Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2010

Η ΕΛΛΑΔΑΤΟ 2010

ΕΤΗΣΙΑ ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗForum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝ

Χορηγοί έκδοσης

Η έκδοση «Η Ελλάδα το 2010» είχε την ευγενική υποστήριξη του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ) της Κεντρικής Ενωσης Δήμων & Κοινοτήτων Ελλάδας (ΚΕΔΚΕ)

H Ελλάδα το 2010 3

Η Ελλάδα το 2010

6 Η Ελλάδα το 2010

Χαιρ

ετισ

μός


Τ ο 2010, που υποδεχόμαστε,

θα είναι μία κρίσιμη χρονιά

για την πατρίδα μας, για ό-

λους τους Ελληνες. Μια χρο-

νιά, κατά τη διάρκεια της οποίας κα-

λούμαστε να ξεπεράσουμε την πολύ-

πλευρη κρίση που βιώνουμε όλοι με

πρωτόγνωρη ένταση και να κάνουμε

τα πρώτα βήματα για τη δημιουργία

μιας διαφορετικής Ελλάδας. Μιας

Ελλάδας καλύτερης, αισιόδοξης, δι-

καιότερης, αξιόπιστης.

Σήμερα, βρισκόμαστε όλοι μας

μπροστά σε μια αναμφισβήτητη

πραγματικότητα. Η Ελλάδα πορεύε-

ται εδώ και χρόνια σε λάθος δρόμο.

Ως αποτέλεσμα, η χώρα μας σήμερα

βιώνει μεγάλες αναταράξεις. Στο πε-

δίο της οικονομίας και της ανάπτυ-

ξης, αλλά και στο πεδίο της κοινωνί-

ας, των εργασιακών σχέσεων, της κα-

θημερινότητας των συμπολιτών μας,

που δίνουν μάχη για να τα βγάλουν

πέρα και αγωνιούν για το μέλλον, το

δικό τους και των παιδιών τους.

Το πρώτο που οφείλουμε να κά-

νουμε όλοι είναι να αναγνωρίσουμε με

ειλικρίνεια τη ρίζα του προβλήματος.

Και είναι πραγματικά ελπιδοφόρο το

γεγονός ότι, για πρώτη φορά ύστερα

από πολλά χρόνια, η συντριπτική

πλειοψηφία των Ελλήνων συμφωνεί,

αλλά και μιλάει ανοιχτά γι’ αυτό.

Είναι η εκτίναξη της σπατάλης τα

τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα ό-

λο και περισσότερο τα δημόσια τα-

μεία να πληρώνουν τεράστια ποσά,

χωρίς κανένα όφελος για τον πολίτη.

Είναι η διόγκωση της διαφθοράς,

που κρατάει αιχμάλωτες τις υγιείς

δημιουργικές και παραγωγικές δυνά-

μεις του τόπου και αποτελεί τον πιο

αποτρεπτικό παράγοντα, για όποιον

επιθυμεί να επενδύσει στη χώρα μας.

Είναι η φοροδιαφυγή και η εισφο-

ροδιαφυγή, που στερούν πολύτιμους

πόρους από το δημόσιο ταμείο και

τους ασφαλιστικούς οργανισμούς, με

αποτέλεσμα τη δραματική κατάσταση

των δημοσιονομικών μας μεγεθών.

Είναι η απουσία αναπτυξιακού

σχεδιασμού για τη χώρα, με αποτέλε-

σμα να είμαστε σήμερα μια χώρα χω-

ρίς αναπτυξιακή ταυτότητα. Μια χώ-

ρα που καταναλώνει πολύ περισσότε-

ρα απ’ όσα παράγει.

Είναι, πάνω απ’ όλα, ένα κράτος

σπάταλο, αναποτελεσματικό, άδικο,

δυσκίνητο. Ενα κράτος πελατειακό,

με αποτέλεσμα, αντί να προάγει, να

εμποδίζει κάθε παραγωγική προ-

σπάθεια. Αντί να προστατεύει τους

αδύναμους μέσα από ποιοτική μέρι-

μνα για την υγεία και την παιδεία,

να τους σπρώχνει όλο και περισσό-

τερο στο περιθώριο. Αντί να επενδύ-

ει στο μέλλον της χώρας, να επιχει-

ρεί μόνο να κλείνει... τρύπες πρό-

σκαιρα και να δημιουργεί έτσι μεγα-

λύτερα εμπόδια, μεγαλύτερα χρέη,

μεγαλύτερες στρεβλώσεις.

Αυτές είναι οι ιδιαίτερες συνθήκες

που καθορίζουν το πρόβλημα, το ο-

ποίο αντιμετωπίζει σήμερα η Ελλάδα.

Αυτό είναι το πρόβλημα που καλού-

μαστε να αντιμετωπίσουμε.

Γι’ αυτό και το 2010 είναι η χρο-

νιά που θα ξεκινήσουν οι μεγάλες

ανατροπές.

Η σημερινή κυβέρνηση είναι απο-

φασισμένη να προχωρήσει σε όλες

τις θεσμικές αλλαγές που απαιτούν

τόσο οι καιροί μας, όσο και οι στοι-

χειώδεις αρχές της διαφάνειας, της α-

ξιοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύ-

νης, της λογοδοσίας, της ίδιας της

δημοκρατίας.

Για να χτυπηθούν στη ρίζα τους

όλα αυτά τα φαινόμενα, οι νοοτροπί-

ες και οι πρακτικές, που μας κρατούν

χρόνια αιχμάλωτους στην υπανάπτυ-

ξη, στην αδικία, πολλές φορές ακόμα

και στη μοιρολατρία.

Εμείς οι Ελληνες το γνωρίζουμε

καλά. Το βιώνουμε. Και ήρθε η ώρα να

το αντιμετωπίσουμε. Οσα μέτρα και

αν πάρουμε, όσο «σκληρά» και αν εί-

ναι, θα αποδεικνύονται πάντα αναπο-

τελεσματικά αν δεν αντιμετωπίσουμε

ό,τι ευθύνεται για την ανακύκλωση

του προβλήματος. Γι’ αυτό οι λύσεις

πρέπει να είναι δίκαιες και ανατρεπτι-

κές. Αυτή είναι και η απόφασή μας.

Ομως, για να ανοίξει μια κοινω-

νία νέους δρόμους, δεν αρκεί από μό-

νη της η βούληση μιας κυβέρνησης.

Καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να κα-

ταφέρει μόνη της τις μεγάλες ανα-

τροπές που χρειαζόμαστε σήμερα.

Είναι εξίσου σημαντικό να γίνου-

με όλοι μαζί φορείς αυτών των

αλλαγών.

Η σημερινή κυβέρνηση θα κάνει

τα πάντα για τη δημιουργία μιας κοι-

νωνίας δικαίου, όπου όλοι ισότιμα θα

απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα, αλλά

παράλληλα θα αναλαμβάνουν και α-

ντίστοιχες υποχρεώσεις.

Είναι η ώρα της ίδιας της κοινω-

νίας, των ίδιων των πολιτών, των

συνδικαλιστών, των επιχειρήσεων,

της νεολαίας να κάνουν όλοι το δικό

τους βήμα προς το μέλλον.

Είναι ορισμένες στιγμές στην ι-

στορία ενός έθνους που οι επιλογές

του, οι επιλογές όλων μας, το καθο-

ρίζουν για τις επόμενες δεκαετίες. Για

τις γενιές που θα έρθουν. Σήμερα δι-

ανύουμε αυτό το μικρό, αλλά κρίσιμο

διάστημα που ορίζει μια τέτοια ιστο-

ρική στιγμή. Γι’ αυτό και η κρίση που

διέρχεται σήμερα η χώρα, αποτελεί

μια μεγάλη ευκαιρία. Να δώσουμε τα

χέρια όλοι μαζί για να πάμε μπροστά.

Να αναθεωρήσουμε νοοτροπίες και

συμπεριφορές και να βάλουμε πάνω

απ’ όλα το συλλογικό, το δημόσιο, το

εθνικό συμφέρον. Γιατί η προσωπική

μας ευτυχία περνά υποχρεωτικά μέσα

από τη συλλογική επιτυχία.

Το 2010 είναι η χρονιά που βά-

ζουμε πρώτα το «εμείς».

Και είμαι βέβαιος ότι μαζί θα τα

καταφέρουμε.

Γιώργος Α. ΠαπανδρέουΠρωθυπουργός


Χαιρ

ετισ

μός


Η νέα χρονιά αποτελεί, κατά

πάσα πιθανότητα, το ορό-

σημο μιας νέας εποχής. Η

Τοπική Αυτοδιοίκηση καλεί-

ται να διαδραματίσει σε αυτήν έναν κα-

θοριστικότερο, σε σχέση με το παρελ-

θόν, ρόλο.

Είναι ο κοντινότερος, στον πολίτη,

θεσμός. Ο περισσότερο υποκείμενος στον

έλεγχό του και ευαίσθητος στις επιθυμίες

και τις ανάγκες του.

Εκτός από πυλώνας της Δημοκρατί-

ας, η Τοπική Αυτοδιοίκηση παραμένει

πάντα η μορφή της δημόσιας διοίκησης,

που δίνει τη δυνατότητα στις τοπικές

κοινωνίες να συμμετέχουν και να επι-

βάλλουν διαδικασίες βελτίωσης της

συλλογικής καθημερινότητας, καθώς και

αύξηση της λειτουργικότητας και ανα-

βάθμιση της ποιότητάς της.

Σήμερα, όμως, που η οικονομική

κρίση συνιστά ευθεία απειλή, τόσο για

την ανάπτυξη όσο και για την κοινωνι-

κή συνοχή, ο ρόλος της Τοπικής Αυτο-

διοίκησης αποκτά ευρύτερη και κρισι-

μότερη σημασία.

Καλούμαστε, στην πραγματικότη-

τα, να μετατρέψουμε, το ταχύτερο δυ-

νατό, τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτο-

διοίκησης σε φορείς διαρκών παρεμβα-

τικών πρωτοβουλιών, που θα διασφαλί-

ζουν τις ευρύτερες κοινωνικές συναινέ-

σεις, παράγοντας, ταυτόχρονα, εκείνες

τις πολιτικές που θα συντελούν στη δη-

μιουργία νέων προτύπων συλλογικότη-

τας, κοινωνικής οργάνωσης και οικονο-

μικής ανάπτυξης.

Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να επανε-

ξετάσουμε το πρόβλημα της πολιτικής

των υποδομών, την αρμοδιότητα των ο-

ποίων είτε ήδη έχει, είτε το ταχύτερο πρέ-

πει να αποκτήσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Με άλλα λόγια, δεν μπορούμε να μιλάμε

σήμερα για πολιτικές υποδομών στην Το-

πική Αυτοδιοίκηση, αν δεν εντάσσουμε

αυτές τις πολιτικές στην ευρύτερη στρα-

τηγική, μέσα από την οποία η οικονομική

κρίση μπορεί να μετατραπεί σε κοινωνική

ευκαιρία για μια συνολική αναδιοργάνω-

ση της καθημερινής ζωής του παραγωγι-

κού ιστού και των δημοτικών υπηρεσιών

πάνω στη βάση της ανασυγκρότησης των

πόλεων, με τρόπο φιλικότερο προς τον

άνθρωπο και το περιβάλλον.

Οι παρεμβάσεις που πρέπει να γί-

νουν, προς αυτήν την κατεύθυνση, δεν

μπορεί να είναι αποσπασματικές. Γι’ αυ-

τό, άλλωστε, μιλάω για στρατηγική. Εί-

ναι απαραίτητο οι παρεμβάσεις αυτές

να είναι στοχευμένες και να έχουν ολο-

κληρωμένο χαρακτήρα. Να ενθαρρύ-

νουν τις επενδύσεις στις νέες τεχνολο-

γίες, στις εναλλακτικές μορφές ενέργει-

ας, στην προστασία των φυσικών πό-

ρων και στην αξιοποίηση των ανθρώπι-

νων πόρων. Να εξασφαλίζουν, ταυτό-

χρονα, την αειφορία της ανάπτυξης, δί-

νοντας έμφαση στις αξίες της ζωής, στις

απαιτήσεις της φύσης, στην ποιότητα

των προϊόντων, στην πληρότητα των υ-

πηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας και

προστασίας. Ιδιαίτερα τώρα που το

προβλεπόμενο κόστος της οικονομικής

κρίσης δεν πρέπει να γίνει διαλυτικό

των παραγωγικών δυνάμεων και της

κοινωνικής συνοχής, αλλά πρέπει να

συνοδεύει την ανασύνθεσή τους.

Δεν αρκεί η ανάληψη πρωτοβουλι-

ών, που θα προστατεύσουν το δικαίωμα

στην απασχόληση δημιουργώντας νέες

θέσεις εργασίας. Επιβάλλεται, επιπλέον,

μια γενικότερη αναθεώρηση της πολιτι-

κής των υποδομών, που θα στοχεύει

στην προώθηση ενός νέου μοντέλου

τοπικής οργάνωσης και περιφερειακής

ανάπτυξης.

Η πρώτη αναθεώρηση αφορά στην

ίδια τη λογική του σχεδιασμού και της

δημιουργίας υποδομών. Χρειάζεται α-

ναθεώρηση των σχεδίων πόλης. Χρειά-

ζεται αναθεώρηση των αντιλήψεών μας

για το πράσινο και τη σημασία του για

το μέλλον της υγείας, της ποιότητας

ζωής και των αναπτυξιακών προτεραιο-

τήτων. Χρειάζεται αναθεώρηση του

τρόπου αντιμετώπισης της ρύπανσης

του περιβάλλοντος, ώστε να μειωθεί το

τεράστιο ανθρώπινο, εργασιακό και α-

ναπτυξιακό κόστος που προκύπτει από

την επιβάρυνση των δαπανών υγείας ε-

ξαιτίας των βλαβών που προκαλεί η

μόλυνση της ατμόσφαιρας. Χρειάζεται

αναθεώρηση της πολιτικής των κοινό-

χρηστων χώρων, σε συνεργασία με επι-

στημονικούς και τεχνικούς φορείς.

Χρειάζεται αναθεώρηση των διαδικασι-

ών προσαρμογής των ΓΟΚ στη στρα-

τηγική, για τη δημιουργία σύγχρονων

φιλικών προς το περιβάλλον πόλεων.

Χρειάζεται αναθεώρηση των υλικών

που χρησιμοποιούνται στο δημόσιο

χώρο. Χρειάζεται αναθεώρηση του σχε-

διασμού των δημόσιων και δημοτικών

κτιρίων, ώστε να λειτουργούν με βιο-

κλιματικά κριτήρια. Χρειάζεται αναθε-

ώρηση του χάρτη μετακινήσεων και

των μέσων μαζικής μεταφοράς. Χρειά-

ζεται αναθεώρηση των τρόπων μετακί-

νησης των πολιτών, της διαχείρισης

των υδάτινων πόρων, της διαχείρισης

των απορριμμάτων και γενικότερα της

διαχείρισης των φυσικών πόρων, η εξά-

ντληση των οποίων θα κοστίσει στον

πλανήτη περισσότερα από αυτά που θα

στοιχίσει στην κοινωνική ευημερία η

οικονομική κρίση.

Η δεύτερη αναθεώρηση αφορά στην

ίδια την Τοπική Αυτοδιοίκηση και την

οργάνωσή της. Είναι απαραίτητο η Τοπι-

κή Αυτοδιοίκηση να μεταμορφωθεί σε ε-

πιχειρησιακό εργαλείο υψηλής παραγωγι-

κότητας και αποδοτικότητας, που να λει-

τουργεί ταυτόχρονα με τον πιο διαφανή

αλλά και αποτελεσματικό τρόπο.

Η τρίτη αναθεώρηση αφορά στις

σχέσεις του ιδιωτικού με το δημόσιο το-

μέα, όπου η Τοπική Αυτοδιοίκηση θα

μπορεί να διαδραματίσει το ρόλο του

εμψυχωτή παραγωγικών πρωτοβουλιών

και, ταυτόχρονα, του εγγυητή του κοι-

νωνικού, οικολογικού και αναπτυξια-

κού οφέλους τους.

Η τέταρτη, τέλος, αναθεώρηση α-

φορά στην ίδια την αντίληψη της έν-

νοιας των υποδομών. Και ως υποδο-

μές, με αυτή την έννοια, θα πρέπει να

θεωρούνται οποιεσδήποτε υπηρεσίες

και πρωτοβουλίες δημιουργούν οικο-

λογική συνείδηση, κοινωνική ευθύνη,

αναπτυξιακή αειφορία.

Νικήτας ΚακλαμάνηςΠρόεδρος ΚΕΔΚΕ & δήμαρχος Αθηναίων


Οταν η πράσινη ανάπτυξη καταστεί πλεονασμός... Κωνσταντίνος Αγγελόπουλος

Ο συνδυασμός περιβάλλοντος& ανάπτυξης είναι το κλειδί!Τίνα Μπιρμπίλη

Πράσινη διπλωματία,πράσινη ανάπτυξηΣπύρος Κουβέλης

Τέρμα τα πράσινα λόγια,καιρός για δράσηΝίκος Χαραλαμπίδης

Ετος ελπίδας ή διαιώνισης του business as usual;Θεοδότα Νάντσου, Αχιλλέας Πληθάρας

Πρόσβασηστην πληροφόρηση,συμμετοχή στις αποφάσειςΑννυ Μητροπούλου

Ενα Εθνικό Πρόγραμμαγια το περιβάλλονΣταύρος Μηλιώνης

ΠεριεχόμεναΕνα βήμα ως το 2020

Η Ελλάδα το 2010Ετήσια ειδική έκδοσηΜία εκδοτική πρωτοβουλίατου Forum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝwww.agoraideon.eu

Συντονισμός έκδοσης:Θάνος ΤριανταφύλλουΑλεξάνδρα Σαρμά

Project Manager: Βίκτωρας Δήμας

Εμπορικός Διευθυντής:Πάνος Πατρίκης

Διαφημιστικό Τμήμα:Χρίστη ΣωτηρίουΧρήστος ΤσαούσηςΕμμανουέλα Χειρακάκη

Δημιουργικό: Ρουμπίνη ΝάτσηΔιόρθωση κειμένων:Βαλασία ΧαροντάκηΓεωργία ΔιαβολίτσηΦωτογραφίες:ShutterstockΕκτύπωση - Βιβλιοδεσία: «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» Α.Ε.

Οργάνωση και επιμέλεια: METROPOLIS ΕΚΔΟΤΙΚΗ A.E.

Εδρα: Εθνάρχου Μακαρίου &Δημητρίου Φαληρέως 2Τ.Κ. 185 47 - Νέο ΦάληροΣύνταξη - Διαφήμιση:Κύπρου 12Α, Τ.Κ. 183 46 -Μοσχάτο, τηλ. 210.48.16.710

18

22

24

28

38

42

45

Π όσος χρόνος θα περάσει μέχρι το 2020; Πολύ λιγό-

τερος από εκείνον που πέρασε από τις αρχές της

χιλιετίας μέχρι το 2010. Μη σας φαίνεται παράδο-

ξο. Ζούμε σε μια εποχή επιταχύνσεων. Ειδικά η Ελ-

λάδα, μέσα στον επόμενο χρόνο και ακόμη περισσότερο την

προσεχή δεκαετία, πρέπει να επιταχύνει το ρυθμό της δικής

της, καθόλου μοναχικής πλέον, ιστορίας.

Μπορούμε να το κάνουμε, επειδή θα το έχουμε επιλέξει. Μπο-

ρούμε να φροντίσουμε, ειδικά στη διάρκεια των αμέσως επόμενων

μηνών, να οργανώσουμε τα επόμενα βήματά μας. Οσα θα συμβούν

στην αυγή του 2020, θα έχουν τις πηγές τους στο 2010 και τα αμέσως

επόμενα χρόνια.

Εκεί που η Ελλάδα παρουσιάζει τις μεγαλύτερες καθυστερήσεις

είναι ακριβώς οι τομείς που απαιτούν έναν ελάχιστο σχεδιασμό και

μια μεγαλύτερη συμφωνία μεταξύ όσων συγκροτούν την κοινωνία

μας. Η δεκαετία του '10 θα είναι μία δεκαετία ζωηρών συζητήσεων,

πολλαπλών προσεγγίσεων και έντονων αντιπαραθέσεων. Θα προ-

σεγγίσουμε, όμως, με αισιοδοξία το στόχο 2020 μόνον στην περίπτω-

ση που ήδη αύριο, το 2010, θα πετύχουμε την έκθεσή μας στην

αλήθεια.

Η συμβολή της παρούσας έκδοσης είναι αυτή ακριβώς. Να εμφα-

νίσει τις προβλέψεις από μια διεθνή προοπτική, όπως απαράμιλλα

την προσφέρει με τον τρόπο του ο Economist. Αλλά και να συνδέσει

το επόμενο «ελληνικό» βήμα με τον επόμενο στόχο: το 2010 με το

2020. Οι αναγνώστες παρα-καλούνται να δουν το ρόλο τους ως πα-

ρέμβαση προσωπική, αλλά και ως συμμετοχή σε ένα συλλογικό αίτη-

μα. Ευχαριστούμε τους συγγραφείς των άρθρων που θα βρείτε στον

τόμο, επειδή αφιέρωσαν χρόνο, προκειμένου να μας εμπιστευθούν

το δημόσιο λόγο τους. Η ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝ, ως ομάδα πλέον, υπόσχεται

να επενδύσει «φανατικά» σε αυτή την τόσο απαραίτητη συζήτηση.

Μπάμπης ΠαπαδημητρίουΔημοσιογράφος

Ελλάδα το 2010 11

Η πρόκληση τουπολιτικού συστήματοςΚώστας Α. Λάβδας

Σε αναζήτησησυγκριτικού(ών) πλεονεκτήματος(ων)Ινώ Αφεντούλη

Επανακτώνταςτην αξιοπιστίαΓιώργος Παγουλάτος

Δημοσιονομική ευρωστίαΧρήστος Τριαντόπουλος, Χρήστος Τσαπακίδης

Η επίμονη διακύβευσηΝίκος Παπαδάκης

Σε αναζήτηση καινοτομίαςΒασίλειος Μακιός

Στόχοι και προβλέψεις για μια νέα ανταγωνιστικότηταΝίκος Βρεττός, Γιάννης Στουρνάρας

Πράσινηεπιχειρηματικότητακαι διεθνής κρίσηΒρασίδας Ζάβρας

Από τα λόγια στα έργαΓιάννος Μιχόπουλος

Μια σπουδαία ευκαιρίαΚωνσταντίνος Μίχαλος

Δημόσιες πολιτικέςγια βιώσιμη ανάπτυξηΑθανάσιος Κατρής

Η κοινωνική επιχειρημα-τικότητα σε τοπική κλίμακαΜανόλης Αλεξάκης

Το σταυροδρόμιτων ΜέσωνΣτάθης Χαϊκάλης

Το τέλος και η αρχήΓιώργος Σεφερτζής

Προτεραιότητα,η δημιουργία «αγοράς» δημοκρατικής συζήτησηςΘανάσης Κανταρτζής

Είναι ο πενηντάρηςο νέος της εποχής;Πλάτων Τήνιος

Χάρτης δεκαετίαςγια το ασφαλιστικόΜιλτιάδης Νεκτάριος

H ωρίμανσητων εφήβων του «εγώ»Πλάτων Τήνιος

Η επανάστασηέχει ήδη ξεκινήσειΜιχάλης Τσαμάζ

Τα βαρίδια του κρατικού μηχανισμούΧρήστος Χατζηεμμανουήλ

2+1 προτεραιότητες για την οικονομίαΓιάννης Στουρνάρας

Για μία νέαπολιτική ενέργειαςΠαντελής Κάπρος

2030: τι θα έχει πάνω το τραπέζι μαςΛεωνίδας Λουλούδης

Γυναίκα εργαζόμενη «χωρίς οικογένεια»Αντιγόνη Λυμπεράκη

Το σχολείο θα είναι υποχρεωτικό;Σίμος Μπενσασσών

Δύσκολα χρόνιαστα «θρανία»Βασίλης Βασσάλος

Η Ελλάδα καιη «γειτονιά» τηςΔημήτρης Τριανταφύλλου

Μαύρο και άσπροστις όχθες του Αιγαίου Αντώνης Καμάρας

Οι διμερείς σχέσειςστη διαδρομή μίας εικοσαετίαςΕλένη Φωτίου

Η διεκδίκησηγια ένα νέο δημόσιο χώροΔημήτρης Μέλισσας

5+5 προϋποθέσειςΚώστας Καρτάλης

49

52

54

99

148

153

162

168

172

176

180

184

188

104

108

112

115

121

128

130

135

141

145

58

60

71

76

82

84

90

96

Πράσινη Ανάπτυξη H Ελλάδα το 2010 13

Πράσινη ΑνάπτυξηΤο κόστος, οι προοπτικές

14 Η Ελλάδα το 2010 Πράσινη Ανάπτυξη


Χορηγοί ενότητας

16

Η Ελλάδα βρίσκεται στο κρισιμότερο σταυροδρόμι της ιστορίας της μετά το 1974, καθώς:

Το δημόσιο χρέος θα ξεπεράσει τα 300 δισ. το 2009, για να φτάσει στο τέλος του 2010 τα 326 δισ.

(134% του ΑΕΠ).

Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, παρ’ όλη τη σχετική βελτίωση κατά τους τελευταίους μήνες

(κυρίως λόγω μείωσης των εισαγωγών και των τιμών των καυσίμων), συνεχίζει να είναι τραγικά ελλειμματι-

κό. Το έλλειμμα αυτό αντιστοιχεί στο 6,6% του ΑΕΠ, τη χειρότερη επίδοση όχι μόνον έναντι των λοιπών

ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και χωρών του αναπτυσσόμενου κόσμου (πχ. το αντίστοιχο ποσοστό για το Πα-

κιστάν είναι -1,5%).

Η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας είναι «εγκλωβισμένη» σε πολύ χαμηλά επίπεδα, ως

αποτέλεσμα βαθύτατων θεσμικών δυσλειτουργιών, αλλά και της αδυναμίας τόσο της διοίκησης, όσο και

της πολιτικής ηγεσίας και των συνδικαλιστικών φορέων όλων των παραγωγικών τάξεων να αντιμετωπί-

σουν την πραγματικότητα κατάματα και με διάθεση να δώσουν λύσεις και όχι να διαιωνίσουν τα προβλή-

ματα, «κρύβοντάς τα κάτω από το χαλί».

Βέβαια, σε αντίστοιχη κατάσταση βρέθηκε αρκετές φορές η ελληνική οικονομία μετά το τέλος του Β’

Παγκοσμίου Πολέμου. Η μεγάλη διαφορά με την τωρινή είναι ότι παλαιότερα βρισκόμασταν σε καθε-

στώς δραχμής, άρα οποιαδήποτε λάθη ή ανεπάρκειες θεραπεύονταν, έστω μερικώς, με τη χρήση του ερ-

γαλείου που έχουν οι κυβερνήσεις: την υποτίμηση του νομίσματος, με επακόλουθο, πάντα, τον πληθωρι-

σμό. Και τα δύο έχουν σημαντική επίπτωση στην περαιτέρω στρέβλωση της οικονομικής σταθερότητας

και μακροπρόθεσμα στην ανάπτυξη. Βραχυπρόθεσμα, όμως, πάντα οδηγούσαν σε μία εκτόνωση της πίε-

σης, με αποτέλεσμα και πάλι να μην ασχολούμαστε με τα διαρθρωτικά προβλήματα. Σήμερα, ανήκοντας

στη ζώνη του ευρώ, δεν διαθέτουμε τη δικλείδα της υποτίμησης και, παράλληλα, η πιστοληπτική ικανό-

τητα της χώρας κρίνεται καθημερινά από τις διεθνείς αγορές.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η Ελλάδα κατά τα τελευταία χρόνια έκανε σημαντικά βήματα τόσο

στην εσωτερική οικονομική σταθερότητα, όσο και στην ανάπτυξη ελληνικών επιχειρήσεων πέρα από τα ελ-

ληνικά σύνορα με σημαντική πλέον διεθνή παρουσία. Είναι η Ελλάδα που τόλμησε και τα κατάφερε. Σήμε-

ρα, η δημοσιονομική ασφυξία απαγορεύει πια την επέκταση του δημόσιου τομέα και πιέζει για λύσεις, ενώ,

παράλληλα, είμαστε υποχρεωμένοι να δημιουργήσουμε προϋποθέσεις άμεσης ανάπτυξης. Είναι προφανές

ότι το δημοσιονομικό «νοικοκύρεμα» μπορεί

να δώσει ανάσα για ένα ή δύο χρόνια. Είναι, ε-

πίσης, προφανές ότι η στήριξη των χαμηλών

εισοδημάτων μπορεί να αποτρέψει κοινωνικές

συγκρούσεις, συντηρώντας στοιχειωδώς την

αγορά, και, κατά συνέπεια, τα φορολογικά έ-

σοδα, αλλά βραχυχρόνια. Ομως, εάν δεν υ-

πάρξουν επενδύσεις εδώ και τώρα, το σενάριο

θα καταλήξει σύντομα και πάλι σε αδιέξοδο.

Οι επενδύσεις πια δεν μπορούν να προέλ-

θουν από το δημόσιο τομέα, όπως στο παρελ-

θόν. Οι πόροι του δημοσίου πρέπει να χρησιμο-

ποιηθούν ως καταλύτης που θα προσελκύσει ι-

Ωρες ευθύνης

17

διωτικά και τραπεζικά κεφάλαια, ώστε, σε σύντομο χρονικό ορίζοντα, να υλοποιηθούν επενδυτικά προγράμ-

ματα, πολλαπλάσια της χρηματοδότησης του δημοσίου, τα οποία, με τη σειρά τους, θα μπορέσουν να δημι-

ουργήσουν νέες θέσεις εργασίας και να στηρίξουν την ανάπτυξη. Αναγκαία συνθήκη, όμως, είναι οι άμεσες

και πρακτικές θεσμικές αλλαγές: άμεση προσαρμογή της χωροταξικής νομοθεσίας και της διαδικασίας πολε-

οδομικής αδειοδότησης, με ξεκαθάρισμα του νομοθετικού χάους, και δημιουργία περιβάλλοντος ασφάλειας

δικαίου, που σήμερα λείπει σε πολύ μεγάλο βαθμό, και άμεσος εξορθολογισμός του συνόλου της αδειοδοτι-

κής διαδικασίας. Μόνον έτσι, θα επιτευχθεί και η εξάλειψη της διαφθοράς σε οτιδήποτε έχει σχέση με άδεια

χωροθέτησης και πολεοδομική άδεια.

Τα χρονικά περιθώρια για αυτές τις ρυθμίσεις δεν είναι λιγότερο πιεστικά από αυτά του δημοσιονομι-

κού. Και είναι αυτές που αποτελούν την προϋπόθεση για το επόμενο βήμα, την ανάπτυξη. Στην Ελλάδα υ-

πάρχουν επιχειρηματικοί όμιλοι που έχουν και γνώση και θέληση και τις προϋποθέσεις να υλοποιήσουν

σημαντικές επενδύσεις, τις οποίες η χώρα έχει απόλυτη ανάγκη εδώ και τώρα.

Οι επενδύσεις για πράσινη ανάπτυξη είναι μόνο ένα κομμάτι, αλλά το πιο σημαντικό είναι όλες οι ε-

πενδύσεις να γίνονται με περιβαλλοντική ευαισθησία, για να μπορούν να αντέξουν στο παγκόσμιο επιχει-

ρηματικό περιβάλλον του μέλλοντος, που δίνει σημαντικό βάρος στη διάσταση του περιβάλλοντος.

Μέσα σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση πρέπει να συμπορευθούν:

• η πολιτεία,

• οι συνδικαλιστικοί φορείς,

• οι επιχειρήσεις,

• τα μέσα ενημέρωσης.

Σε όλους αυτούς τους χώρους υπάρχουν αυτοί που θέλουν και μπορούν. Εμείς ανήκουμε σε αυτούς. Σε

αυτούς που θέλουν και μπορούν να στηρίξουν μια προοπτική ανάπτυξης, μια προοπτική δημιουργίας.

Στους τομείς των συμπράξεων ιδιωτικού-δημόσιου τομέα, της ηλεκτροπαραγωγής, των ανανεώσιμων πη-

γών ενέργειας, της ανάπτυξης ακινήτων, του περιβάλλοντος.

Αναστάσιος ΚαλλιτσάντσηςΠρόεδρος του ΔΣ της ΕΛΛΑΚΤΩΡ

PUBL

I


Η αντιμετώπιση της κλιματι-

κής αλλαγής απαιτεί τη συ-

στράτευση όλων των κρα-

τών. Για το σκοπό αυτό

στις αρχές Νοεμβρίου του 2009 η

Γερμανίδα καγκελάριος Angela

Merkel δήλωσε, μιλώντας ενώπιον

των δύο σωμάτων της αμερικανικής

Γερουσίας ότι «δεν υπάρχει καιρός

για χάσιμο στη μάχη κατά της κλιμα-

τικής αλλαγής», προτρέποντας τους

διεθνείς παράγοντες να καταλήξουν

σε μία συμφωνία το Δεκέμβριο στην

Κοπεγχάγη.

Σε εθνικό επίπεδο συζητώντας ή

καλύτερα γράφοντας για την Ελλάδα

το 2010, αλλά έχοντας πάντα κατά

νου το 2020, όπως κάνει και η παρού-

σα έκδοση, θα πρότεινα στον τομέα

των πράσινων επενδύσεων ή γενικό-

τερα της πράσινης ανάπτυξης να θέ-

σουμε ως κοινωνία δύο στόχους: ο

πρώτος απαιτεί άμεση εφαρμογή και

υλοποίηση εντός του 2010, ενώ ο

δεύτερος θα είναι ο απώτερος στόχος

των πολιτικών στον εν λόγω τομέα.

Ο πρώτος, λοιπόν, στόχος είναι

να γίνει μία συζήτηση για το κόστος

των πράσινων επενδύσεων και γενι-

κά της πράσινης ανάπτυξης. Μία συ-

ζήτηση, η οποία πρέπει να ξεκινήσει

από τον ορισμό της για τη χώρα μας.

Και αυτό γιατί, παρότι τελευταία γί-

νεται πολλή συζήτηση από όλους μας

για αυτήν, θεωρώ ότι λίγοι κατανο-

ούν το ακριβές περιεχόμενο της έν-

νοιας και την επίπτωση της εφαρμο-

γής της στην καθημερινότητά τους.

Αυτό το έλλειμμα πληροφόρησης α-

ποτελεί μεγάλο κίνδυνο για την ου-

σιαστική εφαρμογή της πράσινης

ανάπτυξης.

Για το «καλό» της, λοιπόν, θα

πρέπει, πρώτα από όλα, να γίνει κα-

τανοητή ως έννοια και να καθορι-

στούν τα πεδία εφαρμογής της στη

σύγχρονη ελληνική πραγματικότη-

τα. «Αρχή της επιστήμης η των ονο-

μάτων επίσκεψις», λοιπόν, και στην

περίπτωση της πράσινης ανάπτυξης.

Σε δεύτερη φάση απαιτείται η περι-

γραφή του περιεχομένου της για τη

χώρα μας. Η Ελλάδα είναι κατ’ εξο-

χήν μια χώρα που παράγει το μεγα-

Οταν η πράσινη ανάπτυξη καταστεί πλεονασμός...

Κωνσταντίνος Αγγελόπουλος

Μηχανολόγος μηχανικός, μέλος της

διεύθυνσης του Forum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝ


λύτερο ποσοστό του ΑΕΠ της στον

τομέα των υπηρεσιών, με τη ναυτι-

λία και τον τουρισμό να κατέχουν τα

πρωτεία και τις χρηματοοικονομικές

υπηρεσίες να ακολουθούν. Για αυ-

τούς τους σημαντικούς τομείς της

ελληνικής οικονομίας, τι σημαίνει

πράσινη ανάπτυξη; Και επιπλέον, τι

σημαίνει πράσινη ανάπτυξη για τον

αγροτικό τομέα ή τον κατασκευα-

στικό κλάδο που απασχολούν πολυ-

άριθμο εργατικό δυναμικό σε όλη τη

χώρα;

Η συζήτηση αυτή πρέπει να γίνει

άμεσα και να αναλύσει τα κόστη και

τα οφέλη από την πράσινη στροφή

της οικονομίας για σειρά επαγγελμά-

των και κλάδων. Μόνον τότε θα πει-

στούν όλοι για το περιεχόμενο και,

κυρίως, για την ωφελιμότητα της

πράσινης ανάπτυξης. Το σίγουρο εί-

ναι ότι για κάποιους κλάδους η στρο-

φή στην πράσινη ανάπτυξη θα έχει

τουλάχιστον βραχυπρόθεσμο κό-

στος. Αυτό το κόστος χρειάζεται να

γίνει σαφές και να μετατραπεί σε

μελλοντικό όφελος, με τις κατάλλη-

λες πολιτικές. Αλλωστε, το κόστος

της αδράνειας θα πλήξει βαρύτατα

την παγκόσμια οικονομία, μειώνο-

ντας κατά 5% έως 20% το παγκόσμιο

ΑΕΠ, σύμφωνα με την έκθεση Stern.

Στον τομέα, λοιπόν, της πράσινης

ανάπτυξης, η προσέγγισή μας ως χώ-

ρα, με ορίζοντα και το 2020, πρέπει να

κινείται στα ευρωπαϊκά πλαίσια και

τις σχετικές δεσμεύσεις για μείωση

των αερίων του θερμοκηπίου κατά

τουλάχιστον 20% και για αύξηση του

μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ε-

νέργειας στο 20% της συνολικής ενερ-

γειακής κατανάλωσης έως το 2020.

Προς αυτήν την κατεύθυνση πρόκει-

ται να συμβάλει αποφασιστικά, σε ε-

πίπεδο χρηματοδότησης, η αξιοποίη-

ση του Επιχειρησιακού Προγράμμα-

τος «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανά-

πτυξη» με συνολικό προϋπολογισμό

2,25 δισ. ευρώ, και γενικούς στόχους,

πρώτον, την αειφορική διαχείριση των

περιβαλλοντικών μέσων, του φυσικού

αποθέματος και των αστικών κέντρων

και, δεύτερον, τη βελτίωση της αποτε-

λεσματικότητας της δημόσιας διοίκη-

σης στο σχεδιασμό και την εφαρμογή

περιβαλλοντικής πολιτικής και τη

βελτίωση της απόκρισης της Κοινωνί-

ας και των Πολιτών σε θέματα περι-

βαλλοντικής προστασίας.

Για την ταχύτερη και καλύτερη

συμμόρφωση της χώρας μας στις

ανωτέρω δεσμεύσεις χρειάζεται να

τεθεί ένας ευρύτερος μακροπρόθε-

σμος στόχος, όπως αναφέραμε στην

αρχή. Ο στόχος αυτός είναι ταυτό-

χρονα και ένα μεγάλο στοίχημα για

την ελληνική κοινωνία: μέχρι το 2020

ο όρος πράσινη ανάπτυξη να κατα-

στεί πλεονασμός. Δηλαδή, η ανάπτυ-

ξη στην Ελλάδα να είναι, μέχρι το

2020, συνώνυμη της προστασίας του

περιβάλλοντος, αλλά και των διαθέ-

σιμων πόρων. Αυτός ο στόχος είναι

κοινός και απαιτεί τη συμμετοχή ό-

λων: της πολιτείας, των επιχειρήσε-

ων, των μη κυβερνητικών οργανώσε-

ων, των πολιτών.

Πράσινη ανάπτυξη:

παρότι τελευταία

γίνεται πολλή

συζήτηση από

όλους μας για

αυτήν, θεωρώ ότι

λίγοι κατανοούν το

ακριβές

περιεχόμενο της

έννοιας και την

επίπτωση της

εφαρμογής της

στην

καθημερινότητά

τους. Αυτό το

έλλειμμα

πληροφόρησης

αποτελεί μεγάλο

κίνδυνο για την

ουσιαστική

εφαρμογή της

πράσινης

ανάπτυξης


Η υποβάθμιση του περιβάλ-

λοντος σε τοπικό και πα-

γκόσμιο επίπεδο αναδει-

κνύεται ως η μεγαλύτερη

(πρόκληση) απειλή που έχει ποτέ α-

ντιμετωπίσει ο άνθρωπος. Σε παγκό-

σμιο επίπεδο, οι κλιματικές αλλαγές

απειλούν τον ανθρώπινο πολιτισμό

στο σύνολό του, ενώ σε τοπικό επίπε-

δο η ρύπανση επηρεάζει άμεσα την

ποιότητα ζωής και την υγεία μας. Τα

προβλήματα αυτά οφείλονται στο γε-

γονός ότι η προσπάθειά μας για συ-

νεχή μεγέθυνση της οικονομικής

δραστηριότητας δεν έλαβε υπόψη

τους περιορισμούς που θέτουν τα

οικοσυστήματα.

Απαιτείται, λοιπόν, άμεσα η στρο-

φή της οικονομικής δραστηριότητας

προς την πράσινη κατεύθυνση, προς

δραστηριότητες που μειώνουν τη

χρήση εξαντλήσιμων φυσικών πόρων

και τη ρύπανση του περιβάλλοντος.

Ο συνδυασμός της περιβαλλοντικής

με την αναπτυξιακή διάσταση είναι

το κλειδί, για να πετύχουμε τη συνε-

χή βελτίωση της ποιότητας της ζωής

μας, για να έχουμε μια βιώσιμη ανα-

πτυξιακή πορεία. Oλοι μαζί, κράτος,

πολίτες και επιχειρήσεις θα πρέπει να

συντονίσουμε τις ενέργειές μας και

μέσα σε ένα πλαίσιο εμπιστοσύνης

να καταφέρουμε να μεγιστοποιήσου-

με τη συνολική «πίτα» και, επομένως

και τα ατομικά μας μερίσματα.

Οι αλλαγές που απαιτούνται τό-

σο στα καταναλωτικά, όσο και στα

παραγωγικά πρότυπα είναι μεγάλες

και ο διαθέσιμος χρόνος μικρός. Για

αυτό και ο ρόλος του κράτους στο

συντονισμό αυτής της προσπάθειας

είναι κρίσιμος. Θα πρέπει (α) να χα-

ράξει τις βασικές κατευθυντήριες

γραμμές, (β) να δημιουργήσει ένα

πλαίσιο προώθησης της πράσινης οι-

κονομικής δραστηριότητας και (γ)

ταυτόχρονα να «πρασινίσει» τη δική

του λειτουργία, έτσι ώστε να γίνει

παράδειγμα και κινητήριος μοχλός

της πράσινης οικονομίας.

Στο πλαίσιο αυτό κινείται ήδη η

νέα κυβέρνηση και στο πλαίσιο αυτό

σχεδιάζεται και η πολιτική του υ-

πουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργει-

ας και Κλιματικής Αλλαγής.

Η κλιματική αλλαγή αναγνωρίζε-

Ο συνδυασμός περιβάλλοντος& ανάπτυξηςείναι το κλειδί!

Τίνα ΜπιρμπίληΥπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας

και Κλιματικής Αλλαγής


ται από τους Ευρωπαίους πολίτες ως

το δεύτερο σημαντικότερο παγκό-

σμιο πρόβλημα μετά τη φτώχεια, την

έλλειψη τροφής και πόσιμου νερού.

Λόγω και της κρίσης, το υπόδειγμα

οικονομικής ανάπτυξης αλλάζει.

Από τη σκοπιά της αγοράς εργασί-

ας και της απασχόλησης, οι επιδράσεις

από την πορεία προς μία ανταγωνιστι-

κή οικονομία χαμηλών εκπομπών διο-

ξειδίου συνδέονται με την ενεργειακή

αποδοτικότητα, την ανάπτυξη ΑΠΕ,

τη συγκέντρωση, φύλαξη, επεξεργασία

του CO2 και λοιπών αερίων, την ανά-

πτυξη-εκσυγχρονισμό των υποδομών

και δικτύων μαζικών μεταφορών και

μεταφοράς/παροχής ενέργειας, την ει-

σαγωγή της περιβαλλοντικής ευθύνης

στην εταιρική διακυβέρνηση, την περι-

βαλλοντικά φιλική χρήση γης (και στη

γεωργία), τη συνδεόμενη με το περι-

βάλλον καινοτομία.

Η δημιουργία πράσινων θέσεων

εργασίας δεν είναι μία εύκολη υπό-

θεση, αλλά συνδέεται σε μεγαλύτε-

ρο βαθμό με τη δημιουργία περισσό-

τερων και καλύτερων-βιώσιμων θέ-

σεων εργασίας. Επιπλέον, αφορά

και την απασχόληση ανθρώπινου

δυναμικού υψηλής και μεσαίας ειδί-

κευσης, που τώρα στην ελληνική α-

γορά εργασίας υποαπασχολείται ή

ετεροαπασχολείται. Αποτελεί για

αυτό μία ευκαιρία για τις ελληνι-

κές αγορές εργασίας, για την περι-

φερειακή ανάπτυξη και για την ανα-

ζωογόνηση του δευτερογενούς το-

μέα της οικονομίας σε βιώσιμη κα-

τεύθυνση. Είναι μέρος της αναγκαί-

ας παραγωγικής αναδιάρθρωσης και

ένα από τα στοιχήματα της νέας

περιόδου -ένα τρένο που δεν πρέπει

η χώρα μας να χάσει.

Συνολικά, για τις ΑΠΕ εκτιμάται

ότι ακόμη και με ήπια ανάπτυξη του

κλάδου μπορούμε να έχουμε σχεδόν

40.000-50.000 νέες θέσεις εργασίας

την επόμενη δεκαετία.

Η στροφή στη βιολογική γεωρ-

γία δημιουργεί 10-30% περισσότερες

θέσεις εργασίας σε σχέση με τα

συμβατικά αγροκτήματα. Αν το 20%

των καλλιεργειών μετατραπεί σε βιο-

λογικές την ερχόμενη δεκαετία, θα

δημιουργούνταν 10.000-30.000 νέες

θέσεις εργασίας στον αγροτικό τομέα

(ή θα διασωζόταν αντίστοιχος αριθ-

μός θέσεων εργασίας).

Σε παγκόσμιο επίπεδο, διαμορφώ-

νεται ήδη ένα νέο οικονομικό

πλαίσιο με αιχμή τα θέματα προστα-

σίας του περιβάλλοντος. Η Ευρωπαϊ-

κή Eνωση έχει θέσει συγκεκριμένους,

δεσμευτικούς περιβαλλοντικούς στό-

χους για το 2020, η νέα ηγεσία των

ΗΠΑ έχει κάνει ήδη σοβαρά βήματα,

αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Κίνα,

προχωρούν σε σημαντικότατες επεν-

δύσεις στο περιβάλλον, ενώ χώρες,

όπως η Δανία, η Γερμανία και η Πορ-

τογαλία έχουν τοποθετηθεί στρατη-

γικά στον κρίσιμο τομέα των ΑΠΕ. Η

θέση της χώρας μας στο νέο αυτό πε-

ριβάλλον εξαρτάται από το πόσο

γρήγορα θα αναπτύξει και θα εφαρ-

μόσει ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό

σχέδιο που θα λαμβάνει υπόψη του

τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές και

οικονομικές παραμέτρους.

Η κλιματική

αλλαγή

αναγνωρίζεται ως

το δεύτερο

σημαντικότερο

παγκόσμιο

πρόβλημα μετά τη

φτώχεια, την

έλλειψη τροφής και

πόσιμου νερού.

Λόγω και της

κρίσης, το

υπόδειγμα

οικονομικής

ανάπτυξης αλλάζει


H διάνοιξη νέων οριζόντων

για την ανάκτηση της χα-

μένης ανταγωνιστικότητας

της χώρας μας με την ε-

φαρμογή της πράσινης ανάπτυξης, α-

ποτελεί τη μόνη αξιόπιστη απάντηση

απέναντι στον εντεινόμενο διεθνή α-

νταγωνισμό, αλλά και τη μόνη διέξο-

δο για την Ελλάδα, ώστε να ενταχθεί

άμεσα στον παγκόσμιο χάρτη που δι-

αμορφώνεται με γνώμονα το νέο μο-

ντέλο ανάπτυξης.

Η ενίσχυση της παρουσίας της

χώρας μας στο ευρωπαϊκό δίκτυο

περιβαλλοντικής διπλωματίας, που

συστήσαμε επί ελληνικής προεδρίας

της ΕΕ, καθώς και της διεθνούς πα-

ρουσίας της χώρας μας για την κα-

ταπολέμηση της κλιματικής αλλα-

γής, η αξιοποίηση των ευκαιριών

που προκύπτουν από τη διαχείριση

του περιβάλλοντος με τις όμορες

χώρες και η συνεργασία στο επίπεδο

τεχνογνωσίας και ενδυνάμωσης της

κοινωνίας των πολιτών στα ζητήμα-

τα αυτά, αποτελούν μερικά από τα

σημεία στα οποία μπορεί να επικε-

ντρωθεί σήμερα η λεγόμενη «πράσι-

νη διπλωματία».

Επομένως, η ελληνική εξωτερική

πολιτική της οικονομικής διπλωμα-

τίας, της αναπτυξιακής συνεργασίας

και του απόδημου ελληνισμού θα

προβάλλονται και θα υλοποιούνται

υ π ό τ ο π ρ ί σ μ α τ η ς π ρ ά σ ι ν η ς

ανάπτυξης.

Αναφορικά με την οικονομική συ-

νεργασία, σε διμερές επίπεδο, έχει τε-

ράστια σημασία η συνεργασία με χώ-

ρες που έχουν ήδη κάνει σημαντικά

βήματα σε θέματα, όπως:

• νέες τεχνολογίες και εφαρμογές

πράσινης ανάπτυξης, ενσωματώ-

νοντας τις ανανεώσιμες πηγές

ενέργειας,

• σύγχρονες γεωργικές πρακτικές,

με έμφαση στην ποιότητα, στην

τυποποίηση και την πιστοποίηση,

με παράλληλη προστασία των ε-

δαφών και των υδάτων,

• μεταφορές με γρήγορη και ασφα-

λή μετακίνηση ανθρώπων και ε-

μπορευμάτων, με παράλληλη ε-

ξοικονόμηση ενέργειας και χαμη-

λή ρύπανση,

• ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η δ ι α χ ε ί ρ ι σ η

απορριμμάτων,

• δασοπροστασία και αποκατάστα-

ση οικοσυστημάτων,

• πολεοδομία , χωρ οταξία και

αρχιτεκτονική,

• έρευνα και τεχνολογία, κά.

Πράσινη διπλωματία, πράσινη ανάπτυξη

Σπύρος Κουβέλης Υφυπουργός Εξωτερικών


Αυτά μπορούν και πρέπει να εντα-

χθούν στην ατζέντα της οικονομικής

συνεργασίας της χώρας μας, με απο-

τελέσματα αμοιβαίου οφέλους, αλλά

και μεταφορά και παραγωγή τεχνο-

γνωσίας στην Ελλάδα.

Η συνεργασία με χώρες που μπο-

ρούν και χρειάζονται να αξιοποιή-

σουν την υπάρχουσα ελληνική τεχνο-

γνωσία και να απορροφήσουν ελλη-

νικά προϊόντα είναι πολύ σημαντική.

Ιδιαίτερα, καθώς προχωρά η ε-

φαρμογή της πολιτικής για την πρά-

σινη ανάπτυξη στη χώρα μας, η ελλη-

νική επιχειρηματική συνεργασία με

τις χώρες αυτές σε θέματα ενέργειας,

τουρισμού, κατασκευών, γεωργίας

και προώθησης προϊόντων, διαχείρι-

σης φυσικών πόρων και περιβαλλο-

ντικών παραμέτρων, μπορεί και πρέ-

πει να καταστήσει την Ελλάδα πόλο

πράσινης ανάπτυξης στην ευρύτερη

περιοχή των Βαλκανίων και της ΝΑ

Ευρώπης, της ανατολικής Μεσογεί-

ου, της Β. Αφρικής και της Μ.

Ανατολής.

Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να με-

τουσιωθεί σε μια χώρα περιβαλ-

λοντικά πρωτοπόρα και καινοτόμα,

με τη διαμόρφωση ενός νέου ανα-

πτυξιακού προτύπου, με κίνητρα για

περιβαλλοντικά φιλικές επιχειρημα-

τικές πρωτοβουλίες, που υιοθετούν

νέες τεχνολογίες. Στόχος είναι να α-

ποκτήσει η χώρα μια δυναμικά ανα-

πτυσσόμενη εσωτερική αγορά περι-

βαλλοντικών προϊόντων και υπηρε-

σιών, που στη συνέχεια θα λειτουρ-

γήσει ως εφαλτήριο, για να γίνει η

χώρα ανταγωνιστικός εξαγωγέας αυ-

τών των προϊόντων και υπηρεσιών.

Προϋπόθεση για την επίτευξη

αυτών των στόχων της οικονομικής

συνεργασίας, με βάση την πράσινη

διπλωματία, είναι η καλή κατανόηση

της κατάστασης, των αναγκών και

των ευκαιριών σε κάθε χώρα, ώστε

να τεθούν σαφείς στόχοι που θα βο-

ηθήσουν και τη λειτουργία των κατά

τόπους πρεσβειών μας. Χρειάζονται,

όμως, και σαφείς προτεραιότητες

και στόχοι σε επίπεδο κάθε παραγω-

γικού τομέα της χώρας μας, πράγμα

Σύγχρονες

περιβαλλοντικές

προκλήσεις, όπως η

κλιματική αλλαγή,

η εξάντληση των

υδάτινων πόρων, η

ρύπανση των

διασυνοριακών

υδάτων, που

επισείουν νέους και

μεγάλους

κινδύνους, μπορούν

σίγουρα να

απαντηθούν, αλλά

και να διανοίξουν

νέους ορίζοντες διά

της πράσινης

ανάπτυξης και

διπλωματίας


που περνάει μέσα από τη στενή συ-

νεργασία του ΥΠΕΞ με τα συναρμό-

δια υπουργεία.

Σημαντικό εργαλείο στην προσπά-

θεια αυτή αποτελεί η βοήθεια που

παρέχει η Ελλάδα σε αναπτυσσόμε-

νες χώρες μέσω της Διεθνούς Ανα-

πτυξιακής Συνεργασίας.

Με σωστή στόχευση, ώστε η πα-

ρεχόμενη αναπτυξιακή βοήθεια να

καλύπτει πραγματικές αναπτυξιακές

ανάγκες της βοηθούμενης χώρας,

αλλά και με ταυτόχρονη προώθηση

της ελληνικής τεχνογνωσίας και των

συγκριτικών πλεονεκτημάτων της

χώρας μας, δημιουργείται ένα διεθνές

δίκτυο αναγνώρισης της Ελλάδας ως

περιφερειακού ή και παγκόσμιου

«παίκτη» στην ατζέντα της πράσινης

ανάπτυξης. Μαζί με την ανθρωπιστι-

κή βοήθεια που παρέχει η Ελλάδα μέ-

σω του HellenicAid, και που σε πολ-

λές περιπτώσεις συνδέεται με τα α-

ποτελέσματα της κλιματικής αλλα-

γής, η χώρα μας διεκδικεί το διεθνή

της ρόλο ανάμεσα σε αυτούς που όχι

απλώς λένε, αλλά και κάνουν πράγ-

ματα για την αντιμετώπιση των με-

γάλων προκλήσεων της εποχής μας.

Σύγχρονες περιβαλλοντικές προ-

κλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή, η

εξάντληση των υδάτινων πόρων, η

ρύπανση των διασυνοριακών υδά-

των, που επισείουν νέους και μεγά-

λους κινδύνους, μπορούν σίγουρα να

απαντηθούν, αλλά και να διανοίξουν

νέους ορίζοντες διά της πράσινης α-

νάπτυξης και διπλωματίας. Είναι

προφανές ότι το μοντέλο ανάπτυξης

που ακολουθήθηκε τον προηγούμενο

αιώνα αποδείχτηκε καταστροφικό

για το περιβάλλον και σήμερα η κλι-

ματική αλλαγή αποτελεί απειλή για

τον πλανήτη. Απαιτείται να απε-

γκλωβιστούμε από το πρόβλημα και

να μετατρέψουμε την πρόκληση της

περιβαλλοντικής βιωσιμότητας σε α-

ναπτυξιακή ευκαιρία, θέτοντας τους

σωστούς πολιτικούς στόχους. Αποτε-

λεί το μεγάλο στοίχημα για το μέλ-

λον της χώρας.

Ο τρίτος πόλος της πράσινης δι-

πλωματίας περνάει μέσα από την ε-

νεργοποίηση των Ελλήνων που βρί-

σκονται σε κάθε γωνιά της γης, από

την ενεργή συμμετοχή των απόδη-

μων στην υλοποίηση της πράσινης

ανάπτυξης -εντός και εκτός των ελ-

ληνικών συνόρων. Η Ελλάδα πρέπει

να απευθυνθεί σε όλους τους Ελλη-

νες, ανεξάρτητα από το αντικείμενο

εργασίας τους, τον κοινωνικό τους

ρόλο και τον τόπο διαμονής τους,

και με μία συνεπή και συνεχή επικοι-

νωνία μαζί τους να ξυπνήσει την υ-

περηφάνεια του Ελληνα για τον τό-

πο καταγωγής του και να τον ενερ-

γοποιήσει με ένα διπλό στόχο: από

τη μια, ως πηγή υποστήριξης και

γνώσης για την υλοποίηση του ορά-

ματος για μια σύγχρονη Ελλάδα με

έμφαση στην πράσινη ανάπτυξη,

στο μέτρο και με τον τρόπο που ο

καθένας μπορεί να βοηθήσει, και α-

πό την άλλη, αξιοποιώντας όλο αυτό

το ανθρώπινο δυναμικό ως πρεσβευ-

τές της χώρας μας για την προώθη-

ση της Ελλάδας και των συγκριτι-

κών πλεονεκτημάτων της σε όλο

τον κόσμο.

Τόσο σε τεχνικό, όσο και σε πολι-

τικό επίπεδο, η τεχνογνωσία των χω-

ρών που φιλοξενούν τους απόδημους

πατριώτες μας, έχει μεγάλη ιστορία

στην εφαρμογή ολοκληρωμένων προ-

γραμμάτων για τη διαχείριση και προ-

στασία του περιβάλλοντος, μπορεί να

αποτελέσει αφετηρία για εφαρμογή

λύσεων και στη δική μας χώρα, στο

πλαίσιο της εφαρμογής μιας πολιτικής

«πράσινης ανάπτυξης». Οι Ελληνες

της διασποράς αποτελούν το συνδετι-

κό κρίκο μεταξύ της χώρας φιλοξενίας

και της μητέρας πατρίδας και, επομέ-

νως, μπορούν να μεταλαμπαδεύσουν

αυτές τις ιδέες και γνώσεις και στη

χώρα μας.

Η πρόκληση είναι μεγάλη, αλλά εί-

ναι εφικτή. Ολοι μαζί πάμε να

τοποθετήσουμε τη νέα, σύγχρονη,

δημιουργική και ξεχωριστή Ελλάδα,

στον παγκόσμιο χάρτη της πράσινης

ανάπτυξης, να βάλουμε τη χώρα μας

σε μια ξεχωριστή θέση στη νέα αυτή

αναπτυξιακή εποχή για όλο τον κό-

σμο. Ολοι μαζί οι Ελληνες, σε κάθε

γωνιά της Γης, μπορούμε και θα το

πετύχουμε.


Τέρμα τα πράσινα λόγια, καιρός για δράση

Τ ην ώρα που γράφεται αυτό

το κείμενο, η διάσκεψη της

Κοπεγχάγης για το κλίμα

δεν έχει ολοκληρωθεί. Η αι-

σιοδοξία παραμένει ζωντανή μέχρι

την τελευταία στιγμή και η αγωνία

κορυφώνεται. Θα έχουμε κάποιο ου-

σιαστικό αποτέλεσμα; Θα προκύψει

μια νομικά δεσμευτική συμφωνία (ή

έστω η προοπτική για την υπογραφή

της εντός των αμέσως επόμενων μη-

νών); Θα υπάρξουν οι δεσμεύσεις

για μειώσεις των αερίων του θερμο-

κηπίου στα επίπεδα που προτείνει η

επιστήμη; Θα υπάρξουν τα απαραί-

τητα χρήματα που θα εξασφαλίσουν

την ενεργό συμμετοχή των ανα-

πτυσσόμενων χωρών στον παγκό-

σμιο αγώνα για την έγκαιρη αντιμε-

τώπιση των πιο καταστροφικών συ-

νεπειών των κλιματικών αλλαγών;

Θα υπάρξει, τελικά, το απαραίτητο

θάρρος, για να αντιμετωπίσουμε την

κρίση του κλίματος;

Με το δείκτη των προσδοκιών

τόσο ψηλά και με τις θέσεις σημαντι-

κών παικτών (όπως ΗΠΑ, Κίνα, Ευ-

ρωπαϊκή Ενωση) να αναδιαμορφώ-

νονται συνεχώς με βάση τις δυναμι-

κές εξελίξεις, είναι εξαιρετικά παρα-

κινδυνευμένο να κάνει κάποιος μια

ασφαλή πρόβλεψη για το αποτέλε-

σμα της διάσκεψης. Αντίθετα, είναι

απολύτως ασφαλές να προβλέψει κά-

ποιος τι πρέπει να κάνουμε από την

επόμενη μέρα: με απλά λόγια και με

γοργά βήματα, πρέπει να ξεκινήσου-

με μια ενεργειακή επανάσταση. Μια

επανάσταση που θα επιφέρει σημα-

ντικές αλλαγές (ανατροπές) στον

τρόπο, με τον οποίο παράγουμε, δια-

νέμουμε και καταναλώνουμε την ε-

νέργεια. Η παραγωγή και η κατανά-

λωση ηλεκτρισμού, ο κτιριακός τομέ-

ας, οι μεταφορές, η γεωργία και η

κτηνοτροφία είναι μερικοί από τους

βασικούς τομείς που θα επηρεαστούν

από τις απαραίτητες αλλαγές.

Νίκος ΧαραλαμπίδηςΓενικός διευθυντής στο ελληνικό γραφείο

της Greenpeace


Την ίδια ώρα, μία άλλη κρίση, η

οικονομική, απειλεί τους βασικούς

πυλώνες πάνω στους οποίους στηρί-

ξαμε την ανάπτυξη εδώ και πολλές

δεκαετίες. Αυτοκινητοβιομηχανία,

κατασκευές, ναυτιλία, τουρισμός

δείχνουν να «ξεφουσκώνουν» και να

μην μπορούν να εγγυηθούν την έξο-

δο από το σημερινό οικονομικό αδι-

έξοδο, τουλάχιστον όχι στο ορατό

και προβλέψιμο μέλλον. Εδώ δεν θα

πρέπει να ξεχνάμε ότι η κρίση δεν α-

φορά μόνον οικονομικά μεγέθη. Α-

φορά πρωτίστως ανθρώπους που έ-

χασαν ή πρόκειται να χάσουν τη

δουλειά τους και είναι αντιμέτωποι

με μία νέα σκληρή πραγματικότητα.

Η όποια απάντηση, λοιπόν, σε

αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση

θα πρέπει να απαντά ταυτόχρονα

στα δύο καυτά ερωτήματα της επο-

χής. Πώς θα αποφύγουμε την κλιμα-

τική καταστροφή, την ώρα που η οι-

κονομία παραπαίει; Πώς θα ανορ-

θώσουμε την οικονομία, κάνοντας

την ίδια στιγμή στροφή 180 μοιρών

στις επιλογές μας, προκειμένου να

αντιμετωπίσουμε την κλιματική

κατάρρευση;

Ολοένα και περισσότεροι άρχισαν

πλέον να ψελλίζουν τις φράσεις

«πράσινη ανάπτυξη», «πράσινη οικο-

νομία», «πράσινη επιχειρηματικότη-

τα» ως μία διέξοδο στα σημερινά αδι-

έξοδα. Στην Ελλάδα, η πράσινη ανά-

πτυξη αποτέλεσε το USP (unique

selling point) της σημερινής κυβέρ-

νησης. Αν δει κανείς τα προγράμματα

ανόρθωσης της οικονομίας που έ-

χουν εξαγγείλει διάφορες χώρες, θα

διαπιστώσει ότι σε αρκετές από αυτές

ένα μεγάλο μέρος των δημόσιων ενι-

σχύσεων δίνεται σε αυτό που αποκα-

λούμε πράσινη οικονομία, με έμφαση

μάλιστα στις καθαρές ενεργειακές

τεχνολογίες.

Υπάρχει ένας καλός λόγος, για

τον οποίο ένα σημαντικό μέρος των

χρημάτων πηγαίνει προς πράσινες

κατευθύνσεις. Οπως έδειξε σχετική

μελέτη στις ΗΠΑ, η τόνωση της οι-

κονομίας μέσω της διοχέτευσης δη-

μόσιων πόρων σε πράσινες επενδύ-

σεις δημιουργεί περισσότερες θέσεις

εργασίας απ’ ό,τι αν τα χρήματα αυ-

τά διοχετευτούν στην ιδιωτική κατα-

νάλωση ή ακόμη χειρότερα σε παρα-

δοσιακούς τομείς της οικονομίας, ό-

πως πχ. η πετρελαϊκή βιομηχανία.

Σύμφωνα με σχετική έρευνα που

εκπόνησε η Greenpeace και η οποία

εξετάζει τις προοπτικές της πράσινης

απασχόλησης στην Ελλάδα μέσα

στην ερχόμενη δεκαετία (www.greenpeace.org/greece/press/118523/green-jobs-report), οι δυνατότητες εί-

ναι εντυπωσιακές. (Σημειωτέον ότι η

συγκεκριμένη έρευνα επικεντρώθηκε

στους εξής τομείς: ανανεώσιμες πη-

γές ενέργειας (ΑΠΕ), εξοικονόμηση

ενέργειας στον κτιριακό τομέα, ανα-

κύκλωση-κομποστοποίηση των α-

πορριμμάτων και βιολογική γεωρ-

γία.) Η πράσινη ανάπτυξη αναμένε-

ται να αποφέρει 98.500-155.000 θέ-

σεις πλήρους απασχόλησης στην Ελ-

λάδα ως το 2020, αν σήμερα αποφα-

σίσουμε να κάνουμε τη δέουσα στρο-

φή και, βέβαια, τις επιβαλλόμενες ε-

πενδύσεις. Η επιλογή αυτή όχι μόνον

εγγυάται μία διέξοδο από την οικο-

νομική κρίση, αλλά αποτελεί και τη

μόνη δυνατή για την καταπολέμηση

των κλιματικών αλλαγών και την υ-

πέρβαση της περιβαλλοντικής κρίσης

του πλανήτη μας. Συνυπολογίζοντας

και τις έμμεσες θέσεις απασχόλησης

που πυροδοτούνται από την επιλογή

αυτή (λόγω τόνωσης της κατανάλω-

σης), η συνολική απασχόληση (άμεση

και έμμεση) ως το 2020 υπολογίζεται

σε 256.000-403.500 θέσεις εργασίας.

Η πράσινη ανάπτυξη προβάλλει,

λοιπόν, ως μία ασφαλιστική δι-

κλείδα στη διασφάλιση των θέσεων

εργασίας που απειλούνται ή και στη

δημιουργία νέων, ώστε να ξανακερ-

δηθεί η αναπτυξιακή ορμή που απαι-

τείται για το ξεπέρασμα της κρίσης.

Αυτές οι θέσεις εργασίας αφορούν

τομείς της οικονομίας που είτε δεν έ-

χουν παραλύσει τελείως από την κρί-

ση είτε κρίνονται ως απαραίτητοι για

την καταπολέμηση των κλιματικών

αλλαγών. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν,

που στην πρώτη γραμμή αυτής της

Η νέα κυβέρνηση,

στη νέα χρονιά,

καλείται να

αποδείξει ότι έχει

την πράσινη

ανάπτυξη στο αίμα

της και όχι μόνο

στα λόγια της


νέας πολιτικής απασχόλησης βρίσκο-

νται οι τομείς εκείνοι που μας οδη-

γούν σε μία οικονομία χαμηλής έντα-

σης άνθρακα. Οι ΑΠΕ, οι τεχνολογί-

ες εξοικονόμησης ενέργειας, η οικο-

λογική δόμηση και οι πράσινες μετα-

φορές δείχνουν ότι μπορούν να δώ-

σουν ελπίδα σε ένα κόσμο φοβισμένο

και απαισιόδοξο. Πολλά υποσχόμε-

νες είναι και οι συναφείς δραστηριό-

τητες που αφορούν την εναλλακτική

διαχείριση των απορριμμάτων, τη βι-

ολογική γεωργία, τα προϊόντα πράσι-

νης χημείας, τον οικοτουρισμό και

την προστασία της βιοποικιλότητας.

Η νέα κυβέρνηση, έχοντας ανε-

βάσει σημαντικά τον πήχη των

προσδοκιών στον τομέα της πράσι-

νης ανάπτυξης, οικονομίας και απα-

σχόλησης, εφόσον πράγματι εννοεί

τις προεκλογικές της δεσμεύσεις,

πρέπει να αρχίσει να δίνει άμεσα

δείγματα γραφής. Και όταν μιλάμε

για υλοποίηση, δεν αναφερόμαστε

απλώς σε πιλοτικά προγράμματα

που λειτουργούν ως άλλοθι για την

αδράνεια. Αντιθέτως, αναφερόμαστε

στην ανάγκη ουσιαστικών παρεμβά-

σεων στους παραπάνω συγκεκριμέ-

νους τομείς, οι οποίοι σχετίζονται ά-

μεσα με σημαντικά περιβαλλοντικά

προβλήματα.

Στον τομέα των κλιματικών αλ-

λαγών, τουλάχιστον στη θεωρία, τα

πράγματα είναι απλά. Το βρόμικο ε-

νεργειακό μείγμα της χώρας σε συν-

δυασμό με την υψηλή ενεργειακή έ-

νταση (ενέργεια ανά μονάδα παρα-

γόμενου ΑΕΠ) και την υψηλή ενερ-

γειακή εξάρτηση μας οδηγούν στην

ανάγκη εξοικονόμησης ενέργειας

και τη μαζική διείσδυση των ΑΠΕ.

Για να γίνουν αυτά (τα αυτονόητα)

πραγματικότητα, απαιτούνται πολι-

τική βούληση σε όλα τα επίπεδα, κί-

νητρα και συμμετοχή της κοινωνίας.

Αν θέλουμε να καταλάβουμε το μέ-

γεθος των αλλαγών που έχουμε α-

νάγκη, για να υλοποιήσουμε το αυ-

τονόητο, παραθέτω ένα χαρακτηρι-

στικό παράδειγμα: ο ρυθμός με τον

οποίο προχωρά η εγκατάσταση ΑΠΕ

στη χώρα μας είναι περίπου 100

MW ετησίως. Για να πετύχουμε τους

δεσμευτικούς στόχους που πρέπει

να πετύχει η Ελλάδα ως κράτος-

μέλος της ΕΕ (στο πλαίσιο του περί-

φημου 20-20-20 μέχρι το 2020), πρέ-

πει να εγκαθιστούμε περίπου 1.000

MW ετησίως!

Για να πετύχουμε, λοιπόν, το αυτο-

νόητο, πρέπει να αντιμετωπίσου-

με θαρραλέα τη γραφειοκρατία

(πρώτη ξαδέλφη της διαφθοράς). Την

ίδια στιγμή που σε πολλές χώρες της

ΕΕ παρατηρείται πραγματικός οργα-

σμός στην ανάπτυξη των ΑΠΕ, η Ελ-

λάδα εξακολουθεί να φιγουράρει στις

χειρότερες θέσεις σε ό,τι αφορά τη

γραφειοκρατία που ταλαιπωρεί τις

σχετικές επενδύσεις (μελέτη του γερ-

μανικού Ινστιτούτου Fraunhofer για

λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτρο-

πής -Ιούνιος 2007). Η απεμπλοκή α-

πό το σημερινό γραφειοκρατικό αδιέ-

ξοδο είναι δυνατόν να οδηγήσει στην

εγκατάσταση μερικών χιλιάδων MW

ΑΠΕ ανά την Ελλάδα, τη δημιουργία

χιλιάδων θέσεων εργασίας και τη μεί-

ωση των εκπομπών διοξειδίου του

άνθρακα. Σε μια τέτοια διαδικασία

είναι προφανές ότι η ΔΕΗ ουσιαστι-

κά υποχρεώνεται να αναθεωρήσει

τόσο το αναπτυξιακό της πρόγραμ-

μα, όσο και το ρόλο της, μιας και τα

δύο στηρίζονται εν πολλοίς στο ρυ-

πογόνο λιγνίτη. Το σχέδιο νόμου για

την «Επιτάχυνση της ανάπτυξης των

ΑΠΕ για την αντιμετώπιση της κλι-

ματικής αλλαγής», που μόλις δόθηκε

για δημόσια διαβούλευση, φαίνεται

να κινείται προς αυτή την κατεύθυν-

ση. Μένει να δούμε τόσο την τελική

μορφή του, όσο και την υλοποίησή

του. Στον ίδιο άξονα πρέπει να κινη-

θεί και η διαμόρφωση των απαραί-

τητων δικτύων που θα φιλοξενή-

σουν κατά προτεραιότητα τις διάφο-

ρες ΑΠΕ που πρέπει να αναπτυ-

χθούν στη χώρα.

Παράλληλα με τη διείσδυση των

ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα της χώ-

ρας, πρέπει να προχωρήσει και η ε-

ξοικονόμηση ενέργειας. Αυτό φα-

ντάζει εύκολο και προφανές για μια

τόσο ενεργειακά σπάταλη χώρα, ό-

πως η Ελλάδα. Σε αυτή την κατεύ-

Με απλά λόγια και

γοργά βήματα,

πρέπει να

ξεκινήσουμε μία

ενεργειακή

επανάσταση, που

θα επιφέρει

σημαντικές

ανατροπές στον

τρόπο, με τον οποίο

παράγουμε,

διανέμουμε και

καταναλώνουμε

την ενέργεια


θυνση σημαντικό ρόλο έχει ο κτιρια-

κός τομέας, ο οποίος ευθύνεται για

το 40% των εκπομπών διοξειδίου

του άνθρακα της χώρας. Οσο δεν α-

ντιμετωπίζουμε την απώλεια και κα-

τασπατάληση ενέργειας (βρόμικης ή

πράσινης), θα είναι σαν να προσπα-

θούμε να γεμίσουμε με νερό ένα

τρύπιο κουβά. Η υλοποίηση μαζικών

δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας

στον κτιριακό τομέα θα είναι ένα α-

πό τα κρίσιμα στοιχήματα της και-

νούργιας χρονιάς. Αυτή τη φορά,

μάλιστα, το στοίχημα θα είναι πιο

δύσκολο, μιας και μάλλον θα πρέπει

να αποκλείσουμε «λύσεις» άλλων ε-

ποχών που στηρίζονταν σε ενισχύ-

σεις κεφαλαίου, και θα πρέπει να α-

ναζητήσουμε πιο ευέλικτες λύσεις,

όπως φορολογικά κίνητρα που α-

πευθύνονται στην πλειοψηφία των

πολιτών (πχ. επιστροφές φόρου) και

συμβάλλουν στη δημιουργία μιας

σταθερής και βιώσιμης αγοράς.

Ο τομέας των μεταφορών δεν εί-

ναι καθόλου άμοιρος ευθυνών ως

προς την εκπομπή αερίων του θερ-

μοκηπίου, αλλά και άλλων επικίνδυ-

νων ρύπων που μειώνουν το προσ-

δόκιμο ζωής. Το «νέφος της Αθή-

νας» είναι πλέον νέφος κάθε μεγά-

λου αστικού κέντρου της χώρας μας.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση σκοτώνει.

Η αντιμετώπισή της βάζει στο στό-

χαστρο το ΙΧ και απαιτεί τη μείωση

των διανυόμενων οχηματοχιλιομέ-

τρων μέσα από τον εκσυγχρονισμό

και την επέκταση των μέσων συλλο-

γικής μεταφοράς (προαπαιτούμενο

για το σταδιακό αποκλεισμό της αυ-

τοκίνησης), σε συνδυασμό με τα ο-

χήματα χαμηλής κατανάλωσης και

καθαρής τεχνολογίας. Και εδώ απαι-

τούνται συγκρούσεις με συνήθειες

και κατεστημένες αντιλήψεις και οι-

κονομικά συμφέροντα.

Στον τομέα της διαχείρισης των

απορριμμάτων τόσο το πρόβλημα,

όσο και η υποκρισία έχουν φτάσει

στο απροχώρητο. Και εδώ οι λύσεις

είναι γνωστές. Υπάρχουν μάλιστα

συγκεκριμένες προτάσεις (κοινές

προτάσεις τεσσάρων περιβαλλοντι-

κών οργανώσεων) για το πώς μπο-

ρούμε ουσιαστικά να εξαλείψουμε

τον όγκο των απορριμμάτων που

καταλήγουν σε ταφή, αποφεύγοντας

την επικίνδυνη και πανάκριβη καύ-

ση: μέσα από την επαναχρησιμοποί-

ηση-κομποστοποίηση-ανακύκλωση

των απορριμμάτων με επιμονή στη

διαλογή από την πηγή. Το ενδιαφέ-

ρον είναι ότι οι συγκεκριμένες προ-

τάσεις (www.greenpeace.org/greece/p re s s / 1 1 8 5 2 3 / p ro p o s a l - w a s t e -managment) είναι καθ’ όλα τεκμηρι-

ωμένες και κατά πολύ πιο οικονομι-

κές από άλλες (που προκρίνουν τη

δημιουργία μονάδων καύσης ή φα-

ραωνικών κέντρων διαλογής), δημι-

ουργούν πολύ περισσότερες θέσεις

εργασίας και συμβάλλουν στην απο-

κέντρωση. Ταυτόχρονα, απαιτούν τη

συνειδητή συμμετοχή της κοινωνίας,

χωρίς την εξασφάλιση της οποίας

κάθε ουσιαστική προσπάθεια αντι-

μετώπισης αυτού του τεράστιου

προβλήματος είναι καταδικασμένη

σε λύσεις που απλώς «βάζουν τα

σκουπίδια κάτω από το χαλί».

Η πρόσφατη συζήτηση για την ε-

κτροπή ή όχι του Αχελώου (μιας

και η εκτροπή της λογικής είναι βέ-

βαιη) έφερε με τον πιο δραματικό

τρόπο στην επιφάνεια την ανάγκη

μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για

το νερό. Με τη γεωργία να κατανα-

λώνει περί το 85% του γλυκού νερού

είναι σαφές ότι πρέπει να αλλάξουμε

τόσο τον τρόπο που αρδεύουμε τις

καλλιέργειες, όσο και ορισμένες από

τις καλλιέργειες που απαιτούν μεγά-

λες ποσότητες νερού. Για να γίνει

αυτό, απαιτείται μια αγροτική πολι-

τική ή πιο σωστά μια πολιτική για τη

βιώσιμη ανάπτυξη της υπαίθρου. Αν

απαιτούνται, οι αλλαγές αυτές αφο-

ρούν τελικά στο πώς και πόσο νερό

χρησιμοποιείται αντί των προτεινό-

μενων αλλαγών στη ροή ποταμών.

Μιλώντας για το νερό, δεν θα

πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τη θάλασσα.

Μια χώρα με 16.000 χλμ. ακτών και

ισχυρή ναυτική παράδοση στερείται

ολοκληρωμένης στρατηγικής για

την προστασία και ανάδειξη της θά-

λασσας και της θαλάσσιας ζωής. Οι

34

Βασίλης Καμινάρης Partner,Ελεγκτικού Τμήματος Ernst & Young

Το σχέδιο νόμου που έθεσε σε δημόσια διαβού-λευση το υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής για την προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) καθορί-

ζει τον εθνικό στόχο για τη συμμετοχή των ΑΠΕ στην κά-λυψη της τελικής κατανάλωσης ενέργειας μέχρι το 2020 σε τουλάχιστον 40% (δεσμευτικός στόχος για 20%, αντί του 18% που προβλέπει η Οδηγία 28/2009).

Με γνώμονα την επίτευξη του ανωτέρω στόχου προω-θούνται δημιουργικές προτάσεις, όπως διαδικαστικού χα-ρακτήρα προσαρμογές για τη μείωση του συνολικού χρό-νου αδειοδότησης σε λιγότερο από 8-10 μήνες (από 3-5 χρόνια που είναι σήμερα) ή η διάθεση μέρους του τέλους υπέρ ΟΤΑ στους τελικούς καταναλωτές μέσω των λογαρια-σμών ΔΕΗ.

Δεδομένου ότι όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (πολιτεία, τοπικές κοινωνίες, επιχειρήσεις ΑΠΕ και καταναλωτές) έ-χουν συμφέρον και οφέλη από την ενίσχυση των ΑΠΕ, η συζήτηση θα πρέπει να εστιαστεί όχι στο αν ο στόχος του 40% είναι ρεαλιστικός ή επιτεύξιμος, αλλά στο πώς θα δο-θούν περισσότερα και πιο αποδοτικά κίνητρα για την επί-τευξη μεγαλύτερου μέρους του στόχου και αυτό ακριβώς θα αναμέναμε να προκύψει μέσω της δημόσιας διαβούλευ-σης: περισσότερο ριζοσπαστικές προτάσεις, περισσότερα και πιο δημιουργικά κίνητρα στους ενδιαφερόμενους, ώστε να προσπαθήσουν περισσότερο να αυξήσουν τη συμμετο-χή τους στην επίτευξη του εθνικού στόχου.

Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η διάθεση μέρους του τέλους υπέρ ΟΤΑ στους τελικούς καταναλωτές μέσω των λογαρια-σμών ΔΕΗ. Το σχέδιο νόμου αναφέρει ότι ποσό μέχρι 1% της τιμής πώλησης της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ θα επι-στρέφεται στους οικιακούς καταναλωτές του ΟΤΑ, στον οποίο είναι εγκατεστημένοι σταθμοί ΑΠΕ. Η πρόταση αυτή αποτελεί κίνητρο για την τοπική αποδοχή των έργων ΑΠΕ, όμως θα μειώσει τα ποσά που τελικά απολαμβάνουν οι ΟΤΑ.

Τι σημαίνει το ποσοστό αυτό, όμως, σε πραγματικά νούμερα;Από εκτιμήσεις της Ernst & Young, η αξία της ετήσιας πα-ραγωγής ΑΠΕ στην Ελλάδα ανέρχεται σε περίπου 300 εκ. ευρώ, άρα, η διάθεση του 1% αντιστοιχεί σε περίπου τρία εκ. ευρώ, ποσό που από μόνο του δεν είναι ιδιαίτερα εντυ-πωσιακό. Επίσης, για κάθε νέο ΜW που εγκαθίσταται, το ποσό του 1%, το οποίο θα επιστραφεί στους καταναλωτές, εκτιμάται σε 2.300 ευρώ. Αν ένας ΟΤΑ έχει 15.000 οικια-κούς καταναλωτές, για κάθε νέο MW που θα εγκαταστα-θεί θα επιστραφεί σε κάθε καταναλωτή ξεχωριστά το ποσό των δέκα λεπτών του ευρώ ανά έτος (0,15 ευρώ).

Για να αποκτήσει νόημα το όφελος αυτό, θα μπορούσε το ποσοστό του 1% να γίνει 5%, ενώ παράλληλα να μη με-ταβληθεί το ποσοστό που καταλήγει στον ΟΤΑ. Προϋπόθε-ση για την απόδοση στους καταναλωτές των ποσών αυτών θα μπορούσε να είναι η επίτευξη του στόχου του 40% στα όρια του ΟΤΑ. Η διαφορά θα μπορούσε να ενσωματωθεί στην τιμή, στην οποία αποζημιώνονται οι ΑΠΕ.

Επειδή, όμως, η διαφορά της τιμής, στην οποία αποζη-μιώνονται οι ΑΠΕ σήμερα, ανακτάται από όλους τους κατα-ναλωτές (μέσω της συλλογής του ειδικού τέλους υπέρ ΑΠΕ στους λογαριασμούς της ΔΕΗ), είναι βέβαιο ότι η επίτευξη του στόχου του 40% θα δημιουργήσει ανάγκη για σημαντική αύξηση του τέλους αυτού. Αν, σύμφωνα με την προηγούμενη πρόταση, σε έναν ΟΤΑ επιτευχθεί ο στόχος του 40%, τότε θα απαλλάσσονται οι καταναλωτές του ΟΤΑ αυτού από το ειδι-κό τέλος ΑΠΕ και η διαφορά θα καλύπτεται από όλους τους άλλους, οι οποίοι δεν έχουν ακόμη επιτύχει το στόχο αυτό.

Ολα τα παραπάνω είναι απλώς σκέψεις για το πώς θα μπορούσε το σχέδιο νόμου να γίνει πιο ριζοσπαστικό, οι δε διατάξεις του να αποτελούν σημαντικά κίνητρα για την ε-πίτευξη των στόχων που θέτει.

Αναμένουμε τη δημόσια διαβούλευση και τις προτά-σεις που θα κατατεθούν.

Πρός αναζήτηση δημιουργικών προτάσεων

PUBL

I


συστηματικές διαχρονικές αστοχίες

σε θέματα αλιείας απειλούν πλέον

τόσο τη θαλάσσια ζωή, όσο και τη

βιωσιμότητα του αλιευτικού επαγ-

γέλματος. Οι σκανδαλώδεις διατά-

ξεις υπέρ καταστροφικών αλιευτι-

κών εργαλείων (κατά παράβαση της

σχετικής ευρωπαϊκής νομοθεσίας)

είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα. Η

νέα Ελληνίδα Επίτροπος Ναυτιλίας-

Αλιείας καλείται να συμβάλει στην

ανατροπή αυτής της πραγματικότη-

τας, επαναφέροντας τη χώρα τουλά-

χιστον στη στοιχειώδη νομιμότητα.

Μετά τις τραγικές και καταστρο-

φικές εμπειρίες από τις εκτεταμένες

δασικές πυρκαγιές των τελευταίων

ετών είναι σαφές ότι αρκετά δεδομέ-

να πρέπει να αλλάξουν. Και αυτά

δεν περιορίζονται στις διοικητικές

δομές και τις ευθύνες της κατάσβε-

σης. Κυρίως, επικεντρώνονται σε έρ-

γα και δράσεις πρόληψης. Εχουμε

μπροστά μας μερικούς μήνες, για να

δούμε αν τελικά μάθαμε κάτι, χάνο-

ντας ένα σημαντικό κομμάτι των ελ-

ληνικών δασών ή αν απλώς θα αρχί-

σουμε να συζητάμε για τον αριθμό

των διαθέσιμων πυροσβεστικών αε-

ροσκαφών στις αρχές Ιουλίου, περι-

μένοντας την επόμενη καταστροφή.

Εδώ αξίζει να θυμηθούμε ότι οι ε-

περχόμενες κλιματικές αλλαγές δη-

μιουργούν τις ιδανικές συνθήκες για

μεγάλης έκτασης δασικές πυρκαγιές

στη χώρα μας.

Αφήσαμε για το τέλος το πιο δύ-

σκολο: το αστικό περιβάλλον. Στη

χώρα του αυθαίρετου ποιος θα τολ-

μήσει να μιλήσει για τάξη; Το θέμα

δεν προσφέρεται καθόλου για χάιδε-

μα αυτιών, ενώ είναι εξαιρετικά επεί-

γον. Η κατάσταση στα αστικά κέ-

ντρα είναι (εδώ και χρόνια) ασφυ-

κτική και αναπαράγεται ανά την επι-

κράτεια. Η απουσία ελεύθερων χώ-

ρων και χώρων πρασίνου δεν είναι

άμοιρη του βαθμού φυσικής και ψυ-

χικής δυσφορίας των κατοίκων των

πόλεων. Η απολύτως δικαιολογημέ-

νη εμμονή στην προστασία των τε-

λευταίων μεγάλων ελεύθερων (για

πόσο ακόμα;) χώρων, όπως το Ελλη-

νικό, ο Ελαιώνας και το Γουδή, συ-

χνά αφήνει στο περιθώριο την ανά-

γκη δημιουργίας και λειτουργίας μι-

κρών πνευμόνων πρασίνου και ση-

μείων συνεύρεσης σε κάθε γωνιά

των αστικών κέντρων. Αν θέλουμε

πολίτες που αγαπούν, σέβονται και

νοιάζονται για τις πόλεις τους, πρέ-

πει να προχωρήσουμε σε τέτοιες ου-

σιαστικές κινήσεις και ταυτόχρονα

πρέπει να ανακαλύψουμε ένα τρόπο

να μιλάμε και να διαβουλευόμαστε

για αποφάσεις που αφορούν το μέλ-

λον και την καθημερινότητά μας.

Σε όλον αυτό τον κατάλογο δεν θα

πρέπει να αγνοήσουμε το σημα-

ντικό ρόλο που μπορεί και πρέπει να

διαδραματίσει ο επιχειρηματικός κό-

σμος, ο οποίος τα τελευταία χρόνια

έχει αρχίσει να αρθρώνει μια πράσινη

ρητορική. Οι επιχειρήσεις που θέλουν

και μπορούν να το κάνουν θα έχουν

μπροστά τους αμέτρητες ευκαιρίες

και προκλήσεις. Οι υπόλοιπες αρχικά

θα εμποδίζουν κάθε εξέλιξη και τελι-

κά θα τις ξεπεράσει η κοινωνία και η

πραγματικότητα.

Αν τα παραπάνω μοιάζουν πολ-

λά, πρέπει να ομολογήσω ότι είναι

απολύτως απαραίτητα χωρίς την πα-

ραμικρή δόση υπερβολής. Η συσσώ-

ρευσή τους μέσα από δεκαετίες α-

δράνειας, καταστροφικής διαχείρι-

σης με προτεραιότητα σε κοντό-

φθαλμα μικρο- και μεγαλοσυμφέρο-

ντα δεν αφήνουν ούτε στιγμή για

χάσιμο. Η νέα κυβέρνηση, στη νέα

χρονιά, καλείται να αποδείξει ότι έ-

χει την πράσινη ανάπτυξη στο αίμα

της και όχι μόνο στα λόγια της. Ε-

κτός από τη θεωρητική γνώση, δεί-

χνει να έχει και ένα άλλο συγκριτικό

πλεονέκτημα, τη δημιουργία του νέ-

ου υπουργείου Περιβάλλοντος, Ε-

νέργειας και Κλιματικής Αλλαγής

που δίνει τη δυνατότητα να ξεπερα-

στούν δυσκολίες που είχαν επανει-

λημμένα εμφανιστεί στο παρελθόν

και αποδίδονταν στην απουσία συ-

ντονισμού ή την ασυμφωνία συναρ-

μόδιων υπουργείων. Ιδού η Ρόδος

λοιπόν... Με άλλα λόγια, ο καθένας

μας ας κριθεί από τις πράξεις του.

Καλή χρονιά σε όλους.


Ετος ελπίδαςή διαιώνισηςτου business as usual;

Τ ο φυσικό περιβάλλον της

Ελλάδας νοσεί βαθύτατα, ε-

νώ η απουσία θεσμικών, νο-

μικών και πολιτικών μέτρων

και «εργαλείων» δυσχεραίνει τις

προσπάθειες διαφύλαξης των ήδη υ-

ποβαθμισμένων οικοσυστημάτων,

των υδάτινων πόρων, των δασών,

του εδάφους, της ποιότητας του αέ-

ρα κοκ. Εννοείται ότι η ίδια ζοφερή

κατάσταση επικρατεί και στο ενερ-

γειακό τοπίο, όπου η Ελλάδα αδυνα-

τεί να μειώσει την εξάρτησή της από

το πετρέλαιο και το λιγνίτη, καθυ-

στερεί δραματικά στην προώθηση

των ανανεώσιμων πηγών, αγνοεί τα

οφέλη από την εξοικονόμηση ενέρ-

γειας και αμελεί να εκσυγχρονίσει

το δίκτυο διανομής ηλεκτρισμού. Ο-

λα αυτά τα χρόνια, η μίζερη αντιμε-

τώπιση του περιβάλλοντος, αλλά

και η αδυναμία κατανόησης των ω-

φελειών που η προστασία του περι-

βάλλοντος μπορεί να επιφέρει στην

ποιότητα ζωής και την οικονομία, ο-

δήγησαν σε μία κατάσταση που σί-

γουρα δεν μας κάνει υπερήφανους.

Το 2009 ήταν έτος εκλογών. Ευρω-

εκλογές και εθνικές εκλογές κυριάρ-

χησαν στην κοινωνική και πολιτική α-

τζέντα του τόπου, σε ένα κλίμα ζοφε-

ρό υπό το έρεβος της οικονομικής

κρίσης, που ταλανίζει τη χώρα μας. Το

περιβάλλον, ευτυχώς, δεν εξαφανί-

στηκε από το προεκλογικό τοπίο, ό-

πως συνηθιζόταν εδώ και πολλά χρό-

νια. Αντιθέτως, οι προεκλογικές εξαγ-

γελίες υπέρ του περιβάλλοντος, της

πράσινης οικονομίας, της καθαρής ε-

νέργειας, της προστασίας της βιοποι-

κιλότητας ήταν περισσότερες από πο-

τέ. Πρόκειται, σαφέστατα, για ένα θε-

τικό στοιχείο. Η έννοια της περιβαλ-

λοντικής προστασίας μπορεί να θεω-

ρηθεί πως βρίσκεται επιτέλους εντός

της καρδιάς του πολιτικού διαλόγου.

Ομως, πλέον, αυτό δεν αρκεί. Το περι-

βάλλον πρέπει να φύγει από το επίπε-

δο της ρητορείας και να αγκαλιάσει ο-

ριζόντια τις πολιτικές της Ελλάδας.

Μια τέτοια ουσιαστική στροφή προς

υλοποίηση έργων και πολιτικών για το

περιβάλλον επιβάλλεται, ιδίως αν λά-

βουμε υπόψη τις σωρευτικές αρνητι-

κές επιδόσεις της χώρας επί της περι-

βαλλοντικής προστασίας.

Εννοείται πως και το 2009 συνέβη-

σαν αναρίθμητες περιβαλλοντικές «α-

τασθαλίες», που υποβάθμισαν ακόμα

περισσότερο το ήδη εύθραυστο περι-

Θεοδότα Νάντσου Υπεύθυνη Δράσεων Πολιτικής του

WWF Ελλάς

Αχιλλέας ΠληθάραςΥπεύθυνος Εκστρατειών Πολιτικής του

WWF Ελλάς


βαλλοντικό υπόβαθρο της επικράτει-

ας. Εν συντομία, τα κυριότερα -περι-

βαλλοντικώς- αρνητικά επιτεύγματα

της Ελλάδας τη χρονιά που μας πέρα-

σε ήταν: η ανεπάρκεια του μηχανι-

σμού δασοπυρόσβεσης, όπως αποκα-

λύφθηκε στις μεγάλες πυρκαγιές στην

Αττική και την Εύβοια, η αδυναμία ε-

πίλυσης του μεγάλου «τοξικού» εφι-

άλτη που βιώνουν οι πολίτες σε Οινό-

φυτα, Ασωπό, Μεσσαπία κοκ., η εμμο-

νή σε περιβαλλοντοκτόνα έργα, όπως

αυτά της εκτροπής του Αχελώου και

της εκτροπής του Αώου, η αδράνεια

που ζήσαμε εκ μέρους της πολιτείας

και των ΟΤΑ στο ακανθώδες ζήτημα

του κλεισίματος και της αποκατάστα-

σης των παράνομων χωματερών και η

δημοσιοποίηση δύο πολύ προβληματι-

κών σχεδίων ρυθμιστικού για την Ατ-

τική και ΠΔ για την «προστασία» του

Υμηττού.

Αν στα παραπάνω προσθέσουμε

και άλλες εξίσου σημαντικές περιβαλ-

λοντικές «παλινωδίες», όπως τη μηδε-

νική προσπάθεια διαφύλαξης των προ-

στατευόμενων ειδών βιοποικιλότητας,

την πλήρη αποσάθρωση του μηχανι-

σμού ελέγχου περιβαλλοντικών παρα-

βιάσεων, τη συνήθη κακή περιβαλλο-

ντική λειτουργία της ΔΕΗ ΑΕ, κατα-

λαβαίνουμε πως -σωρευτικά- έχουμε

φτάσει σε ένα οριακό σημείο.

Παρά τα όσα αρνητικά και δυσοί-

ωνα έχουν σημειωθεί έως τώρα,

υπήρξαν και μερικές θετικές κινήσεις

που αφήνουν ελπιδοφόρες ενδείξεις

για ένα καλύτερο μέλλον. Αναφέρ-

θηκε, προηγουμένως, η έμφαση που

δόθηκε σε θέματα περιβάλλοντος

κατά την εκτεταμένη προεκλογική

περίοδο, δείγμα σίγουρα θετικό (αν

και σίγουρα όχι αρκετό). Το πιο ση-

μαντικό, όμως, γεγονός που συνέβη

το 2009 και έδειξε τη δυναμική των

πολιτών ήταν σίγουρα η απαγόρευ-

ση της εισόδου του λιθάνθρακα στο

ενεργειακό μείγμα της χώρας. Μία

απαγόρευση που βρήκε ανταπόκρι-

ση σε όλα σχεδόν τα κόμματα και

στο μεγαλύτερο μέρος της ελληνι-

κής κοινωνίας. Μία απαγόρευση που

υπαγορεύτηκε από τις μεγάλες κινη-

τοποιήσεις που είδαμε να εξελίσσο-

νται στην Καβάλα, τον Αλμυρό, τη

Βοιωτία, την Εύβοια, την Αιτωλοα-

καρνανία, την Αττική. Μία κινητο-

ποίηση στην οποία πρωτοστάτησε

το WWF Ελλάς, τεκμηριώνοντας

πλήρως και με ακριβή επιστημονικά

και οικονομοτεχνικά δεδομένα τους

λόγους που συνηγορούν στη μη α-

ναγκαιότητα του λιθάνθρακα.

Οι πολίτες αρχίζουν να ενδιαφέ-

ρονται ολοένα και περισσότερο για

το περιβάλλον και αυτό πρέπει να γί-

νει πλήρως κατανοητό από τους πο-

λιτικούς της χώρας. Ετσι, μόνο τυ-

χαία δεν ήταν η μεγάλη συμμετοχή

των Ελλήνων στην «Ωρα της Γης».

Το Σάββατο 28 Μαρτίου του 2009, ε-

κατ. πολίτες σε περισσότερα από 100

κράτη της γης, έσβησαν τα φώτα για

μία ώρα, στέλνοντας ηχηρό μήνυμα

προς τους ηγέτες του κόσμου ότι ήρ-

θε η ώρα να αντιμετωπίσουν σοβαρά

την κλιματική αλλαγή, ήρθε η ώρα

για φιλόδοξα μέτρα περιορισμού των

εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Η «Ωρα της Γης» αποτέλεσε το μεγα-

λύτερο συμμετοχικό γεγονός που έ-

χει διοργανωθεί ποτέ για την κλιμα-

τική αλλαγή και το περιβάλλον γενι-

κότερα. Στην πρωτόγνωρη, για τα

ελληνικά δεδομένα, συμβολική δρά-

ση της «Ωρας της Γης», η ανταπόκρι-

ση των Ελλήνων ήταν μαζική και α-

πολύτως ενθαρρυντική. Αν και οι α-

ριθμοί έχουν μικρή σημασία, υπολο-

γίζεται ότι πάνω από ένα εκατ. ελλη-

νικά νοικοκυριά, 489 δήμοι και κοι-

νότητες, 1.649 επιχειρήσεις, 845 σχο-

λεία και 325 φορείς ένωσαν τη φωνή

τους με ανθρώπους από όλο τον κό-

σμο, συμμετέχοντας στο κάλεσμα

του WWF.

Πάντως, το τελευταίο -και ίσως

μακροπρόθεσμα πιο σημαντικό- πε-

ριβαλλοντικό γεγονός που συνέβη

το 2009 ήταν η ίδρυση του υπουργεί-

ου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και

Κλιματικής Αλλαγής. Η δημιουργία

του νέου υπουργείου ΠΕΚΑ γεννά

κατ’ αρχήν ελπίδες πως η νέα κυβέρ-

νηση θα ενσκήψει με προσοχή και

θέρμη πάνω στα περιβαλλοντικά θέ-

ματα και θα τηρήσει τις πλούσιες υ-


ποσχέσεις της για τη θωράκιση του

φυσικού μας πλούτου, τη βελτίωση

των περιβαλλοντικών συνθηκών και

τη δημιουργία πολλών πράσινων θέ-

σεων εργασίας.

Το έργο του νέου υπουργείου κάθε

άλλο παρά εύκολο είναι. Τα στε-

λέχη του νέου υπουργείου είναι ανα-

γκασμένα -αν θέλουν να πετύχουν-

να συγκρουστούν με τις παγιωμένες

περιβαλλοντοκτόνες αντιλήψεις και

πρακτικές ενός μικρού -αλλά διόλου

αμελητέου- ποσοστού της πολιτικής,

επιχειρηματικής, συνδικαλιστικής και

κοινωνικής ζωής του τόπου, που πα-

ραμένει προσηλωμένο στις αρχές της

«βρόμικης ανάπτυξης» και του οφέ-

λους των λίγων ενάντια στους πολ-

λούς. Πρέπει να κλείσουν τα αυτιά

τους σε εύκολες κριτικές, καθώς και

σε άλλες παρόμοιες φαιδρότητες. Στο

νέο υπουργείο ΠΕΚΑ, τα στελέχη

πρέπει να είναι αποφασισμένα για το-

μές που θα οδηγήσουν στη ριζική α-

ναδιάρθρωση των διοικητικών δομών

για το περιβάλλον, στον ουσιαστικό

έλεγχο των περιβαλλοντικών παρα-

βάσεων και στην τήρηση αυστηρού

χρονοδιαγράμματος για την υλοποίη-

ση φιλόδοξων μέτρων και πολιτικών

υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης. Θα

πρέπει, επίσης να επιτελέσουν το ρό-

λο του «κινητήριου μοχλού», ώστε με

τις ενέργειες και τις πιέσεις τους να

παρασύρουν τις πολιτικές της κυβέρ-

νησης προς την ίδια «πράσινη»

κατεύθυνση.

Στην πολιτική της Ελλάδας κυρι-

αρχεί η αρχή της μη σύγκρουσης ή

στην καλύτερη των περιπτώσεων, η

σταδιακή εφαρμογή μέτρων σε βά-

θος χρόνου τετραετίας (τουλάχι-

στον). Το περιβάλλον, η ενέργεια

και η κλιματική αλλαγή, όμως, δεν

έχουν αυτήν την πολυτέλεια. Για να

διευκολύνει τις εργασίες του νεοσύ-

στατου υπουργείου, το WWF Ελλάς

συνέταξε ένα «πρόγραμμα των 100

πρώτων ημερών για το περιβάλ-

λον», το οποίο μπορεί να αναζητη-

θεί στην ιστοσελίδα της οργάνωσης

www.wwf.gr. Εκεί προτείνονται όλες

εκείνες οι παρεμβάσεις προτεραιό-

τητας, με στόχο την αντιμετώπιση

χρονιζόντων περιβαλλοντικών προ-

βλημάτων και την άμεση δρομολό-

γηση αυτής της τόσο αναγκαίας πο-

ρείας προς την αειφορία. Βέβαια, θα

συμφωνήσουμε με την άποψη ότι σε

100 ημέρες δεν μπορούν να διορθω-

θούν όλα τα κακώς κείμενα, που έ-

χουν προκληθεί από τη χρόνια ανυ-

παρξία στιβαρών περιβαλλοντικών

πολιτικών στη χώρα.

Περιμένουμε, όμως, από το νέο υ-

πουργείο εντός του 2010, να δούμε

την έναρξη υλοποίησης των έργων

που θα συμβάλουν στην κάλυψη των

στόχων για 20% ΑΠΕ και 20% εξοι-

κονόμηση ενέργειας έως το 2020, τη

διαμόρφωση Εθνικής Στρατηγικής

για τη Βιοποικιλότητα και τη θεσμική

θωράκιση των περιοχών Natura 2000,

τη δημόσια ανακοίνωση χρονοδια-

γράμματος ολοκλήρωσης και κύρω-

σης των δασικών χαρτών και την κα-

τάργηση νομικών διατάξεων που υ-

ποβαθμίζουν την προστασία των δα-

σών. Παράλληλα, αναμένουμε την έ-

ναρξη διαδικασιών διαμόρφωσης

σχεδίου ολοκληρωμένης και πραγμα-

τικά βιώσιμης διαχείρισης του υδάτι-

νου δυναμικού της Θεσσαλίας, την έ-

ναρξη διαδικασίας σχεδιασμού νέου

ΠΔ για τη δημιουργία «Εθνικού Πάρ-

κου» στον Υμηττό, την ανάκληση

του Ειδικού Χωροταξικού για τον

Τουρισμό και τη δρομολόγηση διαδι-

κασίας αναθεώρησης του Εθνικού

Χωροταξικού. Η ανάληψη αυτών των

πρωτοβουλιών θα μας επιτρέψει να

αισιοδοξούμε, σε στέρεη βάση, για το

μέλλον.

Ελπίζουμε, τέλος, πως η οικονο-

μική κρίση, που έχει καταφέρει να

«παγώσει» την εθνική οικονομία και

να φέρει κατήφεια στους περισσότε-

ρους Ελληνες, θα αποτελέσει μια

πρώτης τάξης αφορμή και ευκαιρία

για τη δημιουργία ενός ολοκληρω-

μένου προγράμματος διοχέτευσης

πόρων σε έργα και τεχνολογίες πε-

ριβαλλοντικής προστασίας, στα

πλαίσια ενός «πράσινου πακέτου α-

νάκαμψης». Οι συνθήκες είναι υπέρ

το δέον ευνοϊκές. Ας μη χάσουμε

άλλο χρόνο.

Tο περιβάλλον

πρέπει να φύγει από

το επίπεδο της

ρητορείας και να

αγκαλιάσει

οριζόντια τις

δημόσιες πολιτικές.

Μία τέτοια

ουσιαστική στροφή

επιβάλλεται, ιδίως

αν λάβουμε υπόψη

τις σωρευτικές

αρνητικές επιδόσεις

στην προστασία

του περιβάλλοντος


Πρόσβασηστην πληροφόρηση, συμμετοχή στις αποφάσεις

Τ ο 2009 κάναμε ένα σημαντι-

κό βήμα. Η Ελλάδα απέκτη-

σε ανεξάρτητο υπουργείο

Περιβάλλοντος, Ενέργειας

και Κλιματικής Αλλαγής, δημιουρ-

γώντας ελπίδες, προσδοκίες, αλλά

και ερωτηματικά, ως προς τη δυνα-

μική της πολιτικής βούλησης της η-

γεσίας του νέου ΥΠΕΚΑ να αντιμε-

τωπίσει με αποφασιστικότητα και

τόλμη τις πολλαπλές και περίπλοκες

περιβαλλοντικές προκλήσεις που

μαστίζουν τη χώρα μας εδώ και κά-

ποιες δεκαετίες.

Τις άναρχες, άσχημες και ενεργο-

βόρες τσιμεντουπόλεις με τις κατα-

πατήσεις και τα αυθαίρετα που επι-

δεινώνουν την έλλειψη πρασίνου και

κοινόχρηστων χώρων. Τις παράνομες

χωματερές που συνεχίζουν να ξεφυ-

τρώνουν ανεξέλεγκτα σε νέες περιο-

χές, ξεχειλίζοντας από σκουπίδια κά-

θε λογής, ρυπαίνοντας ταυτόχρονα

τον υδροφόρο ορίζοντα. Το επικίν-

δυνο και αόρατο νέφος (πάει «πακέ-

το» με τη ραγδαία αύξηση των αυτο-

κινήτων και αυτοκινητοδρόμων) που

σκοτώνει κάθε χρόνο χιλιάδες αν-

θρώπους, ενώ επιβαρύνει αργά αλλά

σταθερά την υγεία των υπολοίπων.

Τη διάσπαρτη και εκτός σχεδίου δό-

μηση που αλλοτριώνει πανέμορφα

τοπία στο όνομα της τουριστικής α-

νάπτυξης και του δικαιώματος στο

«εξοχικό μέσα στο δάσος ή δίπλα

στο κύμα». Τις αδικαιολόγητες πυρ-

καγιές που αποψιλώνουν δάση και

φυσικές περιοχές με ανυπολόγιστες

συνέπειες στο μικροκλίμα και τη βιο-

ποικιλότητα. Τις απροστάτευτες

«προστατευόμενες» φυσικές περιο-

χές NATURA 2000 που αποτελούν

μήλον της έριδος για τοπικά μικρο-

συμφέροντα. Την υπεραλίευση και

τη χρήση παράνομων και καταστρο-

φικών μέσων αλιείας, που σε συνδυ-

ασμό με τη ρύπανση, απειλούν ανη-

συχητικά τη θαλάσσια βιοποικιλότη-

τα. Τη διαρκή υποβάθμιση των χερ-

σαίων οικοσυστημάτων και την εξα-

Αννυ Μητροπούλου Διευθύντρια στο δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS

43

Η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας αυξάνεται δι-

αρκώς. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Διε-

θνούς Οργανισμού Ενέργειας, οι ανάγκες του

πλανήτη θα αυξηθούν κατά 35-40% μέσα στα επό-

μενα 15 χρόνια, κυρίως λόγω της σημαντικής αύξησης του πλη-

θυσμού, της αύξησης των οικονομικών και αναπτυξιακών δρα-

στηριοτήτων και της σημαντικής βελτίωσης του βιοτικού επιπέ-

δου. Η αύξηση της ζήτησης, σε συνδυασμό με την εξάντληση

των φυσικών πόρων και τις σοβαρές κλιματικές αλλαγές, δημι-

ουργούν την ανάγκη αξιοποίησης εναλλακτικών πηγών και α-

νάπτυξης βιώσιμων λύσεων για την αποτελεσματική κάλυψη

των αυξανόμενων ενεργειακών απαιτήσεων.

Στο πλαίσιο αυτό, παρατηρούμε την ανάπτυξη μιας «πράσι-

νης οικονομίας», η οποία βασίζεται στην αναζήτηση τεχνολογι-

κά προηγμένων λύσεων που να συνδυάζουν τη βιωσιμότητα με

την επιχειρηματική πρόοδο.

Η Siemens, λαμβάνοντας υπόψη τις σύγχρονες ενεργειακές

τάσεις και τις περιβαλλοντικές ανάγκες, επικεντρώνεται στην

ανάπτυξη «πράσινων» τεχνολογιών, εμπλουτίζοντας το χαρτο-

φυλάκιό της με προϊόντα που καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα

της αλυσίδας αξίας της βιομηχανίας ενέργειας. Οι συγκεκριμέ-

νες τεχνολογίες συμβάλλουν στη διαφύλαξη πολύτιμων πόρων

και στην ουσιαστική εξοικονόμηση ενέργειας, αξιοποιώντας σε

πολλές περιπτώσεις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ).

Το περιβαλλοντικό χαρτοφυλάκιο της Siemens αποτελείται,

αφενός από λύσεις που σχετίζονται με την αξιοποίηση των ΑΠΕ

και, αφετέρου από περιβαλλοντικά φιλικές λύσεις από τους

τρεις βασικούς επιχειρηματικούς τομείς της εταιρείας (βιομηχα-

νία, ενέργεια και υγεία). Το μεγάλο εύρος του χαρτοφυλακίου,

σε συνδυασμό με την εξειδίκευση της Siemens και τις επενδύ-

σεις της σε Ερευνα και Ανάπτυξη, απέφεραν στην εταιρεία έσο-

δα της τάξης των 23 δισ. ευρώ, γεγονός που αποδεικνύει την η-

γετική θέση της Siemens στον τομέα των βιώσιμων λύσεων.

Βασικός άξονας για την ανάπτυξη του «πράσινου» χαρτο-

φυλακίου της Siemens είναι τα προϊόντα και οι λύσεις που αξιο-

ποιούν την αιολική ενέργεια, από την οποία θα προέρχεται το

55% της συνολικής, παραγόμενης μέσω ΑΠΕ, ηλε-

κτρικής ενέργειας, έως το 2030, σύμφωνα με τις εκτιμή-

σεις των ειδικών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

οι επενδύσεις της Dong Energy, η οποία ήρθε σε συμφωνία με

την Siemens για την προμήθεια 500 ανεμογεννητριών για έργα

στο Ηνωμένο Βασίλειο. Από αυτές τις ανεμογεννήτριες οι 175

αφορούν στην κατασκευή του British London Array, το οποίο

θα αποτελεί το πρώτο παράκτιο αιολικό πάρκο ισχύος άνω του

ενός γιγαβάτ στον κόσμο.

Ενας ακόμη δυναμικός τομέας για την Siemens είναι η πα-

ροχή ηλιακών συλλεκτών για ηλιακούς θερμοηλεκτρικούς

σταθμούς παραγωγής ενέργειας και γεννητριών και άλλων βα-

σικών μηχανημάτων για εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής μέσω

φυσικού αερίου. Η πολυσχιδής δραστηριότητα της Siemens

στον τομέα των ΑΠΕ αποτελεί βασικό πυλώνα για την ανάπτυ-

ξή της και, σύμφωνα με εκτιμήσεις της ίδιας, οι ΑΠΕ αναμένο-

νται να προσελκύσουν το 40% των παγκόσμιων επενδύσεων

στην ηλεκτροπαραγωγή έως το 2030.

Εκτός από τα προϊόντα που αξιοποιούν τις ΑΠΕ, η Siemens

αναπτύσσει και ενεργειακά αποδοτικές λύσεις φωτισμού, λύσεις

για την αύξηση της αποδοτικότητας των εργοστασίων, συστή-

ματα για τη βελτιστοποίηση της κατανάλωσης ηλεκτρισμού στα

κτίρια και φιλικά προς το περιβάλλον τρένα που συμβάλλουν

στη σταθερή μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Σημαντική απόδειξη της δέσμευσης της Siemens ότι λει-

τουργεί ως κοινωνικά και περιβαλλοντικά υπεύθυνη εταιρεία α-

ποτελούν τα στοιχεία της PriceWaterhouseCoopers, σύμφωνα

με τα οποία τα προϊόντα και οι λύσεις της Siemens επέτρεψαν

στους πελάτες της εταιρείας να μειώσουν τις εκπομπές διοξειδί-

ου του άνθρακα που παρήγαγαν κατά 210 εκατ. μετρικούς τό-

νους, κατά το χρηματοοικονομικό έτος 2009. Η περαιτέρω ενί-

σχυση της θέσης της Siemens στην αγορά των περιβαλλοντι-

κών υποδομών αποτελεί βασικό άξονα της στρατηγικής της ε-

ταιρείας, γεγονός που την έχει καταστήσει αδιαμφισβήτητο η-

γέτη στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων, βιώσιμων και καινοτό-

μων λύσεων.

PUBL

I

Στρατηγική τοποθέτηση στην «πράσινη οικονομία»


φάνιση προστατευόμενων ειδών. Τη

μέχρι πολύ πρόσφατα εμμονή σε ρυ-

πογόνες ενεργειακές πολιτικές, τη

διατήρηση αντικινήτρων και την αδι-

καιολόγητη γραφειοκρατία που κα-

ταργεί εμμέσως την προώθηση των

Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Α-

ΠΕ). Και ας μην ξεχνάμε, ίσως το ση-

μαντικότερο όλων, την κατασπατά-

ληση, ρύπανση και κακοδιαχείριση

των πολύτιμων υδάτινών μας πόρων.

Είναι σαφές πως η περιβαλλοντι-

κή υποβάθμιση στην ευρωπαϊκή Ελ-

λάδα του 2010 είναι έκδηλη και ση-

μαντική. Τα πρώτα δείγματα γραφής

του νέου ΥΠΕΚΑ, σε ό,τι αφορά

τουλάχιστον τη στροφή προς τις Α-

ΠΕ και την ενεργειακή μας στρατη-

γική για την αντιμετώπιση της κλι-

ματικής αλλαγής, ενόψει και των

παγκόσμιων εξελίξεων, μαρτυρούν

ομολογουμένως καλές προθέσεις.

Οι προκλήσεις, ωστόσο, είναι πα-

ρούσες και η πραγματική θέληση για

αλλαγή θα φανεί στις κρίσιμες μάχες

με τα παγιωμένα συμφέροντα. Σε

κάθε περίπτωση, οι προτεραιότητες

θα πρέπει να τεθούν στη λογική ά-

μεσων λύσεων, αλλά και μακροχρό-

νιου σχεδιασμού και οράματος. Να

συνοδεύονται από νομοθετικό και

θεσμικό εκσυγχρονισμό, αλλά κυρί-

ως από κατάλληλους ελεγκτικούς

μηχανισμούς για την εφαρμογή της

περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Η λο-

γική της «ατιμωρησίας» που μέχρι

σήμερα επικρατούσε θα πρέπει να

παύσει οριστικά. Η νέα εποχή της

περίφημης πράσινης ανάπτυξης θα

πρέπει να μετουσιωθεί σε πράξη, με

στόχο την προώθηση μιας πραγματι-

κά βιώσιμης ανάπτυξης, που δεν ο-

ρίζεται αποκλειστικά και μόνο με οι-

κονομικούς όρους, αλλά σχετίζεται,

επίσης, με κοινωνικές και περιβαλ-

λοντικές παραμέτρους. Αυτό σημαί-

νει πως, για να αντιμετωπίσουμε α-

ποφασιστικά τις περιβαλλοντικές

προκλήσεις και να δώσουμε λύσεις,

θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι, αφε-

νός ως πολιτεία να συγκρουστούμε

και να γίνουμε δυσάρεστοι σε όσους

θεωρούσαν την προστασία του περι-

βάλλοντος ως πολυτέλεια, αλλά και

αφετέρου ως κοινωνία να διαβου-

λευτούμε, να αλλάξουμε συνήθειες,

αντιλήψεις και προσανατολισμό.

Ο ρόλος της κοινωνίας των πολι-

τών, στη ζητούμενη αυτή νέα

μορφή περιβαλλοντικής διακυβέρνη-

σης, θα πρέπει να θεωρείται ιδιαιτέ-

ρως σημαντικός. Οι πολίτες θα πρέ-

πει να έχουν πρόσβαση στην περι-

βαλλοντική πληροφόρηση, αλλά και

ενεργή συμμετοχή στη λήψη κρίσι-

μων αποφάσεων. Και αυτό δεν απο-

τελεί επιστημονική φαντασία για την

Ελλάδα του 2010. Τα κινήματα πολι-

τών και οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ

που διεκδικούν, ασκούν πιέσεις και

καταθέτουν προτάσεις, βρίσκονται ε-

δώ από καιρό και επιμένουν πως, για

να μπορούμε να ελπίζουμε σε βελτίω-

ση της ποιότητας της ζωής μας και

ουσιαστική προστασία του περιβάλ-

λοντος, χρειάζεται να γίνουμε όλοι

συμμέτοχοι στη λύση.

Για να

αντιμετωπίσουμε

αποφασιστικά τις

περιβαλλοντικές

προκλήσεις και να

δώσουμε λύσεις, θα

πρέπει να είμαστε

έτοιμοι, αφενός ως

πολιτεία να

συγκρουστούμε και

να γίνουμε

δυσάρεστοι σε

όσους θεωρούσαν

την προστασία του

περιβάλλοντος ως

πολυτέλεια, και

αφετέρου ως

κοινωνία να

διαβουλευτούμε, να

αλλάξουμε

αντιλήψεις και

προσανατολισμό


K άθε μέρα, κάθε ώρα, κάθε

λεπτό αφήνουν πάνω μας το

αποτύπωμά τους. Μας αλ-

λάζουν και μας οδηγούν σι-

γά-σιγά σε μία νέα κατάσταση.

Για τον πλανήτη μας, οι αλλαγές

αυτές για το μεγαλύτερο μέρος της

ζωής του (τα τελευταία εκατομμύρια

χρόνια) ήταν ουδέτερες, χωρίς δρα-

ματικές συνέπειες. Προσφάτως, όμως

-τα τελευταία 100 χρόνια-, κάθε χρό-

νο γίνεται όλο και πιο γκρίζος, κάθε

χρόνο και χειρότερα, κάθε χρόνο και

νέα προβλήματα.

Ολα ξεκίνησαν, όταν η τεχνολο-

γία έκανε εκτεταμένα την εμφάνισή

της στα τέλη του 19ου αιώνα. Το

κάρβουνο ως βασική πηγή ενέργειας,

εκτός από τους ανθρακωρύχους, άρ-

χισε να μαυρίζει και να γκριζάρει και

το κάδρο της ζωής μας.

Κάθε χρόνος που περνούσε, δεν

έκανε τίποτε άλλο, εκτός από το να

συνεχίζει να προσδίδει extra τόνους

γκρι στην υπάρχουσα ήδη εικόνα.

Τα τελευταία χρόνια το πρόβλη-

μα έχει γίνει, επιτέλους, αντιληπτό

και όχι μόνον ως πρόβλημα αισθητι-

κής, αλλά κυρίως επιβίωσης. Οι κλι-

ματικές αλλαγές είναι πλέον μια

πραγματικότητα, την οποία πρέπει

να αποδεχτούμε και να αντιμετωπί-

σουμε, διαφορετικά θα υποστούμε

τις δραματικές συνέπειες.

Το κλίμα αλλάζει, η επιβίωση

πολλών ειδών του ζωικού βασιλείου

είναι δύσκολη και οι ασθένειες που

σχετίζονται με την υποβάθμιση του

περιβάλλοντος έχουν κάνει την εμ-

φάνισή τους. Η χώρα μας, δυστυχώς,

πλήττεται ιδιαίτερα από τις κλιματι-

κές αλλαγές. Η μέση ετήσια θερμο-

κρασία της χώρας μας έχει αυξηθεί

περίπου κατά ένα βαθμό Κελσίου, ε-

νώ η αντίστοιχη παγκόσμια αύξηση

είναι 0,74 βαθμοί Κελσίου. Οι επι-

πτώσεις θα αφορούν πολλούς τομείς

και θα επιφέρουν πλήγμα στους δια-

Ενα Εθνικό Πρόγραμμαγια το περιβάλλον

Σταύρος ΜηλιώνηςΠροέδρος του ΚΕΑΝ (Κύτταρο

Εναλλακτικών Αναζητήσεων Νέων)


θέσιμους φυσικούς πόρους, στην οι-

κονομία και στον τρόπο ζωής. Θα ε-

πιταθεί το πρόβλημα της ξηρασίας,

της λειψυδρίας και θα υπάρξει επιτά-

χυνση της ερημοποίησης.

Πολλά τα εφιαλτικά σενάρια που

«παίζουν» και για τη χώρα μας. Για να

μην τα δούμε, όμως, να γίνονται

πραγματικότητα, μια πραγματικότη-

τα που θα υποθηκεύσει τις ζωές μας

και αυτές των παιδιών μας, οφείλου-

με να δράσουμε και να αντιδράσου-

με. Αυτό θα γίνει, όταν όλοι καταλά-

βουμε ότι οι κλιματικές αλλαγές δεν

αντανακλούν μόνο στους πάγους της

μακρινής Ανταρκτικής, αλλά άμεσα

στην καθημερινότητά μας.

Το 2010 βρίσκει την Ελλάδα για

πρώτη φορά με ξεχωριστό υπουργείο

Περιβάλλοντος. Είναι κάτι που το ζη-

τούσαμε με ένταση τα τελευταία

χρόνια, αλλά σίγουρα από μόνο του

δεν φτάνει. Είναι ευκαιρία, το 2010,

το νέο υπουργείο να κερδίσει την ε-

μπιστοσύνη των πολιτών και να απο-

δείξει όχι με λόγια, αλλά με πράξεις

ότι είναι στην πραγματικότητα αυτό

που δηλώνει το όνομά του, ένα υ-

πουργείο για το περιβάλλον.

Για το σκοπό αυτό τον επόμενο

χρόνο μπορούν και πρέπει να εφαρ-

μοστούν συγκεκριμένα μέτρα για την

εδραίωση της εμπιστοσύνης μεταξύ

κράτους και πολιτών. Συγκεκριμένα,

η πολιτεία οφείλει να δώσει το

παράδειγμα.

Τα δημόσια κτίρια πρέπει να γί-

νουν φιλικά προς το περιβάλλον.

Να μειώσουν τις εκπομπές των ρύ-

πων τους, εξοικονομώντας ενέργεια

και αυξάνοντας την αποδοτικότητά

τους, προκειμένου να ακολουθήσουν

και τα υπόλοιπα. Ευρύτερα, άλλωστε,

η αποδοτικότητα και η εξοικονόμηση

ενέργειας είναι γρηγορότερη, αποτε-

λεσματικότερη, οικονομικότερη και

προβάλλει ολοένα και περισσότερο

ως μια καίρια λύση, αν μη τι άλλο, σε

ένα ενδιάμεσο διάστημα ως την ακό-

μη ευρύτερη διάδοση φτηνότερων α-

νανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ).

Σύμφωνα με τους ειδικούς, επενδύ-

σεις στον τομέα της εξοικονόμησης

ενέργειας στα κτίρια θα απέδιδαν ε-

τήσιο κέρδος περίπου 17%. Αυτές οι

επενδύσεις, που θα περιελάμβαναν

μόνο χαμηλού κόστους, εύκολης ε-

φαρμογής και άμεσης απόδοσης μέ-

τρα εξοικονόμησης ενέργειας, θα ο-

δηγούσαν σε πολύ σημαντικές μειώ-

σεις εκπομπών διοξειδίου του άνθρα-

κα. Υπάρχουν, για παράδειγμα, μεγά-

λα περιθώρια για τη βελτίωση της α-

ξιοποίησης της ενέργειας στα εμπορι-

κά κτίρια και τις κατοικίες, και όχι

μόνο στις νέες κατασκευές, αλλά και

στις παλιές. Εχει υπολογιστεί ότι 40%

των εκπομπών διοξειδίου του άνθρα-

κα οφείλεται στα κτίρια.

Η Ελλάδα, όπως και οι άλλες χώ-

ρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, α-

νέλαβε τη δέσμευση, ως το 2020, το

20% της κατανάλωσης ενέργειας να

προέρχεται από ΑΠΕ. Δυστυχώς, α-

πέχουμε αρκετά από αυτό το στόχο.

Πρέπει να αξιοποιηθεί η γεωμορφο-

λογία της χώρας που παρέχει μεγά-

λες δυνατότητες εκμετάλλευσης των

ΑΠΕ.

Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να

γίνει πρωτοπόρος στην Ευρώπη σε

αυτόν τον τομέα.

Τον επόμενο χρόνο μπορεί στον

τομέα των ΑΠΕ να ενταχθεί και ο οι-

κιακός χρήστης, με απλούστευση

των σχετικών γραφειοκρατικών δια-

δικασιών, που μέχρι τώρα το έκαναν

απαγορευτικό. Ολοι πρέπει να νιώ-

θουν ότι συμβάλλουν σε ένα «εθνικό

πρόγραμμα περιορισμού των ρύπων».

Ως στόχο πρέπει να έχουμε την «ε-

νεργειακή αυτονόμηση» των σπιτιών

μας, στόχος όχι τόσο ουτοπικός, όσο

ακούγεται. Η ανάπτυξη πολιτικών

τέτοιου είδους θα αναδείκνυαν και έ-

ναν άλλο τομέα της οικονομίας, αυ-

τόν των κατασκευών που θα έδινε

μια σημαντική ώθηση στην προβλη-

ματική -αυτή τη στιγμή- οικονομική

κατάσταση της χώρας. Θα μας έβαζε,

πράγματι, στο δρόμο της «πράσινης

ανάπτυξης».

Από το «Εθνικό Πρόγραμμα» δεν

μπορεί να λείπει ένας σχεδιασμός

για τον περιορισμό και την ορθή δια-

Το νέο υπουργείο

πρέπει να κερδίσει

την εμπιστοσύνη

των πολιτών και να

αποδείξει με

πράξεις ότι είναι

στην

πραγματικότητα

αυτό που δηλώνει

το όνομά του


χείριση των απορριμμάτων. Ανακύ-

κλωση, κομποστοποίηση, υποχρεωτι-

κά στις δημόσιες υπηρεσίες, και κα-

μπάνια ενημέρωσης για τους πολίτες.

Κίνητρα για τις επιχειρήσεις μείωσης

των απορριμμάτων τους.

Σε κάθε προϊόν πρέπει να ανα-

γράφεται πόσα κιλά σκουπίδια έγι-

ναν, προκειμένου να παραχθεί το

προϊόν. Ηδη μεγάλες αυτοκινητοβιο-

μηχανίες το χρησιμοποιούν ως αντα-

γωνιστικό πλεονέκτημα, όταν παρά-

γονται περίπου 15 τόνοι σκουπίδια

για την κατασκευή ενός αυτοκινήτου

βάρους περίπου ενός τόνου.

Το 2010 πρέπει να αποδείξουμε ότι

μπορούμε να προστατεύσουμε

και να αναδείξουμε τους εναπομείνα-

ντες ελεύθερους χώρους και πάρκα.

Είναι απαράδεκτο στην πιο υποβαθ-

μισμένη περιοχή της Αθήνας, στη δυ-

τική Αθήνα, να έχει αφεθεί στην τύχη

του ένα από τα μεγαλύτερα πάρκα

της χώρας: το πάρκο περιβαλλοντι-

κής ευαισθητοποίησης «Α. Τρίτσης».

Οι χώροι αυτοί πρέπει να διαφυλα-

χθούν σαν κόρη οφθαλμού και να α-

ναπτυχθούν, προκειμένου και να

συμβάλουν στη βελτίωση της ποιό-

τητας ζωής των πολιτών, αλλά και

στην τόνωση των τοπικών οικονομι-

ών. Υπάρχουν τρόποι, αρκεί να θέλει

κανείς να τους δει.

Οι τέσσερις παραπάνω προτεραι-

ότητες για το 2010 θα μπορούσαν να

βάλουν στο «παιχνίδι» για το περι-

βάλλον όλους τους πολίτες. Επειδή,

όμως, με το περιβάλλον δεν παίζου-

με, χρειάζεται συνεχής ενημέρωση

και δράση από όλους μας. Οι περι-

βαλλοντικές οργανώσεις οφείλουν

να εντείνουν τις προσπάθειές τους, η

πολιτεία είναι ανάγκη να αγκαλιάσει

και να ακούσει όλες τις οργανώσεις

της κοινωνίας των πολιτών. Η διεύ-

ρυνση του διαλόγου και η αύξηση

της συμμετοχής είναι επιτακτική ανά-

γκη. Υπάρχει τεράστιος πλούτος πα-

ραγόμενου έργου και ιδεών στις ορ-

γανώσεις της κοινωνίας των πολιτών,

η οποία δεν περιορίζεται, βέβαια, στο

ιδιαίτερα χρήσιμο και σημαντικό έρ-

γο που παράγουν οι «μεγάλες» περι-

βαλλοντικές οργανώσεις.

Στο Planetbook -το επιτραπέζιο

παιχνίδι που το ΚΕΑΝ δημιούργησε

για το περιβάλλον- κερδίζει όποιος

καταφέρει και επανασυστήσει ένα δι-

αλυμένο, σε μικρά κομμάτια puzzle,

κόσμο. Στην πραγματικότητα, τον ε-

πόμενο χρόνο πρέπει να μαζέψουμε

τα κομμάτια των πολιτικών μας για

το περιβάλλον, να τα εντάξουμε σε έ-

να «Εθνικό Πρόγραμμα για το Περι-

βάλλον» και με θαρραλέα βήματα να

αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις.

Το 2010 σε λίγες μέρες έρχεται.

Δυστυχώς, τις λύσεις πρέπει να τις

βρούμε μόνοι μας. Μην περιμένετε

τον Αη-Βασίλη να φέρει δώρα. Ο Αη-

Βασίλης δεν θα έρθει φέτος -έχει

πρόβλημα με το σπίτι του-, έλιωσε

λόγω της υπερθέρμανσης!

Η αποδοτικότητα και

η εξοικονόμηση

ενέργειας είναι

γρηγορότερη,

αποτελεσματικότερη,

οικονομικότερη και

προβάλλει ολοένα

και περισσότερο ως

μια καίρια λύση σε

ένα ενδιάμεσο

διάστημα ως την

ακόμη ευρύτερη

διάδοση φτηνότερων

ανανεώσιμων πηγών

ενέργειας


T ις ώρες που γράφεται αυτό

το κείμενο, συνεχίζονται με

ένταση οι διαπραγματεύσεις

για το κείμενο αποφάσεων

της διάσκεψης της Κοπεγχάγης. Α-

νεξαρτήτως τελικού αποτελέσμα-

τος, τα συμπεράσματα σε ό,τι αφο-

ρά στην πράσινη ανάπτυξη είναι τα

ίδια.

Για ορισμένους πράσινη ανάπτυ-

ξη είναι ένα ακόμη πλαίσιο που διευ-

κολύνει την προώθηση στην αγορά

νέων τεχνολογιών που προστατεύ-

ουν το περιβάλλον και το κλίμα. Το

αν το πλαίσιο αυτό δημιουργήθηκε,

για να «απασφαλιστεί» η κλιματική

βόμβα, τους είναι, εν πολλοίς, αδιά-

φορο. Αρκεί που υπάρχει το πλαίσιο.

Για άλλους πάλι πράσινη είναι η

ανάπτυξη στην οποία το περιβάλλον

θέτει με πρωταγωνιστική διάθεση

τους όρους, στους οποίους προσαρ-

μόζονται και κινούνται οι παραγωγι-

κές διαδικασίες.

Κατά τη δική μου ανάγνωση, αξί-

ζει να συζητούμε για την πράσινη α-

νάπτυξη μόνον εάν πρόκειται για τη

δεύτερη ερμηνεία. Η πρώτη έχει το

ενδιαφέρον της, όμως είναι επιδερμι-

κή και υποτάσσει αριστοτεχνικά το

περιβάλλον στην ανάπτυξη.

Ποιες είναι, όμως, οι προτεραιό-

τητες για την πράσινη ανάπτυξη

στην Ελλάδα; Τις διαχωρίζω σε πέντε

θεματικές προτεραιότητες και σε πέ-

ντε προτεραιότητες οριζόντιου χαρα-

κτήρα. Στις θεματικές προτεραιότη-

τες τοποθετούνται:

α) η αλλαγή του ενεργειακού μο-

ντέλου στη χώρα με τη σταδιακή -σε

μεσοπρόθεσμο επίπεδο- στροφή

στην οικονομία χαμηλού άνθρακα

(low carbon economy) και την έμ-

φαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέρ-

γειας (ΑΠΕ), την εξοικονόμηση ε-

νέργειας στα κτίρια και τις μεταφο-

ρές και τη χρήση συσκευών χαμηλής

κατανάλωσης,

β) η αλλαγή του τρόπου διαχείρι-

σης των απορριμμάτων, ώστε να κι-

νηθούμε από τους χώρους υγειονομι-

κής ταφής απορριμμάτων στους χώ-

ρους υγειονομικής ταφής υπολειμμά-

των, γεγονός που σημαίνει περισσό-

τερη έμφαση στην επαναχρησιμοποί-

ηση και την ανακύκλωση, αλλά και

ενσωμάτωση της ενεργειακής αξιο-

ποίησης των απορριμμάτων στην α-

λυσίδα διαχείρισής τους,

γ) η ανασυγκρότηση των πόλεων

με έμφαση στις δημόσιες μεταφορές

και σε ένα νέο οικολογικό οικοδομικό

κανονισμό για τα κτίρια που θα ενι-

σχύει τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική,

την εισαγωγή των ΑΠΕ στα κτίρια, τη

χρήση ψυχρών υλικών, την ενεργεια-

κή αποδοτικότητα των κτιρίων, κά.,

δ) η ορθολογική διαχείριση των

5+5 προϋποθέσεις

Κώστας ΚαρτάληςΑναπληρωτής καθηγητής, βουλευτής

ΠΑΣΟΚ Mαγνησίας, πρόεδρος Επιτροπής

Περιβάλλοντος της Βουλής των Ελλήνων


υδάτινων πόρων σε κάθε υδατική λε-

κάνη, ώστε να παραμείνουν «ζωντα-

νοί» οι υδροφόροι ορίζοντες, να στη-

ριχθεί η αγροτική οικονομία, αλλά

και τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια,

ε) η αναδιάρθρωση της τουριστι-

κής πολιτικής, ώστε η φέρουσα ικα-

νότητα μίας περιοχής να λαμβάνεται

σοβαρά υπόψη πριν δρομολογηθούν

νέες επενδύσεις. Είναι αδιανόητο, για

παράδειγμα, να υπάρχουν τουριστι-

κές περιοχές στη χώρα μας -και μάλι-

στα σε παράκτιους οικισμούς- χωρίς

βιολογικούς καθαρισμούς.

Σε ό,τι αφορά στις οριζόντιες προ-

ϋποθέσεις, σε αυτές τοποθετούνται:

α) η αλλαγή του τρόπου κατάρ-

τισης του προϋπολογισμού, ώστε να

αντιστοιχεί σε τετραετή περίοδο,

καθώς με αυτόν τον τρόπο διασφα-

λίζεται η συνέργεια, αλλά και η συ-

νέχεια δράσεων που συχνά εξα-

ντλούνται, όταν εκπνέει ο ετήσιος

προϋπολογισμός,

β) η αλλαγή του επενδυτικού νό-

μου, ώστε να επιβραβεύει κατά προ-

τεραιότητα δράσεις που στηρίζουν

την πράσινη ανάπτυξη,

γ) η ανάπτυξη χρηματοδοτικών

εργαλείων μέσα από το τραπεζικό

σύστημα που θα ενισχύουν πράσινες

επενδύσεις,

δ) η εκτίμηση της συμβολής στην

πράσινη ανάπτυξη (ή και ειδικότερα

στην προστασία του περιβάλλοντος

ή στην αντιμετώπιση της κλιματικής

αλλαγής) κάθε νομοσχεδίου πριν κα-

τατεθεί στη Βουλή των Ελλήνων,

ε) η γενναία ενίσχυση της έρευ-

νας και της καινοτομίας στους το-

μείς τεχνολογιών και υλικών φιλι-

κών προς το περιβάλλον και την

ενέργεια.

Αρκετή συζήτηση γίνεται και για

τους περιβαλλοντικούς φόρους. Δεν

με βρίσκουν σύμφωνο, καθώς προτι-

μώ κίνητρα για πράσινες επενδύσεις

αντί για φόρους. Αν τελικά υιοθετη-

θούν, θα χρειαστεί προσοχή, καθώς

ενδεχομένως θα διαταράξουν μία ήδη

προβληματική οικονομία και σε κάθε

περίπτωση θα πρέπει να είναι δημο-

σιονομικά ουδέτεροι.

Καταλήγοντας, επισημαίνεται ότι

στην Επιτροπή Περιβάλλοντος της

Βουλής των Ελλήνων εξετάσαμε σε

βάθος το θέμα της πράσινης ανάπτυ-

ξης, όπως συνδέεται με την κλιματική

αλλαγή. Καταλήξαμε σε κείμενο συ-

μπερασμάτων (www.parliament.gr) που αποτυπώνει τις ενέργειες που θε-

ωρούμε ότι μπορούν να κερδίσουν το

στοίχημα.

Ο δρόμος δεν είναι εύκολος, ιδί-

ως για μία χώρα που εύκολα θέτει

στόχους και ευκολότερα τους ξεχνά.

Ομως, αυτή τη φορά τα πράγματα εί-

ναι διαφορετικά. Οι κοινωνίες ζητούν

νέες πρωτοβουλίες, αλλά και οι οικο-

νομίες διεκδικούν νέους ορίζοντες.

Και πάνω από όλα, υπάρχει πολιτική

βούληση από μία κυβέρνηση που θε-

ωρεί ότι ήρθε η ώρα να μιλήσουμε

για μια άλλη ανάπτυξη.

Για ορισμένους

πράσινη ανάπτυξη

είναι ένα ακόμη

πλαίσιο που

διευκολύνει την

προώθηση στην

αγορά νέων

τεχνολογιών που

προστατεύουν το

περιβάλλον και το

κλίμα. Το αν το

πλαίσιο αυτό

δημιουργήθηκε, για

να «απασφαλιστεί»

η κλιματική βόμβα,

τους είναι, εν

πολλοίς, αδιάφορο.

Αρκεί που υπάρχει

το πλαίσιο


Είναι μάλλον σαφές ότι η λεγό-

μενη «πράσινη» επιχειρηματι-

κότητα θα αποτελεί ένα δυνα-

μικό κομμάτι της αυριανής οι-

κονομίας. Βέβαια, στη σημερινή συ-

γκυρία, αναρωτιέται κανείς αν και σε

ποιο βαθμό θα επηρεάσει η τρέχουσα

χρηματοπιστωτική και οικονομική

κρίση την ανάπτυξη των πράσινων

αγορών.

Είναι γεγονός ότι οι επενδύσεις σε

πράσινες τεχνολογίες και προϊόντα εί-

ναι, συνήθως, εντάσεως κεφαλαίου

και συνεπώς απαιτούν σημαντική χρη-

ματοδότηση. Η χρηματοδότηση αυτή

μπορεί να προέρχεται κατά περίπτωση

από τραπεζικό δανεισμό, ιδιωτικά κε-

φάλαια, το χρηματιστήριο ή και εται-

ρείες επιχειρηματικού κεφαλαίου

(venture capitals).

Η τρέχουσα χρηματοπιστωτική

κρίση έκανε το χρήμα δυσεύρετο και,

συνεπώς, όλες οι παραπάνω πηγές

χρηματοδότησης, σε διαφορετικό

βαθμό η κάθε μία, έχουν θιγεί από την

κρίση.

Αν πάρουμε, για παράδειγμα, τις

μετοχές των εταιρειών Ανανεώσιμων

Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) -ενός κατά

τεκμήριο δυναμικού «πράσινου» κλά-

δου-, θα παρατηρήσουμε ότι έπεσαν

σημαντικά και μάλιστα περισσότερο

από άλλους κλάδους μέσα στο 2008.

Βέβαια, το γεγονός αυτό ήταν μάλ-

λον αναμενόμενο, δεδομένου ότι

πρόκειται για νέες και αναδυόμενες

αγορές που δεν έχουν ωριμάσει ακό-

μη χρηματιστηριακά και παρουσιά-

ζουν έντονη μεταβλητότητα. Η μεγά-

λη πτώση των τιμών των μετοχών ε-

ταιρειών ΑΠΕ ξεκίνησε νωρίτερα α-

πό την πρόσφατη κρίση -την άνοιξη

του 2008-, μετά από μία ξέφρενη ά-

νοδο το 2007. Σε κάθε περίπτωση, ό-

μως, και ανεξάρτητα από την αιτία, οι

εταιρείες ΑΠΕ δεν μπορούν να ελπί-

ζουν βραχυπρόθεσμα στην άντληση

σημαντικών κεφαλαίων από τα χρη-

ματιστήρια, αν και μακροχρόνια οι

τάσεις αναμένεται να αναστραφούν.

Μία ανάλυση της Deutsche Bank

έδειξε ότι οι πράσινες τεχνολογίες α-

ντιμετωπίζουν μεν σε αρκετές χώρες

τα ίδια σχεδόν προβλήματα ρευστότη-

τας με τους υπόλοιπους κλάδους της

οικονομίας, αλλά οι μακροχρόνιες

προοπτικές τους παραμένουν εξαιρε-

τικά λαμπρές, επειδή οι θεμελιώδεις

παράμετροι που ευνοούν την ανάπτυ-

ξή τους παραμένουν ισχυρές.

Δηλαδή, αν και οι πράσινες αγο-

ρές δεν είναι αδιάβροχες απέναντι

στο τσουνάμι της οικονομικής κρί-

σης, τα θεμελιώδη μεγέθη που εγγυ-

ώνται τη, σε βάθος χρόνου, ανάπτυ-

ξή τους παραμένουν ισχυρά: η ανά-

πτυξη των ΑΠΕ έρχεται να απαντή-

σει σε μια σειρά από κρίσιμα προβλή-

ματα που σχετίζονται με τις κλιματι-

κές αλλαγές, τις ευμετάβλητες τιμές

των συμβατικών καυσίμων και την ε-

νεργειακή ασφάλεια.

Πράσινη επιχειρηματικότητα και διεθνής κρίση

Βρασίδας ΖάβραςΥπεύθυνος Περιβάλλοντος

της Τράπεζας Πειραιώς


Με πιστωτική κρίση ή χωρίς αυτή,

η ανθρωπότητα πρέπει να αντιμετωπί-

σει τις κλιματικές αλλαγές. Χωρίς ου-

σιαστική ανάπτυξη των ΑΠΕ, κάτι τέ-

τοιο δεν είναι εφικτό. Επίσης, η συνε-

χής συνειδητοποίηση των περιβαλλο-

ντικών προβλημάτων συνεπάγεται μία

ισχυρή βάση για την ανάπτυξη και

άλλων πράσινων αγορών (πχ. βιοκαλ-

λιέργειες, ανακύκλωση υλικών, προϊό-

ντα πράσινης χημείας, οικολογική δό-

μηση, πράσινες μεταφορές, πράσινος

τουρισμός).

Με το σκεπτικό αυτό θα μπορού-

σε κανείς να υποστηρίξει ότι οι «πρά-

σινες» αγορές δεν είναι στον πυρήνα

της οικονομικής κρίσης, αλλά, αντι-

θέτως, είναι μία ευκαιρία για την υ-

πέρβασή της. Αυτό, άλλωστε, φαίνε-

ται να συνειδητοποιούν ολοένα και

περισσότερες κυβερνήσεις που διέθε-

σαν ήδη 430 δισ. δολάρια στην πρά-

σινη επιχειρηματικότητα μέσω των

πακέτων σταθεροποίησης των οικο-

νομιών τους. Χαρακτηριστικά ανα-

φέρουμε πως μέχρι σήμερα η Κίνα δι-

έθεσε 221,3 δισ. δολάρια (38% του

πακέτου σταθεροποίησης) στην πρά-

σινη επιχειρηματικότητα, οι ΗΠΑ

63,2 δισ. δολάρια (8%), η Γερμανία

13,8 δισ. δολάρια (13%), η Γαλλία 2,7

δισ. δολάρια (21%) και η Βρετανία

2,1 δισ. δολάρια (6%).

Επίσης, δεν θα πρέπει να παρα-

βλέψουμε το γεγονός των νέων θέ-

σεων εργασίας. Εκτιμάται ότι μόνο

στους κλάδους των τεχνολογιών

πράσινης ενέργειας απασχολούνται

διεθνώς περί τα 2,5 εκατ. άτομα και

συγκεκριμένα 440.000 στα αιολικά,

200.000 στα φωτοβολταϊκά, 625.000

στα ηλιοθερμικά και πάνω από 1 ε-

κατ. στα βιοκαύσιμα και τη βιομάζα.

Η ελληνική πραγματικότητα δεν

προσφέρει, δυστυχώς, τόσα ευοίωνα

παραδείγματα, αν και ήδη πάνω από

6.500 άτομα απασχολούνται στους το-

μείς της πράσινης ενέργειας, και οι

προοπτικές διαγράφονται λαμπρές.

Η Τράπεζα Πειραιώς αφουγκραζό-

μενη τα μηνύματα των καιρών, διαπι-

στώνοντας και εκτιμώντας τους κιν-

δύνους που απορρέουν από τις κλιμα-

τικές αλλαγές και την υποβάθμιση

του περιβάλλοντος, και αντιλαμβανό-

μενη τις νέες ευκαιρίες που παρουσιά-

ζονται για ανάπτυξη πράσινων τραπε-

ζικών προϊόντων και υπηρεσιών που

ενθαρρύνουν και επιβραβεύουν την

πράσινη επιχειρηματικότητα, έχει λά-

βει μία σειρά από πρωτοβουλίες προς

τις εξής κατευθύνσεις:

Στη μείωση των λειτουργικών επι-

πτώσεων της Τράπεζας, με έμφαση

στην ορθολογική χρήση της ενέργειας

και τη μείωση του περιβαλλοντικού

αποτυπώματος του οργανισμού (μέσω

μέτρων εξοικονόμησης, αλλαγής του

στόλου των οχημάτων με οχήματα χα-

μηλής ενεργειακής κατανάλωσης και

εκπομπών, πιλοτικών εφαρμογών φω-

τοβολταϊκών συστημάτων σε κτίρια

της Τράπεζας).

Στη χρηματοδότηση έργων και τε-

χνολογιών που συμβάλλουν στην κα-

ταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

Εμφαση δίνεται σε δύο κατηγορίες ε-

φαρμογών: σε έργα ΑΠΕ (αιολικά,

φωτοβολταϊκά, μικρά υδροηλεκτρικά)

και εφαρμογές ΑΠΕ και εξοικονόμη-

σης ενέργειας στον κτιριακό τομέα. Τα

έργα αυτά χαίρουν καλύτερων όρων

χρηματοδότησης από αντίστοιχα συμ-

βατικά έργα, ώστε να ενθαρρυνθούν

και να υποβοηθηθούν οι πελάτες της

Τράπεζας να στραφούν προς αυτή την

κατεύθυνση. Η Τράπεζα χρηματοδο-

τεί ακόμη την ανάπτυξη παραγωγικών

μονάδων σε καινοτόμες τεχνολογίες

(όπως είναι, για παράδειγμα, μονάδες

παραγωγής φωτοβολταϊκών τεχνολο-

γίας thin film) που στόχο έχουν τη

μείωση του κόστους της παραγόμενης

ηλιακής ενέργειας.

Οι πρωτοβουλίες μας, όμως, δεν ε-

ξαντλούνται στα παραπάνω. Οι διά-

φοροι τομείς της πράσινης επιχειρη-

ματικότητας ανοίγονται σαν βεντά-

λια, για να αγκαλιάσουν εντέλει εκα-

τοντάδες δραστηριότητες. Τα πράσινα

τραπεζικά προϊόντα για τα φωτοβολ-

ταϊκά είναι ένα τμήμα μόνο της στρα-

τηγικής μας για τις ΑΠΕ που με τη

σειρά της είναι κομμάτι μιας συνολι-

κότερης προσέγγισης, η οποία περι-

λαμβάνει ακόμη την εξοικονόμηση ε-

νέργειας σε κτίρια και επιχειρήσεις και

τις πράσινες μεταφορές.

Ο ενεργειακός τομέας είναι ένας

μόνο από το σύνολο των πράσινων

δραστηριοτήτων της Τράπεζας που

περιλαμβάνουν ακόμη τους τομείς

της βιολογικής γεωργίας, των προϊ-

όντων πράσινης χημείας, τον οικο-

τουρισμό, την εναλλακτική διαχείρι-

ση των απορριμμάτων, την οικολο-

γική δόμηση και όλους τους τομείς

οικονομικής δραστηριότητας που

μπορούν να εγγυηθούν ένα βιώσιμο

και καλύτερο αύριο.


Ε ίναι πλέον προφανές ότι η

κλιματική αλλαγή και η αξιο-

ποίηση των Ανανεώσιμων

Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) από

ζητήματα «χαμηλής» πολιτικής προ-

τεραιότητας έχουν λάβει τη θέση που

τους αρμόζει στην πολιτική και επι-

χειρηματική ατζέντα. Η πράσινη ανά-

πτυξη δεν αποτελεί μόνο διέξοδο από

τη δυσχερή οικονομική συγκυρία,

στην οποία έχουμε περιέλθει, αλλά

και σημαντική ευκαιρία, αφού είναι

βέβαιο ότι θα συμβάλει στη δημιουρ-

γία ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης

που θα διασφαλίσει, μακροπρόθεσμα,

οικονομική σταθερότητα, νέες θέσεις

εργασίας και θα μας βοηθήσει να α-

νασάνουμε οικονομικά και κυριολε-

κτικά. Διαθέτουμε άφθονο ήλιο και

άνεμο, πηγές ενέργειας που, αν αξιο-

ποιήσουμε σωστά, θα μας οδηγή-

σουν στην ενεργειακή μας απεξάρ-

τηση από τα ορυκτά καύσιμα και σε

μια οικονομία χαμηλών εκπομπών

άνθρακα και -γιατί όχι;- ακόμη και

σε θέση να ασκούμε σημαντική επιρ-

ροή στον τομέα των ΑΠΕ, στο χώρο

των Βαλκανίων και της νοτιοανατο-

λικής Ευρώπης.

Δυστυχώς, μέχρι σήμερα η ελληνική

αιολική αγορά αντιμετωπίζει συ-

γκεκριμένα προβλήματα που λειτουρ-

γούν ανασταλτικά στην περαιτέρω α-

νάπτυξή της. Πρώτα από όλα, η πολυ-

πλοκότητα της αδειοδοτικής διαδικα-

σίας, η οποία χαρακτηρίζεται από την

τεράστια γραφειοκρατία και «τα βου-

νά» από έγγραφα, τα οποία πρέπει να

συμπληρωθούν. Θέλουμε να πιστεύ-

ουμε ότι οι πρόσφατες σχετικές πολι-

τικές εξαγγελίες θα μεταφραστούν σε

πράξεις και ότι θα υπάρξει σημαντική

απλοποίηση και επιτάχυνση της αδει-

οδοτικής διαδικασίας. Το δεύτερο ε-

μπόδιο είναι δομικής φύσης και αφο-

ρά στην έλλειψη υποδομών και συν-

δεσιμότητας με το δίκτυο ηλεκτροδό-

τησης, σε περιοχές με άριστες ανεμο-

λογικές συνθήκες, όπως πχ. τα νησιά

του Αιγαίου. Ελπίζουμε η φιλική προς

το περιβάλλον νέα ηγεσία της ΔΕΗ

να συνδράμει στην αντιμετώπιση τέ-

τοιου είδους προβλημάτων. Επιπλέον,

ανασταλτικός παράγοντας στην ανά-

πτυξη της αιολικής ενέργειας στη χώ-

ρα μας είναι η άγνοια του κόσμου όχι

μόνο σχετικά με τα οφέλη της αιολι-

κής ενέργειας, αλλά και των ΑΠΕ γε-

νικότερα. Πρέπει να παραδειγματι-

στούμε από χώρες του εξωτερικού, ό-

πως η Ισπανία και η Δανία, οι οποίες

αντιμετώπισαν παρόμοια προβλήμα-

τα, αλλά κατάφεραν να τα ξεπερά-

σουν με μακροχρόνιες στρατηγικές

και συνεχή διάλογο.

Από τα λόγιαστα έργα

Γιάννος ΜιχόπουλοςΓενικός διευθυντής της εταιρείας Vestas

Hellas για Ελλάδα και Κύπρο


Απλοποίηση και ριζική αναδιορ-

γάνωση του ρυθμιστικού πλαισίου α-

δειοδότησης, υλοποίηση έργων υπο-

δομής και δικτύου, στήριξη των επεν-

δυτικών πρωτοβουλιών και καλύτερη

ενημέρωση του κοινού με γνώμονα

την αφύπνιση της περιβαλλοντικής

συνείδησης. Τα παραπάνω αποτε-

λούν επιτακτικές ανάγκες πλέον, α-

φού πρέπει να «τρέξουμε», αν θέλου-

με να πετύχουμε τους στόχους του

2020 που η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει

θέσει και σύμφωνα με τους οποίους

πρέπει να εγκαθιστούμε 600-800

MW ανά έτος, δηλαδή σχεδόν την

τρέχουσα συνολική ισχύ της αγοράς

μας μέχρι σήμερα. Αυτό, λοιπόν, που

πρέπει να κάνουμε είναι από τα λόγια

να περάσουμε στα έργα.

Πρώτα από όλα, η πράσινη ανά-

πτυξη συμβάλλει στην ενεργεια-

κή απεξάρτηση της χώρας μας, κα-

θώς σήμερα αναγκαστικά εισάγει ε-

νέργεια από το εξωτερικό και συνει-

σφέρει στο περιβάλλον με τη μείωση

των εκπομπών ρύπων. Αυτά είναι και

τα σημαντικά οφέλη, αφού εξασφα-

λίζουν ένα καλύτερο μέλλον για τα

παιδιά μας. Σε ό,τι αφορά στα οφέλη

των τοπικών κοινωνιών, οι επενδύ-

σεις πράσινης ενέργειας, μεταξύ των

οποίων και η αιολική, συμβάλλουν

στην τοπική ανάπτυξη μέσω της δη-

μιουργίας θέσεων εργασίας υψηλής

τεχνογνωσίας σε απομονωμένες πε-

ριοχές της χώρας και, συνεπώς, στην

αύξηση της τοπικής απασχόλησης.

Αυτά αποδεικνύονται με μελέτες

που έχουν παρουσιάσει θεσμικοί φο-

ρείς, όπως η EWEA, η Greenpeace

και η ΕΛΕΤΑΕΝ, και στις οποίες ε-

φαρμόζονται συγκεκριμένες πρακτι-

κές που έχουν υιοθετηθεί από άλλες

χώρες και υπολογίζουν ακριβώς πό-

σες θέσεις εργασίας μπορούν να δη-

μιουργηθούν, εφόσον κάνουμε πρά-

ξη αυτό που λέμε «πράσινη ανάπτυ-

ξη». Επιπλέον, αυξάνονται σημαντι-

κά τα έσοδα των εκάστοτε Οργανι-

σμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο-

ΤΑ), αφού σημαντικό μέρος του ει-

δικού τέλους παραγωγού ΑΠΕ κα-

ταβάλλεται σε αυτούς, ενώ έχει

πρόσφατα προταθεί ένα μέρος να

πηγαίνει απευθείας στους οικιακούς

καταναλωτές της περιοχής, όπου θα

γίνεται το έργο. Ακόμα, δεν πρέπει

να ξεχνάμε ότι η κατασκευή έργων

ΑΠΕ σε μία περιοχή συνοδεύεται α-

πό την παράλληλη υλοποίηση σει-

ράς αντισταθμιστικών οφελών, όπως

σημαντικά έργα υποδομής στην ευ-

ρύτερη περιοχή, δημιουργώντας πα-

ράλληλα ισχυρούς πόλους περιβαλ-

λοντικής αναβάθμισης. Για όλα τα

παραπάνω, η πράσινη ανάπτυξη εί-

ναι επιλογή υψηλής προστιθέμενης

αξίας και μονόδρομος, ώστε να ε-

ξέλθουμε από την κρίση και να οδη-

γηθούμε σε μια πορεία μακροχρόνι-

ας ανάπτυξης και ευημερίας.

Πρέπει να

«τρέξουμε», αν

θέλουμε να

πετύχουμε τους

στόχους του 2020

που η Ευρωπαϊκή

Ενωση έχει θέσει

και σύμφωνα με

τους οποίους

πρέπει να

εγκαθιστούμε 600-

800 MW ανά έτος


Τ α αστικά απορρίμματα απο-

τελούν ένα δύσοσμο, ρυπα-

ρό, και για αυτό προβληματι-

κό υποπροϊόν των νοικοκυ-

ριών. Με την πάροδο του χρόνου συ-

ντελούνται διαδικασίες αποδόμησης

και σήψης τους, γεγονός που τα κα-

θιστά σημαντική πηγή μόλυνσης και

άμεσο κίνδυνο για τη δημόσια υγεία.

Είναι γνωστές οι κοινωνικές ε-

ντάσεις και οι συγκρούσεις που συ-

ντελούνται γύρω από τη διαχείριση

των απορριμμάτων, όπως πχ. σκηνές

συμπλοκής αστυνομικών δυνάμεων

με τοπικούς φορείς, προκειμένου οι

τελευταίοι να αποφύγουν την εγκα-

τάσταση χώρων ταφής απορριμμά-

των στην περιοχή τους. Ταυτόχρονα,

οι φορείς διαχείρισης των απορριμ-

μάτων αποκτούν σημαντική δύναμη,

πχ. τα σωματεία των δημοτικών υ-

παλλήλων καθαριότητας μπορούν

εύκολα να επιτύχουν τις επιδιώξεις

τους, με την απειλή ή την υλοποίηση

μιας πολυήμερης απεργίας στην πε-

ρισυλλογή των απορριμμάτων, που

παραλύει τη ζωή μιας πόλης. Από

την άλλη, δήμοι μεγάλων πόλεων

που φιλοξενούν ΧΥΤΑ απολαμβά-

νουν πλουσιοπάροχα αντισταθμιστι-

κά μέτρα αρκετών εκατ. ευρώ.

Το προβληματικό αυτό προϊόν α-

ποτελεί, ωστόσο, μια σημαντική πη-

γή αξιοποιήσιμων πρώτων υλών, κα-

θώς εμπεριέχει ποσότητες πλαστι-

κού, χαρτιού, αλουμινίου, σιδήρου,

γυαλιού και σημαντική ενεργειακή α-

ξία. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό

με τη διάθεση οικονομικών πόρων

και την εφαρμογή σύγχρονων τεχνο-

λογιών διαχείρισης, δημιουργεί δυνα-

τότητες ανάπτυξης μιας σύγχρονης

πράσινης οικονομίας που είναι φιλική

προς το περιβάλλον και επιτυγχάνει

την ανάκτηση χρήσιμων υλικών για

την οικονομία και την παραγωγή α-

νανεώσιμης μορφής ενέργειας.

Η τεχνολογία αποτελεί το κλειδί

για τη μετατροπή του προβληματι-

κού αυτού απόβλητου σε χρήσιμο πα-

ράγοντα για την ανάπτυξη. Σε αυτό

ακριβώς το σημείο εντοπίζεται η δια-

φορά ανάμεσα στις ανεπτυγμένες

χώρες που εφαρμόζουν με συνέπεια

Αθανάσιος ΚατρήςΔιευθύνων σύμβουλος της εταιρείας

Ηλέκτωρ ΑΕ

Δημόσιες πολιτικές για βιώσιμη ανάπτυξη


αυστηρή περιβαλλοντική νομοθεσία

και στις υπανάπτυκτες. Οι πρώτες,

παρότι παράγουν πολύ μεγαλύτερες

ποσότητες αποβλήτων (αστικά, βιο-

μηχανικά κλπ.), εντούτοις διαθέτουν

ένα απίστευτα καθαρό περιβάλλον.

Η αιτία, φυσικά, βρίσκεται στη διάθε-

ση κατάλληλων εγκαταστάσεων δια-

χείρισης των αποβλήτων με σύγχρο-

νες τεχνολογίες, κάτι που απουσιάζει

από τις δεύτερες.

Το παράδειγμα της νέας εγκατά-

στασης στη Λάρνακα είναι χαρακτη-

ριστικό για τις δυνατότητες της σύγ-

χρονης τεχνολογίας. Η έμφαση δό-

θηκε στην παραγωγή δέκα ξεχωρι-

στών ανακυκλώσιμων υλικών στη

μέγιστη δυνατή ποσότητα. Η κομπο-

στοποίηση του οργανικού κλάσματος

των απορριμμάτων μπορεί να εκτρα-

πεί εναλλακτικά σε διαδικασία παρα-

γωγής ξηρής βιομάζας. Η παραγωγή

καυσίμου με υψηλή ενεργειακή αξία

σε σταθερές ποσότητες είναι μια πο-

λύτιμη πρώτη ύλη για την τοπική τσι-

μεντοβιομηχανία. Ολες οι διαδικασί-

ες παραγωγής λαμβάνουν χώρα σε

μια σύγχρονη βιομηχανική μονάδα

που αποτελεί κόσμημα για την περιο-

χή, χωρίς οσμές, χωρίς εκλύσεις υ-

γρών ή αέριων ρύπων.

Η μονάδα της Λάρνακας αποτε-

λεί τον κινητήρα για την ανάπτυξη

μιας τοπικής πράσινης οικονομίας,

καθώς εξασφαλίζει φτηνή πρώτη ύλη

για παραγωγή προϊόντων πλαστικού,

γυαλιού, μεταλλικών κατασκευών,

χαρτοποιίας κλπ. Ταυτόχρονα, αντι-

καθιστά εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα

με εναλλακτικά, ενισχύοντας την το-

πική οικονομία.

Ενα ακόμα παράδειγμα αποτελεί η

ενεργειακή αξιοποίηση του βιοαερίου

των ΧΥΤΑ. Από τις αρχές του 2000

λειτουργεί στα Α. Λιόσια μια ενεργει-

ακή μονάδα που παράγει 400.000

Κwh ανά ημέρα, ενώ παρέχει δωρεάν

θερμότητα για την παραγωγή καθα-

ρού νερού από τα υγρά απόβλητα του

ΧΥΤΑ. Μέσα από τη σύγχρονη τε-

χνολογική αυτή εφαρμογή επιτυγχά-

νεται όχι μόνον η εξουδετέρωση δύο

καταστροφικών ρύπων (αέριο πλού-

σιο σε μεθάνιο και υγρό 500 φορές πιο

ρυπαρό από τα αστικά απόβλητα), αλ-

λά επιπλέον και η παραγωγή πολύτι-

μων για την κοινωνία προϊόντων.

Η υλοποίηση παρόμοιων καινοτό-

μων εφαρμογών δίνει, εκτός

των άλλων, τη δυνατότητα περαιτέ-

ρω ανάπτυξης της επιστημονικής έ-

ρευνας, ενώ παρέχει ένα γόνιμο έ-

δαφος ανάπτυξης της συνεργασίας

μεταξύ εταιρειών περιβαλλοντικών

εφαρμογών και ΑΕΙ. Μέσα από τέ-

τοιες διαδικασίες υλοποίησης και

λειτουργίας σύγχρονων εγκαταστά-

σεων, καθώς και έρευνας για περαι-

τέρω βελτιώσεις δημιουργούνται οι

φορείς που, χάρη στην εξειδίκευση,

την τεχνογνωσία και την εμπειρία

τους, μπορούν να διαδραματίσουν

ένα σημαντικό ρόλο στο διεθνή α-

νταγωνιστικό στίβο, συμβάλλοντας

ακόμη περισσότερο στην ανάπτυξη

ενός δυναμικού πράσινου κλάδου

για την ελληνική οικονομία.

Ας βοηθήσουμε

τους νέους

δυναμικούς

πράσινους κλάδους

να αποκτήσουν ένα

προβάδισμα στο

διεθνή

ανταγωνιστικό

στίβο, γεγονός που

θα έχει θετικές

συνέπειες για την

ελληνική οικονομία


Β λέποντας κανείς τις εκατο-

ντάδες χιλιάδες, πάσης φύ-

σεως, πολεοδομικές αυθαι-

ρεσίες, τις καταπατήσεις δη-

μόσιων εκτάσεων, την οικοδόμηση σε

δάση και σε περιοχές αγροτικής γης

υψηλής παραγωγικότητας, την τσιμε-

ντοποίηση του αιγιαλού και της πα-

ραλίας, την αδιαφορία για την πολι-

τιστική κληρονομιά, μάλλον αναλο-

γίζεται μέχρι πότε η πολιτεία θα συ-

νεχίσει να απέχει από μια συγκροτη-

μένη και καθολική παρέμβαση για

την ανοικοδόμηση στη χώρα μας.

Η αποχή της πολιτείας επισφρα-

γίζεται ιδιαίτερα και από την ανεπάρ-

κεια μηχανισμών ελέγχου και εφαρ-

μογής των νομοθετημάτων, καθώς

και μηχανισμών παρακολούθησης

των αλλαγών σε κάθε οικοδομή και

κατοικημένη περιοχή γενικότερα. Ε-

πίσης, η αδυναμία ουσιαστικού ελέγ-

χου των χρήσεων γης στις αστικές

και ιδίως στις περιαστικές περιοχές

καθιστά προβληματική την αντιμε-

τώπιση των οικιστικών πιέσεων, με

συνέπεια η διαχείριση του αστικού

χώρου να προκύπτει περισσότερο ως

αποτέλεσμα μιας ευτυχούς συγκυρί-

ας παρά μιας ορθολογικής πολεοδο-

μικής, περιβαλλοντικής και πολιτικής

στοχοθεσίας.

Περαιτέρω, οι συγκρούσεις και η

έλλειψη συνεργασίας μεταξύ των αρ-

μόδιων ελεγκτικών μηχανισμών εξα-

σθενούν και εντέλει ακυρώνουν τον

έλεγχο των πολεοδομικών νομοθε-

τημάτων. Ετσι, δοκιμάστηκε η συνερ-

γασία και η ελεγκτική αποτελεσματι-

κότητα των αρμόδιων οργάνων για

τη θέσπιση πλαφόν χωρητικότητας

σε κάθε δρόμο ή υποπεριοχή της πε-

ριοχής Ψυρρή στην Αθήνα, που στό-

χο είχε την αποτροπή της έκδοσης

πάσης φύσεως νέων αδειών για κέ-

ντρα διασκέδασης και εστιατόρια.

Σήμερα, μόνο σε μεμονωμένες περι-

πτώσεις (πχ. Πλάκα) έχει ολοκληρω-

θεί ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και ο

έλεγχος των προβλεπόμενων χρήσε-

ων γης, ως ένα διεπιστημονικό εγχεί-

ρημα, του οποίου οι στόχοι είναι σα-

φ ε ί ς κ α ι απ ο δ ε κ το ί απ ό το υ ς

κατοίκους.

Η μερική εφαρμογή του πολεοδο-

μικού νόμου, δηλαδή η εφαρμογή του

επί ορισμένων μόνο προσώπων, δημι-

ουργεί μια κατάσταση προνομιακής

Η διεκδίκηση για ένα νέο δημόσιο χώρο

Δημήτρης Μέλισσας Αναπληρωτής καθηγητής στο Εθνικό

Μετσόβιο Πολυτεχνείο και δικηγόρος

61

Π αρά την πρόοδό μας, εξακολουθούμε να υπολειπόμαστε των ποσοτικών στόχων ανακύκλωσης συσκευασιών, για τους οποίους έχουμε δεσμευτεί στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ετσι, σημαντικές ποσότητες υλικών συσκευασιών καταλήγουν με τα υπόλοιπα απορρίμματα στους ΧΥΤΑ, ενώ θα μπορού-

σαν, μέσω της ανακύκλωσης, να επαναχρησιμοποιηθούν, μειώνοντας σημαντικά τον όγκο των σκουπιδιών που καθημερινά επιβαρύνουν το οικοσύστημα. Ειδικά σε επί-πεδο επιχειρήσεων, η βλάβη έχει και οικονομική διάσταση, καθώς, βάσει νόμου, οι εταιρείες που παράγουν και διαθέτουν προϊόντα σε συσκευασία, υποχρεούνται να καταβάλουν χρηματικές εισφορές σε εγκεκριμένα συλλογικά συστήματα για την ανακύκλωση των συσκευασιών.

Στην προσπάθεια επίτευξης των εθνικών ποσοτικών στόχων ανακύκλωσης υλικών συσκευασίας, η «Ανταποδοτική Ανακύκλωση» αποτελεί την πρόταση που κερδίζει συνεχώς έδαφος, συνδυάζοντας την περιβαλλοντική προστασία με την παροχή α-νταποδοτικού κινήτρου για τη συμμετοχή, αλλά και την κοινωνική προσφορά.

Με στόχο την προώθηση της ανακύκλωσης συσκευασιών, το Εθνικό Συλλογικό Σύστημα Ανταποδοτικής Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών με την επωνυμία «Ανταποδοτική Ανακύκλωση» αναπτύσσει και εφαρμόζει συστήματα υψηλής τεχνολο-γίας για τη «Διαλογή στην Πηγή» με την ενεργή συμμετοχή των πολιτών.

Τα Ολοκληρωμένα Κέντρα Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης, που τοποθετούνται σε όλο και περισσότερους δήμους, σχολεία και σουπερμάρκετ, αποτελούνται από αυτό-ματα μηχανήματα υψηλής τεχνολογίας για την ανακύκλωση πλαστικών, μεταλλικών, γυάλινων και άλλων υλικών συσκευασίας. Σε αυτά, οι καταναλωτές επιστρέφουν τις χρησιμοποιημένες συσκευασίες και αυτόματα τους αποδίδεται απόδειξη με το αναλο-γούν ανταποδοτικό κίνητρο, ενώ τους παρέχονται και προσφορές-κίνητρα ως επιβρά-βευση για τη συμμετοχή τους στην ανακύκλωση. Η αξία του ανταποδοτικού κινήτρου χρησιμοποιείται για δωρεάν αγορές σε συνεργαζόμενα καταστήματα ή δωρίζεται υ-πέρ της ενίσχυσης κοινωνικών σκοπών. Με την ανταποδοτική ανακύκλωση κερδί-ζουν όλοι. Ως αποτέλεσμα, εκτός από το περιβάλλον και τους πολίτες, κερδίζουν και οι επιχειρήσεις, οι οποίες -σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία- χρηματοδοτούν την α-νάπτυξη της ανακύκλωσης. Πιο συγκεκριμένα, «Οι εταιρείες μπορούν, αλλά και επιθυ-μούν, να συμβάλουν ενεργά στην ενίσχυση της συμμετοχής των καταναλωτών στην α-νακύκλωση. Με αξιοποίηση των Ολοκληρωμένων Κέντρων Ανταποδοτικής Ανακύ-κλωσης, οι επιχειρήσεις μπορούν να διαφημίζονται, να πραγματοποιούν προωθητικές ενέργειες και events, αναδεικνύοντας την κοινωνική ευθύνη τους, αλλά και επιτυγχά-νοντας στόχους marketing και πωλήσεων. Χάρη στις τεχνολογικές δυνατότητες των μηχανημάτων ανακύκλωσης, μπορούν αυτόματα να προσφέρουν στους καταναλωτές εκπτωτικά κουπόνια, κουπόνια δωρεάν αγορών, αλλά και συμμετοχής σε διαγωνι-σμούς, με πλήρες reporting, αφού όλα τα κέντρα Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης είναι online συνδεδεμένα», αναφέρει η κ. Φλωρεντία Κουλαμπά, πρόεδρος διοικητικού συμ-βουλίου του Συλλογικού Συστήματος «Ανταποδοτική Ανακύκλωση».

Το πλέον σημαντικό στοιχείο στην ανάπτυξη της Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης εί-ναι η ιδιαίτερα υψηλή συμμετοχή των πολιτών, που αντιστοιχεί σε τουλάχιστον 1.800.000 επισκέψεις για ανακύκλωση κάθε μήνα, επιτυγχάνοντας συλλογή τουλάχι-στον 900.000 κιλών υλικών συσκευασίας ανά μήνα.

Κατά τη 2η Μεγάλη Γιορτή της Ανακύκλω-σης που οργάνωσε ο Δήμος Αθηναίων και η Ανταποδοτική Ανακύκλωση στην Πλατεία Συντάγματος από 2 έως 14 Νοεμβρίου, περισσότεροι από 205.000 πολίτες, στην πλειονότητά τους μαθητές των σχολείων του Δήμου, ανακύκλωσαν 1.032.476 συσκευασίες.

Mετατρέποντας την ευθύνη σε ευκαιρία και όφελος

PUBL

I


μεταχείρισης εκείνων που αρνούνται

να υπαχθούν στην εφαρμογή του. Η

ευνοϊκή από το κράτος αντιμετώπιση

εκείνων που παραβιάζουν το νόμο,

καταστρατηγεί την αρχή της ισότη-

τας, στο μέτρο που συντρέχει διαφο-

ρετική μεταχείριση όμοιων περιπτώ-

σεων, ή και ίση μεταχείριση ανόμοιων

περιπτώσεων. Διότι το άρθρο 4 του

Συντάγματος επιτάσσει όχι μόνο την

ισότητα του νόμου απέναντι στους

πολίτες, αλλά και την ισότητα των

πολιτών απέναντι στο νόμο.

Επίσης, θα πρέπει να επισημαν-

θεί πως η αποχή του κράτους από

την άσκηση ελέγχου για την εφαρ-

μογή του πολεοδομικού νόμου και,

κατ’ επέκταση, η αποχή του κράτους

από την επιβολή κυρώσεων, γεννά,

κατ’ αρχήν, υποψίες για αθέμιτες συ-

ναλλαγές του πολίτη με τη διοίκηση

και με τους βασικούς παράγοντες

της κοινωνίας, εμβολίζοντας έτσι τη

διαδικασία νομιμοποίησής τους, δη-

λαδή την αναγκαία συναίνεση του

πολίτη που εξασφαλίζεται κατά τη

διαδικασία πραγμάτωσης κάθε κρα-

τικού και κοινωνικού θεσμού. Σε

σχετική έρευνα, μάλιστα, διαπιστώ-

θηκε ότι ο Ελληνας πολίτης θεωρεί

πως στις συναλλαγές με δημόσιους

ή κοινωνικούς φορείς παρατηρού-

νται κατά κανόνα φαινόμενα δια-

φθοράς, όπως κατ’ αρχάς με την Πο-

Οι συγκρούσεις και

η έλλειψη

συνεργασίας μεταξύ

των αρμόδιων

ελεγκτικών

μηχανισμών

εξασθενούν και

εντέλει ακυρώνουν

τον έλεγχο των

πολεοδομικών

νομοθετημάτων


λεοδομία, σε ποσοστό που φτάνει το

82,7%. Επεται η Αστ υνομία με

79,5%, τα Νοσοκομεία με 79,4%, η

Εφορία με 78,8%, το ΑΣΕΠ με

73,2%, το Χρηματιστήριο με 71,7%,

οι δήμοι με 61,1%, η Εκκλησία με

46,7%, οι κρατικές τράπεζες με

40,2%. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα,

το ύψος του ποσού που θεωρεί ο πο-

λίτης ότι του ζητά ένας δημόσιος υ-

πάλληλος, για να ευδοκιμήσει το αί-

τημά του, συναρτάται και με το ζή-

τημα εάν η παρανομία του είναι άμε-

σα αντιληπτή στο ευρύ κοινό ή όχι.

Για παράδειγμα, στην Πολεοδομία ο

πολίτης εκλαμβάνει ότι οφείλει να

καταβάλει πολύ μεγαλύτερα ποσά,

απ’ ό,τι απαιτείται στην πραγματικό-

τητα, για νομιμοποίηση αυθαιρέτου

και για έκδοση οικοδομικής άδειας

(περίπου 3.000 ευρώ), απ’ ό,τι για να

διεκπεραιώσει υποθέσεις που σχετί-

ζονται με την Εφορία (2.027 ευρώ)

και με θέματα υγείας (1.499 ευρώ

για θεραπεία και νοσήλια).

Θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η

απουσία της πολιτείας από μια

σφαιρική και συστηματική πολιτική

για την εφαρμογή του πολεοδομικού

νόμου δεν αποτελεί συγκυριακό φαι-

νόμενο και ότι τα αίτιά της δεν πρέ-

πει να αποδίδονται μόνο στη δυσλει-

τουργία της δημόσιας διοίκησης. Δι-

ότι τότε παραγνωρίζεται το γεγονός

ότι με την αποχή της πολιτείας συ-

γκροτείται εκείνη η εκλογική πελα-

τεία, η οποία ωφελείται από την «τε-

χνική ματαίωση» των σχετικών προ-

βλέψεων του πολεοδομικού σχεδια-

σμού και νόμου. Μολονότι ο βαθμός

πίεσης δεν αξιολογείται ποσοτικά,

αλλά με βάση την επιρροή που μπο-

ρεί να ασκηθεί στη διαδικασία λήψης

των αποφάσεων του σχεδιασμού, πά-

ντως η εξαιρετικά διευρυμένη μικροϊ-

διοκτησία στην Ελλάδα -που ανέρχε-

ται περίπου στο 80%, ενώ στα υπό-

λοιπα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής

Ενωσης κυμαίνεται ανάλογα από

10% έως 50%- προσδίδει σε αυτήν

την εκλογική πελατεία ένα ευρύ κοι-

νωνικό έρεισμα. Συγχρόνως, με αυτό

το εφόδιο, η εκάστοτε πολιτειακή ε-

ξουσία, με την οποία η εν λόγω εκλο-

γική πελατεία συναλλάσσεται, δια-

σφαλίζει την αντίστοιχη αναγκαία

κοινωνική συναίνεση και για επιλο-

γές της που δεν σχετίζονται με την

πολεοδομική πολιτική.

Κατά την τελευταία προεκλογική

περίοδο, ο Γ. Παπανδρέου εξήγγειλε

ότ ι θ α σ υν εργ α σ τε ί μ ε τον J.

Asebillo, «τον πολεοδόμο που άλλα-

ξε την όψη της Βαρκελώνης» και,

σύμφωνα με δημοσιογραφικές πλη-

ροφορίες, «συζητείται να αναλάβει

να επιλύσει δομικά προβλήματα των

ελληνικών πόλεων». Για τον Ισπανό

πολεοδόμο προτεραιότητα είναι «η

αναδιάρθρωση του δημόσιου χώρου,

γιατί από την ποιότητά του εξαρ-

τάται η ευημερία της πόλης και των

κατοίκων της. Στοιχηματίζει υπέρ

των μεγάλων υποδομών και αντί για

αέναη επέκταση της πόλης προτείνει

τη μεταμόρφωσή της, αξιοποιώντας

υφιστάμενους χώρους που με τις κα-

τάλληλες παρεμβάσεις αποκτούν νέ-

ες χρήσεις».

Ακόμη και αν ο πολεοδομικός σχε-

διασμός, γενικότερα, συμπυκνώνει τα

σύγχρονα αιτήματα της κοινωνίας για

τη διαμόρφωση του δημόσιου χώρου

και για συνοχή, η επιτυχία της υλοποί-

ησης των στόχων του δεν εξαρτάται

μόνον από τη συναίνεση εκείνων που

διαφωνούσαν με τη συγκεκριμένη πο-

λεοδομική και, κατ’ επέκταση, πολιτι-

κή επιλογή, δηλαδή μόνον από τη νο-

μιμοποίηση του κρινόμενου στη συ-

γκεκριμένη περίπτωση πολεοδομικού

θεσμού, αλλά συναρτάται και με την

κινητοποίηση της πολιτείας και των

οργάνων της διοίκησης, που είναι επι-

φορτισμένα με την εφαρμογή και τον

έλεγχό του. Στο βαθμό, όμως, που η

πολιτεία απουσιάζει από την υλοποίη-

ση και τον έλεγχο των πολεοδομικών

ρυθμίσεων, τότε η συνταγματική επι-

ταγή για βιώσιμη αστική ανάπτυξη

(άρθρο 24 του Συντάγματος) θα πα-

ραμένει στο πεδίο της θεωρητικής συ-

ζήτησης, και, στην πράξη, θα ακυρώ-

νεται κάθε απόπειρα διαμόρφωσης

συγκεκριμένης πολιτικής για τη μορ-

φή της σύγχρονης ελληνικής πόλης

και την εξέλιξή της.

Ο πολεοδομικός

σχεδιασμός

συμπυκνώνει τα

σύγχρονα αιτήματα

της κοινωνίας για

τη διαμόρφωση του

δημόσιου χώρου. Η

επιτυχής εφαρμογή

του εξαρτάται από

την κινητοποίηση

της πολιτείας και

των οργάνων

διοίκησης που είναι

επιφορτισμένα με

την εφαρμογή και

τον έλεγχό του

65

Τ ο περιβάλλον μιας πόλης, με το μέγεθος και το ρόλο

της Αθήνας, συντίθεται και επηρεάζεται από πάρα

πολλές παραμέτρους. Για αυτό, ακόμη και οι μεμονω-

μένες παρεμβάσεις που είναι απαραίτητες για την

προστασία και αναβάθμιση του περιβάλλοντος, θα πρέπει να

εντάσσονται μέσα σε έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό.

Tο περιβάλλον αλλάζει και εξελίσσεται δυναμικά μέσα στο χρό-

νο. Αρα, για την προστασία και την αναβάθμισή του είναι απα-

ραίτητη η ανάπτυξη εργαλείων και μηχανισμών, που θα επιτρέ-

πουν την παρακολούθηση των παραμέτρων που το συνθέτουν

σε βάθος χρόνου.

Η προστασία του περιβάλλοντος έχει καθοριστική σημασία για

την ποιότητα ζωής των σημερινών και των μελλοντικών γενεών.

Πρώτο και καθοριστικό μέλημα του δήμου Αθηναίων, τη διετία

2006-2008, ήταν η δημιουργία ενός φιλικού, σύγχρονου, υγιούς

και ανθρώπινου περιβάλλοντος σε όλες τις γειτονιές της πόλης. Ε-

τσι, προωθήθηκε ένα πρότυπο αειφόρου, ισόρροπης και διαρκούς

ανάπτυξης, που συνδυάζει την ποιότητα του αστικού περιβάλλο-

ντος, την ανταγωνιστικότητα του παραγωγικού συστήματος και

την κοινωνική συνοχή, λαμβάνοντας υπόψη πάντα τις φυσικές,

οικονομικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες της περιοχής μας.

Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος δημιουργήθηκε και η

«Χάρτα Πρασίνου», ένα κείμενο-πλαίσιο συμφωνίας με τους πο-

λίτες για μία σειρά μέτρων που θα βελτιώσουν την εικόνα της

πρωτεύουσας και θα την κάνουν τα επόμενα χρόνια ακόμη πιο

«πράσινη». Παράλληλα με τη Χάρτα, σχεδιάστηκαν και υλοποιή-

θηκαν δράσεις για τη σωστή και καλή συντήρηση των χώρων με

πράσινο, για την ευαισθητοποίηση των πολιτών, αλλά και την α-

νάπτυξη των συνεργασιών για το πράσινο στην Αθήνα.

Ακόμα, εκσυγχρονίστηκαν και αναβαθμίστηκαν οι υπηρεσίες κα-

θαριότητας στην Αθήνα και τις γειτονιές της, με στόχο να ενισχυ-

θεί όχι μόνο το κέντρο, αλλά και όλες οι άλλες γειτονιές της πό-

λης μέσα από μια οικιστική αναβάθμιση.

Για αυτό και σε πολλά σημεία της Αθήνας έχει βελτιωθεί η αι-

σθητική, η ποιότητα ζωής, η κοινωνική και οικονομική αναζω-

ογόνηση και με ολοκληρωμένες παρεμβάσεις έχει προχωρήσει

η ανάπλαση σημαντικού αριθμού χώρων της πρωτεύουσας και

των γειτονιών της.

Σημαντικό ρόλο στην προστασία και αναβάθμιση του περιβάλλο-

ντος διαδραματίζει η συμμετοχή των πολιτών. Υπό αυτό το πρί-

σμα, ο δήμος σχεδίασε ειδικές εκστρατείες ενημέρωσης για τη δη-

μιουργία μιας περιβαλλοντικής συνείδησης των πολιτών σχετικά

με τον τρόπο διαχείρισης των απορριμμάτων.

Καθαρή πόλη, καθαρές γειτονιέςΗ καθαριότητα της πόλης επηρεάζει άμεσα την ποιότητα

ζωής των πολιτών της και αποτελεί στοιχείο καθημερινού

πολιτισμού. Σε όλες ανεξαιρέτως τις γειτονιές της πόλης ενι-

Η πόλη και οι γειτονιές τηςΕνας μικρός απολογισμός για την Αθήνα

66

σχύει τη συνοχή της και αμβλύνει φαινόμενα κοινωνικού α-

ποκλεισμού, ενώ παράλληλα ενισχύει την ελκυστικότητα

της πόλης όχι μόνο για τους κατοίκους της, αλλά και για

τους επισκέπτες της.

Μία καθαρή πόλη είναι, επίσης, πιο ανταγωνιστική στο να

προσελκύσει επενδύσεις που θα συμβάλουν στην οικονομική

της ανάπτυξη. Η Αθήνα οφείλει να γίνει μια πιο καθαρή πόλη.

Στο πλαίσιο αυτό, ο δήμος οργάνωσε και εφάρμοσε ένα αξιό-

πιστο και αποτελεσματικό σύστημα συλλογής των απορριμ-

μάτων, εκσυγχρονίζοντας παράλληλα την υλικοτεχνική υπο-

δομή και το μηχανολογικό εξοπλισμό καθαριότητας του

δήμου.

Παράλληλα, εφαρμόστηκαν δράσεις για την καλύτερη και σωστή

διαχείριση των απορριμμάτων, όπως η εκπόνηση και εφαρμογή

Ολοκληρωμένου Προγράμματος επανασχεδιασμού των διαδρο-

μών των απορριμματοφόρων και αναδιοργάνωσης των σταθμών

μεταφόρτωσης. Επίσης, σχεδιάστηκαν καινούργια προγράμματα

καθαρισμού και αποψίλωσης των λόφων και αλσών της πόλης,

καθώς και τακτικού πλυσίματος των κάδων.

Επιπλέον, εφαρμόστηκαν πρωτοποριακά προγράμματα στην κα-

τεύθυνση της ευαισθητοποίησης και της συμμετοχής των πολι-

τών, δεδομένου ότι, για να είναι καθαρά όλα τα σημεία της πό-

λης, πρέπει πέρα από την καθημερινή φροντίδα του δήμου, όλοι

οι πολίτες να βλέπουν τους δρόμους, τις πλατείες, τις γειτονιές

ως προέκταση του σπιτιού τους.

Εξορμήσεις καθαρισμού χώρωνΟ δήμος Αθηναίων έχει συγκροτήσει ειδικές ομάδες με σκοπό τον

εντοπισμό και την επίλυση των καθημερινών προβλημάτων σε ό-

λες τις γειτονιές της πόλης.

Η Ομάδα Τοπικής Δράσης καταγράφει, αλλά και επεμβαίνει. Α-

ποστολή της είναι να βελτιώνει καθετί που θα αλλάξει την καθη-

μερινότητα των δημοτών προς το καλύτερο, δίνοντας έμφαση,

μεταξύ άλλων, στις ευπαθείς ομάδες, την αποκατάσταση δρόμων

και πεζοδρομίων, την καθαριότητα και το δημοτικό πράσινο.

Τα πρώτα αποτελέσματα είναι ορατά στο 3ο διαμέρισμα, στα όρια

του οποίου τον Ιούνιο του 2008 πραγματοποιήθηκαν μικρές και

μεγάλες παρεμβάσεις.

Κατά τη διάρκεια της «εξόρμησης» της Ομάδας Τοπικής Δρά-

σης στην περιοχή, φυτεύτηκαν συνολικά 254 δέντρα, έκλεισαν

751 λακκούβες σε 135 δρόμους, πλακοστρώθηκαν 230 σημεία

σε 46 δρόμους και πεζοδρόμους και επιδιορθώθηκαν 97 φρεά-

τια. Επίσης, αντικαταστάθηκαν 460 σπασμένοι κάδοι, πλύθηκαν

1.405 κάδοι, καθαρίστηκαν τοίχοι και κτίρια από συνθήματα

και αφίσες και αποσύρθηκαν 60 εγκαταλελειμμένα οχήματα.

Επιπλέον, σε 36 μικρούς δρόμους, που είχαν πολύ χαμηλό φωτι-

σμό, τοποθετήθηκαν συνολικά 175 λαμπτήρες νατρίου, φιλικοί

προς το περιβάλλον, με αποτέλεσμα ο φωτισμός να αναβαθμιστεί

κατά 30%, ενώ η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος μειώθηκε

κατά 12%. Σε άλλους 104 δρόμους και πλατείες, αλλάχτηκαν 340

λάμπες και 74 μπάλες φωτιστικών.

67

Καμπάνια καθαριότητας «Βρες το σωστό σημείο» Στο πλαίσιο της στρατηγικής του δήμου Αθηναίων για την καθα-

ριότητα και το περιβάλλον, υλοποιήθηκαν μια σειρά από καινο-

τόμες δράσεις για τη σωστή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση

των πολιτών.

Κεντρικό ρόλο είχε η καμπάνια ενημέρωσης και ευαισθητο-

ποίησης των πολιτών για την ορθολογικότερη διαχείριση των

απορριμμάτων -«Βρες το σωστό σημείο», η οποία αποσκοπεί

στο να παρακινήσει τους Αθηναίους να συμβάλουν στην κα-

θαριότητα της πόλης, αλλάζοντας καθημερινές συνήθειες και

συμπεριφορές.

Σήμα κατατεθέν της εκστρατείας αποτελούσε το μήνυμα «Βρες το

σωστό σημείο», που παρότρυνε τους πολίτες να χρησιμοποιούν

τους κάδους απορριμμάτων και να μη ρυπαίνουν την πόλη.

Στο πλαίσιο της εκστρατείας ενημέρωσης και ευαισθητοποίη-

σης των πολιτών για την ορθότερη διαχείριση των απορριμμά-

των, σχεδιάστηκαν και διανεμήθηκαν: 50.000 εφημερίδες,

10.000 μπλουζάκια με το μήνυμα της εκστρατείας, 10.000 cd

με το ηλεκτρονικό παιχνίδι που σχεδιάστηκε ειδικά για την

προβολή της εκστρατείας και 10.000 τσάντες με το λογότυπο

της εκστρατείας.

Η διανομή των υλικών αυτών πραγματοποιήθηκε από ενημερωτι-

κά περίπτερα που για πρώτη φορά στήθηκαν σε όλα τα δημοτικά

διαμερίσματα της Αθήνας. Βασικό «εργαλείο» της καμπάνιας απο-

τέλεσε η ειδική ιστοσελίδα www.sostosimeio.gr.

Περιβαλλοντική αναβάθμιση αστικού ιστού Aισθητική αναβάθμιση ελεύθερων χώρωνΤο πράσινο αποτελεί -και πρέπει να αποτελεί- προτεραιότητα ό-

λων και σε αυτό πρέπει να επενδύσουμε για ένα καλύτερο αύριο.

Την περίοδο 2007-2008, ο δήμος αναμόρφωσε πλατείες, προαύ-

λια σχολείων, παιδικών σταθμών και δημοτικών αθλητικών χώ-

ρων με ειδικές φυτεύσεις, αξιοποίησε όλους τους ελεύθερους χώ-

ρους ιδιοκτησίας του με δεντροφυτεύσεις και ολοκλήρωσε έργα

ανάπλασης.

Σχεδιάστηκαν δράσεις άμεσα υλοποιήσιμες, αλλά και δράσεις μα-

κροπρόθεσμες, που βασίζονται στον πολεοδομικό επανασχεδια-

σμό της πόλης και των γειτονιών της.

Στόχος παραμένει όλες οι γειτονιές να έχουν χώρους πρασί-

νου, αναψυχής και ψυχαγωγίας, με υλικά φιλικά προς το περι-

βάλλον, λαμβάνοντας υπόψη τις σύγχρονες λειτουργίες της

πόλης. Επιπλέον, εφαρμόστηκαν νέες τεχνολογίες στη φρο-

ντίδα και φύλαξη χώρων πρασίνου, με το Σχέδιο Φροντίδας

του Πρασίνου. Μέσα από μια σειρά μελετών και ερευνών, επε-

κτάθηκαν οι δραστηριότητες στα φυτώρια και αυξήθηκαν τα

μέσα προστασίας, όπου υπάρχει πράσινο.

Συνολικά, το 2007-2008 φυτεύτηκαν 8.577 δέντρα (2007:

4.151 δέντρα, 2008: 4.426 δέντρα), 80.890 θάμνοι (2007:

19.203 θάμνοι, 2008: 61.687 θάμνοι), περίπου το 57% των ο-

ποίων είναι ανθοφόροι, 280.000 ανθόφυτα ετησίως και 50.600

τμ. γκαζόν (2007: 26.000 τμ. γκαζόν, 2008: 24.600 τμ. γκαζόν),

68

εκ των οποίων τα 41.650 τμ. σε νέους ή ανακατασκευασμέ-

νους χώρους (2007: 20.400 τμ. γκαζόν, 2008: 21.250 τμ.). Οι

χώροι που έγιναν έργα πρασίνου στη διετία 2007-2008 είναι

συνολικά 40.

Αύξηση πρασίνου στην ΑθήναΜερικά από τα κυριότερα έργα• ΚΑΠΑΨ (Ανω Αμπελόκηποι)Ο χώρος του ΚΑΠΑΨ βρίσκεται στο 7ο δημοτικό διαμέρισμα, με-

ταξύ των οδών Τριφυλλίας, Λάμψα, Χατζηκωνσταντή και Λάκω-

νος και έχει συνολική έκταση πρασίνου 10.500 τμ. Η διαμόρφωση

του χώρου σε πάρκο αναψυχής έγινε με τη φύτευση 241 δέντρων,

1.910 θάμνων και χλοοτάπητα έκτασης 6.000 τμ. Στο χώρο του

πάρκου έγιναν, επίσης, οικοδομικές εργασίες και εργασίες

ηλεκτροφωτισμού.

• Πλατεία ΚεραμεικούΗ πλατεία Κεραμεικού βρίσκεται στο 3ο δημοτικό διαμέρισμα,

μεταξύ των οδών Βουτάδων, Περσεφόνης και Κωνσταντινουπό-

λεως και έχει συνολική έκταση πρασίνου 2.400 τμ. Η διαμόρφω-

ση του χώρου σε πάρκο αναψυχής έγινε με τη φύτευση 20 δέ-

ντρων, 653 θάμνων και χλοοτάπητα έκτασης 2.100 τμ.

• Αλσος επί της Συγγρού-Καλλιρρόης (ΦΙΞ)Η πλατεία Μετρό Συγγρού-Φιξ βρίσκεται στο 2ο δημοτικό δι-

αμέρισμα, μεταξύ της λεωφόρου Συγγρού και της οδού Καλ-

λιρρόης και έχει συνολική έκταση πρασίνου 2.000 τμ. Η δια-

μόρφωση της πλατείας σε χώρο αναψυχής έγινε με τη φύτευ-

ση 63 δέντρων, 835 θάμνων και χλοοτάπητα έκτασης 1.200 τμ.

Στο χώρο της πλατείας έγιναν, επίσης, οικοδομικές εργασίες

και εργασίες ηλεκτροφωτισμού.

• Βουστάσιο-παρτέρια Χατζηαποστόλου (Κολοκυνθού)Δημιουργία Πολυδύναμου Κέντρου και Κέντρου Δημιουργικής

Απασχόλησης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες, το οποίο χρηματοδο-

τείται από το Γ’ ΚΠΣ και αφορά στην αποκατάσταση του υφιστά-

μενου κτιρίου, στην ενίσχυση του φέροντος οργανισμού, στην

τοποθέτηση νέας σκεπής, στην αναδιαμόρφωση των χώρων με

τέτοιο τρόπο, ώστε στο ισόγειο να μπορούν να απασχοληθούν

δημιουργικά τα παιδιά με ειδικές ανάγκες και στον πρώτο όροφο

να γίνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις και την ανάπλαση του περι-

βάλλοντος χώρου του κτιρίου με φύτευση δέντρων.

• Σεράφειο Κολυμβητήριο (ΡΟΥΦ)Ο χώρος του Σεράφειου Κολυμβητηρίου βρίσκεται στην περιοχή

του Ρουφ στο 3ο δημοτικό διαμέρισμα, μεταξύ των οδών Πειραιώς

και Π. Ράλλη και έχει συνολική έκταση πρασίνου 3.550 τμ. Το έργο

έγινε σε συνεργασία με τον ΟΝΑ. Η διαμόρφωση του χώρου σε

πάρκο αναψυχής έγινε με τη φύτευση 63 δέντρων, 197 θάμνων και

χλοοτάπητα 3.200 τμ.

•Χώρος εργοστασίου Θέρμιδος (Ριζούπολη)Ο χώρος του εργοστασίου Θέρμιδος, το οποίο και κατεδαφίστη-

κε, βρίσκεται στην περιοχή της Λαμπρινής στο 5ο δημοτικό δια-

μέρισμα, μεταξύ των οδών Πιτυούντος, Ερμωνάσσης και Οφι-

ούντος. Στο σημείο αυτό έχει πραγματοποιηθεί η φύτευση 120

δέντρων, ενώ η έκταση νέου πρασίνου προβλέπεται να φτάσει

τα 4.300 τμ. Το έργο χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα του

ΥΠΕΣ «Θησέας» από ιδίους πόρους του δήμου Αθηναίων.

Στο χώρο που δημιουργήθηκε, η ανάπλαση αφορά στην κατα-

σκευή πρότυπης παιδικής χαράς, γηπέδου ποδοσφαίρου 5x5,

ενός φυλακίου που θα χρησιμοποιείται ως χώρος φύλαξης των

εργαλείων των υπεύθυνων καθαριότητας και συντήρησης του

πρασίνου και τη διαμόρφωση διαδρόμων με πλακοστρώσεις

και φυτεύσεις.

• Πέτρινο (Βοτανικός)Το Πέτρινο βρίσκεται στην περιοχή του Βοτανικού στο 3ο δημοτι-

κό διαμέρισμα, μεταξύ των οδών Σπ. Πάτση και Σιδηροκάστρου.

69

Η διαμόρφωση του χώρου σε πάρκο αναψυχής έχει γίνει με τη

φύτευση 10 δέντρων έως σήμερα. Συνολικά, έχει πραγματοποιη-

θεί η φύτευση 30 δέντρων, ενώ η έκταση νέου πρασίνου θα φτά-

σει τα 1.000 τμ.

• Πλατεία Παλουμπιώτη (Ελ. Βενιζέλου)Η πλατεία Παλουμπιώτη βρίσκεται στο 7ο δημοτικό διαμέρισμα,

μεταξύ των οδών Παλουμπιώτη, Γκομπινώ, Παπαρσένη και Σούκα.

Η διαμόρφωση της πλατείας σε πάρκο αναψυχής έγινε με τη φύ-

τευση 53 δέντρων και 1.209 θάμνων μέχρι σήμερα. Συνολικά, έχει

πραγματοποιηθεί η φύτευση 500 δέντρων, ενώ η έκταση νέου πρα-

σίνου θα φτάσει τα 600 τμ.

• Ελαιώνας - Α’ Φάση δεντροφύτευσης Τριακόσιοι μαθητές από δημοτικά και γυμνάσια του δήμου της

Αθήνας μαζί με το δήμαρχο Αθηναίων, φύτεψαν ισάριθμες ελιές,

την Παρασκευή 11 Απριλίου 2008, στην περιοχή του Ελαιώνα.

Με τη δεντροφύτευση η Δημοτική Αρχή έκανε ένα ακόμη βήμα,

υλοποιώντας τη δέσμευσή της για αναβάθμιση και αποκατάστα-

ση του φυσικού περιβάλλοντος του Ελαιώνα, στο πλαίσιο της α-

νάπλασης της ευρύτερης περιοχής. Πρωταρχικός στόχος της Δη-

μοτικής Αρχής εξακολουθεί να είναι η αύξηση του πρασίνου στην

πόλη, μέσω της ενεργοποίησης των πολιτών και της καλλιέργειας

περιβαλλοντικής συνείδησης ιδιαίτερα στη νέα γενιά.

• Πλατεία έναντι σταθμού ΛαρίσηςΗ πλατεία έναντι του σταθμού Λαρίσης βρίσκεται στο 1ο δημοτι-

κό διαμέρισμα, μεταξύ των οδών Δεληγιάννη, Φιλαδελφείας, Σά-

μου και Μεταξά και στο χώρο έγινε πλήρης ανάπλαση. Ο εμπλου-

τισμός του πράσινου της πλατείας έγινε με τη φύτευση 40 δέ-

ντρων, 240 θάμνων και χλοοτάπητα έκτασης 1.500τμ.

• Πλατεία ΑυδήΗ πλατεία Αυδή είναι μία από τις μεγάλες πλατείες του δήμου Α-

θηναίων. Βρίσκεται στο 3ο δημοτικό διαμέρισμα, μεταξύ των ο-

δών Λεωνίδου, Γιατράκου, Μυλλέρου και Κεραμεικού. Η διαμόρ-

φωση του χώρου έχει γίνει με τη φύτευση συνολικά 39 δέντρων

και 112 θάμνων, ενώ η συνολική έκταση πρασίνου φτάνει τα

1.100 τμ.

• Πλατεία ΕλεναςΒρίσκεται στο 7ο δημοτικό διαμέρισμα, μεταξύ των οδών Ελ. Βε-

νιζέλου, Μπουρνάζου και Π. Κυριακού. Ο εμπλουτισμός του πρα-

σίνου της πλατείας έγινε με τη φύτευση 17 δέντρων, 322 θάμνων

και χλοοτάπητα έκτασης 350 τμ.

• Οδός ΚανάρηΗ οδός Κανάρη βρίσκεται στο 1ο δημοτικό διαμέρισμα και κατά

την ανάπλασή της έγινε φύτευση 57 δέντρων και 117 θάμνων.

• Γκάζι-ΓκαζοχώριΕπικαιροποιείται η πολεοδομική μελέτη Γκαζοχωρίου, σε συ-

νεργασία με το ΥΠΕΧΩΔΕ, καθώς και ειδικές τεχνικοοικονο-

μικές μελέτες, για την αξιοποίηση όλων των εγκαταστάσεων

του δήμου μέσα στο χώρο του Γκαζιού (Τεχνόπολις). Ξεκίνη-

σαν οι εργασίες διαμόρφωσης του υπόγειου χώρου στάθμευ-

σης στη συμβολή της Ιεράς Οδού με την οδό Πειραιώς και ο-

λοκληρώνεται η μελέτη για τη διαπλάτυνση των πεζοδρομίων

στην οδό Περσεφόνης. Επίσης, σε συνεργασία με την «Αττικό

Μετρό» εκπονείται μελέτη διαμόρφωσης του χώρου μεταξύ

του Γκαζιού και του σταθμού Μετρό Κεραμεικού, ενώ εκπονεί-

ται ανάλογη μελέτη για μετατροπή σε χώρο πρασίνου του α-

μαξοστασίου των ΗΛΠΑΠ (Πειραιώς και Ερμού).

70

Η Διπλή Ανάπλαση αποτελεί τη μεγαλύτερη παρέμβαση στον αστικό ιστό που έγινε στη νεότερη ιστορία της Αθή-νας, στο διπλό άξονα των περιοχών του Βοτανικού και της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Ταυτόχρονα, με την κατασκευή του γηπέδου του Παναθηναϊκού στο Βοτανικό και την κα-τεδάφιση του παλαιού στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, θα γί-νουν τέτοιας έκτασης αναπλάσεις, ώστεαυτές οι μέχρι σή-μερα υποβαθμισμένες περιοχές να αλλάξουν όψη, επ’ ωφε-λεία των κατοίκων τους, κατά κύριο λόγο, αλλά και ολό-κληρης της Αθήνας.Η Διπλή Ανάπλαση αφορά συνολικά 2.200 στρ. γης, τα ο-ποία αποτελούν το 6% περίπου του συνόλου της αθηναϊκής γης, μιλώντας πάντα για τα όρια του δήμου Αθηναίων. Ανά-πλαση που στοχεύει, αφενός, στο «ζωντάνεμα» του Ελαιώ-να, του σημαντικότερου αναξιοποίητου και παρηκμασμένου αδιαμόρφωτου χώρου της πόλης και, αφετέρου, στη δημι-ουργία δύο νέων πάρκων, 130 στρ. στο Βοτανικό και 25 στρ. στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, που θα είναι και τα μεγαλύτερα σε έκταση σε σχέση με αυτά που διαθέτουμε μέχρι σήμερα.Στόχος μέσα από τη Διπλή Ανάπλαση είναι να αντιμετωπιστεί κατά μέτωπο η άναρχη ανάπτυξη και η στρεβλή δόμηση του

Ελαιώνα, δημιουργώντας και συνδέοντας τις παρεμβάσεις με ένα νέο τρόπο, πολλαπλά ωφέλιμο για την πόλη, τη ζωή, τους κατοίκους της και την προοπτική τους. Δημιουργώντας ένα νέο τοπόσημο για την ανάπτυξη της πόλης. Ξαναπιάνοντας το νήμα από εκεί που το ξετύλιξε η Ολυμπιακή Αθήνα. Ξαναβρί-σκοντας την επαφή με τις σύγχρονες τάσεις, ανοίγοντας νέ-ους ορίζοντες επιχειρηματικής δράσης, δημιουργώντας εστίες οικιστικής ανάπτυξης, καθιερώνοντας οικολογικές καινοτο-μίες και αναπτύσσοντας βιώσιμες αστικές σχέσεις.Η μεταφορά του γηπέδου του Παναθηναϊκού στον Ελαιώνα θα συνεισφέρει στην ανάπτυξη συμπληρωματικών δράσεων, σύγχρονων μορφών κοινωνικοποίησης και άρση των φαινο-μένων του αποκλεισμού και των ατομικιστικών συνηθειών. Η ανάπτυξη του Ελαιώνα θα σηματοδοτήσει το οικολογικό μέλλον και τις πολιτικές για εξοικονόμηση ενέργειας και προστασία των φυσικών πόρων. Θα μετατραπεί στο μεγαλύ-τερο εκπαιδευτικό παιδότοπο για τους σύγχρονους τρόπους βιοτικής οικιστικής ανάπτυξης.Η απομάκρυνση του γηπέδου από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας θα δώσει στην περιοχή μια ανάσα ζωής, καθώς και καινούρ-γιο χαρακτήρα στο δημόσιο χώρο.

Διπλή ΑνάπλασηΕλαιώνας & Λ. Αλεξάνδρας

• ΠρομπονάςΠάνω στο τρίπτυχο «παρέμβαση, ενοποίηση, ανάδειξη», και με

σκοπό τη δημιουργία μιας γειτονιάς-προτύπου, η οποία θα απο-

τελέσει πόλο έλξης και αναψυχής για τους κατοίκους της Αθήνας,

σχεδιάστηκε, υποβλήθηκε και έχει ήδη εγκριθεί από το υπουργείο

Οικονομίας και Οικονομικών το πρόγραμμα «Οξυγόνο», με έργα

και δράσεις συνολικού προϋπολογισμού 68,3 εκατ. ευρώ.

Σε αυτό περιλαμβάνονται έργα τεχνικών υποδομών, αναβάθμι-

σης και προστασίας πρασίνου, αθλητικών εγκαταστάσεων, ευρυ-

ζωνικών υποδομών, καινοτόμες δράσεις και έργα ενεργειακού πε-

ριβαλλοντικού χαρακτήρα, καθώς και υποδομές και δράσεις υπο-

στήριξης ανέργων και νέων επιχειρηματιών.

Προτείνεται, επίσης, η αναβίωση της ιστορικής μνήμης της περιο-

χής του Προμπονά ως της κατ’ εξοχήν «λουλουδούπολης» της

Αθήνας.

Αναλυτικότερα, το έργο περιλαμβάνει: δημιουργία κοιτίδας επι-

χειρηματικότητας, εργαστηρίων νέων πολυμέσων, εκθεσιακών

χώρων, αιθουσών προβολής, διαμερισματικής βιβλιοθήκης, νέων

αθλητικών εγκαταστάσεων, χώρων πρασίνου, περιπάτων και πο-

δηλατοδρόμων στην παράχθια ζώνη του Ποδονίφτη.

Στην ίδια περιοχή ξεκινάει η ανάπλαση του άλσους Προμπονά με

κόστος 2,1 εκατ. ευρώ, χρηματοδοτούμενο από το Γ’ ΚΠΣ.

• ΜεταξουργείοΗ μετατροπή των δύο κτιρίων στο Μεταξουργείο σε ενιαίο χώρο

πολλαπλών πολιτιστικών χρήσεων είναι ένα έργο που συγχρημα-

τοδοτείται από το Γ’ ΚΠΣ και το ΠΕΠ Αττικής. Την υλοποίησή

του έχει αναλάβει το Τμήμα Κτιριακών Εργων της Δ/νσης Κατα-

σκευών του δήμου Αθηναίων. Το έργο αυτό αφορά στη μετατρο-

πή των δύο κτιρίων του Μεταξουργείου σε ένα χώρο πολιτιστικής

χρήσης, με παράλληλη λειτουργία σύγχρονης Πινακοθήκης, στην

πλήρη αποκατάσταση, αναστήλωση και αναδιαμόρφωση των

κτιρίων και τον πλήρη εξοπλισμό τους.

Εντάσσεται, δε, στη γενικότερη ανάπλαση της περιοχής του Με-

ταξουργείου, «δένοντας» αρμονικά με την ανάπλαση της πλατεί-

ας και το γειτονικό κτίριο των πρώην αποθηκών Κοτοπούλη, του

οποίου διερευνάται η δυνατότητα αξιοποίησης ως Θεατρικού

Μουσείου. Το έργο βρίσκεται σε εξέλιξη και αναμένεται να ολο-

κληρωθεί μέσα στον επόμενο χρόνο.

Προσεγγίσεις H Ελλάδα το 2010 71

Η κύρια πρόκληση που έχει να

αντιμετωπίσει η διακυβέρ-

νηση το 2010 μπορεί να πε-

ριγραφεί, σχηματικά, με αρ-

κετά απλούς όρους: αφορά στην ανά-

γκη να αντιμετωπιστεί το κόστος εξό-

δου από την οικονομική κρίση, χωρίς

να υπάρξουν σημαντικές απώλειες

στο επίπεδο της νομιμοποίησης του

πολιτικού συστήματος της Τρίτης Ελ-

ληνικής Δημοκρατίας. Αλλά, για να

μην εξελιχθεί σε παρακινδυνευμένη ά-

σκηση πολιτικής μελλοντολογίας, η

διερεύνηση των προοπτικών της δια-

κυβέρνησης για το 2010 προϋποθέτει

την κατανόηση ορισμένων βασικών

παραμέτρων της λειτουργίας του πο-

λιτικού συστήματος. Πράγματι, όταν

ξεπεραστούν οι πρώτες αντιδράσεις

από την εντυπωσιακή ήττα της ΝΔ

στις εκλογές της 4ης Οκτωβρίου 2009,

θα αναδειχτούν με τρόπο σαφέστερο

ορισμένα ζητήματα που θα μας απα-

σχολήσουν επί μακρόν.

Το πρώτο ζήτημα αφορά στο χρο-

νικό βάθος του επανακαθορισμού των

εκλογικών προτιμήσεων. Πρόκειται

για σημαντική, αλλά παροδική μετα-

κίνηση ψηφοφόρων; Μήπως, αντίθε-

τα, γινόμαστε μάρτυρες μιας δομικής

ανασύνταξης (realignment) των πολι-

τικών προτιμήσεων μεγάλης μερίδας

του εκλογικού σώματος; Στη δεύτερη

περίπτωση, η νέα πραγματικότητα θα

έχει χρονικό βάθος και πρέπει να με-

λετηθεί διεξοδικότερα, ενόψει και της

φαινομενικής επανεπιβεβαίωσης του

κυρίαρχου ρόλου του δικομματισμού.

Το δεύτερο ζήτημα αναφέρεται

στην πολιτική ατζέντα. Εν πολλοίς,

επανακαθορίστηκε από μια εκλογική

αναμέτρηση που -ευτυχώς- χαρα-

κτηρίστηκε από πολιτική αντιπαρά-

θεση επί της ουσίας. Σε σύγκριση,

μάλιστα, με προηγούμενες αναμε-

τρήσεις, η εκλογική ατζέντα του

2009 ανέδειξε και στην Ελλάδα κάτι

που σε άλλες ευρωπαϊκές κοινωνίες

είναι πλέον δεδομένο: ότι δηλαδή

ζήτηση και προσφορά αλληλοεπηρε-

άζονται και συχνά η προσφορά δημι-

ουργεί τη ζήτηση. Ο μέσος πολίτης,

ο οποίος στην επαγγελματική και

κοινωνική καθημερινότητά του φέ-

ρεται κυρίως ορθολογικά, δεν μπο-

ρεί να είναι στην πολιτική τόσο α-

νορθολογικός, ώστε να επιθυμεί δι-

αρκώς να ασχολείται με υπαρκτά και

ανύπαρκτα σκάνδαλα. Στην πραγμα-

τικότητα, ενδιαφέρουν τα θέματα

της οικονομίας, της εργασίας, του

περιβάλλοντος, της εξωτερικής πολι-

Η πρόκληση του πολιτικού συστήματος

Κώστας Α. ΛάβδαςKαθηγητής Πολιτικής Επιστήμης,

διευθυντής του Κέντρου Πολιτικής

Ερευνας και Τεκμηρίωσης (ΚΕΠΕΤ) του

Πανεπιστημίου Κρήτης

72 Η Ελλάδα το 2010 Προσεγγίσεις

τικής. Συχνά, στο πρόσφατο παρελ-

θόν δεν υπήρχε προσφορά από την

πλευρά της πολιτικής, ώστε να δια-

μορφωθούν συγκεκριμένες συνθήκες

ζήτησης. Ενώ, λοιπόν, μέτρησε την

4η Οκτωβρίου 2009 η ουσιαστική α-

τζέντα, το ερώτημα είναι εάν αυτό α-

ποτελεί και ένδειξη μιας γενικότερης

τάσης (όπως ο εξευρωπαϊσμός της

εγχώριας πολιτικής ζωής) ή απλώς

τη συγκυριακή έκφανση των συνθη-

κών μιας αμήχανης εκλογικής μάχης.

Σε κάθε περίπτωση, η σημασία του

εξευρωπαϊσμού και στις δύο βασικές

εκδοχές του (επιπτώσεις της ΕΕ στο

εθνικό επίπεδο, αλλά και αλληλεπι-

δράσεις μεταξύ των επιπέδων) αυξά-

νεται μετά και την υιοθέτηση της

Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης ως

συμβιβασμού των 27 κρατών-μελών.

Η θεματική του εξευρωπαϊσμού

μάς φέρνει στο τρίτο και -ίσως- σημα-

ντικότερο ζήτημα που θα μας απασχο-

λήσει επί μακρόν. Σε ένα πρώτο επίπε-

δο ανάλυσης, το ζήτημα αναφέρεται

στις σχέσεις της εκλογικής αντιπαρά-

θεσης με τα διαφορετικά υποδείγματα

άσκησης οικονομικής πολιτικής στη

σημερινή ΕΕ. Είναι εύκολο να μπει κα-

νείς στον πειρασμό να αποδώσει το α-

ποτέλεσμα στη συμπάθεια των Ελλή-

νων σε υποδείγματα ενίσχυσης της

ζήτησης και ενεργοποίησης του δημό-

σιου τομέα (Sarkozy) και όχι δημοσιο-

νομικής πειθαρχίας (Merkel). Αποφα-

σίζοντας να ταυτιστεί προεκλογικά με

το δεύτερο υπόδειγμα, ο κ. Καραμαν-

λής οδήγησε τη ΝΔ σε συντριβή. Αλ-

λά, για να προβληματιστούμε πάνω

στη διάσταση αυτή με τρόπο δημιουρ-

γικό, πρέπει να αντιληφθούμε τις ι-

στορικές μετατοπίσεις στον πραγματι-

κό ρόλο του πολιτικού συστήματος,

αφενός, και την πρόσληψη του ρόλου

αυτού, αφετέρου.

Σε μια μακροπρόθεσμη προοπτική,

μπορούμε να προσεγγίσουμε τη

διαδικασία εξευρωπαϊσμού πρωτί-

στως ως μηχανισμό αυτοπεριορισμού

και αυτοδέσμευσης. Ας αναλογιστού-

με τον Οδυσσέα και τις Σειρήνες. Ε-

κεί ο ίδιος ο δρων ζητά από κάποιους

με τους οποίους συνεργάζεται να τον

περιορίσουν. Διότι ξέρει ότι εάν δεν

τον περιορίσουν, τότε η πιθανή αντα-

πόκρισή του σε κάποιες προκλήσεις

που θα ακολουθήσουν, θα είναι τέ-

τοια που ο ίδιος δεν θα την ενέκρινε,

πριν εκτεθεί στις προκλήσεις και τα

ερεθίσματα. Με άλλα λόγια, πρόκει-

ται για μια διαδικασία, η οποία οδη-

γεί σε στρατηγικές επιλογές για αυ-

τοπεριορισμό του πολιτικού και του

οικονομικού συστήματος. Εδώ οι ευ-

ρωπαϊκοί θεσμοί έχουν το ρόλο αυ-

τών που περιορίζουν τον Οδυσσέα,

ώστε, όταν εκτεθούν σε ερεθίσματα

που μπορεί να λάβουν τη μορφή πιέ-

σεων συμφερόντων, πιέσεων διεθνι-

κών παραγόντων, διάφορων απαιτή-

σεων, να μην αναγκαστεί να ενδώσει.

Ενας εναλλακτικός τρόπος είναι

να προσεγγίσουμε τον εξευρωπαϊ-

σμό της χώρας ως «παράθυρο ευκαι-

ρίας», το οποίο μάλιστα -από ένα

σημείο και μετά- είναι διαρκώς ανοι-

κτό. Είναι προφανές ότι οι διαδικα-

σίες εξευρωπαϊσμού ευνοούν την ε-

νίσχυση τεχνοκρατικών λύσεων και

των αντίστοιχων συμμαχιών που τις

προτείνουν και τις υποστηρίζουν. Εί-

ναι, επίσης, προφανές ότι οι διαδι-

κασίες εξευρωπαϊσμού ευνοούν την

επίδραση αυτών που ονομάζουμε ι-

δέες πολιτικής (policy ideas), οι ο-

ποίες ενισχύονται, όσο αυξάνει το

τεχνοκρατικό στοιχείο στο μείγμα

πολιτικής και αποφεύγονται οι λύ-

σεις που είχαν τη μορφή παιγνίων

μηδενικού αθροίσματος.

Ο τρίτος τρόπος με τον οποίο

μπορούμε να δούμε τον εξευρωπαϊ-

σμό είναι σε ένα επίπεδο δομικά επι-

βεβλημένων περιορισμών, που ξεφεύ-

γουν από τα όρια των αυτοπεριορι-

σμών. Εδώ εντάσσεται και η συζήτη-

ση για το ρόλο των κεντρικών τραπε-

ζών, τη σταδιακή ιστορική μετατόπι-

ση προς την πλήρη αυτονομία. Κατα-

λήγοντας σε ένα μοντέλο ευρωπαϊκό

κεντρικής τράπεζας το οποίο, από τη

σκοπιά τόσο των εθνικών κυβερνή-

σεων, όσο και των ποικίλων ομάδων

συμφερόντων, δεν οδηγεί μόνο σε

αυτοπεριορισμό, αλλά και σε γνήσιο

περιορισμό στις επιλογές και την ά-

σκηση πολιτικής. Παρά τη σημασία

Οι πολίτες

αρνήθηκαν

πεισματικά να

αποδεχτούν τα

(πραγματικά ή

φαντασιακά) όρια

των δυνατοτήτων

της πολιτικής

διαχείρισης υπό

συνθήκες κρίσης


αυτής της διάστασης, δεν φαίνεται

να αναδύεται στην Ελλάδα μια πολι-

τική διαιρετική τομή με ευρωπαϊκό

περιεχόμενο. Ενώ τα τελευταία χρό-

νια παρατηρείται μια μικρή μείωση

του ποσοστού των Ελλήνων πολιτών

που βλέπουν θετικά τη συμμετοχή

στην ΕΕ, δεν διαφαίνεται η ανάδυση

της ΕΕ ως κύριου θεματικού άξονα

πολιτικής σύγκρουσης. Η ενοποιητι-

κή διαδικασία με την είσοδο στο ευ-

ρώ έχει παγιωθεί σε ένα προχωρημέ-

νο επίπεδο και το ερώτημα είναι εάν

στην Ελλάδα σήμερα διαμορφώνεται

μια νέα στρατηγική για τη θέση της

χώρας στην ΕΕ και τη νοτιοανατολι-

κή Ευρώπη. Η απάντηση είναι μάλ-

λον αρνητική. Διανύουμε μια περίοδο

που δεν ευνοεί τη συγκρότηση ενός

συνεκτικού πεδίου πολιτικού λόγου,

όπως εκείνο που είχε διαμορφωθεί

και αφορούσε τη σύζευξη «εκσυγ-

χρονισμού» και εξευρωπαϊσμού.

Στην παρούσα συγκυρία, πρυτα-

νεύουν οι περισσότερο «παθητικές»

προσεγγίσεις για το ρόλο του ελληνι-

κού πολιτικού συστήματος στο πλαί-

σιο της ΕΕ. Από μια αντίληψη περί

πολιτικού συστήματος ως κέντρου

της πολιτικής και οικονομικής ζωής,

περάσαμε σταδιακά σε μια εντελώς

διαφορετική πραγματικότητα. Το πο-

λιτικό σύστημα στερείται σταδιακά

των μέσων (εργαλείων πολιτικής και

υλικών δυνατοτήτων) που του επι-

τρέπουν να παρεμβαίνει στα άλλα

συστήματα: τα όριά του καθίστανται

προφανή. Το πολιτικό σύστημα, ως

ένα σύστημα μεταξύ άλλων, χάνει

σταδιακά τη διακριτή λειτουργία της

κατανομής των αξιών και των πόρων.

Παρόλα αυτά, τα εκλογικά σώματα,

σε ιδιαίτερα μεγάλο βαθμό και το ελ-

ληνικό εκλογικό σώμα, αγνοώντας

τις διαφοροποιήσεις στην εξελικτική

πορεία του πολιτικού συστήματος, ε-

ξακολουθούν να του απευθύνουν τα

αιτήματά τους.

Από αυτήν τη σκοπιά, ανεξάρτητα

από το πώς θα χειριστεί το αποτέλε-

σμα η ηγεσία του, η τόσο ισχυρή προ-

τίμηση για το προεκλογικό πρόγραμ-

μα του ΠΑΣΟΚ αντανακλά και την

πεισματική άρνηση των πολιτών να

αποδεχτούν τα (πραγματικά ή φαντα-

σιακά) όρια των δυνατοτήτων της πο-

λιτικής διαχείρισης υπό συνθήκες κρί-

σης, αλλά και εξευρωπαϊσμού και πα-

γκοσμιοποίησης. Βέβαια, η μακρο-

πρόθεσμη σημασία της στάσης αυτής

των πολιτών θα εξαρτηθεί από το εάν

και κατά πόσο θα κατορθώσει να την

αξιοποιήσει το πολιτικό σύστημα.

Πόσοι θα επωμιστούν το κόστος

της οικονομικής σταθεροποίησης;

Σε ποιο βαθμό ο επιμερισμός αυτός

θα είναι διαφανής και -εάν είναι- θα

γίνει αποδεκτός; Η πορεία της ΝΔ

θα αποτελέσει έναν εξίσου σημαντι-

κό παράγοντα. Πώς θα ανταποκρι-

θεί η «νέα» ΝΔ στη βασική πρόκλη-

ση που περιγράψαμε στην αρχή του

άρθρου; Εάν η ΝΔ επιθυμεί να συ-

γκροτήσει τον πόλο του φιλελευθε-

ρισμού στην Ελλάδα, θα πρέπει να

αποδεχτεί την ξεχωριστή ύπαρξη

μιας «λαϊκής» και «πατριωτικής» δε-

ξιάς, με τη μορφή ενός διακριτού

κόμματος. Σε αντίθετη περίπτωση, η

επανάληψη του πολυσυλλεκτικού

εγχειρήματος της κεντροδεξιάς θα

πρέπει να γίνει με τρόπο που δεν θα

της στερεί στο διηνεκές ένα συνεκτι-

κό προφίλ και έναν πειστικό πολιτι-

κό λόγο. Αλλά το «μπαλάκι» είναι

στο ΠΑΣΟΚ. Οχι μόνον εξαιτίας του

αυτονόητου, ότι δηλαδή έχει σχημα-

τίσει και στηρίζει την κυβέρνηση,

αλλά και λόγω της εξαιρετικά εύ-

θραυστης φύσης του στοιχήματος

που κέρδισε εκλογικά. Η πρόκληση

για το ΠΑΣΟΚ και την κυβέρνησή

του είναι κρίσιμη: διερεύνηση ενός

νέου ρόλου της πολιτικής σε συνθή-

κες οικονομικής κρίσης ή ουσιαστι-

κή, πλέον, απονομιμοποίησή της.

Η πρόκληση για το ελληνικό πο-

λιτικό σύστημα στο σύνολό του είναι

ακόμη κρισιμότερη: αφορά στην ολο-

κλήρωση της δύσκολης ενσωμάτω-

σης του πλέγματος από νόρμες, ρυθ-

μίσεις και κανόνες που επικρατούν

στη σημερινή ευρωπαϊκή πολιτική.

Στο επίπεδο της νομιμοποίησης του

πολιτικού συστήματος της Τρίτης Ελ-

ληνικής Δημοκρατίας, η έκβαση θα

κρίνει το εύρος και την ποιότητα του

όποιου μετασχηματισμού της.


Κ αθώς συμπληρώθηκαν, το

2009, 20 χρόνια από την

πτώση του Τείχους και το τέ-

λος του Ψυχρού Πολέμου,

είναι ίσως η πιο κατάλληλη στιγμή να

αποτιμηθούν οι συνέπειες αυτής της ι-

στορικής αλλαγής σε εθνικό επίπεδο.

Δεν είναι απλώς σχήμα λόγου ότι ο

κόσμος άλλαξε στη διάρκεια αυτής

της εικοσαετίας: αυτοκρατορίες και

κράτη διαλύθηκαν, νέα δημιουργήθη-

καν, σύνορα καταργήθηκαν, οργανι-

σμοί διευρύνθηκαν, νέα σχήματα συ-

νεργασίας εμφανίστηκαν. Και εμείς;

Πόσο άλλαξε η διεθνής συμπεριφορά

της Ελλάδας αυτά τα 20 χρόνια; Προ-

σαρμόστηκε στα νέα δεδομένα;

Ενας αντικειμενικός παρατηρη-

τής θα διαπίστωνε ότι η ελληνική ε-

ξωτερική πολιτική, μετά το 1974, έχει

διαχρονικά δύο σταθερά «μέτωπα»:

τις σχέσεις με την Τουρκία και τις

σχέσεις με το βαλκανικό μας περίγυ-

ρο. Τα υπόλοιπα -σχέσεις με ΗΠΑ,

Ρωσία, άλλες χώρες ή περιοχές- υπο-

τάσσονται στην εξυπηρέτηση των

στόχων της σε σχέση με τα δύο αυτά

μέτωπα. Θα προσέθετα και μια άλλη

«σταθερά», την υπαγωγή της εξωτε-

ρικής πολιτικής στη λογική του εσω-

τερικού πολιτικού κόστους, διάσταση

που σταθερά πλήττει τα μακροπρό-

θεσμα συμφέροντα της χώρας.

Ως προς την Τουρκία, παρά τις ό-

ποιες εξελίξεις και τις αλλαγές που έ-

χουν επέλθει εν τω μεταξύ, το πλαίσιο

του 1974 είναι τελικά αυτό που καθο-

ρίζει τις επιλογές των ελληνικών κυ-

βερνήσεων. Ως προς τα Βαλκάνια, το

πλαίσιο του 1993 και οι ολέθριοι χειρι-

σμοί στο «Μακεδονικό», προϊόν μιας

εσωτερικής-εσωκομματικής πολιτικής

διαμάχης, εξακολουθεί να προσδιορί-

ζει τις επιλογές της χώρας, στερώντας

της τον πρωταγωνιστικό ρόλο που δι-

αφορετικά θα έπρεπε και θα μπορού-

σε να έχει αναλάβει στην περιοχή.

Για την προώθηση των θέσεών της

στα δύο αυτά μέτωπα, η ελληνική εξω-

τερική πολιτική χρησιμοποιεί, ορθώς,

τους μηχανισμούς και τα πλεονεκτή-

ματα που απορρέουν από την ιδιότητα

του μέλους της χώρας, κατά κύριο λό-

γο, στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ και δευτε-

ρευόντως σε άλλους διεθνείς οργανι-

σμούς. Αλλωστε, για πολλά χρόνια

-και μέχρι τις διαδοχικές διευρύνσεις

της ΕΕ και του ΝΑΤΟ- ένα βασικό επι-

χείρημα που είχε χρησιμοποιηθεί ήταν

η «μοναδικότητα» της Ελλάδας ως χώ-

ρας της νοτιοανατολικής Ευρώπης, μέ-

λους τόσο της ΕΕ, όσο και του ΝΑΤΟ.

Ινώ Αφεντούληστέλεχος της διεύθυνσης Δημόσιας

Διπλωματίας του ΝΑΤΟ

Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν κείμενο είναι

προσωπικές και δεν εκφράζουν τις θέσεις του Οργανισμού.

Σε αναζήτηση συγκριτικού(ών) πλεονεκτήματος(ων)


Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι,

συχνά, η πολιτική της χώρας στα δύο

βασικά αυτά fora για την προώθηση

των εθνικών συμφερόντων -ΕΕ και

ΝΑΤΟ- εξαντλείται μόνο σε ό,τι α-

φορά στα ανοιχτά μας μέτωπα, χωρίς

να συνυπολογίζει τις προτεραιότη-

τες των εταίρων και συμμάχων μας

και να εντάσσει τις εθνικές προτε-

ραιότητες στο γενικότερο πλαίσιο

των προτεραιοτήτων τους, κάτι που

θα ήταν ασφαλώς πολύ πιο αποτελε-

σματικό. Αυτονόητο είναι ότι αυτή η

διαχρονική επιλογή πλήττει τη θέση

της χώρας και σε πολλές περιπτώ-

σεις την περιθωριοποιεί. Η Ελλάδα

εμφανίζεται συχνά ως ένας «ιδιότρο-

πος» σύμμαχος και εταίρος που, ενώ

δεν έχει ουσιαστική συμβολή στη

«μεγάλη ατζέντα», επιδιώκει να έχει

μεγάλα οφέλη για τη δική της «μικρή

ατζέντα».

Η χώρα δεν διαθέτει πλέον το πλε-

ονέκτημα να είναι η μοναδική

της νοτιοανατολικής Ευρώπης με την

ιδιότητα του μέλους τόσο της ΕΕ, ό-

σο και του ΝΑΤΟ. Ποιο είναι, λοιπόν,

το «συγκριτικό πλεονέκτημα» που

διαθέτει ή θα έπρεπε να αναπτύξει,

ώστε να διατηρήσει μια θέση σχετι-

κής ισχύος στην περιοχή; Και για να

προσδιοριστεί το είδος της ισχύος,

θα έπρεπε φυσικά να προηγηθεί μια

ανάλυση που να προσδιορίζει ποιος

συνδυασμός στοιχείων σύγχρονης ι-

σχύος θα πρέπει να αναπτυχθεί, ώστε

να αποκτήσει η Ελλάδα συγκριτικό

πλεονέκτημα. Η ισχύς μιας χώρας εί-

ναι συνάρτηση πολλών παραγόντων.

Την καθορίζουν πάντα οι κλασικοί

παράγοντες, όπως η γεωγραφία, η οι-

κονομία, αλλά και σύγχρονοι πλέον,

όπως η τεχνολογία, η ενέργεια, η έ-

νταξη σε δίκτυα, το επίπεδο του αν-

θρώπινου δυναμικού, άρα το επίπεδο

παιδείας που προσφέρει, το περιβάλ-

λον. Η εικόνα μιας χώρας, αποτέλε-

σμα όλων των προηγούμενων, είναι

επίσης στοιχείο ισχύος στην εποχή

των ανοιχτών διαύλων επικοινωνίας.

Επίσης, στοιχείο ισχύος, και μάλι-

στα καθοριστικό, είναι η δημιουργική

συμμετοχή μιας χώρας σε πολυεθνικά

σύνολα, από τη στιγμή που δεχόμα-

στε ότι το παρόν και το μέλλον μιας

μικρής χώρας επηρεάζονται από τις

αποφάσεις των μεγαλύτερων αυτών

συνόλων. Για την Ελλάδα, καθοριστι-

κός παράγοντας ισχύος είναι η συμ-

μετοχή της στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ και

η συμβολή της στη λήψη αποφάσεων

και την υλοποίηση πολιτικών των

δύο αυτών οργανισμών.

Ως προς την ΕΕ, η Ελλάδα δεν

μπορεί να παραμείνει προσκολλημέ-

νη στη συντηρητική γραμμή ενός θε-

ωρητικού υπερ-ευρωπαϊσμού με

πλαίσιο αναφοράς την Ενωση των

προηγούμενων δεκαετιών. Θα πρέπει

να συνταχθεί με το μέτωπο αυτών

που θέλουν να προχωρήσουν και να

πρωταγωνιστήσει στην ένταξη των

χωρών της περιοχής, διασφαλίζοντας

ένα ευρωπαϊκό μέλλον για όλες με

την εγκαθίδρυση των συνεπαγόμε-

νων κανόνων συμπεριφοράς στις δι-

μερείς σχέσεις. Θα ήταν αφελές να

Η Ελλάδα δεν

μπορεί να

παραμείνει

προσκολλημένη

στη συντηρητική

γραμμή ενός

θεωρητικού

υπερευρωπαϊσμού

με πλαίσιο

αναφοράς την

Ενωση των

προηγούμενων

δεκαετιών


πιστέψουμε ότι μπορούμε να παίξου-

με στο «κεντρικό τραπέζι», ιδιαίτερα

με τη σημερινή κατάσταση της οικο-

νομίας. Ωστόσο, στη διαμόρφωση ε-

πιμέρους πολιτικών για το περιβάλ-

λον, την ενέργεια, τη νησιωτική πολι-

τική, τη λαθρομετανάστευση, τις

σχέσεις με τον αραβικό κόσμο και τις

χώρες της μεσογειακής λεκάνης, η

Ελλάδα θα μπορούσε να αναπτύξει

μια δημιουργική πολιτική.

Ως προς το ΝΑΤΟ, η ανάπτυξη

μιας δημιουργικής συμμετοχής επι-

βάλλει την απομάκρυνση από το

«σύνδρομο του ’74». Οσο δικαιολο-

γημένο και αν είναι, το τραύμα αυτό

δεν μπορεί να υπαγορεύει σήμερα,

σε ένα εντελώς διαφορετικό σκηνι-

κό, τις προτεραιότητες της πολιτικής

μας. Η Ελλάδα έχει ενδεχομένως πο-

λύ περισσότερα να προσφέρει στη

Συμμαχία, λόγω της γεωγραφικής

της θέσης, απ’ ό,τι στην ΕΕ ως χώρα

της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Για να

γίνει, όμως, αυτό, θα πρέπει οι σχεδι-

αστές της αμυντικής και εξωτερικής

πολιτικής της χώρας να προσμετρή-

σουν τις αλλαγές που έχουν επέλθει

μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου,

αλλά κυρίως μετά την 11η Σεπτεμ-

βρίου. Θεωρητικά, έχουμε προσυπο-

γράψει όλες τις αποφάσεις που αφο-

ρούν στο χαρακτήρα των νέων απει-

λών και τον αναγκαίο για την αντι-

μετώπισή τους μετασχηματισμό των

ενόπλων δυνάμεων. Πρακτικά, η

συμμετοχή μας στις επιχειρήσεις που

εφαρμόζουν αυτές τις αποφάσεις εί-

ναι ελάχιστη, με αποτέλεσμα το πο-

λιτικό όφελος που αποκομίζουμε να

είναι ευθέως ανάλογο. Η ομηρεία

των κομμάτων εξουσίας στη ρητο-

ρεία μιας μικρής μειοψηφίας κοστί-

ζει, δυστυχώς, στη χώρα πολύτιμο

πολιτικό κεφάλαιο και έχει επιπτώ-

σεις στην υπεράσπιση των αμιγώς ε-

θνικών συμφερόντων.

Ως προς τις ΗΠΑ, για να καλυ-

φθεί το χάσμα που χωρίζει τις δικές

τους στρατηγικές επιλογές από τις δι-

κές μας, θα χρειαστεί μια προσπάθεια

που απαιτεί ευρύτερη πολιτική συναί-

νεση και σχεδιασμό σε βάθος χρόνου.

Ο αντιαμερικανισμός βλάπτει σοβαρά

τα συμφέροντα της χώρας και εάν πι-

στεύουμε ότι οι ΗΠΑ έχουν κάποιο

ρόλο στη διεθνή πραγματικότητα, θα

έπρεπε να αναζητήσουμε τρόπους

συμμετοχής στη συζήτηση που δια-

μορφώνει την αμερικανική εξωτερική

πολιτική. Και, ως γνωστόν, αυτή δεν

διαμορφώνεται μόνο στο Λευκό Οίκο

και το State Department. Οι τάσεις

διαμορφώνονται στα μεγάλα πανεπι-

στήμια, τα ινστιτούτα, τα ιδρύματα ε-

ξωτερικής πολιτικής και διαχέονται α-

πό τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης και

εξειδικευμένες εκδόσεις, έντυπες και

ηλεκτρονικές. Επειδή είναι εύκολη

σήμερα η έρευνα μέσω του διαδικτύ-

ου, ας κάνουμε μια απόπειρα να δια-

πιστώσουμε πόσα λήμματα υπάρχουν

για την Ελλάδα, πόσοι τίτλοι άρθρων,

πόσα συνέδρια αφιερωμένα στη χώρα

μας ή πόσοι Ελληνες επιστήμονες και

ειδικοί συμμετέχουν σε λιγότερο ή πε-

ρισσότερο καθιερωμένα fora διεθνούς

πολιτικής.

Επαναπαυμένη στην ευημερία των

τελευταίων δεκαετιών, η ελληνι-

κή κοινωνία ανέπτυξε έναν ιδιότυπο

απομονωτισμό. Χωρίς ουσιαστικό

ενδιαφέρον για τα δρώμενα σε διε-

θνές επίπεδο, όπως τουλάχιστον κα-

ταδεικνύεται από την ιεράρχηση των

ειδήσεων στα ΜΜΕ, αφυπνίζεται μό-

νον, όταν αισθάνεται «απειλούμενη»

από τον άλφα ή βήτα κίνδυνο -και

συνήθως οι κίνδυνοι αυτοί έχουν πε-

ρισσότερο φαντασιακή παρά πραγ-

ματική αφετηρία. Η πολιτική τάξη α-

κολουθεί, αντί να διαπαιδαγωγεί την

κοινή γνώμη και έτσι καταλήγουμε

από τον απομονωτισμό στην απομό-

νωση. Δεν θα ήταν απειλητικό το

πρόβλημα αυτό -και τώρα μιλάμε για

πραγματική απειλή- εάν η Ελλάδα

δεν περιβαλλόταν από κοινωνίες δυ-

ναμικές που πιστεύουν στο μέλλον

τους. Επειδή, όμως, αυτό συμβαίνει,

η ανάκτηση της εθνικής αυτοπεποί-

θησης είναι περισσότερο παρά ποτέ

αναγκαία. Διαφορετικά, η απώλεια ι-

σχύος, όπως τουλάχιστον η ισχύς

προσμετράται σήμερα στις διεθνείς

σχέσεις, θα είναι πολύ δύσκολο να α-

ποκατασταθεί.

Ως προς το ΝΑΤΟ,

η ανάπτυξη μιας

δημιουργικής

συμμετοχής

επιβάλλει την

απομάκρυνση από

το «σύνδρομο του

’74». Οσο

δικαιολογημένο και

αν είναι, το τραύμα

αυτό δεν μπορεί να

υπαγορεύει σήμερα,

σε ένα εντελώς

διαφορετικό

σκηνικό, τις

προτεραιότητες της

πολιτικής μας

80

Π οια είναι, όμως, η ρίζα του προβλήματος στον τομέα των συντάξεων; Το α-

σφαλιστικό σύστημα στην Ελλάδα περιορίζεται μόνο στην κοινωνική ασφάλι-

ση. Οι τεράστιες δημογραφικές μεταβολές που έλαβαν χώρα τις τελευταίες

δεκαετίες, δηλαδή η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και η μείωση των

γεννήσεων οδηγούν στη γενική γήρανση του πληθυσμού. Τούτο μεταφράζεται ως αύξη-

ση στον αριθμό των ατόμων που δικαιούνται σύνταξης σε μεγαλύτερο χρονικό ορίζο-

ντα, άρα και στην αύξηση των σχετικών κονδυλίων. Εάν ληφθεί υπόψη και η κακή δια-

χείριση, τότε είναι προφανές ότι το ασφαλιστικό σύστημα στη χώρα μας δεν πάσχει μό-

νον από την εισπρακτική του αδυναμία, αλλά κυρίως από το δομικό του σχεδιασμό. Η

εμμονή σε ένα ασφαλιστικό σύστημα που ανταποκρίνεται στα δεδομένα άλλων εποχών

οδηγεί το ίδιο το σύστημα σε απαξίωση.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι :

• Μακρύτερη διάρκεια ζωής σημαίνει ανάγκη πρόσθετης συνταξιοδοτικής

αποταμίευσης.

• Χωρίς να παραγνωρίζεται η μεγάλη αξία της κοινωνικής ασφάλισης πρέπει το συ-

νταξιοδοτικό σύστημα να ισχυροποιηθεί και με συμπληρωματικές πηγές συνταξιο-

δοτικού εισοδήματος που θα βασίζονται στην ιδιωτική πρωτοβουλία.

Είναι σκόπιμο το ελληνικό ασφαλιστικό σύστημα να αναθεωρηθεί πλήρως, βασιζόμενο

στην εμπειρία των άλλων ευρωπαϊκών κρατών που έχουν ήδη δώσει αποτελεσματικές

λύσεις από τη δεκαετία του ’80, οι οποίες στην πλειοψηφία τους βασίζονται στο κεφα-

λαιοποιητικό σύστημα και στη δημιουργία ευρύτερων συνταξιοδοτικών σχημάτων που

περιλαμβάνουν, πέραν της κοινωνικής ασφάλισης, την επαγγελματική ασφάλιση, αλλά

και τη χρήση συνταξιοδοτικών προγραμμάτων «ειδικών προδιαγραφών». Η χρήση ενός

συστήματος ασφάλισης που θα στηρίζεται σε τρεις πυλώνες θα καλύπτει τις βασικές α-

νάγκες του πολίτη μέσω της κοινωνικής σύνταξης (1ος), θα διατηρεί το επίπεδο διαβίω-

σής του μετά την αποχώρησή του από την εργασία μέσω της επικουρικής και της επαγ-

γελματικής σύνταξης (2ος) και τέλος θα καλύπτει σημαντικά τις επιπλέον ανάγκες του

μέσω των συνταξιοδοτικών προγραμμάτων ιδιωτικής ασφάλισης (3ος).

Ο ασφαλιστικός κλάδος έχει την πρόθεση, αλλά και διαθέτει παράλληλα απαραί-

τητη τεχνογνωσία δεκαετιών, προκειμένου να συμμετάσχει ενεργά με συγκεκριμένες

προτάσεις που έχουν ήδη εκπονηθεί και βασίζονται στην ευρωπαϊκή εμπειρία, στη ρι-

ζική αναθεώρηση και στον επανασχεδιασμό και εμπλουτισμό του ασφαλιστικού συ-

στήματος της χώρας μας.

Το ισχύον ασφαλιστικό σύστημα στη χώρα μας αντιμετωπίζει ουσιαστικό πρόβλημα βιωσιμότητας, γεγονός που ανάγκασε το υπουργείο Εργασίας να προχωρήσει σε κοινωνικό διάλογο. Η ΕΑΕΕ, αντιλαμβάνεται και συμμερίζεται την επείγουσα ανάγκη του

κοινωνικού διαλόγου, αλλά παράλληλα ανησυχεί για το γεγονός ότι ο κοινωνικός διάλογος θα περιοριστεί στην παρούσα φάση μόνο σε θέματα ταμειακής διαχείρισης της κοινωνικής ασφάλισης. Δυστυχώς, αυτά τα μέτρα, αν και αναγκαία, αφορούν ένα υποσύνολο μόνο

του ασφαλιστικού προβλήματος, ενώ δεν διαφαίνεται πρόθεση να τεθεί επί τάπητος η ριζική αναθεώρηση του ασφαλιστικού συστήματος που κρίνεται επιβεβλημένη για την πλήρη εξυγίανσή του. Εάν ο κοινωνικός διάλογος δεν γίνει εις βάθος, εάν δεν

συμπεριλάβει όλα τα ουσιαστικά θέματα που οδηγούν το ασφαλιστικό σύστημα σε αδιέξοδο και εάν δεν εμπλέξει σε αυτή τη διαδικασία όλους όσοι μπορούν να προσφέρουν χρήσιμες προτάσεις, το αποτέλεσμα των μέτρων που θα ληφθούν θα είναι προσωρινό.

Μαργαρίτα Αντωνάκη Γενική διευθύντρια της Ενωσης

Ασφαλιστικών Εταιριών Ελλάδος

Αναθεώρηση του ασφαλιστικού συστήματος

PUBL

I

«Είναι σκόπιμο, το

ελληνικό ασφαλιστικό

σύστημα να

αναθεωρηθεί πλήρως,

βασιζόμενο στην

εμπειρία των άλλων

ευρωπαϊκών κρατών

που έχουν ήδη δώσει

αποτελεσματικές

λύσεις από τη δεκαετία

του ’80.»


Τ ο 2009 ήταν έτος αλήθειας


Διέλυσε αυταπάτες και σκό-

πιμες συσκοτίσεις που είχαν

σωρευτεί τα προηγούμενα χρόνια. Η

ανάδειξη της δραματικής κατάστα-

σης της ελληνικής οικονομίας τραυ-

μάτισε την εικόνα της Ελλάδας, κάτι

που το αισθάνεται όποιος ταξιδεύει

αυτό τον καιρό στο εξωτερικό. Με

την αποκάλυψη των πραγματικών δι-

αστάσεων του δημοσιονομικού μας

προβλήματος, η Ελλάδα έγινε, δυ-

στυχώς, ξανά ο αναξιόπιστος και α-

θεράπευτος Βαλκάνιος εταίρος, που

όχι μόνον αρνείται να σοβαρευτεί

στην οικονομική διαχείριση, αλλά ε-

ξωραΐζει και τα στοιχεία. Ολα τα αρ-

νητικά στερεότυπα που είχαν διαχρο-

νικά σωρευτεί εις βάρος μας (και που

η επιτυχής προσπάθεια ένταξης στην

ΟΝΕ και ο επαγγελματισμός στη δι-

οργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων

του 2004 είχαν βάλει στην άκρη) επα-

νήλθαν δριμύτερα. Αυτή η κρίση αξι-

οπιστίας και εμπιστοσύνης της χώ-

ρας επιτείνει το δημοσιονομικό μας

πρόβλημα και δυσχεραίνει την απο-

τελεσματική παρουσία μας στην

Ευρώπη.

Η οξεία αντίδραση τόσο των αγο-

ρών, όσο και της ΕΕ δεν άφησε περι-

θώρια αμφιβολίας για τη σοβαρότη-

τα του προβλήματος. Είναι ευτύχημα

ότι το υπουργείο Οικονομικών έλαβε

πλήρως το μήνυμα και ξεκίνησε τα

πρώτα βήματα μιας μεθοδικής προ-

σπάθειας δημοσιονομικής εξυγίανσης

και ανάταξης της κατάστασης. Δύο

είναι οι σημαντικότερες προϋποθέ-

σεις επιτυχίας του εγχειρήματος: η α-

ντιστροφή των αρνητικών προσδοκι-

ών που θα επιτρέψει την έξοδό μας

από το φαύλο κύκλο «δημοσιονομι-

κός εκτροχιασμός-εκτόξευση κό-

στους εξυπηρέτησης του χρέους-

ανεξέλεγκτη δημοσιονομική επιδεί-

νωση-αποανάπτυξη» και η εξασφάλι-

ση διαχρονικής συνέχειας της προ-

σπάθειας, σε πείσμα του εκλογικού

κύκλου.

Το δημόσιο έλλειμμα του 12,7%

είναι ένα τεράστιο μέγεθος, αν σκε-

φτεί κανείς ότι το πλήγμα της ύφεσης

στην ελληνική οικονομία ήταν συ-

γκριτικά ήπιο. Ομως, το πρόβλημα

προϋπήρχε της κρίσης και απορρέει

από τη διαχρονική αποτυχία μεταρ-

ρύθμισης των δημοσιονομικών και

του κράτους. Το δημόσιο έλλειμμα

δεν είναι καν το σοβαρότερο πρό-

βλημά μας. Το πραγματικό πρόβλημα

δεν είναι στατικό, αλλά δυναμικό, α-

φορά την επικίνδυνη δυναμική εξέλι-

ξης του δημόσιου χρέους σε συνδυα-

σμό με την παραγωγική διολίσθηση.

Μια ελληνική οικονομία με δημόσιο

χρέος στην περιοχή του 120% του Α-

ΕΠ, με διψήφιο έλλειμμα ισοζυγίου

τρεχουσών συναλλαγών ρεκόρ στην

ευρωζώνη, και με ένα διογκούμενο

κόστος συνταξιοδοτικού συστήματος

Επανακτώνταςτην αξιοπιστία

Γιώργος ΠαγουλάτοςΑναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα

Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών

Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου

Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στο

Κολέγιο της Ευρώπης


που απειλεί να διαλύσει τις μεσοπρό-

θεσμες αναπτυξιακές προοπτικές της

χώρας, βρίσκεται σε κατάσταση μη

διατηρήσιμη. Το εξωτερικό έλλειμμα

και το συνολικό χρέος καταδεικνύ-

ουν τη διολισθαίνουσα ανταγωνιστι-

κότητα μιας οικονομίας που ζούσε

τόσα χρόνια πάνω από τις δυνατότη-

τές της. Αυτό που ο Γιάννης Στουρ-

νάρας ονομάζει «μοντέλο της σύ-

γκλισης», που πιστώνεται τόσο την

ονομαστική σύγκλιση με τα κριτήρια

της ΟΝΕ, όσο και την πραγματική ει-

σοδηματική μας σύγκλιση προς το

μέσο όρο της ΕΕ15, έχει εξαντληθεί

προ πολλού.

Το ζητούμενο τώρα είναι διπλό.

Ο πρώτος πυλώνας είναι μια αυστη-

ρή πολιτική πολυετούς δημοσιονο-

μικής προσαρμογής που θα μειώσει

το δημόσιο έλλειμμα και το χρέος σε

επίπεδα διατηρήσιμα και συμβατά με

τους κανόνες της ΟΝΕ. Προφανές

είναι ότι πρέπει να στηρίζεται σε

δραστικά και επώδυνα μέτρα εξυγί-

ανσης και ελέγχου των δαπανών, με

την εγκατάσταση ενιαίου συστήμα-

τος μέτρησης και αξιολόγησής τους,

εστιάζοντας, μεταξύ άλλων, στις δα-

πάνες των νοσοκομείων, των ΟΤΑ

και στις εξοπλιστικές δαπάνες. Τμή-

μα αναπόσπαστο αυτής της πολιτι-

κής είναι η γενναία μεταρρύθμιση

του ασφαλιστικού συστήματος, σε

βάθος και εύρος που να εκτείνεται

πέρα από τις περιορισμένες διορθω-

τικές παρεμβάσεις των προηγούμε-

νων ετών.

Ο δεύτερος πυλώνας είναι μια ε-

ξωστρεφής οικονομική στρατηγική

κανονιστικής μεταρρύθμισης που θα

απελευθερώσει την επιχειρηματικό-

τητα και τις παραγωγικές δυνάμεις

και θα προωθήσει την ανταγωνιστι-

κότητα μέσω στοχευμένων επενδύ-

σεων (στη γνώση, την έρευνα, την

καινοτομία, την πράσινη ανάπτυξη).

Ο πρώτος και ο δεύτερος πυλώνας

συνδέονται μεταξύ τους, καθώς προ-

ϋποθέτουν τη δραστική -σε βάθος-

αλλαγή της λειτουργίας του δημόσι-

ου τομέα.

Η αιτία του ελληνικού προβλήμα-

τος δεν είναι η παγκόσμια οικο-

νομική κρίση -αυτή απλώς επιδείνω-

σε τις προϋπάρχουσες ανισορροπίες

που οδηγούσαν αργά ή γρήγορα σε

αδιέξοδο. Αν η οικονομία μας δεν

βρισκόταν στην ευρωζώνη, οι αγορές

θα είχαν ήδη επιβάλει την αναγκαία

πειθαρχία με μια σημαντική υποτίμη-

ση του νομίσματος και ένα σκληρό-

τατο πρόγραμμα σταθεροποίησης. Α-

ναβληθείσες επώδυνες αποφάσεις

πολλών ετών τώρα πια δεν παίρνουν

άλλη αναβολή. Το 2010 θα είναι κρί-

σιμο έτος συντονισμένης εθνικής

προσπάθειας για την αντιστροφή του

φαύλου κύκλου και την επανάκτηση

της χαμένης δημοσιονομικής αξιοπι-

στίας της χώρας.

Με την αποκάλυψη

των πραγματικών

διαστάσεων του

δημοσιονομικού

μας προβλήματος, η

Ελλάδα έγινε,

δυστυχώς, ξανά ο

αναξιόπιστος και

αθεράπευτος

Βαλκάνιος εταίρος


Τ ο 2009 συμπληρώθηκε η

πρώτη δεκαετία ζωής της

πολλά υποσχόμενης Οικονο-

μικής και Νομισματικής Ε-

νωσης (ΟΝΕ), με την πρώτη διάστα-

σ η αυτής να παρ αμένει ακόμη

ανολοκλήρωτη.

Παράλληλα, η απουσία δημοσιο-

νομικής και πολιτικής αλληλεγγύης

κατά την εκδήλωση της τρέχουσας

παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, σε

συνδυασμό με τον ευρύτατο δημοσι-

ονομικό εκτροχιασμό των ευρωπαϊ-

κών οικονομιών, απομάκρυναν το εν-

δεχόμενο δημοσιονομικού συντονι-

σμού της ευρωζώνης, εξανεμίζοντας

τα όποια οράματα των ευρωπαϊστών

για πολιτική ολοκλήρωση της ευρω-

παϊκής κοινότητας.

Η περίπτωση της Ελλάδας είναι α-

πό τα χαρακτηριστικά παραδείγματα

εκτροχιασμένης δημοσιονομικά χώ-

ρας στην ΕΕ, αποτελώντας -λόγω του

υπέρογκου χρέους της και του παρω-

χημένου αναπτυξιακού της μοντέλου-

τον αδύναμο κρίκο της ΟΝΕ. Αναμφι-

σβήτητα, το εκτεταμένο δημοσιονομι-

κό έλλειμμα και το δυσθεώρητο δημό-

σιο χρέος δύνανται να αποδοθούν σε

μία σειρά από καθοριστικές παθογέ-

νειες του ελληνικού οικονομικού-

κρατικιστικού μοντέλου: τεράστιος

και αντιπαραγωγικός δημόσιος τομέ-

ας, αναποτελεσματικό σύστημα φορο-

λογίας, ελλιπές σύστημα κοινωνικής

ασφάλισης, ένα ιδιαίτερα επιδοματικό

και διόλου ενεργητικό μοντέλο κοινω-

νικής πολιτικής, κά. Ωστόσο, εμβαθύ-

νοντας στην αναζήτηση των αιτιών

της παρατεταμένης αδυναμίας «νοι-

κοκυρέματος» των δημόσιων οικο-

νομικών, οδηγούμαστε αναπόφευ-

κτα στο «πυρηνικό» αίτιο αυτής της

ιδιότυπης ελληνικής ασθένειας: την

πολιτική, η οποία, χαρακτηριζόμενη

από σχετική ατολμία σε κρίσιμες

χρονικές στιγμές, συνέβαλε τις τε-

λευταίες δεκαετίες στον εκτροχια-

σμό της κατάστασης.

Η αιτιατή αυτή σχέση πολιτικής και

δημοσιονομικού εκτροχιασμού

καθίσταται σαφής από τον εκλογικό

κύκλο του μεταπολιτευτικού πολιτι-

κού συστήματος. Οι προσδοκίες που

δημιουργήθηκαν κατά την προσπά-

Δημοσιονομική ευρωστία

Χρήστος Τριαντόπουλος

Υποψήφιος διδάκτωρ στο Οικονομικό

Πανεπιστήμιο ΑΣΟΕΕ

Χρήστος Τσαπακίδης Ερευνητής


θεια εναρμονισμού της ελληνικής οι-

κονομίας στα κριτήρια του Μάαστριχτ

ήταν μεγάλες. Ωστόσο, από την επο-

μένη της υιοθέτησης του ευρώ ξεκίνη-

σε μία νέα εποχή ακόμη οξύτερου ε-

κλογικού κύκλου, καθώς η χρηματο-

δότηση του ελληνικού χρέους από τις

διεθνείς αγορές σε όρους ευρώ κατέ-

στη ευκολότερη. Ετσι, στις χρονιές

των εκλογικών αναμετρήσεων παρα-

τηρείται εγκατάλειψη των όποιων

προσπαθειών δημοσιονομικής προ-

σαρμογής και αύξηση του δημόσιου

ελλείμματος, καθώς η επιλογή της ε-

κάστοτε κυβέρνησης, σε μεγάλο βαθ-

μό, καθορίστηκε είτε από διάθεση «ε-

ξυπηρέτησης» των προσκείμενων σε

αυτήν κοινωνικών ομάδων (μέσω διο-

ρισμών στο δημόσιο, παροχής προνο-

μιακών επιδομάτων κά.), είτε από διά-

θεση «μη ενόχλησης» του εκλογικού

σώματος, υπό το φόβο του πολιτικού

κόστους, ανατροφοδοτώντας ένα πα-

ρωχημένο μοντέλο οικονομικής

δραστηριότητας.

Αμφότερες οι «διαθέσεις» του πολι-

τικού μας συστήματος κατέστη-

σαν την ελληνική οικονομία μία ιδιαι-

τέρως ενδιαφέρουσα περίπτωση για

το αναλυτικό πλαίσιο της θεωρίας της

«δημόσιας επιλογής». Αναμφισβήτη-

τα, οι πρόσφατες κυβερνητικές περίο-

δοι «εκσυγχρονισμού» και «μεταρρυθ-

μίσεων» συνέβαλαν στη δημιουργία

σημαντικών προϋποθέσεων για την ε-

ξυγίανση των δημόσιων οικονομικών

της χώρας (ΑΣΕΠ, ανεξάρτητες αρ-

χές, ιδιωτικοποιήσεις, ασφαλιστική

μεταρρύθμιση κά.), χωρίς, όμως, να

προωθήσουν καθοριστικής σημασίας

δομικές αλλαγές, ώστε να αντιμετω-

πίσουν το πρόβλημα στον πυρήνα

του. Κατ’ επέκταση, η γιγάντωση του

δημοσιονομικού προβλήματος σε μία

χρονιά, κατά την οποία η πραγματική

οικονομία επλήγη από τη σφοδρότερη

μεταπολεμικά χρηματοπιστωτική κρί-

ση και τον «οικονομικό ανορθολογι-

σμό» μιας πολωτικής διπλής εκλογι-

κής αναμέτρησης ήταν αναμενόμενη.

Το 2009, λοιπόν, ανταποκρίθηκε με ι-

διαίτερη ευλάβεια στον εκλογικό κύ-

κλο, καθώς η κυβερνητική διστακτι-

κότητα για τομές κατά την παρατετα-

μένη προεκλογική περίοδο, η απουσία

πολιτικής συναίνεσης για μέτρα αντι-

μετώπισης της κρίσης και οι μετεκλο-

γικές κυβερνητικές πρωτοβουλίες ε-

πεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής

οδήγησαν την ελληνική οικονομία -σε

συνδυασμό με τις χρόνιες παθογένειές

της- για δεύτερη φορά σε καθεστώς

ευρωπαϊκής επιτήρησης. Ετσι, το δη-

μοσιονομικό έλλειμμα για το 2009 ε-

κτιμάται να φτάσει στο 12,7% του Α-

ΕΠ, οδηγώντας, μαζί με την ενίσχυση

της διεθνούς αμφισβήτησης της αξιο-

πιστίας του πολιτικού μας συστήμα-

τος, στη συρρίκνωση της πιστοληπτι-

κής ικανότητας της ελληνικής οικονο-

μίας και στη σημαντική αύξηση του

κόστους δανεισμού για την κάλυψη

του υπέρογκου χρέους που εκτιμάται

να φτάσει το 2011 στο 135,4% του Α-

ΕΠ. Και η Ελλάδα κατέστη για τους

περισσότερους ξένους αναλυτές το

«μαύρο πρόβατο» της Ευρώπης.

Ωστόσο, και στην Ευρώπη η κατά-

σταση δεν είναι τόσο διαφορετι-

κή. Τα στοιχεία ήδη έχουν αρχίσει να

προκαλούν ανησυχία και στις υπόλοι-

πες γωνιές της ΕΕ. Πασχίζοντας να ε-

παναφέρουν τις οικονομίες τους σε α-

ναπτυξιακή τροχιά, οι χώρες της ΕΕ

υιοθέτησαν μια σειρά πακέτων ανα-

ζωογόνησης, τα οποία επιβάρυναν ε-

ξαιρετικά τους κρατικούς προϋπολο-

γισμούς. Εκτιμάται ότι στην ευρωζώ-

νη το δημοσιονομικό έλλειμμα θα α-

νέλθει στο 6,4% του ΑΕΠ το 2009, με

αυξητική, μάλιστα, τάση για το 2010,

οπότε και θα φτάσει στο 6,9%. Το δη-

μόσιο χρέος θα ακολουθήσει παράλ-

ληλη πορεία, στο 78,2% του ΑΕΠ το

2009, με περαιτέρω άνοδο το 2010

στο 84%. Το ECOFIN, αναγνωρίζο-

ντας τη σοβαρότητα της κατάστασης,

υιοθέτησε στις 2 Δεκεμβρίου τις προ-

τάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής:

ξεκίνησε τη διαδικασία περί υπερβο-

λικού ελλείμματος για εννέα κράτη

(Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Βέλγιο,

Πορτογαλία, κά.), εξέδωσε αναθεω-

ρημένες συστάσεις για τα μέτρα που

πρέπει να λάβουν η Γαλλία, η Ισπα-

νία, η Ιρλανδία και η Βρετανία, ώστε

Η τρέχουσα

κατάσταση των

δημόσιων

οικονομικών της

χώρας μας

επιβάλλει να

σκεφτούμε

σοβαρότερα το

ενδεχόμενο

αυτοπεριορισμού

της πολιτικής


να διορθώσουν τα εκτεταμένα ελ-

λείμματά τους και, τέλος, αναγνώρισε

την ελλιπή ανταπόκριση της Ελλάδας

στις συστάσεις για την περικοπή του

ελλείμματος.

Εντούτοις, η υποβολή ευρέων χρο-

νικών περιθωρίων για τη διόρθωση

των ελλειμμάτων (πχ. το 2013 για εν-

νέα χώρες ή το οικονομικό έτος 2014-

5 για τη Βρετανία) απειλεί να ακυρώ-

σει τις προσπάθειες συμμόρφωσης. Α-

σφαλώς και δεν μπορεί κάποια χώρα

με έλλειμμα που υπερβαίνει τουλάχι-

στον δύο φορές το προβλεπόμενο ό-

ριο του 3% (πχ. η Γαλλία με 8,1%) να

συμμορφωθεί εν μία νυκτί, σε μία πε-

ρίοδο, κατά την οποία δεν έχει εξα-

σφαλιστεί η οριστική καταπολέμηση

της ύφεσης. Από την άλλη πλευρά, ό-

μως, η υποβολή μιας μακροχρόνιας

προθεσμίας θα μπορούσε να προκα-

λέσει εφησυχασμό στην ενδιαφερόμε-

νη χώρα. Και εάν ο εφησυχασμός αυ-

τός συνδυαστεί με τον περιβόητο ε-

κλογικό κύκλο, τότε το κοκτέιλ ανα-

μένεται να καταστεί εκρηκτικό. Πράγ-

ματι, είναι πολλές οι περιπτώσεις, στις

οποίες η χρονική προθεσμία για τη

μείωση του δημόσιου ελλείμματος στο

3% συμπίπτει με τη διενέργεια εκλο-

γών στη χώρα.

Το 2012 είναι προγραμματισμένη

η διεξαγωγή γενικών εκλογών στην

Ισπανία, ενώ θα πραγματοποιηθεί και

η εκλογή προέδρου στη Γαλλία. Το

2013 έχουμε προγραμματισμένες ε-

κλογές σε Γερμανία και Πορτογαλία.

Το 2010, έτος έναρξης της απόπειρας

συμμόρφωσης στο στόχο του ελλείμ-

ματος, θα πραγματοποιηθούν εκλο-

γές στην Ολλανδία, την Τσεχία, και

τη Βρετανία. Κατόπιν τούτου, ποια

απερχόμενη κυβέρνηση θα αποφασί-

σει να λειτουργήσει αλτρουιστικά,

μειώνοντας εν μέσω προεκλογικής

περιόδου τις κοινωνικές παροχές, ε-

ξασφαλίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο

μια τετραετία στα έδρανα της αντι-

πολίτευσης; Το ερώτημα είναι ασφα-

λώς ρητορικό…

Η απάντηση, όμως, μπορεί να μην

είναι τόσο ρητορική και να προ-

έρχεται από ευρωπαϊκές πρακτικές,

όπως η πρόσφατη πρωτοβουλία θε-

σμοθέτησης ενός δημοσιονομικού

«χρυσού» κανόνα από τη γερμανική

κυβέρνηση. Η τρέχουσα κατάσταση

των δημόσιων οικονομικών της χώ-

ρας μας επιβάλλει να σκεφτούμε σο-

βαρότερα το ενδεχόμενο αυτοπεριο-

ρισμού της πολιτικής, με την υιοθέ-

τηση από το ελληνικό κοινοβούλιο ε-

νός κανόνα «δημοσιονομικής ευρω-

στίας», που θα ορίζει -υπό την παρα-

κολούθηση μιας αρμόδιας ανεξάρτη-

της αρχής- το μεσοπρόθεσμο πλαίσιο

συρρίκνωσης των κρατικών δαπανών

και αποκλιμάκωσης του δημόσιου

χρέους, ενώ, παράλληλα, θα θέσει τις

βάσεις για τη δόμηση μιας δυναμικής

προσπάθειας διαρθρωτικών αλλα-

γών, ώστε να αναπροσανατολιστεί το

αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας μας.

Βασικά συστατικά ενός τέτοιου κα-

νόνα «δημοσιονομικής ευρωστίας»,

πέρα από τις χρονικές δεσμεύσεις δη-

μοσιονομικής προσαρμογής, θα πρέ-

πει να είναι ο ορισμός ρητών στόχων

εξυγίανσης του δημόσιου τομέα, η

μέριμνα για την αντικυκλική προ-

σαρμογή των δημοσιονομικών στό-

χων, ο καθορισμός ενός «καλαθιού»

κοινωνικών δεικτών που θα προσδιο-

ρίζουν τις αντοχές της κοινωνίας α-

πέναντι στις ακολουθούμενες πολιτι-

κές και η στενή συσχέτιση του επιπέ-

δου του κρατικού δανεισμού με το ε-

πίπεδο των καθαρών επενδυτικών

κυβερνητικών δαπανών. Ωστόσο, το

σημαντικότερο στοιχείο θα είναι η α-

πόφαση και η δέσμευση του πολιτι-

κού συστήματος της χώρας μας να

ξεφύγει από τη φαυλότητα του εκλο-

γικού κύκλου, δημιουργώντας τις

προϋποθέσεις για μία αναπτυξιακή έ-

ξοδο από την κρίση και επαναφέρο-

ντας την αξιοπιστία του ελληνικού

πολιτικοοικονομικού συστήματος

στις διεθνείς αγορές.

Εν κατακλείδι, η θεσμοθέτηση ενός

κανόνα «δημοσιονομικής ευρωστίας»

φαντάζει ως το νέο στοίχημα του πο-

λιτικού μας συστήματος, για να κα-

ταφέρει σταδιακά να συρρικνώσει το

δημοσιονομικό κόστος της πολιτικής

και να απεγκλωβιστεί από το πολιτι-

κό κόστος.

88

Η κοινωνία αλλάζει, προκα-λώντας μας»: Τι σημαίνει ακριβώς αυτή η έκφραση; Κατ’ αρχάς, ο προγραμμα-

τισμός για τα ύστερα χρόνια σημαίνει να σχεδιάζουμε αυτήν τη στιγμή, για περισσότερα χρόνια. Δεύτερον, ο προ-γραμματισμός για το μέλλον σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετι-κούς ανθρώπους.

Αποκλίσεις μπορούν να καταγρα-φούν μεταξύ γενεών, φύλων, επιπέδων εισοδήματος, χωρών και περιοχών.

Οι εργαζόμενοι με χαμηλότερο ει-σόδημα, ακόμα και στις λιγότερο ανα-πτυγμένες οικονομίες, διατηρούν υψη-λότερες προσδοκίες για το βιοτικό τους επίπεδο έπειτα από τη συνταξιο-δότησή τους.

Παράλληλα, η στάση απέναντι στη συνταξιοδότηση και τη διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων έχει μεταβλη-θεί (πχ. πόσα χρόνια επιθυμούν τα ά-τομα να εργάζονται).

Είναι προφανές ότι αυτές οι εξελί-ξεις επηρεάζουν τις χρηματοοικονομι-κές λύσεις που παρέχουν οι εταιρείες και τα συνταξιοδοτικά ταμεία για να ανταποκριθούν στις ευρείες ανάγκες των πελατών ανά τον κόσμο.

Επενδύοντας στα ύστερα χρόνιαΕνώ κυρίως οι άνδρες στις αναπτυγμέ-νες οικονομίες θα είναι προετοιμασμέ-νοι, οι γυναίκες και τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα στις υπό μετάβαση και αναπτυσσόμενες χώρες θα βρε-θούν ανήμποροι να εξασφαλίσουν οι-κονομικά τους εαυτούς τους όταν θα φτάσουν σε μεγάλη ηλικία. Μεταξύ των δύο άκρων, υπάρχει μια μεγάλη ο-μάδα: αυτοί που αν δεν προετοιμα-

στούν καταλλήλως, θα είναι ευάλωτοι στις οικονομικές δυσκολίες όταν φθά-σουν σε μεγάλη ηλικία.

Ολοι μας -η κυβέρνηση, οι εργοδό-τες, οι οικογένειες, αλλά και εμείς οι ί-διοι- πρέπει να κατανοήσουμε πόσο σημαντικό είναι να έχουμε πολλαπλές πηγές συνταξιοδότησης. Ωστόσο, μια έρευνα κατέδειξε ότι δεν ήταν η έλλει-ψη χρημάτων αυτή που ανησυχούσε περισσότερο τους ανθρώπους -όταν αυτοί έφθαναν σε μεγάλη ηλικία-, όσο οι ηπιότερες αξίες, όπως η απώλεια του status, αλλά και της ισχύος και της ευ-καιρίας να συνεισφέρουν στις κοινωνί-ες και τις κοινότητες στις οποίες ζουν.

Επιπροσθέτως, αυτό που θέλουν οι περισσότεροι άνθρωποι να αφήσουν πίσω τους ως παρακαταθήκη –πάλι- δεν είναι χρήματα, αλλά λοιπές αξίες, που αφορούν την άποψή τους για τη ζωή, τη γνώση τους και τη συμβολή τους στις κοινότητές τους.

Αντιμετωπίζοντας την πραγματι-κότηταΗ πληθυσμιακή διάρθρωση της ΕΕ-25 αναμένεται να μεταβληθεί δραματικά μέχρι το 2050. Πιο συγκεκριμένα, το προσδόκιμο ζωής θα αυξήσει τον πλη-θυσμό των ηλικιωμένων (άνω των 65 ετών) κατά περίπου 80% στην Ελλάδα και κατά 77% στην ΕΕ-25. Επιπλέον, η αναλογία του ηλικιωμένου πληθυσμού προς τον πληθυσμό σε ηλικία απασχό-λησης προβλέπεται να διπλασιαστεί για την ΕΕ-25 και να υπερδιπλασιαστεί για την Ελλάδα, μέχρι το 2050.

Εχουμε λοιπόν, ορισμένες καλές και ορισμένες κακές ειδήσεις. Από τη μια μεριά, ζούμε περισσότερο. Από την άλλη, λιγότερα άτομα θα χρηματοδο-

«

Bram BoonCEO ING Greece

Η ανάγκη μεταρρύθμισηςτου συνταξιοδοτικού συστήματος

Είναι απολύτως

επιτακτικό να

μεταρρυθμίσουμε το

υφιστάμενο,

μονόπλευρο

συνταξιοδοτικό

σύστημα σε ένα

πολύπλευρο

89

τούν το κοινωνικό κράτος. Ακόμα, το κοινωνικό κράτος θα είναι υποχρεωμέ-νο να χρηματοδοτεί περισσότερους η-λικιωμένους.Αν θέλουμε να καθιερώ-σουμε ένα βιώσιμο και δίκαιο συνταξι-οδοτικό σύστημα, δεν πρέπει να εστιά-ζουμε μόνο σε έναν πυλώνα, καθώς μια τέτοια τακτική δεν είναι βιώσιμη ούτε για το παρόν, ούτε για το μέλλον. Οι δημόσιες συντάξεις δεν είναι πλέον συμφέρουσες στην παρούσα μορφή τους, δεδομένης της τρέχουσας, αλλά και της μελλοντικής δημογραφικής κατάστασης.

Είναι απολύτως επιτακτικό να με-ταρρυθμίσουμε το υφιστάμενο, μονό-πλευρο συνταξιοδοτικό σύστημα σε έ-να πολύπλευρο. Μόνο τότε θα έχουν οι εργαζόμενοι τη δυνατότητα να λαμβά-νουν συντάξεις από διαφορετικές πη-γές. Χρειάζεται να αναμορφώσουμε τον πρώτο πυλώνα, μετατρέποντάς τον σε ένα δεδομένο πάροχο βασικής σύνταξης, ούτως ώστε να ενισχύσουμε τη διαγενεακή και την κοινωνική αλ-ληλεγγύη. Ο δεύτερος πυλώνας (τα ε-παγγελματικά συνταξιοδοτικά προ-γράμματα) πρέπει επίσης να ενεργο-ποιηθούν, μέσω της βελτίωσης του υ-φιστάμενου νομικού πλαισίου. Κατό-πιν τούτου, θα είναι διαθέσιμη και μια δεύτερη πηγή εισοδήματος κατά τη συνταξιοδότηση, η οποία θα καταστή-σει το επίπεδο της συνταξιοδότησης, ζήτημα προσωπικής επιλογής, το ο-ποίο δεν θα στηρίζεται σε γενικευμέ-νους κανόνες. Ακόμη, θα πρέπει να ε-πεκτείνουμε περισσότερο τον τρίτο πυλώνα, μέσω της παροχής φορολογι-κών κινήτρων στους καταναλωτές και της ανάπτυξης ενός δίκαιου πλαισίου.

Ο ρόλος των εταιρειώνΑδιαμφισβήτητα, οι ιδιωτικές εταιρεί-ες μπορούν να υποστηρίξουν τη συ-νταξιοδοτική μεταρρύθμιση. Οι πολυ-εθνικές επιχειρήσεις εισάγουν διεθνή τεχνογνωσία μέσω της υιοθέτησης έ-τοιμων και δοκιμασμένων λύσεων στα πεδία της εξυπηρέτησης πελατών, της διαχείρισης κινδύνων, καθώς και της διαχείρισης κεφαλαίων και στοιχείων ενεργητικού. Ο αυξημένος ανταγωνι-σμός συμβάλλει επίσης στην ανάπτυ-

ξη του συνταξιοδοτικού τομέα με πολλούς τρόπους: πρώτον, παρέχο-ντας περισσότερες εναλλακτικές στους πελάτες για την επιλογή παρό-χου σύνταξης, δεύτερον, βελτιώνο-ντας την αποτελεσματικότητα σε ό-ρους διαχείρισης των συντάξεων, τρί-τον, ασκώντας συνεχή πίεση για την καλύτερη δυνατή απόδοση των επεν-δύσεων και, τέταρτον, εισάγοντας καινοτομία σε όλον τον κλάδο. Τέλος, οι επιχειρήσεις απασχολούν υψηλά ε-ξειδικευμένους συμβούλους που μπο-ρούν να παράσχουν εξατομικευμένες συμβουλές και υπηρεσίες.

Αποκομίζοντας οφέληΕχοντας αναπτύξει ένα δίκαιο πλαίσιο, μπορούμε να αντλήσουμε μια σειρά ο-φελών, όπως ένα εξαιρετικά διαφανές σύστημα, μια συνεπή και μακροχρόνια

πολιτική υποστήριξη στην οποία δεν θα εμπλέκεται το στοιχείο του οπορ-τουνισμού, ένα συνεκτικό νομικό πλαί-σιο, το οποίο θα ενθαρρύνει τους ό-ρους συνταξιοδότησης, καθώς και ένα ευρύ φάσμα επενδυτικών ευκαιριών.

Επαναπροσεγγίζοντας τον τρόπο σκέψης του χρηματοοικονομικού κλάδουΠαρόλα αυτά, ήλθε ο καιρός για το χρηματοοικονομικό κλάδο να αλλά-ξει νοοτροπία. Προς το παρόν, οι σύμ-βουλοι και οι πάροχοι χρηματοοικο-νομικών υπηρεσιών είναι συνηθισμέ-νοι να συσσωρεύουν πλούτο, παρά να τον κατανέμουν. Υπό αυτές τις συνθή-κες, η εξής συμβουλή έχει μεγάλη ση-μασία: ο χρηματοοικονομικός κλάδος πρέπει να κατανοήσει το ζήτημα της παροχής εισοδήματος για μια ζωή και να προσφέρει κατάλληλες προτάσεις. Πρέπει να εστιάσει σε προϊόντα που διευκολύνουν την προσεκτική απο-συσσώρευση των αποταμιεύσεων κα-τά τη συνταξιοδότηση και να δώσει έμφαση στη συμμόρφωση, τη διαφά-νεια, και την απλή και άμεση πληρο-φόρηση. Τέλος, η χρηματοοικονομική βιομηχανία οφείλει να εκπαιδεύει τους καταναλωτές, ώστε οι τελευταίοι να είναι σε θέση να λαμβάνουν τις σωστές αποφάσεις για το συνταξιοδο-τικό τους προγραμματισμό.

Ορισμένες από τις απόψεις που πα-ρατίθενται στο παρόν κείμενο, αποτε-λούν δηλώσεις μελλοντικών προσδο-κιών και λοιπών εκτιμήσεων. Αυτές οι προσδοκίες διατυπώνονται από την ING Greece, και περιλαμβάνουν σταθ-μισμένους και μη κινδύνους. Τα πραγ-ματικά αποτελέσματα και οι τελικές ε-πιδόσεις πιθανώς να διαφέρουν ουσια-στικά από τις ανωτέρω τοποθετήσεις, εξαιτίας, μεταξύ άλλων, α) των γενικό-τερων οικονομικών συνθηκών, β) των επιδόσεων των χρηματοοικονομικών αγορών, γ) της συχνότητας και της έ-ντασης πιθανών ασφαλιστικών ζημιών, δ) τα επίπεδα διατήρησης, ε) τα επιτό-κια, στ) τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, ζ) το γενικότερο ανταγωνισμό, η) τις αλλαγές στη νομοθεσία και θ) τις κρα-τικές πολιτικές.


Τ όσο οι άγγελοι, όσο και οι

δαίμονες, όπως ο Angelus

Novus της Ιστορίας (διαλέ-

γει κανείς τον πραγματικό

του ρόλο ανά περίσταση), αρέσκο-

νται στις αυταπάτες και στα άλλοθι.

Η σύνθεση αισιοδοξίας και μαξιμαλι-

σμού, που διέκρινε την έναρξη της

Στρατηγικής της Λισσαβώνας φαίνε-

ται να αποσαθρώθηκε μέσα στην α-

ναπάντεχη (για το 2000) και απολύ-

τως δραματική αλλαγή των δεδομέ-

νων την τελευταία τριετία. Και τώρα

τι λοιπόν;

Ηδη από τη δεκαετία του ’90, η ε-

παναθεμελίωση του αξιακού

πλέγματος του ενωσιακού εγχειρή-

ματος συνδυάστηκε με την ένταση

της σχέσης Δεξιοτήτων και Απασχο-

λησιμότητας. Η τελευταία μάλιστα

(ανα)συγκροτήθηκε φαντασιακά στα

πλαίσια της σχετικής πολιτικής της

ΕΕ (εκπαίδευση, κατάρτιση και απα-

σχόληση), συγκρότησε κεντρικές

σημασίες και εξέβαλε στο σχετικό

μεταρρυθμιστικό εκκρεμές της ΕΕ,

όπως αυτό, κυρίως, συντονίστηκε α-

πό το work programme “Education

& Training 2010”. Νέα δεδομένα, νέα

policy agenda, νέα «εργαλεία» πολι-

τικής (benchmarking, peer-learning

activities, εξειδικεύσεις της ανοικτής

μεθόδου συντονισμού) και νέο πα-

ράδειγμα πολιτικής: το evidence

policy making. Τελικά, η δεκαετία

της Στρατηγικής της Λισσαβώνας

(ΣτΛ) εγκαινίασε πολλούς μετασχη-

ματισμούς τόσο στη μεθοδολογία

εκπόνησης και υλοποίησης πολιτι-

κής, όσο και στο περιεχόμενο των

δημόσιων πολιτικών στην κατεύθυν-

ση εξορθολογισμού της διαδικασίας

λήψης απόφασης, αλλά και της εν-

δοκοινοτικής κατανομής πόρων.

Συγχρόνως, όμως, η ΣτΛ εισήγαγε

και νέα διακυβεύματα, ενώ δεν φαί-

νεται να καταφέρνει να αποτρέψει

νέα αδιέξοδα. Αδιέξοδα, τα οποία

μεγεθύνθηκαν από την έλευση της

Η επίμονη διακύβευση

Νίκος ΠαπαδάκηςΑναπληρωτής καθηγητής και πρόεδρος

του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του

Πανεπιστημίου Κρήτης, μέλος του ETCG

της Ευρωπαϊκής Επιτροπής


κρίσης. Κρίση οικονομική, κρίση κοι-

νωνική (μια ματιά μόνο στους δεί-

κτες της ανεργίας αρκεί), όπως και

κρίση πολιτική και θεσμική.

Μέσα σε αυτή τη δεκαετία συνέ-

βησαν πολλά. Μεταξύ αυτών

και η ανάδειξη της αναπαράστασης

της γνώσης και των συναφών δεξιο-

τήτων ως κατ’ εξοχήν εργαλείου μέ-

τρησης της ατομικής απόδοσης, που

συγκροτεί το πλαίσιο δόμησης μιας

νέας ιεραρχικής ταξινόμησης, η ο-

ποία με τη σειρά της βασίζεται στις

«εργαλειοποιήσιμες» γνωστικές δε-

ξιότητες. Η πλέον σημαντική συνέ-

πεια όλων αυτών ήταν η επίτευξη (ε-

νίοτε και κατασκευή) συναίνεσης

στις νέες κεντρικές σημασίες (απο-

δοτικότητα, απασχολησιμότητα, α-

νταγωνιστικότητα κλπ.) και η ανα-

διάταξη των όρων συγκρότησης και

υποστασιοποίησης της κοινοτικής

δράσης στην κατάρτιση. Και τελικά,

η αλλαγή των όρων συγκρότησης

της σχέσης απασχόλησης, κατάρτι-

σης και οικονομικής ανάπτυξης, η ο-

ποία επαναθεμελιώθηκε στην ευρύ-

τερη θεσμική, επιχειρησιακή και πο-

λιτική ομπρέλα που λέγεται Διά Βί-

ου Μάθηση (ΔΒΜ). Φαίνεται μάλι-

στα ότι ιστορικά η στρατηγική της

αύξησης της έντασης της απασχόλη-

σης μέσω της «ελαστικότερης» ορ-

γάνωσης της εργασίας ευνόησε απο-

φασιστικά την εμπράγματη ενίσχυ-

ση των πολιτικών πολυεπίπεδης, συ-

νεχούς και ευέλικτης κατάρτισης.

Σημειώναμε σχετικά σε παλιότερη

μελέτη μας: «Τελικά κάποια από τα

νέα κεντρικά σημαινόμενά της, ό-

πως η ανταγωνιστικότητα και η ευε-

λιξία, εμβαπτίζονται στις πραγματι-

κές συνθήκες εργασίας και προφα-

νώς συμβάλλουν στη συγκρότηση

μιας νέας πραγματικότητας για τον

εργαζόμενο και τις ανάγκες του σε

δεξιότητες. Ετσι, η μετάβαση από το

μακροεπίπεδο στο μικροεπίπεδο της

καθημερινότητας στην οργάνωση

της εργασίας τόσο για τον ‘εργάτη

της γνώσης’, όσο και για τον ‘εργάτη

των υπηρεσιών’, διαμεσολαβείται

καθοριστικά από την έννοια της δε-

ξιότητας. Συνακόλουθα, η ευθύνη

διαχέεται σε κάθε χρήστη της γνώ-

σης ή των παραγώγων της. Εδώ η

κεντρόφυγη εντατικότητα των απο-

τελεσμάτων (με όρους Foucault) γί-

νεται παραπάνω από εμφανής».

Ποια ήταν, όμως, η κεντρόφυγη ε-

ντατικότητα των αποτελεσμά-

των; Εχει συνέπειες το γεγονός ότι η

post-Lisbon agenda διαμορφώνεται

σε ένα καθεστώς διευρυμένης κοινω-

νικής ανασφάλειας, πολλαπλών κρί-

σεων νομιμοποίησης, ενίοτε και πολι-

τικής αμηχανίας στην Ευρώπη; Στο

σημείο αυτό δεν πρέπει να μας δια-

φεύγει ότι, όσο και αν η Ευρωπαϊκή

Επιτροπή επιχειρεί να «υπενθυμίζει»

σε κάθε ευκαιρία (όπως η εαρινή ομι-

λία Barroso στο European Reform

Forum) ότι ο καταιγιστικός χαρακτή-

ρας της κρίσης και η καθηγεμονία

της στη δημόσια σφαίρα δεν πρέπει

να απονευρώσουν την προοπτική μα-

κροπρόθεσμων σχεδιασμών και να α-

κυρώσουν την ανάγκη σχεδιασμού

μεταρρυθμίσεων (“still long term

challenges vs current shocks”), τα

πραγματικά και άμεσα προβλήματα

παραμένουν. Για την ακρίβεια οξύνο-

νται, θέτοντας απολύτως υλικά ερω-

τήματα. Τι, λοιπόν, διακυβεύεται, μέ-

σα σε ένα τέτοιο πλαίσιο για την επό-

μενη δεκαετία;

Μια δεκαετία που φεύγει, κληρο-

νομώντας οπωσδήποτε πολύτιμες ε-

μπειρίες και δυνατότητες, αλλά και

προβλήματα, όπως η σταδιακή εγκα-

τάλειψη της ρύθμισης και η ασάφεια

στη λήψη απόφασης, η αδυναμία δια-

χείρισης δυσαρμονιών, τις οποίες ε-

πέτεινε η διεύρυνση (συνδυασμένη

με μια μικρομέγαλη αγωνία γιγάντω-

σης της Ενωσης) και μια κληρονομιά

διαδικαστικού φετιχισμού.

Η Ελλάδα, λοιπόν, πού στέκεται

απέναντι σε όλα αυτά; Τι συνιστά

πρόκληση ή ακόμα και πιθανή εστία

κρίσης στα πεδία της εκπαίδευσης

και της κατάρτισης, της μάθησης και

της απασχόλησης; Πώς αυτά εκβάλ-

λουν στην ατζέντα της κοινωνικής

πολιτικής και της ενσωμάτωσης;

Θα επιχειρήσουμε να κινηθούμε

Η μετάβαση από το

μακροεπίπεδο στο

μικροεπίπεδο της

καθημερινότητας

στην οργάνωση της

εργασίας τόσο για

τον «εργάτη της

γνώσης», όσο και

για τον «εργάτη

των υπηρεσιών»,

διαμεσολαβείται

καθοριστικά από

την έννοια της

δεξιότητας


μεταξύ μακρο- και μικροεπιπέδου,

εμβαπτίζοντας κάποιες από τις ουσι-

ώδεις πολιτικές προκλήσεις για την

Ελλάδα στο πεδίο εκπαίδευσης, κα-

τάρτισης και σχέσης με την απασχό-

ληση στις μεγάλες μεταρρυθμιστικές

ατζέντες, που διατάσσονται στο ε-

σωτερικό της post-Lisbon agenda

στην ΕΕ.

• Η αλλαγή παραδείγματος μάθη-

σης (“learning paradigm”) στη

βασική εκπαίδευση και ο οργανι-

κός μετασχηματισμός των σχο-

λείων σε οργανισμούς μάθησης,

στην κατεύθυνση του ανοικτού

σχολείου (ζήτημα στο οποίο δεί-

χνει να αποδίδει μεγάλη σημασία

και η υπουργός Παιδείας, όπως

φαίνεται από την προτεραιοποίη-

ση των στοχεύσεών της).

• Η εμπράγματη ανάπτυξη των ο-

κτώ βασικών ικανοτήτων (key

competences framework) σε όλο

το φάσμα της ΔΒΜ, όπως και στις

περισσότερες χώρες της ΕΕ, όπου

γίνονται σοβαρές μεταρρυθμιστι-

κές προσπάθειες στην κατεύθυν-

ση της αναδιοργάνωσης της εκ-

παίδευσης με βάση τα οκτώ συ-

γκεκριμένα set δεξιοτήτων που έ-

χουν προσδιοριστεί ήδη από το

2006 ως το βασικό πλαίσιο διδα-

σκαλίας-μάθησης στην ΕΕ (επι-

κοινωνία στη μητρική γλώσσα/ε-

πικοινωνία σε ξένες γλώσσες/μα-

θηματική ικανότητα και βασικές

ικανότητες/ικανότητες στην επι-

στήμη και την τεχνολογία/ψηφια-

κή ικανότητα/μεθοδολογία της

μάθησης-μεταγνωστικές ικανότη-

τες/κοινωνικές ικανότητες και ι-

κανότητες του πολίτη/πρωτοβου-

λία και επιχειρηματικότητα/πολι-

τιστική συνείδηση και έκφραση).

H συγκρότηση ενός, θεμελιωμέ-

νου στην ανάπτυξη δεξιοτήτων

και ικανοτήτων (competence

based), μαθησιακού περιβάλλο-

ντος δείχνει παραπάνω από απα-

ραίτητη για την Ελλάδα∙πολλώ

δε μάλλον, αν αυτό εδραστεί στην

εμπράγματη διαθεματικότητα

(cross-curricular perspective) με

τη σύγχρονη αλλαγή των αναλυ-

τικών προγραμμάτων στην κα-

τεύθυνση της διαθεματικής προ-

σέγγισης της γνώσης και της έμ-

φασης στα μαθησιακά αποτελέ-

σματα (learning outcomes: γνώ-

ση-ικανότητες και δεξιότητες).

• Η πραγματική μεταρρύθμιση της

τεχνικής επαγγελματικής εκπαί-

δευσης στην Ελλάδα, με αναβάθ-

μιση των σπουδών και δυνατότη-

τα εισαγωγής των αποφοίτων σε

Πανεπιστήμια (στην κατεύθυνση

και της σχετικής κοινοτικής πρό-

τασης (“eliminating dead ends in

education and training ”).

• Ο εξορθολογισμός του θεσμικού

πλαισίου για τη ΔΒΜ με τη σύγ-

χρονη θεμελίωση ενός ευέλικτου

(και μακριά από διοικητικά βά-

ρη) networking μεταξύ κράτους,

δημόσιας διοίκησης, εκπαιδευτι-

κού συστήματος, τοπικών κοινω-

νιών και αγοράς εργασίας.

• Η αποτύπωση και στην ελληνική

πραγματικότητα του συνδυασμού

benchmarking (με βάση, βέβαια,

την τάση μετάβασης από τους α-

νελαστικά ποσοτικούς σε γνησίως

ποιοτικούς και πολυπαραμετρι-

κ ο ύ ς δ ε ί κ τ ε ς - c o m p o s i t e

indicators) και evidence-based

policy making, ώστε να αναπροσ-

διοριστούν ψύχραιμα οι όροι συ-

γκρότησης της σχέσης τεχνοκρα-

τίας και πολιτικής στην Ελλάδα.

Για παράδειγμα, ζωτικής σημασίας

θα ήταν η στάθμιση και για την

Ελλάδα του δείκτη για τις βασικές

ικανότητες&δεξιότητες των ενη-

λίκων (Adult Skills Indicator), δη-

λαδή του νέου πολυπαραμετρι-

κού, ποιοτικού δείκτη (composite

indicator), o οποίος έχει υιοθετη-

θεί πρόσφατα από την Com-

mission και το SCIB (Standing

Committee on Indicators &

Benchmarks), με βάση και τη σχε-

τική εμπειρία του ΟΟΣΑ, και απο-

τελεί έναν από τους νέους βασι-

κούς δείκτες της post-Lisbon

agenda (για μετά το 2010).

• Η εμπράγματη συσχέτιση εκ-

παιδευτικής και κοινωνικής πο-

λιτικής, με έμφαση στην πολυε-

Η έμφαση

σε μια ολιστική,

πολυπαραμετρική,

ερευνητικά

θεμελιωμένη και

καλά οργανωμένη

εκδοχή της διά βίου

μάθησης, αποτελεί

αναπόφευκτο όρο

συγκρότησης

για την Ελλάδα

του 2010


πίπεδη ενσωμάτωση (ειδικά μέ-

σω της ΔΒΜ) κοινωνικά ευπα-

θών ομάδων. Είτε πρόκειται για

νέες πληθυσμιακές κατηγορίες

κοινωνικής ευπάθειας (όπως οι

Neets -young people not in

educat ion, employment and

training, στους οποίους είχαμε

αναφερθεί αναλυτικότερα σε πα-

λιότερο άρθρο μας στον Econo-

mist), είτε για μείζονος σημασίας

κοινωνικά ευάλωτες ομάδες, ό-

πως τα ΑμΕΑ (για τις οποίες

προϋποτίθεται μια ουσιαστική

μεταρρύθμιση του θεσμικού

πλαισίου εκπαίδευσης και ενσω-

μάτωσης στην κατεύθυνση του

inclusive education paradigm).

• Απολύτως απαραίτητη δείχνει η

ολοκληρωμένη και ερευνητικά

θεμελιωμένη χαρτογράφηση ό-

λων των πιστοποιημένων μορφών

αρχικής και συνεχιζόμενης επαγ-

γελματικής εκπαίδευσης και κα-

τάρτισης και πρόταση για τη βέλ-

τιστη ένταξή τους στο National

Qualification Framework.

Ας σταθούμε λίγο σε αυτήν την πα-

ράμετρο: το European Qualification

Framework (EQF) επιχειρεί να εξορ-

θολογίσει τη σχέση επαγγελματικών

προσόντων, πιστοποιημένης μάθη-

σης και ικανοτήτων, να διευκολύνει

την κινητικότητα εργαζομένων ανά

την ΕΕ και συγχρόνως να «λειάνει»

πρακτικά τις υφιστάμενες εθνικές

θεσμικές-κανονιστικές ασυμμετρίες.

Αναδιατάσσει, λοιπόν, τους όρους

συγκρότησης της σχέσης δεξιοτή-

των-μαθησιακών αποτελεσμάτων

(learning outcomes=knowledge-

skills-competences) και (τελικά) α-

πασχόλησης/απασχολησιμότητας.

Το EQF αφορά τη ΔΒΜ και επιμερί-

ζεται σε οκτώ κατακόρυφα επίπεδα,

που διασυνδέονται με τρία οριζόντια

κριτήρια και δομούνται στη βάση

δύο πυλώνων: δεξιότητες και ικανό-

τητες. Στην ουσία, κωδικοποιείται η

συσχέτιση των κοινών επιπέδων α-

ναφοράς με τα επιμέρους χαρακτη-

ριστικά των εθνικών, αλλά και τομε-

ακών-κλαδικών (national/sectoral)

συστημάτων εκπαίδευσης, επαγγελ-

ματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης

(μέσω των Εθνικών Πλαισίων Προ-

σόντων-NQFs) και πιο συγκεκριμέ-

να, με τα χαρακτηριστικά εκείνα που

αφορούν τις παρεχόμενες γνώσεις

και τις αναπτυσσόμενες δεξιότητες

και ικανότητες. Ολα αυτά απολή-

γουν δε στη συγκρότηση εθνικών

πλαισίων επαγγελματικών προσό-

ντων (NQFs), στα πλαίσια της υπε-

ρεθνικής θεσμικής και επιχειρησια-

κής ομπρέλας (EQF) μέσω της ανά-

πτυξης κοινών στρατηγικών, μεθό-

δων και εργαλείων πιστοποίησης-

αναγνώρισης δεξιοτήτων. Με βάση

όλα τα προαναφερθέντα, καθίσταται

απολύτως σαφές ότι η απουσία NQF

στην Ελλάδα κινδυνεύει να απονευ-

ρώσει μια σειρά από δυνατότητες

της χώρας.

Τελικά, αποτελεί η έμφαση σε μια

ολιστική, πολυπαραμετρική, ε-

ρευνητικά θεμελιωμένη και καλά

οργανωμένη εκδοχή της ΔΒΜ (με

σύγχρονη ενσωμάτωση στην ελλη-

ν ική L i feL ong L earning (LLL)

agenda του τριπτύχου: διάγνωση-

ανίχνευση-ταυτοποίηση αναγκών

σε γνώσεις, δεξιότητες και ικανότη-

τες -στοχευμένη και θεματοποιημέ-

νη μάθηση-ανατροφοδοτική αξιο-

λόγηση και διασφάλιση ποιότητας)

πανάκεια για μια αποτελεσματική

εκπαιδευτική και κοινωνική πολιτι-

κή, που θα απαντά στις προκλήσεις

της νέας δεκαετίας;

Προφανώς, δεν αποτελεί πανά-

κεια. Αποτελεί, όμως, αναπόφευκτο ό-

ρο συγκρότησης για την Ελλάδα του

2010, όπως δείχνει γνησίως να πιστεύ-

ει ο σημερινός πρωθυπουργός της χώ-

ρας (ανήκει, άλλωστε, στους πιονιέ-

ρους της ΔΒΜ, ήδη από τη δεκαετία

του ’80). Και για να θυμηθούμε τον

Pierre Bourdieu, συχνά επιλέγουμε τα

αναπόφευκτά μας. Τύχη αγαθή είναι

να επιλέγουμε κριτικά τα ωφέλιμα α-

ναπόφευκτα. Και ομολογουμένως, τα

νέα δεδομένα χαρτογραφούν τις ανα-

πόφευκτες αλλαγές στο περιεχόμενο

των σχετικών δημόσιων πολιτικών.

Με αυτό δε τον τρόπο, μας επιτρέ-

πουν να πλοηγηθούμε με σχετική α-

σφάλεια στο μέλλον, και με τη συλλο-

γική ματιά μας στραμμένη στον

Angelus Novus μιας Ιστορίας που δεί-

χνει να ξαναγίνεται ενδιαφέρουσα.

94

PUBL

I

Σήμερα, περίπου ένα χρόνο μετά την κατάρρευση του παγκόσμιου

χρηματοοικονομικού συστήματος, όλες οι τρέχουσες οικονομικές αναλύσεις και εκτιμή-σεις παγκοσμίως μιλούν για αναστροφή του οι-κονομικού κλίματος και για μια αργή αλλά στα-διακή πορεία ανάκαμ-ψης μέσα στα επόμενα δύο χρόνια. Ωστόσο, παρόλο που διαφαίνεται ότι το 2010 θα αποτελέ-σει αφετηρία γ ια τη σταθεροποίηση, δεν εί-ναι ακόμη ξεκάθαρο ότι φαινόμενα της οικονο-μικής κρίσης, όπως η ουσιαστική μείωση του κύκλου εργασιών, και της κερδοφορίας των περισσότερων επιχειρή-σεων, καθώς και τα επι-κείμενα αυξημένα επί-πεδα ανεργίας θα κατα-φέρουν να αντισταθμιστούν. Η ελληνική οικο-νομία έχει επηρεαστεί σημαντικά από την κατά-σταση που επικρατεί παγκοσμίως, καθώς η πα-ραγωγικότητα βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα, ε-νώ δεν υφίσταται εγχώρια βιομηχανία, η οποία θα την βοηθούσε να εξέλθει από την ύφεση.

Το σημερινό οικονομικό περιβάλλον απαιτεί άμεσες και σωστά μελετημένες στρατηγικές κι-νήσεις, που θα εκφράζουν ένα σαφές όραμα και αποστολή για την εταιρεία. Οι διοικητικές ομά-δες και, κατ’ επέκταση, οι οργανισμοί που θα ε-ξέλθουν με επιτυχία από αυτή τη δύσκολη περί-οδο, είναι εκείνες που θα καταφέρουν να προ-σαρμοστούν γρήγορα και ευέλικτα στη νέα πραγματικότητα.

Η καινούργια τάξη πραγμάτων έχει οδηγήσει τις διοικήσεις των εταιρειών στην αναθεώρηση της στρατηγικής, όχι πλέον μόνο σε επίπεδο α-πτών και μετρήσιμων επιχειρησιακών στόχων, αλλά, σε μεγάλο βαθμό, και σε επίπεδο εταιρι-κής αποστολής και οράματος. Αυτό μπορεί να έ-χει ως στόχο να καθορίσει την καινούργια κα-

τεύθυνση της εταιρείας, αν αυτή πρέπει να αλλά-ξει, αλλά το σημαντικό-τερο, να συνασπίσει και να ευθυγραμμίσει τη δι-οικητική ομάδα γύρω α-πό μία κοινή, ευέλικτη και αποδοτική στρατηγι-κή, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του επιχειρησι-ακού περιβάλλοντος, έ-τσι ώστε να:• υποστηρίζεται η επί-τευξη των στόχων της εταιρείας• εμπνέονται οι εργαζό-μενοι, μετατρέποντας τις ανησυχίες τους σε ε-ποικοδομητικές για την εταιρεία παρεμβάσεις• αναπτύσσονται νέοι καινοτόμοι τρόποι λει-τουργίας που θα εξα-σφαλίσουν την αποδοτι-κή επίτευξη των αποτε-λεσμάτων σε ανταγωνι-στικό πλεονέκτημα

Σε έναν αποτελε-σματικό οργανισμό το

λειτουργικό μοντέλο, η οργανωτική δομή, η κουλτούρα και οι ρόλοι είναι ευθυγραμμισμένοι με τη στρατηγική, αποτελώντας έτσι μοχλό υγι-ούς ανάπτυξης και επίτευξης των στόχων του. Ι-διαίτερα στη σημερινή εποχή, στην οποία η αβε-βαιότητα επικρατεί, η σωστή δόμηση τόσο της εταιρείας (πχ. εστίαση σε λειτουργίες που απο-δίδουν αξία) και η κατάλληλη εταιρική κουλ-τούρα (πχ. εξωστρεφής κουλτούρα εστιασμένη στο αποτέλεσμα) αποτελούν ακρογωνιαίους λί-θους επιτυχίας.

Η Hay Group, με τριακονταετή εμπειρία στην ελληνική αγορά, συνεργάζεται στενά με τις διοικητικές ομάδες, με σκοπό τη βελτίωση του τρόπου λειτουργίας των εταιρειών, των ο-ποίων ηγούνται, καθώς και την αποτελεσματική εφαρμογή της στρατηγικής τους. Βοηθά τις ε-ταιρείες να δημιουργήσουν έναν αποτελεσματι-κό οργανισμό, γεφυρώνοντας το χάσμα μεταξύ στρατηγικής, λειτουργίας, δομής και ανθρώπων -εστιάζοντας στην αποτελεσματική υλοποίηση των επιχειρηματικών σχεδίων.Ευ

έλικ

τη σ

τρατ

ηγικ

ή γι

α αν

άπτυ

ξη τη

ς επι

χειρ

ηματ

ικότ

ητας


Η γνώση, ως βασικός συντε-

λεστής και κινητήριος μο-

χλός της δημιουργίας, ανα-

πτύσσεται, κατά κύριο λό-

γο, στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού

συστήματος. Η δημιουργία -και ειδι-

κά η χαρά για δημιουργία- έχει ως α-

ποτέλεσμα την ανακάλυψη, την ε-

φεύρεση, την καινοτομία, και η εφαρ-

μογή της καινοτομίας σε λύσεις κα-

θημερινών προβλημάτων δεν είναι

άλλο από την τεχνολογία που «απα-

ντάει» στις προκλήσεις των καιρών

μας και δημιουργεί νέες προκλήσεις

για το μέλλον. Σημαντική διαφορά

στις πρόσφατες ριζικές τεχνολογι-

κές αλλαγές αποτέλεσε το γεγονός

ότι βασίστηκαν στην ταχύτερη ροή

και ενσωμάτωση της γνώσης, της

«πληροφορίας».

Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα,

καινοτόμες ιδέες έφεραν επανάστα-

ση στις βασικές έννοιες της φυσικής

(θεωρία σχετικότητας, κβαντομηχα-

νική, κλπ.) με ασύλληπτες προεκτά-

σεις σε όλες τις εκφάνσεις του βίου,

ενώ στο δεύτερο μισό του 20ού αιώ-

να η καινοτομία έγινε πράξη μέσω

της τεχνολογίας που εφάρμοσε τα

θεωρητικά πορίσματα των θετικών

επιστημών. Η ανακάλυψη του τραν-

ζίστορ και του λέιζερ βρήκαν εφαρ-

μογές στον ηλεκτρονικό υπολογι-

στή, στις τηλεπικοινωνίες, στη βιο-

τεχνολογία, στην ιατρική, στην ε-

νέργεια, ενώ τα τεχνολογικά επι-

τεύγματα ακολουθούσαν το ένα με-

τά το άλλο με «ταχύτητα φωτός».

Διαχρονικά, τα μεγάλα κέντρα

γνώσης αποτέλεσαν κοιτίδες καινο-

τομίας. Και ενώ τα ιστορικότερα και

σημαντικότερα κέντρα γνώσης βρί-

σκονταν μέχρι τα μισά του 20ού αι-

ώνα στην Ευρώπη -τη γενέτειρα του

ελληνικού και ευρωπαϊκού διαφωτι-

σμού και του σύγχρονου δυτικού

πολιτισμού-, έκτοτε μεταφέρθηκαν

σταδιακά στις ΗΠΑ και, όπως ήταν

φυσικό, πήραν μαζί τους και την

πρωτοπορία στη γνώση και στην

καινοτομία.

Η Ελλάδα -αν και ιστορικά έθεσε

τις βάσεις των επιστημών- απείχε από

αυτό το γνωσιακό «γίγνεσθαι» του

20ού αιώνα και, άρα, παραγκωνίστηκε

από τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις

αναπτυξιακές προοπτικές, τις οποίες

κατανάλωνε, αδύναμη να διαδραματί-

σει ενεργό ρόλο και ακολουθούσε, ε-

τεροχρονισμένα, χωρίς να τις ορίζει.

Δεν μπόρεσε να ικανοποιήσει τη δίψα

των «δυνατών μυαλών» της για γνώ-

ση, τα οποία την αναζήτησαν εκτός

συνόρων, διέπρεψαν, προσφέροντας

στη χώρα υποδοχής των επιδιώξεών

τους υψηλή προστιθέμενη αξία, η ο-

ποία απετιμάτο σε πρόοδο, καινοτο-

μία και οικονομική εξαργύρωση αυτής

Σε αναζήτηση καινοτομίας

Βασίλειος ΜακιόςOμότιμος καθηγητής του Τμήματος

Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και

Τεχνολογίας Υπολογιστών του

Πανεπιστημίου Πατρών, υπεύθυνος της

μονάδας Corallia


μέσω της τεχνολογίας, ενώ η Ελλάδα

διατήρησε το προνόμιο να καυχιέται

για τα τέκνα της! Υπερηφάνεια δίκαιη,

που δεν αποδίδει όμως.

Σήμερα, ο εκπαιδευτικός χάρτης

της Ελλάδας -πανεπιστημιακά ιδρύ-

ματα και ερευνητικά κέντρα κατανε-

μημένα σε όλη τη χώρα- διαμορφώ-

νει πλέον τη νέα εικόνα της τριτο-

βάθμιας ελληνικής εκπαίδευσης και

του ελληνικού ερευνητικού χώρου, η

οποία καλύπτει σε γνωστικά αντικεί-

μενα πλείστες ανάγκες, αλλά απαιτεί

ακόμη σημαντικές τομές.

Καταθέτοντας την προσωπική μου

ακαδημαϊκή εμπειρία, ως διδά-

σκων σε διεθνή και ελληνικά Πανεπι-

στήμια, επιθυμώ, με ειλικρίνεια, να

τονίσω ότι το ελληνικό ανθρώπινο

κεφάλαιο (φοιτητές και καθηγητές)

έχει τέτοια δυναμική που αποτελεί, ί-

σως, το αρτιότερο ανταγωνιστικό

μας πλεονέκτημα, εθνικό μας κεφά-

λαιο ανεκτίμητο! Το ζήτημα που τίθε-

ται, και εξ ου η προβληματική, προ-

κύπτει από το πλαίσιο, όποιο και αν

είναι αυτό -εκπαιδευτικό, επαγγελμα-

τικό, κοινωνικό-, το οποίο θα προ-

σφέρει δυνατότητες δημιουργίας και

καινοτομίας και ευκαιρίες για την α-

ξιοποίησή τους, πνευματικό, δηλαδή,

και υλικό πλούτο. Ο Ελληνας έχει

γνώση και δίψα, για να την αποκτή-

σει. Αυτό είναι βέβαιο. Αυτή, όμως, η

γνώση πρέπει να μετουσιώνεται σε

υψηλή προστιθέμενη αξία για το άτο-

μο και το ευρύτερο κοινωνικό σύνο-

λο. Αυτό σήμερα δεν συμβαίνει.

Είναι αναγκαίο να εμφυσήσουμε,

ιδιαίτερα στους νέους ανθρώπους, το

όραμα της αλλαγής: μπορούμε να αλ-

λάξουμε τη ζωή μας, στην Ελλάδα,

προς το καλύτερο, επενδύοντας στην

άριστη εκπαίδευση, αλλά και τη σκλη-

ρή δημιουργική εργασία, με πνεύμα

συνεργασίας σε όλα τα επίπεδα και δι-

ατηρώντας τον τελικό στόχο, ως ση-

μείο αναφοράς σε όλη μας τη διαδρο-

μή. Ας μην ξεχνάμε ότι η λύση στο αί-

νιγμα της Σφίγγας του μυθικού Οιδί-

ποδα είναι ο άνθρωπος· και η λύση για

οποιοδήποτε αίνιγμα βρίσκεται πάντα

στα χέρια του, στην εξίσωση της επι-

τυχίας που τον αφορά, στο μαγικό

συνδυασμό: θέληση, γνώση, όραμα,

σκληρή δουλειά, επιτυχία.

Το Corallia Clusters Initiative απέ-

δειξε ότι στην Ελλάδα μπορεί να γίνει

ένα μικρό θαύμα: σε μια στοχευμένη

περιοχή υψηλής τεχνολογίας -εν προ-

κειμένω στη νανο/μικροηλεκτρονική

Το ελληνικό

ανθρώπινο

κεφάλαιο έχει

τέτοια δυναμική

που αποτελεί, ίσως,

το αρτιότερο

ανταγωνιστικό μας

πλεονέκτημα. Το

πλαίσιο που θα

προσφέρει τις

δυνατότητες

δημιουργίας

καινοτομίας και

ευκαιρίες για την

αξιοποίησή του,

ωστόσο απουσιάζει


και τα ενσωματωμένα συστήματα- ό-

ταν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς και

ενδιαφερόμενοι συντελεστές συνα-

σπιστούν οργανωμένα και συνεργα-

στούν ενεργά, όταν η έρευνα διασυν-

δεθεί με την παραγωγή και η εκπαί-

δευση με τη βιομηχανία, τα αποτελέ-

σματα ξεπερνούν τις προσδοκίες και

ακόμα και οι πιο δύσπιστοι πείθονται.

Το παράδειγμα του Ελληνικού

Συνεργατικού Σχηματισμού (Cluster)

στη νανο/μικροηλεκτρονική και τα

ενσωματωμένα συστήματα (mi-

Cluster), μεταφερόμενο και σε άλ-

λους επιχειρηματικούς τομείς, δύνα-

ται να αποφέρει αναπτυξιακούς καρ-

πούς. Tο mi-Cluster, στο οποίο συμ-

μετέχουν μικρομεσαίες επιχειρήσεις

υψηλής τεχνολογίας, πολυεθνικές ε-

ταιρείες που έχουν δημιουργήσει

design centers στη χώρα, καθώς και

πανεπιστημιακά εργαστήρια και ε-

ρευνητικά ινστιτούτα, κινητοποίησε

την ελληνική πολιτεία, την Ευρωπαϊ-

κή Ενωση και μέρος της διεθνούς ε-

πενδυτικής κοινότητας που πίστεψε

στην ελληνική καινοτομία, αντικατο-

πτρίζει τελικά μία αισιόδοξη πραγμα-

τικότητα: όταν τεθεί το σωστό πλαί-

σιο, οι Ελληνες μπορούμε να πετύ-

χουμε και εντός της Ελλάδας. Το ελ-

ληνικό οικοσύστημα καινοτομίας, ό-

πως διαμορφώνεται μέσα από το mi-

Cluster, αποδεικνύει όχι μόνον ότι

μπορούμε να αισιοδοξούμε για την

αλλαγή που ήδη συμβαίνει, αλλά μας

υποχρεώνει να διαισθανόμαστε, όλοι,

την ευθύνη να ενθαρρύνουμε και να

εξελίξουμε και άλλες παρόμοιες δρά-

σεις καινοτομίας.

Στη χώρα μας, δε, όπου όλα εισά-

γονται με δυσανάλογο κόστος, η και-

νοτομία, η παραγόμενη στην Ελλάδα,

μπορεί να αποτελέσει τη βέλτιστη και

οικονομικότερη λύση σε πλείστες ανά-

γκες και με γνώμονα τις ελληνικές ιδι-

αιτερότητες: καινοτόμες λύσεις προ-

σαρμοσμένες, για παράδειγμα, στην ε-

ξυπηρέτηση του τουρισμού, την αγρο-

τική παραγωγή, τη ναυτιλία, αλλά και

την υγεία, την ενέργεια, τις συγκοινω-

νίες, το κλίμα και το περιβάλλον.

Το 2010, τα clusters ως εργαλεία

περιφερειακής, βιομηχανικής και

ερευνητικής ανάπτυξης, που συνταυ-

τίζουν την τεχνολογία με την καινο-

τομία, λόγω της σπουδαιότητας και

της αναγνώρισης του ρόλου τους,

πρέπει να επεκταθούν και σε άλλους

τομείς αιχμής ελληνικού ενδιαφέρο-

ντος και να δώσουν τις αναπτυξιακές

απαντήσεις που χρειάζονται μεγάλες

ελληνικές ζώνες οικονομικής δρα-

στηριότητας. Η ανάγκη προώθησης

των clusters προκύπτει από τη σημα-

σία των εγγενών τους χαρακτηριστι-

κών: αποτελούν ιδανικά εργαλεία ε-

νίσχυσης συμπράξεων και συνεργα-

σιών, μοντέλων, δηλαδή, δραστηριό-

τητας που μπορούν να εγγυηθούν τη

δημιουργία ελληνικής οικονομικής α-

λυσίδας προστιθέμενης αξίας.

Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο με

τίτλο “How to be Silicon Valley”, για

να αναδειχθεί μία περιοχή σε “Silicon

Valley”, σε μια Μέκκα δηλαδή της τε-

χνολογικής καινοτομίας και επιχει-

ρηματικότητας, χρειάζεται: ένα ελ-

κυστικό περιβάλλον (nice environ-

ment), όπου οι «ταγμένοι» επιστήμο-

νες (nurds) μπορούν να συναντώ-

νται και να ανταλλάσσουν ιδέες για

νέες καινοτόμες προτάσεις, και τους

οποίους στηρίζουν ριψοκίνδυνοι ε-

πενδυτές (whealthy individuals), από

τους οποίους θα προκύψουν προϊό-

ντα και λύσεις που απαιτεί ο κόσμος

σήμερα. Οι δύο από τις τρεις αυτές

συνιστώσες απαντώνται στον ελλη-

νικό χώρο. Χρειάζεται, επιπροσθέ-

τως, «εκπαίδευση» στους ελληνικούς

επενδυτικούς κύκλους, έτσι ώστε να

κατανοήσουν τη δυναμική και προο-

πτική και να αλλάξουν νοοτροπία ως

προς την ανάληψη επιχειρηματικού

ρίσκου, ώστε να μπορέσουμε να συ-

ναγωνιστούμε πραγματικά τις άλλες

“Silicon Valleys”.


Στόχοι και προβλέψεις για μια νέα ανταγωνιστικότητα

Η ελληνική οικονομία έχει

σημαντικές, ανεκμετάλ-

λευτες αναπτυξιακές δυνα-

τότητες. Ο ΟΟΣΑ κατα-

τάσσει την ελληνική οικονομία στις

τελευταίες θέσεις αναφορικά με την

ένταση του ανταγωνισμού στις αγο-

ρές, το επίπεδο της γραφειοκρατίας,

την επίδοση του «τριγώνου της γνώ-

σης», την αποτελεσματικότητα του

φορολογικού συστήματος, τη θεσμι-

κή επάρκεια, το «κοινωνικό κεφά-

λαιο». Επομένως, μία συστηματική

προσπάθεια «απελευθέρωσης» της

οικονομίας από περιορισμούς που ε-

πιβλήθηκαν σε άλλες εποχές (κλει-

στά επαγγέλματα, ιδιαίτερα στις με-

ταφορές, ωράρια λειτουργίας, ειδικά

προνόμια συνδικαλιστών ΔΕΚΟ, πα-

ράλογες ασφαλιστικές ρυθμίσεις, πο-

λυνομία και πλήθος ερμηνευτικών ε-

γκυκλίων, έλλειψη κωδικοποίησης

νομοθεσίας, πλήθος επικαλύψεων

αρμοδιοτήτων δημόσιων υπηρεσιών

και οργανισμών) μπορεί να προκαλέ-

σει ένα νέο αναπτυξιακό κύμα, που

θα διευκολύνει παράλληλα την απαι-

τούμενη δημοσιονομική προσαρμο-

γή. Το εκτιμώμενο ετήσιο όφελος σε

μεσοπρόθεσμο/μακροπρόθεσμο ορί-

ζοντα ανέρχεται σε 10% του ΑΕΠ.

Η ελληνική οικονομία έχει ένα α-

πό τα υψηλότερα ποσοστά δημόσιου

χρέους προς ΑΕΠ στην Ευρωπαϊκή

Ενωση (ΕΕ) και τον ΟΟΣΑ. Οσο τα

πράγματα διεθνώς έβαιναν ομαλά,

δεν υπήρχε πρόβλημα χρηματοδότη-

σης, ενώ η ένταξη στο ευρώ οδήγησε

σε μεγάλη μείωση του κόστους δα-

νεισμού του ελληνικού δημοσίου.

Σήμερα, όμως, με τη διεθνή κρίση, το

μεγάλο δημόσιο χρέος και οι ανά-

γκες αναχρηματοδότησής του ανα-

δεικνύονται σε μείζον πρόβλημα: το

κόστος δανεισμού έχει αυξηθεί ση-

μαντικά, ενώ ο ρυθμός οικονομικής

ανάπτυξης έχει μειωθεί περίπου στο

μηδέν. Αυτό σημαίνει ότι η εξυπηρέ-

τηση του δημόσιου χρέους, η οποία

σε πολύ υψηλό ποσοστό αφορά τό-

κους που πληρώνονται εκτός Ελλά-

δας, αφού το δημόσιο χρέος αναχρη-

ματοδοτείται κυρίως από ξένες πη-

γές, στερεί πόρους από την ανάπτυ-

ξη, το κοινωνικό κράτος, την παι-

δεία, την πρόνοια κλπ.

Η Ελλάδα, με άλλα λόγια, έχει

φτάσει σε κρίσιμο σταυροδρόμι, ανα-

φορικά με το δημόσιο χρέος της. Δεν

την αφορούν πλέον, δυστυχώς, τα ε-

Νίκος Βρεττός Διευθύνων σύμβουλος, The Boston

Consulting Group

Γιάννης ΣτουρνάραςΚαθηγητής Οικονομικών στο

Πανεπιστήμιο Αθηνών, επιστημονικός

διευθυντής του ΙΟΒΕ


πιχειρήματα εκείνα που «βλέπουν»

και τις θετικές πλευρές του δημόσιου

δανεισμού. Οι επιπτώσεις της περαι-

τέρω αύξησης του δημόσιου χρέους

είναι απόλυτα αρνητικές. Η δημοσιο-

νομική προσαρμογή πρέπει να είναι

της τάξης του 9% του ΑΕΠ, δεδομέ-

νου ότι το έλλειμμα της γενικής κυ-

βέρνησης για το 2009 υπολογίζεται

σε τουλάχιστον 12% του ΑΕΠ. Αυτό

ρεαλιστικά απαιτεί ένα τετραετές

πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρ-

μογής, με δεδομένες τις συνθήκες

της διεθνούς οικονομικής κρίσης,

που θα στηρίζεται τόσο στη (διαρ-

θρωτική) μείωση των δαπανών, όσο

και στη (διαρθρωτική) αύξηση των

εσόδων.

Για την εμπέδωση υγιούς χρηματο-

πιστωτικού συστήματος απαιτού-

νται μέτρα που ενισχύουν τον επο-

πτικό ρόλο της Τράπεζας της Ελλά-

δας και την ανάληψη από αυτήν ευ-

ρύτερων εποπτικών αρμοδιοτήτων

(όπως των ασφαλιστικών εταιρειών),

την ανεξαρτησία της Επιτροπής Κε-

φαλαιαγοράς, την προώθηση της δι-

αφάνειας, καθώς και μέτρα που ά-

πτονται της εταιρικής κοινωνικής ευ-

θύνης των τραπεζών με στόχο την α-

νάληψη μικρότερων κινδύνων (μεγα-

λύτερη κοινωνική ευθύνη των τραπε-

ζών σημαίνει μικρότερους συστημι-

κούς κινδύνους).

Με δεδομένη τη σχεδόν απόλυτη

δημοσιονομική στενότητα, η άσκη-

ση μιας προοδευτικής κοινωνικής

πολιτικής μπορεί να γίνει σε βάθος

χρόνου:

α. Με την καθιέρωση (πχ. την

1.1.2015) ενός ελάχιστου επιπέδου

εισοδήματος για όλους.

β. Με την ίση πρόσβαση όλων σε υ-

ψηλής ποιότητας δημόσια παι-

δεία, υγεία, περιβάλλον και αγα-

θά του πολιτισμού.

γ. Με ένα αποτελεσματικό φορολο-

γικό σύστημα χωρίς εξαιρέσεις,

αδικαιολόγητες φοροαπαλλαγές,

εξωλογιστικούς προσδιορισμούς

εισοδήματος κλπ.

δ. Με τη διατήρηση του θεσμού των

συλλογικών διαπραγματεύσεων.

Η κοινωνική πολιτική δεν πρέπει

να ασκείται μέσω του παραγωγικού

συστήματος, και κυρίως των τιμολο-

γίων των δημόσιων επιχειρήσεων, τα

οποία πρέπει να αντανακλούν το μα-

κροχρόνιο οριακό κόστος. Διαφορε-

τικά, δημιουργούνται σοβαρές στρε-

βλώσεις, ιδιαίτερα στην ενέργεια (κί-

νητρα για εξοικονόμηση, για επενδύ-

σεις σε οικολογικά φιλικές μορφές ε-

νέργειας κλπ.).

Η ελληνική οικονομία χρειάζεται,

λοιπόν, ένα νέο αναπτυξιακό

πρότυπο με τα ακόλουθα χαρακτηρι-

στικά. Πρώτον, η ανάπτυξη πρέπει να

γίνει περισσότερο εξωστρεφής. Από

την πλευρά της ζήτησης, πρέπει να

στηρίζεται περισσότερο στις εξαγω-

γές ανταγωνιστικών προϊόντων και

υπηρεσιών και λιγότερο στην κατα-

νάλωση, διότι η Ελλάδα είναι μια μι-

κρή οικονομία και η ανάπτυξη της

εγχώριας ζήτησης δεν μπορεί να συ-

νεχίζεται επί μακρόν. Επιπροσθέτως,

η αντιμετώπιση της γήρανσης του

πληθυσμού, αλλά και του ελλείμμα-

τος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλ-

λαγών απαιτεί υψηλότερο ποσοστό

αποταμίευσης (χαμηλότερο ποσοστό

κατανάλωσης) από τα σημερινά. Από

την πλευρά της προσφοράς, πρέπει

να στηρίζεται σε προϊόντα και υπηρε-

σίες που είναι μεν συνεπή στα συ-

γκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας,

αλλά είναι αναβαθμισμένα από πλευ-

ράς τεχνολογικού περιεχομένου και

ποιότητας, και επομένως περισσότε-

ρο ανταγωνιστικά. Δεύτερον, η οικο-

νομία χρειάζεται περισσότερο αντα-

γωνισμό και ένα πιο αποτελεσματικό

κοινωνικό κράτος. Αυτή ακριβώς

πρέπει να είναι η σύγχρονη μορφή

του «κοινωνικού συμβολαίου»: πε-

ρισσότερη ευελιξία και ανταγωνι-

σμός, καλύτερο κοινωνικό κράτος.

Η διεθνής εμπειρία, ιδιαίτερα των

σκανδιναβικών χωρών, διδάσκει ότι

για μικρές οικονομίες, όπως η Ελλά-

δα, υπάρχουν τρεις καταλύτες επιτυ-

χίας στον απαιτητικό κόσμο της πα-

γκοσμιοποίησης και του διεθνούς α-

νταγωνισμού. Πρώτον, η επένδυση

στο «τρίγωνο της γνώσης»: παιδεία,

Η σύγχρονη μορφή

του «κοινωνικού

συμβολαίου» θα

πρέπει να

εμπεριέχει

περισσότερη

ευελιξία και

ανταγωνισμό, και

καλύτερο

κοινωνικό κράτος


έρευνα και ανάπτυξη, καινοτομία.

Δεύτερον, ο αποτελεσματικός συνδυ-

ασμός κράτους και αγοράς, ευελιξίας

και κοινωνικής προστασίας. Τρίτον, η

ισχυρή θεσμική συγκρότηση και το

αποτελεσματικό κράτος.

Η μεγαλύτερη πρόκληση για την

Ελλάδα είναι να μετατρέψει τα προ-

βλήματα σε ευκαιρίες. Για παράδειγ-

μα, εάν μειώσει τη γραφειοκρατία,

μπορεί να ενθαρρύνει την επιχειρη-

ματικότητα και την καινοτομία, να

προσελκύσει ξένες επενδύσεις, να

γίνει περισσότερο ανταγωνιστική

και να αυξήσει τις εξαγωγές. Εάν α-

ναβαθμίσει την παιδεία, το σύστημα

επαγγελματικής κατάρτισης και διά

βίου μάθησης και εισαγάγει περισ-

σότερο ανταγωνισμό στις αγορές

προϊόντων και υπηρεσιών, μπορεί να

επιτύχει την αύξηση του προϊόντος,

της απασχόλησης και της παραγωγι-

κότητας, αλλά και να προάγει το

στόχο των ίσων ευκαιριών. Εάν εκ-

συγχρονίσει το φορολογικό σύστη-

μα, συλλάβει μέρος μόνο της φορο-

διαφυγής και εισφοροδιαφυγής, κα-

ταργήσει τις εξαιρέσεις και υπαγάγει

όλα τα εισοδήματα στη φορολογική

κλίμακα, μπορεί να αυξήσει τα φο-

ρολογικά έσοδα, να εξασφαλίσει πό-

ρους για την παιδεία, την υγεία και

την κοινωνική πρόνοια, και να βελ-

τιώσει τη διανομή του εισοδήματος.

Εάν μειώσει τις αμυντικές και άλλες

δαπάνες, θα μπορέσει να διαθέσει

περισσότερους πόρους στο κοινωνι-

κό κράτος και τις επενδύσεις. Εάν

περιορίσει το καταναλωτικό έλλειμ-

μα του δημόσιου τομέα και παράλ-

ληλα δημιουργήσει κίνητρα για αύ-

ξηση της ιδιωτικής αποταμίευσης

(φορολογικά, ασφαλιστικά κλπ.), θα

αυξηθεί η εθνική αποταμίευση και

θα περιοριστεί το έλλειμμα του ισο-

ζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Μια

οικονομία με υψηλούς ρυθμούς οι-

κονομικής ανάπτυξης, παραγωγικό-

τητας και απασχόλησης, μπορεί να

αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του α-

σφαλιστικού συστήματος, ελαχιστο-

ποιώντας την ανάγκη για μεγάλες

«παραμετρικές αλλαγές», όπως εί-

ναι, για παράδειγμα, η μείωση των

συντάξεων.

Πραγματική σύγκλιση με την ευ-

ρωζώνη, με βάση το κατά κεφα-

λήν εισόδημα (σε μονάδες ισοδύνα-

μης αγοραστικής δύναμης): αυτό εί-

ναι εφικτό μέσα στα επόμενα δέκα

χρόνια, αν διατηρηθεί η μέση διαφο-

ρά μεταβολής της παραγωγικότητας

Ελλάδας-ευρωζώνης της προηγού-

μενης δεκαετίας (περίπου 1,5%). Ο

σχετικός δείκτης (το κατά κεφαλήν

εισόδημα) εκτιμάται σήμερα (2009)

σε 86,1% έναντι 71,6% το 1999.


Ο ρυθμός οικονομικής ανόδου της

ελληνικής οικονομίας για την ε-

πόμενη δεκαετία μπορεί να τεθεί

πλησίον του μέσου όρου της προη-

γούμενης δεκαετίας, 2000-2009, δη-

λαδή πλησίον του 3,5%. Ο στόχος

αυτός ενδεχομένως φαίνεται υπεραι-

σιόδοξος, η πεποίθησή μας, όμως, εί-

ναι ότι είναι εφικτός. Πρώτον, σύμ-

φωνα με τις περισσότερες ενδείξεις, η

διεθνής κρίση φαίνεται ότι κορυφώ-

θηκε το πρώτο εξάμηνο του 2009.

Δεύτερον, και σημαντικότερο, οι δυ-

νατότητες για περαιτέρω αύξηση του

δυνητικού προϊόντος στην ελληνική

οικονομία είναι, όπως ήδη ειπώθηκε,

πολύ μεγάλες, αρκεί να υιοθετηθούν

τα κατάλληλα μέτρα. Μία από τις βα-

σικές προϋποθέσεις είναι ότι ο μέσος

ετήσιος ρυθμός οικονομικής ανάπτυ-

ξης στην ευρωζώνη την επόμενη δε-

καετία δεν θα είναι μικρότερος του

1,5%, δηλαδή όσος ήταν τη δεκαετία

2000-2009.

Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρε-

χουσών συναλλαγών θα μειωθεί κα-

τά δέκα περίπου εκατοστιαίες μονά-

δες του ΑΕΠ μέχρι το 2020. Αυτό α-

παιτεί: αύξηση των εξαγωγών, που

σήμερα είναι περίπου στο 23% του

ΑΕΠ (το μικρότερο στην ΕΕ), όταν

στις άλλες μικρές οικονομίες της ΕΕ

ποικίλλει από 30% έως 90% περίπου,

κατά 10% του ΑΕΠ την επόμενη δε-

καετία. Η αύξηση του μεριδίου των

ελληνικών εξαγωγών αγαθών και υ-

πηρεσιών στην παγκόσμια αγορά α-

πό τα μέσα της δεκαετίας του ’90 έ-

ως σήμερα και η βελτίωση της σύν-

θεσης των εξαγωγών με διπλασια-

σμό (περίπου) του ποσοστού των ε-

ξαγόμενων μεταποιητικών προϊό-

ντων μεσαίας και υψηλής τεχνολογί-

ας αποτελεί ένδειξη ότι αυτός ο στό-

χος είναι εφικτός. Επιπλέον, με αύ-

ξηση της εθνικής αποταμίευσης, επί-

σης, κατά δέκα εκατοστιαίες μονά-

δες του ΑΕΠ, στόχος ο οποίος συ-

ναρτάται κυρίως με τη δημοσιονομι-

κή εξυγίανση.

Η Ελλάδα χρειάζεται να παραγά-

γει και να εξαγάγει πιο ανταγωνιστι-

κά προϊόντα και υπηρεσίες, δηλαδή

να μετακινηθεί από προϊόντα και υ-

πηρεσίες χαμηλής τεχνολογίας και

ποιοτικού περιεχομένου σε μεσαίας/

υψηλής τεχνολογίας και ποιότητας.

Πρέπει να συνδυάσει τα συγκριτικά

της πλεονεκτήματα με τα επιτεύγμα-

τα της σύγχρονης τεχνολογίας. Για

παράδειγμα, μπορεί, στην κατεύθυν-

ση αυτή, να εξαγάγει βιολογικά προϊ-

όντα υψηλής ποιότητας, καθώς και

τη μεσογειακή της διατροφή: να συν-

δυάσει τουριστική δραστηριότητα

για ολόκληρο το έτος με τη μοναδική

πολιτιστική της κληρονομιά, το κλί-

μα της και την ποικιλία της θάλασ-

σας και του βουνού. Μπορεί να γίνει

χώρα διαμονής, για μεγάλο μέρος

του έτους, μελών της γενιάς που α-

ναμένεται να συνταξιοδοτηθεί σε ό-

λο το δυτικό κόσμο τα επόμενα χρό-

νια (baby boomers). Μπορεί, συνα-

κολούθως, να επενδύσει στο χώρο

της υγείας σε «κέντρα αποκατάστα-

σης». Μπορεί να επενδύσει στην

«πράσινη οικονομία», εκμεταλλευό-

μενη τους ισχυρούς ανέμους και τον

άφθονο ήλιο της.

Οι αλλαγές αυτές θα οδηγήσουν σε

μείωση του ποσοστού της ανεργί-

ας στο 5%. Πρέπει, όμως να θέσουμε

ως στόχο την πλήρη απασχόληση, ιδι-

αίτερα των νέων. Επίσης, η αύξηση

της παραγωγής θα επιτρέψει τη μείω-

ση του δημόσιου χρέους στο 80% του

ΑΕΠ. Το αυξημένο προϊόν και η απο-

κατάσταση της δημοσιονομικής θέ-

σης θα διευκολύνει τη βελτίωση της

δημόσιας παιδείας σε όλες τις βαθμί-

δες. Η θέσπιση μετρήσιμων στόχων

ανόδου στην κλίμακα PISA του ΟΟ-

ΣΑ (σήμερα η Ελλάδα είναι προτε-

λευταία) και στη διεθνή κατάταξη

των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυ-

μάτων της χώρας αποτελεί συναφή

δείκτη. Τέλος, το σύνολο των μέ-

τρων/προβλέψεων θα οδηγήσει στη

βελτίωση του κοινωνικού κεφαλαίου.

Η καταγραφή της συνολικής αυτής

προόδου μπορεί να μετρηθεί με τη θέ-

σπιση μετρήσιμων στόχων στις κλίμα-

κες διεθνούς κατάταξης διαφάνειας,

διαφθοράς, επιχειρηματικότητας, α-

νταγωνιστικότητας, εμπιστοσύνης

και κοινωνικών ανισοτήτων.

Η μεγαλύτερη

πρόκληση για την

Ελλάδα είναι

να μετατρέψει

τα προβλήματα

σε ευκαιρίες


Μια σπουδαία ευκαιρία

Τ ο 2009 τελειώνει με εξαιρετι-

κά απαισιόδοξες προοπτικές


Πέραν των επιπτώσεων της

διεθνούς κρίσης, είναι πασιφανές ότι

τα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα

της χώρας, που προέκυψαν από ά-

στοχες και κοντόφθαλμες πολιτικές,

εδώ και δεκαετίες, τελικά ανατρέ-

πουν κάθε αναπτυξιακή προσπάθεια.

Ηδη ο δημοσιονομικός εκτροχια-

σμός είναι δεδομένος, η αξιοπιστία

μας στις διεθνείς αγορές συνεχώς δι-

ολισθαίνει, ενώ εξακολουθούμε να

δαπανούμε για έναν υπερτροφικό δη-

μόσιο τομέα που δεν παράγει και δεν

εξυπηρετεί. Η κατάσταση στην ελλη-

νική αγορά επιδεινώνεται με τις

στρεβλώσεις να πλήττουν, συνεχώς,

την ανταγωνιστικότητα της οικονο-

μίας μας. Οι επιχειρήσεις παλεύουν

όχι για να αναπτυχθούν και να επεν-

δύσουν, αλλά για να επιβιώσουν. Το

υπάρχον ασφαλιστικό σύστημα πα-

ραπαίει και είναι ζήτημα εάν θα εξα-

κολουθήσει να πληρώνει μισθούς και

συντάξεις τα επόμενα χρόνια, ενώ το

ισχύον φορολογικό σύστημα μόνο

ως «ισχύον» δεν μπορεί να χαρακτη-

ριστεί, καθώς «προσαρμόζεται» συ-

χνά-πυκνά ανάλογα με το ύψος των

εσόδων που πρέπει να συγκεντρω-

θούν. Και βέβαια δεν μπορούμε να

συζητούμε για ποιοτικό εκπαιδευτικό

σύστημα και υψηλού επιπέδου δημό-

σια υγεία, όταν η οικονομία μας βασί-

ζεται στην κατανάλωση, το δανεισμό

και τις πιστώσεις.

Με τα σημερινά δεδομένα, κανείς

δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι οι μελ-

λοντικές γενιές Ελλήνων θα ζήσουν

καλύτερα από τη σημερινή ή τις προ-

ηγούμενες. Εάν δεν αντιδράσουμε ε-

γκαίρως, τότε εκτός από το φαύλο

κύκλο της δημοσιονομικής ανισορ-

ροπίας, θα είναι αναπόφευκτος ένας

κύκλος κοινωνικών εντάσεων και τα-

ραχών, τόσο μεταξύ των διαφορετι-

κών κοινωνικών τάξεων, αλλά και

των γενεών.

Μπροστά σε μία τέτοια αρνητική

συγκυρία, το 2010 αναμένεται να εί-

ναι εξίσου δύσκολη χρονιά. Το αν θα

καταφέρουμε να βγούμε από την ύ-

φεση και να μπούμε ξανά σε τροχιά

ανάπτυξης, δεν εξαρτάται ούτε από

την κατανόηση της Ευρωπαϊκής Ε-

νωσης, ούτε από τη μεγαλοθυμία

των διεθνών αγορών. Εξαρτάται από

εμάς, από το εάν θα αρπάξουμε την

ευκαιρία, εάν θα πάρουμε τις απο-

φάσεις που εμείς, ως χώρα, οφείλου-

ΚωνσταντίνοςΜίχαλος

Πρόεδρος του Εμπορικού

και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου

Αθηνών (ΕΒΕΑ)

105

Η οικονομική ύφεση δημιουργεί προσοδοφόρο έδαφος για το οικονομικό έγκλημα σε

παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με την 5η παγκόσμια έρευνα που διεξήχθη από την

PricewaterhouseCoopers (PwC), σε συνεργασία με το INSEAD, με στόχο να προσδιο-

ρίσει τις βασικές μορφές και τις μελλοντικές τάσεις του οικονομικού εγκλήματος.

Το οικονομικό έγκλημα ανθεί μέσα στην ύφεση, καθώς δημιουργούνται συνθήκες ανασφά-

λειας και αστάθειας. Οι άνθρωποι αισθάνονται πιο πιεσμένοι, ενώ η οικονομική τους κατάσταση

μπορεί να απειληθεί από μία μείωση του μισθού ή μία απόλυση. Οι επιχειρηματικοί στόχοι είναι

δύσκολο να επιτευχθούν και ο πειρασμός να διογκωθούν τα αποτελέσματα ή να γίνουν άλλες

μορφές απάτης στον ισολογισμό μπορεί να ξεπεράσει τις ηθικές αξίες. Συχνά, οι διαδικασίες

πρόληψης, ελέγχου και αντιμετώπισης των κινδύνων θεωρούνται «πολυτέλεια» παρά αναγκαιό-

τητα. Αυτό φαίνεται και από τα αποτελέσματα της έρευνας της PwC διεθνώς, σύμφωνα με τα ο-

ποία η υπεξαίρεση και η αλλοίωση των οικονομικών αποτελεσμάτων είναι οι κύριες μορφές του

οικονομικού εγκλήματος και συσχετίζονται με την οικονομική κρίση.

Υπάρχει, επίσης, το πρόβλημα της δωροδοκίας και της διαφθοράς, όχι όμως σε τόσο έντονο

ποσοστό, όπως στην Ελλάδα, όπου η έρευνα καταδεικνύει ότι αποτελούν κυρίαρχο πρόβλημα.

Αλλες μορφές οικονομικού εγκλήματος που αναφέρθηκαν συχνά από τους Ελληνες συμμετέχο-

ντες στην έρευνα, ήταν η υπεξαίρεση, το ξέπλυμα βρόμικου χρήματος, αλλά και η φορολογική

αδιαφάνεια.

Στην Ελλάδα το οικονομικό έγκλημα δεν έχει άμεση σχέση με την οικονομική κρίση, τουλά-

χιστον όχι στον ίδιο βαθμό όσο διεθνώς. Η δωροδοκία, η διαφθορά και η φορολογική αδιαφά-

νεια είναι θέματα διαχρονικά, νοοτροπίας, συμπεριφορών και τρόπου λειτουργίας όχι μόνον του

ελληνικού κράτους και της αγοράς, αλλά και της κοινωνίας γενικότερα. Το οικονομικό έγκλημα

δεν εμφανίστηκε ξαφνικά τα τελευταία χρόνια.

Σήμερα, όμως, υπάρχουν οι μηχανισμοί και οι διαδικασίες να προληφθεί, να ανιχνευθεί και

να καταπολεμηθεί. Τα σημεία των καιρών δείχνουν ότι δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να αλ-

λάξουμε τη νοοτροπία και τον τρόπο που λειτουργούμε, σε όλα τα επίπεδα. Στο μέτωπο των επι-

χειρήσεων, θα πρέπει να οργανωθεί με συστηματικό τρόπο ο εσωτερικός έλεγχος και η παρακο-

λούθηση των περιοχών υψηλού κινδύνου, για να αποτελέσει ο ιδιωτικός τομέας μοχλό ανάπτυ-

ξης. Παράλληλα, πιστεύουμε ότι πρέπει να ληφθούν πρωτοβουλίες ως προς την αποτελεσματι-

κή λειτουργία των ελεγκτικών μηχανισμών στο δημόσιο τομέα, την αναδιάρθρωση του φορολο-

γικού συστήματος, την πάταξη της γραφειοκρατίας και την απλοποίηση των διαδικασιών, έτσι

ώστε η Ελλάδα να ξαναγίνει ελκυστική για τις ξένες επενδύσεις.

«Τα σημεία των

καιρών δείχνουν

ότι δεν έχουμε

άλλη επιλογή από

το να αλλάξουμε

τη νοοτροπία και

τον τρόπο που

λειτουργούμε, σε

όλα τα επίπεδα.»

Σχετικά με την 5η παγκόσμια έρευνα της PwC για το οικονομικό έγκλημαΗ 5η παγκόσμια έρευνα οικονομικού εγκλήματος της PwC διεξήχθη μεταξύ Ιουλίου και Νοεμβρίου 2009, με στόχο να προσδιορίσει

τις βασικές μορφές και τις μελλοντικές τάσεις του οικονομικού εγκλήματος, στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η

έρευνα βασίστηκε σε δείγμα 3.037 ερωτηθέντων από 54 χώρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα φέτος συμμετείχε για πρώτη φορά,

και με μεγάλη ανταπόκριση. Ο υψηλός αριθμός των συμμετεχόντων από τη χώρα μας -96 ανώτερα στελέχη, κυρίως οικονομικοί

διευθυντές, από τον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα- αντανακλά το έντονο ενδιαφέρον και την έκταση, την οποία έχει αποκτήσει το

οικονομικό έγκλημα.

Οι εξειδικευμένες ομάδες διερεύνησης οικονομικού εγκλήματος του παγκόσμιου δικτύου εταιρειών της PwC διαδραμάτισαν

σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του κύκλου ζωής της απάτης και των σχετικών αρνητικών επιπτώσεών της, παρέχοντας

υπηρεσίες έρευνας, ανάκαμψης και συμμόρφωσης σε πελάτες από το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα.

Το οικονομικό έγκλημα στην Ελλάδα και διεθνώς

Μάριος ΨάλτηςΔιευθύνων Σύμβουλος της

PricewaterhouseCoopers στην Ελλάδα

PUBL

I


με. Αποφάσεις για δημοσιονομική ε-

ξυγίανση και ριζικές μεταρρυθμίσεις

στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, που

θα δώσουν νέα πνοή στην ελληνική

οικονομία και θα αναβαθμίσουν τη

θέση της χώρας μας στις διεθνείς α-

γορές. Η ανάπτυξη θα έρθει μόνο με

νόμους που ενισχύουν τις επιχειρη-

ματικές πρωτοβουλίες και προάγουν

τον υγιή ανταγωνισμό και όχι τις

κρατικές παρεμβάσεις. Με φορολο-

γία αναπτυξιακή και όχι εισπρακτι-

κή, για να καλύψει τις κρατικές σπα-

τάλες. Με μακροπρόθεσμη επενδυ-

τική πολιτική και είσοδο ιδιωτών

στους κρίσιμους τομείς της ενέργει-

ας, των μεταφορών, των υπηρεσιών,

των συγκοινωνιών, των μεταφορών

και των επικοινωνιών και των υπη-

ρεσιών και με τη μέγιστη δυνατή

συρρίκνωση του κρατικού τομέα.

Με ένα ασφαλιστικό σύστημα που

δεν υποθηκεύει το μέλλον των επό-

μενων γενεών και με διαχωρισμό της

οικονομικής δραστηριότητας από

την πολιτική. Μόνο έτσι θα μπορέ-

σουμε να αποκτήσουμε πρόσθετους

ρυθμούς ανάπτυξης, ώστε να επεν-

δύσουμε, στη συνέχεια, σε σοβαρές

κοινωνικές υποδομές.

Για αυτό, το 2010 αποτελεί τη

χρονιά μίας σπουδαίας ευκαιρίας για

τη χώρα μας. Είναι η χρονιά, που θα

κρίνει εάν θα συνεχίσουμε ατάραχα

να ολιγωρούμε με αντιλήψεις του

χθες μπροστά στα σοβαρότερα ίσως

προβλήματα που αντιμετώπισε ποτέ

η χώρα ή εάν θα προχωρήσουμε με

σταθερά βήματα στο αύριο. Είναι η

ευκαιρία, που οφείλουμε -πρωτίστως

στους εαυτούς μας- να αξιοποιήσου-

με για τις γενναίες εκείνες μεταρρυθ-

μίσεις, που θα μας επιτρέψουν να τε-

λειώσουμε με τις αφόρητες δημοσιο-

νομικές ελλείψεις, χτίζοντας ταυτό-

χρονα τη βάση πάνω στην οποία θα

στηριχτεί η ανάπτυξη και η ευημερία

των επόμενων ετών.

Το πιο αισιόδοξο σημείο είναι η ο-

μοθυμία της πλειονότητας της

κοινής γνώμης. Σήμερα, η ελληνική

κοινωνία είναι έτοιμη περισσότερο α-

πό ποτέ να υποστεί βραχυπρόθεσμες

θυσίες για ένα καλύτερο μέλλον, ε-

γκαταλείποντας παρωχημένες από-

ψεις σύμφωνα με τις οποίες τα προ-

βλήματα μπορούσαν να διαιωνίζο-

νται, ευελπιστώντας στον άνωθεν ή

έξωθεν “deus ex machina”.

Το 2010 θα πρέπει να πορευτού-

με με ένα συγκεκριμένο και αξιόπι-

στο σχέδιο, που θα μετατρέψει την

αδυναμία σε πλεονέκτημα και την

κρίση σε ευκαιρία. Με ένα μείγμα

οικονομικής πολιτικής, με άμεσα,

αλλά και μόνιμα, διαρθρωτικού χα-

ρακτήρα μέτρα. Με ένα σχέδιο το ο-

ποίο θα ακολουθήσουμε με συνέπεια

και αποτελεσματικότητα.

Διαφορετικά, πολύ φοβάμαι, ότι

το 2010 θα είναι μία κακή επανάληψη

του 2009 και ένας ακόμα χειρότερος

προάγγελος όχι του 2011, αλλά των

υπόλοιπων ετών που θα ακολουθή-

σουν για τη χώρα μας.

Σήμερα, η ελληνική

κοινωνία είναι

έτοιμη περισσότερο

από ποτέ

να υποστεί

βραχυπρόθεσμες

θυσίες για ένα

καλύτερο μέλλον,

εγκαταλείποντας

παρωχημένες

απόψεις

107

Η Kennedy Information, κορυφαία εταιρεία ερευνών και συμβουλευτικών υ-

πηρεσιών, κατατάσσει την PricewaterhouseCoopers (PwC) ως ηγέτιδα στην

παγκόσμια αγορά, σύμφωνα με τη μελέτη ‘‘Kennedy Information Global

Crisis and Recovery Consulting Marketplace 2009-2012’’. Πρόκειται για μία

ανάλυση από την Kennedy Vanguard, η οποία παρέχει μία ποιοτική εκτίμηση όλου του

εύρους των δυνατοτήτων σημαντικών εταιρειών, ενώ περιλαμβάνει τους παράγοντες

που διαμορφώνουν τη ζήτηση, τις τάσεις και το μέγεθος της αγοράς, καθώς και την α-

νάπτυξη και ανάλυση του κλάδου της συμβουλευτικής και των κορυφαίων οργανι-

σμών του κλάδου.

Η μελέτη επιβεβαιώνει την ισχυρή θέση της PwC, η οποία κατατάσσεται σταθερά

πρώτη στον τομέα παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών για την κρίση και την ανά-

καμψη σε όλο τον κόσμο.

«Θέλουμε να βοηθήσουμε τους πελάτες μας να διαχειριστούν την πρόκληση της

συνεχούς αλλαγής», δήλωσε ο κ. Κυριάκος Ανδρέου, partner της PwC στην Ελλάδα

και επικεφαλής του τμήματος συμβουλευτικής. «Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περι-

βάλλον, οι επιχειρήσεις καλούνται να διαχειριστούν αποτελεσματικά τις αλλαγές και

να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που απορρέουν. Οι πελάτες μας περιμένουν από τα

στελέχη μας να τους υποστηρίζουν με πρακτικές λύσεις σε λογικό κόστος, καθώς και

να προσφέρουν στρατηγικές προτάσεις που μπορούν να συμβάλουν στη βιωσιμότητα

και την ανάπτυξή τους. Eχουμε μία μακροπρόθεσμη στρατηγική, προκειμένου να επι-

τύχουμε την αναδιάρθρωση, ανάκαμψη και αντιμετώπιση κρίσεων από τις επιχειρή-

σεις, ενώ παράλληλα είναι ενθαρρυντικό ότι η ανεξάρτητη έρευνα έχει αποδείξει πως η

στρατηγική αυτή αποδίδει.»

Σύμφωνα με την Kennedy Information, η PwC διαθέτει ισχυρό τμήμα διαχείρισης

κρίσεων, ενώ εστιάζει το ενδιαφέρον της στον τομέα των χρηματοοικονομικών υπηρε-

σιών. Ο παραπάνω συνδυασμός τοποθετεί την PwC σε ισχυρή θέση, καθώς υποστηρί-

ζει εταιρείες που αντιμετωπίζουν προβλήματα, ιδιαίτερα μεγάλες τράπεζες κατά την

οικονομική ύφεση. Eχοντας στο δυναμικό της περισσότερους από 25.000 επαγγελματί-

ες στο τμήμα αυτό διεθνώς, η PwC συνεργάζεται με πάνω από το 80% των 500 μεγα-

λύτερων εταιρειών παγκοσμίως, σύμφωνα με το Fortune.Πηγή: Kennedy, “Global Crisis and Recovery Consulting Marketplace 2009-2012”

www.kennedyinfo.com/consulting/research/reports

«Eχουμε μία

μακροπρόθεσμη

στρατηγική, προκειμένου

να επιτύχουμε την

αναδιάρθρωση,

ανάκαμψη και

αντιμετώπιση κρίσεων

από τις επιχειρήσεις, ενώ

παράλληλα είναι

ενθαρρυντικό ότι η

ανεξάρτητη έρευνα έχει

αποδείξει πως η

στρατηγική αυτή

αποδίδει.»

Σχετικά με τις υπηρεσίες παροχής συμβουλών της PwCΣτο τμήμα συμβουλευτικών υπηρεσιών της PwC στην Ελλάδα συνδυάζουμε την επιστημονική εξειδίκευση των 120 στελεχών μας με

την εκτενή εμπειρία και εις βάθος κατανόηση των ιδιαίτερων συνθηκών των κλάδων, στους οποίους δραστηριοποιούνται οι πελάτες

μας, για να παράσχουμε υψηλού επιπέδου συμβουλευτικές υπηρεσίες, ειδικά σχεδιασμένες με βάση τις ανάγκες τους.

Συνεργαζόμαστε στενά με τους πελάτες μας και αξιοποιούμε το διεθνές δίκτυο της PwC, προκειμένου να εντοπίσουμε, σχεδιάσουμε

και υλοποιήσουμε ρεαλιστικές και αποτελεσματικές λύσεις για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν επιχειρήσεις και οργανισμοί.

Προσφέρουμε ευρύ φάσμα υπηρεσιών σε τομείς, όπως Στρατηγικός Σχεδιασμός & Επιχειρησιακός Προγραμματισμός, Διαχείριση

Προγραμμάτων, Αναπτυξιακές Μελέτες & Eρευνες σε περιφερειακό και κλαδικό επίπεδο, Διαδικασίες και Βελτίωση Απόδοσης,

Οργάνωση, Ανθρώπινο Δυναμικό, Διαχείριση Αλλαγής, Χρηματοοικονομικά & Λογιστική, Εσωτερικός Eλεγχος, Διαχείριση

Κινδύνων, Πληροφορική & Νέες Τεχνολογίες.

Κορυφαίες συμβουλευτικές υπηρεσίες

Κυριάκος ΑνδρέουPartner, Head of Consulting

PricewaterhouseCoopers Business Solutions ΑΕΤηλ.: 210 68.74.680, e-mail: [email protected]

Λεωφ. Κηφισίας 268-270, Τ.Κ. 15232, Χαλάνδρι,

Τηλ.: 210 68.74.400, Fax: 210 68.74.444 - www.pwc.gr

PUBL

I


Σ ε μια δύσκολη περίοδο, πε-

ρίοδο κρίσης, δίνεται η δυ-

νατότητα, σε χώρες και κοι-

νωνίες, επαναψηλάφησης

και επαναπροσδιορισμού των δυνα-

τοτήτων που μια κοινωνία διαθέτει,

καθώς, επίσης, αναζητούνται τρόποι

α ξ ι ο π ο ί η σ η ς ν έ ω ν μ έ σ ω ν κ α ι

εργαλείων.

Μια τέτοια δυνατότητα μπορεί να

αναπτυχθεί κατά την άποψή μας,

μιας και βρισκόμαστε μπροστά σε έ-

να καινούργιο σκεπτικό για την κοι-

νωνία και το ρόλο της οικονομίας

στην ανάπτυξη ενός τόπου, μέσα από

τη θεσμοθέτηση του ρόλου της κοι-

νωνικής οικονομίας. Αυτό είναι εφι-

κτό, καθώς η νέα οπτική της πράσι-

νης ανάπτυξης στηρίζεται σε δύο πυ-

λώνες: στον άνθρωπο και στην απο-

κέντρωση, κάτω από τη λογική της

αειφορίας και του σεβασμού στο πε-

ριβάλλον. Ως εκ τούτου και ενώ πολ-

λές θεσμικές αλλαγές δρομολογού-

νται, θα πρέπει να αξιοποιήσουμε ό-

λα τα μέσα που έχουμε στη διάθεσή

μας και να μην αγνοήσουμε για μια

ακόμη φορά, τομείς δράσης που και

οικονομικό ενδιαφέρον έχουν, αλλά

κυρίως και πρώτιστα δρουν ως κατα-

λύτες ισορροπίας και συνοχής σε επί-

πεδο κοινωνίας. Αναφερόμαστε σα-

φώς στη μεταρρύθμιση που δρομο-

λογείται στο χώρο της αποκέντρω-

σης και κρίνουμε σκόπιμο εξ αρχής

να συνδεθεί με έναν τομέα που εκ

φύσεως, θα λέγαμε, βρίσκεται δίπλα

σε αυτήν, την κοινωνική οικονομία

και την επιχειρηματικότητα.

Δεν θα πρωτοτυπήσουμε, αν πού-

με πως ο τέταρτος πυλώνας της οικο-

νομίας σε χώρες της Ευρώπης και τις

ΗΠΑ αντιπροσωπεύει στον τομέα

της μισθωτής απασχόλησης το 8-

Η κοινωνική επιχειρηματικότητα σε τοπική κλίμακα

Μανόλης ΑλεξάκηςΑντιδήμαρχος Ηρακλείου,

πρόεδρος ΕΕ Βικελαίας Βιβλιοθήκης


10%. Στη χώρα μας τα ποσοστά αυτά

είναι μηδαμινά και ό,τι έγινε έχει ανα-

πτυχθεί την τελευταία δεκαετία, μέ-

σω ευρωπαϊκών προγραμμάτων, ό-

πως το EQUAL για παράδειγμα. Οι

έννοιες «κοινωνική επιχείρηση» και

«κοινωνικός συνεταιρισμός» όλο και

περισσότερο εμφανίζονται και διεκ-

δικούν το δικό τους ρόλο στην παρα-

γωγική διαδικασία με αυξημένη βα-

ρύτητα στον αγώνα για ποιότητα ζω-

ής, τον περιορισμό των διακρίσεων

της φτώχειας και του αποκλεισμού ο-

μάδων του πληθυσμού.

Θεωρούμε πως η στιγμή είναι κα-

τάλληλη, για να συνδεθούν η κοινω-

νική οικονομία με την τοπική αυτοδι-

οίκηση μέσω ενός θεσμικού πλαισίου

που θα δημιουργήσει ευνοϊκές συν-

θήκες για τη λειτουργία των κοινωνι-

κών επιχειρήσεων και πρωτοβουλιών.

Η «προστασία» με όρους διαφάνειας

και κοινωνικής αντιπαροχής των επι-

χειρήσεων αυτών θα ενισχύσει την

προσπάθεια για ενσωμάτωση πολ-

λών ομάδων του πληθυσμού που α-

ντιμετωπίζουν πρόβλημα ένταξης τό-

σο στο χώρο εργασίας, όσο και στην

ίδια την κοινωνία. Μια τέτοια στρα-

τηγική θα μπορούσε να συνδέσει

τους ΟΤΑ και τις κοινωνικές υπηρε-

σίες τους με ένα δίκτυο ανθρώπων,

εργαζομένων και εθελοντών, προά-

γοντας μια αντίληψη αμοιβαίας κα-

τανόησης ταυτόχρονα, δημιουργώ-

ντας μια διαφορετική δυναμική και

κυρίως ενισχύοντας τους κοινωνι-

κούς δεσμούς, βγάζοντας από την α-

πομόνωση ανθρώπους, διευκολύνο-

ντας την κοινωνία με νέες δράσεις

και προβάλλοντας την αντίληψη που

η δίκαιη κοινωνία προωθεί και

ενστερνίζεται.

Το κοινωνικό κεφάλαιο στην Ελ-

λάδα σήμερα, θα μπορούσε, μέσω

των ΟΤΑ πρώτου και δευτέρου βαθ-

μού, να δημιουργήσει νέες προοπτι-

κές στην τοπική οικονομία. Επίσης,

θα επέτρεπε τη σύνδεση της παραδο-

σιακής λειτουργίας της οικογένειας

και της επιχειρηματικής της δραστη-

ριότητας με ό,τι σήμερα σημαίνει και

σηματοδοτεί η κοινωνική οικονομία,

καλλιεργώντας τον εθελοντισμό και

την κοινωνική αλληλεγγύη.

Είναι καιρός μέσα από την ενί-

σχυση των δικτύων και των πρωτό-

λειων CLUSTERS που έχουν συστα-

θεί, να θεσμοθετήσουμε ένα πλαίσιο

που θα επιτρέψει στον πολύ σημαντι-

κό αυτό πυλώνα της οικονομικής και

κυρίως της κοινωνικής δραστηριότη-

τας να εδραιωθεί και να διαδραματί-

σει το δικό του, συμπληρωματικό αλ-

λά απαραίτητο, ρόλο στην πορεία α-

νασυγκρότησης και ανάπτυξης αυτού

του τόπου.

Η στιγμή είναι

κατάλληλη, για να

συνδεθούν η

κοινωνική

οικονομία με την

τοπική

αυτοδιοίκηση μέσω

ενός θεσμικού

πλαισίου που θα

δημιουργήσει

ευνοϊκές συνθήκες

για τη λειτουργία

των κοινωνικών

επιχειρήσεων και

πρωτοβουλιών


Στάθης ΧαϊκάληςΠρόεδρος της Communication Effect

Το σταυροδρόμι των Μέσων

Δ ύο είναι οι κατηγορίες των

αναλυτών των ελληνικών

Μέσων Μαζικής Ενημέρω-

σης (ΜΜΕ) που δεν θα δι-

καιωθούν: θα διαψευσθούν όσοι θε-

ωρούν ότι τα εγχώρια Μέσα θα συ-

νεχίσουν να κινούνται κόντρα σε ό-

λες σχεδόν τις διεθνείς τάσεις, αλλά

και εκείνοι που υποστηρίζουν ότι τα

ελληνικά Μέσα θα ακολουθήσουν

πλήρως τις αλλαγές που συμβαίνουν

διεθνώς… Σε αρκετό βαθμό, κατά τη

γνώμη μου, τα Μέσα της χώρας μας

θα επηρεαστούν από τα «μποφόρ»

που σαρώνουν τη δυτική Ευρώπη,

αλλά θα παραμείνουν και ορισμένες

ιδιαιτερότητες που καλλιεργήθηκαν,

ιδίως την τελευταία δεκαετία. Ενας

τρόπος να δούμε αυτά που θα έλθουν

είναι να εξετάσουμε τις ιδιομορφίες

που χαρακτηρίζουν τον ελληνικό μι-

ντιακό χάρτη, με το ερώτημα κατά

πόσον θα έχουμε διαφοροποιήσεις.

•Στην Eλλάδα αυξάνονται οι ε-

φημερίδες, ενώ διεθνώς μειώνονται:

η πρόσφατη έκδοση δύο νέων εφη-

μερίδων πανελλαδικής κυκλοφορίας

πιστοποιεί αυτή την ιδιομορφία της

Ελλάδας. Η όξυνση του ανταγωνι-

σμού, επίσης, με άξονα τις προσφο-

ρές (dvd κλπ.) δείχνει άλλη μια τάση,

που είναι ανακόλουθη με τη διεθνή

τάση για μείωση του κόστους έκδο-

σης των εφημερίδων. Ο αριθμός εφη-

μερίδων συγκριτικά με τον πληθυ-

σμό της χώρας είναι πολύ μεγαλύτε-

ρος από αντίστοιχους των χωρών

της ΕΕ, ενώ αντίθετα η αναγνωσιμό-

τητα του Τύπου στην Ελλάδα κατα-

λαμβάνει ένα από τα μικρότερα

ποσοστά.

•Το κράτος ίσως ο μεγαλύτερος

εργοδότης δημοσιογράφων: αποτε-

λεί και αυτό μια ελληνική ιδιαιτερό-

τητα. Το ζήτημα θίγεται αποσπασμα-

τικά, παρόλο που αποτελεί μια κρίσι-

μη παράμετρο για την ποιότητα της

πληροφόρησης, αλλά και το κόστος

του μιντιακού προϊόντος για την οι-

κονομία και τον πολίτη.

•Μεγάλος αριθμός καναλιών, χω-

ρίς αδειοδότηση: συγκριτικά με άλ-

λες χώρες της ΕΕ, ο αριθμός των κα-

ναλιών -λαμβάνοντας υπόψη τον

πληθυσμό- είναι αισθητά μεγαλύτε-

ρος του μέσου όρου. Η υποχρεωτική

μετάβαση στην ψηφιακή μετάδοση

μέχρι το 2012, εάν ισχύσει, θα περιο-

ρίσει τα εκατοντάδες περιφερειακά

κανάλια που λειτουργούν, αρκετά α-

πό τα οποία χωρίς καμία άδεια. Σύμ-

φωνα με ορισμένες πληροφορίες, οι

ζημίες των καναλιών το 2009 θα είναι

μεγάλες, γεγονός που μπορεί να επη-

113

Α) Business Intelligence: οι πιο «έξυπνες» λύσεις της αγοράςΗ επιχειρηματική ευφυΐα αποτελεί για την Neurosoft βασικό πυλώνα δραστηριότητας και άντλησης επιχειρηματικής ε-

μπειρίας. Υλοποιώντας έργα για μεγάλους οργανισμούς προσδιορίζουμε και ικανοποιούμε τις πιο απαιτητικές ανάγκες.

Στην Neurosoft, η έννοια και η βαρύτητα της επιχειρηματικής ευφυΐας συνοψίζεται στο τρίπτυχο

«επινόηση-μέθοδος-εργαλεία».

Κατέχοντας εκτεταμένη εμπειρία σε όλες τις ευρέως διαδεδομένες τεχνολογικές πλατφόρμες, καθώς και τις απαιτούμε-

νες στρατηγικές συμμαχίες, αναπτύσσουμε ολοκληρωμένες λύσεις επιχειρηματικής ευφυΐας, δίνοντας έμφαση στις εξει-

δικευμένες ανάγκες και ιδιαιτερότητες ενός οργανισμού, εξασφαλίζοντας έτσι την απόλυτη ικανοποίησή τους.

Β) Core Factoring: Proxima+Η Neurosoft, κεφαλαιοποιώντας την 8χρονη και πλέον εμπειρία της στο χώρο και διαθέτοντας ως συνεργάτες μεγάλα

χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της ελληνικής αγοράς, παρουσίασε φέτος τη νέα πλατφόρμα Proxima+. Πρόκειται για ένα

σύγχρονο και ολοκληρωμένο σύστημα Διαχείρισης Εργασιών Factoring, το οποίο παρέχει ευρύ φάσμα δυνατοτήτων ε-

πέκτασης και προσαρμογής στις εξελίξεις της αγοράς, καλύπτοντας όλες τις τρέχουσες αλλά και μελλοντικές ανάγκες

γρήγορα και αποδοτικά.

Το Proxima+, είναι web-based επιτρέποντας έτσι σε όλα τα υποκαταστήματα μίας τράπεζας ή εταιρίας factoring να λει-

τουργούν μέσω μιας ενιαίας και κεντρικής πολύ-εταιρικής, πολύ-γλωσσικής και πολύ-νομισματικής πλατφόρμας, μειώ-

νοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τα λειτουργικά έξοδα και τα έξοδα υποστήριξης.

Η τεχνολογική υπεροχή του Proxima+, επισφραγίστηκε από διεθνείς διαγωνισμούς και οδήγησε στην εγκατάσταση του

Proxima+ σε εταιρίες στην Ελλάδα, Βουλγαρία, Ρουμανία και Σερβία.

Γ) Στοιχηματισμός: ΒΟLTΤο BOLT είναι η λύση στο τεχνολογικό και λειτουργικό κενό του υπολογισμού και της παρακολούθησης του ρίσκου των

Betting Operators. Βασισμένο σε μια εξειδικευμένη σχεδιαστική αρχιτεκτονική, διαχειρίζεται σύνθετους αλγορίθμους

για την ανάλυση των δεδομένων, τα οποία προβάλλονται με εργονομικό τρόπο στην οθόνη των χρηστών μέσω γραφι-

κών απεικονίσεων.

Οι χρήστες με την βοήθεια του BOLT είναι πλέον σε θέση να παρακολουθούν συνεχώς και σε πραγματικό χρόνο την επι-

χειρηματική τους λειτουργία και να αναγνωρίζουν τις επικίνδυνες καταστάσεις. Με λίγα λόγια: βλέπουν, κρίνουν και

αντιδρούν.

Το BOLT αποτελεί ένα απαραίτητο εργαλείο, καθώς επιτρέπει στους χρήστες να βελτιστοποιήσουν την οργανωτική δο-

μή τους και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και να γίνονται πιο ανταγωνιστικοί, μεγιστοποιώντας έτσι τα έσοδα και

τα κέρδη τους.

Από το 2009, η Neurosoft είναι μέλος του World Lotteries Association, επισφραγίζοντας έτσι τον ηγετικό της ρόλο στον

χώρο των τυχερών παιχνιδιών.

PUBL

I

Οταν η «ευφυΐα» συναντά το «ρίσκο»

Η Neurosoft είναι ένας δυναμικά αναπτυσσόμενος όμι-

λος εταιριών με παρουσία στην Ελλάδα, Κύπρο, Ρου-

μανία, Βουλγαρία και Σερβία. Το Μάιο του 2009 και

εν μέσω αρνητικών διεθνών οικονομικών συγκυριών

η εταιρία εισήχθη πρώτη στην αγορά ΑΙΜ του Χρηματιστήριου

του Μιλάνου, εγκαινιάζοντάς την, πετυχαίνοντας έτσι μια σημα-

ντική ελληνική «πρωτιά».

Η 15ετής μας εμπειρία, στο χώρο της παραγωγής λογισμικού και παροχής υπηρεσιών πληροφορικής, εγγυάται την επιτυ-χία κάθε έργου που αναλαμβάνουμε, ανεξάρτητα από την πολυπλοκότητα και το μέγεθός του. Κάθε έργο για μας είναι μοναδικό και λαμβάνει την συνολική μας δέσμευση, γι' αυτό

εξάλλου μας εμπιστεύτηκαν εταιρίες όπως: ΟΠΑΠ, Vodafone, ICAP, Credit Suisse, Deutsche Bank, Εμπορική κ.α. Με απώτερο σκοπό την ισόρροπη επίτευξη κερδοφορίας και βιώσιμης κοινωνικής ανάπτυξης, η Neurosoft από το 2008 στηρίζει τους σκοπούς και τις ανάγκες των Παιδικών Χωριών SOS. Η επιχειρηματική φιλοσοφία που διέπει την εταιρία στηρίζε-ται στην καινοτομία, στην εξωστρέφεια και στην εταιρική κοινωνική ευθύνη.Η Neurosoft, είναι εδώ για να δώσει καινοτόμες και tailor made λύσεις στον τομέα της Επιχειρηματικής Ευφυΐας, στον Τραπεζικό τομέα και στον τομέα των τυχερών παιχνιδιών..


ρεάσει το σκηνικό κατά το 2010. Ορι-

σμένα κανάλια έχουν προχωρήσει σε

μείωση κόστους, αλλά εάν συνεχιστεί

η πτώση της διαφημιστικής δαπάνης,

τότε πιθανόν να υποχρεωθούν σε πιο

δραστικές περικοπές εντός του 2010.

Η επιθυμία των ιδιοκτητών του

Alpha TV, που είναι η μόνη επένδυση

ξένου μιντιακού ομίλου σε μεγάλο

ελληνικό μέσο, να αποχωρήσουν α-

ποτελεί μια ένδειξη για το βαθμό α-

πόδοσης επενδύσεων σε ελληνικά

Μέσα.

•H μοναδικότητα της ΕΡΤ: ΝΕΤ,

ΕΤ1, ΕΤ3, Plus, ψηφιακή πλατφόρ-

μα, αποτελούν το σύνολο της κρατι-

κής ΕΡΤ που μισθοδοτεί πάνω από

6.500 άτομα και στην ουσία λειτουρ-

γεί χάρη σε 1.000 συμβασιούχους.

Το πιο απλό που σκέφτηκε ένα στέ-

λεχος της κυβέρνησης είναι να ισχύ-

σει για την ΕΡΤ ο νόμος για την α-

νάρτηση στο διαδίκτυο όλων των α-

ποφάσεων της κρατικής τηλεόρασης

και των συμβάσεων που υπογράφει

με προμηθευτές και πρόσωπα. Πιθα-

νόν να γίνει το site με τη μεγαλύτε-

ρη επισκεψιμότητα. Θα είναι ενδια-

φέρον εάν η ΕΡΤ επαναλάβει το

2010 το ύψος της επένδυσης που έ-

κανε τα προηγούμενα χρόνια στην

υπόθεση της Eurovision. Εχει ενδια-

φέρον, επίσης, ποιο είναι το κόστος

των ποδοσφαιρικών και μπασκετι-

κών αγώνων που μεταδίδει.

Τα budget των ιδιωτικών εταιρειών

είναι πιθανόν να υποστούν μείωση

το 2010. Αντιστοίχως, σύμφωνα με

κυβερνητικά στελέχη, η κρατική δα-

πάνη αναμένεται να μειωθεί κατά 50%

περίπου σε σχέση με το 2009.

Αρκετά Μέσα αντιμετωπίζουν την

κρίση με το σκεπτικό ότι είναι κυκλι-

κή και ότι το ύψος της διαφημιστικής

δαπάνης θα επανέλθει στα επίπεδα

του 2008. Διεθνώς, είναι ισχυρή η ά-

ποψη ότι η κάμψη είναι δομική: η επέ-

λαση του διαδικτύου, αλλά και η δια-

φορετική φιλοσοφία που αποκτούν οι

διαφημιζόμενοι ως προς το πώς θα

δομούν τις δράσεις marketing, οδηγεί

σε μείωση του budget που κατευθύνε-

ται στα Μέσα.

Η οικονομική κρίση

και η μεγάλη πτώση

της διαφήμισης

πιθανόν να

δημιουργήσουν

πίεση για

υιοθέτηση ενός

ρεαλιστικότερου

μοντέλου. H

ενίσχυση του ρόλου

του διαδικτύου,

εκτός από την

ευκαιρία για την

παρουσία κάποιων

παραδοσιακών

μιντιακών παικτών,

θα δώσει την

ευκαιρία για την

ανάδειξη νέων

εγχειρημάτων

Για όλα τα παραπάνω, υπάρχουν

διαφορετικά σενάρια ως προς τον

τρόπο που θα εξελιχθούν. Το μόνο

που πρέπει να θεωρηθεί σίγουρο

(τουλάχιστον εγώ βάζω στοίχημα) εί-

ναι η ενίσχυση του διαδικτύου στην

ενημέρωση των κατοίκων της χώρας

μας (Ελλήνων και μεταναστών). Μέ-

χρι στιγμής, το τοπίο είναι συγκεχυ-

μένο και κατακερματισμένο. Οι επεν-

δύσεις σε ενημερωτικά sites είναι

μάλλον μικρότερες από όσες θα μπο-

ρούσε να «σηκώσει» η ελληνική αγο-

ρά. Τα περισσότερα ελληνικά Μέσα

αντιλαμβάνονται την επέκτασή τους

στο διαδίκτυο ως μια ηλεκτρονική

έκδοση της εφημερίδας (ή του κανα-

λιού), ένα μοντέλο που είναι πολύ

μακριά σε σχέση με τις τάσεις που ε-

πικρατούν στις ώριμες αγορές. Η οι-

κονομική κρίση και η μεγάλη πτώση

της διαφήμισης πιθανόν να δημιουρ-

γήσουν πίεση για υιοθέτηση του ρε-

αλιστικού μοντέλου που ακολουθεί-

ται διεθνώς. Μία πρόβλεψη, επίσης,

είναι ότι η ενίσχυση του ρόλου του

διαδικτύου, εκτός από την ευκαιρία

για την παρουσία κάποιων παραδο-

σιακών μιντιακών παικτών, θα δώσει

την ευκαιρία για την ανάδειξη νέων

εγχειρημάτων.

Το πόσο θα επηρεάσουν οι διε-

θνείς εξελίξεις και πόσο θα αντιστα-

θούν οι εγχώριες ιδιομορφίες (loca-

lities) είναι ζήτημα εκτιμήσεων και

προβλέψεων, καθώς πολλά θέματα

λειτουργούν εκτός νομοθετικού

πλαισίου και το πολιτικό σύστημα

έχει αποδείξει ότι προτιμά να αφή-

νει τα θέματα των Μέσων χωρίς

ρύθμιση.

Είναι όλα «μαύρα» στα ελληνικά

Μέσα; Οποιος διαβάσει τη μελέτη

της παγκοσμίως γνωστής εταιρείας

συμβούλων ''4 strategies to reinvent

Print Media' ' (www.tinyurl.com/yd85v6w), θα αντιληφθεί ότι υπάρ-

χουν δρόμοι για την επιβίωση και

κερδοφορία κάποιων Μέσων και μά-

λιστα εντύπων. Πόσοι ακολουθούν

στην Ελλάδα τέτοιους δρόμους; Εύ-

χομαι και πιστεύω ότι το 2010 θα εί-

ναι πολύ περισσότεροι όμιλοι σε σχέ-

ση με το 2009.


Τ ο τέλος των 100 πρώτων η-

μερών της διακυβέρνησης

του ΠΑΣΟΚ, συμπίπτει με

την αρχή μιας νέας μεταβατι-

κής περιόδου. Η διάρκεια και η εξέλι-

ξή της παραμένουν άγνωστες. Οπως

ακριβώς άγνωστες παραμένουν η δι-

άρκεια και η εξέλιξη της οικονομικής

κρίσης. Ορόσημό της, η χρονιά που

μόλις αρχίζει. Μια από τις κρισιμότε-

ρες της μεταπολεμικής μας ιστορίας.

Ισως η κρισιμότερη από το τέλος του

εμφυλίου πολέμου και την έναρξη

της εφαρμογής του σχεδίου Μάρσαλ.

Η μακρά, περιπετειώδης, αλλά

και ευοίωνη, εποχή που άρχισε τότε,

κορυφώθηκε τα τελευταία 40 χρόνια

με την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ,

την εξομάλυνση της πολιτικής της

ζωής, τη διαρκώς αυξανόμενη ευημε-

ρία και την ανακατανομή ενός πλού-

του, εν πολλοίς εισαγόμενου αλλά

αρκετού για ν’ αλλάξει τη σύνθεση,

τις συνήθειες και τις συμπεριφορές

της ελληνικής κοινωνίας. Ολοκληρώ-

θηκε με την ενσωμάτωση στην ΟΝΕ,

την προσπάθεια οικονομικής σύγκλι-

σης με την Ευρωπαϊκή Ενωση και την

υλοποίηση προγραμμάτων που χρη-

σιμοποιήθηκαν ουσιαστικά ως ένα

δεύτερο και μάλιστα πιο πλουσιοπά-

ροχο σχέδιο Μάρσαλ.

Παρέμειναν, βέβαια, οι αναπτυξι-

ακές στρεβλώσεις και οι κακοδαιμο-

νίες που διέστρεψαν τα οικονομικά

και τα πολιτικά πρότυπα της χώρας.

Οι κάτοικοί της θα κληθούν τώρα να

ξεχάσουν όσα έμαθαν, για να μάθουν

όσα τους χρειαστούν για την επιβίω-

σή τους στα επόμενα διαφορετικά

-και πολύ δυσκολότερα- χρόνια. Δεν

θα είναι ούτε ένα, ούτε δύο, ούτε

τρία. Θα είναι, κατά πάσα πιθανότη-

τα, περισσότερα και πολύ οδυνηρό-

τερα από αυτά για τα οποία έχουν ή-

δη αρχίσει να προετοιμάζονται.

Ο Θεός, στον οποίο εναπόθεταν

μέχρι σήμερα την όποια αισιοδοξία

τους, θα είναι πάντα μεγάλος. Θα εί-

ναι, όμως, λιγότερο γενναιόδωρος. Ι-

διαίτερα απέναντι σ’ αυτούς που θε-

ώρησαν τη γενναιοδωρία του δεδο-

μένη, αυτονόητη -αν όχι και οφειλό-

μενη. Η γη της επαγγελίας δεν θα εί-

Το τέλος και η αρχή

Γιώργος ΣεφερτζήςΠολιτικός αναλυτής


ναι πλέον σπαρμένη με επιδοτήσεις,

επιδόματα και επιβραβεύσεις. Θα

πρέπει στο εξής να οργώνεται με

«σκληρά μέτρα», παραγωγικές διαδι-

κασίες, καινοτόμες πρωτοβουλίες και

διοικητικές μεταρρυθμίσεις μεγάλης

κλίμακας. Αν δεν αλλάξει ο τρόπος

διακυβέρνησης, ο τρόπος ανάπτυξης

και ο τρόπος της ζωής τους, δεν θα

μπορούν να αλλάξουν τα δεδομένα

που τους εγκλωβίζουν σήμερα σε ένα

αδιέξοδο με σκοτεινούς ορίζοντες.

Οι αλλαγές αυτές στοιχειοθε-

τούν μοιραία την πολιτική ατζέντα

της νέας χρονιάς. Από τη διαχείριση

των θεμάτων της δεν εξαρτάται μό-

νο η τύχη του κυβερνώντος κόμμα-

τος. Εξαρτάται και η αρχιτεκτονική

του όλου κομματικού συστήματος.

Οι -μάλλον αναπόφευκτες- κοινωνι-

κές συγκρούσεις, θα δοκιμάσουν α-

σφαλώς τη λειτουργικότητά του. Ι-

σως, μάλιστα, και την ευστάθειά

του. Σίγουρα, πάντως, θα προκαλέ-

σουν συνολικότερες επανατοποθε-

τήσεις του εκλογικού σώματος, ιδι-

αίτερα απέναντι στα κόμματα που ε-

πί τριάντα πέντε ολόκληρα χρόνια

εξέφραζαν εναλλάξ την πλειοψηφία

του ελληνικού λαού.

Το ΠΑΣΟΚ αρχίζει ήδη να υφίστα-

ται τις πρώτες συνέπειες. Η εκλο-

γική του επιρροή μειώθηκε σε επίπε-

δα κατώτερα των εκλογικών του επι-

δόσεων. Η επιστροφή του σε ποσο-

στά παλαιότερων δημοσκοπικών επι-

δόσεων αποτελεί ίσως, ως ένα βαθμό,

«φυσιολογική διόρθωση», μετά τον

αναμενόμενο «αποπληθωρισμό» της

δυναμικής του από την έκτακτη «ε-

κλογική πριμοδότηση» που έλαβε, ε-

νόψει του κινδύνου να μη συγκε-

ντρώσει την αναγκαία για τη σταθε-

ρότητα της χώρας αυτοδυναμία. Ο-

σο, όμως, κι αν δεν απειλεί προς ώ-

ρας την κυριαρχία του, δεν παύει να

συνιστά ένα πρόβλημα, που η ευφο-

ρία του εκλογικού του θριάμβου δεν

επέτρεπε ίσως να συνειδητοποιηθεί.

Είναι προφανές ότι συνδέεται με

τις δυσκολίες εξεύρεσης του σημείου

ισορροπίας ανάμεσα στις προεκλογι-

κές του δεσμεύσεις και τις μετεκλογι-

κές του υποχρεώσεις. Συνδέεται, επί-

σης, με την αδυναμία ενός εύκολου

συμβιβασμού των προσμονών της

παραδοσιακής εκλογικής του βάσης

με τις προσδοκίες του νέου εκλογι-

κού σώματος που προσεταιρίστηκε

υποσχόμενο ανατρεπτικές τομές και


Η γη της

επαγγελίας δεν θα

είναι πλέον

σπαρμένη με

επιδοτήσεις,

επιδόματα και

επιβραβεύσεις. Θα

πρέπει στο εξής να

οργώνεται με

«σκληρά μέτρα»,

παραγωγικές

διαδικασίες,

καινοτόμες

πρωτοβουλίες και

διοικητικές

μεταρρυθμίσεις

μεγάλης κλίμακας

αξιοκρατικές επιλογές. Πρόκειται,

άλλωστε, για αδυναμία που ενδέχε-

ται να θέσει δομικούς περιορισμούς

στην πολυσυλλεκτικότητά του. Ανά-

λογους περιορισμούς θέτει και ο φι-

λοσοφικός δυϊσμός της κυβέρνησής

του. Είναι αντίστοιχος προς το «διχα-

σμό» των κυβερνητικών του στελε-

χών, ανάμεσα στη «σχολή της δημο-

σιονομικής εξυγίανσης» και στη

«σχολή των αναπτυξιακών προτεραι-

οτήτων». Δεν είναι, όμως, άμοιρος

των δισυπόστατων κοινωνικών συμ-

μαχιών, μεταξύ των παραδοσιακών

κοινωνικών του ερεισμάτων και των

νέων κοινωνικών ρευμάτων της νεω-

τερικότητας που ενισχύθηκε τα τε-

λευταία χρόνια.

Τα προβλήματα που αντιμετωπί-

ζει από τη δική της θέση η ΝΔ δεν

προοιωνίζονται λιγότερο σοβαρά. Η

δυναμική που της προσέδωσε η μαζι-

κότητα της συμμετοχής στη διαδικα-

σία επιλογής της νέας της ηγεσίας,

της επέτρεψε να ανασχέσει την πε-

ραιτέρω πτώση της μετά την εκλογι-

κή της κατάρρευση. Δεν είναι, όμως,

ανεξάντλητη ούτε και αρκετή για να

ανακτήσει το χαμένο έδαφος και να

εξισορροπήσει τους συσχετισμούς

της με το κυβερνών κόμμα. Το «λυ-

τρωτικό» αποτέλεσμα της εσωκομμα-

τικής της αναμέτρησης συνέβαλε στη

σμίκρυνση της διαφοράς που τη χω-

ρίζει από το ΠΑΣΟΚ. Δεν φτάνει, ό-

μως, για να υπερβεί τα όρια της α-

νταγωνιστικότητας και της κυβερνη-

σιμότητας που της χρειάζονται, για

να επιστρέψει σε τροχιά εξουσίας. Ε-

χει ακόμα να απαλλαγεί από το άγος

του αποτυχημένου κυβερνητικού πα-

ρελθόντος. Εχει, επίσης, να απαλλα-

γεί από τις αντιφάσεις και τα σύν-

δρομα που της κληρονόμησε η εσω-

κομματική της σύγκρουση.

Οπως η προηγούμενη αντίστοιχη

του ΠΑΣΟΚ, έτσι και η πρώτη του εί-

δους για τη ΝΔ έφεραν στην επιφά-

νεια το σύνδρομο της χαμένης ιδεο-

λογικής ταυτότητας. Τα ανακλαστικά

του λειτούργησαν ευεργετικά για την

κινητοποίηση της εκλογικής της βά-

σης και την επιλογή ενός αρχηγού,

του οποίου το ηγετικό πρότυπο ήταν

πιο συμβατό με τις ανάγκες της στα-

θεροποίησής της. Αλλά δεν μπορεί

να είναι το ίδιο αποτελεσματικό -κά-

θε άλλο μάλιστα- για τη διεύρυνση

της επιρροής της. Ο Αντώνης Σαμα-

ράς έβαλε και κέρδισε το στοίχημα

που είχε βάλει και κερδίσει πριν απ’

αυτόν ο Γιώργος Παπανδρέου. Είναι,

όμως, τώρα υποχρεωμένος να βρει τη

«λυδία λίθο», που θα λύσει την προ-

βληματική εξίσωση των σχέσεων με-

ταξύ ιδεολογικής συνοχής και εκλο-

γικής επιρροής.

Ο τρόπος με τον οποίο ετίθετο και

λυνόταν παλαιότερα το πρόβλη-


μα των σχέσεων της ιδεολογικής συ-

νοχής με την εκλογική επιρροή, συνι-

στούσε την ουσιωδέστερη διαφορά

ανάμεσα στα κόμματα της καθαρόαι-

μης Αριστεράς και τα κόμματα της

Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστε-

ράς που εναλλάσσονταν στην εξου-

σία. Με την ιδεολογική τους συνοχή

όριζαν την ταυτότητά τους. Από την

εκλογική τους επιρροή οριζόταν η

πολυσυλλεκτικότητά τους. Η συνάρ-

τηση μεταξύ των δύο, μεταβαλλόταν

ανάλογα με τις ιστορικές περιόδους

και τα προτάγματα που καθόριζαν τις

τάσεις του εκλογικού σώματος.

Τα κόμματα της Αριστεράς αντι-

μετώπιζαν το πρόβλημα, αλλά δεν

έμπαιναν στο δίλημμά του. Μεταξύ

της διατήρησης της ιδεολογικής

τους συνοχής και της διεύρυνσης

της εκλογικής τους επιρροής επέλε-

γαν πάντοτε την πρώτη, αφού, ού-

τως ή άλλως, η δεύτερη δεν θα μπο-

ρούσε ποτέ, πλην έκτακτων ιστορι-

κών συνθηκών, να υπερβεί τα όρια

της κοινωνικής διαμαρτυρίας και να

ανατρέψει τους όρους εναλλαγής

στην εξουσία. Την κοινωνική δια-

μαρτυρία ήθελαν πρωτίστως και α-

νέκαθεν να εκφράζουν. Αυτήν την

αυθεντική, αν όχι αποκλειστική, εκ-

προσώπηση διεκδικούσαν.

Τα κόμματα εξουσίας, αντιστρό-

φως, δεν είχαν το πρόβλημα, αλλά

το έθεταν ως δίλημμα για να περι-

γράψουν το διακύβευμα του μεταξύ

τους ανταγωνισμού. Το πρόβλημα

το είχε λύσει η ιστορία τους. Το δί-

λημμα απλώς την επικαιροποιούσε,

εξασφαλίζοντας την αναπαραγωγή

τους ως πολυσυλλεκτικών συνασπι-

σμών εξουσίας. Ηταν οι κληρονόμοι

μιας διχαστικής παράδοσης, που είχε

ήδη οδηγήσει σε μία εθνική κατα-

στροφή (1922) και σε έναν εμφύλιο

πόλεμο (1944-49), ορίζοντας την

ταυτότητά τους ως ιστορική αντιπα-

λότητα δύο παρατάξεων, η διαχωρι-

στική γραμμή των οποίων είχε χαρα-

χτεί με το αίμα όσων, ένθεν κακεί-

θεν, βρέθηκαν στα διαταξικά στρα-

τόπεδα του μετώπου, πάνω στο ο-

ποίο γράφτηκε η μεταπολεμική «νε-

οελληνική τραγωδία» των προ και

μεταπολεμικών πολιτικών και κοι-

νωνικών συγκρούσεων. Η βιαιότητά

της σημάδεψε τη συλλογική μνήμη

και διαμόρφωσε την κομματική συ-

νείδηση μιας πλειοψηφίας που υπερ-

προσδιορίστηκε ιδεολογικά, μέσα α-

πό τις αντιθέσεις ενός, μακράς διάρ-

κειας, συστήματος παραταξιακών

ταυτίσεων. Η δικτατορία της 21ης

Απριλίου του 1967 φρόντισε να τις

διαιωνίσει, εμποδίζοντας τη μετεξέ-

λιξη και αποδραματοποίηση του πα-

ρελθόντος στο οποίο αναφέρονταν.

Ευτυχώς που η διακομματική ε-

ναντίωση στην επιβολή της συνετέ-

λεσε μεταπολιτευτικά στον επανα-

προσδιορισμό των πολιτικών συ-

γκρούσεων με προτεραιότητα στην

εθνική συμφιλίωση και τον εξευρω-

παϊσμό της χώρας. Ο ιδεολογικός ε-


Χρειάστηκε να

επέλθει το τέλος

του ψυχρού

πολέμου, να

καταρρεύσει ο

«υπαρκτός

σοσιαλισμός»,

να δοξαστεί

ο «ελληνικός

σοσιαλισμός»

και μαζί μ’ αυτόν τα

νέα αστικά

στρώματα,

για να σιγάσουν

τα παλιά πολιτικά

πάθη και να

αντικατασταθούν

από νέα

πολιτικά ήθη

ξαγνισμός της Δεξιάς, της επέτρεψε

να μεταμορφωθεί σε μία πιο σύγχρο-

νη Κεντροδεξιά. Η πολιτική ριζο-

σπαστικοποίηση της Κεντροαριστε-

ράς της επέτρεψε να υπερβεί την α-

νομοιογένεια της παλιάς Ενωσης

Κέντρου και να επωφεληθεί της κρί-

σης της παραδοσιακής Αριστεράς,

που από το 1968 και ύστερα ασχο-

λείτο περισσότερο με το διαμοιρα-

σμό των ιματίων της παρά με τη δι-

εκδίκηση της εξουσίας.

Χρειάστηκε, ωστόσο, να επέλθει

το τέλος του ψυχρού πολέμου, να κα-

ταρρεύσει ο «υπαρκτός σοσιαλισμός»,

να δοξαστεί ο «ελληνικός σοσιαλι-

σμός» και μαζί μ’ αυτόν τα νέα αστικά

στρώματα, που του όφειλαν τη ρα-

γδαία άνοδό τους, για να σιγάσουν τα

παλιά πολιτικά πάθη και να αντικατα-

σταθούν από νέα πολιτικά ήθη.

Στη θέση των παλιών ιδεολογικών

δεσμών, άρχισαν έκτοτε να δια-

πλέκονται νέοι περισσότερο ωφελιμι-

στικοί και λιγότερο οραματικοί. Μια

νέα πολυσυλλεκτικότητα αναπαρά-

χθηκε σε μια νέα αποϊδεολογικοποιη-

μένη βάση. Τα κόμματα εξουσίας με-

τασχηματίστηκαν σταδιακά σε συνα-

σπισμούς ανταγωνιστικών συμφερό-

ντων, συνδεδεμένων με τη διαχείρισή

της και τη νομή της. Προνομιούχοι

ήταν οι έχοντες πρόσβαση στην ε-

ξουσία και οφέλη από τη διαχείρισή

της. Μη προνομιούχοι ήταν αυτοί

που έμεναν εκτός νυμφώνος της και

των ωφελημάτων της. Στη θέση των

παλιών παραταξιακών αντιθέσεων α-

νεφύησαν νέες, περισσότερο συντε-

χνιακού και λιγότερο πολιτικού χα-

ρακτήρα. Οι παραταξιακές διαφορές

μεταμορφώθηκαν σε οικονομικές δι-

αφορές και οι πολιτικές αξίες σε α-

νταλλακτικές αξίες.

Η εξέλιξη αυτή είχε τα καλά της

είχε και τα κακά της. Στα κακά ανήκε

η αντιστροφή των σχέσεων μεταξύ

πολιτικών κομμάτων και επαγγελμα-

τικών οργανώσεων. Στα καλά ανήκε

η ανάδειξη νέων ηγετικών και πολιτι-

κών προτύπων, με εκσυγχρονιστικό

προσανατολισμό και ορθολογικότε-

ρη λειτουργία.

Συνέπεια, όμως, και των δύο ήταν

να οργανωθούν οι πολιτικές σχέσεις

σε ομόκεντρους κύκλους, εντός και

πέριξ των οποίων αναπτύσσονταν ό-

λο και λιγότερο συμβιβαστικές συ-

μπεριφορές. Στον εσωτερικό κύκλο

παροικούσαν οι κομματικοί μηχανι-

σμοί με προτάγματα, που φάνηκαν

στην πρόσφατη εσωκομματική ανα-

μέτρηση της ΝΔ πόσο διαφορετικά

ήταν από τα προτάγματα των παρε-

πιδημούντων στο μεσαίο κύκλο των

ταυτισμένων με την παράταξη οπα-

δών της. Στον εξωτερικό κύκλο συ-

γκεντρώνονται οι μετακινούμενοι

ψηφοφόροι, η πλειοψηφία των οποί-


ων ψηφίζει χρόνια τώρα εναλλάξ πε-

ρισσότερα των δύο κομμάτων.

Υπό το κράτος της οικονομικής

κρίσης, οι σχέσεις μεταξύ αυτών των

κύκλων είναι λιγότερο πιθανό να γε-

φυρωθούν. Η διαχείρισή τους θα κα-

θίσταται όλο και περισσότερο σύνθε-

τη. Ο δε υπολογισμός του πολιτικού

κόστους και του πολιτικού οφέλους

από αυτήν τη διαχείριση θα γίνεται

όλο και πιο δύσκολος.

Δεν αποκλείεται οι παραδοσιακές

διαχωριστικές γραμμές μεταξύ Δεξι-

άς, Κέντρου και Αριστεράς να αναβι-

ώσουν, προκαλώντας ενός νέου τύ-

που ιονισμό του εκλογικού σώματος

με περισσότερο πολωτικά ιδεολογικά

κριτήρια.

Σε κάθε πάντως περίπτωση, την

κρίσιμη μάζα θα αποτελέσουν οι νέες

αναδυόμενες πλειοψηφίες, που έχουν

αρχίσει να κάνουν τη δημοσκοπική

εμφάνισή τους. Είναι, προς το παρόν,

οριακές, αλλά μπορεί να αποδει-

χθούν καταλυτικές. Κοινός παρονο-

μαστής τους είναι η κοινή αντίληψή

τους για την πραγματικότητα και η

μη ταύτισή της με τις επιθυμίες τους.

Είναι οι αναδυόμενες πλειοψηφίες

των πρόθυμων να καταβάλουν το α-

νάλογο τίμημα της εξόδου από την

οικονομική κρίση. Οχι, όμως, και το

κόστος ενός κακώς εννοούμενου και

ακριβά πληρωμένου μονομερούς πο-

λιτικού οφέλους. Η ειδοποιός διαφο-

ρά τους, από τις πλειοψηφίες που

στο παρελθόν μετακινούσαν το πολι-

τικό εκκρεμές, έγκειται ακριβώς στη

διαφορά των κριτηρίων με τα οποία

εφεξής θα αξιολογούν την αποτελε-

σματικότητα και θα βαθμολογούν τις

επιδόσεις των κομμάτων, ανατρέπο-

ντας τους τρόπους με τους οποίους

μέχρι σήμερα λόγιζαν τα κέρδη και

τις ζημιές τους.

Επενδύουν τις προσδοκίες τους

στις ηγεσίες των δύο μεγάλων κομ-

μάτων, με την ελπίδα ότι θα υπερ-

βούν τους αντιπαραγωγικούς πολι-

τικούς ανταγωνισμούς, στο βωμό

των οποίων θυσιάστηκαν οι προ-

σπάθειες εκσυγχρονισμού ενός αντι-

παραγωγικού, αντιαναπτυξιακού,

γραφειοκρατικού και δαπανηρού

κράτους. Η μεταρρύθμισή του απο-

τελεί την ελάχιστη αξίωσή τους. Οι

προσδοκίες τους τελούν υπό την

προθεσμία της ταχύτερης δυνατής ι-

κανοποίησής της. Από την ικανοποί-

ηση αυτή θα εξαρτηθεί και η εξέλιξη

των σχέσεών τους με τον μεταπολι-

τευτικό δικομματισμό.

Την κρίσιμη μάζα

θα αποτελέσουν οι

νέες αναδυόμενες

πλειοψηφίες που

έχουν αρχίσει να

κάνουν τη

δημοσκοπική

εμφάνισή τους.

Είναι, προς το

παρόν, οριακές,

αλλά μπορεί να

αποδειχθούν

καταλυτικές


Προτεραιότητα,η δημιουργία «αγοράς» δημοκρατικής συζήτησης

Μ ια νέα ευρωπαϊκή, θεσμι-

κή πραγματικότητα είναι

χαρακτηριστική της επο-

χής που διαμορφώνεται.

Μέσα σ’ αυτήν, η πόλη τείνει να απο-

κτήσει ξανά, με διαφορετικό τρόπο

φυσικά, έναν κεντρικό πολιτικό, κοι-

νωνικό και οικονομικό ρόλο, που με

μια έννοια θυμίζει κάτι από την αρ-

χαία πόλη.

Οταν ξεφύγουμε από τα αχανή

σύνορα των μητροπολιτικών περιο-

χών, η πόλη μεταμορφώνεται σε

κύτταρο τοπικής ανάπτυξης. Αποτε-

λεί πλέον μια ενιαία οντότητα αν-

θρώπων, δομών και υποδομών, που

απαιτεί λεπτομερειακό σχεδιασμό

και ενιαία αντιμετώπιση των προ-

βλημάτων που ανακύπτουν. Και ε-

πειδή στις δημοκρατικές κοινωνίες η

λύση των προβλημάτων δεν είναι α-

πλώς και μόνο τεχνοκρατικό ζήτη-

μα, η νέα πραγματικότητα της πόλης

συνεπάγεται και προϋποθέτει την

κατοχύρωση χώρων δημόσιας συζή-

τησης, δημόσιας διαβούλευσης, που

θα διασφαλίζουν τη συναινετική λή-

ψη αποφάσεων, λειτουργώντας α-

ποτρεπτικά σε άναρθρες κραυγές

και ανούσιες κινητοποιήσεις, που

τραυματίζουν τον ιστό της πόλης,

κοινωνικό και λειτουργικό, οδηγώ-

ντας σε πολλαπλά εμφράγματα την

καθημερινότητα.

Οι συνθήκες δημιουργίας των

ελληνικών πόλεων, ως απόρροια ε-

νός αναγκαστικού και άνευ κανόνων

ρεύματος εσωτερικής μετανάστευ-

σης, έθεσαν τις βάσεις της πολεοδο-

μικά άναρχης ανάπτυξης που βιώ-

νουμε σε κάθε γωνιά της χώρας. Η

ευρύτερη έλλειψη σταθερών, σαφών

και καθολικά σεβαστών κανόνων,

που χαρακτηρίζει το πολιτικό μας

Θανάσης ΚανταρτζήςΓενικός διευθυντής του Ινστιτούτου

Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ)


σύστημα, ήρθε να συνδεθεί με αυτήν

την πραγματικότητα δημιουργώντας

ένα μείγμα που, με το πέρασμα του

χρόνου, γίνεται όλο και περισσότερο

εκρηκτικό, ειδικά στις σημερινές δυ-

σχερείς δημοσιονομικές συνθήκες.

Οπως στην οικονομία, έτσι και

στο θεσμικό επίπεδο λειτουργίας του

συστήματος διακυβέρνησης, βρισκό-

μαστε σε κομβικό σημείο ως χώρα.

Πρέπει να λάβουμε κρίσιμες αποφά-

σεις που θα σηματοδοτήσουν το πα-

ρόν και το μέλλον. Αποφάσεις που θα

βελτιώσουν με τρόπο απτό την καθη-

μερινότητα των πολιτών. Αποφάσεις

που θα βάλουν τη σφραγίδα τους

στην αναπτυξιακή προσπάθεια της

χώρας. Η διοικητική μεταρρύθμιση

που θα συζητηθεί μεταξύ της πολιτεί-

ας και της αυτοδιοίκησης, αποτελεί

ένα θετικό βήμα. Θα δώσει στο κρά-

τος τον επιτελικό του ρόλο. Θα δώ-

σει στις περιφέρειες και στους δή-

μους την αναπτυξιακή τους διάστα-

ση. Την αρμοδιότητα και τα εργαλεία

για την οργάνωση, σε ορθολογική

βάση, της κοινωνικής ζωής.

Ομως, όσο καλά σχεδιασμένη και

να είναι, καμιά θεσμική μεταρρύθμιση

δεν μπορεί να είναι αρκετή αν δεν δια-

σφαλιστούν συναινέσεις, αν δεν δια-

σφαλιστεί η ευρύτερη συμμετοχή και

εμπλοκή των πολιτών. Και αυτό προϋ-

ποθέτει την εγκατάλειψη συγκρουσι-

ακών αντιλήψεων χάριν της εμπέδω-

σης μιας κουλτούρας διαλόγου, δημο-

κρατικού διαλόγου, που θα καταλήγει,

με ορατά χρονοδιαγράμματα, σε γενι-

κά αποδεκτές αποφάσεις υλοποιήσι-

μες, με σχέδιο και προγραμματισμό, με

αξιοπιστία τέτοια που να εξασφαλίζει

το σεβασμό απ’ όλους.

Υπ’ αυτήν την έννοια, η λειτουρ-

γία διαύλων δημόσιας ανταλλαγής

απόψεων αλλά και αποτύπωσης τά-

σεων, προθέσεων, επιστημονικά τεκ-

μηριωμένων επεξεργασιών που σήμε-

ρα χάνονται, αποτελεί αναγκαιότητα

και μάλιστα κατεπείγοντος χαρακτή-

ρα. Ωστε, πριν φτάσουμε στη Βουλή

ή την αίθουσα των δημοτικών ή περι-

φερειακών συμβουλίων, εκεί που

λαμβάνονται οι αποφάσεις, να έχει

προηγηθεί δημιουργική ώσμωση των

αντιτιθέμενων απόψεων και, δεν εί-

ναι κακό, συμφερόντων.

Η αυτοδιοίκηση, στο πλαίσιο της

ευρύτερης διοικητικής μεταρ-

ρύθμισης που σχεδιάζεται, μπορεί να

αναδειχθεί σε προνομιακό πεδίο ανά-

πτυξης αυτών των διαδικασιών δια-

λόγου. Πρόσθετο πλεονέκτημά τους

είναι η παιδαγωγική τους λειτουργία

για τις νεότερες γενιές. Οι δήμοι, μέ-

σα από αποκεντρωμένους θεσμούς

κοινωνικής διαβούλευσης που ήδη

μελετώνται, θα μπορούσαν να καλύ-

ψουν ένα κενό που είναι κάτι παρα-

πάνω από προφανές ότι δεν μπορούν

να καλύψουν τα ΜΜΕ. Αλλωστε, ο

ρόλος τους δεν είναι να υποκαταστή-

σουν μια σύγχρονη «αγορά» δημο-

κρατικής διαβούλευσης.

Οσο καλά

σχεδιασμένη και να

είναι, καμιά θεσμική

μεταρρύθμιση δεν

μπορεί να είναι

αρκετή αν δεν

διασφαλιστούν

συναινέσεις, αν δεν

διασφαλιστεί η

ευρύτερη

συμμετοχή και

εμπλοκή των

πολιτών

Project 2020 H Ελλάδα το 2010 123

Project 2020Δημόσιεςπολιτικές

για το μέλλον

11+2 παρεμβάσεις στον ορίζοντα της

επόμενης δεκαετίας

124 Η Ελλάδα το 2010 Project 2020

Project 2020

Χορηγός ενότητας

126

Με στόχο την προβολή

Ε πιθυμώντας να τιμήσει τη μνήμη του γιου

του Αλέξανδρου, ο οποίος έχασε πρόωρα τη

ζωή του το 1973, σε αεροπορικό δυστύχημα,

ο Αριστοτέλης Ωνάσης έδωσε εντολή με τη

χειρόγραφη διαθήκη του να διατεθεί το ήμισυ της

περιουσίας του για τη σύσταση ενός ιδρύματος που

θα έφερε το όνομα του Αλέξανδρου. Ορισε ότι το ί-

δρυμα θα πρέπει να επιδίδεται σε επιχειρηματικές

δραστηριότητες, ώστε το 40% των κερδών του να

διατίθεται σε κοινωφελείς σκοπούς, ενώ το υπόλοιπο

να επενδύεται εκ νέου. Το 1975, βάσει της επιθυμίας

του Αριστοτέλη Ωνάση, συστάθηκαν δύο ιδρύματα,

με έδρα το Vaduz, Liechtenstein: το Επιχειρηματικό,

με σκοπούς αμιγώς εμπορικούς, και το Κοινωφελές

Ιδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, μοναδικό δικαιούχο

του πρώτου.

Ο πολιτισμός, η παιδεία, το περιβάλλον, η υγεία

και η κοινωνική αλληλεγγύη αποτελούν προτεραιό-

τητες του Ιδρύματος Ωνάση. Ολες οι δραστηριότη-

τες σχετίζονται με την Ελλάδα και τον ελληνικό

πολιτισμό και χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από

το Επιχειρηματικό Ιδρυμα.

Το 2009 ήταν μία χρονιά πλούσια σε σημαντικά

γεγονότα, ειδικότερα αναφορικά με τα Διεθνή Βρα-

βεία Ωνάση που αποτελούν μία από τις πιο ουσιώ-

δεις δραστηριότητες του Ιδρύματος.

• Στις 27/04/09 απονεμήθηκε στο Λονδίνο το πρώ-

το Διεθνές Βραβείο Ωνάση για τα Χρηματοοικονο-

μικά, στον καθηγητή Οικονομικών του Πανεπιστη-

μίου του Σικάγο Εugene Fama, ο οποίος θεωρείται

ο πατέρας της εμπειρικής χρηματοοικονομίας.

• Στις 28/05/09 ανακοινώθηκε στο Αμβούργο η θέ-

σπιση του νέου Βραβείου Αριστοτέλη Ωνάση για την

Προστασία του Περιβάλλοντος. Το Βραβείο θα απο-

νέμεται κάθε δύο χρόνια σε πρόσωπα ή φορείς που έ-

χουν προσφέρει εξαιρετικό επιστημονικό έργο για

την επίλυση προβλημάτων προστασίας περιβάλλο-

ντος και ανάπτυξης. Το πρώτο Βραβείο θα απονεμη-

θεί το Νοέμβριο του 2010.

• Στις 03/11/09 το Ιδρυμα, ως διοργανωτής του Φό-

ρουμ της Κοινωνίας των Πολιτών, στο πλαίσιο του

3ου Παγκόσμιου Φόρουμ για τη Μετανάστευση και

την Ανάπτυξη στην Ελλάδα, απένειμε το Διεθνές

Βραβείο Ωνάση Eστία για την Κοινωνική Ενταξη

των Μεταναστών και την Ανθρώπινη Ανάπτυξη

στην οργάνωση «Γιατροί του Κόσμου» για την πρω-

τοβουλία της «Ανοιχτό Πολυϊατρείο».

• Στις 14/12/09, στην Coupole (Θόλος) του

Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση.

ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΣ ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Σ. ΩΝΑΣΗΣ

127

του ελληνικού πνεύματος

PUBL

I

Institut de France στο Παρίσι, απονεμήθηκαν το

Βραβείο του Δικαίου στο λόρδο Thomas Bingham

(Lord High Steward του Πανεπιστημίου της Οξ-

φόρδης, μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας) και το

Βραβείο των Γραμμάτων από κοινού στους Sir John

Boardman (επίτιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιο-

λογίας και Τέχνης στην Εδρα Lincoln του Πανεπι-

στημίου της Οξφόρδης, μέλος της Βρετανικής Ακα-

δημίας) και Jean-Yves Empereur (διευθυντής ερευ-

νών στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών -CNRS- της Γαλ-

λίας και ιδρυτής του Κέντρου Αλεξανδρινών Σπου-

δών στην Αλεξάνδρεια).

Από τις άλλες δραστηριότητες του Ιδρύματος α-

ξίζει να σημειωθούν δύο ακόμη σημαντικά πολιτιστι-

κά γεγονότα που έλαβαν χώρα στο εξωτερικό.

• Στο Μουσείο Hermitage της Αγίας Πετρούπολης,

στη Ρωσία, με τη συνεργασία του Ιδρύματος, διορ-

γανώθηκε έκθεση των μεταβυζαντινών εικόνων της

Συλλογής Βελιμέζη με τίτλο “Holy Images: the Greek

Icons from the Velimezis Collection” (11/09/09 έως

13/12/09). Οι εικόνες της συλλογής μεταβιβάστηκαν

το 2008 ως δωρεά στο Ιδρυμα Ωνάση από τον κ. Αι-

μίλιο Φ. Μαργαρίτη.

• Στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο στη Νέα Υόρκη

πραγματοποιείται έκθεση με μοναδικές κρητικές ει-

κόνες του 15ου και 16ου αιώνα, συμπεριλαμβανομέ-

νων πρώιμων έργων του Δομήνικου Θεοτοκόπου-

λου. Η έκθεση με τίτλο «Οι καταβολές του El Greco:

η ζωγραφική εικόνων στη Βενετοκρατούμενη Κρή-

τη» εγκαινιάστηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2009, από τον

υπουργό Πολιτισμού κ. Παύλο Γερουλάνο και θα δι-

αρκέσει έως τις 27 Φεβρουαρίου 2010.

Το 2010 κυρίαρχη θέση στον προγραμματισμό του

Ιδρύματος έχει το διεθνές συνέδριο Οι Διάλογοι των

Αθηνών, που το Νοέμβριο του 2010 θα εγκαινιάσει τη

«Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών», νέο πολυπολιτισμικό

χώρο του Ιδρύματος Ωνάση, με στόχο την παρουσία-

ση, προβολή και ενθάρρυνση παραγωγής σύγχρονου

ελληνικού πολιτισμού και εξαγωγή του εκτός Ελλά-

δας. Το συνέδριο διοργανώνεται σε συνεργασία με ε-

πτά έγκυρους επιστημονικούς φορείς της Ευρώπης

και της Αμερικής. Πρόκειται να διερευνήσει τα προ-

βλήματα του σύγχρονου ανθρώπου υπό το πρίσμα

της ελληνικής σκέψης, αλλά και τη δυνατότητα αυτής

της κληρονομιάς να λειτουργήσει ως πηγή ανεύρεσης

λύσεων στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος

σήμερα και σε αυτές που του επιφυλάσσει το μέλλον.

14/12/2009: από την τελετή απονομής των Διεθνών Βραβείων Ωνάση για το Δίκαιο και τα Γράμματα στην Coupole (Θόλος) του Institut de France στο Παρίσι


Γ ια να αναρωτηθεί κανείς τι

θα γίνει σε δέκα χρόνια, πρέ-

πει σε κάθε περίπτωση να α-

ποδεχτεί και το γεγονός ότι

τα υποκείμενα θα είναι όλα διαφο-

ρετικά: οι ομιλούντες θα είναι κατά

δέκα έτη μεγαλύτεροι. Αντίστροφα,

η ομάδα κάθε συγκεκριμένης ηλικί-

ας (πχ. των συνταξιοδοτούμενων,

των σαραντάρηδων κοκ.) θα αποτε-

λείται από άλλα άτομα, με άλλες ε-

μπειρίες, βιώματα, ζωή. Η διάκριση

μεταξύ γενιάς και ηλικίας πρέπει να

βρίσκεται στη βάση κάθε προβλημα-

τισμού για το πώς θα είναι το μέλ-

λον. Το ερώτημα αυτό αποτελεί, εδώ

και χρόνια, αντικείμενο επιστημονι-

κής μελέτης.

Μεγάλες δειγματοληπτικές έρευ-

νες σχεδιάζονται, ώστε να περιλαμ-

βάνουν πληροφορίες για την υγεία

και την περίθαλψη, την οικογένεια

και τις κοινωνικές σχέσεις, την ερ-

γασία, τη σύνταξη και τις οικονομι-

κές σχέσεις. Το στατιστικό δείγμα ε-

πανεξετάζεται σε τακτά χρονικά δι-

αστήματα. Με αυτόν τον τρόπο

μπορεί πλέον να υπάρχει και επιστη-

μονική επιβεβαίωση της προσδοκίας

του Ζαμπέτα ότι «ο πενηντάρης εί-

ναι ο νέος της εποχής». Στις ΗΠA, η

Ερευνα Υγείας και Συνταξιοδότησης

(Health and Retirement Survey) εξε-

τάζει 22.000 άτομα ηλικίας 50 ετών

και άνω, ανά τριετία περίπου, αρχί-

ζοντας ήδη από το 1992. Το πορ-

τραίτο των γενεών προκύπτει από

πάνω από 500 επιστημονικές μελέ-

τες γιατρών, οικονομολόγων, κοινω-

νιολόγων και ψυχολόγων. Στην Ευ-

ρώπη, η άμεσα συγκρίσιμη έρευνα

υπάρχει από το 2004 -η Ερευνα για

την Υγεία, Γήρανση και Συνταξιοδό-

τηση στην Ευρώπη (SHARE-Survey

of Health Ageing and Retirement in

Europe) είναι το μεγαλύτερο ερευ-

Είναι ο πενηντάρης ο νέος της εποχής;

Πλάτων ΤήνιοςΕπίκουρος καθηγητής

στο Πανεπιστήμιο Πειραιά


νητικό αντικείμενο που χρηματοδο-

τεί η Επιτροπή στο χώρο των κοινω-

νικών επιστημών. Στο SHARE συμ-

μετέχει εξ αρχής η Ελλάδα με δείγμα

2.000 νοικοκυριών. Το SHARE έχει

ήδη συμπληρώσει τρία κύματα δειγ-

ματοληψιών (2004, 2007 και 2009),

ενώ τα λεπτομερή στοιχεία είναι δι-

αθέσιμα σε όλους τους ενδιαφερό-

μενους ερευνητές.

Η επιτυχία των τριών πρώτων κυ-

μάτων (έχουν ήδη δημοσιευτεί περισ-

σότερα από 200 επιστημονικά άρθρα

που αξιοποιούν τα στοιχεία) οδήγησε

την Ευρωπαϊκή Ενωση στο να κατα-

τάξει το SHARE (μαζί με τα μεγάλα

ερευνητικά έργα των φυσικών επι-

στημών) ως «Ευρωπαϊκή Ερευνητική

Υποδομή» (ESFRI). Αυτό σημαίνει ό-

τι θα τριπλασιαστεί το δείγμα (άρα,

τα στοιχεία θα είναι αξιοποιήσιμα και

για εθνικό προγραμματισμό), ενώ θα

γίνουν άλλα τέσσερα κύματα ως το

2020, όταν οι αρχικοί ερευνώμενοι θα

είναι μεγαλύτεροι κατά 16 χρόνια. Ε-

πίσης, σημαίνει ότι το κόστος συλλο-

γής των στοιχείων θα βαρύνει το

κονδύλιο έρευνας καθεμιάς από τις

χώρες που συμμετέχουν. Η απόφαση

για το αν θα συμμετέχει η Ελλάδα

εκκρεμεί από την προηγούμενη κυ-

βέρνηση, αφού πρέπει να σταθμιστεί

το κατά πόσον θα διατεθούν οι δια-

θέσιμοι πόροι για την κοινωνική/υ-

γειονομική έρευνα για τη γήρανση

και όχι για τηλεσκόπια για τη μελέτη

του σύμπαντος.

• Ενδεικτικά αποτελέσματα της έ-

ρευνας SHARE με έμφαση στην

Ελλάδα και χρηστικές πληροφο-

ρίες για τις μεθόδους πρόσβασης

στα στοιχεία δίνει το βιβλίο Ζωή

50+ Υγεία, Γήρανση και Σύνταξη

στην Ελλάδα και στην Ευρώπη

των Αντιγόνη Λυμπεράκη, Πλά-

των Τήνιος και Τάσος Φιλαλήθης

(επιμ.) που εκδόθηκε πρόσφατα

από τις εκδ. Κριτική. Πληροφο-

ρίες, επίσης, μπορούν να αντλη-

θούν και από τις ιστοσελίδες:

www.share-project.gr και www.ageing.gr

Στην Ευρώπη, η

Ερευνα για την

Υγεία, Γήρανση και

Συνταξιοδότηση

είναι το μεγαλύτερο

ερευνητικό

αντικείμενο που

χρηματοδοτεί η

Επιτροπή στο χώρο

των κοινωνικών

επιστημών


Τ α τελευταία χρόνια ήταν δύ-

σκολα για την ελληνική εκ-

παίδευση, τους δασκάλους

και τους μαθητές. Η σχέση

μαθητών, φοιτητών και σπουδαστών

με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και την

ίδια την οργανωμένη εκπαιδευτική

λειτουργία έχει πάψει προ πολλού να

είναι σχέση εμπιστοσύνης και γόνι-

μης αλληλεπίδρασης -ο τρόπος αντι-

μετώπισης του σχολείου από την

πλειονότητα των παιδιών και των νέ-

ων κυμαίνεται από καλοπροαίρετη α-

διαφορία μέχρι απόρριψη (αντιμετώ-

πιση από την οποία ξεφεύγουν μόνο

τα φροντιστήρια -αλλά αυτό είναι

θέμα για άλλο άρθρο). Σε ένα τέτοιο

περιβάλλον, για το οποίο έχουμε ευ-

θύνη όλοι όσοι ασχολούμαστε (επαγ-

γελματικά ή όχι) με την εκπαίδευση,

είναι ελκυστικό να στραφούμε προς

το μέλλον και να προσπαθήσουμε να

σκιαγραφήσουμε ένα εκπαιδευτικό

σύστημα μακριά από τις σημερινές

δυσλειτουργίες. Ας σκεφτούμε πώς

θέλουμε την ελληνική εκπαίδευση το

2020 -έτος αρκετά μακρινό, ώστε να

δρομολογηθούν και να εδραιωθούν

σημαντικές αλλαγές, αλλά όχι τόσο

μακρινό, ώστε να μην μπορούμε να

κάνουμε ρεαλιστικές προβλέψεις για

την κοινωνική πραγματικότητα.

Eχουμε ήδη αρχίσει να ζούμε τις

μεγάλες κοινωνικές αλλαγές που θα

σημαδέψουν και τη δεύτερη δεκαε-

τία του 21ου αιώνα. Ο ελληνικός

πληθυσμός (όπως και ο πληθυσμός

της δυτικής Ευρώπης συνολικά)

γερνά. Στον αναπτυσσόμενο κόσμο,

αντίθετα, το ποσοστό του πληθυ-

σμού κάτω των 18 ετών μεγαλώνει:

το 2020 είναι πολύ πιθανό το 50%

του παγκόσμιου πληθυσμού να είναι

κάτω των 18 ετών, οι περισσότεροι

σε αναπτυσσόμενες χώρες, δισεκα-

τομμύρια νέοι άνθρωποι με δίψα για

καλύτερη ζωή και περισσότερες ευ-

καιρίες. Η επόμενη δεκαετία θα φέ-

ρει ακόμα περισσότερη εσωτερική

και εξωτερική μετανάστευση, με α-

ποτέλεσμα να ενισχυθεί η διεθνο-

ποίηση και αστικοποίηση του πλη-

θυσμού, ενώ ταυτόχρονα θα συνεχι-

στεί η αύξηση του προσδόκιμου ζω-

ής, ίσως σημαντικά.

Τι σημαίνουν όλα αυτά για την

Δύσκολα χρόνιαστα «θρανία»

Βασίλης ΒασσάλοςΑναπληρωτής καθηγητής,

Τμήμα Πληροφορικής,

Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών


ελληνική εκπαίδευση; Η αύξηση του

αριθμού των ηλικιωμένων πρέπει να

οδηγήσει σε αυξημένη έμφαση της

εκπαίδευσης και της άσκησης στους

κλάδους της υγείας και της πρόνοιας.

Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα περισ-

σότερους γιατρούς, σε μία χώρα με

το μακράν μεγαλύτερο κατά κεφαλήν

ποσοστό γιατρών στην Ευρώπη, αλ-

λά περισσότερους και καλύτερα εκ-

παιδευμένους νοσηλευτές, φυσικοθε-

ραπευτές και κοινωνικούς λειτουρ-

γούς -έχουμε σήμερα τους λιγότε-

ρους νοσηλευτές στην Ευρώπη (Ευ-

ρωπαϊκός Ατλας Υγείας, Παγκόσμια

Οργάνωση Υγείας, 2008). Ακόμη πιο

σημαντικό είναι το γεγονός ότι η με-

γαλύτερη διάρκεια ζωής θα οδηγήσει

αδήριτα στην επιμήκυνση και της ερ-

γασιακής ζωής -αυξάνοντας τη σημα-

σία και το ρόλο της εκπαίδευσης ενη-

λίκων και της διά βίου εκπαίδευσης,

αλλά και ανοίγοντας δυνατότητες

για αύξηση του ρόλου της μαθητείας

δίπλα σε πολύ πεπειραμένους εργα-

ζόμενους. Οι κοινωνικές αυτές αλλα-

γές θα σηματοδοτήσουν τη μετάβα-

ση από μια κοινωνία, στην οποία η

εκπαίδευση αφορά νεαρούς μαθητές

που διδάσκονται μέσα σε ειδικά κτί-

ρια-σχολεία, όπου είναι συγκεντρω-

μένοι όλοι οι εκπαιδευτικοί, σε μια

κοινωνία, όπου μαθαίνοντες είναι ό-

λοι, και η μάθηση μπορεί να συμβαί-

νει σε διαφορετικούς χώρους, με την

κατάλληλη τεχνολογική υποστήριξη.

Οι επερχόμενες τεχνολογικές αλ-

λαγές θα έχουν, επίσης, μεγάλη

επίδραση στη διαδικασία, αλλά και

το περιεχόμενο της εκπαίδευσης. Η

συνεχιζόμενη διασπορά ισχυρών υ-

περφορητών συσκευών, όπως τα έ-

ξυπνα τηλέφωνα και οι επιπαλάμιοι

υπολογιστές, η συνεχής διαθεσιμό-

τητα δικτύωσης υψηλής ταχύτητας,

η δυνατότητα γρήγορης επεξεργασί-

ας και διάθεσης όλης της καταγε-

γραμμένης ανθρώπινης γνώσης και

η υπολογιστική δυνατότητα δημι-

ουργίας εικονικής πραγματικότητας

θα δημιουργήσουν τις συνθήκες για

μια πραγματική επανάσταση στην

εκπαίδευση.

Η εκπαίδευση θα μπορεί να συνεχί-

ζεται και εκτός σχολικών ωρών

και σχολικών κτιρίων με αποτελεσμα-

τικό τρόπο. Οι μαθητές θα έχουν τη

δυνατότητα πρόσβασης από απόστα-

ση σε πάσης φύσεως ειδικούς, αλλά

και τη δυνατότητα να εξερευνούν

«αυτοπροσώπως» (μέσω ρεαλιστικών

εξομοιώσεων και υπολογιστικών πει-

ραματικών διατάξεων) το αντικείμενο

του μαθήματος, είτε αυτό είναι η γεω-

γραφία των Aλπεων, είτε είναι τα διά-

φορα είδη πετρωμάτων, η κίνηση του

εκκρεμούς, η κοινωνική δομή και ζωή

της αρχαίας Ρώμης ή η Αντιγόνη του

Σοφοκλή. Οι γεωγραφικοί περιορι-

σμοί που σε μεγάλο βαθμό επηρεά-

ζουν την κατανομή των εκπαιδευτι-


Χρειαζόμαστε ένα

σύστημα στο οποίο

οι βασικές

επιστημονικές

γνώσεις και

εμπειρίες για τη

μαθησιακή

διαδικασία θα

ενσωματωθούν στο

ελληνικό

εκπαιδευτικό

σύστημα,

ξεκινώντας από την

εκπαίδευση των

εκπαιδευτικών μας

κών ανθρώπινων πόρων σήμερα στη

χώρα μας και συντελούν στη διαιώνι-

ση ανισοτήτων θα μπορούν να ξεπε-

ραστούν ως το 2020 με τη βοήθεια της

τεχνολογίας. Η υιοθέτησης της τε-

χνολογίας, φυσικά, θα φέρει και προ-

κλήσεις: Ποια είναι η κατάλληλη δι-

δακτέα ύλη, αν τα γεγονότα, τα στοι-

χεία, οι έννοιες είναι κυριολεκτικά α-

νά πάσα στιγμή «στο χέρι μας»; Πώς

προσαρμόζεται η διδασκαλία που πα-

ραδοσιακά στηρίζεται στο γραπτό

κείμενο στις ανάγκες μιας νέας γε-

νιάς που έχει πολύ περισσότερες και

ποικίλες οπτικές και ακουστικές προ-

σλαμβάνουσες; Πώς μπορεί να διδα-

χθεί η ανάγκη για περισυλλογή εν

μέσω βομβαρδισμού ερεθισμάτων;

Πώς μπορεί να ενταχθεί στη βασική

εκπαίδευση η διαχείριση και ερμηνεία

των ροών δεδομένων που ένα παιδί

και ένας νέος του 2020 θα πρέπει να

διαχειριστούν καθημερινά, αλληλεπι-

δρώντας με τον κόσμο;

Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα

του 2020 πρέπει να αντιμετωπίζει

τις προκλήσεις της νέας κοινωνικής

και τεχνολογικής πραγματικότητας, έ-

χοντας πρώτα αντιμετωπίσει τις σημε-

ρινές, χρόνιες και διαλυτικές δυσλει-

τουργίες του. Πολύ πριν από το 2020

πρέπει να έχουμε ένα εκπαιδευτικό

σύστημα που να πείθει τους μαθαίνο-

ντες, τους εκπαιδευτές, τους γονείς,

την κοινωνία ολόκληρη ότι οι εκπαι-

δευτικοί χώροι είναι καλύτερο να είναι

ανοιχτοί και σε λειτουργία. Πρέπει να

έχουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα,

στο οποίο οι μαθητές δεν θα ξοδεύουν

το χρόνο τους και η κοινωνία τους

πόρους της, για να διδαχθούν δύο φο-

ρές τα ίδια πράγματα, κάθε μέρα, για

έξι χρόνια, στο σχολείο και στο φρο-

ντιστήριο. Oπου δεν θα υπάρχουν κα-

θηγητές του σχολείου που θα καλούν

τα παιδιά να λύσουν τις απορίες τους

στο φροντιστήριο. Oπου η ιδέα της

εκμάθησης των απαραίτητων ξένων

γλωσσών στο σχολείο δεν θα προκα-

λεί θυμηδία. Oπου πυλώνας ισότιμος

της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα

είναι η επαγγελματική εκπαίδευση

-στη Φινλανδία, τη χώρα με το καλύ-

τερο, σύμφωνα με πολλούς «δείκτες»,

εκπαιδευτικό σύστημα στην Ευρώπη,

οι μισοί μαθητές παρακολουθούν ε-

παγγελματικά λύκεια ή σχολές. Oπου

η επιλογή της επαγγελματικής εκπαί-

δευσης θα αποτελεί όχι μόνο θεμιτή,

αλλά κοινωνικά σεβαστή επιλογή για

την ελληνική κοινωνία, επιλογή που

θα αντικατοπτρίζει την ύπαρξη πολ-

λών οδών για την απόκτηση γνώσης,

την κοινωνικοποίηση, την ψυχική ο-

λοκλήρωση και την επαγγελματική α-

ποκατάσταση, και δεν θα αποτελεί

στίγμα μειωμένης ικανότητας, χειρό-


τερου μέλλοντος ή κοινωνικής θέσης.

(Aλλωστε, υπό ποια έννοια απαιτεί

μειωμένες αντιληπτικές ικανότητες η

σπουδή, πχ. στην τεχνολογία αυτοκι-

νήτων -έχετε δει το σχηματικό διά-

γραμμα μιας μοντέρνας μηχανής εσω-

τερικής καύσης;) Eνα σύστημα, στο ο-

ποίο η μαθητεία και η έμπρακτη γνώ-

ση θα αποτελούν βασικά συστατικά

της εκπαιδευτικής διαδικασίας για ό-

λους. Eνα σύστημα που θα εμπλέκει

το δάσκαλο κάθε βαθμίδας στην επι-

τυχία του μαθαίνοντος, όπου ο εκπαι-

δευτικός δεν θα στηρίζεται μόνο στη

διαίσθησή του, για να βελτιώσει τις

μεθόδους διδασκαλίας του και στο ο-

ποίο η ατομική του υπερηφάνεια για

μια «καλά καμωμένη δουλειά» δεν θα

είναι το μόνο (και μοναχικό) του κίνη-

τρο. Ενα σύστημα, στο οποίο το μόνο

μετρούμενο κριτήριο επιτυχίας δεν θα

είναι η λήψη πτυχίου ή η εισαγωγή

στο Πανεπιστήμιο -στις πανελλήνιες

επιτυγχάνουν πλέον όλοι και πτυχίο

παίρνουν σχεδόν όλοι όσοι εγγράφο-

νται σε μια πανεπιστημιακή σχολή. Ε-

να σύστημα στο οποίο, εντέλει, οι βα-

σικές επιστημονικές γνώσεις και ε-

μπειρίες για τη μαθησιακή διαδικασία

και την αποτελεσματική εκπαιδευτική

λειτουργία θα ενσωματωθούν στο ελ-

ληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, ξεκι-

νώντας από την εκπαίδευση των εκ-

παιδευτικών μας.

Από τη δεκαετία του 1950 ξέρουμε

τη βασική ταξινομία των γνωσια-

κών διαδικασιών και δραστηριοτήτων:

το να θυμόμαστε (δεδομένα, στοι-

χεία), να κατανοούμε (να συγκρίνου-

με, να διακρίνουμε, να περιγράφουμε),

να εφαρμόζουμε (να πειραματιζόμα-

στε, να ανακαλύπτουμε), να αναλύου-

με (να διακρίνουμε, να κατηγοριοποι-

ούμε, να κατανοούμε τα μέρη που δη-

μιουργούν το όλον), να αξιολογούμε

(να ελέγχουμε, να μετράμε, να επαλη-

θεύουμε) και να δημιουργούμε (να

συνθέτουμε, να οργανώνουμε, να σχε-

διάζουμε, να παράγουμε). Από πριν το

1960 μάθαμε ότι πρέπει να υπάρχουν

τουλάχιστον τριών ειδών μαθησιακοί

στόχοι στην εκπαίδευση: εκτός των

γνωσιολογικών, υπάρχουν οι συναι-

σθηματικοί (πρόσληψη, ανταπόκριση,

εκτίμηση αξιών, οργάνωση αξιών, εν-

σωμάτωση αξιών στο χαρακτήρα) και

οι ψυχοκινητικοί (ανάπτυξη δεξιοτή-

των για την εκτέλεση πολύπλοκων κι-

νητικών ενεργειών, ανταπόκριση σε

νέες συνθήκες, δημιουργία νέων

«κινήσεων»).

Ποιο από αυτά υποστηρίζει η δι-

δασκαλία στα ελληνικά σχολεία σήμε-

ρα; Τι «χωράει» στο εθνικό πρόγραμ-

μα διδασκαλίας και τι πρέπει να «χω-

ράει»; Πόσα παιδιά τελειώνουν το Λύ-

κειο χωρίς να έχουν κάνει πειράματα

και χωρίς να έχουν αναλύσει τα δεδο-

μένα πειραμάτων; Ποιους συναισθη-

ματικούς εκπαιδευτικούς στόχους εί-

ναι εκπαιδευμένος να σχεδιάζει και να

παρακολουθεί ο Eλληνας εκπαιδευτι-

κός; Και πώς θα φτάσουμε στο εκπαι-

δευτικό σύστημα του 2020, όταν δεν

έχουμε ενσωματώσει στο εκπαιδευτι-

κό μας σύστημα και στις μεθόδους δι-

δασκαλίας τις επιστημονικές γνώσεις

για τη μάθηση του 1960;

Η κοινωνική δυσπροσαρμοστικότη-

τα, η επαγγελματική απαξία, το υ-

ποβαθμισμένο αξιακό υπόβαθρο πολ-

λών αποφοίτων των σχολείων και Πα-

νεπιστημίων μας, η ψυχολογική τους

αποξένωση από τη διαδικασία της μά-

θησης, το γεγονός, εν ολίγοις ότι το

σχολείο δεν ανταποκρίνεται στην απο-

στολή του έχει γίνει συνολικά αντιλη-

πτό. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστη-

μα πρέπει να αντιμετωπίσει αυτό το

πρόβλημα το 2010, προκειμένου να

μπορέσει το 2020 να γίνει μοχλός ατο-

μικής βελτίωσης και κοινωνικής προό-

δου σε ένα περιβάλλον αυξημένης διε-

θνοποίησης και τεχνολογικής εξέλιξης.

Για να γίνει αυτό, το πρώτο βήμα πρέ-

πει να είναι η ανάταξη της εκπαίδευ-

σης των εκπαιδευτικών μας, η ριζική

βελτίωση των Παιδαγωγικών Τμημά-

των και η εκ βάθρων αλλαγή της δια-

δικασίας επιλογής δασκάλων και κα-

θηγητών για τα Γυμνάσια και για τα

Γενικά και Επαγγελματικά Λύκεια και

Σχολές. Ας ελπίσουμε οι πάσης φύσε-

ως αρμόδιοι να αντιληφθούν το μέγε-

θος της πρόκλησης και να στρέψουν

σε αυτή την προσοχή τους.

Εκτός των

γνωσιολογικών, η

εκπαίδευση πρέπει

να επιδιώκει και

συναισθηματικούς

και ψυχοκινητικούς

μαθησιακούς

στόχους


Γυναίκα εργαζόμενη «χωρίς οικογένεια»

Δεν είναι καλός καιρός για οι-

κονομολόγους, και κυρίως

για εκείνους που κάνουν

προβλέψεις! Το τοπίο της οι-

κονομίας και της εργασίας στην Ελ-

λάδα δέκα χρόνια μετά από σήμερα;

Μην πιστεύετε τίποτα. Και δεν είναι

μόνον εξαιτίας της κρίσης… Αν κά-

ποιος έγραφε ένα αντίστοιχο κείμενο

το 1990 και υποστήριζε πως η ελληνι-

κή οικονομία θα απορροφήσει στη δι-

άρκεια της δεκαπενταετίας περί το έ-

να εκατ. μετανάστες (χωρίς αύξηση

της ανεργίας και με αύξηση πραγματι-

κών μισθών), θα τον περιγελούσαν ή

ακόμα μπορεί και να τον θεωρούσαν

«περίπτωση ιατρικού ενδιαφέρο-

ντος». Αν κάποιος το 2000, μέσα στην

ευφορία της εισόδου στην ΟΝΕ έλεγε

πως δέκα χρόνια μετά η χώρα των

(οικονομικών) θαυμάτων θα είχε με-

γαλύτερο έλλειμμα από εκείνο που

προέκυψε μετά την πρώτη -ατυχή- υ-

πουργία Σαμαρά (στο υπουργείο Οι-

κονομικών), αλλά χωρίς περιθώριο

διόρθωσης με όχημα την προσαρμογή

της ισοτιμίας της, θα είχε περίπου την

ίδια τύχη… Πόσο διαφορετικά μπο-

ρεί να είναι τα πράγματα μετά από

μία δεκαετία; Για ποιο λόγο κάποιες

προβλέψεις φαντάζουν εντελώς απί-

στευτες (και για το λόγο αυτό αποσι-

ωπούνται), αλλά επιβεβαιώνονται, ε-

νώ άλλες υιοθετούνται ασμένως ως

ρεαλιστικές, διατυμπανίζονται και α-

ποτυγχάνουν παταγωδώς; Τρεις λό-

γοι θα μπορούσαν να εξηγήσουν τις

δυσκολίες των αξιόπιστων προβλέψε-

ων σε ορίζοντα δεκαετίας: η «αποκά-

λυψη» κάποιας νέας αλήθειας, η αντι-

μετώπιση μιας κατά βάση σωστής

πρόβλεψης με νέο τρόπο (που αλλά-

ζει τη σημασία της) και, τέλος, η αδυ-

ναμία κατανόησης όχι των μελλοντι-

κών τάσεων, αλλά της τρέχουσας ση-

μερινής πραγματικότητας…

Αντιγόνη Λυμπεράκη Καθηγήτρια Οικονομικών στο Πάντειο

Πανεπιστήμιο, μέλος του ΔΣ της

Action Aid Ελλάς


Ο πρώτος λόγος θυμίζει το φαινό-

μενο «μαύροι κύκνοι»: εκεί που

νομίζεις πως έχεις το σωστό ορισμό,

για να καταλάβεις τον κόσμο γύρω

σου, συμβαίνει κάτι που σου δείχνει

πως δεν το είχες καταλάβει σωστά.

Μέχρι την ανακάλυψη της Αυστραλί-

ας ο αυτονόητος ορισμός του κύκνου

ήταν «λευκό πουλί…». Μετά την α-

νακάλυψη μαύρων κύκνων στην Αυ-

στραλία, ο ορισμός προσαρμόστηκε,

ώστε να χωράει τη νέα αλήθεια…

Πόσες «ανακαλύψεις-αποκαλύψεις»

άραγε χωράνε σε μία δεκαετία; Ο

δεύτερος λόγος δεν έχει να κάνει με

τις αλλαγές καθαυτές, αλλά με τον

τρόπο που προσλαμβάνουμε την

πραγματικότητα, ακόμα και αν την έ-

χουμε προβλέψει με ικανοποιητικό

τρόπο.

Μπορεί, λοιπόν, κάποιος να προβλέ-

ψει πως στα επόμενα δέκα χρόνια θα

επεκταθεί ουσιωδώς το δίκτυο των

γρήγορων τρένων και, συνεπώς, η ε-

πικοινωνία θα είναι απλή και φτηνή.

Και δέκα χρόνια αργότερα να επιβε-

βαιωθεί μεν η πρόβλεψη, αλλά επει-

δή εν τω μεταξύ έχει γενικευτεί η κί-

νηση με οικολογικό και γρήγορο ελι-

κόπτερο, ενώ επιβαρύνεται με πράσι-

νους φόρους το ενεργοβόρο τρένο, η

επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύ-

ου δεν απλοποιεί την επικοινωνία,

ούτε την καθιστά φτηνότερη.

Ο τρίτος (και φαρμακερότερος) λό-

γος που δυσκολεύει τις προβλέψεις

δεν έχει να κάνει ούτε με τις αβεβαιό-

τητες του αύριο, ούτε με τις περιπέ-

τειες της πρόσληψης των αλλαγών.

Το πρόβλημα εδώ βρίσκεται στις πα-

ρεξηγήσεις, παρερμηνείες και σκοπι-

μότητες του πεζού σήμερα: δηλαδή,

συχνά αδυνατούμε να φανταστούμε

(και να δημιουργήσουμε) το αύριο, ε-

πειδή αρνούμαστε να αναλύσουμε

σωστά το σήμερα.

Σε πείσμα των δυσκολιών, ας φα-

νταστούμε μια κατάσταση, κατά

την οποία η οικονομία το 2020 δεν θα

λειτουργούσε με αναξιοποίητα αποθέ-

ματα εργασίας. Ας θεωρήσουμε ότι η

Ελλάδα του 2020 θα μοιάζει με τη Δα-

νία του 2010 (και όχι αντιστρόφως).

Αν είναι έτσι, η μεγάλη διαφορά με το

σήμερα δεν βρίσκεται στην πράσινη

ανάπτυξη ή στην τεχνολογική διάχυ-

ση, αλλά στην αξιοποίηση του ανθρώ-

πινου δυναμικού. Το αναξιοποίητο α-

πόθεμα στην Ελλάδα του σήμερα εί-

ναι οι γυναίκες που δεν εργάζονται.

Οπως και το πετρέλαιο στα βάθη της

θάλασσας, πρόκειται για αναπτυξιακό

απόθεμα που είναι σχετικά εύκολο να

εντοπιστεί, αλλά δυσκολότερο να αξι-

οποιηθεί. Στη μεγάλη εικόνα της ευ-

ρωπαϊκής οικονομίας, η Ελλάδα είναι

η χώρα με το μεγαλύτερο ποσοστό α-

Aδυνατούμε να

φανταστούμε

(και να

δημιουργήσουμε)

το αύριο, επειδή

αρνούμαστε να

αναλύσουμε σωστά

το σήμερα


τόμων που δεν εργάζονται και δεν α-

ναζητούν εργασία. Στο εσωτερικό αυ-

τής της ομάδας, οι γυναίκες καταλαμ-

βάνουν δεσπόζουσα θέση. Εχει ενδια-

φέρον πως στο ερώτημα «γιατί δεν α-

ναζητάτε δουλειά;», η συχνότερη απά-

ντηση δεν είναι «επειδή δεν θα βρω/ε-

πειδή δεν υπάρχουν δουλειές», αλλά

«επειδή έχω οικογενειακές υποχρεώ-

σεις». Αν στην Ελλάδα του 2020 περι-

οριστούν δραστικά αυτές οι αναξιο-

ποίητες δεξαμενές εργασίας, τότε ο

πλούτος θα αυξηθεί, θα αυξηθούν τό-

σο η ζήτηση, όσο και η προσφορά των

αγαθών και των υπηρεσιών, θα αυξη-

θεί το φάσμα των καταναλωτικών και

παραγωγικών επιλογών των ανθρώ-

πων και, παράλληλα, ο καθένας και η

καθεμία θα είναι σε θέση να διαλέ-

γουν με μεγαλύτερη ελευθερία το

πώς, το πού και το πότε των διάφο-

ρων σταθμών της ατομικής του/της

διαδρομής.

Συχνά (και στη χώρα μας συχνότε-

ρα), συναντάμε την άποψη πως ο

στόχος για την απασχόληση των γυ-

ναικών είναι απότοκος στενού οικο-

νομισμού και αδιαφορίας για την

πραγματική ευτυχία των ανθρώπων.

Οι άνθρωποι, κατά την άποψη αυτή,

είναι πιο ευτυχισμένοι, όταν ακουμπά-

νε στα μαξιλαράκια των «αναξιοποίη-

των δεξαμενών εργασίας». Ποιος δεν

προτιμά να βρίσκει κάποιον στο σπίτι,

όταν γυρνάει από τη δουλειά ή από το

σχολείο, κάποιον που έχει σκεφτεί, έ-

χει ψωνίσει, έχει μαγειρέψει, έχει κα-

θαρίσει, έχει σιδερώσει και έχει αρκού-

ντως προβληματιστεί για το ποιος εί-

ναι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπι-

σης του κάθε ξεχωριστού προβλήμα-

τος που αντιμετωπίζει το κάθε μέλος

του νοικοκυριού; Μήπως αυτή η άκρι-

τη αντιγραφή «δυτικών προτύπων»

γυναικείας απασχόλησης λειτουργεί

τελικώς σε βάρος της πραγματικής ευ-

ημερίας (δηλαδή της ευτυχίας) της οι-

κογένειας συνολικά και του κάθε μέ-

λους της ξεχωριστά; Είναι, όμως,

πράγματι ένα σενάριο «στυγνού οικο-

νομολόγου» που αδιαφορεί για τις ε-

πιλογές και επιθυμίες των ίδιων των

ανθρώπων; Ακόμα και οι οπισθοδρο-

μικότεροι ρομαντικοί στις μέρες μας,

έχουν πλέον αντιληφθεί πως οι ρόλοι

της μαμάς και του μπαμπά της Λόλας

στο αλφαβητάρι της δεκαετίας του

1960 (με το οποίο μεγάλωσαν πολλοί

και πολλές από εκείνους που συνδια-

λέγονται αρμοδίως για τις επιθυμητές

και ανεπιθύμητες κοινωνικές διευθε-

τήσεις) δεν αποτελούν προϊόν ατομι-

κής επιλογής, αλλά κοινωνικής κατα-

σκευής. Οι άνθρωποι αυτοί δεν ρωτή-

θηκαν ποτέ αν και πόσο επιθυμούν να

εργάζονται, να μαγειρεύουν και να

φροντίζουν. Είναι, λοιπόν, τουλάχι-

στον παραπλανητικό (για να μην πω

ότι είναι και ανέντιμο) να προσποιού-

μαστε πως πρόκειται για την ιδανική

κατάσταση, στην οποία όλοι και όλες

διάλεξαν ελεύθερα και ανεμπόδιστα

τον τρόπο της ζωής τους, τη δουλειά

τους και τις διευθετήσεις της καθημε-

ρινότητάς τους, και πως κάθε διαφο-

ρετική διευθέτηση αντιβαίνει τις επι-

λογές τους και τους στριμώχνει σε

«ξενόφερτα πρότυπα ζωής» που δεν

τα διάλεξαν και δεν τους ταιριάζουν.

Επίσης, ο περιορισμός των αναξιοποί-

ητων δεξαμενών εργασίας δεν θα ση-

μαίνει φυσικά «υποχρεωτική εργα-

σία», αλλά την ελευθερία επιλογής α-

νάμεσα σε διαφορετικό μείγμα εργα-

σίας και φροντίδας με τρόπο που να

αντιστοιχεί όχι μόνο στις ανάγκες, αλ-

λά και στις επιθυμίες της κάθε εποχής-

στιγμής του κύκλου ζωής. Αυτονοή-

τως, αυτό αφορά τόσο τις γυναίκες,

όσο και τους άνδρες, καθώς -ευτυ-

χώς- κανείς δεν πολυπιστεύει στις μέ-

ρες μας πως εκ γενετής οι άνδρες έ-

χουν προδιάθεση στην αναζήτηση του

χρήματος και οι γυναίκες αντιστοίχως

στην προσφορά φροντίδας. Ετσι, επε-

κτείνεται αυτό που ισχύει κατά κύριο

λόγο για τους άνδρες μόνο, ώστε να

περιλαμβάνει και τις γυναίκες.

Και ο αντίλογος στα παραπάνω: μα

αν όλοι και όλες εργάζονται, τότε

ποιος ακριβώς θα φροντίζει; Το άρρη-

το πλην ουσιώδες στοιχείο που προ-

σφέρει το ερώτημα αυτό είναι η ανα-

γνώριση πως οι δραστηριότητες φρο-

ντίδας μπορούν να είναι πολύ απαιτη-

τικές, και άρα δύσκολα συμβιβάσιμες

H Ελλάδα είναι

η χώρα με το

μεγαλύτερο

ποσοστό

ατόμων που

δεν εργάζονται και

δεν αναζητούν

εργασία


με επαγγελματική σταδιοδρομία. Θε-

ωρητικά, υπάρχουν τέσσερις επιλογές:

1) η γυναίκα εργάζεται με αμοιβή και

ο άνδρας ασχολείται με τη φροντίδα

σε όρους πλήρους απασχόλησης (οικι-

ακά), 2) ο άνδρας εργάζεται (και πλη-

ρώνεται), ενώ η γυναίκα ασχολείται

με τη φροντίδα σε όρους πλήρους α-

πασχόλησης (οικιακά), 3) και ο άν-

δρας και η γυναίκα εργάζονται στη

βάση μερικής απασχόλησης και φρο-

ντίζουν από κοινού, 4) και ο άνδρας

και η γυναίκα εργάζονται πολλές ώ-

ρες και αναθέτουν τις δραστηριότητες

φροντίδας σε κάποιο άλλο άτομο που

τις πραγματοποιεί έναντι αμοιβής.

Δεν υπάρχει τρόπος να αποφανθεί κα-

νείς περί του τι πραγματικά επιθυμούν

ή επιδιώκουν οι άνθρωποι: μπορεί να

προτιμούν την αυστηρή εξειδίκευση

των ρόλων στο ζευγάρι, όπου κάποιο

μέλος εργάζεται (αποκλειστικώς) και

το άλλο φροντίζει. Μπορεί όλοι να

κάνουν λίγο από όλα, με συνδυασμό

δραστηριοτήτων. Μπορεί, τέλος, να

προτιμούν να εργάζονται και οι δύο

και να αναθέτουν τις δραστηριότητες

φροντίδας σε τρίτους/ες. Αυτό, όμως,

που γνωρίζουμε εκ πείρας είναι πως

μετά την άφιξη πολυπληθών ομάδων

αλλοδαπών γυναικών που προσέφε-

ραν υπηρεσίες φροντίδας στις οικογέ-

νειες σε κόστος που πολλά νοικοκυ-

ριά (για πρώτη φορά) ήταν σε θέση να

αντιμετωπίσουν, τότε σημειώθηκε αι-

σθητή αύξηση στα ποσοστά γυναικών

που μπήκαν στον κόσμο της απασχό-

λησης. Αυτή η πρόσφατη ελληνική ε-

μπειρία μας δείχνει, επίσης πως, μόλις

διαφανούν κάποιες νέες λύσεις που να

αντιμετωπίζουν ικανοποιητικά τις α-

νάγκες της οικογένειας σε φροντίδα,

τότε οι επιλογές ρόλων μεταβάλλο-

νται απότομα, υποδηλώνοντας πως η

προηγούμενη κατάσταση ήταν περισ-

σότερο αναγκαστική και λιγότερο

προϊόν ελεύθερης επιλογής…

Πώς φτάνει, όμως, κανείς σε μια οι-

κονομία χωρίς αναξιοποίητα κοι-

τάσματα εργασίας; Σε μια κοινωνία με

δουλειές για όσους επιθυμούν να ερ-

γαστούν; Το πικρό μάθημα της ιστορί-

ας είναι πως οι θέσεις εργασίας δεν

δημιουργούνται με τα μεγάλα λόγια

ούτε διασφαλίζονται μέσα από θεσμι-

κές και νομοθετικές ρυθμίσεις. Ακόμα

και η αναγκαία νομοθεσία περί ίσης

αμοιβής για ίδια εργασία δεν παράγει

θέσεις εργασίας ίσων ευκαιριών, αλλά

μόνο και εκ των υστέρων τιμωρεί την

άσκηση διακρίσεων, όταν και όπου

καταφέρει να φτάσει ο νόμος… Η με-

γαλύτερη διάκριση, όμως, αυτή ανά-


μεσα σε εκείνους που είναι ελεύθεροι

να αναζητήσουν εργασία και σε εκεί-

νες που έχουν άλλες υποχρεώσεις και

δεν τους ταιριάζουν τα ωράρια, αυτή

η κραυγαλέα διάκριση διαφεύγει της

προσοχής του νομοθέτη, αλλά και

των συμμετεχόντων στο διάλογο περί

εργασίας, ανεργίας κλπ.

Η οικονομία που αξιοποιεί πλήρως

την εργασία όλων όσοι επιθυ-

μούν να εργαστούν δεν προσποιείται

πως κατοχυρώνει τα δικαιώματά

τους, θέτοντας άκαμπτες προδιαγρα-

φές «δημόσιων υπαλλήλων». Οι προ-

διαγραφές αυτές σκοτώνουν θέσεις

εργασίας (οπουδήποτε πλην του δη-

μόσιου τομέα) και επιπλέον δεν έ-

χουν τα χαρακτηριστικά προσαρμο-

στικότητας σε διαφορετικές απαιτή-

σεις διάρκειας και έντασης εργασίας

που μεταβάλλονται στη διάρκεια του

κύκλου ζωής των ανθρώπων. Είναι

θέσεις ζηλευτές, μόνο και μόνο επει-

δή υπάρχει κάποιος άλλος να κάνει

την αθέατη δουλειά φροντίδας…

Οι θέσεις εργασίας που αξιοποιούν

το εργασιακό απόθεμα όλων δεν

μπορούν να στηρίζονται σε αθέατες

διευθετήσεις λίγο-πολύ υποχρεωτι-

κού χαρακτήρα. Θα πρέπει να είναι

σε θέση να ανταποκριθούν πραγματι-

κά στις ποικίλες ανάγκες όλων (και

όχι μόνον εκείνων που έχουν διασφα-

λίσει τις υπηρεσίες φροντίδας στο

παρασκήνιο), γεγονός που συνεπά-

γεται μεγάλη ποικιλία ωραρίων, αλλά

και αμοιβών. Ποικιλία ωραρίων, για

να υπάρχει πραγματική επιλογή ερ-

γασίας για όλους και ανά πάσα στιγ-

μή του κύκλου της ζωής. Ποικιλία α-

μοιβών, προκειμένου να υπάρχουν

πολλά και προσβάσιμα σημεία εισό-

δου στην απασχόληση για όλους και

όλες, και προκειμένου να μη στερέ-

ψει ο μηχανισμός δημιουργίας νέων

θέσεων εργασίας -δηλαδή να μην ε-

ξαντληθούν οι ευκαιρίες απασχόλη-

σης. Επιπλέον, δικαίωμα ελεύθερης

επιλογής στην αμειβόμενη εργασία

θα έχουν οι γυναίκες μόνον, εφόσον

το σύστημα κοινωνικής προστασίας

διασφαλίσει κάποια ελάχιστη κάλυ-

ψη των αναγκών σε φροντίδα. Οσο

δεν το κάνει, τότε οι απαιτήσεις σε

φροντίδα θα δημιουργούν αθέατες

παρενέργειες και ασφυκτικούς κατα-

ναγκασμούς που θα εμποδίζουν σε

αρκετές περιπτώσεις την αξιοποίηση

όλων των διαθέσιμων δεξαμενών ερ-

γασίας και δημιουργικότητας.

Διασφάλιση ευκαιριών εργασίας και

δημιουργικής συμβολής στο οικο-

νομικό γίγνεσθαι προς όλους και όλες

δεν εξασφαλίζεται με νομικισμούς που

δεν αντιλαμβάνονται τον τρόπο που

λειτουργεί η οικονομία, αλλά δεν τσι-

γκουνεύονται σε πομπώδεις δηλώσεις

και μεγαλοστομίες περί ισότητας. Συ-

χνά, οι τελευταίες αποτελούν στην

πραγματικότητα παγίδες που λειτουρ-

γούν σε βάρος της ισότητας, ενώ την

επικαλούνται υψηλοφώνως. Οπως,

για παράδειγμα, οι ρυθμίσεις για την

πρόωρη συνταξιοδότηση των γυναι-

κών (μητέρων), με ακραίο παράδειγμα

τη 15ετία στο δημόσιο. Ο καλοπροαί-

ρετος πλην αδαής νομοθέτης θέλει να

«αποζημιώσει» τις γυναίκες για τις με-

γάλες και μικρές, ορατές και αόρατες

διακρίσεις στις οποίες υποβάλλονται

από μικρές και κάνει μια «γενναιόδω-

ρη χειρονομία»: πάρτε νωρίτερα σύ-

νταξη να ξεκουραστείτε! Στην πραγ-

ματικότητα, τις βγάζει με μικρότερη

σύνταξη (καθώς εισφέρουν για λιγό-

τερα χρόνια), η οποία θα πρέπει να τις

συντηρεί για περισσότερα χρόνια (κα-

θώς, ως γνωστόν, ζουν περισσότερο).

Ταυτόχρονα, η προοπτική της πρόω-

ρης συνταξιοδότησης δεν επιτρέπει

μακροχρόνιες ούτε επαναλαμβανόμε-

νες επιλογές επανειδίκευσης ή διά βί-

ου μάθησης (ούτε οι εργοδότες, αλλά

ούτε και οι εργαζόμενες επιθυμούν να

επενδύσουν προσπάθεια και πόρους

σε κάτι που αποδίδει μακροχρόνια, ό-

ταν η εργασιακή διαδρομή προβλέπε-

ται βραχυχρόνια). Το πρόσχημα είναι

η προστασία της μητρότητας, αλλά η

αντίληψη περί προστασίας είναι αρκε-

τά εκκεντρική, δεδομένου ότι στέλνει

τις μητέρες στο σπίτι σε μια εποχή που

τα παιδιά τους αναζητούν τρόπους να

χειραφετηθούν από την ασφυκτική ε-

πίβλεψη των γονέων τους, αφήνοντας

Oσο οι κανόνες της

αγοράς εργασίας

είναι «κομμένοι και

ραμμένοι στα

μέτρα» ενός άνδρα-

εργαζόμενου

καριέρας, η

οικονομία είναι

καταδικασμένη να

λειτουργεί με

χαμηλότερη

ταχύτητα


πίσω τους την παιδική ηλικία. Μα κα-

λά, δεν ξέρει στοιχειώδη αριθμητική ο

νομοθέτης; Δεν θυμάται πώς ήταν τα

πράγματα, όταν ο ίδιος ήταν 16 και 17

χρόνων; Νομίζω πως θυμάται, αλλά ο

στόχος του δεν είναι η επιτήρηση ενο-

χλημένων και δύστροπων εφήβων, αλ-

λά η φροντίδα ηλικιωμένων της οικο-

γένειας… Ο νομοθέτης κάνει μια ζα-

βολιά και μιλάει για μητρότητα και α-

ναγνώριση προσφοράς των γυναικών,

αλλά στην πραγματικότητα φροντίζει

για την ευημερία των ηλικιωμένων και

ανήμπορων συγγενών του, ενώ πα-

ράλληλα κάνει και μια χάρη στους άν-

δρες συναδέλφους του, προστατεύο-

ντας την καριέρα τους από τον αντα-

γωνισμό των γυναικών…

Οσο οι κανόνες της αγοράς εργα-

σίας είναι «κομμένοι και ραμμέ-

ν ο ι σ τ α μ έ τρ α » ε ν ό ς ά ν δ ρ α -

εργαζόμενου καριέρας, ο οποίος δι-

αθέτει τουλάχιστον μια γυναίκα για

τις ανάγκες φροντίδας -τη σύζυγο,

αλλά κάποτε και τη μητέρα ή ακόμα

και την πεθερά-, η οικονομία είναι

καταδικασμένη να λειτουργεί με χα-

μηλότερη ταχύτητα: οι αναξιοποίη-

τες δεξαμενές της γυναικείας εργα-

σίας θα φρενάρουν το μετασχηματι-

σμό της προσπάθειας σε ευημερία.

Οσο το σύστημα κοινωνικής προ-

στασίας κωφεύει στις ανάγκες παρο-

χής φροντίδας, το βάρος αυτό θα

συνεχίσει να μεταφέρεται στους ώ-

μους των γυναικών. Οσο μάλιστα ε-

γκαταλείπουν την εργασία τους νω-

ρίτερα, τόσο νωρίτερα αναλαμβά-

νουν το άχθος της παροχής φροντί-

δας. Οι γυναίκες, λοιπόν, ξεφεύγουν

από τα «αφεντικά» και -αμέσως με-

τά- τις τρώει το θηρίο που λέγεται

«οικογενειακή συνοχή»: χωρίς φα-

σαρία, χωρίς αποτυπώματα. Το τέ-

λειο έγκλημα! Σε αυτό οι δράστες

χρησιμοποιούν τη ρητορεία της ισό-

τητας και της προόδου, για να δια-

τηρήσουν καταστάσεις ανισότητας

και οπισθοδρόμησης -χωρίς ντροπή

επικαλούνται τα πραγματικά προ-

βλήματα των γυναικών, όπως η Κού-

νεβα, για να διασφαλίσουν ότι η ερ-

γαζόμενη δημόσια υπάλληλος σύζυ-

γός τους δεν θα παραμελήσει τα οι-

κιακά της καθήκοντα…


Υ πό ιδανικές συνθήκες, ο

κρατικός μηχανισμός θα α-

ποτελούσε εργαλείο ακριβεί-

ας για την υλοποίηση των

στόχων της δημόσιας πολιτικής. Στην

Ελλάδα του 2010 είναι κυρίως βαρίδι.

Δέκα χρόνια από σήμερα, η κατάστα-

ση θα έχει αλλάξει;

Τρία μεγάλα εμπόδια ορθώνο-

νται στο δρόμο της ανάταξης: το α-

νεπαρκές και απαρχαιωμένο μοντέλο

διοικητικής οργάνωσης· οι άθλιες

πρακτικές που έχουν επικρατήσει ως

προς την επιλογή, την αξιοποίηση,

την κατ’ όνομα εκπαίδευση, την αξι-

ολόγηση και τον έλεγχο του προσω-

πικού· και η οξεία παθολογία του νο-

μικού υποβάθρου των διοικητικών

λειτουργιών, που δημιουργεί εκτετα-

μένες ευκαιρίες για φεουδοποίηση,

παράλυση και διαφθορά του δημόσι-

ου τομέα.

Ως προς το μοντέλο διοίκησης, εί-

ναι σύνηθες να εξαγγέλλεται από την

εκάστοτε κυβέρνηση η μετάβαση των

κεντρικών, τουλάχιστον, υπηρεσιών

των υπουργείων από τη γραφειοκρα-

τική ρουτίνα και παράλυση στο «επι-

τελικό» κράτος, που θα διασφαλίζει

στρατηγικό σχεδιασμό, ευελιξία και ι-

κανότητα προσαρμογής στα συνεχώς

μεταβαλλόμενα δεδομένα μιας όλο

και πιο περίπλοκης (αλλά και διεθνο-

ποιημένης πλέον) κοινωνικής πραγ-

ματικότητας. Θεωρητικώς, στο νέο

περιβάλλον, το κλασικό μοντέλο του

γραφειοκρατικού κράτους-μηχανής,

που δρα συστηματικά και απρόσωπα,

προκειμένου να υλοποιήσει ομοιόμορ-

φα και με αντικειμενικότητα μια σειρά

σταθερών κρατικών λειτουργιών, έχει

ξεπεραστεί από τα δεδομένα. Η διαρ-

κής ανάδειξη και επίλυση νέων προ-

βλημάτων και η ικανότητα των κρατι-

κών οργάνων να επαναπροσανατολί-

ζουν τη δομή και τη λειτουργία τους,

για να τα επιλύσουν –με λίγα λόγια, η

μετάβαση από την αναλογία της μη-

Χρήστος Χατζηεμμανουήλ

Καθηγητής Πανεπιστημίου και μέλος της

Συμβουλευτικής Επιτροπής του

Περιφερειακού Κέντρου για τη

Διοικητική Μεταρρύθμιση (RCPAR)

του Αναπτυξιακού Προγράμματος

του ΟΗΕ (UNDP)

Τα βαρίδια του κρατικού μηχανισμού


χανής σε εκείνη του πληροφοριακά

και λειτουργικά ανοικτού οργανι-

σμού- φαίνεται επιβεβλημένη και δι-

καιολογεί το διακηρυκτικό οίστρο των

επίδοξων αναμορφωτών.

Το πρόβλημα είναι ότι ζούμε σε

μία χώρα, όπου η πραγματική και

πλήρης εφαρμογή του γραφειοκρα-

τικού μοντέλου δεν επετεύχθη ποτέ.

Η οργανωτική δομή του κρατικού

μηχανισμού πάσχει από έλλειμμα

στοιχειώδους ορθολογικότητας, κα-

τακερματισμό και αλληλεπικαλύψεις

αρμοδιοτήτων, ακόμη και ως προς

τα πλέον παραδοσιακά ζητήματα. Η

γενικευμένη (και όχι πάντοτε αδι-

καιολόγητη) έλλειψη εμπιστοσύνης

στον πολίτη οδηγεί σε μία άκαμπτη

τυπολατρία, πολλαπλούς ελέγχους

και αργές και επίπονες διαδικασίες,

οι οποίες, καθώς είναι κακοσχεδια-

σμένες και δεν λαμβάνουν υπόψη

παρά μόνο τυπικά κριτήρια, και όχι

την πραγματική συμπεριφορά διοι-

κούντων και διοικουμένων, εφαρμό-

ζονται ως απλές ρουτίνες και δεν ε-

ξυπηρετούν τελικά κανένα πρακτικό

στόχο. Πριν φτάσουμε, συνεπώς,

στο επιτελικό κράτος, χρειαζόμαστε

πρωτίστως και επειγόντως καταγρα-

φή, ορθολογικό ανασχεδιασμό και

απλοποίηση των λιγότερο «εκλε-

πτυσμένων» λειτουργιών της διοι-

κητικής καθημερινότητας.

Οσο για την επιτελική διάσταση

της κρατικής λειτουργίας, την ικανό-

τητα για διαμόρφωση πολιτικών και

τη δυνατότητα νοητικής ανάλυσης και

κινητοποίησης υλικών μέσων για τη

διαχείριση κρίσεων, απέχουμε πολύ α-

πό την κατάκτηση του επιθυμητού ε-

πιπέδου. Τροχοπέδη εδώ αποτελεί το

γενικά χαμηλό γνωσιακό επίπεδο της

υπαλληλικής ιεραρχίας. Η εμπειρική

κατανόηση του «πώς λειτουργούν τα

πράγματα» στην καθ’ ημάς πραγματι-

κότητα, καθώς και η ικανότητα πολι-

τικών ελιγμών και ελέγχου των εσω-

τερικών συσχετισμών, αποτελούν, α-

ναμφίβολα, πολύτιμα εφόδια για τα α-

νώτερα στελέχη της διοίκησης -εφό-

δια, τα οποία οι πολιτικές ηγεσίες ε-

κτιμούν και υπολογίζουν σοβαρά! Α-

πό την άλλη, η επιστημονική επάρ-

κεια, η θεωρητική προπαρασκευή, η ε-

νασχόληση με την ανάλυση και το

σχεδιασμό της δημόσιας πολιτικής,

δεν φαίνεται να συγκινούν τους πολι-

τικούς προϊστάμενους ή να αποφέ-

ρουν ιδιαίτερα οφέλη κατά την επαγ-

γελματική εξέλιξη των στελεχών. Α-

Οι κοινωνικές και

οικονομικές βάσεις

της παθολογίας της

δημόσιας διοίκησης

είναι βαθύτατες,

όπως ισχυρότατη

είναι και η

συσπείρωση ενός

μεγάλου τμήματος

της κοινωνίας γύρω

από την

υπεράσπιση και

αναπαραγωγή των

κακώς κειμένων


ντιθέτως, τέτοια προσόντα γεννούν

υποψίες και φοβίες στους «παραδοσι-

ακούς», όπως αποδεικνύει το παρά-

δειγμα των αποφοίτων της Εθνικής

Σχολής Δημόσιας Διοίκησης: η εκπαί-

δευση αυτών των υποτιθέμενων εκκο-

λαπτόμενων επιτελικών στελεχών έχει

ανατεθεί ακριβώς σε εκείνα τα παρα-

δοσιακά στελέχη, τα οποία προορίζο-

νται να αντικαταστήσουν, με αποτέ-

λεσμα να αναπαράγεται η διοικητική

πεπατημένη, ενώ και η ταχεία υπηρε-

σιακή τους ανέλιξη μένει εν πολλοίς

στα χαρτιά. Εν ολίγοις, τα πτυχία με-

τρούν, βέβαια, μόνον, όμως, ως τυπικά

προσόντα, που ενισχύουν τη μοριοδό-

τηση στις διαδικασίες του ΑΣΕΠ ή

την εσωτερική κατάταξη. Οι εξειδικευ-

μένες γνώσεις, από την άλλη, δεν επι-

βραβεύονται. Ετσι, οι όποιες επιτελι-

κές δραστηριότητες αναπτύσσονται

μόνο στα γραφεία των υπουργών από

μετακλητά στελέχη και συμβούλους.

Η απαξίωση της οργανωμένης παρα-

γωγής δημόσιων πολιτικών (policy-

making), προς όφελος της αυθαίρε-

της παραγωγής νομοθετικών κειμέ-

νων και της εσωτερικής διαχείρισης

ανθρώπων και της εξωτερικής δια-

πραγμάτευσης συγκεκριμένων διοι-

κητικών περιπτώσεων, οδηγεί στο

γνωστό αποτέλεσμα: χώρα χωρίς χω-

ροταξικό σχεδιασμό, νομοθεσία «στο

πόδι», που βγαίνει από τα υπουργικά

γραφεία, όπως τα κουνέλια από το

καπέλο του ταχυδακτυλουργού, και

που οι τεχνικές της αδυναμίες συ-

γκαλύπτονται με ευκολία ως «πολιτι-

κές επιλογές».

Για όλα αυτά, αποφασιστική σημα-

σία έχει το δεύτερο μεγάλο εμπό-

διο στην καλή λειτουργία της δημό-

σιας διοίκησης: ο ριζικά στρεβλός χα-

ρακτήρας της επιλογής και διαχείρι-

σης του προσωπικού. Προσλήψεις,

που η κοινωνία και το πολιτικό σύ-

στημα εκλαμβάνουν ως «δώρο» προς

τους προσλαμβανόμενους, που ει-

σερχόμενοι στο δημόσιο «τακτοποι-

ούνται» διά βίου, έτσι ώστε το μόνο

ζήτημα να είναι η αποπροσωποποίη-

ση και αντικειμενικοποίηση του συ-

στήματος προσλήψεων μέσω του Α-

ΣΕΠ· εξίσωση των πάντων εντός της

υπηρεσίας και ανελαστικές διαδικα-

σίες ανέλιξης, με βάσει εντελώς τυπι-

κά κριτήρια, έτσι ώστε να μην αισθά-

νεται κανένας «αδικημένος», ούτε να

κινδυνεύουν οι βολικές ρουτίνες (και

όλα αυτά, στο όνομα της αμεροληψί-

ας και της αποφυγής της ευνοιοκρα-

τίας)· εμπέδωση της κακώς νοούμε-

νης συνδικαλιστικής αλληλεγγύης,

με εξάλειψη των ατομικών διαφορο-

ποιήσεων, επιβραβεύσεων, κινήτρων

και αντικινήτρων, προκειμένου με

συλλογική πίεση να αποσπαστούν

κοινά προνόμια για όλους· ανύπαρ-

κτος πειθαρχικός έλεγχος, στα χέρια

των «συναδέλφων», και κατ’ ουσίαν

υποκατάσταση της εσωτερικής πει-

θαρχικής λειτουργίας με αδιέξοδες

δικαστικές διαδικασίες: όλα αυτά

δεν είναι συμπτώματα, είναι αιτίες

της διοικητικής ανεπάρκειας. Σε με-

γάλο βαθμό, στα μέσα και κατώτερα

επίπεδα της διοίκησης το αποτέλε-

σμα είναι, αντί για κράτος με υπαλ-

λήλους στην υπηρεσία της κοινωνί-

ας και της οικονομίας, να έχουμε

κράτος των υπαλλήλων που καταδυ-

ναστεύει τους πολίτες. Εδώ έγκειται

και η περίφημη αποτυχία του κρά-

τους να αντιμετωπίσει τα προβλήμα-

τα της «καθημερινότητας».

Η ευελιξία και εξατομίκευση στην

πρόσληψη και αξιοποίηση των

στελεχών της διοίκησης δεν μπορεί,

ασφαλώς, να είναι απεριόριστη. Δεν

το επιτρέπει αυτό ούτε η εθνική πα-

ράδοση ευνοιοκρατίας και ρουσφε-

τολογίας, ούτε ο τεράστιος όγκος

του δημόσιου τομέα και ο ανάλογος

αριθμός των θέσεων. Εντούτοις, η ε-

νίσχυση του στοιχείου της ατομικής

αξιολόγησης, ιδίως για την κάλυψη

των νευραλγικών σχεδιαστικών θέ-

σεων, η εντονότερη διαφοροποίηση

της υπηρεσιακής εξέλιξης και η κατά-

ληψη θέσεων ευθύνης μέσω κριτηρί-

ων ειδικής κατάρτισης (και όχι γενι-

κού επιπέδου εκπαιδευτικών προσό-

ντων) και αποδοτικότητας και, πάνω

από όλα, η αποκατάσταση της πει-

θαρχικής λειτουργίας με διαδικασίες

ταχείες και αποτελεσματικές, πλήρως

Αντί για κράτος με

υπαλλήλους στην

υπηρεσία της

κοινωνίας και της

οικονομίας, έχουμε

κράτος των

υπαλλήλων που

καταδυναστεύει

τους πολίτες


διαχωρισμένες από τη δικαστική διε-

ρεύνηση ποινικών ή οικονομικών ευ-

θυνών των ελεγχόμενων, αποτελούν

απαράβατες προϋποθέσεις, ώστε να

βαδίσουμε προς το περίφημο «επιτε-

λικό» κράτος.

Τέλος, δεν μπορεί να υπάρξει

σύγχρονη δημόσια διοίκηση σε περι-

βάλλον ακατάσχετης πολυνομίας και

κακονομίας, ασάφειας και αντιφατι-

κότητας των ρυθμίσεων. Ούτε είναι

θεμιτός ο πολλαπλασιασμός των ειδι-

κών διοικητικών οργάνων, με τη δι-

αρκή δημιουργία νέων ημιανεξάρτη-

των αρχών και οργάνων, ως εύκολη,

αλλά ατελέσφορη απάντηση σε ό-

ποια δυσλειτουργία του κράτους ή

της οικονομίας έρχεται κάθε φορά

στο πολιτικό προσκήνιο. Ασφαλώς, η

δημιουργία νέων οργάνων είναι συ-

χνά πρακτικά αναπόφευκτη, διότι

πρέπει να παρακαμφθούν οι υπάρ-

χουσες υπηρεσίες, που χαρακτηρίζο-

νται από αγκυλώσεις, αδιαφορία και

ανικανότητα· με τον τρόπο αυτόν, ό-

μως, παραμένουν παραλλήλως στη

ζωή, ως καθαρό απολίθωμα, και οι

παλαιές δομές. Γενικότερα, η κανονι-

στική αναρχία, όπως και ο κατακερ-

ματισμός και η αλληλεπικάλυψη των

αρμοδιοτήτων, οδηγούν στην έλλει-

ψη ενότητας των κρατικών λειτουρ-

γιών, την κατοχύρωση φέουδων αρ-

μοδιότητας και, εντέλει, στην επέ-

κταση των ευκαιριών για ατομική εκ-

μετάλλευση του εκάστοτε πεδίου αρ-

μοδιότητας, συναλλαγή με το διοι-

κούμενο και διαφθορά. Από την άπο-

ψη αυτή, η απλοποίηση, τακτοποίη-

ση, κωδικοποίηση και αποσαφήνιση

της νομοθεσίας, η μείωση του αριθ-

μού των διοικητικών οργάνων και η

ορθολογική ανακατανομή αρμοδιο-

τήτων μεταξύ τους, δεν αποτελούν

ζήτημα αισθητικό ή ακαδημαϊκό, αλ-

λά βάση για την εμπέδωση της ενό-

τητας της διοίκησης και των αξιών

του κράτους δικαίου.

Η ανάγκη για συνολική αναθεώρη-

ση του οργανογράμματος των υ-

πηρεσιών και φορέων, πάντως, σε

καμία περίπτωση δεν καλύπτεται α-

πό αποσπασματικές παρεμβάσεις. Η

αναδιάρθρωση πρέπει να ξεκινά από

την καταγραφή των επιμέρους λει-

τουργιών που επιτελούνται· μόνο

βάσει της συστηματικής απογραφής

και ταξινόμησης των λειτουργιών

αυτών μπορεί να κριθεί ποιες υπηρε-

σίες χρειαζόμαστε, με πόσους υπαλ-

λήλους πρέπει να είναι στελεχωμέ-

νες, με τι είδους υπαλλήλους κλπ.

Μια δημόσια διοίκηση, όπως η

σημερινή, κοστίζει πολλαπλά: αποτε-

λεί τροχοπέδη για την οικονομία, α-

ναδιανέμει κατά τρόπο απολύτως ά-

δικο πόρους από τους λοιπούς πολί-

τες στους εντός των τειχών του δη-

μοσίου επωφελούμενους, γίνεται δι-

καίως αντιληπτή ως δυνάστης της

κοινωνίας και πρόσκομμα για την α-

νάπτυξή της. Ασφαλώς, οι κοινωνι-

κές και οικονομικές βάσεις αυτής της

παθολογίας είναι βαθύτατες, όπως ι-

σχυρότατη είναι και η συσπείρωση ε-

νός μεγάλου τμήματος της κοινωνίας

γύρω από την υπεράσπιση και ανα-

παραγωγή των κακώς κειμένων, που

για τα τμήματα αυτά παρουσιάζονται

επωφελή. Θα υπερνικηθούν οι αντι-

δράσεις τους; Θα μπορέσει το πολιτι-

κό σύστημα να εκφράσει τη βούληση

για διοικητικό και ρυθμιστικό εξορ-

θολογισμό και εκσυγχρονισμό; Δεν

είναι βέβαιο, είναι όμως πολύ πιθανό,

διότι το σημερινό σύστημα έχει φτά-

σει στα όριά του. Η βαθιά οικονομική

κρίση και το δημοσιονομικό αδιέξοδο

το αποδεικνύουν, και γεννούν νέες

διαχωριστικές γραμμές, νέα αιτήμα-

τα, νέες προτεραιότητες πολιτικής,

νέες ευκαιρίες για τομές.


2+1 προτεραιότητες για την οικονομία

Δ ύο είναι, κατά την άποψή

μου, τα κρίσιμα, επείγοντα

ζητήματα για την ελληνική

οικονομία: το δημοσιονομι-

κό/ασφαλιστικό και η ανταγωνιστι-

κότητα/παραγωγική αναδιάρθρωση.

Η αναδιανομή/κοινωνικό κράτος εί-

ναι, επίσης, σημαντικό ζήτημα, αλλά

πρέπει να αντιμετωπιστεί σε βάθος

χρόνου. Τώρα δεν υπάρχουν πόροι

και χρόνος. Αυτό είναι, δυστυχώς, το

τ ί μ η μ α τ ο υ δ η μ ο σ ι ο ν ο μ ι κ ο ύ

εκτροχιασμού.

Σήμερα, ο μόνος ίσως που μπορεί

να πείσει την ελληνική κοινωνία για

την αναγκαιότητα της δημοσιονομι-

κής προσαρμογής και των μεταρρυθ-

μίσεων είναι ο ίδιος ο πρωθυπουργός.

Αν δείξει και στην οικονομία την κινη-

τικότητα, ταχύτητα και καινοτομία

που δείχνει στην εξωτερική πολιτική,

οι θετικές εξελίξεις στην οικονομία θα

είναι καταιγιστικές.

Το οικονομικό επιτελείο, πέραν

του προϋπολογισμού και του προ-

γράμματος σταθερότητας και ανάπτυ-

ξης, τα οποία δεν αρκούν λόγω της

σοβαρότητας των προβλημάτων, πρέ-

πει να εκπονήσει και να δημοσιοποιή-

σει ένα δεκαετές πρόγραμμα προσαρ-

μογής, με συγκεκριμένους, μετρήσι-

μους στόχους και μέσα πολιτικής. Η

αξιοπιστία του προγράμματος αυτού

θα κριθεί από τα μέτρα που θα εξαγ-

γείλει στο αμέσως προσεχές διάστη-

μα. Ενδεικτικά προτείνω τα εξής:

Στόχοι με ορίζοντα δεκαετίας (2020)

• Μείωση του δημόσιου χρέους στο

75% του ΑΕΠ.

• Μείωση του ελλείμματος του ισο-

ζυγίου τρεχουσών συναλλαγών

στο 3% του ΑΕΠ.

• Μείωση του ποσοστού ανεργίας

στο 5%.

• Σύγκλιση του κατά κεφαλήν εισο-

δήματος (σε μονάδες ισοδύναμης

αγοραστικής δύναμης) με αυτό

της ευρωζώνης. Σήμερα ο σχετι-

κός δείκτης είναι 86%, ενώ πριν

από δέκα χρόνια ήταν 71,5%.

• Ανοδος στην κλίμακα PISA του

ΟΟΣΑ (Παιδεία) και στις κλίμα-

κες της Παγκόσμιας Τράπεζας

που αφορούν στην επιχειρηματι-

κότητα, στην προσέλκυση ξένων

επενδύσεων, στη διαφάνεια και

την εμπιστοσύνη, κατά δέκα θέ-

σεις (μία το χρόνο). Σήμερα βρι-

σκόμαστε στις τελευταίες θέσεις.

Γιάννης ΣτουρνάραςΚαθηγητής Οικονομικών στο

Πανεπιστήμιο Αθηνών, επιστημονικός

διευθυντής του ΙΟΒΕ


• Μείωση του ποσοστού φτώχειας

στο 16%. Σήμερα είμαστε στο

20%.

Βασικά μέσα και μέτρα προσαρμογής

• Δημοσιονομική προσαρμογή της

τάξης του 8% του ΑΕΠ μέχρι το

(τέλος) 2013 και κατόπιν σταδια-

κός μηδενισμός του ελλείμματος

της γενικής κυβέρνησης, σε συ-

νάρτηση με τον οικονομικό κύ-

κλο, ως εξής:

- Σταδιακή μείωση των δημόσιων

δαπανών, με την εγκαθίδρυση ενιαί-

ου λογιστικού και πληροφοριακού

συστήματος ελέγχου, μέτρησης και

αξιολόγησης των δαπανών, με την ε-

πιβολή μέτρων διαφάνειας (μέσω ε-

λέγχου από ορκωτούς ελεγκτές και

δημοσιοποίησης των αποτελεσμάτων

όλων των μονάδων που απαρτίζουν

το δημόσιο τομέα, συμπεριλαμβανό-

μενης και της Τοπικής Αυτοδιοίκη-

σης), καθώς και εξειδικευμένων μέ-

τρων που αφορούν στις δαπάνες υ-

γείας (με προγράμματα παρακολού-

θησης και ελέγχου των δαπανών στα

νοσηλευτικά ιδρύματα και στα ασφα-

λιστικά ταμεία, με την αξιολόγηση

των αποτελεσμάτων των ιατρικών

πράξεων και με την εισαγωγή στοι-

χείων ανταγωνισμού μεταξύ των νο-

σοκομείων) και άμυνας (με ενοποίη-

ση μονάδων, δημιουργία κοινών λο-

γιστικών συστημάτων και συστημά-

των πληροφορικής για τους τρεις

κλάδους, καθώς και με αναθεώρηση

των εξοπλιστικών προγραμμάτων).

Επίσης, με την κατάργηση εκατοντά-

δων, κυριολεκτικά, άχρηστων σήμε-

ρα, δημόσιων οργανισμών. Τέλος, με

τη μείωση του συνολικού μισθολογι-

κού κόστους του δημόσιου τομέα με:

i) πάγωμα όλων των προσλήψεων, με

εξαίρεση τους ελάχιστους υπαλλή-

λους με εξειδικευμένες γνώσεις και

ii) αυστηρή συγκράτηση των μισθών

και κάθε είδους αμοιβών.

- Σταδιακή αύξηση των κρατικών

εσόδων, μέσω της δημιουργίας κοι-

νής ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων,

ενοποίησης εισπρακτικών μηχανι-

σμών (φόρων και εισφορών), δειγμα-

τοληπτικών ελέγχων μεταξύ μονά-

δων υψηλού κινδύνου φοροδιαφυ-

γής, υπαγωγής όλων των εισοδημά-

των στην ενιαία φορολογική κλίμακα

χωρίς εξαιρέσεις και εξωλογιστικούς

προσδιορισμούς εισοδήματος, φορο-

λόγησης όλων των επιχειρήσεων στη

βάση βιβλίων εσόδων-εξόδων, πρό-

σβασης των φορολογικών αρχών σε

όλα τα περιουσιακά στοιχεία των φο-

ρολογουμένων. Επίσης, με αύξηση

των ειδικών φόρων κατανάλωσης

στα καύσιμα, στα αλκοολούχα ποτά

και τα τσιγάρα.

• Μέτρα βιωσιμότητας του ασφαλι-

στικού συστήματος:

- Σταδιακή προσαρμογή του πο-

σοστού αναπλήρωσης: η αύξηση της

μέσης σύνταξης σε κάθε ένα από τα 13

ταμεία πρέπει να υπολείπεται της αύ-

ξησης του αντίστοιχου μέσου μισθού

(ή αμοιβής) τουλάχιστον κατά 1,5%

ετησίως.

- Σύγκλιση, σε πρώτη φάση, των

αναλογιστικών παραμέτρων όλων

των ταμείων με αυτές του ΙΚΑ.

• Καταγραφή, αποτίμηση και αξιο-

Ο μόνος ίσως που

μπορεί να πείσει

την ελληνική

κοινωνία για την

αναγκαιότητα της

δημοσιονομικής

προσαρμογής και

των μεταρ-

ρυθμίσεων είναι ο

ίδιος ο

πρωθυπουργός


ποίηση της περιουσίας του ελληνι-

κού δημοσίου.

• Ενίσχυση του ανταγωνισμού, της

παραγωγής και της επιχειρηματι-

κότητας με:

- Δραστική μείωση της γραφειο-

κρατίας, δηλαδή του κόστους και του

χρόνου συμμόρφωσης στις διοικητι-

κές πράξεις που σήμερα ανέρχεται σε

7% περίπου του ΑΕΠ έναντι 3,5% του

ΑΕΠ στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η μεί-

ωση του κόστους και του χρόνου συμ-

μόρφωσης στις διοικητικές πράξεις

μπορεί να επιτευχθεί με την κωδικο-

ποίηση και απλοποίηση της νομοθεσί-

ας, τον περιορισμό των ερμηνευτικών

εγκυκλίων και τον περιορισμό των ε-

πικαλύψεων των αρμοδιοτήτων των

δημόσιων υπηρεσιών.

- Ανοιγμα των κλειστών επαγγελ-

μάτων, με έμφαση στις μεταφορές.

- Αλλαγή του τρόπου χορήγησης

των ποικίλων αδειών από τους δημό-

σιους φορείς, με κριτήριο τη μεγιστο-

ποίηση του ανταγωνιστικού οφέλους.

- Κατάργηση των περιορισμών

στη λειτουργία του ανταγωνισμού (α-

πό τις ρυθμίσεις στις αγορές καυσίμων

μέχρι το cabotage), καθώς και στην εί-

σοδο και έξοδο επιχειρήσεων στους

ποικίλους κλάδους οικονομικής

δραστηριότητας.

• Εγκαθίδρυση ενός σύγχρονου κοι-

νωνικού κράτους ίσων ευκαιριών με:

- Σταδιακή, σε ορίζοντα πενταετί-

ας, θέσπιση ενός ελάχιστου επιπέδου

εισοδήματος για όλους τους πολίτες.

- Ιση πρόσβαση σε υψηλής ποιό-

τητας δημόσια παιδεία, υγεία και

πολιτισμό.

- Προστασία του θεσμού των συλ-

λογικών διαπραγματεύσεων ως στοι-

χείου κοινωνικής ισορροπίας.

- Μεταρρύθμιση της δημόσιας

παιδείας σε όλες τις βαθμίδες, δίνο-

ντας έμφαση στην κριτική ικανότητα,

με εκσυγχρονισμό των προγραμμά-

των σπουδών, λιγότερα μαθήματα,

αλλά περισσότερο βάθος, εισαγωγή

κριτηρίων αξιολόγησης, εκπαίδευσης

των εκπαιδευτικών, μεγαλύτερης αυ-

τονομίας στη λήψη αποφάσεων, προ-

ώθησης της αριστείας με την επανα-

φορά, μεταξύ άλλων, του θεσμού των

πρότυπων δημόσιων σχολείων.

• Θεσμική ανασυγκρότηση και θε-

μελίωση ενός σύγχρονου κράτους

δικαίου με:

- Αλλαγή του εκλογικού νόμου, με

κατάργηση του σταυρού προτίμησης.

- Αποκοπή του «ομφάλιου λώρου»

μεταξύ πολιτικών κομμάτων και δημό-

σιας διοίκησης με την εγκαθίδρυση υ-

φυπουργών με θητεία.

- Ανεξαρτησία της δικαιοσύνης.

- Ανεξαρτησία της Εθνικής Στατι-

στικής Υπηρεσίας της Ελλάδας και

της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς.

- Διαφάνεια, με αυστηρή εφαρμο-

γή των διεθνών λογιστικών προτύπων

στους λογαριασμούς των εισηγμένων

επιχειρήσεων και τραπεζών, αλλά και

σε όλους τους δημόσιους οργανι-

σμούς και επιχειρήσεις.

- Κατάργηση των μεταχρονολογη-

μένων επιταγών μετά την 1.1.2012, με

παράλληλη αποδοχή του τιμολογίου

ως πιστωτικού τίτλου από τις τράπε-

ζες (ενίσχυση του factoring).

Εχει εκτιμηθεί ότι, με τα μέσα που

προαναφέρθηκαν, μπορεί να υλοποιη-

θούν οφέλη της τάξης του 10% του Α-

ΕΠ σε μεσοπρόθεσμο/μακροπρόθε-

σμο ορίζοντα. Οι εκτιμήσεις αυτές έ-

χουν γίνει από τον ΟΟΣΑ, την Ευρω-

παϊκή Επιτροπή, την Παγκόσμια Τρά-

πεζα, το ΔΝΤ, το ΙΟΒΕ, το ΚΕΠΕ, την

Τράπεζα της Ελλάδας και άλλους

οργανισμούς.

Παρά τις τεράστιες, πράγματι, δυ-

σκολίες, υπάρχει μία μεγάλη δε-

ξαμενή από ανεκμετάλλευτες ευκαι-

ρίες, που μπορεί να προκύψουν από

τη θεραπεία των παθογενειών του

δημόσιου τομέα και την άρση συγκε-

κριμένων, αναχρονιστικών περιορι-

σμών στην οικονομική δραστηριότη-

τα, δημιουργώντας ένα νέο αναπτυ-

ξιακό κύκλο, συμβάλλοντας, επίσης,

στη δημοσιονομική προσαρμογή. Αυ-

τά απαιτούν μια συστηματική και συ-

νεχή μεταρρυθμιστική προσπάθεια.

Εναπόκειται στη διορατικότητα και

αποφασιστικότητα της κυβέρνησης

να αντιληφθεί έγκαιρα πού «γέρνει η

ζυγαριά» του κόστους-οφέλους αυ-

τής της προσπάθειας.

Παρά τις τεράστιες

δυσκολίες, υπάρχει

μία μεγάλη

δεξαμενή από

ανεκμετάλλευτες

ευκαιρίες, που

μπορεί να

προκύψουν από τη

θεραπεία των

παθογενειών του

δημόσιου τομέα και

την άρση

αναχρονιστικών

περιορισμών στην

οικονομική

δραστηριότητα


Για μία νέαπολιτική ενέργειας

Ο μακροχρόνιος ενεργειακός

σχεδιασμός για την Ελλάδα,

όπως και για κάθε κράτος-

μέλος της Ευρωπαϊκής Ενω-

σης (ΕΕ), οφείλει να χαράξει την πο-

ρεία που διασφαλίζει την επίτευξη

των στόχων της Ευρωπαϊκής Πολιτι-

κής για την Κλιματική Αλλαγή και

την Ενέργεια, το λεγόμενο «πακέτο»

20-20-20.

Οι στόχοι αυτοί αναφέρονται στο

έτος 2020 και προβλέπουν μείωση των

εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου

στην ΕΕ κατά 20% από το 1990 και

20% συνεισφορά των ανανεώσιμων

πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) στην ακαθά-

ριστη ενεργειακή κατανάλωση. Οι Ευ-

ρωπαϊκές Οδηγίες περιλαμβάνουν: α)

μηχανισμό της εμπορίας αδειών εκπο-

μπής, το ETS, που λειτουργεί στο επί-

πεδο ολόκληρης της ΕΕ με βάση τη

δημοπράτηση όλων των αδειών εκπο-

μπών μετά το 2013 και στον οποίο υ-

πάγονται οι τομείς της ηλεκτροπαρα-

γωγής και της μεγάλης βιομηχανίας,

β) στόχο για κάθε χώρα (-4% για την

Ελλάδα) σχετικά με τη μείωση των

εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου

στους τομείς που δεν υπάγονται στο

ETS (κτίρια, οικίες, μικρή βιομηχανία,

γεωργία, μεταφορές), ο οποίος πρέπει

να επιτευχθεί μέσω εθνικών πολιτι-

κών, γ) στόχο για κάθε χώρα (18% για

την Ελλάδα, τον οποίο η νέα κυβέρ-

νηση του ΠΑΣΟΚ όρισε στο 20%)

σχετικά με τη συνεισφορά των ΑΠΕ

στην ακαθάριστη εγχώρια κατανάλω-

ση, ο οποίος πρέπει να επιτευχθεί, επί-

σης, μέσω εθνικών πολιτικών.

Το εργαστήριο Υποδειγμάτων Ενέρ-

γειας-Οικονομίας-Περιβάλλοντος

στο ΕΜΠ με τη χρήση του μοντέλου

PRIMES και του μοντέλου GEM-E3

www.e3mlab.ntua.gr εκπόνησε τη με-

λέτη για το σύνολο της ΕΕ, στην ο-

ποία κυρίως βασίστηκαν οι νέες προ-

τάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τα

αποτελέσματα εμπεριέχονται στη με-

λέτη, η οποία συνοδεύει τις προτάσεις

της ΕΕ και διατίθεται στην ιστοσελί-

δα: http://ec.europa.eu/environment/

climat/climate_action.htm.

Τα σενάρια με βάση τα μοντέλα

αυτά επικαιροποιήθηκαν πρόσφατα,

λαμβάνοντας υπόψη την οικονομική

κρίση και τις τελευταίες εξελίξεις στα

ενεργειακά συστήματα των χωρών

της ΕΕ.

Η επικαιροποιημένη ανάλυση με το

μοντέλο PRIMES προβλέπει ότι

η αγορά δικαιωμάτων του ETS θα

κλείσει το 2020 στα 25 ευρώ ανά τό-

νο CO2 και το 2030 στα 38 ευρώ ανά

τόνο CO2. Αν η δομή της ηλεκτροπα-

ραγωγής της Ελλάδας παραμείνει

παρόμοια με την τωρινή, από το 2013

και μετά, περίπου 1,2 δισ. ευρώ το

χρόνο (1,7 δισ. ευρώ το 2030) θα

Παντελής ΚάπροςΚαθηγητής Ενεργειακής Οικονομίας στο

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο


πρέπει να καταβάλλονται για αγορά

δικαιωμάτων εκπομπής της ηλεκτρο-

παραγωγής, που αντιστοιχεί σε περί-

που 18 ευρώ/MWh (25 ευρώ/MWh

το 2030), με αποτέλεσμα οι τιμές της

ηλεκτρικής ενέργειας να επιβαρυν-

θούν σημαντικά. Τα έσοδα από τη

σχετική δημοπρασία θα αποτελούν έ-

σοδο του κράτους, το οποίο δεν θα

μπορεί να το επιστρέψει στους κατα-

ναλωτές, αλλά μόνο να το διαθέσει

για άλλους σκοπούς, όπως πχ. κοι-

νωνική ασφάλιση, προγράμματα και-

νοτομίας κλπ.

Προφανώς, η επιβάρυνση του κό-

στους της θερμικής ηλεκτροπαραγω-

γής θα περιληφθεί στην Ημερήσια Α-

γορά Ηλεκτρικής Ενέργειας, με απο-

τέλεσμα η σχετική ανταγωνιστικότητα

της ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη

να μειωθεί έναντι του φυσικού αερίου

(ιδιαίτερα μετά το 2020 και εφόσον η

τιμή των δικαιωμάτων υπερβεί τα 30

ευρώ ανά τόνο CO2). Η τιμή των δι-

καιωμάτων εκπομπής θα αυξήσει τη

μέση οριακή τιμή συστήματος, με α-

ποτέλεσμα να μειωθεί (ή και να γίνει

αρνητική) η διαφορά μεταξύ οριακής

τιμής συστήματος και τιμής αγοράς

της ενέργειας από ΑΠΕ, γεγονός που

προσδίδει επιπλέον κίνητρο στις ΑΠΕ,

ιδίως στα αιολικά και τη βιομάζα.

Η αν ά λυ σ η μ ε το μ ον τ έ λ ο

PRIMES έδειξε ότι η πιστή εφαρμο-

γή των οδηγιών και κανονισμών της

ΕΕ σχετικά με την ενεργειακή απο-

τελεσματικότητα μπορεί να εξασφα-

λίσει την επίτευξη του στόχου της

μείωσης των εκπομπών στους το-

μείς, εκτός ETS, κατά 4% το 2020 α-

πό το 2005. Οι παρεμβάσεις αφο-

ρούν στα κτίρια-οικίες, στις οικιακές

συσκευές και το φωτισμό, καθώς και

στην αγορά νέων αυτοκινήτων χα-

μηλής εκπομπής CO2. Ομως, η εφαρ-

μογή των οδηγιών αυτών στην πρά-

ξη απαιτεί σημαντική προσπάθεια

και πολιτική κινήτρων ευρύτατου

φάσματος. Νέα εργαλεία πολιτικής

πρέπει να μελετηθούν και ενδεχομέ-

νως να εφαρμοστούν, όπως τα «λευ-

κά πιστοποιητικά» για την εξοικονό-

μηση ενέργειας, παράλληλα με την

ενεργειακή πιστοποίηση και τη διά-

δοση της παροχής ενεργειακών υπη-

ρεσιών για κτίρια και μικρή συμπα-

ραγωγή. Η ανάλυση κατέδειξε ότι οι

δράσεις για ενεργειακή αποτελεσμα-

τικότητα είναι μεγάλης προτεραιό-

τητας, αν επιδιώκεται η οικονομικά

βέλτιστη προσαρμογή του ενεργεια-

κού συστήματος στις νέες συνθήκες.

Επιπλέον, η μακροοικονομική ανά-

λυση έδειξε ότι οι δράσεις εξοικονό-

μησης ενέργειας έχουν ευεργετικές

επιπτώσεις στην απασχόληση και

στην ανάπτυξη μικρομεσαίων επιχει-

ρήσεων, που είναι μεγαλύτερες από

κάθε άλλη παρέμβαση στο πλαίσιο

της πολιτικής 20-20-20. Η ανάλυση

με το μοντέλο PRIMES έδειξε ότι το

σύστημα ETS δεν επαρκεί για την ε-

πίτευξη του στόχου για τις ΑΠΕ, α-

φού αναμένεται να οδηγήσει σε μό-

λις 12,2% συνεισφορά των ΑΠΕ το

2020, έναντι στόχου 20% (περίπου

7% σήμερα). Απαιτείται, επομένως,

ειδική πολιτική προώθησης των Α-

ΠΕ για την πλήρη προσαρμογή της

χώρας στους στόχους του 20-20-20.

Οι ιδιαίτερα αργοί ρυθμοί πραγμα-

τοποίησης έργων ΑΠΕ μέχρι σή-

μερα πρέπει να επιταχυνθούν και οι

ρυθμοί να υπερδιπλασιαστούν, ώστε

να επιτευχθεί ο στόχος του 20% στα

εναπομείναντα δέκα χρόνια. Πρόσφα-

το σενάριο με το μοντέλο PRIMES

καταδεικνύει ότι η οικονομικά βέλτι-

στη ανάπτυξη των ΑΠΕ πρέπει να γί-

Αν η δομή της

ηλεκτροπαραγωγής

παραμείνει ίδια,

από το 2013 και

μετά, περίπου 1,2

δισ. ευρώ το χρόνο

θα πρέπει να

καταβάλλονται για

αγορά δικαιωμάτων

εκπομπής ρύπων, με

αποτέλεσμα οι τιμές

της ηλεκτρικής

ενέργειας να

επιβαρυνθούν

σημαντικά


νει ισόρροπα σε όλους τους τομείς.

Στην ηλεκτροπαραγωγή πρέπει μία

στις τρεις KWh να παράγονται από

ΑΠΕ το 2020 (48% το 2030), έναντι

11,6% σήμερα. Στις μεταφορές πρέπει

να αναπτυχθούν τα βιοκαύσιμα, τα ο-

ποία μπορούν να συνεισφέρουν στο

11% της κατανάλωσης υγρών καυσί-

μων για οδικές μεταφορές το 2020 (έ-

ναντι λιγότερο από 0,5% σήμερα).

Στις θερμικές απευθείας εφαρμογές

των ΑΠΕ πρέπει να τεθεί στόχος οι

ΑΠΕ να παράγουν το 22% της τελικής

κατανάλωσης για θέρμανση-ψύξη, έ-

ναντι 12,5% σήμερα.

Η ανάλυση δείχνει ότι στην ηλε-

κτροπαραγωγή όλες οι τεχνολογίες

ΑΠΕ πρέπει να αναπτυχθούν, με

προεξάρχοντα ρόλο αυτόν της αιολι-

κής ενέργειας.

Ο παρακάτω πίνακας δείχνει εν-

δεικτικά τους ρυθμούς επενδύσεων

σε ΑΠΕ ηλεκτροπαραγωγής και συ-

μπαραγωγής που θα απαιτηθούν

στο πλαίσιο του σεναρίου προσαρ-

μογής. Οι ρυθμοί αυτοί είναι πολύ

διαφορετικοί από τη μέχρι σήμερα

πορεία των έργων ΑΠΕ, γεγονός

που καταδεικνύει το μέγεθος της

προσπάθειας και το εύρος των πολι-

τικών που θα πρέπει γρήγορα να τε-

θούν σε εφαρμογή.

Η ανάπτυξη της χρήσης βιομάζας

και αποβλήτων στην παραγωγή

ηλεκτρικής ενέργειας και στη συμπα-

ραγωγή είναι μεγάλης οικονομικής

σημασίας, αφενός γιατί η Ελλάδα έχει

σημαντικό ενεργειακά αναξιοποίητο

δυναμικό, αφετέρου γιατί διατηρείται

η θερμική ηλεκτροπαραγωγή που εί-

ναι απαραίτητη για τη λειτουργία συ-

στήματος με μεγάλη διείσδυση αιολι-

κών. Η βιομάζα και τα απόβλητα θα

πρέπει ισόρροπα να προορίζονται για

καύση σε σταθμούς λιγνίτη, αλλά και

για αυτόνομους σταθμούς βιομάζας.

Τεχνολογίες παραγωγής βιοαερίου

μπορούν να αναπτυχθούν σε μεγάλη

σχετικά κλίμακα στην Ελλάδα, πα-

ράλληλα με παραγωγή βιομάζας σε

μορφή pellets από γεωργικά-δασικά

υπολείμματα, αλλά και νέες ενεργεια-

κές καλλιέργειες. Θα πρέπει, επίσης

να τεθεί σε νέα βάση η δυνατότητα

καύσης επεξεργασμένων αποβλήτων

για ηλεκτροπαραγωγή. Η οικονομική

ανάλυση δείχνει ότι το κόστος της πα-

ραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας από

βιομάζα είναι ανταγωνιστικό, εάν λη-

φθεί υπόψη το κόστος αγοράς δικαιω-

μάτων εκπομπής CO2. Απαιτούνται,

βεβαίως, σημαντικές παρεμβάσεις

και πολιτικές στο γεωργικό τομέα

και στον τομέα των αποβλήτων. Τα

αναπτυξιακά οφέλη και τα ευεργετι-

κά αποτελέσματα στην απασχόληση

είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τον

τομέα της βιομάζας στην Ελλάδα

τόσο για ηλεκτροπαραγωγή, όσο και

για βιοκαύσιμα.

Το σενάριο με το μοντέλο PRIMES

προσομοιώνει το ηλεκτρικό σύστημα

της χώρας να λειτουργεί το 2020 με

25% στοχαστικές μη κατανεμόμενες

μονάδες ΑΠΕ (αιολικά, ηλιακά και μι-

κρά υδροηλεκτρικά) και το 2030 με

35% περίπου, έναντι 2,5% σήμερα. Εί-

ναι τεχνικά εφικτή η λειτουργία του

ηλεκτρικού συστήματος με αυτήν τη

δομή υπό την προϋπόθεση ότι ανα-

πτύσσονται ευέλικτες μονάδες με δυ-

νατότητα παροχής πρωτεύουσας εφε-

δρείας συστήματος και βεβαίως, εφό-

σον έχουν αναπτυχθεί τα δίκτυα, τα

ΚΥΤ και οι βρόγχοι υψηλής τάσης, ό-

πως εξάλλου έχει προβλεφθεί, αλλά

δεν έχει μέχρι σήμερα υλοποιηθεί στις

μελέτες ανάπτυξης του συστήματος.

Το σενάριο προβλέπει περίπου 500

MW ευέλικτες μονάδες φυσικού αερί-

ου σε ένα σύνολο 6.000 MW περίπου

μονάδων φυσικού αερίου σε λειτουρ-

γία το 2020-2025. Το σενάριο προβλέ-

πει, επίσης, τη σταδιακή διασύνδεση

σε μέγιστο δυνατό βαθμό των αυτό-

νομων νησιών με το διασυνδεδεμένο

σύστημα.

Τα έργα υψηλής τάσης που θα α-

παιτηθούν για την απορρόφηση

των αιολικών, την ενίσχυση του συ-

στήματος σε διάφορες περιοχές και

τη διασύνδεση των νησιών φτάνουν

τα δύο δισ. ευρώ για την επόμενη δε-

καετία, δηλαδή πρέπει να υπερδιπλα-

σιαστούν σε σχέση με το ρυθμό επεν-

δύσεων σε έργα συστήματος κατά

Μορφή ΑΠΕηλεκ/παραγωγής

Αιολικά επίγεια 2.400-2.800 1.150

Αιολικά θαλάσσια 120 0

Βιομάζα-απόβλητα 250-300 57(μαζί με σύγκαυση)

Ηλιακή ενέργεια 400-500 76

Υδροηλεκτρικά 250 40

Γεωθερμία υψηλής 10-20 0ενθαλπίας

Επενδύσεις ανά5ετία που θα απαιτηθούν

κατ’ ελάχιστοντο 2010-2030

σε MW

Επενδύσειςπου έγιναντη 10ετία

2000-2010


την περασμένη δεκαετία. Τα έργα αυ-

τά μπορούν να χρηματοδοτηθούν με

αύξηση του τέλους χρήσης συστήμα-

τος και δικτύου μόνο κατά 25% κατά

μέσο όρο. Η ανάπτυξη αιολικών έρ-

γων σε ρυθμό 2.500 MW την πενταε-

τία απαιτεί ριζική και άμεση αντιμε-

τώπιση των αιτιών που έχουν οδηγή-

σει τον κλάδο σχεδόν σε στασιμότη-

τα μέχρι σήμερα. Με ειδική νομοθε-

σία πρέπει να αντιμετωπιστεί το χω-

ροταξικό πρόβλημα, ώστε παράλλη-

λα με την ταχεία έκδοση των αδειών

να διασφαλίζεται η μη ανατροπή των

αδειών με δικαστικές προσφυγές. Θα

πρέπει να εξεταστεί και η δυνατότητα

προκήρυξης μεγάλων έργων αιολι-

κών σε επιλεγμένες περιοχές υψηλού

δυναμικού, για τις οποίες θα έχει

προηγηθεί εξασφάλιση των αδειών

από το κράτος. Οι προθεσμίες εκτέ-

λεσης των αδειών θα πρέπει, επίσης,

να εφαρμόζονται με αυστηρό τρόπο.

Συχνά αναφέρεται ότι η ανάπτυξη

του ενεργειακού συστήματος, έτσι ώ-

στε να επιτυγχάνονται οι στόχοι του

20-20-20, θα οδηγήσει σε υπερβάλ-

λον κόστος. Οι επιφυλάξεις αυτές α-

γνοούν το κόστος πληρωμής δικαι-

ωμάτων εκπομπής, στην περίπτωση

που δεν γίνει η προσαρμογή. Οπως

αναφέρθηκε, μόνον από την ηλε-

κτροπαραγωγή η μη προσαρμογή θα

οδηγήσει σε πληρωμές μεταξύ 1,2

και 1,7 δισ. ευρώ κατά έτος, οι οποί-

ες θα επιβαρύνουν τους καταναλω-

τές ενέργειας.

Η προσαρμογή του ηλεκτρικού

συστήματος με μεγάλη συμμε-

τοχή των ΑΠΕ, όπως αναφέρθηκε

παραπάνω, θα αυξήσει το κόστος ε-

ξυπηρέτησης κεφαλαίου (συγκριτι-

κά με το σενάριο μη προσαρμογής),

θα αυξήσει το κόστος εξυπηρέτησης

της χρηματοδότησης του συστήμα-

τος και του δικτύου, όμως θα εξοι-

κονομήσει σε κόστος λειτουργίας

(καύσιμα) και κυρίως θα μειώσει τις

πληρωμές για αγορά δικαιωμάτων

εκπομπής CO2. Η λεπτομερής οικο-

νομική ανάλυση κατέδειξε ότι η ε-

ξοικονόμηση κόστους είναι σχεδόν

ίση με την επιβάρυνση κεφαλαιουχι-

κού κόστους, λόγω ΑΠΕ και δικτύ-

ων, ιδίως λόγω της μειωμένης πλη-

ρωμής για δικαιώματα εκπομπής.

Στο σενάριο κατά το οποίο επιτυγ-

χάνονται οι στόχοι του 20-20-20, οι

πληρωμές για τα δικαιώματα εκπο-

μπής περιορίζονται μεταξύ των 0,8-

0,95 δισ. ευρώ κατά έτος. Η διαφορά

των 0,4-0,75 δισ. ευρώ κατά έτος,

καθώς και η εξοικονόμηση κόστους

καυσίμου, λόγω των ΑΠΕ και των

διασυνδέσεων των νησιών, αρκούν

για την πλήρη χρηματοδότηση των

νέων έργων ΑΠΕ, των ευέλικτων

θερμικών μονάδων, των έργων για

το σύστημα και το δίκτυο ηλεκτρι-

κής ενέργειας. Δηλαδή, το συμπέρα-

σμα είναι ότι δεν υφίσταται επιπλέ-

ον επιβάρυνση για τον καταναλωτή

ηλεκτρικής ενέργειας στο σενάριο

που επιτυγχάνονται οι στόχοι του

20-20-20 συγκριτικά με την κατά-

σταση μη προσαρμογής, δεδομένου

ότι σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να

καταβάλλονται οι πληρωμές για την

αγορά δικαιωμάτων εκπομπής, σύμ-

φωνα με τις εκάστοτε τιμές ισορρο-

πίας της ευρωπαϊκής αγοράς ETS.

Αν ληφθεί υπόψη το επιπλέον κό-

στος για εξοικονόμηση ενέργειας

και για τα βιοκαύσιμα, ο τελικός απο-

λογισμός για ολόκληρο το ενεργεια-

κό σύστημα είναι μόλις 5%, επιβά-

ρυνση συγκριτικά με το σενάριο μη

προσαρμογής, το οποίο, βεβαίως, εί-

ναι μη πραγματοποιήσιμο, δεδομένου

ότι οι στόχοι είναι δεσμευτικοί για ό-

λα τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Επομένως,

το σημαντικότερο ζήτημα δεν είναι

οικονομικό, αλλά ζήτημα διοίκησης

και αποτελεσματικότητας. Η εμπει-

ρία μέχρι σήμερα υπήρξε ιδιαίτερα

αρνητική για τον εκσυγχρονισμό και

την προσαρμογή του ενεργειακού

συστήματος. Οι πολιτικές που πρέπει

να ξεδιπλωθούν σε όλους τους τομείς

είναι χωρίς προηγούμενο και αφο-

ρούν στο ηλεκτρικό σύστημα, στη

χωροταξία, στην αδειοδότηση, στα

δίκτυα, στη βιομάζα, στα βιοκαύσιμα,

αλλά και τον ιδιαίτερα δύσκολο το-

μέα της εξοικονόμησης ενέργειας. Α-

πομένουν δέκα χρόνια για το εγχεί-

ρημα αυτό, το οποίο, όπως και στην

υπόλοιπη ΕΕ, λαμβάνεται ως ευκαι-

ρία για νέα καινοτόμο δραστηριότη-

τα και απασχόληση.


Το σχολείοθα είναι υποχρεωτικό;

Υπάρχουν σταθερές στα εκπαι-

δευτικά συστήματα που εδώ

και 200 χρόνια έχουν αλλάξει

λίγο έως καθόλου. H ηλικιακή

διαστρωμάτωση του σχολείου, που

περιλαμβάνει και την έννοια της «τά-

ξης», και ο ρόλος του δασκάλου ως

πηγής γνώσης είναι δύο στοιχεία που

τα θεωρούμε τόσο δεδομένα, ώστε να

είναι πια φυσικά. Το εκπαιδευτικό σύ-

στημα άλλαξε ελάχιστα, όταν οι κοι-

νωνίες και οι οικονομίες, για τις οποί-

ες δημιουργήθηκε, άλλαξαν ριζικά.

Στόχος του σχολείου ήταν «να βγάλει

ανθρώπους χρήσιμους στην κοινω-

νία». Αυτό σήμαινε πρώτα μια γενική

μόρφωση και εμφύσηση γενικά απο-

δεκτών και «αναλλοίωτων» κοινωνι-

κών αξιών, έπειτα ένα χώρο συνύπαρ-

ξης, όπου θα αναπτυχθούν οι κοινωνι-

κές δεξιότητες και, τέλος, βάσεις για

μία κατάρτιση που θα τοποθετήσει το

άτομο μέσα στον οικονομικό ιστό -μία

κατάρτιση, ώστε να μπορεί κανείς να

κάνει αυτά που διδάχθηκε.

Οι συνθήκες, όμως, άλλαξαν. Πα-

ραμένει σημαντικός ο ρόλος του

σχολείου ως χώρου ανάπτυξης των

κοινωνικών δεξιοτήτων. Ως προς τη

γενική μόρφωση, ένα σημερινό παιδί

μπορεί να απορροφήσει περισσότερη

γνώση, μέσω της σύγχρονης τεχνο-

λογίας, από όση μπορεί να του μετα-

δώσει ο «συμβατικός» δάσκαλος. Ο-

μως, ως προς την τοποθέτηση μέσα

στον οικονομικό ιστό είναι απαραίτη-

το να μπορείς να κάνεις αυτά που δεν

διδάχθηκες. Είναι πολύ σημαντικό,

δηλαδή, το σχολείο να σου μάθει να

μαθαίνεις. Η ικανότητα για μάθηση,

βέβαια, είναι έμφυτη. Το παιδί από

βρέφος μαθαίνει, βλέποντας, πιάνο-

ντας, δοκιμάζοντας με το στόμα και

Σίμος ΜπενσασσώνΣύμβουλος στο Ευρωπαϊκό Κέντρο

για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής

Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Cedefop)


αργότερα παρατηρώντας ή πειραμα-

τιζόμενο. Η κύρια συμβολή των γο-

νέων είναι να δίνουν στο παιδί την

ευκαιρία για παρατήρηση και πειρα-

ματισμό. Το παιδί μαθαίνει αυτόνομα,

με δική του πρωτοβουλία, επειδή θέ-

λει να μάθει. Αυτή η αυτονομία έρχε-

ται σε δεύτερη μοίρα -με κίνδυνο να

εξαφανιστεί- εκεί που αρχίζει το εκ-

παιδευτικό σύστημα. Για όσους δεν

θα χάσουν την επιθυμία για μάθηση,

λόγω της εμπειρίας του σχολείου, αυ-

τή θα ξαναρχίσει στο εργαστήρι, τις

τέχνες, την έρευνα, την καινοτομία.

Γιατί είναι τότε αναγκαίο το σχο-

λείο; Μεγάλοι καλλιτέχνες, όπως

ο Giotto, ξεκίνησαν την καριέρα τους

ως βοσκοί και έγραψαν ιστορία χωρίς

καμία εκπαίδευση -«έμαθαν», παρα-

τηρώντας τη φύση- ενώ ένα εκπαι-

δευτικό σύστημα θα αφαιρούσε παρά

θα προσέθετε σε μία διάνοια, όπως ο

Leonardo.

Ο κόσμος, όμως, είναι αρκετά πο-

λύπλοκος, για να μπορέσει ένα παιδί

να μάθει μόνο του όλα όσα μπορεί

να του χρειαστούν στη ζωή του, και

σήμερα ακόμη περισσότερο παρά

στην εποχή του Ναπολέοντα. Ο άν-

θρωπος καλείται να «ελέγξει» πολύ-

πλοκα αντικείμενα: μία τουρμπίνα,

ένας ουρανοξύστης ή ένα υδροηλε-

κτρικό έργο απαιτούν μεγαλύτερες

γνώσεις και δεξιότητες μηχανικής

που, σε ατομικό επίπεδο, πρέπει να

αποκτηθούν σε συντομότερο χρονι-

κό διάστημα -γνώσεις που καλείται

το εκπαιδευτικό σύστημα να εξα-

σφαλίσει. Ενα δεύτερο επίπεδο πολυ-

πλοκότητας είναι η ταχύτητα της αλ-

λαγής. Το κρίσιμο μέγεθος, για να ε-

κτιμηθεί η ταχύτητα, είναι η παραγω-

γική ζωή ενός ανθρώπου. Τον καιρό

του Ναπολέοντα, ό,τι μάθαινες στο

σχολείο, θα ίσχυε για τουλάχιστον 40

χρόνια -για όλη, δηλαδή, την παρα-

γωγική σου ζωή. Ενας που σπούδασε

ηλεκτρονικούς υπολογιστές το 1970

μπορεί σήμερα να υποστηρίξει πως

το 95% όσων διδάχθηκε, δεν ισχύ-

ουν. Θεμελιώδεις δεξιότητες που θα

πρέπει να προκύπτουν από ένα σύγ-

χρονο εκπαιδευτικό σύστημα είναι

α) η ικανότητα να μαθαίνεις με την

πάροδο του χρόνου και β) η ικανότη-

τα να «ξεμαθαίνεις» αυτά που έπα-

ψαν πια να ισχύουν.

Θεμελιώδεις

δεξιότητες που θα

πρέπει να

προκύπτουν από

ένα εκπαιδευτικό

σύστημα είναι η

ικανότητα να

μαθαίνεις με την

πάροδο του χρόνου

και να «ξεμα-

θαίνεις» αυτά που

έπαψαν πια να

ισχύουν


Οι μεταρρυθμίσεις του Ναπολέοντα

για πρώτη φορά έφεραν την εκ-

παίδευση σε ένα μεγάλο τμήμα του

πληθυσμού. Για να το πετύχουν, στη-

ρίχτηκαν στη σπουδαιότερη ίσως τε-

χνολογία στην ιστορία της ανθρωπό-

τητας: το βιβλίο. Ισως, μάλιστα, το εκ-

παιδευτικό σύστημα και τα συνεπακό-

λουθά του «απογείωσαν» την τυπο-

γραφία, την περαιτέρω διάδοση της

γνώσης και, κατά συνέπεια, την εκθε-

τική ανάπτυξη της τεχνολογίας και

της οικονομίας. Χρειάστηκαν πάνω α-

πό 300 χρόνια, για να λάβει το βιβλίο

τη μεγαλύτερή του δικαίωση. Οι ση-

μερινές τεχνολογίες δίνουν τη δυνα-

τότητα για σημαντικές και αναγκαίες

τομές στο εκπαιδευτικό σύστημα. Ο-

μως, η απλή εισαγωγή υπολογιστών

και δικτύων στην τάξη χωρίς ριζικές

αλλαγές στον τρόπο διδασκαλίας έχει

περιορισμένα αποτελέσματα, όσο δεν

γίνεται πλήρης εκμετάλλευση των δυ-

νατοτήτων τους. Εχουμε δύο παρα-

δείγματα στα «πολύπλοκα συστήμα-

τα» και στο μάθημα της ιστορίας.

Ο κόσμος είναι γεμάτος συστήματα

που αποτελούνται από πάμπολλα

στοιχεία, το κάθε στοιχείο με απλούς

και προβλέψιμους κανόνες συμπερι-

φοράς, αλλά με απρόβλεπτη συμπε-

ριφορά του συνόλου. Ενα οικοσύ-

στημα, μια πόλη, το χρηματιστήριο

είναι τέτοια συστήματα. Εχουν κοινά

χαρακτηριστικά, αντικατοπτρίζουν

την πραγματικότητα και, ενώ θα ή-

ταν σημαντικό να διδάσκονται, ούτε

διδάσκονται ούτε και θα μπορούσαν

να διδαχθούν με κλασικές μεθόδους.

Ενα παιδί που έπαιξε SimCity στον υ-

πολογιστή (έπαιξε, δηλαδή, «το δή-

μαρχο» σε μία προσομοίωση πολεο-

δομικής ανάπτυξης) ξέρει ίσως περισ-

σότερα για ένα οποιοδήποτε πολύ-

πλοκο σύστημα από το δάσκαλό του.

Επιπλέον, οι προσομοιωτές μπορούν

να δώσουν στο μαθητή τη δυνατότη-

τα να κατασκευάσει ο ίδιος απλά συ-

στήματα, την πολύπλοκη συμπεριφο-

ρά των οποίων θα μελετήσει.

Τέτοιοι τρόποι εκμάθησης θυμί-

ζουν το πώς μάθαινε ο μαθητής πριν

πάει σχολείο -«κάνοντας», επειδή ή-

θελε, και χωρίς να συνειδητοποιεί ότι

μαθαίνει. Είναι ένα παράδειγμα του

«ανοίγματος» των περιθωρίων της μά-

θησης πέρα από τα περιθώρια του

βιβλίου.

Η μελέτη της ιστορίας στο σχολείο

συχνά είναι εκμάθηση ή αποστή-

θιση γεγονότων. Ακόμα και εκεί που

η διδασκαλία περιλαμβάνει γνώμες,

ερμηνείες και αναλύσεις, αυτές είναι

του σοφού ή των σοφών που έγρα-

ψαν «το βιβλίο». Γίνεται, δηλαδή, η ί-

δια η «γνώμη» αντικείμενο αποστή-

θισης, γιατί, ακόμη και όταν ζητείται

η γνώμη του μαθητή, η συμβατότητα

με αυτή του βιβλίου είναι, συχνά

στην πράξη, βασικό κριτήριο αξιολό-

γησης. Η εμπειρία των αγγλοσαξονι-

κών χωρών, που επηρεαστήκαν λιγό-

τερο από τις μεταρρυθμίσεις του Να-

πολέοντα, μας διδάσκει εναλλακτι-

κές προσεγγίσεις στο μάθημα της ι-

στορίας: για παράδειγμα, έχει λιγότε-

ρη σημασία να ξέρεις όλα όσα έγιναν

στο χωροχρόνο της ανθρωπότητας,

και μεγαλύτερη να μπορείς να κατα-

λάβεις σε βάθος μερικά παραδείγμα-

τα και να ψάξεις μόνος σου να βρεις

τις πληροφορίες που χρειάζεσαι, για

να διαμορφώσεις, με το δικό σου κρι-

τικό πνεύμα, τη γνώμη σου. Σε αυτό,

ο ρόλος του υπολογιστή και των δι-

κτύων είναι προφανής και ανεκτίμη-

τος, καθώς δίνουν σχεδόν απεριόρι-

στη πρόσβαση σε κάθε είδους γνώση

και πληροφορία. Κι εδώ, όμως, όπως

και στα πολύπλοκα συστήματα, έρχε-

ται το περί δασκάλου ερώτημα.

Μπορούμε να πλάσουμε μια ιστο-

ρία, στην οποία ο Γουτεμβέργιος

πάει σε μία ομάδα δασκάλων της επο-

χής του. Τους δείχνει το βιβλίο και

τους λέει ότι μπορούν να μάθουν στα

παιδιά να διαβάζουν. Οι δάσκαλοι ε-

παναστατούν: το βιβλίο θα τους πάρει

τη δουλειά, θα εξαφανίσει το επάγ-

γελμα και, αν μάθουν να διαβάζουν οι

μαθητές, θα έχουν πρόσβαση σε απα-

γορευμένα ή και αφορισμένα βιβλία.

Το επάγγελμα, βέβαια, δεν εξαφανί-

στηκε, αλλά άλλαξε εκ βάθρων. Ο δά-

σκαλος/φορέας της πληροφορίας εί-

Η απλή εισαγωγή

υπολογιστών και

δικτύων στην τάξη

χωρίς ριζικές

αλλαγές στον

τρόπο διδασκαλίας

έχει περιορισμένα

αποτελέσματα, όσο

δεν γίνεται πλήρης

εκμετάλλευση των

δυνατοτήτων τους

156

Κάθε μέρα διαπιστώνω όλο και περισσότερο πόσο ώριμα είναι τα παιδιά. Πόσο αγαπούν τη ζωή. Πόσο πιο πολύ από εμάς τους μεγάλους μοχθούν, για να νιώσουν την πληρότητα της ζωής και για να γίνουν κοινωνοί των αξιών της.

Προορισμός του σχολείου είναι να υπηρετεί τα παιδιά και να τα κάνει ικανά να γίνουν καλοί χρήστες και εκφραστές της ελευθερίας και της δημοκρατίας.Για να γίνει, όμως, αυτό, πρέπει να προσφύγουμε στην ανάπτυξη στενού και ειλικρινούς διαλόγου και να ε-γκαταλείψουμε την επισφαλή ασφάλεια του μονοσήμαντου διδακτισμού.Ο διάλογος αυτός θα υπηρετήσει την ανάγκη επικοινωνίας μεταξύ μας. Θα αποτελέσει το νέο κώδικα συ-μπεριφοράς, τον καταστατικό χάρτη της αμοιβαιότητας.Αν αυτός ο διάλογος οριστεί από την πεποίθηση ότι θα διαφωτίζει την ελευθερία και τη δημοκρατία στη χρήση της, θα αποτελέσει το θερμοκήπιο μέσα στο οποίο θα καλλιεργηθεί η αναγκαιότητα της εξέλιξης. Σε ένα τέτοιο κλίμα, η πρόοδος αντί να εμποδίζεται, θα διευκολύνεται.Εχω πολλές φορές διατυπώσει την άποψη ότι οι σχέσεις νέων και ενηλίκων, μαθητών και δασκάλων, γονέων και παιδιών δεν πρέπει εξ ορισμού να είναι ανταγωνιστικές. Οι δύο αυτές ορίζουσες δεν πρέπει να αποτε-λούν δύο αντίπαλα στρατόπεδα.Εσείς οι νέοι κι εμείς οι μεγάλοι αποτελούμε συγκοινωνούντα αγγεία και επικοινωνούσες προσωπικότητες.Αποτελούμε αναπόσπαστα μέλη ενός κοινωνικού μηχανισμού που είναι προορισμένος να υπηρετήσει κάθε άτομο και κάθε κοινωνικό σύνολο.Απαιτείται, όμως, ένας βαθμός κατανόησης και από τις δύο πλευρές, για να οριστεί το πλαίσιο της συνερ-γασίας και η δυναμική της εξέλιξης των γενεών.Ολοι δέχονται πως η ζωή είναι ανανέωση και συνεχής βιολογική ώθηση. Αυτή την ανανέωση και τη συνεχή βιολογική ώθηση έχουμε καθήκον όλοι να την υπηρετούμε, να τη διευκολύνουμε και να την κατευθύνουμε, όταν στην πορεία της ορθώνονται εμπόδια.Μόνον έτσι, θα μπορέσουμε να αντέξουμε και να αφομοιώσουμε τις εξελίξεις που μας επιφυλάσσει το μέλλον, με την ταχύτατη πρόοδο της τεχνολογίας και την αλματώδη αύξηση της επικοινωνίας μεταξύ των λαών.Στο κοινωνικό πεδίο σήμερα δρουν δύο δυνάμεις, των νέων και των ενηλίκων.Αυτές οι δυνάμεις πρέπει μέσα από τη συνεργασία και την αμοιβαιότητα να μετατρέψουν τον ανταγωνισμό σε συνεργασία, τη διαφωνία σε αναζήτηση, την αμφισβήτηση και το γκρέμισμα σε διάλογο.Μόνον έτσι, ο ενήλικας δεν θα παρεμβάλλεται ως τροχοπέδη στην εξέλιξη και ο νέος δεν θα απορρίπτεται ως επαναστάτης.Μια τέτοια σχέση θα αποτελέσει για το μέλλον τη μοναδική εγγύηση των ελεύθερων κοινωνιών.Γνωρίζω καλά και κατανοώ ότι εσείς οι νέοι είστε εκείνοι που πρέπει να αναλάβετε το ζωντανό ρόλο του με-ταρρυθμιστή, ακολουθώντας την κοινωνική νομοτέλεια της εξέλιξης.Ακόμα, δέχομαι ως αξίωμα ότι εμείς οι μεγάλοι δημιουργούμε και συνθέτουμε τους κανόνες της εξέλιξης, στηριγμένοι στις αξίες που η ιστορία και ο πολιτισμός μας συνάθροισαν και σχηματοποίησαν. Αυτές οι αξίες, αυτές οι αρχές είναι οι πιο γλυκομίλητοι παιδαγωγοί. Αυτές μόνον είναι ικανές να ανα-στείλουν και να προλάβουν ακόμα το δεσποτισμό των μεγάλων και να αναχαιτίσουν την απορριπτικό-τητα των νέων.Είναι καιρός να καταργήσουμε το ίδωμα της ζωής μέσα από έναν παραμορφωτικό φακό και να καθιερώ-σουμε νέους κανόνες συμπεριφοράς και επικοινωνίας;Ηρθε η ώρα που θα μετατρέψουμε τη σύγκρουση σε συνεργασία;Ποιος αλήθεια τα έχει περισσότερο ανάγκη όλα αυτά: οι «ώριμοι» ή οι «νέοι»;Νιώθω πως πρέπει να καθιερωθεί ένας νέος λόγος. Λόγος ανθρώπινος, τρυφερός, ειλικρινής.Λόγος γεμάτος βιολογικό σφρίγος και ανορθωμένη ψυχοπνευματική στάθμη.Ο λόγος αυτός πιστεύω πως είναι ο μοναδικός δρόμος, για να γλιτώσουμε από την ανθρωπιστική καχεξία που μας απειλεί.

Ελευθέριος Γείτονας Γενικός διευθυντής εκπαιδευτηρίων ΓΕΙΤΟΝΑ

Διάλογος γενεών

PUBL

I


ναι λιγότερο χρήσιμος σήμερα από το

δάσκαλο της μεθοδολογίας, το σύμ-

βουλο και καθοδηγητή στην κριτική

θεώρηση των πληροφοριών που συλ-

λέγονται. Πριν από τις μεταρρυθμί-

σεις του 19ου αιώνα, η παιδεία ήταν

για τους λίγους και, καθώς γινόταν ι-

διωτικά με κάποιο δάσκαλο, ήταν

προσαρμοσμένη στις ικανότητες και

τα ενδιαφέροντα του κάθε μαθητή.

Είναι ίσως ειρωνικό το γεγονός ότι

με τη σύγχρονη τεχνολογία αυτή η

προσαρμογή στις ικανότητες και τα

ενδιαφέροντα του κάθε μαθητή ξανα-

γίνεται εφικτή, αλλά προσιτή σε ό-

λους με δίκτυα εξειδικευμένων δα-

σκάλων. Γι' αυτό, όμως, χρειάζονται

μεγάλες αλλαγές.

Θα περίμενε κανείς το εκπαιδευτι-

κό σύστημα να αλλάζει, καθώς

αλλάζουν η κοινωνικοοικονομική δο-

μή και η τεχνολογία. Από τη φύση

του, όμως, είναι μία από τις πιο συ-

ντηρητικές δομές.

Η αντίδραση των δασκάλων

στην παραβολή του Γουτεμβέργιου

είναι κατανοητή: σε μια σημαντική

τομή, το επάγγελμα ωφελείται σε

βάθος χρόνου, αλλά όχι και οι συ-

γκεκριμένοι δάσκαλοι, που βρίσκο-

νται στο μάτι του κυκλώνα. Μια βα-

θιά αλλαγή διαταράσσει και το κα-

τεστημένο της εκπαιδευόμενης γε-

νιάς. Είναι δύσκολο να φανταστεί

κανείς οποιαδήποτε εκπαιδευτική

μεταρρύθμιση, χωρίς βίαιες σχεδόν

αντιδράσεις από όλες τις πλευρές σε

οποιαδήποτε χώρα του πλούσιου

κόσμου. Ο μέσος όρος παραμονής ε-

νός μαθητή στο σχολείο είναι μία

δωδεκαετία και μια βαθιά εκπαιδευ-

τική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να

δώσει πραγματικά αποτελέσματα σε

ένα τόσο μικρό χρονικό διάστημα

-ένα διάστημα που κατά σύμπτωση

ξεπερνά την εξασφαλισμένη παρα-

μονή στην εξουσία και της πιο αισιό-

δοξης κυβέρνησης. Δεν ξαφνιάζει,

λοιπόν, πολύ το γεγονός ότι οι από-

πειρες μεταρρύθμισης ήταν πάντα

επιφανειακές.

Υπάρχει σημαντική αναντιστοιχία

ανάμεσα στην ανάγκη για παι-

δεία και στο τι προσφέρει το εκπαι-

δευτικό σύστημα. Χρειαζόμαστε ένα

εκπαιδευτικό σύστημα, στο οποίο τα


παιδιά να μαθαίνουν πώς να μαθαί-

νουν, και όχι ένα σύστημα υπαγόρευ-

σης μιας γνώσης που είναι χρόνια πί-

σω από την πραγματικότητα. Χρεια-

ζόμαστε ένα εκπαιδευτικό σύστημα

που να δίνει στα παιδιά καθοδήγηση

και να τους αναπτύσσει την κρίση,

για να μάθουν, επειδή θέλουν, και

αντ’ αυτού έχουμε ένα σύστημα που

απομονώνει το παιδί μέσα σε μια ά-

κριτη χρήση τεχνολογίας.

Πριν από 30 περίπου χρόνια ο

Seymour Papert του MIT προέβλεπε

πως, χωρίς μεγάλες αλλαγές, οι νέοι

θα επαναστατήσουν ενάντια σε ένα

στείρο και καταπιεστικό εκπαιδευτικό

σύστημα. Μήπως επαναστάτησαν και

δεν το αντιληφθήκαμε; Μήπως πολλά

φαινόμενα που παρατηρούμε οφείλο-

νται, εκτός από την αβεβαιότητα του

μέλλοντος για τους νέους, και στο άγ-

χος ενός σχολείου που δεν είναι σαφές

πού οδηγεί; Σε μια σύγχρονη μορφή

αλλοτρίωσης; Αλλά αυτή η αναντι-

στοιχία έχει και οικονομικές συνέπει-

ες. Οταν στο σχολείο δεν καλλιεργεί-

ται η προσαρμοστικότητα στη γνώ-

ση, δεν πρέπει να ξαφνιαζόμαστε με

τις «ανωμαλίες» στην αγορά εργασί-

ας. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να

καταλάβουμε πώς γίνεται να υπάρχει

τεράστια έλλειψη επιστημόνων και

μηχανικών στην Ευρώπη παράλληλα

με μια πληθώρα δικηγόρων, θα πρέ-

πει να αναζητήσουμε τους λόγους

και στο σχολείο -ένα παλιό εκπαιδευ-

τικό σύστημα δίνει τα καλύτερά του

αποτελέσματα σε προσόντα για πα-

λιά επαγγέλματα.

Χρειάζεται μεταρρύθμιση, αλλά δεν

μπορούν να θυσιαστούν μία ή και

παραπάνω γενιές νέων πάνω σε ένα

σύστημα που, όσο σοφά και να μελε-

τηθεί, θα είναι αδοκίμαστο. Ενα νέο

σύστημα θα μπορούσε, όμως, να εισα-

χθεί σταδιακά σε εθελοντική βάση α-

πό μία σειρά πειραματικών σχολείων.

Αν το σχολείο έχει δώδεκα επίπεδα

(τάξεις;), τότε, σε μία σταδιακή εφαρ-

μογή, το σύστημα ξεκινά με το πρώτο

επίπεδο μόνο. Δύο χρόνια αργότερα,

επεκτείνεται στο δεύτερο επίπεδο, ε-

φαρμόζοντας αλλαγές που θα επιβά-

λει η εμπειρία που αποκτήθηκε. Συνε-

χίζει να ξετυλίγεται έτσι, μέχρι να

φτάσει στο επίπεδο που αντιστοιχεί

στην έξοδο από την υποχρεωτική εκ-

παίδευση ή σε περαιτέρω σπουδές. Εί-

ναι ένα πείραμα που θα μπορούσε να

διαρκέσει 25 με 30 χρόνια. Κατά τη

διάρκεια του «πειράματος», θα πρέπει

να είναι εγγυημένη η συνέχεια για τα

παιδιά που συμμετέχουν, καθώς μέχρι

το πέρας της πειραματικής περιόδου

κάθε παιδί θα πρέπει, σε κάποιο ση-

μείο, να επιστρέψει στο κατάλληλο ε-

πίπεδο του συμβατικού συστήματος.

Ο τρόπος, για να εξασφαλιστεί η συ-

νέχεια, είναι η μετάβαση από το ένα ε-

πίπεδο στο άλλο να μη βασίζεται στη

διδασκαλία κάποιας ύλης και στην ε-

ξέτασή της, αλλά στα μαθησιακά απο-

τελέσματα, δηλαδή σε μια σειρά γνώ-

σεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων που

πρέπει να αποκτηθούν. Αυτό θα έπρε-

πε να ισχύσει και για τη μετάβαση α-

πό το σχολείο στην ανώτερη εκπαί-

δευση ή κατάρτιση. Η στήριξη της

προόδου όχι στο τι διδάχτηκες, αλλά

στο τι ξέρεις να κάνεις, εξασφαλίζει τη

συνέχεια κατά τη διάρκεια του πειρά-

ματος, αλλά και τη μετάβαση σε ένα

σύστημα, στο οποίο η ηλικιακή δια-

στρωμάτωση και οι τάξεις, όπως τις

ξέρουμε, δεν είναι απαραίτητες. Για να

ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες να

ζημιωθεί ένας μαθητής στην επιλογή

πειραματικού σχολείου, τα σχολεία

που θα συμμετάσχουν στο πείραμα θα

πρέπει να υποστηριχθούν από το κα-

λύτερο προσωπικό και την τελειότερη

τεχνολογία. Ο «ελιτισμός» που προ-

κύπτει είναι για να προσδιοριστεί κα-

λύτερα ένα σύστημα που θα μπορεί να

γενικευτεί. Θα χρειαστεί πάνω από

μια τριακονταετία για να εκπαιδευτεί

μια νέα γενιά δασκάλων, ώστε, αν και

όταν γενικευτεί το νέο σύστημα, οι

σημερινοί δάσκαλοι να βγαίνουν στη

σύνταξη. Εχουν γίνει αξιόλογες προ-

σπάθειες ανανέωσης του εκπαιδευτι-

κού συστήματος, αλλά, στη γνώση

του γράφοντος, χωρίς την κάλυψη ό-

λου του εύρους της προπανεπιστημια-

κής εκπαίδευσης. Μια τέτοια κάλυψη

είναι σημαντική, για να μπορέσουμε

να ισχυριστούμε ότι έχουμε ένα εκπαι-

Υπάρχει

σημαντική

αναντιστοιχία

ανάμεσα στην

ανάγκη για παιδεία

και στο τι

προσφέρει το

εκπαιδευτικό

σύστημα


δευτικό σύστημα. Οι αξιόλογες προ-

σπάθειες, αλλά και οι έρευνες που έ-

γιναν (στο επίπεδο της ΕΕ, αλλά και

σε διάφορα εθνικά επίπεδα) προσφέ-

ρουν εμπειρία, σκέψεις και αξιόλογες

θεωρίες, ώστε ένα τέτοιο σύστημα να

μην ξεκινά από μηδενική βάση. Κα-

μία χώρα δεν έχει τη δυνατότητα να

κάνει ένα τέτοιο πείραμα μόνη της.

Συνεργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε

εθελοντική βάση (σχολείων και μα-

θητών) θα ήταν απαραίτητη για την

κρίσιμη μάζα του πειράματος και για

τις παραγωγικότερες ανταλλαγές

κρίσεων για την πορεία του. Αν το

πείραμα πετύχει, κάθε χώρα και κάθε

σχολείο θα ήταν ελεύθερο να ακο-

λουθήσει το νέο σύστημα ή κάτι που

να βασίζεται σε αυτό, έχοντας μάθει

από τη γενική εμπειρία.

Σε ατομικό επίπεδο, η παιδεία επι-

τρέπει τον προσδιορισμό ενός

προσωπικού οράματος της ζωής που

θα ήθελε να κάνει το παιδί. Μέρος

αυτού του οράματος είναι η ποιότη-

τα του φυσικού και κοινωνικού συ-

νόλου μέσα στα οποία προσδιορίζε-

ται. Σε κοινωνικό επίπεδο, η παιδεία

προσδιορίζει την ποιότητα, όπως δι-

αμορφώνεται από τα άτομά της. Η

ποιότητα της παιδείας κρίνεται από

τη συμβατότητα του κοινωνικού και

των ατομικών οραμάτων. Το εκπαι-

δευτικό σύστημα, αντίθετα, δεν έχει

οράματα. Ορίζει τα μέσα που θέτει

μια κοινωνία στη διάθεση των μελών

της, για να τα βοηθήσει να αποκτή-

σουν την επιθυμητή παιδεία. Στις πε-

ρισσότερες χώρες του πλούσιου κό-

σμου, η διέλευση μέσα από το εκπαι-

δευτικό σύστημα είναι υποχρεωτική.

Η παιδεία δεν είναι. Στο ερώτημα αν

θα είναι η παιδεία υποχρεωτική το

2020, η απάντηση θα πρέπει να είναι

«όχι», αν και υπάρχουν πολλά περι-

θώρια για βελτίωση του σχολείου.

Αν, όμως, θέλουμε να γίνει κάτι ση-

μαντικό, το 2020 θα μπορούσε να εί-

ναι το ορόσημο, ώστε κάτι σαν τον

τρόπο μετάβασης που περιγράφηκε

να μπορεί να ξεκινήσει. Εχοντας αρ-

χίσει με το Ναπολέοντα, θα ήθελα να

τελειώσω με αυτόν. Οταν αποφάσισε

την αναδιοργάνωση του νομικού συ-

στήματος -τη συγγραφή μεταξύ άλ-

λων του πρώτου σύγχρονου αστικού

κώδικα- ένα πανικόβλητο στέλεχός

του του είπε: «Μα αυτό, μεγαλειότα-

τε, θα πάρει πάνω από δέκα χρόνια

να γίνει!». Η απάντηση του μεγαλει-

ότατου ήταν απλώς: «Καταλαβαίνε-

τε, λοιπόν, πόσο σημαντικό είναι να

αρχίσουμε αμέσως!».


Ε ίμαστε συνηθισμένοι να κοι-

τάμε προς τα πίσω και να

βλέπουμε αποφάσεις που θα

έπρεπε να ε ίχαμε λάβει ,

«σταυροδρόμια» τα οποία αγνοήσα-

με. Θα μπορούσε, όμως, να είναι και

διαφορετικά. Θα μπορούσαμε να

σκεφτούμε πώς θα μπορούσε να εί-

ναι το 2020, εάν κατά το έτος κρίσης

-αυτό που έρχεται- και ως αποτέλε-

σμα του κοινωνικού διαλόγου που

βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, διαλέγαμε

το μονοπάτι της πράξης και όχι της

απραξίας. Πώς θα ήταν το σύστημα

συντάξεων το 2020, εάν το 2010 εί-

χαν αποφασιστεί ριζικές αλλαγές;

Εύχομαι η παρακάτω αφήγηση να

μην παραμείνει ένα ακόμα παραμύθι.

Βρισκόμαστε στο σωτήριο έτος

2020 και η Ελλάδα δρέπει τους καρ-

πούς της ασφαλιστικής μεταρρύθμι-

σης του 2010. Τότε η χώρα έλαβε δύο

σημαντικές αποφάσεις: (α) υιοθέτησε

το «σουηδικό-ιταλικό» μοντέλο για

την οργάνωση του συστήματος των

κύριων συντάξεων και (β) ξεκίνησε

την κεφαλαιοποίηση του συστήμα-

τος των επικουρικών συντάξεων. Κα-

τόπιν αυτών, η χώρα έχει προχωρήσει

ήδη επί δέκα χρόνια στην κατοχύρω-

ση ενός σύγχρονου και φερέγγυου

συστήματος συντάξεων. Το σύστημα

αυτό μοιάζει με αυτό που εισήγαγε η

Σουηδία το 1994 και η Ιταλία το 1996

και έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

• Πλήρης διαφάνεια, με ετήσια ενη-

μέρωση των ασφαλισμένων για

τους ατομικούς ασφαλιστικούς

λογαριασμούς, από το πρώτο έ-

τος εφαρμογής.

• Αποτελεσματικός οικονομικός

προγραμματισμός για άρτιο συν-

δυασμό υποχρεωτικών και προαι-

ρετικών προγραμμάτων.

• Ιση μεταχείριση όλων των πολι-

τών, τόσο εντός της κάθε γενιάς

όσο και μεταξύ των γενεών.

• Διατήρηση των ονομαστικών πο-

σοστών αναπλήρωσης στα επίπε-

δα του 2010.

• Μακροχρόνια βιωσιμότητα του

συστήματος, με διατήρηση της α-

παιτούμενης κρατικής χρηματο-

δότησης στα επίπεδα του 2010.

Χάρτης δεκαετίαςγια το ασφαλιστικό

Μιλτιάδης ΝεκτάριοςΑναπληρωτής καθηγητής Ασφαλιστικής

Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πειραιά


• Θετικές επιδράσεις στην απα-

σχόληση και την οικονομική

ανάπτυξη.

• Για τους ασφαλισμένους πριν από

το 1992 οι συντάξεις παραμένουν

στα υπεσχημένα επίπεδα.

• Για τους ασφαλισμένους στο νέο

σύστημα (ασφαλισμένοι μετά το

1992, που έχουν τουλάχιστον άλ-

λα 20 χρόνια εργασίας), το μέγι-

στο ποσοστό αναπλήρωσης φθί-

νει σταδιακά από το 80% στο

75%. Κατά τη μεταβατική περίο-

δο 2010-2025 (έως ότου ολοκλη-

ρωθεί η κεφαλαιοποίηση των επι-

κουρικών συντάξεων), το ποσο-

στό αναπλήρωσης των κύριων

συντάξεων θα βαίνει μειούμενο,

ενώ των επικουρικών συντάξεων

αυξανόμενο, αλλά το άθροισμα

και των δύο ανά πάσα στιγμή θα

είναι μεταξύ 80% και 75%. Στο τέ-

λος της μεταβατικής περιόδου, το

ήμισυ των παροχών θα προέρχε-

ται από τις κύριες και τις επικου-

ρικές συντάξεις, αντίστοιχα.

Για να μπορέσει να υλοποιηθεί το

νέο σύστημα χρειάστηκε, μεταξύ

2010 και 2014, να αναδομηθεί η ορ-

γάνωση και λειτουργία του υφιστά-

μενου συστήματος συντάξεων.

Δημιουργήθηκε το 2010 ο Εθνικός

Οργανισμός Συντάξεων, στον οποίο

συγχωνεύτηκαν όλα τα υφιστάμενα

ταμεία κύριων συντάξεων και εντά-

χθηκαν και οι δημόσιοι υπάλληλοι. Η

περίοδος των συγχωνεύσεων δεν υπε-

ρέβη τα 4 χρόνια. Κατά την περίοδο

των συγχωνεύσεων τα παλιά ταμεία

μετατράπηκαν σε υποδιοικήσεις του

ενιαίου ταμείου ως εξής: α) υποδιοίκη-

ση για μισθωτούς (ΙΚΑ και ταμεία

ΔΕΚΟ), β) υποδιοίκηση για αυτοαπα-

σχολούμενους και αγρότες (ΟΑΕΕ,

Κλάδος Πρόσθετης Ασφάλισης ΟΓΑ,

κλπ.), γ) υποδιοίκηση για δημόσιους

υπαλλήλους και δ) υποδιοίκηση Προ-

νοιακών Παροχών (ένταξη των προ-

νοιακών παροχών ΟΓΑ στο γενικευ-

μένο σύστημα ΕΚΑΣ).

Δημιουργήθηκε το Ενιαίο Ταμείο

Επικουρικών Συντάξεων, με την ομα-

δοποίηση των υφιστάμενων επικου-

ρικών ταμείων και την εν συνεχεία

μετατροπή τους σε υποδιοικήσεις του

ενιαίου ταμείου.

Υπάρχει ενιαία πληροφορική

πλατφόρμα για τα κύρια και τα επι-

κουρικά ταμεία. Τα πληροφορικά συ-


στήματα του ΙΚΑ βελτιώθηκαν και ε-

πεκτάθηκαν σε όλα τα συγχωνευμέ-

να ταμεία. Με την ολοκλήρωση των

συγχωνεύσεων, η πληροφορική

πλατφόρμα του Εθνικού Οργανισμού

Συντάξεων υποστηρίζει και τη λει-

τουργία του Ενιαίου Επικουρικού

Ταμείου.

Αντικαταστάθηκαν οι πολλαπλοί

αριθμοί κοινωνικής ασφάλισης από

τον ατομικό αριθμό φορολογικού

μητρώου.

Επιτεύχθηκε μόνιμη συνεργασία

του Εθνικού Οργανισμού Συντάξε-

ων και του TAXIS, με αποτέλεσμα

τη δραστική μείωση της εισφοροδι-

αφυγής και την είσπραξη μεγάλου

μέρους των εισφορών μέσω των

εφοριών.

Οι ελεύθεροι επαγγελματίες πλη-

ρώνουν εισφορές με βάση τα εισοδή-

ματα που δηλώνουν στην εφορία, ε-

νώ επιβαρύνονται με το σύνολο της

εισφοράς εργοδότη και εργαζομένου.

Κατέστη υποχρεωτική η διαχείρι-

ση των αποθεματικών τόσο των τα-

μείων κύριων συντάξεων, όσο και

των ταμείων επικουρικών συντάξε-

ων από την ΑΕΔΑΚ Ασφαλιστικών

Οργανισμών. Η ΑΕΔΑΚ, που είχε τις

υψηλότερες αποδόσεις στην ελληνι-

κή κεφαλαιαγορά από την ίδρυσή

της, συνεχίζει να προσφέρει υψηλές

αποδόσεις στα αποθεματικά των

ταμείων.

Ολοκληρώθηκε η απόσχιση των

κ λάδ ων υγ ε ίας από τα ταμε ία

συντάξεων.

Η κύρια σύνταξη του νέου συστή-

ματος χρηματοδοτείται με πο-

σοστό εισφορών 20%. Ο εργαζόμε-

νος, όμως, αντιλαμβάνεται άμεσα ό-

τι η συμμετοχή του στην ασφάλιση

είναι «δικά του λεφτά», αφού η σύ-

νταξή του προκύπτει από ατομικό

λογαριασμό.

Το νέο σύστημα είναι μη κεφα-

λαιοποιητικό με καθορισμένες ει-

σφορές (Pay-As-You-Go Notional

Defined Contributions). Βασίζεται

στη λειτουργία Ατομικών Ενδεικτι-

κών Λογαριασμών (Indiv idual

Notional Accounts). Δηλαδή, οι κύ-

ρ ι ε ς σ υ ν τ ά ξ ε ι ς ε ί ν α ι π λ ή ρ ω ς

αναλογικές.

Το νέο σύστημα αφορά στους α-

σφαλισμένους μετά το 1992.

Κάθε ασφαλισμένος διαθέτει Α-

τομικό Ενδεικτικό Λογαριασμό, για

τον οποίο λαμβάνει επίσημη ενημέ-

ρωση κατά έτος και, βέβαια, έχει on-

line πρόσβαση ανά πάσα στιγμή μέ-

σω του internet.

Οι ατομικοί λογαριασμοί και η

τακτική ετήσια ενημέρωση για το α-

σφαλιστικό κεφάλαιο έχουν δώσει κί-

νητρα στους εργαζόμενους να μειώ-

σουν την εισφοροδιαφυγή και να αυ-

ξήσουν τα έτη εργασίας.

Το ασφαλιστικό κεφάλαιο του Α-

τομικού Λογαριασμού μετατρέπεται

κατά τη στιγμή της συνταξιοδότησης

σε ισόβια μηνιαία συνταξιοδοτική

παροχή, η οποία αναπροσαρμόζεται

ετησίως με βάση τις αυξήσεις στις μέ-

σες αποδοχές.

Η ελάχιστη ηλικία κατά την ο-

ποία μπορεί να συνταξιοδοτείται ο

ασφαλισμένος θα είναι τα 62 έτη. Ο

κάθε ασφαλισμένος αποφασίζει μό-

νος του πότε είναι η κατάλληλη

στιγμή για τη συνταξιοδότηση. Εάν

δεν θεωρεί επαρκές το ποσό της σύ-

νταξης (που υπολογίζεται με βάση

το ασφαλιστικό κεφάλαιο), μπορεί

να παρατείνει την απασχόληση. Ε-

τσι, «τα όρια ηλικίας» έπαψαν να α-

πασχολούν τα «πρωινάδικα» στην

τηλεόραση.

Το σύστημα έχει ενσωματωμέ-

νους αυτόματους σταθεροποιητές,

για την περίπτωση αρνητικών εξελί-

ξεων σε δημογραφικές ή οικονομικές

παραμέτρους.

Εκτός από την κύρια σύνταξη, ο

καθένας δικαιούται και μια επι-

κουρική σύνταξη που προκύπτει από

ατομικούς λογαριασμούς, οι οποίοι

χρηματοδοτούνται με ποσοστό ει-

σφορών 6%.

Ο ρόλος των επικουρικών συντά-

ξεων ήταν κρίσιμος στην περίοδο

2010-2025. Με την πλήρη κεφαλαιο-

ποίηση που γινόταν στην περίοδο

αυτή, αφενός επιτεύχθηκε η συμπλή-

ρωση των παροχών των κύριων συ-


ντάξεων και, αφετέρου, τα συσσω-

ρευμένα αποθεματικά αποτέλεσαν

τον κύριο μοχλό για τη μείωση του

συνολικού μακροχρόνιου κόστους

του εθνικού συστήματος συντάξεων.

Το νέο σύστημα αφορά στους α-

σφαλισμένους μετά το 1992.

Οι επικουρικές συντάξεις είναι

του τύπου «καθορισμένων εισφο-

ρών». Κάθε ασφαλισμένος διαθέτει

ατομικό λογαριασμό. Το σύστημα

των επικουρικών συντάξεων είναι

πλήρως κεφαλαιοποιημένο.

Διαδικασία Contracting-out: όσα

επικουρικά ταμεία επέλεξαν να μην

ενταχθούν στο Ενιαίο Επικουρικό

Ταμείο, μετατράπηκαν σε Ταμεία Ε-

παγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ),

με πλήρη αυτοχρηματοδότηση και

κατάργηση όλων των κοινωνικών

πόρων. Η υφιστάμενη περιουσία

τους μεταφέρθηκε στο νέο ΤΕΑ. Ο-

σα μέλη τέτοιων επικουρικών ταμεί-

ων δεν επιθυμούσαν να συμμετά-

σχουν σε μία τέτοια εξέλιξη, με απλή

δήλωσή τους εντάχθηκαν στο δημό-

σιο επικουρικό σύστημα, στο οποίο

μεταφέρθηκαν και τα αναλογούντα

αποθεματικά.

Το νέο σύστημα ήταν τυχερό, για-

τί η κεφαλαιοποίηση άρχισε το 2010,

όταν οι μετοχές ήταν ιδιαίτερα συ-

μπιεσμένες λόγω της τότε διεθνούς

κρίσης. Τα νέα ταμεία καρπώθηκαν

τις υπεραξίες της περιόδου 2012-

2020, ενώ όλοι υποστήριξαν ότι δια-

δραμάτισαν κρίσιμο ρόλο στην ανά-

καμψη της οικονομίας στο δεύτερο

μισό της δεκαετίας.

Για τους χαμηλοσυνταξιούχους ή

αυτούς που ήταν άτυχοι στην ερ-

γασιακή τους ζωή, υπάρχει πρόβλεψη

ενός γενικευμένου ΕΚΑΣ. Ευτυχώς,

ναυάγησε εγκαίρως η πρόταση που

ορισμένοι προωθούσαν το 2010 για

«βασική σύνταξη», η οποία θα υπο-

νόμευε καίρια τη λειτουργία των κύ-

ριων συντάξεων.

Η χρηματοδότηση των σχετικών

παροχών γίνεται αποκλειστικά από

τον κρατικό προϋπολογισμό και δεν

επιβαρύνονται τα ταμεία.

Οι παροχές συναρτώνται με το ε-

πίσημο ετήσιο «ελάχιστο επίπεδο δι-

αβίωσης», όπως αυτό ορίζεται από

την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Οσοι δεν έχουν ιστορικό ασφά-

λισης λαμβάνουν την ετησίως καθο-

ριζόμενη κατώτατη σύνταξη, η ο-

ποία έχει πλέον επεκταθεί και στους

αγρότες.

Οσοι έχουν ιστορικό ασφάλισης,

αλλά η συνολική παροχή από την κύ-

Για να μπορέσει να

υλοποιηθεί το νέο

σύστημα

συντάξεων

χρειάστηκε, μεταξύ

2010 και 2014, να

αναδομηθεί η

οργάνωση και

λειτουργία του

υφιστάμενου

συστήματος


ρια και την επικουρική σύνταξη υπο-

λείπεται του εκάστοτε «ελάχιστου ε-

πιπέδου διαβίωσης», λαμβάνουν συ-

μπληρωματική παροχή ΕΚΑΣ, ώστε

να ανέλθουν στο επίπεδο αυτό.

Η υπαγωγή στην ασφάλιση προϋ-

ποθέτει: α) την ελληνική ιθαγένεια (ή

την ιδιότητα του ομογενούς), β) τη

συνολική διάρκεια παραμονής στην

Ελλάδα, γ) την ορισμένη διάρκεια

παραμονής αμέσως πριν από τη λήψη

της παροχής.

Ετσι, με το νέο σύστημα η φτώ-

χεια των ηλικιωμένων, και ιδίως των

γυναικών που ζουν μόνες, είναι πια

μια οδυνηρή ανάμνηση του παλιού

συστήματος.

Τι γίνεται, όμως, με τις κρατικές

δαπάνες; Αυτές αναπόφευκτα αυ-

ξήθηκαν, αφού το πρώτο διάστημα

πληρώναμε τις συντάξεις δύο φορές

(τρέχουσες συντάξεις και κεφαλαιο-

ποίηση). Ομως, ο υπουργός Οικονο-

μίας κατάφερε να εξαιρεθούν αυτές

οι δαπάνες από το Σύμφωνο Σταθε-

ρότητας, με το επιχείρημα ότι αυτό α-

πλώς αναγνώριζε ελλείμματα που υ-

πήρχαν και πριν.

Το άθροισμα των εισφορών για

κύριες και επικουρικές συντάξεις εί-

ναι 26% και δεν θα χρειαστεί να αυ-

ξηθούν περαιτέρω.

Το κράτος έχει αναλάβει τη χρη-

ματοδότηση των προνοιακών παρο-

χών του ΕΚΑΣ, καθώς και όλες τις α-

παιτούμενες πρόσθετες εισροές στο

σύστημα των κύριων και επικουρι-

κών συντάξεων κατά τη μεταβατική

περίοδο 2000-2015.

Η κρατική χρηματοδότηση θα εί-

ναι αυξημένη κατά την πρώτη 15ετία,

όταν θα γίνεται η κεφαλαιοποίηση

το υ σ υ σ τ ή μ ατο ς ε π ι κ ο υ ρ ι κ ών

συντάξεων.

Μετά την πρώτη 15ετία, η κρατι-

κή χρηματοδότηση θα επανέλθει σε

«κανονικά» επίπεδα και θα κινείται

πλέον στα αντίστοιχα μέσα επίπεδα

των άλλων χωρών της ΕΕ.

Το πιο σημαντικό στοιχείο ήταν

ότι με την ανακοίνωση της ασφαλι-

στικής μεταρρύθμισης το 2010, ηρέ-

μησαν οι διεθνείς κεφαλαιαγορές

που είχαν αντιμετωπίσει με μεγάλη ε-

πιφύλαξη τη νέα σοσιαλιστική κυ-

βέρνηση που είχε εκλεγεί το φθινό-

πωρο του 2009. Πολλοί ισχυρίζονται

ότι αυτός είναι και ο κύριος λόγος

που η σοσιαλιστική παράταξη είναι

ακόμα στην εξουσία.

Ο κύριος σκοπός των ταμείων ε-

παγγελματικής ασφάλισης (ΤΕΑ)

είναι η κλαδική διαφοροποίηση των

εργαζόμενων ως προς τις συνταξιο-

δοτικές παροχές.

Οργανώνονται προαιρετικά και

χρηματοδοτούνται από τους ενδια-

φερόμενους. Δεν υπάγονται στην

κοινωνική ασφάλιση για συντάξεις.

Υπάγονται στη χρηματοοικονομική

εποπτεία του κράτους. Για τα ΤΕΑ

δεν υφίσταται κρατική εγγύηση των

παροχών, αλλά τα ταμεία αυτά έχουν

συγκροτήσει Guarantee Funds. Τα

Ταμεία Εφάπαξ έχουν μετατραπεί υ-

ποχρεωτικά σε ΤΕΑ.

Το πρόβλημα των Βαρέων και

Ανθυγιεινών Επαγγελμάτων (ΒΑΕ)

λύθηκε οριστικά με την υπαγωγή ό-

λων των σχετικών κλάδων (παλαιών

και νέων) σε ένα ιδιαίτερο Ταμείο Ε-

παγγελματικής Ασφάλισης Βαρέων

και Ανθυγιεινών Επαγγελμάτων. Το

άθροισμα των ασφαλιστικών εισφο-

ρών για τα ΒΑΕ ανέρχεται στο 5,6%

και στο πλαίσιο του ΤΑΕ αποφέρει έ-

να πρόσθετο ποσοστό αναπλήρωσης

της τάξης του 15-20%. Το κράτος κά-

λυψε τα απαιτούμενα αποθεματικά

για “past service”.

Ολοι τώρα παραδέχονται ότι η α-

σφαλιστική μεταρρύθμιση του

2010 έσωσε τη χώρα από την οικονο-

μική καταστροφή, που θα προέκυπτε

μετά το 2015, ένεκα της ωρίμανσης

του συστήματος συντάξεων, καθώς

και των αρνητικών δημογραφικών ε-

ξελίξεων. Η έγκαιρη υλοποίηση της

μεταρρύθμισης θωράκισε τα δημόσια

οικονομικά της χώρας, τα οποία είχαν

υποστεί τεράστια πίεση από το διε-

θνές κραχ του Οκτωβρίου του 2008.

Η μεγάλη επιτυχία του σουηδικού

μοντέλου ήταν ότι με τις ευέλικτες

ρυθμίσεις του έδωσε κίνητρα στους

Ολοι τώρα

παραδέχονται ότι η

ασφαλιστική

μεταρρύθμιση του

2010 έσωσε τη

χώρα από την


καταστροφή, που

θα προέκυπτε μετά

το 2015, ένεκα της

ωρίμανσης του

συστήματος

συντάξεων, καθώς

και των αρνητικών

δημογραφικών

εξελίξεων


πολίτες να συνταξιοδοτούνται εθελο-

ντικά μετά τα 65 έτη, με σημαντική

αύξηση των απολαβών τους. Στάθμι-

σαν, έτσι, μόνοι τους, ότι τους συνέ-

φερε να εισφέρουν για περισσότερο

χρόνο, ώστε να εξασφαλίσουν υψη-

λότερες συντάξεις.

Κατά την έναρξη της κεφαλαιο-

ποίησης του συστήματος, χρειάστη-

καν πρόσθετοι πόροι για περίπου 15

έτη, ούτως ώστε οι τρέχουσες εισφο-

ρές να πληρώνουν τις τρέχουσες συ-

ντάξεις και οι πρόσθετοι πόροι να

χρησιμοποιούνται για κεφαλαιοποίη-

ση. Η πρόσθετη κρατική χρηματοδό-

τηση ξεκίνησε το 2010 με ένα ποσο-

στό 3,1% του ΑΕΠ, στην επόμενη δε-

καετία θα μειωθεί στο 0,4% του ΑΕΠ

και στη συνέχεια θα μηδενιστεί. Στην

περίοδο 2030-2050, οι συνολικές δα-

πάνες για συντάξεις αναμένεται να

μειωθούν στα επίπεδα του 2000, δη-

λαδή περίπου στα ίδια ποσοστά με τα

αντίστοιχα της ΕΕ15.

Το συμπέρασμα είναι ότι η ασφα-

λιστική μεταρρύθμιση είχε σημαντικά

οικονομικά και κοινωνικά οφέλη, διό-

τι: α) δημιούργησε ένα μοντέρνο, δί-

καιο και διαφανές, σύστημα συντάξε-

ων που μεταχειρίζεται όλους τους πο-

λίτες με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και β)

ολοκλήρωσε την κεφαλαιοποίηση του

συστήματος των επικουρικών συντά-

ξεων. Ευτυχώς, διαψεύστηκαν όσοι το

2010 ισχυρίζονταν ότι το πολιτικό

προσωπικό της χώρας θα αποδειχθεί

κατώτερο των περιστάσεων και θα α-

ποφύγει να αναλάβει τις ευθύνες της

ασφαλιστικής μεταρρύθμισης, αδια-

φορώντας για τις συνέπειες, όπως είχε

συμβεί με όλες τις κυβερνήσεις της

μεταπολίτευσης.

Eτσι, ζήσαμε εμείς καλά και οι πο-

λιτικοί καλύτερα.

Το πλήρες περίγραμμα του πώς πρέπει να ενεργήσουμε τώρα, αν μας αρέσει το παραμύθι, υ-πάρχει στο βιβλίο «Ασφαλιστι-κή Μεταρρύθμιση με Συναίνεση και Διαφάνεια», του Μιλτιάδη Νεκτάριου, εκδόσεις Παπαζή-ση, 2008.


Ο ι χρήστες των τρένων είμα-

στε συνηθισμένοι να παρα-

τηρούμε ένα (ίσως και πε-

ρισσότερα) τρένο να πηγαί-

νει παράλληλα με το δικό μας, με την

ίδια ταχύτητα. Τότε, μπορείς να δεις

μέσα στο άλλο τις ανέσεις, τους επι-

βάτες, τι κάνει ο καθένας, την όμορφη

κυρία που διαβάζει, μια παρέα γνω-

στών που γελάει. Μπορείς να συγκρί-

νεις το δικό σου, να σκεφτείς πού πάει

το άλλο, να φανταστείς πώς θα ήσουν

και εσύ αν ήσουν στο διπλανό τρένο.

Ολα αυτά, βεβαίως, με μια δόση με-

λαγχολίας, αφού γνωρίζεις ότι η μετα-

πήδηση από ένα τρένο σε ένα άλλο

κινούμενο είναι τελείως αδύνατη. Α-

ναρωτιέσαι, τέλος, σε ποιο σταθμό θα

μπορούσες να είχες αλλάξει για να

μπεις στο «καλό» τρένο και πόσο α-

κριβό θα ήταν το εισιτήριο.

Οι επιλογές κοινωνικής και ανα-

πτυξιακής πορείας, για όλους εμάς

τους συνεπιβάτες της ίδιας γενιάς,

είναι λίγο σαν να συγκρίνεις κινού-

μενα τρένα. Μπορούμε να ξέρουμε

τι έχει γίνει με τους επιβάτες του

προηγούμενου δρομολογίου, της γε-

νιάς που ταξιδεύει πριν από εμάς.

Αλλά αυτό δεν μας βοηθάει ιδιαίτε-

ρα, αφού είμαστε βαθιά πεπεισμένοι

ότι εμείς είμαστε διαφορετικοί -κα-

λύτεροι και πιο τυχεροί. Είναι τα άλ-

λα τρένα, τα παράλληλα, αυτά που

βλέπουμε να κινούνται από το πα-

ράθυρό μας που μας συναρπάζουν.

Συνήθως, αναφερόμαστε εκ των

υστέρων σε τρένα που έχουμε χάσει,

εισιτήρια που κάποτε νομίσαμε ακρι-

βά, αν και τώρα αναγνωρίζουμε ότι θα

είχαν οδηγήσει σε «χλοερότερους»

προορισμούς, σε πιο αναπαυτικές

συνθήκες.

Ας πάρουμε όμως την άδεια να

φανταστούμε ότι, κάπως, κάποτε αλ-

λάξαμε τρένο (ίσως και στο σταθμό

του 2010) και μπήκαμε σε ένα καλύτε-

ρο, από το παράθυρο του οποίου ξε-

τυλίγεται το τοπίο του 2020.

Ποιοι είμαστε «εμείς»; Η γενιά του

Πολυτεχνείου, γεννηθέντες μετά

την ευφορία του τέλους του εμφυλί-

ου και την ανακούφιση ότι ο Τρίτος

Παγκόσμιος Πόλεμος δεν θα ακο-

λουθούσε κατά πόδας το Δεύτερο. Η

πολυπληθέστερη γενιά στην ιστορία

της Ελλάδας, όπως και οι συνομήλι-

κοί μας στις αναπτυγμένες χώρες. Η

γενιά με την εκρηκτική συμμετοχή

στη μουσική και την τέχνη, με μια αυ-

τοπεποίθηση που της χάρισε το προ-

σωνύμιο «Η Γενιά του Εγώ» (the Me

Generation), ήταν η γενιά που, αφού

επωφελήθηκε από την ισότητα των

φύλων και από τον εκδημοκρατισμό,

μετά στήριξε τη Θάτσερ και το

Ρίγκαν.

Στην Ελλάδα ήταν αυτοί, που, α-

φού πιστώθηκαν την ανατροπή της

H ωρίμανση των εφήβων του «εγώ»

Πλάτων ΤήνιοςΕπίκουρος καθηγητής

στο Πανεπιστήμιο Πειραιά


χούντας, ανέλαβαν την ανοικοδόμηση

της Ελλάδας της μεταπολίτευσης. Η

γενιά που, αφού αποχουντοποίησε τα

πανεπιστήμια στη δεκαετία του ’70, έ-

πιασε δουλειά και εδραιώθηκε το ’80,

συμμετείχε στην αναδιάρθρωση της

ελληνικής οικονομίας το ’90 και τώρα

προσπαθεί να τα βγάλει πέρα στην

Οικονομική Νομισματική Ενωση. Η

γενιά που παντρεύτηκε (για πρώτη

φορά) το ’80, μετακόμισε στην οικο-

γενειακή πολυκατοικία που χτίστηκε

με αντιπαροχή, όπου και στέγασε την

αναγκαστικά μικρότερη αλλά όχι λι-

γότερο απαιτητική επόμενη γενιά.

Η γενιά αυτή όποτε αντιμετώπισε

νέες καταστάσεις, τις είδε με «φρέ-

σκο» μάτι, αντιπαρατέθηκε, συγκρού-

στηκε και τελικά επέβαλε τη δική της

άποψη και το δικό της συμφέρον. Λίγο

με την πειθώ, λίγο με την ορμή της αυ-

τοπεποίθησης, λίγο με τη βοήθεια του

πλειοψηφικού βάρους στη συνολική

δημογραφία.

Αυτοί που ήταν 18 ετών το 1974,

το 2020 θα είναι 64 -την ηλικία του

γνωστού τραγουδιού των Beatles. Θα

μπαίνουν ή θα έχουν πρόσφατα μπει

στη νέα μεγάλη φάση της ζωής τους:

την περίοδο που αποκαλούμε «συντα-

ξιοδότηση». Τώρα, όταν ακόμη η συ-

νταξιοδότηση είναι κάτι που αφορά

άλλους και όχι στους ομιλούντες, εί-

ναι συνώνυμο της αποστρατείας, απε-

μπλοκής, απόσυρσης, περιθωριοποίη-

σης. Στο μακρο-επίπεδο είναι σύμφυ-

τη με προβλήματα, ελλείμματα, αδιέ-

ξοδα. Η στωικότητα του «να μη θεω-

ρείται κάτι κακό που η φύση καθιστά

αναπόφευκτο» παραμένει ευσεβής πό-

θος (παρά το ότι τον εξέφρασε πρώ-

τος ο Κικέρων το 44 πΧ.).

Τι θα γίνει στη συνάντηση της Γε-

νιάς του «Εγώ» με τη Συνταξιοδότη-

ση; Πώς θα μετουσιώσει η γενιά της

μεταπολίτευσης την τρίτη ηλικία, ό-

ταν αυτή γίνει πια δικό της βίωμα και

όχι πρόβλημα των άλλων;

Επιστρέφοντας στην εικόνα των

τρένων: σε μια καμπή της διαδρομής,

τρία τρένα πηγαίνουν με την ίδια τα-

χύτητα. Εμείς, οι επιβάτες του συρμού

«ΟΣΕ - Μεταπολίτευση», θα ανταλ-

λάσσουμε βλέμματα με αυτούς του

“TGV-Me Generation” από την μια

πλευρά και ίσως με το “Balkan

Transition Express” από την άλλη.

Αραγε, τι θα βλέπουν οι άλλοι στο

δικό μας τρένο; Πόσο διαφορετικό

μπορεί να είναι το «ΟΣΕ - Μεταπολί-

τευση» από το σημερινό;

Η κατάθεση της αίτησης συνταξιο-

δότησης προϋποθέτει σε πολλά

Ταμεία και απώλεια ιδιότητας: ένας

συνταξιούχος νομικός δεν είναι πια

δικηγόρος, ένας συνταξιούχος μηχανι-

κός δεν έχει το δικαίωμα να πιστοποι-

ήσει τη στατικότητα ενός κτιρίου. Με

αντάλλαγμα την έκδοση μιας (όχι ιδι-

αίτερα γενναιόδωρης) επιταγής, ο συ-

νταξιούχος αποδέχεται την απεμπλο-

κή του από χαρακτηριστικά που συνα-

πάρτιζαν την ιδιότητά του ως μέλους

της κοινωνίας. «Aπονομή σύνταξης =

απώλεια ταυτότητας».

Η άρρητη, πλην γενικευμένη, αυ-

τή εξίσωση χαρακτηρίζει την ατομική

εμπειρία της σημερινής συνταξιοδό-

τησης. Οι διαμορφωτές της μεταπολί-

τευσης την επέβαλαν για να παραμε-

ρίσουν την προηγούμενη γενιά, όταν

το ζητούμενο ήταν η επέκταση της δι-

κής τους συμμετοχής. Αποδοχή της ί-

Με αντάλλαγμα

την έκδοση μιας

(όχι ιδιαίτερα

γενναιόδωρης)

επιταγής, ο

συνταξιούχος

αποδέχεται την

απεμπλοκή του από

χαρακτηριστικά

που συναπάρτιζαν

την ιδιότητά του ως

μέλους της

κοινωνίας


διας μοίρας είναι άκρως απίθανη. Το

αίτημα για συνδιαμόρφωση των εξελί-

ξεων και η ανάγκη συμμετοχής στην

κοινωνία θα λειτουργήσουν καταλυτι-

κά στη διαμόρφωση μιας νέας εικόνας

και πραγματικότητας για την περίοδο

μετά την πλήρη εργασία.

Τον 20ό αιώνα η γενιά που αποσυ-

ρόταν θεμελίωνε τις απαιτήσεις της

στη διανομή της παραγωγικής πίτας

μέσω της αναγνώρισης της συνεισφο-

ράς, τοποθετώντας τις ελπίδες της, σε

τελική ανάλυση, στην αναδιανομή. Η

δικαιολογητική βάση αυτή της στε-

ρούσε το λόγο σε θέματα οργάνωσης

της παραγωγής, ενώ τα επιχειρήματά

της για μεγέθυνση του μεριδίου της ή-

ταν αναγκαστικά ασθενέστερα. Αντι-

θέτως, ήδη σε πολλές χώρες οικοδο-

μούνται δικαιώματα σε άλλη βάση

-αυτή της συμμετοχής (αυτό που αγ-

γλικά λέγεται stake holding): συμμε-

τοχή σημαίνει παραμονή ως ενεργό

μέρος στην άμεση παραγωγική διαδι-

κασία (πιθανώς σε μερική βάση), αλ-

λά κυρίως μέσω της διευρυμένης συ-

νιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής

-του παραγωγικού κεφαλαίου. Η γε-

νιά του Πολυτεχνείου θα απαιτήσει

αυξημένη επιρροή πάνω στην επόμε-

νη γενιά με δύο τρόπους: (1) θα δια-

τηρήσει μια άμεση συμμετοχή στην

παραγωγή αλλά και (2) οι αποταμιεύ-

σεις της θα της προσφέρουν οικονομι-

κή εξουσία και μερίδιο στην οργάνω-

ση της οικονομικής ζωής. Ελέγχοντας

τα μέσα παραγωγής, θα διατηρήσει έ-

λεγχο στις σχέσεις παραγωγής, ακόμη

και όταν αποχωρήσει από τους χώ-

ρους δουλειάς. Οι σχέσεις της γενιάς

των συνταξιούχων και αυτής των ερ-

γαζόμενων θα τεθούν σε περισσότερο

παραγωγική και σε λιγότερο ανταγω-

νιστική βάση.

Θεσμοί που θέτουν εμπόδια στη

συμμετοχή (ακόμη και αν αυτούς

τους εγκαινίασε ως προστασία η ίδια

παλαιότερα), είναι πιθανόν να παρα-

μεριστούν και νέοι που την προω-

θούν θα αναπτυχθούν. Για τον ίδιο

λόγο, οι κάθε είδους αποκλεισμοί

-λόγω φύλου, ηλικίας, κατάστασης υ-

γείας, αναπηρίας, αφού περιορίζουν

τη συμμετοχή- θα τείνουν να εκλεί-

ψουν. Η καταπολέμηση των αποκλει-

σμών θα αντιμετωπίζεται ως παρα-

γωγικός συντελεστής.

Η γκρίζα επιχειρηματικότητα και η

ευελιξία θα είναι αναπόφευκτα στοι-

χεία της συμμετοχής και της πράσινης

οικονομίας. Η εξέλιξη αυτή δεν θα έ-

χει την πηγή της στις ανάγκες της οι-

κονομίας, αλλά θα εκπηγάζει από κοι-

νωνικούς παράγοντες. Με αυτήν την

έννοια, η Δανία του Νότου του 2020

θα προσομοιάζει στη σημερινή Δανία

του Βορρά.

Το σχήμα αυτό που μόλις ιχνηλα-

τήσαμε στην οικονομία, θα χαρακτη-

ρίζει και άλλες πτυχές της ζωής. Στην

πολιτική ζωή, ο «μεσαίος» καθοριστι-

κός ψηφοφόρος θα είναι ηλικίας 49

ετών (ενώ σήμερα είναι 45), ενώ το

ποσοστό συνταξιούχων στο εκλογικό

σώμα θα είναι περί το 43%. Σε ένα

συγκρουσιακό διανεμητικό σύστημα

που αντιπαραθέτει συνταξιούχους

που αφαιρούν αγοραστική δύναμη α-

πό διακριτή ομάδα εργαζομένων που

την παράγουν, αυτό είναι συνταγή

για αποτυχία. Ενα κόμμα συνταξιού-

χων θα μπορούσε εύκολα να αξιοποι-

ήσει τις αντιθέσεις και να επιβάλλει

κάτι που να μοιάζει με «δικτατορία

συνταξιούχων», δια της νομοθετικής

οδού. Η σημερινή ροπή προς το νομι-

κισμό μάλλον αυτό προδιαγράφει: τη

νομική κατάταξη της επόμενης (μι-

κρής) γενιάς εργαζομένων περίπου

ως γενιάς ειλώτων. Αν όμως η γραμ-

μή διαχωρισμού εργαζομένων/συντα-

ξιούχων δεν είναι απόλυτη και δια-

περνάται εύκολα και προς τις δύο κα-

τευθύνσεις, τότε θα διαχέονται και τα

συμφέροντά τους, και η κοινωνική

διαπραγμάτευση μπορεί να προχωρή-

σει με περισσότερο εποικοδομητικό

τρόπο.

Στην κοινωνική ζωή, καθώς ο α-

ριθμός των πολύ ηλικιωμένων (80+),

δηλαδή των γονέων της γενιάς του

Πολυτεχνείου, θα πολλαπλασιαστεί,

μείζον θέμα θα είναι η παροχή υπηρε-

σιών φροντίδας για ανήμπορους συγ-

γενείς. Στο παρελθόν ήταν αυτό το

θέμα που καθήλωνε γυναίκες στο


σπίτι, ή τις υποχρέωνε να εγκαταλεί-

ψουν την εργασία τους πρόωρα ώστε

να αντεπεξέλθουν στα προτάγματα

της οικογένειας. Ο μικρότερος αριθ-

μός διαθέσιμων αδελφών για να μοι-

ραστεί το καθήκον αυτό, αλλά και η

απροθυμία των λιγότερων παιδιών να

αναλάβουν έργο, θα καταστήσει την

οργάνωση της φροντίδας ιδιαίτερα

νευραλγικό τομέα. Η ευθύνη και ο

συντονισμός του έργου της φροντί-

δας δεν είναι απαραίτητο να έλθουν

σε σύγκρουση με την ποιότητα των

υπηρεσιών ή την ευημερία ανήμπο-

ρων συγγενών. Ηδη από το 2000 προ-

γράμματα κρατικής κοινωνικής α-

σφάλισης για μακροχρόνια φροντίδα

(όπως στη Γερμανία) εξασφαλίζουν

χρηματοδότηση και λειτουργούν ως

καταλύτες για τη διατήρηση υψηλών

προτύπων φροντίδας μέσω της κρατι-

κής μέριμνας και πιστοποίησης υπη-

ρεσιών από τρίτους αλλά και πηγή

τεχνογνωσίας και υποστήριξης σε ό-

σους εξακολουθούν να παρέχουν αυ-

τές τις υπηρεσίες στο πλαίσιο της οι-

κογένειας. Ο ίδιος τομέας της προ-

σφοράς ατομικών υπηρεσιών (σε ηλι-

κιωμένους και παιδιά) είναι πιθανόν

να αποτελεί πηγή απασχόλησης και

επιχειρηματικής πρωτοβουλίας.

Είδαμε τρία παραδείγματα περιπτώ-

σεων όπου κοινωνικοί παράγοντες

και μηχανισμοί της ευρύτερης κοινω-

νίας θα μπορούν να επενεργούν και

να εξασφαλίζουν λύσεις σε οικονομι-

κά προβλήματα. Προβλήματα που, με

την οπτική του 2010, δεσπόζουν άλυ-

τα και των οποίων και μόνο η αναφο-

ρά οδηγεί σε αμηχανία. Κοινός παρά-

γων είναι η αξιοποίηση ιδεών και λύ-

σεων, που ήδη βλέπουμε να εφαρμό-

ζονται αλλού. Υπό την προϋπόθεση,

βεβαίως, να μην εμποδίζονται από πα-

ρωχημένες ρυθμίσεις που σχεδιάστη-

καν για άλλες εποχές και άλλες ανά-

γκες. Σε αυτά τα θέματα η ευελιξία και

η ευρηματικότητα είναι σύμμαχοι των

λύσεων και όχι εχθροί των συμφερό-

ντων των πολιτών. Τέλος, το κρίσιμο

σημείο είναι η κατάργηση των στεγα-

νών στη σκέψη μεταξύ κοινωνίας και

οικονομίας: στα παραδείγματα που

δώσαμε, η έξοδος από το τέλμα της

σημερινής αμηχανίας προέκυψε όταν

σκεφτήκαμε τις κοινωνικές διαστάσεις

οικονομικών θεμάτων και πώς αυτά

αλλάζουν, καθώς οι ανάγκες της κοι-

νωνίας εξελίσσονται. Η κοινωνία δίδει

τη λύση στην οικονομία, φτάνει να

την αφήσουν.

Η ελληνική δημόσια συζήτηση α-

ντιμετωπίζει την ωρίμανση του πλη-

θυσμού αποκλειστικά ως πρόκληση

για το σύστημα συντάξεων και για το

δημόσιο τομέα. Η εμπλοκή με τις α-

βελτηρίες του Δημοσίου οδηγεί σε

τέλμα και αποκόπτει την εξέταση των

πιο ελπιδοφόρων οδών διαφυγής. Σε

τελική ανάλυση, αποτρέπει την ενερ-

γοποίηση των κοινωνικών εφεδρειών.

Η αδυναμία να δώσουμε λύση στο α-

σφαλιστικό ή στην οργάνωση της πε-

ρίθαλψης κηρύσσει τη διακοπή της

συζήτησης και την εγκατάλειψη των

ευρύτερων θεμάτων. Συνεπώς, η δυνα-

τότητα να επιλυθεί το συνταξιοδοτικό

πρόβλημα μέσω των λοιπών διαστά-

σεων της κοινωνικής πρόκλησης απο-

κρύπτεται. Η αναζήτηση εποικοδομη-

τικών λύσεων συσκοτίζεται. Οσο πιο

στενά βλέπουμε το πρόβλημα, τόσο

πιο δύσκολα αυτό επιλύεται.

Στην ευρωπαϊκή συζήτηση η ωρί-

μανση του πληθυσμού της μεταπολε-

μικής μεγάλης γενιάς αντιμετωπίζεται

ως το κατ’ εξοχήν θέμα στο οποίο αρ-

μόζει ένα μακροχρόνιο πρόγραμμα

που βασίζεται σε διεπιστημονική προ-

σέγγιση. Ο σχεδιασμός της πορείας α-

παρνείται τα συμβατικά στεγανά και

συνδυάζει τη μεθοδολογία των οικο-

νομικών, της κοινωνιολογίας, της ψυ-

χολογίας και της ιατρικής. Με αυτόν

τον τρόπο, δεν θα αντιλαμβανόμαστε

το δικό μας μέλλον ως απλή αναπαρα-

γωγή των συνθηκών (και προβλημά-

των) που μας ταλαιπωρούν σήμερα.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, και αν απε-

λευθερωθούμε από το άγχος της συ-

γκυρίας, μπορούμε να συγκρίνουμε τα

διάφορα τρένα που είναι διαθέσιμα

και να προσπαθούμε να κάνουμε το

δικό μας τρένο πιο άνετο και την πο-

ρεία του καλύτερη για όλους. Ισως,

τελικά, το εισιτήριο να μην είναι και

τόσο ακριβό...

Η γκρίζα

επιχειρηματικότητα

και η ευελιξία θα

είναι αναπόφευκτα

στοιχεία της

συμμετοχής και της

πράσινης

οικονομίας. Η

εξέλιξη αυτή δεν θα

έχει την πηγή της

στις ανάγκες της

οικονομίας, αλλά

θα εκπηγάζει από

κοινωνικούς

παράγοντες


Η Ελλάδα και η «γειτονιά» της

Μ ία από τις βασικές παθο-

γένειες του σχεδιασμού

της ελληνικής εξωτερι-

κής πολιτικής είναι η

χρόνια αδυναμία του να καταστήσει

την Ελλάδα πρωταγωνίστρια πέραν

του άμεσου γεωγραφικού της περίγυ-

ρου, δηλαδή τα Βαλκάνια, την Τουρ-

κία και τη Μεσόγειο, παρά την εκτε-

ταμένη και ουσιαστική συμβολή της

εκάστοτε ελληνικής πολιτικής ηγεσί-

ας στη μεταμόρφωση των βόρειων

και ανατολικών γειτόνων της από το

τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Διάφο-

ρες -και συνήθως διαδοχικές- ελλη-

νικές κυβερνήσεις έχουν χρησιμο-

ποιήσει κατά καιρούς παρόμοια ρη-

τορική, θέτοντας παρεμφερείς στό-

χους -την ανάγκη δηλαδή «εξευρω-

παϊσμού» και «ενσωμάτωσης» των

βόρειων και ανατολικών γειτόνων

της στην Ευρωπαϊκή Ενωση, με α-

πώτερο στόχο η ευρύτερη γειτονιά

της (“wider” neighbourhood) να κα-

ταστεί εντέλει «κανονική», «βαρε-

τή», «φυσιολογική».

Η διπλωματική και πολιτική ενέρ-

γεια που έχουν δαπανηθεί για την εκ-

πλήρωση των προαναφερθέντων

στόχων είναι ανεξάντλητες, αλλά τα

έως σήμερα αποτελέσματα (μία αλ-

λαγή προς την επιθυμητή κατεύθυν-

ση) κρίνονται ανεπαρκή. Εν μέρει,

αυτό οφείλεται στην αδυναμία/απρο-

θυμία των γειτόνων να εισέλθουν σε

μία διαδικασία ουσιαστικής μεταρ-

ρύθμισης και στην αδυναμία της ελ-

ληνικής εξωτερικής πολιτικής να πεί-

σει τόσο τους γείτονές της, όσο και

τους εταίρους της, εντός της ΕΕ, για

το αναπόφευκτο της διαδικασίας.

Σε γενικές γραμμές, όμως, το βασι-

κό πρόβλημα, το οποίο υπερβαί-

νει τις προαναφερθείσες αδυναμίες,

έγκειται στη δυσκολία της Ελλάδας

και των γειτόνων της να μετατοπί-

σουν την προσοχή τους από το πα-

ρελθόν, με τις διάφορες τραυματικές

εμπειρίες που αυτό κουβαλά, στην α-

νάγκη διατύπωσης ενός κοινού ορά-

ματος για ένα κοινό μέλλον, υιοθετώ-

ντας κοινώς το πρότυπο των γαλλο-

γερμανικών σχέσεων, όπως εξελίχθη-

κε μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου

Πολέμου. Η Γαλλία και η Γερμανία

Δημήτρης Τριανταφύλλου

Γενικός διευθυντής στο Διεθνές Κέντρο

Μελετών Ευξείνου Πόντου (ΔΙΚΕΜΕΠ),

επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων

στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του

Πανεπιστημίου Αιγαίου


ξεπέρασαν ιστορικές μνήμες τριών

πολέμων και άλλων συγκρούσεων σε

ένα χρονικό πλαίσιο 80 ετών και κα-

τόρθωσαν να πρωτοστατήσουν στη

δημιουργία και εξέλιξη της ΕΟΚ/ΕΕ.

Πολλά ακούγονται αυτές τις ημέ-

ρες σχετικά με την έναρξη ενταξια-

κών συνομιλιών (accession talks) με

τις χώρες των δυτικών Βαλκανίων. Ο

Ελληνας πρωθυπουργός, Γιώργος

Παπανδρέου, σχεδόν με την έναρξη

της θητείας του έχει εγείρει ζήτημα έ-

νταξης όλων των χωρών των δυτικών

Βαλκανίων έως το 2014, 100 χρόνια

μετά την έναρξη του Παγκοσμίου

Πολέμου το 1914, όπως είχε προτεί-

νει το 2005 και η Διεθνής Επιτροπή

για τα Βαλκάνια. Το έτος 2014 είναι

σημαντικό για την Ελλάδα και την

περιοχή για έναν επιπρόσθετο λόγο,

καθώς συμπίπτει χρονικά με την ά-

σκηση της προεδρίας της Ενωσης το

ίδιο έτος (Ιανουάριος-Ιούνιος 2014).

Οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται

με την ανάληψη της προεδρίας

της Ενωσης το 2014 από την Ελλάδα,

σε συνδυασμό παράλληλα με την ύ-

παρξη ενός ενισχυμένου επικεφαλής

Εξωτερικής Πολιτικής για την Ενωση

και την παρουσία Ευρωπαϊκής Υπη-

ρεσίας Εξωτερικής Δράσης (το άτυπο

Διπλωματικό Σώμα της Ενωσης) στις

διάφορες βαλκανικές πρωτεύουσες,

που απορρέουν από τις διατάξεις της

Συνθήκης της Λισσαβώνας (πέντε

χρόνια αφότου θα έχει τεθεί σε ισχύ),

καθιστούν το ενδεχόμενο της διεύ-

ρυνσης και της ένταξης των εν λόγω

χωρών αρκετά πιθανό. Επίσης, κά-

ποιος μπορεί να προσθέσει ότι η επι-

κείμενη ένταξη της Κροατίας θα απο-

τελέσει σαφές μήνυμα προς τις άλ-

λες, υποψήφιες προς ένταξη, χώρες

ότι η ΕΕ έχει όντως δεσμευτεί να συ-

μπεριλάβει τα εν λόγω κράτη στους

κόλπους της. Υπό αυτήν την έννοια,

η πραγματικότητα όλων των χερσαί-

ων συνόρων της Ελλάδας στο βορρά

με εταίρους της ΕΕ (Αλβανία, ΠΓΔΜ,

Βουλγαρία) και το γεγονός ότι αυτά

τα νέα κράτη-μέλη, με τη σειρά τους,

θα διαθέτουν κοινά σύνορα με άλλα

κράτη-μέλη της ΕΕ, ανατρέπονται ρι-

ζικά, καθώς διαμορφώνεται ένα νέο

τοπίο από εκείνο του «αποκλεισμού»

σε αυτό της «ενσωμάτωσης». Ταυτό-

χρονα, το μοναδικό εναπομείναν σύ-

νορο θα είναι με ένα υποψήφιο προς

ένταξη κράτος -την Τουρκία.

Συνεπώς, το «παράδειγμα του ε-

ξευρωπαϊσμού», όπως έχει ανα-

πτυχθεί διαχρονικά από διάφορες ελ-

ληνικές κυβερνήσεις, γίνεται πραγ-

ματικότητα. Η σημασία της ένταξης

των βόρειων γειτόνων της Ελλάδας

στην Ενωση δεν πρέπει να υποτιμη-

θεί, αλλά, αντιθέτως, θα πρέπει να

ληφθεί σοβαρά υπόψη, δεδομένου

του αναβρασμού που επικρατεί σε ό-

λη την Ευρώπη για τη συζήτηση σχε-

τικά με τις μελλοντικές προοπτικές

της Τουρκίας. Αν οι ενταξιακές δια-

πραγματεύσεις της Τουρκίας καταλή-

ξουν σε ένταξη, αυτό αυτομάτως θα

Το βασικό

πρόβλημα έγκειται

στη δυσκολία της

Ελλάδας και των

γειτόνων της να

μετατοπίσουν την

προσοχή τους από

το παρελθόν στη

διατύπωση ενός

κοινού οράματος

για ένα κοινό

μέλλον


συνεπάγεται σταθερότητα, ασφάλεια

και ευημερία στην Ελλάδα και τη γει-

τονιά της· αν δεν καταλήξουν σε έ-

νταξη, τότε η Ελλάδα θα πρέπει να ε-

πενδύσει πολύτιμο χρόνο και σημα-

ντική πολιτική και διπλωματική ενέρ-

γεια, ώστε να επαναπροσδιορίσει την

ήδη βεβαρημένη ατζέντα της και τις

σύνθετες σχέσεις της με τη γείτονα

χώρα. Υπό την έννοια αυτή, ο εξευ-

ρωπαϊσμός, η ενίσχυση της ασφάλει-

ας και η ομαλοποίηση της βόρειας

γειτονιάς της Ελλάδας θα την απαλ-

λάξουν από τη χρόνια απασχόλησή

της με δύο μέτωπα ταυτόχρονα.

Στο πλαίσιο αυτό, στο δρόμο για

το 2020, η σχέση ανάμεσα στην

Ελλάδα και τις «γειτονιές» της μπο-

ρεί δυνητικά να είναι διαφορετική α-

πό αυτή που επικρατεί σήμερα, παρό-

λα τα προβλήματα που μπορεί να

προκύψουν γύρω από το ακανθώδες

ζήτημα της ενταξιακής πορείας της

Τουρκίας. Ωστόσο, ο εξευρωπαϊσμός

της γειτονιάς της -σε συνδυασμό με

μία εστίαση προς το μέλλον και όχι

προς το παρελθόν- μπορεί τελικώς

να προσθέσει μια νέα διάσταση στην

εξωτερική πολιτική της Ελλάδας -δη-

λαδή, την προώθηση της ειρηνικής

αλλαγής στην ευρύτερη γειτονιά της.

Με άλλα λόγια, η χώρα θα μπορούσε

να αρχίσει να επανεξετάζει το ρόλο

της στη Μεσόγειο, ή τουλάχιστον

στην ανατολική πλευρά της, και στη

Μέση Ανατολή, η οποία παρουσιάζει

αυξημένο ενδιαφέρον, λόγω της άμε-

σης γειτνίασής τους. Αυτό θα μπο-

ρούσε, εν μέρει, να επιτευχθεί με μία

πιο ενεργή συμμετοχή στην Ενωση

για τη Μεσόγειο, ως τον πολιτικό δι-

άδοχο της Ευρωμεσογειακής Συνερ-

γασίας, που ξεκίνησε το 2008, και τα

έργα προτεραιότητας που περιλαμ-

βάνει είναι, μεταξύ άλλων, ο καθαρι-

σμός της Μεσογείου και η περιβαλ-

λοντική αναβάθμισή της, η εγκαθί-

δρυση θαλάσσιων και χερσαίων με-

ταφορικών αρτηριών, η ανάληψη


πρωτοβουλιών πολιτικής προστασίας

για την καταπολέμηση φυσικών και

ανθρωπογενών καταστροφών, η προ-

ώθηση σχεδίου ηλιακής ενέργειας, η

ενίσχυση της τριτοβάθμιας εκπαίδευ-

σης και της έρευνας και τα εγκαίνια

ενός ευρω-μεσογειακού Πανεπιστη-

μίου, καθώς και πρωτοβουλίες ανά-

πτυξης μικρομεσαίων επιχειρήσεων

στη Μεσόγειο. Σε όλους τους παρα-

πάνω τομείς πολιτικής, η Ελλάδα θα

μπορούσε κάλλιστα να αρχίσει να

καλλιεργεί συστηματικά την ενίσχυ-

ση του ρόλου της και την προάσπιση

των συμφερόντων της εντός αυτού

του γεωγραφικού πλαισίου.

Το συμπέρασμα είναι ότι η ελληνική

διπλωματία εξυπηρετείται καλύτε-

ρα όταν είναι πολυδιάστατη και πολυ-

σχιδής, παρά όταν είναι αμυντική. Η

ΕΕ, για παράδειγμα, πρέπει, για μία

σειρά από λόγους οικονομικής και γε-

ωπολιτικής φύσης, να αυξήσει την πα-

ρουσία της στην περιοχή της Μαύρης

Θάλασσας, μια περιοχή όπου η Ελλά-

δα έχει ζωτικά εμπορικά συμφέροντα,

λόγω του δυναμικού που παρουσιά-

ζουν οι αγορές της Ρωσίας, της Τουρ-

κίας και της Ουκρανίας, μεταξύ άλ-

λων. Αυτό θα μπορούσε πιθανώς να

συμβεί μέσω της εκπόνησης μιας

στρατηγικής για το ρόλο της ΕΕ στην

εν λόγω περιοχή. Το υπουργείο Εξω-

τερικών διαθέτει τα αναγκαία μέσα,

ώστε να συμβάλει ουσιαστικά στη δι-

αμόρφωση μιας τέτοιας πολιτικής για

την ευρύτερη περιοχή της Μαύρης

Θάλασσας, λόγω της ενεργού συμμε-

τοχής της χώρας στις διαδικασίες πε-

ριφερειακής συνεργασίας από το

1992, όταν και έγινε ιδρυτικό μέλος

του Οργανισμού Οικονομικής Συνερ-

γασίας του Ευξείνου Πόντου (ΟΣΕΠ),

που είναι ουσιαστικά και ο μόνος θε-

σμικά περιεκτικός και ανεπτυγμένος

οργανισμός της περιοχής. Μέχρι το

2020, η συζήτηση σχετικά με τις προο-

πτικές ένταξης της Ουκρανίας και της

Γεωργίας, μεταξύ άλλων, θα έχει απο-

κρυσταλλωθεί και μια στρατηγική της

Ενωσης με την ουσιαστική συμβολή

της Ελληνικής Δημοκρατίας θα μπο-

ρούσε να συμβάλει στη σταθερότητα

της περιοχής, δεδομένης και της ηγε-

μονικής παρουσίας της Ρωσίας και της

Τουρκίας και των σύνθετων ενεργεια-

κών ζητημάτων.

Η Ελλάδα, ως χώρα που έχει δε-

σμευτεί για εντατικότερη συνεργασία

εντός της ΕΕ, είναι ακόμη πιο σημα-

ντικό να αναλάβει πρωτοβουλίες στην

ευρύτερη γειτονιά, οι οποίες συνι-

στούν συμβολή ζωτικής σημασίας στη

συνοχή των μηχανισμών εξωτερικής

πολιτικής της Ενωσης. Με άλλα λό-

για, η μεγαλύτερη συμμετοχή στις

δραστηριότητες της Ενωσης μέσω της

προώθησης πρωτοβουλιών και ευρύ-

τερων στρατηγικών εξυπηρετούν τελι-

κώς καλύτερα τα θέματα εθνικού συμ-

φέροντος παρά όταν ο ελληνικός σχε-

διασμός επικεντρώνεται αποκλειστικά

σε αυτά. Ο «εξευρωπαϊσμός» των γει-

τονιών της μπορεί μόνο να ενισχύσει

την ικανότητα της Ελλάδας να αποτε-

λέσει έναν ενεργό και σεβαστό πρω-

ταγωνιστή στη διαμόρφωση κοινώς

αποδεκτών και αμοιβαίως επωφελών

πρωτοβουλιών και προγραμμάτων

συνεργασίας.

Το έτος 2020 συνιστά μία ιδιαιτέ-

ρως σημαντική ημερομηνία στο

πλαίσιο αυτό. Απέχοντας μόλις μία

δεκαετία, γίνεται άμεσα σαφές πόσο

κοντά είναι τελικά η Ελλάδα, υπό τις

σωστές πολιτικές κατευθυντήριες

γραμμές, ώστε να συμβάλει στο μετα-

σχηματισμό της γειτονιάς της, που

μπορεί, με τη σειρά του, να «απελευ-

θερώσει» και να διευρύνει τη θεματο-

λογία της εξωτερικής πολιτικής της

χώρας. Τα οφέλη δεν αφορούν μόνο

στην εξωτερική πολιτική, αλλά διαχέ-

ονται και στο πολιτικοοικονομικό πε-

δίο, παρέχοντας τις δυνατότητες στην

Ελλάδα για ουσιαστική σύγκλιση με

τα «παλαιά» κράτη-μέλη της Ενωσης,

μέσω ουσιαστικά της εδαφικής συνέ-

χειας της ελληνικής επικράτειας με

την υπόλοιπη Ενωση. Ο χρόνος θα

δείξει αν τελικά αυτή η θέση θα λάβει

σάρκα και οστά, αλλά πρέπει να υπο-

γραμμιστεί πως η προσπάθεια, το δια-

κύβευμα και οι προκλήσεις αυτής της

δέσμευσης δεν αφήνουν περιθώρια

για αναβλητικότητα.

Ο εξευρωπαϊσμός, η

ενίσχυση της

ασφάλειας και η

ομαλοποίηση της

βόρειας γειτονιάς

της Ελλάδας θα την

απαλλάξουν από τη

χρόνια απασχόλησή

της με δύο μέτωπα

ταυτόχρονα


Μαύρο και άσπρο στις όχθες του Αιγαίου

Τ ο μέλλον των ελληνοτουρκι-

κών σχέσεων, είτε αρνητικό

είτε θετικό, ενυπάρχει ήδη

στο παρόν και το παρελθόν

των δύο χωρών. Ως τέτοιο, είτε συνί-

σταται στη συνεχή βελτίωση, όπως

την έχουμε βιώσει την τελευταία δε-

καετία του 1999-2009, είτε στην υπο-

τροπή, την τριβή και εχθρότητα της

πρότερης τριακονταετίας. Τα στοι-

χεία του ευρύτερου περιβάλλοντός

μας είναι, επίσης, γνωστά, καθώς και

η επιρροή του στις ελληνοτουρκικές

σχέσεις: είτε η επανάκαμψη της δια-

δικασίας της παγκοσμιοποίησης και

της οικονομικής αλληλεξάρτησης

την οποία πριμοδοτεί, είτε η απο-

παγκοσμιοποίηση και η οικονομικά

προστατευτική περιχαράκωση που

ενθαρρύνει και το γεωπολιτικό αντα-

γωνισμό. Ας εξετάσουμε, λοιπόν, την

καθεμία εκδοχή ξεχωριστά. Αναμφί-

βολα, μετά την εξαγορά από την Ε-

θ ν ι κ ή Τρ άπ ε ζα τ η ς το υ ρ κ ι κ ή ς

Finansbank, η αισιόδοξη εκδοχή του

μέλλοντος δεν συνίσταται σε μια φα-

ντασιακή προβολή, αλλά απλώς στη

λελογισμένη επιμήκυνση ήδη διαπι-

στωμένων τάσεων. Μπορούμε να μι-

λούμε, λοιπόν, για ένα 2020, στο ο-

ποίο η Τουρκία θα είναι ο σημαντικό-

τερος εξαγωγέας της Ελλάδας και η

Ελλάδα ένας από τους τρεις σημαντι-

κότερους αλλοδαπούς επενδυτές της

Τουρκίας. Σε ένα περιβάλλον ανά-

καμψης της παγκοσμιοποίησης, η ελ-

ληνική πολιτική ελίτ θα μπορέσει να

εξυγιάνει τα δημοσιονομικά της χώ-

ρας, καθώς και να καταστήσει εκ νέ-

ου ανταγωνιστική την ελληνική οικο-

νομία και ιδίως την παροχή υπηρεσι-

ών, στις οποίες η χώρα διατηρεί συ-

γκριτικό πλεονέκτημα. Το υψηλότε-

ρο κατά κεφαλήν εισόδημα, καθώς

και η μεγαλύτερη σταθερότητα της

χώρας ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ε-

νωσης (η Τουρκία υπό ιδανικές συν-

θήκες θα είναι στα πρόθυρα της έ-

νταξης είτε θα έχει μόλις ενταχθεί το

2020), θα διατηρήσουν το συγκριτικό

πλεονέκτημα της Ελλάδας ως προς

τον προσπορισμό και την εξαγωγή

κεφαλαίων, που ενσωματώνονται σε

σύνθετες υπηρεσίες, όπως στον τρα-

πεζικό τομέα.

Παράλληλα, η Τουρκία σε αυτό το

ίδιο διεθνές περιβάλλον θα συ-

νεχίζει να διευρύνει την παραγωγική

της βάση, και λόγω της επέκτασης

των εξαγωγικών της οριζόντων στις

οικονομίες της Ευρασίας και της Μέ-

Αντώνης ΚαμάραςΠολιτικός επιστήμονας, αναλυτής,

Levant Partners


σης Ανατολής, αλλά και λόγω των

-πολιτικά εφικτών υπό συνθήκες γε-

νικευμένης οικονομικής ευμάρειας-

εσωτερικών μεταρρυθμίσεων. Η ολο-

ένα και πιο σύνθετη τουρκική οικο-

νομία και η ικανότητα της Τουρκίας

να προσθέτει αξία στην παραγωγή

της, συνάμα με την πολιτισμική και

γεωγραφική της εγγύτητα που τη

συνδέει με την Ελλάδα, θα φέρουν

την Τουρκία στην κορυφή των ελλη-

νικών εισαγωγών, αποκαθηλώνοντας

έτσι τη Γερμανία από την κορυφή

των εισαγωγέων μας. Στη δυναμική

του ενάρετου κύκλου η διευρυνόμε-

νη οικονομική αλληλεξάρτηση θα

συνοδευτεί από τη βελτίωση των πο-

λιτικών σχέσεων -θα πριμοδοτήσει

αυτήν τη βελτίωση και θα πριμοδο-

τηθεί από αυτήν.

Η πρόοδος στο θέμα των μειονοτή-

των, ιδίως του κουρδικού, θα κα-

ταστήσει πολιτικά εφικτό το άνοιγμα

της Σχολής της Χάλκης. Το 2010 θα

ζουν στην Κωνσταντινούπολη περί-

που 20.000 Ελλαδίτες (και άλλοι

5.000 στη Σμύρνη), δραστήριοι στην

τουρκική οικονομία, αλλά και την

πνευματική και καλλιτεχνική ζωή της

Τουρκίας. Η διευρυνόμενη αυτή κοι-

νότητα θα είναι σε θέση να ενισχύσει

τη διαχειριστική ικανότητα και της

ρωμαίικης κοινότητας της Κωνστα-

ντινούπολης, αλλά και του Πατριαρ-

χείου. Θα αναβιώσουν, αν και με άλ-

λη μορφή, εκπαιδευτικά ιδρύματα

της μειονότητας και το Πατριαρχείο

θα ενισχύσει την εμβέλειά του στη

χριστιανορθόδοξη κοινότητα παγκο-

σμίως, αποδυναμώνοντας την από το

19ο αιώνα ταύτιση της ορθοδοξίας

με τον εθνικισμό εθνών-κρατών, ό-

πως η Ελλάδα, η Σερβία και η Ρωσία.

Αντιστρόφως, θα αρθούν οι εναπο-

μείναντες περιορισμοί της ελληνικής

πολιτείας στη μουσουλμανική μειο-

νότητα της Θράκης. Ως εκ τούτου,

θα ενισχυθεί η αυτονομία της μειονό-

τητας της Θράκης όχι μόνον απένα-

ντι στο ελληνικό, αλλά και το τουρ-

κικό κράτος -σε μία περίοδο που το ί-

διο αυτό τουρκικό κράτος θα ενδια-

φέρεται όλο και λιγότερο να ποδηγε-

τήσει τη μειονότητα.

Στην Κύπρο, θα ατονήσει περαιτέ-

ρω το ταμπού της διχοτόμησης,

με αυξημένες πιθανότητες της επί-

τευξης συμφωνίας που θα περιλαμ-

βάνει την αναγνώριση του κρατιδίου

των Τούρκων Βορειοκυπρίων εις α-

ντάλλαγμα εδαφών για την Κυπρια-

κή Δημοκρατία που απωλέσθηκαν

στην εισβολή του 1974. Υπό αυτούς

τους όρους, θα υπάρξει άτυπη μεν,

αλλά ισχυρή και de facto δε, επανέ-

νωση μέσω της ελευθερίας κίνησης

ανθρώπων, κεφαλαίων και αγαθών

στην ολοένα και λιγότερο μαρτυρική

Νήσο -ένδειξη αυτής της δυναμικής

αποτελεί, άλλωστε, η διαδικασία ε-

πανενσωμάτωσης των χωρών της

πρώην Γιουγκοσλαβίας στο πλαίσιο

της υφιστάμενης ή μελλοντικής έ-

νταξης των χωρών αυτών στην ΕΕ. Η

Στη δυναμική του

ενάρετου κύκλου η

διευρυνόμενη


αλληλεξάρτηση θα

συνοδευτεί από τη

βελτίωση των

πολιτικών σχέσεων


ύφεση του κυπριακού ζητήματος θα

οδηγήσει και στον αποπληθωρισμό

των αιτιάσεων και ερίδων που χαρα-

κτηρίζουν τις ελληνοτουρκικές σχέ-

σεις στο Αιγαίο. Ναι μεν δεν θα επι-

λυθούν οι περισσότερες διαφορές,

αλλά σίγουρα θα ξεχαστούν οι φάκε-

λοί τους, μαζεύοντας σκόνη στους

φωριαμούς των υπουργείων Εξωτερι-

κών της Αγκυρας και της Αθήνας.

Τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου

θα ανακαλύψουν εκ νέου την ενδο-

χώρα τους, οι περισσότεροι επισκέ-

πτες τους θα καταλήξουν να είναι α-

πό την Τουρκία, αλλά και η επιχειρη-

ματικότητα, στα μεγαλύτερα από αυ-

τά, θα ξεπεράσει τα όρια της γεωργί-

ας και του τουρισμού. Εάν, μάλιστα,

έχουμε θετικές εξελίξεις και στη με-

ταρρύθμιση της τριτοβάθμιας εκπαί-

δευσης της Ελλάδας, δεν αποκλείε-

ται τα μεγαλύτερα από αυτά τα νη-

σιά, όπως η Λέσβος, η Χίος, η Ρόδος

-και ιδίως μετά από μεγάλες δωρεές

του ελληνικού εφοπλισμού στην παι-

δεία- να καταστούν πνευματικά κέ-

ντρα περιφερειακού βεληνεκούς.

Παρόλα αυτά, η στρατιωτική υπερο-

πλία της Τουρκίας, αποτέλεσμα του

μεγέθους της και της μεγαλύτερης

γεωπολιτικής αστάθειας που τη χα-

ρακτηρίζει, θα διατηρήσει τις ελληνι-

κές δαπάνες στην άμυνα σε υψηλότε-

ρο μέσο όρο από αυτόν των χωρών-

μελών της Ενωσης. «Και ο άγιος, άλ-

λωστε, φοβέρα θέλει». Η Ελλάδα θα

κεφαλαιοποιήσει αυτές τις αμυντικές

δαπάνες, όμως συμμετέχοντας σε ει-

ρηνευτικές και άλλες υψηλού γοή-

τρου αποστολές υπό την αιγίδα του

ΝΑΤΟ και της ΕΕ -όπου και θα συ-

νεργάζεται ολοένα και περισσότερο

με τις αναλόγως απασχολούμενες

τουρκικές ένοπλες δυνάμεις.

Η απαισιόδοξη εκδοχή έχει και αυ-

τή ως σημείο εκκίνησης την -αρ-

νητική αυτήν τη φορά- κατάσταση

της παγκόσμιας οικονομίας. Η εκδο-

χή αυτή θα μπορούσε να έχει την α-

κόλουθη εξέλιξη:

Η παγκόσμια οικονομία υποκύ-

πτει στην ύφεση που πλήττει ιδιαιτέ-

ρως σκληρά τις χώρες της ΕΕ. Προ

των νέων προεδρικών εκλογών στη

Γαλλία, ο Sarkozy το 2012, σε μια

προσπάθεια επανασύνδεσής του με

το εκλογικό σώμα, αποφασίζει να ο-

ριοθετήσει μια για πάντα τα σύνορα

της Ευρώπης, δυναμιτίζοντας έτσι

την ενταξιακή διαδικασία της Τουρ-

κίας. Η απόφασή του αυτή βρίσκει

σύμφωνη τη Γερμανία και την Ολ-

λανδία. Η Βρετανία, υπό την ηγεσία

του ευρωσκεπτικιστή Cameron, έχει

απολέσει κάθε επιρροή και έτσι δεν

μπορεί να εξουδετερώσει αυτή τη

γαλλική πρωτοβουλία. Συγχρόνως,

η ύφεση της ΕΕ προκαλεί ισχυρό

πλήγμα στην τουρκική εξαγωγική βι-

ομηχανία και η ανεργία στην Τουρ-

κία ανεβαίνει στο 25%. Το κυβερνών

ΑΚ χάνει τις εκλογές και αντικαθί-

σταται από μια συμμαχία των παλαι-

οκεμαλιστών και εθνικιστών.

Η νέα αυτή κυβέρνηση αναστέλ-

λει τα βήματα εκδημοκρατισμού του

ΑΚ, ιδίως ως προς τις μειονότητες. Το

κουρδικό ΠΚΚ κηρύσσει εκ νέου την

ένοπλη πάλη, η οποία πια μετατοπίζε-

ται από τις νοτιοανατολικές επαρχίες

της Τουρκίας στα μεγάλα αστικά κέ-

ντρα. Οι αλλόθρησκες μειονότητες α-

ντιμετωπίζουν μια νέα γενιά απαλλο-

τριώσεων των περιουσιών τους, ενώ

καμία πρόοδος δεν συντελείται ανα-

φορικά με το Πατριαρχείο. Η οικονο-

μική κρίση που μαστίζει την Τουρκία

οδηγεί τις τουρκικές κανονιστικές αρ-

χές σε μέτρα εναντίον των τραπεζών,

ιδίως δε των θυγατρικών αλλοδαπών

ιδρυμάτων, συμπεριλαμβανομένων

και των ελληνικών -με αρνητικές συ-

νέπειες στο ΧΑΑ. Η κυβέρνηση της

Τουρκίας καταγγέλλει τη συμφωνία

σύνδεσης με την ΕΕ και επιβάλλει δα-

σμούς στις εξαγωγές χωρών-μελών

της ΕΕ. Η ΕΕ προβαίνει σε αντίποινα.

Οι τουρκικές εξαγωγές προς την Ελ-

λάδα υποχωρούν στη δέκατη θέση, ε-

νώ υπάρχει κύμα αποχώρησης των

Ελλήνων επενδυτών από την Τουρ-

κία. Στην ίδια την Ελλάδα η ύφεση

οδηγεί και τα δύο κόμματα εξουσίας

στο να ενστερνιστούν εθνικιστικές

λογικές. Η ελληνική κυβέρνηση απο-

σύρεται από το διάλογο για την επί-

λυση των διμερών διαφορών σχετικά

Η Τουρκία, το 2018,

θα είναι ήδη

παραγωγός

πυρηνικής

ενέργειας.

Η τεχνολογία

άντλησης

πετρελαίου

επιτρέπει την

εκμετάλλευση

σημαντικών

κοιτασμάτων

πετρελαίου

στο Αιγαίο


με τις μειονότητες και το Αιγαίο.

Πρωτοβουλίες υπέρ της πολυπολιτι-

σμικότητας στον τομέα της παιδείας

και των μεταναστών, σε θέματα εργα-

σιακών και πολιτικών δικαιωμάτων υ-

παναχωρούν. Ανάλογες τάσεις στην

Ευρώπη αποδυναμώνουν την πίεση

προς την ελληνική πολιτεία σχετικά

με τα δικαιώματα των μειονοτήτων

και ιδίως την αλλαγή των απαρχαιω-

μένων πια διατάξεων της συμφωνίας

της Λωζάννης.

Το 2012, ως αποτέλεσμα της υ-

ψηλής ανεργίας και της μείωσης του

γοήτρου των ΗΠΑ, ο Obama χάνει

τις εκλογές και δίνει τη θέση του σε

μια σκληροπυρηνική ρεπουμπλικανι-

κή διοίκηση. Ο νέος Αμερικανός

πρόεδρος εγκαταλείπει κάθε προ-

σπάθεια για διακανονισμό του πα-

λαιστινιακού ζητήματος και επίτευξη

συμφωνίας με το Ιράν για το πυρηνι-

κό του πρόγραμμα. Σε μια ολοένα

και πιο φανατισμένη Μέση Ανατολή,

οι ΗΠΑ πρέπει να διατηρήσουν πά-

ση θυσία τους εναπομείναντες συμ-

μάχους τους. Εν τω μεταξύ, στην Αί-

γυπτο έχει αποτύχει η διαδοχή

Mubarak από το γιο του Gamal και

έχει καταλάβει την εξουσία το κίνη-

μα της Ισλαμικής Αδελφότητας. Η

τουρκική κυβέρνηση, σε μια προ-

σπάθεια να αντικαταστήσει το δια-

ψευσμένο όραμα της Ευρώπης, υιο-

θετεί ως στόχο να καταστεί πυρηνι-

κή δύναμη. Ηδη από το 2018 έχει

καταστεί παραγωγός πυρηνικής

ενέργειας.

Το ίδιο έτος, εξελίξεις στην τεχνο-

λογία εξεύρεσης και άντλησης

πετρελαίου, επιτρέπουν την εκμετάλ-

λευση σημαντικών κοιτασμάτων πε-

τρελαίου στο Αιγαίο. Στο ήδη βεβα-

ρημένο κλίμα, όμως, αυτή η εξέλιξη

πυροδοτεί εντάσεις και ασυμφωνία

μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για

τους όρους συνεκμετάλλευσης αυ-

τών των κοιτασμάτων. Στις 15 Δεκεμ-

βρίου του 2020 ο Ελληνας πρωθυ-

πουργός ενημερώνεται από τον Α/

ΓΕΕΘΑ ότι η Τουρκία έχει ξεκινήσει

πρόγραμμα ανάπτυξης πυρηνικού ο-

πλοστασίου...


Οι διμερείς σχέσεις στη διαδρομή μίας εικοσαετίας

Η πρόσφατη κινητικότητα

στις ελληνοτουρκικές σχέ-

σεις επανέφερε στο συνει-

δητό εικόνες που πρωτοα-

ντικρίσαμε μόλις την τελευταία δε-

καετία: να περπατάς στο Πέραν την

Istiklal και να ακούς ελληνική μουσι-

κή που καλύπτει ένα ρεπερτόριο από

Αντζελα Δημητρίου μέχρι Ευανθία

Ρεμπούτσικα, να τρως βραδινό στο

Kosebasi και να βρίσκεσαι στη Γλυ-

φάδα και όχι στο Nisantasi, να βλέ-

πεις τον Erol Bulut να σκοράρει ενα-

ντίον της Ρεάλ, όχι με τη Φενερμπα-

χτσέ αλλά με τον Ολυμπιακό, να πε-

ριμένεις την πτήση σου μια Κυριακή

βράδυ στο αεροδρόμιο Ataturk και

να χαζεύεις τους Ελληνες τουρίστες

να συρρέουν στα duty-free για τα τε-

λευταία λουκούμια, ενώ είναι ήδη

φορτωμένοι με σακούλες γεμάτες κα-

ζάν ντιμπί από το Saray... Οταν, όμως,

στα «πολιτικά» καφενεία έρχεται το

θέμα της Τουρκίας για το Κυπριακό ή

για το Αιγαίο, να ακούς την ίδια συ-

ζήτηση με αυτήν που γινόταν ακόμη

και 20 χρόνια πριν, περί της ισχύος

του στρατού και των παραβιάσεων

του διεθνούς δικαίου. Τι θα βλέπουμε

σε δέκα χρόνια; Θα συνεχίσουν οι ελ-

ληνοτουρκικές σχέσεις να «στολίζο-

νται» με πλαστικές ελληνικές και

τουρκικές σημαιούλες και να «ντύνο-

νται» με ένα “Zorba the Greek” -τύ-

που συρτάκι; Ποιες εξελίξεις θα κα-

θορίσουν τις σχέσεις των δύο χωρών

και ποια είναι τα πιθανά σενάρια;

Μια σειρά από γεγονότα μπορεί

να μας παρασύρει εύκολα σε υπεραι-

σιόδοξες προβλέψεις για την πορεία

των διμερών μας σχέσεων και την ε-

πίλυση των ελληνοτουρκικών ζητη-

μάτων˙ όπως, για παράδειγμα, το γε-

γονός ότι το πρώτο ταξίδι του Γιώρ-

γου Παπανδρέου, ως πρωθυπουργού

της χώρας, ήταν στην Τουρκία, η

κληρονομιά του ίδιου και του τότε ο-

μολόγου του Ismail Cem στις ελλη-

νοτουρκικές σχέσεις, η επιστολή του

Τούρκου πρωθυπουργού Erdogan και

οι συζητήσεις περί σύστασης ενός Α-

νώτατου Ελληνοτουρκικού Συμβου-

λίου. Ομως, είναι γεγονός ότι, όταν η

Ελλάδα και η Τουρκία ξεκινούσαν

την προσέγγιση το 1999, τα δεδομέ-

να ήταν πολύ διαφορετικά: τότε η ευ-

ρωπαϊκή προοπτική ανοιγόταν για

την Τουρκία, ενώ σήμερα φαίνεται να

ανοίγονται και άλλοι -παράλληλοι ή

εναλλακτικοί- δρόμοι.

Ακριβώς δέκα χρόνια πριν, το Δε-

κέμβριο του 1999, η απόφαση του Ευ-

ρωπαϊκού Συμβουλίου του Ελσίνκι ε-

πισφράγισε τη στροφή της ελληνικής

Ελένη ΦωτίουΕρευνήτρια στο Διεθνές Κέντρο Μελετών

Ευξείνου Πόντου (ΔΙΚΕΜΕΠ)

Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν κείμενο είναι

προσωπικές και δεν εκφράζουν τις θέσεις του ΔΙΚΕΜΕΠ.


εξωτερικής πολιτικής απέναντι στην

Τουρκία. Καταλυτικές τότε ήταν οι

προσπάθειες ένταξης της χώρας μας

στην ΟΝΕ και οι απαιτήσεις περικο-

πών των αμυντικών δαπανών, καθώς

και η θετική ατμόσφαιρα στην κοινή

γνώμη των δύο χωρών μετά τους κα-

ταστροφικούς σεισμούς του 1999, η ο-

ποία μείωσε κατά πολύ την πιθανότη-

τα πολιτικού κόστους μιας τέτοιας α-

πόφασης. Η δικαιολογητική βάση αυ-

τής της στροφής ήταν η προσδοκία ό-

τι η αποδοχή των δημοκρατικών αξι-

ών και των αρχών καλής γειτνίασης

από την πλευρά της Τουρκίας θα μει-

ώσει την επιθετικότητά της και ότι ο

εξευρωπαϊσμός των ελληνοτουρκικών

ζητημάτων θα ενισχύσει την ελληνική

ασφάλεια. Η απόφαση ήταν, επομέ-

νως, αμιγώς στρατηγική και έχαιρε

νομιμοποίησης από το σύνολο της πο-

λιτικής ελίτ της χώρας.

Μέσα σε αυτή τη δεκαετία, η δια-

δικασία των μεταρρυθμίσεων

στην Τουρκία επέφερε, πράγματι, ση-

μαντικές αλλαγές: οι απαιτήσεις ε-

φαρμογής των πολιτικών κριτηρίων

και προαπαιτούμενων οδήγησαν στη

φιλελευθεροποίηση της Κοινωνίας

των Πολιτών, διευρύνοντας το φάσμα

των θεματικών και εισάγοντας νέους

φορείς στο δημόσιο διάλογο, η σύνθε-

ση του κοινοβουλίου έγινε πιο αντι-

προσωπευτική από ποτέ (σήμερα εκ-

προσωπείται το 87,04% του τουρκικού

λαού), δημιουργήθηκαν νέες ομάδες

πίεσης και ενισχύθηκαν δευτερεύο-

ντες μέχρι πρότινος φορείς λήψης α-

ποφάσεων. Η διαδικασία μεταρρυθμί-

σεων αμφισβήτησε ευθέως την επιρ-

ροή της κεμαλικής ελίτ και του στρα-

τιωτικού κατεστημένου, επέβαλε έναν

πιο περιεκτικό ορισμό της «τουρκικής

ταυτότητας» και προκάλεσε αλλαγές

τόσο στη συμπεριφορά της ηγεσίας,

όσο και στην ιδεολογική κατεύθυνση

των πολιτικών κομμάτων. Στην εξωτε-

ρική πολιτική, η τουρκική κυβέρνηση

για πρώτη φορά αμφισβήτησε την επί-

σημη κρατική θέση στο Κυπριακό το

2003 και φαίνεται σήμερα να υιοθετεί

πρακτικές μιας «ήπιας» δύναμης και

πολιτικές προσέγγισης με τη Συρία,

την Αρμενία, το Ιράκ και την Κουρδι-

κή Περιφερειακή Κυβέρνηση.

Την ίδια περίοδο, οι ελληνοτουρκι-

κές σχέσεις, κυρίως στο επίπεδο

της χαμηλής πολιτικής, του πολιτικού

διαλόγου και εν γένει της πρακτικής

εξομαλύνθηκαν, αλλά σε θεσμικό επί-

πεδο δεν υπήρξε σημαντική πρόοδος.

Αυτή τη δεκαετία υπογράφηκαν 31 δι-

μερείς συμφωνίες χαμηλής πολιτικής

και ένας σημαντικός αριθμός Μέτρων

Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Οι ε-

μπορικές σχέσεις και οι εκατέρωθεν ε-

πενδύσεις αυξήθηκαν, κατ’ επέκταση

και το κόστος κλιμάκωσης μιας ενδε-

χόμενης κρίσης. Το 2007 εγκαινιάστη-

κε ο αγωγός TGΙ και το 2008 πραγμα-

τοποιήθηκε η πρώτη επίσημη επίσκε-

ψη Ελληνα πρωθυπουργού στην

Τουρκία ύστερα από 49 χρόνια. Οι γύ-

ροι διαπραγματεύσεων συνεχίστηκαν,

το ίδιο και οι παραβιάσεις, οι παραβά-

σεις, οι υπερπτήσεις και οι αερομαχίες,

αλλά δεν έφτασαν ποτέ σε κορύφωση.

Παρόλα αυτά, το Κυπριακό και τα ελ-

ληνοτουρκικά δεν έχουν επιλυθεί, και

από το 2005 οι καθυστερήσεις στην

πορεία των μεταρρυθμίσεων και των

διαπραγματεύσεων με την ΕΕ οδήγη-


σαν τις σχέσεις σε στασιμότητα, γεγο-

νός που καταδεικνύει ότι οι ελληνο-

τουρκικές σχέσεις είναι παγιδευμένες

στις ευρωτουρκικές.

Την πορεία των σχέσεων για τα ε-

πόμενα δέκα χρόνια, στο μέτρο

που θα παραμείνουν συνδεδεμένες με

την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας

και η Τουρκία θα συνεχίσει να είναι

προσκολλημένη στους ευρωπαϊκούς

θεσμούς, θα καθορίσουν μια σειρά ε-

ξελίξεων τόσο στην ΕΕ, όσο και στην

Τουρκία. Πρώτον, καθοριστικό ρόλο

θα διαδραματίσει αφενός η εφαρμογή

των κριτηρίων και των προαπαιτούμε-

νων και η εναρμόνιση με το κοινοτικό

κεκτημένο από την Τουρκία, και αφε-

τέρου η αξιοπιστία της ΕΕ.

Η πορεία διαπραγματεύσεων θα ε-

ξαρτηθεί, επίσης, σε μεγάλο βαθμό α-

πό τη στάση των «ισχυρών» κρατών-

μελών της Ενωσης και την έκβαση της

διαπραγμάτευσης στο εσωτερικό της

ΕΕ, τόσο περί της ταυτότητας και των

ορίων της Ευρώπης, όσο και περί του

οφέλους και του κόστους της τουρκι-

κής ένταξης αναφορικά με ορισμένα

σημαντικά ζητήματα, όπως ενέργεια,

αγορά και μετανάστευση, ασφάλεια,

ευρωπαϊκοί θεσμοί και κοινοτικός

προϋπολογισμός. Το Κυπριακό, οι

σχέσεις της Τουρκίας με τη Μέση Α-

νατολή και το πώς αυτές γίνονται α-

ντιληπτές από τη Δύση, η αναγνώρι-

ση της Τουρκίας ως περιφερειακής «ή-

πιας» δύναμης πέρα από το επίπεδο

ρητορικής -γεγονός που εξαρτάται α-

πό μία άλλη σειρά παραγόντων, αλλά

και από το ευρωπαϊκό της στοίχημα-

θα επηρεάσουν σημαντικά το μέλλον

των ευρωτουρκικών σχέσεων. Από

την άλλη, ο τρόπος διαχείρισης της ε-

σωτερικής κρίσης και η έκβαση του α-

γώνα προς ένα νέο «Κοινωνικό Συμ-

βόλαιο» θα προσδιορίσουν τα όρια

του εκδημοκρατισμού στο εσωτερικό

της χώρας, ενώ ο τρόπος διαχείρισης

της ανόδου της αυτοπεποίθησης θα

καθορίσει το κατά πόσο η πορεία των

μεταρρυθμίσεων θα συνεχίσει να ε-

ντάσσεται στον ευρωπαϊκό στόχο ή

θα χαράξει ανεξάρτητη πορεία.

Βάσει αυτών των συλλογισμών,

δύο σενάρια είναι πιθανά για την επό-

μενη δεκαετία. Στο πρώτο, η Τουρκία

βγαίνει πιο ισχυρή και εξωστρεφής,

αλλά αυτό σήμερα φαίνεται πολύ μα-

κρινό. Θα έχει περάσει μια ακόμα δε-

καετία εσωτερικών συγκρούσεων, μέ-

χρι να επέλθει η ισορροπία όλων των

δυνάμεων που έχει απελευθερώσει η

διαδικασία του εκδημοκρατισμού, η

νοοτροπία θα έχει πλησιάσει τα ευρω-

παϊκά πρότυπα, διότι μια νέα γενιά θα

έχει έρθει στο προσκήνιο, η οποία θα

έχει εκπαιδευτεί βάσει των ανθρωπί-

νων δικαιωμάτων, θα έχει λιγότερες

πολιτικές ανασφάλειες και θα έχει οι-

κειοποιηθεί μια πιο συμμετοχική πολι-

τική κουλτούρα.

Η Τουρκία δεν θα μοιάζει με την

Τουρκία του σήμερα, όπως σήμερα

δεν μοιάζει και με αυτήν της προηγού-

μενης δεκαετίας. Ετσι, θα έχει γίνει ή-

δη μέλος ή θα πλησιάζει πολύ στην έ-

νταξη στην ΕΕ. Θα είναι αξιόπιστος ε-

ταίρος της Δύσης, αλλά και «γέφυρα»

με την Ανατολή, διότι θα αποτελεί το

μοναδικό κράτος-μέλος της ΕΕ με επι-

κρατούσα θρησκεία το Ισλάμ. Θα χαί-

ρει αποδοχής από τους ομόθρησκους

γείτονές της στη Μεσόγειο και τον

Κόλπο, καθώς δεν θα ασπάζεται

σκληροπυρηνικές και ανελεύθερες εκ-

δοχές της κοσμικότητας. Θα έχει πά-

ντα ως σημείο αναφοράς στην εξωτε-

ρική της πολιτική τη Ρωσία, τη Μαύρη

θάλασσα και τον Καύκασο, αλλά θα

είναι πιο συνειδητοποιημένη, με μεγα-

λύτερη αυτοπεποίθηση και εστιασμέ-

νη στη Δύση. Είναι πιθανόν να επιτύ-

χει στη διαμεσολάβηση κυρίως μεταξύ

κρατών στη Μέση Ανατολή και λιγό-

τερο σε συγκρούσεις μεταξύ της Δύ-

σης και της Ανατολής, ενώ παράλλη-

λα θα έχει καλές σχέσεις με τους ανα-

τολικούς της γείτονες, γιατί αυτοί θα

την έχουν ανάγκη.

Αν αυτό θα σημαίνει και επίλυση

των ελληνοτουρκικών και του Κυ-

πριακού, η ιστορία δεν έχει αποδείξει

ότι η εξάπλωση της δημοκρατίας και η

οικονομική συνεργασία φέρνουν απα-

ραίτητα την ειρήνη. Πάντως, σε κάθε

περίπτωση, οι ελληνοτουρκικές κρί-

σεις θα είναι χαμηλής έντασης και τα

Η ιστορία δεν έχει

αποδείξει ότι η

εξάπλωση της

δημοκρατίας και η


συνεργασία

φέρνουν

απαραίτητα την

ειρήνη


ζητήματα θα δύνανται να επιλυθούν

όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή, κατά

την οποία το όφελος της επίλυσης θα

είναι μεγαλύτερο από το κόστος.

Το δεύτερο σενάριο περιγράφει

μια Τουρκία σε «ειδική σχέση» με την

ΕΕ, η οποία θα εφαρμόζει μια «ανα-

σφαλή» -και όχι «ήπια»- περιφερειακή

πολιτική, μια ‘‘Pax Ottomana’’ που δεν

θα έχει ιδεολογικές ρίζες, αλλά θα βα-

σίζεται σε ρεαλιστικούς και πραγματι-

στικούς στόχους. Στο εσωτερικό, θα

βιώνει για μεγαλύτερη περίοδο το

πρόβλημα ταυτότητας, προσανατολι-

σμού και εσωτερικών συγκρούσεων,

και το consensus που θα αναδυθεί θα

έχει αμφίβολο ιδεολογικό περίβλημα,

γεγονός που θα δυσχεράνει την επι-

κοινωνία με τους εταίρους της στη

Δύση, αλλά θα τη βοηθά να «παίζει»

και με άλλους στην Ανατολή. Στην ε-

ξωτερική της πολιτική, θα αναγκάζε-

ται να συνάπτει ευκαιριακές συμμαχί-

ες και να σχοινοβατεί, για να εξισορ-

ροπήσει τα συμφέροντά της: θα προ-

βάλει ως επιχείρημα ότι εξυπηρετεί τα

συμφέροντα όλων, όντας ενεργειακός

κόμβος, θα προωθεί στην Αμερική την

ικανότητά της να είναι παράδειγμα

για το μουσουλμανικό κόσμο και να

συνεισφέρει στον τομέα της ασφάλει-

ας στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, ενώ ταυτό-

χρονα, θα δείχνει στη Ρωσία ότι μπο-

ρεί να αποτελεί ανάχωμα για τις ΗΠΑ

στον Καύκασο. Επιπρόσθετα, θα είναι

αναγκασμένη να έχει καλές σχέσεις με

τους γείτονές της στην Ανατολή και ι-

διαίτερα με τους Κούρδους (τόσο της

Τουρκίας, όσο και του Ιράκ), διότι δεν

θα έχει άλλο τρόπο να απαντήσει στα

δικά της διλήμματα ασφαλείας. Δεν

θα καταφέρει να έχει το ρόλο του δια-

μεσολαβητή, διότι δεν θα έχει το προ-

τέρημα του κράτους-μέλους της ΕΕ,

αλλά ούτε θα μπορεί να χαράζει φιλό-

δοξη πολιτική, υπολογίζοντας στις Η-

ΠΑ και το Ισραήλ.

Σε αυτό το πλαίσιο, μια ενδεχόμενη

διχοτόμηση της Κύπρου θα έχει

αρνητικές συνέπειες τόσο στις σχέσεις

μεταξύ ΝΑΤΟ και ΕΕ, όσο και στις ελ-

ληνοτουρκικές σχέσεις. Οι Ελληνοκύ-

πριοι θα έχουν οριστικά χάσει τη μισή

Κύπρο, και θα έχουν ελαχιστοποιηθεί

οι πιθανότητες επιστροφής των περι-

ουσιών τους και πληρωμής των απο-

ζημιώσεων. Επιπλέον, κάθε προοπτική

ένταξης στο ΝΑΤΟ θα έχει εξανεμι-

στεί, ενώ η παρουσία των τουρκικών

στρατευμάτων στο νησί θα συντηρεί

το αίσθημα της ανασφάλειας. Οι

Τουρκοκύπριοι δεν θα έχουν εύρος κι-

νήσεων, μιας και θα έχουν απορροφη-

θεί από την Τουρκία και μοιραία δεν

θα είναι μέλη της ΕΕ, ενώ η Τουρκία

θα χάσει την επιρροή της στη Δύση,

διότι θα συνεχίζει να έχει προβλήματα

με τους «δυτικούς» της γείτονες και

δεν θα μπορεί να πείσει ότι είναι περι-

φερειακή «ήπια» δύναμη. Η εφαρμογή

των πολιτικών κριτηρίων και προα-

παιτούμενων θα μείνει στο περιθώριο,

καθότι «ειδική σχέση» θα σημαίνει κυ-

ρίως στρατιωτική και οικονομική συ-

νεργασία με την ΕΕ. Αυτή η εξέλιξη θα

είναι επιζήμια για την ελληνική εξωτε-

ρική πολιτική, διότι η Τουρκία θα χει-

ρίζεται από θέση ισχύος και με δικούς

της όρους τα ζητήματα του Αιγαίου,

ενώ παράλληλα η αξιοπιστία της ΕΕ

και η «ήπια» ισχύς της θα έχουν κλο-

νιστεί ανεπανόρθωτα.

Η ελληνοτουρκική προσέγγιση δεν

μπορεί να παραμείνει στα σίριαλ

και τους μπακλαβάδες, ούτε μόνο στο

πλαίσιο της ΕΕ, γιατί δεν φαίνεται

σήμερα να υπάρχουν εγγυήσεις για

τη βιωσιμότητα του στόχου της πλή-

ρους ένταξης, είτε εξαιτίας των κρα-

τών-μελών, είτε εξαιτίας της ίδιας της

Τουρκίας. Η ελληνική εξωτερική πο-

λιτική, αφού συνυπολογίσει το κό-

στος και το όφελος της επίλυσης των

ελληνοτουρκικών ζητημάτων, θα πρέ-

πει να δραστηριοποιηθεί και στο

πλαίσιο άλλων διεθνών και περιφε-

ρειακών οργανισμών, αλλά παράλλη-

λα και προς την κατεύθυνση της θε-

σμοθέτησης μιας ανεξάρτητης διαδι-

κασίας επίλυσης. Μπορεί οι μελλοντι-

κές προοπτικές της Τουρκίας να μην

είναι σήμερα τόσο σαφείς όσο μία δε-

καετία πριν, αλλά η ατμόσφαιρα στις

ελληνοτουρκικές σχέσεις επιτρέπει να

εμβαθύνουμε το διάλογο σε ζητήματα

ασφαλείας.

Η διαδικασία

μεταρρυθμίσεων

αμφισβήτησε

ευθέως την επιρροή

της κεμαλικής ελίτ

και του

στρατιωτικού

κατεστημένου, ενώ

επέβαλε έναν πιο

περιεκτικό ορισμό

της «τουρκικής

ταυτότητας»


«O ι κινητές επικοινωνίες εί-

ναι ένα παγκόσμιο φαι-

νόμενο που έχει αλλάξει

ριζικά τον τρόπο, με τον

οποίο οι άνθρωποι επικοινωνούν και

συναλλάσσονται», διάβασα σε μία

πρόσφατη έρευνα για τον κλάδο. Ο

χαρακτηρισμός είναι απόλυτα δίκαιος.

Πώς θα μπορούσε, άλλωστε, κανείς

να μιλήσει διαφορετικά για την κινητή

τηλεφωνία, όταν περισσότεροι από

τέσσερα δισ. συνδρομητές χρησιμο-

ποιούν κινητό τηλέφωνο κάθε μέρα,

αριθμός υπερδιπλάσιος των χρηστών

του internet.

Η κινητή τηλεφωνία έχει αλλάξει

ήδη τον τρόπο επικοινωνίας των πολι-

τών σε ολόκληρο τον κόσμο. Κάλυψε

το τηλεπικοινωνιακό χάσμα ανάμεσα

σε διαφορετικές περιοχές και ομάδες

πληθυσμού, συνέβαλε στην οικονο-

μία, με τρόπο περιβαλλοντικά υπεύ-

θυνο, και στην άνοδο του βιοτικού ε-

πιπέδου όσο ελάχιστοι άλλοι κλάδοι.

Είναι χαρακτηριστικό πως η συνει-

σφορά του κλάδου στις εκπομπές αε-

ρίων του θερμοκηπίου είναι ιδιαίτερα

χαμηλή, ενώ οι τηλεπικοινωνίες θα

μπορούσαν να οδηγήσουν σε μείωση

των εκπομπών των αερίων παγκοσμί-

ως μέχρι και 15% έως το 2020. Καθώς

η νέα δεκαετία ανατέλλει, μέχρι το

2012-13 η κινητή τηλεφωνία, με ένα

νέο κύμα υπηρεσιών, θα αλλάξει ριζι-

κά τον τρόπο επαφής μας με τον κό-

σμο, την ίδια την καθημερινότητά μας.

Κύριος φορέας της επανάστασης

στην καθημερινότητα που θα δημι-

ουργήσει η κινητή αποτελούν τα νέα

δίκτυα και η κινητή ευρυζωνικότητα.

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, μέχρι

το 2014 περίπου 2,8 δισ. άνθρωποι σε

ολόκληρο τον κόσμο θα χρησιμοποι-

ούν mobile broadband. Ο αριθμός εί-

ναι πραγματικά εκπληκτικός: το κινη-

τό τηλέφωνο θα αποτελέσει το κύριο

μέσο πρόσβασης στο internet. Η κινη-

τή ευρυζωνικότητα θα αποτελέσει

πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της κα-

θημερινότητας των καταναλωτών.

H ανάπτυξη της κινητής ευρυζωνι-

κότητας και των νέων υπηρεσιών είναι

συνυφασμένη με την ανάπτυξη των

δικτύων 3G, αλλά και αυτών της 4ης

γενιάς ή Long Term Evolution (LTE),

όπως είναι η εμπορική τους ονομασία.

Αυτά τα υψηλών επιδόσεων δίκτυα θα

επιτρέπουν ταχύτητες μέχρι και 100

Mbps, υπερπολλαπλάσιες από τις έως

σήμερα διαθέσιμες, ανοίγοντας το

δρόμο για τη δημιουργία νέων εφαρ-

μογών και εμπειριών για τους κατανα-

λωτές. Το καλοκαίρι, η T-Mobile

πραγματοποίησε τη μεγαλύτερη δοκι-

μή δικτύου LTE στην Ευρώπη, στο

Innsbruck, καταγράφοντας έτσι μια

σημαντική πρωτιά. Ολοι οι μεγάλοι

πάροχοι κινητής προγραμματίζουν ε-

πενδύσεις στα δίκτυα 4ης γενιάς που

εκτιμάται ότι θα ανέλθουν σε έξι δισ.

ευρώ έως το 2013.

Η τεχνολογία, όμως, και τα δίκτυα

αναπτύσσονται για τους καταναλω-

τές, με στόχο να καλύψουν δικές τους

ανάγκες. Αλλωστε, αυτοί «οδηγούν»

την τεχνολογία και την αγορά. Μιλά-

με για τη νέα γενιά των καταναλωτών

που «παίζουν» τις πλέον προηγμένες

Η επανάσταση έχει ήδη ξεκινήσει

Μιχάλης ΤσαμάζΔιευθύνων σύμβουλος

της COSMOTE


συσκευές-gadgets, πρωτίστως κινητά,

«στα δάκτυλά τους», που δουλεύουν

με laptop, που συνευρίσκονται στα

κοινωνικά δίκτυα, που έχουν μάθει να

κάνουν τη ζωή τους πιο εύκολη μέσα

από την τεχνολογία. Αυτοί οι άνθρω-

ποι, νέοι στη μεγάλη τους πλειονότη-

τα, έχουν ήδη προετοιμάσει το έδαφος

για την «επανάσταση».

Η καθημερινότητα αλλάζει. Το μέλ-

λον θα χτιστεί γύρω από τις ασύρ-

ματες επικοινωνίες. Σταδιακά όλοι μας

θα έχουμε μόνο μία κινητή συσκευή,

όπου και αν είμαστε, καθώς ο διαχωρι-

σμός σταθερής/κινητής τηλεφωνίας

θα εκλείψει. Με αυτή την κινητή συ-

σκευή, έως το 2013 θα μπορούμε να

πληρώνουμε λογαριασμούς, να μετα-

φέρουμε ποσά, αλλά και να πηγαίνου-

με για ψώνια. Πάνω από μισό δισ. από

εμάς θα βρίσκει το δρόμο του, ενώ ο-

δηγεί, μέσω κινητού και GPS. Οι μαθη-

τές θα έχουν e-books με τα οποία, μέ-

σω wi-fi ή GSM, θα συνδέονται με

online βιβλιοθήκες, για να «κατεβά-

σουν» βιβλία, έχοντας έτσι απεριόρι-

στες, στην ουσία, δυνατότητες και ευ-

καιρίες στην εκπαίδευση. Κανείς από

εμάς δεν θα αποτελεί πλέον «μονάδα»

ενός μαζικού καταναλωτικού κοινού:

χάρη στο mobile advertising, μια πολ-

λά υποσχόμενη αγορά, στην οποία

πρόσφατα ανακοίνωσε την είσοδό της

η COSMOTE, θα δεχόμαστε στοχευ-

μένες διαφημίσεις με βάση τα δικά μας

ενδιαφέροντα. Ολο και περισσότεροι

από εμάς θα μπαίνουν στο Facebook

μέσω κινητού. Ηδη, τον περασμένο

Αύγουστο, 65 εκατ. άνθρωποι σε ολό-

κληρο τον κόσμο συνδέθηκαν στο δη-

μοφιλές δίκτυο μέσω κινητού. Ο τρό-

πος παρακολούθησης της υγείας μας

θα έχει αλλάξει: όπου και αν είμαστε,

μέσα από την τηλεϊατρική θα διασφα-

λίζουμε ποιότητα ζωής όσο ποτέ άλλο-

τε στο παρελθόν.

Ολα αυτά δεν θέλουμε να αποτε-

λέσουν σενάριο επιστημονικής φα-

ντασίας για τη χώρα μας. Για όσους α-

πό εμάς, εκ των έσω, γνωρίζουμε τα

ζητήματα που αντιμετωπίζει ο κλάδος

στην Ελλάδα, η επίγνωση ότι ο δρό-

μος δεν θα είναι εύκολος, είναι πλή-

ρης. Η αισιοδοξία μας, όμως, και η πί-

στη ότι μπαίνουμε σε μια νέα δεκαετία

με περισσότερες δυνατότητες και ευ-

καιρίες για όλους, με μοχλό την ανά-

πτυξη των τηλεπικοινωνιών, παραμέ-

νει αμείωτη. O κλάδος της κινητής έ-

χει ήδη συνεισφέρει σημαντικά στην

εθνική οικονομία, δημιουργώντας δε-

κάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας και α-

ξία που φτάνει περίπου στο 1,9% του

ΑΕΠ. Η συνεισφορά του κλάδου συ-

νεχίζεται αμείωτη, καθώς, για να α-

νταποκριθεί στα ζητούμενα των κατα-

ναλωτών που απορρέουν από τις τε-

χνολογικές εξελίξεις, απαιτούνται ιδι-

αίτερα σημαντικές επενδύσεις δεκά-

δων εκατομμυρίων ευρώ ετησίως. Τις

εξελίξεις αυτές θα μπορέσουμε να τις

εκμεταλλευτούμε πλήρως, μεγεθύνο-

ντας τα οφέλη σε κάθε επίπεδο, με έ-

να σύγχρονο, μη γραφειοκρατικό α-

δειοδοτικό σύστημα για τις υποδομές

της κινητής, με την εξάλειψη της φο-

ρολογίας που επιβάλλεται στην κινη-

τή ευρυζωνικότητα και τη λήψη απο-

φάσεων άμεσα για την κατανομή του

ψηφιακού μερίσματος.

Μέτρα άμεσα και εύκολα εφαρ-

μόσιμα, ώστε η «γραφειοκρατία» να

μην αναχαιτίσει τη δημιουργία του

«λαμπρού, νέου κόσμου» που οι κινη-

τές επικοινωνίες όχι μόνον υπόσχο-

νται, αλλά έχουν ήδη αρχίσει να κά-

νουν πραγματικότητα...

Η κινητή

ευρυζωνικότητα θα

αποτελέσει πλέον

αναπόσπαστο

κομμάτι της

καθημερινότητας

των καταναλωτών

186

σταθερά δυναμική Foodlink,

Η αγ ο ρ ά π αρ οχ ή ς T h i rd

Party Logistics είναι μια α-

γορά που τα τελευταία 20

χρόνια έχει παρουσιάσει

μεγάλη ανάπτυξη. Η κλιμακούμενη

ανάγκη, κυρίως των πολυεθνικών ε-

ταιρειών, για ανάθεση του αποθηκευ-

τικού και μεταφορικού έργου σε εται-

ρείες 3PL, οδήγησε ή «ανάγκασε» συ-

χνά τη συγκεκριμένη αγορά σε άνθη-

ση. Εταιρείες που ασχολούνται με τη

μεταφορά, τον εκτελωνισμό ή και άλ-

λες δραστηριότητες σχετικές με το

supply chain, στράφηκαν στη συνθε-

τοποίηση των υπηρεσιών τους, παρέ-

χοντας αυτό που ζητούσε η αγορά. Οι

εταιρείες που δημιουργήθηκαν με αυ-

τό τον τρόπο ήταν πολλές, ενώ μετά

από μια 20ετία λίγες κατάφεραν να ε-

ξελιχθούν με συνεχή και ορθολογικό

τρόπο. Ανάμεσα στις εταιρείες που

δραστηριοποιούνται στην αγορά των

3PL είναι και η Foodlink, μια εταιρεία

που κατάφερε μετά από μόλις 12 χρό-

νια να εδραιωθεί στην πεντάδα των

μεγαλύτερων εταιρειών της συγκε-

κριμένης αγοράς. Το 1997 ήταν το έ-

τος ίδρυσης της Foodlink και τον ίδιο

χρόνο ανέλαβε να διαχειριστεί μέρος

της δραστηριότητας των Logistics

Operations της Kraft. Μέχρι το 2000

ε ίχε αν α λάβ ε ι το σ ύν ολ ο των

Logistics Operations της Kraft, σημα-

τοδοτώντας μια συνεργασία που α-

ποτελεί μέχρι σήμερα μια από τις ση-

μαντικότερες και πιο επιτυχημένες

της εταιρείας. Η Foodlink συνέχισε

μέχρι το 2005 να επεκτείνεται με συ-

νεργασίες που είχαν ως άξονα και κύ-

ρια δραστηριότητα τη διαχείριση σε

επίπεδο Logistics εταιρειών τροφί-

μων. Το 2005 βρήκε την Foodlink να

έχει επιπλέον προσθέσει στο πελατο-

λόγιό της την Pillsbury, την Makro

και την Πλιάς. Η Foodlink διαχειρίζε-

ται πλέον όλες τις κατηγορίες τροφί-

μων και αποκτά την τεχνογνωσία δι-

αχείρισης όλων των κατηγοριών τρο-

φίμων σε ό,τι αφορά τις θερμοκρασι-

ακές συνθήκες αποθήκευσης. Οι ε-

γκαταστάσεις εμπλουτίζονται, αφού

πια γίνεται διαχείριση σε συνθήκες

περιβάλλοντος, σε ελεγχόμενη θερ-

μοκρασία κλιματισμού, σε ψύξη και

κατάψυξη.

Η ανάπτυξη της εταιρείας σε όλα

τα επίπεδα είναι πολύ γοργή. Οι τζί-

ροι πολλαπλασιάζονται, η διοικητική

ομάδα και το σύνολο του προσωπι-

κού αυξάνονται, ενώ οι εγκαταστά-

σεις είναι σε συνεχή ανταπόκριση με

την πρόοδο της εταιρείας.

Ηταν το 2005 που η εταιρεία απο-

φάσισε και πέτυχε να εισέλθει σε έ-

ναν άλλο τομέα της αγοράς 3PL πέ-

ραν αυτού των τροφίμων, αυτόν του

187

high tech sector, αναλαμβάνοντας

την παροχή υπηρεσιών Logistics

στην ΤΙΜ, που μετονομάστηκε αργό-

τερα σε Wind. Η τεχνογνωσία που έ-

χει αποκτηθεί από τη διαχείριση τρο-

φίμων είναι πολύτιμη, ενώ σε αυτή τη

φάση πρέπει να αναπτυχθούν νέες

διαδικασίες και να ενσωματωθούν

στο software ρουτίνες για τη διαχεί-

ριση ηλεκτρονικών συσκευών.

Η Foodlink αντεπεξέρχεται με ε-

πιτυχία στις νέες προκλήσεις που πα-

ρουσιάζει η νέα αυτή αγορά, αφού α-

παιτείται ανταπόκριση σε εκρηκτι-

κούς ρυθμούς ανάπτυξης σε συνδυα-

σμό με χρήση νέου βελτιωμένου

software και τεχνολογία αιχμής.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να α-

νοίγονται νέοι ορίζοντες στη διεύ-

ρυνση του πελατολογίου που πλέον

κινείται προς δύο κατευθύνσεις και

διαμορφώνεται σε δύο business units:

food and non food.

Ο αριθμός των συνεργασιών φτά-

νει πλέον τις 20, που εξυπηρετούνται

από τα τρία κέντρα διανομής, στον

Ασπρόπυργο, τη Μαγούλα και τη

Σίνδο στη Θεσσαλονίκη. Κάποιες α-

πό τις σημαντικές συνεργασίες της

τελευταίας πενταετίας είναι με την

Danone, την Arla, την Forthnet , την

Georgia Pacific, την Champion, την

Samsung, την Bacardi, την Tasty, την

Cadbury, την Kafea, την Horeca, τη

Λάβδας...

Η ανταπόκριση της διοικητικής

ομάδας της εταιρείας δεν αφορά μό-

νο στην ανάπτυξη της εταιρείας, που

είναι πάνω από το μέσο όρο της αγο-

ράς, στην οποία δραστηριοποιείται,

αλλά και στη διαμόρφωση της κουλ-

τούρας του οργανισμού. Εργαζόμενοι

από διαφορετικά περιβάλλοντα έρ-

χονται να ενισχύσουν την ομάδα, να

γίνουν η ομάδα. Το μεγαλύτερο στοί-

χημα-επίτευγμα της εταιρείας είναι ό-

τι καταφέρνει να λειτουργεί δυναμι-

κά, ομαδικά και ανθρώπινα, έχοντας

ως συνιστώσες της κουλτούρας της

την αξιοκρατία και την πρωτοβουλία.

Φαίνεται ότι, όπου ευημερούν οι

αξίες, παράγονται και υλοποιούνται

και θετικά οικονομικά αποτελέσμα-

τα. Δεν αποτελεί έκπληξη για τους

γνωρίζοντες την εταιρεία η επιτυχής

είσοδος της Foodlink στην Εναλλα-

κτική Αγορά του Χρηματιστηρίου

Αθηνών. Επίσης, δεν θα πρέπει να α-

ποτελεί έκπληξη ότι τα οικονομικά

αποτελέσματα της εταιρείας κατά τη

διάρκεια του τρέχοντος έτους φαίνε-

ται να έχουν επιτευχθεί σε έτη οικο-

νομικής ευμάρειας, ενώ δυστυχώς

συμβαίνει το αντίθετο στην ελληνι-

κή οικονομία.

Ο στόχος για την Foodlink είναι

να παραμείνει δυναμική και, διατη-

ρώντας την ομάδα της συσπειρωμέ-

νη, προσηλωμένη και επιθετική, να

αποτελέσει για την ελληνική αγορά

τη σημαντικότερη εταιρεία του

κλάδου.

PUBL

I


2030: τι θα έχει πάνωτο τραπέζι μας

Οπως απέδειξε ολοκληρωμένα

ο μείζων ιστορικός «της μα-

κράς διάρκειας» Fernand

Braudel, κατά το 16ο αιώνα

άρχισε η μετατόπιση του κέντρου βά-

ρους της παγκόσμιας οικονομίας από

τη Μεσόγειο προς την όχθη πέρα από

τον Ατλαντικό. Αν, πράγματι, μία α-

νάλογη κίνηση τελείται στις μέρες

μας από τις ΗΠΑ προς την Κίνα -αυ-

τό, άλλωστε, ισχυρίστηκε «ο θρύλος

των αγορών» George Soros στην πρό-

σφατη επίσκεψή του στην Αθήνα, και

δεν είναι ο μόνος- τότε κάθε πρόβλε-

ψη του μέλλοντος κινείται σε ακόμη

πιο υψηλά επίπεδα αβεβαιότητας από

εκείνη που, ούτως ή άλλως, χαρακτη-

ρίζει δομικά την, κατά τους Beck και

Giddens, «κοινωνία του ρίσκου» στην

εποχή της «αναστοχαστικής» (το

προτιμώ από το «αντανακλαστικής»)

ή «δεύτερης» νεωτερικότητας, την ο-

ποία διανύουμε.

Ειδικότερα, ως προς τον αγροτικό

τομέα οι επιπτώσεις της προϊούσας

κλιματικής αλλαγής μειώνουν έτι πε-

ραιτέρω την προβλεπτική ικανότητα,

καθώς σκιάζουν έντονα το μόλις δια-

γραφόμενο πεδίο σύγκρουσης μεταξύ

των ηγεμονικών, σε παγκόσμια κλίμα-

κα σήμερα, καθεστώτων διατροφής

και των εναλλακτικών, τοπικής εμβέ-

λειας, θυλάκων ή «φωλεών» (niches)

αγορών, οι οποίες είτε αναδύονται

(στον προηγμένο «Βορρά») είτε λαν-

θάνουν (στο δοκιμαζόμενο «Νότο»).

Παρά ταύτα, η συζήτηση του μέλλο-

ντος, πάντοτε προκλητική για τη σκέ-

ψη, είναι χρήσιμη, διότι δεν αφήνει α-

νεπηρέαστες τις επιλογές του παρό-

ντος, το οποίο, με τη σειρά του, έχει

διαμορφωθεί από την έκβαση ανάλο-

γων συγκρούσεων του παρελθόντος.

Οταν, υπό την πίεση, από τα μέσα της

δεκαετίας του 1980, του Παγκόσμιου

Οργανισμού Εμπορίου οι μεγάλοι παί-

κτες της διεθνούς αγοράς γεωργικών

προϊόντων, όπως η Ευρώπη και οι Η-

ΠΑ, συμφώνησαν, όχι χωρίς αντιδρά-

σεις από ποικιλώνυμα συμφέροντα

και κινήματα, να μειώσουν την κρατι-

κή στήριξη των κύριων κλάδων παρα-

γωγής τους, κυρίως των δημητριακών,

του κρέατος, των γαλακτοκομικών,

του αμπελο-οινικού, της ζάχαρης κά.,

λίγοι πίστευαν ότι η γεωργία θα εξα-

κολουθούσε να έχει οικονομικό ενδια-

φέρον. Αλλά το 2007-2008 οι τιμές

στα κύρια είδη διατροφής αιφνιδίως

τινάχτηκαν στα ύψη.

Λεωνίδας ΛουλούδηςΚαθηγητής Πολιτικής Προστασίας του

Αγροτικού Περιβάλλοντος στο Γεωπονικό

Πανεπιστήμιο Αθηνών


Οι αιτίες ήταν αρκετές και με πε-

ρισσότερο ή λιγότερο ορατή αλ-

ληλεπίδραση. Μεταξύ των βραχυ-

χρόνιων αιτιών ξεχώρισαν: α) οι φτω-

χές σοδειές, λόγω ακραίων κλιματι-

κών συνθηκών, όπως συνέβη στην

Αυστραλία και το Μπαγκλαντές, β)

οι επιδοτούμενες πολιτικές προώθη-

σης των βιοκαυσίμων, γ) η άνοδος

των τιμών του πετρελαίου, οι οποίες

συνιστούν πάντοτε την κρίσιμη πα-

ράμετρο σε μια γεωργία βαριά εξαρ-

τημένη από αυτήν την ενεργειακή

πηγή, δ) η συνδεδεμένη με την προο-

πτική των βιοκαυσίμων, αλλά όχι μό-

νον, κερδοσκοπία μετά την προσφυ-

γή κεφαλαίων στα γεωργικά αποθέ-

ματα, όταν ξέσπασε η χρηματοπιστω-

τική κρίση με κορυφή του παγόβου-

νου την αγορά κατοικίας, ε) η μείωση

των γεωργικών αποθεμάτων, λόγω

της μείωσης των παρεμβατικών πολι-

τικών ιδιαίτερα στην Ενωση και, στ)

η ανύψωση εμπορικών φραγμών στις

εξαγωγές από χώρες-κλειδιά στην

παραγωγή τροφίμων για την προ-

στασία των καταναλωτών τους. Αυ-

τές οι αιτίες εμπλέκονται με τις μα-

κροχρόνιες, όπως την αλλαγή των

καταναλωτικών προτύπων σε πολλές

ασιατικές χώρες, καθώς η διατροφή

με κρέας και γάλα απαιτεί παραγωγή

πολλαπλάσιου όγκου ζωοτροφών και

την ισχνή δημόσια χρηματοδότηση

της γεωργικής έρευνας από τη δεκα-

ετία του 1970, με άμεσες συνέπειες

στην πτώση της παραγωγικότητας

του τομέα. Τελικά, τι θα γίνει με τα

τρόφιμα; Τόσο ο ΟΟΣΑ, όσο και ο

Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας

του ΟΗΕ προβλέπουν ότι οι τιμές

των βασικών προϊόντων φυτικής πα-

ραγωγής θα σταθεροποιηθούν μέχρι

το 2017 σε λίγο υψηλότερα επίπεδα

από εκείνα της δεκαετίας του 1990,

πριν αρχίσει η προαναφερθείσα

κρίση.

Το αμέσως επόμενο ερώτημα αφο-

ρά στη διατροφική επάρκεια. Εί-

ναι γνωστό ότι η μέση ανάγκη δια-

τροφής ενός ενηλίκου σε ενέργεια εί-

ναι 2.500 θερμίδες την ημέρα και ότι

η παγκόσμια διαθεσιμότητα τροφί-

μων ανερχόταν το 2003 σε 2.800 θερ-

μίδες ανά άτομο, με προοπτική να α-

νέλθει σε 3.050 θερμίδες περί το

2030. Στο ερώτημα αν ο κόσμος θα

αντιμετωπίσει τότε πρόβλημα δια-

τροφής, η απάντηση είναι αρνητική.

Και αυτό, ακόμη και αν αυξηθούν ο

πληθυσμός και η κατανάλωση. Αλλά

σε αυτήν την περίπτωση, ποιο είναι

το πρόβλημα; Διότι υπάρχει πρόβλη-

μα ή ακριβέστερα διαφορετικά, αλλά

όχι ασύνδετα μεταξύ τους, προβλή-

ματα στον ανεπτυγμένο και τον υπό-

λοιπο κόσμο. Η αύξηση των τιμών

των τροφίμων έφερε στο προσκήνιο,

για μία ακόμη φορά, το κρίσιμο ζήτη-

μα της ολιγοπωλιακής διάρθρωσης

των επιχειρήσεων μεταποίησης τρο-

φίμων και κυρίως των επιχειρήσεων

λιανικής πώλησης τροφίμων (των υ-

Οι τιμές των

βασικών προϊόντων

φυτικής παραγωγής

θα σταθερο-

ποιηθούν μέχρι το

2017 σε λίγο

υψηλότερα επίπεδα

από εκείνα της

δεκαετίας του 1990,

πριν αρχίσει η κρίση


περαγορών) που, κατά μία άποψη,

χρησιμοποιούν την αύξηση των τι-

μών των δημητριακών ως δικαιολο-

γία, για να αυξήσουν τα κέρδη τους,

αυξάνοντας τεχνητά τις τιμές των

τροφίμων. Επειδή η ολιγοπωλιακή

διάρθρωση χαρακτηρίζει και την α-

γορά των μέσων παραγωγής και της

συσκευασίας, διογκώνεται η βάσιμη

ανησυχία των αγροτών-παραγωγών

ότι «επιχειρούν μέσα σε ένα γήπεδο

υψηλού κινδύνου».

Η εταιρεία Μονσάντο, για παρά-

δειγμα, ηγείται του κλάδου σπο-

ροπαραγωγής, κατέχοντας το 23%

της αγοράς, ενώ παγκοσμίως το 51%

των συσκευασμένων τροφίμων πω-

λείται σε υπεραγορές. Για να δοθεί

μια συγκριτική εικόνα της δύναμης

που έχει συγκεντρωθεί από αυτήν

την εξέλιξη, όταν, μάλιστα, το παγκό-

σμιο εμπόριο τροφίμων και γεωργι-

κών προϊόντων έχει αυξηθεί από 135

δισ. δολάρια (1961) σε 12 τρισ.

(2006), αρκεί να ειπωθεί ότι οι πωλή-

σεις της Wal-Mart (ΗΠΑ), της

Carrefour (Γαλλία), της Metro (Γερ-

μανία), της Tesco (ΗΒ) και της Ahold

(Ολλανδία) συναγωνίζονται επιτυ-

χώς το ΑΕΠ αντιστοίχως της Ελλά-

δας, της Λιβύης, της Σλοβακίας, της

Λευκορωσίας και της Λιθουανίας.

Η σημαντικότερη διαπίστωση, ό-

μως, από τον όγκο των πωλήσε-

ων είναι ότι αυτή η συγκεντρωμένη

δύναμη έχει δημιουργήσει ένα νέο πα-

γκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης, το

οποίο (αξίζει να σημειωθεί) δεν βρί-

σκεται πλέον κάτω από τον έλεγχο

του κράτους. Αυτό επιτεύχθηκε μέσω

μιας διπλής στρατηγικής των υπερα-

γορών. Αφενός με την αναδιοργάνω-

ση της διαχείρισης του συστήματος

ως αλυσίδων προμηθειών (Supply

Chain Management) και όχι ως επιχει-

ρήσεων και, αφετέρου, με την ανάπτυ-

ξη ενός τριμερούς καθεστώτος προτυ-

ποποίησης (πρότυπα ενίων ή ομάδων

αλυσίδων, πιστοποίηση από τρίτους,

έγκριση των πιστοποιητών από τις α-

λυσίδες προμηθειών).

Εντός αυτού του συστήματος, α-

ναπτύχθηκαν τεχνολογίες εμβληματι-

κές της νεοφιλελεύθερης διακυβέρ-

νησης, αλλά όχι άμεσα προϊόντα της,

οι οποίες θα μπορούσαν να εντα-

χθούν σε τέσσερις κατηγορίες, τη γε-

νετική/γενωμική, τις μεταφορές (με

προέχουσα επιλογή τα εμπορευματο-

κιβώτια), τις νανοτεχνολογίες, την

πληροφορική και τις ψηφιακές επικοι-

νωνίες. Εξαιτίας αυτών των εξελίξεων,

και ενώ η «διακινδύνευση» ανάγεται,

όπως ειπώθηκε, σε δομικό στοιχείο

του τρόπου παραγωγής, διανομής και

εμπορίας, αναθεωρείται πλήρως, για

παράδειγμα, η έννοια της ασφάλειας

των τροφίμων, καθώς καλπάζει η α-

νάπτυξη των βιολογικών συστημά-

των, η δυνατότητα διαχείρισης τερά-

στιων όγκων πληροφοριών (πχ. γε-

νωμικής, πρωτεωμικής, μεταβολωμι-

κής) δια μέσου της βιοπληροφορικής,

αλλά και των συγκλινουσών τεχνο-

λογιών (νανοτεχνολογίας, τεχνητής

νοημοσύνης, νευρωνικών δικτύων).

Η προσθήκη της «ιχνηλασιμότη-

τας» των τροφίμων που θα συνδέεται

και με οικονομικά στοιχεία (πχ. τιμο-

λόγια) δείχνει την κατεύθυνση του

μέλλοντος, όχι μόνον αναφορικά με

τις κυρίαρχες τάσεις του αγρο-

διατροφικού καθεστώτος στις επόμε-

νες δύο δεκαετίες, αλλά και πολύ πέ-

ραν αυτών.

Υπάρχουν αντίρροπες τάσεις, οι ο-

ποίες θα μπορούσαν να αμφισβη-

τήσουν αυτό το πανίσχυρο καθεστώς;

Οσο και αν φαίνεται ουτοπικό, η απά-

ντηση είναι καταφατική και θα πρέπει

να αναζητηθεί αφενός στην επιστήμη.

Η βιοτεχνολογική επανάσταση του

αιώνα μας μπορεί να συνεχίσει και να

επιταχύνει τα επιτεύγματα της παρα-

δοσιακής γενετικής βελτίωσης, ειδικό-

τερα μέσω της γενετικής μηχανικής

για ενδογονιδιακές τροποποιήσεις με

στόχο, μεταξύ άλλων, την προσαρμο-

γή των παραγωγικών ειδών σε ένα ε-

πιδεινούμενο κλιματικό περιβάλλον.

Ωστόσο, η προοπτική της παραγωγής

βιοκαυσίμων δεν πρέπει να εγκατα-

λειφθεί από συγκυριακές και πρόχει-

ρες οικονομικές και περιβαλλοντικές

αξιολογήσεις της χρήσης τους. Οι έ-

Η συγκεντρωμένη

δύναμη των

ολιγοπωλιακών

επιχειρήσεων

μεταποίησης και

λιανικής πώλησης

τροφίμων έχει

δημιουργήσει ένα

νέο παγκόσμιο

σύστημα

διακυβέρνησης, το

οποίο δεν βρίσκεται

πλέον κάτω από

τον έλεγχο του

κράτους


ρευνες στην Ελλάδα για τα λεγόμενα

«βιοκαύσιμα δεύτερης γενιάς», προερ-

χόμενα από το γλυκό και ινώδες σόρ-

γο, την αγριοαγκινάρα κά. έχουν δώ-

σει ελπιδοφόρα αποτελέσματα, ιδιαί-

τερα ως προς το ενδεχόμενο αξιοποί-

ησης οριακών ή εγκαταλειπόμενων

γαιών, λόγω της νέας ΚΑΠ (πχ. κα-

πνός, βαμβάκι, σιτηρά κά.). Εξάλλου,

η στερεή βιομάζα από τα παραπάνω

είδη για θέρμανση ή και ηλεκτρισμό έ-

χει αποδειχθεί αποδοτική ως προς τη

μείωση των αερίων του θερμοκηπίου.

Αφετέρου, αναπτύσσονται και στις ε-

πόμενες δεκαετίες θα αποκτήσουν οι-

κονομικό ενδιαφέρον, «κοινωνικές» α-

ντιστάσεις, όπως η γεωργία τοπικής

εμβέλειας και κοινοτικής στήριξης, η

βιολογική γεωργία, οι λαϊκές αγορές

και τα αποκεντρωμένα σημεία πώλη-

σης «προϊόντων παραγωγού», τα ε-

ναλλακτικά καταναλωτικά κινήματα

και, πάνω από όλα, το διογκούμενο

κίνημα αντιμετώπισης των αιτιών της

κλιματικής αλλαγής.

Αρχίζοντας από το τελευταίο, η

κλιματική αλλαγή αποτελεί, κατά γε-

νική ομολογία, τη μεγαλύτερη πρό-

κληση για τον κόσμο του 21ου αιώνα

και, ειδικότερα για τη γεωργία και

την προμήθεια τροφής, όταν συνδυα-

στεί με την απειλή εξάντλησης μη α-

νανεώσιμων πηγών ενέργειας, υγρών

καυσίμων και φυσικού αερίου.

Αν δεν ληφθούν μέτρα, περί το μέ-

σον του αιώνα, η διατροφική α-

σφάλεια στις χώρες ξηροθερμικών

συνθηκών, των τροπικών, αλλά και

της Μεσογείου, θα απειληθεί λόγω

της κατάρρευσης των γεωργικών συ-

στημάτων, της κάλυψης παράκτιων

περιοχών από τη θάλασσα και της ε-

ρημοποίησης. Χαρακτηριστικό παρά-

δειγμα της σχέσης μεταξύ των κυρί-

αρχων τάσεων παραγωγής, κατανά-

λωσης και κλιματικής αλλαγής είναι

ο τομέας της κτηνοτροφίας. Καθώς

το εισόδημα αυξάνεται και η επέκτα-

ση (κυριολεκτικά, η διάχυση) του α-

στικού ιστού (urban sprawl) επιταχύ-

νεται σε βάρος της γεωργικής γης,

τμήματα του αναπτυσσόμενου κό-

σμου, με πρωταγωνιστές την Κίνα και

την Ινδία, στρέφονται ραγδαία στο

δυτικό διαιτολόγιο της υψηλής περιε-

κτικότητας σε ζωική πρωτεΐνη, οδη-

γώντας την παγκόσμια ζήτηση κρέα-

τος και γάλακτος σε διπλασιασμό το

2050. Ομως, η ζωική παραγωγή έχει

τη μεγαλύτερη ευθύνη για την εκ-

χέρσωση και την απώλεια βιοποικι-

λότητας εκτεταμένων τροπικών οι-

κοσυστημάτων, ενώ είναι εξαιρετικά

ασύμφορη ενεργειακά. Απαιτείται,

όπως είναι γνωστό, ήδη από τις ε-

νεργειακές κρίσεις της δεκαετίας

του 1970 χωρίς, είναι αλήθεια, ανά-

λογη αντιμετώπιση, ενέργεια 4,5 ή 9

θερμίδων από φυτά, για να παραχθεί

αντιστοίχως μία θερμίδα γάλακτος ή

κρέατος. Επιπλέον, σήμερα η προσο-

χή εστιάζεται σε ακόμη μία ανησυ-

χητική παράμετρο, στη συμμετοχή

της κτηνοτροφίας, μέσω των εκκρί-

σεων των μηρυκαστικών, στο 18%

των αερίων του θερμοκηπίου. Επι-

πρόσθετα, η υπερκατανάλωση αυ-

τών των προϊόντων -τα οποία είναι

φτηνά, εξαιτίας της μη κοστολόγη-

σης των εξωτερικών επιβαρύνσεων

που προκαλούν- ειδικά στον εύπορο

δυτικό κόσμο, συνδέεται με προβλή-

ματα της δημόσιας υγείας και της

κρατικής δαπάνης για αυτήν, όπως η

παχυσαρκία, ο καρκίνος και οι καρ-

διοαγγειακές παθήσεις.

Είναι, συνεπώς, κάτι περισσότερο

από προφανής η ανάγκη ριζικού

αναπροσανατολισμού του κυρίαρχου

αγρο-διατροφικού συστήματος με

κριτήρια περιβαλλοντικά, ενεργεια-

κά, χωροταξικά, υγιεινής και ασφά-

λειας του καταναλωτή, καθώς και

κοινωνικής αλληλεγγύης, όταν στη

Δύση η ατομική κατανάλωση θερμί-

δων είναι 60% μεγαλύτερη από εκεί-

νη των λιγότερο ανεπτυγμένων χω-

ρών. Και αυτή η ανάγκη διαμορφώνει

ισχυρές τάσεις πολιτισμικής, σε τε-

λευταία ανάλυση, αλλαγής του συνο-

λικού προτύπου διατροφής, κατευθύ-


νοντας το συνειδητοποιημένο κατα-

ναλωτή σε λιγότερη, ποιοτική και υ-

γιεινή τροφή, παραγόμενη σε περι-

βαλλοντικά, ενεργειακά και κοινωνι-

κά βιώσιμα παραγωγικά συστήματα.

Από αυτή την άποψη, η παραγωγή

τροφής, έστω και λίγο ακριβότερης,

από «εκτατικά» (σε αντίθεση με τα

«εντατικά» της ενεργοβόρου χημι-

κής γεωργίας) γεωργικά συστήματα

σε περιοχές, οι οποίες χαρακτηρίζο-

νται ως Υψηλής Φυσικής Αξίας

(High Nature Farming Systems) προ-

σφέρει στις ανεπτυγμένες χώρες μια

ρεαλιστική εναλλακτική διέξοδο του

αγροτικού τομέα, ο οποίος συνδυά-

ζεται και με άλλες χρήσεις της υπαί-

θρου (αναψυχή, αγροτουρισμός, οι-

κοτουρισμός, αποκεντρωμένα δί-

κτυα επιχειρηματικότητας), συμβατή

με τα αναδυόμενα ήθη μιας νέας

πρότασης συμβίωσης του ανθρώπου

και της φύσης.

Η ευρωπαϊκή αγροτική πολιτική έ-

χει αντιληφθεί αυτήν τη δυνατό-

τητα, αλλά προχωρά -πιο ενδοτική

προς τα συμφέροντα του κυρίαρχου

διατροφικού συστήματος από όσο α-

ναγνωρίζεται στα προγραμματικά

της κείμενα- διστακτικά προς την

πραγμάτωσή της. Και μάλιστα, παρά

το γεγονός ότι οι εναλλακτικές επι-

χειρήσεις αυτού του τύπου σημείω-

σαν, χάρη στην Πολιτική της Αγροτι-

κής Ανάπτυξης της Ενωσης, αξιοση-

μείωτες επιτυχίες έναντι του σαρωτι-

κού all inclusive μαζικού τουρισμού

σε όλη την Ευρώπη.

Η πίεση του περιβαλλοντικού κι-

νήματος, υπό αυτές τις συνθήκες, α-

ναδεικνύεται σε μείζονα μοχλό αλλα-

γών του διατροφικού προτύπου και α-

ναπροσανατολισμού της δημόσιας

παρέμβασης. Από περιβαλλοντικής ά-

ποψης, η συμβατική γεωργία χρησιμο-

ποιεί το περισσότερο νερό και σε με-

γάλο βαθμό είναι υπεύθυνη για τη ρύ-

πανσή του. Αυτή η διαπίστωση απο-

κτά το πλήρες νόημά της, αν συνεκτι-

μηθεί ότι υπάρχουν προβλέψεις για το

2030, σύμφωνα με τις οποίες η φυτική

παραγωγή αναμένεται να αυξηθεί κα-

τά 48% και η ζωική παραγωγή κατά

46%. Η συμμετοχή των χωρών του Ο-

ΟΣΑ προβλέπεται ότι στη ζωική πα-

ραγωγή θα ανέλθει στο 37%, για να

διαθρέψει μόλις το 17% του παγκό-

σμιου πληθυσμού. Επομένως, αν δεν

υπάρξουν αποτελεσματικές πολιτικές

συγκράτησης αυτών των τάσεων, η

πρόκληση ανεπιθύμητων συνεπειών,

όπως η απώλεια της βιοποικιλότητας

από τη μετατροπή φυσικών ενδιαιτη-

μάτων σε γεωργική γη, είναι αναπό-

φευκτη. Επίσης, η σημερινή τάση επέ-

κτασης της καλλιέργειας φυτών για

παραγωγή βιοκαυσίμων προβλέπεται

να αυξηθεί κατά 242% μεταξύ 2005

και 2030. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι,

σε αυτό το ενδεχόμενο, οι εκλύσεις α-

ερίων του θερμοκηπίου που συνδέο-

νται με τη βιομάζα θα είναι μικρότερες

από εκείνες που θα προέρχονταν από

τις ενεργειακές πηγές, τις οποίες θα υ-

ποκαταστήσουν, αλλά αυτό δεν ση-

μαίνει ότι θα είναι ασήμαντες.

Η αγροτική πολιτική αντιμετώπι-


σε, τουλάχιστον στην Ευρωπαϊκή Ε-

νωση, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας

του 1980 την αντίφαση της στήριξης

γεωργικών πρακτικών, οι οποίες ρυ-

παίνουν τους φυσικούς πόρους και υ-

ποβαθμίζουν το αγροτικό τοπίο. Η ει-

σαγωγή της πολιτικής του ελέγχου

της «συνυπευθυνότητας» (cross

compliance), από το 2003, για τις ενι-

σχύσεις των μη αποσυνδεδεμένων α-

πό την παραγωγή εκτάσεων αποτελεί,

κατά γενική ομολογία, σοβαρό βήμα

περιβαλλοντικού εκσυγχρονισμού.

Αλλά και αυτό, πιθανώς στο μέλλον,

ίσως αποδειχθεί ανεπαρκές. Η αρνητι-

κή σύνδεση επιδοτήσεων και περιβάλ-

λοντος αποτελεί ακόμη ένα λόγο ε-

ναρμόνισης με τη διακήρυξη της

Doha, το 2001, στα πλαίσια του ΠΟΕ,

σύμφωνα με την οποία αναμένονται

σημαντικές βελτιώσεις στο θέμα της

πρόσβασης στις αγορές, μειώσεις με

προοπτική σταδιακής εξάλειψης κάθε

είδους επιδοτήσεων εξαγωγών και ση-

μαντικές μειώσεις κάθε είδους στήρι-

ξης που στρεβλώνει το διεθνές εμπό-

ριο. Στο μεταξύ, η προώθηση των λε-

γόμενων πράσινων φόρων για τον πε-

ριορισμό της χρήσης χημικών εισροών

και η κοστολόγηση του νερού άρδευ-

σης, όπως άλλωστε επιβάλλει η Οδη-

γία 2000/60, θα καταστήσει λελογι-

σμένη τη χρήση αυτού του ανεπαρ-

κούς, εξαιτίας της κλιματικής αλλα-

γής, απολύτως ζωτικού αγαθού.

Χωρίς αμφιβολία, στην πορεία

προς το 2030, το 2020 θα αποτε-

λέσει ένα κομβικό σταθμό. Αν μέχρι

τότε τα, όπως λέγονται, «δίδυμα

πρωτόκολλα» του Κιότο και της Κο-

πεγχάγης ενεργοποιηθούν, ώστε να

κατακτήσουν τους συζητούμενους

στόχους τους, στο τέλος της επόμε-

νης δεκαετίας πολλά θα έχουν αλλά-

ξει σε όλους τους τομείς, βεβαίως και

στον αγροτικό. Αν δεν υπάρξει δε-

σμευτική συμφωνία κατά της κλιμα-

τικής αλλαγής, όπως ισχυρίζεται η

πρόβλεψη περί αποτυχίας της Κο-

πεγχάγης, οι εκλύσεις CΟ2 σε χώρες

που δεν ανήκουν στον οργανισμό α-

ναμένεται, κατά τους μελετητές του

ΟΟΣΑ, να διπλασιαστούν μέχρι το

2030, φτάνοντας το 73% της συνολι-

κής αύξησης το ίδιο έτος αναφοράς.

Οι επιπτώσεις στην οικονομία, το πε-

ριβάλλον και τη σχέση «βορρά-

νότου» έχουν ήδη σκιαγραφηθεί πιο

πάνω.

Η περιβαλλοντική διάσταση μετα-

βολίζει το ηθικό σε βαθύτατα

πολιτικό δίλημμα. Επειδή στις χώρες

του ΟΟΣΑ οι κατά κεφαλήν εκλύσεις

θα είναι τριπλάσιες ή τετραπλάσιες

από εκείνες του υπόλοιπου κόσμου,

καθίσταται ευνόητο από πού θα πρέ-

πει να προέλθει η δράση και ποιος θα

πρέπει να επωμιστεί το σχετικό κό-

στος που, σχετικά με τις μεταβιβάσεις

προσαρμογής του αναπτυσσόμενου

κόσμου, υπολογίζεται σε 160 δισ. δο-

λάρια ετησίως. Θα συμβεί κάτι τέ-

τοιο; Η αβεβαιότητα της απάντησης

θα μειωθεί κάπως μετά την Κοπεγχά-

γη και -βεβαίως- με ό,τι ακολουθήσει

σχετικά με την υλοποίηση των συμ-

φωνιών. Μέχρι τότε, η μόνη εμπειρικά

διαπιστούμενη βεβαιότητα είναι ότι η

διεθνώς αποδεκτή αρχή «ο ρυπαίνων

πληρώνει», στην οποία, μεταξύ άλλων

(πρόληψη, πρόβλεψη, προφύλαξη),

βασίζεται η περιβαλλοντική πολιτική,

σπανίως εφαρμόζεται πλήρως, ειδικό-

τερα στη γεωργία. Η Ελλάδα, επί του

προκειμένου, όπως εύκολα φαντάζε-

ται κανείς, πρωταγωνιστεί.

Τελικά, με τη συσσώρευση αφενός

τόσο ισχυρών και αποτελεσματικών

δομικών καινοτομιών στο ηγεμονεύ-

ον αγρο-διατροφικό καθεστώς και,

κατ’ αντιστροφή, τέτοιας κλίμακας α-

πόσυρσης του κράτους από τον επο-

πτικό και ελεγκτικό του ρόλο, αξίζει

να διερωτηθούμε αν τις εξελίξεις της

επόμενης εικοσαετίας επηρεάσουν

-περισσότερο από τα παγκόσμια συ-

νέδρια και τις αποφάσεις τους- η κα-

θημερινή παραγωγή και η διείσδυση

νέων αξιών και συμπεριφορών στην

κατανάλωση και το πρότυπο ζωής. Ε-

πιβεβαιώνεται, για μία ακόμη φορά

-μετά το 1989- ότι η σχέση μεταξύ

του «εποικοδομήματος» ( ή του πολι-

τισμού) και της «βάσης» (οικονομία)

είναι πιο σύνθετη στις μέρες μας, αν

δεν «έχουν έρθει τα πάνω-κάτω».

Αν δεν ληφθούν

μέτρα, η διατροφική

ασφάλεια στις

χώρες της

Μεσογείου θα

απειληθεί, λόγω της

κατάρρευσης των

γεωργικών

συστημάτων, της

κάλυψης παράκτιων

περιοχών από τη

θάλασσα και της

ερημοποίησης


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: F. Braudel, La

Méditerranée et le monde méditer-

ranéen, Librairie Arman Colin, 3ème

ed., 1976. G. Soros, «Η ηγεμονία των

ΗΠΑ τελείωσε στην οικονομία», συ-

νέντευξη στον Α. Παπαχελά, εφ. Η

Καθημερινή, 15.11.2009.

Βλ. συνεντεύξεις του από την

πρόσφατη επίσκεψή του στην Αθή-

να προς τον Β. Μαγκλάρα, στην εφ.

Η Καθημερινή, 22.11.2009 και τον

Χ. Ζέρβα στην εφ. Ελευθεροτυπία,

21.11.2009. Μια μορφή κερδοσκοπί-

ας είναι αυτή που ο Ignacio Ramonet

αποκαλεί «γεωργική νεοαποικιο-

κρατία». Επενδυτές αγοράζουν σε ό-

λο τον κόσμο γεωργική γη. Πρωτο-

στατούν κράτη, όπως το Κουβέιτ, το

Κατάρ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιρά-

τα, η Σαουδική Αραβία, η Κίνα και η

Νότια Κορέα, αλλά δεν υστερούν

και οι επιχειρήσεις. Περίπου 10% της

έκτασης της Αργεντινής -όσο είναι η

Ιταλία- ανήκει σε ξένους επενδυτές.

Ο ιταλικός όμιλος Benetton κατέχει

900.000 εκτάρια, τα οποία τον ανέ-

δειξαν στο μεγαλύτερο ιδιώτη παρα-

γωγό μαλλιού στον κόσμο. Βλ.

Ignacio Ramonet, Αγροτική νεοα-

ποικιοκρατία, περ. Αγροτικός Συνε-

ταιρισμός, έτος 63ο, τεύχ. 74, Μάρ-

τιος 2009, σελ. 16. Βλ. την έκδοση

Birdlife International, Food security,

climate change & biodiversity. The

role of European agriculture in a

changing world. Discussion paper,

April 2009. Η υπόδειξη αυτής και

άλλων σημαντικών βιβλιογραφικών

πληροφοριών οφείλεται στην πά-

ντοτε πολύτιμη συνεργασία του συ-

ναδέλφου μου διδάκτορα, ερευνητή

Γ. Βλάχου. Βλ. τη διεξοδική ανάλυση

του Δ. Ι. Δαμιανού, Διεθνής Οικονο-

μία και Ευρωπαϊκή Γεωργία, στο Κ.

Κριμπάς και Λ. Λουλούδης (επιμ.),

Ελληνική Γεωργία και Αγροτική Πο-

λιτική, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα

2008, σελ. 15-25. Ευχαριστώ και από

εδώ το συνάδελφο Δ. Δαμιανό για

τα σχόλιά του, για την αξιοποίηση

των οποίων φέρω αυτονοήτως την

ευθύνη. Βλ. L. Busch, Can fairy tales

come true? The surprising story of

neoliberalism and world agriculture,

Presentation in XXIII ESRS Con-

gress, 17-21 August 2009, Vaasa

Finland, Re-inventing the Rural:

Between the Social and the Natural.

Γ. Ι. Νυχάς, Κ. Κουτσουμανής, Ε-

φαρμογή της εκτίμησης επικινδυνό-

τητας στα τρόφιμα (risk assessment):

Ενα σύγχρονο εργαλείο για την υγι-

εινή και ασφάλεια των τροφίμων,

στο Κ. Κριμπάς και Λ. Λουλούδης

(επιμ.), ο.π., σελ. 211-216. Από τα

πιο γνωστά στην Ελλάδα είναι το

κίνημα Slow-Food. Αλλά στον ίδιο

χώρο δραστηριοποιούντα και πιο

πολιτικοποιημένες οργανώσεις, ό-

πω ς η δ ι εθ ν ής The Re a l Fo o d

Liberation Collective, βλ. σχετ. Γ.

Παπαϊωάννου, «Τροφή για Σκέψη»,

περ. Εικόνες, ένθετο στο Εθνος της

Κυριακής, 11.10.2009. FAO Live-

stock’s long shadow, FAO, Rome,

2006. Τα στοιχεία αντλούνται από

την έκθεση του Ο ΟΣΑ, OECD

Environmental Outlook to 2030,

OECD 2008. Οι αντίπαλοι της «κλι-

ματικής αλλαγής» θα διεκδικήσουν,

στο ομότιτλο συνέδριο των Ηνωμέ-

νων Εθνών στην Κοπεγχάγη τον

προσεχή Δεκέμβριο, να συγκρατηθεί

η άνοδος της θερμοκρασίας κάτω α-

πό τους δύο βαθμούς Κελσίου, να

μειώσουν οι βιομηχανικές χώρες, μέ-

χρι το 2020, τις εκλύσεις κατά 40%

σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990,

και αναλόγως οι αναπτυσσόμενες

χώρες σε τουλάχιστον 30% χαμηλό-

τερα από το επίπεδο Business-As-

Usual. Βλ. The Economist, Προα-

ναγγελθείσα αποτυχία της Κοπεγ-

χ ά γ η ς , ε φ . Η Κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ,

22.11.2009. Τα ΜΜΕ καθοδηγούν

αν, κυριολεκτικά, δεν επιβάλλουν,

τη διατροφική συμπεριφορά, κατα-

κλύζοντας τους πελάτες τους με κά-

θε είδους γαστρονομική πληροφο-

ρία (συνταγές, ειδικευμένα κατα-

στήματα λιανικής πώλησης, εναλλα-

κτικά προϊόντα, κοσμικά, λαϊκά ή ε-

ξωτικά εστιατόρια, λίστες κρασιών

κλπ.). Χαρακτηριστικό δείγμα το

άρθρο «Χορτοφάγοι εναντίον Κρεο-

φάγων» της Μ. Βασιλειάδου, στις

«Τάσεις» του περ. Γυναίκα, Β’, τεύχ.

19, Δεκ. 2009, σελ. 116-122.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2010

Documents

Transcript of Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2010