντοτε να

εστιάζονται σε όλα εκείνα που είναι αυτονόητα, δηλαδή ότι:

- Το ζήτημα αφορά όλους μας, Κοινωνία, Υπηρεσίες, Διοίκηση, Τεχνοκράτες.

- Τα ακραία φυσικά φαινόμενα ως φυσικά φαινόμενα, δεν παρακολουθούν τη λογική του

ποιος είναι αρμόδιος και ποια είναι τα διοικητικά όρια δικαιοδοσίας των φορέων.

- Η συμμετοχή όλων είναι το προαπαιτούμενο, ενώ ασάφειες, υπεκφυγές, παλινωδίες και

μετατόπιση ευθυνών είναι τουλάχιστον ζημιογόνα.

- Η πρωτοβουλίες υλοποίησης τεκμηριωμένων προτάσεων, μέτρων και έργων την

αναλαμβάνει η Διοίκηση με τους κατά τόπους φορείς της.

Εσείς Χανιώτες, εδώ στον τόπο σας ‘’σ’ αυτόν το μικρό, αλλά Μέγα τόπο’’ μπορείτε να

διασφαλίσετε και για το μέλλον ένα υγιές περιβάλλον, γιατί διαθέτετε πηγαίο δυναμισμό,

θαυμάσιες δομές και αξεπέραστες φυσικές λειτουργίες. Έχετε πλούτο από αξίες που

μπορούν να αξιοποιηθούν κατάλληλα και να προσφέρουν πολύτιμα αγαθά σε όλους.

Δηλαδή, έχει το Περιβάλλον σας, κοινωνικές διαστάσεις με αστείρευτες δυνάμεις, με

δράσεις ζωής και ζωντάνιας. Αυτό το Περιβάλλον σας, έχει την ικανότητα και μπορεί να



11

αυτορυθμίζεται ακόμη, στις οποιεσδήποτε αναταραχές και απειλές. Αλλά, χρειάζεται τη

συμμετοχή και προσοχή όλων. Γιατί, μπορεί και να καταρρέει η Φύση, όταν επεμβαίνει

άκριτα και βάναυσα ο ανθρώπινος παράγοντας, διαταράσσοντας την αρμονική λειτουργία-

συνεργασία των έμβιων όντων και άβιων συστατικών του περιβάλλοντος. Η Φύση ούτε

εκδικείται ούτε και προκαλεί. Απλά, η Φύση παλεύει για να ξαναποκτήσει το χώρο που της

ανήκει και που ο άνθρωπος τον έχει βίαια απαλλοτριώσει.

________________

Περιβαλλοντική ΄Οαση το Νησί της Γαύδου

Γαύδος, Ωγυγία, Γαύγια και άλλα ονόματα πήρε το νησί στην ιστορική του πορεία.

Το νησί της Καλυψώς και του Οδυσσέα, των πειρατών και του Μπαρμπαρόσα, της

Ρωμαϊκής και της Βυζαντινής εποχής, των διαφόρων κατακτητών, το πανέμορφο νησί

της σημερινής εποχής.

Επισκέπτες του νησιού και αναχωρητές του καλοκαιριού, πάρετε ευωδιές και αέρα,

κτίστε όνειρα και δημιουργήστε οράματα, γιατί οι καιροί είναι δύσκολοι και θα μας

χρειαστούν πολλά από αυτά στο διάβα σας.

Πηγαίνοντας στη νήσο Γαύδο – με την ερευνητική αποστολή του ευρωπαϊκού

προγράμματος Life- Φύση ‘’Δράσεις προστασίας των μεσογειακών εποχικών λιμνίων στη

Δ.Κρήτη’’ όπου συμμετείχε επιστημονική ομάδα από το ΕΛΚΕΘΕ, το Πολυτεχνείο

Κρήτης και το ΕΚΚΕ – και συνομιλώντας με τους πρόσχαρους κατοίκους της,

παρατηρώντας τη Φύση, βλέποντας έστω και λιγοστά έργα υποδομής – επέκταση και

βελτίωση του λιμανιού στο Καραβέ, υπόγειες δεξαμενές νερού, γεωτρήσεις πόσιμου νερού,

προστασία και ανάδειξη του κεδρόδασους στο Σαρακήνικο, κ.ά. – και αναζητώντας το

ρόλο και τη σημασία των ΄΄Αρόλιθων’’ (από τη φύση σκαμμένες κοιλότητες πάνω σε

επίπεδα βράχια, στις πλακούδες, ειναι τα μεσογειακά εποχικά λιμνία στη Γαύδο σύμφωνα

με τη Natura2000 ), δεν μπορείς να παραμένεις απαθής στο μεγαλείο της φύσης.

Σε τούτη εδώ τη μοναδικότητα –φύσης, ιστορίας, τοπίου, ανθρώπων – παραμερίζεις τις

απαισιόδοξες απόψεις, αλλά και τις μίζερες διακηρύξεις και τα θολά μηνύματα που κατά

καιρούς μας σφίγγουν τις ψυχές, αν και είναι θεμιτό και ανθρώπινο να ζητάς επανειλημμένα

καλύτερη ποιότητα ζωής σένα νησί στα πέρατα της Ελλάδας– όχι στην πολυήμερης

απομόνωσης του νησιού, ναι στη σύνδεση ηλεκτροφωτισμού με το εθνικό δίκτυο της ΔΕΗ,

περισσότερα δρομολόγια πλοίων από τη χώρα Σφακίων και την Παλαιόχωρα, λιγοστοί

κάτοικοι, κ.ά - , ενώ εμείς θα προσθέταμε, ναι σε περισσότερη εναλλακτική ενέργεια, ναι σε

περισσότερο πόσιμο νερό, ναι στην ανάπλαση μερικών από τα πέτρινα Μετόχια για

οικοτουριστική εναλλακτική διαμονή, ναι κάτι πρέπει να γίνει με τα σκουπίδια των

οικισμών.



12

Στο νησί της Γαύδου υποχρεωτικά συναντάς και γίνεσαι ένα με τη φύση, την ιστορία

και το σημερινό άνθρωπο.

Να ποιά είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά στολίδια της:

-Μοναδικότητα στο τοπίο

-Ιδιαιτερότητες στο φυσικό περιβάλλον

-Καρτερικότητα, καλοσύνη και με χαμόγελο άνθρωποι

-Παραθεριστές που σέβονται τον τόπο όπου θα περάσουν μερικές ανέμελες μέρες

-Σαρακήνικο, Αγιάννης, Λαύρακας, Κόρφος, Ποταμός, Πύργος, μερικές από τις

πανέμορφες αμμουδιές

-Γραφικοί οικισμοί στο Καστρί, Βατσιανά, Αμπελος, Ξενάκη, αλλά και πολλά πέτρινα

Μετόχια σόλο το νησί

-Ρωμαϊκό υδραγωγείο, ελαιοπιεστήρια και πατητήρια της άλλοτε ιστορικής διαδρομής

-Κέδρα, Φώκιες, Πεύκα, Χελώνες, Αβόρατοι, Τρυγόνια, Αγκίσταροι, Σχίνα, Θυμάρια,

Θρίμπιες, Μελίσσια, Natura2000, Προγράμματα για την προστασία του κεδρόδασους

στο Σαρακήνικο, για οικοτουριστική ανάπτυξη και κάμπινγκ στον Κόρφο, για την

προστασία και ανάδειξη των ‘’αρόλιθων’’ , των ‘’αμμόλοφων’’, των ‘’λιβαδιών της

Ποσειδώνιας μέσα στη θάλασσα’’, των ‘’υποθαλάσσιων σπηλαίων’’ κ.ά.

Να ένας ακόμη ελληνικός τόπος που έχει την ανάγκη φροντίδας, προσοχής και στήριξης

από την πολιτεία και τους φορείς της.

Τα σημάδια της αδιάλειπτης κατοίκησή της από τους νεολιθικούς χρόνους – αξιόλογα

ευρήματα της αρχαιολογικής υπηρεσίας Χανίων – αλλά και το σημερινό περιβάλλον

δημιουργούν υποχρεώσεις για όσους την επισκέπτονται και αποτελούν υπόδειγμα πως

μπορεί μια μικρή κοινωνία – απομονωμένη τους περισσότερους μήνες του χρόνου οι 60

μόνιμοι κάτοικοί της – να ευημερεί, να δέχεται καλόκαρδα τους πολυάριθμους επισκέπτες

της, να υπομένει τις όποιες δυσκολίες διαβίωσης, να δένεται στενά με τη γη, τις

περιορισμένες σοδιές και το ζωικό κεφάλαιο, να τα καταφέρνει με αξιοπρέπεια, αλλά

χρειάζεται την ιδιαίτερη προσοχή του κράτους που να δείχνει έμπρακτα ότι δεν ξεχνά τους

ακρίτες του.

Εξάλλου, οι άγριες ομορφιές του νησιού, οι παραλίες και οι ακρογιαλιές της με τα

θαλασσόκεδρα που φτάνουν μέχρι τη θάλασσα, τα γαλάζια και διαυγή νερά της θάλασσας,

αλλά και οι καταδεχτικοί κάτοικοί της δημιουργούν περιβάλλον και προϋποθέσεις για να

προωθηθεί ο εναλλακτικός τρόπος ζωής που στηρίζεται στην αλληλεγγύη, στο σεβασμό,

αλλά και σε συμπεριφορές τέτοιες όπου Άνθρωπος και Φύση – άλλωστε ανέκαθεν

αλληλοϋποστηρίζονταν σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής -συμπορεύονται , τόσο στις

αναπάντεχες δυσκολίες , όσο και σε περιόδους ηρεμίας.



13

Δείτε –παρά τις όποιες δυσκολίες – αισιόδοξα τη σημερινή Γαύδο και το κάθε τι που την

αφορά και που μπορεί να σου προσφέρει με ευοίωνες προοπτικές για ποιότητα ζωής και

βιώσιμη ανάπτυξη που υποχρεωτικά οφείλει να γίνεται ένα με τη φύση, τους ντόπιους

κατοίκους της, αλλά και τους επισκέπτες της. Έτσι, μπορούμε να ξεκινήσουμε μια γρήγορη

αλλά ουσιαστική περιήγηση της Γαύδου με σχήματα και εικόνες που προσεγγίζουν,

αναλύουν, αγκαλιάζουν και εμβαθύνουν στα τοπία, στην ιστορία, στις παραδόσεις και στις

ασχολίες των κατοίκων της.

_________

Charles Darwin:

Η Καταγωγή των ΄Εμβιων Μορφών Ζωής και του Ανθρώπου

Αυτή η χρονιά είναι αφιερωμένη στα 200 χρόνια από τη γέννηση του πατέρα της βιολογίας

και της φυσιογνωσίας Charles Darwin (1809-1882), αλλά και για τα 150 χρόνια από την

έκδοση του βιβλίου του ‘’Καταγωγή των Ειδών’’. Με αναρίθμητα επιστημονικά άρθρα και

βιβλία (‘’Καταγωγή του ανθρώπου’’,‘’ Έκφραση των συναισθημάτων στον άνθρωπο και

στα ζώα’’, βιβλία ζωολογίας, γεωλογίας), καθιερώνεται μεταξύ των μεγαλοφυών

προσωπικοτήτων της ελεύθερης επιστημονικής σκέψης για τον Φυσικό κόσμο. Γεννήθηκε

στην Αγγλία, μεγάλωσε σε ένα προοδευτικό οικογενειακό περιβάλλον καλλιεργώντας του

την πίστη στα τότε επιτεύγματα της επιστήμης και την προσήλωσή του σε δημοκρατικές

αρχές. Έπληττε αφόρητα με την εκπαίδευση της εποχής του - σπούδασε για λίγο ιατρική

στο Εδιμβούργο και ολοκλήρωσε τη θεολογία στο Κέμπριτζ, ενώ τον συνάρπαζε η μουσική

και ο Φυσικός κόσμος. Από μικρός παρατηρούσε τη Φύση, συνέλεγε και συντηρούσε φυτά

και ζώα, αλλά και πετρώματα. Πίστευε, ότι η ζωή του άλλαξε ριζικά και καθορίστηκε η

μετέπειτα πορεία της, όταν για πέντε περίπου χρόνια, ως νεαρός φυσιοδίφης, με το

ερευνητικό σκάφος Beagle, ταξίδεψε και γνώρισε τον κόσμο σε νησιά και παράκτιες

περιοχές σε Ατλαντικό, Ειρηνικό και Ινδικό ωκεανό, στην Παταγονία, στην Αυστραλία,

στην Ινδονησία και στη Ν. Αφρική. Στο μακρόχρονο ταξίδι του, διατηρούσε σχολαστικά

ημερολόγιο, συνέλεγε ζώα, φυτά και πετρώματα, παρατηρούσε, ερευνούσε και είχε επαφές

με διάφορες πρωτόγονες φυλές στις περιοχές που ταξίδευε. ‘’Αυτό το πολύχρονο ταξίδι’’,

θα μας πει στην αυτοβιογραφία του ότι, ‘’ήταν η πρώτη και πραγματική-βιωματική μου

πνευματική εκπαίδευση’’. Στα επόμενα χρόνια ανάλυε τις παρατηρήσεις και τα ευρήματά

του και παρουσίαζε τα συμπεράσματά του με πειστική επιχειρηματολογία. Δεν έπαψε ποτέ

να γράφει, να διαβάζει, να συνομιλεί και να ανταλλάσει απόψεις με επιστήμονες. Διαρκώς

αναζητούσε την αυθεντικότητα, τη διαφορετικότητα και την αλήθεια. Για να καθιερωθεί η

‘’επαναστατική’’ του σκέψη, πέρασαν γύρω στα είκοσι χρόνια, παρακάμπτοντας τα κάθε



14

λογής και εποχής κατεστημένα. Ακόμη και σήμερα αυτά τα κατεστημένα (οι

οπισθοδρομικοί εκπαιδευτικοί, οι θρησκόπληκτοι και οι φονταμενταλιστές, οι παρα-

θρησκευτικές οργανώσεις, τα οποιαδήποτε ιερατεία, οι Δημιουργιστές-σύγχρονοι αντι-

Δαρβινικοί, οι συντηρητικές πολιτικές), άλλοτε με εμφανές το προσωπείο τους και άλλοτε

με υποκριτικές αποφάσεις, νομολογούν, αναβιώνουν ψευδοσυζητήσεις με εναλλακτικές

προτάσεις, θέτουν πονηρά ερωτήματα (πως είναι δυνατό να καταγόμαστε από τους

πιθήκους ή πως μπορεί κάποιος να πιστεύει στο Θεό κα να δέχεται την Εξέλιξη) και για να

αντικρούσουν την ‘’Εξέλιξη’’ εστιάζονται σε παραπλανητικούς όρους. Οι αντι-Δαρβινικές

επιθέσεις θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν, όσο υπάρχει ηθελημένη αμορφωσιά, έλλειψη

πνευματικής καλλιέργειας, έλλειμμα αυτογνωσίας, αλλά και εφόσον διατηρείται η φτώχια.

Να φανταστείτε ότι στις ΗΠΑ, τη χώρα με την πλέον προχωρημένη επιστημονική έρευνα,

βρίσκουν πρόσφοροι έδαφος οι Δημιουργιστές εκμεταλλευόμενοι την κοινωνική και

πολιτισμικοί θέση αρκετών εκατομμυρίων συνανθρώπων μας, καθότι ο αναλφαβητισμός, η

ανέχεια και οι φανατικοί θρησκόληπτοι βρίσκονται στις πρώτες θέσεις παγκοσμίως.

Οι σημαντικές ανακαλύψεις του C. Darwin, υποστηρίζουν κυρίως, ότι όλα τα έμβια όντα

προήλθαν, μέσω τροποποιήσεων από κοινά προγονικά είδη κι ότι με το μηχανισμό της

φυσικής επιλογής εξελίσσονται όλα τα είδη, καθώς από γενιά σε γενιά γίνονται πιο κοινά

εκείνα τα χαρακτηριστικά τους, που τους παρέχουν την καλύτερη δυνατή προσαρμογή στο

περιβάλλον. Η φυσική επιλογή όμως έχει και τις εξαιρέσεις της. Για παράδειγμα, κάποιο

προσαρμοστικό πλεονέκτημα είναι ενδεχόμενο, για τυχαίους λόγους, να μη περάσει στην

επόμενη γενιά και να χαθεί. Δηλαδή, οι πιέσεις που ασκούνται στους οργανισμούς από το

περιβάλλον, ιδιαίτερα σε κάποιες έμβιες μορφές ζωής, δεν καθορίζουν απόλυτα το πώς

αυτές οι μορφές ζωής θα εξελιχθούν. Η φυσική επιλογή δεν δρα με κάποιο σχέδιο, καθώς

τα ζώα και τα φυτά, ο έμβιος κόσμος προκύπτουν, όχι γιατί είναι απαραίτητα για κάποιο

σκοπό, αλλά γιατί υπάρχουν οι περιβαλλοντικές ‘’ευκαιρίες’’ και οι γενετικές

‘’προϋποθέσεις’’. Τα είδη τω μορφών ζωής εξελίσσονται με το πέρασμα του χρόνου. Η

φυσική επιλογή είναι ο βασικός κινητήριος μοχλός εξέλιξης της ζωής.

Τα κυριότερα σημεία της ‘’Εξέλιξης’’ σκιαγραφούνται στις παρακάτω γραμμές:

-Ο έμβιος κόσμος γενικά δεν είναι σταθερός. Όλα εξελίσσονται, μεταλλάσσονται, και

προσαρμόζονται ανάλογα με τις ανάγκες τους, τις πιέσεις του περιβάλλοντος και τυχαίους

γενετικούς μηχανισμούς.

-Η εξελικτική αλλαγή γίνεται σταδιακά. Ότι ισχύει για τα φυτά και για τα ζώα, το ίδιο

ισχύει και για τον άνθρωπο. Ποτέ δεν ήταν αυτά στατικά με το πέρασμα του χρόνου. Και ο

άνθρωπος δεν ήταν πάντοτε ο ίδιος πάνω στη Γη.

-Η φυσική επιλογή δρα για την προσαρμοστική μεταβολή-αλλαγή των έμβιων όντων.



15

-Οι έμβιες μορφές ζωής του σήμερα αποτελούνται από απογόνους, μακρινών ή

κοντινών προγόνων.

- Νέα είδη διαρκώς δημιουργούνται όταν ένας πληθυσμός διασπάται (π.χ. απομόνωση

υπο-πληθυσμών) και τμήματα αυτού διαφοροποιούνται στις καινούργιες συνθήκες.

Η προσωπικότητα του Δαρβίνου, υποστηρίζεται ότι ήταν δημιούργημα της εποχής του,

αλλά συγχρόνως βρισκόταν πολύ μπροστά από αυτήν, καθώς το έργο του έχει διαχρονική

αξία και εμβέλεια. Εργαζόταν πολύ σκληρά για την επέκταση της γνώσης και επιζητούσε

όπως αυτή ‘’θα μπορούσε να συμβάλλει στην ευημερία των ανθρώπων’’ όπως συχνά έλεγε.

Οι τότε ανακαλύψεις του έχουν σήμερα άμεσες σημαντικές πρακτικές εφαρμογές μεταξύ

των άλλων στην κληρονομικότητα, στη βιοτεχνολογία και στη γενετική μηχανική. Και για

το ελληνικό σχολείο και την εκπαίδευσή μας, οι έννοιες της Εξέλιξης και της Φυσικής

Επιλογής του Δαρβίνο, είναι αδιανόητο στη σημερινή εποχή, να παραμένουν ακόμη

εγκλωβισμένες σε προκαταλήψεις, σε οπισθοδρομικές αγκυλώσεις και υποκριτικές

αποφάσεις (πηγές: Κ.Κριμπάς-Δαρβινικά-εκδ.Ερμής, Κ.Δαρβίνος-Η καταγωγή των ειδών-Εκδ.

Πανεπ.Πατρών, Ε.Mayer-Τι είναι εξέλιξη-Εκδ.Κάτοπτρο).

________

Αρόλιθοι και Ρουσσιές

Οι Αρόλιθοι, οι Κολύμπες και οι Ρουσσιές αποτελούν ευκαιρίες για Οικο- Τουρισμό

και δημιουργία Φυσικών Πάρκων. Ως γεωμορφολογικές δημιουργίες και δομές οι

αρόλιθοι στη Γαύδο, οι ρουσσιές στη Χρυσοσκαλίτισσα-Ελαφονήσι, αλλά και η λίμνη

στον Ομαλό-Σαμαριά, ο βάλτος στη Φαλάσαρνα και οι παραλίμνιες εκτάσεις πίσω από

τις λυγαριές που κατακλύζονται περιοδικά από νερά στη λίμνη του Κουρνά, είναι

μερικές από τις Εφήμερες Λιμνούλες της δυτικής Κρήτης που αποτελούν θύλακες

βιοποικιλότητας, αλλά και οικοτόπους προτεραιότητας για προστασία, διατήρηση και

ανάδειξη για τον ειδικό οικο-τουρισμό.

Οι ιδιαιτερότητες και οι ιδιομορφίες τους, αλλά και η βιοποικιλότητα και οι γεωμορφές τους

ανήκουν στο φυσικό περιβάλλον στο Ν. Χανίων, προσφέρουν αξίες στους ντόπιους, αλλά

και προοπτικές για τον ειδικό-εναλλακτικό οικο-τουρισμό.

Καλείται η Τοπική Αυτοδιοίκηση – Κοινότητα Γαύδου, Δήμος Ινναχωρίου, Δήμος

ανατολικού Σελίνου και Δήμος Γεωργιούπολης –

να αξιοποιήσουν κατάλληλα – μέσα από περιφερειακά και άλλα προγράμματα- όσα το

περιβάλλον τους προσφέρει, αλλά και να τα διατηρήσουν ως περιβαλλοντική κληρονομιά

προς όφελος κυρίως της τοπικής κοινωνίας.



16

Αναζητώντας τις ‘’Εφήμερες Μεσογειακές Λίμνες’’ στο Ν. Χανίων για το πρόγραμμα Life-

Φύση που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη, και μελετώντας το σημερινό τους ρόλο και την αξία

τους, δεν παραλείψαμε να συζητήσουμε τα πρώτα ευρήματα της ερευνητικής ομάδας με

τους ντόπιους στη Γαύδο, στη Χρυσοσκαλίτισσα- Ελαφονήσι και στον Ομαλό, για τις

ιδιαιτερότητες του φυσικού περιβάλλοντός τους. Πραγματικά μείναμε άφωνοι, όταν αυτά

που η επιστήμη πρόσφατα προσπαθεί να προστατεύσει και έχει επισημάνει τη σημασία τους

στο φυσικό περιβάλλον, οι ντόπιοι τα γνωρίζουν ‘’από πάππου προς πάππου’’, τα

προστάτευαν και τα διατηρούσαν, γιατί από αυτά ποτίζονταν ζώα και άνθρωποι (π.χ.

Γαύδος) στο ξηροθερμικό περιβάλλον της Κρήτης, αλλά και σε δύσκολους καιρούς

καλλιεργούσαν τις τόσο δα μικρές εκτάσεις τους (π.χ. Χρυσοσκαλίτισσα-Ελαφονήσι).

Έτσι, για παράδειγμα οι ‘’Αρόλιθοι’’ στη Γαύδο – κατά την κρητική διάλεκτο είναι τα

φυσικά βαθουλώματα, κοιλώματα πάνω στις πλακούρες, δηλαδή στα ασβεστολιθικά βράχια

του νησιού που συγκρατούν το νερό της βροχής απ’όπου ξεδιψάνε αιγοπρόβατα και

βοσκοί– αποτελούν μικροσκοπικά στολίδια του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και

εξυπηρετούν εδώ και πολλές χιλιετίες μέχρι σήμερα, τον άνθρωπο και τα ζώα γιατί

συγκρατούν το νερό της βροχής, έστω και σε μικρές ποσότητες, αλλά για μερικές μέρες.

Σημειώνεται επίσης ότι ‘’Αρόλιθος’’ ονομάζεται και το παραδοσιακό χωριό στο Ηράκλειο,

αλλά και είναι ονομασία ξενοδοχείων, ταβερνών και μεζεδοπωλείων στην Κρήτη.

Αυτοί, λοιπόν οι φυσικοί αρόλιθοι στη νήσο Γαύδο, κατά την επιστημονική ορολογία είναι

τα ‘’Μεσογειακά Εποχικά Λιμνία ή οι Εφήμερες Μεσογειακές Λιμνούλες’’ συναντώνται με

τη μορφή πολλών μικρών βαθουλωμάτων – συστάδες από αυτά- σε επίπεδα ή με ελαφρά

κλίση ασβεστολιθικά βράχια στις περιοχές του Αγ. Παντελεήμονα, στον οικισμό Καστρί,

στα Φραγκουλέϊκα Μετόχια, στα σπίτια της Παπαδιάς πηγαίνοντας για τον Κόρφο και

αλλού. Αυτά τα λιμνία, είναι μικροσκοπικά έως μικρά σε μέγεθος, πολυάριθμα και

βρίσκονται σε διαφορετικά υψόμετρα δηλαδή από 50 μέτρα μέχρι και 310 μέτρα πάνω από

τη θάλασσα. Κατά τη βροχερή περίοδο και για όσο διάστημα έχουν νερό, διατηρούν

ορισμένα υδρόφυτα, όπως είναι το ενδημικό φυτό η ‘’Καλλιτρίχη την ωραία’’ που είναι

μοναδικό για τη χλωρίδα του Αιγαίου και της Ελλάδας, αλλά και η ‘’Ζαννισέλια η

ανθοφόρα’’ και η ‘’ Χάρα η κοινή’’. Επίσης σε άλλες θέσεις η σύνθεση των φυτο-

κοινωνιών τους περιλαμβάνει φυτά βορειο-αφρικάνικης εξάπλωσης όπως είναι ένα είδος

χαμομηλιού η ‘’ Ματρικάρια η χρυσίζουσα’’, η ‘’Τιλαία του Βαιλλάντη’’ , η ‘’Κρηπίς η

άτολμη’’ , το ‘’ Πολύγωνο το θαλασσινό’’ κ.ά

Σημειώνεται ότι η ‘’Καλλιτρίχη την ωραία’’ θεωρείται ότι έχει μεγάλη σημασία και αξία,

γιατί η εξάπλωσή του περιορίζεται μόνο στη νήσο Γαύδο, όπως και στην Κυρηναϊκή της



17

Λιβύης. Πιστεύουμε ότι οι σπόροι του φυτού αυτού ήλθαν και έρχονται κάθε χρόνο την

άνοιξη με την ‘’κόκκινη βροχή’’ από την Αφρική.

Ο οικότοπος αυτός όπως εμφανίζεται στη Γαύδο, δεν είναι γνωστός από πουθενά αλλού

στον ευρωπαϊκό χώρο με παρόμοια οικολογική αξία, είναι μοναδικός και μπορεί να

απειληθεί από μερικές δραστηριότητες του ανθρώπου ( π.χ. πότισμα των ζώων με το νερό

που συγκρατούν οι αρόλιθοι, εκχερσώσεις εδαφών, απορρίψεις σκουπιδιών ) όταν δεν

υπάρχει η κατάλληλη ενημέρωση. Έτσι, μέσα από το πρόγραμμα Life-Φύση που αφορά τα

‘’Μεσογειακά Εποχικά Λιμνία στη Δυτική Κρήτη’’, θα επιδιωχθεί η ενημέρωση και η

ευαισθητοποίηση των ντόπιων για τη μοναδικότητα, τη σημασία και την αξία τους, ενώ θα

κατασκευαστούν ποτίστρες στις γειτονικές με τους αρόλιθους περιοχές, έτσι ώστε τα ζώα

που βόσκουν στην περιοχή να βρίσκουν και να προτιμούν το νερό από τις ποτίστρες, που θα

είναι και καθαρότερο, παρά εκείνο των αρόλιθων που ρυπαίνεται από τις ακαθαρσίες των

ζώων.

Εξάλλου, οι ‘’Ρουσσιές’’ κατά τους ντόπιους στο Ελαφονήσι-Χρυσοσκαλίτισσα, που είναι

κατά την επιστημονική ορολογία οι Εφήμερες Λιμνούλες, αποτελούν αβαθή βυθίσματα-

βαθουλώματα πάνω στους πολυτεμαχισμένους και πολυδιαρρηγμένους

(καρστικοποιημένους) ασβεστόλιθους της περιοχής, μέσα στον τεράστιο θαμνότοπο της

ευρύτερης περιοχής. Οι μικρές αυτές αλλά πολυάριθμες εκτάσεις, χαρακτηρίζονται από το

‘’ξανθοκόκκινο’’ χρώμα του εδάφους ( terra rossa=κόκκινο έδαφος) και θα μπορούσαν να

αποτελούν ένα τεράστιο ‘’Φυσικό Πάρκο’’ με την ξηροφυτική βλάστηση και χλωρίδα της

Δυτικής Κρήτης, αλλά και για τα ‘’Μεσογειακά Εποχικά Λιμνία’’ που υπάρχουν στην

περιοχή.

Σήμερα όμως, το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής είναι καταπατημένο, διασχίζεται από

πολυάριθμους αγροτικούς δρόμους, ενώ οι επεκτάσεις των θερμοκηπίων είναι συνεχείς και

είναι άγνωστο μέχρι που θα φτάσουν.

Αυτές οι πολυάριθμες γεωμορφές, οι ‘’Ρουσσιές’’ στο Ελαφονήσι- Χρυσοσκαλίτισσα,

έχουν ιδιότυπη χλωρίδα που αποτελείται από σπάνιες και εξειδικευμένες φυτικές κοινωνίες

με κυρίαρχα είδη τα ‘’ Κρηπίς η άτολμη’’, ‘’Τριφύλλι το ασφυκτικό’’ και άλλα..

Από μαρτυρίες-αναδρομικές αφηγήσεις των ντόπιων, αυτές οι μικροσκοπικές

ξανθοκόκκινες εκτάσεις έδιναν κάποια παραγωγή όσπριων και δημητριακών κατά την

κατοχική περίοδο, ενώ σήμερα το κοκκινόχωμά τους αφού εκσκαφτεί, χρησιμοποιείται ως

υπόστρωμα για τις εγκαταστάσεις των θερμοκηπίων, ενώ οι θέσεις αυτών των οικοτόπων

χρησιμοποιούνται ,κατά τη θερινή περίοδο, για χώρο στάθμευσης οχημάτων ή και

απόρριψης σκουπιδιών και άχρηστων αντικειμένων.



18

Η λίμνη στον Ομαλό – στο μέσο του Σελινιώτικου γύρου στο οροπέδιο του Ομαλού της

Σαμαριάς– είναι η πλέον χαρακτηριστική και διαφοροποιημένη μορφή Μεσογειακών

Εποχικών Λιμνίων στο Ν. Χανίων. Είναι η γνωστή λίμνη του Ομαλού, απόπου ποτίζονται

τα ζώα που βόσκουν στην περιοχή. Ετσι πολύ γρήγορα η λίμνη αυτή βρωμίζει από τα

περιττώματα των ζώων, το νερό γίνεται ακατάλληλο για το πότισμα των ζώων και γίνεται

επιτακτική η ανάγκη να κατασκευαστούν στην περιοχή αρκετές ποτίστρες για τα ζώα. Τα

πρόγραμμα Life-Φύση στην περιοχή, έχει εντάξει στις δραστηριότητές του την κατασκευή

ποτιστρών για τα ζώα που βόσκουν στην περιοχή ως έργο επίδειξης και αναγκαιότητας για

την υγιεινή των ζώων.

Τα Εποχικά Μεσογεικά Λιμνία στη Λίμνη Κουρνά, καταλαμβάνουν εκτάσεις πίσω από τις

λυγαριές, σε επίπεδες κατακλυζόμενες εκτάσεις και εξαρτάται η παρουσία τους από το

υδρολογικό καθεστώς της στάθμης της λίμνης.

Ο τύπος οικοτόπου εποχικές λίμνες στη Φαλάσαρνα, σήμερα έχει περιοριστεί σε μία μόνο

περιοχή που βρίσκεται πίσω από τον παραθαλάσσιο δρόμο που διαχωρίζει τις αμμοθίνες και

την πεδιάδα. Πριν από δύο χρόνια, στην ευρύτερη περιοχή ϋπήρχαν πολλοί τέτοιοι

οικότοποι, αλλά με τις συνεχείς και παράνομες επιχωματώσεις και αποστραγγίσεις

κατόρθωσαν μερικοί να τους εξαφανίσουν και έτσι επέκτειναν τις ιδιοκτησίες τους σε

δημόσιες εκτάσεις και σε προστατευόμενες περιοχές.

Ο σημαντικός αυτός οικότοπος στη Φαλάσαρνα έχει μεγάλη ποικιλία υγρόφιλης

βλάστησης, είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση σε ολόκληρη τη δυτική ακτή, αποτελεί τόπο

ξεκούρασης και αναπαραγωγής για πουλιά και για αμφίβια.

Οι φυτικές κοινωνίες του οικοτόπου αυτού αποτελούνται από νέες αναφορές για τα

δεδομένε της Κρήτης, όπως είναι ‘’Ρανούγκουλος του Ριόνι’’, Σπαργκάνιο το ευθυτενές’’,

Ευφόρβια η χιρσούτα’’, ‘’Φύλλα η ανθοδέσμια’’ και αρκετά είδη ‘’Γιούνκου’’ που είναι

σπάνια στην Κρήτη .

Οι πιο πάνω ιδιαιτερότητες και οι ιδιομορφίες, αλλά και η βιοποικιλότητα και οι γεωμορφές

των Μεσογειακών Εποχικών Λιμνίων ανήκουν στο φυσικό περιβάλλον στο Ν. Χανίων,

προσφέρουν αξίες στους ντόπιους, αλλά και προοπτικές για τον ειδικό-εναλλακτικό οικο-

τουρισμό.

Καλείται η Τοπική Αυτοδιοίκηση – Κοινότητα Γαύδου, Δήμος Ινναχωρίου, Δήμος

ανατολικού Σελίνου και Δήμος Γεωργιούπολης –

να αξιοποιήσουν κατάλληλα (‘’Κοινοτικό Φυσικό Πάρκο με τους Αρόλιθους’’ στη

Γαύδο, ‘’Δημοτικό Φυσικό Πάρκο με τις Ρουσσιές’’ στη Χρυσοσκαλίτισσα του Δήμου

Ινναχωρίου, ‘’Δημοτικό Φυσικό Πάρκο με τη λίμνη και το Μουσείο Φυσικής

Ιστορίας’’ του Δήμου ανατολικού Σελίνου στον Ομαλό, ‘’Το Φυσικό Μονοπάτι’’ δίπλα



19

στη λίμνη Κουρνά του Δήμου Γεωργιούπολης– μέσα από περιφερειακά και άλλα

προγράμματα- όσα το περιβάλλον τους προσφέρει, αλλά και να τα διατηρήσουν ως

περιβαλλοντική κληρονομιά προς όφελος κυρίως της τοπικής κοινωνίας.

Οι Ρουσσιές στη Χρυσοσκαλίτισσα-Ελαφονήσι είναι ιδιότυπες γεωμορφές και ξεχωριστοί

οικότοποι διεθνούς σημασίας, αλλά και πρόκληση προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση (Δήμος

Ινναχωρίου και Νομαρχία Χανίων) για τη δημιουργία «Φυσικού Πάρκου με τις Ρουσιές και

το Ξηροφυτικό Θαμνότοπο της περιοχής » .

_____________

Τα Θερμοκήπια και οι Απειλές τους

Φαλάσαρνα…ώρα μηδέν

Κατεβαίνοντας προς τα Φαλάσαρνα πάρτε οχι το δεξί, αλλά τον αριστερό δρόμο και

πηγαίνετε μέχρι την παραλία. Απ'εκεί πάρτε στα δεξιά το χωματόδρομο που είναι

παράλληλος προς την παραλία. Θα συναντήσετε υποβαθμισμένες αμμώδεις παραλίες, αλλά

και καταπατημένους-καταστρεμμένους, από τα μπαζώματα υγροτόπους. Εκεί κοντά και τα

θερμοκήπια που επεκτείνονται, επεκτείνονται χρόνο με το χρόνο. Παντού σκουπίδια, και

πάλι σκουπίδια κάθε είδους, αλλά και επικίνδυνες συσκευασίες από φυτοφάρμακα και

πεταμένα, πεταμένα οτιδήποτε μπορείτε να φανταστείτε. Που είναι οι αρμόδιοι τοπικοί

φορείς (Τοπική Αυτοδιοίκηση, Γεωργικοί Συνεταιρισμοί, Σύλλογοι Επιστημονικοί,

Περιβαλλοντικοί, Οικολογικοί) που υποτίθεται ότι ενδιαφέρονται για το περιβάλλον; Δεν

έχουν περάσει απ’εδώ; Μήπως αγοράζουμε κατσικάκια από τα Φαλάσαρνα; Ή το λάδι μας

προέρχεται απ’εδώ; Κρίμα για μια ακόμη επικίνδυνη υποβάθμιση, κρίμα.

Είναι γνωστό ότι η δημιουργία και η λειτουργία κάθε θερμοκηπιακής μονάδας συμβατικής

γεωργίας, δημιουργεί μικρότερα ή μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα τα οποία

κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις – π.χ. ενδεικνυόμενη δοσολογία φυτοφαρμάκων και

λιπασμάτων, συλλογή, έλεγχος και απενεργοποίηση απόνερων, σταθερότερες κατασκευές,

εξασφάλιση κανόνων υγιεινής για τους εκεί εργαζόμενους, προϊόντα απαλλαγμένα από

υπολείμματα φυτοφαρμάκων, πυρόλυση υπολειμμάτων φυτικών προϊόντων και άχρηστων

τοξικών σκουπιδιών κ.λπ.- , θα μπορούσαν να ελαχιστοποιηθούν ή και να εκλείψουν.

Πιο συγκεκριμμένα:

Λόγω του ότι γίνεται εντατική καλλιέργεια στα θερμοκήπια, εκατοντάδες τόνοι

τοξικών φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, με τα ριζοποτίσματα, ή και τις υδροπονικές

καλλιέργειες καταλήγουν στο υπέδαφος, με άγνωστες μέχρι στιγμής συνέπειες, αλλά

…..προβλέψιμες;

Κανείς αρμόδιος τοπικός φορέας ποτέ δεν έκανε μια υπεύθυνη μελέτη για το τι

συμβαίνει ή το τι πρόκειται να συμβεί στα αμέσως προσεχή χρόνια. Δεν αναφέρομαι μόνο



20

στα υπόγεια νερά, στο έδαφος και τον αέρα και στη γειτονική θάλασσα, αλλά και στα

προϊόντα που αυτή η γη παράγει εδώ και αιώνες. Δεν είναι άσχετο, ότι κανείς δεν ψαρεύει

στη περιοχή Φαλάσαρνας, μιας και όλοι γνωρίζουν ότι πρόκειται για νεκρή, από ψάρια,

περιοχή, αλλά και πιθανότατα τοξική περιοχή όταν τα λιγοστά ψάρια θα καταναλωθούν.

Οι ψεκασμοί των φυτών με φυτοφάρμακα, ρυπαίνουν αναμφίβολα όχι μόνο το

έδαφος, αλλά και την ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα όλη η ευρύτερη περιοχή όπου

αναπτύσσονται τα θερμοκήπια κατά τους ψεκασμούς, να μυρίζει εντονότατα φυτοφάρμακα.

Παλαιότερη μελέτη που έκανε ομάδα γιατρών του νοσοκομείου Ιεράπετρας για την εκεί

περιοχή των θερμοκηπίων έδειξε επιπτώσεις στην υγεία των αγροτών (μιας και έγινε μόνο

για ανθρώπους που καλλιεργούν σε θερμοκήπια) χωρίς να συμπεριλάβει και άλλους

κατοίκους της Ιεράπετρας. Φυσικά τα όποια αποτελέσματα, κάθε φορά που γίνεται

απόπειρα να δημοσιοποιηθούν συναντούν την έντονη αντίδραση των συλλόγων των

αγροτών και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Η δικαιολογία που αντιδρούν είναι ότι ''θα

θιγούν πρώτα τα θερμοκήπια ... και στη συνέχεια η τσέπη μας''. Για την υγεία τους ούτε

λόγος να γίνεται!

Η επέκταση των θερμοκηπιακών μονάδων είναι εντατική με αποτέλεσμα δεκάδες

στρέμματα γης να καλύπτονται κάθε χρόνο με θερμοκήπια. Φέτος υπολογίζεται ότι

καλύφθηκαν περί τα 150 στρ. Έτσι, η καλυμμένη, με θερμοκήπια, έκταση ξεπερνά στα

Φαλάσαρνα τα 3.000στρεμ.

Η επέκταση αυτή, αφού ήδη ο κάμπος έχει κάλυψη γύρω στα δύο πέμπτα με

θερμοκήπια, κατευθύνεται προς τις πλαγιές και τα γύρω βουνά, αλλά και προς τη θάλασσα

με αποτέλεσμα να καταστρέφονται οι παράκτιες αμμοθίνες (αμμόλοφοι), αλλά και οι

υγροτοπικές περιοχές πίσω από τις θίνες. Η επέκταση αυτή περιλαμβάνει ακόμη και τον

αρχαιολογικό χώρο στα Φαλάσαρνα. Και παντού καταπατώνται δημόσιες εκτάσεις για να

δημιουργηθούν θερμοκήπια.

Τα απόβλητα και απορρίμματα των θερμοκηπίων είναι πολλά, πολυποίκιλης

σύστασης, τοξικά και επικίνδυνα για τη ζωή , την υγεία, τις τροφικές αλυσίδες και το

περιβάλλον γενικότερα.

Τα φυτικά και κάθε είδους απορρίμματα-απόβλητα (ξερά φυτά, σχοινιά και σπάγκοι,

υδροπονικά κουτιά, τζίβα και πλαστικά, φελισόλ, κομμάτια νάιλον, κουτιά από

φυτοφάρμακα κλπ) ανερχόμενα κάθε χρόνο σε εκατομμύρια τόνους. Απορρίπτονται στην

πλειοψηφία τους σε παρακείμενες περιοχές, μέσα σε ρέματα, μέσα σε υγροτοπικές περιοχές,

σε καταπατημένες περιοχές που μπαζώνονται, αλλά και στις εναπομείνασες αμμώδεις

παραλίες. Πολλά από αυτά (νάιλον, πλαστικά) συνηθίζεται να καίγονται με τα γνωστά

αποτελέσματα (διοξίνες;).



21

Τα νάιλον που αφαιρούνται κάθε καλλιεργητική περίοδο και αντικαθίστανται από

νέα, ανέρχονται και αυτά σε εκατοντάδες τόνους κάθε χρόνο. Ενώ στην Ιεράπετρα υπάρχει

εργοστάσιο ανακύκλωσης και μάλιστα είναι Δημοτική Επιχείρηση, εδώ και πολλά χρόνια

αυτό δεν λειτουργεί. Έτσι, παλαιότερα είχε βρεθεί η λύση να συγκεντρώνονται τα νάιλον

αυτά από το δήμο στο χώρο του εργοστασίου και στη συνέχεια να προωθούνται στο

Ηράκλειο στη βιομηχανία "Πλαστικά Κρήτης".

Εδώ, στα Φαλάσαρνα τι γίνεται; Λόγω του ότι η ποσότητες είναι τεράστιες από

νάιλον και πλαστικά και δεν υπάρχει οργανωμένη συλλογή τους, παρασύρονται από τον

άνεμο προς διάφορες κατευθύνσεις με αποτέλεσμα η φύση να γεμίζει νάιλον, τα ρυάκια να

φράσσονται, η θάλασσα να ρυπαίνεται. Επίσης, αρκετοί τόνοι καίγονται μαζί με τα φυτικά

απόβλητα, από ασυνείδητους αγρότες, με καταστροφικά αποτελέσματα για την ατμόσφαιρα

και οπωσδήποτε οι διοξίνες πρέπει να ‘’δεσπόζουν’’ στα Φαλάσαρνα. Μήπως αγοράζεται

κατσίκια από τα Φαλάσαρνα ή το λάδι σας προέρχεται από τα Φαλάσαρνα;

Αλλου είδους επικίνδυνα σκουπίδια είναι οι συσκευασίες των φυτοφαρμάκων και

τα κουτιά των υδροπονικών καλλιεργειών εμποτισμένα με τοξικά συστατικά βρίσκονται

πεταμένα παντού (επικίνδυνα, δηλητηριώδη κλπ). Εξάλλου, αυτές οι συσκευασίες αν δεν

πετιούνται μαζί με τα άλλα απορρίμματα σε σκουπιδοσωρούς και σκουπιδότοπους

ανεξέλεγκτα (με "υπολογιζόμενες" συνέπειες ρύπανσης του υπεδάφους), καταλήγουν σε

παρακείμενα ρυάκια και ποτάμια και στη συνέχεια στη θάλασσα. Ετσι, κάθε είδους ζώο

(κατσίκια, ποντίκια, κοτσύφια, νυφίτσες, όρνια ), είναι εκτεθειμένο στον άμεσο κίνδυνο αν

δοκιμάσει να "γευτεί" από αυτά. Στη συνέχεια αν ψοφήσει το μικρό ζώο, θα το φάει το

μεγαλύτερο και στη συνέχεια άλλο και πάει λέγοντας με απρόβλεπτες συνέπειες.

Υπολογίζεται ότι εκατοντάδες ζώα πεθαίνουν κατ’ αυτόν τον τρόπο κάθε χρόνο σε όλη την

κλίμακα της πυραμίδας, ενώ τα προβλήματα της τοξικότητας μεταφέρονται

πολλαπλασιαζόμενα από γενεά σε γενεά..

Ως προς το έδαφος της περιοχής, αυτό έχει καλυφθεί σε μεγάλο ποσοστό από τα

θερμοκήπια με αποτέλεσμα, όταν βρέχει, το νερό να μην απορροφιέται και έτσι να

δημιουργούνται ορμητικοί χείμαρροι που πλημμυρίζουν την περιοχή με καταστρεπτικές

συνέπειες. Αντίθετα, με τα θερμοκήπια εμποδίζονται οι εξατμίσεις από το έδαφος με

αποτέλεσμα να δημιουργούνται σε τοπική κλίμακα επιμηκυσμένοι περίοδοι ξηρασίας.

Η επέκταση των θερμοκηπίων, εκτός των άλλων, δημιουργεί πολύ κακές συνθήκες

για την ανάπτυξη βιολογικών καλλιεργειών. Οι μικρές προσπάθειες που γίνονται από

μεμονωμένους αγρότες συναντούν εμπόδια δυσεπίλυτα που πολλές φορές αναγκάζουν τους

αγρότες αυτούς να κάνουν υπέρογκα έξοδα για να προστατεύσουν τις βιολογικές

καλλιέργειές τους.



22

Επίσης, συνάρτηση της βροχής είναι και μια άλλη ρύπανση που δεν έχει υπολογιστεί

και μετρηθεί. Οι αγρότες καλύπτουν όλη την επιφάνεια του θερμοκηπίου τους

καλοκαιρινούς μήνες με μεγάλες ποσότητες στόκου ή γύψου για να ελαττώσουν την

ηλιοφάνεια μέσα στα θερμοκήπια, Ετσι, οι ποσότητες αυτές ξεπλένονται πάνω από τα

θερμοκήπια με τις πρώτες βροχές καταλήγουν στο έδαφος, ρυπαίνοντας το και από εκεί...

πάλι στη θάλασσα, ρυπαίνοντας την.

___________

Οι Ασβεστούχοι Βάλτοι

Οικότοποι Προτεραιότητας για Προστασία

Αυτοί οι τύποι οικοτόπων είναι ευαίσθητες υγροτοπικές περιοχές που χρειάζονται

φροντίδα, προστασία και διατήρηση. Οι ασβεστούχοι βάλτοι που συναντώνται στην

Ελλάδα (π.χ. Τριχωνίδα και Οζερός στην Αιτωλοακαρνανία, λίμνη του Κουρνά και

κοιλάδα Φασά – Αγυιά στην Κρήτη, λίμνη Καϊάφα στην Πελοπόννησο, λίμνες λίμνη

Κορυσσίων στην Κέρκυρα, έλος Καλοδίκη στη Ηπειρο κ.ά ), είναι υγροτοπικές

περιοχές και έχουν σημαντική περιβαλλοντική και οικονομική αξία. Χαρακτηρίζονται

από υγρά, σπογγώδη, σκουρόχρωμα και δύσκολα αποστραγγιζόμενα εδάφη, ενώ

αποτελούν οικοτόπους με προτεραιότητα για προστασία (κωδικός 7210 / Παράρτημα Ι

της Οδηγίας 92/43/EEC της Ευρωπαϊκής Ένωσης).

Συνήθως, οι τύποι αυτοί οικοτόπων - υγροτοπικά στολίδια εξαιρετικής σημασίας -

αναπτύσσονται σε ασβεστούχες περιοχές, όπου η προσφορά φυτικού υλικού – νεκρό φυτικό

υλικό κυρίως από τους καλαμώνες - ήταν και εξακολουθεί να είναι άφθονη. Λόγω των

ιδιότυπων συνθηκών τους στο έδαφος, στο νερό και στη βλάστηση, φιλοξενούν σπάνια

χλωρίδα και πανίδα και έχουν την ανάγκη μεγάλης υγρασίας και υγρών συνθηκών.

Επηρεάζονται δηλαδή από τα υπόγεια νερά, τη στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα, την

επιφανειακή απορροή και η βροχόπτωση, αλλά και από τις ανθρώπινες δραστηριότητες

(αποστράγγιση, καλλιέργειες, άρδευση, επιχωματώσεις, μπάζα, σκουπίδια κ.ά).

Από την άποψη της πανίδας και ανάλογα με τις επικρατούσες τοπικές συνθήκες διαβιούν ή

φωλιάζουν στις πιο πάνω περιοχές αμφίβια, ερπετά, τρωκτικά, πτηνά, ψάρια, έντομα,

αράχνες, σκουλήκια, κ.ά.

Οι ασβεστούχοι βάλτοι και γενικότερα όλοι οι υγρότοποι, προσφέρουν σημαντικά οφέλη,

όπως είναι:

Ρύθμιση του τοπικού κλίματος (μικρο-κλίμα).



23

Εμπλουτισμός των υπόγειων νερών.

Προστασία από τις πλημμύρες.

Προστασία από τη διάβρωση .

Καθαρισμός και φίλτρανση των νερών.

Αξιοποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας.

Διατήρηση ισχυρών τροφικών πλεγμάτων.

Διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Καταφύγιο και τόπο διαβίωσης πουλιών, ψαριών, αμφιβίων, εντόμων κ.ά.

Ευκαιρίες για οικοτουρισμό, έρευνα, αναψυχή και εκπαίδευση.

Γνωριμία: Οι Ασβεστούχοι Βάλτοι στη λίμνη Κουρνά, χαρακτηρίζονται φυσιογνωμικά

κυρίως από την παρουσία των φυτών ‘‘Κλάδιο ο Μαρίσκος ’’ (κοινώς Κοψιάς) και

‘‘Κάρεξ’’, έχουν υψηλό βαθμό ευαισθησίας, ενώ η ύπαρξή τους στηρίζεται σε λεπτές

υδρολογικές και περιβαλλοντικές ισορροπίες.

Οι μοναδικοί και ευαίσθητοι αυτοί οικότοποι, δημιουργήθηκαν κυρίως μέσα από τις

διαχρονικές διαδικασίες της συνεχούς απόθεσης οργανικού φυτικού υλικού (νεκρό φυτικό

υλικό σε ημιαποσύνθεση = τύρφη) και της απόθεσης ιζημάτων σε αβαθή τμήματα της

παράκτιας και παραλίμνιας περιοχής της λίμνης. Έτσι, η εκεί δημιουργία της τύρφης

(οργανικός φυτικός άνθρακας) και η διατήρησή-προστασία της, εμποδίζει τη γρήγορη

κίνηση του νερού, ενώ παγιδεύεται εκεί ένα σημαντικό τμήμα του, που αποδίδεται

τμηματικά προς το περιβάλλοντα χώρο (έδαφος, υπόγειοι υδροφορείς, ατμόσφαιρα) με

βέλτιστα αποτελέσματα στο περιβάλλον γενικότερα.

Οι ασβεστούχοι βάλτοι, επειδή είναι ευαίσθητα και ασταθή οικοσυστήματα επηρεάζονται

σε μεγάλο βαθμό από τις μεταβολές της στάθμης του νερού. Έτσι, ανάλογα με τις

υδρολογικές συνθήκες, τη σύσταση του εδάφους και τις κυρίαρχες φυτοκοινότητες, οι

ασβεστούχοι βάλτοι διακρίνονται σε περιοχές με:

Χαμηλό υδροφόρο και μάλλον στέρεο έδαφος. Εδώ, η σύνθεση της κοινωνίας

περιλαμβάνει κυρίως τα φυτά, Κλάδιο (Cladium mariscus), είδη Κάρεξ (Carex distans, C.

Pseudocyperus), Καλυστέγη (Calystegia sepium), Κίρσιο (Cirsium arvense),

Αγριοτριανταφυλλιά (Rubus sanctus), Πλαντάγκο (Plantago major), κ.ά.

Υψηλό υδροφόρο και μάλλον καλή κάλυψη τους από νερά για μεγάλες περιόδους.

Σ’ αυτές τις συνθήκες η σύνθεση των φυτών περιλαμβάνει κυρίως τα Κλάδιο, είδη Κάρεξ,



24

Νεροκάλαμο, Καλυστέγη, Γάλιο (Galium debile), Σκίρπο (Schoenoplectus lacustris),

Νεροϊριδα (Iris pseudacorous), Πλαντάγκο, κ.ά.

Οι ασβεστούχοι βάλτοι της λίμνης Κουρνά και του υγρότοπου της Αγυιάς, με το ‘‘Κλάδιο ο

μαρίσκος’’ ή κοινώς ‘‘Κοψιάς’’ και είδη ‘‘Κάρεξ’’ αποτελούν δείκτη διατήρησης των

υδρολογικών και περιβαλλοντικών συνθηκών της περιοχής. Ωστόσο, σήμερα, οι περιοχές

με τους ασβεστούχους βάλτους , ιδιαίτερα στη λίμνη Κουρνά περιορίζονται σημαντικά,

εξαιτίας της υποβάθμισης των περιοχών, όπου κάποτε προϋπήρχαν, παρότι η περιοχή

εξακολουθεί να διαθέτει υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά ως προς τους φυσικούς της

πόρους.

Οι σημαντικότερες απειλές που υφίστανται οι ασβεστούχοι βάλτοι και τα προβλήματα που

δημιουργούνται για την ύπαρξη και διατήρηση τους προέρχονται από:

1. τη διακύμανση της στάθμης του νερού. Λόγω των εποχιακών αρδευτικών αναγκών της

περιοχής, οι διακυμάνσεις της στάθμης του νερού της λίμνης και του υπόγειου υδροφορέα

είναι πολύ μεγάλες. Με κατάλληλη διαχείριση, γενικά του νερού, μπορούν να

συνυπάρχουν άρδευση και προστασία των ασβεστούχων υγροτόπων, ενώ τα υπόγεια

νερά είναι κριτικός παράγοντας για την περιοχή.

2. την επέκταση των καλλιεργούμενων εκτάσεων, την ανεξέλεγκτη βόσκηση, τις

επιχωματώσεις και το κάψιμο/ κόψιμο των λιγαριών και άλλων φυτών. Οι ιδιοκτήτες

παραλίμνιων περιοχών, οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι επεκτείνουν σταδιακά τις

δραστηριότητές τους προς τη λίμνη και τους ασβεστούχους βάλτους. Ειδικότερα, όταν

αποσύρονται τα νερά, εντατικοποιούνται οι ανθρώπινες δραστηριότητες, με αποτέλεσμα να

καταστρέφονται οι ασβεστούχοι βάλτοι. Ο καθένας οφείλει να αντιληφθεί ότι οι ιδιοκτησίες

είναι δεδομένες, ενώ δεδομένη είναι και η ύπαρξη της λίμνης, των υγρών λιβαδιών και οι

παραλίμνιες περιοχές που ανήκουν στο φυσικό περιβάλλον, ανήκουν σε όλους και δεν

έχουν ιδιοκτήτη.

3. την υποβάθμιση της ποιότητας του νερού. Οι μεγάλες μεταβολές της ποιότητας του

νερού (αστική και αγροχημική ρύπανση) προξενούν δυσμενείς επιπτώσεις στους

ασβεστούχους βάλτους και στο περιβάλλον γενικότερα. Οφείλουν όλοι - Τοπική

Αυτοδιοίκηση, οι τοπικοί φορείς και ο ντόπιος πληθυσμός - να αντιληφθούν ότι το νερό ως

κυρίαρχος φυσικός πόρος της περιοχής, είναι απαραίτητο να διατηρηθεί και ως προς τα

ποιοτικά του χαρακτηριστικά αναλλοίωτος και για τις επόμενες γενεές.

4. την άγνοια ή και την περιορισμένη περιβαλλοντική ευαισθησία. Η ευρύτερη περιοχή

διαθέτει σημαντικούς φυσικούς πόρους οι οποίοι απειλούνται εξαιτίας της αλόγιστης

εκμετάλλευσής τους, της έλλειψης γνώσης και ενημέρωσης για τα αγαθά, τα οφέλη και τις



25

αξίες που περικλείουν και μπορούν να αποδώσουν, καθώς και από την απουσία τοπικού

πυρήνα-φορέα ενημέρωσης, πληροφόρησης και έρευνας περιβάλλοντος.

Δράσεις Προστασίας: Οι κύριες δράσεις για την προστασία και τη διαχείρισή των

ασβεστούχων υγροτόπων της περιοχής Κουρνά, αλλά και της λίμνη Αγυιάς, μπορούν να

περιλαμβάνουν μεταξύ των άλλων και τα πιο κάτω:

1. Σταθεροποίηση της στάθμης του νερού με την εφαρμογή ενός εφικτού διαχειριστικού

σχεδίου που θα ικανοποιεί και θα εξασφαλίζει τις αρδευτικές και όχι μόνο ανάγκες

(περιβαλλοντική, υδρευτική, αναψυχή κ.ά.) της περιοχής.

2. Διασφάλιση και προστασία των ασβεστούχων βάλτων με ενημέρωση, κοινωνική

συναίνεση, οριοθέτηση και με διαχείριση. Η έρευνα για το λειτουργικό και όχι μόνο ρόλο

τους στο περιβάλλον της περιοχής είναι μέσα στις προτεραιότητες προστασίας

τους. Προώθηση της περιβαλλοντικής ευαισθησίας μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού, μέσα

από την περιβαλλοντική αγωγή και εκπαίδευση, με σχετικές ομιλίες, ημερίδες, φυλλάδια,

έντυπα κ.α.

3. Έλεγχος της ποιότητας του νερού με συνεχή παρακολούθηση των χαρακτηριστικών του,

από τοπικό όργανο ελέγχου του υδάτινου περιβάλλοντος.

4. Συνεχή επίδειξη πρακτικών για καθαρότερο περιβάλλον στις τοπικές κοινωνίες με

επίκαιρες παρεμβάσεις για τα κυριότερα περιβαλλοντικά ζητήματα, με πιλοτικές συλλογές

σκουπιδιών από θέσεις επίδειξης, με τοποθέτηση ενημερωτικών και αποτρεπτικών

πινακίδων, με εκστρατείες ενημέρωσης των αγροτών και των μαθητών για την ανεξέλεγκτη

απόρριψη σκουπιδιών, την αλόγιστη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων και τη σημασία

της σωστής κατανάλωσης και χρήσης του νερού.

Οι πιο πάνω δραστηριότητες αποτελούν τις ελάχιστες δυνατές απλές πρακτικές οι οποίες

συνιστούν πολύ σημαντικό ρόλο για τη διαχείριση του οικοτόπου των ασβεστούχων

βάλτων. Οι πληθυσμοί του ΄΄Κοψιά’’ (Cladium mariscus) δείχνουν ένα δυναμικό φυτικό

είδος του οποίου όμως η εξάπλωση έχει περιοριστεί, λόγω ανθρωπογενών επεμβάσεων

(κοπή και καύση των συστάδων του ή αλλαγών των υδρολογικών συνθηκών), ή και

μεταβολής των μικρο- και μέσο- κλιματικών συνθηκών της ευρύτερης περιοχής.

Εάν ελαχιστοποιηθούν οι επεμβάσεις του ανθρώπου και αφεθεί ανεπηρέαστη η αναγέννηση

αυτών των φυτών θα αναπτυχθούν και πάλι οι πληθυσμοί του στην προηγούμενη

κατάσταση, ενώ θα είναι ασφαλής η δημιουργία του τυρφώδους υποβάθρου τους και

επομένως θα προστατεύονται και θα διατηρούνται οι ασβεστούχοι βάλτοι.

__________



26

Αμίαντος & ΄Ασβεστος: Απειλή και Μύθος

Όπως συνήθως στη χώρα μας η απειλή, η πραγματικότητα και ο μύθος ένα κουβάρι

χωρίς αρχή και τέλος. Σχολεία και αμίαντος. Ποιμνιοστάσια και αμίαντος. Αγροτικές

αποθήκες και αμίαντος. Δημόσια κτίρια και αμίαντος. Υποψήφια θύματα οι

εργαζόμενοι και οι μαθητές. Απειλή η εισπνοή ινών αμίαντου, αλλά και υστερικές

κινδυνολογίες. Η σωστή ενημέρωση από ειδικούς προλαμβάνει τους κινδύνους και

απομακρύνει τους επιτηδείους τρομολάγνους.

Η χρήση του αμιάντου ήταν γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων, κυρίως στους αρχαίους

Έλληνες που τον χρησιμοποιούσαν ως φυτίλι στα λυχνάρια. Ο αμίαντος –υλικό που δεν

υφίσταται μίανση, είναι ορυκτό με ινώδη μορφή, σκληρό και ανθεκτικό στις υψηλές

θερμοκρασίες. Αποκαλείται και άσβεστος (asbestos) γιατί δεν καίγεται κατά τη χρήση του.

Αυτές οι πολύ καλές ιδιότητες του αμίαντου οδήγησαν στην ευρύτατη χρήση του σε

χιλιάδες προϊόντα και εφαρμογές. Για παράδειγμα, εξαιτίας των ιδιοτήτων του αμίαντου

ξεχωρίζουν τα προϊόντα του ως καλοί μονωτές του ηλεκτρισμού και της θερμότητας και

ταυτόχρονα έχουν τέτοιες μηχανικές ιδιότητες, ώστε οι ίνες του αν υφανθούν παράγουν

αντιπυρικά υφάσματα, καθώς επίσης λόγω της υψηλής αντοχής του σε εφελκυσμό μπορούν

να χρησιμοποιηθούν ως πρόσθετα στο τσιμέντο, στο γύψο και στα κονιάματα. Επιπλέον τα

προϊόντα του είναι ανθεκτικά σε προσβολή από όξινα και αλκαλικά χημικά διαλύματα.

Στη φύση ο αμίαντος υπάρχει μέσα στα ορυκτά του σερπεντίνη και του αμφίβολου.

Συνήθως εξορύσσεται από επιφανειακά ορυχεία και υπάρχει σε μεγάλη αφθονία στον

Καναδά, Φινλανδία, Ρωσία, στη Ν. Αφρική, στην Κίνα, Ιταλία, Κύπρο, Η.Π.Α. και

Αυστραλία. Στην Ελλάδα υπάρχει στη δυτική Μακεδονία (Ζιδάνι Κοζάνης) και στην

Ήπειρο. Οι πιο γνωστές κατηγορίες του αμίαντου είναι ο χρυσότιλος ή λευκός αμίαντος

(μέσα σε σερπεντίνη), ο μπλε αμίαντος (blue asbestos), ο οποίος υπάρχει στη Ν. Αφρική και

παλαιότερα στη Δ. Αυστραλία, αλλά υπάρχουν και πολλές άλλες ποικιλίες. Ο λευκός

αμίαντος ή χρυσοτίλης είναι το τελικό προϊόν και εμφανίζεται με τη μορφή μιας

συνεστραμμένης εύκαμπτη λευκής τρίχας (ίνα), η οποία έχει τη δυνατότητα να

υποδιαιρείται σε μικρότερα ινίδια διαμέτρου 0,025 χιλιοστά. Αυτή η ίνα έχει μεγάλη

μηχανική αντοχή και ανέχεται υψηλές θερμοκρασίες. Μέσα στον αμφίβολο, που είναι ένα

άλλο πυριτικό ορυκτό, ο αμίαντος μοιάζει στη δομή του με μικρά ίσια ξυλάκια. Έχει πολλές

ποικιλίες, οι οποίες συμπεριλαμβάνουν τον ανθοφυλλίτη που αποτελείται από ίνες λευκές

εύθραυστες και ανθεκτικές στη θερμοκρασία, τον ακτινολίτη, τον τρεμολίτη και τον

αμωσίτη χρώματος καφέ.



27

Υπάρχουν χιλιάδες χρήσεις και εφαρμογές του αμίαντου, όπως είναι υλικά μονωτικά και

πυροπροστασίας. Επίσης, ο αμίαντος χρησιμοποιούταν για την παραγωγή προϊόντων

αμιαντοτσιμέντου, όπως σωλήνες, πλάκες στέγασης και δαπέδων, για χωρίσματα τοίχων,

αεραγωγούς, καμινάδες, αλλά και ως αντιτριβικό στα τακάκια των φρένων. Παλαιότερα

έχει χρησιμοποιηθεί ιδιαίτερα σε σχολεία, δημόσια κτίρια και καράβια. Η χρήση του

αμίαντου σήμερα ως υλικό θερμομονωτικό, έχει περιοριστεί μόνο στα προϊόντα εκείνα όπου

είναι ισχυρά εγκλωβισμένος και δεν υπάρχει το ενδεχόμενο να απελευθερωθούν

αναπνεύσιμες ίνες στο περιβάλλον.

Οι ίνες του αμίαντου διαθέτουν την ιδιότητα να επιπλέουν στο νερό και μέσω του αέρα

μπορούν να μεταφερθούν σχεδόν οπουδήποτε, προκαλώντας σοβαρές οργανικές βλάβες σε

όποιον τις εισπνεύσει. Έρευνες που έγιναν τα τελευταία 50 χρόνια έχουν αποδείξει ότι οι

ίνες του μπορεί να προκαλέσουν πολυάριθμες και συχνά θανατηφόρες παθήσεις στους

πνεύμονες. Οι ασθένειες που ενδέχεται να προσβάλλουν τον άνθρωπο (πνευμονοκονίαση,

καρκίνος των πνευμόνων, μεσοθηλίωμα) εκδηλώνονται έπειτα από χρονικό διάστημα 5, 10

έως και 40 ετών.

Παρότι η χρήση του έχει απαγορευτεί εδώ και μερικά χρόνια ο αμίαντος παραμένει στο

περιβάλλον. Το μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν άτομα που εργάζονται σε ορυχεία ή και σε

οικοδομικές εργασίες κατεδάφισης κτιρίων, αλλά και σε εργοστάσια, σχολεία, στρατώνες,

κατασκηνώσεις, ποιμνιοστάσια και αποθήκες στα οποία κτίρια περιέχονται στοιχεία

αμίαντου. Ο κάθε ζωικός οργανισμός είναι αδύνατο να μεταβολίσει τις ίνες του αμίαντου

που εισπνεόμενες θα εγκατασταθούν στους πνεύμονές του. Μάλιστα, αυτή η εγκατάσταση

των ινών στους πνεύμονες προκαλεί μια διαρκή και συνεχιζόμενη φλεγμονή που μπορεί να

προκαλέσει αμιάντωση – asbestosis ονομάστηκε η νόσος από τον Cooke το 1927, βρογχικό

καρκίνο, οξεία πλευρίτιδα, κακοήθη μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα και του περιτοναίου,

χρονία καλοήθη νόσο του υπεζωκότα συμπεριλαμβανομένων των πλακών, της πάχυνσης

και της ασβεστοποίησής του. Η νόσος μπορεί να εμφανιστεί πολλές δεκαετίες μετά την

εισπνοή ινών αμιάντου και αν αφεθεί χωρίς αντιμετώπιση, η πρόγνωση για τον ασθενή είναι

μάλλον δυσμενής. Ειδικότερα, ο τύπος αυτού του καρκίνου που λέγεται και μεσοθηλίωμα,

προσβάλλει τη μεμβράνη (μεσοθήλιο) που καλύπτει και προστατεύει τους πνεύμονες.

Ωστόσο, αυτό που μπορεί να προκαλέσει λογικά την ανησυχία μας είναι ότι σύμφωνα με

τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, δεν υπάρχει όριο ασφαλούς επιπέδου έκθεσης στον

αμίαντο, με τις έννοιες του χρόνου και των συγκεντρώσεων των εισπνεόμενων ινών του.

Επίσης, δεν υπάρχουν τα γνωστά στάδια εξέλιξης της νόσου και έτσι, η διάγνωση της



28

ασθένειας είναι εξαιρετικά δύσκολη γιατί τα συμπτώματα της νόσου είναι παρόμοια με τα

συμπτώματα άλλων ασθενειών και επομένως απαιτείται προσεκτική εξέταση με αχτίνες Χ

και βιοψία, ενώ η ενδεδειγμένη αντιμετώπιση – χειρουργείο, χημειοθεραπεία,

ραδιοθεραπεία, γίνεται μετά από εκτίμηση του γιατρού για την κάθε περίπτωση ξεχωριστά.

Η διαπιστωμένη πλέον, ενοχοποίηση για καρκινογένεση, εξαιτίας του αμίαντου έχει

οδηγήσει ήδη στη λήψη αυστηρών μέτρων για την απαγόρευση της εμπορίας και χρήσης

όλων των τύπων αμιάντου και εφαρμόζεται η σχετική οδηγία της Ε.Ε. (1999/77/EC). Στην

Ελλάδα υπάρχουν νόμοι που θεσπίζουν ένα αρκετά αυστηρό πλαίσιο για την χρήση του

αμίαντου (ΠΔ 70α/1988, ΠΔ 175/97). Η διαχείριση του αμίαντου σύμφωνα με την ισχύουσα

νομοθεσία και με γνώμονα την προστασία του προσωπικού που έρχεται σε επαφή μαζί του,

προϋποθέτει την αναγνώρισή του. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο δεδομένου ότι μοιάζει

μακροσκοπικά με αρκετά άλλα υλικά τα οποία όμως είναι αβλαβή. Για το λόγο αυτό

απαιτούνται ειδικές εργαστηριακές αναλύσεις.

Στη Δυτική Ευρώπη εκτιμάται ότι τα επόμενα 30 χρόνια θα πεθάνουν 500.000 άτομα, από

ασθένειες σχετικές με τον αμίαντο. Για την Ελλάδα δεν υπάρχει κάποια αντίστοιχη μελέτη,

αφού μόλις τον Δεκέμβριο του 2003, η εθνική νομοθεσία εναρμονίστηκε με την κοινοτική

οδηγία περί επικινδύνων τοξικών αποβλήτων. Υψηλότερο κίνδυνο διατρέχουν άτομα που

εκτίθενται επανειλημμένα στον αμίαντο όπως είναι οι ανθρακωρύχοι, οικοδόμοι, ναυπηγοί

και διάφοροι μηχανικοί που λόγω του επαγγέλματός τους έρχονται σε επαφή με τον

αμίαντο, καθώς και εργαζόμενοι που έρχονται σε επαφή με αμίαντο κατά τη διάρκεια της

εργασίας τους χωρίς να το γνωρίζουν (υδραυλικοί, ξυλουργοί, σοβατζήδες κ.λ.π.).

Πολλοί ειδικοί επιστήμονες περιορίζουν τους περιβαλλοντικούς κινδύνους του αμίαντου και

υποστηρίζουν ότι για παράδειγμα, ένα τυπικό κτίριο, το οποίο έχει μόνωση αμιάντου ή άλλα

προϊόντα του, προκαλεί ένα βαθμό έκθεσης στους απασχολούμενους μέσα σε αυτό λιγότερο

από 0,001 ίνες ανά κυβικό εκατοστό. Το μεγαλύτερο δε ποσοστό αυτών των ινών έχει

μήκος μικρότερο από 5μ. και δεν θεωρούνται επικίνδυνες για τον άνθρωπο. Εξάλλου, με τα

διάφορα προϊόντα που περιέχουν αμίαντο οι έρευνες έχουν δείξει ότι τα προϊόντα αυτά είναι

ασφαλή γιατί οι ίνες είναι ενωμένες ή δεσμευμένες –κλειδωμένες, μαζί με κάποιο άλλο

συνήθως αδρανές προϊόν. Το αμιαντοτσιμέντο, οι ρητίνες, τα προϊόντα επενδύσεων οροφών

υψηλής πυκνότητας δεν εκπέμπουν αναπνεύσιμες ίνες επικίνδυνου μήκους ή διαμέτρου σε

σημαντικές ποσότητες, ώστε να αποτελούν άμεσο κίνδυνο για την υγεία, αλλά δυνητικά

χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνο υλικό για την υγεία και μάλιστα όταν οι επιφάνειες που

περιέχουν αμίαντο έχουν σπάσει ή και διαβρωθεί από την πολυκαιρία χρήσης τους. Ίνες



29

αμιάντου μπορεί να βρεθούν επίσης στο νερό και στις τροφές. Τα συμπεράσματα αυτά

συμφωνούν με παρόμοιες εργασίες που έγιναν από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, που

σε κατ' επανάληψη ανακοινώσεις ου έχει τονίσει ότι τα μέχρι σήμερα συμπεράσματα των

διαφόρων ερευνών δεν παρέχουν αποδείξεις ότι η κατάποση ινών αμιάντου μπορεί να

προκαλέσει καρκίνο του γαστρεντερικού συστήματος. Ιδιαίτερα επικίνδυνη είναι και η

χρήση αμιάντου σε οικοσκευές (π.χ. μαγειρικά σκεύη), αφού υπάρχει ο κίνδυνος απόσπασης

μικροσκοπικών μορίων αμιάντου από αυτά, προσκόλλησή τους στις τροφές και

κατανάλωσή τους από τον άνθρωπο. Συνήθως η ύπαρξη αμιάντου στα οικοδομικά υλικά

ενός σπιτιού δεν εγκυμονεί άμεσο κίνδυνο για τους ενοίκους του, ή για όσους ζουν στη

γύρω περιοχή. Όμως αναπόφευκτα, η διάβρωση των υλικών που προκαλείται από τα

καιρικά φαινόμενα, αλλά και οι μηχανικές αναταράξεις, απελευθερώνουν μεγάλο αριθμό

ινών αμιάντου στην ατμόσφαιρα. Από όλα τα παραπάνω φαίνεται ότι ο περιβαλλοντικός

κίνδυνος από φυσική παρουσία αμιάντου θα πρέπει να θεωρείται ότι υπάρχει, έστω και σε

πολύ μικρά ποσοστά.

Η ύπαρξη και το είδος ινών αμιάντου που βρίσκονται σε διάφορα υλικά (δομικά,

θερμομονωτικά υλικά, τρόφιμα, νερό, αέρας) διαπιστώνεται με προσεκτική παρατήρηση

των υλικών από ειδικούς και μετά από κατάλληλη εξέτασή τους με τη βοήθεια

ηλεκτρονικού μικροσκοπίου. Άλλωστε, η εξέταση με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης

θεωρείται παγκοσμίως η καλύτερη μέθοδος ανίχνευσης ινών αμίαντου, καθότι με αυτή τη

μέθοδο ανιχνεύονται πολύ μικρές ίνες. Μεταξύ των πιστοποιημένων ελληνικών

εργαστηρίων για την εξέταση του αμίαντου είναι και το εργαστήριο του Εθνικού Κέντρου

Έρευνας Φυσικών Επιστημών Δημόκριτος. Επίσης με σύγχρονη εφαρμογή μικροανάλυσης

αχτίνων Χ διακρίνονται αφενός οι ίνες αμιάντου από άλλες ανόργανες ίνες και αφετέρου

προσδιορίζεται η χημική τους σύσταση. Οι λόγοι των περιεκτικοτήτων της ίνας σε

συγκεκριμένα στοιχεία είναι χαρακτηριστικοί για κάθε τύπο αμιάντου. Έτσι είναι δυνατή η

ταυτοποίηση των ινών όρων τύπων αμιάντου.

Η παρουσία του αμιάντου στα δομικά υλικά αποτελεί ένα πολύ δύσκολο πρόβλημα για τους

ειδικούς, καθώς η απομάκρυνσή του είναι πολυδιάστατη, δύσκολη και πολυδάπανη, ενώ η

διαχείριση του (συντήρηση ή αφαίρεση) απαιτεί τον εντοπισμό του, την καταγραφή και τη

λήψη ειδικών μέτρων. Ο αμίαντος πρέπει να απομακρύνεται από ειδικά εκπαιδευμένους και

εξοπλισμένους εργάτες που ξέρουν να χειρίζονται το υλικό με το σωστό τρόπο, έτσι ώστε

ούτε αυτοί να εκτίθενται στον αμίαντο, αλλά ούτε να ελευθερώνονται στο περιβάλλον οι

επιβλαβείς του ίνες. Οι εργαζόμενοι που χειρίζονται υλικά που περιέχουν αμίαντο πρέπει να

προστατεύονται με ειδικές στολές και να έχουν αναπνευστικές συσκευές. Απαιτείται



30

ιδιαίτερη προσοχή για να μην μεταφερθούν ίνες σε άλλους χώρους. Ο αμίαντος πρέπει να

αφαιρείται προσεκτικά, χωρίς να καταστρέφεται, ενώ παράλληλα πρέπει να διατηρείται

υγρός ο χώρος, έτσι ώστε να μην παρασύρονται οι ίνες του από τον άνεμο. Για την ασφαλή

του απόρριψή, τα υλικά που περιέχουν αμίαντο θα πρέπει να καλύπτονται με ειδική

αδιαπέραστη μεμβράνη και να εγκλωβίζονται σε ειδικούς χώρους κατάλληλους να

αποθηκεύσουν επικίνδυνα απόβλητα. Όταν πρόκειται να αφαιρεθεί ο αμίαντος από

εσωτερικούς χώρους, πρέπει αυτοί να καλύπτονται με πλαστική επένδυση, ενώ σε

εξωτερικούς χώρους είναι απαραίτητη η κατασκευή προστατευτικού καλύμματος ολόγυρά

του.

_______

Ούτε Απολιθωμένα, ούτε και Δάση

(Οι ιδιότυποι Σχηματισμοί στη Λακωνία)

Τα απολιθωμένα δάση αποτελούν μοναδικούς φυσικούς στη Λακωνία) σχηματισμούς

που φανερώνουν την πλούσια γεω-ιστορική φυσική κληρονομιά, τη γεω-εξέλιξη, αλλά

και την εξαγωγή συμπερασμάτων πάνω στο τότε κλίμα και ειδικότερα για τη

θερμοκρασία και τη βροχόπτωση μιας ευρύτερης περιοχής.

Πριν από περίπου 370 εκατομμύρια χρόνια, όταν οι πέντε σημερινοί ήπειροι ήταν δύο μόνο

κομμάτια και κυριαρχούσαν στη γη τα ασπόνδυλα ζώα, στην περιοχή του Μαρόκου ζούσαν

τα αρχαιότερα δένδρα, με διάμετρο ένα μέτρο και ύψος 30 μέτρα. Αυτά τα τεράστια

απολιθωμένα δένδρα έδιναν το δικό τους στίγμα στην παγκόσμια γεω-ιστορία και

παλαιοχλωρίδα. Αυτά τα δένδρα, γνωστά και με το όνομα Αρχαιοπτέριδες, κυριάρχησαν για

περισσότερο από 20 εκατομμύρια χρόνια και υπήρξαν και τα μακροβιότερα των τότε

δέντρων. Αίνιγμα αποτελεί ωστόσο ο αφανισμός του συγκεκριμένου δέντρου για το οποίο

δίνονται δύο βασικές εκδοχές. Η μία έχει σχέση με την εμφάνιση των σπερματόφυτων

(φυτά που πολλαπλασιάζονται με σπέρματα) που πιθανότατα ήρθαν να δημιουργήσουν νέες

συνθήκες πολλαπλασιασμού αντικαθιστώντας τα δέντρα που ως τότε αναπαράγονταν με

σπόρια. Μία δεύτερη και επικρατέστερη έχει σχέση με τις κλιματολογικές μεταβολές οι

οποίες δημιουργήθηκαν από τα ίδια τα δέντρα για να προκαλέσουν έτσι τον αφανισμό τους.

Στον Ελλαδικό χώρο, απολιθωμένα δάση έχουν βρεθεί στον Έβρο όπου έχει εντοπιστεί το

αρχαιότερο δάσος –ηλικίας πάνω από 25 εκατομμύρια χρόνια με βελανιδιές, φοίνικες και

σεγκόγιες. Στη νήσο Λέσβο βρίσκεται το πλέον ονομαστό απολιθωμένο δάσος στις περιοχές

Σίγρι, Σκάλα Ερεσσού, Μεσσότοπο, Γαβάθα με κυρίαρχες τις σεγκόγιες, όπου το οργανικό

υλικό των δένδρων έχει αντικατασταθεί με διοξείδιο του πυριτίου και άλλα έγχρωμα

ορυκτά. Στη βόρεια Εύβοια-περιοχές Κερασιά Ιστιαίας και Αγ. Αννας, έχουν βρεθεί



31

απολιθωμένα δένδρα κανέλας και άλλα τροπικά φυτά. Στη λιγνιτοφόρα λεκάνη της Βεγόρας

στη Δ. Μακεδονία τα απολιθωμένα δάση έχουν πλούσια κατανομή και ποικιλία με

κωνοφόρα, σεγκόγιες, κέδρα, φοίνικες, δρύες, πλατάνια καρυδιές και πλήθος από

υποτροπικά φυτά. Επίσης, απολιθωμένα δάση έχουν βρεθεί στη νήσο Λήμνο- Βάρους,

Μούδρου, Κοντιά, αλλά και στην Καστοριά – Νεστόριο, με φοίνικες και άλλα υποτροπικά

και τροπικά φυτά, μαζί με απολιθώματα θαλάσσιας προέλευσης όπως μύδια, στρείδια,

αστερίες και δόντια καρχαριοειδών. Είδη σεγκόγιας σήμερα υπάρχουν ως μικρά φυτά δίπλα

σε τρεχούμενα νερά με περιορισμένη ανάπτυξη σε περιοχές στην Ελλάδα –π.χ. Καστράκι,

Κύθηρα, Πελοπόννησο, όπου επικρατούν συνθήκες με πολύ υψηλή υγρασία. Οι σεγκόγιες,

ως πανύψηλα δένδρα, με πάνω από 150 μέτρα σε ύψος, εξακολουθούν να υπάρχουν στην

Καλλιφόρνια των ΗΠΑ.

Η πλειονότητα των απολιθωμένων δασών στην Ελλάδα, που χρονολογείται κατά

προσέγγιση ότι έζησαν πριν από 20 εκατομμύρια έτη, δημιουργήθηκαν σύμφωνα με τους

ειδικούς από μια εκτεταμένη ηφαιστειακή δραστηριότητα που συνοδεύτηκε από κάλυψη

των τότε δένδρων με λάβα και τέφρα, ενώ οι σεισμικές διαταράξεις, διαρρήξεις και

συμπτύξεις των τότε πετρωμάτων κάλυψαν φυτά και ζώα. Συνήθως, οι πιθανότητες της

απολίθωσης είναι πολύ μικρές, καθότι η διαδικασία της απολίθωσης – αντικατάσταση

μορίου προς μόριο της οργανικής ύλης από ανόργανα υλικά, γίνεται κάτω από

συγκεκριμένες περιβαλλοντικές συνθήκες και κυρίως με απουσία οξυγόνου. Σε ακόμη

σπανιότερες περιπτώσεις απολίθωση συμβαίνει κάτω από πολύ χαμηλές θερμοκρασίες –π.χ.

τα μαμούθ σε πολικές συνθήκες, ή και σε εκτεταμένη ξηρασία.

Τα αινίγματα και τα ερωτηματικά που αφορούν τα απολιθωμένα δάση πολλά και

πολυποίκιλα. Κατά καιρούς διάφοροι επιστήμονες από διάφορες περιοχές του πλανήτη

ασχολήθηκαν με την δενδρο-χρονολόγηση και την εξαγωγή συμπερασμάτων πάνω στο τότε

κλίμα και ειδικότερα για τη θερμοκρασία και τη βροχόπτωση. Αλλά, και πέρα από τα

γνήσια απολιθώματα, υπάρχουν και τα ψευδο-απολιθώματα ή ακόμη και ψευδο-

απολιθωμένοι σχηματισμοί που δεν μπορούν να συμπεριληφθούν στα απολιθώματα, καθότι

απουσιάζουν οι γνωστές διεργασίες της. Στα ψευδο-απολιθώματα συγκαταλέγονται μεταξύ

των άλλων οι δενδρίτες-δενδροειδείς σχηματισμοί συνήθως από οξείδια του σιδήρου και

μαγγανίου μέσα στα πετρώματα, οι ανθρωπόμορφοι σχηματισμοί ασβεστούχου πηλού, τα

τυχαία δημιουργήματα της φύσης, τα χέρια γιγάντων και πλήθος από άλλα.

Εδώ και μερικά χρόνια στην περιοχή Βάτικα του Ακρωτηρίου Μαλέα στην Πελοπόννησο -

Αγία Μαρίνα, Σπίθα, Κόρακας, βρέθηκε πληθώρα κατακόρυφων χοανοειδών μορφών με

ψευτο-δενδρώδη ανάπτυξη που προσελκύουν το έντονο ενδιαφέρον της διεθνούς

επιστημονικής κοινότητος. Οι σχηματισμοί αυτοί βρίσκονται στον παράκτιο χώρο, μέσα σε



32

θαλάσσια ιζήματα πλειοκαινικής ηλικίας, με απολιθώματα θαλάσσιων ζώων – στρείδια,

κτένια, αχινοί. Πολλοί, θεωρούν τους ‘’καμινοειδείς’’ αυτούς σχηματισμούς ως

απολιθωμένα δένδρα, ενώ άλλοι τα συγχέουν με ‘‘γιγάντιους σπόγγους’’. Οι πλέον ειδικοί

επιμένουν ότι οι σχηματισμοί αυτοί δεν έχουν ίχνη απολίθωσης, δεν είναι δηλαδή

απολιθώματα, αλλά ούτε και στην ευρύτερη περιοχή έχουν υπάρξει ηφαιστειακές εξάρσεις.

Επίσης, αυτοί οι σχηματισμοί, τα θεωρούμενα ως δένδρα, δεν διαθέτουν τους γνωστούς

ετήσιους κύκλους των δένδρων, βρίσκονται όλα σε όρθια-κατακόρυφη θέση, ούτε και

φαίνεται ότι διαθέτουν ριζικό σύστημα, ενώ, ούτε και φύλλα από τα υποτιθέμενα δένδρα

έχουν βρεθεί. Πάντως, οι τοπικές κοινωνίες φαίνεται ότι έχουν παραπληροφορηθεί, αφού

φυλλάδια και άλλο έντυπο τουριστικό υλικό αναφέρει ότι στην περιοχή υπάρχει

απολιθωμένο δάσος.

Ωστόσο, ειδικοί επιστήμονες μελετούν τους όρθιους αυτούς εντυπωσιακούς σχηματισμούς

στην περιοχή Βάτικα Λακωνίας και αποφαίνονται ότι αποκλείονται να είναι απολιθωμένοι

κορμοί δένδρων. Μάλλον πρόκειται για γεω-χημικούς σχηματισμούς, που πιθανολογείται

ότι δημιουργήθηκαν από ανερχόμενα αέρια από βαθύτερα στρώματα, τα οποία κατά τη

διέλευσή τους μέσα από τις ρωγμές των πετρωμάτων διέλυαν τα ορυκτά συστατικά τους,

συμπαρασύροντάς τα στην έξοδο, όπου και τα απέθεταν. Παρόλα αυτά, οι εντυπωσιακοί

αυτοί σχηματισμοί είναι μοναδικοί στον ελληνικό χώρο και επομένως μπορούν να

θεωρηθούν και αυτοί ως διεθνώς διατηρημένα μνημεία της φύσης, ανυπολόγιστης

επιστημονικής αξίας, όπως και τα απολιθωμένα δάση.

Και το ερώτημα που αιωρείται είναι αν και κατά πόσο τα δένδρα πεθαίνουν πάντοτε όρθια.

Το μόνο γνωστό στις μέρες μας είναι ότι τα δένδρα πεθαίνουν όρθια μετά από πυρκαγιά,

από ασθένεια, μετά από καταιγίδα και εφόσον έχουν ξεριζωθεί και….είναι ξαπλωμένα-

ξεριζωμένα.

______________

Απολογισμός Πτωχός & Αβέβαιη η Συνέχεια

για τα Μεσογειακά Εποχικά Τέλματα στο Ν. Χανίων

Στις συζητήσεις που κατά καιρούς είχαμε με αγρότες, κτηνοτρόφους, εκπαιδευτικούς,

παράγοντες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και απλούς πολίτες του Ν. Χανίων, που

νοιάζονται για το καλύτερο και δραστηριοποιούνται στον τόπο τους, βγαίνει το

συμπέρασμα ότι τουλάχιστον με ενημέρωση, διάλογο και δράσεις ευρείας συμμετοχής

τους, μπορούν τα τοπικά περιβαλλοντικά έργα να πορεύονται με σωστούς

προσανατολισμούς και να έχουν ελπιδοφόρες προοπτικές για το αύριο.



33

Προχθές, με μεσημεριανή λιακάδα, στα τραπεζάκια έξω στα 2 Λούξ, μια μεγάλη παρέα με

φίλους και γνωστούς, η συζήτηση το έφερε να ρωτήσουν για τις Εφήμερες Μικρές Λίμνες

του Ν. Χανίων, τα ΜΕΛ για τη συνεννόηση. Βέβαια γνώριζαν τα καθέκαστα ο Γιώργος, η

Αλεξάνδρα, ο Κωστής, η Βάνα, η Κωστούλα, ο Νικόλας, ο Ηλίας, η Κούλα, ο Πλάτωνας

και ο Αρτέμης. Και γνώριζαν που βρίσκονται αυτές οι ιδιότυπες λιμνούλες, και για την αξία

και τη σημαντικότητά τους στο τοπικό περιβάλλον και πόσο μια ομάδα επιστημόνων είχε,

εδώ και τρία χρόνια, βοηθηθεί από ντόπιους για τους υπόψη οικότοπους. Και ερωτούσαν

και απορούσαν και προβληματιζόμαστε όλοι για το προς τα πού πορευόμαστε

συνολικότερα, όταν έστω και για κάποιο περιβαλλοντικό έργο ο απολογισμός είναι πτωχός,

ενώ η αβέβαιη συνέχεια της προστασίας αυτών των οικοτόπων, δημιουργεί συνειρμούς

ζημιογόνους και για την κοινωνία και για το περιβάλλον.

Απολογιστικά, η πορεία και οι δράσεις του έργου παρουσιάζουν δύο όψεις, αλλά και

πολλαπλές μάλλον αρνητικές παρενέργειες στις ντόπιες κοινωνίες. Από τη μια πλευρά είναι

εντυπωσιακές για την τεκμηρίωση, το περιεχόμενο και το μεθοδολογικό τμήμα τους οι

εργασίες του Πολυτεχνείου Κρήτης (καθηγητής Ν. Νικολαϊδης και η ερευνητική ομάδα του

πολυτεχνείου) και του ΜΑΙΧ (ερευνητής Γ. Καζάκης και η ομάδα του ΜΑΙΧ) που

δείχνουν το στίγμα της αξίας και σημαντικότητας των ΜΕΛ για τις εκεί υδρογεωχημικές

διεργασιές, την υψηλή γεωχημική αξία του οικοσυστήματος, την αξιολόγηση και την

οικολογική ταυτότητα κάθε περιοχής, ακόμη ως προ τα αποθέματα σπερμάτων που εκεί

διατηρούνται, τις επικρατούσες τάσεις για την υδροπερίοδό τους, αλλά και ως προς τα

μοντέλα των διεργασιών τους. Εξάλλου, τα σχετικά φυλλάδια του έργου που τα οποία

επιμελήθηκε στην παραγωγή η εταιρία Εύδηλος (καθηγητής Ν. Μάργαρης), είναι ότι το

καλύτερο μπορεί κανείς να περιμένει για τη διάχυση της πληροφόρησης και τη σχετική

ενημέρωση. Επίσης, η κοινωνική μελέτη του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών

(ερευνητής Κ. Τσακίρης και ο συνεργάτης Δρ. Ρ. Γκέκας), αν και προκαταρκτική είναι

αρτιότατη, ενώ δυστυχώς, η συνέχιση και ολοκλήρωση για την αποτίμηση των δράσεων της

κοινωνικής αποδοχής και συναίνεσης, απαλείφθηκε και θεωρήθηκε ότι δεν χρειάζεται από

το φορέα διαχείρισης (ΕΛΚΕΘΕ), παρά την αντίθετη άποψη της συμβουλευτικής

επιτροπής, εδώ και ένα χρόνο. Θέλουμε να προσθέσουμε επίσης, ότι την πρώτη περίοδο

δημιουργήθηκε από τον υποφαινόμενο και οδηγός δραστηριοτήτων περιβαλλοντικής

αγωγής και εκπαίδευσης για να ενσωματωθεί στα προγράμματα των σχολείων της περιοχής,

ενώ οι διεθνούς φήμης εμπειρογνώμονες από το Πανεπιστήμιο Goettingen, Γερμανίας

(καθηγητής E. Bergmeier), τη Γαλλική μη κυβερνητική οργάνωση Tour Du Valat (Dr. P.

Grillas) και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (καθηγητής Π. Δημόπουλος και Δρ. Ι Ζαχαρίας)



34

με εύστοχες παρεμβάσεις και σημαντικό έργο έχουν συμβάλλει τα μέγιστα στο

επιστημονικό τμήμα του έργου και για τη σωστή διαχείρισή του.

Η άλλη όψη του έργου, το έχει οδηγήσει σε αδράνεια, η απουσία ένταξης-συμμετοχής της

τοπικής κοινωνίας στο πρόγραμμα είναι χαρακτηριστική, ενώ έχουν δημιουργήσει

ελλειμματική περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, υπέρογκες εξελίχθηκαν οι δαπάνες για

ταξίδια στο εξωτερικό, αλλά και δράσεις ατελέσφορες όφειλαν να διαφοροποιηθούν κατά

περίπτωση στην πορεία. Γιατί, κάθε έργο Life, πρέπει να έχει δυναμικές

επαναπροσανατολισμού των δράσεων και τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή των ντόπιων,

εξαιτίας τοπικών ιδιαιτεροτήτων (ιδιοκτησιακό καθεστώς και διεκδικούμενες εκτάσεις,

παραγωγικές δραστηριότητες, τοπικά αναπτυξιακά σχέδια, διαχειριστικός φορέας κ.ά). Και

ρωτούσαν οι φίλοι σε εκείνη τη σύναξη. Και η υποδομή στο τοπικό περιβάλλον θάναι μόνο

κάποια κιόσκια, μόνο οι ενημερωτικές πινακίδες, κάποιες εκδρομές και επισκέψεις στις

υπόψη περιοχές και κάποιο CD; Προς τα πού πηγαίνει αυτό το πρόγραμμα Life, καθότι

όπως φαίνεται έχει απαξιωθεί από τους ντόπιους; Ασφαλώς και θυμάστε την πρώτη περίοδο

όπου τα ενημερωτικά και κατατοπιστικά άρθρα, μέσα κυρίως από τα Χανιώτικα Νέα, είχαν

συνέχεια και συνέπεια για την προβολή και αναγκαιότητα της μεγαλύτερης δυνατής

πληροφόρησης και συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας. Ιδού οι τίτλοι των άρθρων μέχρι τα

μέσα του περασμένου χειμώνα. Οικολογικά στολίδια οι κολύμπες. Μικρές λιμνούλες μεγάλης

σημασίας. Οάσεις οικοτουριστικής ανάπτυξης στο Ν.Χανίων. Ομαλός, πολύτιμη φυσική

κληρονομιά. Δράσεις κοινωνικές για την προστασία των λιμνίων. Αρόλιθοι και ρουσιές,

ευκαιρίες για εναλλακτικό τουρισμό. Εμπρός και για το περιβάλλον στο Ν. Χανίων.

Δημιουργία φυσικού πάρκου στη Χρυσοσκαλίτισσα. Γαύδος, οράματα και βιώσιμες

προοπτικές. Αλλά, δυστυχώς, μετά την πρώτη περίοδο άρχισε η μετάλλαξη του έργου και οι

εκπτώσεις με στόχο τον άνθρωπο, τις τοπικές κοινωνίες, τα σχολεία, τον επιστήμονα, το

περιβάλλον, την απουσία της ενημέρωσης και ελάχιστη, πολύ μικρή πληροφόρηση των

κοινωνικών εταίρων.

Η συζήτηση με τους γνωστούς και φίλους μπορεί να μη βασιζόταν σε επιστημονικά

κριτήρια και δεν μπορούσε να έχει τέτοια, αλλά είναι χρήσιμο να περάσουν ορισμένες

προτάσεις εκείνης της παρέας στα κλιμάκια του αξιολογητή για την παραπέρα πορεία του

έργου. Στα θετικά, πέρα από τις πιο πάνω μελέτες συγκαταλέγεται και η δημιουργία

σχετικού εκθεσιακού χώρου που έχει αναλάβει το ΜΑΙΧ, για την προβολή των ΜΕΛ.

Επίσης, και η πρόταση για τα ΜΕΛ στην περιοχή της Χρυσοσκαλίτισσας τα οποία μπορούν

να ενσωματώσουν τις εκεί παραγωγικές δραστηριότητες, τις διεκδικούμενες ιδιοκτησίες και



35

να δημιουργηθεί από την Τοπική αυτοδιοίκηση Γεω-βοτανικό Φυσικό Πάρκο. Τα ΜΕΛ

εδώ, είναι ανώφελο και ριψοκίνδυνο να περιφραχτούν και να δημιουργηθούν ποτίστρες για

τα ζώα που βόσκουν στην περιοχή, όπως καθόριζαν οι στερεότυπες δράσεις του έργου.

Δηλαδή, τα χρήματα που μπορούν να εξοικονομηθούν απ’εδώ οφείλουν να συνδράμουν την

ένταξη Τοπικών Φορέων στο έργο και τούτο γιατί η συνέχεια της προστασίας του

περιβάλλοντος και των υπόψη οικοτόπων δεν έχει ημερομηνία λήξης, όπως έχει ένα

οποιοδήποτε συμβατικό έργο.

Στη Φαλάσαρνα, οι οικότοποι ΜΕΛ, εδώ και δύο χρόνια έχουν αποκοπεί, περιοριστεί ή και

καταστραφεί από τον παλαιό υγρότοπο της περιοχής που μάζευε περισσότερα από 130 είδη

πουλιών. Αυτό που έχει απομείνει βρίσκεται στο περιθώριο του αγροτικού δρόμου,

παράλληλα προς την παραλία και δεν έχει έκταση μεγαλύτερη από 5 στρέμματα. Τόσο η

οποιαδήποτε περίφραξη, όσο και οι ποτίστρες μπορούν να δημιουργήσουν απρόβλεπτες

καταστάσεις. Όλες οι εκτάσεις στην περιοχή είτε ανήκουν σε ιδιώτες, είτε είναι

διεκδικούμενες, ενώ ο οικότοπος έχει συρρικνωθεί, που κατά τη γνώμη μας δεν αξίζει τον

κόπο να γίνει οτιδήποτε στην περιοχή, αφού έχει χαθεί η συμμετοχή των ντόπιων και δεν

υπήρξε η απαιτούμενη ενημέρωσή τους. Έτσι και απ’εδώ μπορούν να εξοικονομηθούν

αρκετά χρήματα.

Στη λίμνη του Κουρνά, πίσω από τις λυγαριές και δίπλα στο παλαιό φράγμα, υπάρχουν

μερικές κοιλότητες στο έδαφος, συνολικής έκτασης μικρότερης από τα 6 στρέμματα, που

μπορεί να δημιουργήσουν περιορισμένης έκτασης ΜΕΛ, μόνο και όταν πλημμυρίζει η

λίμνη. Κάθε έννοια για οποιαδήποτε δράση στην περιοχή είναι απορριπτέα από τους

γείτονες επαγγελματίες με τις ταβέρνες, όσο και από τους αγρότες που σπέρνουν συνήθως

αυτή τη διεκδικούμενη περιοχή. Όσο για τις ποτίστρες, αυτές σε καμιά περίπτωση δεν

επιτρέπεται να δημιουργηθούν στην περιοχή, καθότι υπάρχει σχετική απαγόρευση από το

Δήμο της Γεωργιούπολης. Και απ’εδώ μπορούν να εξοικονομηθούν αρκετά ποσά, ώστε να

διοχετευτούν σε εφικτότερες και βιώσιμες κατευθύνσεις με συμμετοχή Τοπικών Φορέων.

Στη Γαύδο, όσοι Αρόλιθοι (ΜΕΛ) βρίσκονται στο Καστρί ανήκουν σε ιδιώτες ή και

διεκδικούνται, ενώ εκείνοι στην περιοχή Αγ. Παντελεήμονα και Αγ. Γιάννη ανήκουν στην

εκκλησία. Οι αρόλιθοι στο Κόρφο και στα Φραγκουλέικα Μετόχια, είναι πολύ μικρής

σημασίας, καθότι είναι εξαλλοιωμένοι. Εδώ, στη νήσο Γαύδο, ένα Περίπτερο

Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης είναι ότι και το χρησιμότερο που θα μπορούσε να γίνει και

να προσφερθεί στην εκεί Κοινότητα. Σ’αυτό το περίπτερο μπορεί να συνυπάρχουν αφίσες,

φυλλάδια και άλλο ενημερωτικό υλικό και με τα άλλα χαρακτηριστικά του νησιού.



36

Στον Ομαλό της Σαμαριάς το εκεί λιμνίο, είναι και το πλέον χαρακτηριστικό και μοναδικό

από υδρολογική, βοτανική, οικολογική και γεωχημική έποψη και φυσικές διεργασίες.

Αποτελεί το πλέον αντιπροσωπευτικότερο δείγμα οικότοπου για προστασία και το κεντρικό

στίγμα των ΜΕΛ στη Δ. Κρήτη. Το μέλλον της προστασίας και ανάδειξής του, οφείλει να

περάσει, όσο διαρκεί το πρόγραμμα Life, στο Φορέα Διαχείρισης του Δρυμού της

Σαμαριάς, ο οποίος και εφόσον ενταχθεί στο έργο οφείλει να συνεχίσει την προστασία του

λιμνίου και μετά τα λήξη του έργου. Και εδώ, περιφράξεις και ποτίστρες, γεώτρηση ή και

κιόσκια είναι ανώφελα, καθότι θα προσβάλλουν τη φυσικότητα και την αισθητική της

περιοχής, αλλά και μπορούν να δημιουργήσουν επιδείνωση του προβλήματος της ρύπανσης

στο λιμνίο ή και το ιδιοκτησιακό καθεστώς του. Η παρέα πρότεινε, ότι το ενημερωτικό

περίπτερο για το λιμνίο του Ομαλού, πρέπει να εγκατασταθεί στο Ξυλόσκαλο, όπου και

είναι το κέντρο πληροφόρησης για το Δρυμό της Σαμαριάς.

Για άλλη μια φορά χάθηκαν οι ευκαιρίες για την ένταξη του φυσικού περιβάλλοντος δίπλα

στις τοπικές κοινωνίες, ενώ οι στόχοι για περιβαλλοντική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση

έχουν αρχίσει να ξεθωριάζουν. Αλλά, και κάτι ακόμη. Δεν υπάρχει χειρότερη

συμπεριφορά, προς τους συνανθρώπους και το περιβάλλον, όταν οι με οποιοδήποτε τρόπο

ευνοηθέντες από τις περιστάσεις, να εξελίσσονται και να καταλήγουν σε αγνώμονες

παραστάτες (σημείωση: τα αναφερόμενα πρόσωπα μπορεί και να είναι φανταστικά, ενώ τα

γεγονότα είναι αυθεντικά).

______

H Λερναία ΄Υδρα της Διαφθοράς

Στο λάδι, στο γάλα, στη ναυτιλία, στα πετρελαιοειδή, στις ντομάτες και τα

πορτοκάλια, αλλά και στο νερό και στο Φυσικό και Πολιτισμικό περιβάλλον η

διαφθορά, με τα όποια προσωπεία σκαρφίζονται να την υιοθετούν και να την

υπηρετούν, καλά κρατεί. Θα μείνουμε σε εκείνο το κομμάτι της διεφθαρμένης

νοοτροπίας που μας γυρίζει εκατοντάδες χρόνια πίσω και που τότε το αποκαλούσαν

μπαξίσι. Λάδωμα και φακελάκι μετέπειτα, δωράκι για τον εαυτόν τους αργότερα, για

να φθάσουμε στις μέρες μας, όπου με ανερυθρίαστο τρόπο αυθαιρετούν σε ότι και όσα

αφορούν το περιβάλλον, την κοινωνία, όλους μας.

Ωστόσο, η κοινωνία έχει κουραστεί να ακούει συνέχεια για μελέτες από τον οποιονδήποτε

που δηλώνει ερευνητής, οικολογιστής, οικολόγος, περιβαλλοντιστής, περιβαλλοντολόγος

και μελετητής.



37

Ασφαλώς και υπάρχουν και θα υπάρχουν ευαίσθητες και ευπαθείς περιοχές (παράκτιες

ζώνες, ορεινές περιοχές, περιοχές με διαβρωμένα και ασταθή εδάφη, οικότοποι που

απειλούνται κ.ά), περιοχές με προβλήματα στη διαχείριση των υδάτινων πόρων (ανεπάρκεια

νερού, πλημμυρικά φαινόμενα, υφαλμύρωση του υδροφόρου ορίζοντα κ.ά.). Υπάρχουν

περιοχές με απαράμιλλο κάλλος, όμως και προβλήματα ρύπανσης, αλλά και περιοχές με

σημαντικό ενδημισμό φυτών και ζώων, όπου απειλείται με αλλοίωση το περιβάλλον μιας

ευρύτερης περιοχής.

Το δεύτερο σημαντικό ζήτημα που ανακύπτει είναι ότι, σ’αυτά τα προγράμματα προστασίας

και διατήρησης του τοπικού περιβάλλοντος και των χαρακτηριστικών του, πολλές φορές

γίνεται και κάποια μνεία για Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Για ποια εκπαίδευση και ποια

περιβαλλοντική μιλάμε, όταν ορίζονται επιστημονικά υπεύθυνοι στο πρόγραμμα άτομα -ex-

officio- ή εκ μετάλλαξης γνωστικού αντικειμένου. Άτομα που δεν διαθέτουν εμπειρία στη

διεξαγωγή ερευνητικών δραστηριοτήτων, που το γνωστικό τους αντικείμενο δεν συνάδει με

το έργο του προγράμματος, που έχουν χαρακτηριστεί ως διορισμένοι κατόπιν κομματικής

εντολής, αλλά και που έχουν κριθεί στη συνείδηση των συναδέλφων τους τουλάχιστον ως

ανεπαρκείς, ως μετριότητες, ως αποστασιοποιούμενοι εκ του μακρόθεν ερευνητές τα

τελευταία 15 και 20 χρόνια.

Συνήθως, τα περιβαλλοντικά αυτά προγράμματα καλύπτουν μόνο φραστικά, στην

κυριολεξία, την κοινωνική διάσταση, ενώ το προαπαιτούμενο της συνέχειας τους και μετά

τη λήξη του προγράμματος, σκιαγραφείται με λίγες αράδες πιστικού κειμένου, άντε και να

έχουμε και κάποια βεβαίωση από κάποιο άτομο τοπικού φορέα που σήμερα είναι και αύριο

μπορεί να μην υπάρχει. Είναι γεγονός, ότι στα περισσότερα περιβαλλοντικά προγράμματα,

δεν εξασφαλίζονται μετά τη λήξη τους, ούτε η σαφής και ουσιαστική συνέχεια για την

προστασία και διατήρηση του Περιβάλλοντος και της Φύσης, ούτε η ενεργός εμπλοκή

ντόπιων φορέων σε ότι αφορά το μέλλον της περιβαλλοντικής κληρονομιάς. Συνήθως, οι

επί μέρους μελέτες μπορεί να είναι επιστημονικά αρτιότατες, αλλά όταν απουσιάζει η ουσία

του ζητήματος που αφορά τη διασύνδεση του έργου με τις ντόπιες κοινωνικές συνιστώσες,

τότε καθώς λέει και ένα τραγούδι ‘’…τα χρόνια φεύγουν, θες δε θες, σαν των ματιών σου τις

βαφές. Και συ φοβάσαι! Να με θυμάσαι!‘’

Όταν στις σχετικές δραστηριότητες-προγράμματα που αφορούν το τοπικό Περιβάλλον και

τη Φύση δεν συμμετέχουν ενεργά και μαζικά οι τοπικές κοινωνίες, τότε αυτά είναι

καταδικασμένα να ξεθωριάσουν ή και να σβήσουν πριν από τη λήξη τους. Και τούτο είναι

συνέπεια των μηχανισμών διεξαγωγής του έργου και της πολιτικής των οργάνων



38

χρηματοδότησης, που δεν ελέγχουν επί της ουσίας αν υπάρχει τοπική κοινωνική αποδοχή ή

και αν ενσωματώνονται ή εναντιώνονται αυτά τα προγράμματα στο σχεδιασμό της

περιβαλλοντικής και αναπτυξιακής προοπτικής κάθε περιοχής ξεχωριστά. Η αναγκαιότητα

των συνεργιών και η μεγαλύτερη δυνατή σύγκλιση ιδεών, απόψεων και ευαισθησίας στα

περιβαλλοντικά ζητήματα και προγράμματα είναι προαπαιτούμενα. Όμως, αυτό το

αυτονόητο προσκρούει σε παλαιομοδίτικες συνταγές, σε ακαταλληλότητα στελεχών, σε

προσωρινούς καιροσκόπους, σε ρεβανσιστικές νοοτροπίες, σε ανύπαρκτους ελεγκτικούς

μηχανισμούς και απουσία αξιολόγησης, και κυρίως στην απομάκρυνση των ερευνητικών

ομάδων από την Κοινωνία. Αλλά, και οι ίδιες οι ομάδες εργασίας δεν είναι διασφαλισμένες

μέχρι τη λήξη του προγράμματος, αφού κατά τη διάρκεια ενός έργου αυτές μπορεί να

ορίζονται εξ’άνωθεν, ανάλογα με τις όποιες ορέξεις αυθαιρεσιών, μισαλλοδοξίας και

μιζέριας των νέων επιστημονικά υπευθύνων. Για παράδειγμα, θλιβόμαστε, αγανακτούμε

και καταγγέλλουμε όταν κονδύλια που πρέπει να επενδυθούν σε τοπικό επίπεδο, ξοδεύονται

για ταξίδια του υπευθύνου στο Μαρόκο, στις ΗΠΑ και στη Σουηδία. Και, το μεμπτό είναι

ότι οι σκοπιμότητες των ταξιδιών κατασκευάζονται με σαθρές αιτιολογίες. Άλλωστε, ως

συνήθως, η αρμόδια Δ/νση του χρηματοδοτικού μέσου της Ε.Ε, .απλά εγκρίνει, χωρίς να

εξετάζει σε βάθος τις αυθαίρετες μετακινήσεις. Εξάλλου, σ’αυτά τα προγράμματα

προστασίας και διατήρησης του τοπικού περιβάλλοντος και των χαρακτηριστικών του,

πολλές φορές γίνεται και κάποια μνεία για Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Για ποια

εκπαίδευση και ποια περιβαλλοντική μιλάμε, όταν ορίζονται -ex-officio- ή εκ μετάλλαξης

στο πρόγραμμα επιστημονικά υπεύθυνοι, άτομα που δεν διαθέτουν εμπειρία στη διεξαγωγή

ερευνητικών δραστηριοτήτων, που το γνωστικό τους αντικείμενο δεν συνάδει με το έργο

του προγράμματος, που έχουν χαρακτηριστεί ως διορισμένοι κατόπιν κομματικής εντολής,

αλλά και που έχουν κριθεί στη συνείδηση των συναδέλφων τους τουλάχιστον ως

ανεπαρκείς, ως μετριότητες, ως σιτευμένα γιδοπρόβατα.

Ωστόσο, η κοινωνία έχει κουραστεί να ακούει συνέχεια για μελέτες από τον οποιονδήποτε

που δηλώνει ερευνητής, οικολογιστής, οικολόγος, περιβαλλοντιστής, περιβαλλοντολόγος

και μελετητής. Και κάπου ανάμεσα η πολυπαθούσα Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, ως

πανάκεια ‘’δια πάσα νόσο και ……… Αλλά, και για να την επικαλεστείς και για να την

εφαρμόσεις την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση χρειάζονται πολλές δεξιότητες. Χρειάζονται,

μεράκι, δουλειά, τόλμη και καινούριες ιδέες, σύνθεση στη διαφορετικότητα, ολοκληρωμένη

παιδαγωγική πρόταση, οράματα και συμμετοχικότητα. Και ο Γυπαετός στην Κρήτη και η

Καρέτα-καρέτα στη Ζάκυνθο, και η Μεσογειακή Φώκια στην Αλόννησο, και η Δαδιά και η

Μικρή Πρέσπα, και ο Έβρος και το Φοινικόδασος στο Βάι και οι Ασβεστούχοι βάλτοι στην



39

Αιτωλοακαρνανία πέτυχαν και ως περιβαλλοντικά προγράμματα ουσίας και ως κοινωνικο-

περιβαλλοντικές επενδύσεις, γιατί ενσωμάτωσαν με επιδεξιότητα τις τοπικές κοινωνίες,

τους γεωργούς, κτηνοτρόφους και ψαράδες, τους επαγγελματίες, τους εκπαιδευτικούς, τους

μαθητές και νέους, τους ντόπιους. Έτσι, είναι επόμενο οι περιβαλλοντικές δραστηριότητες

και πρακτικές να ξεθωριάζουν, όταν παραμερίζεται η πλειονότητα των ντόπιων, απουσιάζει

η οικολογική ευαισθητοποίηση, όταν μετριότητες προσπαθούν να διευθύνουν

περιβαλλοντικά προγράμματα, ενώ η βιωματική προσέγγιση αποτελεί πρόσχημα, καθώς

υπολείπονται και ο παιδαγωγικός ρόλος και ο κοινωνικός στόχος για καλύτερη ποιότητα

ζωής και διατήρηση της περιβαλλοντικής κληρονομιάς.

Ασφαλώς και υπάρχουν και θα υπάρχουν ευαίσθητες και ευπαθείς περιοχές (παράκτιες

ζώνες, ορεινές περιοχές, περιοχές με διαβρωμένα και ασταθή εδάφη, οικότοποι που

απειλούνται κ.ά), περιοχές με προβλήματα στη διαχείριση των υδάτινων πόρων (ανεπάρκεια

νερού, πλημμυρικά φαινόμενα, υφαλμύρωση του υδροφόρου ορίζοντα κ.ά.). Υπάρχουν

περιοχές με απαράμιλλο κάλλος, όμως και προβλήματα ρύπανσης, αλλά και περιοχές με

σημαντικό ενδημισμό φυτών και ζώων, όπου απειλείται με αλλοίωση το περιβάλλον μιας

ευρύτερης περιοχής. Ωστόσο, χωρίς τη συμμετοχικότητα, τις αναγκαίες συνέργιες, αλλά

κυρίως την κοινωνική συναίνεση και αποδοχή, αποτελούν τα όποια περιβαλλοντικά

προγράμματα ‘’οδούς σπατάλης χρημάτων και δυσφήμισης του περιβάλλοντος’’.

Δραστηριότητες καθαρά επιστημονικές ή και επιφανειακές, ή και εκείνες που υπονομεύουν

τις περιουσίες και την παραγωγική δυναμική μιας περιοχής είναι αδύνατο να ενσωματωθούν

στις επιδιώξεις του Α ή Β προγράμματος που σήμερα είναι και αύριο θα ξεχαστεί και θα

χαθεί. Παρόμοιες -χωρίς κοινωνική διάσταση, χωρίς βάθος, χωρίς πνοή και χωρίς μέλλον-

δραστηριότητες είναι απορριπτέες-αποβλητέες από τις τοπικές κοινωνίες. Και μέσα σε όλα

ομιλούν και ενσωματώνουν την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση προσπαθώντας να ατενίσουν

ευθέως την κοινωνία, τους φορείς της και κυρίως τα παιδιά. ‘’Τα πιο μεγάλα ψέματα, στα πιο

αθώα βλέμματα. Τι με κοιτάς! Τι με ρωτάς! Ποιες αλήθειες να μάθεις ζητάς! ‘’ μας

ξαναφέρνει στην πραγματικότητα γνωστός τραγουδοποιός.

________

Στην Τροχιά των Πρωταγωνιστών

Από καιρού σε καιρό, αρέσκονται στους κρατούντες να διαχέουν σε όλα τα επίπεδα της

κοινωνίας απειλές και φόβους, ενώ κατά κανόνα εμπεριέχουν λέξεις όπως κρίση,

καταστροφή, υπομονή, θυσίες για ……το καλύτερο αύριο, προς το τέλος. Πάντως οι

τοπικές κοινωνίες και υπομένουν και ανθίστανται και καταλαβαίνουν, αλλά και

μεγαλουργούν, παρότι απουσιάζει ο κεντρικός μοχλός της εξέλιξης και της

αναγέννησης για καλύτερες προοπτικές.



40

Πάντοτε, οι οποιοιδήποτε κρατούντες απαιτούσαν από το λαό υπομονές, συναινέσεις,

θυσίες, ενώ τελευταία μας προέκυψε μετ’επιφάσεως και το ‘’επιχειρείν’’ για την

επιχειρηματική ώθηση όλων των εκφάνσεων της ζωής μας, προτρέποντάς μας ότι αυτό

μεταξύ των άλλων, αποτελεί τη μόνη διέξοδο από τη σημερινή κρίση. Ετσι, με

καταιγιστικές προτροπές επιζητούν με απλά λόγια., να γίνουν επιχειρήσεις και οι

νοοτροπίες μας και ο τρόπος της ζωής μας και το περιβάλλον και η παιδεία,

και….και……Μάλιστα, ως ελκυστικό στοιχείο για ανάπτυξη παρόμοιων πρωτοβουλιών

μας προβάλλεται, ότι θάχουμε την υποστήριξη τους σε ‘’υλικά μέσα, τεχνογνωσία και

υπηρεσίες’’. Δηλαδή, επιχειρείται να μας επιβληθεί -πάσης θυσίας- το γνωστό

‘’Franching’’(επί το ελληνικότερο δικαιοχρησία), ακόμη ……και στον αέρα που θα

αναπνέουμε.

Μερικά από τα επιχειρήματά τους μπορεί να φαίνονται ή και νάναι χρήσιμα. Ποιος όμως

μπορεί να μας διασφαλίσει ότι αυτά ή εκείνα μπορούν να εφαρμοστούν στη νοοτροπία, τον

τρόπο της ζωής μας, στο μέλλον μας για περισσότερο ‘’χρωματιστό και ανθρώπινο’’

μέλλον. Είναι επίσης σημαντικό να μας πούνε, με ποιο τρόπο και με ποιες αλλοτριώσεις

και θυσίες η ‘’μηχανή της κοινωνίας’’ μπορεί να προχωρήσει σε καινούργιες κατακτήσεις,

όταν η πολιτεία και οι φορείς της δεν έχουν ασχοληθεί για να επιλύσουν στοιχειώδη

ζητήματα που σχετίζονται με την ανθρωπιά, την ανέχεια, το περιβάλλον. Και θέλουν να

τους πιστέψουμε ;

Μια που ζούμε σε εποχή κυρίως ‘’οικονομική’’, όπου τα πάντα αποτιμώνται σε κεφάλαια,

επενδύσεις, ισολογισμούς και αποδόσεις θα μπορούσε και ίσως αυτό επιδιώκουν να γίνουν

μεγάλες επιχειρήσεις –το μικρό μαγαζί που ήταν και όμορφο και πιο φιλικό έφυγε- και το

περιβάλλον, και η πολιτιστική παρακαταθήκη, αλλά και η παιδεία, αν και είναι φαίνεται

παράτολμο, χωρίς να είναι απίθανο. Άλλωστε, είναι τετριμμένα και για πολλούς θεωρούνται

πλέον άστοχα το ότι ζήσαμε και εξακολουθούμε να ζούμε – ευτυχώς ορισμένοι:

- σε σταυροδρόμι ηπείρων, παρότι γκρεμίζονται σύνορα και συνειδήσεις,

- σε μοναδικό γεωγραφικό χώρο, παρότι σήμερα μας πλασάρεται ο ενιαίος χώρος,

- σε πολυποίκιλο περιβάλλον, παρότι καθημερινά παρα-βιάζεται και κατα-πατιέται,

- σε ακόμη ανθρώπινες κοινωνίες, παρότι με διάφορες προφάσεις βιώνουμε πιο

ρατσιστικές και πιο απάνθρωπες συνθήκες,

- σε άφθαρτες πολιτιστικές αξίες, παρότι ερημώνονται τα απομεινάρια τους.

Και ασφαλώς πολλοί διατείνονται ότι αρκετά ζητήματα πάνε στραβά, ενώ θα πρέπει να

αναστραφεί το κλίμα, οι αρνητικές θέσεις, η υποβάθμιση των θεσμών, η αναξιοκρατία, ο

άκρατος κομματισμός, η σε όλα αντιπολιτευτική πρακτική, ο κακός μας δαίμονας. Με

πρόσχημα το ‘’επιχειρείν’’ επιχειρείται το ακατόρθωτο και τούτο γιατί μας δηλώνεται



41

ευθαρσώς αξιοποίηση κεφαλαίων, καλύτερες αποδόσεις, παρότι οι στόχοι τους παραμένουν

θολοί και οι προοπτικές τους βυθίζονται μέσα στην καταχνιά των οποιωνδήποτε

υποκλοπών. Που απευθύνονται όμως οι αποδόσεις τους , σε ποιους ; Με ποια

ανταλλάγματα, προσφορές και θυσίες ; Το σίγουρο είναι ότι απευθύνονται σε μεμονωμένα

άτομα και όχι σε συντεταγμένες κοινωνικές ομάδες. Ασφαλώς και δεν επιζητούν την

επίλυση των καθημερινών προβλημάτων, με στόχους και προοπτικές καλύτερες από τις

σημερινές. Λέμε ναι στην αναβάπτιση των μόχθων, αγώνων, δικαιωμάτων, αλλά υπάρχουν

και οι υποχρεώσεις της πολιτείας προς τα μέλη της. Ασφαλώς και πρέπει να είμαστε

καταρχήν θετικοί σε κάτι το καινούργιο που θα μας παρακινήσει να βγούμε από τις μίζερες

καταστάσεις. Αλλά, εύλογα διερωτόμαστε αν αυτό το κάτι άλλο επιζητεί και θέλει από μας:

-κατάθεση ζωής και γενναιόδωρες κοινωνικές επενδύσεις ;

-προσφορά θυσιών ακόμη και για τα συστατικά της διαπαιδαγώγησης μας ;

Εμείς, ως απλοί πολίτες ζητάμε κατά πρώτο διασφάλιση της αυριανής ζωής μας, αλλά και

αποφασιστικότητα δράσεων, μακρόχρονο σχεδιασμό και στρατηγική. Τίποτα στη ζωή και

στη φύση δεν μένει άκαμπτο, ανέραστο και άφθαρτο. Τα πάντα ελίσσονται, εξελίσσονται,

γονιμοποιούνται και προσαρμόζονται. Όταν το σήμερα δεν αφορά και το αύριο, τότε δεν

υπάρχει όραμα για το αύριο, ενώ αρκούμαστε, έστω στο λίγο φως ‘’για τη φωτοσύνθεση’’

που λέμε των χόρτων, των φυκιών και των βλίτων.

Το ζητούμενο δεν είναι πως μπορούν να ‘’μεταμορφωθούν’’ οι σημερινές κοινωνίες σαν τα

έντομα –η μεταμόρφωση ενός εντόμου ακολουθεί τα στάδια σκουλίκι, κουκούλι, πεταλούδα

και πάλι σκουλίκι κ.ο.κ- , αλλά να υπάρξει το ΄’ρήγμα’’ από τα στερεότυπα και τις

απομιμήσεις. Για παράδειγμα, μια ‘’τοπική επιχείρηση’’ για να χρησιμοποιήσουμε

διαχειριστικούς και οικονομικούς όρους και για να μετεξελιχθεί και να έχει βιώσιμες

προοπτικές απαιτείται όπως, αναβαθμίσει το ρόλο της και τους στόχους της, αναπτύξει

στρατηγικές που να προσαρμόζονται κατά τη ροή του χρόνου, διαβλέπει προοπτικές που θα

μπορούσαν να προσαρμοστούν σε ‘’τροχιές’’ αναζητώντας συνδρομή στο τοπικό

ανθρώπινο δυναμικό, στο τοπικό περιβάλλον και τη φύση, στο δυναμικό παραγωγικό

σύστημα με τις αναγκαίες αναδιαρθρώσεις και ουσιαστικά στο κάτι το διαφορετικό που δεν

διαθέτουν οι άλλοι, ώστε να γίνουμε ‘’ανταγωνιστικότεροι’’ .

Τέλος, για να ξαναμπούμε σε πρωταγωνιστική τροχιά έχουμε υποχρέωση –αδιαφορώντας

στα ψευτο-διλλήματα που μας πλασάρονται- να απαιτούμε καθολικά και αποφασιστικά,

περισσότερη ανθρωπιά, εργασία για όλους, ουσιαστική παιδεία, καθαρότερο περιβάλλον,

υγιεινή διατροφή, διασφαλισμένο προς το καλύτερο αύριο. Πόσοι όμως είναι οι ικανοί να

συμπορευτούν -θέλει τόλμη, αποφασιστικότητα και παρρησία- και να αναπτύξουν τέτοιες



42

πρωτοβουλίες σε τοπικό επίπεδο ; Και πλησιάζουν οι εκλογές για την Τοπική

Αυτοδιοίκηση.

___________

Πλημμύρες & Αντιπλημμυρική Προστασία: Δράση Τώρα

Χθες πνίγηκε ο Ν. Θεσσαλονίκης, ο Βόλος και η Εύβοια, προχθές ο Έβρος και η

Χαλκιδική, ενώ διάχυτος είναι ο κίνδυνος των πλημμυρών σε ολόκληρη την Ελλάδα.

Οι πλημμύρες ήταν ανέκαθεν από τη φύση τους ένα τμήμα των φυσικών φαινομένων, αλλά

μετατράπηκαν σε Φυσικές Καταστροφές, όταν ο ανθρώπινος παράγοντας με τις κατασκευές

και τις παρεμβάσεις του εμφανίστηκε ανάμεσα στις φυσικές διόδους και στις απορροές μιας

ξαφνικής και δυνατής βροχής και στα ορμητικά νερά των ποταμών και χειμάρρων,

εμποδίζοντας ή και τροποποιώντας τη φυσική ροή τους. Μεγάλες οι ευθύνες και οι

υποχρεώσεις όλων για δράση τώρα. Οι πλημμύρες υπήρχαν από πάντα και θα

εξακολουθήσουν να υπάρχουν γιατί είναι φυσικά φαινόμενα. Στην πλειονότητά τους είναι

μέρος των κλιματολογικών συνθηκών που επηρεάζονται από τη γεωλογία και

γεωμορφολογία μιας περιοχής, το ανάγλυφό και την υδρολογία της, την υδροπερατότητα

του εδάφους και τις συνθήκες βλάστησής του, αλλά και τις κάθε είδους κατασκευές. Οι

πλημμύρες ως φυσικές καταστροφές απειλούν τη ζωή, την υγεία του ανθρώπου, τις

υποδομές του και το περιβάλλον. Συνήθως, τα πλημμυρικά φαινόμενα διακρίνονται σε

πλημμύρες ποταμών και χειμμάρων, αστικών και περιαστικών περιοχών, σε πλημμύρες

στιγμιαίες, σε πλημμύρες που οφείλονται στο αποχετευτικό σύστημα, σε πλημμύρες

γεωργικών εκτάσεων και παράκτιων περιοχών. .

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες και ειδικότερα οι παρεμβάσεις του ανθρώπου πάνω στις

φυσικές διεργασίες, έχουν μεταβάλλει πλήρως τις συνθήκες απορροής των νερών της

βροχής, αλλά και τις οδούς που αυτό ‘’έμαθε ‘’ να κινείται εδώ και εκατομμύρια χρόνια

πάνω στην επιφάνεια της γης και από εκεί μέσα στο έδαφος και στον παράκτιο χώρο. Ως

κύριες αιτίες των πλημμυρικών φαινομένων θεωρούνται η αστικοποίηση, οι γεωργικές

πρακτικές και η αποδάσωση.

Τα τελευταία χρόνια με τις αλλεπάλληλες πυρκαγιές και τις αναμενόμενες κλιματικές

μεταβολές ο κίνδυνος πλημμυρικών φαινομένων με τα συνεπακόλουθά τους, δημιουργούν

πρόσθετες απειλές για την κοινωνία και το περιβάλλον. Ποταμοί, χείμαρροι και ρέματα, στη

φυσική τους κατάσταση, χωρίς τις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις και άλλα αίτια, αποτελούν

ουσιώδη συστατικά του υδρογραφικού δικτύου κάθε περιοχής. Δηλαδή, συλλέγουν και

διοχετεύουν τα νερά της βροχής και του χιονιού από τα ψηλώματα μέχρι και τον παράκτιο

χώρο, προστατεύουν την ευρύτερη περιοχή από τις πλημμύρες, αναπτύσσουν ιδιότυπους

οικοτόπους στην περιοχή, δημιουργούν ζωνοειδή πάρκα και καθαρίζουν τον ατμοσφαιρικό



43

αέρα από αέριους ρύπους όταν διέρχονται μέσα από τις πόλεις, ρυθμίζουν το μικροκλίμα

της περιοχής, εμπλουτίζουν τα υπόγεια νερά, αλλά και διατηρούν τη συνέχεια της

ιστορικής και περιβαλλοντικής μνήμης της περιοχής.

Τα τελευταία χρόνια, μετά τις καταστροφικές πλημμύρες στην Ευρώπη και στη χώρα μας,

το ενδιαφέρον πλέον εστιάζεται στους πλημμυρικούς κινδύνους. Και σε τέτοιους κινδύνους

είναι ευάλωτη η χώρα μας, εξαιτίας της μεγάλης κλίσης των περισσοτέρων περιοχών, των

συχνών πυρκαγιών, της απογύμνωσης του εδάφους από τη βλάστηση. Από την άλλη πλευρά

οι ανθρώπινες δραστηριότητες και παρεμβάσεις αυξάνουν τις πιθανότητες και επιδεινώνουν

τις συνέπειες των πλημμυρών. Επισημαίνεται από τους ειδικούς ότι οι κλιματικές αλλαγές

και η συχνότητα των πλημμυρών ενδέχεται να αυξηθούν. Εξάλλου, η απουσία ελέγχου και

διαχείρισης στα ποτάμια σε συνδυασμό με τις κάθε είδους κατασκευές μέσα, δίπλα και

καθόλο το μήκος των ποταμών και χειμμάρων δημιουργούν παράγοντες που περικλείουν

πλημμυρικούς κινδύνους και απειλές σε ζωές, σε περιουσίες και στο περιβάλλον.

Αντιπλημμυρικός Κώδικας

Ποτάμια και χείμαρροι αντιμετωπίζονται συνολικά στην υδρολογική τους λεκάνη και

όχι αποσπασματικά και ευκαιριακά, ανά χωριό και πόλη.

Ενημερώνονται τακτικά οι τοπικές κοινωνίες για τις ζώνες που έχουν καθοριστεί ως

επικίνδυνες δίπλα στα ποτάμια και στους χείμαρρους. και ενημερώνουμε σχετικά τις.

Οι κάτοικοι που δραστηριοποιούνται στις ζώνες υψηλού και μέτριου κινδύνου

πλημμυρών, ενημερώνονται τακτικά για τα σχέδια ενδεχομένης εκκένωσης της περιοχής και

σωστικών δράσεων.

Ζώνες υψηλού κινδύνου πλημμυρών οφείλουν τουλάχιστον να διατηρούν χαμηλό

συντελεστή δόμησης, πολύ μικρή δημογραφική πυκνότητα, περιουσιακά στοιχεία και

επιχειρηματικότητα, αλλά και έργα ήπιας παρέμβασης που είναι ικανά να προστατεύουν τις

γεωργικές εκτάσεις.

Συνεχώς να επισημαίνεται ο κοινόχρηστος χαρακτήρας ποταμών και χειμάρρων, να

αναγνωρίζεται ο πολλαπλός ρόλος τους, αλλά και να αναδεικνύονται ως αυτόνομοι φυσικοί

σχηματισμοί.

Διατηρούμε με κάθε τρόπο τους φυσικούς και μόνο σχηματισμούς στις κοίτες τους, ενώ

τα οποιαδήποτε τεχνικά έργα ( υπερχειλιστές, αναβαθμοί κ.ά) να είναι χαμηλού ύψους και

πέτρινα, τουλάχιστον στην εξωτερική όψη.

Όπου εντοπίζονται διαβρώσεις να επισκευάζονται αμέσως με τις αναγκαίες ήπιες

παρεμβάσεις.

Απομακρύνομαι σκουπίδια, κορμούς δένδρων και τα ογκώδη αντικείμενα από ποτάμια

και χείμαρρους.



44

Διατηρούμε, προστατεύουμε, ελέγχουμε και αποκαθιστούμε τη φυσική βλάστηση στα

γύρω βουνά, στους λόφους και δίπλα στο ποτάμι, στο χείμαρρο και στο ρέμα .

Εξασφαλίζουμε την εύκολη πρόσβαση σε ποτάμια και χείμαρρους, ενώ ελέγχουμε

τακτικά τις φυσικές διαστάσεις τους, τα πρανή και τις κοίτες τους, αλλά και την

παραποτάμια ζώνη προστασίας του.

Οι χαλικολήψεις και οι αμμολήψεις από ποτάμια και χείμαρρους πάντοτε ακολουθούν

ορισμένους κανόνες, όρους, προϋποθέσεις και αντισταθμιστικά οφέλη προς το περιβάλλον.

Σε αστικές περιοχές η τακτική συντήρηση του δικτύου των όμβριων είναι επιβεβλημένη.

Οι ζώνες προστασίας εκατέρωθεν στην παραποτάμιας ζώνης επιβάλλεται να

διατηρούνται και να προστατεύονται.

Δημιουργούμε Τοπικό Δίκτυο Παρατηρητών Περιβάλλοντος οι οποίοι ενημερώνουν

έγκαιρα το συντονιστικό φορέα πρόληψης των πλημμυρών.

Το λιγότερο που απαιτούμε από την Πολιτεία, την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τον

Τοπικό Συντονιστικό Φορέα αντιπλημμυρικής προστασίας, είναι η έγκαιρη

αποκατάσταση των φυσικών λειτουργιών κάθε ποταμού και χειμάρρου της περιοχής

μας, αλλά και η συνεχή ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας για τους κινδύνους που

περικλείουν οι αλόγιστες επεμβάσεις και παρεμβάσεις μας στο περιβάλλον. Καθαρίστε

ποτάμια και χείμαρρους τώρα. Μετά ελέγξτε τη βιωσιμότητα των έργων με

περιβαλλοντικούς όρους και οικολογική ευθύνη όλων.

________

Η Ανακύκλωση για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη

Ότι πετάμε δεν είναι και σκουπίδι !

Καθώς ανοίγουν τα σχολεία, με τα μύρια όσα προβλήματα που μαστίζουν τα παιδιά,

τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς, ας επιδείξουμε ως προηγμένη κοινωνία τα

δείγματα της κοινωνικής και περιβαλλοντικής μας ευθύνης απέναντι στο περιβάλλον

συμβάλλοντας και στο σχολείο, στη σωστή διαχείριση των σκουπιδιών και στις

σχετικές πρωτοβουλίες ανακύκλωσης, μέσω της περιβαλλοντική αγωγής και δράσης.

Η διαχείριση και η ανακύκλωση των σκουπιδιών είναι σήμερα το ζητούμενο και τούτο

γιατί περιορίζεται ο όγκος των σκουπιδιών, αξιοποιούνται τα μεταχειρισμένα υλικά,

ελέγχεται ασφαλέστερα η παρουσία τοξικών απορριμμάτων στο περιβάλλον και

εξασφαλίζονται νέες θέσεις εργασίες και προοπτικές για δημιουργία επιχειρήσεων.

Η ανακύκλωση αποτελεί μεταξύ των άλλων και πράξη ευθύνης για όλους ώστε να μάθουμε

και να στηρίζουμε δράσεις και πρακτικές οι οποίες εφαρμόζονται σε άλλες χώρες και πόλεις

προστατεύοντας το περιβάλλον και βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής. Σήμερα οι

καταναλωτικές κοινωνίες παράγουν σε ημερήσια βάση τεράστιες ποσότητες από σκουπίδια



45

με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα εξαιτίας του όγκου τους και στην

αποκομιδή τους και στην εναπόθεση και διαχείρισή τους. Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες

με γεμάτους τους κάδους των σκουπιδιών. Οφείλουμε ως ενεργοί πολίτες να απαιτήσουμε

από την Τοπική Αυτοδιοίκηση τους ειδικούς κάδους για την ανακύκλωση. Οι συνήθειές μας

θα πρέπει να αλλάξουν και να μάθουμε ότι αυτά τα ίδια τα ‘’άχρηστα’’ όπως κακώς τα

χαρακτηρίζουμε αντικείμενα, δηλαδή συσκευασίες χάρτινες και πλαστικές, περιοδικά και

εφημερίδες, αλουμινένια κουτιά από αναψυκτικά και κονσέρβες, γυάλινα μπουκάλια,

υφάσματα, ξύλινα αντικείμενα, ξερά φύλλα και κλαριά, αποφάγια και διάφορα άλλα υλικά,

περιέχουν πρώτες ύλες οι οποίες μπορούν να επανακτηθούν και να χρησιμοποιηθούν και

πάλι στην παραγωγή χρήσιμων υλικών. Επίσης, η διαχείριση και ανακύκλωση των

σκουπιδιών αποβλέπει στη μείωση της παρουσίας τοξικών ουσιών στο περιβάλλον. Έτσι,

οι μπαταρίες αποσύρονται κυρίως ως φιλοπεριβαλλοντική δραστηριότητα διότι αν

καταλήξουν στις χωματερές ρυπαίνουν και το έδαφος και το νερό με τα τοξικά συστατικά

που περιέχουν, ενώ ανακυκλούμενα τα συστατικά τους αποτελούν την κύρια πηγή καδμίου

και άλλων μετάλλων που είναι τοξικά και επικίνδυνα. Οι ηλεκτρονικές και ηλεκτρικές

‘’άχρηστες’’ συσκευές, περιέχουν επικίνδυνα υλικά και ουσίες, οι οποίες αν καταλήξουν

στις χωματερές δημιουργούν σοβαρά προβλήματα ρύπανσης στο περιβάλλον. Η

εναλλακτική διαχείριση αυτών των απορριμμάτων αποτελεί δέσμευση των χωρών της Ε.Ε.

μέχρι το τέλος του 2006 και έχει στόχο να επαναχρησιμοποίηση των κατασκευαστικών

υλικών τους και την ανακύκλωση των συστατικών και ουσιών τους σε ποσοστό 75% του

μέσου βάρους κάθε συσκευής. Επίσης, τα πλαστικά είναι παράγωγα της πετροχημικής

βιομηχανίας, δεν ανακυκλώνονται όλα εύκολα και η οποιαδήποτε διάθεσή τους στο

περιβάλλον, κοστίζει πολύ, καθότι οι επιπτώσεις τους είναι σοβαρές έως επικίνδυνες.

Γενικότερα, τα χαρτιά και τα αλουμινόκουτα ανακυκλώνονται, το γυαλί ανακυκλώνεται ή

και επαναχρησιμοποιείται, από τις μπαταρίες ανακυκλώνονται ορισμένα συστατικά τους,

όπως και από τις ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές άχρηστες συσκευές από τις οποίες μπορούν

να χρησιμοποιηθούν ξανά ορισμένα υλικά τους.

Η αξιοποίηση των υλικών και ουσιών που περιέχονται σε ότι θεωρούμε άχρηστο και το

ρίχνουμε στους ειδικούς κάδους για την ανακύκλωση και όχι στο σκουπιδοτενεκέ, σημαίνει

επαναχρησιμοποίηση ορισμένων συστατικών τους, δηλαδή κατασκευάζονται και πάλι

αντικείμενα καθημερινής χρήσης, χωρίς να υπερ-εκμεταλλευόμαστε τις πρώτες ύλες και να

ρυπαίνουμε το περιβάλλον με τις πρωτογενείς παραγωγικές διαδικασίες. Είναι με άλλα

λόγια η ανακύκλωση, η εναλλακτική λύση στο σύνδρομο παραγωγή-κατανάλωση-

απόρριψη, η οποία κυριαρχεί στη χρήση των υλικών της σημερινής καταναλωτικής

κοινωνίας.



46

Ωστόσο, η περιβαλλοντική αγωγή και δράση για τα απορρίμματα οφείλει να ξεκινήσει από

το σχολείο και να επεκταθεί στο σπίτι, ώστε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα να είναι τα

καλύτερα δυνατά. Εξάλλου, οι πρωτοβουλίες στο σχολείο με την ανακύκλωση χρήσιμων

υλικών- χαρτί, κουτιά των αναψυκτικών και πλαστικές συσκευασίες- θα δημιουργήσει το

ανάλογο περιβαλλοντικό ρεύμα και προς το σπίτι, αλλά και συνειδητοποιημένους

αυριανούς ενεργούς πολίτες. Άλλωστε ο εκπαιδευτικός με την κατάλληλη παιδαγωγική

προσέγγιση μπορεί να προσδώσει προσθετικά αποτελέσματα και στη διαχείριση και στην

ανακύκλωση των απορριμμάτων. Ειδικότερα, ως προς το χαρτί οφείλουμε όλοι να μάθουμε

ότι η παραγωγή, αλλά και η υπερκατανάλωση του δημιουργούν σημαντικό περιβαλλοντικό

κόστος, καθώς οι χαρτοβιομηχανίες καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες ενέργειας και νερού,

ρυπαίνουν τα νερά και υποβαθμίζουν το φυσικό περιβάλλον, ενώ το κόψιμο των δένδρων

για την παραγωγή του χαρτού εκτοπίζει και συρρικνώνει τα φυσικά ή τεχνητά

οικοσυστήματα των δασών και δενδροστοιχιών. Έτσι, με απλά λόγια, η ανακύκλωση του

χαρτιού είναι φιλική προς το περιβάλλον διαδικασία, συμφέρει από οικονομική άποψη και

μπορεί να δώσει χαρτί καλής ποιότητας. Εξοικονομούμε χαρτί στο σχολείο γιατί:

Χρησιμοποιούμε ένα φύλλο από χαρτί και στις δύο όψεις του, Φωτοτυπούμε τα κείμενά μας

και από τις δύο όψεις του χαρτιού, Επαναχρησιμοποιούμε τις συσκευασίες χαρτονιών για

κατασκευές και παιχνίδια και άλλα. Και επί του πρακτέου. Η συμμετοχή όλων στην

ανακύκλωση και διαχείριση των απορριμμάτων είναι το ζητούμενο, αλλά και αναγκαία η

άμεση συνεργασία των σχολείων με τα τοπικά προγράμματα ανακύκλωσης.

Από ένα τόνο ανακυκλωμένο χαρτί που χρησιμοποιούμε

Εξοικονομείται ενέργεια και νερό γύρω στο 40-50%

Προξενείται λιγότερη ατμοσφαιρική ρύπανση κατά 70-75%

Προξενείται λιγότερη ρύπανση στο νερό κατά 30-40%

Διασώζονται 17-20 δένδρα

Μειώνεται σημαντικά ο όγκος των σκουπιδιών που φτάνουν στις

χωματερές

Ως προς το αλουμίνιο που περιέχουν τα κουτιά των αναψυκτικών, μας ενημερώνουν οι

ειδικοί ότι για την παραγωγή αλουμινίου απαιτούνται μεγάλα ποσά ενέργειας, η

παραγωγική διαδικασία είναι αρκετά ρυπογόνος, ενώ στους ορεινούς όγκους από όπου

βγαίνει ο βωξίτης – πρώτη ύλη για το αλουμίνιο- τεράστιες είναι οι ζημιές στην αισθητική,

στο τοπίο και στην πανίδα και χλωρίδα της περιοχής. Επομένως, συμμετέχουμε και στην

ανακύκλωση των χρησιμοποιημένων κουτιών αλουμινίου, γιατί μειώνεται ο όγκος των

σκουπιδιών που παράγουμε και εξοικονομούνται πρώτες ύλες, χημικές ουσίες και ενέργεια.

Από ένα τόνο ανακυκλωμένο αλουμίνιο που χρησιμοποιούμε



47

Εξοικονομείται ενέργεια γύρω στο 95%

Εξοικονομούνται γύρω στους 4 τόνους της πρώτης ύλης του, του βωξίτη

Προξενείται λιγότερη ρύπανση στον αέρα και στο νερό κατά 20-40%

Εξοικονομούνται χημικές ουσίες και άλλα υλικά που χρησιμοποιούνται για

την παραγωγή του ( 500 κιλά σόδας, 25 κιλά κρυολίτη, 35 κιλά φθοριούχου αλουμινίου,

100 κιλά ασβεστόλιθος, κ.ά)

Μειώνεται σημαντικά ο όγκος των σκουπιδιών που φτάνουν στις

χωματερές

Καθώς τριγύρω μας τα περιβαλλοντικά προβλήματα διαρκώς διογκώνονται και μεταξύ των

άλλων τα σκουπίδια υποσκάπτουν το μέλλον μας, οι ευαισθητοποιημένοι πολίτες οφείλουν

να απαιτήσουν καλύτερη ποιότητα ζωής, λιγότερα σκουπίδια και δημιουργία Χώρων

Υγειονομικής Ταφής των σκουπιδιών (ΧΥΤΑ). Εξάλλου, οφείλουμε να ενημερώσουμε

σωστά τους αυριανούς πολίτες, τα παιδιά για την προβληματική των σκουπιδιών, ώστε με

κατάλληλο εφόδιο τη γνώση, να ανατρέψουμε ή τουλάχιστον να σταματήσουμε τον

περιβαλλοντικό μας σκουπιδότοπο, ουσιαστικά και μεταφορικά. Παιδιά του σήμερα, με

περιβαλλοντική αγωγή και ευαισθησία και για την ανακύκλωση και για τη διαχείριση των

σκουπιδιών είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσουν την καλύτερη εγγύηση για τις κοινωνίες του

αύριο, όταν ως ενεργοί πολίτες θα συμμετέχουν στις κοινωνικές δομές και στην τοπική

διαμόρφωση των πολιτικών για το περιβάλλον.

Αν και είναι άδειο, δεν είναι και για πέταμα !

Σωστή διαχείριση και ανακύκλωση των σκουπιδιών σημαίνει: περιορίζουμε τα σκουπίδια

που παράγουμε, προσέχουμε που τα ρίχνουμε, απαιτούμε από την Τοπική Αυτοδιοίκηση

περισσότερους ειδικούς κάδους ανακύκλωσης, προωθήσουμε την αξιοποίηση των

σκουπιδιών μέσω της ανακύκλωσης και της ανάκτησης χρήσιμων υλικών, συμβάλλουμε και

συναινούμε στην εξεύρεση χώρων διάθεσης των απορριμμάτων με υγειονομική ταφή που

παρέχουν ασφάλεια προς το περιβάλλον.

___________

Η Οικολογία των Μικροβίων

Ελπίδα για το Αύριο

Η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων μέσα από τη βελτιστοποίηση των

φυσικών διεργασιών, αποτελεί ελπίδα για το αύριο.

Είναι γνωστός από παλιά ο ρόλος των μικροοργανισμών για την επίλυση

περιβαλλοντικών και οικονομικών προβλημάτων, για την υγεία και τα τρόφιμα, αλλά

και στην ανακύκλωση των υλικών της φύσης, στην οικονομία των βιο-στοιχείων της



48

γης, στη γεωργία, στη ρύπανση, στην επεξεργασία των αποβλήτων και του πόσιμου

νερού, στη βιο-μεταλλουργία, στη βιομηχανία τροφίμων και σε άλλους τομείς.

Το γενικό ενδιαφέρον για το περιβάλλον και την οικολογία, διεγέρθηκε γύρω στη δεκαετία

του 1960, όταν διαπιστώθηκε η παρουσία συνθετικών ρυπαντών στο περιβάλλον οι οποίοι

δεν ήταν εύκολο να βιο-διασπαστούν, καθώς και από τα προβλήματα του ευτροφισμού που

προξενούσαν οι απορροές των λιπασμάτων από τις γεωργικές καλλιέργειες και η χρήση των

απορρυπαντικών στα αστικά λύματα. Την ίδια περίοδο μάλιστα οι οικολόγοι μιλούσαν με

περιφρόνηση για τις οικολογικές διεργασίες της διάσπασης και αποσύνθεσης των φυσικών

υλικών, για το σχηματισμού του “χούμου”, ακόμη και για την ανακύκλωση των θρεπτικών

συστατικών. Σήμερα όμως γνωρίζουμε ότι αυτή η ανακύκλωση των φυσικών υλικών που

προέρχεται από μικροοργανισμούς, αποτελεί το “κλειδί” της παρουσίας και ανάπτυξης των

φυτών.

Σήμερα, θεωρείται ότι οι μικροοργανισμοί, αποτελούν τους πλέον αλάθητους και

συμβατούς με το περιβάλλον βιολογικούς “αποτεφρωτές-διασπαστές’’. Για παράδειγμα,

για την αποκατάσταση περιοχών που έχουν ρυπανθεί από πετρελαιοειδή, χρησιμοποιείται η

μεταβολική δραστηριότητα ορισμένων μικροοργανισμών, ώστε να διασπαστούν οι

ρυπαντές, με βιολογικά μέσα. Εξάλλου, η έλλειψη των αζωτούχων λιπασμάτων κατά την

περίοδο της πετρελαϊκής κρίσης το 1970, δημιούργησε την ανάγκη να ενταθεί το

ενδιαφέρον για τις συμβιωτικές και μη λειτουργίες των μικροοργανισμών που δεσμεύουν

άζωτο, παρότι η αμειψισπορά (εναλλαγή των καλλιεργειών με ψυχανθή-φασόλια, μπιζέλια,

βίκο, τριφύλλι- για να εμπλουτίζεται το έδαφος με αζωτούχα συστατικά) είναι αρχέγονη

πρακτική φυσικής λίπανσης του εδάφους στη γεωργία. Επίσης, με τη βοήθεια των

μικροοργανισμών έχει προωθηθεί και η έρευνα για εναλλακτικά καύσιμα ακόμη και η

χρήση των οργανικών λυμάτων φυτικής βιομάζας. Εξάλλου και στην εξερεύνηση του

διαστήματος, χρησιμοποιείται πλέον η μικροβιακή οικολογία με εξειδικευμένα όργανα.

Οι μικροοργανισμοί πιστεύεται ότι είναι οι πρώτοι πιθανοί ζωντανοί οργανισμοί στη γη,

αλλά ο ρόλος τους, στις γήινες οικολογικές διεργασίες, άρχισε να μελετιέται τον 19ο αιώνα,

όταν ο Pasteur (1822-1895) για παράδειγμα, ασχολήθηκε με το ρόλο των μικροοργανισμών

στη βιο-διάσπαση των οργανικών συστατικών, ο de Saussure μελέτησε τη χωρητικότητα

του εδάφους σε μικροοργανισμούς και την ικανότητά τους να οξειδώνουν το αέριο

υδρογόνο, οι Schloesing και Mϋntz (1879) βρήκαν ότι το αμμώνιο στα αστικά απόβλητα

οξειδώνεται προς νιτρικά, αν χρησιμοποιηθεί άμμος και διέλθουν από εκεί τα απόβλητα,

ενώ ο Winogradsky (1856-1953) απομόνωσε μικροοργανισμούς “νιτροποιητές” και

περιέγραψε τη μικροβιακή οξείδωση του υδρόθειου (Η2S) και του θείου (S), καθώς και την

οξείδωση σιδηρούχων μεταλλευμάτων. Αργότερα, ο Beijerinck (1851-1931) προσέφερε



49

αρκετά στη γνώση της ανακύκλωσης του αζώτου και του θείου με τη βοήθεια των

μικροοργανισμών, μελετώντας, μεταξύ άλλων, την αναγωγή των νιτρικών, τη μεθανογένεση

και τη μεθανοτροφία. Στα μέσα του 20ου αιώνα πραγματοποιήθηκε μεγάλη πρόοδος στη

γνώση του μικροβιακού μεταβολισμού, ως προς την ανακύκλωση των υλικών ( Bernardus

van Niel (1897-1985) , Stanier, Kluyrer κ.α), ενώ μόλις το 1970 αναγνωρίζεται διεθνώς ο

ρόλος των μικροοργανισμών στη φύση.

Οι μικροοργανισμοί επιτελούν την “ανοργανοποίηση” των οργανικών ενώσεων, τη

μετατροπή τους δηλαδή σε διοξείδιο του άνθρακα. Συγχρόνως όμως απελευθερώνονται και

άλλα στοιχεία τα οποία είναι χρήσιμα και συμμετέχουν στην ‘’οικοδόμηση’’ των ζώων και

των φυτών, όπως για παράδειγμα το άζωτο και ο φώσφορος. Αν δηλαδή, οι

μικροοργανισμοί δεν προκαλούσαν τη συνεχή “ανοργανοποίηση” της οργανικής ύλης, τα

πράσινα φυτά δεν θα είχαν μεγάλα αποθέματα διοξειδίου του άνθρακα για την αφομοίωσή

τους. Οι μικροοργανισμοί μεταξύ των άλλων λοιπόν, συμμετέχουν και παίζουν σημαντικό

ρόλο στους κύκλους των στοιχείων στη φύση, στην ανακύκλωση δηλαδή των υλικών, όπως

του άνθρακα, αζώτου, φωσφόρου, θείου κ.α.

Η βιομηχανία τροφίμων χρησιμοποιεί, σε μεγάλη κλίμακα, γαλακτικό και κιτρικό οξύ τα

οποία παράγονται με τη βοήθεια βακτηρίων και μυκήτων. Εξάλλου, η παρασκευή ψωμιού,

κρασιού και μπύρας, γίνεται με τη βοήθεια ζυμομυκήτων, ενώ η παρασκευή διαφόρων

προϊόντων από το γάλα με τη βοήθεια βακτηρίων του γαλακτικού οξέος, το ξύδι με

βακτήρια της οξικής ζύμωσης και γενικά οι μικροοργανισμοί κατέχουν σημαντική θέση

στην οικιακή οικονομία.

Οι μικροβιακές μετατροπές, συγκρινόμενες με εκείνες που επιτυγχάνονται με χημικές

μεθόδους, χαρακτηρίζονται από εξειδικευμένη και υψηλή απόδοση. Τέτοιες διεργασίες και

μετατροπές επιτυγχάνονται με ένζυμα τα οποία λαμβάνονται από καλλιέργειες

μικροοργανισμών. Για παράδειγμα, για την υδρόλυση του αμύλου συμμετέχουν οι

αμυλάσες, για τη βυρσοδεψία οι πρωτεϊνάσες, οι κυτταρινάσες για τη διάσπαση της

κυτταρίνης των φυτικών κυττάρων, οι πεκτινάσες για να καθαρίζονται οι λεκέδες των

ρούχων από τα φρούτα κ.λ.π.

Η χρήση φυσικών αντιβιοτικών, που είναι προϊόντα μεταβολισμού μυκήτων και

βακτηρίων, συνιστά αλάνθαστη μέθοδο καταπολέμησης ασθενειών που προκαλούνται από

βακτήρια.

Οι εφαρμογές των αρχών και των μεθόδων της Μικροβιακής Οικολογίας, μας επιτρέπουν

να μελετούμε και να αντιμετωπίζουμε καλύτερα τα φαινόμενα τα οποία επηρεάζουν την

οικονομική μας υπόσταση, τη δημόσια υγεία και ουσιαστικά την ποιότητα του γήινου

περιβάλλοντος με γνώμονα την αειφορική διάσταση της ανάπτυξης. Εξάλλου, μας έχει



50

εφοδιάσει με επιστημονικές πληροφορίες και εξηγήσεις για παραδοσιακές πρακτικές, για τις

οποίες είχαμε συχνά εμπειρικές γνώσεις. Περισσότερο όμως σημαντικό είναι ότι με τη

γνώση της ‘’Οικολογίας των Μικροοργανισμών’’ μπορούμε σήμερα να επιλύσουμε

προβλήματα τα οποία σχετίζονται με τη γεωργία, με την επανάκτηση των πόρων του

περιβάλλοντος, με τη δημόσια υγεία και με τα προβλήματα ρύπανσης, κάτω από μια

επιστημονική προσέγγιση. Εξάλλου, η αλλοίωση των τροφών, η καταστροφή των υλικών,

το πόσιμο νερό, το γόνιμο έδαφος μιας καλλιέργειας και η αποδεκτή απόρριψη υγρών

αποβλήτων και στερεών απορριμμάτων σε μια περιοχή, είναι παλιά προβλήματα της

ανθρώπινης κοινωνίας. Αυτά μάλιστα τα προβλήματα είχαν αντιμετωπιστεί μέχρις ένα

βαθμό, πριν ακόμη αποκτηθούν οι γνώσεις της μικροβιολογίας. Όμως, η αύξηση του

πληθυσμού της γης, η αστικοποίηση και η βιομηχανοποίηση, έχουν δημιουργήσει

καταστάσεις, οι οποίες δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν με τους κλασικούς,

παραδοσιακούς τρόπους, οι οποίοι με τα σημερινά δεδομένα είναι ανεπαρκείς. Η

αναθεώρηση λοιπόν στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και η

βελτιστοποίηση των πιο πάνω μικροβιακών διεργασιών, λειτουργιών και πρακτικών,

απαιτεί την όσο το δυνατόν καλύτερη γνώση των μικροβιακών μηχανισμών, τόσο από

βιολογική, όσο και από οικολογική άποψη.

__________

Πολύ-Λειτουργική Γεωργία και Περιβάλλον

Το Μέλλον της Ελληνικής Υπαίθρου

Οι νέοι κανόνες της ΕΕ θα ενισχύουν, μόνο την ποιότητα των γεωργο-κτηνοτροφικών

προϊόντων και μόνο όταν η γεωργία νοιάζεται και είναι συνδεδεμένη με το περιβάλλον

Εδώ και καιρό, τόσο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όσο και από εμπειρογνώμονες των

κρατών μελών της Ε.Ε., προετοιμάζεται το έδαφος για να βρεθούν τρόποι, ώστε τα

γεωργικά προϊόντα να γίνουν ανταγωνιστικότερα και ελκυστικότερα, μέσα από καινούργιες

αντιλήψεις, προσανατολισμούς και πολιτικές. Αυτές οι τάσεις οδηγούν αναπόφευκτα στην

ολοκληρωμένη αγροτική ανάπτυξη, που σημαίνει μεταξύ των άλλων προώθηση-επικρότηση

γεωργικών δραστηριοτήτων που θα βασίζονται στο νέο πολύ-λειτουργικό ρόλο της

γεωργίας. Εξάλλου, αυτή η γεωργία θα είναι ενταγμένη στο φυσικό και πολιτισμικό

περιβάλλον και στους πόρους-αγαθά που μπορεί να προσφέρει αυτό το περιβάλλον, ώστε να

εξασφαλίζεται αυτή η προσφορά και στο μέλλον.

Σήμερα, οι αγροτικές περιοχές αντιμετωπίζουν πολλαπλά προβλήματα, ενώ οι καλλιέργειες

με τον παραδοσιακό τρόπο εκμετάλλευσης είναι εγκλωβισμένες σε στεγανά και αδιέξοδα.

Από την άλλη πλευρά, η εντατικοποίηση και οι εκτατικές γεωργικές δραστηριότητες



51

δημιουργούν προβλήματα και απειλές (νερό, έδαφος, αέρας) όχι μόνο στο χώρο-περιοχή

που τις υποστηρίζει, αλλά και μακριά από αυτόν, μέχρι και τον παράκτιο χώρο.

Η πολύ-λειτουργική γεωργία και κτηνοτροφία καλείται να παράγει ποιοτικά προϊόντα, ενώ

οι επιπτώσεις των γεωργο-κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων προς το περιβάλλον οφείλουν

θα ελαχιστοποιηθούν στην προοπτική της ήπιας ανάπτυξης. Ωστόσο, αυτή η καινούργια

τάση -που περικλείει μεγάλες προκλήσεις- στοχεύει ουσιαστικά στην ανάπτυξη της

υπαίθρου, με ταυτόχρονη έγνοια και για τις ποιοτικές παραγωγικές δραστηριότητες της

γεωργίας και της κτηνοτροφίας και για το περιβάλλον γενικότερα (φυσικό, ανθρωπογενές,

πολιτισμικό).

Έτσι, το ζητούμενο σε κάθε ολοκληρωμένη διαχείριση, είναι να συμπεριλαμβάνει και να

συνεκτιμά οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά δεδομένα. Επίσης, να επεκτείνεται

αυτή η διαχείριση σε ολόκληρη την υδρολογική λεκάνη της κάθε περιοχής και στις

γειτονικές της λεκάνες, αφού στο ίδιο ή παραπλήσιο περιβάλλον εντάσσονται και οι πηγές

και τα ρυάκια και οι χείμαρροι και τα οροπέδια και οι κοιλάδες και οι πεδινές περιοχές,

αλλά και οι κορυφογραμμές, τα κεφαλοχώρια, οι οικισμοί, οι πόλεις με τις προοπτικές

επέκτασής τους και το κυριότερο, ο άνθρωπος με τις παραδοσιακές και τις καινοφανείς

δραστηριότητες του.

Η καινούργια όμως αντίληψη για μετεξέλιξή των σημερινών πρακτικών, σε χρήσεις και

λειτουργίες πολλαπλών σκοπών και στόχων, διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, ενώ οι

ενδεχόμενες απειλές προς τους πόρους του περιβάλλοντος παρακολουθούνται σε συνεχή

βάση και συνεκτιμώνται - αντιμετωπίζονται μέσα από το φάσμα της ολοκληρωμένης

διαχείρισης.

Για το Ν. Χανίων η αναμενόμενη αυτή νέα πρόκληση αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον,

εξαιτίας του πολυποίκιλου αναγλύφου, των αναμενόμενων κλιματικών μεταβολών, της

σημερινής αυτάρκειας σε προϊόντων, αλλά και των παραδοσιακών πρακτικών στην

εκμετάλλευση της γης, του νερού και των άλλων αγαθών που προσφέρονται από το φυσικό

περιβάλλον.

Εξάλλου, εδώ και μερικά χρόνια προωθούνται στην Κρήτη– με δειλά αλλά σταθερά βήματα

- τόσο η βιολογική γεωργία, όσο και ο οικοτουρισμός, με μοχλό εκκίνησης τους

παραδοσιακούς οικισμούς, την οικοτεχνία, τα οικολογικά μονοπάτια, τα φαράγγια, το

Δρυμό της Σαμαριάς, τα σπάνια και ενδημικά φυτά της Κρήτης, τους σημαντικούς και

μοναδικούς οικοτόπους, τις παραποτάμιες διαδρομές αναψυχής δίπλα στις παραδοσιακές

ασχολίες, τα ανοιχτά περιβόλια στην αστική κοινωνία, τα αρωματικά φυτά, το σχεδιαζόμενο

από την Τοπική Αυτοδιοίκηση θαλάσσιο πάρκο στη νοτιοδυτική Κρήτη, τις γιορτές για το

κάστανο, το λάδι, το κρασί, την τσικουδιά, τη σαρδέλα, το πορτοκάλι και άλλες εκδηλώσεις



52

και τομείς δραστηριοτήτων που μπορούν να προσελκύσουν και τις επενδύσεις στα

παραδοσιακά προϊόντα, αλλά και τον ειδικό τουρισμό ολόκληρο το χρόνο.

Ωστόσο, πέρα από τα παραπάνω, μια ολοκληρωμένη αγροτική ανάπτυξη, πέρα από την

ανάγκη τυποποίησης και μεταποίησης των παραδοσιακών προϊόντων στον τόπο που

παράχθηκαν, οφείλει ‘’να ανοιχθεί’’ και να αναζητήσει νέους προσανατολισμούς για τη

συνολική ανάπτυξη της υπαίθρου, όπως είναι για παράδειγμα η επέκταση της παραγωγής

ποιοτικών βιολογικών προϊόντων, η ανάπτυξη υπηρεσιών εμπορίας και διακίνησης των

προϊόντων, η ‘’φροντίδα και αγάπη’’ στο φυσικό χώρο – που παραμένει πράγματι

απαράμιλλος για να προσελκύσει την ήπια ανάπτυξη - αλλά και στην πολιτισμική

κληρονομιά που είναι πλουσιότατη.

Με λίγα λόγια, αυτή η ολοκληρωμένη διαχείριση δεν ενδιαφέρεται μόνο για το σήμερα. Το

πρόβλημα είναι το μέλλον και οι προοπτικές που διαφαίνονται, τόσο από τις ανθρωπογενείς

δραστηριότητες, όσο και από τις κλιματικές μεταβολές που βρίσκονται ‘’προ των θυρών’’

της Κρήτης. Έτσι, οφείλουμε να συμβάλλουμε όλοι –ντόπιοι, τεχνοκράτες, πολιτικοί, μέσα

ενημέρωσης - και να συζητήσουμε σοβαρά για τις οικονομικές, παραγωγικές, κοινωνικές

και οικολογικές προοπτικές που διαφαίνονται σε κάθε περιοχή και για το πως θα

αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις, για τις οποίες διαθέτουμε τη δυναμική να τις

ενσωματώσουμε και να τις προωθήσουμε.

Η καινούργια όμως αντίληψη –που προωθείται από τους τεχνοκράτες και όχι μόνο –

για την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων και το ξαναζωντάνεμα της υπαίθρου,

μπορεί να είναι και ελπιδοφόρα και βιώσιμη, μόνο όταν αγκαλιάζει τον άνθρωπο, με

σεβασμό στις υπηρεσίες που μπορούν να προσφερθούν από αυτόν και το περιβάλλον

του, σε σχήματα όμως ήπιας ανάπτυξης και πολύ-λειτουργικής γεωργίας .

Οι προσανατολισμοί αυτοί αποσκοπούν να φέρουν πολύ κοντά , δίπλα-δίπλα, δύο

διαφορετικούς κόσμους όπως συνηθίζουμε να λέμε. Από τη μια πλευρά έχουμε τον κόσμο

των τεχνοκρατών με τις πολιτικές επιλογές που επιζητούν την εφαρμογή συγκεκριμένων

μέτρων για να υλοποιηθούν οι σχεδιασμοί τους, ενώ από την απέναντι πλευρά

αντιστέκονται οι ντόπιοι που ζουν και μοχθούν καθημερινά στον τόπο τους, παρά τις

θεμιτές υποψίες και καχυποψίες τους. Το ζητούμενο όμως είναι να ξεφύγουμε από το

σημερινό ‘’βάλτωμα’’ και το μαρασμό της υπαίθρου. Το ζητούμενο δεν είναι οι

επιδοτήσεις. Το ζητούμενο είναι να δημιουργηθούν συνθήκες σωστής ενημέρωσης,

ουσιαστικής συνεννόησης και συνδιαλλαγής με σαφείς ποιοτικούς και ποσοτικούς στόχους,

εγγυήσεις για το αύριο, τεκμηριωμένες προτάσεις, εναλλακτικές στρατηγικές και

μακρόπνοος σχεδιασμός. Ωστόσο, το πλέον σημαντικό είναι να βρούμε κοινή ‘’γλώσσα’’

συνεννόησης έτσι ώστε να καταλαβαίνει ο ένας, τον άλλο.



53

_________

Κύθηρα :Τσιρίγο Σεμπρεβίβα

( Το Τσιρίγο Πάντα Ζει)

Φως, χρώματα, βραχοσυνθέσεις, γεύσεις, αρώματα, ιστορία, μύθοι και παραδόσεις

Κύθηρα, το γνωστό Τσιρίγο, το νησί της Κυθήριας Αφροδίτης, το καταπράσινο νησί,

με τις καταγάλανες θάλασσες μέσα στο απόλυτο Μεσογειακό φως, στην πλούσια

εναλλαγή των τοπίων, στα διάσπαρτα μνημεία του πολιτισμού με ελκυστικούς μύθους

και μοναδικές παραδόσεις που σηματοδοτούν τη μοναδικότητα των Κυθήρων, αυτού

του τόπου που βρέθηκε σ' ένα σταυροδρόμι φυσικών και πολιτιστικών επιρροών, αλλά

που ισορρόπησε την ελληνική φύση, την παράδοση με την επίδραση της Δύσης,

πλάθοντας έναν ιδιόμορφο περιβαλλοντικό, κοινωνικό και πολιτισμικό χαρακτήρα.

Μούλεγε πρόσφατα, κατά την πρόσφατη ξενάγησή μου στα Κύθηρα, ο Διευθυντή του

Ελληνικού Λυκείου στο Ντόρμουθ της Γερμανίας –γέννημα θρέμμα του Τσιρίγου και από

τις πλέον καταξιωμένες οικογένειες του- ότι ‘’… μεγαλώνοντας, μοχθώντας και βιώνοντας

τη ζωή και τη φύση στα Κύθηρα είναι αδύνατο να αγνοήσεις το παρελθόν, την ιστορία, τους

μύθους και τις παραδόσεις και να τα αποσυνδέσεις από τη μοναδικότητα του τοπίου και της

φύσης. Εδώ, το παρόν είναι η συνέχεια του παρελθόντος. Εδώ, στα Κύθηρα, οι άνθρωποι

ήταν και παραμένουν απαράλλακτα οι ίδιοι με αυτούς που κατοικούσαν στο νησί από τους

Μινωικούς, κλασικούς, βυζαντινούς και μεσαιωνικούς χρόνους. Άλλωστε, για τα πάντα στα

Κύθηρα φαίνεται ότι υπεύθυνο είναι ‘’ το φως’’ όπως έγραφε και ο Σεφέρης σε πολλά

κείμενά του για τα νησιά’’.

Η ιστορικές διαδρομές των Κυθήρων ξεκινούν από τους Κρήτες και τους Φοίνικες που

εμπορεύονταν την πορφύρα, απ’ όπου και η παλαιότερη ονομασία του νησιού που ήταν

Πορφυρούσα. Μάλιστα, πρόσφατα στην κορυφή του βουνού του Αγ.Γεωργίου στον

Αβλέμονα, βρέθηκε το πρώτο εκτός Κρήτης, Μινωικό ‘’ιερό κορυφής΄΄. Αργότερα στην

πορεία του χρόνου τα Κύθηρα γίνονται τμήμα του Μυκηναϊκού κράτους, κατόπιν οι

Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες εναλλάσσονται στην κατάκτηση του νησιού και αργότερα οι

Ρωμαίοι. Οι μετέπειτα φάσεις ακμής του νησιού εστιάζονται στους βυζαντινούς,

βενετσιάνικους και στην αγγλοκρατία κατά την περίοδο της οποίας δημιουργούνται

υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης, εκπαίδευσης και διοικητικής μέριμνας, ενώ την ίδια

περίοδο οι κοινωνικές δομές περνούν με τη σταδιακή κατάργηση της δύναμης των ευγενών

στην εξάπλωση της αστικής τάξης των γαιοκτημόνων, των εμπόρων και των γεωργών.



54

Ως προς το φυσικό περιβάλλον, αλλού είναι μοναδικό σε αγριότητα, κάπου αλλού είναι

ελκυστικό σε ηρεμία και γαλήνη. Φαράγγια, κοιλάδες, εύφορες μικρές πεδιάδες, ποτάμια,

ρυάκια, καταρράκτες αλλά και ξερότοποι. Ωστόσο, είναι ένας τόπος γεμάτος, εκτός από

φως, χρώματα και γεύσεις, με θρύλους και δραστηριότητες που σημάδεψαν βαθιά –βλέπε

ρεματιές, φαράγγια και σπηλιές- τον τόπο και την ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων. Είναι

βέβαιο ότι η πολύ πλούσια φυσική ιστορία που έφτασε στη σημερινή της όψη, αλλάζοντας

πολλές φορές άλλοτε από φυσικές δυνάμεις και άλλοτε από τις επεμβάσεις του ανθρώπου,

αποτελεί ένα από τα μοναδικά χαρακτηριστικά του νησιού. Ωστόσο, η Κυθηραϊκή φύση

πλημμυρίζει παντού από χρώματα, μορφές, αρώματα, γεύσεις και φυσικά προϊόντα.

Η γεω-μορφολογία του νησιού ευνοεί τη δημιουργία υποθαλάσσιων και παράκτιων

σπηλαίων αλλά και φαραγγιών. Μικρά και μεγάλα φαράγγια διασχίζουν το νησί με

σημαντικότερο εκείνο της Κακής Λαγκάδας της Παλιόχωρας που θεωρείται παράδεισος για

το βοτανικό του πλούτο και άφθονη πανίδα του, πέρα από τις μοναδικές γεωμορφές που

υποδηλώνουν συνεχή φυσική ενέργεια και δράση. Εδώ μπορείς να δεις πάνω από 25 είδη

πουλιών να φωλιάζουν, από τα 52 είδη που έχουν διαπιστωθεί σε όλα τα Κύθηρα, ενώ τα

πουλιά που ξεχειμωνιάζουν ξεπερνούν τα 120 είδη. Εξάλλου, οι ποταμοί και οι χείμαρροι

εμπλουτίζουν τις Τσιριγώτικες θάλασσες με πλούσια υλικά ανόργανης και οργανικής ύλης

με αποτέλεσμα να δημιουργούνται άριστης ποιότητας ψαρότοποι.

Πολυάριθμοι και οι τόποι λατρείας από την κλασική και κυρίως τη βυζαντινή περίοδο.

Έναν αντίστοιχο μικρό Μυστρά συναντάς στην Κάτω Χώρα, κοντά στο Μυλοπόταμο, με το

μεσαιωνικό κάστρο, τις σκήτες, τα κελιά των μοναχών, τις αποθήκες τους και τα

πολυάριθμα εκκλησάκια. Από τα μοναστήρια του νησιού τα σημαντικότερα είναι η Παναγία

η Μυρτιδιώτισσα, η Αγία Μόνη, ο Αγ. Ιωάννης ο Θεολόγος, ο Αγ. Θεόδωρος και η Αγ.

Ελέσσα.

Το θυμάρι, το σπάρτο, το φασκόμηλο, η σεμπρεβίβα –το αμάραντο των βραχονησίδων που

‘’πάντα ζει’’-, πεύκα, πλατάνια, σχίνα, μυρτιές, αγριελιές, χαρουπιές, ασφάκες, κρίταμα,

αγριοβιολέτες, αλμυρίκια, κάπαρη, φραγκοσυκιές και ένας ατέλειωτος φυσικός βοτανικός

πλούτος πλαισιώνουν τα χωριά, τις καλλιεργούμενες εκτάσεις, τις παραλίες, τις ομαλές και

απόκρημνες ακτές, τα γύρω μικρά νησιά.

Στη Χώρα, που είναι η παραδοσιακή πρωτεύουσα του νησιού, μπορείς να απολαύσεις τη

μοναδική θέα προς το Κρητικό πέλαγος, το γειτονικό Καψάλι, και τα Αντικύθηρα. Εδώ

διαλέξτε γευστικά και σπάνια παραδοσιακά προϊόντα. Στο Καψάλι, το παραδοσιακό επίνειο

του νησιού, με το μαγευτικό δίδυμο φυσικό κόλπο, που η παράδοση τα θέλει να

υποδηλώνουν τα ‘’δυο στήθια της Κυθηραίας Αφροδίτη’’, βουτήξτε στην αμμουδερή

θάλασσά του και περιεργαστείτε τα παραλιακά μαγαζιά που είναι γεμάτα από ζωή μέχρι



55

πρωίας. Μπροστά στο Καψάλι δεσπόζει ο μονόλιθος-βραχονησίδα Χύτρα ή Αυγό με τις

μοναδικές θαλασσινές σπηλιές όπου φωλιάζουν οι φώκιες, ο μαυροπετρίτης και όπου ψηλά

στα απρόσιτα βράχια φυτρώνει το σήμα κατατεθέν των Κυθήρων, το ξηροφυτικό μικρό

κίτρινο χρυσάνθεμο η σεμπρεβίβα, που ….πάντα ζει. Στο Λιβάδι, περιπλανήσου στον

παραδοσιακό οικισμό του με αρκετά διάσπαρτα αρχοντικά, την πέτρινη με τα 13 τόξα

γέφυρα στο Κατούνι και άλλα έργα υποδομής από την εποχή της αγγλοκρατίας. Ο

Μυλοπόταμος έχει τη δροσερότερη πλατεία των Κυθήρων κάτω από πελώρια πλατάνια, ενώ

παραδίπλα ρέουν νερά και υπάρχουν καταρράκτες και νερόμυλοι. Ο Αβλέμονας,

παραδοσιακό ψαροχώρι με ξεχωριστή ομορφιά μέσα στο κατάξερο γύρω περιβάλλον,

φαντάζει μακρυά ως κουκλο-οικισμός. Σήμερα, καινούργια σπίτια διατηρώντας την

παραδοσιακή αρχιτεκτονική δημιουργούν πανέμορφες εικόνες και ελκυστικό περιβάλλον.

Στο λιμάνι του Αβλέμονα το 1802, ναυάγησε ένα από τα πλοία που ο αρχαιοκάπηλος

Ελγιν, μετέφερε τα γλυπτά του Παρθενώνα. Λίγο πριν τον Αβλέμονα, στην περιοχή

Παλαιόπολη, υπάρχουν τα ερείπια της αρχαίας Σκάνδειας, πόλης που λέγεται ότι αριθμούσε

25000 κατοίκους και που καταστράφηκε μετά την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης.

Η Αγία Πελαγία και το Διακόφτι είναι τα σημερινά λιμάνια που πιάνουν τα πλοία όταν

έρχονται από την Κρήτη, το Γύθειο και τη Νεάπολη Λακωνίας. Ο Ποταμός είναι το

κεφαλοχώρι στη βόρεια περιοχή του νησιού με παζάρι παραδοσιακών προϊόντων.

Δοκιμάστε εδώ το παραδοσιακό γλυκό συκαλάκι, τις φυσικές μαρμελάδες, τις σπιτικές

μάντολες (καραμελλωμένα αμύγδαλα), το μπουτίνο, το μοσχάπιδο, το μαστό της

Αφροδίτης, τους ροζέδες, κουφέτο και σύκο, τα αμυγδαλωτά. Επίσης, γευτείτε το

παραδοσιακό Κυθηριώτικο τσίπουρο τη φατουράδα (τσίπουρο και κανελογαρύφαλα), το

τοπικό λικέρ σεμπρεβίβο, το θυμαρίσιο μέλι, το ντόπιο κρασί, το ξύδι και το λάδι. Τα

Μητάτα, παραδοσιακό αγροτο-κτηνοτροφικό χωριό με απέραντη θέα στις γειτονικές

ρεματιές, το φαράγγι του Τσάκωνα όπου στους βράχους του είναι λαξευμένα ξωκκλήσια

και δίπλα στη ρεματιά βρίσκονται τα εύφορα περιβόλια. Οι πολλές πηγές, το φαράγγι και οι

ρεματιές δημιούργησαν θρύλους για νεράιδες, ξωτικά και πειρατές. Εδώ θα βρεις μοναδικές

ποικιλίες ροδάκινου. Στις γύρω σπηλιές πολυάριθμες οι στάνες των βοσκών που έδωσαν το

όνομά τους και στο χωριό και που τροφοδοτούν τα Κύθηρα με γευστικά τυριά.

Και όσο για κολύμπι, οι επιλογές σχεδόν αμέτρητες, όσες και οι μοναδικές παραλίες των

Κυθήρων. Αμμουδιές στην Παλαιόπολη (εδώ η παράδοση θέλει να αναδύθηκε από τη

θάλασσα η Αφροδίτη), στο Καψάλι, στον Λιμνιώνα (δες εδώ και τις αυθεντικές πέτρινες

ψαροκαλύβες), στην Αγ. Πελαγία, στο Διακόφτι, στην Πλατιά Άμμο(εδώ σύμφωνα με την

παράδοση ο Πάρις και η Ωραία Ελένη ολοκλήρωσαν τον έρωτά τους), που ανάλογα με τις

χειμερινές καιρικές συνθήκες μπορούν να έχουν και ψηλό έως και χονδρό χαλίκι. Παραλίες



56

με λεπτότερα ή και χονδρότερα χαλίκια μπορείς να βρεις στις μοναδικές περιοχές στο

Μελιδόνι, στο Χαλκό, στο Καλαδί με τις σπηλιές και τις θαυμάσιες βραχοσυνθέσεις, στη

Κομπονάδα, στο Λυκοδήμου, στη Κακή Λαγκάδα και στη Φυρή Άμμο με τα πορφυρά

βότσαλα. Εδώ, έπαιζαν πριν μερικά χρόνια ο Σπύρος, η Κωνσταντίνα και ο Βασίλης. Τώρα

πια υπάρχουν μόνο τα Κύθηρα, γιατί ο καθένας ακολούθησε το δρόμο του. Σήμερα, οι

παραλίες και τα χωριά σφύζουν από ζωή μόνο το καλοκαίρι. Εδώ έρχονται κάθε καλοκαίρι

ο Δημήτρης, η Ελένη, η Ναταλία, η Κωνσταντίνα και ο Κώστας. Υποσχέθηκαν ότι

θάρχονται αρκετά συχνά στα Κύθηρα, ανάμεσα στους πολυάριθμους λάτρεις των Κυθήρων

και ο Θόδωρος με την Ασπασία. Απ’εδώ ξεκίνησε να ζωγραφίζει το Καψάλι και τα άλλα

τοπία του νησιού, πρωτοδιορισμένος καθηγητής στα Κύθηρα το 1966, ο φίλος Χρήστος που

έφυγε νωρίς από κοντά μας και στον οποίο αφιερώνεται αυτό το κείμενο.

‘’ Μπάντα Λάντρα’’ κατά τη τσιριγώτικη έκφραση σημαίνει ‘’ από άκρη σ’ άκρη’’ και

τούτο γιατί στο νησί των Κυθήρων μπορείς να βρεις παντού άπλετο το Φως, μοναδικές τις

Θάλασσες, ελκυστικές τις Παραλίες, εντυπωσιακούς τους Αμμόλιθους και πανδαισία από

Χρώματα, Γεύσεις και Αρώματα της Φύσης.

_______

Περιβαλλοντικά Προγράμματα και Τοπικές Κοινωνίες

Συνήθως, οι ντόπιοι απορούν, γιατί στα περιβαλλοντικά προγράμματα προστασίας και

διατήρησης του Περιβάλλοντος και της Φύσης της περιοχής τους, δεν διασφαλίζονται

μετά τη λήξη τους, και η ουσιαστική συνέχειά τους και η ενεργός συμμετοχή τοπικών

φορέων σε ότι αφορά το μέλλον της περιβαλλοντικής κληρονομιάς τους. Μπορεί, οι επί

μέρους μελέτες να χαρακτηρίζονται από επιστημονική αρτιότητα, αλλά όταν

απουσιάζει η ουσία του ζητήματος που αφορά τη διασύνδεση του έργου με τις τοπικές

κοινωνικές συνιστώσες, τότε καθώς λέει και ένα τραγούδι ‘’…τα χρόνια φεύγουν, θες

δε θες, σαν των ματιών σου τις βαφές. Και συ φοβάσαι! Να με θυμάσαι!‘’

Όταν στις σχετικές δραστηριότητες-προγράμματα που αφορούν το τοπικό Περιβάλλον και

τη Φύση δεν συμμετέχουν ενεργά, μαζικά και συμμετοχικά οι τοπικές κοινωνίες, μαζί με τις

ερευνητικές ομάδες, τότε αυτά είναι επόμενο να ξεθωριάζουν σύντομα ή και να

λησμονούνται πριν από τη λήξη τους. Και τούτο είναι συνέπεια των εγωκεντρικών

μηχανισμών διεξαγωγής του έργου, της στρεβλής πολιτικής των οργάνων χρηματοδότησης,

της απουσίας ουσιαστικής αξιολόγησης, αλλά και του πλήθους των αυθαιρεσιών που

καλύπτουν οι υπεύθυνοι φορείς. Για παράδειγμα, τα χρηματοδοτικά όργανα δεν μπορούν να



57

ελέγξουν επί της ουσίας αν υπάρχει τοπική κοινωνική αποδοχή ή και αν ενσωματώνονται ή

εναντιώνονται αυτά τα περιβαλλοντικά προγράμματα και οι δράσεις τους, στον ευρύτερο

σχεδιασμό της περιβαλλοντικής και αναπτυξιακής προοπτικής κάθε περιοχής ξεχωριστά.

Έτσι, σοβαρά τοπικά ζητήματα δεν αγγίζονται, ενώ τα προγράμματα αποστασιοποιούνται

γρήγορα από τον τοπικό περίγυρο. Και η απόσταση μεταξύ μελετητών και κοινωνίας

πλαταίνει και βαθαίνει. Εξάλλου, στο ίδιο μότο κινούνται και οι ανερυθρίαστες αυθαιρεσίες

των επιστημονικά υπευθύνων ή και διευθυντικών στελεχών, οι οποίοι κατασπαταλούν

κονδύλια που προορίζονται για κοινωνικές και περιβαλλοντικές υποδομές και τοπικές

επενδύσεις. Και βεβαίως θέλουν και ξεχνούν, ότι στα περιβαλλοντικά ζητήματα και

προγράμματα είναι προαπαιτούμενα η ευθυκρισία, η γνώση και εμπειρία για το αντικείμενο

μαζί με την αναγκαιότητα των συνεργιών με το κοινωνικό γίγνεσθαι, καθώς και η

μεγαλύτερη δυνατή σύγκλιση ιδεών, απόψεων και τοπικής ευαισθησίας. Όμως, αυτά τα

αυτονόητα είναι επόμενο να παρέρχονται ειδικότερα στις μέρες μας, καθόσον η

αναξιοκρατία έχει ταυτιστεί ως συνώνυμο της αξιοκρατίας και η μεροληψία της

αμεροληψίας. Ωστόσο, τα τελευταία φαινόμενα της όποιας διαφθοράς δεν είναι τυχαία και

μεμονωμένα. Και σ’αυτήν την ατμόσφαιρα συμβάλλουν τα μέγιστα και η ακαταλληλότητα

των στελεχών, και η έλλειψη εμπειρίας, γνώσεων και δεξιοτήτων και οι προσωρινοί

καιροσκοπικοί χειρισμοί τους, ενώ αραχνιασμένες συνταγές αναδύονται μέσα από

ανύπαρκτους ελεγκτικούς μηχανισμούς και απουσία αξιολόγησης. Αλλά, και οι ίδιες οι

ομάδες εργασίας δεν είναι διασφαλισμένες μέχρι τη λήξη του προγράμματος, καθόσον κατά

τη διάρκεια ενός έργου, αυτές μπορεί να ορίζονται ‘’εκ των άνωθεν’’, ανάλογα με τις όποιες

ορέξεις αυθαιρεσιών, μισαλλοδοξίας, ρεβανσισμού και μιζέριας των ‘’ αυτοδιορισμένων’’

επιστημονικά υπευθύνων. Για παράδειγμα, προκαλεί θλίψη και αγανάκτηση και γιαυτό

καταγγέλλονται δημόσια, όταν κονδύλια που οφείλουν να επενδυθούν σε τοπικό επίπεδο για

το περιβάλλον, την κοινωνική συναίνεση και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση,

ξοδεύονται σε ταξίδια αναψυχής ή όπως λέγεται τεχνηέντως για ‘’επιστημονική

ενημέρωση’’. Έτσι, η τοπική περιβαλλοντική επένδυση-ενημέρωση γίνεται στον… Καναδά,

αντί για τον Κουρνά, ενώ σχεδιάζονται αποστολές, για…Μονακό αντί για τον Ομαλό, στην

…Άνδρο αντί για τη Γαύδο. Και συνεχίζουν το παιχνίδι πίσω από τις πλάτες της τοπικής

κοινωνίας. Μέχρι και στην πρόσληψη συγγενικού προσώπου προχώρησαν από την

παρακράτηση κάποιου περιβαλλοντικού προγράμματος. Και, το λυπηρό -που δεν μπαίνουν

στον κόπο να ελέγξουν οι αρμόδιοι μηχανισμοί- είναι ότι οι σκοπιμότητες, τέτοιων ταξιδιών

ή και προσλήψεων ημετέρων αιτιολογούνται με σαθρές και διάτρητες τεκμηριώσεις.

Άλλωστε, ως συνήθως, τα αρμόδια όργανα της Ε.Ε. απλά εγκρίνουν για το νομότυπο των



58

διαδικασιών, χωρίς να εξετάζουν σε βάθος τις αυθαίρετες και ζημιογόνες για το σκοπό του

προγράμματος διφορούμενες δαπάνες.

Παρόλα αυτά, η παράσταση ‘’καλά κρατεί’’, οι συνέπειες για τους όποιους αναντιστοίχους

υπευθύνους είναι ανύπαρκτες, οι ενημερωτικές πινακίδες για την ταυτότητα του έργου

αρχίζουν να ξεθωριάζουν και κάθε αρχή έχει και ένα τέλος. Η διαπίστωση; Η λήξη του

περιβαλλοντικού προγράμματος αφήνει συνήθως στις τοπικές κοινωνίες την ίδια γεύση.

Μια από τα ίδια. Και κάπου ανάμεσα η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, ως αναλώσιμο

περιτύλιγμα. Αλλά, και για να την επικαλεστείς και για να την εφαρμόσεις την

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση χρειάζονται πολλές δεξιότητες. Χρειάζονται, μεράκι, δουλειά,

τόλμη και καινούριες ιδέες, σύνθεση στη διαφορετικότητα, συμμετοχή σε έμπρακτες

δραστηριότητες, ολοκληρωμένη παιδαγωγική πρόταση, οράματα, συμμετοχικότητα και

αντίστοιχες συγγραφές.

Και για την ουσία. Ο Γυπαετός στην Κρήτη, η Καρέτα-καρέτα στη Ζάκυνθο, η Μεσογειακή

Φώκια στην Αλόννησο, και η Δαδιά και η Μικρή Πρέσπα, και ο Έβρος και το

Φοινικόδασος στο Βάι, και μερικά άλλα περιβαλλοντικά προγράμματα πέτυχαν και ως έργα

ουσίας και ως κοινωνικο-περιβαλλοντικές επενδύσεις. Πέτυχαν, γιατί ενσωμάτωσαν με

επιδεξιότητα τις τοπικές κοινωνίες, τους γεωργούς, κτηνοτρόφους και ψαράδες, τους

επαγγελματίες, τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και νέους, τους ντόπιους. Άλλωστε,

δραστηριότητες καθαρά καιροσκοπικές ή και επιφανειακές, ή και εκείνες που υπονομεύουν

τις περιουσίες και την παραγωγική δυναμική μιας περιοχής είναι αδύνατο να ενσωματωθούν

στις επιδιώξεις του Α ή Β περιβαλλοντικού προγράμματος που σήμερα είναι και αύριο θα

ξεχαστεί και θα χαθεί. Ωστόσο, χωρίς τη συμμετοχικότητα, τις αναγκαίες συνέργιες, αλλά

κυρίως την κοινωνική συναίνεση και αποδοχή, αποτελούν τα όποια περιβαλλοντικά

προγράμματα ‘’οδούς κατασπατάλησης χρημάτων και δυσφήμισης του περιβάλλοντος’’.

Έτσι, είναι επόμενο οι περιβαλλοντικές δραστηριότητες και πρακτικές να ξεθωριάζουν,

όταν παραμερίζεται η πλειονότητα των ντόπιων, απουσιάζει η οικολογική

ευαισθητοποίηση, όταν μετριότητες προσπαθούν να διευθύνουν περιβαλλοντικά

προγράμματα, ενώ η βιωματική προσέγγιση αποτελεί πρόσχημα, καθώς υπολείπονται και ο

παιδαγωγικός ρόλος και ο κοινωνικός στόχος για καλύτερη ποιότητα ζωής και διατήρηση

της περιβαλλοντικής κληρονομιάς.

Παρόμοιες -χωρίς κοινωνική διάσταση, χωρίς βάθος, χωρίς πνοή και χωρίς μέλλον-

δραστηριότητες είναι απορριπτέες-αποβλητέες από τις τοπικές κοινωνίες. Και μέσα σε όλα,

‘’κερασάκι εις τούρταν’’ πομπωδώς προσπαθούν να ενσωματώσουν την Περιβαλλοντική

Εκπαίδευση, προσπαθώντας να ξεγελάσουν την τοπική κοινωνία, τους φορείς της, τους



59

εκπαιδευτικούς και κυρίως τα παιδιά. ‘’Τα πιο μεγάλα ψέματα, στα πιο αθώα βλέμματα. Τι με

κοιτάς! Τι με ρωτάς! Ποιες αλήθειες να μάθεις ζητάς! ‘’ μας ξαναφέρνει στην

πραγματικότητα γνωστός τραγουδοποιός.

__________

Αντιμετώπιση Πλημμυρικών Κινδύνων

Η χώρα μας, γίνεται έρμαιο σε κάθε πλημμύρα και κάθε φυσική καταστροφή. Οι

πλημμυρικοί κίνδυνοι συγκαταλέγονται στις καταστροφές και συνήθως απειλούν τη

ζωή, την υγεία του ανθρώπου, την παραγωγή, κοινωνικές και οικονομικές συνιστώσες,

υποδομές, έργα και το περιβάλλον. Στην προοπτική των παγκόσμιων κλιματικών

αλλαγών, θα χρειαστεί να αντιμετωπιστούν και ζητήματα ακραίων καιρικών

συνθηκών, όπως είναι μεταξύ των άλλων και αυτά των πλημμυρικών φαινομένων, της

λειψυδρίας, της διάβρωσης, των κατολισθήσεων και της αστάθειας των εδαφών.

Οι ειδικοί προβλέπουν ότι, ενώ κάθε χρόνο θα μειώνεται η συχνότητα των χαμηλών

βαρομετρικών τα οποία φέρνουν και τη βροχή, θα υπάρξουν ισχυρά βαρομετρικά χαμηλά,

με συνέπεια να έχουμε περισσότερες καταιγίδες και ραγδαίες βροχοπτώσεις. Δηλαδή, οι

πολυήμερες ποτιστικές βροχές μάλλον θα εκλείψουν και θα δίνουν τη θέση τους σε

σύντομες δυνατές βροχές, με αποτέλεσμα να έχουμε συχνότερες πλημμύρες και πιθανότατα

λειψυδρία, αφού το έδαφος δεν θα μπορεί να απορροφήσει σε σύντομο χρονικό διάστημα

το άφθονο νερό των καταιγίδων.

Τα τελευταία χρόνια με τις αλλεπάλληλες πυρκαγιές, την αυξημένη αστικοποίηση, τις

εντατικές γεωργικές πρακτικές και τις αναμενόμενες κλιματικές μεταβολές ο κίνδυνος

πλημμυρικών φαινομένων με τα συνεπακόλουθά τους, δημιουργούν πρόσθετες απειλές για

την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον. Ειδικότερα, οι παρεμβάσεις του ανθρώπου

πάνω στις φυσικές διεργασίες, έχουν μεταβάλλει πλήρως τις συνθήκες απορροής των νερών

της βροχής, αλλά και τις οδούς που αυτό ‘’έχει μάθει ‘’ να κινείται εδώ και εκατομμύρια

χρόνια πάνω στην επιφάνεια της γης και από εκεί μέσα στο έδαφος και στον παράκτιο

χώρο.

Εξάλλου, επισημαίνεται ότι, η ανάληψη κοινών δράσεων για την αντιμετώπιση των

πλημμυρών περικλείει μεγάλη προστιθέμενη αξία. Αυτή η αξία αφορά τις υποδομές

(μεταφορές, δίκτυα όμβριων, αποχέτευσης, ύδρευσης, άρδευσης, ηλεκτρικής ενέργειας), την

παροχή υπηρεσιών (υγεία, πρόνοια, απασχόληση), τη βιωσιμότητα εμπορικών και

βιομηχανικών επιχειρήσεων, την εξασφάλιση της γεωργοκτηνοτροφικής παραγωγής και

των αντιστοίχων εκτάσεων τους, καθώς και το περιβάλλον γενικότερα. Ωστόσο, αυτό που

ανησυχεί την πολιτεία και τους αρμόδιους τοπικούς φορείς είναι ότι, στις ζώνες που

χαρακτηρίζονται ως υψηλού κινδύνου ως προς τις πλημμύρες, έχουν αυξηθεί, τόσο η



60

δημογραφική πυκνότητα ( πυκνότητα ανθρώπων) και τα περιουσιακά στοιχεία των

ανθρώπων, όσο και οι υποδομές της πολιτείας. Επίσης, παρότι διατίθενται αρκετά κονδύλια

(Διαρθρωτικά Ταμεία, Ταμεία Συνοχής, Κοινή Γεωργική Πολιτική κ.ά) για τη διαχείριση

των πλημμυρικών κινδύνων σε περιφερειακό επίπεδο, στη χώρα μας τα αναγκαία βήματα

για αντιπλημμυρική θωράκιση παραμένουν σχεδόν στάσιμα. Και όπως πάντα ‘’τρέχουμε

και δεν φτάνουμε’’, μετά από κάθε πλημμύρα, ενώ εκ των υστέρων εκτιμώνται

απολογιστικά οι ζημιές σε ζωές, σε περιουσίες, σε υποδομές και λιγότερο ως συνήθως

νοιαζόμαστε για τις ζημιές στο περιβάλλον.

Οι πλημμύρες στην πλειονότητά τους, είναι αδύνατο να προβλεφθούν απόλυτα, αλλά είναι

εφικτό να μειωθούν οι κίνδυνοι που περικλείουν, μέσα από κατάλληλα σχέδια διαχείρισης

των πλημμυρών και των κινδύνων τους, ενώ τα προαπαιτούμενα έργα προστασίας οφείλουν

να συνεκτιμούν μεταξύ των άλλων και την περιβαλλοντική διάσταση, και την

αποκατάσταση της φυσικότητας ποταμών και χειμάρρων. Τα βήματα για την πρόγνωση των

πλημμυρών με τις νέες τεχνολογίες (συστήματα on line έγκυρης και έγκαιρης

προειδοποίησης, ραντάρ, GIS, δορυφορικές φωτογραφίες), έχουν προχωρήσει σημαντικά. Η

χρήση ιστορικών πληροφοριών για τις πλημμύρες, σε συνδυασμό με τις νέες και τις

παραδοσιακές τεχνολογίες χρησιμοποιούνται με τέτοιο τρόπο, ώστε τα δεδομένα τους να

αποτελούν τη βάση για τη σύγχρονη βαθμονόμηση των μοντέλων πρόγνωσης και της

αντιμετώπισης των κινδύνων τους. Εν τούτοις, για να εκτιμηθούν οι κίνδυνοι πλημμυρών τα

σενάρια πρόβλεψής τους κινούνται από πλημμύρες υψηλής πιθανότητας (επανάληψη του

φαινομένου μία φορά ανά δεκαετία), μέσης πιθανότητας (επαναληπτικότητα 1 φορά ανά

100 χρόνια) και περιορισμένης πιθανότητας (ακραίες περιπτώσεις). Πρόσθετα

επισημαίνεται ότι, λόγω της πολυπλοκότητας της γεωμορφολογίας της χώρας μας, της

υδρολογικής ανομοιομορφίας και της άναρχης διάρθρωσης των ανθρώπινων

εγκαταστάσεων, τα σχέδια διαχείρισης των κινδύνων πλημμυρών οφείλουν να είναι

ευέλικτα για επιπρόσθετη προστασία. Ένα τέτοια σχέδιο, οφείλει να επικαιροποιείται

αρκετά συχνά και να περιλαμβάνει απαραίτητα, τη λεπτομερή αξιολόγηση των κινδύνων σε

επίπεδο υδρολογικής λεκάνης, τη χαρτογράφηση των πλημμυρικών κινδύνων, την ευρεία

κοινοποίηση των κινδύνων στις τοπικές κοινωνίες, την κινητοποίηση του εθελοντισμού και

της συλλογικότητας, και συνεχίζεται με τη διαμόρφωση και εφαρμογή σχεδίων διαχείρισης

των πλημμυρικών κινδύνων.

Τον πρώτο και ουσιαστικό ρόλο για την αντιπλημμυρική προστασία κάθε περιοχής

αναλαμβάνει η Πολιτεία και η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αλλά, και τα σχολεία με τα

προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης μπορούν να συνεισφέρουν τα μέγιστα στην

ενημέρωση και στην ευαισθητοποίηση, καθότι τα ποτάμια, οι χείμαρροι και τα ρέματα αν



61

και κατατάσσονται στις οικολογικά ευαίσθητες περιοχές, υφίστανται συνήθως τη ‘’βάναυση

μεταχείριση’’ από όλους μας. Επιπρόσθετα, τα σχολεία μέσα από ποικίλες δραστηριότητες,

όπως εκείνη του ‘’Υιοθετώ και Φροντίζω’’ , μπορούν να οριοθετήσουν τα ‘’ανοίγματα’’

που χρειάζεται η κοινωνία και οι φορείς της, μέσα από την ευαισθητοποίηση, τη

συλλογικότητα, τον εθελοντισμό και την κοινοκτημοσύνη, ώστε να αναδυθούν μεταξύ των

άλλων και η μεγάλη προστιθέμενη αξία που εμπεριέχουν παρόμοιες πρακτικές για

ουσιαστική αντιπλημμυρική ενημέρωση, συνειδητοποίηση των κινδύνων και προστασία.

Η αντιμετώπιση των πλημμυρικών κινδύνων οφείλει να βασίζεται στις τοπικές

ιδιαιτερότητες και περιστάσεις. Ασήμαντες πλημμύρες, μπορεί να θεωρούνται εκείνες οι

πλημμύρες που συμβαίνουν σε ακατοίκητες περιοχές, ή σε περιοχές με πολύ μικρή

δημογραφική πυκνότητα ή και σε περιοχές με περιορισμένα περιουσιακά στοιχεία ή και με

μικρή οικολογική αξία. Επίσης, τα σχέδια διαχείρισης των κινδύνων των πλημμυρών,

πρέπει να καθιερωθούν σε κάθε περιοχή, ώστε να μειωθούν ή και να αποφευχθούν οι

εξ’αυτών αρνητικές επιπτώσεις. Οι προτεινόμενες διαδικασίες περιλαμβάνουν, μεταξύ των

άλλων, πρόληψη, προστασία, ετοιμότητα, αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων,

αποκατάσταση και αξιολόγηση. Ωστόσο, οι κοινωνικές διαστάσεις του ζητήματος των

πλημμυρικών κινδύνων είναι πολύπλευρες. Αυτές συνήθως διαφοροποιούνται κατά ζώνες

επικινδυνότητας και περιλαμβάνουν για παράδειγμα, τη δημογραφική πυκνότητα και τα

περιουσιακά στοιχεία, τις καλλιεργούμενες εκτάσεις και το είδος των καλλιεργειών, την

οικολογική αξία της περιοχής, τη συνεχή ενημέρωση και κοινοποίηση των επαπειλούμενων

κινδύνων (χάρτες επικινδυνότητας, σχέδια διαχείρισης, μέτρα και δράσεις, σχέδια

εκκένωσης και διάσωσης κ.ά) στις τοπικές κοινωνίες, αλλά και την αξιολόγηση των

αναπτυξιακών σχεδίων που ενδεχομένως αυξήσουν τον κίνδυνο πλημμυρών (αλλαγή

χρήσης γης, δημογραφική κατανομή, κατανομή οικονομικών δραστηριοτήτων, τεχνικά έργα

κ.ά). Όπως επισημαίνεται από τους ειδικούς, όλα διαθέσιμα στοιχεία που σχετίζονται με τις

πλημμύρες, πρέπει συνεχώς να επικαιροποιούνται και να επανεξετάζεται η κατάσταση, ενώ

το συντονιστικό όργανο να δημιουργήσει, εκτός των άλλων και Δίκτυο Τοπικών

Παρατηρητών. Ο ρόλος των τοπικών παρατηρητών αποτελεί μια από τις σημαντικότερες

παραμέτρους πρόληψης και αποκατάστασης, καθότι αυτοί με την εθελοντική τους

συνεισφορά, ενημερώνουν έγκαιρα το συντονιστικό όργανο, ενώ παρακολουθώντας

συστηματικά την κατάσταση των ποταμών και χειμάρρων (ως προς τα πρανή, την κοίτη,

ριγμένα ή παρασυρμένα ογκώδη ή άλλα αντικείμενα που θα μπορούσαν να παρεμποδίσουν

τη φυσική ροή, ακόμη και για ποικίλες ανθρώπινες δραστηριότητες που αποτελούν

δυνητικούς κινδύνους παρεμπόδισης ή και εκτροπής της φυσικής απορροής ποταμών και

χειμάρρων), μπορούν να αποτρέψουν πολλούς πλημμυρικούς κινδύνους.



62

Μία από τις ελκυστικές, αλλά όχι πάντοτε εφικτές, πρακτικές διαχείρισης των πλημμυρών,

είναι ο αποκαλούμενος οικολογικός τρόπος. Αυτός βασίζεται μεταξύ των άλλων, στη

μακρόχρονη βελτίωση των χρήσεων γης στην περιοχή, στην παρεμπόδιση των γρήγορων

πλημμυρικών απορροών από αγροτικές και αστικές περιοχές και στην αποκατάσταση της

φυσικής πλημμυρικής ζώνης των ποταμών. Η οικολογική αυτή στρατηγική τείνει να

επαναδραστηριοποιήσει τη φυσική ικανότητα των υγροτόπων να συγκρατούν και να

αποθηκεύουν μεγάλες ποσότητες νερών και έτσι να μετριάζουν τις πλημμυρικές παροχές,

να επανατροφοδοτούν τους υπόγειους υδροφορείς και να διατηρούν τη βιοποικιλότητα.

Συνήθως, εκτελούνται διάφορα τεχνικά έργα σε ποταμούς για τα οποία απουσιάζει η

διάσταση της περιβαλλοντικής τους χρήσης και η αναγκαιότητα της φυσικής τους

αποκατάστασης, προβάλλοντας κάποιες άλλες αναγκαιότητες που εξυπηρετούν κυρίως το

φυσικό αντιπλημμυρικό τους σκοπό. Είναι σαφές για παράδειγμα, ότι με τη σκυροδέτηση,

την καταστροφή της φυσικής κοίτης και την αντικατάστασή της από μία ευθυγραμμισμένη

κοίτη (δηλαδή τεχνητό αγωγό ανοικτής ή και κλειστής διατομής), προκαλούνται μη

αναστρέψιμες και σοβαρές καταστροφές στο γεω-μορφολογικό ανάγλυφο, στον υδροφόρο

ορίζοντα, στο μικροκλίμα, στο φυσικό τοπίο, στη χλωρίδα, στην πανίδα, και σε άλλα

πολύτιμα συστατικά του φυσικού περιβάλλοντος. Άλλωστε, είναι σήμερα γνωστό, ότι

τεχνικά έργα μεγάλης κλίμακας είναι συνήθως αναποτελεσματικά και προβληματικά, ενώ

εκεί όπου χρησιμοποιείται εμφανές σκυρόδεμα στις κοίτες και στα πρανή τους,

δημιουργούνται προβλήματα, γιατί μειώνεται η φυσική τραχύτητα και η αποθηκευτική

ικανότητα ενός ρεύματος. Το αποτέλεσμα είναι τα νερά να μετακινούνται προς τα

χαμηλότερα υψόμετρα με μεγάλη ταχύτητα και αυξάνονται οι πιθανότητες πρόκλησης

πλημμυρών σε χαμηλότερου υψομέτρου ή και σε επίπεδες περιοχές, ακόμη και στον

παράκτιο χώρο.

Αυτό, που κατά την γνώμη μας θα βοηθούσε τη φυσική υδραυλική λειτουργία κάθε

ποταμού, χειμάρρου και ρέματος, είναι ο ορθολογικός σχεδιασμός ενός πλαισίου μέτρων

για την αντιμετώπιση τυχόν τοπικών φυσιολογικών φθορών της κοίτης με φιλικές προς το

περιβάλλον πρακτικές. Αυτές μάλιστα οι πρακτικές εφαρμόζονται τα τελευταία χρόνια και

έχουν υιοθετηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά από την απόκτηση εμπειριών και την

εξαγωγή νεότερων επιστημονικών συμπερασμάτων πάνω στις μεγάλης κλίμακας

επεμβάσεις (ευθυγραμμίσεις, σκυροδετήσεις κοίτης ποταμών και ρεμάτων). Εξάλλου, οι

κίνδυνοι από τις πλημμύρες περιλαμβάνονται στον τελευταίο κανονισμό (ΕΚ 1698/2005ΕΕ)

για τη στήριξη της αγροτκής ανάπτυξης και τη γενικότερη ανάπτυξη της υπαίθρου από το

Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, όπου περιέχονται πλήθος από

επιλέξιμες δραστηριότητες και δράσεις που μεταξύ των άλλων αναφέρονται και μέτρα που



63

σχετίζονται με τους πλημμύρες και τους κινδύνους που περικλείουν. Τέλος, από

τεχνοκρατική άποψη τα οποιαδήποτε έργα που εκτελούνται σε ποτάμια, ρέματα και

χείμαρρους, οφείλουν να μελετούν, να συνεκτιμούν και να αναλύουν τις φυσικές συνθήκες

τους και τα ιστορικά στοιχεία των συμβάντων, τόσο στην ευρύτερη υδρολογική τους

λεκάνη, όσο και στην καθαυτή κοίτη τους, στα πρανή τους, στο τοπικό παραποτάμιο

οικοσύστημα, ενώ τα μέτρα και τα έργα δεν θα πρέπει να ακολουθούν στερεότυπη

προσέγγιση και τούτο γιατί κάθε ποτάμι, ρέμα και χείμαρρος μαζί με το ανθρωπογενές

περιβάλλον δημιουργούν και έχουν τη δική τους ταυτότητα συνθηκών και ιδιαιτεροτήτων.

Δεν θα διατρέχαμε πλημμυρικούς κινδύνους, εάν ο ανθρώπινος παράγοντας με τις

κατασκευές και τις παρεμβάσεις του, δεν εμπόδιζε ή και δεν τροποποιούσε τη φυσική

ροή και απορροή μιας ξαφνικής και δυνατής βροχής, αλλά και τη φυσικότητα

ποταμών, χειμάρρων και ρευμάτων.

Δράσεις αντιπλημμυρικής προστασία

- Ορθολογική στρατηγική και αναγκαίος σχεδιασμός δράσεων για πρόληψη και προστασία.

- Εγκατάσταση συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης των πλημμυρικών κινδύνων.

- Τακτικοί καθαρισμοί σε ποτάμια και χειμάρρους από κορμούς, κλαδιά, ογκώδη

αντικείμενα και σκουπίδια από την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

- Δημιουργία Τοπικού Δικτύου Παρατηρητών για την κατάσταση ποταμών και χειμάρρων,

με εθελοντική βάση, σε κάθε Δήμο και Κοινότητα .

- Τακτική επιθεώρηση και άμεση αποκατάσταση για τυχόν διαβρώσεις σε γεφύρια,

δρόμους και τεχνικά έργα από την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

- Τα μεγάλα οδικά ή άλλα τεχνικά έργα να συνεκτιμούν τους πλημμυρικούς κινδύνους και

στις γειτονικές υποδομές, μέχρι και την παράκτια ζώνη.

- Στα τεχνικά έργα, μέσα και δίπλα από χειμάρρους και ποτάμια, να αποφεύγονται οι

ευθυγραμμισμένες κοίτες, το εμφανές σκυρόδεμα και οι γυμνές από βλάστηση

παραποτάμιες ζώνες.

- Αξιοποίηση των άφθονων χρηματοδοτικών μέσων της Ε.Ε. και των διαρθρωτικών της

ταμείων, για την αντιπλημμυρική θωράκιση και τους πλημμυρικούς κινδύνους.

________

Πρόληψη, Προστασία

και Μετριασμός των Επιπτώσεων των Πλημμυρών



64

Οι πλημμύρες ήταν ανέκαθεν από τη φύση τους ένα τμήμα των φυσικών φαινομένων,

αλλά μετατράπηκαν σε Φυσικές Καταστροφές, όταν ο ανθρώπινος παράγοντας με τις

κατασκευές και τις παρεμβάσεις του εμφανίστηκε ανάμεσα στις φυσικές διόδους και

στις απορροές μιας ξαφνικής και δυνατής βροχής και στα ορμητικά νερά των ποταμών

και χειμάρρων, εμποδίζοντας ή και τροποποιώντας τη φυσική ροή τους. Μεγάλες οι

ευθύνες και οι υποχρεώσεις όλων για δράση τώρα.

Οι πλημμύρες υπήρχαν ανέκαθεν και θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν γιατί είναι φυσικά

φαινόμενα. Στην πλειονότητά τους είναι μέρος των κλιματολογικών συνθηκών που

επηρεάζονται από τη γεωλογία και γεωμορφολογία μιας περιοχής, το ανάγλυφό και την

υδρολογία της, την υδροπερατότητα του εδάφους και τις συνθήκες βλάστησής του, αλλά και

τις κάθε είδους κατασκευές. Οι πλημμύρες ως φυσικές καταστροφές απειλούν τη ζωή, την

υγεία του ανθρώπου, τις υποδομές του και το περιβάλλον. Συνήθως, τα πλημμυρικά

φαινόμενα διακρίνονται σε πλημμύρες ποταμών και χειμμάρων, αστικών και περιαστικών

περιοχών, σε πλημμύρες στιγμιαίες, σε πλημμύρες που οφείλονται στο αποχετευτικό

σύστημα, σε πλημμύρες γεωργικών εκτάσεων και παράκτιων περιοχών. .

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες και ειδικότερα οι παρεμβάσεις του ανθρώπου πάνω στις

φυσικές διεργασίες, έχουν μεταβάλλει πλήρως τις συνθήκες απορροής των νερών της

βροχής, αλλά και τις οδούς που αυτό ‘’έμαθε ‘’ να κινείται εδώ και εκατομμύρια χρόνια

πάνω στην επιφάνεια της γης και από εκεί μέσα στο έδαφος και στον παράκτιο χώρο. Ως

κύριες αιτίες των πλημμυρικών φαινομένων θεωρούνται η αστικοποίηση, οι γεωργικές

πρακτικές και η αποδάσωση.

Τα τελευταία χρόνια με τις αλλεπάλληλες πυρκαγιές και τις αναμενόμενες κλιματικές

μεταβολές ο κίνδυνος πλημμυρικών φαινομένων με τα συνεπακόλουθά τους, δημιουργούν

πρόσθετες απειλές για την κοινωνία και το περιβάλλον. Ποταμοί, χείμαρροι και ρέματα, στη

φυσική τους κατάσταση, χωρίς τις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις και άλλα αίτια, αποτελούν

ουσιώδη συστατικά του υδρογραφικού δικτύου κάθε περιοχής. Δηλαδή, συλλέγουν και

διοχετεύουν τα νερά της βροχής και του χιονιού από τα ψηλώματα μέχρι και τον παράκτιο

χώρο, προστατεύουν την ευρύτερη περιοχή από τις πλημμύρες, αναπτύσσουν ιδιότυπους

οικοτόπους στην περιοχή, δημιουργούν ζωνοειδή πάρκα και καθαρίζουν τον ατμοσφαιρικό

αέρα από αέριους ρύπους όταν διέρχονται μέσα από τις πόλεις, ρυθμίζουν το μικροκλίμα

της περιοχής, εμπλουτίζουν τα υπόγεια νερά, αλλά και διατηρούν τη συνέχεια της

ιστορικής και περιβαλλοντικής μνήμης της περιοχής.

Τα τελευταία χρόνια, μετά τις καταστροφικές πλημμύρες στην Ευρώπη και στη χώρα μας,

το ενδιαφέρον πλέον εστιάζεται στους πλημμυρικούς κινδύνους. Και σε τέτοιους κινδύνους

είναι ευάλωτη η χώρα μας, εξαιτίας της μεγάλης κλίσης των περισσοτέρων περιοχών, των



65

συχνών πυρκαγιών, της απογύμνωσης του εδάφους από τη βλάστηση. Από την άλλη πλευρά

οι ανθρώπινες δραστηριότητες και παρεμβάσεις αυξάνουν τις πιθανότητες και επιδεινώνουν

τις συνέπειες των πλημμυρών. Επισημαίνεται από τους ειδικούς ότι οι κλιματικές αλλαγές

και η συχνότητα των πλημμυρών ενδέχεται να αυξηθούν. Εξάλλου, η απουσία ελέγχου και

διαχείρισης στα ποτάμια σε συνδυασμό με τις κάθε είδους κατασκευές μέσα, δίπλα και

καθόλο το μήκος των ποταμών και χειμμάρων δημιουργούν παράγοντες που περικλείουν

πλημμυρικούς κινδύνους και απειλές σε ζωές, σε περιουσίες και στο περιβάλλον.

Η άλλη τάση που ανησυχεί την πολιτεία και τους αρμόδιους τοπικούς φορείς είναι ότι, στις

ζώνες που χαρακτηρίζονται ως υψηλού κινδύνου ως προς τις πλημμύρες, έχουν αυξηθεί,

τόσο η δημογραφική πυκνότητα ( πυκνότητα ανθρώπων) και τα περιουσιακά στοιχεία των

ανθρώπων, όσο και οι υποδομές της πολιτείας. Ωστόσο, παρότι διατίθενται αρκετά

κονδύλια (Διαρθρωτικά Ταμεία, Ταμεία Συνοχής, Κοινή Γεωργική Πολιτική κ.ά) για τη

διαχείριση των πλημμυρικών κινδύνων σε περιφερειακό επίπεδο, στη χώρα μας τα αναγκαία

βήματα για αντιπλημμυρική θωράκιση παραμένουν σχεδόν στάσιμα. Και όπως πάντα

‘’τρέχουμε και δεν φτάνουμε’’, μετά από κάθε πλημμύρα, ενώ εκ των υστέρων εκτιμώνται

απολογιστικά οι ζημιές σε ζωές, σε περιουσίες, σε υποδομές και λιγότερο ως συνήθως

νοιαζόμαστε για τις ζημιές στο περιβάλλον.

Παρόλα αυτά, επισημαίνεται ότι, η ανάληψη κοινών δράσεων για την αντιμετώπιση των

πλημμυρών περικλείει μεγάλη προστιθέμενη αξία. Αυτή η αξία αφορά τις υποδομές

(μεταφορές, δίκτυα όμβριων, αποχέτευσης, ύδρευσης, άρδευσης, ηλεκτρικής ενέργειας), την

παροχή υπηρεσιών (υγεία, πρόνοια, απασχόληση), τη βιωσιμότητα εμπορικών και

βιομηχανικών επιχειρήσεων, την εξασφάλιση της γεωργοκτηνοτροφικής παραγωγής και

των αντιστοίχων εκτάσεων τους, καθώς και το περιβάλλον γενικότερα.

Οι πλημμύρες στην πλειονότητά τους, είναι αδύνατο να προβλεφθούν απόλυτα, αλλά είναι

εφικτό να μειωθούν οι κίνδυνοι που περικλείουν, μέσα από κατάλληλα σχέδια διαχείρισης

των πλημμυρών και των κινδύνων τους. Τα βήματα για την πρόγνωση των πλημμυρών με

τις νέες τεχνολογίες (συστήματα on line έγκυρης και έγκαιρης προειδοποίησης, ραντάρ,

GIS, δορυφορικές φωτογραφίες), έχουν προχωρήσει σημαντικά. Η χρήση ιστορικών

πληροφοριών για τις πλημμύρες, σε συνδυασμό με τις νέες και τις παραδοσιακές

τεχνολογίες χρησιμοποιούνται με τέτοιο τρόπο, ώστε τα δεδομένα τους να αποτελούν τη

βάση για τη σύγχρονη βαθμονόμηση των μοντέλων πρόγνωσης και της αντιμετώπισης των

κινδύνων τους. Εν τούτοις, για να εκτιμηθούν οι κίνδυνοι πλημμυρών τα σενάρια

πρόβλεψής τους κινούνται από πλημμύρες υψηλής πιθανότητας (επανάληψη του

φαινομένου μία φορά ανά δεκαετία), μέσης πιθανότητας (επαναληπτικότητα 1 φορά ανά

100 χρόνια) και περιορισμένης πιθανότητας (ακραίες περιπτώσεις). Εξάλλου, λόγω της



66

πολυπλοκότητας της γεωμορφολογίας της χώρας μας, της υδρολογικής ανομοιομορφίας και

της άναρχης διάρθρωσης των ανθρώπινων εγκαταστάσεων, τα σχέδια διαχείρισης των

κινδύνων πλημμυρών οφείλουν να είναι ευέλικτα για επιπρόσθετη προστασία. Ένα τέτοια

σχέδιο, οφείλει να επικαιροποιείται αρκετά συχνά και να περιλαμβάνει απαραίτητα, τη

λεπτομερή αξιολόγηση των κινδύνων σε επίπεδο υδρολογικής λεκάνης, τη χαρτογράφηση

των πλημμυρικών κινδύνων, την ευρεία κοινοποίηση των κινδύνων στις τοπικές κοινωνίες,

την κινητοποίηση του εθελοντισμού και της συλλογικότητας, και συνεχίζεται με τη

διαμόρφωση και εφαρμογή σχεδίων διαχείρισης των πλημμυρικών κινδύνων.

Τον πρώτο και ουσιαστικό ρόλο για την αντιπλημμυρική προστασία κάθε περιοχής

αναλαμβάνει η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αλλά, και τα σχολεία με τα προγράμματα

Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης μπορούν να συνεισφέρουν τα μέγιστα στην ενημέρωση και

στην ευαισθητοποίηση, καθότι τα ποτάμια, οι χείμαρροι και τα ρέματα αν και

κατατάσσονται στις οικολογικά ευαίσθητες περιοχές, υφίστανται συνήθως τη ‘’βάναυση

μεταχείριση’’ από όλους μας . Επιπρόσθετα, τα σχολεία μέσα από ποικίλες

δραστηριότητες, όπως εκείνη του ‘’Υιοθετώ και Φροντίζω’’ , μπορούν να οριοθετήσουν τα

‘’ανοίγματα’’ που χρειάζεται η κοινωνία και οι φορείς της, μέσα από την ευαισθητοποίηση,

τη συλλογικότητα, τον εθελοντισμό και την κοινοκτημοσύνη, ώστε να αναδυθούν μεταξύ

των άλλων και η μεγάλη προστιθέμενη αξία που εμπεριέχουν παρόμοιες πρακτικές για

ουσιαστική αντιπλημμυρική ενημέρωση, συνειδητοποίηση των κινδύνων και προστασία.

Η αντιμετώπιση των πλημμυρικών κινδύνων οφείλει να βασίζεται στις τοπικές

ιδιαιτερότητες και περιστάσεις. Ασήμαντες πλημμύρες, μπορεί να θεωρούνται εκείνες οι

πλημμύρες που συμβαίνουν σε ακατοίκητες περιοχές, ή σε περιοχές με πολύ μικρή

δημογραφική πυκνότητα ή και σε περιοχές με περιορισμένα περιουσιακά στοιχεία ή και με

μικρή οικολογική αξία. Επίσης, τα σχέδια διαχείρισης των κινδύνων των πλημμυρών,

πρέπει να καθιερωθούν σε κάθε περιοχή, ώστε να μειωθούν ή και να αποφευχθούν οι

εξ’αυτών αρνητικές επιπτώσεις. Οι προτεινόμενες διαδικασίες περιλαμβάνουν, μεταξύ των

άλλων, πρόληψη, προστασία, ετοιμότητα, αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων,

αποκατάσταση και αξιολόγηση. Ωστόσο, οι κοινωνικές διαστάσεις του ζητήματος των

πλημμυρικών κινδύνων είναι πολύπλευρες. Αυτές συνήθως διαφοροποιούνται κατά ζώνες

επικινδυνότητας και περιλαμβάνουν για παράδειγμα, τη δημογραφική πυκνότητα και τα

περιουσιακά στοιχεία, τις καλλιεργούμενες εκτάσεις και το είδος των καλλιεργειών, την

οικολογική αξία της περιοχής, τη συνεχή ενημέρωση και κοινοποίηση των επαπειλούμενων

κινδύνων (χάρτες επικινδυνότητας, σχέδια διαχείρισης, μέτρα και δράσεις, σχέδια

εκκένωσης και διάσωσης κ.ά) στις τοπικές κοινωνίες, αλλά και την αξιολόγηση των

αναπτυξιακών σχεδίων που ενδεχομένως αυξήσουν τον κίνδυνο πλημμυρών (αλλαγή



67

χρήσης γης, δημογραφική κατανομή, κατανομή οικονομικών δραστηριοτήτων, τεχνικά έργα

κ.ά).

Πρόσθετα, όπως επισημαίνεται από τους ειδικούς, τα διαθέσιμα στοιχεία πρέπει συνεχώς να

επικαιροποιούνται και να επανεξετάζεται η κατάσταση, ενώ το συντονιστικό όργανο να

δημιουργήσει, εκτός των άλλων και Δίκτυο Τοπικών Παρατηρητών. Ο ρόλος των τοπικών

παρατηρητών αποτελεί μια από τις σημαντικότερες παραμέτρους πρόληψης και

αποκατάστασης, καθότι αυτοί με την εθελοντική τους συνεισφορά, ενημερώνουν έγκαιρα

το συντονιστικό όργανο, ενώ παρακολουθώντας συστηματικά την κατάσταση των ποταμών

και χειμάρρων (ως προς τα πρανή, την κοίτη, ριγμένα ή παρασυρμένα ογκώδη ή άλλα

αντικείμενα που θα μπορούσαν να παρεμποδίσουν τη φυσική ροή, ακόμη και για ποικίλες

ανθρώπινες δραστηριότητες που αποτελούν δυνητικούς κινδύνους παρεμπόδισης ή και

εκτροπής της φυσικής απορροής ποταμών και χειμάρρων), μπορούν να αποτρέψουν

πολλούς πλημμυρικούς κινδύνους.

Μία από τις ελκυστικές, αλλά όχι πάντοτε εφικτές, πρακτικές διαχείρισης των πλημμυρών,

είναι ο αποκαλούμενος οικολογικός τρόπος. Αυτός βασίζεται μεταξύ των άλλων, στη

μακρόχρονη βελτίωση των χρήσεων γης στην περιοχή, στην παρεμπόδιση των γρήγορων

πλημμυρικών απορροών από αγροτικές και αστικές περιοχές και στην αποκατάσταση της

φυσικής πλημμυρικής ζώνης των ποταμών. Η οικολογική αυτή στρατηγική τείνει να

επαναδραστηριοποιήσει τη φυσική ικανότητα των υγροτόπων να συγκρατούν και να

αποθηκεύουν μεγάλες ποσότητες νερών και έτσι να μετριάζουν τις πλημμυρικές παροχές,

να επανατροφοδοτούν τους υπόγειους υδροφορείς και να διατηρούν τη βιοποικιλότητα.

Πολλές φορές εκτελούνται διάφορα τεχνικά έργα σε ποταμούς για τα οποία απουσιάζει η

διάσταση της περιβαλλοντικής τους χρήσης και η αναγκαιότητα της φυσικής τους

αποκατάστασης, προβάλλοντας κάποιες άλλες αναγκαιότητες που εξυπηρετούν κυρίως το

φυσικό αντιπλημμυρικό τους σκοπό. Είναι σαφές για παράδειγμα, ότι με τη σκυροδέτηση,

την καταστροφή της φυσικής κοίτης και την αντικατάστασή της από μία ευθυγραμμισμένη

κοίτη (δηλαδή τεχνητό αγωγό ανοικτής ή και κλειστής διατομής), προκαλούνται μη

αναστρέψιμες και σοβαρές καταστροφές στο γεω-μορφολογικό ανάγλυφο, στον υδροφόρο

ορίζοντα, στο μικροκλίμα, στο φυσικό τοπίο, στη χλωρίδα, στην πανίδα, και σε άλλα

πολύτιμα συστατικά του φυσικού περιβάλλοντος. Άλλωστε, είναι σήμερα γνωστό, ότι

τεχνικά έργα μεγάλης κλίμακας είναι συνήθως αναποτελεσματικά και προβληματικά, ενώ

εκεί όπου χρησιμοποιείται εμφανές σκυρόδεμα στις κοίτες και στα πρανή τους,

δημιουργούνται προβλήματα, γιατί μειώνεται η φυσική τραχύτητα και η αποθηκευτική

ικανότητα ενός ρεύματος. Το αποτέλεσμα είναι τα νερά να μετακινούνται προς τα

χαμηλότερα υψόμετρα με μεγάλη ταχύτητα και αυξάνονται οι πιθανότητες πρόκλησης



68

πλημμυρών σε χαμηλότερου υψομέτρου ή και σε επίπεδες περιοχές, ακόμη και στον

παράκτιο χώρο.

Αυτό, που κατά την γνώμη μας θα βοηθούσε τη φυσική υδραυλική λειτουργία κάθε

ποταμού, χειμάρρου και ρέματος, είναι ο ορθολογικός σχεδιασμός ενός πλαισίου μέτρων

για την αντιμετώπιση τυχόν τοπικών φυσιολογικών φθορών της κοίτης με φιλικές προς το

περιβάλλον πρακτικές. Αυτές μάλιστα οι πρακτικές εφαρμόζονται τα τελευταία χρόνια και

έχουν υιοθετηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά από την απόκτηση εμπειριών και την

εξαγωγή νεότερων επιστημονικών συμπερασμάτων πάνω στις μεγάλης κλίμακας

επεμβάσεις (ευθυγραμμίσεις, σκυροδετήσεις κοίτης ποταμών και ρεμάτων). Εξάλλου, οι

κίνδυνοι από τις πλημμύρες περιλαμβάνονται στον τελευταίο κανονισμό (ΕΚ 1698/2005ΕΕ)

για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης και τη γενικότερη ανάπτυξη της υπαίθρου από το

Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης, όπου περιέχονται πλήθος από

επιλέξιμες δραστηριότητες και δράσεις που μεταξύ των άλλων αναφέρονται και μέτρα που

σχετίζονται με τους πλημμύρες και τους κινδύνους που περικλείουν. Ωστόσο, από

τεχνοκρατική άποψη τα οποιαδήποτε έργα που εκτελούνται σε ποτάμια, ρέματα και

χείμαρρους, οφείλουν να μελετούν, να συνεκτιμούν και να αναλύουν τις φυσικές συνθήκες

τους και τα ιστορικά στοιχεία των συμβάντων, τόσο στην ευρύτερη υδρολογική τους

λεκάνη, όσο και στην καθαυτή κοίτη τους, στα πρανή τους, στο τοπικό παραποτάμιο

οικοσύστημα, ενώ τα μέτρα και τα έργα δεν θα πρέπει να ακολουθούν στερεότυπη

προσέγγιση και τούτο γιατί κάθε ποτάμι, ρέμα και χείμαρρος μαζί με το ανθρωπογενές

περιβάλλον δημιουργούν και έχουν τη δική τους ταυτότητα συνθηκών και ιδιαιτεροτήτων.

Το λιγότερο που απαιτούμε από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τον Τοπικό

Συντονιστικό Φορέα αντιπλημμυρικής προστασίας, είναι η έγκαιρη αποκατάσταση

των φυσικών λειτουργιών κάθε ποταμού και χειμάρρου της περιοχής μας, αλλά και η

συνεχή ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας για τους κινδύνους που περικλείουν οι

αλόγιστες επεμβάσεις και παρεμβάσεις μας στο περιβάλλον.

Αντιπλημμυρικός Κώδικας

Διατηρούμε, προστατεύουμε, ελέγχουμε και αποκαθιστούμε τη φυσική βλάστηση στα

γύρω βουνά, στους λόφους και δίπλα στο ποτάμι, στο χείμαρρο και στο ρέμα .

Εξασφαλίζουμε την εύκολη πρόσβαση σε ποτάμια και χείμαρρους, ενώ ελέγχουμε

τακτικά τις φυσικές διαστάσεις τους, τα πρανή και τις κοίτες τους, αλλά και την

παραποτάμια ζώνη προστασίας του.

Ποτάμια και χείμαρροι αντιμετωπίζονται συνολικά στην υδρολογική τους λεκάνη και

όχι αποσπασματικά και ευκαιριακά, ανά χωριό και πόλη.

Καθορίζουμε ζώνες επικινδυνότητας δίπλα στα ποτάμια και στους χείμαρρους και



69

ενημερώνουμε σχετικά τις τοπικές κοινωνίες.

Οι κάτοικοι που δραστηριοποιούνται στις ζώνες υψηλού και μέτριου κινδύνου

πλημμυρών, ενημερώνονται τακτικά για τα σχέδια ενδεχομένης εκκένωσης της περιοχής και

σωστικών δράσεων.

Ζώνες υψηλού κινδύνου πλημμυρών οφείλουν τουλάχιστον να διατηρούν χαμηλό

συντελεστή δόμησης, πολύ μικρή δημογραφική πυκνότητα, περιουσιακά στοιχεία και

επιχειρηματικότητα, αλλά και έργα ήπιας παρέμβασης που είναι ικανά να προστατεύουν τις

γεωργικές εκτάσεις.

Συνεχώς να επισημαίνεται ο κοινόχρηστος χαρακτήρας ποταμών και χειμάρρων, να

αναγνωρίζεται ο πολλαπλός ρόλος τους, αλλά και να αναδεικνύονται ως αυτόνομοι φυσικοί

σχηματισμοί.

Διατηρούμε με κάθε τρόπο τους φυσικούς και μόνο σχηματισμούς στις κοίτες τους, ενώ

τα οποιαδήποτε τεχνικά έργα ( υπερχειλιστές, αναβαθμοί κ.ά) να είναι χαμηλού ύψους και

πέτρινα, τουλάχιστον στην εξωτερική όψη.

Όπου εντοπίζονται διαβρώσεις να επισκευάζονται αμέσως με τις αναγκαίες ήπιες

παρεμβάσεις.

Απομακρύνομαι σκουπίδια, κορμούς δένδρων και τα ογκώδη αντικείμενα από ποτάμια

και χείμαρρους.

Οι χαλικολήψεις και οι αμμολήψεις από ποτάμια και χείμαρρους πάντοτε ακολουθούν

ορισμένους κανόνες, όρους, προϋποθέσεις και αντισταθμιστικά οφέλη προς το περιβάλλον.

Σε αστικές περιοχές η τακτική συντήρηση του δικτύου των όμβριων είναι επιβεβλημένη.

Οι ζώνες προστασίας εκατέρωθεν στην παραποτάμιας ζώνης επιβάλλεται να

διατηρούνται και να προστατεύονται.

Δημιουργούμε Τοπικό Δίκτυο Παρατηρητών Περιβάλλοντος οι οποίοι ενημερώνουν

έγκαιρα το συντονιστικό φορέα πρόληψης των πλημμυρών.

______________

Ευαισθητοποίηση με Παιχνίδι για την Ανακύκλωση

Σκουπίδια & Ανακύκλωση ( ΣκουπιδοΔιαχείριση)

Καθώς πλησιάζει το τέλος της σχολικής χρονιάς μπορούν οι εκπαιδευτικοί να συνδράμουν

στην προσπάθεια ευαισθητοποίησης τουλάχιστον για το ζήτημα των σκουπιδιών και της

ανακύκλωσης των υλικών. Και τούτο γιατί η θεματολογία αυτή πιστεύουμε ότι είναι από τις

σημαντικότερες στις σύγχρονες κοινωνίες. Επίσης, γιατί οι βιωματικές δραστηριότητες που

απευθύνονται σε παιδιά, είναι ελκυστικότερες, μπορούν να ικανοποιήσουν τους

συμμετέχοντες. Πρόκειται για μία απλή ενασχόληση που προκαλεί ευθυμία κι ενθαρρύνει



70

τις συλλογικές συνευρέσεις και συζητήσεις μεταξύ των μαθητών, προάγει την ενεργητική

συμμετοχή των μαθητών κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, επίλυσης προβλημάτων κι

αξιολόγησης των αποφάσεών τους.

Η προσπάθεια επένδυσης στην περιβαλλοντική αγωγή για το καλύτερο αύριο απαιτεί

μακρόχρονη διαδικασία η οποία πολλές φορές με τη βιωματική-διαδραστική προσέγγιση

είναι ελκυστικότερη, χρήσιμο παιδαγωγικό εργαλείο, αλλά και περισσότερο

αποτελεσματική για τον αγώνα της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και της αειφορίας.

Μια τέτοια προσέγγιση, που πιστεύεται ότι είναι και αποτελεσματική, αφορά το παιχνίδι ως

απλή καθημερινή ενασχόληση και ανάγκη εκτόνωσης για τα παιδιά. Το παιχνίδι συχνά

χρησιμοποιείται ως εργαλείο μάθησης, με στόχο την ποικιλότροπη ανταπόκριση των

μαθητών σε διαφορετικές μαθησιακές προσεγγίσεις. Επίσης, είναι γνωστό από παιδαγωγική

άποψη, ότι το παιχνίδι ενισχύει την ενεργητική μάθηση, μέσα από τη διαδικασία επίλυσης

διαφόρων προβλημάτων και γρίφων. Έτσι, τα παιδιά, ενώ παίζουν μαθαίνουν, ενώ παίζουν

συμμετέχουν στη διαδικασία της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης με φαντασία,

αυτενέργεια, συνεργατικότητα και κυρίως χωρίς να εξαναγκάζονται με επίπονες μαθησιακές

διαδικασίες.

Πως παίζουμε το παιχνίδι

- Ευαισθητοποίηση για τη Σκουπίδο-Διαχείριση -



71

3

6Α

Σημειώσεις:

-Χαράσσουμε δύο (2) ομόκεντρους κύκλους στο έδαφος και κάθε ομάδα (6 άτομα η κάθε

ομάδα) κάθεται στο δικό της κύκλο περιμετρικά, όπως στο παραπάνω σχήμα.

-Στον εσωτερικό ομόκεντρο κύκλο οι παίκτες είναι τα ‘’Σκουπίδια’’, δηλαδή 1=ΧΑΡΤΙ,

2=ΤΡΟΦΙΜΑ, 3=ΓΥΑΛΙ, 4=ΜΕΤΑΛΛΟ, 5=ΠΛΑΣΤΙΚΟ, 6=ΑΛΛΑ.

.

-Στον εξωτερικό ομόκεντρο κύκλο οι παίκτες αποτελούν τις ‘’Διαδικασίες Διαχείρισης’’

των σκουπιδιών, δηλαδή την ΑΝ=Ανακύκλωση των σκουπιδιών και την ΥΤ=Υγειονομική

ταφή των σκουπιδιών.

-Στο κέντρο των ομόκεντρων κύκλων υπάρχει το Δ=δοχείο-κάδος σκουπιδιών που

περιέχουν μέσα καρτέλες ανά είδος σκουπιδιού σε πολλαπλάσιο αριθμό από εκείνο των

παικτών.

-Με την έναρξη του παιχνιδιού-μέσω μουσικής-, ο εμψυχωτής παίρνει στην τύχη ορισμένα

σκουπίδια από το δοχείο Δ, και δίδει σε κάθε παίκτη από ένα ‘’σκουπίδι’’. Τα σκουπίδια

αλλάζουν χέρια από τον ένα παίκτη στον επόμενο (δεξιόστροφη ή αριστερόστροφη φορά),

ενώ ο εμψυχωτής προσθέτει συνεχώς σκουπίδια.

53

6 2

4

1

ΑΝ

ΑΝ ΥΤ

ΑΝ

ΥΤ

ΥΤ

Δ



72

-Όταν η μουσική σταματήσει, τότε ελέγχει ο κάθε παίκτης τι σκουπίδι κρατάει. Αν κρατάει

είδος ‘’σκουπίδι’’ που τον χαρακτηρίζει, τότε παίρνει ένα (1) βαθμό (ο παρατηρητής-κριτής

το σημειώνει), ενώ το σκουπίδι το προωθεί στην ανακύκλωση (ΑΝ) ή στην υγειονομική

ταφή (ΥΤ). Για κάθε σωστή επιλογή στην ανακύκλωση ή στην υγειονομική ταφή, κάθε

παίκτης παίρνει και από δύο (2) βαθμούς.

-Για κάθε ‘’σκουπίδι’’ (καρτέλες) που δεν υπάρχει αντιστοιχία ως προς τον παίκτη

‘’σκουπίδι’’ που το κρατάει, τότε ο παίκτης υποχρεώνεται να επαναφέρει την καρτέλα αυτή

στο δοχείο-κάδο (Δ).

-Κατά μία εκδοχή του παιχνιδιού (αυτό καθορίζεται από τον εμψυχωτή) ο κάθε παίκτης

υποχρεώνεται να γυρίσει και να δώσει το σκουπίδι αμέσως, είτε στον παίκτη

ΑΝ=Ανακύκλωση, είτε στον παίκτη ΥΤ=Υγειονομική ταφή. Αν έγινε σωστή επιλογή από

τον παίκτη, τότε ο παρατηρητής-κριτής του δίδει δύο (2) βαθμούς, ενώ αν έγινε λανθασμένη

επιλογή, τότε ο παρατηρητής του αφαιρεί δύο (2) βαθμούς.

-Επίσης, κατ’ άλλη παραλλαγή του παιχνιδιού τα σκουπίδια είναι δυνατόν να συλλέγονται,

στον πρώτο γύρο, από τους παίκτες του εσωτερικού κύκλου και μέσα σε πολύ σύντομο

χρονικό διάστημα, ενώ στο δεύτερο γύρο, τα σκουπίδια που έχουν συλλεχθεί, μπορεί να

παραχωρούνται στους κατάλληλους παίκτες του εξωτερικού κύκλου για ‘’Ανακύκλωση ή

Υγειονομική Ταφή’’.

-Για την καλύτερη διεξαγωγή του παιχνιδιού οι παρατηρητές-κριτές οφείλουν να γνωρίζουν

ότι για παράδειγμα το χαρτί, το γυαλί, το μέταλλο και το πλαστικό μπορούν να

ανακυκλωθούν και έτσι η σωστή επιλογή τους είναι ΑΝ=Ανακύκλωση, ενώ για τα τρόφιμα

και τα άλλα σκουπίδια πρέπει να επιλεγεί η ΥΤ=Υγειονομική ταφή και όχι η ανακύκλωση

(πολλές φορές όμως σε μικρούς οικισμούς τα υπολείμματα των τροφών χρησιμοποιούνται,

είτε για να ταϊστούν ζώα, είτε ως λίπασμα στις γεωργικές καλλιέργειες).

Σκέψου Θετικά και Δράσε Πρακτικά

προτιμώ και αγοράζω προϊόντα με λιγότερα υλικά συσκευασίας, γιατί

δημιουργούν και λιγότερα σκουπίδια,

προτιμώ προϊόντα με υλικά συσκευασίας που είναι περισσότερο ‘’φιλικά’’

προς το περιβάλλον, γιατί έτσι συμβάλλω στην προστασία του περιβάλλοντος,

αποφεύγω τις πλαστικές συσκευασίες και προτιμώ συσκευασίες που

ανακυκλώνονται,

να προτιμάς εναλλακτικές λύσεις, όταν έχεις να επιλέξεις πλαστικά με

χάρτινα,

όσα σκουπίδια είναι ανακυκλώσιμα τα διαχωρίζω και τα ρίχνω στους



73

κατάλληλους κάδους σκουπιδιών για ανακύκλωση,

ο σκουπιδοφάγος δεν είναι λύση, γιατί επιβαρύνει κατά πολύ την

λειτουργία των εργοστασίων επεξεργασίας λυμάτων,

ελαττώνω τα υπολείμματα των τροφών, γιατί επιβαρύνουν κατά πολύ τον

όγκο των σκουπιδιών και είναι εστίες μικροβίων και ρύπανσης.

Μηνύματα ευαισθητοποίησης για τα σκουπίδια

Χρησιμοποιώ μόνο υλικά που βιο-αποικοδομούνται

Γυαλί και αλουμίνιο είναι χρήσιμες πρώτες ύλες που βγήκαν από τη γη

Χαρτί = Δένδρα που μας δίδουν οξυγόνο

Προωθώ & συμμετέχω στην ανακύκλωση

Παράγω λιγότερα σκουπίδια

Χρησιμοποιώ ξανά & ξανά τα υλικά

Συνήθως προτιμάμε να επισκευάζουμε τα χαλασμένα σκεύη

Τα χαλασμένα σκεύη μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναλλακτικά, δηλαδή για

άλλη χρήση

Αγοράζουμε μόνο όσα τρόφιμα χρειαζόμαστε & έτσι περιορίζουμε την

ποσότητα εκείνων που πετάμε

Τα περιττά πράγματα που αγοράζουμε συνήθως τα πετάμε ευκολότερα

Δεν αφήνω σκουπίδια οπουδήποτε

Λιγότερα σκουπίδια = Καθαρότερο περιβάλλον = Καλύτερη ποιότητα ζωής

_________

Ο Αιγιαλός και η Προστασία του Ο παράκτιος χώρος ανέκαθεν αποτελούσε πόλο έλξης και ευκαιριών πολλών

δραστηριοτήτων, αλλά και πλατύ πεδίο οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας,

επομένως είναι ευάλωτος και σε καταπατήσεις, παράνομες παρεμβάσεις, επεμβάσεις και

χαριστικές διοικητικές πράξεις. Συγχρόνως όμως, ο χώρος αυτός είναι πλούσιος φυσικός

πόρος, δηλαδή προσφέρει αγαθά και υπηρεσίες στον άνθρωπο, αλλά και περικλείει από

οικολογική άποψη, τα παραγωγικότερα οικοσυστήματα.

Καθώς το πρόβλημα της οριοθέτησης του Αιγιαλού και τα συνεπακόλουθά του για τον

ανθρώπινο παράγοντα και το περιβάλλον έχουν φτάσει στο απροχώρητο, δημοσιοποιήθηκε

σχετικό σχέδιο νόμου για τον καθορισμό και χαρακτηρισμό του αιγιαλού και της παραλίας.

Έτσι, θα προωθηθεί και τυπικά – αυτό που εδώ και μερικά χρόνια επιχειρείται- και με τη

βούλα του νόμου, η εκχώρηση και παραχώρηση εκμεταλλεύσιμων παραθαλάσσιων



74

εκτάσεων στους κατέχοντας. Πρόσθετα, θα νομιμοποιηθούν οι αυθαιρεσίες, που μέχρι

σήμερα ήταν αδύνατο να ελέγξουν ή να απασχολήσουν τους αρμόδιους φορείς, καθώς και η

μακρόχρονη εκχώρηση ορισμένων εκτάσεων - φιλέτων για εκμετάλλευση από τη

λεγόμενη….. ιδιωτική-ξενόφερτη πρωτοβουλία. Αναρωτιόμαστε αν οι προθέσεις τους είναι

για το καλό μας, για το καλό του περιβάλλοντος και της κοινωνίας ή για το καλό τους και

τα επιχειρηματικά και άλλα σχέδιά τους. Πιστεύουμε ότι οδηγούμαστε εκ του ασφαλούς

πλέον στην απώλεια ζωτικών τμημάτων του ελληνικού περιβάλλοντος, εν μέσω τεράστιων

ξενοδοχειακών μονάδων, μαντρότοιχων, φρακτών, πλακοστρώσεων, γκαζόν και άλλων

παρεμβάσεων, της παραλίας και της αμμουδιάς. Και το περίεργο, ενδεχομένως και το

ύποπτο της περίπτωσης -άραγε γιατί να ζούμε καθημερινά με υποψίες και καχυποψίες; -,

είναι οι συνοπτικές διαδικασίες του χαρακτηρισμού και αποχαρακτηρισμού του αιγιαλού

και της παραλίας. Οι καθιερωμένες επιτόπιες αυτοψίες με την επαρκή στελέχωση έμπειρων

επιστημόνων θα μπορούσαν να συνοδεύονται απαραίτητα και από πρόσφατες δορυφορικές

φωτογραφίες και αεροφωτογραφίες. Τώρα, και πάλι μας εξαγγέλλουν νέο νομικό

καθεστώς, μιλούν για οριστικές οριοθετήσεις και συνάμα συνοπτικές, αξιοποιώντας λένε τη

ψηφιακή τεχνολογία και απειλούν με απαλλοτριώσεις, κατεδαφίσεις και καθείρξεις. Εδώ το

Εθνικό Κτηματολόγιο καρκινοβατεί και παραμένει ανενεργό για δεκαετίες και θα

προχωρήσουν τον αιγιαλό; Και όλα αυτά λένε στην εισηγητική έκθεση <<…για την

εξυπηρέτηση υπέρτερου δημόσιου συμφέροντος ή την εκπλήρωση υποχρεώσεων της χώρας

που απορρέουν από διεθνείς συμβάσεις που έχουν κυρωθεί με νόμο>>. Και παρακάτω μας

υπενθυμίζουν ότι, <<… η οριοθέτηση του αιγιαλού επιβάλλεται επίσης για κοινωφελείς,

περιβαλλοντικούς, πολιτιστικούς σκοπούς και για την εξυπηρέτηση δραστηριοτήτων που

προβλέπει ο νόμος>>.

Το επαρκές νομικό πλαίσιο που υπάρχει για την παραλία και τον αιγιαλό, θα μπορούσε να

αναβαθμιστεί σε ορισμένα άρθρα του προσθέτοντας την καινούργια τεχνογνωσία και

δίνοντας αξιόπιστα εργαλεία στις κατά τόπους αρμόδιες υπηρεσίες για αμερόληπτες

γνωματεύσεις και ελέγχους. Αυτό που απουσιάζει, όπως άλλωστε σε πολλές εκφάνσεις της

διοίκησης, είναι η βούληση εφαρμογής του νομικού πλαισίου, καθώς και οι αγκυλωμένοι

γραφειοκρατικοί μηχανισμοί που ελέγχουν και επιτηρούν επιλεκτικά την εφαρμογή των

νόμων.

Όπως είναι γνωστό, για τα περισσότερα από 16000 χιλιόμετρα των ελληνικών ακτών και

μόνο ενδεικτικά είχε μέχρι σήμερα προχωρήσει η οριοθέτηση του αιγιαλού, ενώ με το

καινούργιο νομικό πλαίσιο απελευθερώνονται τεράστιες εκτάσεις, για την αποκαλούμενη

‘’σκληρή και άτεγκτη’’ προς το περιβάλλον ανάπτυξη, για τουριστική και επιχειρηματική

βαριά ανάπτυξη. Βλέπε, τεράστιες ξενοδοχειακές μονάδες, εγκαταστάσεις γκολφ,



75

επεκτάσεις στον παράκτιο χώρο για τεχνητές παραλίες και για μαρίνες, περιφραγμένες πλαζ

και ουσιαστικά απαξιώνεται ως προς την προστασία του περιβάλλοντος το παραγωγικότερο

κομμάτι της ελληνικής γης. Χάνεται δηλαδή ότι το πολυτιμότερο οικολογικό και κοινωνικό

απόθεμα για τις μελλοντικές γενεές στο βωμό ‘’του εθνικού συμφέροντος’’ και των

εκχωρήσεων- παραχωρήσεων, η παραλία και ο αιγιαλός.

Θυμόμαστε ότι με νόμο του 1940 ο αιγιαλός οριζόταν με βάση ‘’ τη μεγαλύτερη επέλαση

του χειμερίου κύματος’’, ενώ με το νόμο του 2001 που ήταν και το πρώτο βήμα για τη

μείωση της ζώνης του, ο αιγιαλός οριζόταν ‘’ από τις μεγαλύτερες και συνήθεις επελάσεις

των κυμάτων ’’.

Από επιστημονική άποψη, εκεί όπου η θάλασσα συναντά τη χέρσο, οριοθετείται η ακτή,

ενώ η μεταβατική ζώνη που περιοδικά καλύπτεται ή αποκαλύπτεται από τα νερά αποτελεί

την παράκτια περιοχή. Εξάλλου, δεν υπάρχει ενιαίος ορισμός, για το τι είναι παράκτια

περιοχή. Έτσι, όταν μελετώνται οι χρήσεις γης ορίζεται επιστημονικά, ως παράκτια

περιοχή ζώνη πλάτους 100 μέτρων στη χέρσο που οροθετείται από τη θάλασσα. Όταν

μελετώνται οι υποδομές και οι δραστηριότητες που συνδέονται με τη θάλασσα ως παράκτια

περιοχή λογίζεται η απόσταση και μέχρι 5 χιλιόμετρα προς το εσωτερικό από την ακτή. Σε

περιπτώσεις περιγραφής τοπικών παράκτιων φαινομένων και λειτουργιών, ως παράκτια

περιοχή θεωρείται η ζώνη της θάλασσας από την περιοχή της κυματωγής, εκεί δηλαδή που

σπάει το κύμα, μέχρι το βάθος των 10 μέτρων μέσα στη θάλασσα. Σε άλλες περιπτώσεις και

για την επιστημονική έρευνα, μια περισσότερο πλατιά ερμηνεία της παράκτιας ζώνης

περιλαμβάνει ολόκληρη τη χερσαία λεκάνη απορροής και επεκτείνεται μέχρι την

υφαλοκρηπίδα, η οποία περιλαμβάνει περιοχές στη χέρσο, τη ζώνη της θάλασσας και τον

πυθμένα των υποθαλάσσιων περιοχών μέχρι και το βάθος των 200 μέτρων.

Στις παράκτιες περιοχές συνήθως προβάλλεται ο όρος “παραλία”. Έτσι, παραλία είναι η

ζώνη του υποστρώματος που περιλαμβάνει μετακινούμενο (άμμος, χαλίκια), ή μη συνεκτικό

ίζημα το οποίο εναποτίθεται, κυρίως με τη δράση των κυμάτων και των ρευμάτων κατά

μήκος της περιμέτρου μιας μάζας νερού. Από γεωμορφολογική άποψη, όταν ο αιγιαλός

καλύπτεται από πηλό (λάσπη) ή βράχια δεν συμπεριλαμβάνεται στον όρο της παραλίας.

Συνήθως, όσο η ανάπτυξη των πιο πάνω δραστηριοτήτων στον παράκτιο χώρο

επεκτείνεται, τόσο ο ανταγωνισμός με τους άλλους χρήστες του υδάτινου περιβάλλοντος

γίνεται εντονότερος, ενώ εκτιμάται ότι αν δεν τεθούν ορισμένα όρια στις δραστηριότητες

αυτές, υπάρχει άμεσος και ορατός ο κίνδυνος για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος.

Εξάλλου, και οι μηχανισμοί “ανάδρασης” που διαθέτει το περιβάλλον είναι πεπερασμένοι

και μπορεί να ανασταλούν και επομένως μπορεί να απειληθεί ακόμη και η βιωσιμότητα της



76

αναπτυξιακής δραστηριότητας, πέρα από τη δημιουργία καταστάσεων υποβάθμισης στην

ποιότητα του υδάτινου περιβάλλοντος.

Σε διεθνές αλλά και σε ελληνικό επίπεδο (πολυτεχνικές και πανεπιστημιακές σχολές)

υπάρχει σήμερα αρκετή εμπειρία και πληροφόρηση για τις επιπτώσεις στο υδάτινο

περιβάλλον από αναπτυξιακές μονάδες και κάθε είδους δραστηριότητες που είναι

εγκατεστημένες στη στεριά ή μέσα στον υδάτινο χώρο, ώστε με τον καλύτερο δυνατό

σχεδιασμό να επιτυγχάνεται: η ήπια εκμετάλλευση του περιβάλλοντος, η μεγαλύτερη

δυνατή απόδοση σε προϊόντα και υπηρεσίες και η προστασία του περιβάλλοντος.

Επομένως, είναι σημαντικό να αναπτυχθούν κριτήρια για κάθε περιοχή, γιατί κάθε μία

περιοχή έχει τη δική της ταυτότητα συνθηκών και ιδιαιτεροτήτων, ώστε με τα διαθέσιμα

επιστημονικά δεδομένα και τις ισχύουσες μεθόδους να εξασφαλίζεται η ορθολογική

διαχείριση των νερών, η προστασία του περιβάλλοντος και η βιωσιμότητα της

δραστηριότητας, ενώ είναι άξιο απορίας που στο καινούργιο νομικό πλαίσιο δεν

λαμβάνονται υπόψη τα τοπικά οικολογικά και περιβαλλοντικά κριτήρια και αυτό

αιτιολογείται από τους συντάκτες …για το συνοπτικό της περίπτωσης.

Ωστόσο, οι δραστηριότητες που είναι εγκαταστημένες στη ξηρά, αλλά και εκείνες που

εκμεταλλεύονται τον υδάτινο πόρο μέσα στο νερό, εμπεριέχουν κάποιο βαθμό οικολογικής

απειλής και άλλων μεταβολών για το υδάτινο περιβάλλον. Για την αντιμετώπιση της

κατάστασης και των τυχόν προβλημάτων που πιθανό να προκύψουν από την αξιοποίηση

μιας περιοχής έχουν δημιουργηθεί τεχνολογικά εργαλεία πρόγνωσης των επιπτώσεων στο

περιβάλλον ή και περιορισμός των “πιέσεων-απειλών” προς το υδάτινο περιβάλλον.

Συνήθως, οι ζημιογόνες επιπτώσεις στο περιβάλλον προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από

απρογραμμάτιστο και μη ορθολογικό σχεδιασμό της διαχείρισης των δραστηριοτήτων, από

την απουσία σχετικής μελέτης για τη φυσική χωρητικότητα των υδατικών πόρων της

περιοχής και από την έλλειψη ενόρασης και προοπτικών για το μέλλον του τόπου. Αυτή

μάλιστα η συνθήκη για τη χώρα μας αποκτά ιδιαίτερη σημασία, επειδή εξαιτίας των

κλιματικών συνθηκών υπάρχει παρατεταμένη χρονικά βιο-παραγωγική περίοδος και οι

υδάτινοι πόροι βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα από ποιοτική άποψη, ενώ παράλληλα οι

πολλαπλές χρήσεις κάθε υδάτινου πόρου, χωρίς ιεράρχηση των δραστηριοτήτων, αποτελούν

πάντοτε πιθανή απειλή και πρόβλημα συν τις αναμενόμενες επιπτώσεις των κλιματικών

αλλαγών σε τοπικό επίπεδο.

Βασικές έννοιες που πρέπει να γνωρίζουμε

Αιγιαλός είναι η ζώνη της ξηράς που βρέχεται από τη θάλασσα, εκτός από τις

συνηθισμένες, στις πιο μεγαλύτερες επελάσεις των κυμάτων της. Σε ακτές με απότομα



77

πρανή που δεν καλύπτονται από αυτοφυή βλάστηση, η ζώνη του αιγιαλού, περιλαμβάνει τα

πρανή μέχρι και το ανώτερο σημείο τους, στη στέψη του αναγλύφου.

Παραλία είναι η ζώνη της ξηράς που περιλαμβάνει και τον αιγιαλό, αλλά επεκτείνεται

μέχρις εκεί όπου εξυπηρετείται η επικοινωνία της ξηράς με τη θάλασσα και της θάλασσας

με τη ξηρά.

Όχθη είναι η ζώνη της ξηράς που περιστοιχίζει τις λίμνες και που βρίσκεται εκατέρωθεν

των ποταμών και η οποία βρέχεται από τις μεγαλύτερες επελάσεις των νερών τους, πέρα

από τις συνηθισμένες.

Παρόχθια είναι η ζώνη της ξηράς που προστίθεται στην όχθη, για την εξυπηρέτηση της

επικοινωνίας της ξηράς με τη λίμνη ή και τον ποταμό, αλλά και αντίστροφα.

Λιμάνι είναι η περιοχή που περιλαμβάνει ξηρά και θάλασσα και η οποία διαθέτει έργα και

εξοπλισμό για την πρόσδεση, υποδοχή και εξυπηρέτηση κάθε είδους πλωτών μέσων.

________

Στον Ομαλό της Σαμαριάς

Απειλούνται τα Βοσκοτόπια και ο Υγρότοπός του

Είναι συναρπαστικό μια ορεινή περιοχή σε υψόμετρο περίπου 1080 μέτρα, το οροπέδιο

του Ομαλού Σαμαριάς και έκτασης γύρω στα 13 τετραγωνικά χιλιόμετρα, να

ενσωματώνει μια μοναδική εποχική λίμνη, να προσφέρει με τα βοσκοτόπια της άριστες

συνθήκες διαβίωσης για περίπου 18000 αιγοπρόβατα που βόσκουν εκεί, να παράγει

εύγευστα και θρεπτικά προϊόντα της ποιμενικής κτηνοτροφίας, ενώ τα απαραίτητα

έργα για την επάρκεια του νερού που χρειάζεται η περιοχή κατά τους καλοκαιρινούς

μήνες, να καθυστερούν απελπιστικά.

Ανεβαίνοντας από τους Λάκκους προς τον Ομαλό, μέσα από τη ‘’στράτα των

Μουσούρω(ν)’’ κατά το ριζίτικο τραγούδι, δεσπόζει το οροπέδιο του Ομαλού της Σαμαριάς.

Ανυπέρβλητη είναι η φυσιογραφία του τοπίο, πλούσια τα αποθέματα της τοπικής ιστορίας,

πολύτιμη η περιβαλλοντική παρακαταθήκη με γεω-τόπους/τύπους και γεω-μορφές, με

ενδημικά φυτά, με ιδιαίτερη πανίδα και χλωρίδα, αλλά και από τους σημαντικότερους

παραγωγικούς χώρους, ιδιαίτερα για την ποιμενική κτηνοτροφία και τα προϊόντα της. Οι

αρμόδιες υπηρεσίες του νομού εκτιμούν ότι γύρω στα γύρω στα 18000 αιγοπρόβατα

βόσκουν την περιοχή, συνήθως από αργά το Μάρτη μέχρι και τις αρχές του Νοέμβρη και

ανάλογα με τον καιρό. Το οροπέδιο σε πολύ παλαιότερες γεωλογικές εποχές ήταν μια



78

μεγάλη λίμνη η οποία κυρίως μετά από τεκτονικές διαταράξεις και τη διαβρωτική –

δυναμική και μεταφορική ενέργεια του νερού και του χιονιού, δημιούργησαν το σημερινό

οροπέδιο. Η αποστράγγιση της περιοχής βασίζεται σε φυσικά σπηλαιοβάραθρα, όπως

εκείνο του Τζανή στην είσοδο του οροπεδίου και σε άλλες μικρότερες καταβόθρες. Η

περιοχή περιβαλλοντικά ανήκει στον Εθνικό Δρυμό της Σαμαριάς, αλλά και στα δίκτυα

ένταξης προστατευόμενων περιοχών NATURA2000 και CORINE. Τα δίκτυα αυτά

αποτελούν σημαντικά εργαλεία βιώσιμης ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας, ενώ

απαιτούν την ενεργό συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και την ενσωμάτωση των εκεί

δραστηριοτήτων στην περιβαλλοντικής τους διαχείριση. Παρόλα αυτά το NATURA2000,

απαξιώθηκε στην πορεία από τις ντόπιες κοινωνίες και αυτή τη φορά ως υπεύθυνοι

χαρακτηρίζονται ορισμένοι ‘’στεγνοί’’ τεχνοκράτες, όψιμοι οικολογιστές και νεόκοποι

ερευνητές, αλλά και πολιτικοί και κομματάρχες.

Και εκεί στο Σελλινιώτικο Γύρο, ο υγρότοπος του Ομαλού, πολύτιμη περιβαλλοντική

παρακαταθήκη, που τελευταία υφίσταται ανούσιους αυτοσχεδιασμούς και επιβλαβείς

προχειρότητες εξαιτίας ενός προγράμματος LIFE-Φύση. Στην ουσία η εποχική λίμνη της

περιοχής, απειλείται και από έλλειψη κατάλληλης εμπειρίας-στο πλαίσιο της κοινωνικής

συναίνεσης και της περιβαλλοντικής αγωγής-, αφού δεν συνεκτιμήθηκαν αδιαίρετα τα

κοινωνικά και τα περιβαλλοντικά κριτήρια της περιοχής, ενώ η απαιτούμενη σ’αυτές τις

περιπτώσεις συναξιολόγηση τους ήταν μονοδιάστατη γιατί περιλάμβανε μόνο την

ερευνητική συνιστώσα.

Όσο για τον ευρύτερο βοσκότοπο της περιοχής του Ομαλού, αυτός κινδυνεύει από την

υπερβολική βόσκηση, την ανεπάρκεια της περιοχής σε νερό, αλλά και γιατί τα αναγκαία

έργα υποδομής για περισσότερο νερό καθυστερούν απελπιστικά. Εξάλλου, οι ιδιοκτήτες της

περιοχής περιφράσσουν λιβάδια και φρυγανολιβαδικές εκτάσεις, κτίζονται εξοχικές

κατοικίες, ενώ όσα εξαγγέλλουν οι διαχειριστές μέσα από το πιο πάνω πρόγραμμα LIFE,

αποτελούν εικονική πραγματικότητα, χωρίς οράματα και προοπτικές για βιώσιμη ανάπτυξη,

αφού η πλειονότητα των κτηνοτρόφων και οι υπεύθυνοι φορείς (π.χ. Δασαρχείο, Φορέας

Διαχείρισης του Δρυμού, ΤΟΕΒ, ΥΕΒ), απουσιάζουν επιδεικτικά, γιατί δεν έχουν

προσκληθεί να συνεισφέρουν την εμπειρία τους ουσιαστικά. Δηλαδή, το μεγαλύτερο

πρόβλημα που συνήθως ανακύπτει σε τοπικό επίπεδο είναι ότι, κάθε περιοχή

περιβαλλοντικού και όχι μόνο ενδιαφέροντος, δεν ενσωματώνεται με τις ή και στις τοπικές

προτεραιότητες οποιουδήποτε περιβαλλοντικού αναπτυξιακού σχεδίου. Έτσι, κάθε τέτοιο

σχέδιο φαντάζει και είναι όντος ξενόφερτο, οπότε και είναι φυσικό να απαξιώνεται από τους

ντόπιους. Εξάλλου, με τους σημερινούς ρυθμούς της ανορθόδοξης ανάπτυξης, υπάρχουν

φόβοι και φοβίες σε τοπικό επίπεδο, γιατί η απαιτούμενη και η αναγκαία διαχείριση σε



79

τοπικό φορέα, είτε μιλάμε για το νερό, είτε για τα βοσκοτόπια, είτε και για σημαντικούς

τύπους οικοτόπων, θα περάσει στα χέρια των λίγων που βλέπουν κοντόθωρα την ανάπτυξη,

μόνο ως επέκταση της τουριστικής αξιοποίησης, της εξοχικής κατοικίας και της

συρρίκνωσης των γεωργικών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων. Ωστόσο, παρότι υπάρχει

το θεσμικό πλαίσιο και η αναγκαία θωράκιση σε περιβαλλοντικές και αισθητικές

αυθαιρεσίες, συνήθως απουσιάζει ο ουσιαστικός έλεγχος των τοπικών αρχών πάνω σε

αδειοδοτήσεις και ενέργειες, που αν μη τι άλλο θα δημιουργήσουν την απαρχή

προβλημάτων και αντιπαραθέσεων. Άλλωστε, λίγες είναι εκείνες οι περιπτώσεις όπου

κάποιο Δασαρχείο, κάποιος Φορέας Διαχείρισης, αλλά και οι Περιβαλλοντικές Οργανώσεις

και η Τοπική Αυτοδιοίκηση εμμένουν στη σύμπραξη και στις συμμετοχικές διαδικασίες για

οτιδήποτε αφορά και θα έχει επίπτωση στην καλύτερη προστασία του τοπικού

περιβάλλοντος και στη συνέχιση των ήπιων δραστηριοτήτων των ντόπιων.

Το οροπέδιο του Ομαλού, μαζί με το φαράγγι της Σαμαριάς, τον εποχικό υγρότοπο και τις

κτηνοτροφικές δραστηριότητες, κατέχουν από τη φύση τους πολλά συγκριτικά

πλεονεκτήματα, σταθερές, αλλά και προστιθέμενες αξίες, ενώ η κύρια προβληματική για

την παραπέρα ήπια αναπτυξιακή πορεία της περιοχής, παρουσιάζει πολλαπλές εκφάνσεις.

Για παράδειγμα, το οροπέδιο αποτελεί άριστο κτηνοτροφικό πεδίο με πλούσια λιβαδική

παραγωγή και τούτο εξαιτίας των ευνοϊκών συνθηκών του εδάφους και της υγρασίας του,

οπότε αναμενόμενη είναι και η πλούσια βοσκήσιμη βλάστηση της περιοχή. Επίσης, η

επάρκεια του νερού στην ορεινή αυτή περιοχή αποτελεί πρώτης προτεραιότητας

αναγκαιότητα για βιώσιμη ανάπτυξη. Τα ερωτήματα όμως που ανακύπτουν είναι μεταξύ

των άλλων και τα ακόλουθα δύο:

1ο. Η περιοχή βόσκετε κανονικά ή υπερβολικά; Τα βοσκοτόπια της περιοχής

συρρικνώνονται; Και το ερώτημα προς τους αρμόδιους για την παραπέρα-αν υπάρχει-

κτηνοτροφική πορεία της περιοχής είναι, τι θα γίνει αύριο και μεθαύριο με τις κλιματικές

αλλαγές, την ανομβρία και τη συνεχιζόμενη οικιστική ανάπτυξη της περιοχής; Πως

σχεδιάζουν να προστατεύσουν τις κτηνοτροφικές δραστηριότητες;

Μια πρόσφατη ενδιαφέρουσα και εμπεριστατωμένη μελέτη του ΜΑΙΧ, εκτιμά ότι ο

Ομαλός βόσκεται υπερβολικά (υπερβόσκηση) και μάλιστα κατά 73% περίπου σε σχέση με

τη βοσκο-ικανότητα της περιοχής, με δεδομένο ότι γύρω στα 18000 αιγοπρόβατα

βρίσκονται στο οροπέδιο τουλάχιστον για 6 με 8 μήνες. Μάλιστα σε παρόμοιες μελέτες για

τη βοσκο-ικανότητα στο Ν. Χανίων επισημαίνουν άλλοι ερευνητές ότι σε γενικές γραμμές

τα φρυγανολίβαδα του νομού (π.χ. Χρυσοσκαλίτισσα, Χερσόνησος Γραμβούσας,

Ακρωτήρι, Αποκόρωνας, Κίσσαμος) βόσκοντε κατά 20% περισσότερο, δηλαδή υπάρχει και



80

εκεί υπερβόσκηση. Το οροπέδιο άντεξε μέχρι σήμερα. Μέχρι πότε όμως θα αντέχει η

περιοχή αυτή την υπερβόσκηση αν δεν παρθούν τα κατάλληλα μέτρα; Γνωρίζουμε επίσης

ότι βόσκηση και περιβάλλον οφείλουν να πορεύονται δίπλα-δίπλα, ώστε και το περιβάλλον

να παράγει και να ξαναπαράγει βιώσιμα και επαναληπτικά, αλλά και τα ζώα που βόσκουν

να βρίσκουν τροφή σε επάρκεια και να είναι καλής ποιότητας. Οι κτηνοτρόφοι μάλιστα, ως

οι καλύτεροι διαχειριστές των τοπικών λιβαδικών εκτάσεων, γνωρίζουν ότι η κανονική

βλάστηση, όχι μόνο δεν υποβαθμίζει τα φυσικά οικοσυστήματα, αλλά απεναντίας δρα

ευεργετικά τόσο στη λειτουργία τους –βλάστηση, άνθιση, παραγωγή σπερμάτων, πάλι

βλάστηση κ.ο.κ-, όσο και στην αποτροπή της υποβάθμισής τους (π.χ. ασφακώνες) ή και στη

δάσωσή τους (π.χ. φρυγανοποίηση ή θαμνοποίηση). Εξάλλου, οι βοσκοί γνωρίζουν πολύ

καλά ότι η υπερβόσκηση αποφυλλώνει τα φυτά που τρώγονται, περιορίζεται η ικανότητα

των φυτών να ανθίσουν και να παράξουν σπέρματα, ενώ το έδαφος συμπιεζόμενο από τον

υπερβολικό φόρτο σε ζώα μιας δεδομένης περιοχής, κομματιάζεται στη συνοχή του, με

επακόλουθο τη γρήγορη διάβρωση, αποσάθρωση και τη μεταφορά του γόνιμου εδάφους

μακρύτερα. Δηλαδή, χάνεται πολύτιμο γόνιμο έδαφος από την περιοχή του Ομαλού.

2ο . Το διαθέσιμο νερό στον Ομαλό είναι σε επάρκεια; Αν η απάντηση είναι όχι, γιατί

καθυστερούν τα αναγκαία έργα υποδομής; Και ποιοι είναι οι κατά το νόμο αρμόδιοι για να

σχεδιάσουν αυτά τα έργα;

Είναι γνωστό ότι το νερό στον Ομαλό με την υπάρχουσα υποδομή – υπάρχουν μερικές

βροχοδεξαμενές και λίγα πηγάδια- είναι περιορισμένο και χαρακτηρίζεται ως ανεπαρκές για

να καλύψει τις σημερινές παραδοσιακές δραστηριότητες της περιοχής. Παρόλο, που η μέση

βροχόπτωση είναι γύρω στα 1600 χιλιοστά και υψηλή είναι και η χιονόπτωση κατά τους

χειμερινούς μήνες, η περιοχή παρουσιάζει υδατικό έλλειμμα από το Μάϊο μέχρι και το

Σεπτέμβρη της τάξης των 900 χιλιοστών. Τα απαραίτητα πρόσθετα έργα υδροληψίας και

αποθήκευσης –ενδείκνυνται υπόγειες υδροδεξαμενές περιμετρικά του οροπεδίου που θα

συλλέγουν το νερό της βροχής, αλλά και εκείνο από τα χιόνια και όχι λιμνοδεξαμενή που θα

δημιουργήσει προβλήματα περιβαλλοντικά και μικρο-κλιματικά - καθυστερούν

απελπιστικά, παρά τις όποιες προτάσεις της ΥΕΒ και του Δασαρχείου.

Όσο για εκείνες τις παρεμβάσεις που προβλέπονται και σχεδιάζονται από το πρόγραμμα

LIFE, είναι παιδαριώδεις και αστείες στην υλοποίηση και στη βιωσιμότητά τους, ενώ οι

ντόπιοι ομιλούν για κατευθυνόμενους μικροπολιτικούς καιροσκοπισμούς που θα

ωφελήσουν τους ολίγους κατέχοντες και έχοντες προνόμια. Παρόλα αυτά, η εποχική λίμνη

στον Ομαλό, όταν έχει νερό ( στην κατάκλυσή της διατηρεί μέχρι και 3267 κυβικά μέτρα

νερού) λειτουργεί ως εστία προσέλκυσης των ζώων που βόσκουν στην περιοχή. Όμως, με



81

την πάροδο του καλοκαιριού, η λίμνη έχει και λιγότερο νερό, ρυπασμένο από τα

περιττώματα των ζώων που έρχονται για να ποτιστούν, μέχρι που ξηραίνεται η λίμνη κατά

τη θερινή και φθινοπωρινή περίοδο. Ωστόσο, η υγρασία του εδάφους συντηρεί πλούσια

βοσκήσιμη τροφή και κατά τη ξηρή περίοδο.

Εξάλλου, η διαχείριση της περιοχής της λίμνης, για το νερό που διαθέτει και την πλούσια

βλάστηση που συντηρεί, είναι δύσκολη περίπτωση, καθόσον η περιοχή θεωρείται και

περιβαλλοντική παρακαταθήκη και τύπος οικοτόπου που έχει ανάγκη προστασίας. Μια

τέτοια διάσταση χρειάζεται διάλογο και συζήτηση με τους εκεί κτηνοτρόφους, γιατί αυτοί

ζουν και μοχθούν καθημερινά στην περιοχή και είναι τουλάχιστον προσβολή και

καταναγκασμός τους, όταν αλλότρια συμφέροντα (π.χ. καθαρά ερευνητικής ανησυχίας,

πρόσκαιρου εντυπωσιασμού, μικροπολιτικά) θα προσπαθήσουν να θέσουν όρια και

περιθώρια στις μέχρι σήμερα δραστηριότητές τους.

Μεγάλο επίσης πρόβλημα θα δημιουργήσουν ενέργειες όπως εκείνες της περίφραξη της

λίμνης, ακόμη και εκείνη της οικολογικής περίφραξης με υπερυψωμένη βλάστηση ή και με

θάμνους περιμετρικά της περιοχής, καθότι ο σημερινός διαχειριστής με τη μετάλλαξη της

αυθεντικής πρότασης, έχει ήδη δρομολογήσει απρόβλεπτες ακολουθίες που αγγίζουν ακόμη

και τη βιωσιμότητα της λίμνης, τη περιβαλλοντική ιδιαιτερότητα, αλλά και τη λιβαδική

σημαντικότητά της (πηγές: Τεχνικές Εκθέσεις ΜΑΙΧ, 2006 και Πολυτεχνείου Κρήτης, 2006).

___________

Εμφιαλωμένα Νερά και Υγεία

Τα παιχνίδια του μάρκετινγκ, οι υστερίες και η πραγματικότητα Η ποιότητα των εμφιαλωμένων νερών στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Κρήτη είναι

εξαιρετική, καθώς μας διαβεβαιώνουν οι αρμόδιες περιφερειακές και εθνικές

υπηρεσίες. Οι τάσεις όμως αύξησης της κατανάλωσής τους δημιουργεί πρόσθετες

υποχρεώσεις στην εφαρμογή αυστηρότατων συστημάτων ελέγχου της ποιότητάς τους

σε όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας, αλλά και ιδιαίτερη προσοχή στην

εμπορία, διακίνηση και αποθήκευσή τους, μέχρι και την κατανάλωσή τους.

Στην έγκυρη Βρετανική εφημερίδα THE INDEPENDENCE, δημοσίευσε πριν από λίγες

μέρες μια καμπάνια που δημιούργησε, όπως ήταν επόμενο, κάποια ανησυχία για εκείνους

που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες εμφιαλωμένου νερού καθημερινά. Κατά το

δημοσίευμα, τα εμφιαλωμένα νερά είναι όχι μόνο οικονομικά πανάκριβα, αλλά και μη



82

φιλικά προς το περιβάλλον από περιβαλλοντική άποψη. Συνήθως, τα πιθανότερα

προβλήματα υγείας που μπορεί να δημιουργήσει η υπερβολική κατανάλωσή τους

συνδέονται με τις υπερβολικές συγκεντρώσεις νατρίου που περιέχουν, καθώς επίσης και

διάφορες τοξίνες ακόμη και βενζόλιο που είχαν ανιχνευθεί στο παρελθόν. Άλλωστε, είναι

γνωστές οι περιπτώσεις εκείνες, σε φίρμες του εξωτερικού, όπου βρέθηκε βενζόλιο και

βρωμικό άλας, ενώ δεν είναι λίγες οι αναφορές για ύπαρξη τοξινών από ανάπτυξη

μικροοργανισμών σε εμφιαλωμένα νερά του εξωτερικού. Εξάλλου, μπουκάλια φτιαγμένα

από PET (τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο) διαπιστώθηκε ότι περιέχουν έστω και χαμηλά

επίπεδα από το βαρύ μέταλλο αντιμόνιο. Είναι ενδεχόμενο, επίσης, ορισμένες τοξικές

ουσίες που βρίσκονται στο περιβάλλον κατά τη διύλιση ή και κατά τη μεταφορά και

αποθήκευση των εμφιαλωμένων νερών να διαπεράσουν το πλαστικό και να εμπλουτίσουν

το νερό με αυτές τις επικίνδυνες για την υγεία ουσίες. Το περασμένο χρόνο μια τέτοια

περίπτωση διαπιστώθηκε σε εμφιαλωμένα νερά που έφτασαν στα νησιά Φίτζι του

Ειρηνικού τα οποία είχαν ρυπανθεί από ναφθαλίνη που μεταφέρονταν με το ίδιο

μεταφορικό μέσο μαζί με τα νερά. Επισημαίνεται επίσης στο άρθρο της εφημερίδας ότι, οι

επιχειρήσεις εμφιαλωμένων νερών παίζουν συχνά παιχνίδια άκρατου μάρκετινγκ και

βομβαρδίζονται οι καταναλωτές με ελκυστικές λέξεις και φράσεις, όπως εκείνες της

Φύσης, της Αγνότητας, του Γάργαρου Νερού, ακόμη και της Ειρήνης. Δηλαδή,

εφευρίσκουν τα αντίδοτα στους πολυάσχολους τρόπους της αστικής ζωής μας, ενώ συνήθως

‘’τα μπουκαλάκια’’ γίνονται και εξαρτήματα της καθημερινής μόδας.

Τα τελευταία χρόνια οι νέες αντιλήψεις περί υγιεινής, η αλματώδης ανάπτυξη του εμπορίου

των τροφίμων, τα μεμονωμένα προβλήματα ποιότητας του πόσιμου νερού σε ορισμένες

περιοχές εκμεταλλευόμενα κατάλληλα από το περίτεχνο μάρκετινγκ των εταιριών

εμφιάλωσης, έχουν εκτοξεύσει την αύξηση της κυκλοφορίας των εμφιαλωμένων νερών και

στη χώρα μας. Τα εμφιαλωμένα νερά, οφείλουν να εκτιμώνται και να ελέγχονται σε συνεχή

βάση από υδρολογική, γεωλογική, φυσική, χημική και μικροβιολογική άποψη, καθόσον

υπόκεινται σε αυστηρή εθνική και κοινοτική νομοθεσία. Τα εμφιαλωμένα νερά

περιλαμβάνουν τα φυσικά μεταλλικά νερά, τα νερά πηγής και τα επιτραπέζια νερά. Τα

Επιτραπέζια νερά είναι κοινά πόσιμα συσκευασμένα νερά που χρησιμοποιούνται για

ανθρώπινη κατανάλωση και στις βιομηχανίες τροφίμων και ποτών είτε μετά από

προηγούμενη κατεργασία, είτε χωρίς αυτή. Μπορεί να είναι επιφανειακής ή υπόγειας

προέλευσης και επιτρέπεται να υποβληθούν σε κατεργασίες απολύμανσης. Τα Φυσικά

Μεταλλικά νερά, είναι υποχρεωτικά υπόγειας προέλευσης, η αρχική τους κατάσταση

διατηρείται άθικτη, λόγω υπόγειας προέλευσης, περιέχουν περισσότερα, από το κοινό

πόσιμο νερό, ανόργανα άλατα, ιχνοστοιχεία ή άλλα συστατικά, και δεν επιτρέπεται καμία



83

επεξεργασία απολύμανσής τους. Τα νερά Πηγής είναι υπόγειας προέλευσης, η

εκμετάλλευσή τους γίνεται στις φυσικές ή τεχνητές εξόδους μιας πηγής ή γεώτρησης,

εμφιαλώνονται στον τόπο προέλευσή τους επιτόπου και δεν επιτρέπεται καμιά επεξεργασία

απολύμανσης τους.

Στη χώρα μας, όλα τα εμφιαλωμένα νερά δεν είναι ίδια, δηλαδή δεν έχουν την ίδια χημική

σύσταση. Προέρχονται από διαφορετικές πηγές και γεωτρήσεις, ενώ έχουν διαφορετική

σύσταση ως προς τα άλατα και τα ιχνοστοιχεία που περιέχουν. Έτσι, οι ειδικοί συστήνουν

ότι η κατανάλωσή των εμφιαλωμένων νερών ενδείκνυται ή και αντενδεικνύεται, ανάλογα

με τις ανάγκες του οργανισμού μας και την κατάσταση της υγείας μας. Τα ελληνικά

εμφιαλωμένα νερά, είναι συνήθως άριστης ποιότητας και πλήρως ανταγωνίσιμα με τα

εισαγόμενα. Και τούτο γιατί τα εμφιαλωμένα νερά μας αντλούνται από εδάφη και βάθη

τέτοια που έχουν απουσία ή σχετικά μικρές συγκεντρώσεις διαλυμένων αλάτων. Οι

περιοχές άντλησής τους είναι συνήθως παρυφές βουνών, περιοχές που είναι απαλλαγμένες

από τη ρύπανση της βιομηχανίας, των γεωργικών πρακτικών ή κάθε άλλου είδους

δραστηριοτήτων. Επομένως, κατά την εμφιάλωσή τους δεν απαιτείται ειδική κατεργασία

απορρύπανσης. Επίσης, τα ελληνικά εμφιαλωμένα νερά δεν περιέχουν χημικά στοιχεία

ασταθή, όπως είναι οι ενώσεις του σιδήρου, του μαγγανίου και του θείου, για τα οποία

απαιτείται ειδική κατεργασία πριν από την εμφιάλωσή τους. Στην άριστη ποιότητα των

εμφιαλωμένων ελληνικών νερών συγκαταλέγονται ο εξαιρετικός οργανοληπτικός τους

χαρακτήρας, το ότι είναι εύπεπτα, οι φυσικές και χημικές τους ιδιότητες βρίσκονται μέσα

στα όρια της πλέον αυστηρής νομοθεσίας, τα επίπεδα των ουσιών που χαρακτηρίζονται ως

ανεπιθύμητες είναι συνήθως στα μη ανιχνεύσιμα όρια ή και απουσιάζουν, ενώ απουσιάζουν

τοξικές ουσίες και τοξίνες που προέρχονται από παθογόνους μικροοργανισμούς.

Ωστόσο, με βάση τη ισχύουσα νομοθεσία, η ετικέτα κάθε εμφιαλωμένου νερού οφείλει να

αναφέρει συγκεκριμένες και υποχρεωτικές πληροφορίες για τον καταναλωτή που αφορούν

την προέλευσή του, τη φυσική και χημική σύστασή του, καθώς και διατροφικές και άλλες

αξίες του. Από τις σημαντικές πληροφορίες που σχετίζονται άμεσα με την υγεία μας είναι

μεταξύ των άλλων το Νάτριο, το Ασβέστιο και το Μαγνήσιο. Για το Νάτριο(αλάτι)

γνωρίζουμε ότι πρέπει να αποφεύγεται από τα άτομα που έχουν ενδείξεις αυξημένης

αρτηριακής πίεσης ή είχαν στο παρελθόν καρδιακό επεισόδιο ή και κάποιο καρδιακό

νόσημα. Αυτά τα άτομα όταν καταναλώνουν εμφιαλωμένα νερά οφείλουν να αναζητούν

νερά με περιεκτικότητα σε νάτριο που είναι μικρότερη από 10 μικρογραμμάρια ανά λίτρο.

Η ποσότητα σε νάτριο που συνίσταται για τα υγιή άτομα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 500

μικρογραμμάρια, καθώς το νάτριο στα υγιή άτομα συμβάλλει στη διατήρηση της

ρυθμιστικής και νευρικής ισορροπίας και στη σταθερότητα του όγκου των υγρών του



84

σώματός μας. Για το Ασβέστιο γνωρίζουμε ότι είναι πολύτιμο για τον ανθρώπινο

οργανισμό, αποτελεί ένα από τα δομικά υλικά των οστών και των δοντιών, ενώ παίζει

σημαντικό ρόλο στην καλή λειτουργία του μυϊκού και νευρικού συστήματος. Κάθε υγιής

ενήλικας χρειάζεται κάθε μέρα περίπου 1000-1500 (γυναίκες) μικρογραμμάρια ασβεστίου

την ημέρα, ενώ η υπερκατανάλωσή του εν δημιουργεί προβλήματα καθώς οι περιττές για

τον οργανισμό ποσότητες αποβάλλονται μέσω των ούρων. Η βασικότερη πηγή ασβεστίου

είναι τα γαλακτοκομικά, αλλά και το νερό περιέχει σημαντικές ποσότητες ασβεστίου. Οι

ειδικοί επιμένουν ότι όσοι είναι υγιείς και καταναλώνουν εμφιαλωμένα νερά θα πρέπει να

αναζητούν νερά με περιεκτικότητα σε ασβέστιο μεγαλύτερη από 100 μικρογραμμάρια ανά

λίτρο, καθώς με 2 λίτρα νερό μπορείτε να καλύψετε μέχρι και το 1/5 της αναγκαίας

ημερήσιας πρόσληψης σε ασβέστιο. Η ημερήσια πρόσληψη σε μαγνήσιο που συνίσταται για

υγιή ενήλικο φτάνει τα 420 μικρογραμμάρια. Εμπειρικά η σωστή δοσολογία για τον καθένα

βρίσκεται πολλαπλασιάζοντας το βάρος σας σε κιλά με τον αριθμό 6, ενώ αν είστε άνδρας

προσθέστε 10% και αν είστε γυναίκα αφαιρέστε 10%. Το μαγνήσιο αποτελεί σημαντικό

συστατικό για την ανάπτυξη των οστών και παίρνει μέρος στο μεταβολισμό του Καλίου,

της βιταμίνης D, των πρωτεϊνών και της γλυκόζης. Το μαγνήσιο αποθηκεύεται στα οστά,

ενώ η υπερκατανάλωση μαγνησίου δεν έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί κάποιο πρόβλημα σε

υγιή άτομα, αλλά μπορεί να έχει καθαρτική δράση, όταν η ημερήσια δόση υπερβαίνει τα 3

γραμμάρια την ημέρα. Οι ειδικοί συνιστούν ότι εάν καταναλώνετε εμφιαλωμένα νερά, να

προτιμάτε νερά με περιεκτικότητα σε μαγνήσιο μεγαλύτερη από 50 μικρογραμμάρια ανά

λίτρο, δηλαδή με 2 λίτρα νερό μπορούν να καλύψουν μέχρι και το 1/3 της ημερήσιας

συνιστώμενης πρόσληψης σε μαγνήσιο. Ωστόσο, αυτό που επισημαίνεται από τους

ειδικούς διαιτολόγους και δίδονται ανάλογες συμβουλές είναι ότι ‘’ όσοι πίνουν

εμφιαλωμένο νερό πρέπει να αλλάζουν συχνά τις εταιρίες, επειδή η συνεχή και μεγάλη

κατανάλωση μιας συγκεκριμένης φίρμας μπορεί να δημιουργήσει επιβλαβείς καταστάσεις

υγείας, καθόσον και ο άνθρωπος με την πάροδο των χρόνων έχει διαφορετική ανάγκη ή και

έχει μεγαλύτερη ευαισθησία σε ορισμένα συστατικά που περιέχονται στα εμφιαλωμένα

νερά. Έτσι, η κατανάλωση που ενδείκνυται ή αντενδείκνυται εξαρτάται από τις ανάγκες και

την κατάσταση υγείας του κάθε ατόμου.

Θα πρέπει να επισημανθεί επίσης, ότι το νερό της βρύσης στις περισσότερες πόλεις μας

είναι πολύ καλής ποιότητας έως και αρίστης, καθότι η στελέχωση των αρμόδιων

επιχειρήσεων ύδρευσης εγγυώνται το συνεχή έλεγχο της ποιότητας του πόσιμου νερού.

Μάλιστα η όλη επεξεργασία αυτού του νερού, εφόσον ακολουθούνται με σχολαστικότητα

οι προβλεπόμενες διαδικασίες συνεχούς ελέγχου τους, είναι περισσότερο φιλική προς το

περιβάλλον και οικονομικότερη η κατανάλωσή του σε σχέση με το εμφιαλωμένο. Η



85

εμφιαλωμένη έκδοση του νερού εμπεριέχει και παράγει με έμμεσο ή άμεσο τρόπο ρύπανση

στο περιβάλλον, είναι οικονομικά ακριβότερη αφού μπορεί να κοστίζει μέχρι και 1000

φορές ακριβότερα από το νερό της βρύσης.

Πολλές αιτιάσεις αμφισβήτησης για την ποιότητα του πόσιμου νερού της βρύσης

εστιάζονται στην παλαιότητα των δικτύων ύδρευσης, στη γειτνίασή τους με τους αγωγούς

των αστικών λυμάτων ή και στους ακατάλληλους αγωγούς ύδρευσης. Παρόλα αυτά, οι

αρμόδιες τοπικές υπηρεσίες αντιμετωπίζουν με επάρκεια παρόμοια τέτοια προβλήματα που

είναι μεμονωμένα και περιορισμένης έκτασης.

Τέλος, δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι το ένα τρίτο του νερού που

απαιτείται σε καθημερινή βάση για το ανθρώπινο σώμα, όπως συνιστούν οι ειδικοί, θα

μπορούσε να προέλθει από την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών τα οποία πρέπει να

είναι άφθονα στη διατροφή μας .

_________________

Χειμώνας Δίχως Χιόνια δεν Γίνεται

Φαίνεται ότι για φέτος μας ξέχασαν τα χιόνια. Και αυτά τα λιγοστά στα Λευκά Όρη

προβληματίζουν τους ειδικούς επιστήμονες, εντάσσοντας την Κρήτη σε εκείνους τους

τόπους που το φετινό καλοκαίρι είναι πολύ ενδεχόμενο να αντιμετωπίσουν προβλήματα

στην επάρκεια του νερού. Οι εμπειρογνώμονες προβλέπουν τσουρούφλισμα για το

φετινό καλοκαίρι.

Είναι γνωστό ότι οι αλκυονίδες μέρες –μέρες καλοκαιρίας όπου γεννούν τα θαλασσοπούλια

οι αλκυόνες- εκτείνονται συνήθως ανάμεσα στην περίοδο 15 Δεκέμβρη μέχρι 15 Γενάρη και

με θερμοκρασίες του αέρα ανάμεσα στους 4 και 14 βαθμούς Κελσίου. Φέτος, οι μέρες της

καλοκαιρίας ξεπέρασαν κάθε όριο, έχουν αρχίσει να ανθίζουν οι κουτσουπιές και οι

μαργαρίτες, ενώ βλέπουμε τα ψηλά βουνά να έχουν λιγοστά χιόνια και γενικά φαίνεται ότι η

καιρική κατάσταση δεν είναι φυσιολογική. Οι εμπειρογνώμονες για τις κλιματικές αλλαγές

μας προειδοποιούν ότι οι θερμοκρασίες στη Γη αναμένονται για φέτος να είναι κατά 0.54

βαθμοί Κελσίου υψηλότερες σε σχέση με το μέσο όρο των τελευταίων ετών. Η πιο πάνω

πρόβλεψη προέρχεται από συνεργαζόμενα ερευνητικά κέντρα της Βρετανίας και των ΗΠΑ,

τα οποία κάθε Ιανουάριο δημοσιεύουν τις προβλέψεις τους για την τρέχουσα χρονιά. Στις

προβλέψεις τους συνεκτιμούν πολλούς παράγοντες όπως μεταξύ των άλλων είναι το καιρικό

σύστημα Ελ Νίνιο και οι συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου. Ωστόσο, η

πρόβλεψη αυτή οφείλει να μας κινητοποιήσει τόσο για να συνεχιστεί η εκστρατεία

περιορισμού των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, όσο και για τα μέτρα που πρέπει

να ληφθούν από τώρα για μην αντιμετωπίσουμε δυσάρεστες εκπλήξεις, οι οποίες είναι



86

δυνατό να έχουν αντίκτυπο στις παραγωγικές δραστηριότητες, στην επάρκεια του νερού σε

τοπικό επίπεδο, αλλά και σε σύνδρομες επιπτώσεις στην απασχόληση, στον τουρισμό, σε

ζητήματα παροχής υπηρεσιών υγείας και υγιεινής. Οπωσδήποτε, αυτές οι εκτιμήσεις έχουν

κάποιο βαθμό αβεβαιότητας, δεν είναι απόλυτα σίγουρο ότι θα ενσκήψουν στην άλφα ή στη

βήτα περιοχή και πότε θα ταλαιπωρήσουν όλους εμάς που έχουμε μάθει να ζούμε κάτω από

ορισμένες θερμοκρασίες. Μήπως θα πρέπει να σχεδιάζουμε από τώρα μέτρα και

στρατηγικές ενδεχόμενης παρατεταμένης ανομβρίας που μπορεί να πλήξει την Ελλάδα και

τις επιμέρους περιοχές της; Έχουμε αρχίσει να αλλάζουμε συμπεριφορές σε σχέση με τη

σπάταλη χρήση του νερού και της ενέργειας; Θωρακίζονται εκείνες τις παράκτιες περιοχές

που θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα στην αναμενόμενη άνοδο της στάθμης της θάλασσας;

Είναι ενήμεροι οι τοπικοί φορείς και οι πολίτες για τις αναμενόμενες δυσάρεστες

καταστάσεις, εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών; Και μήπως τα λίγα χιόνια στα Λευκά Όρη

μας προαναγγέλλουν τα δυσάρεστα για να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα από τώρα;

H μελέτη των διαφόρων σεναρίων για τις κλιματικές αλλαγές, τα οποία βασίζονται σε

αρκετές επιστημονικές και λογικές παραδοχές, έχει δείξει αύξηση της θερμοκρασίας και

λιγότερες βροχοπτώσεις στη νότια Ευρώπη και μάλιστα στο Μεσογειακό χώρο. Ωστόσο,

κανένας δεν είναι σίγουρος πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση. Πάντως, οι μέχρι σήμερα

ενδείξεις και τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι μάλλον τα πράγματα δεν είναι

αισιόδοξα, με δεδομένο ότι τα κράτη και οι μεγάλες βιομηχανίες, παρά τα όσα συμβαίνουν,

δεν καταλήγουν σε μια συμφωνία σχετικά με το τι θα πράξουν. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο

Οργανισμό Μετεωρολογίας μέσα σε έναν αιώνα η μέση θερμοκρασία της Γης αυξήθηκε

κατά 0,6 βαθμούς Κελσίου, ενώ οι ειδικοί για το κλίμα σημειώνουν ότι το πρώτο εξάμηνο

του 2006 ήταν το πιο θερμότερο εξάμηνο που έχει καταγραφεί από τότε που ξεκίνησαν να

τηρούνται αρχεία για τη θερμοκρασία του πλανήτη. Εξάλλου, οι αρμόδιοι εμπειρογνώμονες

για τις Κλιματικές Αλλαγές του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών εκτιμούν ότι μέχρι το 2100

η θερμοκρασία σε παγκόσμιο επίπεδο θα αυξηθεί από 1,4 μέχρι 5,8 βαθμούς Κελσίου.

Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι οι αναμενόμενες μεταβολές στο κλίμα είναι το μεγαλύτερο

περιβαλλοντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ολόκληρος ο κόσμος. Επισημαίνουν, επίσης,

ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, που θεωρείται ο κύριος παράγοντας γιαυτές τις

κλιματικές αλλαγές, επιδεινώνεται τεχνητά από την αυξανόμενη ρύπανση της ατμόσφαιρας

και ειδικά από τις κάθε είδους καύσεις (εκπομπές πλούσιες σε διοξείδιο του άνθρακα). Τα

αέρια θερμοκηπίων ενεργούν όπως το γυαλί σε ένα θερμοκήπιο, όπου επιτρέπει το φως του

ήλιου να εισέλθει μέσα, αλλά παγιδεύονται εκεί οι θερμογόνες ακτίνες του ήλιου και



87

αυξάνεται η θερμοκρασία του χώρου. Έτσι, με παρόμοιο τρόπο οι αυξανόμενες ποσότητες

θερμότητας εγκλωβίζονται πάνω από τη Γη, αντί να διαρρέουν προς το διάστημα.

Σημειώνεται, ότι η ζωή στη Γη οφείλεται κατά ένα μεγάλο ποσοστό στο φυσικό φαινόμενο

του θερμοκηπίου, τη δυνατότητα δηλαδή της ατμόσφαιρας, να συγκρατεί τη θερμότητα που

είναι αναγκαία για να επιβιώνουν τα έμβια όντα της. Με πρακτικά λόγια αυτό σημαίνει

συνεχή αύξηση της γήινης θερμοκρασίας. Τα αέρια που είναι υπεύθυνα για το φαινόμενο

του θερμοκηπίου είναι κυρίως το διοξείδιο του άνθρακα (παράγεται κατά τις είδους

καύσεις), το μεθάνιο (προέρχεται από τους ορυζώνες, τα υλικά οδόστρωσης και από τις

αγελάδες), το μονοξείδιο του αζώτου (προέρχεται από τις τροφές και τα λιπάσματα) και οι

υδρατμοί. Δηλαδή το κλίμα επηρεάζεται και από τις δυνάμεις της φύσης, τα φυσικά

φαινόμενα και από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Όμως, κλιματικές αλλαγές συμβαίνουν

διαρκώς και διαμορφώνονται από τη γενική κυκλοφορία της ατμόσφαιρας και των

ωκεανών, των ανέμων και των ρευμάτων που μεταφέρουν τη θερμότητα και την υγρασία σε

όλη τη Γη. Το κλίμα της Γης πάντοτε άλλαζε και πάντοτε θα αλλάζει. Όμως, στο παρελθόν

ήταν σχεδόν αποκλειστικά το αποτέλεσμα φυσικών αιτιών. Οι μεταβολές του κλίματος που

παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια και που αναμένονται για τα επόμενα, προέρχονται

κυρίως από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και παρεμβάσεις. Οι παράγοντες που οδηγούν

στην παγκόσμια αλλαγή του κλίματος είναι πολλοί και γνωστοί. Κυρίως οφείλονται στη

φύση και είναι δυο ειδών. Αλλαγές που γίνονται στο σύστημα ατμόσφαιρα - υδρόσφαιρα -

γεώσφαιρα – βιόσφαιρα. Αλλαγές που προέρχονται από μεταβολές αστροφυσικών και

πλανητικών παραμέτρων (π.χ. αλλαγές στη μέση απόσταση ηλίου – γης, στην τροχιά της

γης, στις ηλιακές κηλίδες και καταιγίδες κ.ά). Αυτές όμως οι φυσικές αλλαγές

παρουσιάζουν γενικά μακροχρόνιες διακυμάνσεις. Αντίθετα με αυτές, υπάρχουν αλλαγές

που γίνονται από τον άνθρωπο, καθώς η ανθρώπινη παρέμβαση οδηγεί σε μονότονη και

περισσότερο ραγδαία αποσταθεροποίηση του παγκόσμιου κλιματικού συστήματος. Ο

άνθρωπος με τις δραστηριότητές του αλλάζει τη σύσταση της ατμόσφαιρας και αλλάζοντας

τη σύσταση της μπορεί να αλλάξει και το κλίμα. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για το

Παγκόσμιο Κλίμα εκτιμά ότι ‘’ εάν η ρύπανση της ατμόσφαιρας συνεχισθεί με τους ίδιους

ρυθμούς, το 2100 η στάθμη των υδάτων της θάλασσας θα αυξηθεί από 9 έως και 88

εκατοστά και η μέση θερμοκρασία του αέρα από 1,5 έως και 5,5 βαθμούς Κελσίου,

επηρεάζοντας ολόκληρο τον κόσμο, τα ζωικά και φυτικά είδη, το περιβάλλον, τις υποδομές

και την ανάπτυξη.

Και τα σενάρια είναι δυσμενή για τη χώρα μας. Λέτε- το υποστηρίζουν αρκετοί

επιστήμονες-, μετά από μερικά χρόνια η Ελλάδα να θυμίζει άνυδρη βορειοαφρικάνικη



88

χώρα; Οι προβλέψεις υποστηρίζουν ότι η επιμήκυνση της θερμής περιόδου θα

αντικαταστήσει το καλοκαίρι μας και αυτή η δύσκολη περίοδος θα διαρκεί έως και δύο

μήνες περισσότερο. Ένα από τα ερωτήματα είναι τι θα απογίνουν οι νησιώτικες διακοπές

μας στο Αιγαίο και στην Κρήτη, γιατί καθώς λέγουν οι ειδικοί, ο δείκτης δυσφορίας –

θερμοκρασία μαζί με υγρασία- θα ανέβει σε επικίνδυνα επίπεδα κάνοντας δυσάρεστη τη

διαμονή σε εξωτερικούς χώρους. Εξάλλου, οι υψηλές θερμοκρασίες αυξάνουν τις

πιθανότητες εκδήλωσης πυρκαγιών, ενώ σταδιακά τα εδάφη δεν θα μπορούν να

απορροφήσουν το νερό της βροχής, καθώς θα έχουν υποβαθμιστεί και από τις πυρκαγιές

και από την ερημοποίηση. H αγροτική παραγωγή θα μειωθεί δραστικά και θα κινδυνέψουν

με εξαφάνιση ευαίσθητα οικοσυστήματα, ζώα και φυτά. Ανακατατάξεις και

διαφοροποιήσεις αναμένονται και στις περισσότερες οικονομικές - παραγωγικές

δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα στη γεωργία. Δεν αποκλείεται λοιπόν ένα σενάριο,

αφ’ ενός δραστικής μείωσης των αγροτικών προϊόντων, αφ’ ετέρου αλλαγής στη

γεωγραφία της αγροτικής παραγωγής. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, τέλος, οι εκτιμήσεις των

ειδικών για τις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών στον ευρωπαϊκό τουρισμό, που είναι

πιθανόν να οδηγήσουν σε μετάθεση της περιόδου των διακοπών, ή οι τουρίστες θα

προτιμήσουν άλλες περιοχές περισσότερο δροσερές, καθότι οι προβλέψεις λέγουν ότι η

Μεσόγειος θάλασσα, γύρω στο 2080, θα έχει μετατραπεί σε τροπική θάλασσα (πηγές: Sky

News, 2007 και Παγκόσμια Διακυβερνητική Επιτροπή για τις κλιματικές αλλαγές, 2006).

_______

Νερό ΄Εχουμε, αλλά Μυαλό δεν ΄Εχουμε για την Ορθολογική του Διαχείριση !

Κάπως έτσι θα ήταν η τοποθέτηση του Μανώλη Γλέζου, αν παραβρισκόταν στην προχθεσινή σύσκεψη στη Νομαρχία Χανίων με θέμα τους υδάτινους πόρους του Νομού, εν όψει του Δ’ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Στη σύσκεψη, παρότι, όλοι αναγνώρισαν την ανάγκη για ορθολογικότερη διαχείριση των υδάτινων πόρων, δεν παρέλειψαν όμως να αναφωνήσουν οι περισσότεροι, ο καθένας από το μετερίζι του, έργα, μεγάλα έργα, φράγματα και πάλι μεγάλα φράγματα. Φρονούμε ότι αξίζει τον κόπο να δούμε πως αντιμετώπισε ο Μ. Γλέζος τη λειψυδρία στο χωριό του με πρακτικές δράσεις που απευθύνονται προς τους τεχνοκράτες, σε ειδικούς, προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση και στους αρμόδιους φορείς περί τη διαχείριση του νερού. Η πολυτάλαντη προσωπικότητα του Μανώλη Γλέζου αποτελεί πρόκληση και για τα

ζητήματα του νερού, όπου με βαθιά γνώση του θέματος και με μικρά, απλά έργα ουσίας

αντιμετώπισε τη λειψυδρία στο χωριό του. Μέσα από τη συστηματοποιημένη εφαρμογή

θεωρητικών γνώσεων, τολμά και πειραματίζεται, τολμά και αναδύει πολύπλευρες

συνθέσεις, τολμά και συνταιριάζει το ανήσυχο πνεύμα του με τη συνεχή αναζήτηση



89

διεξόδων και την ατέλειωτη ενδοσκόπηση της πληθώρας των ‘’γιατί’’ και ‘’πως’’, που

αφορούν το φυσικό περιβάλλον και ολόκληρη την ανθρωπότητα. Μια από τις τόσες

εκφάνσεις της προσωπικότητας του Μ. Γλέζου, που δεν είναι τόσο γνωστή στο πλατύ κοινό,

είναι αυτή του εργάτη της αντιμετώπισης των τοπικών περιβαλλοντικών ζητημάτων, του

γεωλόγου, γεωτεχνικού, υδρολόγου και υδρογεωλόγου. Οι κατά καιρούς βιογράφοι του

σημειώνουν ότι μέσα από τις παιδικές φαντασιώσεις του και τα βιώματά του, στο χωριό του

στ’Απεράθου της Νάξου - ένας από τους 6 τότε σμυριδότοπους του νησιού-, αναζητούσε

από τότε πειστικές απαντήσεις για τα δημιουργήματα του κόσμου της Φύσης, για την

προέλευση των πετρωμάτων που αναδύονται μέσα από την αλμύρα του Αιγαίου, για την

αίσθηση της παρουσίας συνείδησης της Φύσης. Στην πολυκύμαντη πορεία του, είναι

γνωστό το πάθος του για την ελευθερία με τους αντιστασιακούς του αγώνες και

ακατάπαυστη η συνεισφορά του στο πολιτικό γίγνεσθαι, είτε ως στέλεχος και πρόεδρος της

ΕΔΑ, ως βουλευτής και ευρωβουλευτής, είτε ως πρόεδρος στη γενέτειράς του. Για τους

αγώνες του για την ειρήνη είχε τιμηθεί με πολλά και σημαντικά βραβεία. Η

δημοσιογραφική του δραστηριότητα εξακολουθεί να είναι συνεχής και αδιάκοπη από το

1947, όταν ήταν τότε συντάκτης και αρχισυντάκτης της εφημερίδας Ριζοσπάστη. Ανάμεσα

στα τόσα πολλά που ασχολήθηκε και εξακολουθεί να ασχολείται, είναι οι δραστηριότητές

του με την αρχαιολογία, τη γλωσσολογία, τη βιβλιοθηκονομία και τις συγγραφές, αλλά και

με τα ζητήματα του νερού και την εφαρμοσμένη διαχείριση των υδατικών πόρων.

Προσέξτε τα λόγια εν έτη 1992 στο συμπόσιο του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας,

όπου μεταξύ των άλλων, διατύπωνε και τις ακόλουθες –επίκαιρες σήμερα, σκέψεις του για

τη λειψυδρία. Το φάσμα της λειψυδρίας άρχισε να πλανιέται πάνω από την Ελλάδα και θα

μας απειλεί. Αυτή τη φορά όμως, θα πούμε το νερό νεράκι στη νιοστή, αν δεν ληφθούν άμεσα

και δραστικά μέτρα με βιώσιμες προοπτικές. Οι αιτίες της λειψυδρίας στην πατρίδα μας

οφείλονται κυρίως στην υπερκατανάλωση, στη σπάταλη χρήση του νερού, στη ληστρική

απομύζηση των υδατικών αποθεμάτων, στην ανομβρία και στην ανύπαρκτη διαχείριση των

υδατικών πόρων μέσα από ουσιαστική έλλειψη πολιτικής που δεν βάζει στόχους βραχυχρόνιας

αντιμετώπισης της ανεπάρκειας νερού και δεν υλοποιεί κατάλληλα για κάθε περίπτωση έργα

υποδομής για ριζική αντιμετώπιση του προβλήματος. Και συνέχισε την ομιλία του για τους

τρόπους αντιμετώπισης της λειψυδρίας που μεταξύ των άλλων επικεντρώθηκε στην

αναχαίτιση της ελεύθερης απορροής του νερού προς τη θάλασσα, μέσα από τη δικιά του

εμπεριστατωμένη εμπειρία που αναπτύχθηκε στ’ Απεράθου της Νάξου από το 1987 και που

αποτελεί φωτεινό παράδειγμα και αξιοπρόσεκτη επιλογή για εφαρμογή εφαρμόσιμων

πρακτικών σε κάθε περιοχή που έχει πρόβλημα λειψυδρίας. Η ουσιαστική λύση της

επάρκειας του νερού σε κάθε περιοχή της πατρίδας μας, είναι η κατακράτηση του νερού των



90

βροχοπτώσεων και η παρεμπόδισή τους ώστε να μη φεύγουν αναξιοποίητα προς τη θάλασσα.

Και μιλάμε για αναχαίτιση των χειμαρρικών νερών με μικρές αλλεπάλληλες ιδιοκατασκευές

και όχι μεγάλα έργα βάναυσης παρέμβασης στο περιβάλλον. Το πείραμα της Νάξου, όπου

κατασκευαστήκανε μέχρι τώρα 78 χαμηλά φράγματα ανάσχεσης, αν μη τι άλλο εμπλούτισε τα

υπόγεια νερά με καταπληκτικά αποτελέσματα. Και να φανταστείτε ότι αυτά τα λόγια

ειπώθηκαν πριν από δεκαπέντε χρόνια, τα οποία παραμένουν ακόμη επίκαιρα και σήμερα.

Είναι επόμενο στις μέρες μας, όλοι να ανησυχούμε για το τι θα γίνει αύριο με το νερό. Το

πρόβλημα του νερού, ως αγαθό σε ανεπάρκεια, αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο και το

σημαντικότατο κεφάλαιο για τη ζωή και τις παραγωγικές δραστηριότητες. Κάθε σύγχρονο

κράτος, οφείλει να μεριμνά για την εξασφάλιση επαρκούς νερού και υδατικών αποθεμάτων,

ενώ η άριστη ποιότητά του αποτελεί αντικείμενο πρώτης προτεραιότητας. Την τελευταία

εικοσαετία υπάρχουν ενδείξεις ότι μεγάλο μέρος της χώρας μας και ειδικότερα ο νησιωτικός

χώρος θα υφίσταται ολοένα και συχνότερα τα φαινόμενα της παρατεταμένης ανομβρίας και

ξηρασίας. Κατά καιρούς εφαρμόστηκαν διάφοροι μέθοδοι για την αξιοποίηση του υδατικού

δυναμικού, οι οποίοι στην πλειονότητά τους απέτυχαν να καλύψουν το υδατικό έλλειμμα,

ενώ δημιουργήθηκαν προβλήματα με την υπερ-εκμετάλλευση του υπόγειου νερού και είναι

πολλές εκείνες οι περιπτώσεις όπου οι υπόγειοι υδροφόροι ορίζοντες σε παράκτιες περιοχές,

έχουν κατακλυστεί από θαλασσινό νερό. Η υπερκατανάλωση αποτελεί σημαντικό

παράγοντα της λειψυδρίας, όπως και η αλόγιστη χρήση για ικανοποίηση πολλές φορές και

ανύπαρκτων αναγκών. Όταν ανοίγεις τη βρύση και έχεις νερό, νομίζεις ότι έχεις αστείρευτη

πηγή και γιαυτό την αφήνεις να τρέχει, χωρίς συνήθως να ενδιαφέρεσαι για την ποσότητα

που θα χαθεί εξαιτίας της αμέλειας μας να την ανοιγοκλείνουμε όταν πλενόμαστε, όταν

πλένουμε τα οικιακά σκεύη, όταν βουρτσίζουμε τα δόντια μας και όταν ξυριζόμαστε. Η

υπερκατανάλωση του νερού, η αλόγιστη σπάταλη χρήση του, η αύξηση του πληθυσμού, οι

απώλειες στα συστήματα υδροτροφοδοσίας και άλλες αιτίες οδήγησαν κατά καιρούς στην

αναζήτηση και εκμετάλλευση νέων πηγών νερού. Συνήθως, όπου υπήρχε νερό βρέθηκε

τρόπος να αντληθεί, να χρησιμοποιηθεί και τελικά να απομυζηθεί. Συνεχώς βαθαίνουμε τα

πηγάδια μας στην προσπάθεια να βρούμε νερό για να καλύψουν τις πρόσθετες ανάγκες με

αποτέλεσμα το υπόγειο νερό συνεχώς να εξαντλείται. Έτσι, οι υδρογεωτρήσεις, που

θεωρούνταν παλαιότερα ως η πανάκεια λύση της αντιμετώπισης της λειψυδρίας,

εξαντλήθηκαν και αυτές γιατί η παρατεταμένη άντλησή τους δεν ανανεώνει τις πηγές νερού,

αλλά τις εξαντλεί. Οι συνέπειες ήταν ανυπολόγιστες και ολέθριες. Όταν μάλιστα αυτή η

εξαντλητική άντληση γίνεται σε παράκτια υπόγεια νερά, τότε η διαχωριστική ζώνη-

ορίζοντας μεταξύ θαλασσινού και γλυκού νερού υποχωρεί σε βάρος του γλυκού νερού και

οι υπόγειοι υδροφορείς, όπως λέμε υφαλμυρώνονται και αχρηστεύεται η χρήση τους ακόμη



91

και για τη λάτρα του σπιτιού. Το να γεμίσουν τα υπόγεια υδροφόρα στρώματα με νερό, που

είναι αποτέλεσμα της φυσικής λειτουργίας του υδρολογικού κύκλου αιώνων και χιλιετιών,

είναι αδύνατο να πραγματωθούν μόνο με τις βροχοπτώσεις μιας χρονιάς. Και το πρόβλημα

γίνεται οξύτερο όταν οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες της υπερκατανάλωσης και της

σπατάλης του νερού συνοδευτούν από φαινόμενα ανομβρίας. Εξάλλου, στη λειψυδρία

συνεισφέρουν η κατά τόπους κακή και η ανύπαρκτη διαχείριση των υδατικών πόρων,

καθώς και η έλλειψη ουσιαστικής υδατικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο.

Οι αναζητήσεις του Μανώλη Γλέζου και οι προβληματισμοί σχετικά με τα ζητήματα της

λειψυδρίας και της σωστής διαχείρισης των υδατικών πόρων ξεκίνησαν από το χωριό του,

όταν οι εκεί υπεραντλήσεις στέρεψαν τις αναβλύσεις των πηγών, ενώ οι κάτοικοι χτύπαγαν

βαθύτερα και βαθύτερα πηγάδια και υδρομαστεύσεις για να εξοικονομήσουν πολύτιμο νερό

για τους ίδιους, τα ζώα και τις καλλιέργειές τους. Η συστηματοποίηση των πρακτικών και

θεωρητικών γνώσεων του μορφοποιούνται τα χρόνια της εξορίας στα άνυδρα νησιά όπου

έτυχε να έχει δάσκαλό του ένα επιφανή υδρογεωλόγο, το Δημήτρη Κισκύρα, που τον μυεί

στα μυστικά μονοπάτια των γεωεπιστημών και της εφαρμοσμένης υδρογεωλογίας. Το 1987

συλλαμβάνει, σχεδιάζει και εκπονεί με τη βοήθεια ενός ευρωπαϊκού προγράμματος,

πιλοτικό πειραματικό τεχνητό εμπλουτισμό των υπόγειων νερών του χωριού του, με την

κατασκευή πολυάριθμων χαμηλών φραγμών ανάσχεσης των χειμαρρικών απορροών των

βροχοπτώσεων. Δηλαδή με ξερολιθιές ή και με μικρούς χαμηλούς φραγμούς προσπαθεί να

αναχαιτίσει τα νερά της βροχής τα οποία μέχρι τότε έφευγαν αναξιοποίητα προς τη

θάλασσα. Εξάλλου, με περιφράξεις των λιβαδικών εκτάσεων κατά ιδιοκτησία, δημιουργεί

ένα πρότυπο διαχείρισης των βοσκοτόπων και έτσι εξασφαλίζεται η αναγκαία φυτοκάλυψη

για κάθε περιοχή, ελαχιστοποιώντας τα προβλήματα της διάβρωσης των εδαφών και

διευκολύνοντας την κατείσδυση των νερών της βροχής προς τα βαθύτερα εδαφικά

στρώματα.. Και μέσα σε τρία χρόνια, οι πηγές του χωριού του αναβλύζουν και πάλι άφθονο

νερό, πρασινίζοντας την περιοχή του. Τα επόμενα χρόνια οι προσπάθειές του συνεχίζονται

με περισσότερους φραγμούς ανάσχεσης των νερών της βροχής, ιδρύει στ’ Απεράθου,

Υδρολογικό Κέντρο και θερινό σχολείο για εξάπλωση της τεχνογνωσίας του, ενώ

ανακηρύσσεται επίτιμος διδάκτορας από τα μεγαλύτερα ελληνικά πανεπιστήμια. Οι

διαλέξεις του με αντικείμενο την τεχνογνωσία του σε θέματα εφαρμοσμένης υδρογεωλογίας

και διαχείρισης του περιβάλλοντος καλύπτουν ολόκληρη τη χώρα και τα εγκυρότερα

ελληνικά συνέδρια. Οι σχετικές με τη διαχείριση των νερών συγγραφές του

χαρακτηρίζονται ως αρτιότατες και εφαρμοστέες σε ανάλογες περιπτώσεις στη χώρα μας.

Τι να πρωτοθυμηθούμε. Μεταξύ των πιο επίκαιρων είναι και τα ακόλουθα. ‘’Τα μικρά



92

φράγματα ανάσχεσης της χειμαρρικής ροής -που και πως πρέπει να κατασκευάζονται-Η

εμπειρία από τα’Απεράθου της Νάξου. Ο ρόλος της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης στην

προστασία του περιβάλλοντος με έργα καταπολέμησης της διαβρωτικής επενέργειας του

νερού και η αξιοποίησής του. Εμπλουτισμός των υδροφορέων από χαμηλά και μικρά

φράγματα ανάσχεσης της χειμαρρικής ροής στα ορεινά. Το φαινόμενο της λειψυδρίας και οι

τρόποι αντιμετώπισής του. Το πρόβλημα του νερού στην Πάρο-Αντίπαρο. Λειψυδρία και η

αντιμετώπισή της με εμπλουτισμό υδροφορέων. Λειψυδρία, πλημμύρες, διάβρωση και

τρόποι αντιμετώπισής τους’’.

Για το Μανώλη Γλέζο, η οικονομία κατά τη χρήση του νερού αποτελεί και αυτή έναν τρόπο

εξοικονόμησης νερού και αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Η ουσιαστική όμως λύση του

προβλήματος της λειψυδρίας,, όπως λέει, βρίσκεται στην κατακράτηση-αναχαίτιση του

νερού της χειμαρρικής ροής των όμβριων προς τη θάλασσα και η υποχρεωτική κατεύθυνσή

του –κατείσδυση, στους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες που αποτελούν τους πλέον

ασφαλείς φυσικούς ταμιευτήρες. Η αναχαίτιση όμως της χειμαρρικής ροής, μπορεί να

πραγματοποιηθεί μόνο με χαμηλά και μικρά φράγματα ανάσχεσης, ξεκινώντας από

χειμαρρικούς κλάδους πρώτης τάξης κατ’αρχήν, για να μην προσχώνεται ο πλημμυρικός

χώρος, έως ότου φτάσουμε στις εκβολές τους. Και συνήθως καταλήγει στα πονήματά του

με τις ακόλουθες παραινέσεις. ‘’Ιδιαίτερα τα νησιά, όπου τα γεωγραφικά τους όρια είναι όροι

πεπερασμένοι, όπου το φυσικό περιβάλλον έχει και αυτό πεπερασμένα όρια εξαιτίας της

ληστρικής επέμβασης του ανθρώπου στη φύση και όπου η υδροφορία εξαρτιέται αποκλειστικά

και μόνο από τις ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις, δηλαδή έχει και αυτή πεπερασμένα όρια,

οφείλουμε εμείς οι εγκάτοικοι αυτού του τόπου, κατάδικοι αυτών των πεπερασμένων ορίων,

να κάνουμε πεπερασμένη χρήση του νερού, το οποίο σημαίνει οικονομία και πάλι οικονομία

έως ότου αλλάξουμε τους όρους και τους ξεπεράσουμε. Και η λειψυδρία δεν θα υπήρχεν

εφόσον θα ακολουθούσαμε μια υδατική πολιτική διαχείρισης του νερού, που θα εμπόδιζε

πρώτα απ’όλα το νερό να διαφεύγει αναξιοποίητο προς τη θάλασσα’’. (πηγή: Απεραθίτικα, 2006-

1993, Τριμηνιαίο περιοδικό παιδείας και πολιτισμού της κοινότητας Απέραθου Νάξου)

‘’Και η λειψυδρία δεν θα υπήρχεν, εφόσον θα ακολουθούσαμε μια υδατική πολιτική

διαχείρισης του νερού, που θα εμπόδιζε πρώτα απ’όλα το νερό να διαφεύγει

αναξιοποίητο προς τη θάλασσα’’ - Μ. Γλέζος

__________



93

Παγκόσμιες Κλιματικές Αλλαγές: Με μια άλλη Σύγχρονη Αργώ οι Έρευνες

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονη ανησυχία για τις παγκόσμιες μεταβολές του κλίματος,

τη συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων, για τον επιταχυνόμενο ρυθμό ανόδου της

θάλασσας (περίπου 3 χιλιοστόμετρα ανά έτος), για την υποχώρηση-συρρίκνωση των πάγων

στον Αρκτικό ωκεανό με αύξηση της εκεί θερμοκρασίας Οι επιδράσεις αυτές προκαλούνται

από ένα πολύπλοκο σύστημα κλιματικών μεταβολών μεγάλης διάρκειας και από τη φυσική

ποικιλότητα-διακύμανση. Με απλά λόγια οι επιπτώσεις αυτές, μεταξύ των άλλων, μπορούν

να δράσουν α) ευεργετικά, καθώς με το ήπιο κλίμα στις ψυχρές περιοχές επιμηκύνονται οι

καλλιεργητικές περίοδοι, αλλά και δημιουργούνται πολλά ανοίγματα στις παγωμένες

θάλασσες του Αρκτικού Ωκεανού, για τις θαλάσσιες μεταφορές, και β) καταστροφικά,

εξαιτίας της εξαφάνισης χαμηλών και επίπεδων παράκτιων περιοχών, λόγω της κατάκλυσής

τους από τη θάλασσα, της αύξησης των πλημμυρικών φαινομένων, της εξαφάνισης

ευαίσθητων ειδών πανίδας και χλωρίδας και της συρρίκνωσης της βιοποικιλότητας, των

μεγάλων περιόδων ανομβρίας και ξηρασίας, τα συχνότερα και περισσότερα ακραία καιρικά

φαινόμενα με καύσωνες, με καταιγίδες και άλλα.

Το υγρό στοιχείο φαίνεται ότι συμμετέχει κατά μεγάλο μέρος στη διαμόρφωση των

κλιματικών συνθηκών της Γης, καθόσον οι θάλασσες και οι ωκεανοί καλύπτουν το 71%

περίπου της επιφάνειας της γης, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της υδρόσφαιρας (97.3%) ανήκει

στη θάλασσα,. Εξάλλου, σήμερα, γνωρίζουμε αρκετές λεπτομέρειες για τις φυσικές

μεταβλητότητες σε θάλασσες και ωκεανούς, αλλά και για τις διακυμάνσεις που προκαλούν

οι κλιματολογικές αλλαγές, εξαιτίας των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, ενώ εμφανίζονται

απρόβλεπτες εξελίξεις στην αλληλεπίδραση ανάμεσα σε ωκεανούς και την ατμόσφαιρα.

Επομένως, η επίδραση των ωκεανών και θαλασσών στις κλιματικές συνθήκες των

διαφόρων περιοχών είναι από τις πρώτες προτεραιότητες της σύγχρονης επιστημονικής

έρευνας για το φυσικό περιβάλλον.

Οι επιστήμονες που μελετούν τα σχετικά φαινόμενα έχουν στη διάθεσή τους ερευνητικά

σκάφη και υποβρύχια, ειδικές πλατφόρμες και δορυφόρους, ενώ πρόσφατα τέθηκε σε πλήρη

λειτουργία ένα διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα παγκόσμιας εμβέλειας, με το όνομα Αργώ,

το οποίο αποτελείται από αυτόνομες συστοιχίες αυτογραφικών οργάνων, πάνω σε σχετικά

μικρού μεγέθους ειδικούς πλωτήρες, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να βυθίζονται και πάνω

από τα 2000 μέτρα βάθος. Όλοι γνωρίζουμε το μυθολογικό πλοίο Αργώ με το οποίο ο

Ιάσωνας και οι αργοναύτες στην ομώνυμη εκστρατεία τους, αναζητούσαν το ‘’Χρυσόμαλλο

Δέρας’’ σε μακρινές θάλασσες. Σήμερα, πάλι με μια άλλη Αργώ, αναζητούνται να



94

επιλυθούν τα σύγχρονα παγκόσμια περιβαλλοντικά ζητήματα. Έτσι, συλλέγονται δεδομένα,

αναλύονται διεξοδικά και επιχειρούνται να δοθούν έγκυρες απαντήσεις στο γρίφο γύρω από

τις παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές και τις επικείμενες επιπτώσεις τους σε παγκόσμια

κλίμακα. Αυτή τη στιγμή περίπου 3000 τέτοιοι πλωτήρες του προγράμματος Αργώ,

καταγράφουν τις συνθήκες σε θάλασσες και ωκεανούς. Κάθε συστοιχία οργάνων της Αργώ,

καταδύεται σε πολύ βαθιά νερά, παρακολουθεί την κίνηση των ρευμάτων, καταγράφει τη

θερμοκρασία και την αλατότητα στη στήλη του νερού, κάθε 10 μέρες ανεβαίνει στην

επιφάνεια και μεταδίδει μέσω δορυφόρων τις μετρήσεις που έχει συλλέξει, για να καταδυθεί

και πάλι για μετρήσεις κ.ο.κ. Αυτές οι παρατηρήσεις θα επιτρέψουν να επισημανθούν

σημαντικές διακυμάνσεις στις τάσεις του κλίματος και στα ρεύματα της θάλασσας, καθώς

μέσω αυτών γίνεται η μεταφορά ενός μέρους της θερμικής ενέργειας στις διάφορες περιοχές

του πλανήτη. Η πρόκληση για τους επιστήμονες είναι τεράστιας σημασίας, καθώς

προσπαθούν να αντιληφθούν και να κατανοήσουν αλλαγές σε έναν κόσμο που υπόκειται σε

υπερθέρμανση, αλλά και να διαμορφώσουν ευρύτερη άποψη, η οποία να μην εστιάζεται

μόνο σε μια περιφερειακή περιοχή, αλλά να παρακολουθείται πως θα εξελιχθεί το κλίμα σε

παγκόσμια διάσταση. Έτσι, τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον εστιάζεται μεταξύ των

άλλων στις ξηρασίες και ανομβρίες της Κίνας και της Αφρικής, στα πλημμυρικά φαινόμενα

της Ευρώπης και της Αμερικής, στους απρόβλεπτους τυφώνες στις τροπικές ζώνες, στη

μείωση των αλιευμάτων στον Ειρηνικό ωκεανό και στις κλειστές θάλασσες, στις μεταβολές

και αλλαγές ως προς τη βιοποικιλότητα του πλαγκτού και της άλλης υδρόβιας ζωής, ακόμη

και για τις ασθένειες που ενδημούν στην Ασία και Αφρική και ενδεχομένως μεταφερθούν σε

καινούργιες περιοχές, καθώς μεταβάλλεται το κλίμα.

__________

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων :

Ρολόι, Αστρολάβος και Πλανητάριο

Κάθε άνθρωπος, κάθε μέρα πάνω στη Γη, έχει μπροστά του ένα τεράστιο και ακριβέστατο

ρολόι, που δεν έχει δείκτες ή ψηφία και δεν είναι ηλεκτρονικό. Ο μηχανισμός του είναι

εκπληκτικά ακριβής στο πέρασμα των χρόνων, των αιώνων και των χιλιετιών και τα

κυρίαρχα στοιχεία του είναι η Γη και ο Ήλιος. Αρκετοί υποστηρίζουν ότι το παράδειγμα

αυτό ενέχει δόσεις υπερβολής και ότι διδάσκεται στις αίθουσες προκειμένου οι δάσκαλοι να

κάνουν πιο παραστατική τις έννοιες του πλανητικού συστήματος.



95

Από πολύ παλιά ο άνθρωπος παρατηρούσε τα αστέρια, μέτραγε τις τροχιές τους και

προέβλεπε τα φαινόμενα που συνδέονταν με τον ήλιο, τη σελήνη και τα άλλα αστέρια,

καθώς οι δυνάμεις τους θεωρούνταν απειλητικές, εκθαμβωτικές, αλλά και μυστήριες μέχρι

και μαγικές.

Πολύ αργότερα, γύρω στο 87 π.Χ., συναντάμε τους αστρολάβους, αστρονομικές συσκευές

που χρησιμοποιούνταν από τους αρχαίους αστρονόμους, αλλά και την τότε ναυσιπλοΐα για

να υπολογίσουν και μετρήσουν αποστάσεις και τις τροχιές των αστεριών με μεγαλύτερη

ακρίβεια. Κοντά στο 500 μ.Χ. συναντάμε παρόμοιες αστρονομικές κατασκευές στο

Βυζάντιο, οι οποίες μπορούσε να υπολογίζουν με κάποιο μηχανισμό τις θέσεις του ήλιου,

της σελήνης και των πλανητών για ορισμένες γεωγραφικές θέσεις. Αρκετά αργότερα, κοντά

στο 1200 μ.Χ., συναντάμε εξελιγμένες κατασκευές αστρολάβων που χρησιμοποιούσαν οι

Άραβες αστρονόμοι για πολλά χρόνια. Ο μηχανισμός των αστρολάβων αποτελούνταν από

ένα κέλυφος, με ενδεικτικούς πίνακες στην εξωτερική του επιφάνεια και ένα ιδιαίτερα

σύνθετο σύστημα οδοντωτών τροχών στο εσωτερικό. Οι αστρολάβοι χρησιμοποιήθηκαν για

την παρατήρηση των αστέρων και τον προσδιορισμό του ύψους τους από τον ορίζοντα.

Στην πράξη όμως οι αστρολάβοι θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι μοιάζουν με τους

σημερινούς φορητούς υπολογιστές. Αργότερα, τα πρώτα ρολόγια είχαν μεγάλη

πολυπλοκότητα, γιατί προσπαθούσαν να μετρήσουν όχι μόνο την ώρα, αλλά σεληνιακές

φάσεις και κινήσεις άλλων άστρων.

Ωστόσο, ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα της αρχαιότητας είναι ο επονομαζόμενος

"Μηχανισμός των Αντικυθήρων" που τελικά αποδεικνύεται ότι δεν ήταν αστρολάβος, αλλά

αστρονομικός και γεωγραφικός υπολογιστής, δηλαδή κάτι σαν ένα πλανητάριο σε

μικρογραφία. Είναι ο πιο αρχαίος υπολογιστής του κόσμου, που χρονολογείται μεταξύ του

150 π.Χ. - 100 π.Χ. Σχετίζεται ακόμη και με τους Ολυμπιακούς Αγώνες καθώς, όπως

διαπιστώθηκε πρόσφατα, διέθετε ειδικό δείκτη για να δείχνει τις περιόδους - ημερομηνίες

τέλεσης των Αγώνων της εποχής εκείνης!

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, το πολύπλοκο αστρονομικό και γεωγραφικό όργανο που

βρέθηκε στο βυθό στα Αντικύθηρα το 1900, αποτελεί μια ακόμη σημαντικότατη απόδειξη

για τις τεχνολογικές και επιστημονικές ικανότητες των αρχαίων Ελλήνων. Ο Μηχανισμός

αυτός εντοπίστηκε από Συμιακούς σφουγγαράδες και ανασύρθηκε την επόμενη χρονιά μαζί

με άλλα ευρήματα από ένα ρωμαϊκό ναυάγιο πλοίου, δίπλα στα νησιά Θυμωνιές κοντά στα

Αντικύθηρα και από βάθος περίπου 50 μέτρα. Η διαδικασία ανέλκυσης των ευρημάτων του

ναυαγίου και στην πρώτη φάση του κράτησε σχεδόν 6 μήνες με έναν νεκρό και δύο μόνιμα



96

ανάπηρους σφουγγαράδες που συνεργάστηκαν στην ανέλκυση. Ανάμεσα στα ευρήματα του

αρχαίου πλοίου που είχε μήκος πάνω από 50 μέτρα, βρέθηκαν αγάλματα από μάρμαρο και

ορείχαλκο (ο Έφηβος και ο Φιλόσοφος των Αντικυθήρων), σκεύη διατροφής, μια μικρή

λύρα, αμφορείς, νομίσματα και άλλα πολύτιμα στοιχεία. Κάπου εκεί ανέσυραν και ένα

διαβρωμένο όγκο από θραύσματα και γρανάζια, ενώ πάνω σε σπασμένες μπρούτζινες

πλάκες ήταν χαραγμένες ελληνικές λέξεις και γράμματα. Η χρονολόγηση του μηχανισμού

αυτού έδειξε ότι κατασκευάστηκε κατά το δεύτερο μισό του 2ου αιώνα π.Χ. Υποθέτουν

μάλιστα, ότι ως τόπος προέλευσης ήταν η Ρόδος, καθότι την ίδια περίοδο εκεί ήταν σε

μεγάλη άνθηση η επιστήμη της αστρολογίας. Σημειώνεται επίσης ότι γύρω στο 120 π.Χ.,

πέθανε στη Ρόδο ο μεγαλύτερος αστρονόμος της αρχαιότητας ο Ίππαρχος, ενώ έζησαν εκεί

ο γνωστός φιλόσοφος και αστρονόμος ο Ποσειδώνιος ο Ρόδιος. Αρκετά αργότερα απ' το

ναυάγιο ανασύρθηκαν μερικά ακόμα ευρήματα απ' τον γνωστό εξερευνητή των βυθών Ζακ

Υβ Κουστώ.

Η χρήση του Μηχανισμού των Αντικυθήρων παρέμεινε άγνωστη και αινιγματική για πολλά

χρόνια. Ο καθηγητής Στάης αντιλήφθηκε πρώτος την χρήση του, ενώ ο Dr. D. Merritt

υπολόγισε την ηλικία του με βάση τα νομίσματα του ναυαγίου και τη γραφή στις

μπρούτζινες πλάκες του κελύφους του μηχανισμού. Οι πρώτες μελέτες για το εύρημα του

Μηχανισμού ξεκίνησαν από τη δεκαετία του 1970 και έρχονται στη δημοσιότητα τα πρώτα

επιστημονικά άρθρα όπου οι μελετητές (με επικεφαλής το Καθ. D. De Solla Price και τον

Καθ.Χ. Καράκαλο) αποφαίνονται ότι ο μηχανισμός είναι ένα πολύπλοκο όργανο της

αστρονομίας και αναφέρουν ότι ‘’… είναι ένας εκπληκτικά περίπλοκος μηχανισμός,

απροσδόκητος για το 80 π.Χ. -που χρονολογήθηκε τελικά η κατασκευή του. Είναι δηλαδή η

πιο περίπλοκη γνωστή μηχανική κατασκευή μέχρι το 1200 μ.Χ. Τη δεκαετία του 1980, τη

μελέτη του Μηχανισμού αναλαμβάνουν άλλες ερευνητικές ομάδες ( Dr. A. Bromley & Dr.

M. Wright) που εισάγουν μερικές καινοτόμες ιδέες για τη χρήση και λειτουργία του

Μηχανισμού.

Ο μηχανισμός που βρέθηκε στα Αντικύθηρα έχει πάρα πολλά μεταλλικά κυκλικά γρανάζια

τοποθετημένα με τέτοιο τρόπο που να εξομοιώνεται η κίνηση κάποιων πλανητών. Ποιος και

πώς το κατασκεύασε με τέτοιες αστρολογικές γνώσεις και κατασκευαστική ακρίβεια εκείνη

την εποχή παραμένει μυστήριο. Η ανάλυση δείχνει ότι πρόκειται πολύ περισσότερο για

αστρονομικό μηχανικό υπολογιστή και λιγότερο για έναν πιο περίπλοκο αστρολάβο. Στον

Μηχανισμό των Αντικυθήρων υπήρχαν 27 διαφορετικά γρανάζια τα οποία κινούνταν

ταυτόχρονα σύμφωνα με τις επιλογές μιας χειρολαβής. Όλα βρίσκονταν σε ξύλινο κουτί με



97

πιθανότερες διαστάσεις 33 x 17 x 10 εκατοστά. Στο εμπρός μέρος υπήρχαν δύο ομόκεντροι

δίσκοι με ενδείξεις ημερομηνίας σε σχέση με την θέση του ήλιου, και ημερομηνία σε σχέση

με την σελήνη. Στην πίσω όψη υπήρχαν δύο δίσκοι. Ο ένας μέτραγε μέρες του σεληνιακού

μήνα, αλλά και τον υπολογισμό των εκλείψεων ηλίου και σελήνης. Ίσως αυτά φαίνονται

απλά, αλλά αντίστοιχοι υπολογισμοί σήμερα απαιτούν χρήση αριθμών με έξι δεκαδικά

ψηφία. Μια άλλη πρωτοποριακή τεχνική εφαρμογή ήταν η χρήση διαφορικού συστήματος

κίνησης από μία είσοδο σε δύο εξόδους. Κατά την λειτουργία του διαφορικού του

Μηχανισμού, η ταχύτητα περιστροφής της εισόδου ισούται με την διαφορά ταχυτήτων των

εξόδων. Στον μηχανισμό των Αντικυθήρων το διαφορικό χρησιμοποιείται με τέτοιο τρόπο

ώστε να επιτρέπει, όπως λέγουν οι αστρονόμοι, τον συσχετισμό των συνοδικών δεδομένων

με εκείνα των αστρικών. Τίποτε ανάλογο δεν ξανασυναντάμε σε οποιαδήποτε μηχανική

κατασκευή μέχρι τον 19ο αιώνα.

Από το 2001 μέχρι και σήμερα, ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι και πάλι στο

προσκήνιο και μελετιέται με τα πλέον σύγχρονα μέσα της τεχνολογίας, όπως με τη

λεγόμενη τομογραφία ακτίνων Χ που έχει πολύ μεγάλη διακριτική ικανότητα, με την

ηλεκτρονική παρατήρηση και αποκρυπτογράφηση, με την οπτική φωτογράφηση μέσω

περιφερειακού φωτισμού και άλλες τεχνικές. Αξίζει να αναφέρουμε ότι οι ερευνητικές

ομάδες ήταν από τη Μ. Βρετανία (Prof. M. Edmunds, Dr. A. Freeth), το Πανεπιστήμιο

Αθηνών ( Δρ. Ξ. Μουσάς και Ι. Μπιτσάκης), το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Καθ. Ι.

Σειραδάκης), το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (Δρ. Ε. Μάγκου και Δρ. Μ.

Ζαφειροπούλου) και το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας. Τα αποτελέσματα της

μέχρι σήμερα έρευνας είναι σημαντικά γιατί εκτός των άλλων βρέθηκαν άγνωστες μέχρι

σήμερα επιγραφές στο εσωτερικό του Μηχανισμού και αποκρυπτογραφήθηκαν κείμενα που

δεν τα γνωρίζαμε για περισσότερα από 2000 χρόνια. Ο Μηχανισμός πιθανότατα βρισκόταν

σε ένα ξύλινο κουτί που προστατευόταν από δύο μπρούτζινες πλάκες. Στην μπροστινή

πλευρά του μηχανισμού υπήρχαν δύο ομόκεντροι κύκλοι, στην πίσω πλευρά δύο

σπειροειδείς έλικες -με 5 σπείρες η μία και 235 υποδιαιρέσεις, ενώ η άλλη είχε 4 σπείρες

και 223 υποδιαιρέσεις, ενώ δίπλα σε κάθε σπειροειδή έλικα υπήρχαν δύο μικροί κύκλοι με 4

υποδιαιρέσεις ο ένας και 3 υποδιαιρέσεις ο άλλος κύκλος. Ο χειριστής του Μηχανισμού

μπορούσε να επιλέξει, με τη βοήθεια ενός δείκτη μια οποιαδήποτε ημέρα από τις 365

υποδιαιρέσεις που περιείχε ο εξωτερικός ετήσιος κύκλος της μπροστινής πλευράς του

μηχανισμού. Σε σειρά σχετικών δημοσιεύσεων αναφέρονται και άλλα πολλά που έχουν να

κάνουν με τον ήλιο, τους ζωδιακούς αστερισμούς, τα δίσεκτα έτη, τις θέσεις της σελήνης

και τις ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις. Οι μπρούτζινες πλάκες, που προστάτευαν το



98

Μηχανισμό, φέρουν επιγραφές που μέχρι πρόσφατα έχουν αποκρυπτογραφηθεί λέξεις και

φράσεις και που ισοδυναμούν με γεωγραφικούς, αστρονομικούς και τεχνικούς όρους.

Δηλαδή με την αποκωδικοποίηση του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, όπως λέγουν

διεθνούς αξίας επιστήμονες ‘’…αναθεωρείται η ιστορία της τεχνολογίας και

επιβεβαιώνονται οι άριστες γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων για τις πολύπλοκες και

δαιδαλώδεις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων, αλλά και την ικανότητά τους να εφαρμόζουν

τις γνώσεις αυτές σε τεχνολογικές συσκευές που ακόμη και σήμερα δυσκολευόμαστε να

κατασκευάσουμε. Άλλωστε, η λεπτομερής μελέτη ευρημάτων της αρχαιολογίας με

σύγχρονες τεχνικές και εξειδικευμένα όργανα δίνουν καινούργια ώθηση σε όσα και ότι

μέχρι σήμερα γνωρίζαμε- πιστεύαμε και για την τεχνολογία.

Ο βασικός πυρήνας της τελευταίας ομάδας μελέτης, που συμμετέχουν Έλληνες και

Βρετανοί επιστήμονες, (ο αστρονόμος Μ. Εντμουντς, ο μαθηματικός Τ. Φριθ , ο

αστρονόμος Ι Σειραδάκης , ο αστρονόμος Ξ. Μουσάς, ο φυσικός, Ι. Μπιτσάκης, η χημικός

Ε. Μάγκου, η αρχαιολόγος-μουσειολόγος Μ. Ζαφειροπούλου και ο φιλόλογος και

παλαιογράφος Αγαμέμνων Τσελίκας), χρησιμοποίησε ένα αξονικό τομογράφο ο οποίος

ανακάλυψε, εκτός από το ιστορικό του μηχανισμού με κάθε λεπτομέρεια, χιλιάδες νέους

χαρακτήρες. Το 2006 διαπίστωσαν οι επιστήμονες ότι ο μηχανισμός των Αντικυθήρων

προέβλεπε και τις εκλείψεις ήλιου και σελήνης, είχε δύο ημερολόγια και έδινε με πολύ

μεγάλη ακρίβεια, την κίνηση του ήλιου, της σελήνης, τις φάσεις της σελήνης και κυρίως την

ανωμαλία της κίνησης της σελήνης. Επίσης, οι τελευταίες έρευνες φανερώνουν ότι

ενδεχομένως θα μπορούσε να είχε κατασκευαστεί με βάση την τεχνογνωσία η οποία είχε

αναπτυχθεί από τον Αρχιμήδη. Εξάλλου, προέκυψαν από τη μελέτη δύο μεγάλες εκπλήξεις.

Η μία είναι ότι στο ένα από τα δύο ημερολόγια που υπάρχουν στον μηχανισμό κατάφεραν

οι επιστήμονες να διαβάσουν ονόματα μηνών τα οποία περιελάμβανε ημερολόγιο ελληνικής

πόλης. Αυτοί οι μήνες απ' ό,τι λένε οι αρχαιολόγοι ανήκουν σε μια οικογένεια ημερολογίων

που ονομάζονται Κορινθιακά. Επτά από τους δώδεκα μήνες του ημερολογίου ταυτίζονται

και σε όνομα και σε σειρά με το ημερολόγιο του Ταυρομενίου (σημερινή Ταορμίνα) της

Σικελίας: μια πόλη που είχαν φτιάξει οι Συρακούσιοι. Έτσι, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα οι

Συρακούσες να μοιραζόταν το ίδιο ημερολόγιο με το Ταυρομένιο. Και αυτό είναι πολύ

σημαντικό γιατί στις Συρακούσες εργάστηκε και σκοτώθηκε ο Αρχιμήδης. Και ξέρουμε από

τα αρχαία κείμενα ότι ο Αρχιμήδης έφτιαξε μηχανισμούς. Άρα, είναι πιθανόν να υπήρξε μια

παράδοση η οποία να συνεχίστηκε και μετά τον θάνατό του, και με βάση αυτή την

παράδοση να δημιουργήθηκε ο μηχανισμός των Αντικυθήρων. Αυτό όμως παραμένει ένα

ανοιχτό ερώτημα". Επιπλέον, μέσα σε αυτό το πολύ μεγάλο ημερολόγιο το οποίο έχει



99

διάρκεια 235 σεληνιακών μηνών ή 19 ετών, υπάρχει ένα μικρό καντράν το οποίο είναι

διαιρεμένο στα τέσσερα. Και εκεί με μεγάλη έκπληξη διαβάσαμε με την ακόλουθη σειρά τα

εξής ονόματα: Νέμεα, Ίσθμια, Πύθια, Ολύμπια και τα Νά. Το όνομα Ολύμπια αφορούσε

τους Ολυμπιακούς Αγώνες στο στάδιο της Αρχαίας Ολυμπίας και το όνομα Να αφορούσε

τους πανελλήνιους αγώνες στο στάδιο της Δωδώνης. Συνεπώς ο μηχανισμός των

Αντικυθήρων είχε ένα δείκτη που έδειχνε τις εποχές κατά τις οποίες γίνονταν οι πανελλήνιοι

αλλά και οι ολυμπιακοί αγώνες. Αυτό αποτέλεσε για τους ειδικούς μεγάλη έκπληξη γιατί τα

τέσσερα έτη που διαρκεί μια Ολυμπιάδα είναι μια περίοδος που δεν έχει αστρονομικό

ενδιαφέρον. Άρα αυτός ο δείκτης του μηχανισμού, έπαιζε κάποιον άλλον ρόλο, είτε

συμβολικό, είτε κοινωνικό επειδή οι αγώνες είχαν μεγάλη σημασία, είτε ρόλο αναφοράς

γιατί πάρα πολλά γεγονότα αναφέρονται σε σχέση με τις Ολυμπιάδες". Επίσης,

εντυπωσιακή είναι η διαπίστωση ότι "το ρολόι της Πράγας, ένα περίπλοκο αστρονομικό

ρολόι, δείχνει φαινόμενα ανάλογα με αυτά που έδειχνε ο μηχανισμός των Αντικυθήρων.

Φαίνεται ότι όλη αυτή η τεχνολογία που υπάρχει στο μηχανισμό των Αντικυθήρων με τον

έναν ή τον άλλον τρόπο πέρασε στη Δύση αφού συναντάμε σε μηχανισμούς του Μεσαίωνα

και της Αναγέννησης παρόμοια τεχνογνωσία. Μάλιστα, ο μηχανισμός των Αντικυθήρων

απ’ ό,τι φαίνεται άνοιξε τεχνολογικούς δρόμους και για τη σημερινή εποχή!(πηγή:

http://www.antikythera-mechanism.gr).

__________

Αμμοθίνες ή Θίνες

Ευαίσθητα Οικοσυστήματα

Οι αμμοθίνες ή θίνες, είναι μικροί λόφοι από άμμο που συνήθως βρίσκονται στις παράκτιες

περιοχές. Αποτελούν σημαντικό οικότοπο στη μεταβατική ζώνη θάλασσας και ξηράς και

δημιουργήθηκαν από τις διεργασίες της διάβρωσης και της απόθεσης της άμμου στην

παράκτια ζώνη. Έτσι, η άμμος της ακτής που παρασύρεται από τον άνεμο αντικαθίσταται

φυσιολογικά από την άμμο που κύματα και ρεύματα φέρνουν στην παραλία. Η άμμος αυτή

προέρχεται και μεταφέρεται από τη λεκάνη απορροής των ποταμών ή και από ιζήματα

διαβρωμένων βράχων ή και υποθαλάσσιων συσσωρεύσεων άμμου.

Οι θίνες, εξαιτίας της αμμώδους σύστασής τους, αποτελούν ασταθή, αλλά δυναμική

γεωμορφολογική και όχι μόνο ενότητα, της παράκτιας συνήθως ζώνης. Η γένεση και η

διατήρησή τους εξαρτάται από τους επικρατούντες ισχυρούς ανέμους της περιοχής, τη

δράση του κυματισμού στην παράκτια ζώνη και τη προσφορά-διαλογή των υλικών της



100

διάβρωσης, αλλά και από την προσφορά υλικών διάβρωσης που γειτονικοί χείμαρροι και

ποτάμια γέρνουν στον παράκτιο χώρο.

Οι αμμοθίνες, μαζί με τους παράκτιους λασπότοπους, τους αλμυρούς βάλτους και τις

αμμώδεις παραλίες, ανήκουν στους παράκτιους οικοτόπους, επιτελούν ευρύ φάσμα

σημαντικών λειτουργιών, είναι ανεκτίμητης αξίας γα την προστασία της άγριας πανίδας και

χλωρίδας, αλλά και αποτελούν φυσικό φίλτρο και φυσικό αντιπλημμυρικό φράγμα για το

αλμυρό νερό. Ειδικότερα δε, οι αμμοθίνες και οι αλμυροί βάλτοι απορροφούν την ενέργεια

των κυμάτων, αποτρέποντας με αυτό τον τρόπο τη διάβρωση της παράκτιας ζώνης.

Οι αμμοθίνες είναι ευαίσθητα, αλλά σε δυναμική εξέλιξη οικοσυστήματα που φιλοξενούν

ανθεκτικά φυτά και ζώα με υψηλή προσαρμογή στις δυσμενείς συνθήκες του εκεί

περιβάλλοντος. Η οικολογική τους σημασία είναι μεγάλη και οποία αποδίδεται στην

αμμοθινική βλάστηση, που έχει πρωτεύοντα δομικό ρόλο στη δημιουργία και διατήρησή

τους, καθώς η βλάστηση αυτή:

• συγκρατεί την άμμο,

• σταθεροποιεί την ακτογραμμή και το έδαφος από τη διαβρωτική δράση της θάλασσας

και του ανέμου και

• λειτουργεί προστατευτικά ως φυσικό φράγμα (θαλασσινό νερό, ένταση ανέμων) για την

ενδοχώρα.

Εξάλλου, τα αμμοθινικά συστήματα είναι ευαίσθητα και εύθραυστα οικοσυστήματα, που

έχουν προσαρμοστεί στις μεταβολές που προκαλούνται από φυσικά αίτια (άνεμος, κύμα),

ενώ, ανεξάρτητα των αμμωδών αποθέσεων (έκταση, πάχος, ύψος), έχουν σημαντικό ρόλο

στην υπόγεια υδρολογία της ευρύτερης περιοχής και αυτό οφείλεται στο ότι διαθέτουν

αξιόλογη αποθηκευτική ικανότητα, ως προς τα υπόγεια νερά που φιλοξενούν στη μάζα

τους.

Τα συστήματα των αμμοθινών ή αμμόλοφων σχηματίζονται από την άμμο που

συσσωρεύεται προοδευτικά εξαιτίας της δράσης της θάλασσας (κυματισμός, διάβρωση,

αποσάθρωση) και αποτίθεται κατά μήκος της ακτής, ή και εκείνη την άμμος που έρχεται

στην ακτή από τη δράση της απόθεσης των φερτών υλικών μέσα από τα ποτάμια. Έτσι, σε

ένα καλά διαμορφωμένο σύστημα αμμοθινών πηγαίνοντας από την πλευρά της θάλασσας

και προς την ενδοχώρα , συνήθως συναντάται η ακόλουθη αλληλουχία:

• Πρωτογενείς, υποτυπώδεις ή εμβρυακές κινούμενες αμμοθίνες που σχηματίζονται με

τη βοήθεια του ανέμου και έχουν αραιή ή καθόλου φυτοκάλυψη και βρίσκονται μέτωπο

προς τη θάλασσα.

Οι σημαντικότερες από άποψη έκτασης και ποικιλότητας βρίσκονται στη Λήμνο, Νάξο,

Ρόδο, Πελοπόννησο, Σιθωνία, Κασσάνδρα, Θράκη, Δ. Ελλάδα, Κρήτη, Γαύδο και αλλού.



101

• Κινούμενες ή λευκές αμμοθίνες, ευμετάβλητες, καθώς βρίσκονται διαρκώς σε δυναμική

εξέλιξη, με αμμόλοφους κάποιου ύψους, σταθερότερα ριζωμένα φυτά και αναπτύσσονται

πίσω από τις πρωτογενείς θίνες. Γύρω από τα εκεί φυτά συγκρατείται περισσότερη άμμος

και με τη βοήθεια του ανέμου δημιουργούνται οι κινούμενες λευκές αμμοθίνες.

Οι σημαντικότερες από άποψη έκτασης και ποικιλότητας βρίσκονται στη Λήμνο, Νάξο,

Ρόδο, Σιθωνία, Κασσάνδρα, Πελοπόννησο, Θράκη, Δ.Ελλάδα, Κρήτη (π.χ. Ελαφονήσι,

Φαλάσαρνα και Χρυσή) και αλλού .

• Αμμοθινικοί και υγροτοπικοί υγρότοποι που σχηματίζονται πίσω από λοφίσκους άμμου

κατά μήκος της ακτογραμμής σε ενδιάμεσες χαμηλότερες περιοχές μεταξύ των θινών και

πλημμυρίζουν εποχικά. Η ποικιλομορφία αυτών των οικοτόπων που αποτελούν δυναμικά

οικοσυστήματα, δημιουργείται εξαιτίας της κλίσης και του προσανατολισμού των θινών σε

σχέση με τον επικρατούντα άνεμο, του επιπέδου του u965 υπόγειου νερού και του νερού

της θάλασσας, αλλά και της σύστασης του εδάφους και της φυτοκάλυψης.

Οι πλέον αντιπροσωπευτικές εμφανίσεις συναντώνται στη Λήμνο, Αταλάντη, Σπερχειός,

Σούρπη, Κατερίνη, Χαλκιδική, Πελοπόννησο, Θράκη, Δ. Ελλάδα, Ελαφονήσι, Φαλάσαρνα,

Ν. Κρήτη, Νάξος, Γαύδος και αλλού.

• Σταθερές ή γκρίζες θίνες με μεγαλύτερη συνοχή των αμμόλοφων, αναπτύσσονται

περισσότερα φυτά, απαντώνται περισσότερα ζώα και συγκρατείται περισσότερο νερό.

Οι πλέον αντιπροσωπευτικές εμφανίσεις απαντώνται στη Λήμνο, Θάσο, Σάμο, Θράκη,

Σιθωνία, Κασσάνδρα, Δ. Ελλάδα, Κουφονήσι, Ελαφονήσι, Ν. Κρήτη, Γαύδος,

Πελοπόννησος, Σκιάθος, Σχοινιάς.

Στις αμμοθίνες διαβιεί ένα μεγάλο πλήθος από φυτά και ζώα, ενώ σε υποβαθμισμένες

περιπτώσεις έχει εποικιστεί η περιοχή από νιτρόφιλα και άλλα γηγενή ή ξενικά είδη. Τα

πρώτα φυτά που εποικίζουν τις αμμοθίνες είναι συνήθως φυτά μικρού μεγέθους, με

ακανθώδη σκληρά, μικρά και τριχωτά φύλλα και με ισχυρό, εκτεταμένο ριζικό σύστημα,

ενώ σε σταθερότερες καταστάσεις συναντώνται από ποώδη φυτά, σκληρόφυλλους θάμνους

μέχρι και δένδρα (π.χ. Αγκάθι της παραλίας, Αμμοφίλες, Αγρόπυρα, Εφέδρες, Γατάκι,

΄Οθανθος, Κενταύρια, Σιλένες, Κρίνος της παραλίας, Σαλσόλες, Κακίλες, Βούρλα,

Νεροκάλαμο, Καμπανούλες, Εουφόρβιες, Αγριοβιολέτες, Κίστους, Ερίκες, Αλμυρίκια,

Χαρουπιές, Αγριλιές, Κέδρα, Πεύκα κ.ά).

Ως προς τα ζώα αυτά που απαντώνται στα αμμοθινικά συστήματα είναι θαλασσοπούλια και

άλλα πουλιά, τρωκτικά, ερπετά, αμφίβια, έντομα, γαστερόποδα, αράχνες κ.ά.

Η σημερινή υποβάθμιση πολλών αμμοθινικών συστημάτων αποδίδεται σε φυσικά αίτια

(πλάτος παραλίας, ένταση ανέμου και κυμάτων κ.ά), αλλά και σε ανθρωπογενείς

δραστηριότητες (ποδοπατήματα σε μόνιμα μονοπάτια, συχνή διέλευση τροχοφόρων,



102

τουριστική αξιοποίηση, εκχερσώσεις). Επίσης, τα φυτά που συνθέτουν τα αμμοθινικά

συστήματα αποτελούνται από είδη τα οποία περιορίζονται μόνο σ’ αυτόν το οικότοπο και

επομένως εξαιτίας της γενικότερης υποβάθμισης των αμμοθινών οι πληθυσμοί των εκεί

φυτών έχουν μειωθεί και κινδυνεύουν με εξαφάνιση (π.χ. αμμόφιλη, σιλένη, κρίνος της

παραλίας).

Οι κυριότερες απειλές των αμμοθινικών οικοσυστημάτων προέρχονται από:

• τη διάσπαση της συνέχειας τους (π.χ. κατασκευή δρόμων, πρόχειρες ή μόνιμες

υποδομές),

• την απώλεια των ενδιαιτημάτων τους, λόγω τουριστικής ή άλλης αξιοποίησης της

περιοχής.

• τη μεταβολή της παροχής άμμου (π.χ. λιμενικά ή άλλα έργα στην παράκτια ζώνη,

διευθετήσεις ποταμών και χειμάρρων, δενδροφυτεύσεις στην παραλία, συνεχής καθαρισμός

με μηχανικά μέσα, αμμοληψίες).

• την απόρριψη σκουπιδιών και μπάζων,

• τη συνάθροιση πολλών δραστηριοτήτων σε περιορισμένη έκταση (π.χ. άνθρωποι,

οχήματα, κατασκήνωση) που ξεπερνούν την περιβαλλοντική χωρητικότητα της περιοχής

από οικολογική άποψη και από άποψη προσφερόμενων υποδομών.

Οι απειλές και οι κίνδυνοι υποβάθμισης ή και εξαφάνισης των αμμοθινών μπορούν να

αντιμετωπιστούν με σωστή διαχείριση, ορθολογικό σχεδιασμό, περιβαλλοντική

ευαισθητοποίηση και κοινωνική συναίνεση και αποδοχή. Συνήθως, τα προγράμματα

διατήρησης και προστασίας σημαντικών αμμοθινικών συστημάτων ξεκινούν με μελέτες ως

προς τη φέρουσα χωρητικότητα τους για ανθρώπινες ή όχι δραστηριότητες, ενώ στον

ορθολογικό σχεδιασμό λαμβάνονται υπόψη ήπιες παρεμβάσεις και δράσεις (π.χ. ξύλινα

μονοπάτια, εναλλακτικά μονοπάτια πάνω στη άμμο, αμμοφράκτες ανάπλασης, ενίσχυση

φυτεύσεων με γηγενή φυτά, συνεχή καταγραφή και πορεία της αποκατάστασης ).

Παλαιότερα, το πρόβλημα της διάβρωσης της παράκτιας ζώνης αντιμετωπιζόταν με τις

λεγόμενες ‘’σκληρές ‘’ τεχνικές λύσεις, όπως για παράδειγμα η κατασκευή συστημάτων

θαλάσσιας προστασίας και κυματοθραυστών. Ωστόσο, τα συστήματα αυτά, ενώ περιόριζαν

τη διάβρωση των ακτών σε ορισμένα σημεία, παρέμβαιναν στη φυσική διαδικασία της

μεταφοράς άμμου και προκαλούσαν διάβρωση των ακτών σε άλλα σημεία. Σήμερα

προωθούνται ‘’ήπιες’’ πρακτικές προστασίας, όπως για παράδειγμα η φύτευση κατάλληλων

γηγενών φυτών στην παράλια ζώνη, παρεμβάσεις με αμμο-φράκτες, ενώ η μεταφορά άμμου

από άλλες περιοχές μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα.

Για την αντιμετώπιση της διάβρωσης των ακτών στην Ευρώπη έχουν υιοθετηθεί οι

ακόλουθες συστάσεις:



103

• Έγκαιρος εντοπισμός των κινδύνων, αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και

αποκατάσταση των ζημιών στο πλαίσιο πολιτικών για τη διαχείριση των ακτών

(συνεκτίμηση του κόστους διάβρωσης κατά τον προγραμματισμό και τη λήψη επενδυτικών

ή και άλλων αποφάσεων).

• Ενίσχυση της προστασίας των ακτών με την αποκατάσταση του ισοζυγίου των

ιζημάτων με ήπιες και κοινωνικά αποδεκτές παρεμβάσεις (μπορούν να μεταφερθούν

ιζήματα από περιοχές που διαθέτουν στρατηγικά αποθέματα με πολύ μεγάλη προσοχή και

μελέτη και εφόσον δεν τίθεται σε κίνδυνο η φυσική

ισορροπία του συστήματος).

• Αντιμετώπιση της διάβρωσης των ακτών δραστικά και προγραμματισμένα (καλύτερος

προγραμματισμός σε μακροπρόθεσμη βάση και σε περιφερειακό σχέδιο διαχείρισης των

ιζημάτων στις ακτές, αλλά και συνεκτίμηση κινδύνων, κόστους και επιπτώσεων).

• Εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών για κάθε περίπτωση ξεχωριστά και βάση

πληρέστερων γνώσεων για τη διαχείριση της διάβρωσης των ακτών (διασφάλιση λήψης

ορθών αποφάσεων).

Τέλος, αυτό που αποτελεί την εγγύηση για τη διατήρηση και την προστασία των

αμμοθινικών οικοσυστημάτων είναι η συνεχή ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας και η

ενεργός συμμετοχή τους στην προοπτική βιώσιμης διαχείρισης των σημαντικών αυτών

οικοσυστημάτων για την ισορροπία της φύσης.

_____________

Βιβλιογραφικές Πηγές

*ΕΚΒΥ.- 1994.- Απογραφή ελληνικών υγροτόπων ως φυσικών πόρων. Εκδ., Ζαλίδης Χ.Γ., Α.Λ. Μαντζαβέλας, 587+xviii.

*G.B.W.C., 1996.- The Greek habitat project Natura 2000:an overview. Directive 92/43/EEC, 893pp.

*Κουσουρής Θ., 1995.- Δομή και διαχείριση εσωτερικών υδάτων. Διδακτικές σημειώσεις Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 185 σ.

*Κουσουρής Θ., Α. Αθανασάκης, 1996.- Περιβάλλον οικολογία εκπαίδευση. Εκδ., Σαββάλα, Αθήνα, σελ., 191.

*Κουσουρής Θ., 1999.- Το νερό στη φύση στην ανάπτυξη στην προστασία του περιβάλλοντος. Μονογραφίες Θαλάσσιων Επιστημών, Νο 1, 184σ. Εκδ. Ε.Κ.Θ.Ε.

*Marble L.M., 1992.- A guide to wetland functional design. Lewis Publ., London, 222pp. *Ν.Α. (Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις), 1970-2006.- Στοιχεία και δεδομένα για το υδάτινο

περιβάλλον των κατά τόπους περιοχών. Αρχεία από Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις. *Σκουλικίδης Ν., 1997.- Περιβαλλοντική κατάσταση των ελληνικών ποταμών. Στο

“Βιώσιμη ανάπτυξη με την περιβαλλοντική αγωγή. Εκδ. Νομ. Αυτοδ. Αιτωλοακαρνανίας, 58-99.

*Stanner D. & P. Bourdeaux, (Ed) 1995.- Europe’s environment. The Dobris Assessment. European Environmental Agency, Copenhagen, pp676.

*Τσιούρης Σ., Π. Γεράκης, 1991.- Υγρότοποι της Ελλάδος. Αξίες, Αλλοιώσεις,



104

Προστασία. Α.Π.Θ., WWF, IUCN, σελ., 96. *Υ.Γ./ΥΕΒ, 1970-2003.- Απογραφικά στοιχεία και δεδομένα. Αρχεία Υπουργείο

Γεωργίας/Υπηρεσία Εγγύων Βελτιώσεων.

http://www.ekke.gr/estia

http://www.perivallon.com

http://envifriends.blogspot.com

http://envifriends2.blogspot.com

ΙΙ- Οικολογία και Περιβάλλον:Περιηγήσεις,...

Documents

Transcript of ΙΙ- Οικολογία και Περιβάλλον:Περιηγήσεις,...