Ο ζπγγξαθέαο ηνπ αλά ρείξαο βηβιίνπ, Έιιελαο όρη κόλν θαη'όλνκα, αιιά

επίζεο ΚΑΙ ζην έζνο ΚΑΙ ζηηο πεξί Θεώλ αληηιήςεηο, θαη όληαο απνιύησο

ππεξήθαλνο γηά ηηο δύν ηνπ απηέο ηδηόηεηεο / ηδηαηηεξόηεηεο, ην θαηαζέηεη σο πλεπ-

καηηθή ζπνλδή ππέξ ηεο ρηιηνβηαζκέλεο Αξραίαο Ειιεληθήο Ψπρήο, ζηελ ηεξή

κλήκε ησλ θσηνδνηώλ πξνγόλνπ ηνπ.

Τν παξόλ βηβιίν, αθηεξώλεηαη κε νίθην ζηνλ πνιηηηζηηθά θαη εζηθά

εμαζιησκέλν λεν-Ειιελα πνπ αλαζηελάδεη ζε πνδνζθαηξηθέο θεξθίδεο θαη πίζηεο

ηζηθηεηειάδηθσλ θαη αγλνεί αθόκε θαη ην πνηνο έγξαςε ηελ Ιιηάδα. Αθηεξώλεηαη

επίζεο ζε όινπο ηνπο θπξίνπο πνπ ηνλ θαηάληεζαλ έηζη: Σηνπο δεδεισκέλνπο

ερζξνύο ηεο κλήκεο θαη ηνπο θνπηνξάπηεο ηεο ηζηνξηθήο αιήζεηαο. Αθηεξώλεηαη θαη

ζηελ θνηλσλία απηή «όπνπ ν αλδξηζκόο (κε ηελ αξραία έλλνηα ηνπ όξνπ) αληη-

θαζίζηαηαη από ην βόιεκα θαη ηελ απνθπγή ησλ επζπλώλ», θαη ηεο νπνίαο νη

όπνηνη δηαλννύκελνη «όηαλ δελ ζησπνύλ, ςειιίδνπλ». '

Ο ζπγγξαθέαο δελ ζξέθεη θπζηθά θξνύδεο ειπίδεο γηά ηελ

«απνηειεζκαηηθόηεηα» απηήο ηεο έθδνζεο. Με δεδνκέλν ηνλ ππεξπιεζσξηζκό

«ηδεώλ», ηελ απάζεηα θαη ηε λενθαλή ηάζε ησλ αλζξώπσλ λα θαηαιαβαίλνπλ από

ηα θείκελα πνπ δηαβάδνπλ, κόλν εθείλα πνπ απηνί ζέινπλ λα θαηαιάβνπλ, ζα είλαη

αξθεηά ηθαλνπνηεκέλνο αλ ε αλάγλσζε ηνπ σθειήζεη ηειηθά δέθα-είθνζη

αλζξώπνπο πνπ ζα μαλαλνίμνπλ ηελ θαξδηά ηνπο, θνηλσλώληαο ζηελ Αξραία

Ειιεληθή Ψπρή. Καη βαζεηά κέζα ηνπ, ληώζεη ηελ αλάγθε λα ηνπο επραξηζηήζεη από

ηώξα.. Πξνθαηαβνιηθά.

ΠΡΟΛΟΓΟ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΑΡΟΤΑ (2η) ΕΚΔΟΗ

ηηο αξρέο ηνπ 1993, ε ειιελόγισζζε βηβιηνγξαθία πάλσ ζηελ Αξραία Ειιάδα δνθίκαζε κία πνιύ κεγάιε έθπιεμε, όηαλ ην "Πεξί Παηξώσλ Θεώλ" ηνπ ππνγξάθνληνο, ήξζε, σο πνιηνξθεηηθόο θξηόο, λα ζξπκκαηίζεη αλειέεηα ηηο πύιεο πνπ, πςσκέλεο από ηνλ ΣΡΟΜΟ πνπ επέβαιιε κία άθαηε, αόξαηε, παξαζθεληαθή, πιελ όκσο ππαξθηή πλεπκαηηθή απηαξρία, απαγόξεπαλ ηελ από ηνπο λεν-Έιιελεο πξνζέγγηζε απηνύ πνπ θαη'εμνρήλ ραξαθηήξηδε εθείλνλ ηνλ Πνιηηηζκό, δειαδή ηεο πεξί Θεώλ (άξα πεξί Κόζκνπ θαη Αλζξώπνπ) αληίιεςεο ηνπ.

Μέρξη ηόηε, απηό ην ππξαθησκέλν εδώ θαη ηνπιάρηζηνλ 16 αηώλεο ζέκα, αγγηδόηαλ, όπνηε θαη άλ αγγηδόηαλ, κε κηζόινγα, ανξη-ζηνινγίεο θαη ζπλεζηαικέλεο πεξηθξάζεηο, θαη πάληα κε ηελ παζηθαλή πξνζπάζεηα λα κε δπζαξεζηεζνύλ νη από ηελ αλεμίζξεζθε Ιζηνξία κε ζαθήλεηα θαηαδηθαζζέληεο σο ππεύζπλνη θαη έλνρνη γηα ηνλ νινθιεξσηηζκό ηεο πιήξνπο ππνηαγήο ησλ ππνιεηκκάησλ ηνπ Ειιεληθνύ Έζλνπο ζηε θξηθηή απαμία πνπ ζπλεπάγεηαη κία αληηδηα-κεηξηθά αληίζεηε πξνο ηα απζεληηθά βηνηηθά θαη εζηθά ηνπ κεγέζε θαη πξνηάγκαηα Κνζκναληίιεςε.

Απηό ππήξμε ην κεγαιύηεξν επίηεπγκα ηεο πξώηεο έθδνζεο απηνύ ηνπ βηβιίνπ. "Αξπάδνληαο από ηα θέξαηα ηνλ ηαύξν", όπσο ραξαθηεξηζηηθά είπε έλαο από ηνπο πξώηνπο ηνπ αλαγλώζηεο, ην βηβιίν απηό άλνημε δξόκν γηα κία ζεηξά από άιια πνπ αθνινύζεζαλ, θαη γεινηνπνίεζε εκπξάθησο ηελ απεηιή ηεο θνηλσληθήο απνκόλσζεο, ηνπ ζηηγκαηηζκνύ θαη -αθόκε- ηεο άζθεζεο θπζηθήο θαη εζηθήο βίαο από πιεπξάο ησλ θνβεκπόξσλ, πνπ δεθαεηίεο ηώξα, ελάκηζε αηώλα θαη βάιε από ηελ ίδξπζε ηνπ λεν-Ειιεληθνύ Κξάηνπο, επε-ηύγραλε λα θξαηάεη ζηελ αλππαξμία ή ηελ αζεκαληόηεηα ηνλ αιεζηλό ιόγν ησλ αιεζηλώλ Ειιήλσλ.

Έρνληαο ήδε επηηειέζεη ην, γηα ηελ επνρή ηεο πξώηεο έθδνζεο, έξγν ηνπ, δειαδή έρνληαο ήδε αλνίμεη ηε κεγάιε ζπδήηεζε γύξσ από ηελ θύζε θαη ηελ πνηόηεηα ησλ πξαγκαηηθώλ ειιεληθώλ ζξεζθεπηηθώλ "λνκηδνκέλσλ", θαη έρνληαο πξν πνιινύ εμαληιεζεί, ην αλά ρείξαο βηβιίν θξίζεθε αλαηππσηέν γηα ηελ απόθηεζε ηνπ θαη από ηνπο λεώηεξνπο ζεξάπνληεο ηεο Αξραηνγλσζίαο, πιελ όκσο ζε εληειώο λέα κνξθή. Έγηλαλ νη απαξαίηεηεο δηνξζώζεηο ησλ ιαζώλ

ηηρ απσικήρ, πιό βιαζηικήρ, έκδοζηρ, έγιναν καίπιερ πποζθέζειρ, δια-γπαθέρ, διεςκπςνίζειρ και αποζαθηνίζειρ, δόθηκε μεγαλύηεπη έμθαζη και έκηαζη ζηην επεξήγηζη ηηρ θύζηρ ηων Θεών ηος Ελληνικού Δωδεκαθέος, και, ηέλορ, η εικονογπάθηζη ενηάσθηκε ζε δύο ιδιαίηεπα 16ζέλιδα, με ειδικό σαπηί πος βοηθά ηην καλύηεπη ανάδειξη ηηρ.

Αγαπηηέ αναγνώζηη, καινούπγιε ή παλαιέ, ζος εύσομαι καλή ανάγνωζη.

Βλάσης Γ. Ρασσιάς

«Ο βάρβαρος θα έρθει, έναν καιρό , έλεγε με ηη βαρύβρονηη θφνή ηοσ

ο ζοθός: Και θα έρθει καιρός, ποσ ο φραίος Θεός ηοσ Φφηός θα

εγκαηαλείυει ηούηον εδώ ηο ναό ηοσ! Γιαηί θα έρθοσν οι βάρβαροι και

θα μολύνοσν ηο ιερό ασηό τώμα. Θα καηαζηρέυοσν ηα ιερά, θα

ζσλλήζοσν η' άγια. Θα ζσνηρίυοσν ηοσς βφμούς, λιθάρι ζε λιθάρι δεν

θ'αθήζοσν. Και οι βοζκοί θα θέρνοσν ηα κοπάδια ηοσς, να βόζκοσν

ανάμεζα ζηα μαύρα ερείπια και ηα ζσνηρίμμια ηφν Δελθών..»

(Ed.Sc/iure: «Πσθαγόρας. Ο Μέγιζηος Μσζηαγφγός ηης

Ελλάδος»)

ελ. 12 Βλάση Γ. Ρασσιά -« Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

πνξεί λα είλαη έλα θαηλόκελν θξαπγαιέα

ζθαλδαιώδεο, σζηόζν ε πιήξεο απνπζία ζνβαξήο

λενειιεληθήο βηβιηνγξαθίαο ζρεηηθά κε ηελ Πάηξηα

Ειιεληθή Θξεζθεία, κνηάδεη λα κελ ελνριεί θαζόινπ,

ηνπο, γηα δεθαεηίεο, ππνηηζέκελνπο «εθπξνζώπνπο ηνπ

πλεύκαηνο» ηεο

ρώξαο καο. Δελ νθείιεηαη βέβαηα απηό ζε., βιαθώδε

δαηκνλνθνβία, όκνηα κ'εθείλε ησλ Οζσκαλώλ θαηαθηεηώλ πνπ

από ζξεζθεπηηθό θαλαηηζκό είραλ απαγνξεύζεη ηελ εμόξξπμε

Πάξηνπ καξκάξνπ, γηά λα κε ηύρεη θαη θηηάμνπλ αγάικαηα νη Γξαηθνί θαη., κπνπλ νη «αξραίνη δαίκνλεο» κέζα ηνπο θαη

δσληαλέςνπλ Αληίζεηα, πέξα από ηα γεληθώο δηαθεξπζζόκελα

πεξί ηνπ νμύκσξνπ «ειιελνρξηζηηαληθνύ πνιηηηζκνύ», γλσξίδαλε

θη εμαθνινπζνύλ λα γλσξίδνπλε όινη ηνπο, κεδελόο

εμαηξνπκέλνπ, πσο δελ κπνξεί λα γξάςεη θαλείο ζνβαξά ζρεηηθά

κε ηελ Πάηξηα Ειιεληθή Θξεζθεία, δίρσο λα ηελ εμπκλήζεη -θαη

θαηά ζπλέπεηα λα 'ξζεί ζε άκεζε θαη ζαθή αληηπαιόηεηα σο πξνο

ζύκπαληα ηνλ απηναπνθαινύκελν «Μνλνζετζκό», πξνο έλα

απηαξρηθό δειαδή ζξεζθεπηηθό δόγκα, ην νπνίν δελ αλαγλσξίδεη

κήηε θαλ δηθαίσκα ύπαξμεο ζε άιιεο πεπνηζήζεηο πεξί Θείνπ,

πέξα από ηηο παθεηαξηζκέλεο δηθέο ηνπ. Δίρσο λα 'ξζεί θαηά

πξνέθηαζε, ζε άκεζε θαη ζαθή αληηπαιόηεηα ηόζν κε ην Χξηζηηα-ληζκό, όζν θαη κε ηελ Εβξατθή Θξεζθεία θαη ην Μσακεζαληζκό.

Από ηελ άιιε πιεπξά, όιεο εθείλεο νη αμηόινγεο εξγαζίεο

«δπηηθώλ» δηαλννύκελσλ, πνπ είδαλ ην θώο ηεο δεκνζηόηεηαο

θύξηα θαηά ηνπο ηξείο ηειεπηαίνπο αηώλεο, ράλνπλε ζεκαληηθό

βάξνο από ηελ απιή θαη κόλν ζπλεηδεηνπνίεζε, πσο νιόθιεξε ε

παηδεία θαη θνπιηνύξα πνπ κέζα ηνπο απηνί γελλήζεθαλ, έδεζαλ,

ζπνύδαζαλ θη εμειίρζεθαλ ζε ζηνραζηέο θη εξεπλεηέο, ππήξμε εθ

ησλ πξαγκάησλ κέρξη ην κεδνύιη πνηηζκέλε από ηνλ (ιεγόκελν

«κνλνζετζηηθό») δπτζηηθό ηξόπν αληίιεςεο ησλ πξαγκάησλ, αιιά

θαη ηελ ηζηνξηθή αλαιήζεηα -θαη ίζσο ζε θάπνηεο πεξηπηώζεηο

απηαπάηε-πεξί δήζελ κεηεκθύηεπζεο ησλ αμηώλ ηνπ

Αξραηνειιεληθνύ Κόζκνπ ζηνλ πνιηηηζκό ηεο επνλνκαδόκελεο «Δύζεο». Αλ όκσο ε «Δύζε» αμίδεη ηνλ απέξαλην ζεβαζκό καο

γηα ην γεγνλόο πσο θαηόξζσζε, «εθ ησλ έζσ», λα πνιεκήζεη θαη

λα πεξηνξίζεη ζε θαζαξά -ή ζρεδόλ- ζξεζθεηαθό ξόιν, εθείλε ηελ

εθηαιηηθή Θενθξαηία ηνπ Μεζαί-

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 13

σλα, έλα μεθαζάξηζκα πνπ ζε κία κεηνςεθία «επξσπατθώλ» ρσ-

ξώλ -ζπκπεξηιακβαλνκέλεο δπζηπρώο θαη ηεο Ειιάδνο- δελ έγηλε

δπζηπρώο πνηέ, δελ δηθαηνύηαη σζηόζν νύηε ζην ειάρηζην ηνλ

ηίηιν ηνπ., «ζπλερηζηή» ηνπ Αξραηνειιεληθνύ Πνιηηηζκνύ. Πξώηνλ, γηαηί ν ηειεπηαίνο δελ ππήξμε πνηέ ηνπ «δπηηθόο», ή

«επξσπατθόο», αιιά έλα θαζαξά αλαηνιηθνκεζνγεηαθό θαηλόκελν

κε ζεηξά αιιεινεπηδξάζεσλ πξνο θαη από ηνπο ηόηε γεηηνληθνύο

ηνπ πνιηηηζκνύο. Δεύηεξνλ, γηαηί θαηαζηξάθεθε νινθιεξσηηθά

από ηηο νξδέο ηνπ ζθόηνπο, πνπ ηνλ ηέηαξην κ.α.ρ.ρ. (κεηά ηελ

απαξρή ηεο ρξηζηηαληθήο ρξνλνιόγεζεο) αηώλα, θαηέθαςαλ θαη

θαηέζηξεςαλ όια ηνπ ζρεδόλ ηα έξγα, είηε γξαπηά, είηε εηθαζηηθά /

αξρηηεθηνληθά. Καη ηξίηνλ, γηαηί -όπσο πξνείπακε- ε

επαλεθεύξεζε ησλ αξραηνειιεληθώλ πνιηηηζκηθώλ αμηώλ ζηε

δηάξθεηα ηνπ δπηηθνεπξσπατθνύ Δηαθσηηζκνύ, βαζίζηεθε

απνθιεηζηηθά ζηα απειπηζηηθά ειάρηζηα ληνθνπκέληα, πνπ ε

«κνλνζετζηηθή» Θενθξαηία είρε επηηξέςεη λα δηαζσζνύλ, δειαδή ζηα πιένλ αλώδπλα θαηά ηηο -πόηε πνλεξέο θαη πόηε βιαθώδεηο-

εθηηκήζεηο ηεο. Αιιά θαη επίζεο, γηαηί εθ ησλ πξαγκάησλ -εθηόο

πνιύ ζπάλησλ πεξηπηώζεσλ πνπ απνηνική-ζεθε κε γελλαηόηεηα

ε αλάδπζε ζηα επίπεδα ηεο πνιπζετζηηθήο νπηηθήο, όπσο ι.ρ.

ζπλέβε ζηελ πεξίπησζε ηνπ παξλαζζηζηή πνηεηή Leconte de

Lisle (1818-1894) ή ηνπ θσηηζκέλνπ δηαλνεηή Louis Emile Menard

(1822-1901) ηνλ νπνίν ν επίζεο ειιεληζηήο Pierre Louys

πξνζθσλεί «παζηαζκέλν εηδσινιάηξε, παλάγην άλζξσπν»-,

ζπληειέζηεθε από κπαιά ηα νπνία δπζηπρώο πνηέ ηνπο δελ είραλ

κπεζεί ζηελ Πξνρξηζηηαληθή Ψπρή.

Καη θάπνπ ν γλσζηόο καο Ernest Renan (1823-1892), αλ θαη βξίζθεη ηνλ εαπηό ηνπ ππνρξεσκέλν λα νκνινγήζεη πσο «ν

Μνλνζετζκόο έγηλε ηόζν νπζηώδεο ζηνηρείν ηεο δηαλνεηηθήο καο

αληίιεςεο, ώζηε όιεο νη πξνζπάζεηεο καο γηά λα θαηαιάβνπκε

ηνλ Πνιπζετζκό ηεο αξραηόηεηαο ζα ήηαλ ζρεδόλ κάηαηεο» δελ

παξαιείπεη λα καο πιεξνθνξήζεη αιινύ όηη ηάρα., «ε ζξεζθεία

ησλ Ειιήλσλ παξέκεηλε ραξηησκέλε παηδαξησδία» (!!), ελώ

αθόκε θη απηόο ν γίγαληαο ηνπ θηινζνθηθνύ Μεδεληζκνύ Friedrich

Wilhelm Nietzche (1844-1900), απηόο πνπ θαηάθεξε λα ζπιιάβεη

-έζησ θαη κε ηνλ ηξόπν πνπ ηε ζπλέιαβε- ηελ ηόζν δηαδεδνκέλε

ζηνλ πξνρξηζηηαληθό θόζκν ηδέα πεξί «Θέζεο Πέξαλ ηνπ Καινύ

θαη ηνπ

Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ» ελ. 14

Καθνύ», απηόο πνπ ηόικεζε λα βγεί θαη λα δειώζεη όηη απέλαληη

ζηνπο Έιιελεο ν ζύγρξνλνο ηνπ άλζξσπνο δελ είρε θαλ ην., δη-

θαίσκα λα ππάξρεη (!!), δελ θαηάθεξε πνηέ ηνπ λα μεπεξάζεη ην

δπτζκό πνπ θξπβόηαλ κέζα θαη ζηε δηθή ηνπ ζθέςε. Τν δπτζκό

πνπ ηνλ έθεξε λα πεξηγξάθεη ζε ζρέζεηο αληίζεζεο /

αληηπαξάζεζεο, αληί ζπγγέλεηαο / αιιεινζπκπιήξσζεο, εθείλα

πνπ απεθάιεζε «Α-πνιιώλεην» / «Δηνλπζηαθό» ζηνηρείν κέζα ζηελ

Ειιεληθή Χπρή(2)

.

Αζρέησο πάλησο από ηελ όπνηα απηνπαγίδεπζή ηνπο, νη

θάπνηνη ειάρηζηνη «δπηηθνί» πξαγκαηηθά ειιεληζηέο ζηνραζηέο θαη

ζπγγξαθείο, αμίδνπλ ηνλ βαζύηαην ζεβαζκό καο, αθνύ πξνθαλώο ππήξμαλ ό,ηη θαιύηεξν απηή ε πνιηηηζηηθά απηαξρηθή, κνλνιηζηθή

θαη κπινθαξηζκέλε κεηαρξηζηηαληθή αλζξσπόηεηα κπνξνύζε λα

δώζεη ζε ζπλεγνξία ηεο Αξραίαο Χπρήο, ελώ αξθεηνί από απηνύο,

αθόκε θαη νη ζρεηηθά πην πξόζθαηνη (Otto, Livingstone, Seltman,

Vernant, θιπ) ζε θάπνηεο -νπθ νιίγεο- ζηγκέο ηνπο, άγγημαλ ζε εθ-

πιεθηηθό βαζκό ηελ ηειεπηαία. Καη δελ πξέπεη λα ιεζκνλήζνπκε,

ή λα αγλνήζνπκε άιισζηε, πσο ν νδνζηξσηήξαο πνπ ρεηξίδεηαη ε

«άιιε πιεπξά», εδώ θη αηώλεο πεξλάεη ζπζηεκαηηθά, κε ηε βία

ηεο ζπληξηπηηθήο αξηζκεηηθήο πιεηνςεθίαο θαη κόλν, ηηο

αλππόζηαηεο θαη απζαίξεηεο απόςεηο ηεο πεξί ηνπ Αξραίνπ

Κόζκνπ. Οη αξραίνη, δειαδή νη πξαγκαηηθνί θαη απζεληηθνί,

Έιιελεο, θαη'επαλάιεςε θαη ζπζηεκαηηθά θαηεγνξνύληαη -θαη όρη κάιηζηα κόλν από αδαείο «ζενιόγνπο» θαη πξνζειπηηζηέο ηνπ

ιεγόκελνπ «Μνλνζετζκνύ», αιιά θαη απν ππνηηζέκελνπο

«ειιελνιάηξεο» ηζηνξηθνύο- ζαλ «νη θαη'εμνρήλ παξαπιαλεκέλνη

σο πξνο ηα ζεία» θαη ζαλ εηδσιν-πξνζθπλεηέο , ελώ ε Πάηξηα

Ειιεληθή Θξεζθεία θιεηδώλεηαη θαλνληθά ζην ρξνλνληνύιαπν σο.,

«ζξεζθεία λεθξή» (!!) -ιέο θαη είλαη πνηέ δπλαηόλ νη Θενί λα

έρνπλ., εκεξνκελία ιήμεσο, κεηά ηελ παύζε ή πεξηνξηζκό ηεο

όπνηαο καδηθήο ηνπο ιαηξείαο.

Κιαζζηθό παξάδεηγκα απηήο ηεο ινγηθήο είλαη ηα ιόγηα ηνπ

ππνηηζέκελνπ «ειιεληζηή» Egon Friedell -επηεηθώο απαξάδεθηα

γηά ην επίπεδν γλώζεσλ ηνπ- ζην βηβιίν «Πνιηηηζηηθή Ιζηνξία ηεο

Αξραίαο Ειιάδνο»: «Οη Ειιελεο ινηπόλ δελ πίζηεπαλ θαηαβάζνο

ζε ηίπνηα, εθηόο από κεξηθέο ππεξβνιηθά αλζξώπηλεο πξνθα-

ηαιήςεηο. Οηαλ κε ηνλ θαηξό δηαιύζεθαλ θη απηέο, δελ έκεηλε ζηε

ζέζε ηνπο παξά έλαο πιαδαξόο ληετζκόο ή έλαο απξνθάιππηνο

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 15

αζετζκόο» (..). Αιιν ηξαληαρηό παξάδεηγκα, απνηειεί ν ακεξηθαλόο

ζπγγξαθέαο Thomas Bulfinch (1796-1867), πνπ ζηελ εηζαγσγή

ηνπ βηβιίνπ ηνπ «The Age of Fable» ζα γξάςεη γεκάηνο ζξεζθεπηη-

θή απηνπεπνίζεζε ηα εμήο: «Οη ζξεζθείεο ηεο αξραίαο Ειιάδνο θαη

Ρώκεο έρνπλ νξηζηηθά ραζεί. Οη ιεγόκελεο «Οιύκπηεο» ζεόηεηεο

δελ έρνπλ κήηε θαλ έλαλ δωληαλό άλζξωπν πνπ λα πηζηεύεη

ζ'απηέο (νη εκθάζεηο δηθέο κνπ)». Εδώ έρνπκε ηε βιαθεία ηεο «κν-λνζετζηηθήο» αιαδνλίαο ζε όιε ηεο ηε κεγαινπξέπεηα. Οπσζδή-

πνηε θαη ζηηο επί γεο εκέξεο ηνπ Bulfinch, ππήξραλ νη

δσδεθα-ζετζηέο Καθίξ Καιάο ηνπ Ιλδηθνύ Καπθάζνπ (Ιλδνθνύο),

αιιά θαη «άιινη πνιινί» ζηηο «δπηηθέο» θνηλσλίεο -ζηα γεξάκαηα

ηνπ ζα κπνξνύζε λα δεί, ζηελ άιιε πιεπξά ηνπ Αηιαληηθνύ, ηνλ

θσηηζκέλν απόζηνιν ηνπ Ειιεληζκνύ Menard λα ππεξαζπίδεηαη κε

ζζέλνο ζην βηβιίν ηνπ «Polythéisme Hellénique» (1863), ηελ

αληίιεςε όηη ν Πνιπζετζκόο απνηειεί ηε ιαηξεία ελόο εύηαθηνπ θαη

θπζηθνύ θόζκνπ.

Αλνηγκα παξέλζεζεο: Ιζσο ζάπξεπε βέβαηα λα ηεζεί

επηηέινπο θάπνηε θαη ην πνιύ ζεκαληηθό εξώηεκα θαηά πόζν δηθαη-

νύηαη ή όρη έλαο νξθηζκέλνο «κνλνζετζηήο» δηαλννύκελνο, λα απαη-

ηεί λα παξζνύλ ζνβαξά ηα όζα απηόο γξάθεη ζρεηηθά κε ηελ αξ-ραηνειιεληθή ζξεζθεία, αιιά θαη θαηά πόζν εκείο, νη ηεο απέλαληη

πιεπξάο, είκαζηε ππνρξεσκέλνη λα ηνπ θάλνπκε κία ηέηνηα ράξε.

Αλ θάπνηνο Ιζιακηζηήο θαζήζεη θαη γξάςεη «κειέηεο» γηά ηνλ

Φξηζηηαληζκό, ην βαξύ ζηίγκα ηεο κηζαιινδνμίαο θαη ηεο δεισκέλεο

αληηπαιόηεηαο, ζα βιάςεη ζνβαξά -όπσο είλαη άιισζηε πνιύ

θπζηθό- ηελ όπνηα εγθπξόηεηα ηεο άπνςεο ηνπ. Γηαηί όκσο θάηη

ηέηνην δελ ηζρύεη γηά ηελ εγθπξόηεηα ησλ απόςεσλ ησλ όπνησλ

θεξέθσλσλ ηνπ «κνλνζετζηηθνύ» θαζηζκνύ γηά ηελ Πάηξηα Ει-

ιεληθή Θξεζθεία; Εδώ ν αλαγλώζηεο θαιείηαη λα δώζεη κνλαρόο

ηνπ ηελ απάληεζε, Καηά ηελ θξίζε ηνπ..

Η αιαδνλία θαη κηζαιινδνμία ηνπο είλαη ζε ηειεπηαία αλά-

ιπζε θάηη πεξηζζόηεξν από γλσζηή. Υπαθνύνληαο ηπθιά ζηηο απ-

ζηεξέο νδεγίεο ηνπ Ιζξαειίηε Θενύ Yahveh (Γηαρβέ, Ιαρσβά), δελ

αλέρνληαη ηελ ύπαξμε εηεξνδνμίαο, δειαδή δελ αλέρνληαη άιιε

θωλή πιελ ηεο δηθήο ηνπο. Γηαηί ινηπόλ είκαζηε εκείο ππν-

ρξεσκέλνη λα παίξλνπκε ζηα ζνβαξά ηα όζα ε εκπάζεηα, ε

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «.Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

ακβιύλνηα θαη ην ζεζκνπνηεκέλν κίζνο, ππαγνξεύεη ζε θάπνηνπο

λα ιέλε θαη λα γξάθνπλ; ε θάπνηνπο πνπ ζεσξνύλε κε αζπκβί-

βαζηεο κε ηελ αλζξώπηλε ηδηόηεηα θάπνηεο «ζείεο δηαηαγέο» όπσο ε γλσζηή «ηνπο βσκνύο ασηών θέλεις καηαζηρέψει θαη ηα είδσια

απηώλ θέλεις ζσνηρίψει θαη ηα άιζε απηώλ θέλεις καηακάψει. Δη-

όηη δελ ζέιεηο πξνζθπλήζεη άιινλ Θεόλ. Επεηδή ν Κύξηνο ηνπ νπνί-

νπ ην όλνκα είλαη Ζειόηππνο, είλαη Θεόο δειόηππνο.. Μήποηε κό-

μης ζσνθήκην μεηά ηων καηοίκων ηης γης..» («Εμνδνο» ΛΔ,

13-15). ε θάπνηνπο πνπ όρη αλαγλσξίδνπλ απιώο ηεξόηεηα ζε

ηέηνηεο δηραζηηθέο «νδεγίεο», αιιά θαη πνπ επηπιένλ ηηο

αθνινπζνύλ θαηά γξάκκα -θαη θαλαηηθά- αθόκε θαη ζήκεξα. Ση

κπνξνύλ λα καο πνύλ άξαγε ζνβαξά απηνί, πνπ νη «άγηνη

παηέξεο» ηνπο, έβξηδαλ ρπδαηόηαηα ηνπο Έιιελεο Θενύο,

απνθαιώληαο ηνπο «ζαηαληθά δαηκόληα» (Σεξηπιιηαλόο, «De

Spectaculis» PL, Θ,Θ, 641 θαη 643, θαη Αγηνο Απγνπζηίλνο, «Enarratio in Psalmos» : «Omnes dii gentium dae-monia», ήηνη

«Ολοι οι Θεοί ηων εθνικών είναι δαιμόνια» ); Απηνί, πνπ -όπσο

άιισζηε νκνινγεί ν ίδηνο ν Σεξηπιιηαλόο- απάληεζαλ κε

πεξηθξόλεζε ζηνλ απηνθξάηνξα Σηβέξην, όηαλ εθείλνο, κέζα ζηελ

θαζηεξσκέλε αλεμηζξεζθεία ηεο Απηνθξαηνξίαο, ηνπο πξόηεηλε λα

απνζεσζεί ν εζηαπξσκέλνο Σδεζνπά θαη λα εληαρζεί ζην Πάλζενλ

ηεο Ρώκεο (!!). Απηνί, πνπ αηώλεο αξγόηεξα, αιιά ζηνλ ίδην αλ όρη

κεγαιύηεξν βαζκό αιαδόλεο, ζα πεξηπαίμνπλ ηνλ δηαθεθξηκέλν

γεξκαλό θηιόινγν Otto, κέ θξάζεηο όπσο απηέο: «Ερεηε πεηζζεί

γηά ηελ ύπαξμε ηνπ Δηόο θε Otto;», «Ναη». «Καη πξνζεύρε-ζζε ζηνλ

Δία;» «Ναί». «(γειώληαο) Μα, ηόηε θε Otto πξέπεη λα ηνπ

πξνζθέξεηε θαη., ζπζίεο !». Καη εδώ θιείλεη ε παξέλζεζε.

Η πξναλαθεξζείζα αεδηαζηηθή απζαηξεζία -ηεο πιεην-

ςεθίαο δπζηπρώο- ησλ ιεγόκελσλ «δπηηθώλ» κειεηεηώλ ηεο Αξ-

ραίαο Ειιάδνο, δελ πεξηνξίδεηαη βέβαηα ζε ζηελά «ζξεζθεπηηθό»

επίπεδν. Αθόκε θαη ζην επίπεδν ηνπ επξύηεξνπ Ειιεληθνύ έζνπο,

ζηε ζθαίξα ηνπ θαζεκεξηλνύ βίνπ, ζα δνύκε κία άλεπ πξνεγνπκέ-

λνπ ιπζζαιέα επίζεζε, θαηαζπθνθάληεζε θαη εζθεκκέλε παξα-

πιεξνθόξεζε. Αηηία ηεο, κία -θπζηθά αλήκπνξε λα ηεθκεξησζεί

ηζηνξηθά- θπιεηηθή ππεξνςία, αιιά θη έλαο βαζύο θζόλνο ιόγσ

ρξηζηηαληθήο εζηθήο. Ελα αξθεηά θαιό παξάδεηγκα απνηειεί ίζσο,

ν γεξκαλόο θαζεγεηήο Ernest Borneman, ν νπνίνο ζην βηβιίν ηνπ

«Η Παηξηαξρία» (Αζήλα, «Μνξθσηηθό Θδξπκα Εζληθήο Σξαπέδεο»,

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

1988), ην νπνίν ζεκεησηένλ πξνο κεγάιε κνπ έθπιεμε θαηαπηα-

λόηαλ όρη κε ηνπο Θζξαειίηεο, αιιά κε ηελ.. Ειιάδα θαη ηε.. Ρώκε,

δίλεη ξεζηηάι ζπθνθαληηθώλ γηα ηνπο Έιιελεο αλαθξηβεηώλ, πνπ

θπζηθά γξάθνληαη εκ προθέζεως. Αθνύ ινηπόλ αξαδηάζεη θαη απ-

ηόο όιεο ηηο θαζηεξσκέλεο βιαθείεο γηά ηνπο., αλαξίζκεηνπο «νκν-

θπινθηιηθνύο» θαη «αηκνκηθηηθνύο» έξσηεο ησλ Ειιήλσλ Θεώλ (..),

ζεξβίξεη ηειηθά θαη ηελ απαξάδεθηε εθδνρή ηνπ νκνθπιόθηινπ

ζπκπαηξηώηε ηνπ Hans Licht ζρεηηθά κε ην πξνζσλύκην «Οξζία»

ηεο Θεάο Αξηέκηδνο ζηελ πόιε ηεο πάξηεο: Οη, κπξνζηά ζην

βσκό ηεο, «δηακαζηηγνύκελνη» λεαξνί παξηηάηεο, ππνηίζεηαη πσο.. έξρνληαλ ζε ζηύζε εξεζηζκέλνη από ηε καζηίγσζε (Μ), κία

«εθδνρή» πνπ κόλν έλα άξξσζην κπαιό κπνξεί λα «ζπιιάβεη»,

όηαλ κάιηζηα είλαη όρη κόλν «ηζηνξηθώο δηαζσζέλ», αιιά θαη παζί-

γλσζην, πσο ην ελ ιόγσ πξνζσλύκην πξνεξρόηαλ από ην όηη ην

«δηηπεηέο» μόαλν ηεο Θεάο, βξέζεθε ζθελσκέλν ζε ζέζε νξζή από

ηνπο Αζηξάβαθν θαη Αιώπεθν, νη νπνίνη κάιηζηα ζηε ζέα ηνπ ηειηθά

παξεθξόλεζαλ -ελώ ε «δηακαζηίγσζε» απνηεινύζε ην απνκεηλάξη

θάπνησλ παλάξραησλ αλζξσπνζπζηώλ δηα θιήξνπ, πξνο άξζε

κίαο «θαηάξαο» πνπ πίζηεπαλ πσο ην κπζηεξηώδεο απηό μόαλν

είρε θέξεη ζηε πάξηε (Παπζαλίαο, III, 16).

Πέξα από ηελ ππεξπήδεζε όισλ απηώλ ησλ εκπνδίσλ

πνπ ε αλάινγε «εζθεκκέλε βιαθεία» έρεη πνιύ πνλεξά θαη

εληέ-ρλσο ελνθζαικίζεη κέζα ζηελ πεξί Ειιάδνο βηβιηνγξαθία, γηά

λα πξνζεγγίζεη κάπως θαλείο ηελ αληίιεςε ησλ αξραίσλ Ειιήλσλ

ζρεηηθά κε ηνλ Κόζκν, όζν θαη ην Θείν / Θεξό -πνπ θάπνπ

ηαπηίδνληαη-, νθείιεη επίζεο λα πεηάμεη νξηζηηθά ζην θαιάζη ησλ

ζθνππηδηώλ θαη όιεο εθείλεο ηηο άιιεο αζηεηόηεηεο ησλ ζύγρξνλσλ

απηόθιεησλ «επηζηεκνληθώλ» θαη «γξακκηθώλ» εξκελεπηώλ ησλ

πξνρξηζηηαληθώλ ζξεζθεηώλ, κπζνινγηώλ θαη θνζκναληηιήςεσλ.

Ελλνώ εθείλα ηα απειπηζηηθά ξερά «ν πξσηόγνλνο άλζξσπνο

εληππσζηαδόηαλ ή ηξόκαδε από ηα θπζηθά θαηλόκελα γύξσ ηνπ θαη

ηα ζενπνηνύζε» (..). Καη απηό γηαηί κία ηέηνηα εξκελεία βάδεη κνηξαία

ζ'έλα θαη ην απηό ηζνπβάιη ηελ θάζε είδνπο πνιπζετζηηθή ή

παλζετζηηθή αληίιεςε ηνπ Κόζκνπ, κε ηνλ θάζε είδνπο «πξν-

θαηαξηηθό» αληκηζκό ή ηνηεκηζκό ησλ θνηλσληώλ πνπ κόιηο δξα-

πεηεύνπλ από ην εκηάγξην. Πξόθεηηαη γηά κία πνιύ βνιηθή εξκελεία,

πνπ απαληάεη κελ «ηθαλνπνηεηηθά» όια ηα εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ην

ελ. 18 Βλάση Γ. Ρασσιά -« Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

θαηά πφζν είλαη ζη'αιήζεηα -φπσο απηνδηαθεκίδεηαη- ν ιεγφκελνο

«Μνλνζετζκφο», ε., «αλψηεξε παζψλ ησλ αληηιήςεσλ πεξί Θείνπ»,

αιιά απηφ κφλν γηά ηνπο νπαδνχο ηνπ θαη γηά θαλέλαλ άιιν <4)

. Η

πνιπδηάζηαηε θχζε ηνπ ίδηνπ ηνπ Σχκπαληνο άιισζηε, δε κνηάδεη

λα πνιπζπλεγνξεί κε κνλνδηάζηαηεο θαη ππεξαπινπζηεπκέλεο εξκελείεο ηνπ

(5), εθηφο βέβαηα αλ πξνζθπλάεη θαλείο άλεπ φξσλ ην

γλσζηφ θαη ηξνκαθηηθφ δφγκα ηνπ -νπζηαζηηθνχ ηδξπηή ηεο Χξη-

ζηηαληθήο Θξεζθείαο- Σανχι, ή «Παχινπ»: «Πίζηεπε θαη κε εξεχ-

λα», ή ηνλ ηδηφηππν παξαινγηζκφ ηνπ -επίζεο γλσζηνχ-

Τεξηπι-ιηαλνχ: «Πηζηεχσ γηαηί είλαη παξάινγν» (..)

(Δελ ππάξρεη Έλα πνπ λα κελ είλαη και Πνιιαπιφ, θαη

επηπιένλ απηή ε ίδηα ε ιέμε «Μνλνζετζκφο» είλαη ζην έπαθξν πα-

ξαπιαλεηηθή, φζν παξαπιαλεηηθή είλαη επίζεο άιισζηε θαη ε ιέμε

«Πνιπζετζκφο». Μηιψληαο γηά ηνλ πξψην, νπζηαζηηθά δελ κηιάκε

παξά γηά ην εμηξεκηζηηθφηεξν -θαη γηα απηφλ ηνλ ιφγν και αθειέ-ζηεξν επίζεο- πξντφλ ελνζετζκνχ ηνπ δεχηεξνπ: Ο ιεγφκελνο «Μν-

λνζετζκφο», είλαη απιψο κία πεξίπησζε ολικήρ ασπυμαηοτίαρ.

Απφ ηα ακέηξεηα ρξψκαηα θαη ηηο ακέηξεηεο απνρξψζεηο ηνπ Θείνπ,

απηφο κπνξεί λα αληηιεθζεί κφλν δχν: Λεπθφ θαη Μαχξν, ζε

απφιπηε κάιηζηα αληίζεζε, δίρσο ηελ παξακηθξή χπαξμε, ή κεζν-

ιάβεζε «γθξίδνπ». Καη ζα πξέπεη εδψ λα ζεκεηψζνπκε επίζεο φηη ε

αιεζηλή θαη αηψληα αληηπαιφηεηα ησλ δχν απηψλ κνλαδηθψλ θν-

ζκναληηιήςεσλ -φπσο ήδε έρνπκε θαηαδείμεη ζην ηέινο ηνπ βηβιίνπ

«Ζεχο. Σπκβνιή Σηελ Επαλαλαθάιπςε Τεο Ειιεληθήο Κνζκναληί-

ιεςεο»- δεν αθνξά ηνλ αξηζκφ ηνπ Θενχ ή ησλ Θεψλ, αιιά ηε

ζσέζη και θέζη πνυ έρεη απηφο ή έρνπλ απηνί ζε εθείλν πνπ νη Έι-

ιελεο απεθάιεζαλ «Κφζκν»)

Θα θιείζνπκε, ηέινο, ηα εηζαγσγηθά απηνχ ηνπ βηβιίνπ κε

ηελ ππνγξάκκηζε φηη φπνηνο ζέιεη πξαγκαηηθά λα πξνζεγγίζεη ηελ

θνζκναληίιεςε ησλ Ειιήλσλ, ή -αθφκε ρεηξφηεξα γηά ηηο αληνρέο

ηνπ- λα κοινυνήζει ζε απηήλ, πξέπεη πξνεγνπκέλσο λ'αλνίμεη ηα

φπνηα θξάγκαηα ηνπ, λα απνδερζεί ηελ, αλνίθεηα δπζηπρψο γηα ηνλ

ζχγρξνλν άλζξσπν, δεθηηθφηεηα ηεο Έθ-Σηαζεο (λα ηνπνζεηεζεί

δειαδή πέξα απφ ηα ζηελά «εδψ», «εγψ» θαη «ηψξα» πνπ ηνλ

θξαηνχλ φκεξν ηεο ιεγφκελεο «κεηαρξηζηηαληθήο» Ψπρήο) θαη λα

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 19

δηαρπζεί κέζα ζηα πνηάκηα ηεο Αξραίαο Ειιεληθήο Ψπρήο: Παξ-

ξεζία, Αλνρή, Ωξαηφηεηα, Ειεπζεξνπξέπεηα, Αξεηή, Μέηξν, Επ-

ζχηεηα, Αλζξσπηζκφο, Πνιπκέξεηα, θαη, θπξίσο, Εγγχηεηα Πξνο

Τν Θείν («Ο αξραίνο ηειεηνπξγφο δεν πποζπαθεί να παπάγει

θάηη ην επθηαίν..», ζα παξαηεξήζεη πνιχ εχζηνρα ν Walter F. Otto ζην «Δηφλπζνο. Μχζνο θαη Λαηξεία». «..Αληίζεηα, καηέσει ην

καη'εξο-σήν επθηαίν: Την εγγύηηηα ηος Θεού»). Καη ε

ππνγξάκκηζε απηή γίλεηαη επεηδή, ζέινπκε δελ ζέινπκε, κάο είλαη

ή φρη αξεζηφ ή βνιηθφ, ν απζεληηθφο θαη πξαγκαηηθφο Έιιελαο,

δειαδή ν αξραίνο, δελ γίλεηαη λα πξνζεγγηζηεί νχηε κέζα απφ κία

αθειέζηαηε Λανγξαθία, νχηε κέζα απφ κία εληειψο επηθαλεηαθή

Φηινινγία, νχηε κέζα απφ κία -νχησο ή άιισο- θαθνπξναίξεηε

Εζλνςπρνινγία. Αθφκα ρεηξφηεξα δε, ν «αθαδεκατζκφο», ε

«νπδεηεξφηεηα» θαη ν ςεπδν«αληηθεηκεληζκφο», κφλν ζε

λεθειψδεο αδηέμνδν ζα νδεγήζνπλ εθείλνπο πνπ -θπζηθά, πνλεξά

ζθεπηφκελνη- ζα ηα επηιέμνπλ ηάρα σο «κέζεο νδνχο». Λεο θαη

είλαη πνηέ δπλαηφλ λα ππάξρεη., «κέζε νδφο», αλάκεζα ζηνλ ζενδίδαθην Έιιελα θαη ζηνλ γνλππεηή δεηζηδαίκνλα θαη κηθξφ

άλζξσπν (άζρεηα απφ ην πνηά δηθαηνινγία ν ηειεπηαίνο

ρξεζηκνπνηεί γηά λα πξνζθπλήζεη ηνλ αλχπαξθην Δηθηάηνξα η'

Οπξαλνχ).

Ο Charles Seltman, πνιχ εχζηνρα, θάλεη ιφγν αθφκε θαη γηά.. «πιεξσκή δηνδίσλ» γηά ηελ επίηεπμε ηεο πνιππφζεηεο πξν-

ζέγγηζεο ηεο Αξραίαο Ειιεληθήο Ψπρήο, φηαλ ιέεη επί ιέμεη ηα

εμήο: «Όκεξνο θαη Σνθνθιήο, Πεξηθιήο θαη Πιάησλ, Αξηζηνηέιεο

θαη Αιέμαλδξνο, Αζήλα, Σπάξηε, Κφξηλζνο. Μέρξη εδψ δελ

ππάξρεη θαλέλα εκπφδην, δηαλνεηηθφ, ή ζπλαηζζεκαηηθφ, ή ςπρηθφ,

πνπ λα καο απνκνλψλεη απφ απηή ηε ρψξα θαη ηνλ ιαφ πνπ ηελ

θαηνίθεζε. Απφ ηε ζηηγκή φκσο πνπ ζα πξνζπαζήζνπκε λα

θαηαιάβνπκε ηνπο Θενχο θαη ηηο πεπνηζήζεηο ηεο Αξραίαο Ειιάδνο, απηφκαηα κία ζεηξά απφ εκπφδηα, ςπρηθά,

ζπλαηζζεκαηηθά θαη δηαλνεηηθά καο εγθισβίδνπλ θαη καο θξαηνχλ

αηρκαιψηνπο. Ππέπει λοιπόν να πληπώζοςμε διόδια γιά να ηα

διαβούμε, γπκλψλνληαο ηνπο εαπηνχο καο απφ ηηο ηφζεο

πξναηψληεο πξνθαηαιήςεηο θαη απαγνξεχζεηο, γηά λα καο

επηηξαπεί ε είζνδνο κέζα ζ'εθείλν ην γνεηεπηηθφ βαζίιεην πνπ ζα

καο απνθαιχςεη πσο ν Ζεχο θαη ν Απφιισλ, ν Εξκήο θαη ε

Αθξνδίηε, ππήξμαλ Θενί απφιπηα αιεζηλνί γηά

κάποιους με σάρκα και οστά, ευφυέστατους ανθρώπους, που κατά πολύ περίεργο τρόπο έμοιαζαν με εμάς.» («The Twelve Olympians And Their Guests»)

Η λατρεία εκείνης της «μητριστικής», δηλαδή τροφού και ζωοδότρας, Θεάς, από τους μεσολιθικούς χρόνους και μετά κά­λυπτε το σύνολο σχεδόν του «εντεύθεν των Ηρακλείων Στηλών Κόσμου» (Βρετανικά νησιά, Μάλτα, Ετρουρία, Βόρεια Ευρώπη, πα­ραδουνάβιες χώρες μέχρι τη σημερινή Ουκρανία, Μ,Ασία, Αίγυπτο, Μεσοποταμία), ενώ υπάρχει και η αξιοσημείωτη σχετική παρα­τήρηση των αρχαιολόγων -που έρχεται να βάλει μία σειρά από ση­μαντικά ερωτήματα- πως «τα χρονικά αρχαιότερα ειδώλια που απεικονίζουν αυτή τη Θηλυκή Θεά είναι και τα καλλιτεχνικότερα»!(6)

Τα ειδώλια της, πήλινα, λίθινα, μαρμάρινα και πιθανώς ξύλινα που φυσικά δεν έχουν διασωθεί, μοιάζουν να δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στα γεννητικά όργανα και τους μαστούς, πράγμα που αποδεικνύει ξεκάθαρα τον παραλληλισμό της γυναικείας φύσης με τη Γή και τη γονιμότητα: έμμηνα, εποχές έτους, φάσεις του φεγγαριού. Αυτός ο παραλληλισμός, συν το γεγονός πως έχουμε για τη συγκεκριμένη εποχή σαφείς αποδείξεις ιερουργίας από γυναίκες, έγινε αφορμή γιά μία τεράστια παρεξήγηση, ή ηθελημένη διαστρέβλωση, με πά­ρα πολύ κόσμο στις μέρες μας να πλάθει μύθους για υποτιθέμενες αγγελικές κοινωνίες που αποκαλούνται «μητρι-ΑΡΧΙΕΣ», «κυριαρ­χίες των γυναικών» και άλλα σχετικά. Η πέρα από τα όποια μυθεύματα αλήθεια ωστόσο, είναι πως σΐκείνες τις κοινωνίες δεν υπήρχε εξουσία κανενός φύλου πάνω στο άλλο, αλλά και δεν υ­πήρχε μήτε συγκροτημένο ιερατείο -αφού οι ιερουργούντες δρού-

σαν περισσότερο στο χώρο της θετικής (συμπαθητικής) μαγείας και του σαμανισμού. Είναι προφανές λοιπόν ότι, όπως συμβαίνει σή­μερα σε κοινωνίες που διασώζουν τα πιο πάνω χαρακτηριστικά (λ.χ. Ινδιάνοι, Αβοριγίνοι κ. λ. π), υπό καμμία απολύτως έννοια δεν θα μπορούσε να υπάρξει η οποιαδήποτε μορφή κοινωνικής κατα­δίκης των τάχα «αρσενικών» στοιχείων του κόσμου μας, όπως θέ­λουν σήμερα τα δυϊστικά μυαλά κάποιων νΌποδείξουν -αν και, για να είμαστε αντικειμενικοί, όχι πάντα κατ'ανάγκη κακοπροαίρετα (7'

Στη μεγαλύτερη ακμή του προ-Μυκηναϊκού Ελληνικού Κό­σμου, δηλαδή στους αιώνες του Κρητομινωϊκού Πολιτισμού, η λα­τρεία της Μεγάλης Θηλυκής Θεάς βλέπει το Πάνθεον της να διαχέεται πολύπλευρα σ'έναν ανάλογο βαθμό, που στους μετα-Μυκηναϊκούς Έλληνες θα διαχυθεί το Πάνθεον των «Ολυμπίων Θεών» (οι οποίοι, σημειωτέον, αναφέρονται και σε επιγραφές της Γραμμικής Β της Πύλου). Η Μητέρα Θεά, συντροφεύεται από τον (κερασφόρο) αρσενικό σύντροφο της Θεό, τον Κρηταγενή («Ιδαίο» και «Δικταίο») Δία ή Ρελχανό, έναν θνήσκοντα και ανασταινόμενο Θεό, προστάτη του αμπελιού και της μελισσοκομίας, βλαστικό / γονιμικό και ενιαύσιο θεό, σε πάρα πολλά σημεία όμοιο με το βαβυλωνιακό Μαρδούκ, τον αιγυπτιακό Όσιρι και τους (μετα­γενέστερους του) φρυγικό Άττι, ελληνικό Ζαγρέα Διόνυσο(8), αρχαίο κεντροαμερικανό Μπακάμπ, φοινικοσυριακό Άδωνι -που ωστόσο είχε από αρκετά ενωρίς ενταχθεί στο ελληνικό Πάνθεον και η λατρεία του ήταν γνωστή στις Μυκήνες-, περσικό Μίθρα κ.λ.π. κι εντελώς άσχετο με τον Ολύμπιο Δία. Η προσωνυμία «Ζεύς» έχει προορισμό να τονίσει απλώς την ιδιαίτερη θέση του εν λόγω Θεού -ως υπέρτατης θεότητας- μέσα στην «αρσενική» πτέρυγα του κρη-τωμινωϊκού Πανθέου (προς τιμή του Κρηταγενούς Διός-Ρελχανού ετελούντο την Εαρινή Ισημερία μεγάλα Μυστήρια, τα λεγόμενα Αγχισπόρια, όπου ανάμεσα σε άλλα, διδασκόταν στους μύστες το «άρρητο» μυστικό της κυκλικής «γέννησης» -και κατά συνέπεια του κυκλικού «θανάτου»- των βλαστικών και ενιαυσίων Θεών).

Επίσης, ένα θεϊκό ζευγάρι, η «Κυρία των Θηρίων» (εικόνα 1), ή Δίκτυννα, ή Βριτόμαρτις («γλυκεία παρθένος» σύμφωνα με τους Σολίνο και Ησύχιο, εκ του βριτύ, δηλ. γλυκύ και εκ του μάρτις, δηλ. παρθένος), θυγατέρα του Διός-Ρελχανού και της Κάρμης, και ο

«Κύξηνο ησλ Εώσλ», κέ άγλσζην κέρξη ζήκεξα ην κηλσηθό ηνπ ό-

λνκα, εθπξνζσπνύλ ηό ίδην αθξηβώο πξάγκα πνπ ζα εθπξνζσ-

πήζνπλ κεηέπεηηα αληηζηνίρσο ε Άξηεκηο θαη νη Δλόδηνο Δξκήο θαη

Απόιισλ. Ζ «Κπξία ησλ Θεξίσλ» ζα ιαηξεύεηαη αξγόηεξα ζηελ

Αίγηλα θαη ηε Λαθεδαίκνλα ρώξα σο «Αθαία» (ζηελ Αίγηλα

ηαπηηζκέλε κε ηε Θεά Αζελά), ελώ ην όλνκα ηεο «Γίθηπλλα» ζα

ζπλαληηέηαη ηαθηηθά ζε «θιαζζηθνύο» ύκλνπο πξνο ηελ Αξηέκηδα

(Υκλνο Οξθέ-σο XXXVI(9)

θαη αιινύ), ελώ κεηά ηελ έιεπζε ησλ

Γσξηέσλ ζηε λήζν Κξήηε ζα ιαηξεύεηαη σο επίθιεζε ηεο

Αξηέκηδνο κε ηδηαίηεξε κάιηζηα ενξηή ζηελ πόιε Οινύληα, ηα ιεγόκελα «Βξηηνκάξπεηα». Ο «Κύξηνο ησλ Εώσλ», ζα

απεηθνλίδεηαη κε ηνύο ίδηνπο «εξκαίνπο ιόθνπο» από ιηζάξηα

ζσξηαζκέλα ζηηο γσλίεο ησλ δξόκσλ, κε ηα νπνία ζ'απεηθνληνηεί

αξγόηεξα ν Θεόο Δξκήο (Ο Θεόο ησλ «εξκαίσλ ιόθσλ»,

Δξκαλόο ζηελ ιαθσληθή δηάιεθην, όπσο επηζεκαίλεη ν Charles

Seltman ζην «The Twelve Olympians And Their Guests»).

Τέινο, ε απνθαινύκελε «Θεά ησλ Φηδηώλ», πξνζηάηηο

ηεο νηθηαθήο δσήο, απνηειεί ηελ πξόδξνκν ηεο Δζηίαο, ηεο Ήξαο,

θαη ηεο Αζελάο Παξζέλνπ ηνπ «Όθεσο Οηθνπξνύ». Ζκίζενη, ηεξέο

πεγέο, ηεξά άληξα, δαίκνλεο, νηθηαθή θαηά θύξην ιόγν ηεξνπξαμία, ζπκπιεξώλνπλ ηελ όιε εηθόλα πνπ κνηάδεη πιένλ πάξα πνιύ κε

εθείλε ηελ επεξρόκελε ζηε κεηα-Μπθελατθή ειιεληθή ιαηξεία, αλ

εμαηξέζνπκε βέβαηα ηνλ έληνλα πξσηαγσληζηηθό ξόιν πνπ δίλεηαη

εδώ ζηε γπλαίθα σο πεγή δσήο -πνπ δελ ράζεθε κεηά, πιελ

όκσο πεξηνξίζζεθε αηζζεηά. Ρόιν, πνπ όκσο απνηειεί απιώο ηε

θπζηνινγηθή ανηανάκλαζη θαη ζην ζξεζθεπηηθό επίπεδν, ελόο

ζπλόινπ θνηλσληθώλ ζρέζεσλ πνπ αλακθίβνιια ράξηδε ζην

γπλαηθείν θύιν κία κε δηαπξαγκαηεύζηκε αμηνπξέπεηα θη

απηνδηάζεζε <10)

.

Μέ έληνλεο επηξξνέο από ηνλ Κξεηνκηλστθό Κόζκν, ε

ιαηξεία ζηνλ Μπθελατθό εθείλνλ, πνπ αθνινύζεζε, δηαηήξεζε κία πνιύ απιή κνξθή -ηελ νπνία ε Πάηξηα Διιεληθή Θξεζθεία ζα

δηαηεξήζεη ζηε ζπλέρεηα κέρξη αθόκε θαη ηε ιεγόκελε «θιαζζηθή»

επνρή: Μέζα ζε ένα κλίμα θσζικής απλόηηηας, ο Έλληνας

Άνθρωπος, προζεύτεηαι ζηοσς Θεούς ηοσ και προζθέρει

αναθήμαηα και θσζίες. Οη πξνζεπρέο γίλνληαη ζπλήζσο ην

πξσί, σο θαζαγηαζκόο ηεο αξρήο ηεο εκέξαο, θαη απεπζύλνληαη

ζε έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο Θενύο, ηνπ νπνίνπ ή ησλ νπνίσλ

δεηείηαη ε

Τόμος Πρώτος - «Περί Των Πατρώων Θεών» Σελ. 2

βνήζεηα (εθ ηνπ βνή εηο ηα ζεία) θαη ε ζπκπαξάζηαζε. Πξνζεπρή

γίλεηαη θαη ζε ζεκαληηθέο ζηηγκέο ηεο εκέξαο, όπσο ι.ρ. πξηλ από αξρή ζπλειεύζεσλ, πξηλ από ηα δηάθνξα γεύκαηα, πξηλ από ηε

ιήςε ζεκαληηθώλ απνθάζεσλ θαη, ηέινο, κε ην πέξαο ηεο εκέξαο

πξηλ ηνλ λπθηεξηλό ύπλν. Ο πξνζεπρόκελνο ζηέθεηαη όρθιος κε

πςσκέλα ή ρακεισκέλα θαη ηα δύν ρέξηα ηνπ, ή κε κόλν ην

αξηζηεξό, έρνληαο ην δεμί ζην ζεκείν ηεο θαξδηάο, θαη ζηξέθεη ην

πξόζσπν ηνπ πξνο ηελ θαηεύζπλζε πνπ ν ίδηνο αλαγλσξίδεη ηνλ

Θεό ηνπ, δειαδή πξνο ηνλ νπξαλό γηα ηνπο «νπξάληνπο» Θενύο,

πξνο ηε γή γηα ηνπο «ρζόληνπο», θαη πξνο κία ζπγθεθξηκέλε

θαηεύζπλζε πνπ νδεγεί ζε γεσγξαθηθό ή ςπρηθό ζεκείν ζπγ-

θεθξηκέλεο ιαηξείαο (ι.ρ. πξνο ηα δπηηθά όηαλ ε πξνζεπρή απεπ-

ζύλεηαη ζε ήξσεο).

Τελ ίδηα επνρή έρνπκε ηελ εκθάληζε λέσλ πνιεκηθώλ ειιεληθώλ θύισλ πνπ εηζέβαιαλ ζηα λόηηα εδάθε ηνπ

Κξεηνκη-λστθνύ θαη πξν-Μπθελατθνύ θόζκνπ, όρη ζαλ

εθπξόζσπνη -όπσο απεξίζθεπηα ιέγεηαη από πνιινύο- ελόο

θηελώδνπο παλ «θνπξ-γθαληζκνύ», αιιά απιώο σο νη απόγνλνη

ελόο παλάξραηνπ απνηθηζκνύ ηνπ Βνξξά, πνύ δηέδσζε ζεκαληηθά

ζηνηρεία ηνπ ειιεληθνύ έζνπο ζε νιόθιεξε ζρεδόλ ηελ Δπξώπε,

ηα έζλε ηεο νπνίαο ην κεηεμέιημαλ ζύκθσλα κε ηελ ηδηνζπγθξαζία

ηνπο θαη ηελ ηδηαίηεξε πνιηηηζκηθή ηνπο θαηάζηαζε (ζε ζεκείν πνπ

λα κπνξνύκε λα κηιάκε γηα ειιεληθή ομοθσλία αιιά θαη

επξσπατθή ομοεθνία) αιιά πνπ ηώξα ήηαλ ππνρξεσκέλνη πηά λα γπξίζνπλ ζηα πάηξηα ρώκαηα, πηεζκέλνη από ηνλ θίλδπλν απηνύ

αθξηβώο ηνπ ηειεπηαίνπ, δειαδή ηνπ ύζηεξνπ «θνπξγθαληζκνύ» Ζ

επηξξνή απηώλ ησλ θύισλ, έθαλε ζηαδιακά ηελ θνηλσληθή ζέζε

ηνπ άλδξα πνιεκηζηή, θαηά πνιύ πηό ηζρπξή θαη πηό πξνλνκηνύρα

από εθείλε ηεο γπλαίθαο. Μία θπζηνινγηθή δηαηάξαμε ηεο

θνηλσληθήο ηζνξξνπίαο, πνπ πάληνηε ηελ έρνπκε δεη ζηελ Ηζηνξία

θάζε θνξά πνπ πξνηεξαηόηεηα δίλεηαη ζηε Γύλακε παξά ζην

Πλεπκαηηθό. Μνηξαία ινηπόλ θαη νη θπιεηηθέο ιαηξείεο πνπ

αξγόηεξα ζρεκάηηζαλ ηελ ειιεληθή εθνική εθείλε, άξρηζαλ λα

γίλνληαη πεξηζζόηεξν «αξζεληθέο» (αλ θαη όπσο δειώλσ ακέζσο

πηό θάησ, δηαθσλώ απνιύησο κε ηελ απόδνζε ηέηνησλ

ραξαθηεξηζκώλ, ζε ό,ηη αθνξά ηα ησλ Θεώλ).

Αξθεηέο -κέρξη ηόηε έρνπζεο δεπηεξεύνπζα ζεκαζία- «αξ-

ελ. 24 Βλάση Γ. Ρασσιά -« Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

ζεληθέο» ζεόηεηεο, άξρηζαλ λα θαηαιακβάλνπλ πηό ζεκαληηθέο ζέ-

ζεηο ζην θαηλνύξγην Ειιεληθό Πάλζενλ, δίρσο όκσο -θαη πξέπεη λα

ηνληζηεί θαιά απηό- λα ππνηηκώληαη, νύηε νη ήδε ππάξρνπζεο, νύηε

νη «λενθεξκέλεο» -ιόγσ κεηνλνκαζίαο- «ζειπθέο». Γηαηί ήηαλ ε

θπιεηηθή (από ηα γέλε-θπιέο) πξνέιεπζε πεξηζζόηεξν, παξά ην

θύιν -όπσο αξθεηνί θαη αξθεηέο ζέινπλ λα ηζρπξίδνληαη- ην βαζηθό

θξηηήξην γηά ηελ πξνώζεζε ή όρη θάπνησλ Θεώλ ζηηο πηό ζε-

καληηθέο ζέζεηο ηνπ λένπ Ειιεληθνύ Παλζένπ.

Κάησ από απηή ηε ινγηθή ινηπόλ, βιέπνπκε ηνλ «αξ-

ζεληθό» θαη θεξαζθόξν Θεό ησλ απηνρζόλσλ Αξθάδσλ Πάλα, ηνλ

επίζεο «αξζεληθό» πειαζγηθνπηλστθό Εξκή, ηνλ ζξαθνπειαζγηθό

αιιά θαη κπθελατθό Δηόλπζν (

2), θαη ηνλ παλάξραηαο πξνέιεπζεο

Ήθαηζην, κάιινλ λα πθίζηαληαη ππνβάζκηζε, ελώ αληηζέησο βιέ-

πνπκε ηε ζέζε θάπνησλ «δσξηθώλ» γπλαηθείσλ ζενηήησλ λα αλα-

βαζκίδεηαη εληππσζηαθά: ηελ Οιπκπία, ηελ ππνηηζέκελε

θαη'εμν-ρήλ έδξα ηνπ «Παηέξα Θεώλ θαη αλζξώπσλ» Δηόο, ν Ναόο

ηεο Ήξαο όρη κόλνλ ππήξμε ν πξώηνο θαη αξραηόηεξνο, αιιά

παξέκεηλε κέρξη ηέινπο θαη ν πηό ζεβάζκηνο όισλ, αθνύ εθεί νη

αγσληδόκελνη πξνζέθεξαλ ηηο πξνζσπηθέο ηνπο ζπζίεο. ηα νκεξηθά έπε, ε Θεά Δηώλε πνπ κέρξη ηόηε κόλν ζηε Δσδώλε

κνηξαδόηαλ κε δηθέο ηεο κάιηζηα ηέξεηεο ην εθεί Μαληείν κε ηνλ

«πξώην αλάκεζα ζηνπο Θενύο Δία» σο «ζειπθή κνξθή απηνύ ηνπ

ηδίνπ ηνπ Δηόο», αλαβαζκίδεηαη ζηα κάηηα νιόθιεξνπ πιένλ ηνπ

Ειιεληθνύ Κόζκνπ, πνπ κέρξη ηόηε ηε ζεσξνύζε απιώο ζετθή θόξε

ηνπ Ωθεαλνύ θαη κεηέξα ηεο Θεάο Αθξνδίηεο. ηελ Αζήλα, παξά

ηελ εθεί αθξαία γηά ηνλ Ειιεληθό Κόζκν, «εθ ησλ έζσ»

παηξηαξρηθνπνίεζε ηεο θνηλσλίαο, ε απνπζία εηζβνιέσλ

δηαηήξεζε ηε ιαηξεία ηεο Αζελάο σο Θεάο Πνιηνύρνπ. Η Θεά

Εηιεηζύτα, από δύν δηαθνξεηηθέο ζεόηεηεο ησλ Πειαζγώλ θαη

Κξεηνκηλώσλ, θόξεο ηεο Θεάο Ήξαο, ελνπνηείηαη ζε κία θαη πνιύ

ζεκαληηθή ζεά, πξνζηάηηδα ησλ γπλαηθώλ ζηε δηάξθεηα ηνπ ηνθεηνύ, θαη ηα Ιεξά ηεο γεκίδνπλ ηε ρώξα ησλ Ειιήλσλ '

13).

Κακκία ηάζε άιισζηε ηεο από ηνπο ερζξνύο ηεο ιεγό-

κελεο «εηδσινιαηξείαο» (δειαδή ηνπ «πνιπζετζκνύ», ή

«παλζετ-ζκνύ») -πόζν κάιινλ όηαλ απηή ππνηίζεηαη πσο έρεη λα

θάλεη κε

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 25

ην., θύιν (αλ είλαη δπλαηόλ !) ησλ ζενηήησλ-, δελ εθδήισζε πνηέ

ζηελ παλαλζξώπηλε Ιζηνξία ζρέζεηο εθνύζηαο αληηπαιόηεηαο πξνο άιιεο ηάζεηο. ε όινπο ηνπο «πνιπζετζηηθνύο» Πνιηηηζκνύο, ε

αλνρή θαη ε ειεπζεξία ππήξμαλ νη θπξίαξρνη θαλόλεο ζηελ εμέιημε

ησλ ζξεζθεηώλ, νη νπνίεο άιισζηε εμ αηηίαο απηνύ απεθιήζεζαλ

«θπζηθέο». Σα όπνηα πξνγελέζηεξα «λνκηδόκελα», ελζσκαηώ-

λνληαλ απιώο ζην ιαηξεπηηθό ησλ θαηλνύξγησλ, κε ηε ινγηθή όρη

ηνπ αθαληζκνύ δηα ηεο ηδηνπνίεζεο, αιιά ηεο δηαηήξεζεο δηα ηεο

επαιιειίαο. Σν ίδην έθαλαλ, όπσο ήηαλ θπζηθό, θαη νη πνιπζετζηέο

Έιιελεο: Σα «Πύζηα», γίλνληαλ ζηνπο Δειθνύο, όρη πξνο ηηκή ηνπ

Θενύ Απόιισλνο, αιιά πξνο ηηκή ηνπ «ληθεκέλνπ» Πύζσλνο, ν

«αλαηξαπείο» από ηνπο Οιύκπηνπο, Θεόο Κξόλνο, ιαηξεπόηαλ

εθηεηακέλα ζε νιόθιεξε ηε ρώξα (ζηελ Αζήλα, ηελ Οιπκπία, ηελ

Κπξήλε, ηε Μαγλεζία, ηε Ρόδν, θ.α.), ζπρλά κε δηθό ηνπ, επώλπκν κήλα, ηνλ ιεγόκελν Κξνληώλα, σο πξνζηάηεο ησλ θαηαπηεζκέλσλ,

θαη νη πξνο ηηκή ηνπ ενξηέο γηα ην ηέινο ηεο ζπγθνκηδήο, ηα

ιεγόκελα «Κξόληα», απνηεινύζαλ κία από ηηο κεγαιύηεξεο

ειιεληθέο ενξηέο κέρξη ηελ ύζηαηε αξραηόηεηα.

Εθείλε ε πνιύ παξάμελε αλνρή ησλ πξαγκαηηθώλ Ει-

ιήλσλ (θαη ησλ ππόινηπσλ βεβαίσο «εζληθώλ») πξνο ηελ νπνηα-

δήπνηε άπνςε (από-όςε) πεξί Θεώλ, πνπ δελ ηύραηλε λα ηαπ-

ηίδεηαη κε ηε ζπγθεθξηκέλε εζληθή δηθή ηνπο, κία αλνρή εληειώο

αδηαλόεηε ζα ηνικνύζακε λα πνύκε γηά ηνλ όπνην ζεκεξηλό

«κν-λνζετζηή», πεξηγξάθεηαη ίζσο αξθεηά πεηπρεκέλα από ηνλ

Charles Seltman ζην «The Twelve Olympians And Their Guests»:

«Ελα από ηα πηό ζπγθαηαβαηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ Ειιήλσλ,

ήηαλ ην λα δέρνληαη κε ραξά ηνλ Θεό, ή ηνπο Θενύο θάπνηνπ μέλνπ

θαη λα ηνπ ιέλε: Μα θπζηθά! Οη Θενί ζνπ ρη, ςη θαη σκέγα πξέπεη λα

είλαη νη ίδηνη κε ηνπο δηθνύο καο άιθα, βήηα θαη γάκα!». Καη

ζπλερίδεη αιινύ ζην ίδην βηβιίν ηνπ: «Από ηα πνιύ παιαηά ρξόληα,

ηνπιάρηζηνλ από όζν γλσξίδνπκε, νη Έιιελεο ππήξμαλ

ζπκβηβαζηηθνί ζε ζέκαηα πνπ αθνξνύζαλ ηε ζξεζθεία, θαη θαλέλαο

Έιιελαο δελ ζα κπνξνύζε πνηέ ηνπ λα εθθξάζεη ηε γλσζηή

αιαδνληθή άπνςε πσο ηάρα ν δηθόο ηνπ Θεόο ήηαλ ν κόλνο

αιεζηλόο Θεόο, θαη πσο νη Θενί ησλ άιισλ αλζξώπσλ δελ ήηαλ

ηίπνηα πεξηζζόηεξν από δαίκνλεο».

Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ» ελ. 26

Ο κάθε ζκεπηόμενορ αναγνώζηηρ, μποπεί να διακπίνει

ζςνεπώρ εδώ μία άβςζζο διαθοπάρ ηος κόζμος ηον οποίο εδώ και αιώνερ ςθιζηάμεθα, ηος κόζμος ηηρ μιζαλλοδοξίαρ και ηηρ

ζηενόηηηαρ ηος νού, ηος κόζμος ηος «ενόρ και μόνος Θεού»

Ηασυβά, από εκείνον πος μόπθυζαν, εξέλιξαν και ηίμηζαν οι

ππογονοί μαρ αληθινοί Έλληνερ.

Αναγκαία παπένθεζη: κάπος εδώ είναι επίζηρ, πος θα ππέπει

επιηέλοςρ να επιμείνοςμε με ιδιαίηεπη αςζηηπόηηηα ζηην

παπαηήπηζη, πυρ δελ δηθαηούκαζηε, αιιά ούηε

οσζηαζηηθά θαη κπορούκε λα κηιάκε ζοβαρά

για., «απζενικέρ», «θηλςκέρ», «ειπηνικέρ», «πολεμικέρ», «ηλιακέρ», «ζεληνιακέρ» κ. λ. π. θεόηηηερ. Ζ απόδοζη αςηών ηυν

θηηνών, σει-ποπίαζηών και απελπιζηικά ανθπώπινυν

σαπακηηπιζηικών ζηιρ άπειπερ επικλήζειρ ηος Δνιαίος ζςμπανηικού

Θείος, δεν είναι βέβαια ούηε έγκλημα, ούηε πόπηα ππορ ηο

απόλςηο αδιέξοδο, δικαιολογείηαι υζηόζο μόνον όηαν ζηοσεύει

απλώρ ζηο να ςποβοηθήζει ηο πεπιοπιζμένο ποζοζηό ηος

ανθπώπινος εγκεθάλος πος ο homo sapiens σπηζιμοποιεί, ζηο να

καηανοήζει μία ζειπά από δςζκολοκαηανόηηερ γιά ηον ανθπώπινο

νού έννοιερ. Και κανείρ θςζικά δεν μποπεί να απνηθεί ένα ηέηοιο

δικαίυμα ζε πολιηιζμικά ςπεπανεπηςγμένοςρ λαούρ όπυρ οι

ππαγμαηικοί, δηλαδή οι απσαίοι, Έλληνερ. Πος πποζπάθηζαν

ακπιβώρ να ςπεπνικήζοςν και να ςπεπβούν εκείνα ηα πιεζηικά ζύνοπα ηηρ πεπεπαζμένηρ ανθπώπινηρ ανηίλητηρ, παπά ηο όηι

είσαν πλήπη ζςνείδηζη όηι ςπάπσει ένα ηεπάζηιο κομμάηι ηος

ανθπώπινος νού πος δεν σπηζιμοποιείηαι, και όηι ζηο ύμπαν

ςπάπσοςν ππάγμαηα, λειηοςπγίερ και διαδικαζίερ πος ίζυρ ποηέ

ηος δεν θα μποπέζει να καηανοήζει, ή έζηυ απλώρ να ςποτιαζηεί

ο Άνθπυπορ. Κι αθιέπυζαν γιά ηο λόγο αςηό ένα ημήμα ηηρ πολύ

εςλαβικήρ ηοςρ λαηπείαρ ζηοςρ Άγνυζηοςρ Θεούρ: «ηοίρ

Αγνώζηοιρ Θεοίρ», «ηώ Αγνώζηυ Θεώ» -ζηοςρ Θεούρ δηλαδή πος

δεν θα μάθοςμε ποηέ, ή ζηοςρ Θεούρ πος δεν έσοςμε ανακαλύτει

ακόμα, και πος θςζικά καμμιά απολύηυρ ζσέζη δεν είσαν με ηά

όζα πησά και κυμικά ιζσςπίζηηκε κάποιοςρ αιώνερ απγόηεπα

πάνυ ζε αςηό ηο θέμα, ο ππάκηοπαρ ηος

ελ. 27 Σόμος Πρώτος - «.Περί Σων Πατρώων Θεών»

ιοςδαφκού έθοςρ και αθανιζηήρ ηυν «εθνών» αούλ, ή αύλορ (ή.,

«ελληνιζηί».. Παύλορ).

Ωζηόζο, ςπάπσει ηεπάζηια διαθοπά ανάμεζα ζηην απλή

«μοπθοποίηζη» κάποιυν επικλήζευν ηος Δνιαίος ζςμπανηικού

Θείος, και ζηη τρεζηκοποίεζε ηοςρ ζαν θεμέλιο για να ζηηθούν

πάνυ ηοςρ αμέηπηηερ γήφνερ διαμάσερ ζηο όνομα μιάρ αηελείυηηρ

αλςζζίδαρ από κονηόθθαλμερ, ανόηηερ και δςφζηικέρ «ζηπα-

ηεύζειρ»: «Φεμινίζηπιερ» καηά ηηρ «Παηπιαπσίαρ», «Απολλώνιοι

Γιανοούμενοι» καηά «Βακσεςηο-οπγιαζηών», «Μονοθεφζηέρ» καηά

«Διδυλολαηπών», «Αθεφζηέρ» και «Ραζιοναλιζηέρ» καηά

«Θεοκπα-ηών», «Ζθικολόγοι» καηά «Αμοπαλιζηών» και πάει

λέγονηαρ. Γιαηί, ζε ηελεςηαία ανάλςζη, παπά ηο γεγονόρ όηι ζε κάποιερ ηοπικέρ λαηπεςηικέρ εκδοσέρ ηος, ο Θεόρ Ήλιορ ηιμήθηκε

από ηοςρ «εθνικούρ» υρ αλληγοπία ηηρ απζενικήρ απσήρ, η

«ηλιακή» λαηπεία δεν είναι., «απζενική» ή «ανδπική» (ο Ήλιορ

νοείηαι «θηλςκή» θεόηηηα ζε ζειπά λαών όπυρ λ.σ. η Θεά Sunna

ηυν κανδιναβογεπμανών, η Θεά Grian ηυν Ηπλανδών και κώηυν,

η Θεά Sulis ηυν Κεληών, η Θεά Solnitse ηυν απσαίυν Ρώζυν, η

Θεά Τσί ηυν Αςζηπαλών Αβοπιγίνυν κ.λ.π.). Σο ίδιο δεν είναι.,

«θηλςκή» ή., «γςναικεία» λαηπεία η «ζεληνιακή». Ούηε αςηό πος

είναι ππαγμαηικά ο Εεύρ είναι., ληξιαπσικά «ανδπικό», ούηε εκείνο

πος είναι ππαγμαηικά η Ήπα είναι., ληξιαπσικά «γςναικείο». O Cari

Kerenyi ζηο «The Gods Of The Greeks», παπαθέηει ζσεηικά ένα

πολύ ενδιαθέπον κομμάηι από ηα Orphicorum Fragmenta: «Ο Εεύρ είναι ο ππώηορ, ο Εεύρ είναι ο έζσαηορ.. Ο Ζεύς είλαη αρζεληθός, ο

Ζεύς είλαη ε αηώληα γσλαίθα. Ο Εεύρ είναι η ανάζα πάνηυν ηυν

ππαγμάηυν..».

Ππαγμαηικά. Οι Έλληνερ Θεοί, δελ είλαη Πρόζωπα, αλλά

Γςνάμειρ, Δνέπγειερ, και, κάποηε-κάποηε Εώζερ Ηδέερ. Και θςζικά η

επιηςσήρ καηανόηζη ηοςρ μποπεί να γίνει μόνο μέζα από ηην οπηική

γυνία ηηρ λεγόμενηρ «Θεοςπγίαρ» και ηηρ βιοηικήρ και πνεςμαηικήρ

ζςνηαγήρ ηος δια βίος «αζαλαηίδεηλ» (ηος να πποζπαθούμε

δηλαδή ζςνεσώρ να ομοιυθούμε ππορ ηα θεφκά και ηα αθάναηα).

Αν λοιπόν ςπάπσει αναγνώζηηρ, ο οποίορ αδσλαηεί λα

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

βαδίζεη λνεηηθά πάλσ θαη πέξα από ηε ζπκβαηηθόηεηα απηώλ ησλ

κνξθνπνηήζεσλ, θαιό ζα ήηαλ λα επηκείλεη ζην μεπέξαζκα ηεο,

πξνηνύ ζπλερίζεη ηελ αλάγλσζε ηνπ παξόληνο ηόκνπ. Γηαηί

πξνθαλώο, ηα όζα γξάθνληαη εδώ, δελ ζα ηνπ πνύλε ηειηθά απν-

ιύησο ηίπνηα, θαη ίζσο κάιηζηα λα κείλεη θαη κε ηελ απνξία., γηαηί

ζηελ ελ ζπλερεία παξνπζίαζε ηνπ Δσδεθάζενπ Ειιεληθνύ Παλ-

ζένπ ν γξάθσλ έρεη «ιεζκνλήζεη» λ' αξαδηάζεη ηηο ηππηθέο θαη

πν-ιπκαζεκέλεο «γελεαινγίεο» ησλ εθεί αλεθόλησλ Ειιήλσλ

Θεώλ.

ΗΠάηξηα Ειιεληθή Θξεζθεία 14

ινηπόλ, όπσο ηειηθά δηα-

κνξθώζεθε κέζα από όιεο ηηο πηό πάλσ

αλαθαηαηάμεηο, απεηέιεζε κία από ηηο πην θσηηζκέλεο

θαη κεγαιεηώδεηο

πνπ γλώξηζε πνηέ ε αλζξσπόηεηα ζηε καθξαίσλε

Ιζηνξία ηεο. Γηαηί θαηάθεξε λα ζπλδπάζεη από ηε κία ηε ζνθή

αληίιεςε πεξί ηνπ δηαρεόκελνπ πκπαληηθνύ Θείνπ κέζα ζηηο

αλαξίζκεηεο θνζκηθέο ιεηηνπξγίεο -αληίιεςε σζηόζν θνηλή ζε

όιεο ηηο πνιπζετζηηθέο θνζκνζεσξήζεηο- κε ηελ ππεξήθαλε

ηνπνζέηεζε ηνπ Αλζξώπνπ, από ηελ άιιε, ζην θέληξν ησλ ζπκπαληηθώλ δξώκελσλ, όρη από έλα ζηείξν αλζξσπνθεληξηζκό

όπσο πνιύ ιαλζαζκέλα νη πεξηζζόηεξνη ην εξκελεύνπλ ( αιιά

σο απην-δηθαίσζε απηήο ηεο ίδηαο ηεο αξραηνειιεληθήο αληίιεςεο

πνπ ζα'ξζεί ιίγν αξγόηεξα ζηελ Σξαγσδία λα ηνπνζεηήζεη ηνλ

ζεαηή ζην θέληξν ησλ δξώκελσλ ηεο. Σν ίδην ην Θέαηξν ησλ

Ειιήλσλ άιισζηε, αλαπήδεζε ζηε δηάξθεηα ηνπ 6νπ π.α.ρ.ρ.

αηώλα, κέζα από ηε Θξεζθεία ηνπο, ελώ θη απηή ε ίδηα ε

αλζξώπηλε δσή θαη ε -κε εζηθνπνηεκέλε θαη κε γξακκηθή- Ιζηνξία

αληηκεησπίζηεθαλ εμ αξρήο απ'απηνύο σο έλα κεγαιεηώδεο Θείν

Δξάκα(16)

.

Ιδηαίηεξα εληππσζηαθό είλαη αθόκε, ην όηη θαη απηή ε ηόζν

δπζάξεζηε έιεπζε ηνπ αλαπόθεπθηνπ γηά ηνπο ζλεηνύο ζαλάηνπ,

παξαδνζηαθά εξρόηαλ γηά ηνπο Ειιελεο πεξηζζόηεξν ζαλ κία

πάξα πνιύ θπζηθή θαηάιεμε ηνπ ν,ηηδήπνηε πνπ ζα γελλεζεί

κέζα ζηνλ θόζκν ησλ ζλεηώλ -παξά ην δηαπηζησκέλν ηζηνξηθά

γεγνλόο όηη πίζηεπαλ ζε δσή πέξαλ θαη ηνπ ζσκαηηθνύ ζαλάηνπ,

εμ' νύ

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

άιισζηε θαη ν δηαδεδνκέλνο αθεξστζκόο, ε δηαδεδνκέλε λεθξνκα-

ληεία, αιιά θαη ε αμηόινγε θνηλσληθή επηξξνή ησλ ιεγόκελσλ «Φπ-

ραγσγώλ». Επηπιένλ, αξθεηνί από ηνπο πξνζσθξαηηθνύο ζην-

ραζηέο είραλ πάεη αθόκε παξαπέξα, έρνληαο ήδε κηιήζεη γηά «ηξν-

ρό γελλήζεσλ», «παιηγγελεζίεο» θη «επαλελζαξθώζεηο» '17)

όπσο ι.ρ. ν ζύγρξνλνο ησλ Αξγνλαπηώλ Μειάκπνπο, πηόο ηνπ

Ακπ-ζάσλνο, πξνθήηεο θαη θήξπθαο ηεο ιαηξείαο ηνπ Δηνλύζνπ

(ζύκθσλα κε ηνλ Ηξόδνην, όπσο αλαθέξεη ν Kerenyi ζην «Die

Mythologie der Griechen»), ν θηιόζνθνο Φεξεθύδεο ηεο ύξνπ, ν

ζπνπδαίνο Αθξαγαληηίλνο θηιόζνθνο θαη ζενπξγόο Εκπεδνθιήο

θαη θπζηθά ν Ππζαγόξαο. Λίγν αξγόηεξα, ν Κξνησληάηεο -άιια

παξαδόμσο κε Ππζαγόξεηνο- θηιόζνθνο Αιθκαίσλ, ζα δώζεη ηην

ίζως πιό ζαθή και ολοκληρωμένη ελληνική θέζη περί Ψστής:

Η Φπρή είλαη αζάλαηε ιόγσ ηεο νκνηόηεηαο ηεο κε ηα αζάλαηα. Χο

ηέηνηα, δειαδή αζάλαηε, όπσο θαη απηά κινείηαι ζσνετώς

(«ΚΙΝΕΙ-ΘΑΙ ΓΑΡ ΚΑΙ ΣΑ ΘΕΙΑ ΠΑΝΣΑ ΤΝΕΥΧ ΑΕΙ»). Καη νη

άλζξσπνη πεζαίλνπλ «ΟΣΙ ΟΤ ΔΤΝΑΝΣΑΙ ΣΗΝ ΑΡΥΗΝ ΣΧΙ ΣΕΛΕΙ ΠΡΟΑΦΑΙ», επεηδή δειαδή ν θύθινο ηνπ αλζξώπνπ

απαηηεί ηνλ ζάλαην θαη ηελ επαλαγέλλεζε ιόγσ ηνπ όηη ε

δηαδηθαζία ηεο γήξαλζεο δελ είλαη αληηζηξεπηή και δεν μπορεί να

ενωθεί η αρτή με ηο ηέλος. Οζν ν άλζξσπνο βξίζθεηαη ζηό ίδην

ζώκα, δελ ππάξρεη ηξόπνο λα γίλεη από γέξνο βξέθνο.

Αληίζεηα από ηα όζα δηαδίδνπλ νη θνπηνξάπηεο ηεο Ιζηνξί-

αο, ν γλσζηόο ζενθξαηηθόο κπακπνύιαο πεξί «θξίζεσλ», «δπγη-

ζκάησλ πξάμεσλ», «θνβεξώλ ηηκσξηώλ» γηά ηνπο (ππνηηζέκελνπο,

ή πξαγκαηηθνύο) «ακαξησινύο», ή «πινπζηνπάξνρσλ αληακνη-

βώλ» γηά ηνπο αληίζηνηρνπο «θαινύο», πεξί «Κνιάζεσλ» ή «Πα-

ξαδείζσλ», δελ είρε, θαη δελ θαηάθεξε πνηέ λ'απνθηήζεη, θακκηά

ζέζε ζηελ Ειιεληθή Φπρή. Η αληηκεηώπηζε ηνπ ζαλάηνπ από ηνπο Έιιελεο δελ δείρλεη λα θπξηαξρείηαη από ηνλ παληθό κε ηνλ νπνίν

ηελ έρεη καξθάξεη αλεμίηεια ε πξνπαγάλδα ησλ ζενθξαηώλ, από

ηελ αξραία επνρή κέρξη ηηο κέξεο καο. ην Αξραηνινγηθό Μνπζείν

Θεζζαινλίθεο, κπνξνύκε λα πάξνπκε κία εηθόλα απηήο ηεο ήξε-

κεο «άιιεο» αληηκεηώπηζεο: Η «γελεηνθόξα» λεθξηθή ρξπζή πξν-

ζσπίδα απ' ηνπο ηάθνπο ηεο Πύδλαο έρεη πάλσ ηεο ην ήξεκν κεηδί-

ακα ελόο αλζξώπνπ πνπ πεξλάεη «ζηελ άιιε πιεπξά» γεκάηνο

από ηθαλνπνίεζε γηά όζα έδεζε, ελώ ην επίζεο εθεί εθηηζέκελν

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

άγαικα ηνπ Θενύ Θαλάηνπ, αληί γηά ηνλ παζίγλσζην δξεηηαλεθόξν

ζθειεηόκνξθν Υάξνληα ηνπ ζενθξαηηθνύ θόζκνπ, απεηθνλίδεη έλα

όκνξθν παηδί κε κία ζβεζκέλε δάδα, ζε ζηάζε ραιάξσζεο θαη κ'

έλα κειαγρνιηθό ρακόγειν ζηα ρείιε (εηθόλα 2). Είλαη έλα άγαικα πνπ, κε δηαθνξεηηθά ζύκβνια δίπια ηνπ, ζα κπνξνύζε λΌπνηειεί

θαη απεηθόληζε Έξσηνο. Είλαη πξνθαλέο όηη εδώ έρνπκε κία ηειείσο

δηαθνξεηηθή αληηκεηώπηζε. Οη παξηηάηεο, πνπ ζπζίαδαλ ζην.. Θεό

Έξσηα πξηλ από ηελ κάρε, θξόληηδαλ επίζεο κ'έλαλ εμαηξεηηθά

πνηεηηθό ηξόπν -ινύδνληαο θαη θηελίδνληαο ηα καιιηά ηνπο θαη

βάθνληαο ηα κάηηα θαη ηα ρείιε ηνπο- λα πείζνπλ ηνλ Θάλαην πσο

είλαη θξίκα λα ραιαιήζεη ηελ νκνξθηά ηνπο, επηηξέπνληαο ην λα

ζθνησζνύλ ζηε κάρε. ηε γλσζηή Οξθηθή επίθιεζε ηνπ Θενύ Θα-

λάηνπ, ην βαζηθό αίηεκα είλαη απιώο λ'αθήλεη ν Θεόο ηνπο αλ-

ζξώπνπο λα θεύγνπλ ζηελ ώξα ηνπο θαη όρη πξόσξα: «..ΑΙΣΟΤ-

ΜΑΙ, ΘΤΙΗΙ ΚΑΙ ΕΤΥΧΛΑΙ ΛΙΣΑΝΕΤΧΝ, Χ ΑΝ EOI ΓΕΡΑ

ΕΘΛΟΝ ΕΝ ΑΝΘΡΧΠΟΙΙ ΣΟ ΓΗΡΑ». Πνπζελά ηξόκνο, πνπ-ζελά απειπηζία, πνπζελά παληθόο.

Ο απνθαινύκελνο «ηειεπηαίνο απόζηνινο ηνπ Ειιεληθνύ Πνιπζετζκνύ», Γάιινο πνηεηήο Louis Emile Menard, γξάθεη ζε θά-

πνην πνίεκα ηνπ: «..αο βαδίζνπκε κόλνη / όπσο αξκόδεη ζηνπο

ηζρπξνύο / δίρσο ιύπε / δίρσο ζιίςε / αο αλεβνύκε ζησπειά πξνο

ηε γαιήληα θαη αηάξαρε ζθαίξα / όπνπ θαηνηθνύλ νη λεθξνί καο..».

Θα ιέγακε ινηπόλ όηη εθείλε ε θαζόινπ παξάμελε αθοβία ησλ Ει-

ιήλσλ κπξνζηά ζηνλ Θάλαην, ε δεκηνπξγεκέλε από ηελ ίδηα πο-

ισζεϊζηηθή αληίιεςε πεξί εζληθής / θσιεηηθής Φπρήο πνπ έθαλε

ι.ρ. θαη ηνλ Σεύηνλα πνιεκηζηή λα πεζαίλεη κε εξεκία, ζίγνπξνο

πσο ελώλεηαη κε ηελ Φπρή ησλ πξνγόλσλ ηνπ, ή ηνλ Ιλδηάλν λα

θσλάδεη ην θνβεξό «ρόθα-ράτ» («όκνξθε εκέξα γηα λα

πεζάλνπκε»), ή, ηέινο, έλαλ πνιπζετζηή ηνπ πεξαζκέλνπ κόιηο αη-

ώλα, όπσο ν Menard, λα γξάςεη ηηο πην πάλσ ζηξνθέο, ειάρηζηα θπζηθά κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηή από ηνλ ζύγρξνλν, παληθόβιεην

θαη κηθξό άλζξσπν, ηνλ θαηαζθεπαζκέλν κέζα από ηε «κνλν-

ζετζηηθή» εηθόλα ηνπ επέθεηλα, ή ηελ επίζεο «κνλνζετζηηθή» άξλεζε

ηεο (αζεόηεηα θαη πιηζκόο). Σν ζρεδόλ κπζηεξηαθό «θύδος», πνπ

είλαη καδί θιένο θαη απόιπηε αξεηή, θαη ην νπνίν καλησδώο αλα-

δεηνύζαλ ζηελ θάζε «θπδηάλεηξα κάρε» νη νκεξηθνί ήξσεο, αιιά

θαη νη αξθεηά καθξηλνί απόγνλνη ηνπο, πνπ παξέκεηλαλ ι.ρ. εζε-

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

ινληηθά ζηηο Θεξκνπύιεο λα ζθνησζνύλ, νθεηιόηαλ θπζηθά ζηελ

απέξαληε αγάπε ηνπ Έιιελα Αλζξώπνπ γηα δσή.

Η ζπλείδεζε ηεο παξνδηθόηεηαο ηεο δσήο, ζήκεξα γελλά

ζηνλ «κνλνζετζηή» άλζξσπν καύξα ζπλαηζζήκαηα ηξόκνπ ή θελό-

ηεηαο, αλαιόγσο κε ην αλ είλαη ζενθνβνύκελνο ή πιηζηήο! Απηή ε ί-

δηα όκσο ζπλείδεζε ηεο παξνδηθόηεηαο ηεο δσήο, ζηνλ «πνιπ-ζετζηή» Έιιελα ζήθσλε, αληίζεηα, σο θύξηα βηνηηθή θαη

πλεπκαηηθή εληνιή ην «αζαλαηίδεηλ», γηα ην νπνίν ήδε κηιήζακε πηό

πάλσ. ην Μ 322 ηεο «Ιιηάδνο», μεδηπιώλεηαη κε ππέξνρν ηξόπν

όιε απηή ε κεγαιεηώδεο ζηάζε: «αλ επξόθεηην, ζσδόκελνη από ηνλ

πόιεκν απηό, λα δήζνπκε αγέξαζηνη θαη αζάλαηνη, νύηε εγώ ζα

πνιεκνύζα κε ηνπο πξώηνπο, νύηε εζέλα ζα παξαθηλνύζα ηε δσή

ζνπ λα δηαθηλδπλεύζεηο. Αθνύ όκσο άπεηξεο θήξεο ζαλάηνπ καο

δώλνπλ, θήρες ποσ θαλείς ζλεηός δελ κπορεί όιες λ'αποθύγεη,

αο νξκήζνπκε ζηε κάρε γηα λα δώζνπκε ζ'άιινλ δόμα ή θάπνηνο

άιινο λα δώζεη δόμα ζε εκάο» (δηθή κνπ ε έκθαζε)

Γηά ηνπο Έιιελεο, θάζε λεθξόο γίλεηαη -σο αζάλαηε πηά θαη

αγλή Φπρή- απηνκάησο ηεξόο («..ηνλ πεζακέλνλ ιέηε πσο γίλεηαη ζεόο..», Πινύηαξρνο, «Ρσκατθνίο», 14) θαη κία θαηά ηα πρέποληα

λεθξώζηκε ηειεηή (θπξίσο θαύζε, θαη ζπαλίσο απιόο εληαθηαζκόο)

-ή αθόκε θαη «επηηάθηνη αγώλεο» πξνο ηηκή ηνπ ζηελ πεξίπησζε

επηθαλώλ λεθξώλ («Ιιηάδα» Ψ 630-646, 677-680, «Οδύζζεηα» Χ

87)- αξθεί γηά λα ηνπ εμαζθαιίδεη ηε γαιήλε ησλ ηεζλεώησλ. Οη

λεθξνί ζεσξνύληαη «ππάξμεηο ηεξέο» (Πινύηαξρνο, «όισλ», 27),

«κάθαξεο ρζόληνη» (Αηζρύινο, «Υνεθόξνη» 475) θαη «κάθαξεο,

ρξεζηνί» (Πινύηαξρνο, «Ρσκατθνίο», 52). Ελδεηθηηθή είλαη ε

αλαγξαθή ηεο ιέμεο «Υαίξε» -πνιύ ζπλεζηζκέλε ζηηο επηθιήζεηο

ησλ Θεώλ- δίπια ζην όλνκα ηνπ λεθξνύ, πάλσ ζηηο επηηύκβηεο

ζηήιεο, ζπλήζεηα πνπ δηαηεξήζεθε αλ θαη πεξηνξηζκέλε κέρξη ην

βίαην ηέινο ηνπ Αξραηνειιεληθνύ Κόζκνπ. ηνλ ηάθν, γίλεηαη ζπνλδή κε θξαζί, ιάδη θαη κέιη («ελαγίζκαηα»), θαη αθνινπζνύλ επηθιήζεηο

ζην Θεό Εξκή σο ςπρνπνκπό θαη πξνζηάηε ησλ ςπρώλ, θαη

αλάγλσζε επρώλ γηα θαιή δηαδξνκή ζηελ «ατδηνλ απνδεκίαλ» ηνπ

λεθξνύ πξνο ηε ρώξα πνπ βξίζθνληαη θαη νη πξνγνληθέο ηνπ ςπρέο.

Σελ θεδεία πάληνηε αθνινπζεί απν-

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «.Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

ραηξεηηζηήξην λεθξόδεηπλν -κία από ηηο αξραηνειιεληθέο ζπλήζεηεο

πνπ θαηάθεξαλ λα επηβηώζνπλ κέρξη ηηο δηθέο καο εκέξεο- θαηά ηελ

νπνία ν λεθξόο ππνηίζεηαη πσο είλαη παξώλ σο νηθνδεζπόηεο.

Οη Διιελεο λεθξνί, δελ ζεσξνύληαη απιώο αλαπαπκέλνη θαη

καθάξηνη, αιιά θαη άξιοι εςζέβειαρ, κία αληίιεςε κνξθσκέλε πάλσ

ζην παλάξραην θπιεηηθό πλεύκα ηεο «πξνγνλνιαηξείαο», αιιά θαη πάλσ ζηελ έθδειε αγσλία ησλ δώλησλ κήπσο κε θάπνηα άπξεπε

πξάμε ηνπο πξνζβάιινπλ ηνπο «ηεζλεώηεο»: «ΜΖΓΔ ΓΔΝΟ

ΠΑΣΔΡΩΝ ΑΗΥΤΝΔΜΔΝ..» («Ηιηάδα» Ε 208). Απηή ηε, γηα ηνπο

Έιιελεο, ζηελή ζρέζε ηνπ θόζκνπ ησλ δσληαλώλ κε ηνλ θόζκν ησλ

λεθξώλ, δσγξαθίδεη πνιύ αλάγιπθα ε γεκάηε πνηεηηθόηεηα ζπλήζεηα

ησλ Λνθξώλ ζηξαηησηώλ, λ' αθήλνπλ πάληα κία ζέζε θελή ζηηο

γξακκέο ηνπο σο πξόζθιεζε ζηνλ νκεξηθό Αίαληα ηεο παηξίδαο

ηνπο, λα 'ξζεί θαη λα πνιεκήζεη καδί ηνπο. Ο Έιιελαο, πεξλώληαο

από ηάθν, ζηεθόηαλ θαη έιεγε: «Δζύ πνπ είζαη ζεόο θάησ από ηε γή,

γίλε κνπ επνίσλνο». ηηο «Υνεθόξνπο» ηνπ Αηζρύινπ (122-143),

βιέπνπκε ηελ Ζιέθηξα λα επηθαιείηαη ηελ ςπρή ηνπ λεθξνύ παηέξα

ηεο κπξνζηά ζηα ιείςαλα ηνπ, κε ιόγηα όπσο απηά: «Γελνύ ίιεσο ζε κέλα θαη ζηνλ αδειθό κνπ Οξέζηε., άθνπζε ηελ επίθιεζε κνπ

παηέξα, θαη θαινδέμνπ ηηο ρνέο καο., δώζε κνπ δε θαξδηά αγλόηεξε

από ηεο κάλαο κνπ θαη ρέξηα πην θαζαξά».

Ο απεηιεηηθόο Σάξηαξνο ή ν θνιαζηηθόο Ππξηθιεγέζσλ ηνπ

Πιάησλνο, ζα εκθαληζηνύλ ηζηνξηθά πνιπ θαζπζηεξεκέλα θαη

θαλελόο ην απηί δελ ζα ηδξώλεη ζην άθνπζκα ηνπο. Αιισζηε, όπσο

πνιύ ζσζηά ηζρπξίζηεθε ν Κνίηαβ, ε δέζκεπζε ηνπ Κόζκνπ ζε εζηθά

δεζκά πνπ ν ηειεπηαίνο βέβαηα απεθάιεζε αξθεηά ρνλδξνεηδώο

«πιαησληθό πλεύκα», ππήξμε εμ αξρήο γηα ηνπο Έιιελεο έλα ξένο

θαινόμενο. Καη είλαη αιήζεηα όηη μόνο από ηον πέμπηο αιώνα

π.α.σ.σ. και μεηά, νη «θνιαζηηθέο» -νπζηαζηηθά «βαξβαξηθέο»-ζεσξίεο, θη εμαηηίαο ησλ έληνλσλ ηόηε αλαηνιίηηθσλ θη

αηγππηηαθώλ επηξξνώλ πνπ πξνθάιεζαλ νη πεξηεγήζεηο κηαο ζεηξάο

δηαλννύκελσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηνπ Ππζαγόξνπ θαη ηνπ

Πιάησλνο, αξρίδνπλ λα εκθπηεύνληαη ζ'ειιεληθά κπαιά, κε

απνθνξύθσζε εθείλα ηα απίζαλα πιαησληθά ζρήκαηα αληακνηβώλ

θαη ηηκσξηώλ πνπ ζπλαληάκε ζηνλ «Φαίδξν» θαη ηνλ «Γνξγία». Από

ηηο δύν η-

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

δηαίηεξεο ζξεζθεπηηθέο ηάζεηο ησλ Διιήλσλ πέξαλ ηεο «Οιπκπίαο»

Λαηξείαο, δειαδή ηα Μπζηήξηα θαη ηνπο ιεγόκελνπο Οξθηθνύο, πνπ

παξαδέρνληαλ κέιινπζα δσή θαη «παιηγγελεζία», θακκηά ηνπο δελ

κπνξεί λα ζπζρεηηζηεί κε ηηο απζηεξέο «αληαπνδνηηθόηεηεο» θαη ηα

άιια ζπλαθή ηνπ γλσζηνύ ςπρνινγηθνύ νπινζηαζίνπ ησλ αλα-ηνιηηώλ κπζηηθηζηώλ ηνπ «Κάξκα» -πιήλ θάπνησλ κηθξώλ εθηξνπώλ

ησλ Οξθηθώλ, πνπ έθαλαλ ιόγν γηά πξνλνκηαθή κεηαζαλάηηα

κεηαρείξεζε ησλ κπεκέλσλ από ηνπο Θενύο θαη γηά ιάθθνπο κε

βόξβνξν πνπ αλέκελαλ ηνπο ακαξησινύο (..), εμαηηίαο ίζσο ηεο

θπακικήρ θαηαγσγήο ηνπ δόγμαηορ ηνπο -γηαηί πεξί δόγκαηνο

πξόθεηην ηειηθά.

Δμαίξεζε απεηέιεζαλ θαη νη Ππζαγόξεηνη, γηά ηνπο νπνίνπο σζηόζν, απηό απνηειεί κία θπζηθή θαη ίζσο κνηξαία θαηάιεμε ηνπ

ηνικεξνύ ζπγθεξαζκνύ πνπ ν ηδξπηήο ηνπο πξνζπάζεζε λα θάλεη

ζηε δηδαζθαιία πνπ θιεξνλόκεζε από ηνλ Τπεξβόξεην Αβαξη θαη

ζηα όζα ν ίδηνο δηδάρζεθε σο κύζηεο ησλ αηγππηηαθώλ, θαη άπεηξσλ

άιισλ αθξναζηαηηθώλ -δειαδή «βαξβαξηθώλ»- Μπζηεξίσλ (18)

. Γελ

ππάξρεη βέβαηα ηίπνηα ην κεκπηό ζε εθείλε ηελ νηθνπκεληθή

θηινκάζεηα / ξνπή γηά πνιπκάζεηα ηνπ κεγάινπ απηνύ θηινζόθνπ, ζηνλ νπνίν κάιηζηα ιέγεηαη πσο ν Ηεξνθάληεο ηεο Διεπζίλνο

παξαρώξεζε ηε ζέζε ηνπ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εθεί κύεζεο ηνπ,

αζρέησο αλ ν πεξίθεκνο Ζξάθιεηηνο -γεληθά ερζξόο ηεο ηδέαο ηεο

«πνιπκάζεηαο»- κηιάεη γη' απηόλ κε ηε κεγαιύηεξε πεξηθξόλεζε:

«ΠΤΘΑΓΟΡΖ ΜΝΖΑΡΥΟΤ ΗΣΟΡΗΖΝ ΖΚΖΔΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

ΜΑΛΗΣΑ ΠΑΝΣΩΝ ΚΑΗ ΔΚΛΔΞΑΜΔΝΟ ΣΑΤΣΑ ΣΑ

ΤΓΓΡΑΦΑ ΔΠΟΗΖΑΣΟ ΔΑΤΣΟΤ ΟΦΗΖΝ, ΠΟΛΤ-ΜΑΘΗΖΝ,

ΚΑΚΟΣΔΥΝIΖ Ν». Ωζηόζν, ε ηδέα πεξί θάπνηαο άμηαο ιόγνπ

ειιεληθόηεηαο ηνπ θύξηνπ άμνλα ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ, κάιινλ ζα

πξέπεη, πέξαλ ηνπ θνκκαηηνύ ηεο πνπ βαζίδεηαη ζην ζακαληζκό ηνπ

Τπεξβνξείνπ Απόιισλνο, λα εγθαηαιεηθζεί. Απηό ζα ελνριήζεη

ίζσο αξθεηνύο, πνπ ζηηο εκέξεο καο επελδύνπλ πνλεξά πάλσ ζηα ππζαγόξεηα πξάγκαηα, σζηόζν εγώ δελ είκαη ηεο γλώκεο πσο όζνη

έρνπλ θαηαθέξεη επηηέινπο Ξαλνίμνπλ ηα κάηηα ηνπο πέξα από ην

ηάρα «ζεόπλεπζην» θαη «αιάζεην» ηεο ηζξαειηηηθήο Βίβινπ,

νθείινπλ ζώλεη θαη θαιά λα ηα μαλαθιείζνπλ γηά ράξε κηάο άιιεο

«απόιπηεο αιήζεηαο». Σν γλσζηό «Απηόο Έθα» ησλ καζεηώλ ηνπ

Ππζαγόξνπ, πνπ έηξεμαλ λα δεκηνπξ-

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - « Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ:

γήζνπλ δόγμα κεηά ην ζάλαην ηνπ, κία αηπρέζηαηε έκπλεπζε πνπ

επαλαιήθζεθε αξγόηεξα κε ηνλ Ινπδαίν Τδεζνπά (Ιεζνύ), παξά ην

όηη θαη νη δύν δάζθαινη δεν ζσνέγραυαν ηίποηα απολύηφς, δελ

κε θαιύπηεη νύηε ζην ειάρηζην. Οπνηνζδήπνηε άιισζηε θαζήζεη θαη

δηαβάζεη ηηο «Ιζηνξίεο» ηνπ Ηξνδόηνπ (Β, 37, 39, 41, 81), κπνξεί λα

θαηαιάβεη ακέζσο πσο όιεο εθείλεο νη δεηζηδαηκνλίεο ησλ

Ππζαγνξείσλ, πεξί απνρήο από ηα θνπθηά (γηαηί., «αηδνίνηο εηζίλ ό-

κνηνη», Γηνγέλεο Λαέξηηνο, VIII 24, 34) θαη από ηα θεθάιηα ησλ δώ-

σλ, πεξί ηεο εκκνλήο ζηα ιηλά ελδύκαηα, θαη αλαξίζκεηεο άιιεο «ζενθνβίεο», όπσο ην., κή βάδηζκα ζε μύιηλε εμέδξα, ή ην., ζβή-

ζηκν ησλ ηρλώλ ηνπ ζώκαηνο από ην θξεβάηη κεηά ηελ έγεξζε, είλαη

ην θπζηθό απνηέιεζκα ηεο ππεξβνιηθά πνιύρξνλεο καζεηείαο ηνπ

«ηδξπηνύ» (;) ηνπο, δίπια ζηα «κεγάια θεθάιηα» ηεο αλαηνιίηηθεο

Θενθξαηίαο. Καη ήηαλ βεβαίσο από ηνπο καζεηέο / επίγνλνπο ηνπ

Ππζαγόξνπ πνπ θαη απηή ε πεξίθεκε ηζηνξία πεξί «αληαπνδνηηθό-

ηεηαο» (ξηδηθά δηάθνξεο ηνπ ειιεληθνύ «αληηπεπνλζόηνο»), μέλε

πξνο ηελ Διιεληθή Ψπρή θαη θαζαξά βαξβαξηθή ζηε ξίδα ηεο -αθνύ

δξά κόλν σο ζθηάρηξν γηά θνπηνπόλεξεο ζπλεηδήζεηο πνπ θα-

ηαιήγνπλ λα θάλνπλ ην θαιό κόλν επεηδή ηνπο απεηιεί κία απξηαλή

ηηκσξία (19)

όληαο ηειηθά ότι αγαθές αλλά θοβιζμένες- κεηαδόζεθε

ζηνλ εζηθνιόγν, θαη θαηά ηνλ απζηεξό Nietzche «πξν Χξηζηνύ Χξηζηηαλό», Πιάησλα, θαηά ηελ θηινμελία ηνπ από απηνύο. Καη δελ

ρξεηάδεηαη, λνκίδσ, θαιύηεξε απόδεημε από ην αλππόζηαην ηεο ηδέ-

αο πεξί «αληαπνδνηηθόηεηαο» από απηή ηελ ίδηα ηελ ελαγώληα θαη

θαηεζπεπζκέλε δηαθήξπμε ησλ πξνπαγαλδηζηώλ ηεο, πσο., ε ακ-

θηζβήηεζε ηεο απνηειεί έλα από ηα δέθα ρεηξόηεξα ακαξηήκαηα ηνπ

αλζξώπνπ (ζύκθσλα κε ηελ γλσζηή βνπδδηζηηθή «Ακπηληάξ-κα»).

Όπσο αθξηβώο ηξέμαλε θαη νη ιεγόκελνη «κνλνζετζηέο» λα

δειώζνπλ θαηεζπεπζκέλα θη απηνί, πσο ε ιαηξεία άιισλ Θεώλ ε-

θηόο ηνπ δειηάξε Ιζξαειίηε Yahveh (Γηαρβέ), απνηειεί ακάξηεκα ί-

ζεο βαξύηεηαο κε ηελ αλζξσπνθηνλία. Ο Φόβνο ήηαλ, είλαη θαη ζα

είλαη, ην θαη'εμνρήλ παξαηζζεζηνγόλν ησλ εθάζηνηε εμνπζηαζηώλ.

Ωζηόζν, αλ θαη ν Πιάησλ θαηάθεξε, άζεια ηνπ, λα ζπλ-ηειέζεη ηα κέγηζηα ζην άλνηγκα δξόκνπ κέζα ζηνλ Διιεληθό Κόζκν

γηά ηε κεηέπεηηα επέιαζε ηεο εζηθήο ζεσξίαο ησλ Χξηζηηαλώλ

-αληακεηθζείο θηόιαο από ην «δπηηθό» παξαθιάδη απηήο ηεο ζξε-

ζθείαο κε ηε γλσζηή, αηώλεο κεηά, αλαθήξπμε ηνπ ζε.. Άγην Πιά-

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

ησλα- ηνλ θαηξό πνπ δελ είρε ζπξξηθλσζεί αθόκε ε Διιεληθή Ψπρή

θαλείο δελ θαηλόηαλ λα ζπκκεξίδεηαη ηηο πεξίπνπ «θαξκηθέο» ηνπ δη-

δαρέο (Livingstone). Η θάπνηα εζηθνηειεησηηθή κνλνκαλία πνπ βξί-

ζθνπκε ζ'απηόλ ηνλ αξηζηνθξαηηθό θαη ζπληεξεηηθό θηιόζνθν αθνύ-

γεηαη εμίζνπ ππεξβνιηθή θαη εμίζνπ γεκάηε από «καλίεο θαηαδίσμεο»

κε θάπνηα ηκήκαηα ηεο αληίζηνηρεο ηνπ., ζπλαγίνπ ηνπ θαη καζεηή ηνπ,

Αξηζηνηέινπο, πνπ ζηελ -ζε ηειεπηαία αλάιπζε κεηξνπα-ξάδνηε-

θνηλσληθή ειεπζεξία ησλ Σπαξηηαηηζζώλ, δηέβιεπε.. ππό-ζθαςε ησλ

ιπθνύξγεησλ λόκσλ («Πνιηηηθά», 1269).

Γηθαηνινγεκέλα ίζσο, ν R. Livingstone ζα γξάςεη ινηπόλ

ζρεηηθά κε ηνλ Πιαησληζκό ηα πην θάησ απζηεξά ιόγηα: «Μπνξνύκε

ηώξα λα θαηαιάβνπκε γηαηί νλόκαζαλ ηνλ Πιάησλα

praexistent-christlich, δειαδή ρξηζηηαλό πνπ γελλήζεθε πξηλ από ηνλ

θαηξό πνπ έπξεπε. Πξόιαβε από πξηλ, ζεκείν κε ζεκείν, αλ όρη ηηο

δηδαζθαιίεο ηεο Καζνιηθήο Δθθιεζίαο, ηηο αξρέο όκσο πνπ ππόθεηληαη

ζηελ αλάπηπμε ηνπο, θαη ζπνπδαία ζηνηρεία ηεο πξάμεο ηεο.. Η θπιή

ηνπ Πιάησλα είρε ζπγθεληξώζεη ην βιέκκα ηεο επάλσ ζηε γή, θαη

ραιπβδσλόηαλ κε ην λα αληηθξύδεη έλα ρσξίο ειπίδα Άδε, ύζηεξα από

ηνλ ζάλαην. Ο Πιάησλ είπε ζηνπο καζεηέο ηνπ λα πξνζδνθνύλ

κέιινπζα δσή, ηελ θξίζε πνπ ζα έξζεη., κία ζεηξά από ηηκσξίεο θαη ακνηβέο, πνπ αθνινπζνύζαλ ηε δηαγσγή ηνπ αλζξώπνπ ζηε δσή ηνπ

εδώ ζηε γε. Η θπιή ηνπ Πιάησλα είρε γελλαηόδσξε εκπηζηνζύλε ζηελ

αλζξώπηλε θύζε θη επηζπκνύζε λα ηελ απαιιάμεη από ηα πέδηθια, κε

ηελ ειπίδα όηη κόλε ηεο ζα δηάιεγε ην θαιό θαη ζ'απόθεπγε ην θαθό. Ο

Πιάησλ, βξήθε γηά ηνπο παηξηώηεο ηνπ έλα πνιηηηθό ζύζηεκα πηό

αιύγηζην από εθείλν ηνπ Μεζαίσλα, έλα δνγκαηηθό ζύζηεκα ην ίδην

ακεηάβιεην.. Πξνπαηνξηθό ακάξηεκα, αζθεηηζκόο, ηδέεο γηά κέιινπζα

δσή, απζηεξή απηαξρηθόηεηα. Σε όια απηά ν Πιάησλ πξόιαβε ηε

Μεζαησληθή Δθθιεζία» (R. Livingstone: «Τν Διιεληθό Πλεύκα θαη ε

Σεκαζία ηνπ γηά Μαο»). Οπσο θαη ν C. Μ. Bowra, πνπ κε ηε ζεηξά ηνπ

ζα έξζεη λα γξάςεη: «Γελ ήηαλ ν πξώηνο πνπ είπε ηέηνηα πξάγκαηα,

νύηε θη ν ηειεπηαίνο, ελώ νη ηδέεο ηνπ ζε θάπνηνπο κεηέπεηηα θαηξνύο είραλ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ Χξηζηηαληθή αληίιεςε πεξί Κνιάζεσο.

Αιιά θη αλ αθόκα έηπρε επξύηαηεο απνδνρήο γηά ηηο ηδέεο ηνπ, πξάγκα

άιισζηε ακθίβνιιν, απηέο δελ απνηππώζεθαλ θαη ηόζν πνιύ έληνλα

πάλσ ζηνλ Διιεληθό Ννύ θαη δελ ππάξρεη ε παξακηθξή

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

έλδεημε πσο έζησ θη έλαο Ειιελαο αηζζάλζεθε ηειηθά εθείλνλ ηνλ θαζεκεξηλό ηξόκν ησλ κεηά ζάλαηνλ βαζαληζκώλ, πνπ θπξίεπζε

ηνλ Ρσκαίν Λνπθξήηην, ή πνπ πήξε ηόζν θξηθηέο κνξθέο κέζα από

ηηο ηνηρνγξαθίεο ησλ εηξνύηζθηθσλ ηαθηθώλ ζαιάκσλ. Καη απηό ό-

κσο έρεη αθεζεί δίρσο εμεγήζεηο. Ωζηόζν νη Ειιελεο είραλ δεη πσο

νη δπζθνιίεο ηνπ βίνπ δελ ήηαλ πάληνηε ην απνηέιεζκα θάπνησλ

θξηκάησλ, θαη πσο κάιηζηα νη θαύινη θαηα θαλόλα δηέζεηαλ έλα

απαξάδεθην ηαιέλην ζην λα γιπηώλνπλ από απηέο..» (20)

.

Μνηάδεη απίζαλν, σζηόζν εδώ δύν βξεηαλνί ζπγγξαθείο

ηνπ αηώλα καο, παξά ηελ απζηεξόηεηα ηνπο πξνο ηνλ Πιαησληζκό

πνπ θάπνπ είλαη ππεξβνιηθή, αθνύ πνιύ ζύληνκα απηόο

πεηά-ρζεθε ζηελ άθξε από ηνλ Χξηζηαληζκό ιόγσ ηεο γηα απηόλ επηθηλδπλόηεηαο ησλ πιαησληθώλ ζεσξηώλ πεξί ηνπ απζύπαξθηνπ

ησλ Ιδεώλ, πνπ όπσο απνδείρζεθε ζηελ πεξίπησζε ηνπ Πιήζσλνο

μαλάθεξλε από ηελ πίζσ πόξηα ηνλ Πνιπζετζκό, θαηαθέξλνπλ νπ-

ζηαζηηθά λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ θαη λα εθηηκήζνπλ, έζησ θαη κεξηθά,

έζησ θαη θνπηζά-ζηξαβά, ην κεγαιείν ηεο Ειιεληθήο Ψπρήο. Μηάο

Ψπρήο πνπ αθόκε θαη ην βηνηηθό θαη ζενπξγηθό ζύζηεκα πνπ απηή

δεκηνύξγεζε, ήηαλ πξνζαλαηνιηζκέλν πάλσ ζηελ αλάδεημε ηνπ

κεγαιείνπ ηνπ Αλζξώπνπ, απνθιεηζηηθά κέζα από ηελ «ηδίνηο

ρεξζίλ» αληηκεηώπηζε ησλ εκπνδίσλ ηνπ πξνζσπηθνύ ηνπ Δξόκνπ.

Π'απηό άιισζηε, ζηνλ ειιεληθό ζακαληζκό, αληίζεηα από κία ζεηξά

άιινπο (ακεξηθαληλδηαληθόο, ηεπηνληθόο θ.α.) όπνπ πξνηείλεηαη σο

πξόηππν κόλν ε έλλνηα ηνπ «Πνιεκηζηή», εδώ πξνηείλεηαη επίζεο ην πξόηππν «Φηιόζνθνο» θαη «Ήξσο» / «Ηξστο».

Ο «Φηιόζνθνο», βιέπεη ηε Φηιν-νθία, δειαδή ηελ αγάπε / επηδίσμε ηεο νθίαο θαη ηελ αηειείσηε πόξεπζε ζε αλαδήηεζε ηεο

Αιήζεηαο λα έρεη ζθνπό ζξεζθεπηηθό : «Η Φηινζνθία ε ίδηα ήηαλ

έλα ηκήκα ηεο πνξείαο πξνο ηνλ εμαγληζκό. Ελαο ηξόπνο λα μεθύ-

γεη θαλείο από ηνλ ηξνρό ηεο κνίξαο» (Εληνπαξλη Μπξελ: «Ππ-

ζαγόξαο», Αζήλαη, «Κάθηνο», 1988). Ο «Ήξσο» πάιη, σο κνλαρηθή

αλώηεξε ζπλείδεζε πνπ «μνδεύεηαη» ζην λα αλνίγεη κε ην είλαη ηνπ

θαηλνύξγηεο πλεπκαηηθέο δηαδξνκέο ζηηο νπνίεο ζα αθνινπζήζνπλ

αξγόηεξα νη ππόινηπνη ηεο θπιήο ή ηνπ έζλνπο ηνπ, δελ

πξνεηνηκάδεη «ζηξαηησηηθά» ηηο ζπγθξνύζεηο ηνπ, αιιά θαξηεξηθά

πνιεκάεη όια όζα αηθληδηαζηηθά ηνπνζεηνύληαη κπξνζηά ζηα

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών>> ελ. 2

βήκαηα ηνπ από ηε Μνίξα ηνπ, αιιά θαη από ηε Μνίξα ησλ θαηξώλ.

Ο Ηξαθιήο απνηειεί εδώ ην κέγηζην πξόηππν, ελώ ν Σειακώληνο

Αίαο είλαη γηά ηνπο όπνηνπο γλσξίδνληεο ν κνλαδηθόο πξαγκαηηθόο

(δειαδή πέξα γηα πέξα αλζξώπηλνο) ήξσαο ηεο «Ιιηάδνο». Είλαη ν

κνλαδηθόο πνπ κάρεηαη απνθιεηζηηθά κε ηε δύλακε ηεο Ψπρήο ηνπ,

ζε θάπνηα ζηηγκή κάιηζηα ππεξαζπηδόκελνο κνλαρόο ηνπ νιό-

θιεξν ηνλ ζηόιν ησλ Αραηώλ. Είλαη ν κνλαδηθόο «πξσηαγσληζηήο»

πνπ δελ έρεη ηελ άκεζε πξνζηαζία θάπνηνπ Θενύ. «Πνιεκάεη ζαλ έλαο κεγάινο άλδξαο, δίρσο ηελ αύξα ηνπ ππεξθπζηθνύ ηξηγύξσ

ηνπ., ηνλ βξίζθνπκε ζρεδόλ κνλαρό ηνπ λα ππεξαζπίδεηαη ηα πινία

ησλ Αραηώλ., θηππεκέλνο, θαηάθνπνο θαη θαηατδξσκέλνο, κε

θζαξκέλα ηα όπια ηνπ, δίρσο ειπίδα, θαη σζηόζν εμαθνινπζεί λα

κάρεηαη..» (Richmond Lattimore: εηζαγσγηθό ζεκείσκα ηνπ, σο

κεηαθξαζηήο, ζην «The Iliad of Homer», ηθάγν, The University of

Chicago Press, 1976)

Αο επηζηξέςνπκε ηώξα ζηελ Πάηξηα Θξεζθεία. Η «Θξε-

ζθεία» ησλ «Οιπκπίσλ Θεώλ», ηελ νπνία θαηά θαλόλα

νη ηζηνξηθνί, αιιά θαη δηάθνξνη «αξραηνιάηξεο» κπζηη-

θηζηέο, ππνβηβάδνπλ ζπζηεκαηηθά, απνθαιώληαο ηελ ζπ-

ρλά «Λατθή (..) Θξεζθεία», ή αθόκε ρεηξόηεξα.. «πκβαηηθή (..)

Θξεζθεία» -ελώ από ηελ άιιε δηαθεκίδνπλ σο κόλεο άμηεο ιόγνπ

ιαηξείεο ηελ έληνλα επεξεαζκέλε απν ηνλ ζξαθηθό κπζηηθηζκό

ιεγόκελε «Οξθηθή» θαη ηηο Μπζηεξηαθέο εθείλεο '21)

- δελ εγθαζηδξύ-

ζεθε όπσο ίζσο πνιινί πηζηεύνπλ από θάπνηνπο «πνιεκνραξείο

λνκάδεο» (ι.ρ. Δσξηείο), πνπ ηάρα ήξζαλ λα ζαξώζνπλ ζην πέ- ξαζκα ηνπο εθείλν πνπ πεξηγξάθεηαη σο «Μπθελατθόο» θόζκνο. Ο

πιήξεο ζξίακβνο ηεο -δίρσο όκσο ηελ «ήηηα», ή ηνλ «παξακε-

ξηζκό» ησλ άιισλ ζενηήησλ «λέσλ» θαη «παιαηώλ», αθνύ, όπσο

πξνείπακε, απηή απεηέιεζε ηε θπζηθή ζπλέρεηα ηεο «παιαηάο»

ζξεζθείαο-, κε ηελ επηθξάηεζε ηνπ Απνιιώληνπ Φσηόο πάλσ ζηελ

Αξραηνειιεληθή Ψπρή, νινθιεξώζεθε κόιηο ηνλ όγδνν κε έβδνκν

π.α.ρ.ρ. αηώλα κεηά από αιιεπάιιειεο δπκώζεηο, παξά ην όηη κία

«νιύκπηα» (ιι-ηι-ρ3-\Β-]ο) ηάμε Θεώλ καξηπξείηαη ήδε ζηηο επηγξα-

θέο ηεο Πύινπ, θαη παξά ην όηη, επίζεο, ην γεληθό ιαηξεπηηθό

ελ. 38 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

ηειεηνπξγηθφ ηεο ζπζηεκαηνπνηήζεθε κε αξγφ ξπζκφ θαη νξηζηηθν-πνηήζεθε χζηεξα απ'ηηο πεξηνδείεο αλά ηηο ειιεληθέο πφιεηο ελφο φρη

κηθξνχ αξηζκνχ θερξηζκέλσλ («ρξηζηψλ»), ή ελζέσλ πξνζσπη-

θνηήησλ, πνπ ζη'φλνκα απηήο αθξηβψο ηεο ιαηξείαο πνπ

πεξηθξν-λεηηθά θάπνηνη ζήκεξα απνθαινχλε., «ιατθή» (..), δίδαμαλ

ηειεηνπξγηθά, εγθαηλίαζαλ ενξηέο, ζεξάπεπζαλ ινηκνχο, έθαλαλ

θαζαξκνχο θαη ίδξπζαλ Ηεξά.

Τέηνηνη «θερξηζκέλνη», ππήξμαλ πνιινί: Μειάκπνπο, Υπέ-

ξνρνο, Ακάδνθνο, Δπηπελίδεο, Αξηζηέαο, Υπέξνρε, Λανδίθε, Ώπηο,

Άξγε, Άβαξηο, θ.ά. (2

' Τν ζιηβεξφ πάλησο είλαη, πσο ελψ θαη"

επαλάιεςε ε ηζηνξηθφηεηα απηψλ ησλ πξνζσπηθνηήησλ δηαβε-

βαηψλεηαη απφ νπθ νιίγνπο αξραίνπο Έιιελεο ηζηνξηθνχο θαη ζπγγξαθείο, κεηά ηελ επηθξάηεζε ηνπ Φξηζηηαληζκνχ κία αηειείσηε

ζεηξά «ηζηνξηθψλ» έζπεπζε λα καο ελεκεξψζεη, πσο φια ηα ζρεηηθά

απνηεινχζαλ., ρνληξνεηδείο θαληαζηνπιεμίεο ηνπ «γφληκνπ, πιελ

φκσο εηδσινιαηξηθνχ» κπαινχ ησλ Διιήλσλ. Γηαηί άιισζηε, ζα

κπνξνχζακε λα πνχκε, λα κε ζπεχζνπλ; Δδψ έρνπκε αθνχζεη κέρξη

θαη λα γίλεηαη ιφγνο γηα.. «Θξεζθεία Νεθξή» (!!). Λεο θαη πξφθεηηαη

γηά θάηη ην ζλεηφ, ή γηά εκπνξηθφ πξντφλ κε εκεξνκελία ιήμεσο..

Γηά ηελ Πάηξηα Διιεληθή Θξεζθεία, ηφζν ζηελ «Οιχκπηα»

πιεπξά ηεο, φζν θαη ζηε ιεγφκελε «Μπζηεξηαθή», ρξεηάδεηαη λ'

αθηεξσζεί βέβαηα φρη θάπνην κηθξφ θεθάιαην ελφο «γεληθνχ» πεξί Διιήλσλ βηβιίνπ, φπσο ην αλά ρείξαο, αιιά κία πνιχηνκε εξγαζία

εηδηθά αθηεξσκέλε ζ'απηήλ. Σηελ πξνέιεπζε ηεο, ηελ εμέιημε ηεο, ην

ηειεηνπξγηθφ ηεο, ηελ θνζκναληίιεςε ηεο θαη ηελ Ηζηνξία ηεο. Απηφ

πξνηίζεκαη λα θάλσ ζε κειινληηθά ηδηαίηεξα έξγα κνπ, πνπ ζα

αθνινπζήζνπλ, αλ ε Μνίξα ην επηηξέςεη θαη νη Θενί ην επηζπκνχλ,

θαη ίζσο θαιχπηνπλ ηε θχζε ηεο ιαηξείαο ελφο εθάζηνπ ησλ Πα-

ηξψσλ Θεψλ. Δδψ, ζα πεξηνξηζηψ απιψο ζε κία πνιχ ζχληνκε

πεξηγξαθή ησλ δχν βαζηθψλ πιεπξψλ ηεο Πάηξηαο Διιεληθήο

Θξεζθείαο (ηεο «Οιχκπηαο» θαη ηεο «Μπζηεξηαθήο»), πνπ βαζηθφ

ζηφρν ηεο ζα έρεη λα βνεζήζεη ηνλ αλαγλψζηε ηνπ βηβιίνπ ζην λα

θαηαλνήζεη θαιχηεξα κία ζεηξά απφ πξάγκαηα πνπ ζ'αλαθεξζνχλ

ζηνπο ηφκνπο πνπ αθνινπζνχλ .

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 39

Οη Έιιελεο απεηέιεζαλ έλαλ απφ ηνπο ειάρηζηνπο ιανχο ηεο

αλζξψπηλεο Ηζηνξίαο πνπ δελ θνπβαινχζε κέζα ηνπ ληξνπή ή

ζπληξηβή γηα ηελ Αλζξψπηλε Φχζε, πνπ ιάηξεπε ηε Εσή, πνπ δελ

έβιεπε ηνλ Θάλαην σο., ιχηξσζε απφ ηα., «ρπδαία» γήηλα

πξάγκαηα, πνπ ζεσξνχζε παληειψο αδηαλφεηε ηελ φπνηα

απηνηαπείλσζε, θαη πνπ ήηαλ, ηέινο, κε ηελ απζεληηθή ζεκαζία ηεο

ιέμεο θαη θαηά θπξηνιεμία, «πνιηηηθφο». Ζ ζπγθεθξηκέλε ιέμε

δηεθήξπζζε ην ζηελφ δεζκφ ηνπ Έιιελα κε ηα δηαδξακαηηδφκελα

κέζα ζηνλ ςπρνγεσγξαθηθφ «ρψξν θαη ρξφλν» πνπ κέζα ηνπ γελληφηαλ θαη δνχζε σο θπζηθφ θαη αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπ.

Οη ίδηνη νη Έιιελεο ηνπ έδσζαλ θαη φλνκα («πφιηο»), ην

νπνίν πνιχ ζχληνκα ήιζε λ"απνηειέζεη ηελ εηδνπνηφ δηαθνξά αλά-

κεζα ζε απηνχο θαη ηνπο «βαξβάξνπο», θαζψο θαη ηελ εηπκνινγηθή

ξίδα εθείλνπ πνπ αξγφηεξα απεθιήζε «πνιηηηζκφο». Ωο θπζηθή

ζπλέπεηα φισλ απηψλ, νη Διιελεο έκαζαλ ^απνδέρνληαη κφλν

εθείλα πνπ έξρνληαλ λα ηνπο απνθαιπθζνχλ λνεηηθά δίρσο λα ηνπο

δεηήζνπλ πξνεγνπκέλσο λα ζπξζνχλ θαηαγήο, ή λα πεξη-

θξνλήζνπλ εθείλν πνπ -θαιψο ή θαθψο- απηνί ηχραηλε εθ θχζεσο

λα είλαη. Κακκία ινηπφλ απφ ηηο πάκπνιιεο «εζληθέο» ηνπο

Θεφηεηεο, ή, γηα λα ην πνχκε δηαθνξεηηθά, εθδειψζεηο ηεο ζπκ-

παληηθήο Θετθήο Οπζίαο ζηνλ οικείο ηνπο ςπρνγεσγξαθηθφ ηφπν, δελ ππήξμε γηά ηνπο Έιιελεο άλαξρε θαη απφιπηε, αθνχ ε έλλνηα

ηεο φπνηαο απνιπηφηεηαο ήηαλ πέξα γηά πέξα βαξβαξηθή θαη θαλείο

«ππάξρσλ» δελ δηθαηνχην ζπλεπψο λα έρεη «πξνυπάξμεη ησλ

πάλησλ».

Αληίζεηα απφ ηνλ άγξην Θεφ ηεο Βίβινπ πνπ ηάρα δε-κηνχξγεζε., «εθ ηνπ κεδελφο» (!!) ηνλ Κφζκν, φινη νη Έιιελεο Θενί,

έρνπλ γεννηθεί θαη φισλ ηνπο νη γελλήζεηο είραλ ζθνπφ ξεηά

θαζνξηζκέλν. Γελ ππάξρεη νχηε έλαο Έιιελαο Θεφο πνπ λα έρεη

γελλεζεί «έηζη γηά πιάθα», αλαίηηα, κφλν θαη κφλν γηά λα εμνπζηάδεη

ηνλ θφζκν ησλ ζλεηψλ, ή γηά λ"απνιακβάλεη έζησ κέζα ζε κία

δηαξθή αηαξαμία θη αησληφηεηα ην πξνλφκην ηνπ λ"αλήθεη ζηελ Τάμε

ησλ Θεψλ. «Οη Θενί δελ έθηηαμαλ ηνλ θφζκν. Τνλ θαηέθηεζαλ» (G.

Murray: «Four Stages Of Greek Religion», Νέα Υφξθε, Columbia

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

University Press, 1912). Πξαγκαηηθά: Οη «Οιύκπηνη» θαηέιαβαλ με έθοδο ηνλ Όιπκηην. Ο Εεύο κηςπάει ηνλ Κξόλν -δειαδή, ζύκθσλα

κε κία εηπκνιόγεζε ηνπ νλόκαηνο ηνπ, ηνλ Φξόλν «πνπ ηξώεη ηα

παηδηά ηνπ», πνπ θαηαπίλεη θάζε ηη πνπ γελληέηαη κέζα ηνπ, θάζε ηη

θαηαδηθαζκέλν από ηε θζαξηόηεηα- γηά λα κπνξέζεη ε νιύκπηα

ζετθή γεληά V απειεπζεξσζεί από ηνλ θαύιν θύθιν ηεο Γέλλεζεο θαη

ηνπ Θαλάηνπ. Ίζσο ινηπόλ ν Jacob Burckhardt έρεη απόιπην δίθεν

όηαλ βξέζεθε λ'απνθαιεί θάπνπ ηελ Πάηξηα Διιεληθή Θξεζθεία «κία

πηπρή ηεο ηδηνζπγθξαζίαο ηνπ ειιεληθνύ ιανύ *3)

».

Ο Έιιελαο δεηάεη από ηνπο Θενύο ηνπ απιώο θαη κόλν

επ-κέλεηα θαη ππνζηήξημε, όρη εζηθή θαζνδήγεζε ε ζεακαηηθή

ζαπκα-ηνπνηία. Τνπο ζέιεη απιώο λα εμαθνινπζνύλ να είναι, σο

εγγύεζε ηεο ηειεηόηεηαο ηνπ ππάξρνληνο Κόζκνπ, δελ ηνπο ζέιεη να επεμβαίνοςν «ζαπκαηνπξγά» θαη λα κεηαηξέπνπλ, όπσο ν Θεόο

ησλ Ηζξαειηηώλ, απηή ηελ ίδηα ηελ Ηζηνξία ζε κία γξακκηθή

απνηξόπαηα Θενθάλεηα. Οη Έιιελεο Θενί δελ θξύβνληαη πίζσ από

κία ππθλή νκίριε ςεπην-εζηθόηεηαο ή κία ιάκςε εληππσζηαθήο

ζαπκαην-πνηίαο. Δίλαη εθδειώζεηο, εθθξάζεηο, αξρέο, εηθόλεο, ηνπ

Δληαίνπ ζπκπαληηθνύ Θείνπ πνπ εγθαηνηθεί ην Σύκπαλ θαη ην

δηαπνηίδεη κέρξη ηελ έζραηε γσλία ηνπ. Γελ είλαη αλεμέιεγθηα από

ηνλ Φπζηθό Νόκν εμσθνζκηθά όληα, ηαπηνρξόλσο ηάρα απόιπηα θαη

«παλάγαζα» ζηε ληνζηή. Τν Σύκπαλ εκπεξηέρεη ζε αηώληα θαη

απόιπηε ηζνξξνπία ηόζν ηε Σύλζεζε, όζν θαη ηελ Απνζύλζεζε,

ηόζν εθείλν πνπ ρνλδξνεηδώο απνθαινύκε «Καιό», όζν θαη εθείλν

πνπ, επίζεο ρνλδξνεηδώο, απνθαινύκε «Καθό». Όζν εκπεξηέρεη ηελ Πξαόηεηα, άιιν ηόζν εκπεξηέρεη θαη ηε Βηαηόηεηα, όζν ηελ

«Φηιόηεηα» άιιν ηόζν θαη ην «Νείθνο» («Ζ αξκνλία εθ λείθνπο θαη

θηιίαο γίλεηαη» ιέεη πνιύ ζσζηά ν Δκπεδνθιήο).

Ο Ζξάθιεηηνο, πεξηγξάθεη πνιύ εύζηνρα θαη, θπξίσο, ελ-

ληνικά ηνλ Θεό, όηαλ ιέεη: «Ο Θεόο είλαη εκέξα θαη λύθηα, ζέξνο θαη

ρεηκώλαο, πόιεκνο θαη εηξήλε, ρνξηαζκόο θαη πείλα». Τα πάληα

βξίζθνληαη αδηάθνπα ζε κία δηαξθή ελαιιαγή θαηαζηάζεσλ κε ην

αληίζεην ηνπο (ε Θεα Αθξνδίηε ιαηξεύεηαη σο Θεά ηεο Αγλόηεηαο θαη

ηνπ Γάκνπ, αιιά θαη σο Θεά ηνπ άθξαηνπ Δξσηηζκνύ, θαη επηπιένλ

ζηε Σπάξηε ηελ βξίζθνπκε λα απεηθνλίδεηαη πόηε., πάλνπιε

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

σο «Αθξνδίηε Δλόπιηνο» θαη πόηε., αιπζζνδεκέλε σο «Αθξνδίηε

Μνξθώ», ν Θεόο Γηόλπζνο ρσξάεη κε ηηο επηθιήζεηο ηνπ Εαγξεύο θαη Ίαθρνο κέζα ζην απζηεξό θιίκα ηνπ Οξθηζκνύ θαη ησλ Διεπ-

ζίλησλ Μπζηεξίσλ αληηζηνίρσο, αιιά επίζεο θαη κέζα ζηνλ εθ-

ζηαηηθό θαη σκνθαγηθό καηλαδηζκό, είλαη Θεόο ηεο Αηώληαο Εσήο

αιιά θαη αλακθηζβήηεηνο Θεόο ηνπ Θαλάηνπ, ν Απόιισλ θέξλεη

ηελ αξκνλία, ηε ζπγρώξεζε, ηνλ θαζαξκό θαη ηελ ίαζε, αιιά θαη

εθπξνζσπεί ηαπηνρξόλσο έλα ζθιεξό πλεύκα Διειέσο θαη

ζθιεξνύ ηηκσξνύ, θ.ν.θ.), θαη απηό εμαζθαιίδεη ηελ ζπκπαληηθή

ηζνξξνπία: «Παηήξ Πάλησλ Πόιεκνο». Γηά απηό θαη ε επηθξάηεζε

ησλ Διιήλσλ Θεώλ ηνπ Γσδεθαζένπ θαη ε επηβνιή ηεο Οιύκπηαο

Τάμεο κε ηε δηάηαμε ηνπ άηαθηνπ Απείξνπ ζε Κόζκν, γίλεηαη ζπκ-

βνιηθά εξ εθόδος, κε θαηάθηεζε κεηά από αλειέεην αγώλα (G.

Murray : «The Four Stages of Greek Religion», Νέα Υόξθε, «Columbia University Press», 1912, θαη Μ.I.Finley : «The World Of

Odysseus», Λνλδίλν, «Chatto & Windus», 1956).

Ο Έιιελαο δελ εζεινηπθιεί, δελ απηαπαηάηαη κπξνζηά

από ππνηηζέκελεο αηώληεο κάρεο αλάκεζα ζην «απόιπην Καιό» θαη

ζην «απόιπην Καθό» πνπ ηειηθά ζα θαηαιήμνπλ ηάρα ζε., νξηζηηθή

λίθε ηνπ πξώηνπ (δσξναζηξηθόο δπτζκόο), νύηε κπξνζηά ζε πξν-

αηώληα ηάρα κνηξάζκαηα ηνπ θόζκνπ αλάκεζα ζε Μνλνθξάηνξα

«Καιό» Θεό θαη ζε Έβιηο Σετηάλ, ή Σαηαλά (κσακεζαληθόο θαη

ηνπ-δαηνρξηζηηαληθόο δπτζκόο) κε ηαπηόρξνλεο ελέζεηο νπηηκηζκνύ

γηά λα κελ ράλεηαη ην ελδηαθέξνλ ησλ πξνζθπλεηώλ (ππόζρεζε

νξηζηηθνύ μεθαζαξίζκαηνο ινγαξηαζκώλ, ζε θάπνην καθξπλό «Πιή-

ξσκα ηνπ Φξόλνπ»). Ο Διιεληθόο Πνιπζετζκόο δελ μερσξίδεη από ηηο πην πάλσ «εξ αποκαλύψεωρ» (δειαδή ηζηνξηθά ιδπςθείζερ)

Θξεζθείεο, γηά ην ιόγν θαη κόλν πσο δελ αλαγλσξίδεη ηελ ύπαξμε

ελόο ππνηηζέκελνπ «απόιπηνπ θαθνύ» (όπσο ι.ρ. ν Γηάβνινο ησλ

Ηνπδαηνρξηζηηαλώλ), άιισζηε νη πεξηζζόηεξεο ζξεζθείεο ησλ «εζλη-

θώλ» ην ίδην θάλνπλ αζρέησο αλ γηά ηνπο Έιιελεο επηπξνζζέησο ε

όπνηα απνιπηόηεηα ππήξμε θαη παληειώο απαξάδεθηε σο ηδέα (Τν

«θαιό» θαη ην «θαθό» άιισζηε, είλαη απζηεξά αλζξώπηλνη όξνη,

πνπ δελ έρνπλ ηελ παξακηθξή εθαξκνγή ή ηζρύ κέζα ζηε ζπκ-

παληηθή Αξέλα. Ο ζσζηόηεξνο δπλαηόο ηξόπνο πξνζέγγηζεο ησλ

ζπκπαληηθώλ ιεηηνπξγηώλ από ην αλζξώπηλν κπαιό, είλαη κε ηε

κνξθή ηζρπξώλ αιιεινεπηδξάζεσλ ζπλζεηηθώλ θαη απνζπλ-

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - « Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

ζεηηθώλ δπλάκεσλ). Ο Διιεληθόο Πνιπζετζκόο, μερσξίδεη επηπιένλ γηα ηνλ ιόγν πσο κπόξεζε εθηόο από όια απηά λα ζπιιάβεη γηά

πξώηε θνξά ζηελ παλαλζξώπηλε Ηζηνξία, από όζν ηνπιάρηζηνλ

εκείο γλσξίδνπκε, ηελ βαζύηαηε έλλνηα ηεο Αλάγθεο, ηελ ύπαξμε

ηεο αδπζώπεηεο ζεόηεηαο Αδξάζηεηαο θαη ηνπ Νόκνπ ηεο

Δηκαξκέλεο.

Πξόθεηηαη γηά ηνλ παληνδύλακν πκπαληηθό Νόκν ηεο

Αλάγθεο, πνπ, γηα ηνπο Έιιελεο, ππάξρεη από ηόηε πνπ ππάξρεη

θαη ν δίρσο αξρή θαη ηέινο Αηώληνο Κόζκνο, δειαδή αλέθαζελ, θαη

ηνλ θπβεξλάεη κε ηε δηθή ηεο αιύγηζηε ινγηθή, πάλσ από ηε δύλακε

θαη απηώλ ησλ ίδησλ ησλ Θεώλ, ηνπο νπνίνπο άιισζηε εμνπζηάδεη.

Αθόκε θαη απηόο ν ίδηνο ν παληνδύλακνο Κξνλίδεο Θεόο Εεύο κέιιεη λα αλαηξαπεί, κόιηο από ην ζπέξκα ηνπ γελλεζεί από

γπλαίθα ζλεηή (εκέιε) ν θπβεξλήηεο ησλ εγθόζκησλ Γηόλπζνο

(Γην-Ννύο). Από εθεί θαη πέξα ζα είλαη απηόο ν Γην-Ννύο πνπ ζα

θπβεξλάεη ηα εγθόζκηα ζηε ζέζε ηνπ γλσζηνύ επαλαζηάηε θαηά ηνπ

Υξόλνπ-Κξόλνπ Γηόο, πνπ σο «Οιύκπηνο» (νινιακπήο)

κεηακνξθώλεηαη πιένλ ζε Τςηζηε Ζζηθή Αξρή ηνπ ύκπαληνο. Ο-

θείινπκε λα ζρνιηάζνπκε εδώ όηη ε ύπαξμε ηεο Αλάγθεο δελ είλαη

αζπκβίβαζηε πξνο ηελ έλλνηα ηεο Διεπζεξίαο. Αληηζέησο, ηελ εκ-

πεξηέρεη ζαλ έλα επίηεπγκα αξκνληθόηεηαο, αξεηήο, θαη δηθαηνζύ-

λεο. «Παληνύ, ζηνλ άπεηξν αηζέξα θαη ζην άπιεην θώο βαζηιεύεη ν

Παγθόζκηνο Νόκνο, ε θπξίαξρε Γίθε» καο ιέεη ν Δκπεδνθιήο).

Αβπζζνο δηαθνξάο από ηηο ζενθξαηηθέο ζξεζθείεο ηεο αξ-

ραηόηεηαο αιιά θαη ηνπ ζήκεξα. Μή έρνληαο θηηάμεη ηνλ Κόζκν, νη

«Οιύκπηνη» Θενί, γλσξίδνπλ άιισζηε πσο δελ έρνπλ δηθαίσκα λα

ηνπ αιινηώζνπλ ηε ζύλζεζε, είηε πξνο ην (νύησο, ή άιισο θαη'

αλζξώπνπο) «θαιύηεξν», είηε πξνο ην (επίζεο νύησο ή άιισο θαη'

αλζξώπνπο) «ρεηξόηεξν» (Μ.Η. Finley: «The World Of Odysseys»,

Λνλδίλν, Chatte & Windus, 1956).

Σηκώληαο απηό πνπ ζε ηειηθή αλάιπζε ήηαλ ε νπζία από

ηελ νπνία θαη απηνί νη ίδηνη πξνέξρνληαλ («ΔΝ ΑΝΓΡΩΝ, ΔΝ ΘΔΩΝ

ΓΔΝΟ. ΔΚ ΜΗΑ ΓΔ ΠΝΔΟΜΔΝ ΜΑΣΡΟ ΑΜΦΟΣΔΡΟΗ.

ΓΗΔΗΡΓΔΗ ΓΔ ΠΑΑ ΚΔΚΡΗΜΔΝΑ ΓΤΝΑΜΗ» δηαθεξύζζεη ν Πίλ-

δαξνο), αιιά ηηκώληαο επίζεο θαη ην ηδεώδεο ηεο Αμηνπξέπεηαο, νη

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

Διιελεο ήξζαλ λα νξίζνπλ σο «επζέβεηα», απιώο ηνλ ζεβαζκό θαη

ηελ ηηκή «πξνο Θενύο θαη Σεζλεώηαο». Καη αλακθηζβήηεηα αλαδεί-ρζεθαλ ζύληνκα ζ' έλαλ από ηνπο πηό επζεβείο ιανύο πνπ γλώξηζε

ε αλζξώπηλε Ηζηνξία. Κάζε πνιηηηζηηθή, θνηλσληθή θαη πνιηηηθή

δξαζηεξηόηεηα ησλ Διιήλσλ έρεη άκεζε ζρέζε κε ηνπο Έιιελεο

Θενύο: Ζ ινγνηερλία, απνθεύγνληαο σζηόζν κε καεζηξία ηελ

παγίδα λα γελλήζεη «Ηεξέο Γξαθέο», είλαη πνιύ ζπρλά ζξεζθεπηηθή.

Σν ίδην θαη ην Γξάκα, πνπ μεθίλεζε ζαλ θαζαξά ζξεζθεπηηθό θαη

παξέκεηλε ηέηνην, παξά ηηο όπνηεο κεηακνξθώζεηο ηνπ κέζα από

ηνπο αηώλεο. Ζ Φηινζνθία, είηε ε πξνζσθξαηηθή «πεξί Φύζεσο»,

είηε ε κεηέπεηηα «πεξί Αλζξώπνπ», ήηαλ θαηά θαλόλα ζξεζθεπηηθή,

ην ίδην θαη ε Ννκνζεζία, ην ίδην θαη νη αζιεηηθνί Αγώλεο. Ο Walter

W.Hyde καο πιεξνθνξεί ζρεηηθά, πσο θάζε Διιεληθή πόιε δηέζεηε

πνιύ πεξηζζόηεξα Ηεξά, από όζεο εθθιεζίεο δηαζέηεη κία νπνηαδήπνηε ζύγρξνλε ρξηζηηαληθή πόιε. ηελ πόιε ησλ Αζελώλ

κόλν, βξίζθνληαλ πάλσ από δηαθόζηα Ηεξά !! («Greek Religion And

Its Survivals*, Ν.Τόξθε, «Cooper Square Publishers Ine, 1963).

Ζ ηνπνζέηεζε όκσο ησλ Διιήλσλ απέλαληη ζηνπο Θενύο ηνπο, ππήξμε ίδηα κ'εθείλε απέλαληη ζηνπο ηεξνύο πηά λεθξνύο πξν-

γόλνπο ηνπο. Βαζύο ζεβαζκόο θη εγθάξδηεο ηηκέο δίρσο ηελ παξα-

κηθξή ηδέα γηα αλάγθε ζπληξηβήο, ηξόκνπ, ή απηνηαπείλσζεο. Ο

Θεόγληο απεπζύλεηαη ζην Θεό Γία κε ηελ, γηά ηνλ κεηαρξηζηηαληθό

θόζκν απίζηεπηε, θξάζε «ΕΔΤ ΦΗΛΔ, ΘΑΤΜΑΕΩ Δ» (!!) Ζ αξ-

ραηνειιεληθή έλλνηα ηεο ιέμεο «Λαηξεία» ησλ Θεώλ, ρσξίδεηαη από

κία νιόθιεξε άβπζζν δηαθνξάο από ηε «Θξεζθεία» ησλ αξραίσλ

αιιά θαη ησλ ζύγρξνλσλ ζενθξαηώλ. Όπσο πνιύ ζσζηά ζεκεηώλεη

ν Kerenyi (ζην «The Religion of the Greeks and the Romans», Μπξίζηνι, Thames & Hudson, 1962), ε αξραηόηεξε ειιεληθή

αλαθνξά ζηε ιέμε «Θξεζθεία», ζρεηίδεηαη κε ηελ αηγππηηαθή εθείλε,

θαη νπζηαζηηθά πάληνηε ε ιέμε ηαπηίδεηαη κε ηελ «δεηζηδαηκνλία». Ζ

ιέμε «ζξήζθνο» ηαπηίδεηαη πάληα κε ηνλ «δεηζηδαίκνλα» άλζξσπν.

Ο Kerenyi ζεκεηώλεη επίζεο, πσο απηό ηό ίδην ην ξήκα-ξίδα ηεο

ιέμεο, δειαδή ην «ζξένκαη», έρεη λα θάλεη κε ηα γπλαηθεία

ζθνπμίκαηα ησλ αλαηνιίηηθσλ βαξβαξηθώλ ιαηξεηώλ.

Ζ ειιεληθή έλλνηα ηεο «Λαηξείαο» απέρεη επίζεο έηε

ελ. 44 Βλάση Γ. Ρασσιά -« Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ.

θσηόο από ηελ δνπιηθόηεηα ηεο ξσκατθήο «religio», ζηελ νπνία

θάπσο πιεζηάδεη κόλν ζηε κεηαζσθξαηηθή επνρή, δειαδή ζηελ α-

παξρή ηεο αξγήο αιιά ζηαζεξήο άισζεο ηεο Διιεληθήο Χπρήο από

αλαηνιίηηθα ζενθξαηηθά θαη «εζηθά» ζηνηρεία. Ο αξραίνο Έιιελαο,

θαιύπηεηαη απνιύησο από δύν κόλν ιέμεηο: «Δπιάβεηα» θαη

«Δπζέβεηα». Ζ ιέμε «Δπιάβεηα», ππνδειώλεη απιώο ηελ ππν-

ρξέσζε ηνπ λα επηθνηλσλεί ηαθηηθά κε ηνπο Θενύο ηνπ θαη ηίπνηα

πεξηζζόηεξν, ελώ σο ηα απόιπηα αληίζεηα ηεο, ρξεζηκνπνηνύληαη

ην «Θξάζνο» αιιά θαη ε «Γεηζηδαηκνλία» (C. Kerenyi «The Religion

of the Greeks and the Romans»). Απηή σζηόζν ε επηθνηλσλία κε

ηνπο Θενύο, αθόκε θαη όηαλ γίλεηαη ζαλ πξνζεπρή -γηαηί νη Έιιελεο πάληνηε πξνζεύρνληαλ πξηλ από κάρεο, πξηλ από αγώλεο, πξηλ

από ζπκπόζηα, πξηλ από πνιηηηθέο ζπγθεληξώζεηο θ.ι.π.- γίλεηαη

πάληνηε κε αμηνπξέπεηα θαη δίρσο ην παξακηθξό ίρλνο ζπληξηβήο. Ζ

παιαηά ζπαξηηαηηθή πξνζεπρή πνπ ν Πιάησλ καο παξνπζηάδεη λα

εγθξίλεη απόιπηα ν Σσθξάηεο είλαη αξθεηά ελδεηθηηθή: «Γώζε καο, ώ

Βαζηιέα Εεύ, ό,ηη είλαη θαιό, άζρεηα αλ εκείο πξνζεπρεζνύκε

γη'απηό ή όρη, θαη δηώμε από εκάο ην θαθό, αθόκα θη αλ εκείο ηύρεη λα

ην επηζπκήζνπκε δηα πξνζεπρήο».

Ζ ιέμε «Δπζέβεηα» πάιη, -από ην ξήκα ζέβεηλ, πνπ ζε-

καίλεη ιαηξεύσ, ηηκώ, ζέβνκαη- ζεκαίλεη νπζηαζηηθά «πίζηε ζηα Ηεξά

θαη ηήξεζε ησλ Πάηξησλ Ζζώλ», ελώ αξθεηά αξγόηεξα νη Σησηθνί ζα δώζνπλ κε ηε ζεηξά ηνπο έλαλ λέν αιιά όκνην νξηζκό ηεο

«Δπζέβεηαο», ηελ νπνία ζέινπλ σο «Γηθαηνζύλε πξνο Θενύο»,

δειαδή ην λα εθθξάδεη θαλείο ζηνπο Θενύο ην ζεβαζκό πνπ απηνί

αμίδνπλ.

Aληίζεηα από ην θαηλόκελν ησλ ζπλαζξνηζηηθώλ πξν-

ζεπρώλ ησλ πηζηώλ, πνπ ζπλαληάκε ζηηο παιαηέο θαη

ζύγρξνλεο Θενθξαηίεο (24)

, θαη ζύκθσλα κε ηα ήδε

πξναλαθεξζέληα, ε βαζηθή ιαηξεπηηθή πξαθηηθή ησλ

Διιήλσλ πξνο ηνπο Θενύο ηνπο, δελ ήηαλ ηίπνηα πεξηζζόηεξν από

ζπκβνιηθό - «ηηκήο έλεθελ»- κνίξαζκα καδί ηνπο, ησλ όζσλ απηνί

ζεσξνύζαλ «Γώξα ηεο Εσήο», κε ηα ιεγόκελα «Γώξα Πξέπνληα»

(Σπνλδέο, Αλαζήκαηα, Θπζίεο, Δλαγηζκνύο, Θπκηάκαηα), ή ηθαλό-

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 45

πνίεζε ηνπο κε Δνξηέο, Αγώλεο, Τξαγνύδηα, Φνξνύο θαη -από κία

επνρή θαη κεηά- Θέαηξν. Καιό ζα ήηαλ λα αλαθέξνπκε εδώ όηη ε

ζενινγία ηνύ ιαηξεπηηθνύ / Οπζηαζηηθνύ έζνπο ησλ Διιήλσλ, πνπ

ζύκθσλα κε ηελ παξάδνζε ην εγθαηλίαζε ν ίδηνο ν Θεόο Δξκήο

εγθαζηδξύνληαο ηελ άκεζε επηθνηλσλία αλάκεζα ζε ζλεηνύο θαη Αζάλαηνπο, πεξηγξάθεηαη κε πνιύ όκνξθα ιόγηα από ηνλ Σαινύ-ζηην

ζην «Πεξί Θεώλ Καη Κόζκνπ» (XVI, αδ): «Δπεηδή ηα πάληα έ-ρνκελ

εθ ησλ Θεώλ, είλαη δίθαηνλ λα δίδσκελ εηο ηνπο παξέρνληαο ηκήκα εθ

ησλ δσξεώλ ησλ. Ούησ, πξνζθέξνκελ εθ ησλ αγαζώλ καο ηα

δηάθνξα αλαζήκαηα, εθ ηνπ ζώκαηνο καο ηελ θόκελ καο θαη εθ ηεο

δσήο καο ηαο ζπζίαο. Αη πξνζεπραί ρσξίο ζπζίαο είλαη θελνί ιόγνη,

ελώ εθείλαη πνπ ζπλνδεύνληαη δηα ζπζηώλ, είλαη ιόγνη έκςπρνη, δηόηη

ν ιόγνο εληζρύεη ηελ δσήλ θαη ε δσή εκςπρώλεη ηνλ ιόγνλ» (κεηθ. Π.

Γξάβηγγεξ).

Όληαο έλαο ζην έπαθξν ειεύζεξνο θη αμηνπξεπήο ιαόο, νη

Έιιελεο δελ επέηξεςαλ ηε δεκηνπξγία ηεξαηηθήο θάζηαο κέζα ζηηο

θνηλσλίεο ηνπο, όπσο ζπλέβαηλε ζε αξθεηνύο από ηνπο βαξβαξηθνύο ιανύο πνπ ηνπο πεξηηξηγύξηδαλ. Γηα λΌπνλείκεη άιισζηε ν Έιιελαο

ηηκέο πξνο ηνπο Θενύο ηνπ, δελ απαηηείην ππεξ-πνιύπινθν

ηειεηνπξγηθό, ή εηδηθεπκέλνη -επαγγεικαηίεο- «κεζνιαβεηέο». Ο

απζηξηαθόο θηιόζνθνο θαη ηζηνξηθόο Egon Friedeil πεξηγξάθεη ηνλ

Έιιελα ηεξέα κε ηα εμήο ιόγηα: «Ο ηεξέαο δηαθνλεί ην Ναό, ζπζηάδεη

γηά ινγαξηαζκό ησλ πηζηώλ, δηαρεηξίδεηαη ηα έζνδα ηνπ Νανύ θαη

δηεξκελεύεη ηε βνύιεζε ηεο ζεόηεηαο... δελ πεξηβάιιεηαη από θακκία

μερσξηζηή νζηόηεηα, ην πνιύ πνιύ ηνπ θξαηάλε κία πξνλνκηνύρα

ζέζε ζην Θέαηξν θαη ζηηο ιατθέο ζπλειεύζεηο. Γελ αλήθεη ζε θακκία

«αόξαηε» Δθθιεζία, νύηε ζε θακκία άιιε αλώηεξε θνηλόηεηα, νύηε

θεξύγκαηα θάλεη, νύηε ηνπο λένπο θαηερεί... Ίζσο ην ζσζηόηεξν ζα

ήηαλ λα ζπγθξίλνπκε ηε ζέζε ηνπ αξραίνπ Διιελα ηεξέα κ'εθείλε ησλ δηθώλ καο θαζεγεηώλ θαη δηδαθηόξσλ, πνπ ηνπο ζπκβνπιεύεηαη

θαλείο ζε θάζε ινγήο επηζηεκνληθά δεηήκαηα θαη ηνπο εθηηκά αλάινγα

κε ηε θήκε ηνπο θαη ην θύξνο ηνπ ηδξύκαηνο ζην νπνίν εξγάδνληαη,

αιιά δελ ηνπο ζεσξεί νύηε αλαληηθαηάζηαηνπο, νύηε ηεξνύο .»

Ο Seltman επίζεο, πεξηγξάθεη ηνλ Έιιελα ηεξέα κε ηα

αθόινπζα ιόγηα: «Υπήξραλ ηεξείο. Γηαηί έπξεπε λα γίλνπλ ζπζίεο,

Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ» ελ. 46

ενξηέο, επηθιήζεηο, ηειεηνπξγίεο. Καη γηά ηηο Θεέο αληηζηνίρσο, π-

πήξραλ θαη ηέξεηεο. Όκσο όινη απηνί νη άλζξσπνη, ήζαλ ζπλε-ζηζκέλνη άλζξσπνη ηεο θαζεκεξηλήο δσήο, κε θπζηνινγηθέο δσέο

κέζα ζηηο θνηλόηεηεο όπνπ δηέκελαλ, κε επζύλεο θαη επαγγέικαηα

όπσο όινο ν ιαόο, κε νηθνγέλεηεο λα ζξέςνπλ θαη ππνρξεώζεηο

πξνο ηελ Πνιηηεία. Μόλν ζε πνιύ ζπγθεθξηκέλεο κέξεο ενξηήο

θνξνύζαλ ηα δηαθξηηηθά θαη ηα άκθηα ηνπο γηά λα ηεξνπξγήζνπλ».

Καη έηζη ήηαλ. Ο Έιιελαο ηεξέαο, είλαη έλα άηνκν απνιύησο θπ-

ζηνινγηθό, εθηόο ειαρίζησλ εμαηξέζεσλ έρεη νηθνγέλεηα, ζπλα-

λαζηξέθεηαη ειεύζεξα κε θόζκν θαη αθόκε πεξηζζόηεξν, έρεη ηηο

ίδηεο κε ηνπο ππόινηπνπο πνιίηεο ππνρξεώζεηο γηά ζπκκεηνρή ζηα

θνηλά θαη γηά ζηξαηησηηθή επίζεο ζεηεία. Βξίζθνπκε ηνλ Καιιία, έλαλ

αξρηεξέα («Γαδνύρν») ησλ Διεπζίλησλ Μπζηεξίσλ, λα κάρεηαη θαηά

ησλ Πεξζώλ ζηνλ Μαξαζώλα, θνξώληαο κάιηζηα ηα επίζεκα άκθηα ηνπ. Βιέπνπκε ηνλ ηεξέα ηνπ Πνζεηδώλνο Δξερζέσο, Λπθνύξγν, λα

εθιέγεηαη νηθνλνκηθόο δηαρεηξηζηήο ηεο πόιεο ησλ Αζελώλ, θ. ν. θ.

(ελδηαθέξνπζεο ιεπηνκέξεηεο αλαθέξνληαη ζην βηβιίν Mary Beard &

John North -editors: «Pagan Priests», Λνλδίλν, «Duckworth»,

1990).

Δρεη πνιύ ζσζηά ζεκεησζεί πσο ε Διιεληθή Πάηξηα Θξε-

ζθεία, έρνληαο βιαζηήζεη ζηνπο θόιπνπο ησλ ελεύθερων κοινο-

τήτων ηεο Διιεληθήο Πόιεο, θαη αζθνύκελε από όλα τα μέλη ησλ

θνηλνηήησλ απηώλ, δελ επλννύζε ηε δεκηνπξγία επαγγεικαηηθνύ

ηεξαηείνπ, αιιά θαη ε παηξνπαξάδνηε ιαηξεία ζθόπεπε θπξίσο ζηε

δηαηήξεζε ηεο «εύλνηαο ησλ Θεώλ», γηά ην θαιό απηώλ αθξηβώο

ησλ κοινοτήτων. Αθόκε θαη ζηα ρξόληα ηνπ Πινπηάξρνπ, ε πα-ηξνπαξάδνηε Λαηξεία εμαθνινπζεί πεηζκαηηθά λα θξαηάεη απηόλ ηνλ

αποκλειστικά Ελληνικό πνιηηηθό ραξαθηήξα ηεο, ν νπνίνο ηελ

θάλεη λα μερσξίδεη από θάζε άιιε ιαηξεία πνπ ζπλαληάκε ζηελ

καθξαίσλε Ιζηνξία ηνπ αλζξώπηλνπ γέλνπο: «ΘΤΙΑ ΠΑΣΡΙΟΙ, ΗΝ

Ο ΜΔΝ ΑΡΥΩΝ ΔΠΙ ΣΗ ΚΟΙΝΗ ΔΣΙΑ ΓΡΑ, ΣΩΝ Γ' ΑΛΛΩΝ,

ΔΚΑΣΟ ΔΠ' ΟΙΚΟΤ».

Ο βαζηιηάο, ν «πνιέκσ αξηζηεύζαο», ν άξρσλ, ή ν ηεξέαο

-σο κία απιώο εμέρνπζα πξνζσπηθόηεηα ηεο πόιεο όπσο είδακε

πηό πάλσ- ζπζίαδε ινηπόλ γηά ινγαξηαζκό ηεο πόιεο, ή ηεο όπνηαο

θνηλόηεηαο, νη νηθνγελεηάξρεο γηά ινγαξηαζκό ηνπ νίθνπ ηνπο θαη

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

πάεη ιέγνληαο. Κάζε ζρεδόλ ύςσκα ζηελ ύπαηζξν ρώξα, θηινμε-

λνύζε έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο βσκνύο θαη θάζε ζπίηη δηέζεηε ηνλ

νηθνγελεηαθό ηνπ βσκό ησλ ιεγόκελσλ Παηξώσλ Θεώλ, κε θιόγα

θαη ζπκίακα λα θαίεη πξνο ηηκή ηεο Θεάο Δζηίαο, ησλ Δθεζηίσλ Θεώλ, ησλ «πξνζηαηώλ δαηκόλσλ» -«αγγέισλ ηνπ ζπηηηνύ» όπσο

ζα ιέγακε ζήκεξα- θαη ηνπ «Αιεμηθάθνπ» ή «Αγπτέσο» Απόιισλνο.

Από ηα άγλσζηα βάζε ηεο αξραηόηεηαο, κέρξη ηε θξηθηή θαη

άλαλδξε εμνιόζξεπζε ησλ ηειεπηαίσλ «εζληθώλ» Διιήλσλ από ηνπο

Βπδαληηλνξσκαίνπο θαηαθηεηέο, ε νηθηαθή, δειαδή ε άκεζε θαη

πξνζσπηθή ιαηξεία, απνηεινύζε ηελ πηό ζεκαληηθή ζξεζθεπηηθή

εθδήισζε ησλ Διιήλσλ <26)

. Κύξηα εθδήισζε ηεο, ε ζετθή επίθιεζε

(πξνζεπρή), ε ζπνλδή θαη ε ηέιεζε ζπζηώλ (εηθόλα 3), νη νπνίεο θαη

δηαθξίλνληαη αξρηθά ζε δύν είδε. Δθείλεο πνπ γίλνληαη κάιινλ από

ηνλ θόβν πξνο ηηο αλώηεξεο δπλάκεηο θαη ν ζύσλ ηηο ζέιεη θπζηθά λα ιεηηνπξγήζνπλ εμηιαζηηθά, θη εθείλεο πνπ γίλνληαη από ραξά, σο

έκπξαθηεο εθθξάζεηο ηεο κεγάιεο επγλσκνζύλεο ηνπ ζύνληνο γηά ηηο

επεξγεζίεο ησλ Θεώλ.

Η ζπιινγηθή (αλνηθηή θαη πνιηηεηαθή) ιαηξεία, μεθίλεζε γηά

ηνπο κεηα-Μπθελατθνύο Έιιελεο κε ηελ ηνπνζέηεζε βσκώλ γηά

ζπζίεο θαη ζπνλδέο ζηνλ αλνηθηό αέξα, δίρσο λα ππάξρεη Ναόο, ή

ζπκβνιηζκόο («άγαικα») ησλ επηθαινύκελσλ / ηηκώκελσλ Θεώλ.

Δδώ πιένλ, κε ηελ πνιηηηθή θαζεκεξηλή δσή πνιύ πηό πνιύπιεπξε

από ηελ νηθηαθή, νη ζπζίεο γίλνληαη πεξηζζόηεξν εηδηθέο από εθείλεο

ηεο νηθηαθήο ιαηξείαο. Οη ζπζίεο είλαη πνιιώλ κνξθώλ. Έρνπκε

αηκαηεξέο ζπζίεο, έρνπκε αλαίκαθηεο ζπζίεο (πξνζθνξά απαξρώλ,

παλζπεξκηώλ, πνππάλσλ, πιαθνύλησλ, θαύζε ζπκηάκαηνο θ.α.),

ζπνλδέο νίλνπ, ύδαηνο, κειηνύ, γάιαθηνο ή ειαίνπ, θαζώο θαη

αθηεξώζεηο πνιύηηκσλ αληηθεηκέλσλ.

Οη ζπζίεο θαηαηάζζνληαη ζε θαηεγνξίεο θαη αλαιόγσο ηνπ

ζθνπνύ ηνπο. Έηζη, έρνπκε ζπζίεο «Σειεηνπξγηθέο», πνπ γίλνληαη

αλά ηαθηέο εκεξνκελίεο θαη είλαη αθηεξσκέλεο ζε ζπγθεθξηκέλεο

ζεόηεηεο, ζπζίεο «Θενπνηεηηθέο», όηαλ θάπνηνο λένο Θεόο γίλεηαη

δεθηόο αλάκεζα ζηνπο ήδε ππάξρνληεο Θενύο ηεο Πόιεο, ζπζίεο

«Σηκεηηθέο», όπνπ πξνζθέξνληαη ζηνπο Θενύο δώξα ζε εθδήισζε

ζεβαζκνύ, ζπζίεο «Καζαξηηθέο», πνπ είλαη έθηαθηεο θαη γίλνληαη

Σει. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

απνθιεηζηηθά γηά απαιιαγή από θάπνην κίαζκα, ζπζίεο

«Μεηα-ιεπηηθέο», αθηεξσκέλεο απνθιεηζηηθά ζηνπο «Οιύκπηνπο» Θενύο όπνπ ηξώγεηαη ζε ενξηαζηηθό δείπλν -σο «θνηλσλία»- ην

θξέαο ηνπ ζπζηαζζέληνο δώνπ, Υπάξρνπλ θπζηθά θαη αιια είδε

ζπζηώλ, αλάινγα κε άιιεο πηό εηδηθέο πεξηπηώζεηο ηεο θαζεκεξηλήο

δσήο: Σσηήξηεο, Πξνγάκηεο, Πξνεξόζηεο, Δηζεηήξηεο, Δπεμόδηεο,

Γηαβα-ηήξηεο, Πξνηέιεηεο, Δπηλίθεηεο, Φαξηζηήξηεο, Δπαγγέιεηεο,

Τειεζηή-ξηεο θ.ν.θ.

Σηε ιαηξεία ησλ «Οιπκπίσλ» Θεώλ, πνπ θπξίσο καο

απαζρνιεί ζην αλά ρείξαο βηβιίν, ε («κεηαιεπηηθή») ζπζηαζηηθή

πξάμε δελ λνείηαη σο απάξλεζε αιιά θπξίσο σο εορηαζηική

διαδικαζία. Ζ ιεγόκελε «δαίο», ην ζπζηόδεηπλν, ή ζπζηαζηηθό

ζπκπόζην, απνηειεί ηελ πιένλ ζπλήζε ζξεζθεπηηθή πξαθηηθή ζηε ιαηξεία ησλ Οιπκπίσλ. Τν ηεξείν πξνζθέξεηαη ζηνλ Θεό από ηνπο

ιάηξεηο ηνπ, αιιά ην θξέαο ηνπ θαηαλαιώλεηαη από ηνπο ίδηνπο ζε

ενξηαζηηθό δείπλν, ζηνλ δε ηηκώκελν Θεό πξνζθέξνπλ κε βξώζηκα

ηκήκαηα ηνπ δώνπ (νζηά, ιίπε θ.ι.π.) πνπ ηα πξνζθέξνπλ

νινθαύησκα ζηελ ππξά ηνπ βσκνύ, ζην κέζν πνπ αϋ-ιώλεη ην

πιηθό θαη κεηαθέξεη ηηο πξνζθνξέο από ηνλ πιηθό θόζκν ησλ

ζλεηώλ ζηνλ άϋιν εθείλν ησλ Θεώλ. Ζ «δαίο» είλαη ινηπόλ κηα

μεηάληυη, έλαο ςπρηθόο ζύλδεζκνο θαη θνηλσλία αλάκεζα ζηνπο

ζξεζθεπηέο θη ελδπλακώλεη εμίζνπ ηνπο ίδηνπο θαη ηνλ ηηκώκελν Θεό

(πεξαηηέξσ ζηνηρεία γηα ηα είδε θαη ηνπο ηξόπνπο ζπζηώλ ν

ελδηαθεξόκελνο αλαγλώζηεο κπνξεί λα αλαδεηήζεη ζην πξόζθαην

βηβιίν ηνπ γξάθνληνο «Δνξηέο Καη Ηεξνπξαμίεο Τσλ Διιήλσλ»)

Από κία επνρή θαη κεηά, θαη θάησ από ηελ επηξξνή ησλ

ρνξηνθαγηθώλ θαη παιιηγγελεζηαθώλ απόςεσλ πνύ άξρηζαλ λα εκ-θαλίδνληαη (Δκπεδνθιήο -«ΟΥ ΠΑΥΣΔΣΘΔ ΦΟΝΟΗΟ

ΓΥΣΖ-ΦΔΟΣ;», Ππζαγόξαο -«ΔΜΧΥΦΨΝ ΑΠΔΦΔΣΘΑΗ»,

Θεόθξαζηνο θ.ι.π.) θάπνηνη Έιιελεο ζηξάθεθαλ ζηελ ηδησηηθή ηνπο

ιαηξεία ζε αλαίκαθηεο απνθιεηζηηθά ζπζίεο, δίρσο όκσο λα

ακθηζβεηνύλ ηελ ηεξόηεηα ηεο πξαθηηθήο ζηελ νπνία επέκελαλ νη

ππόινηπνη, θαζώο θαη ηε ιαηξεία ηεο πόιεσο ζηελ νπνία απηνί

αλήθαλ -«ΓΗΚΑΗΟ-ΤΑΤΟΝ ΘΥΔΗΝ» παξαδέρεηαη αθόκε θαη απηόο ν

ίδηνο ν Ππζαγόξαο. Πξέπεη κάιινλ θάπνπ εδώ λα ζεκεησζεί, όηη ε

αηκαηεξή

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

ζπζία δελ απνηειεί κία άζθνπε δσνζθαγή, όπσο ε σποκριηική

ρξηζηηαληθή πξνπαγάλδα θαηόξζσζε ηειηθά λα ηελ παξνπζηάζεη ζηα αλζξώπηλα κπαιά πνπ εμνπζηάδεη θαη είλαη αλίθαλα αθόκε θαη λα

πξνβιεκαηηζζνύλ ζηνηρεησδώο γηα ην αλόεην απηνύ ηνπ ηζρπξηζκνύ,

όηαλ γηα ηελ δηθή ηνπο ιαηξεία θαηαζθάδνληαη κε όρη ηεξό, αιιά

τσδαίο (ραζάπηθν) ηξόπν εθαηνκκύξηα πξόβαηα, θαη όηαλ επίζεο νη

ρξηζηηαλνί δελ ηπγράλνπλ εθ πεπνηζήζεσο ρνξηνθάγνη αιιά

θαηαλαιώλνπλ ηεξάζηηεο πνζόηεηεο ζθαγκέλνπ κε άγξην ηξόπν

θξέαηνο, πξνθαλώο ππνζέηνληεο όηη., γελληέηαη εθ ηνπ κε όληνο κέζα

ζηα ιεγόκελα super-markets. Τν καθιερφμένο, δειαδή

θαηα-ηεξσκέλν, «ηεξείν» λνείηαη από ηνπο «εζληθνύο» σο κία

πξνλνκηνύρα ύπαξμε πνπ πεζαίλεη όρη κε βίαην ή ρπδαίν ή άδνμν

ζάλαην, όπσο όια ηα ππόινηπα ζλεηά όληα, αιιά αληηζέησο κε ηξόπν

ηεξό πνπ εμαζθαιίδεη ηελ άκεζε έλσζε ηεο ςπρήο ηνπ κε ηνλ θόζκν ησλ Αζαλάησλ. Τν αζηείν ηεο ππόζεζεο είλαη σζηόζν όηη ζπζίεο

βξίζθνπκε θαη ζηνλ Φξηζηηαληθό θόζκν (πνπ εδώ όκσο, εμ αηηίαο ηεο

δηθήο ηνπ θνζκνζέαζεο, όνηφς πξόθεηηαη γηα άζκοπες ζφοζθαγές)

κέρξη θαη ηνλ αηώλα πνπ δηαλύνπκε: ζπζία πξνβάησλ θάζε Κπξηαθή

ζηηο εθθιεζίεο ησλ Αξκελίσλ, ζπζία αξζεληθνύ θαηζηθηνύ ή θξηαξηνύ

γηά έιεπζε βξνρήο, κέζα ζην ηεξό ησλ εθθιεζηώλ ηεο Καππαδνθίαο

αιιά θαη ηεο βόξεηαο Θξάθεο, ην πεξίθεκν δειαδή «θνπξκπάλη»,

ζπζία ζηελ γηνξηή ηνπ Πξνθήηε Ζιία «πγηνύο θαη αλεπλνύρηζηνπ

ηαύξνπ πνπ λα κελ έρεη δεπρζεί» ζηελ Β.Α. Θξάθε, ζπζία ηαύξνπ ζην

Παλεγύξη ηνπ Ταύξνπ ππέξ ηνπ Αγίνπ Φαξαιάκπνπο ζηε Μπηηιήλε,

ζπζία πεηεηλώλ -αξραηνειιεληθό ηεξό πηελό ηνπ Θενύ Ζιίνπ- ζηελ

γηνξηή ηνπ Πξνθήηε Ζιία ζηε Θξάθε,, ην πεξίθεκν «αικάιη» θ.ι.π. (Γ.Ν. Αηθαηεξηλίδεο: «Νενειιεληθέο Αηκαηεξέο Θπζίεο», Αζήλα, 1979,

Ληιή Εσγξάθνπ: «Αληηγλώζε. Τα Γεθαλίθηα ηνπ Καπηηαιηζκνύ»,

Αζήλα, εθδ.»Γαβξηειίδε», 1988 θαη Walter Burkert: «Homo Necans.

The Anthropology of Ancient Greek Sacrificial Ritual & Myth»,

Μπέξθιεϋ θαη Λνο Αληδειεο, «University Of California Press», 1983),

αιιά θαη ζηνπο Μσακεζαλνύο: Θπζία «ηδίνηο ρεξζί», από ηνλ θάζε

πξνζθπλεηή ζηε Μέθθα «ζην όλνκα ηνπ Αιιάρ», ελόο πξνβάηνπ,

κηαο θαηζίθαο, ή αθόκε θαη., θακήιαο, θαηά ηελ πεξίθεκε «Γέθαηε

Ζκέξα» ηνύ πξνζθπλήκαηνο ηνπ, θαηά ηελ ιεγόκελε δειαδή «Ζκέξα

ηεο Θπζίαο» (Walter Burkert, σο άλσ).

ει. 50 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

Ζ ιαηξεία ησλ εζληθώλ θαη παηξώσλ Θεώλ ηνπ, απνηεινύζε γηα

ηνλ πνιηηηθό θαη θνηλσληθό Έιιελα, όπσο είλαη θπζηθό,

έλα σςμβάν πολιτικό και κοινωνικό σςνάμα, θαη έηζη,

σο ηέηνην θπζηθά ηελ αληηκεηώπηδε. «Σνλ θαηξό πνπ ε πνιηηεία είρε ηε ζπλνρή ηεο θαη ην άηνκν ήηαλ

ζθηρηνδεκέλν κ'απηή, ην ζξεζθεπηηθό θαηλόκελν είλαη ιεη-ηνύξγεκα

θνηλσληθό, ηδηαίηεξα πνιηηηθό. Κνηλή θαη δσληαλή είλαη ε ζπλείδεζε

πσο ζξεζθεία θαη πνιηηεία είλαη αρώξηζηα δεκέλεο. Γέλνο, θξάηξα,

θπιή, νξίδνληαη κε θνηλέο ιαηξείεο.. Εεύο Δξθείνο, Απόιισλ

Παηξώνο. Δξθείνο, δειαδή πνπ αλήθεη ζην ζπίηη, ζηελ νηθνγέλεηα,

ην άγαικα ηνπ είλαη ζηεκέλν ζην πξναύιην (έξθνο), παηξώνο είλαη

ν θιεξνλνκεκέλνο από ηνπο παηεξάδεο..» (Υ. Θενδσξίδεο:

«Δπίθνπξνο, Ζ Αιεζηλή Οςε ηνπ Αξραίνπ Κόζκνπ»)

Ο βσκόο (εηθόλα 4) -πνπ αξγόηεξα νη Υξηζηηαλνί κεησ-λόκαζαλ ζε «Αγηα Σξάπεδα»- ζεσξείην ε αγθαιηά ηνπ Θενύ.

Ηθέηεο πνπ θάζηδε πάλσ ηνπ, ή ηνλ αθνπκπνύζε, ζεσξείην

απαξαβίαζηνο, ελώ εθεί αθνπκπνύζαλ ηα ρέξηα όζνη ήζειαλ αλ δώζνπλ όξθν «ελώπηνλ Θεώλ θη αλζξώπσλ». Οληαο ηόζν

ζεκαληηθνί νη βσκνί, δηαθνξνπνηήζεθαλ πνιύ ζύληνκα, αλαιόγσο

πξνο κε ηελ ηδηόηεηα ηνπ Θενύ ζηνλ νπνίν ήηαλ αθηεξσκέλνη. ηηο

ζπζίεο πξνο ηηκή ησλ «Οιπκπίσλ Θεώλ» («ζπζίαη») ν βσκόο ήηαλ

θαηα θαλόλα ππεξπςσκέλνο, ελώ ζηηο ζπζίεο πξνο ηηκή ησλ

«Υζνλίσλ Θεώλ» («ελαγηζκνί») ν βσκόο ήηαλ ρακειόο, ή ζην ίδην

επίπεδν κε ηε γε.

Ζ ιέμε εηδσινιαηξεία, πνύ ηόζν πνιύ θνξηίζηεθε

αξλεηηθά από ηνπο απηναπνθαινύκελνπο «κνλνζετζηέο», δελ

είλαη βεβαίσο από κόλε ηεο πβξηζηηθή (ην λα ηηκά δειαδή θάπνηνο

δηα ησλ εηθόλσλ), κατήντησε σζηόζν ηέηνηα, κεηά από ηε ρξήζε

πνπ ε ηειεπηαίνη ηεο έθαλαλ, κε απνηέιεζκα λα ππνδειώλεη

εηδσ-λοπποσκύνηση. Σν «είδσινλ», απνηειεί ζαθέζηαηα μία

κατά τοςρ ανθπώποςρ απεικόνιση και μόνο ηνπ Θενύ, όρη ηνλ

ίδην ηνλ Θεό (άιισζηε, όπσο ην είρε πεί ξεηά θαη ν Αληηζζέλεο:

«ΣΟΤ ΘΔΟΤ ΟΤΓΔΗ ΔΚΜΑΘΔΗΝ ΔΞ ΔΗΚΟΝΟ ΓΤΝΑΣΑΗ»).

Ζ δέ ιέμε «Λαηξεία», όπσο ήδε αλαθέξακε πηό πάλσ, απεηέιεζε

γηά ηνπο Έιιελεο ηε δηθή ηνπο ηδηαίηεξε θαη «εζληθή» εθδνρή

ζηα πεξί

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 51

Θξεζθείαο πξάγκαηα, θαη ζαθώο είλαη εληειώο μέλε πξνο

πξνζθπλήζεηο, θαη θάζε είδνπο δνπιόθξνλεο παξαθιήζεηο θαη

επηθιήζεηο πξνο ην Θείν, όπσο ζπκβαίλεη κε ηηο παιαηέο θαη

ζύγρξνλεο Θενθξαηίεο. Δηδσιν-ιάηξεο ινηπόλ, εθ δηακέηξνπ

αληηζέησο από όζα καο ιέλε νη Δβξαίνη, νη Υξηζηηαλνί θαη νη

Μσακεζαλνί, είλαη θαλνληθά εθείλνο πνπ απιώο ηηκά ηνλ Θεό πνπ πηζηεύεη, θάλνληαο ζηε Λεηηνπξγηθή ηνπ, ρξήζε απεηθνλίζεσλ ηνπ

(«εηδώισλ», «αγαικάησλ» θαη «εηθόλσλ»), κία πξαθηηθή πνπ από ην

ηέινο ηεο ιεγόκελεο «Δηθνλνκαρίαο» θη εληεύζελ, αθνξά ηνπιάρηζηνλ

θαη όινλ ηνλ ρξηζηηαληθό θόζκν. Αλαθνξηθά πάλησο κε ηνπο Έιιελεο,

ν Seltman ζα ζεκεηώζεη ζρεηηθά: «Οη Έιιελεο δελ ππήξμαλ πνηέ ηνπο

εηδσινπξνζθπλεηέο, κε ηελ έλλνηα πσο ιάηξεςαλ ηάρα εηθόλεο πνπ

απηνί νη ίδηνη θαηαζθεύαζαλ. Δλα άγαικα, απνηεινύζε γη'απηνύο έλα

απιό κέζν γηά λα δνμάζνπλ έλαλ Θεό, ζε ηίπνηα ιηγόηεξν θαη ηίπνηα

πεξηζζόηεξν από όζν θαη έλαο ύκλνο ςαιιόηαλ γηά λα δνμάζεη ηνλ

ίδην Θεό. Καη όπσο απαηηείην ε αλζξώπηλε γιώζζα γηά λα εθθξαζηεί

ν ύκλνο, έηζη θαη απαηηείην ε κνξθή γηά λα ππάξμεη ην άγαικα» («The

Twelve Olympians And Their Guests»)

ηελ αξρή σζηόζν, πξηλ ηελ εγθαηάζηαζε ησλ Γσξηέσλ πνπ

απηνί πξώηνη απεηθόληζαλ κε αλζξώπηλε κνξθή ηνπο Θενύο, θαη ζπλεπώο πνιύ-πνιύ πξηλ ηε ζαπκαζηή εηθαζηηθή έθξεμε ησλ

«θιαζζηθώλ» ρξόλσλ, ε ιαηξεία ησλ Θεώλ ππήξμε κε νληνκνξθη-θή.

Αθόκε θαη ζηνλ θαηξό ησλ ιεγόκελσλ Οκεξηθώλ ρξόλσλ ηε

βξίζθνπκε λα παξακέλεη ηέηνηα, κε κνλαδηθή εμαίξεζε ηε γλσζηή

αλαθνξά πεξί ηνπ αγάικαηνο ηεο Θεάο Αζελάο ζηελ πόιε ηεο Σξνίαο

(«Ηιηάο» 6.300), αιιά απηό ίζσο νθείιεηαη ζε πξόζζεζε ησλ ινγίσλ

πνπ θαηέγξαςαλ επί Πεηζηζηξάηνπ ηα κέρξη ηόηε πξνθνξηθά έπε.

Σα πξώηα «αγάικαηα», δειαδή απλά σύμβολα ηνπ επη-

θαινύκελνπ Θείνπ, ππήξμαλ θάπνηα πξνζεθηηθά επηιεγκέλα «Ηεξά

Γέλδξα», ηα νπνία -θαη είλαη πνιύ ζεκαληηθό απηό- ζεσξνύλην σώποι

υιλοξενίαρ τος Θεού, ή λανί ηνπ Θενύ, θαη όρη ν ίδηνο ν Θεόο. Από

απηή ηελ αληίιεςε έρνπκε θαη ηηο ιαηξεπηηθέο επσλπκίεο

«Έλδελδξνο» (ν Θεόο Εεύο ζηε Ρόδν, θαη ν Θεόο Γηόλπζνο ζηε

Βνησηία), «Γελδξίηηο» (ε γνληκηθή ζεόηεηα ησλ Γσξηέσλ Διέλε),

ει. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

«Φεγόο» (ν Θεόο Εεύο) θιπ.

Σα επόκελα ζύκβνια ηνπ επηθαινύκελνπ Θείνπ, ππήξμαλ επίζεο κε νληνκνξθηθά. Πέηξεο θαη θπζηθά νξπθηά, απείξαθηα θη

αδνύιεπηα από αλζξώπηλν ρέξη (ν «Λίζνο Αξγόο» ηνπ Θενύ Έξσηνο

ησλ Θεζπηέσλ, ν «Καππώηαο Λίζνο» ηνπ Θενύ Γηόο ησλ Αξθάδσλ

θ.α.), αληηθείκελα πνπ έπεζαλ από ηνλ νπξαλό, ή ζεσξνύλην -κε ηε

δηθή ηνπ ηζηνξία ην θαζέλα- δώξα ησλ Θεώλ («μόαλνλ δηηπεηέο», ή

δπλακνύρν «βξέηαο» δειαδή ην «έδνο ηεο Θετθήο Γπλάκεσο»), ή

απιέο γεσκεηξηθέο κνξθέο από πιηθό δνπιεκέλν από ηνλ άλζξσπν

(ζηε άκν ε Θεά Ήξα ζπκβνιηδόηαλ κ'έλα απιό θνκκάηη μύινπ, σο

«άμννο ζαλίο», ζηηο Θήβεο ν Γηόλπζνο ζπκβνιηδόηαλ κ'έλα μύιηλν

θηνλίζθν πεξηηξηγπξηζκέλν από θηζζό, ν Εεύο ζηε ηθπώλα κε κία

ππξακίδα θαη ζηελ Σεγέα κε έλαλ ηεηξάπιεπξν ζηύιν -«ΠΔΠΟΗΖΣΑΗ ΚΑΗ ΓΗΟ ΣΔΛΔΗΟΤ ΑΓΑΛΜΑ ΣΔΣΡΑΓΩΝΟΝ», Παπζαλίαο 8,48,6-, ν

Απόιισλ «Αγπτεύο» κ'έλα θσληθό θηνλίζθν. Ο Απόιισλ «Καξηλόο»

ζηα Μέγαξα κε ππξακίδα -Παπζαλίαο (1,44,2)-, ε Άξηεκηο «Παηξώα»,

ε «Βξαπξσλεία» Άξηεκηο θαη ε «ηθπώλεηνο» Άξηεκηο επίζεο κ'έλαλ

θηνλίζθν (εηθόλα 5), ε «Δξγάλε» Αζελά ηεο Μεγαινπόιεσο κε

ηεηξάπιεπξν θίνλα, ε «Αξγεία» Ήξα κ'έλαλ πνιύ ςειό κνλαρηθό

θίνλα θ.ι.π.<28)

. Ο Lewis Richard Farnell ζην θεθάιαην κε ηίηιν «Ζ

Αλεηθνληθή Δπνρή» ηνπ πνιύηνκνπ έξγνπ ηνπ «The Cults Of The

Greek States» είλαη ηδηαίηεξα θαηεγνξεκαηηθόο: «Σ αληηθείκελα απηά,

καηά κανόνα δεν θεωρούνηο η θεόηηηα καθεασηή, αλλά απλό

μόνο ζημάδι ηης παροσζίας ηης<29)

.»

Ζ εηθαζηηθή έθξεμε ηνπ ιεγόκελνπ «Κιαζζηθνύ» Διιεληθνύ

Κόζκνπ πνπ ζπλεηέιεζε και ζηελ παξάιιειε (αθνύ θαη επί ησλ

εκεξώλ ηνπ ν «Δπηθνύξεηνο» Απόιισλ ζηηο Βάζζεο (εηθόλα 6),

επίζεο απεηθνληδόηαλ κε., έλαλ κνλαρηθό θίνλα θνξηλζηαθνύ ξπζκνύ !)

κεγάιε δηάδνζε ηεο ρξήζεο αλζξσπόκνξθσλ «αγαικάησλ»,

δεκηνύξγεζε πνιύ ζύληνκα ηελ αλάγθε γηά γελίθεπζε ηεο ύπαξμεο

ρώξσλ ζηέγαζεο θαη θύιαμεο ηνπο, ηόζν απηώλ, όζν θαη ησλ

παληνεηδώλ ιαηξεπηηθώλ αληηθεηκέλσλ κέρξη ηελ επόκελε ρξεζη-

κνπνίεζε ηνπο, θαζώο θαη ηε θύιαμε ησλ αθηεξσκάησλ. Έηζη,

άξρηζαλ λα θηίδνληαη ζηγά ζηγά νη ακέηξεηνη Νανί, νηθήκαηα θαζαξά

ιεηηνπξγηθά, πνπ δελ ζεσξνύλην «νίθνη Θενύ», «ρώξνη εθθιεζία-

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

ζκνύ ησλ πηζηώλ» θαη ηα αλάινγα πνπ γλσξίδνπκε ζήκεξα.

Ο βσκόο εμαθνινπζνύζε λ'απνηειεί ην θέληξν θάζε

ηεξό-ηεηνο θαη ηελ εζηία ηεο ιαηξείαο, ελώ ν Ναόο εξρόηαλ

λ"απνηειέζεη απιώο έλα θαιαίζζεην ζηέγαζηξν γηά η'«αγάικαηα»,

ηα ηειεηνπξγηθά ζθεύε, ηα «ηεξά αληηθείκελα» , ηα «μόαλα», ή ηα

«δηηπεηή βξέηαο» ηεο ζεόηεηνο, θαζώο θαη γηά θάπνηνπο βσκίζθνπο

αλαίκαθησλ ζπζηώλ («ζπκηαηήξηα»). Ο Ναόο ζπκπιήξσλε ην βσκό

θαη όρη -όπσο πνιινί ίζσο λνκίδνπλ- ην αληίζεην, ελώ με κανένα

ηρόπο δεν γινόηαν θσζικά ειδωλοπροζκύνηζη («ΟΤΚ ΔΣΗΝ

ΠΔ-ΛΑΑΘΑΗ -ΣΟ ΘΔΗΟΝ- ΔΝ ΟΦΘΑΛΜΟΗΗΝ ΔΦΗΚΣΟΝ

ΖΜΔΣΔ-ΡΟΗ Ζ ΥΔΡΗ ΛΑΒΔΗΝ», ηνλίδεη ν Δκπεδνθιήο). Καη ν βξεηαλόο ζπγγξαθέαο Seltman, ζα γξάςεη ζην «The Twelve

Olympians & Their Guests»: «Οη Διιελεο δελ πξνζθπλνύζαλ

είδσια, αθνύ ε όπνηα απεηθόληζε βξηζθόηαλ ζηνπο ηόπνπο ιαηξείαο

γηά λα ππνδειώλεη ηεξόηεηα, όρη γηά λα γίλεη απηή ην αληηθείκελν ηεο

ιαηξείαο. Καη αλ ε απεηθόληζε έηπρε λα είλαη πςειόηαηεο αηζζεηηθήο

αμίαο, απηό ζπλέβε κόλν θαη κόλν γηαηί νη Έιιελεο, είραλ ηελ ηύρε

λα θαηέρνπλ έλα αζπλήζηζηα κεγάιν πνζνζηό εθηίκεζεο ηνπ

Ωξαίνπ.»

ε πξνγελέζηεξεο επνρέο, σο απιό ρώξν ζηέγαζεο «α-

γαικάησλ», ιεηηνπξγηθώλ ζθεπώλ, θαη αλαζεκάησλ, βιέπνπκε ην

Ναό λ'απνηειεί κέρξη ηνλ 7ν π.α.ρ.ρ. αηώλα, αλαπόζπαζην θνκκάηη

ηεο θαηνηθίαο ησλ Διιήλσλ βαζηιέσλ. Πξόθεηηαη γηα δηαηήξεζε ηεο πξν-Μπθελατθήο θαη Μπθελατθήο παξάδνζεο, πνπ ρξεζηκνπνηεί γηά

ιαηξεπηηθνύο ζθνπνύο ην «κέγαξνλ» (31)

. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθό

κάιηζηα, ην όηη νη πξώηνη ειιεληθνί Νανί ηνπ Τπάηνπ ησλ ζεώλ

(Γηόο), ρηίζηεθαλ κόιηο ηνλ 6ν αηώλα π.α.ρ.ρ. (!) Ζ αξρηηεθηνληθή /

εηθαζηηθή έθξεμε πνπ αθνινύζεζε ζηνπο «Κιαζζηθνύο» ρξόλνπο,

έδσζε βέβαηα ζηνλ αξραηνειιεληθό Ναό πεξηζζόηεξν απηόλνκε

ππόζηαζε, όπσο θαη κεγαιύηεξε ιακπξόηεηα θη επηβιεηηθή νκνξθηά,

σζηόζν ν βσκόο ζα εμαθνινπζήζεη κέρξη ην πνιύ βίαην -δηα.,

ιπληζαξίζκαηνο- ιεγόκελν «ηέινο ηνπ Αξραίνπ Κόζκνπ» λ'απνηειεί

ην θέληξν ηεο ιαηξείαο θαη ηελ «αγθαιηά ησλ Θεώλ»(32>

.

ελ. 54 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

Oηαλ ζήκεξα θάπνηνη ηνικάκε θαη κηιάκε γηα ηνπο παηξψνπο

«Οιπκπίνπο» Θενχο, ε ζθέςε ησλ πεξηζζφ-ηεξσλ ζχγρξνλσλ

αλζξψπσλ πεγαίλεη δπζηπρψο ε-

ζθαικέλα ζε φζα επηθαλεηαθά, αθειή, ξερά, αιιά θαη

βέβεια, θαηαδέρζεθε ε ππνηηζέκελε «εθπαίδεπζε» ησλ ζρνιείσλ ηνπ απηναπνθαινχκελνπ «κνλνζετζκνχ» λα ηνχο κπνιηάζεη ζην

κπαιφ γηά λα θαιπθζεί φζν γίλεηαη πηφ αλψδπλα ην ζέκα. Τα πξάγ-

καηα φκσο, δελ είλαη φπσο απηνί ζέινπλ, θαη φπσο θπζηθά ηνπο

βνιεχεη, λα καο ηα πεξηγξάθνπλ. Γηαηί λαη κελ ν ιεγφκελνο

«Όιπκ-πνο», σο ζχκβνιν ησλ πην πςειψλ ζεκείσλ ηεο

πλεπκαηηθήο ηεξαξρίαο επί γήο, απνηεινχζε θαηά ηελ

αξραηνειιεληθή παξάδνζε ηελ θαηνηθία ησλ Ειιήλσλ Θεψλ, αιιά

σζηφζν απηφο ν «Όιπκ-πνο», δελ ήηαλ ην., πνιχ γλσζηφ καο θαη

-θπζηθά φρη ηπραία επηιεγκέλν- παλχςειν φξνο πνπ κνηξάδεηαη ε

Θεζζαιία θαη ε Μαθεδνλία. Άιισζηε, ζην γεσγξαθηθφ ρψξν πνπ

θηλήζεθαλ νη Έιιελεο, απφ ηε Μηθξά Αζία κέρξη ηηο απνηθίεο ηεο

Δχζεο, βξίζθνπκε φρη έλα, αιιά ελ ζπλφισ δεθανθηψ (!) δηαθνξεηηθά βνπλά κε απηφ ην φλνκα (ζχκθσλα κε ηνπο A.B. Cook

θαη Charles Seltman, πνπ αλαθέξνπλ επηπιένλ φηη ζην βνπλφ ηεο

Λπθίαο κε ην ελ ιφγσ φλνκα -ζήκεξα «Μνχζα Νηαρ»-, ν ρξηζηηαλφο

επίζθνπνο ηνπ ηέηαξηνπ κα.ρ.ρ. αηψλα Μεζφδηνο, ππήξμε απηφπηεο

κάξηπξαο κηαο κπζηεξηψδνπο θσηηάο πνπ αλαδχζεθε απφ κία

ζρηζκή ηνπ εδάθνπο δίρσο φκσο λα θάςεη ηελ ηξηγχξσ βιάζηεζε).

Ο πξαγκαηηθφο Όιπκπνο, είλαη έλαο ηφπνο πλεπκαηηθφο,

νπξάληνο, κία «ρψξα» θσηεηλή, ινπζκέλε ζην Πλεπκαηηθφ Φψο.

Απηή ε ίδηα ε ιέμε Όιπκπνο, πξνέξρεηαη απφ ην ξήκα «ιάκπσ»,

πνπ ε ξίδα ηνπ πηζαλνινγείηαη παλάξραηα, πηζαλψο

πξσηνπεια-ζγηθή: «ι.β.». Άξα, αλ απηή ε εηπκνιφγεζε φλησο

αιεζεχεη, ηφηε Όιπκπνο ζα πεί Οινιακπήο, Λακπξφο, θαη Θενί

«Οιχκπηνη» ζα πεί Θενί Λάκπνληεο. Οη Έι-ιελεο Θενί, είλαη ινηπφλ

Θενί Οιχκπηνη, Θενί Λακπξνί. Καη πνιχ θπζηθά, αλ επίζεο Έι-ιελ,

ζεκαίλεη ζχκθσλα κε θάπνηεο άιιεο εηπκνινγηθέο εμεγήζεηο, Λαφο

Φσηνδφηεο (hEA-ΘΟΣ, ΓΙΕΛ-ΛΗΝ -εθ ηνπ «ιάσ»-, Ηιηνθφξνο ή

Φσηνδφηεο ιαφο, ζχκθσλα κε ηνπο Γ. Π.Φνπξάθε, Γ. Αιεμάλδξνπ

θ.α.). Απηνχο ινηπφλ ηνπο «Οιχκπηνπο», δειαδή ηνπο Λάκπνληεο

Θενχο, ηνπ ιανχ ησλ Ειιήλσλ, δειαδή ηνπ ιανχ ησλ Φσηνδνηψλ,

ζα έξζνπκε λα γλσξίζνπκε ζηε ζπλέρεηα γηά.. νξηζηηθή ηαθηφ-

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 55

πνίεζε θάπνησλ., εθθξεκνηήησλ, θαη πάληα δηαηεξψληαο θαηά λνπ ηελ

ππελζχκεζε ηνπ Jean Pierre Vernarrt, πσο νη Έιιελεο Θενί «είλαη φρη

Πξφζσπα, αιιά Δπλάκεηο».

Ο «Παγγελέηεο» Ζεπο, είλαη ν πξψηνο ζηελ ηεξαξρία ησλ Ειιήλσλ Θεψλ. Είλαη ζχκθσλα κε ηελ πνίεζε ηνπ Οκήξνπ «παηήξ

αλδξψλ ηε ζεψλ ηε», αιιά δελ είλαη σζηφζν ν Δεκηνπξγφο ηνπ

Σχκπαληνο. Σηελ Ειιεληθή Θενινγία άιισζηε, ην Σχκπαλ δελ

απνηειεί θαηαζθεπή θάπνηνπ πξνυπάξμαληνο Θενχ, αιι' αληηζέησο νη Θενί μεπεηάρζεθαλ κέζα απφ ηηο θνζκηθέο δηεξγαζίεο πνπ γέλλεζαλ

ην Σχκπαλ (Lewis Richard Farnell: «The Cults Of The Greek States»,

Vol I, Ομθφξδε, 1907). Απιψο, ν Ζεχο έδσζε δσή ζηνπο Θενχο κε ην

λα εμεγεξζεί θαηά ηνπ παηέξα ηνπ Κξφλνπ-Φξφλνπ πνπ «έηξσγε θάζε

ηη πνπ γελλνχζε». Καη έδσζε δσή ζηνπο ρσκνγελείο αλζξψπνπο θαη

αξγφηεξα ζηνπο «ζπαξηνχο» αλζξψπνπο ηνπ Δεπθαιίσλνο κεηά ηνλ

Καηαθιπζκφ -γηαηί Άλζξσπνο ππήξμε θαη πξηλ ν Ζεχο αλαηξέςεη ηνλ

Κξφλν (Farnell, σο άλσ). Είλαη ν Θεφο ηνπ Φσηεηλνχ Οπξαλνχ

(«Αίζξηνο») - φκσο φρη ν ίδηνο ν Οπξαλφο. Ωο ηέηνηνο, εμνπζηάδεη φια

ηα εθεί θαηλφκελα: ζχλλεθα («Νεθειεγεξέηεο»), βξνρέο («Όκβξηνο»),

θεξαπλνχο θαη αζηξαπέο («Αζηξαπαίνο», «Κεξαπλνβφινο»,

«Κεξαχληνο»), αλέκνπο («Οχξηνο», «Επάλεκνο»), θαηαηγίδεο («Αηγίνρνο»).

Σηα επφκελα ζηάδηα ηεο ζενινγίαο ηνπ, ν Ζεχο γίλεηαη

αληηιεπηφο σο Θεφο Υςηζηνο , πνπ θαηαξγεί ην Φάνο θαη επηβάιιεη

ζηνλ θφζκν ηελ Αξκνλία θαη ηελ Θζνξξνπία, θαηαληθψληαο θάζε

δχλακε πνπ -αλαπηπζζφκελε ηπρφλ κνλφπιεπξα-ηηο απεηιεί (εηθφλα

7). Αθφκε^ θαη απηή ε κεηεπαλαζηαηηθή νξγή ηνπ «Κξνλίδνπ Δηφο»

πνπ ηνλ βαξαίλεη σο αληάξηε θαηά ηνπ παηέξα ηνπ Φξφλνπ-Κξφλνπ,

ζχληνκα ζβήλεη γηά πάληα φηαλ αλαηξέπεηαη απηφ ην αξρέηππν (34)

-φπσο είρε πξνείπεη ν Πξνκεζεχο- απφ ηελ έιεπζε εθ Σεκέιεο ηνπ

Δηνλχζνπ Ζαγξέσο (Δην-Ννφο) θαη ηελ έθηνηε αηψληα βαζηιεία ηνπ

«Οιπκπίνπ» (Οιφιακπξνπ) Δηφο, ηεο Ύςηζηεο δειαδή Ηζηθήο Αξρήο

ηνπ Σχκπαληνο. Με ηελ απηφ-«αλαηξνπή» ηνπ απηή, ελζξνλίδνληαο ηνλ

Δηφλπζν σο ηνλ κέγηζην βαζηιέα «απάλησλ ησλ εγθφζκησλ Θεψλ»

(Πξφθινο ζην Πιάησλνο «Τίκαηνο» 42α), ν Ζεχο θαζαξίδεηαη απφ ηελ

«αληαξζία» θαηά ηνπ παηέξα ηνπ Κξφλνπ, φπσο αξγφηεξα ν Απφιισλ

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - « Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

«ηαπεηλσζείο» ζα θαζαξζεί από ηελ «Ππζνθηνλία». Διεπζεξώλεη

ηνλ Πξνκεζέα, ηνλ ζπγρσξεί, θαη ηνλ θαισζνξίδεη ζηνλ Όιπκπν σο

ζύκβνπιν ηνπ, θαη ην Κξάηνο θαη ε Βία παξακεξίδνληαη παληνηηλά

από ηε Γίθε θαη ηελ Δπλνκία (ηελ ηαμηζεηηθή δειαδή θαη αξκνληνηηθή

ζεία ελέξγεηα).

Ο κέρξη ηόηε «γηγαληνιέησξ», ν «ηηηαλνθξάησξ» άγξηνο Θεόο, κεηακνξθώλεηαη πιένλ ζε Θεό Παλππέξηαην θαη Αξκνληνηή.

Πεξλάκε πιένλ ζε κηά αηώληα βαζηιεία (θνζκηθή ηάμε), πνπ όπσο

ζεκεηώλεη πνιύ ζσζηά ν θηιόζνθνο Αλαμίκαλδξνο, δελ είλαη πηά

«κνλαξρηθή» αιιά πέξα γηα πέξα «γεσκεηξηθή»: έλαο ρώξνο όπνπ

θπξηαξρεί ε απόιπηε ηζνηηκία κε ζρέζεηο ζπκκεηξηθέο θαη

κεηαβηβάζηκεο (J. Ρ. Vernarrt: «Les Origines de la Pensee

Grecque», Παξίζη, «P.U.F.», 1964). Από ηα πηό ζεκαληηθά δώξα ηνπ πξνο ηνπο αλζξώπνπο, ππό ηελ ηδηόηεηα ηνπ σο Θενύ πνπ επέβαιε

ηελ Κνζκηθή Ηζνξξνπία, είλαη ε Γηθαηνζύλε (Γίθε), ε Δπλνκία θαη ε

Δηξήλε. Από ηνπο ησηθνύο, θαηά ηνπο νπνίνπο ν Κόζκνο απνηειεί

έλα ζύζηεκα αέλαεο θαη απαξαβίαζηεο Σάμεο, ν Εεύο ηαπηίδεηαη κε

ηελ ίδηα ηελ Δηκαξκέλε θαη ηα πάληα αληηκεησπίδνληαη σο δηεπόκελα

από απηόλ, ηαπηηδόκελνλ ζαθώο πξνο ηε Φύζε θαη ηνλ Λόγν, ηηο

θαη'απηνύο θπβεξλώζεο δειαδή αξρέο ηνπ Παληόο: «ΦΑΗΝ Ω

ΣΑΤΣΟΝ ΔΗΜΑΡΜΔΝΖ ΚΑΗ ΕΔΤ» (Stoicorum Veterum

Fragmenta). Ωο Θεζκνθόξνο Θεόο ηέινο, ν Εεύο απνηειεί ηελ αξρή

θάζε πνιηηηθνύ ζεζκνύ θαη θάζε λόκνπ.

Πξηλ ηελ έιεπζε ηνπ «Γηόο Πξνθήηνπ» Απόιισλνο, απηόο -σο άκεζα ζρεηηδόκελνο κε ηε Θέηηδα, αιιά θαη σο Παληεπόπηεο

Θεόο- δίλεη ζηνπο αλζξώπνπο επίζεο θαη ην κέγα δώξν ηεο Μαληηθήο («Φήκηνο», «εκαιένο», «Παλνκθαίνο» Θεόο), ην δώξν

ηεο αξραίαο απηήο ηέρλεο πνπ ηόζν πνιύ πνιεκήζεθε θαη

εμαθνινπζεί λα πνιεκηέηαη από ηνπο ιεγόκελνπο «κνλνζετζηέο», νη

νπνίνη απαηηνύλ γξακκηθή κόλνλ εξκελεία ηεο θίλεζεο ηνπ Κόζκνπ,

θαη ζπλεπώο πιήξε αδπλακία πξναλάγλσζεο ηνπ κέιινληνο πνπ

θαη'απηνύο νθείιεη λα είλαη εληειώο αραξηνγξάθεην θαη έμσ από ηηο

ζειήζεηο ησλ Μνηξώλ, ώζηε λα κέλεη ρώξνο γηα ζείεο επεκβάζεηο θαη

ζαπκαηνπνηία. Υξεζκνδόηεζε κέζσ ηεο «Όζζεο», ηεο Φσλήο

δειαδή ηνπ Αέξα, αιιά θαη άιισλ «δηνζεκηώλ» (κε θεξαπλνύο,

πηήζεηο αεηώλ, λεθνζρεκαηηζκνύο, θ. ι. π ). Μαληείν ηνπ ιεη-

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

ηνύξγεζε ζηελ παλάξραηα Γσδώλε (κάληεηο ηνπ νη ιεγόκελνη «ειινί»), αιιά θαη αξγόηεξα ζηελ Οιπκπία (κάληεηο νη «Ηακίδεο»

θαη νη «Κιπηίδεο»), ηε Λεβαδεηά, ηελ Πίζα, ηε ηξαηνλίθεηα, ην

Κάζηνλ όξνο θαη ην Νηθεθόξηνλ ηεο Μεζνπνηακίαο, ελώ ν γλσζηόο

κάληηο Σξνθώληνο, ζεσξήζεθε ελζάξθσζε ηνπ. Δίλαη επίζεο Θεόο

Καζάξζηνο, Σηκσξόο («Αιάζησξ») αιιά θαη Αιεμίθαθνο θαη

πγρσξώλ («Μεηιίρηνο», «Ηθέζηνο») ηδηόηεηεο πνπ κεηαβίβαζε

αξγόηεξα θαη ζηνλ πηό ηνπ Απόιισλα.

Σειεηνπξγηθό θαη ηεξό ηνπ ρξώκα ην βαζππόξθπξν (ύπαηε

εμνπζία, αιήζεηα θαη δηθαηνζύλε) -θαη' άιινπο δε, όπσο θαη ηνπ

Jupiter ησλ Ρσκαίσλ, ην βαζύ κώβ (ηεξόηεηα, γλώζε). Ηεξό ηνπ

επίζεο δέλδξν ε δξύο, ηεξό ηνπ πηελό ν ζηαπξαεηόο, ηεξά ηνπ δώα ν ηαύξνο θαη ην ιενληάξη, ηεξεία ηνπ ηα άδεπηα βόδηα, ηα θξηάξηα, ηα

πξόβαηα θαη (ζπάληα) νη αίγεο, θαη ζύκβνια ηνπ, ηέινο, ν θεξαπλόο

(ζπρλά πηεξόεηο, ν ιεγόκελνο "σθύπηεξνο"), ην ζθήπηξν, ν

«δηνκήδεο» όθηο θαη ν ηζνζθειήο ζηαπξόο. (Πεξηζζόηεξα ζηνηρεία

πεξί ηνπ Θενύ Γηόο, ν ελδηαθεξόκελνο αλαγλώζηεο κπνξεί λα βξεί

ζηελ παξνπζίαζε ππεξπεληαθνζίσλ επηθιήζεσλ, ηνπηθώλ

ιαηξεηώλ θαη πξνζσλπκίσλ ηνπ πνπ ν γξάθσλ έρεη πεξηιάβεη ζην

βηβιίν ηνπ «Εεύο. πκβνιή ηελ Δπαλαλαθάιπςε Σεο Διιεληθήο

Κνζκναληίιεςεο», Αζήλαη, 1997)

Ζ «Πακβαζίιεηα» Ήξα, είλαη κία παλάξραηα, «απηόρζσλ»,

αιιά θαη θάπσο πνιύπινθε Διιελίδα Θεά. ύκθσλα κε δηάθνξεο

απόςεηο, ην όλνκα ηεο εηπκνινγείηαη από ηε ιέμε «εξαηή», ή «αήξ»

(κε αλαγξακκαηηζκό) ή «Έξα» (δειαδή γή). Δίλαη ε Θεά ηνπ

ηνηρείνπ ηεο Γήο -«ΖΡΖ ΦΔΡΔΒΗΟ» ην νλνκάδεη ν Δκπεδνθιήο-,

ρσξίο σζηόζν λα είλαη απηή ε ίδηα ε Γή (ε νπνία σο «ζώκα»

πξνζσπνπνηείηαη από ηελ Ρέα / Γαία, αξρηθά ζπκπαληηθή έδξα

εθδήισζεο ηνπ Κόζκνπ πνπ κεηέπεηηα πεξηνξίζηεθε ζηα γήτλα

κεγέζε, θαη σο «δύλακηο» από ηε Θεά Γήκεηξα <35)

Γε-Μεηέξα).

Δπίζεο, είλαη θαη Θεά ηνπ Αέξα, δίρσο σζηόζν λα'λαη Οπξαλόο.

Πξόθεηηαη νπζηαζηηθά γηά έλα γεκάην γιπθύηεηα αιιά παληνδύλακν

δηάκεζν, αλάκεζα ζηνλ νπξάλην θόζκν θαη ζηα γήτλα πξάγκαηα θαη

δελ έρεη «ζειεληαθό» ραξαθηήξα όπσο ι.ρ. ε Θεά Juno ησλ

Ρσκαίσλ. Δίλαη ε Βηόζθαηξα ηεο Γήο θαη ε Αεξόζθαηξά ηεο

(δειαδή ε αηκόζθαηξα ηεο -«ΟΜΒΡΩΝ ΜΖΣΖΡ

ει. 58 Βλάση Γ. Ρασσιά -« Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ-

ΚΑΗ ΑΝΔΜΧΝ ΣΡΟΦΟ»-, ν αέξαο πνπ ηα θπηά θαη ηα δώα επί γήο

αλαπλένπλ), θνληνινγήο ε επί γής εθδήισζε ηεο Εσήο («ΦΤ-ΥΟΣΡΟΦΟΤ ΑΤΡΑ ΘΝΖΣΟΗ ΠΑΡΔΥΟΤΑ

ΠΡΟΖΝΔΗ»). Ο Εεύο ηππηθά κόλνλ ηελ εμνπζηάδεη, αθνύ

νπζηαζηηθά ρξεηάδεηαη πάληα ηελ έγθξηζε ηεο γηά λα θάλεη ν,ηηδήπνηε,

θαη απνθεύγεη ζπζηεκαηηθά ηηο όπνηεο δηακάρεο θαη ζπγθξνύζεηο (36)

κε απηήλ («Ηιηάδα», 517-23): Γίρσο ηνλ θόζκν ησλ γήτλσλ

πξαγκάησλ, δελ κπνξεί πνηέ λα πξαγκαησζεί ε Θέιεζε ησλ Θεώλ.

ηνπο Θενύο Γία θαη Ήξα, γίλνληαη ζπρλά θνηλέο επηθιήζεηο

θαη ζπζίεο, εμαηηίαο ηεο κεγάιεο επηξξνήο πνπ αζθεί ε δεύηεξε πάλσ

ζηνλ πξώην (έρνπκε ζπιιαηξεία ηνπο ζην Αξαρλαίν όξνο, ζην Αξγόο,

ηε Ληβαδεηά, ηελ Καξία, ηελ Κύπξν θ.α.). ηηο αλζξώπηλεο θνηλσλίεο,

ε Θεά Ήξα αληηπξνζσπεύεη ηελ Σηκηόηεηα, ηελ Πίζηε θαη ηελ

Καξηεξία θαη είλαη Θεά πξνζηάηηο ηνπ πηό ηεξνύ από ηα ιεγόκελα «γήτλα» πξάγκαηα, ηεο «δηά ηνπ γάκνπ» θνηλσλίαο («Ήξα Γακήιηνο»,

ζηελ νπνία ε λύθε αθηέξσλε ηα θνκκέλα καιιηά ηεο), ηδίσο κάιηζηα

όπσο απηή βιέπεηαη κέζα από ηα κάηηα ηεο Γπλαίθαο, ηνπ Θειπθνύ,

ηνπ νπνίνπ θαη απνηειεί ηελ θαη'εμνρήλ πξνζηάηηδα. Δίλαη επίζεο θαη

Θεά έθνξνο θαη πξνζηάηηο ηεο γέλλαο. Υαξαθηεξηζηηθό είλαη πσο

όηαλ ζπζίαδαλ ππέξ ηεο Ήξαο Γακήιηαο, ζπκβνιηθά δελ πξνζέθεξαλ

πνηέ ηελ ρνιή ηνπ «ζθαγίνπ», γηά λα είλαη έηζη., δίρσο πίθξεο ε

έγγακνο δσή. Απεηθνλίδεηαη κε ηε κνξθή γπλαίθαο πνπ αθηηλνβνιεί

επγέλεηα θαη νκνξθηά. ύκβνιν ηεο ην βαζηιηθό ζθήπηξν κε έλαλ

θνύθν λα θάζεηαη ζηε ιαβή, αιιά θαη νη ζεηξήλεο (ζύκβνια ησλ

γπλαηθείσλ ζέιγεηξσλ). Ηεξά ηεο πιάζκαηα ε αγειάδα, ην (ιεπθό)

βόδη, ην παγώλη (πνπ ε νπξά ηνπ ζπκβνιίδεη ηνλ αζηεξόεληα νπξαλό), ν θνύθνο (ζύκβνιν ηεο γακήιηαο δσήο), ην ιειέθη, ην γεξάθη, ν

θνινηόο, ε λήζζα, ε ρήλα θαη ν γύπαο, ζπλήζε «ηεξεία» ηεο λεαξέο

δακάιεηο, ιεπθά αξληά θαη αίγεο, ηεξά θπηά ηεο ην δίθηακν, ν θξίλνο

θαη ε παπαξνύλα, ηεξό δέλδξν ηεο ε ξνδηά -πνπ νη θαξπνί ηεο ζπκ-

βνιίδνπλ ηε ζπδπγηθή αγάπε θαη γνληκόηεηα- θαη ηεξό ηεο ρξώκα ην

ζκαξαγδέλην πξάζηλν (επεκεξία, αλαπαξαγσγή, επγέλεηα) θαη ην

γαιάδην (πίζηε, αθνζίσζε).

Ο «πνληνκέδσλ» Θεόο Ποζειδάων, ηνπ νλόκαηνο ηνπ

εηπκνινγνύκελνπ από ην «πόζηο» θαη «δνύλαη», ή θαη'άιινπο από

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 59

ην «είδε πνηώλ», είλαη έλαο επίζεο παλάξραηνο Ύςηζηνο Θεόο (Εεύο,

Πόηεη-Γαλ) πνπ σζηόζν «παηάεη ζηε γή», από ηε ζηηγκή πνπ ε

εκθάληζε ζηελ Διιάδα ηνπ «νπξάληνπ» Γηόο ζηηο αξρέο ηεο δεύηεξεο

ρηιηεηίαο π.α.ρ.ρ., ηνλ κεηέηξεςε αλαγθαζηηθά ζε., αδειθό ηνπ

ηειεπηαίνπ, ν νπνίνο ππνηίζεηαη όηη «επέιεμε» ην Τδάηηλν Βαζίιεην. Ο

Πνζεηδάσλ, Πνζεηδώλ, αληηπξνζσπεύεη ηε δύλακε ηνπ Τγξνύ ηνηρείνπ, ηε Ρεπζηόηεηα, ηελ Αέλαε Κίλεζε ηνπ εθδεισκέλνπ

θόζκνπ, θαη -όζν θη αλ απηό μελίδεη- ηνλ Κόζκν ησλ αλζξώπηλσλ

ζπλαηζζεκάησλ. Δίλαη ν Μέγηζηνο Θεόο (Εεύο) ησλ Θαιαζζώλ

(«Δπαθηαίνο», «Πειάγηνο», «Πόληηνο» θ.ι.π.), ελώ ζηνλ Πίλδαξν θαη

ηνλ Αηζρύιν ηνλ βξίζθνπκε λα αληηπξνζσπεύεη ζπλνιηθά ην Τγξό

ηνηρείν, εμνπζηάδνληαο επίζεο ηνπο πνηακνύο, αιιά θαη ηα ξπάθηα

θαη ηηο πεγέο («Κξελνύρνο», «Νπκθαγέηεο»). Χο θύξηνο ησλ Τδάησλ,

γίλεηαη γνληκνπνηεηήο ηεο «δύλακεο» ηεο Γεο (Γε-Μεηξόο, Γήκεηξνο)

-ζηελ ιαηξεία ηνπ Θενύ ζηελ Σειθνύζα ηεο Αξθαδίαο ν Θεόο ζκίγεη

κε ηε Θεά Γήκεηξα, έρνληαο θαη νη δύν κνξθή αιόγσλ, όπσο

αθξηβώο θαη ν Βηβαζβάη ησλ αξραίσλ Ηλδώλ πνπ γνληκνπνηεί ηελ

Βαξαλίγηνπ-, θαη σο ηέηνηνο ηηκάηαη ζηελ αγξνηηθή ενξηή ησλ «Αιώσλ» ηεο Αηηηθήο θαη ηνλ επηθαινύληαη κε ην πξνζσλύκην

«Φπηάικηνο» (ζε Αζήλα, Σξνηδήλα, Ρόδν θ.ι.π.). Χο Θενύ «Γήκεηξνο

πλλάνπ», ζηελ Αζήλα ηνύ πξνζθέξνληαη δεκεηξηαθά, ζηελ Σξνηδήλα

ηα πξώηα θξνύηα θάζε επνρήο, ελώ ζηελ Κύδεθν κεηά από νδεγίεο

ηνπ Γειθηθνύ Μαληείνπ, ηνπ πξνζθέξεηαη θνηλή ζπζία κε ηελ «Γελ

Καξπνθόξνλ», θαη αλάινγε ζρέζε εκθαλίδεηαη ζε ζπζίεο ππέξ ηνπ

Πνζεηδώλνο «Σεκελίηνπ / Φπθίνπ» ζηε λήζν Μύθνλν.

Αιιά θαη σο θύξηνο ησλ Χθεαλώλ, νπζηαζηηθά ζρεηίδεηαη κε

ηελ Γή, ηελ νπνία «θξαηεί ζηα ρέξηα» («Γαηήνρνο»), ελώ νη δπλάκεηο

ηνπ, επεθηείλνληαη θαη θάησ από απηήλ, όπνπ εμνπζηάδεη ηηο

ππεδαθηθέο αιιαγέο: Χο «Δλνζίρζσλ» θαη «Δλλνζίγαηνο», κε

θηππήκαηα ηεο Σξίαηλαο ηνπ, απνζπά κεγάια θνκκάηηα από ηηο αθηέο θαη ηα θαηαβπζίδεη, θαη επίζεο πξνθαιεί ηνπο ζεηζκνύο (Ο

Αξηζηνηέιεο, απνδίδεη ζηηο ππόγεηεο δξαζηεξηόηεηεο ησλ πδάησλ

θάπνηνπο ζεηζκνύο). Χο «Δλνζίρζσλ» Θεόο, ν Πνζεηδώλ εμεπκε-

ληδόηαλ κε ζπζίεο άγξησλ ηαύξσλ θαη αγξηόρνηξσλ, ελώ αλεηθνληθά

«αγάικαηα» ηνπ -πνπ ζύκηδαλ θνππί- ππήξραλ δηάζπαξηα αθόκε θαη

ζε πεξηνρέο ηεο Διιάδνο πνπ δελ έβιεπαλ ζάιαζζα, όπσο

Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ» ελ. 60

αλαθέξεη ν Farneil. Οπζηαζηηθά, πξόθεηηαη γηά ηνλ πηό ηζρπξό «εηηη

γεο» Θεό ηνπ Διιεληθνύ Παλζένπ, έλαλ «αλαθηά, παληνθξάηνξα» ηνπ

πιαλήηε καο, γη'απηό άιισζηε θαη απεηέιεζε ηνλ κέγηζην Θεό ησλ

Αηιαληηδέσλ, πνπ ε Ιζηνξία (37)

αλαθέξεη όηη ζπγθξνύζηεθαλ ζηε

καθξηλή αξραηόηεηα κε ηνπο Έιιελεο, αιιά πξνθαλώο θαη ησλ κπζηεξησδώλ «Λαώλ ηεο Θαιάζζεο», Τμώο, ησλ Καζζηηώλ, αιιά θαη

ησλ ζθαλδηλαβν-γεξκαλώλ πνιεκηθώλ θύισλ (θνηλό ραξαθηεξηζηηθό

όισλ απηώλ ησλ ιαώλ, ε ηειεηνπξγηθή θαηαλάισζε αινγίζηνπ

θξέαηνο). Καηά ηνπο ησηθνύο (Κηθέξσλ «De Natura Deorum»

111.25), ν Πνζεηδώλ απνηειεί ηε λνήκνλα πλνή (ην πλεύκα) θαη ηε

Θέιεζε. ύκβνιν ηνπ ε ηξίαηλα (ζύκβνιν ηεο ζπλερνύο

επαλαδηεθδίθεζεο ζε γε, αέξα θαη πόλην, αιιά θαη αληηκεηώπηζεο

θάζε απόπεηξαο ζθεηεξηζκνύ Γπλάκεσλ θη Δλεξγεηώλ.

Οη Μαληηλείο, πνπ ηνλ ζεσξνύζαλ πνιηνύρν Θεό ηνπο, είραλ ηξίαηλεο πάλσ ζηηο αζπίδεο ηνπο), ην θνρύιη θαη -όκνηα κε ηνλ Γία- ν

ηζνζθειήο ζηαπξόο. Ιεξόο αξηζκόο ηνπ ην 8 (γηα απηό ηνπ αθηέξσλαλ

ηελ όγδνε εκέξα θάζε κελόο), ηεξό ηνπ πιάζκα ην ιεπθό άινγν, ην

δειθίλη (από ηελ επνρή ησλ Πειαζγώλ, σο ζύκβνιν ηεο ζαιαζζνθξαηίαο) θαη ε λήζζα, «ηεξεία» ηνπ αγξηόρνηξνη, άζπξα

άινγα, καύξνη ηαύξνη, θαη ελόξρεηο θξηνί, θαη ηεξά ηνπ ρξώκαηα ην

θνξαιιέλην θαη ην βαζύ γαιάδην (ζέιεζε, ύδσξ). εκαληηθά θέληξα

ιαηξείαο ηνπ ππήξμαλ ν Σάξαληαο, ν Πόξνο, ε Μαληηλεία, ην

Σαίλαξνλ, ε Πνζεηδσλεία, ε Κόξηλζνο θαη ην νύλην.

Η «γιαπθώπηο» Θεά Αθηνά, «απηόρζσλ ηεο αηηηθήο γήο»

ζύκθσλα κε ηελ ηνπηθή παξάδνζε (κε ηελ επίθιεζε «Αηζίο» ηε

βιέπνπκε λα αλαθέξεηαη αθόκε θαη ζε ιαηξεπηηθέο επηγξαθέο ηεο

Γξακκηθήο Γξαθήο Β ζηελ Αθξόπνιε ησλ Μπθελώλ, A-ti-ja), είλαη ε

«Βαζεηά νθία» (γηά ηελ νπνία κηιάεη αθόκε θαη ε., ηζξαειηηηθή

«Βίβινο») γηα απηό θαη κε απηή, αθαηάθηεηε («Παξζέλνο»). Πξνζθέξζεθε νιόθιεξε («πάλνπιε») ζην ύκπαλ, θαηεπζείαλ κέζα

από ην Κεθάιη ηνπ ύπαηνπ Θενύ θαη από ηελ απόιπηε Οπζία ηεο

ζπκπαληηθήο θέςεο (δειαδή από ην αλνηγκέλν θεθάιη ηνπ Γηόο πνπ

πξνεγνπκέλσο είρε θαηαπηεί / αθνκνηώζεη ηε Μήηηδα, ζύκθσλα κε ην

γλσζηό κύζν). Να ζεκεησζεί εδώ, πσο κέρξη ηνλ

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

πέκπην αηώλα π.α.ρ.ρ., ε ιέμε «νθία» ζήκαηλε γηά ηνπο Έιιελεο

ηόζν ηε ζνθία ηνπ λνύ, όζν θαη ηε δεκηνπξγηθή δεμηνηερλία ησλ

ρεξηώλ όπσο ζα δνύκε ακέζσο πηό θάησ (Αζελά «Δξγάλε»). Η

κεξηθόηεηα ηνπ Θενύ Ηθαίζηνπ (δεμηνηερλία θαηαζθεπαζηηθή, νθία

κηζή) δελ ηνπ επηηξέπεη, όπσο έμππλα δηεγείηαη ν κύζνο, λα

ζπλεπξεζεί νινθιεξσκέλα κε ηε Θεά Αζελά, σζηόζν απηή πηνζεηεί

ην πξντόλ ηεο ζπνξάο ηνπ, ηνλ Δξηρζόλην (Να ζεκεησζεί πσο ζηνλ ελ

Αζήλαηο Ναό ηνπ Ηθαίζηνπ -ην εζθαικέλα ιεγόκελν «Θεζείν»-,

ππήξρε άγαικα ηόζν ηνπ ελ ιόγσ Θενύ, όζν θαη ηεο Θεάο Αζελάο

«Ηθαίζηεηαο»).

Με κία ηδηόηεηα πνπ θξαηάεη από ηα παλάξραηα ρξόληα, όηαλ ε Αζελά ήηαλ πνιεκηθή θαη κεηξηζηηθή Θεά, είλαη επίζεο θαη

πξνζηάηξηα πόιεσλ («Πνιηάο», «Δξπζίπηνιηο»), αιιά θαη ε

«αξζελόζπκνο» Θεά ηνπ δίθαηνπ πνιέκνπ («Πνιεκήηνθνο», ε νπνία

θαηαβάιιεη ηνλ Θεό Άξε κε έλα θαη κόλν θηύπεκα ηεο), αιιά επίζεο

θαη ε Θεά ηεο Απηνπεηζαξρίαο θαη ηεο Αληνρήο. Δίλαη απηή πνπ

ράξηζε ζηνπο αλζξώπνπο ην δώξν ηεο Αξεηήο («ΚΡΑΣΟ ΗΡΑΟ

ΔΜΝΟΝ ΔΓΔΡΙΒΡΟΣΩΝ ΑΡΔΣΑΩΝ», ύκλνο Πξόθινπ «Δηο

Αζελάλ Πνιπκήηηλ») αιιά θαη ηεο Γύλακεο θαη Απηάξθεηαο Ψπρήο,

πνιύ πξηλ ηελ έιεπζε ηνπ Θενύ Απόιισλνο. Γίδαμε ζηνπο

αλζξώπνπο ηελ θεξακεπηηθή ηέρλε (από όπνπ θαη βγαίλεη ζηελ πειαζγηθή γιώζζα η'όλνκά ηεο: Αζήλε, Αζάλα, δειαδή ζεά ηεο θε-

ξακεπηηθήο) αιιά επίζεο θαη ηηο «πνιπεηδείο» νηθηαθέο ηέρλεο

(«Δξγάλε»), θαζώο θαη ηε ζπλεηή δηαρείξεζε ησλ θαζεκεξηλώλ

πξαγκάησλ. Ακνίβεη ηνπο ελάξεηνπο κε Φξόλεζε, θαη ηηκσξεί ηνπο

πβξηζηέο κε παξαθξνζύλε («νίζηξν», εμ νύ θαη «Οηζηξνθόξνο»).

Κάπνηεο άιιεο εηπκνινγηθέο εθδνρέο ηνπ νλόκαηνο ηεο, ην

ζέινπλ λα δεκηνπξγείηαη από ην ξήκα «αζξείλ» (δει. ην βιέπεηλ), ή

από ην ζηεξεηηθό α- θαη ζήλε (δει. αζήιαζηε), Η δηαζσζείζα από

ηνλ Πιάησλα αθήγεζε ησλ ηεξέσλ ηεο (ιαηξεπόηαλ σο Νή'ηζ ζηελ

Αίγππην, σο ζεά ηνπ νπξαλνύ, ηεο ζνθίαο, ηεο πθαληηθήο, ηεο

ηερλνπξγίαο, ηνπ θπλεγίνπ θαη ηνπ πνιέκνπ, κε κέγα ιαηξεπηηθό

θέληξν ηεο ηε άηδα) πξνο ηνλ όισλα, απνδεηθλύεη παλάξραηα ηε

ιαηξεία ηεο Αζελάο, από ηνπο Διιελεο -θαη επίζεο από ηνπο

Αηγππηίνπο-, ηνπιάρηζηνλ από ηνλ θαηξό ηεο Αηιαληίδνο.

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

Η επίθιεζε ηεο, εμαζθαιίδεη αδηαπέξαζηε άκπλα θαηά ησλ

ςπρηθώλ επηζέζεσλ θαη επηζηξνθή ηνπο ζην πνιιαπιάζην, πίζσ

ζηελ πεγή ηνπο. Θεξό ρξώκα ηεο ην ρξπζνθόθθηλν (ζνθία θαη δόμα), θαη ζύκβνια ηεο ε αηγίο (πνπ ζπκβνιίδεη ηελ Εμνπζία ησλ Θεώλ, ηελ

πξνζηαζία, ηε δηαζθάιηζε), ην δόξπ (ζύκβνιν ηεο πνιεκηθήο

Γελλαηόηεηαο), ε αζπίδα (θνηλό ζύκβνιν ηεο κε ηελ αηγππηηαθή

αληίζηνηρε ηεο Θεά Νήτζ, ζύκβνιν ηεο Δύλακεο ηεο Αληαλάθιαζεο,

θαη επξύηεξα ηεο πξνζηαηεπηηθήο ζειπθήο Δύλακεο). Θεξό πιάζκα

ηεο ε θνπθνπβάγηα θαη ηεξό δέληξν ηεο ην ειαηόδεληξν (ζύκβνιν ηεο

εηξήλεο, ηεο αζαλαζίαο, ηεο θαξπνθνξίαο, ηεο ηειεζθνξίαο). Από

ηνπο Χξηζηηαλνύο, άιινηε θαηαλνήζεθε ζσζηά σο «Αγία Σνθία» θαη

άιινηε ζεσξήζεθε εζθαικέλα σο Θεά πξνζηάηηο ηεο., ζσκαηηθήο

παξζελίαο (Κξαπγαιέν παξάδεηγκα ε κεηαηξνπή ηνπ Παξζελώλνο,

ηνπ Νανύ δειαδή πνπ ήηαλ αθηεξσκέλνο ζηελ «Παιιάδα Αζελά

Παξζέλν Γνξγώ Επήθνν» ζε εθθιεζία ηεο Παξζέλνπ Μαξίαο σο.. «Μήηεξ Θενύ Παξζέλνο Αζελαία Γνξγώ Επήθννο»).

Η «εξώησλ κήηεξ» Θεά Αφροδίτη, είλαη ζπγαηέξα ηνπ

Δηόο θαη ηεο Δηώλεο (ηεο πξσηνδσξηθήο αξζεληθήο θαη ζειπθήο

δειαδή πιεπξάο ηνπ ύπαηνπ Θενύ) ζύκθσλα κε ηε ζεζζαιηθή θαη

επεηξσηηθή παξάδνζε πνπ αλαπαξάγεη θαη ε «Θιηάδα» (Ε 370), ή

απηνγέλλεηε κέζα από ηνλ αθξό ησλ ζαιαζζώλ ζύκθσλα κε ηελ,

επεξεαζκέλε από ηα αλαηνιηθά έζλε, θππξηαθή παξάδνζε, όηαλ ην

αίκα ηνπ επλνπρηζκέλνπ ζενύ Οπξαλνύ έπεζε ζηε ζάιαζζα θαη ηελ

έθαλε λα αθξίζεη, (ζηε Χηηηηηηθή Θενγνλία, ν Κνπκάξκπη

επηηίζεηαηζηνλ παηέξα ηνπ Άλνπ θαη ηνλ επλνπρίδεη, ελώ από ην αίκα

ηνπ ηειεπηαίνπ πνπ πέθηεη πάλσ ζηε Γή, απηή γελλά κία λεαξή Θεά),

ή από ην απγό ηεο πεξηζηεξάο (θαηά ηελ πιαησληθή αθήγεζε). Τν

όλνκα ηεο εηπκνινγείηαη από ην «αθξαίλεηλ», ζεκαίλεη δειαδή ηελ

αλαδπόκελε από ηνλ αθξό, ελώ θάπνηα ζηνηρεία ησλ δηαθόξσλ

πιεπξώλ ηεο ειιεληθήο ιαηξείαο ηεο, πνπ έρνπλ αλαηνιίηηθε

πξνέιεπζε κε έκθαζε ζαξθηθνεξσηηθή <38)

, πέξαζαλ ζηνλ ειιαδηθό

ρώξν κέζσ ηεο δηαδξνκήο Πάθνο Κύπξνπ - Κύζεξα -

Πεινπόλλεζνο. Η Αθξνδίηε λνείηαη γεληθώο σο ε θηιηθή δύλακε πνπ

θέξλεη ζε ζπλνρή ηα αληίζεηα, δειαδή ε θαξπνθόξνο θαη δσνγόλνο

δύλακε πνπ ζπληεξεί ηελ αέλαν ξνή ηεο δσήο («ηνλ νκθαιόλ ηνπ

θόζκνπ

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

θαηέρνπζα» ζύκθσλα κε ηνλ πξνο απηήλ ύκλν ηεο ζπιινγήο «Papyri

Graecae Magicae»).

Η ιαηξεία ηεο ρσξίδεηαη ζε δύν παξάιιεινπο αιιά

δηαθνξεηηθνύο δξόκνπο. Από ηε κία, ηηκάηαη σο ήξεκε πξνζηάηηο ηεο

νηθνγελεηαθήο θαη πνιηηηθήο δσήο (ζηελ Αζήλα ηηκήζεθε κε ηελ επίθιεζε «Πάλδεκνο», σο θξνληίδνπζα όινλ ηνλ ιαό), ζπρλά

ζεσξνύκελε πνιηνύρνο ζεά γηα ζεηξά ειιεληθέο πόιεηο (ι.ρ. Πάθνο,

Κόξηλζνο) θαη θάπνηεο θνξέο απεηθνληδόκελε νπιηζκέλε σο

«πξόκαρνο» (ζηηο Θήβεο, ην Άξγνο, ηε Σπάξηε θαη ηε Σκύξλε). Από

ηελ άιιε, ηηκάηαη θαη σο ζεά ηνπ πάζνπο, ηεο νξκεηηθόηεηαο

(πξνεξρόκελε από ηελ θπκαηώδε ζάιαζζα, «Αθξνγελήο», «Πνληία»,

«Πνληνγελήο») θαη ηνπ εξσηηζκνύ. Η ζπλδπαζκέλε δύλακε ησλ δύν

δηαθνξεηηθώλ ηεο πιεπξώλ εμπςώλεη ηε Θεά Αθξνδίηε ζε απηή

θαζεαπηή ηε Μία, Αιεζηλή θαη Σπκπαληηθή Αγάπε θαη έθνξν κίαο

ζεηξάο ζπγγελεπνπζώλ ελλνηώλ, όπσο Επαηζζεζία, Γελλαηνδσξία,

Χαξηζηηθόηεηα, Φπζηθή θαη Πλεπκαηηθή Οκνξθηά (ηελ εθπξνζώπηζε

ηεο ηειεπηαίαο κνηξάδεηαη κε ηηο ηξείο ζπλνδνύο ηεο, ηηο Χάξηηεο)

Σηηο αλζξώπηλεο θνηλσλίεο, ν ξόινο ηεο Αθξνδίηεο είλαη

κέγηζηνο, αθνύ «γελλά ηα πάληα», εμσζώληαο ζε ζπλεύξεζε ηα δύν

θύια («Γακνζηόινο» θαη «Ζεύθηεηξα» απνθαιείηαη ζηνλ LV Οξθηθό

Ύκλν). Μεγάιν ελδηαθέξνλ, ηέινο, παξνπζηάδεη θαη ε ρζόληα πιεπξά

ηεο ζεάο ζε θάπνηεο ιαηξείεο ηεο πνπ ηε ζέινπλ πξνζηάηηδα ησλ

ςπρώλ ησλ λεθξώλ (Αθξνδίηε «Μπρεία» θαη «Επβνύια», θαη επίζεο

«Τπκβαία» ζηνπο Δειθνύο, «Τπκβσξύρνο» ζην Άξγνο, «Μειαηλίο»

ζηηο Θεζπηέο, ηελ Κόξηλζν θαη ηε Μαληηλεία) ή ζε ζύλλαν ιαηξεία κε

ηελ Πεξζεθόλε (ζηηο Θήβεο). Επίζεο, θαη νη ιαηξείεο ηεο σο

βιαζηηθήο ζεόηεηαο («Αλζεηα» ζηελ Κλσζζό, όπνπ εσξηαδόηαλ θαη

ηδηαίηεξε ενξηή πξνο ηηκή ηεο, ηα ιεγόκελα «Αλζεζθόξηα», θαζώο θαη

«Αθξία» ζηε ζεζζαιηθή Λάξηζα, κε επίζεο ηδηαίηεξε ενξηή, ηα

«Άθξηα»).

Θεξά ηεο δώα θαη πηελά ν ιαγόο (πνπ ζπκβνιίδεη ηελ

πνιπηνθία θαη ηε ιαγλεία), ε ιεπθή αίγα, ε ρειώλα (λόκηκε ζρέζε), ην

ζηξνπζί, ην ιεπθό πεξηζηέξη (αλαλέσζε ηεο δσήο), ν θύθλνο

(εξσηηζκόο) θαη ν εξσδηόο (αλαλέσζε ηεο δσήο, ράξε).

Της θυσίαζαν θηλυκά χοιρίδια, ταύρους, αίγες και λαγούς ή έκαναν αναίμακτες προσφορές ανθέων, αρωμάτων και παγ-καρττίες μήλων, λωτών, ροδιών, κυδωνιών και μελιού. Ιερά της φυτά και δένδρα η μυρσίνη (έρωτας και ευτυχία), η παπαρούνα, το ρόδο, ο κισσός, ο ηδύοσμος ο κρίνος, η μηλιά και η άρκευθος (αγριοκυπαρίσσι).

Ιερό της χρώμα το τυρκουάζ και εμβλήματα της η σφαίρα του παντός που στα αγάλματα της κρατείται στο δεξί χέρι της θεάς, η μέλισσα (που απαντάται στην αρχαιότερη συμβολιστική και δηλώνει τον επίσης μαντευτικό ρόλο της Θεάς στην προμυκηναϊκή και μυκηναϊκή λατρεία ως «Πότνια Μέλισσα») και η περίφημη Ζώνη της, που μπορούσε να σταματήσει ακόμη και αυτούς τους κεραυνούς του Διός (αλληγορία του ότι η Αγάπη αποτελεί την υπέρτατη των κοσμικών δυνάμεων και ενεργειών).

Ο «Χρυσοκόμης» Απόλλων είναι ένας πολύπλευρος «σαμανιστικός» Θεός, διαφωτιστής και θεραπευτής συνάμα («Παί-ων», εκ του παίω, ο με απλή επίθεση του χεριού θεραπεύων), κύριος της Μαντικής, της δημιουργικής έμπνευσης («Μουσαγέτης») και της Μουσικής. Στην Ελλάδα, η λατρεία του μοιράστηκε ανάμεσα σε δύο βασικές πλευρές, τη «θεραπευτικο-μαντική» / δωρική των Δελφών, και την «ηλιακή» / ιωνική της Δήλου, αρκετά διαφορετικές ανάμεσα τους. αλλά και ταυτοχρόνως αλληλοσυμπληρούμενες. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του μυστηριώδους ιερέα του Άβαρι, γεφυρώνει ως Θεός τον πολιτισμό των Ελλήνων μ' εκείνον των «μυθικών» Υπερβορείων. Στη δωρική λατρεία του, εκτός από «μάντις»-Θεός τιμάται και ως Θεός ποιμενικός («Καρνείος», «Νό-μιος»), καρποφόρος και αυξητικός («Σπερμίος», «Φερέσβιος», «Αρότριος», «Θαργήλιος») και προστάτης των ανθρώπων απο τις λοιμικές νόσους -αν και πολλές φορές αίτιος τους.

Είναι επίσης Θεός θεραπευτής (σύμφωνα με τον μύθο, πατέρας του Ασκληπιού και της Υγείας), «Ακέσιος» αλλά και θανατηφόρος («Λοίμιος», «Αργυρότοξος»). Στην ιωνική λατρεία του ως «Φοίβος» (δηλαδή αμίαντος, καθαρός, ο με διαύγεια σημαίνων) με κέντρο τη νήσο Δήλο, η ηλιακή πλευρά του ήλθε να συμπληρώσει την -δωρικής προέλευσης- αρχαιότερη θερα-

Εικόνα 1. Η "Πότνια θηρών", θεά των θηρίων Αίκτυννα, ή Μπριτόματρις (κάνω,

σε απεικόνιση Χρείας της, από κρητικό σφραγιδόλιθο της Κνωοοού). Ο R.W.

Hutchinson, θεωρεί τον εν λόγω αφραγιδόλιθο Μυκηναϊκό. Η εν λόγω θεά, ατον

μετα-Μυκηναϊκό κόσμο εξελίχθηκε οε γνωστότερες μας θεότητες, όπως η Αφαία και η

Αρτεμις (Κάτω, απεικόνηση της τελευταίας σε αρχαϊκό, γεωμετρικό, βοιωτικό

αγγείο).

Εικόνα 2. Αγαλμα του θεού

θανάτου της ύστε­

ρης προχριστιανι­

κής εποχής. Φιλο­

ξενείται στο

Αρχαιολογικό

Μουσείο της θεσ­

σαλονίκης.

Εικόνα 3. Τέλεση θυσιών και Σπονδών. Πάνω, τέλεση οικογενειακής θυσίας

(παράοταση από κρατήρα που φιλοξενείται στο Μουσείο Gemeente της Χάγης).

Κάτω, στηνεικόναΑ, Ελληνας κάνει σπονδή πάνω στον βωμό του (από κύλικα του

Αούρι, γύρω στα 480 π.α.χ.χ., που σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο της Βοατώνης) και

στην εικόνα Β, τέλεση θυσίας αιμοφόρου ψαριού (τόννου). Η τελευταία εικόνα

προέρχεται από αγγείο που φιλοξενείται στο Staatliche Museen του Βερολίνου.

Εικόνα 4. Τύποι αρχαιοελληνικών βωμών. Πάνω, ο μεγάλος βωμός του

Απόλλωνος Ζωοτήρος της Αττικής, του 6ου π.αχ.χ. αιώνα, και κάτω, ο μονολιθικός

βωμός της Αήμητρος Μαλοφόρου από τον &λινούντα της "Μεγάλης Ελλάδος"

(Περίοδος προ-Κλαααική).

Εικόνα 5. Γεαμετρική,

μήοντομορφική

απεικόνιση της θεάς

Αρτέμιδος με τετράπλευρο

κιονίοκο και

εγχάρακτο απλά

ατην επιφάνεια του

το όνομα της θεάς.

�877

05

54

Εικόνα 7. Ο παγγενετηρ θεόρ Ζεύρ, κατακεπαςνώνει τον τεπατόμοπυο γίγαντα

Τςυωνέα (Αντίγπαυο από αγγειογπαυία, "Chalikidische Vasen", Βεπολίνο, 1927.

Το ππωτότςπο, υιλοξενείται στο Απσαιολογικό Μοςαείο Μονάσος)

Εικόνα 8. Η Αρτεμις των

Ζώων. Μπρούτζινο αγαλμα­

τίδιο ύφους 24 εκατοοτών,

η κατασκευή του οποίου

τοποθετείται στα 500

π.α.χ.χ. Βρέθηκε κοντά

στην Ολυμπία και σήμερα

ανήκει σε ιδιωτική

συλλογή του

εξωτερικού (R. Emmet)

Εικόνα 9. Ο θεός Ερμής που

μεταφέρει κριάρι. Σπαρτιάτικο

μπρούτζινο αγαλματίδιο, του

500π.α.χ.χ., ύψους 26εκατο­

στών. Βρίσκεται στο Μουοει'ο

Καλών Τεχνών της Βοστώνης.

Εικόνα 10. θιφαοφόρος Διόνυσος. Παράσταση πάνω σε ερυθρόμορφο αγγείο.

Εικόνα Π. Απεικόνιση του θείου Βρέφους και των ορχούμενων οπλιομένων

Κουρητών, πάνω αε νόμιομα της Ιωνικής Μαγνησίας του Μαιάνδρου.

Εικόνα 13. Ο εξ Ελευοίνος Τριπτόλεμος, ενώ ξεκινάει πάνω στο φτερωτό άρμα που

του δωρησαν οι θεοί, γιά να διδάξει στην Ανθρωπότητα την καλλιέργεια των

δημητριακών. Στο αριστερό του χέρι, κρατάει τα στάχυα που του χάρισε η θεά

Δήμητρα. Αγγειογραφία του 5ου αιώνα π.α.χ.χ. (Βρετανικό Μουσείο)

Εικόνα 15. Απεικόνηση του μαινόμενου Ηρακλέους, κατάσχοντας τον Ιερόν

Τρίποδα του Δελφικού Μαντείου μετά από την περίφημη σύγκρουση του με τον θεό

Απόλλωνα και την απόφαση του να ιδρύσει δικά του Μαντεία. Αγγειογραφία των

αρχών του 5ου η.α.χ.χ. αιώνα.

Εικόνα 16. Ο θεός Διόνυσος απέναντι σε δύο Μαινάδες. Λεπτομέρεια από

αγγειογραφία, μελανόμορφου αγγείου, έργο του Αθηναίου καλλιτέχνη Αμααι.

Χρονολογείται γύρω στα 540 π.α.%.%.

πευτική / μαντική εκείνη των Δελφών. Η άλλη σχετική με την κυκλαδίτικη παράδοση επίκληση του («Δήλιος») σημαίνει όχι μόνον τον γεννηθέντα στη νήσο Δήλο, αλλά και τον Θεό που κάνει δήλα και ορατά τα πάντα, αλλά και τα πάντα ορά.

Από τη δοξασία ότι αιτία όλων των γινομένων είναι ο Ήλιος, του οποίου το φως εισχωρεί στις κρυμμένες αιτίες, ο (σύμφωνα με τους μαγικούς παπύρους της συλλογής Papyri Graecae Magicae) «τηλεσκόπος και κοίρανος κόσμου» Θεός Φοίβος Απόλλων σχετίζεται στενά με τις λειτουργίες της λεγόμενης Ειμαρμένης και των Μοιρών, ως Θεός μαντευτής («Αγνόμαντις», «Αληθής», «Δαφναίος», «Μαντικός», «Μοιρα-γέτης», «Λοξίας», «Προόψιος», «Τριποδιλάλος»). Τη μέλλουσα μαντική ιδιότητα του βρέφους Απόλλωνος υπαινίσσεται ο μυθολόγος όταν παρουσιάζει ως τροφό του τη Θέμιδα, γνωστή μάντιδα Θεά που είχε και δικά της Μαντεία, να τον ταΐζει με μέλι και νέκταρ, ουσίες σχετιζόμενες με τις πρωτοελληνικές μαντικές λατρείες, που αργότερα, στους μινωικούς και μυκηναϊκούς χρόνους συγκεκριμενοποιήθηκαν στη λατρεία της Πότνιας Μέ­λισσας (όπως διαβάζουμε σε επιγραφές της γραμμικής Β από την Πύλο).

Θεολογικά, η μετέπειτα μαντική ικανότητα του έφηβου και ενήλικου Απόλλωνος, δώρο που του εκχωρήθηκε από τον Δία, εξηγείται και από το γεγονός ότι η μουσικοπαραγωγός ιδίοτητά του, όπως θα δούμε παρακάτω, του επιτρέπει πλήρη διαύγεια όρασης στα διάφορα σημεία της χρονικής κίνησης, της οποίας χρονικής κίνησης στυλοβάτης και γεννήτωρ είναι ο Ρυθμός, ένα τμήμα του τρισυπόστατου (Ρυθμός, Μελωδία, Αρμονία) που ορί­ζει τη Μουσική.

Ο Θεός Απόλλων είναι ο πρώτος Έλληνας Θεός που γνώρισε στους ανθρώπους την Εξιλέωση, δηλαδή τον εξαγνισμό και την κάθαρση -καθαρθείς και αυτός ο ίδιος από τον φόνο του Πύθωνος (39) και των Κυκλώπων- χαρίζοντας τους έτσι τη δυ­νατότητα Συγχώρεσης από τα γήινα μιάσματα, πνευματικά και σωματικά («Καθάρσιος»), αλλά και -με τη δική του Εξιλέωση από την Πυθοκτονία- διδάσκοντας τους πως ακόμη και οι Θεοί υπακού-

ελ. 82 Βλάση Γ. Ρασσιά - «.Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

νπλ ζηνπο Νόκνπο ηνπ ύκπαληνο. Δπίζεο, είλαη ν Θεόο, πνπ

παξέιαβε από ηα ρέξηα ηνπ Γηόο θαη παξέδσζε ζην γέλνο ησλ

αλζξώπσλ ηελ Δπλνκία. Ωο αιεμίθαθνο Θεόο ιαηξεύεηαη κε ηηο

επηθιήζεηο «Αγπτεύο», «σηήξ», θαη «Απνηξόπαηνο», ελώ ζηελ

αληίζηξνθε όςε ηνπ σο Θεόο πνιεκηθόο (40)

κε ηηο επηθιήζεηο

«Παηάλ», «Διειεύο», «Βνεδξόκηνο» θαη «Δθαηεβόινο». Δίλαη ην

Υάξηζκα, ε Αξκνλία (εμ νπ θαη επειέγε από ηνπο Ππζαγόξεηνπο σο

ε θύξηα ζεόηεηα ηνπο) θαη ε Ωξαηόηεο, θαη (θαζώο εηπκνινγνύλ

η'όλνκά ηνπ ν Πινύηαξρνο θαη ν Πισηίλνο) ν «Α-πνιιώλ», «ν όρη

γηά πνιινύο». ε κία ζρέζε αληίζηνηρε κε εθείλε ηνπ Ννξδηθνύ

«θσηεηλνύ» Θενύ Μπάιληεξ κε ηνλ «ζθνηεηλό» Λόθη, ν Απόιισλ είλαη επίζεο θαη Γηόλπζνο '

41) αληηπξνζσπεύνληαο σζηόζν πνιύ

ζπγθεθξηκέλα γηά ηνπο Έιιελεο ζηνλ ίδην κε απηόλ Γηαξθή Κύθιν,

ηην πνεσμαηική ροή από ηο Θείο προς ηο Ανθρώπινο

(Θεο-θάνεια), αιιά θαη από ην Πνιιαπιό πξνο ην «Θείν Δλ».

Ο Θεόο Απόιισλ ζρεηίδεηαη θπξίσο με ηη Νεόηηηα και ηο Κάλλος (επεηδή σο Ήιηνο μεπξνβάιιεη αησλίσο λένο ηελ θάζε απγή

θαη ζηε ζπλέρεηα κε ην θώο ηνπ θαηαδεηθλύεη όια ηα επί γήο σξαία

θαη «ζσκαζηά». ρεηηθέο επηθιήζεηο ηνπ νη «Κνπξν-ηξόθνο»,

«Οιβηνπξγόο», «Σειεηόηαηνο», «Φάλεο», «Υαξνπνηόο»), με ηην

Ιαηρική και ηη Θεραπεσηική (επεηδή ην ειηαθό θώο ραξίδεη πγεία,

απνιπκαίλεη, θαη επίζεο απμάλεη ηα πγηεηλά θαη ζε ξαπεπηηθά θπηά.

ρεηηθέο επηθιήζεηο ηνπ νη «Παίσλ», «Αιεμίθαθνο», «Ηπηόρεηξ»,

«Ιαηξόο»), με ηη Μοσζική (επεηδή ό, ηη θσηίδεηαη δνλείηαη σο ηκήκα ηεο πκπαληηθήο Μνπζηθήο) και ηην κάθε είδοσς εικαζηική

δημιοσργία (θύξηνο ησλ Μνπζώλ, Θεόο Μνπζαγέηεο ή

Μνπζεγέηεο. ρεηηθέο επηθιήζεηο ηνπ νη «Μνπζηθόο»,

«Κηζαξσδόο», «Μνπζαγέηεο»). Ιεξά θπηά ηνπ ε δάθλε, ε

άξθεπζνο, ε κπξίθε, ην ειηνηξόπην θαη ν πάθηλζνο. Ιεξά ζύκβνια

ηνπ ν Σξίπνπο (ε ειηαθή Σξηάδα ή ν Υξόλνο, σο παξειζόλ, παξόλ

θαη κέιινλ), ε Λύξα ή Κηζάξα, θαη ην ηόμν ή βέινο. Ιεξά δώα ηνπ ν

ιύθνο (πνπ από ηελ 4ε ρηιηεηία π.α.ρ.ρ. εκθαλίδεηαη ζηε

ζξεζθεπηηθή εηθνληζηηθή σο πξνζηαηεπηηθό θαη θσηνθόξν ζύκ-

βνιν), ην γεξάθη, ν θύθλνο, ην θνξάθη (ζύκβνιν ηεο Πξνθεηηθήο), ν

πεηεηλόο, ν ηδίηδηθαο, ην δειθίλη θαη ην θξηάξη, θαη ηεξά, ιαηξεπηηθά

ρξώκαηα ηνπ, ην Υξπζό θαη ην Κίηξηλν (ιάκςε, δηαύγεηα, ελνξαηηθόηεηα).

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 83

Η «αδκήηε» Θεά Άρηεμις (πνπ ην όλνκα ηεο

εηπκν-ινγείηαη από ην «αήξ» θαη «ηέκλσ», ή ην «αξηεκέο» δει. ην

ζώνλ κε ηελ έλλνηα ηνπ κή απηνύ) αληίζεηα από ηνπο ηζρπξηζκνύο

ησλ ησληθήο πξνέιεπζεο κύζσλ, είλαη πνιύ αξραηόηεξε αλάκεζα

ζηνπο Έιιελεο Θενύο από ηνλ ππνηηζέκελν «δίδπκν αδειθό ηεο»

Απόιισλα (ε «αδειθνπνίεζε» απηή έρεη αζηξνινγηθέο βαζηθά

ξίδεο θαη έρεη λα θάλεη κε ηε ζύλδεζε ηεο Αξηέκηδνο κε ηε Μηθξή Άξθην, θαη ηνπ Απόιισλνο κε ηελ Μεγάιε Άξθην θαη αξγόηεξα κε

ηνπο ειήλε θαη Ήιην). Με ξίδεο πίζσ ζηνπο απηόρζνλεο Αξθάδεο

θαη ζηελ θξεηνκηλστθή επνρή, θαη αλαθεξόκελε ήδε σο «Άξηεκηο»

ζηηο επηγξαθέο ηεο Γξακκηθήο Γξαθήο Β ηεο Πύινπ, αιιά θαη

ια-ηξεπόκελε σο «Άξηνπκε» από ηνπο παλάξραηνπο Δηξνύηζθνπο,

είλαη ε («Γίθηπλλα») θηεξσηή πξνζηάηηδα ηεο άγξηαο θύζεο, ησλ

δέλδξσλ, ησλ ινπινπδηώλ θαη όισλ ησλ κή νηθνδίαηησλ -δειαδή

άγξησλ- δώσλ (εηθόλα 8).

Ωο ηέηνηα, δειαδή πανάρταια Θεά ηοσ Άγριοσ - ηαπηί-

δεηαη από ηνλ Nilsson κε ηνλ «πηό ηξαρύ θαη πξσηόγνλν ηύπν ζειπθήο ζεόηεηαο». Πξνζθέξεη ηα άθζνλα δώξα ηεο ζηνπο αλ-

ζξώπνπο (ζηελ Αξθαδία θπξίσο, αιιά θαη ζηηο δσξηθέο πεξηνρέο,

ζεσξείηαη πξνζηάηηδα ηεο επθνξίαο ηεο γήο, ελώ ζηελ Έθεζζν

απεηθνληδόηαλ ραξαθηεξηζηηθά κε πνιινύο καζηνύο) αιιά θαη παίξ-

λεη δίρσο ελδνηαζκό δσέο «πβξηζηώλ» ηεο (Παπζαλίαο, III, 16, 9).

ε απηήλ αλήθνπλ, σο «Υζνλία θαη Πακβαζίιεηα» Θεά, όια

ηα ςπρηθά θέληξα ηνπ πιαλήηε Γή θαη αληηπξνζσπεύεη ην πλεύκα

ελόο ζεξαπεπηηθνύ «ζακαληζκνύ» ηεο «κεηξηζηηθήο» επνρήο -κε

έκθαζε ζηηο ςπρηθέο ζεξαπείεο («ΠΔΜΠΟΤΑ ΔΙ ΟΡΔΩΝ ΚΔ-

ΦΑΛΑ ΝΟΤΟΤ ΣΔ ΚΑΙ ΑΛΓΗ»), γηά απηό θαη ζρεηίζζεθε αξγό-

ηεξα ηόζν κε ηελ Απνιιώλεηα ζενινγία, όζν θαη κε ηελ ηδέα ηεο Αγλόηεηαο -όρη βέβαηα κε ηε., ζσκαηηθή παξζεληά, όπσο

ιαλζαζκέλα θάπνηνη καο δηδάζθνπλ (42)

. Μέζα ζηνπο αλζξώπνπο,

αληηπξνζσπεύεη ην αηίζαζζν πλεύκα ηεο εθεβείαο, ηε κνπζηθό-

ηεηα, ηνλ ξπζκό θαη ηνλ ρνξό -ραξαθηεξηζηηθή ππήξμε ε ιαηξεία ηεο

κε νξγηαζηηθνύο ρνξνύο από καζθνθνξεκέλεο λεαξέο αλύπαλδξεο

γπλαίθεο-, ηε λεόηεηα («Κνπξνηξόθνο», «Φηινπάξζελνο» θ.ά.) θαη

ηη διαρκή ανανέωζη ηης Ζωής (εμ νύ θαη ζπρλά ηαπηίζζεθε κε

ηελ Δηιεηζπία, σο «Λνρεία»). Η Θεά Άξηεκηο, σο «δίδπκε» αδειθή

Βλάση Γ. Ρασσιά - « Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

ελ. 84

ηνπ Απόιισλνο, ζπγαηέξα ηεο Θεάο Λεηνύο (πνπ αιιεγνξείηαη ζην

αζηξνθώηηζην λπθηεξηλό ζηεξέσκα), ιαηξεύηεθε ζε αξθεηέο

επηθιήζεηο ηεο («Νπθηνπόινο», «Νπθηνθάλεηα», «ειαζθόξνο»,

«Νπρία», «Φσζθόξνο», «Lucifera» ζηνπο Ρσκαίνπο) θαη σο ζε-

ληνιακή Θεά.

Η διαρκής ανανέωζη ηης Ζωής, ηελ νπνία ε Άξηεκηο αληηπξνζσπεύεη, ηελ θάλεη θαη'εμνρήλ πξνζηάηηδα Θεά ησλ

γπλαηθώλ, πνπ ηελ επηθαινύληαη σο θνξίηζηα («Φηινκείξαμ»), σο

έθεβεο («Φηινπάξζελνο»), σο κεηέξεο («Λπζηδώλε»,

«Οξζη-ινρεία»), σο ππεξήιηθεο, αιιά θαη εθείλε ηελ ώξα ηνπ

ζαλάηνπ ηνπο, γηά λα ηνπο θέξεη «θαιό ηέινο» («Λπηεξία»). Μόλν

ζηελ ηειεηή ηνπ γάκνπ, ε Θεά Αξηεκηο παξακεξίδεη θαη παξαρσξεί ηε

ζέζε ηεο ζηε Θεά Ήξα (θαη απηό εξκελεύεηαη από θάπνηνπο πσο

νθείιεηαη ζην όηη ν παλάξραηνο ζεξεπηηθόο / λνκαδηθόο θόζκνο από

ηνλ νπνίν ε πξώηε πξνέξρεηαη, δελ γλώξηδε ηνλ ζεζκό ηνπ γάκνπ). Η

επίθιεζε ηεο, εμαζθαιίδεη ηξνκεξή δύλακε ζηνλ νπνηνλδήπνηε

αληηκεησπίδεη «ςπρηθέο» επηζέζεηο. Γηά αηώλεο ηώξα απνηειεί κία

από ηηο πηό γλσζηέο κνξθέο ηεο Μεγάιεο Θειπθήο Θεάο, ε παλάξ-ραηα ιαηξεία ηεο νπνίαο έθηαζε κέρξη ηηο εκέξεο καο -πεξλώληαο δηα

ππξόο θαη ζηδήξνπ ζηε δηάξθεηα ηεο επξσπατθήο ζενθξαηίαο (43)

.

Τπήξμε πνιηνύρνο Θεά ηεο Μαζζαιίαο, ησλ πξαθνπζώλ (Αξηεκηο

«Αξεηνύζα») θαη ηεο Εθέζζνπ (ν εθεί Ναόο ηεο πνπ θηινμελνύζε

κέρξη ηελ θαηαζηξνθή ηνπ -ην 406 κ.α.ρ.ρ. από ηνπο ρξηζηηαλνύο- ην

παλάξραην, κπζηεξηώδεο «δηνπεηέο» ζύκβνιν ηεο Θεάο,

πξσηνθηίζηεθε θαηά ηελ παξάδνζε από ηηο Ακαδόλεο, θαη αξγόηεξα

-επί βαζηιείαο Κξνίζνπ, 564-546 π.α.ρ.ρ.- εμειίρζεθε ζε

αξρηηεθηνληθό θνινζζό, ζε έλα από ηα ιεγόκελα Επηά Θαύκαηα ηνπ

Κόζκνπ).

Ιεξά ηεο ρξώκαηα ην αζεκέλην (γηα ηε ζειεληαθή ηεο

πιεπξά), ην θαθέ, ην ρξώκα ηνπ ακέζπζηνπ, ην θξνθσηό θαη ην ιεπθό, θαη ζύκβνια ηεο ν ππξζόο, ην ηόμν θαη ην βέινο. Ιεξό θπηό

ηεο ε αξηεκηζία, θαη ηεξά ηεο δώα ν ιύθνο (Άξηεκηο «Λπθεία»), ε

αξθνύδα (πηζαλνινγείηαη κία θνηλή ξίδα «αξθη-» ζην «άξθηνο» θαη

«Άξηεκηο». Η αξθνύδα από ηα κέζα θηόιαο ηεο 5εο ρηιηεηίαο π.α.ρ.ρ.

ρξεζηκνπνηείηαη σο δπλακηθή εηθόλα ηεο ζειπθήο ζεόηεηαο, δπλαηή,

ηξνθνδόηεηξα θαη πξνζηαηεπηηθή)), ε γάηα, ην

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

αγξηνγνύξνπλν, ην ειάθη (από ηελ 4ε ρηιηεηία ηη.α.ρ.ρ. ρξε-

ζηκνπνηείηαη πνιύ ζπρλά ζε ζξεζθεπηηθή εηθνληζηηθή δίπια ζε

ζειεληαθά ζύκβνια), ε θαηζίθα (ζπρλά απαληώκελε θαη ζε άιιεο

ιαηξείεο σο εηθόλα ηεο γνληκόηεηαο θαη ηνπ θπζηθνύ ζζέλνπο) θαη ην

άγξην ζθπιί.

Ο «ηξόρηο» Ερμής, είλαη παλάξραηνο Θεόο, πειαζγηθόο θαηά ηνλ Ηξόδνην (Β, 51), ρζόληνο αξρηθά Θεόο ηνπ αηζεξνγελνύο αλέκνπ

θαη κεηά ηζπθαιιηθόο θαη γνληκνπνηεηήο (44)

(θαηά ηνλ Rinck δσξεηήο

ηεο γνληκόηεηαο θαη ηεο πνιπηνθίαο κε ζύκβνιν ηνπ ηνλ Φαιιό) θαη αγξνηνπνηκεληθόο! Οη απηόρζνλεο Αξθάδεο, πνπ ε παξάδνζε ηνπο

ήζειε ηνλ Θεό λα έρεη γελλεζεί ζηα κέξε ηνπο, ζην όξνο Κπιιήλε,

ηνλ ιάηξεπαλ κε ηελ επίθιεζε «Εξηνύ-ληνο», δει. ν πνιιέο νθέιεηεο

παξέρσλ, ν κεγαινθειήο, ελώ ζηελ Κπιιήλε ηεο Ηιίδνο

απεηθνληδόηαλ σο γνληκνπνηεηήο Θεόο κε θαιιόκνξθν άγαικα. Η

βνησηηθή παξάδνζε ζέιεη ηνλ Εξκή γελλεκέλν ζην όξνο ηεο Βνησηίαο

Κεξύθεηνλ θαη αλαηξαθέληα από έλα δέλδξν πνπ ιεγόηαλ Αλδξάρλε.

Σν όλνκα ηνπ εηπκν-ινγείηαη από ην «είξσ» (αλαγγέιισ), εξέαο θαη

(θαηά πιενλαζκό ηνπ γξάκκαηνο κ) Εξκέαο, Εξκήο κε ζπλαίξεζε, ή,

θαη'άιινπο, από ην έξπκα, δει. ηνλ ιόγν. ηελ «Οιύκπηα» Λαηξεία

ιαηξεύεηαη σο ν θηιόηερλνο θήξπμ ησλ ζετθώλ αγγεικάησλ,

δωρηηής ηης νοήζεως και ηης επικοινωνίας («πνηθηιόβνπ-ινο» θαη «πνηθηιόκπζνο» απνθαιείηαη ζηνλ XXVIII Οξθηθό Ύκλν), ιόγηνο

θαη πξνζηάηεο ησλ θηινζόθσλ θαη ησλ ξεηόξσλ, θαζώο επίζεο θαη

σο αιεμίθαθνο ή απνηξνπηαθόο Θεόο πνπ ραξίδεη θαινηπρία θαη

πξνζηαζία από θαθνδαηκνλία (γηα απηό ζπλαληάκε θπιαθηηθέο ή

απνηξνπηαθέο απεηθνλίζεηο ηνπ ζηνπο δξόκνπο θαη ζηα πξόζπξα ησλ

ζπηηηώλ, ή αληίζηνηρεο επηθιήζεηο ηνπ, όπσο ι.ρ. «Ελόδηνο»,

«Όδηνο», «Αγήησξ», «ηξνθαίνο» -από ηηο ζηξόθηγγεο ησλ ζπξώλ-,

«Πξνπύιαηνο» θ.ά.). Ωο «επηζηάηεο ησλ δξόκσλ», ν Εξκήο

απεηθνλίδεηαη / επηθαιείηαη κε ηηο πεξίθεκεο «Εξκαίεο ηήιεο» (ηηο

ιεγόκελεο «Εξκεο», ηεηξάγσλεο ζηήιεο δίρσο πόδηα θαη ρέξηα, πνπ

ζπκβόιηδαλ ηο εδραίο και αζθαλές, κε πξνηνκή ηνπ Θενύ θαη

θαιιό πνπ «ραηξέηηδαλ» ηνπο αλζξώπνπο ζηηο άθξεο ησλ δξόκσλ), ελώ ζηελ εύλνηα ηνπ απνδίδεηαη ην θάζε αλέιπηζην εύξεκα

(«έξκαηνλ»). Η ζπκκεηνρή ηνπ ζην αλέιπηζην θέξδνο, ζε ζπλδπαζκό

κε ηηο επηθιήζεηο ηνπ «Πνιύ-

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

ηξόπνο» θαη «Εξηνύληνο» πνιύ ζύληνκα ηνλ θαζηέξσζαλ θαη σο

«Αγνξαίν» θαη «Κεξδών» Θεό.

Σύκθσλα κε ηνλ ζρεηηθό κύζν, ε θπζηθή ηνπ αγρίλνηα ηνλ εμώζεζε ζε παηδηθή αθόκε ειηθία λα θιέςεη από ηελ Πηεξία ην θνπάδη

ησλ 50 ηεξώλ βνδηώλ ησλ Θεώλ, πξάγκα πνπ πξνμέλεζε ην ζαπκαζκό ηνπ Δηόο θαη ηε κεηέπεηηα θηιία ηνπ Απόιισλνο ν νπνίνο

αξρηθά είρε ζηαιζεί ζε αλαδήηεζε ηνπ βέβεινπ θαη άγλσζηνπ

άξπαγα. Θπζηάδνληαο δύν από ηα βόδηα ηνπ θνπαδηνύ θαη

ηεκαρίδνληαο ηα ζε 12 ηκήκαηα σο πξνζθνξά ζηνπο 12 ζενύο

(πάνηα ην Πάλζενλ λνείηαη σο δσδεθάζεν, ζε ζπκβνιηζκό ηνπ

εγκαηοικούνηος ζηνλ Κόζκν Θείνπ, εμ νύ θαη ε αλαπαξάζηαζε ηνπ

δηα ηνύ Δωδεκάεδροσ) ν Εξκήο εγκαινιάζει έηζι ηο θσ-ζιαζηικό

έθος κάηω από ηη λογική ηης επικοινωνίας ηων ανθρώπων με

ηοσς Θεούς. Η θηιία ησλ δύν Θεώλ επηζθξαγίζηεθε κε αληαιιαγή

δώξσλ, θαη ν Εξκήο ράξηζε ζηνλ Απόιισλα ηελ επηάρνξδε ιύξα θαη

ν ηειεπηαίνο ράξηζε ζηνλ Εξκή ην Κεξύθεηνλ, γηα ην νπνίν ζα

κηιήζνπκε παξαθάησ (Η αξθαδηθή παξάδνζε ζέιεη ηνλ Εξκή λα θηηάρλεη επηάρνξδε ιύξα από όζηξαθν ρειώλαο ηελ ηέηαξηε κόιηο

ώξα κεηά ηε γέλλεζε ηνπ, έλα ζπκβνιηζκόο όηη έθεξε ηελ αξκνλία

ζηνπο αλζξώπνπο, γηα απηό θαη ηνπ αθηεξώζεθε σο ηεξόο αξηζκόο ην

Τέζζαξα, θάηη πνπ εξκελεύεηαη επίζεο θαη κε ην όηη ν Θεόο

πξνζέθεξε 4 δώξα ζηελ αλζξσπόηεηα: ηνλ Λόγν, ηελ αγσληζηηθή

ηέρλε, ηε κνπζηθή θιίκαθα θαη ηε γεσκεηξία. Από απηό ηνύ έρεη

αθηεξσζεί ε ηέηαξηε εκέξα θάζε ζειεληαθνύ κελόο, ε ιεγόκελε

«Εξκνύ Τεηξάο», πνπ ηνπ γίλνληαη πξνζθνξέο κε απνζέζεηο εηδηθώλ

πιαθνύλησλ).

Ο Θεόο Εξκήο ζεσξείηαη κνξθνπνηεηήο ηεο έιινγεο αληίιεςεο, ηαμηζέηεο ησλ δηαδηθαζηώλ ηεο κάζεζεο θαη ηεο

επηθνηλσλίαο, εθεπξέηεο ηεο αγσληζηηθήο θαη ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο

(ηεο έιινγεο δειαδή κεηαρείξεζεο ησλ ζσκαηηθώλ δπλαηνηήησλ) θαη

γεληθά «πνιύηξνπνο» ( ' Θεόο, ζεξαπεπηήο θαη δηδάζθαινο ηεο

βαζηθώλ αξρώλ ηεο πεξίζαιςεο. Μνηξάδεηαη ζπρλά βσκνύο ηνπ κε

ηνλ Θεό Απόιισλα (από ηνλ νπνίν δηδάρζεθε ηε ζεξαπεπηηθή ηέρλε

θαη ζηνλ νπνίν δίδαμε, σο «Λόγνο», ηε Μνπζηθή). Εζηηαζκέλνο ζηελά

πάλσ ζηα αλζξώπηλα, αληηπξνζσπεύεη ην ζύλνιν ησλ δπλαηνηήησλ

θαη ζπκβάλησλ ηεο

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

λόεζεο, ηόζν όηαλ νη άλζξσπνη είλαη μύπληνη, όζν θαη όηαλ

θνηκνύληαη (εμ νύ θαη νη επηθιήζεηο ηνπ «Ολεηξνπνκπόο» θαη

«Ηγήησξ Ολείξσλ»). Κεξύζζεη θαη εθπξνζσπεί ην λόκν ηεο

δεκηνπξγίαο ησλ γεγνλόησλ θαη απηό ην ίδην ην κπζηήξην όισλ ησλ

κπζηεξίσλ, δειαδή ηνλ «Λόγν». Κάησ από όιεο ηηο πηό πάλσ

ηδηόηεηεο ηνπ, απνηειεί θαη ελζάξθσζε ηεο ςπρηθήο θαζαξόηεηαο θαη

ιαηξεύεηαη σο κέγαο πξνζηάηεο ηεο αλζξώπηλεο ςπρήο, ηελ νπνία

σο «Φζόληνο» Εξκήο (πνπ πνιύ σξαία εμπκλείηαη ζηνλ ΙΛ/ΙΙ - 57ν

Οξθηθό Ύκλν) ζπληξνθεύεη ζηε δύζθνιε δηαδξνκή ηεο κεηά ην

ζσκαηηθό ζάλαην (εμ νύ θαη νη επηθιήζεηο ηνπ «Χπρνπνκπόο» θαη «Πνκπαίνο»).

Γηα ηνλ δώληα ζλεηό απνηειεί ηνλ πηό αθνζησκέλν θαη

ζηνξγηθό παξαθηλεηή γηα πνεσμαηική ανύψωζη. Απηό ζέινπλ λα

θαηαδείμνπλ νη απεηθνλίζεηο ηνπ ζενύ σο πνηκέλνο πνπ θνπβαιάεη

ζηελ αγθαιηά ηνπ ή ζηνπο ώκνπο ηνπ έλα λεαξό αξλί, απεηθνλίζεηο

πνπ αξγόηεξα έγηλαλ αληηθείκελν ηδηνπνίεζεο από ηνπο ρξηζηηαλνύο

(εηθόλα 9). Καηά ηνλ ενξηαζκό ησλ «Εξκαίσλ» ηεο Ταλάγξαο, νη

Ταλαγξαίνη νξγάλσλαλ κεγάιε πνκπή κε επηθεθαιήο ηνλ πηό

όκνξθν λέν ηεο πόιεο κε έλα θξηάξη ζηνπο ώκνπο («Κξηνθόξνο»)

πξνο ηηκή ηνπ Θενύ πνπ ε ηνπηθή παξάδνζε ήζειε λα έρεη ζώζεη ηελ

Ταλάγξα από επηδεκία κεηά από Επηθάλεηα ηνπ θαη θαζάξζηα θξηνθνξία (Θεόο Σσηήξ). Ο Εξκήο νξίδεηαη ζπλήζσο ζε ζρέζε κε ηε

Θεά Εζηία θαη ηε Θεά Αζελά, σο Εληνπηόηεηα / Κίλεζε θαη Σνθία /

Λόγνο αληηζηνίρσο. Ιεξό δών ηνπ ν ζθύινο θαη ηεξά πηελά ν γιάξνο

(ιάξνο, γηα ηε γιπθύηεηα ηνπ ιόγνπ, γηα ην "εδύ ιαξόλ") θαη ν

πεηεηλόο. Ιεξό ρξώκα ηνπ ην αξγπξό θαη κέηαιιν ηνπ ν πδξάξγπξνο

(πγξόο άξγπξνο). Εκβιήκαηα ηνπ ηα πηεξσηά ζαλδάιηα (εμ νύ θαη

θαιείηαη «πηελνπέδηινο» ζηνλ XVIII Οξθηθό 'Υκλν), ν θαιιόο, θαη ην

Ιεξό Κεξύθεηνλ, έλα ζύκβνιν παλάξραην ( ' , κπζηεξηαθό θαη ζε-

ξαπεπηηθό, πνπ απνηειείηαη από κία ξάβδν πηεξπγνθόξν, πιαη-

ζησκέλε από δύν θίδηα πνπ πεξηπιέθνληαη κε ηέζζαξα ζεκεία

επαθήο κεηαμύ ηνπο, ζε ζπκβνιηζκό ησλ ηεζζάξσλ Ιεξώλ Σηνηρείσλ

(Γή, Αέξαο, Ππξ, Ύδσξ), θαζώο θαη ηεο εηξελνπνίεζεο ησλ αληηζέησλ. Μεγάια ιαηξεπηηθά θέληξα ηνπ ππήξμαλ ν Αίλνο ηεο

Θξάθεο (όπνπ ιαηξεύηεθε σο πνιηνύρνο ζεόο), ε Ίκβξνο (κε

Μπζηήξηα ζην όλνκα ηνπ κε ηελ επίθιεζε «Ίκβξακνο») θαη ε

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «.Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

αξθαδηθή Φελεόο. Πξνο ηηκή ηνπ, σο «Αγσλίνπ» Θενύ, σο πξνζηάηε

ησλ παιαίζηξσλ θαη ησλ γπκλαζηεξίσλ, εσξηάδνληαλ ηα ιεγόκελα

«Έξκαηα» ζε ζεηξά ειιεληθέο πόιεηο (Σπάξηε, Αζήλα, Πειιήλε Αραίαο, Φελεόο, Κπιιήλε, Γήινο, Αξθαδηθέο πόιεηο, Ταλάγξα θ.α.),

κε γπκληθνύο αγώλεο θαη ιακπαδεθνξίεο παηδηώλ θαη εθήβσλ. Σηελ

ειιεληζηηθή επνρή ηνπ άθξαηνπ ζπγθξεηηζκνύ ηαπηίζζεθε σο

ςπρνπνκπόο κε ηνλ αηγππηηαθό ζεό Αλνύβη (Δξκαλνύβηο) θαη σο

δσξεηήο ηεο Γηάλνηαο θαη αγγειηαθόξνο ησλ Θεώλ κε ηνλ Θώζ ή

Τερνύηη, κε απνηέιεζκα κία θάπσο απζαίξεηε ζενθξαζία πνπ

δεκηνύξγεζε ηνλ πεξίθεκν «Δξκή Τξηζκέγηζην» θαη έλα νιόθιεξν

εζσηεξηθό ξεύκα γύξσ από ην ιεγόκελν Corpus Hermeticum, ηε

«βίβιν» ηνπ αιεμαλδξηλνύ εζσηεξηζκνύ.

Τν όλνκα ηνπ «κεγαζζελνύο θαη αιθίκνπ δαίκνλνο», ηνπ

«Δλπαιίνπ» Θενύ Άρεως (Άξεο, ή Άξεπο θαηά ηελ αηνιηθή γξαθή)

εηπκνινγείηαη από ην «αίξεηλ» θαη «αλαηξείλ», ή από ηε ιέμε «αξά»

(βιάβε, πιήγκα). Ο Άξεο, ζεσξείηαη Θεόο ηνπ Πνιέκνπ θαη ηεο θάζε

είδνπο ζύγθξνπζεο («αλδξνθόλνο», «βξνηόινηγνο»,

«δνξπκήζησξ», «δαθξπγόλνο», «νπινραξήο», «πνιύδαθξπο»,

«ζηδήξενο», «ζηξάηηνο», «ηεηρεζηπιήηεο», «θηιαίκαηνο»,

«ραι-θάξκαηνο»). Δθπξνζσπεί ην αραιίλσην πάζνο, ηελ επηζε-

ηηθόηεηα, ηελ ηνικεξόηεηα, ηελ αγξηόηεηα, ην άθνζκν θαη ην

ζνξπβώδεο (εμ νύ θαη νη επηθιήζεηο ηνπ «άγξηνο», «ζξαζύο»,

«ζξαζπκήηεο», «σκόο») θαη, ελ γέλεη, θάζε ησθλή εκβολή ωμής

ενέργειας (πνπ δελ είλαη βέβαηα κόλν «πνιεκηθή», γηά απηό θαη ν

Άξεο, αλ θαη εηενζξαθηθήο πξνέιεπζεο, δελ κνηάδεη κε θαλέλα από

ηνπο γλσζηνύο πνιεκηθνύο Θενύο ησλ βαξβάξσλ ιαώλ, νη νπνίνη

είλαη πηό ζπγγελείο ζηελ «πνιεκηθή» πιεπξά ηνπ Απόιισλνο -δεο

αλσηέξσ)., θαζώο επίζεο θαη ην αλλοπρόζαλλο πνεύμα («Ιιηάο»,

Δ, 830 θαη 889).

Ο Άξεο εκεξεύεη κόλν κε ηελ εξσηηθή δύλακε ηεο Αθξνδίηεο (ε νπνία θαηά ηε Θεβατθή ιαηξεία ησλ δύν Θεώλ,

ζεσξείηαη λόκηκε ζύδπγνο ηνπ, ην ίδην θαη ζηελ Αζήλα όπνπ ν

Ηθαηζηνο ζρεηίδεηαη πεξηζζόηεξν κε ηελ Αζελά), ε νπνία ηνλ

«βηάδεη», ηνλ δακάδεη θαη γελλά από ηελ έλσζε ηνπ ηελ Αρμονία

-ειπίδσ ν αλαγλώζηεο λα θαηαλνεί ηε κεγάιε ζνθία πνπ θξύβνπλ

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

απηέο νη κεηαθνξέο: κόλν ε Αγάπε κπνξεί λα ληθήζεη ηε Γύλακε θαη

λα επηβάιεη Αξκνλία- πνπ ν Δκπεδνθιήο νξίδεη πνιύ ζσζηά ως

εναλαζζόμενη δράζη Αγάπης και Φιλονικίας (47)

("..άιινηε ε

θηιόηεο ελώλεη ηα πξάγκαηα θαη ηα θάλεη έλα θαη άιινηε ε έρζξα ηεο

θηινληθίαο ηα ρσξίδεη.."). Σύκθσλα κε κία πνιύ πηό ύζηεξε παξαιιαγή ηεο κπζηθήο «ζπλεύξεζεο» ηνπ Άξεσο θαη ηεο Αθξνδίηεο,

ζα γελλεζνύλ από απηήλ νη Θενί Έξσο θαη Αληέξσο (Κηθέξσλ, «De

natura Deorum», 3.59). Δπίζεο, ν Άξεο εκεξεύεη θαη από ηα

δεκηνπξγηθά έξγα ηεο Γενύο-Γήκεηξνο. Σηε ζρέζε πξνο ηελ

ηειεπηαία, κεηαηξέπεηαη ζε γνληκηθό θαη θξελαίν, αξδεπηηθό ζεό, όπσο

καξηπξνύλ θάπνηεο ιαηξείεο ηνπ ζηελ Αηηηθή, ηελ Τεγέα (Αθλεηόο,

ήηνη ζεόο ηεο αθζνλίαο) θαη ηε Βνησηία. Σρεηηθή είλαη ε αζελατθή

αθήγεζε ηεο ελώζεσο ηνπ κε ηελ Άγξαπιν (ηελ θαιιηεξγήζηκε γή)

από όπνπ γελλήζεθε ε Αιθίππε ή Αγαλίππε (ε αηώληα πεγή ηεο

δσήο).

Σην θαηεμνρήλ πεδίν δηθαηνδνζίαο ηνπ, δειαδή ζηελ Άκεζε

Σύγθξνπζε, ν Άξεο θαηαληθάεη ηνπο πάληεο, πιελ ηεο Θεάο Αζελάο, δειαδή ηεο Σύλεζεο θαη ηεο Σνθίαο, θαζώο θαη ηεο πνιεκηθήο

ζηξαηεγηθήο. Μία παξάδνζε ηνλ θέξλεη λα εηηάηαη θαη από ηνλ

Ηξαθιή (εδώ σο ειηαθόο ζεόο πνπ θαηαπαύεη ηελ ηαξαρή). Ο Άξεο

εκθαλίδεηαη πάλνπινο πάλσ ζε άξκα πνπ ην ζέξλνπλ ηέζζαξεο

άγξηνη ίππνη πνπ εθπλένπλ θσηηά, ηέθλα ηνπ Βνξένπ θαη ηεο Δξηλύνο

(ζύκθσλα κε ηνλ Κότλην ηνλ Σκπξλαίν), πιαηζησκέλνο από ηνπο δύν

άγξηνπο πηνύο ηνπ Φόβν θαη Γείκν, θαζώο θαη από ηνλ Θπκό, ηελ

Έξηδα θαη ηε Βνή θαη θάπνηεο θνξέο ηελ (κεηέξα ή θόξε ηνπ

ζύκθσλα κε δύν δηαθνξεηηθέο εθδνρέο) Δλπώ, εμ νύ θαη Δλπάιηνο σο

πξνζσλύκην ηνπ πνπ αξγόηεξα εμειίρζεθε ζε απηνηειή ζεόηεηα,

ζπλνδόο θαη απηόο ηνπ Άξεσο (άιιε παξάδνζε παξνπζηάδεη ηνλ

Δλπάιην σο σξαίν θαη δπλαηό Θξάθα πνπ πξνζέβαιε ηνλ έθεβν αθόκε Άξε, κνλνκάρηζε καδί ηνπ θαη θαηεζθάγε).

Ιεξό ηνπ κέηαιιν είλαη ν ζίδεξνο, θαη αθηεξώκαηα ηνπ όια ηα

ζηδεξέληα όπια. Ιεξό άλζνο ηνπ ε παπαξνύλα, ηεξό ρξώκα ηνπ ην

θόθθηλν. Ιεξά δώα ηνπ ν γύπαο, ν πεηεηλόο (γηα ην καρεηηθό ηεο

θύζεο ηνπ) θαη ν ζθύινο. Δκβιήκαηα ηνπ νη αλακκέλεο δάδεο θαη ηα

όπνηα όπια ρεηξόο. Δπίθιεζε Άξεσο γίλεηαη κόλνλ όηαλ

Σει. 90 Βλάση Γ. Ρασσιά -« Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

όιεο νη ελαιιαθηηθέο ιύζεηο εμαληινύληαη θαη απνκέλεη κόλν ε Άκεζε

Σύγθξνπζε -αλάινγε ηειεηνπξγία ζηνπο Βνξεηνακεξηθαλνύο

Ηλδηάλνπο νλνκαδόηαλ «Ξέζακα ηνπ Πνιεκηθνύ Τζεθνπξηνύ». Οη δύν

ηεξείο ηνπ Αξεωο («ππξθόξνη») πξνρωξνύλ κπξνζηά από ηνλ

ζπληαγκέλν ζηξαηό πξηλ ηελ επίζεζε, θη εμαθνληίδνπλ ηηο δάδεο ηνπ

Θενύ θαηά ηωλ ερζξώλ. Σηελ εηξήλε, νη επηθιήζεηο είλαη κόλν

εμεπκεληζηηθέο, πξνο έλαλ Θεό ηνλ νπνίν θνβνύκελνη αθόκε θαη νη

θαη'εμνρήλ πνιεκηζηέο Σπαξηηάηεο, ηνλ απεηθνλίδνπλ αιπζζνδε-κέλν

(Charles Seltman). «..Καη πόζεζε Θεέ ηελ εηξήλε πνπ κεγαιώλεη ηνπο

λένπο θαη καο ραξίδεη ηελ επηπρία», θαηαιήγεη ν Οξθηθόο Ύκλνο

«Υπεξ Αξεωο», θαζώο θαη ν έηεξνο («Δηο Άξεα») «ζάξξνο ράξηζε κνπ καθάξηε, λα θξαηηέκαη ζηνπο ζωηήξηνπο ζεζκνύο ηεο εηξήλεο,

απνθεύγνληαο ηηο κάρεο κε ηνπο ερζξνύο θαη ηνπο βίαηνπο ζαλάηνπο».

Σην Αξγόο ιαηξεπόηαλ ωο Θεόο ηωλ Γπλαηθώλ (!) θαη ζηελ Τεγέα ωο

«ηξαπεδωηήο» ηνπο («Γπλαηθν-ζνίλαο») -ζηε δεύηεξε πόιε βέβαηα ζε

αλάκλεζε ηεο ιακπξήο λίθεο ηωλ γπλαηθώλ ηεο Τεγέαο θαηά ηνπ

ζηξαηνύ ηωλ Σπαξηηαηώλ.

Ο πξνζηάηεο ηωλ πξαθηηθώλ ηερλώλ «θιπηνηέρλεο» Θεόο

Ήθαιζηος, είλαη ην «αθάκαηνλ πύξ», ε ζνθία πνπ θηλεί όιν ην Πύξ

ηνπ Σύκπαληνο, θαη νπζηαζηηθά εμνπζηάδεη ην έλα ηέηαξην ηνπ θόζκνπ,

αθνύ ειέγρεη ην έλα από ηα Τέζζεξα Σηνηρεία ηνπ (48)

. Παλάξραηνο θαη

«απηόρζωλ» Θεόο, ηνπ νπνίνπ ην όλνκα ζεωξείηαη από θάπνηνπο ωο

πξωην-Διιεληθό (κε ξίδα πνπ απνδίδεηαη ζε μεραζκέλε ειιαδηθή

γιώζζα απηνρζόλωλ, «πξν-Διιεληθή» θαηά ηνλ W.R. Halliday ζην

«Cambridge Ancient History»), ελώ από άιινπο εηπκνινγείηαη από ην

«αθή» θαη «εζηία», ή «άπηω» (θαίω), ή «άη'ζηόω» (αθηζηόω,

a-Fi-ζηόω, αθαλίδω), ή «θάω» θαη «ίζηωξ». Ο Ήθαηζηνο επξίζθεηαη

παληνύ, είλαη δειαδή Θεόο «παληνδίαηηνο», θαη απηό ην παληνύ

ζπκπεξηιακβάλεη θαη ηα θνξκηά ηωλ αλζξώπωλ (θαύζεηο

κεηαβνιηζκνύ), αιιά θαη ηε θιόγα ηεο θαηαζθεπαζηηθήο ηνπο

έκπλεπζεο πνπ νκνξθαίλεη ηελ θαζεκεξηλή δωή. Δίλαη ε «θλόγα ηης

δημιοσργίας». Απηόο εμνπιίδεη νιόθιεξν ην Πάλζενλ κε ινγήο

«εξγαιεία» θαη «νπια» (ηνπο θεξαπλνύο ηνπ Γηόο, ην άξκα ηνπ Ζιίνπ,

ηα όπια ηεο Αζελάο, ηα βέιε ηεο Αξηέκηδνο, ην «Κε-ξύθεηνλ» ηνπ

Δξκνύ θ.ά), δνπιεύνληαο αθαηάπαπζηα, δίρωο λα δεηάεη ακνηβή.

Όηαλ ωζηόζν πξνζβάιιεηαη, ηηκωξεί ηνπο έλνρνπο άγξηα θαη

αηθληδηαζηηθά -ζρεηηθή θαη ε δηήγεζε πεξί ηεο εθδίθεζεο

Σόμος Πρώτος - «.Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 91

ηνπ θαηά ηεο ίδηαο ηεο (κεηέξαο ηνπ) Ήξαο.

Από ην ζκίμηκό ηνπ κε ην βαζίιεην ηωλ αλζξώπηλωλ

αηζζήζεωλ, ηωλ ζπκπαληηθώλ δνλήζεωλ θαη ηελ Αγάπε (Αθξνδίηε)

γελληέηαη ν Δξωο, «όο θάιιηζηνο ελ αζαλάηνηζη Θενίζη», ζεόο δε-

κηνπξγόο θαη θνζκνγνληθόο, ππέξνρε θαη παλάξραηα ειθηηθή δύλακε

πνπ βνεζάεη λα ζπληεζνύλ ηα ζηνηρεία θαη λα γελλεζεί Εωή <49)

. Σηηο

ιακπαδεδξνκίεο ηωλ ιεγόκελωλ «Φαιθείωλ» ζηελ Αζήλα (όπνπ ζπιιαηξεπόηαλ κε ηελ Αζελά Δξγάλε), νη δάδεο άλαβαλ από ηε

θιόγα ηνπ βωκνύ ηνπ Έξωηνο ζηνλ εμωηεξηθό Κεξακεηθό. Ωο άξρωλ

ηεο θωηηάο, ν Θεόο Ήθαηζηνο είλαη ε αξρή θάζε αλαδεκηνπξγίαο:

Μεηά ηε ιήμε θάζε θνζκηθήο πεξηόδνπ, ηα πάληα επηζηξέθνπλ ζην

Πύξ θαη απηή ε Δθπύξωζε είλαη πνπ θπνθνξεί ηνλ εθάζηνηε Νεό

Κόζκν. Λαηξεπηηθά θέληξα ηνπ Θενύ, δελ ππήξμαλ ωζηόζν αξθεηά

κέζα ζηνλ ειιεληθό θόζκν. Ζ πηό ιακπξή ιαηξεία ηνπ, απαληάηαη

ζηε Λήκλν, ηελ Αζήλα θαη ηε Σηθειία. Ηεξό ηνπ ρξώκα, ην ρξώκα ηνπ

κπξνύηδνπ, εκβιήκαηα ηνπ ην ζθπξί, ην ακόλη θαη ε ππξάγξα,

«ηεξεία» ηνπ βόδηα-εξγάηεο, θαη ηεξό δέληξν ηνπ ην πεύθν

Ζ «ζεβάζκηα παξζέλνο» Θεά Εζηία, είλαη ε ζπκκεηνρή ηεο «εθαίζηεηαο» θιόγαο ζηε δεκηνπξγία όρη αλζξώπωλ, αιιά Οίθωλ

αλζξώπωλ: είλαη η δύναμη ηοσ ηόποσ και ηης ομοήθειας, είλαη ν

Ηεξόο Κύθινο ηωλ ζπγθαηνηθνύληωλ θαη ζπληξεθνκέλωλ, γηά απηό

άιιωζηε θαη νη αθηεξωκέλνη ζηε ιαηξεία ηεο Νανί ήζαλ θαηά θαλόλα

θπθιηθνί. Καιωζπλάηε θη επγεληθή Θεά, είλαη πξνζηάηηδα ηωλ

αλζξώπηλωλ ζπηηηθώλ (εμ νύ θαη νη επηθιήζεηο ηεο «Παηξώα»,

«Έλνηθνο», «Σύλνηθνο», «Δθέζηηνο», «Πξπηαλίηηο») ζηα νπνία εγ-

γπάηαη ηε ζηαζεξόηεηα θαη ζπλέρηζε ηνπ βίνπ. Οη Οηθν-Γέλεηεο

γη'απηόλ αθξηβώο ηνλ ιόγν ηεο πξνζέθεξαλ -πξηλ από θάζε άιιν

Θεό- ηηο πρώηες ζπνλδέο ηνπο: «Αθ' Δζηίαο». Τν όλνκα ηεο

εηπκνινγείηαη από ην «εζηάλαη», ή από ην «εύω» (αλάπηω), θαη «αλεβαίλεη» από πξωην-Διιεληθή «εθέζηηα» ζεόηεηα ζην Πάλζενλ

ηνπ Οιύκπνπ, ηελ ίδηα επνρή πνπ ζηνλ Διιεληθό Κόζκν θνξπθώ-

λεηαη ε ζεζκηθή ζύλδεζε Οίθνπ / Πόιεωο, γηά απηό ην ιόγν θαη

νπζηαζηηθά αγλνείηαη από ηνύο παιαηόηεξνπο Οκεξν θαη Ζζίνδν.

Λαηξεπόκελε ηόζν ζην επίπεδν ηωλ ζπηηηθώλ, όζν θαη ζην επίπεδν

ηεο Πνιηηείαο (άζβεζηε «θνηλή ηωλ πνιηηώλ» εζηία, ζην αλά θάζε

Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ» ελ. 92

Πόιε «Πξπηαλείν») εθπξνζσπεί ηηο ηδέεο ηεο επγέλεηαο, ηεο

αξκνληθήο ζπκβίσζεο, ηεο αλζξώπηλεο αθηέξσζεο ζε ζθνπνύο, ηεο

Οηθν-Γέλεηαο, ηεο Φξνληίδνο, ηεο Αζπιίαο, ηεο ειπίδαο γηά ζπλέρηζε

ησλ γελώλ.

Μπνξνύκε Ξαλαθέξνπκε εδώ όηη ην εθέζηην ηεξό πύξ, γηα ηνπο Έιιελεο θαη όινπο ηνπο ππόινηπνπο «εζληθνύο», είλαη έλα ηθικό

όν. Λάκπεη, δεζηαίλεη θαη καγεηξεύεη ηελ ηεξή ηξνθή, όκσο ηαπηόρξνλα «ζθέπηεηαη» θαη έρεη νινθιεξσκέλε ζπλείδεζε. Γλσξίδεη

ηα θαζήθνληα ησλ αλζξώπσλ θαη επηβιέπεη ηελ εθπιήξσζε ηνπο. Θα

κπνξνύζακε λα ην νλνκάζνπκε θαη «αλζξώπηλν», γηαηί θαηέρεη ηε

δηπιή αλζξώπηλε θύζε, αθνύ ζε πιηθό επίπεδν, αλαθιέγεηαη,

θηλείηαη, δεη, παξέρεη αθζνλία, εηνηκάδεη ηα γεύκαηα, ηξέθεη ην ζώκα

θαη ζε ςπρηθό επίπεδν εθδειώλεη ζπλαηζζήκαηα θαη αγάπε, δίλεη ζηνλ

άλζξσπν αγλόηεηα, επηβάιιεη ην θάιινο θαη ην αγαζό, ηξέθεη ηελ

ςπρή. Τπό απηή ηελ νπηηθή, ζε θάζε νξγαλσκέλε εγθαηνίθεζε (νίθνο,

πόιε) ππήξρε πάληνηε κηα αξκόδηα «ηεξά εζηία», σο θπζηθό άγαικα

ηεο Θεάο. Εθεί έπρεπε λα βξίζθνληαη πάληα κεξηθά αλακκέλα

θάξβνπλα θαη ιίγεο ζηάρηεο θαη ν ηδηνθηήηεο θάζε νίθνπ (ή νη Εζηηάδεο

ηέξεηεο ζηελ πνιηηεηαθή ιαηξεία ηεο Θεάο), είρε (-αλ) ηεξή ππνρξέσζε λα δηαηεξεί (-νύλ) απηό ην ππξ άζβεζην κέξα-λύρηα. πκθνξέο

αλακέλνληαλ ζην ζπίηη ή ηελ πόιε όπνπ έζβελε ην Θεξό Ππξ, ην

νπνίν έπαπε λα θαίεη ζηνπο βσκνύο ηνπ κόλν όηαλ νιόθιεξε ε

νηθνγέλεηα (ή πόιε) είρε αθαληζηεί. Θεξό ρξώκα ηεο Θεάο Εζηίαο είλαη

ην ιεπθό θαη ζύκβνια ηεο ε νηθηαθή ππξά («εζηία», θπζηθό άγαικα

ηεο όπσο πξνείπακε), ν πέπινο, θαη ν θιεγόκελνο θύθινο, πνπ

ζπκβνιίδεη ηε ζπλείδεζε ηνπ Εαπηνύ, ηελ πιεξόηεηα, ηελ αησληόηεηα

θαη ηελ ελνπνίεζε ηνπ πνιιαπινύ -αξγόηεξα νη Γλσζηηθνί ηνλ

απεηθόλεζαλ σο «Οπξνβόξν Όθη».

Η «πάληξνθνο» θαη «πακκήηεηξα» Θεά Δήμηηρα (Δα-Μάηεξ, Γή-Μήηεξ θαηά ηνλ Οξθέα θαη ηνπο ησηθνύο, ή Δεώ, από ην «δήσ»,

επξίζθσ), είλαη ε «Ψπρή» θαη «Δύλακε» ηεο Γήο πεξηζζόηεξν, παξά

απηή ε ίδηα ε Γή (Ρέα), αθνύ ε ηειεπηαία, σο κεηέξα ζεώλ θαη αλζξώπσλ έρεη γελλήζεη και ηε Δήκεηξα: «ΡΕΘΗ ΗΤΚΟΜΟΤ

ΘΤΓΑΣΗΡ» ηελ πεξηγξάθεη ν «Εηο Δήκεηξαλ» Οκεξηθόο Τκλνο θαη

«ΕΝ ΑΝΔΡΩΝ, ΕΝ ΘΕΩΝ ΓΕΝΟ. ΕΚ ΜΙΑ ΔΕ

ελ. 93 Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών»

ΠΝΕΟΜΕΝ ΜΑΣΡΟ ΑΜΦΟΣΕΡΟΙ. ΔΘΕΘΡΓΕΘ ΔΕ ΠΑΑ ΚΕ-ΚΡΘΜΕΝΑ ΔΤΝΑΜΘ..» ιέεη ξεηά ν Πίλδαξνο. Η Θεά Δήκεηξα,

είλαη ην «αηώληνλ έδξαλνλ ηνπ αζαλάηνπ θόζκνπ», εμνπζηάδεη δειαδή

έλα ύκπαλ θαηλνκεληθά ζλεηώλ πξαγκάησλ (ζηελ νπζία κε ζλεηώλ,

αθνύ ηα πάληα πνπ «πεζαίλνπλ», ηειηθά μαλαγελληνύληαη) ην νπνίν

όκσο απνηειεί πεδίν δηαξθνύο εκδήλωζης («επηθάλεηαο» θαη

«ύπαξμεο») ησλ Αζαλάησλ Θεώλ. Από ηα δηθά ηεο ζπιάρλα

γελλήζεθε ν Πήγαζνο αιιά θαη ε Πεξζεθόλε (Πεξζεθάζζα,

Φεξζεθάζζα, Φεξζεθόλε, Φεξζεθόλεηα,, ε δύλακε πνπ «θέξεη αεί

θαη πάληα θνλεύεη», πνπ θέξλεη δειαδή ηελ θπθιηθή αιιεινδηαδνρή

ηεο Ζσήο θαη ηνπ Θαλάηνπ ζηα ζλεηά πξάγκαηα). Ωο Θεά ηεο

βιάζηεζεο («Πινπηνδόηεηξα», «Πακκήηεηξα», «Καξπνπνηόο»,

«Πνιύθαξπνο», «πεξκία» θ.ά.), αληηπξνζσπεύεη ηε Μεηξηθή Αγάπε («Κνπξνηξόθνο», «Φηιόηεθλνο» θ.ά.), ηε Φξνληίδα, ηελ Γνληκόηεηα,

ηελ Αλαπαξαγσγή, αιιά θαη όκνηα κε ηελ αηγππηηαθή Θζηδα -κε ηελ

νπνία αξγόηεξα ππέζηε ζπρλά ζπγθξεηηζκό- είλαη, σο Θεά «Θεζκία»

ή «Θεζκνθόξνο», ε δηδάμαζα ζηνπο αλζξώπνπο ηελ θαιιηέξγεηα ηεο

Γεο, ηελ έλλνκε δσή θαη ηε ζενπξγία.

Η Θεά Δήκεηξα είλαη επίζεο, θαη απηό είλαη άγλσζην ζε

πνιινύο, κία ζεξαπεπηηθή Θεά (όπσο καξηπξνύλ επραξηζηήξηεο

αλαζεκαηηθέο επηγξαθέο ζηελ Ειεπζίλα, ηε Φηιηππόπνιη, ηελ Πάηξα

θ.α.). Θεξά ηεο ζύκβνια ε δέζκε από ζηάρπα («νύινο», «ίνπινο», εμ

νύ θαη νη επηθιήζεηο ηεο «Οπιώλ» θαη «Θνπιώ») θαη ην δαδί, ηεξό ηεο

πιάζκα ην πεξηζηέξη, ην ηξπγόλη θαη ν γεξαλόο, ηεξά θπηά ηεο ν

θξόθνο, ε δξύο θαη ν λάξθηζζνο, «ηεξεία» ηεο ρνίξνη θαη πξόβαηα, θαη

ηεξό ρξώκα ηεο ην πξάζηλν.

Ο «Θπξζνθόξνο» Διόνσζος (εηθόλα 10), ζπλδεηηθόο Θεόο

αλάκεζα ζηνλ Κεξαζθόξν Ρειραλό θαη ηνλ «Οιύκπην» Δία, αιιά θαη

αλάκεζα ζηε Ζσή θαη ηνλ Άδε, είλαη ν κπζηεξηώδεο Θεόο από ηε

κπζηθή Νύζα, αιιά επίζεο ν Δίν-Ννύο -θαη κάιινλ όρη ν «Δηόο Ννύο»

όπσο πνιινί ηνλ εξκελεύνπλ-, είλαη ην ελζηηθηώδεο πνπ αηώληα

ζ'απειεπζεξώλεηαη από ηηο θνηλσληθέο λόξκεο, αιιά ζηηο πηό

εζσηεξηθέο πιεπξέο ηεο Ειιεληθήο ιαηξείαο είλαη (ζύκθσλα επίζεο

θαη κε ηνπο ιεγόκελνπο Οξθηθνύο) ην Θετθό θνκκάηη πνπ θαζαγηάδεη

ην «ηηηαληθό» ππόινηπν ηεο αλζξώπηλεο Φύζεο θαη

ελ. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

ηεο αλνίγεη ηνλ κπζηεξηαθό δξόκν κέρξη ηεο πιήξνπο αττοθεώ-σεώς ηεο, είλαη έλα ύκπαλ πνπ κέζα ηνπ ζπκβαίλεη ην Πάλ. πρλά

πεξηγξάθεηαη θαη σο παηδί ηεο Ίππαο, δειαδή ηεο Φπρήο ηνπ Παληόο,

πνπ πακκέγηζην έξγν ηνπ έρεη ην λα ηεο δώζεη (σο Θεόο

«Διεπζεξεύο») ηελ ειεπζεξία ηεο, κεηακνξθσλόκελνο γη'απηό ζηα επι

γης πάντα: Γίλεηαη δειαδή δαίκσλ δηθπήο, «αξζεληθόο» θαη

«ζειπθόο» (50)

, άλζξσπνο θαη Θεόο, ζύκα Θαλάηνπ αιιά θαη

«Αλαζηάο εθ Νεθξώλ». Δίλαη Υαξά θαη Λύπε, είλαη ν εύραξηο

(«Πνιπγεζήο») Θεόο-πξνζηάηεο ησλ Γπλαηθώλ, αιιά ηαπηόρξνλα ν

αθαληζηήο ηνπο (ε εμηιαζηηθή γπλαηθεία ιαηξεία ηνπ είλαη ηδηαίηεξα

ζθιεξή: ζηελ αλά δηεηία ενξηή ησλ «θηεξείσλ» ζηελ αξθαδηθή Αιέα,

καζηηγώλνληαλ γπλαίθεο (Παπζαλίαο, 8, 23,1), ελώ ζηα «Αγξηώληα»

ηνπ Οξρνκελνύ, ν ηεξέαο ηνπ Γηνλύζνπ θπλεγνύζε κε μίθνο έλαλ εζκό γπλαηθώλ).

Ο Γηόλπζνο, είλαη ν παλάξραηνο θεξαζθόξνο θαη

ηαπξόκνξθνο -θνηλό ραξαθηεξηζηηθό ζε όιεο ηηο επηθιήζεηο ηνπ ζηνπο

«Οξθηθνύο» Τκλνπο- Ρειραλόο, ελδεδπκέλνο ην «άλζηλν» θόξεκα ηεο

Μεγάιεο Μεηέξαο, είλαη ν επηθαινύκελνο κε 422 (!) δηαθνξεηηθά

νλόκαηα Έιιελαο Θεόο θη σζηόζν «ηαπξνγελήο», πεξηζσξηαθόο,

«αγξνηηθόο» θαη εθηόο ησλ ηεηρώλ ηνπ «Οιύκπνπ». Δίλαη ζλήζθσλ θαη

αλαζηαηλόκελνο Θεόο, δηακειηδόκελνο («Γηόλπζνο Εαγξεύο»), αιιά

θαη δηακειηζηήο («Αλζξσπνξ-ξαίζηεο»), όπσο θαη είλαη επίζεο και

Απόιισλ '51)

, αληηπξνζσπεύνληαο ζηνλ ίδην κε απηόλ Γηαξθή Κύθιν ηελ πλεπκαηηθή ξνή από ην Αλζξώπηλν πξνο ην Θείν (Θέσζε) αιιά

θαη ηελ πνξεία από ην Έλ πξνο ην Πνιιαπιό. Δίλαη ν Δύρηνο Γαίκσλ,

ν Απειεπζεξσηήο, ην «Θείν Βξέθνο», θνληνινγήο ν Έιιελαο

Θεάλζξσπνο-Υξηζηόο: Δίλαη παξώλ ζηηο ζπζίεο, έλαο Θεόο πνπ

«επηδεκεί», «εθδειώλεηαη» θαη «ζενθαίλεηαη», έλαο Θεόο πνπ δίλεη ην

θξαζί σο ζεία θνηλσλία ζηνπο πηζηνύο ηνπ (52)

. Δίλαη απηόο πνπ

κεηαηξέπεη ην λεξό ζε θξαζί ή γεκίδεη κε θξαζί ηνπο άδεηνπο ιέβεηεο

ησλ ηεξέσλ ηεο Ήιηδνο (Παπζαλίαο 6, 26, 1-2), είλαη ν Θεάλζξσπνο

πνπ κε «άκκσκν» ζύιιεςε γελλήζεθε από ζλεηή, απηόο πνπ

θαηαδηώ-ρζεθε από ηνλ ερζξό βαζηιέα, ν «θαιόο πνηκήλ» (53>

, απηόο

πνπ θιεηδώζεθε ζε ζηάβιν, απηόο πνπ «ράξηζε ηελ εηξήλε επί γήο» (54)

, απηόο ν «ζηνλ ππεξζεηηθό βαζκό πάζρσλ Έιιελαο Θεόο», πνπ εκθπηεπόκελνο ζηνλ Οξθηθό Θίαζν δίλεη ηελ ειπίδα εστασρωμέ-

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

λνο, δειαδή πεζαίλνληαο θαη αλαζηαηλόκελνο εληαύζηα θαη ζην

δηελεθέο πάλσ ζην Ηεξό ύκβνιν (55)

ησλ Σεζζάξσλ ηνηρείσλ: Φσηηά, Γή, Νεξό, Αέξαο. (Θεόο «Ππξίζπνξνο» θαη «Ππξίπλννο»,

Θεόο «Δύθαξπνο» θαη «Ρεμίρζσλ», Θεόο «Τγξνπόξεπηνο», Θεόο

«Αηζεξόπιαγθηνο»). ηελ Οιύκπηα ζενινγία, ν «εκέιεο Θενπαίο»

Γηόλπζνο (Νόλλνο 18, 19) ελζξνλίδεηαη ηειηθά από ηνλ Γία σο

κέγηζηνο βαζηιηάο «απάλησλ ησλ εγθόζκησλ Θεώλ» (Πξόθινο ζην

Πιάησλνο «Σίκαηνο» 42α) ζε ζεκαηνδόηεζε ηεο απαξρήο κίαο

νιόηεια λέαο πεξηόδνπ ηνπ Κόζκνπ («Ο ΓΑΡ ΠΑΣΖΡ ΗΓΡΤΔΗ ΣΔ

ΑΤΣΟΝ ΔΝ ΣΧΗ ΒΑΗΛΔΗΟΗ ΘΡΟΝΧΗ ΚΑΗ ΒΑΗΛΔΑ ΠΟΗΔΗ ΣΧΝ

ΔΓΚΟΜΗΧΝ ΑΠΑΝΣΧΝ ΘΔΧΝ. "ΚΛΤΣΔ ΘΔΟΗ. ΣΟΝΓ' ΤΜΜΗΝ ΔΓΧ

ΒΑΗΛΖΑ ΣΗΘΖΜΗ", ΛΔΓΔΗ ΠΡΟ ΣΟΤ ΝΔΟΤ ΘΔΟΤ» (Πξόθινο,

ζην Πιάησλνο «Κξαηύινο» 396 ϋ).

Ηεξά δώα ηνπ Θενύ Γηνλύζνπ είλαη ν πάλζεξαο, ην ιηνληάξη, ν ηαύξνο θαη ν ηξάγνο. Ηεξά ηνπ θπηά θαη δέληξα ην πεύθν, ε άκπεινο,

ε ζπθηά («πθεάηεο»), ν θηζζόο («Κηζζνραίηεο»), ε κπξηηά, θαη

ζύκβνια ηνπ ν Θύξζνο θαη ε Μάζθα (ζύκβνιν ηξαγηθό, αιιά θαη

κπζηεξηαθό, ην νπνίν ηνλίδεη ηελ ύπαξμε ελόο ηεξνύ εζσηεξηθνύ

εαπηνύ πνπ θαιείηαη λα εγεξζεί πάλσ από ην θηελώδεο).

Ζ απαξρή ησλ Διιεληθώλ Μπζηεξίσλ1 ', ησλ κπζηηθώλ

ηεξαηηθώλ ζεζκνζεζηώλ νξγαλσκέλσλ από θερξηζκέλεο,

αγλέο, εξσηθέο θαη ζνθέο πξνζσπηθόηεηεο πξνο θαλέξσζε

ηεο Αιήζεηαο (ηεο νξζήο δειαδή, κε ιαλζα

ζκέλεο, Γλώζεο, από ην ζηεξεηηθό α θαη ην «ιήζσ») πεξί ησλ Θεώλ

θαη ηνπ Κόζκνπ, ράλεηαη ζηα βάζε ηεο αξραηόηεηαο. Δθηόο από ηα

πνιύ γλσζηά Διεπζίληα, Καβείξεηα ακνζξάθεο θαη Οξθηθά Μπζηήξηα,

ππήξμαλ θαη κία ζεηξά άιια, ζπρλά πνιύ αξραηόηεξα, όπσο ηα

Μηλσηθά ησλ Κνπξεηώλ θαη ησλ Ηδαίσλ Γαθηύισλ, ηα παλάξραηα

Μπζηήξηα ησλ Λπθνκεδώλ ηεο Αηηηθήο, ηα Μπζηήξηα ηνπ Ηκβξάκνπ

Δξκνύ ηεο Ίκβξνπ, ηα ηεο Αλδαλίαο επί ηνπ Καξλαζίνπ όξνπο

-ζπγγελή ησλ Διεπζίλησλ (ζύκθσλα κε ηνλ Παπζαλία)-, ηα ηεο Θεάο

Γήκεηξνο ηεο Φελενύ, ηα ηνπ «Κπλείνπ» Απόιισλνο ζηνλ Τκεηηό, ηα

ηεο ρεξζνλήζνπ ηνπ Άζσ (ηνπ

ελ. 96 Βλάση Γ. Ρασσιά -« Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

ζεκεξηλνύ.. «Αγίνπ Οξνπο» ( '), ηα ηωλ Λπθείωλ, ηα ηωλ Καβείξωλ

ηωλ Θεβώλ θ.ά.

Οη ηδξπηέο ηωλ Μπζηεξίωλ, ίζωο πεξηγξάθνληαη κε ηνλ

θαιύηεξν ηξόπν από ηνλ Πιάηωλα ν νπνίνο ηνπο απνθαιεί «νξζώο

πεθηινζνθεθόηεο», δειαδή αλζξώπνπο πνπ ήμεξαλ λα θηινζνθνύλ

κε ηνλ ζωζηό ηξόπν. Ωζηόζν, πνιύ γξήγνξα ν ζεζκόο, ίζωο ιόγω

θαη ηεο βαζηιηθήο ηνπ πξνέιεπζεο, απέθηεζε ζε θάπνηα Μπζηήξηα κία ειηηηζηηθή θαηεύζπλζε, κε θάπωο άζρεκε θαηάιεμε αξθεηνύο από

ηνπο «δεύηεξεο γεληάο» Οξθηθνύο, πνπ έθηαζαλ λα δηαθεξύμνπλ όηη

ζεωξνύζαλ όινπο ηνπο ακύεηνπο ζαλ., θαηαδηθαζκέλνπο ζε κία.,

κάηαηε αηωληόηεηα «πξνζπαζώληαο λα γεκίζνπλ έλα θόζθηλν κε λεξό

κ' έλα άιιν θόζθηλν» (..)

Απηή ηελ απηαξρηθά «ζωηεξηαθή» θαηεύζπλζε ηωλ Οξθηθώλ,

πνπ κπξίδεη πνιύ έληνλα Χξηζηηαληζκό -γη'απηό θαη θάπνηα

«εζωηεξηθά» θνκκάηηα ηνπ ηειεπηαίνπ βιέπνπλ ηνλ Οξθηζκό κε

ππεξβνιηθή ζπκπάζεηα- δελ ηελ πηνζέηεζαλ όκωο ηα ππόινηπα αλά

ηελ Ειιάδα Μπζηήξηα. Αθόκε θαη ηα πηό ιακπξά από απηά, δειαδή

εθείλα ηεο Ειεπζίλνο θαη ηεο Σακνζξάθεο, πνηέ δελ ππόζρνληαλ

ζηνπο κπνύκελνπο θάπνηα «εηδηθή» ηάρα «ζωηεξία», αιιά απιώο κία

ειπίδα δηαθπγήο από ηνλ ηξνρό ηεο αλζξώπηλεο Μνίξαο κέζω όκωο

ηεο ζςνειδηζιακήρ εξέλιξηρ (ηεο νπνίαο ην αλώηαην ζηάδην, ε

ηειείωζε, νδεγεί ζηε «ζέωζε»), πνπ κε ηε ζεηξά ηεο νδεγνύζε ζε κία

πηό άλεηε αληηκεηώπηζε ηεο κεηαζαλάηηαο δωήο από ηνλ κπεκέλν, θαη

ζ'έλαλ κεγάιν βαζκό αθνξνύζε -θαη βνεζνύζε- ηελ ηξέρνπζα επίζεο

δωή ηνπ. Η ζπζρέηηζε ηωλ Μπζηεξίωλ κε ηελ Φηινζνθία, πνπ

απνηόικεζε ν Πιάηωλ, είλαη ζωζηή. Η έξεπλα γηά ηελ Αιήζεηα θαη ε

επηδίωμε ηεο Σνθίαο είλαη γηά ηνλ Έιιελα, πξάμεηο Θπηζκεςηικέρ.

Ωζηόζν, ζηα Μπζηήξηα, ε ειπίδα δηαθπγήο από ηνλ ηξνρό ηεο

αλζξώπηλεο Μνίξαο δηλόηαλ κέζα από ηελ θαηαλόεζε ηεο

ζπκπαληηθόηεηαο ηνπ Παηγληδηνύ ηεο Ζωήο (ή ηεο Κνζκηθήο Αξέλαο

αλ θάπνηνη πξνηηκνύλ λα ην ιέλε έηζη), πνπ εμειηζζόκελν ηκήκα ηνπ

απνηειεί θαη ν Άλζξωπνο. Σε πιήξε ζύκπιεπζε κε ην

αξραηνειιεληθό έζνο πνπ αληηιακβάλεηαη ην Σώκα ωο Ναό ηεο

Ψπρήο, θαη ην ηηκά κε Άζιεζε θαη Έξωηα, ηα Μπζηήξηα δελ ην

πεξηέβαιαλ πνηέ κε ηελ απξνθάιππηε και οςζιαζηικά ξενόθεπηη

πεξηθξόλεζε ηωλ

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 97

ύζηεξωλ Οξθηθώλ θαη ηωλ «ζθιεξώλ» Πιαηωληθώλ, νη νπνίνη νύηε

ιίγν νύηε πνιύ ην έβιεπαλ ζαλ κία.. «Φπιαθή ηεο Ψπρήο» (..)

Γηά ηα Οξθηθά Μπζηήξηα δε ζα κηιήζω εδώ, αθνύ άιιωζηε απηά απνηεινύλ ην πξνζθηιέζηαην ζέκα γηά έλαλ κεγάιν όγθν ηήο

πεξί ηελ Αξραία Ειιάδα ππάξρνπζαο αξζξνγξαθίαο θαη

βηβιηνγξαθίαο, αθόκε θαη γηα εκθαλώο ρξηζηηαλνύο (ή άιινπο

«απνγεηωκέλνπο» κνλνζεϊζηέο πνπ ζπρλά-ππθλά πξνζπαζνύλ

λ'«απνδείμνπλ» όηη ηάρα απηά απνηεινύζαλ ηνλ., «κνλνζεϊζκό» ηεο

αξραηόηεηαο !!), παξά ην γεγνλόο όηη ν Livingstone έρεη εδώ θαη

δεθαεηίεο επηζεκάλεη πωο «εθηόο από ηνλ Πιάηωλα θαη ηνλ

Ππζαγόξα, θαλέλαο Έιιελαο δηαλννύκελνο δελ δόζεθε πξαγκαηηθά

ζε απηόλ (ζηνλ Οξθηζκό)». Εθεί ηέιωο πάληωλ, ν ελδηαθεξόκελνο

αλαγλώζηεο κπνξεί λα βξεί παλ ό,ηη ζρεηηθό. Θα επηζεκάλω απιώο

εδώ, όηη νη Οξθηθνί (νη μεθηλήζαληεο βεβαίωο) ράξηζαλ ωζηόζν ζηνλ Αξραηνειιεληθό Κόζκν κία από ηηο πηό όκνξθεο Κνζκνγνλίεο ηνπ

(αξρηθά θαηάπνζε ηνπ Φαιινύ ηνπ Οπξαλνύ από ηνλ Δία θαη

αλάδπζε κέζα από απηόλ όιωλ ηωλ Θεώλ- ζύκθωλα κε ηνλ Πάππξν

ηνπ Δεξβελίνπ-, θαη αξγόηεξα Πξωηόγνλν Απγό, Φάλε, θαηάπνζε ηνπ

από Δία θ.ν.θ.), θαζώο θαη κία από ηηο πηό θωηηζκέλεο εξκελείεο ηεο

Αλζξώπηλεο Φύζεο: Καηαζπάξαμε Δηνλύζνπ Ζαγξέωο από ηνπο

Τηηάλεο, ζπλύπαξμε ζεϊθώλ θαη ηηηαληθώλ ζηνηρείωλ κέζα ζηνλ

Άλζξωπν θ.ι.π. (Τν δόγκα πνπ απηνί δηακνξθώζαλε, κέζα από ηηο

θαηαγεγξακκέλεο αθεγήζεηο ηνπο -«Θεξνί Λόγνη»-, απεηέιεζε κία

πνιύ επθπή ζύλζεζε ζηνηρείωλ από ηελ εμαγληζηηθή ιαηξεία ηνπ

Απόιιωλνο «Καζαξζίνπ», κε ζξαθηθέο δνμαζίεο γηά κεηελζάξθωζε,

πνπ ηνπνζέηεζε ηνλ Δηόλπζν Ζαγξέα ωο θεληξηθή κνξθή ηεο).

Σηα Μπζηήξηα ηωλ Θδαίωλ Δαθηύιωλ ηεο Κξήηεο, πνπ

δηαξθνύζαλ ηξείο πεξηόδνπο ηωλ ελλέα εκεξώλ, δειαδή ηξία

ζπκβνιηθά «Κνζκηθά Έηε», δηδαζθόηαλ ην κπζηηθό ηεο θπθιηθήο

«γέλλεζεο» (θαη θαηά πξνέθηαζε ηνπ θπθιηθνύ «ζαλάηνπ») ηωλ

Θεώλ, αιιά θαη κία ζεηξά από ζεξαπεπηηθέο πξαθηηθέο (Σηξάβωλ,

«Γεωγξαθηθά»), ελώ ζην αλώηεξν ηνπο ζηάδην, όπνπ ν επηθεθαιήο

κπζηαγωγόο (Οξγηνθάληεο) ωλνκαδόηαλ Κνπξήηαο (ζε αλάκλεζε

ηωλ ηξηώλ δαηκόλωλ / κπζηθώλ λέωλ, πνπ ρόξεπαλ γύξω από ηνλ

λενγέλλεην Δία, θηππώληαο ηα όπια ηνπο ώζηε λα κελ αθνύζεη ηα

Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ» ελ. 98

θιάκκαηα ν «παηδνβξώο» Κξόλνο, δεο εηθόλα 11), δηδαζθόηαλ ζηνπο

κύζηεο ην -θαθώο παξνπζηαδόκελν ζήκεξα σο θάηη ην έκθπην- δώξν

ηεο δπλαηόηεηαο Δλόξαζεο.

Σα πεξίθεκα Μπζηήξηα ηεο ακνζξάθεο, ππήξμαλ επίζεο

παλάξραηα θαη εηεν-Διιεληθά (ε εηεν-ειιεληθή γιώζζα ρξεζηκνπνηείην

ζηηο εθεί ηειεηνπξγίεο κέρξη ηνπιάρηζηνλ ηνλ πξώην π.α.ρ.ρ. αηώλα,

όπσο αλαθέξεη ν αξραηνιόγνο Karl Lehmann: «Samothrace», Νέα

Τόξθε, «J.J. Augustin Publishers*, 1983) πνπ αξγόηεξα νη έπνηθνη

Αηνιείο ηα πηνζέηεζαλ, ζε δόμα ηεο πεξίθεκεο ειιεληθήο πνιηηηζηηθήο

αξρήο ηεο Αλνρήο. Ζ αθεηεξία ηεο εθεί ιαηξείαο ησλ «Μεγάισλ

Θεώλ», ηνπνζεηείηαη ρξνληθά πέξα από ηε δεύηεξε π.α.ρ.ρ. ρηιηεηία (!!), όηαλ ζύκθσλα κε ηελ παξάδνζε ηα εηζήγαγε ν Λήκληνο Αζάκαο,

ελώ νη πξώηνη (Αηνιείο) Έιιελεο έθηαζαλ ζην λεζί, κόιηο γύξσ ζην

700 π.α.ρ.ρ. ηα Μπζηήξηα ηεο ακνζξάθεο, θπξηάξρεζε έλαο κάιινλ

«νηθνπκεληθόο» ραξαθηήξαο θαη κπήζεθαλ ζε απηά άλζξσπνη από όια

ηα έζλε, αζρέησο ηνπ θύινπ ηνπο, ή ηεο θνηλσληθήο ηνπο ζέζεο

(Susan Guettel Cole: «Theoi Megaloi. The Cult Of the Great Gods At

Samothrace», Λέεληελ -Οιιαλδία, «Δ.J. Brill», 1984). Ζ θύξηα ζεόηεηα

εδώ, ήηαλ ε ρζόληα θαη κεηξηζηηθή Θεά Αμίεξνο, ε «Μεγάιε Μεηέξα»,

ή «Κπξία ησλ Θεξίσλ», ηελ νπνία ε Έιιελεο ηαύηηζαλ κε ηε Θεά

Γήκεηξα. Πιαηζησλόηαλ δε από κία δηζππόζηαηε ζειπθή ζεόηεηα, ηε

Εεξπλζία, ηελ νπνία ε Έιιελεο ηαύηηζαλ κε ηελ Αθξνδίηε θαη ηελ

Δθάηε, θαζώο θαη από έλαλ ηζπθαιιηθό (γνληκνπνηεηή) Θεό, ηνλ Κάδκηιν ή Καδκίιιν, ν νπνίνο ηαπηίζηεθε κε ηνλ «Υζόλην» Δξκή.

Παξάιιεια ιαηξεύνληαλ νη -αξρηθά δύν, κεηέπεηηα ηέζζεξηο-Κάβεηξνη,

πνπ αληηπξνζώπεπαλ θνζκηθέο πλνέο, δπλάκεηο, πνπ ιεηηνπξγνύζαλ

γνληκνπνηεηηθά (βιέπνπκε θαη ηνπο Κέιηεο λα ηνπο ιαηξεύνπλ σο

Καπνύξ θαη ηνπο Αηγππηίνπο σο γηνπο ηνπ Φζά, δειαδή ηνπ

Ζθαίζηνπ), θαη ην ρζόλην δεπγάξη ηνπ Αμηνθέξζνπ θαη ηεο Αμηνθέξζεο

(ν Άδεο θαη ε Πεξζεθόλε ησλ Διεπζίλησλ Μπζηεξίσλ). Ζ ηέιεζε ησλ

Μπζηεξίσλ γηλόηαλ ην δεύηεξν δεθαπελζήκεξν ηνπ Ηνπιίνπ, είρε δύν

ζηάδηα κύεζεο κε θαηώηεξν ηελ «Μύεζε» θαη κε αλώηεξν ηελ

«Δπνπηεία», θαη εθεί δηδαζθόηαλ ζηνπο Μύζηεο ε Ηεξή Ηζηνξία θαη ε

αιήζεηα πίζσ από ηελ ζρέζε Άδνπ θαη Πεξζεθόλεο, ν ζπκβνιηζκόο

ηνπ Ηεξνύ Γξάκκαηνο ησλ «Μεγάισλ Θεώλ» (ηνπ Θ), αιιά θαη κία ζεηξά από ζενπξγηθέο ηερληθέο (Οη

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

κπεκέλνη ζηα Μπζηήξηα ηεο ακνζξάθεο, είραλ ηε δύλακε λα

θαηαπαύνπλ ηξηθπκίεο, ήιεγραλ αξθεηέο δπλάκεηο ηεο Φύζεο,

γίλνληαλ θαιόηπρνη θαη θαιόκνηξνη, ελώ ήηαλ γεληθά παξαδεθηό πσο

πξνζεπρή δίπια ζε πξνζεπρόκελν κπεκέλν απνθηνύζε ηδηαίηεξε

ηζρύ). Μεηά ην ηέινο ησλ κπεηηθώλ ηειεηνπξγηώλ, πξνζθεξόηαλ ζηνλ

κπεκέλν κία πνξθπξή δώλε κε ηελ πξνζηαηεπηηθή δύλακε ησλ

Καβείξσλ.

Σα Μπζηήξηα ηεο ακνζξάθεο, θεξύρζεθαλ εθηόο λόκνπ

από ηνπο αλζέιιελεο ηεο Νέαο Ρώκεο ηνπ Βνζπόξνπ (δειαδή ηεο

Κσλζηαληηλνύπνιεο) θαη ζηακάηεζαλ βίαηα ηνλ ηέηαξην κ.α.ρ.ρ.

αηώλα. Όλοι οι ιερείς σφαγιάσθηκαν, νη ζεζαπξνί ησλ Ηεξώλ ιεειαηήζεθαλ θαη ηα κλεκεία παξαδόζεθαλ ζην κίζνο θαη ηνλ

βαλδαιηζκό. Αξγόηεξα κάιηζηα, ζηήζεθε θαη., αζβεζηνθάκηλν (!!)

δίπια ζηε Ρνηόληα ηεο Αξζηλόεο, θαη εθεί κέζα νη ρξηζηηαλνί Ρσκαίνη

κεηέηξεςαλ ζε ζθόλε ηα ζαπκαζηά καξκάξηλα νηθνδνκήκαηα,

κλεκεία θαη αγάικαηα (Karl Lehmann, σο άλσ).

Σα Διεπζίληα Μπζηήξηα, ησλ νπνίσλ ε κεηαθνξά από ηόλ άγλσζην θαη παλάξραην ηόπν θαηαγσγήο ηνπο ζηελ Διεπζίλα,

πηζαλνινγείηαη γύξσ ζηνλ 15ν αηώλα π.α.ρ.ρ. (George E. Mylonas:

«Eleusis and The Eleusinian Mysteries», Πξίλζεηνλ, «Princeton

University Press», 1961), αλ θαη απηνί νη ίδηνη νη Διεπζίληνη

ηζρπξίδνληαλ πσο ε ίδηα ε Θεά Γήκεηξα (εηθόλα 12) ηα

πξσηνθαζηέξσζε, ρσξίδνληαλ ζε δύν ζηάδηα κύεζεο. ηα ιεγόκελα

«Μηθξά» θαη ηα ιεγόκελα «Μεγάια», ζε δηαθνξεηηθέο κάιηζηα επνρέο ηνπ έηνπο -ηα πξώηα θαηά ηνλ κήλα Αλζεζηεξηώλα θαη ηα δεύηεξα

θαηά ηνλ Βνεδξνκηώλα-. Ξεθηλνύζαλ κε κία ζπκβνιηθή θάζαξζε ζηε

ζάιαζζα, θαη ζπλερίδνληαλ κε δηδαζθαιία δηαθόξσλ απόθξπθσλ

γλώζεσλ, ε νπνία δηδαζθαιία επηζθξαγηδόηαλ κε κία Μύεζε, πνπ

απαηηνύζε ζεηξά δνθηκαζηώλ ηνπ κύζηε, ώζηε λ/απνδεηρζεί όηη είλαη

άμηνο πξαγκαηηθά γηά ηελ ηειηθή Απνθάιπςε ηνπ Θείνπ από ηνλ

Μπζη-Αγσγό Ηεξνθάληε, θαη ην κεηέπεηηα ζπκβνιηθό ζηεθάλσκά ηνπ.

Ζ Απνθάιπςε ηνπ Θείνπ δελ ήηαλ «ζεαηξηθή», αιιά ζηνπο Μύζηεο

εκθαληδόηαλ ε ίδηα ε ζεόηεηα ππό κνξθή «θαζκάησλ» (ζύκθσλα κε

ηνπο ώπαηξν, Πιάησλα θαη Παπζαλία). Γηλόηαλ κάιηζηα θαη ρξήζε

παξαηζζεζηνγόλσλ νπζηώλ -θάηη πνπ έθαλαλ θαη νη Οξθηθνί, αιιά θαη

ν Ππζαγόξαο

ει. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

πνπ έπηλε ηνλ «Κπθεώλα»-, ώζηε ν κπεκέλνο λα κπνξέζεη λ'

«αλνίμεη» πεξηζζόηεξν πξνο ην Θείν, λα πάςεη λα αηζζάλεηαη ζαλ

απνθνκκέλε Μνλάδα θαη λα «απισζεί» ζην πεξηβάιινλ θαη ην

ύκπαλ, λνηώζσληαο θνκκάηη ηνπο. (όπσο νη ηλδηάλνη ακάλνη

ρξεζηκνπνηνύλ ηνλ θάθην Πεγηόηι, όπσο νη Πέξζεο Μάγνη ην

«Χαόκα» θαη νη αξραίνη Ιλδνί ην «όκα», ζηελ Διεπζίλα ρξεζηκν-

πνηείηαη ην «Δξγόηηνλ», παξαζθεπαζκέλν από έλαλ κύθεηα ηεο

ζίθαιεο).

«Δθείλν πνπ παξαθνινπζνύζαλ νη κπεκέλνη, δελ ήηαλ

θάπνην ζεαηξηθό έξγν, αιιά ε εκθάληζε ησλ «θαζκάησλ» θαη

ηδηαίηεξα ην πλεύκα ηεο ίδηαο ηεο Πεξζεθόλεο πνπ αλέβαηλε από ην βαζίιεην ησλ λεθξώλ, θξαηώληαο ζηελ αγθαιηά ηεο ην λενγέλλεην πηό

ηεο. Οη Έιιελεο ήηαλ θνβεξά παηδεπκέλνη ζην ζέαηξν θαη είλαη

νιόηεια απίζαλν λα μεγειηόληνπζαλ κε θάπνην ζεαηξηθό ηέρλαζκα.

Σε βαξπζήκαληε, άιισζηε, αμία ησλ δξώκελσλ ζηελ Διεπζίλα

θαηακαξηπξνύλ άλζξσπνη ηεο επνρήο εθείλεο, εμαηξεηηθά επθπείο,

όπσο ν πνηεηήο Πίλδαξνο θαη ν ηξαγσδόο νθνθιήο. Αμηνζεκείσηα

ήηαλ ηα ζσκαηηθά ζπκπηώκαηα πνπ ζπλόδεπαλ ην όξακα: θόβνο,

ξίγνο, ίιηγγνο, λαπηία θαη θξύνο ηδξώηαο. Κάπνηα ζηηγκή εκθαληδόηαλ

ην όξακα, κία νπηαζία ηπιηγκέλε ζ'εθζακβσηηθό θώο,

ηξεκνζβήλνληαο κέζα ζην ζθνηεηλό ζάιακν. Αλζξώπηλα κάηηα δελ

είραλ μαλαληηθξύζεη θάηη παξόκνην, θαη πέξα από ηελ ηππηθή

απαγόξεπζε ηεο εμηζηόξεζεο ησλ δξώκελσλ, ε ίδηα ε εκπεηξία ήηαλ αλείπσηε, γηαηί δελ ππήξραλ ιέμεηο πνπ λα κπνξνύλ λα ηελ

εθθξάζνπλ. Κάηη ζαλ λα αληηθξύδεηο ηελ αξρή θαη ην ηέινο ηεο δσήο

κε ηελ επίγλσζε πσο είλαη έλα θαη ην απηό πξάγκα, δνζκέλν από

ηνλ Θεό. Ο δηαρσξηζκόο γήο-νπξαλνύ, έκνηαδε λα ζβήλεη κέζα ζε κία

ζηήιε θσηόο..» γξάθεη ραξαθηεξηζηηθά ν Gordon Wasson ζην πνιύ

αμηόινγν βηβιίν «Ο Γξόκνο γηά ηελ Διεπζίλα. Η Απνθάιπςε ηνπ

Μπζηηθνύ ησλ Μπζηεξίσλ».

Ο Μπεκέλνο, κπνξνύζε κεηά ην πέξαο ησλ Μπζηεξίσλ θαη

ηελ Απνθάιπςε ηνπ Θείνπ ζε απηόλ, κέζα από ηελ θαηαλόεζε ησλ

πξαγκαηηθώλ ιεηηνπξγηώλ πνπ αληηπξνζσπεύνπλ ηα ηέζζεξα βαζηθά

πξόζσπα ηνπ Θετθνύ Γξάκαηνο (Γε-Μήηεξ / Γήκεηξα, Κόξε /

Φεξζεθόλε, Άδεο, Ίαθρνο / Γηόλπζνο) λα θαηαιάβεη απνιύησο θαη ην

θπθιηθό παηρλίδη ηεο δσήο, λα θαηαιάβεη πσο ε ππόζηαζε

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών» ελ. 2

ηνπ όπνηνπ όληνο δελ είλαη αηνκηθή αιιά ζπκπαληηθή. Βγαίλνληαο

από ηνλ ρώξν κύεζεο ηνπ, πξνζέθεξε ζπνλδή ζην θώο ηεο εκέξαο

πξνο ηελ Αλαηνιή θαη πξνο ηε Γύζε, δειαδή πνλδή Παγθόζκηα,

όπσο θαη παγθόζκηα δηέδσζε ν Σξηπηόιεκνο (εηθόλα 13) ην δώξν

ηεο Θεάο Γήκεηξνο πξνο ηνπο αλζξώπνπο (Walter Burkert: «Homo

Necans»). Κνίηαδε ζηνλ νπξαλό θαη αλέθξαδε «ύε» (βξέμε) θαη κεηά ρακήισλε ηα κάηηα πξνο ηε κάλα Γή θαη αλέθξαδε «θύε»

(γνληκνπνηήζνπ θαη θάξπηζε). Ο ζλεηόο, γλώξηδε πηά πσο «ην

παηρλίδη έρεη ηόζν επξύηεηα, όζν θαη ζπλέρεηα», θαη απηό ήηαλ πνπ

ηνπ αθαηξνύζε ηνλ ηξόκν ηνπ κειινληηθνύ ηνπ, ζίγνπξνπ, βηνινγηθνύ

ζαλάηνπ, όχι μία αζαθής διαβεβαίωζη προνομιακής

μεηαθανάηιας μοίρας ηεο «αηνκηθήο» ηνπ ςπρήο (αλ είλαη πνηέ

δπλαηόλ λα ππάξμεη θάηη αηνκηθό θαη αηώλην ηαπηνρξόλσο). ηελ

απεηξόηεηα ηνπ ύκπαληνο, δελ ππάξρεη επζεία γξακκή, άξα νύηε

γξακκηθέο δσέο πνπ ζπλελώλνπλ απιώο έλα ρξνληθό ζεκείν

(γέλλεζε) κέ έλα άιιν (ζάλαηνο) θαη εθεί ζηακαηνύλ. Κάζε «επζεία»

γξακκή είλαη ηκήκα κηάο πεξηθέξεηαο θύθινπ πνπ ε αθηίλα ηνπ ηείλεη

πξνο ην Άπεηξν θαη μεπεξληέηαη μόνο κέ κεηάβαζε ζε πςειώηεξνπο θύθινπο -κέζσ ηεο απηνγλσζίαο θαη ηεο ζέσζεο-όπνπ «δηάγνπλ ηνλ

αηώλην βίν» νη ηεηειεησκέλεο ζπλεηδήζεηο. Κάζε ζλεηή «δσή» είλα

ηκήκα κηάο αηειείσηεο ζεηξάο παιιηγγελεζηώλ(58)

θαη θάζε «αηνκηθή»

ςπρή ηκήκα δαλεηθό από κία απέξαληε «θπιεηηθή» θαη κία άπεηξε

«ζπκπαληηθή».

Ο ππέξγεξνο Νεζηόξηνο, ν ηειεπηαίνο Ιεξνθάληεο από ην

γέλνο ησλ Δπκνιπηδώλ παξαηηήζεθε από ην αμίσκα ηνπ όηαλ έλαο

αζεβήο βιάμ, ππνηηζέκελνο «επηθνύξεηνο», νύξεζε ζην άβαην ηνπ

Ιεξνύ γηα λΌπνδείμεη ηάρα έηζη όηη., «δελ ππάξρνπλ Θενί» (..) θαη

ακέζσο κεηά, ν ρξηζηηαληθόο όρινο πξνζπάζεζε λα ιπληζάξεη ην

ηεξαηείν. Γηά ιίγν, θαη κέρξη ην νξηζηηθό ηέινο ησλ απζεληηθώλ

Μπζηεξίσλ, ρξέε Ιεξνθαληώλ έθαλαλ ηεξείο ηνπ Μίζξα από ηηο

Θεζπηέο. Όκσο, ην 395 κ.α.ρ.ρ., ν πξσζππνπξγόο θαη επλνύρνο

ζπκβνπιάηνξαο ηνπ εκηειίζηνπ απηνθξάηνξα Φιαβίνπ Αξθαδίνπ,

Ρνπθίλνο, ζεώξεζε θαιή ηδέα γηά λα γιπηώζεη ηελ Κσλζηαληη-

λνύπνιε από ηνπο εθρξηζηηαληζκέλνπο κελ, αιιά ιεζηξηθνύο

Γόηζνπο, λα ππνδείμεη ζηνλ αξρεγό ηνπο Αιάξηρν, πσο έλαο θαιόο

ζηόρνο εύθνινπ πινπηηζκνύ ηνπ ζα ήηαλ ε επηδξνκή ζηελ θπξίσο

Διιάδα θαη ε ιεειαζία ησλ «εηδσινιαηξηθώλ» Ιεξώλ. Ο Αιάξηρνο,

ει. 1 Βλάση Γ. Ρασσιά -« Τπέρ Σης Σων Ελλήνων Νόσοσ»

ν ίδηνο βάξβαξνο πνπ αξγόηεξα ζα θαηαιεειαηήζεη θαη ζα θαηα-

ζηξέςεη αθόκε θαη απηή ηελ ίδηα ηε Ρώκε, εηζβάιιεη κε ηνλ ζηξαηό

ηνπ ζηελ Διιάδα, ζπλνδεπόκελνο από θαλαηηθνύο ειιελνθάγνπο

κνλαρνύο, θαη θαηαζηξέθεη ηα πάληα: Μαθεδνλία, Θεζζαιία, Γειθνί,

Αηηηθή -πιελ Αζελώλ, ηελ νπνία έζσζε ε Θεά Αζελά, εκθαληζζείζα

πάλνπιε πάλσ ζηα ηείρε ηεο πόιεο-, Μέγαξα, Κόξηλζνο, Άξγνο,

Νεκέα, πάξηε, Σεγέα' ' θ.ά.

ε απηή ηελ επέιαζε ησλ δπλάκεσλ ηνπ επη γήο ζθόηνπο,

δόζεθε, κε ηελ θαηαζθαγή ησλ ζξεζθεπηώλ θαη ησλ ηεξέσλ θαη κε

ζαλάησζε ζηελ ππξά ηνπ ηειεπηαίνπ Ιεξνθάληε Ιιαξίνπ, ην νξηζηηθό

ηέινο ησλ παλάξραησλ Διεπζίλησλ Μπζηεξίσλ, ησλ ηόζν ηεξώλ

πξάμεσλ, πνπ αθόκε θαη απηόο ν κπεκέλνο ζε απηά θαη κεηέπεηηα

θαλαηηθόο ρξηζηηαλόο Κιήκεο ν Αιεμαλδξεύο δελ είρε πνηέ ηελ

ηόικε λα θαλεξώζεη ην κπζηηθό ηνπο ζπάδνληαο ηνλ κεγάιν όξθν

ηνπ, όπσο επηζεκαίλεη ν Seltman. ε απηή ηελ επέιαζε ηεο

Κηελσδίαο θαη ηνπ απέξαληνπ Μίζνπο γηά ην Αλζξώπηλν Πλεύκα,

δόζεθε ην νξηζηηθό ηέινο ηνπο, κε δήσζε θαη εθζεκειίσζε νιόθιε-

ξνπ ηνπ ειεπζίληνπ Ιεξνύ. Δθείλν πνπ ζεβάζηεθαλ δύν αηώλεο πξηλ, ην 175 κ.α.ρ.ρ., νη παγαληζηέο εηζβνιείο Κνζηνβώηεο, κία θπιή

αξκαηώλ βαξβάξσλ, ηνπο νπνίνπο θξελάξηζε κπξνζηά ζηελ Δ-

ιεπζίλα, ε ζεβάζκηα κνξθή ηνπ Ιεξνθάληε -ν ίδηνο πνπ είρε κπήζεη

θαη ηνλ εζηεκκέλν θηιόζνθν Μάξθν Απξήιην-, δελ ην ζεβάζηεθαλ νη

άιινη βάξβαξνη πνπ είραλ σζηόζν «θσηηζηεί» από ην ππνηηζέκελν

«Φώο» ηεο επίζεο ππνηηζέκελεο «Αγάπεο». Όπσο δελ ζεβάζηεθαλ

άιισζηε, νη ίδηνη «πεθσηηζκέλνη» βάξβαξνη, κήηε θαη ηα, ζπγγεληθά

πξνο ηα Διεπζίληα, Μπζηήξηα ηεο Γήκεηξνο «Θεζκίαο» ζηε Φελεό,

αξραία παηξίδα ηνπ Δπκόιπνπ, πνπ θπζηθά επίζεο θαηέζηξεςαλ

«ππξί θαη ζηδήξσ». Σα Μπζηήξηα ηεο Φελενύ, είραλ ηδξύζεη νη

Γακηζάιεο θαη Σξίζαπινο θη έγξαςαλ κία καθξά, αλ θαη

παξαγλσξηζκέλε, ηζηνξία ππεξρηιίσλ εηώλ.

ε δήσζε θαη θσηηά, κε ζθαγή θαη γθξέκηζκα. Δηζη πξν-

ζπάζεζαλ νη ζενθξάηεο ηεο Νέαο Ρώκεο ηνπ Βνζπόξνπ V

αθαλίζνπλ από πξνζώπνπ γήο εθείλν πνπ, ζύκθσλα κε

ηελ κηζαιινδνμία ηνπο, ηελ ηξέιια ηνπο θαη ηελ α-

Σόμος Πρώτος - «Περί Σων Πατρώων Θεών: ελ. 2

πέξαληε κηθξόηεηα ηνπο, απνηεινύζε ηελ., «ανίερον τφν Ελλήνφν

υστικήν νόσον» (..) Γειαδή, κία από ηηο πηό κεγαιεηώδεηο

πξνζπάζεηεο ηνπ ζλεηνύ αλζξώπνπ λα επηθνηλσλήζεη κε ην Θετθό,

κία από ηηο πηό κεγαιεηώδεηο «ιαηξείεο» πνπ γλώξηζε πνηέ ε

αλζξσπόηεηα, κία ηδηαίηεξε «ζξεζθεία» πνπ άζηξαπηε από νκνξθηά

θαη -πάλσ από όια- αμηνπξέπεηα. Μία ' ηδηαίηεξε «ζξεζθεία», πνπ

-όπσο ζπλνςίδεη ν Charles Seltman- δελ γέλλεζε πνηέ ηεο ηεξαηηθή

θάζηα, πεξηθξόλεζε ηηο ππνηηζέκελεο «αμίεο» ηεο ηαπείλσζεο, ηεο

ζπληξηβήο θαη ηεο ππαθνήο, αξλήζεθε πεηζκαηηθά λα μεπέζεη ζε

θαηαζθεπή δόγκαηνο, πξόβαιε σο κεγάιν ηδαληθό ηελ αλνρή θαη

αξλήζεθε ξεηά ηνλ πξνζπιεηηζκό θαη ηελ όπνηα ηδέα πεξί

«απίζησλ», δελ απαίηεζε καξηπξνιόγην, δελ θαηαζθεύαζε «Ιεξά

Βηβιία» θαη «αιήζεηεο εμ απνθαιύςεσο», θαη δελ βνύιηαμε πνηέ ζηε

-δπζηπρώο γεληθεπκέλε ζήκεξα !!- ςύρσζε πεξί., «παξαπηώκαηνο»

θαη., «ακαξηίαο».

Σν άλαλδξν ιπληζάξηζκα ησλ λνκηδόλησλ ηνπο Έιιελεο

Θενύο από ηελ εβξαηνγελλεκέλε «λέα» ζξεζθεία ηνπ ανύι,

αύ-ινπ, ή ειιεληζηί «Παύινπ», ε νπνία θη έθηαζε άιισζηε ζε ηέηνην

ζεκείν νίεζεο ώζηε λα., κνλνπσιήζεη αθόκα θαη απηή ηελ ηδέα ηεο

Αγάπεο, είλαη κία ηζηνξία πνπ κε πνιιή ηέρλε θαη καεζηξία νη αλα

ηνπο αηώλεο ππεξέηεο ηεο, πξνζπάζεζαλ λα ηελ θξαηήζνπλ όρη

κόλν αζρνιίαζηε αλλά και κρσυή. Ωζηόζν, αθόκε θαη κε ξεκαγ-

κέλνπο θαη βεβεισκέλνπο όλοσς ηνπο Ιεξνύο Χώξνπο ηνπο, νη

Έιιελεο Θενί πνηέ δελ ληθήζεθαλ πξαγκαηηθά από ηνλ πνιεκηθό Θεό

ησλ Ιζξαειηηώλ, πνηέ δελ εθδηώρζεθαλ καθξπά από ηνλ επινγεκέλν

απηόλ ηόπν πνπ ηνπο «γέλλεζε» θαη ηνπο «αλέδεημε». Γηαηί θπζηθά

δελ ήηαλ πνηέ. δπλαηόλ λα ζπκβεί θάηη ηέηνην. Όρη κόλν επεηδή νη

Έιιελεο Θενί δελ ήηαλ (θαη δελ είλαη), όπσο νη δνύινη ηνπ Yahveh

(Γηαρβέ) είραλ ην βιάζθεκν ζξάζνο λα ηνπο πεξηγξάςνπλ, δειαδή.,

«ζαηαλάδεο» θαη., «δαίκνλεο» («Omnes dii gentium daemonia»),

αιι' αληηζέησο ήηαλ (θαη είλαη) άγηεο εθδειώζεηο ηνπ πκπαληηθνύ θη

Δληαίνπ Θείνπ επη ηνύηεο ηεο Γήο, είλαη Δσνάμεις αστότθονες

ηνύηεο ηεο Γεο (θαη ηνύηνπ ηνπ ύκπαληνο), ην ίδην κεγαιεηώδεηο θαη

ηεξέο, όπσο θαη νη ακέηξεηεο εθδειώζεηο ηνπ «κπζηήξηνπ» ηεο

ιεγόκελεο «ζλεηήο δσήο» πάλσ ζηελ επηθάλεηα ηεο (θαη ζηηο

άπεηξεο γσλίεο ηνύηνπ ηνπ ύκπαληνο).

Σελ. 104 Βλάση Γ. Ρασσιά - «Υπέρ Της Των Ελλήνων Νόσου»

Οταν -και αυτό όπως τα πράγματα δείχνουν θα συμβεί πά­ρα πολύ σύντομα- αυτή η βασισμένη πάνω στο Φόβο, στη χυδαία αντιστροφή της Πραγματικότητας και της Αλήθειας και, τέλος, πάνω στη Δεισιδαιμονία, κοσμοκρατορία του σημιτικής κατασκευής Δικτά-τορα-Θεού, δηλαδή ενός πολεμικού Θεού που κατασκευάστηκε πριν από 3.000 χρόνια από το πολιτιστικά καθυστερημένο μυαλό ενός χαιρέκακου λαού νομάδων, θα καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος μέσα σε αμέτρητα «πολιτισμικά» αδιέξοδα, πλήρη οικολογική καταστροφή και απίστευτη ηθική και κοινωνική απο­σύνθεση, εμείς οι εμμένοντες και επιμένοντες Έλληνες γνω­ρίζουμε ότι οι εθνικοί μας Θεοί θα ξαναβγούν στα ανοιχτά να επαναδιεκδικήσουν όλα όσα δικαιωματικά τους ανήκουν, για να τα διασώσουν από τον ολέθριο κατήφορο των υπολοίπων: Θα επανα­διεκδικήσουν τον τόπο τους και το έθνος τους. Που πάει να πει την Ελλάδα και τους πραγματικούς Έλληνες -όχι στό όνομα φυσικά, αλλά στο έθος και, κυρίως, στην ψυχή.

Εμείς, οι ούτως ή άλλως ελάχιστοι που ακόμη κάτι μας λέει ο όρος Έλληνας-Ανθρωπος, θα φροντίσουμε να βρισκόμαστε εκεί, έγκαιρα και ήρεμα στο Σημείο Συνάντησης. Συνεπείς στο ραντεβού, και πάνω από κάθε τι άλλο, Όρθιοι και Αξιοπρεπείς.

ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΤΟΜΟΥ

Ss

ΧΧΟΟΛΛΙΙΑΑ

ΠΟΙΟ Ο ΛΟΓΟ ΣΗ ΔΚΓΟΗ

(1) Κ. κύξλεο, από άξζξν ζηελ εθεκεξίδα «Διεπζεξνηππία» ηεο

18εο Απγνύζηνπ 1992

ΠΔΡΙ ΣΩΝ ΠΑΣΡΩΩΝ ΘΔΩΝ

(1) Κπξηάθνο ηκόπνπινο «Ξέλνη Σαμηδηώηεο ηελ Διιάδα, ηόκνο Β,

1700-1800», Αζήλαη, 1984 -ηέηαξηε έθδνζε

(2) Friedrich Nietzche «Η Γέλλεζε ηεο Σξαγσδίαο», Αζήλα, 1954,

εθδ. «Μαξή»

(3) Ο Ernest Renan παξαηεξεί πνιύ εύζηνρα ηα εμήο: «..όιεο νη

θνξέο πνπ η'απζόξκεηα έξγα ηεο ζπλείδεζεο καο θαίλνληαη

ζηεξεκέλα από ηε ινγηθή, είλαη γιαηί δεν ηα καηανοούμε. Οηαλ κία

θπιή δείρλεη αξθεηό αηζζεηήξην, ζε ζεκείν πνπ λα παξάγεη έξγα ζαλ

θη απηά πνπ καο θιεξνδόηεζε ε Διιάδα., δελ ζα ήηαλ πνιύ

παξάμελν απηή ε θπιή λα παξακέλεη ζε θάζε άιιε εθδήισζε ηεο,

ζην επίπεδν ηνπ πηό ρνληξνθνκκέλνπ θεηηρηζκνύ (εηδσινιαηξείαο); Γελ είλαη πνιύ πηζαλό όηη, άλ παίξλακε πξαγκαηηθά κία ζέζε ίδηα κε

εθείλε ησλ αξραίσλ, απηή ε ππεξβνιηθόηεηα κε ηελ νπνία

μερσξηδόκαζηε ζήκεξα, ζα εμαθαληδόηαλ;..

..Το καλό αιζθηηήριο ιζχύει γιά όλα ηα πράγμαηα θαη ζα ήηαλ αλεμήγεην, έζλε πνπ, ζηελ αζηηθή θαη πνιηηηθή ηνπο δσή,

ζηελ ηέρλε, ηελ πνίεζε, ηε θηινζνθία, έρνπλ δώζεη ην κέηξν εθείλνπ

πνπ κπνξεί ν άλζξσπνο λα δώζεη, λα κελ έρνπλ μεπεξάζεη ζηε

ζξεζθεία, ιαηξείεο πνπ ε αλνεζία ηνπο επαλαζηαηεί ζηηο κέξεο καο

ην κπαιό ελόο παηδηνύ.... Λνηπόλ, όινη ζρεδόλ νη κπζηζηνξηνγξάθνη

σο ηελ επνρή καο, κεηαρεηξίζηεθαλ κε ηνλ ίδην άθλιο ηρόπο ηηο

ζξεζθείεο ηεο αξραηόηεηαο. Η κπζνινγία έγηλε κία ζεηξά από

βηνγξαθίεο, όπνπ θάησ από αγηαζκέλα ηερλάζκαηα, δηεγνύληαλ ηε

δσή, ηελ όρη θαη ηόζν ππνδεηγκαηηθή, ηνπ Δξκή, ηηο ειαθξόηεηεο ηεο Αθξνδίηεο, θαη ηηο νηθνγελεηαθέο ζθελέο ηνπ Γία θαη ηεο Ηξαο. Γίρσο

λα ζέινπκε λα ιππεζνύκε γηά ηελ αλππνιεςία ηελ νπνία ν αηώλαο

καο απέδσζε ζηελ άπξεπε ρξήζε απηώλ ησλ κύζσλ, αλ

ει. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Σσλ Ειιήλσλ Νόζνπ»

πξέπεη λα καο εθπιήμεη θάηη, είλαη όηη πνιιά επαίζζεηα πλεύκαηα ηνπ

17νπ θαη 18νπ αηώλα δεν ένοιωζαν ηην ανοζηιά ηοσς.. Οη ζνθνί ηεο

παιεάο λννηξνπίαο Leclerk, Banier, Larcher, Clavier, Petit-Ratel δελ

πςώζεθαλ πάλσ από έλαλ θηελώδε «Επεκεξηζκό», ή από έλα ζύζηεκα αιιεγνξηθώλ εμεγήζεσλ όρη ιηγώηεξν επηπόιαην: επηπρείο

όηαλ αλζηζηάκελνη ζηηο πξνιήςεηο πνπ δηέθζεηξαλ ηνπο Bochart, Huet,

Bossuet θαη ηνπο ππόινηπνπο ηεο ζενινγηθήο ζρνιήο, δελ δεηνύζαλ

κέζα ζηελ Ειιεληθή Μπζνινγία παξά κία κνξθή ησλ παξαδόζεσλ ηεο

Βίβινπ!» (Ernest Renan «Κξηηηθή ηεο Θζηνξίαο ησλ Θξεζθεπκάησλ»,

Αζήλα, 19**, εθδ. «Αλαγλσζηίδεο», νη εκθάζεηο είλαη δηθέο κνπ)

(4) Αλάινγε ζαιακνπνίεζε ρξεζηκνπνηήζακε θαη νη πιηζηέο δηαλννύκελνη, κόλν πνπ απηνί βέβαηα δελ ραξίζηεθαλ ζην Μνλνζετ-

ζκό, πνπ θαη'απηνύο είλαη απιώο κία πηό.. ηειεηνπνηεκέλε έθθξαζε

ηεο ζξεζθεπηηθήο απάηεο / απηαπάηεο, θαη ν νπνίνο άιισζηε

απεηέιεζε θαη ηνλ θπξηώηεξν ζηόρν ηνπο. Μία ραξαθηεξηζηηθή

παξνπζίαζε ηεο «εμέιημεο ησλ ζξεζθεηώλ» ζύκθσλα κε ηελ

πιηζηηθή (καξμηζηηθή εδώ) νπηηθή γσλία, ν αλαγλώζηεο κπνξεί λα

βξεί ζην βηβιίν ηνπ ζνβηεηηθνύ Em. Yaroslavski «Πώο Γελληνύληαη, Ζνύλ θαη Πεζαίλνπλ νη Θενί θαη νη Θεέο», Αζήλαη 1965, εθδ.

«Γλώζεηο». Σελ ίδηα κπσπηθή πεπαηεκέλε, αθνινπζεί θαη ν δηθόο

καο θνκκνπληζηήο ηζηνξηθόο Θσ. Κ. Κνξδάηνο ζην γλσζηό βηβιίν ηνπ

«Αξραίεο Θξεζθείεο θαη Υξηζηηαληζκόο» , Αζήλαη, 1927, εθδ. «Γ. I.

Βαζηιείνπ».

(5) Ο δξ. Arnold Toynbee γξάθεη πνιύ εύζηνρα ζην άξζξν ηνπ

«The Religious Background Of The Present Environmental Crisis»

(International Journal Of Environmental Studies, η. 3, Λνλδίλν

1972) ηα αθόινπζα: «ηελ πξν-ρξηζηηαληθή Ειιεληθή ζξεζθεία, ην

Θείν ελππήξρε ζε όια ηα θπζηθά θαηλόκελα, αθόκε θαη ζ'εθείλα πνπ ν άλζξσπνο είρε θαηνξζώζεη λα θαζππνηάμεη θαη λα

ρξεζηκνπνηήζεη. Η ζεόηεο, ήηαλ παξνύζα ζε πεγέο θαη πνηάκηα θαη

ζάιαζζεο, ζε δέλδξα, ηόζν ζηελ άγξηα νμπά όζν θαη ζηελ

θαιιηεξγεκέλε ειεά, ζε δεκεηξηαθά θαη ζε ακπέιηα, ζε βνπλά, ζε

ζεηζκνύο, ζε αζηξαπέο θαη βξνληέο. Η Θεϊκή Οσζία, σπήρτε

διάτσηη μέζα ζε όλα ηα θαινόμενα. Αληηπξνζώπεπε πιήζνο, όρη

κνλάδα. Ελα Πάλζενλ, όρη θάπνην κνλαδηθό, παλάγην, ππεξάλ-

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

ζξσπν Ολ.»

Όπσο θαη ζε όιεο ηηο ππόινηπεο «θπζηθέο», δειαδή

πνιπζετζηηθέο ζξεζθείεο, έηζη θαη γηά ηνλ πξαγκαηηθό Έιιελα, δειαδή

ηνλ Έιιελα ηεο πξν-ρξηζηηαληθήο επνρήο, ην Θείν (ν Θεόο, ε Θεά, νη

Θενί, ή όπσο αιιηώο ζα ην νξίζεη θαλείο), διατέεηαι κέζα ζηε Φύζε

θαη εγκαηοικεί εθεί, ησλ αλζξώπηλσλ όλησλ κε εμαηξνπκέλσλ

(6) Πεξηνδηθό «ΘΣΟΡΘΑ Εηθνλνγξαθεκέλε», η. 127, Αζήλαη, 1979. Ελδηαθέξνπζεο πιεξνθνξίεο γηά ηελ παιαηό / κεζν / λεν-ιηζηθή

ιαηξεία ηεο Μεγάιεο Θειπθήο Θεάο, ππάξρνπλ ζηα βηβιία ηνπ Philip

Rawson: «Earìy History Of Sexual Art», Ν. Τόξθε, G. P. Putnam's

Sons, 1973, θαη ηεο γλσζηήο Marija Gimbutas: «The Goddesses And

Gods Of Old Europe 6500-3500 BC. Myths And Cult Images»,

Μπέξθιεπ ΗΠΑ, University Of California Press, 1982.

(7) Απηόο ν απηό-εγθισβηζκόο ηεο ζύγρξνλεο ζθέςεο ζε αλα-

δεηήζεηο κηάο «δηαξθνύο αληηπαιόηεηαο» πνπ λα επηβεβαηώλεη ηνλ

αλππόζηαην δπτζκό ηνπ ιεγόκελνπ «Μνλνζετζκνύ», ζε ειάρηζηεο κόλν

πεξηπηώζεηο είλαη ζθόπηκε, εθ πξνζέζεσο. Αθόκε θαη ζην ρώξν ησλ

απηό-νλνκαδόκελσλ Νεν-Παγαληζηώλ (δειαδή εθείλσλ ησλ αλζξώπσλ πνπ ζήκεξα πξνζπαζνύλ λα εθθξαζηνύλ ζξεζθεπηηθά

ππνηίζεηαη κέζα από ην παγαληζηηθό πλεύκα, κε έρνληαο σζηόζν

θαηνξζώζεη θαλ λα μεπεξάζνπλ ηα ζπζζσξεπκέλα κνλνζετζηηθά

ζθνππίδηα ηνπ κπινθαξηζκέλνπ ηνπο θαληαζηαθνύ, γηα απηό άιισζηε

θαη απην-νξίδνληαη σο «λέν-», πξνζπαζώληαο ελαγσλίσο λα

δηαρσξίζνπλ ηε ζέζε ηνπο από ηνλ, θαη'απηνύο, «θαθό» απζεληηθό,

πξαγκαηηθό, ηζηνξηθό, παξαδνζηαθό πνιπ-ζετζκό) ην θαηλόκελν απηνύ

ηνπ απην-εγθισβηζκνύ είλαη θάηη πεξηζζόηεξν από ζπρλό. Επίζεο, έλα

δηάρπην αιιά ηζρπξό πλεύκα «ζεπαξαηηζκνύ» θαη «δηαξθνύο

αληηπαιόηεηαο», κπνξεί θάπνηνο λα ζπλαληήζεη ζε δηάθνξεο, θαηά ηα

άιια αμηόινγεο, εξγαζίεο γπλαηθώλ, πάλσ ζηνλ Αξραίν Κόζκν, πνπ

σζηόζν ράλνπλ εμαηηίαο ηνπ ζε απειπηζηηθό βαζκό ηελ θαζαξόηεηα ηεο όπνηαο νπηηθήο ηνπο. Πνιύ ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα είλαη ε

Elizabeth Gould Davis,

ει. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Σωλ Διιήλωλ Νόζνπ»

ηελ νπνία Θεωξνύλ ππεξβνιηθή αθόκε θαη νη γπλαίθεο ηεο Wicca, πνπ

είλαη έληνλα επεξεαζκέλεο από ηνλ πην πάλω εγθιωβηζκό (δεο

πεξηνδηθό «Pagana», ΗΠΑ, «Δπηινγή Βηβιηνγξαθίαο» 1982), ε Riane

Eisler, ε Merlin Stoneρ.ι.π.

Η «κεηξηαξρηθή» θνηλωλία, ηελ νπνία επηκέλνπλ λα βιέπνπλ

θάπνηνη, είηε κέζα από ηηο ειάρηζηεο καξηπξίεο ηωλ πνιπζεϊζηηθώλ

θνηλωληώλ ηνπ ιίζνπ θαη ηεο. πξώηκεο κεηαιινπξγίαο, είηε ζπλεηξκηθά

θαη επαγωγηθά (όπωο θάλεη ν δηθόο καο Παλαγήο Λεθαηζάο), νξίδεηαη

αληίζεηα κε έλα πνιύ πηό «ζπγθξαηεκέλν» θαη κεηξεκέλν ηξόπν από

ηε γεξκαλίδα Valcrish Vom See: «Η ιέμε Μεηξηαξρία, δε ζεκαίλεη,

όπωο πνιινί πξνπαγαλδίδνπλ, θπξηαξρία ηεο Μεηέξαο, αιιά -ζε

θάπωο πηό ειεύζεξε απόδνζε- «Η Μεηέξα ωο αξρή ηωλ πάληωλ». Σν

νπνίν δελ πεξηγξάθεη ηίπνηε άιιν, από ην όηη ε δομή της οικογένειας

πξνζαλαηνιηδόηαλ απιώο ζε έλαλ πξωηεύνληα ξόιν ηεο Μεηέξαο..»

(Πεξηνδηθό «Hexenmond», Sonsbeck, Γεξκαλία, ηεύρνο 8, 1991.

Αλαδεκνζηεύζεθε ζηα ειιεληθά ζην πεξηνδηθό «Γηηπεηέο», Αζήλαη,

ηεύρνο 2, 1992). ηε ζπλέρεηα ηνπ πηό πάλω άξζξνπ, ε ζπγγξαθέαο

απαξηζκεί δεθαηέζζεξα ζπλνιηθά ραξαθηεξηζηηθά θξηηήξηα κηάο ηέηνηαο θνηλωλίαο αιιά θαη ηνικάεη λα βάιεη επίζεο έλα ζεκαληηθό εξώηεκα

πνπ, νη «ζεπαξαηίζηξηεο» πεξί «Με-ηξηαξρίαο» ζπγγξαθείο, κέρξη

ζήκεξα ηνπιάρηζηνλ έρνπλ απνθύγεη εληέρλωο θαη ζπζηεκαηηθώο:

«..δηόηη αλ ε Μεηξηαξρία απνηειεί ηελ πρωτογενή κνξθή αλζξώπηλνπ

πνιηηηζκνύ -θαη ζε πνιιά κέξε ηνπ θόζκνπ πράγματι ήταν τέτοια-

ηόηε κέλεη αλνηθηό ην εξώηεκα από πνύ ηειηθά πξνήιζαλ απηέο νη

παηξηαξρηθέο νξδέο»

(8) Ο Γηόλπζνο, ηόζν ηνπ κπθελαϊθνύ θόζκνπ όζν θαη ηνπ «θιαζζη-

θνύ», κάιινλ ζα πξέπεη λα ηαπηηζηεί απόλστα κε ηνλ Γία Ρειραλό,

ζηνλ νπνίν νθεηιόηαλ ε γλωζηή ιαηξεία ηωλ ηαπξνθεθαιώλ ηεο

Κξήηεο (Martin Ρ. Nilsson «The Minoan-Mycenaean Religion And Its

Survival In Greek Religion», 2ε εκπινπηηζκέλε έθδνζε, C.W.K.

Gleerup, 1950) -όπωο άιιωζηε ζπλέβαηλε θαη κε ηνπο θξεηηθήο

πξνέιεπζεο Φηιηζηαίνπο ηεο Παιαηζηίλεο, νη νπνίνη επίζεο ρξε-

ζηκνπνηνύζαλ ζηηο ιαηξεπηηθέο ηνπο εθδειώζεηο πξνο ηηκήλ ηνπ δηθνύ

ηνπο αξζεληθνύ Θενύ Βάαι, όρη απεηθνλίζεηο νιόθιεξωλ ηαύξωλ,

αιιά κόλν ηαπξνθεθαιώλ (Henry Nettleship & J. E.

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σωλ Παηξώωλ Θεώλ» ει. 2

Sandys, editors «Dictionary Of Classical Antiquities», Νέα Τόξθε,

Meridian Books, 1966). H ρξήζε ηεο θεθαιήο κόλν, εμεγείηαη

πξώηνλ από ηελ αληηκεηώπηζε ηνπ ππόινηπνπ θνξκνύ ηνπ δώνπ ωο

θάηη πνπ αλαιίζθεηαη -ωο «εηδωιόζπην», ύιε πξνο «ζεία

θνηλωλία»-θαη δεύηεξνλ, από ηε γεληθή κέζα ζηελ Ιζηνξία

αληηκεηώπηζε ηεο όπνηαο θεθαιήο, ωο ην θέληξν θύιαμεο ηήο όιεο

δύλακεο πνπ ην θάζε αξηηκειέο ζώκα θαηέρεη.

Ωο απόδεημε απηήο ηεο πξνέιεπζεο ηνπ Γηνλύζνπ

θαηεπζείαλ από ηνλ αξζεληθό θεξαζθόξν Θεό ηωλ Κξεηνκηλώωλ

«Κξεηαγελή» Γία, ή Ρειραλό, ππάξρνπλ θάπνηνη πνιύ αξραίνη

ειιεληθνί ύκλνη, δηαζωζέληεο από ηνλ Πινύηαξρν («Ηζηθά», 299Β) -ν νπνίνο ζεκεηωηένλ είρε αξθεηέο πξνζβάζεηο ζε αλάινγεο πεγέο ωο

ηεξέαο ηωλ Γειθώλ ζηα ηειεπηαία είθνζη ρξόληα ηνπ, νη πξώηνη ηεξείο

ηωλ νπνίωλ πξνέξρνληαλ από ηελ Κξήηε θαη κνηξάδνληαλ ηζόπνζα

αλάκεζα ζηε ιαηξεία ηνπ Απόιιωλνο θαη ηνπ Γηνλύζνπ-όπνπ

γπλαίθεο επηθαινύλην ηνλ Θεό Γηόλπζν μεθάζαξα ωο «άμην ηαύξν».

Δπίζεο, ππάξρνπλ θαη όινη εθείλνη νη ζξεζθεπηηθνί «ζίαζνη»

δηνλπζηαθήο ιαηξείαο, πνπ ζπκπεξηειάκβαλαλ ωο κέιε ηνπο

απνθιεηζηηθά άλδξεο θαη νη νπνίνη απηναπνθαινύλην «βοσκόλοι»

(Arthur Evans «The God Of Ecstasy. Sex-Roles And The Madness

Of Dionysos», Νεά Τόξθε, St. Martin's Press, 1988). Δπίζεο, ζε

θάπνηεο ηνπηθέο πνηθηιίεο ηωλ δηνλπζηαθώλ ηειεηνπξγηθώλ (ζηε λήζν

Σέλεδν), ηόζν o Nilsson, όζν θαη o C. Kerenyi («Dionysos: Archetypal Image Of Indestructible Life», Λνλδίλν, Routledge &

Kegan Paul, 1976), καο ππελζπκίδνπλ ηελ ηειεηνπξγηθή ρξήζε ηνπ

γλωζηνύ κηλωηθνύ δηπινύ πειέθεωο («Λάβξπο»), πνπ ωζηόζν εδώ

νλνκάδεηαη πιένλ «βνύπιεμ». Ο Nilsson επηπιένλ, θάλεη αλαθνξά

ζηνλ πνηεηή ηνπ έθηνπ αηώλα π.α.ρ.ρ. ηκωλίδε, πνπ πεξηγξάθεη ηνλ

δηπιό πέιεθπ ωο ηαπξνθηόλν ππεξέηε ηνπ Θενύ Γηόλπζνπ, ελώ κε

ηε ζεηξά ηνπ ν Kerenyi, αλαθέξεη πεξηπηώζεηο «δηπινπέιεθεο»

επίθιεζεο απηνύ ηνπ ίδηνπ ηνπ Θενύ. Αο ζεκεηωζεί επίζεο, ε

«κηλωηθήο» πξνέιεπζεο ιαηξεία ζηελ Καξία ηνπ πεξίθεκνπ «Γηόο

Λαβξαλδέωο», δειαδή ηνπ «Μεγάινπ Θενύ ηνπ Γηπινύ Πειέθεωο»,

πνπ ζρεηίδεηαη πεξηζζόηεξν κε ηνλ Γηόλπζν / Ρειραλό, παξά κε ηνλ

Πξώην Θεό ηνπ «Οιπκπίνπ» Παλζένπ (ε ξωκαϊθά λνκίζκαηα ηεο

Κεξάκνπ, ν

ει. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

Εεύο «Λαβξαλδεύο» απεηθνλίδεηαη κε παξαζηάηε ηνπ έλα ιηνληάξη,

ελώ θάπνηεο άιιεο πεγέο θέξλνπλ ην ιαηξεπηηθό άγαικα ηνπ Θενύ λα

ηνλ απεηθνλίδεη γελεηνθόξν κε ηέζζεξηο ή έμη καζηνύο. Γηα

πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο βι. ζην ιήκκα «Λαβξαλδεύο» ηνπ βηβιίνπ

ηνπ γξάθνληνο «Εεύο. πκβνιή ηελ Δπαλαλαθάιπςε Σεο Διιεληθήο

Κνζκναληίιεςεο»)..

(9) Όπσο έρνπλ παξαηεζεί ζην βηβιίν ηνπ I. Γ. Παζζά «Σα

Οξθηθά», Αζήλαη, Δθδ. «Δγθπθινπαίδεηαο ηνπ Ζιίνπ», 198*

(10) Ζ αμηνζαύκαζηε θνηλσληθή ζέζε ηεο γπλαίθαο πεξηγξάθεηαη

πνιύ όκνξθα θαη ζπλνπηηθά από ηνλ αξραηνιόγν Richard W.

Hutchinson ζην βηβιίν ηνπ «Prehistoric Crete», Middlesex, 1968,

Penguin: «Φαίλεηαη πσο ππήξμε θαηά πνιύ κεγαιύηεξε θνηλσληθή

ειεπζεξία αλάκεζα ζηα θύια από ηηο πεξηζζόηεξεο άιιεο αξραίεο

θνηλσλίεο. Οη γπλαίθεο πεξηθέξνληαλ ειεύζεξα θαη γπκλόζηεζεο

(εηθόλα 14), έκπιεθαλ ειεύζεξα κε ηνπο άλδξεο ζηηο δεκόζηεο ενξηέο.

Υόξεπαλ δεκόζηα κπξνζηά ζηνπο άλδξεο θη αθόκα ζπκκεηείραλ ζην επηθίλδπλν άζιεκα ηνπ Σαύξνπ, ληπκέλεο κε αλδξηθά ξνύρα ιόγσ ηεο

πεξηζηάζεσο.»

ηνλ Οκεξηθό θόζκν, ζηνλ νπνίν ζύκθσλα κε θάπνηνπο

θπξίνπο ήδε είραλ ππνηίζεηαη θπξηαξρήζεη νη., «πνιεκόραξνη» θαη.,

«παηξηαξρηθνί» Αραηνί, δελ βιέπνπκε σζηόζν θακκηά νπζηαζηηθή

δηαθνξά ζηελ θνηλσληθή ζέζε ηεο γπλαίθαο. Ο Αρηιιέαο . Γξίβαο

γξάθεη ζρεηηθά ζην βηβιίν ηνπ «Οη σκαηηθέο Αζθήζεηο ζηελ

Πξντζηνξηθή Διιάδα» (Αζήλαη, 1955, θεθάιαην «Ζ Γπλαίθα ηεο

Οκεξηθήο Δπνρήο»): «Όπσο θαη ζηε Μηλσηθή επνρή, έηζη θαη ζηελ

Οκεξηθή, ε γπλαίθα παξνπζίαδε δξάζε θαη ζηνλ δεκόζην βίν. Ζ

βαζίιηζζα ησλ Φαηάθσλ Αξήηε πνπ ειαηξεύεην από ηελ νηθνγέλεηα

ηεο θαη εηηκάην από ηνπο ππεθόνπο ηεο σο Θεά, ιάβαηλε κέξνο θαη ζηηο

δεκόζηεο ππνζέζεηο. 'απηήλ απεπζύλεηαη ν Οδπζζέαο γηά λα δεηήζεη

θηινμελία. Σελ Δθάβε επίζεο ηελ αγαπνύζε θαη ηελ ηηκνύζε ν ιαόο

ηεο.. Ζ γπλαίθα ιάβαηλε κέξνο ζηα παλεγύξηα, ζηνπο ρνξνύο πνπ

ζπλόδεπαλ ηηο ζπζίεο, ζηηο ζξεζθεπηηθέο θαη άιιεο ηειεηέο. Δθεί ν

Δξκήο είδε ηελ Πνιπκήιε πνπ ρόξεπε ηξαγνπδώληαο θαη ηελ

εξσηεύηεθε.. ηηο ηειεηέο απηέο έπαηξλαλ κέξνο θαη ηα δύν

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

θύια πνπ ρόξεπαλ θαη ζπλνκηινύζαλ ειεύζεξα.. Βιέπνπκε επίζεο ηε

λεαξή Ναπζηθά., λα νδεγεί ην άξκα ηεο κε αλδξηθή ηόικε θαη

παξζεληθή ράξε., βιέπνπκε ηε γπλαίθα γεληθά λα παξαθνινπζεί ηα

πάληα θαη λα αλακηγλύεηαη κε ηνπο άλδξεο. Αιιά παξ'όια απηά ήηαλ

ελάξεηε, ζεκλή θαη αμηνπξεπήο θαη γη'απηό απειάκβαλε ηόζεο

εκπηζηνζύλεο θαη ζεβαζκνύ από ηνπο άλδξεο, ώζηε, θαη όηαλ αθόκα

απηή ακάξηαηλε, έλνρνπο ζεσξνύζαλ κάιινλ ηνπο Θενύο, ή εθείλνπο

πνπ ηελ παξέζπξαλ ζην παξάπησκα. Γ\ά ηελ Διέλε, ε θνηλή γλώκε

ηελ επζύλε ηεο ελνρήο ηεο, ηελ έξηρλε ζηνλ Πάξη πνπ γίλεηαη

αληηθείκελν θνηλήο απνζηξνθήο.. Καη απηή αθόκε ε ελάξεηε Πελειόπε ππεξαζπίδεηαη ηελ έλνρε Διέλε..»

Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε -παξά ηα ππνζηεξηδόκελα- επηβίσζε

απηήο ηεο γπλαηθείαο ειεπζεξίαο ζηηο πεξηζζόηεξεο πεξηνρέο ηνπ

«θιαζζηθνύ» Διιεληζκνύ πνπ πξσηύηεξα είραλ έξζεη ζ'επαθή κε ην

κεηξηαξρηθό κηλσηθό θόζκν, θαη ηειηθά ηα «αξραία ήζε» επέδεζαλ -θαη

θπζηθά νη γπλαηθείεο ζεόηεηεο θπξηαξρνύζαλ ζηνπο πνιηνύρνπο

Θενύο ηεο θάζε Πόιεο. ηνπο Γσξηείο, παξά ηελ ππνηηζέκελε

«πνιεκηθή» θαηεύζπλζε ησλ θνηλσληώλ ηνπο, βξίζθνπκε ηε γπλαίθα

ζε ηέηνηα αμηνζαύκαζηε θνηλσληθή ζέζε, ώζηε λα κπνξνύκε λα κηιάκε

γηα θνηλσλίεο «κεηξηζηηθέο» (E.Bethe: «Die Dorísche Knabenliebe»,

Rheinisches Museum fuer Philosophie, 1907). Οη παξηηάηηζζεο γηά

παξάδεηγκα, εθπαηδεύνληαλ από ειηθίαο 7 εηώλ, ηόζν ζσκαηηθά όζν θαη πλεπκαηηθά, ζηα γπκλαζηήξηα θαη ζηα ζρνιεία (όπσο άιισζηε θαη

νη Θεβαίεο, νη Φσθηδαίεο, νη Αξγείεο θ.ά. ζύκθσλα κε ηηο καξηπξίεο

ηνπ Πινπηάξρνπ, αιιά θαη νη Σεγεάηηζεο πνπ κνλαρέο ηνπο

θαηεηξόπσζαλ θάπνηε ηνπο παξηηάηεο θαη κεηά ζπζίαζαλ κνλαρέο

ηνπο ζην Θεό Άξε, απνθιείνληαο από ην «γεύκα ηεξνζύησλ» ηνπο

αξζεληθνύο (Παπζαλίαο, VIII, 48). Αζρέησο άλ απηό ίζσο ελνριεί ηνπο

ςεπ-δν«θεκηληζηέο» -ζηελ πξαγκαηηθόηεηα ρξηζηηαλνύο

παηξηαξρηζηέο-πνιέκηνπο ηνπ Αξραηνειιεληθνύ Κόζκνπ, πνπ

ρξεζηκνπνηνύλ απνθιεηζηηθά ηελ όρη θαιή ζέζε ηεο Αζελαίαο

γπλαίθαο -ε νπνία νθείιεην ζε θαζαξά νηθνλνκηθά αίηηα θαη κόλν-ζηηο

ζαζξέο επηρεηξεκαηνινγίεο ηνπο, αζρνινύλην κε ηηο δεκόζηεο

ππνζέζεηο (θάπνηε πνπ ν βαζηιηάο Άγηο επέζηξεςε από εθζηξαηεία, ζηελνρσξήζεθε πνπ δείηηλεζε κνλαρόο ηνπ επεηδή ε ζύδπγνο ηνπ

ήηαλ

ει. 114 Βιάζε Γ. Ραζζηά -« Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

απαζρνιεκέλε κε «δεκόζηεο ππνζέζεηο») θαη ζπλαλαζηξέθνληαλ

ειεύζεξα ζηνπο δεκόζηνπο ρώξνπο κε άληξεο θαη γπλαίθεο,

θνξώληαο ηνλ πνιύ θνληό θαη ζρηζκέλν ζην πιάη «δσξηθό ρηηώλα»

ηνπο -εμ'νύ θαη «θαηλνκεξίδεο»- αιιά αθόκε θαη γπκλέο όηαλ νη

πεξηζηάζεηο ην ήζειαλ (ι.ρ. ζε πεξίπησζε γπκληθώλ αγσληζκάησλ).

Απηή ηελ ειεύζεξε γπλαηθεία θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, δελ κπόξεζαλ

πνηέ λα «ρσλέςνπλ» νη παηξηαξρηθέο θνηλσλίεο άιισλ Πόιεσλ,

όπσο ι.ρ. ε Αζήλα. Ο Δπξηπίδεο αθξίδεη θαηά ησλ γπλαηθώλ ηεο

πάξηεο ζηελ «Αλδξνκάρε» ηνπ (ζη. 595 θαη πέξα): «..ΟΤΓΑΝ, ΔΙ ΒΟΤΛΟΙΝΣΟ ΣΔ, ΩΦΡΟΝΔ ΓΔΝΟΙΝΣΟ ΠΑΡΣΙΑΣΩΝ ΚΟΡΑΙ,

ΑΙ ΞΤΝ ΝΔΟΙΙΝ ΔΞΔΡΗΜΟΤΑΙ ΓΟΜΟΤ ΓΎΜΝΟΙΙ ΜΗΡΟΙ

ΚΑΙ ΠΔΠΛΟΙ ΑΝΔΙΜΔΝΟΙ..». ύκθσλα πάλησο κε ηνλ

Πινύηαξρν ζηνλ «Βίνλ Λπθνύξγνπ», ε παξηηάηηζζα ζεσξνύζε ηελ

ςπρηθή ηεο Αξεηή σο ην θαιύηεξν πξνθά-ιπκκα γηά ηνλ εαπηό ηεο

απέλαληη ζε θάζε θαθνινγία. Οη λόκνη άιισζηε πξνέβιεπαλ πνηλή

ζαλάηνπ γηά όπνηνλ πξνζέβαιε ηελ ηηκή γπλαίθαο, ή επηρεηξνύζε

βηαζκό. Ο πνηεηήο Θεόθξηηνο πεξηγξάθεη λεαξέο παξηηάηηζζεο, λα

ρνξεύνπλ θαη λα επηδίδνληαη ζε «αλδξηθέο» αζθήζεηο ζηηο όρζεο ηνπ

Δπξώηα, γπκλέο θαη κε αιεηκκέλα ηα θνξκηά ηνπο κε ιάδη (Θεόθξηηνο,

«Δηδύιιηα» XVIII).

Οη αλύπαλδξεο -ηνπιάρηζηνλ- παξηηάηηζζεο, αλέπηπζζαλ αλελδνίαζηα εξσηηθέο ζρέζεηο, ζεσξνύλην θαη'εμνρήλ ειεπζεξό-

ζηνκεο θαη είλαη ηζηνξηθά γλσζηό πσο δηέζεηαλ εληππσζηαθό αξηζκό

αηνκηθώλ πεξηνπζηαθώλ ζηνηρείσλ. Οη παληξεκέλεο γπλαίθεο, όηαλ ν

ζύδπγνο ηνπο ήηαλ αθόκε «αλώξηκνο», δειαδή δελ είρε θιείζεη

αθόκε ηα ηξηάληα, εμαθνινπζνύζαλ λα κέλνπλ ζην παηξηθό ηνπο

ζπίηη θη εθεί ηηο επηζθεπηόηαλ θάζε βξάδπ ν ζύδπγνο κε ππνρξέσζε

βέβαηα πάληα., «λα ηα καδεύεη» ην πξσί (!). Δηζη γηλόηαλ αδύλαην γηά

έλαλ λεαξό ζύδπγν λα παίμεη ηνλ «άληξα-αθέληε» ζηε ζύδπγν ηνπ.

Με ηά ρξόληα δε, ζπλήζηδε θαη κάζαηλε λα ζεσξεί σο δεδνκέλε απηή

ηελ αδπλακία θπξηαξρίαο ηνπ, αληηκεησπίδνληαο έθηνηε σο ίζε ηε

ζύδπγν ηνπ. Αθόκε πηό.. απαξάδεθην γηά ηα όπνηα παηξηαξρηθά ώηα, αθνύγεηαη ην εληππσζηαθό πξνλόκην θαη δηθαίσκα ησλ

παξηηαηηζζώλ λα έρνπλ ηαπηόρξνλα πεξηζζόηεξνπο από έλαλ

ζπδύγνπο! Δμ νύ θαη ε θαζηεξσκέλε ζηε πάξηε κεηξσλπκία, εμ νύ

θαη ε παξαδνρή από ηε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ παξηηαηώλ

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 115

πσο δελ γλώξηδαλ ηνλ παηέξα ηνπο (Paul Cartledge: «Spartan

Wives», Classical Quarterìy, ηεύρνο 31, 1981).

Πξέπεη λα ζεκεηώζνπκε επίζεο, πσο ν θαηλνκεληθόο

απνθιεηζκόο ησλ παξηηαηηζζώλ, από θάπνηεο ειάρηζηεο πηπρέο ηεο ππνηηζέκελεο «πνιηηηθήο εμνπζίαο» δελ αλαηξεί ζε ηίπνηα ηελ

κεηξηαξρηθόηεηα ηεο θνηλσλίαο απηήο. Σν ίδην ζπλέβε θαη κέ άπεηξεο

άιιεο θνηλσλίεο πνπ σζηόζν ήηαλ κεηξηαξρηθέο θαηά γεληθή ζπκ-

θσλία ησλ εζλνιόγσλ. Σξαλό παξάδεηγκα νη Ιλδηάλνη «Υόπη»,

θαζαξά κεηξηαξρηθνη, πνπ σζηόζν «θπβεξλώληαη» από πκβνύιην

Γεξόλησλ. (Γ\αηί ινηπόλ θάπνηνη επηκέλνπλ λα εμαηξνύλε ηνπ

«θαλόλνο» ηελ αξραία πάξηε, ηελ Σεγέα, ηελ Γόξηπλα θ.ι,π.; Ο

αλαγλώζηεο αο δώζεη κνλαρόο ηνπ ηελ απάληεζε θαηά ηελ θξίζε

ηνπ.)

Λέγεηαη ηέινο ραξαθηεξηζηηθά, πσο όηαλ θάπνηε κία μέλε, είπε ζηε Γνξγώ, ηε ζύδπγν ηνπ Λεσλίδα, «ζε όιε ηελ Διιάδα κόλν

εζείο νη Λαθεδαηκόληεο εμνπζηάδεηε ηνπο άλδξεο ζαο», ε ηειεπηαία

απάληεζε «δηόηη κόλν εκείο βγάδνπκε άλδξεο !» (Αλαθέξεηαη ζην

βηβιίν ηνπ Π. Ν. Γεκόπνπινπ «Η Θέζηο ηεο Γπλαηθόο ελ ηε Κνηλσλία,

Καζ' Οιελ ηελ Γηαδξνκήλ ησλ Αηώλσλ», Αζήλα, 1949. -ν ελ ιόγσ

ζπγγξαθέαο σζηόζν, δελ παξαιείπεη λα εθζεηάδεη ζηελ πιεηνςεθία

ησλ ζειίδσλ ηνπ βηβιίνπ ηνπ, δέζκηνο πξνθαλώο ηεο ηδηόηεηαο ηνύ

«ηέσο Γεληθνύ Δπηζεσξεηνύ Μέζεο Δθπαηδεύζεσο», σο ππέξηαην

θαζήθνλ ησλ ζπγρξόλσλ Διιελίδσλ ηε., κεηάδνζε «ειιελνπξεπνύο

θαη ρξηζηηαληθήο αγσγήο» (sic) ζηα παηδηά ηνπο).

(11) Άιιε απζαίξεηε αλνεζία είλαη ε ηαύηηζε ζρεδόλ ηνπ ππν-

ηηζέκελνπ ξόινπ ησλ Γσξηέσλ ζηελ πηώζε ηνπ Μηλσηθνύ / Μπθελατθνύ θόζκνπ κε ηνλ αλάινγν ησλ πνιύ αξραηόηεξσλ ηνπο

βέβαηα «Κνπξγθαλώλ». Γειαδή ησλ άγξησλ πνιεκηθώλ νξδώλ πνπ

κε αθεηεξία ηνπο ηε Μαύξε Θάιαζζα, ζάξσζαλ από ην 4.000

π.α.ρ.ρ. θαη κεηά -κε ηξία ζπλνιηθά «θνπξγθαληθά θύκαηα» (ζύκθσλα

κε ηηο Marìja Gimbutas, Riane Eisler, θ.α.)- όιεο ηηο εηξεληθέο

κεηξηζηηθέο θνηλσλίεο πνπ ιάηξεπαλ παληνύ ζηνλ ηόηε ππάξρνληα

«παιαηνεπξσπατθό» θόζκν, ηε Μεγάιε Θειπθή Θεά. Απηό είλαη πνιύ

επηθίλδπλν θαη ζα πξέπεη άκεζα λα μεθαζαξηζηεί,

Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ:

ει. 116

αλ δελ ζέινπκε λ'αθήζνπκε ηηο πηζαλά αγλέο θαη θαινπξναίξεηεο

θηιν-κεηξηζηηθέο απόπεηξεο επαλεθεύξεζεο ηεο Ηζηνξηθήο αιήζεηαο,

λα μεπέζνπλ ζε, ρπδαία δπτζηηθό, «ζεπαξαηηζηηθό» θαη αληη-αξζεληθό

κίζνο. Αθόκε θαη ην πνιπδηαθεκηζκέλν βηβιίν ηεο Riane Eisler «The

Chalice and the Blade» (ειιεληθή έθδνζε «Ζ Κύιημ θαη ην Ξίθνο»,

Αζήλα, Δθδ.»Γιάξνο», 1992) ζπρλά κέζα από ηηο ζειίδεο ηνπ δίλεη,

ζηνλ κε δηακνξθσκέλεο άπνςεο αλαγλώζηε, ηελ εληύπσζε πσο ην

Διιεληθό Πάλζενλ ππήξμε ηειηθά έλα από ηα πνιιά παηξηαξρηθά

«ζηξαηόπεδα» θαηά ηεο Μεγάιεο Θειπθήο Θεάο.

Σν αζηείν πάλησο είλαη, πσο ζηελ «θιαζζηθή» ιεγόκελε Διιάδα, ήηαλ νη δσξηθέο Πόιεηο εθείλεο πνπ είραλ θαηά θαλόλα

Θεέο σο «Πνιηνύρνπο» ηνπο, ελώ ζηηο θνηλσλίεο ηνπο επίζεο ε

γπλαίθα απνιάκβαλε ηελ πηό κεγάιε ειεπζεξία αλάκεζα ζε

νιόθιεξν ηνλ Διιεληθό θόζκν. Τπήξραλ επίζεο αθόκε θαη ενξηέο

από ηηο νπνίεο απνθιείνληαλ νη άλδξεο. Από αξθεηνύο ζπγγξαθείο,

νη θνηλσλίεο ησλ Γσξηέσλ ζεσξνύληαη «κεηξηζηηθέο», θαη ην απηό,

όπσο ζεκείσζα ήδε ζηελ πξνεγνύκελε ζεκείσζε (10), πηζηεύσ

επίζεο θαη εγώ.

Οη πνιπζπδεηεκέλνη πάλησο «Ζξαθιεηδείο», δελ ήηαλ

κάιινλ παξά νη ελαπνκείλαληεο παιαηώλ Διιήλσλ επνίθσλ ηνπ

βνξξά, -θαη απηό απνδεηθλύεηαη από ηα νλόκαηα ηνπο, ηε γιώζζα ηνπο θαη ηνπο Θενύο ηνπο πνπ εθηόο ηνπ λεναθηρζέληνο Απόιισλνο,

είλαη όινη εηενειιεληθνί (Εεύο, Ήξα, Δξκήο, Ήθαηζηνο, Πνζεηδώλ,

Αζελά, θ.ν.θ.). Δπίζεο, ζε απηό ζπλεγνξεί ε απηννλνκαζία ηνπο:

απόγνλνη ηνπ κπζηθνύ ήξσα Ζξαθιένπο (εηθόλα 15) πνπ έθηαζε

κέρξη ηα πέξαηα ηνπ ηόηε «γλσζηνύ» θόζκνπ, αιιά θαη ζπγγελείο

ηνπ ειηαθνύ Θενύ Ζξαθιένπο πνπ επίζεο ε νξθηθή ζενινγία ηαπηίδεη

κε ηνλ Υξόλν (G.S. Kirk, J. Δ. Raven, Μ. Schofield: «Οη

Πξνζσθξαηηθνί Φηιόζνθνη», Αζήλα, «Μξξθση. Ηδξπκα Δζληθήο

Σξαπέδεο», 1988), άξα θαηά θάπνην ηξόπν «νη αξραίνη» (Απηή ε

δηπιή ιαηξεία ηνπ Ζξαθιένπο μερσξηζηά σο Ήξσα θαη σο Θενύ,

έρεη απνδεηρζεί θαη από ηελ αξραηνινγηθή ζθαπάλε κε ηελ αλεύξεζε

«δηπιώλ» Ναώλ ηνπ).

Σν ίδην απνδεηθλύνπλ θαη ηα ηαθηθά ηνπο έζηκα, πνπ είλαη

ει. 117 Σόκνο.Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ»

θαζ'όια όκνηα κε εθείλα ησλ ιατθώλ ζηξσκάησλ ηνπ Μπθελατθνύ

Πνιηηηζκνύ, όπσο παξαηεξεί ν θαζεγεηήο Μηρ.αθειιαξίνπ ζηε

γλσζηή «Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Δζλνπο» ηεο «Δθδνηηθήο Αζελώλ».

Απηνί ινηπόλ νη «απόδεκνη», ππνρξεώζεθαλ εθ ησλ πξαγκάησλ λα

επηζηξέςνπλ ζηα εδάθε ηνπ Μπθελατθνύ θόζκνπ, όηαλ ζπκπηέζηεθαλ από ηνπο βόξεηνπο πνιεκηθνύο ιανύο πνπ ηόηε εκθαλίδνπλ κία

ηδηαίηεξε θηλεηηθόηεηα. Όηη δελ ήηαλ «μέλνη», θαίλεηαη επίζεο θαζαξά

από ηελ απνθξππηνγξάθεζε ηεο Γξακκηθήο Γξαθήο Β (γύξσ ζηα

1.500 π.α.ρ.ρ.) από ηνλ Μ. Ventils, όπνπ δηαπηζηώζεθε ε ύπαξμε όρη

ιίγσλ γισζζηθώλ «δσξηζκώλ», ηξείο κε ηέζζεξηο αηώλεο πξηλ από

ηελ ππνηηζέκελε «Κάζνδν». Σελ ίδηα επνρή, ν Μπθελατθόο θόζκνο

αληηκεησπίδεη εζσηεξηθά κία έληνλε θνηλσληθή παξαθκή ιόγσ ηεο

απώιεηαο ζεηξάο εκπνξηθώλ ηνπ δξόκσλ ζηα λνηηναλαηνιηθά, γηά

αλάινγνπο ιόγνπο, δειαδή κεγάιεο κεηαθηλήζεηο πνιεκηθώλ ιαώλ.

Οη νπζηαζηηθά πξόζθπγεο «Ζξαθιεη-δείο», δηεθδηθώληαο πξνθαλώο

αδηάιιαθηα -δειαδή έλνπια- ηελ πιήξε ελζσκάησζε ηνπο ζηηο

ειιαδηθέο «κπθελατθέο» θνηλσλίεο, ζεσξνύληαη θπζηθά αλεπηζύκεηνη

από ηηο εθεί δηνηθνύζεο αιιά θιπδσληδόκελεο αξηζηνθξαηίεο:

Δλδεηθηηθό είλαη, όπσο αλαθέξεη ν Γ. Αιεμάλδξνπ ζε ζρεηηθό κε ηελ

«Κάζνδν» άξζξν ηνπ ζην πεξηνδηθό «Σόηε» (δεο παξαθάησ), πσο ηα

νλόκαηα ησλ δύν από ηνπο ηξείο αξρεγνύο ησλ Γσξηέσλ ζύκθσλα

κε ηελ παξάδνζε, ήζαλ Σήκελνο (από ην Σε = Λάβε, θαη Μέλνο =

ηεξή θαη δίθαηα νξγή) θαη Κξεζθόληεο (ν Φνλεύο ησλ Κξεηζζόλσλ =

ησλ Αξηζηνθξαηώλ), ελώ ηνπ αξρεγνύ ησλ Γσξηέσλ πνπ θαηάιαβε

ηελ Κόξηλζν, Αιήηεο (πεξηπιαλώκελνο). Φπζηθά επέξρεηαη

ζύγθξνπζε. Σα θαζεζηώηα πάλησο, ζα βξνπλ απέλαληη ηνπο εθηόο

από ηελ έλνπιε αδηαιιαμία ησλ λενθεξκέλσλ, θαη ηηο πνιύ βίαηεο

θνηλσληθέο εμεγέξζεηο ησλ νηθνλνκηθά εμαζιησκέλσλ ζηξσκάησλ ηνύ

ππό ηελ εμνπζία ηνπο ιανύ. Καη απηό κάιινλ είλαη πνπ ζα ζεκάλεη ην πξαγκαηηθό ηέινο ηνπ Μηλσηθνύ / Μπθελατθνύ θόζκνπ.

ηελ πνιύ κεγαιύηεξε πηζαλόηεηα κηαο «εθ ησλ έζσ» θαηαζηξνθήο ηνπ Μπθελατθνύ -ηνπιάρηζηνλ- Κόζκνπ, ιόγσ

θνηλσληθώλ εμεγέξζεσλ, παξά κηαο «θαζόδνπ μέλσλ εηζβνιέσλ»,

πνύ κάιηζηα επηζπκνύζαλ εγθαηάζηαζε, ζπλεγνξεί ην γεγνλόο πσο

ελώ κία ζεηξά πνιύ ζεκαληηθώλ νηθηζκώλ παξέκεηλαλ θαηά εθπιε-

Σελ. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

θηηθό ηξόπν αλέπαθνη, θάπνηνη άιινη, εδώ θη εθεί θαη ζπλνιηθά κόλν

νθηώ ηνλ αξηζκό, έρνπλ ππξπνιεζεί: Κξίζζα Φσθίδνο, Γιάο

Βνησηίαο, Επγνύξηα Κνξηλζίαο, ηκήκαηα αθξνπόιεσλ Σίξπλζαο θαη Μπθελώλ, αλάθηνξν Δγθιηαλνπ, Μελαιάτν Λαθσληθήο, Νηρώξηα

Μεζζελίαο. Απηό αθξηβώο ην πνιύ κηθξό πνζνζηό θαηαζηξνθήο,

δεκηνπξγεί ζθέςεηο: «Ο αξηζκόο ησλ θαηαζηξνθώλ απηώλ είλαη πνιύ

κηθξόο θαη ε δηαζπνξά ηνπο αλάκεζα ζηα θέληξα πνπ έκεηλαλ

αλέπαθα πνιύ κεγάιε ώζηε λα είλαη δπλαηόλ λα νθείινληαη ζε

κεγάιεο ή κηθξήο θιίκαθαο ερζξηθή επηδξνκή» (Γ. Αιεμάλδξνπ:

«Κάζνδνο ησλ Γσξηέσλ: Ήηαλ ε Πξώηε Σαμηθή Δπαλάζηαζε;»,

πεξηνδηθό «Σόηε», ηεύρνο 21, Αζήλαη, 1985). Καηεγνξεκαηηθή ζηελ

αλάγθε εγθαηάιεηςεο ηεο ζεσξίαο πεξί θαηαζηξνθήο ηνπ Μπθελατθνύ

Πνιηηηζκνύ από εηζβνιή Γσξηέσλ είλαη θαη ε Claude Mosse ζην

βηβιίν ηεο «Ζ Αξρατθή Διιάδα», Αζήλαη, «Μνξθσηηθό Ηδξπκα

Δζληθήο Σξαπέδεο», 1984. Σέινο, νη γλσζηέο πηλαθίδεο ηνπ Δγθιηαλνπ πνπ ζπλέπεζαλ κε ηελ θαηαζηξνθή ηεο πόιεο ηεο Πύινπ,

αζρνινύληαη κε έλα ζσξό θνηλά «θαζεκεξηλά» πξάγκαηα θαη κε

θαλέλα απνιύησο πνιεκηθνύ ηύπνπ ζπκβάλ, πξάγκα θπζηθά κέρξη

παξαινγηζκνύ αζπκβίβαζην κε ηελ αληηκεηώπηζε θάπνησλ

ππνηίζεηαη., επειαπλόλησλ από βνξξά άγξησλ εηζβνιέσλ πνπ

δηέζρηδαλ πεδνί θη έθηππνη ηελ Πεινπόλλεζν, νπιηζκέλνη κε λένπ

ηύπνπ ζηδεξέληα θαη άξα αλίθεηα όπια, θαίγνληαο, ζθάδνληαο θαη

ιεειαηώληαο.. Δίλαη αζηείν άιισζηε λα δερζνύκε πσο κπνξνύζαλ

όλησο ιίγεο ρηιηάδεο κόλν «εηζβνιέσλ» (8.000 κόλν ήηαλ όινη θη όινη

νη Γσξηείο, πνπ ηειηθά ζπγθεληξώζεθαλ ζηε πάξηε) λα

θαηαζηξέςνπλ νινθιεξσηηθά έλαλ Πνιηηηζκό, ζε όπνην επίπεδν

παξαθκήο θη αλ βξηζθόηαλ απηόο.

(12) Ο ζύγρξνλνο ηνπ Ηάζνλνο (δεύηεξν κηζό ηνπ 14νπ αηώλα

π.α.ρ.ρ.), ζεξαπεπηήο θαη κάληηο Μειάκπνπο, ζηνλ νπνίν απηόο ν

ίδηνο ν Θεόο Απόιισλ δίδαμε ηε ζεξαπεπηηθή, πεξηγξάθεηαη από ηνλ

Ζξόδνην σο πξνθήηεο θαη θήξπθαο ηεο ιαηξείαο ηνπ Γηνλύζνπ

(εηθόλα 16). Δπίζεο, βξίζθνπκε ην όλνκα ηνπ εηεοελληνικού

(πειαζγηθνύ) ζενύ Γηνλύζνπ, λ'αλαθέξεηαη ζε «κπθελατθέο»

επηγξαθέο ηεο Γνακκηθήο Γξαθήο Β ζηελ Πύιν, ελώ σο Πελζεύο θαη

Ίαθρνο ιαηξεύεηαη ήδε εθείλε ηελ επνρή ζηελ Κλσζζό (C.Kerenyi,

ζην ίδην όπσο ζηε ζεκείσζε (8)). Ζ επαλεηζαγσγή /

αλαζέξκαλζε κέζσ ησλ Θξαθώλ ηεο παξακειεκέλεο ιαηξείαο ηνπ

Θενύ ζε αξθεηά κέξε ηεο θπξίσο Διιάδνο, θαηά ηνλ 6ν π.α.ρ.ρ. αηώλα, δελ ζεκαίλεη θπζηθά -όπσο θάπνηνη ζέινπλ λα

ηζρπξίδνληαη-πσο ν Γηόλπζνο είλαη., αζηαηηθήο πξνέιεπζεο ζεόηεηα.

Ωζηόζν, ην αζηείν θαη εμνξγηζηηθό ζπλάκα είλαη, πσο απηόλ ηνλ ήδη

ππο πολλού ξεπεπαζμένο ιζχυπιζμό, από ηηο αξραηνινγηθέο απν-

δείμεηο ηεο Πύινπ ζηηο νπνία αλαθέξεηαη ν Kerenyi, εμαθνινπζνύλ λα

ρξεζηκνπνηνύλ δηάθνξνη θαινζειεηέο ηεο δηεζλνύο βηβιηνγξαθίαο,

όπσο ι.ρ. ε Catherine Johns ζην αξθεηά πξόζθαην (ηξίηε έθδνζε:

1991) εηθνλνγξαθεκέλν βηβιίν ηνπ Βξεηαληθνύ Μνπζείνπ ηνπ

Λνλδίλνπ «Sex Or Symbol ? Erotic Images of Greece and Rome».

Δθεί, ζην εηδηθά αθηεξσκέλν (!) θεθάιαην «Γηόλπζνο Καη Γξάκα», ε C.

Johns γξάθεη επί ιέμεη ηα εμήο: «Ο Γηόλπζνο απνηειεί κηα ζρεηηθά

αξγναθηρζείζα ζεόηεηα ζην Διιεληθό Πάλζενλ, θαη πηζηεπόηαλ από ηνπο αξραίνπο, πξνθαλώο νξζώο, πσο ε ιαηξεία ηνπ πξνεξρόηαλ

από ηελ Θξάθε, ή από αθόκε πηό αλαηνιηθά.»

(13) Γεο Murry Hope «Practica! Greek Magic», Μ.Βξεηαλία, 1985,

The Aquarian Press.

(14) Ίζσο ν όξνο «Θξεζθεία» λα είλαη θάπσο αηπρήο, αθνύ νη

Έιιελεο ζύκθσλα κε ηνλ Egon Fridell («Πνιηηηζηηθή Ηζηνξία ηεο

Αξραίαο Διιάδνο. Μύζνο θαη Πξαγκαηηθόηεηα ηεο Πξνρξηζηηαληθήο

Ψπρήο», Αζήλα, 1986, εθδ. «Πνξεία») δελ ηνλ είραλ ρξεζηκνπνηήζεη

πνηέ (!). Πξάγκα απνιύησο θαηαλνεηό, αθνύ ν όξνο παξαπέκπεη

θαηεπζείαλ ζε δόγκαηα θαη ζπζηήκαηα νξγαλσκέλεο ιαηξείαο, πνπ

είλαη ηειείσο αζπκβίβαζηα κε ηνλ αξραηνειιεληθό ηξόπν ζθέςεο θαη

θαζεκεξηλήο δσήο, πνπ νπζηαζηηθά ληθήζεθε κόλν όηαλ ε ζενθξαηία

θαη ν ειέσ απηήο Δμνπζηαζκόο εηζέβαιαλ ζηνλ Διιεληθό Κόζκν κεηά ηνλ Αιέμαλδξν ηνλ Μαθεδόλα θαη ηνπο δηαδόρνπο ηνπ (βι. ζρεηηθά

ζηνλ επόκελν ηόκν ηνπ παξόληνο Ή πξξίθλσζε Σεο Αξραίαο

Ψπρήο").

(15) Πξόθεηηαη γηά ηε ιαλζαζκέλε πεξηγξαθή ησλ Διιήλσλ -

αζρέησο αλ πνιιέο θνξέο ηπγράλεη θαινπξναίξεηε- ζαλ έλα έζλνο

πνπ., «θαηαζθεύαζε» ππνηίζεηαη ηνπο Θενύο ηνπ «θαη' εηθόλα ηνπ

ει. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - « Τπέξ Σεο Σσλ Ειιήλσλ Νόζνπ»

θαη νκνίσζε». Πεξηγξαθή πνπ επηθαλεηαθά κελ δείρλεη λα εμπκλεί ηνλ

αξραηνειιεληθό Ννπ, νπζηαζηηθά όκσο αθαηξεί από ηελ Πάηξηα

Θξεζθεία θάζε ηεξόηεηα. Αληηκεησπηζκέλνη ιαλζαζκέλα ζαλ «αλζξώπηλν θαηαζθεύαζκα» νη Έιιελεο Θενί, ππνβηβάδνληαη ζε

απιά θνκςνηερλήκαηα θάπνηνπ πξνηθηζκέλνπ έζλνπο -θαη θαηά

πξνέθηαζε νη ίδηνη νη Έιιελεο ζε θαιιηηερληθό, πιελ όκσο θαη

εηδσινπξνζθπλεηηθό έζλνο-, θη εδώ είλαη πνπ πξέπεη λα πξνζέμνπκε

ηδηαίηεξα. Ίζσο δε ζά'πξεπε πηά επηηέινπο λ'αληηκεησπίδνληαη ζνβαξά

νη όπνηεο εξγαζίεο «κνλνζετζηώλ» ζπγγξαθέσλ πάλσ ζηνλ

Πξνρξηζηηαληθό Κόζκν γεληθόηεξα, γηά ηνλ ίδην αθξηβώο εκθαλέζηαην

ιόγν πνπ θαλείο δελ παίξλεη ζηα ζνβαξά κία εξγαζία ελόο Ιζιακηζηή

πάλσ ι.ρ. ζηνλ Υξηζηηαληζκό. Ο Frìdell, πνπ αληηκεησπίδεη κε

ρξηζηηαληθή ππεξνςία ηνπο αξραίνπο Ειιελεο, θαη επηπιένλ θαίλεηαη

λα ελνριείηαη επίζεο πάξα πνιύ από ηα «ραιαξά» ήζε ηνπο, έρεη

πέζεη θαλνληθά ζηελ παγίδα ησλ απζαηξεζηώλ όηαλ γξάθεη πξάγκαηα ζαλ ηα εμήο: «Η ξήζε Παληόο Μέηξνλ Αλζξσπνο", κε ηελ νπνία νη

νθηζηέο ζπλόςηζαλ ην πξόγξακκα ηνπο, ήηαλ από ηελ αξρή ην

αζηέξη πνπ νδεγνύζε ηνπο Έιιελεο ζηα κνλνπάηηα ηεο Ιζηνξίαο.

Γη'απηό θαη οι Έλληνερ δεν έμαθαν ίζωρ ποηέ ηο νόημα ηηρ

ύπαπξηρ. Ωζηόζν γίαςηόν ακπιβώρ ηον ίδιο λόγο έγιναν ο

καλλιηεσνικόηεπορ λαόρ ηηρ Ιζηοπίαρ.» (εκθάζεηο δηθέο κνπ, ζηό

ίδην όπσο θαη πηό πάλσ)

Η θύξηα νπηηθή ησλ εθθξαζηώλ ηνπ «Παληόο Μέηξνλ Αλζξσπνο» νθηζηώλ (Πξσηαγόξαο, Γνξγίαο, Πξόδηθνο, Κξηηίαο

θ.ι.π.). -πνπ κάιηζηα εκθαλίδνληαη πνιύ αξγά, κόιηο ηνλ 5ν αηώλα

π.α.ρ.ρ- δελ πξέπεη λα μερλάκε πσο ήηαλ μεθάζαξα πιηζηηθή θαη

αζετζηηθή. Η Πάηξηα Ειιεληθή «Θξεζθεία», ζεσξνύζε Ύβξη θαη δελ

θαηέβαζε πνηέ ηεο ην Θείν ζην επίπεδν ησλ κέηξσλ θαη ησλ αμηώλ ησλ ζλεηώλ, έζησ θη αλ ηα ηειεπηαία δελ ζεσξνύλην από ηνπο

Έιιελεο -όπσο ζπκβαίλεη ζηηο «κνλνζετζηηθέο» εκέξεο καο-ηαπεηλά,

πεπεξαζκέλα, ρπδαία θη αζήκαληα. Αλ όπσο καο ιέεη ν γεξκαλόο

θπζηνθξάηεο θηιόζνθνο Ludwig Feuerbach «θάζε ηδέα καο γηά ην

Θεό, ή ην Θείν είλαη κνηξαία αλζξσπνθεληξηθή», ηόηε ε Πάηξηα

Ειιεληθή Θξεζθεία θαηά «παξάδνμν» ηξόπν παξνπζηάδεηαη ε

ιηγόηεξν «αλζξσπνθεληξηθή» ζην κέηξν πνπ ζ'απηήλ είλαη πνιύ

ζπγθεθξηκέλνο ν ρώξνο ζηνλ νπνίν θηλνύληαη νη ζεόηεηεο, θαη δελ

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ειΛ21

βάδεη ηνπο Θενύο λα παξαθνινπζνύλ σο ππεξθόζκηνη ραθηέδεο ηα

γήηλα πξάγκαηα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ πηό ελδόκπρσλ

ζθέςεσλ ησλ ζλεηώλ -θάηη πνπ αηώλεο ηώξα νδεγεί όινπο ηνπο

πξαγκαηηθά πηζηεύνληεο «κνλνζετζηέο» ζηε θξηθηή παξάλνηα ηεο

δηαξθνύο ελνρήο. Σαπηόρξνλα όκσο, ε Πάηξηα Ειιεληθή Θξεζθεία

απνηειεί θαη κία από ηηο ειάρηζηεο πνπ δίλνπλ ζην ζλεηό Άλζξσπν

έλα πνιύ ζεκαληηθό θαη πάλσ από όια αμηνπξεπή ξόιν κέζα ζην

πνιύπινθν θη αραλέο ζπκπαληηθό παηρλίδη.

Ο άγγινο ζπγγξαθέαο C. Μ. Bowra ζην πνιύ αμηόινγν βηβιίν ηνπ «The Greek Experience» (Ν. Τόξθε, Mentor Books, 1957) γξάθεη

ραξαθηεξηζηηθά ζρεηηθά κε απηό ηνλ ξόιν ηα εμήο: «..Σν ηδηαίηεξν θαη

ραξαθηεξηζηηθό κεγαιείν ηνπ αλζξώπνπ, δηαθέξεη από εθείλν ησλ

Θεώλ. Παξά ηελ νκνίσζε πνπ λνηώζεη πξνο απηνύο, ππνρξεώλεηαη

λ'αλαδεηήζεη ηε δηθή ηνπ πιήξσζε, ε νπνία θπζηθά έθησλ πξαγκάησλ

είλαη αδύλαηνλ, λα είλαη ίδηα κε ηε δηθή ηνπο. Αλ θαη παξνδηθά ηνπ

επηηξέπνπλ λα κνηξαζηεί ηηο επινγίεο ηνπο, νθείιεη απηόο ν ίδηνο λα

πνιεκήζεη κνλαρόο ηνπ. Έηζη ινηπόλ, παξά ηηο ζξεζθεπηηθέο ηνπο

πεπνηζήζεηο πεξί ελππαξ-ρόλησλ Θείσλ ζηνηρείσλ κέζα ζηνλ

άλζξσπν, νη Έιιελεο ηνπ έδσζαλ ηε δηθή ηνπ ηδηαίηεξε Αξεηή

(ειιεληθά ζην πξσηόηππν θείκελν), πνπ ζεκαίλεη λα θάλεη απηόο ό,ηη

θαιύηεξν κπνξεί κέζα ζηα όξηα ηεο αλζξώπηλεο θύζεο ηνπ., ώζηε ζαλ ην πεηύρεη, λα ηνπ αμίδνπλ ηηκέο ζρεδόλ όκνηεο κ'εθείλεο ησλ

Θεώλ, σζηόζν ηδηαίηεξεο, δηαθνξεηηθέο, θη επηθπιαγκέλεο κόλν

γη'απηόλ θαη γηά θαλέλαλ άιιν. Δεν είναι μήηε κηήνορ, μήηε Θεόρ, κι

αςηό άλλωζηε είναι πος ηον κάνει ηόζο παπάξενο και ηοζο

πανέμοπθο.. » (δηθή κνπ ε έκθαζε).

Λνγηθό είλαη ν πνιπζετζηηθόο αλζξσπνκνξθηζκόο θαηα

θαλόλα λα νδεγεί ηνπο βλάκερ «εηδσινκάρνπο» ερζξνύο ηνπ

εζληζκνύ ζε εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ αλάινγσλ ηεο πνηόηεηαο ηνπ

εγθεθάινπ ηνπο. Όηαλ όκσο εθεί πάλσ αξρίδνπλ νη ηειεπηαίνη λα

θηίδνπλ ηελ πολεμική ηνπο θαηά ησλ Ειιήλσλ Θεώλ, ηόηε ην πξάγκα

κεηαηξέπεηαη από απιή βιαθεία ζε βιαθεία επηθίλδπλε. Γ\αηί νύηε νη

«θιύαθεο» θαη ε ιεγόκελε ηιαξνηξαγσδία ηεο Κάησ Ιηαιίαο, νύηε νη

αλόζηεο ζάηπξεο ηνπ παξαθκηαθνύ (2νοκ.α.ρ.ρ. αηώ-

ει. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - « Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

λαο) θαη βάξβαξνπ (ύξηνο) Λνπθηαλνύ, κπνξνύλε λα ζεσξεζνύλ

«έγθπξεο» πεγέο πεξί ησλ πξαγκαηηθώλ πεπνηζήζεσλ ησλ πξαγ-

καηηθώλ Διιήλσλ πεξί ηνπ Θείνπ. Βιέπνπκε .δπζηπρώο σζηόζν,

πσο αλ θαη όια όζα -δήζελ πεξί., εμσζπδπγηθώλ εξσηνδνπιεηώλ ηνπ

Γηόο, πεξί., δεινηππίαο ηεο Ηξαο, πεξί., πνλεξηώλ ηνπ Δξκή,

εθβηαζκώλ ηνπ Πξνκεζέα, θαη., ιηγνύξαο ησλ Θεώλ γηά ηελ., θλίζα ησλ ζπζηώλ- εμηζηνξεί ν Λνπθηαλόο («Θεώλ Δθθιεζία», «Θεώλ

Γηάινγνη», «Πεξί ζπζηώλ» θιπ) κε ζθνπό λα γεινηνπνηήζεη ηνπο

Έιιελεο Θενύο, είλαη εληειώο άζρεηα κε ηελ πεξί Θεώλ πεπνίζεζε

ησλ Διιήλσλ, εληνύηνηο ρξεζηκνπνηνύληαη κέρξη θαη ζηηο εκέξεο καο

από όζνπο ζέινπλ λα εμεπηειίδνπλ ηελ Πάηξηα Θξεζθεία. Σν πηό

πξόζθαην θξνύζκα, απνηειεί έλα δεκνζίεπκα ζην έλζεην πεξηνδηθό

ηεο εθεκεξίδαο «Κπξηαθάηηθε Διεπζεξνηππία» (2.8.92) κε ηίηιν «ηλέ

Οιπκπνο: 2 Δξγα ερ» -έηζη αθξηβώο, όρη εμ- ζην νπνίν γπλαίθα

δεκνζηνγξάθνο καο πιεξνθνξνύζε πσο ε.. «δπλαζηεία» ηνπ

Οιύκπνπ θαηέξξεπζε από ηα., «ξνδ ζθάλδαια ηεο» (..)

(16) Πνιύ ελδεηθηηθή είλαη κία παξαηήξεζε ηνπ πξναλαθεξζέληνο

άγγινπ ζπγγξαθέα Cecil Maurice Bowra, κε ηελ νπνία θαη θιείλεη

ζρεδόλ ην αμηόινγν βηβιίν ηνπ «The Greek Experience»: «ην

ράξακα ηεο Διιεληθήο Ιζηνξίαο, ν Αρηιιεύο (εηθόλα 17) γλσξίδεη όηη ε

κνίξα ηνπ ηνλ πξννξίδεη λα πεζάλεη λένο, θη σζηόζν, αληίζεηα από

ηνλ Βαβπιώλην ήξσα Γθηιγθακέο, πνπ κέρξη ηέινπο αγσλίδεηαη

λ'απνθύγεη ηνλ ζάλαην, απνδέρεηαη ηελ θαηαδίθε ηνπ. Δζησ θη αλ έρεη

κέζα ζηηο θιέβεο ηνπ ην αίκα κίαο Θεάο, έζησ θη αλ μεπεξλάεη όινπο

ηνπο ζλεηνύο ιόγσ ησλ θνβεξώλ δπλάκεσλ ηνπ, δεν θιλοδοξεί να

γίνει Θεόρ. Παξακέλεη πιζηόρ ζηην ανθπώπινη ςπόζηαζη ηος, ε

νπνία ηνπ πξνζθέξεη ηη δική ηηρ ιδιαίηεπη ππόκληζη, θαη ην δικό

ηηρ μεγαλείο..» θαη παξαθάησ «..ηπ γεκάην θσηηέο ειηνβαζίιεκα

ηεο Διιεληθήο Ιζηνξίαο, ν Αιέμαλδξνο ζεώξεζε ηνλ εαπηό ηνπ έλα

δεύηεξν Αρηιιέα θαη θαηέθηεζε ρώξεο πνπ ν Αρηιιεύο ίζσο πνηέ ηνπ

λα κελ είρε αθνύζεη.. Ωζηόζν ηζρπξηδόκελνο, άζρεηα γηά πνηνπο

πξνζσπηθνύο ηνπ ιόγνπο, πσο είλαη ηάρα Θεόο, ν Αιέμαλδξνο

αποποιήθηκε ηην Ελληνική ηος κληπονομιά.» (νη εκθάζεηο δηθέο

κνπ, εδώ κάιηζηα δίθελ πξνζππνγξαθήο)

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

(17) Ο θαζαξόο όξνο κε ηνλ νπνίν ν Έιιελαο πξνζδηώξηζε ηελ

επηζηξνθή ήηαλ «Παιηγγελεζία». Οη αλαθξηβείο «Μεηελζάξθσζε»,

«Μεηεκςύρσζε» θ.ι.π είλαη κή Διιεληθνί ή θαηαζθεπάζκαηα ησλ

κεηαγελέζηεξσλ ζπγγξαθέσλ. Ο Ιππόιπηνο θαη ν Κιήκεο ν

Αιε-μαλδξεπο κηιάλε γηά «κεηελζσκάησζε», πνπ είλαη ίζσο πεξηζ-

ζόηεξν αθξηβήο όξνο, αιιά αξθεηά βαξύο. (J. Burnet: «Η Απγή Σεο

Διιεληθήο Φηινζνθίαο», Αζήλα, εθδ. «Αλαγλσζηίδε», 19**)

(18) Ο θηιόζνθνο Ππζαγόξαο, δειαδή «ν αγνξεηήο ηνπ Ππζίνπ», ν

αγνξεηήο ηνπ Θενύ Απόιισλνο, πέξαλ ηνπ όηη ζεσξείηαη «παιηγ-

γελεζία» πξνεγνύκελσλ Διιήλσλ «θερξηζκέλσλ» (δειαδή «Υξη-

ζηώλ») όπσο ηνπ Δπθόξβνπ θαη ηνπ Κιαδνκέληνπ θηιόζνθνπ θαη

αζηξηθνύ ηαμηδεπηή Δξκνηίκνπ, πνπ απνρσξηδόηαλ ην ζώκα ηνπ θαη

ηαμίδεπε σο ςπρή (Πιίληνο: «Φπζηθή Ιζηνξία», VII θαη Γηνγέλεο

Λαέξηηνο), ζεσξείηαη πσο είλαη ηειηθά θαη, σο κεηέπεηηα εηδήκσλ ηεο

ςπρηθήο απηνθάζαξζεο, ηεο ζακαληζηηθήο ζεξαπεπηηθήο αιιά θαη ησλ

«αβαξηθώλ» ηερλώλ (αλαθέξεηαη λα δηδάζθεη ηαπηνρξόλσο(Ι) ζηνλ

Κξόησλα θαη ζην Μεηαπόληηνλ, άξα είρε ηε ζακαληζηηθή δύλακε ηεο

«ακθηηνπνζέηεζεο» όπσο ηελ νξίδεη ν Dodds ζην «Οη Διιελεο θαη ην Παξάινγν»), απηόο πνπ παξέιαβε ην πεξίθεκν «Ιεξό Υξπζό Βέινο

ηνπ Τπεξβνξείνπ Απόιισλνο» από ηνλ Άβαξη ιίγν πξηλ ηελ επηζηξνθή

ηνπ ηειεπηαίνπ ζηε κπζηεξηώδε «Υώξα ησλ Τπεξβνξείσλ» (Πηζαλή

παξάθξαζε θαηά ηνπο «παξνηκην-γξάθνπο» όπσο ζεκεηώλεη ν Farnell

ηνπ «ππεξβεξεηαίνη», δειαδή «ππέξγεξνη», άξα «παλάξραηνη».

Δξκελεία πνπ ίζσο εμεγεί θαη ηελ κέρξη ηόηε θαη ηώξα, αδπλακία ησλ

εξεπλεηώλ λα εληνπίζνπλ γεωγπαθικά ηελ πεξίθεκε απηή ρώξα, κε

απνηέιεζκα κία ζεηξά απηαπαηώλ. Γηαηί νύηε γηά ηελ ρώξα ησλ

Αξξηκαζπώλ πξόθεηηαη ηειηθά, νύηε βέβαηα γηά ηε.. ηβεξία όπσο

ππνζέηεη ν Mircea Eliade. Η εηπκνιόγεζε ηνπ νλόκαηνο από ην

«ππεξβεξεηαίνη» ζε ζπλδπαζκό κε αλάινγεο παξαδόζεηο άιισλ ιαώλ

-ι.ρ. «Αλζξσπνη Καηζίλα» ησλ παξαδόζεσλ ησλ ηλδηάλσλ Υόπη- ζπλεγνξεί ζηνλ πξνζδηνξηζκό ηεο πεξίθεκεο απηήο θαη κπζηεξηώδνπο

«Υώξαο» ζε δηαζηάζεηο πέξαλ εθείλσλ ηνπ «γλσζηνύ θόζκνπ» καο).

Όπσο πνιύ ζσζηά ζεκεηώλεη ν J. Burnet ζην «Η Απγή ηεο Διιεληθήο

Φηινζνθίαο», ε ζρέζε ηνπ Ππζαγόξνπ κε «θερξηζκέλνπο» όπσο ν

Άβαξηο θαη ν Αξηζηέαο, καξηπξεί ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζε «κηά παξάι-

Σελ. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - « Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νφζνπ.

ιειε κπζηηθή θίλεζε πξνο ηνλ Οξθηζκφ, πνπ ζηεξίδεην σζηφζν ζηε

ιαηξεία ηνπ Απφιισλνο». Άιισζηε ζχκθσλα κε ηνπο ηζρπξηζκνχο ηνπ

Αξηζηνμέλνπ, «ηα πιείζηα ησλ εζηθψλ δνγκάησλ ιαβείλ ηνλ

Ππζαγφξαλ παξά Θεκηζηνθιείαο ηεο ελ Γειθνίο». Απηή ε ζηελή ζρέζε

ηνπ Ππζαγφξα κε ην ζακαληζκφ ηνπ Τπεξβνξείνπ Απφιισλνο

(ηθαλφηεηα ζηελ καληεία, ηε ζξεζθεπηηθή πνίεζε θαη ηε καγηθή ηαηξηθή),

βξήθε ηδηαίηεξα επκελή ππνδνρή ζηνλ Κξφησλα θαη ζην Μεηαπφληην,

πφιεηο έληνλα αθηεξσκέλεο ζηε ιαηξεία ηνπ «εμαγληζηνχ»

Απφιισλνο,

Μία ζεηξά σζηφζν κεηέπεηηα πεξηνδεηψλ ηνπ Ππζαγφξνπ, ζε

αξθεηνχο ηφπνπο, ειιεληθνχο θαη κε, ηνλ έζπξσμε ζε κία

αθαηάπαπζηε αλαδήηεζε ηεο κάθε ππάξρνπζαο απφθξπθεο γλψζεο

κε απνηέιεζκα ηελ εκκνλή ηνπ λα κπείηαη ζε κάθε Μπζηεξηαθή

Λαηξεία ηνπ κάθε έζλνπο πνπ επηζθεπηφηαλ (εμ αηηίαο απηήο αθξηβψο

ηεο εκκνλήο ηνπ, ν θηιφζνθνο Ζξάθιεηηνο ζα ηνλ θαηεγνξήζεη γηά

«πνιπκάζεηα θαη θαθνηερλία»): ηελ Κξήηε, κπείηαη ζηα Μπζηήξηα ησλ

Κνπξεηψλ θαη ησλ Ηδαίσλ Γαθηχισλ, επίζεο θαη ζηνλ ιεγφκελν

«Οξθηζκφ», ζηε Μέζε Αλαηνιή κπείηαη «ζε φια ηα Μπζηήξηα ηεο Βχβινπ θαη ηεο Σχξνπ, ζηηο απφθξπθεο ηειεηέο ησλ χξσλ θαη ζηα

Μπζηήξηα ησλ Φνηλίθσλ» -ζχκθσλα κε ηνλ Ηάκβιηρν-, πεξλάεη αξθεηά

(ην αλαθεξφκελν λνχκεξν 22 κάιιινλ είλαη ππεξβνιή) ρξφληα

εζσηεξηθήο κχεζεο κέζα ζηα άδπηα ησλ Αηγππηηαθψλ Ηεξψλ ηεο

Θήβαο, δηδάζθεηαη ηελ παλάξραηα απφθξπθε γλψζε ησλ ηεξέσλ

«Μάγσλ» ηεο Βαβπιψλνο φπνπ θαη -ζχκθσλα κε ηνλ Αξηζηφμελν-

ζπλαληά ηνλ ίδην ηνλ Εσξνάζηξε, επίζεο θαη ζηηο δηδαζθαιίεο ησλ

Ηλδψλ Βξαρκάλσλ, θαη πάεη ιέγνληαο. Σν απνηέιεζκα είλαη θπζηθά ν

ζπγθεξαζκφο φισλ απηψλ ησλ εηεξφθιεησλ ζηνηρείσλ κεζα ζηε

κεηέπεηηα δηακφξθσζε ηφζν ησλ δηδαρψλ ηνπ Ππζαγνξηθνχ

πλδέζκνπ, φζν θαη ησλ κεηέπεηηα Νεν-ππζαγνξείσλ, ηνπο νπνίνπο

βέβαηα δε κνηάδεη λα πνιπεθηηκά ν J. Burnet αθνχ θάλεη ιφγν γηά «λενππζαγνξηθνχο παξαινγηζκνχο», αιιά θαη γηά «καγηθά θαη

δεηζηδαηκνληθά κέξε κέζα ζην ζχζηεκα ηνπο».

Μνηξαία ινηπφλ, σο απνηέιεζκα ηνπ πηφ πάλσ ζπγθεξαζκνχ

κέζα ζηε δηδαζθαιία ηνπ Ππζαγφξνπ πάκπνιισλ βαξβαξηθψλ

«κπζηηθψλ» δνμαζηψλ, ην Διιεληθφ Μήλπκα -κε

Σφκνο Πξψηνο - «Πεξί Σσλ Παηξψσλ Θεψλ» ει. 2

αζπκβίβαζην ζεκεησηένλ κε εθείλν ησλ ιεγφκελσλ «Τπεξβνξείσλ»-

εθηνπίδεηαη απφ απηή ηε καδηθή ελζηέξληζε κηαο νιφθιεξεο ζεηξάο

αλαηνιίηηθσλ, ζενθξαηηθψλ θαη «βαξβαξηθψλ» αληηζηνίρσλ. Ίζσο γηά

απηή ηελ έληνλε δεηζηδαηκνλία πνπ ζπλαληάεη θαλείο ζηα πεξίθεκα

«Ππζαγφξεηα Αθνχζκαηα», πληγκέλα ζε θαλφλεο απνρήο,

απαγνξεχζεηο θαη ηακπνχ, λα κελ επζχλεηαη ηειηθά ν ίδηνο ν

Ππζαγφξαο -πνπ ζεκεησηένλ, φπσο θαη ν Δβξαίνο Κερξηζκέλνο

Σδεζνπα (ειιεληζηί Ηεζνχο), δελ άθεζε πίζσ ηνπ γξαπηά θείκελα ηνπ-

αιιά απνθιεηζηηθά θαη κφλν νη νπαδνί ηνπ θαη κεηέπεηηα «απφζηνινη»

ηνπ ιφγνπ ηνπ. Ζ ελαγψληα πξνζπάζεηα ηνπο άιισζηε, λα δηακνξθψζνπλ δφγκα κέζα ζηελ αλνηθηή, πξνζσπηθή θαη

αληηαπηαξρηθή, δίρσο θαλφλεο, ειιεληθή αληίιεςε πεξί ηνπ Θείνπ,

απνδεηθλχεηαη απφ ηε γλσζηή θξίζε ζηνπο θφιπνπο ηνπο, πνπ

ζχληνκα θαηέιεμε ζηε γλσζηή δηάζπαζε αλάκεζα ζε

«αθνπζκαηηθνχο» θαη «καζεκαηηθνχο».

(19) Απηή ε απιντθή, νπζηαζηηθά ηξνκνθξαηηθή αιιά θαη απφιπηα

δπτζηηθή θνζκνζεψξεζε ησλ πξνπαγαλδηζηψλ ηεο απφιπηεο

«αληαπνδνηηθφηεηαο» είλαη απαξάδεθηε αθφκα θαη γηά άιιεο πξν-

ρξηζηηαληθέο θνζκνζεσξήζεηο (ι.ρ. ησλ Κειηψλ Γξπτδσλ, ή ησλ

Ννξδηθψλ Γθφζη) πνπ αλ θαη παξαδέρνληαλ αζαλαζία θαη ζπλερείο

επηζηξνθέο ηεο Ψπρήο, ππήξμαλ επαξθψο ζνβαξέο γηα λα κελ θαηαληήζνπλ λα κηινχλ πεξί., ππεξθφζκησλ θαθνπξγνδηθείσλ θαη

άιια γεινία αλάινγα. Άιισζηε, ν ζάλαηνο δελ είλαη ηίπνηα

πεξηζζφηεξν απφ ηελ πξνυπφζεζε γηά κία λέα δσή. Πεζαίλνπκε γηαηί

απιψο δελ είλαη αληηζηξεπηή ε δηαδηθαζία ηεο γήξαλζεο, γηαηί ν

γέξνο δελ κπνξεί λα γίλεη απηφκαηα κσξφ, φπσο πνιχ ζσζηά ιέεη ν

θηιφζνθνο Αιθκαίσλ. Καη πξνζσπηθά ν γξάθσλ, πηζηεχεη ζε

Δπηζηξνθέο («Παιηγγελεζίεο») σζηφζν κε ηελ Διιεληθή απνθιεηζηηθά

έλλνηα, θαη φρη κε ηα αζηεία ζελάξηα πνπ ζέινπλ λα καο πνπιάλε νη

θνβέκπνξνη ζενθξάηεο. Δπαλεξρφκαζηε κφλν θαη κφλν γηά λα

αλαλεσζνχκε σο ςπρέο κέζα απφ απηή ηελ ππέξνρε βίσζε ηνπ

Πεπεξαζκέλνπ πνπ κφλν έλα θνξκί ζλεηφ κπνξεί λα καο πξνζθέξεη,

θαη, θπξίσο, για να βαδίζουμε μέζα από αυηές ηις ζυνεχείς παλιγγενεζίες ζηην αυηογνωζία και ηην αποθέωζη μας, γηα ηνλ

απιφ θαη κφλν ιφγν φηη ζθνπφο ηνπ χκπαληνο είλαη ε δεκηνπξγία

ζπλεηδήζεσλ, ησλ δε ζπλεηδήζεσλ ε ηειείσζε θαη

ει. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «.Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

απνζέσζε ηνπο κέζα από ηε γνώση όισλ ησλ αιεζηλώλ απίσλ ησλ θαηλνκέλσλ. Όρη γηά λα «πιεξώζνπκε ηα., ζπαζκέλα»

πξνεγνύκελσλ δσώλ. Οινη καο μέξνπκε ζε ηη γεινηόηεηεο θαη

απηνπαγηδεύζεηο έρεη νδεγήζεη ην -ζύγρξνλν καο- απηναπνθα-

ινύκελν «Κίλεκα Νέαο Δπνρήο» (New Age) όιε εθείλε ε αλαηνιίηηθε

θνξντδία πεξί άθακπηεο θαη απζηεξήο «αληαπνδνηηθόηεηαο» πίζσ

από ηηο όπνηεο Δπηζηξνθέο καο: Δίλαη ηππηθή ξνπηίλα ζηνπο New Age

θύθινπο λα θαηεγνξνύλε ηνπο όπνηνπο παζόληεο ζαλ. ππεύζπλνπο

απηνύ πνπ ηνπο ζπκβαίλεη ! Δηζη ινηπόλ, θαηά ηνπο δήζελ

«απνιηηηθνύο» θαη «ζπηξηηνπαιηζηέο» Νενεπνρίηεο, γηα πξάγκαηα

όπσο ε εθκεηάιιεπζε, όπσο ν ζεμνπαιηθόο βηαζκόο, όπσο κία

αζζέλεηα θαξθίλνπ, δελ θηαίεη ν θαπηηαιηζηήο, ν βηαζηήο, ή απηνί πνπ

γέκηζαλ ηνλ θόζκν κε ηνμηθά δειεηήξηα, αιιά νη., παζόληεο «γηαηί μεπιεξώλνπλ θξίκαηα από πξνεγνύκελεο δσέο», ή γηαηί ηάρα.,

«εθπέκπνπλ πνιύ αξλεηηθόηεηα (sic) θη έιθνπλ πάλσ ηνπο ην θαθό».

Μέζα άιισζηε ζε έλα ύκπαλ ζην νπνίν θπζηθά δελ ππάξρεη

απόιπην Καιό ή απόιπην Καθό, ε ίδηα ε έλλνηα ηεο «θαιήο πξάμεο»

θαη ηεο «θαθήο πξάμεο», πάζρεη από έληνλν ππνθεηκεληζκό θαη ζηα

αλζξώπηλα κεγέζε δηαθέξεη ξηδηθά από θνηλσλία ζε θνηλσλία θαη από

ηζηνξηθή επνρή ζε ηζηνξηθή επνρή. Έηζη ινηπόλ, νη θέιηεο Γξπτδεο,

ησλ νπνίσλ ε θνζκναληίιεςε πηζαλνινγείηαη σο θνηλή κε θάπνηα

ηκήκαηα ηεο αξραηνειιεληθήο εθείλεο θη επίζεο ρξεζηκνπνηνύζαλ

απνδεδεηγκέλα ηα γξάκκαηα ηνπ ειιεληθνύ αιθαβήηνπ, είραλ σο

θπξηόηεξε δηδαρή ηνπο πσο νη Φπρέο δελ πεζαίλνπλ, αιιά απιώο ηαμηδεύνπλ από ην έλα ζώκα ζην άιιν. Χζηόζν, όληαο ακόιπληνη

από ηνπο απζαίξεηνπο δπτζκνύο ζηνπο νπνίνπο έρνπλ βνπιηάμεη όινη

νη νπαδνί ηεο ιεγόκελεο «αληαπνδνηηθόηεηαο», απέθπγαλ λα

κηιήζνπλ «εζηθν-ηειεησηηθά». Αληίζεηα, θαη πάληνηε ζύκθσλα κε ηελ

θιαζζηθή πνιπζετζηηθή θνζκναληίιεςε, έβξηζθαλ ην Καιό θαη ην

Καθό ζε ηέηνηα αμηνζαύκαζηε θαη απόιπηε ηζνξξνπία ζηνλ θόζκν ησλ

ζλεηώλ, ώζηε ν άλζξσπνο δε ήηαλ ππνρξεσκέλνο ζώλεη θαη θαιά λα

δηαιέμεη αλάκεζα ηνπο, αιιά είρε θαη ηελ επηινγή λα η'απνξξίςεη θαη

ηα δπό (!). Αληίζεηα από ηηο ζξεζθείεο ελνρήο ησλ «κνλνζετζηώλ»,

αιιά θαη ησλ νπαδώλ ηνπ ιεγόκελνπ Κάξκα, ν Πνιπζετζκόο δελ

γλσξίδεη., πξνπαηνξηθά ακαξηήκαηα θαη άιια

Σόκνο Πξώηνο - «(Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

ζρεηηθά δόγκθα ελνρήο, αιιά αληηζέηνπο Προπατορική Ευλογία: Σν

ζώκα πνύ γελληέηαη, δέρεηαη κέζα ηνπ ηελ θαζαξή ςπρή θαη άξα θάζε

άλζξσπνο έξρεηαη ζε ηνύην ηνλ θόζκν όρη ακαξησιόο, αιιά

πάλαγλνο. Κάηη αλάινγν κε απηό πνπ πξνζπάζεζε λα πεξάζεη κέζα

ζηνλ Υξηζηηαληζκό ν βξεηαλόο ζενιόγνο Πειάγηνο ζηηο αξρέο ηνπ 5νπ

κ.α.ρ.ρ. αηώλα θαη θαηαδηώρζεθε άγξηα από ηελ Δθθιεζία. (Philip

Carr-Gomm: «The Druid Tradition», Νηόξζεη, Element Books

Limited, 1991 θαη M.Forthomme Nicholson: «Celtio Theology: Pelagius», ζην «An Introduction to Celtic Christianity» ed. Lames P.

Mackey, 1989. Οπσο επίζεο θαη: Jan de Vries: «Keltische Religion»,

ηνπηγάξδε, 1961, θαη Barry Cunliffe: «The Celtic Woríd», Ν.Τόξθε,

McGraw-Hill, 1979).

Ο Γξπτδηζκόο, γηα λα μαλαγπξίζνπκε ζε απηόλ, πνπ

ηειεηνπξγνύζε πξνο ηηκήλ ηνπ Αηζέσο, ηνπ Τπάηνπ Θενύ, θάησ από

ηε δξπ (όπσο θαη ε Διιεληθή Θξεζθεία έθαλε γηά ηνλ Έλδελδξνλ

Γία), ρξεζηκνπνίεζε θνηλσληθά ηε γλώζε πσο «έπεηαη ζπλέρεηα» σο

έλα πνιύ βαζηθό απειεπζεξσηηθό ζηνηρείν από ηνλ αλζξώπηλν θόβν

κπξνζηά ζην Θάλαην. Απηή ε έκςπρσηηθή κπξνο ζην Θάλαην δηδαρή

ησλ θειηώλ ηεξέσλ, ηνπο πξόβαιε σο απνθιεηζηηθά ππεύζπλνπο γηά

ηηο ζπλερείο εμεγέξζεηο ησλ θειηηθώλ εζλώλ θαηά ησλ ξσκατθώλ ιεγεσλώλ ζηα κάηηα ηνπ Καίζαξα, κε απνηέιεζκα ηε ζπζηεκαηηθή θαη

νινζρεξή εμόλησζε όισλ ησλ Γξπτδώλ ηεξέσλ θαη ηεξεηώλ.

(20) Bowra (The Greek Experience). Γε ζα πξέπεη σζηόζν λα

παξεμεγεζνύλ ηα όζα o Bowra παξαηεξεί εδσ, θη εγώ κε ηε ζεηξά

κνπ αλαδεκνζηεύσ. Σν ζπκπέξαζκα από όια απηά, δελ είλαη βέβαηα

ζε θακκηά πεξίπησζε πσο νη Διιελεο ππήξμαλ νπζηαζηηθά έζλνο

ακνξαιηζηώλ. Απιώο δελ βξίζθνληαλ ζηελ εζηθή θαη πνιηηηζκηθή

αζιηόηεηα ιαώλ όπσο νη Ιζξαειίηεο, γηά λα ρξεηάδνληαη έλα αλόεην

παθέην «Γέθα Δληνιώλ» από έλαλ επνπξάλην ρσξνθύιαθα θαη

κπακπνύια. Η έλλνηα ηεο «Ύβξεσο» εκθαλίδεηαη από πνιύ λσξίο

ζηα ειιεληθά θείκελα. Απηό πνπ θαίλεηαη ακπδξά ζηελ «Ιιηάδα»,

γίλεηαη θξαπγαιέν κέζα ζηελ «Οδύζζεηα», όπνπ πξνεγνπκέλσο ήδε

έρεη δηαρσξηζζεί ε επζύλε Θεώλ θαη αλζξώπσλ γηά ηηο όπνηεο

πξάμεηο ησλ ηειεπηαίσλ. Η «Γηόο εθγεγαγπία» Γίθε, σο πξνζηάηξηα

θεία δύναμη των ανθρώπων εναντίον της όποιας κατ'αυτών Ύβρεως από άλλον άνθρωπο, εμφανίζεται στον Ησίοδο («Έργα» από 217, και από 267), θυγατέρα μαζί με τις Ευνομία και Ειρήνη της Θεάς Θέμιδος («Θεογονία», από 901) (R. Hirzel: « Themis, Dike und Verwandtes. Ein Beitrag zur Rechtsgeschichte bei den Griechen», Λειψία 1907). Λίγο αργότερα, ο Σόλων, στην ελεγεία του «Ευνομία» (3 D) καθιστά τον άνθρωπο μόνον υπεύθυνο των πρά­ξεων του, ως μοναδική αφετηρία κάθε πράξεως, και υπενθυμίζει κατ'επανάληψη πως πάντοτε πληρώνει κάποιος γιά όσα κακά κάνει. Πράγμα αληθινό, που δε χρειάζεται περαιτέρω αναλύσεις. Όλοι, ακόμη και από εμάς τους ανθρώπους του 20ου αιώνα, όσοι σκεφτόμαστε συμπαντικά, γνωρίζουμε πολύ καλά πως συνεχώς επανέρχεται η ισορροπία των θείων δυνάμεων και σε κάθε («ύβρει») διασάλευση, επανεπικρατούν αργά ή γρήγορα οι αντίστοιχες αντίρροπες δυνάμεις: Τίσις, Δίκη, Ζεύςκ,λ.π.

Πάντοτε ως κύριος παράγοντας της κάθε καταστροφής του ανθρώπου, θεωρείται η «Ύβρις», δηλαδή η υπέρμετρα αλαζονική συμπεριφορά, το ξεπέρασμα των φυσικών και ανθρώπινων μέτρων ως αποτέλεσμα του «κόρου», με άλλα λόγια δηλαδή των υπερ­βολικών απαιτήσεων: «ΤΙΚΤΕΙ ΓΑΡ ΚΟΡΟΣ ΥΒΡΙΝ, ΟΤΑΝ ΠΟΛΥΣ ΟΛΒΟΣ ΕΠΗΤΑΙΑΝΘΡΩΠΟΙΣΙΝ, ΟΣΟΙΣ ΜΗ ΝΟΟΣ ΑΡΤΙΟΣ Η». Η πανάρχαια και ιερή συμβουλή των Δελφών «ΘΝΗΤΑ ΦΡΟ-ΝΕΙΝ», θα ξαναδιακηρυχθεί αιώνες αργότερα στον Ελληνικό Κόσμο διά στόματος Πινδάρου: «ΘΝΑΤΑ ΘΝΑΤΟΙΣΙ ΠΡΕΠΕΙ». Με απλότητα και σαφήνεια εκφράζεται ο κανόνας πως ο άνθρωπος δεν πρέπει να ξεπερνάει τα όρια του κόσμου του. Διαφορετικά, θα γεν­νάει συνεχώς «Ύβρεις» και «Αμετρίες».. (Wolfgang Schadewaldt: «Der Gott Von Delphi und Die Humanitaetsidee», Αθήνα, Ελληνική Ανθρωπιστική Εταιρεία, τεύχος 26, 1965)

(21) Αλλοι το κάνουν επειδή ο Ορφισμός δεν πολυενοχλεί, αφού δεν είναι υποτίθεται (όπως θα εξετάσουμε αμέσως πιό κάτω) έντονα ασυμβίβαστος με τα μονοθεϊστικά πιστεύω, άλλοι πάλι επειδή πάνω στα «οριστικά απωλεσθέντα μηνύματα» των Αρχαίων Μυστηρίων -αφού ο τελευταίος τους Ιεροφάντης σφαγιάσθηκε το 395 μ.α.χ.χ. μαζί με όλο το ιερατείο της Ελευσίνος από τους χρι­στιανούς Γότθους και τους Βυζαντινούς καλόγερους και «διώκτες

Εικόνα Π. Ο Αίας, μεταφέρει στην πλάτη του το κορμί του σκοτωμένου Αχιλλέας.

Λεπτομέρεια από αρχαϊκό αγγείο που φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του

Μονάχου.

Εικόνα 28. Ο πανάρχαιος ισοσκελής σταυρός πλάι στο αναδιπλούμενο φεγγαρικό

φίδι. Παράσταση πάνω σε κεραμυχό από την Ακρόπολη τωνΣούασων.

Εικόνα 29. Ορφεύς Βακχικός Εσταυρωμένος. Περίεργη απευχόνι ση σε σφραγιδόλιθο

των πρώτων μ.α.χ.χ. αιώνων (2ου, ή 3ου αιώνα μ.α,χ.χ, δηλαδή πολύ πριν οι

Χριστιανοί υιοθετήσουν τον εσταυρωμένο Ιησού σαν σύμβολο τους). Η εσταυρωμένη

μορφή, πλαισιώνεται από επτά σταυρόμορφα άστρα, φεγγαρικό σύμβολο, και

δίφαλλο. Το εύρημα φύλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Βερολίνου.

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 145

Ειιήλσλ» πνπ ηνπο αθνινπζνύζαλ- κπνξνύλε λα επελδύνπλ αλώδπλα,

ή λα «ηεθκεξηώλνπλ» εύθνια ηα δηθά ηνπο. Εηζη, ελ νλόκαηη ηεο

απζαηξεζίαο ηνπ ηζρπξηζκνύ θαη κόλν, βιέπνπκε ζπρλά πόηε ηνλ

Ηξαθιή λα είλαη., ηλδηθήο θαηαγσγήο, αξρεγόο ηεο θπιήο (cula) ησλ..

Herí, εμ νπ θαη.. Heri-cu-les (..), ή ηάρα.. Hara-Kala, δειαδή «ήξσο ησλ

καρώλ» δειαδή ν Θεόο ίβα, πόηε ηνλ Θεζέα λα γίλεηαη.. Tha-Saha,

δειαδή «ζύληξνθνο ηνπ ίβα», θαη πόηε ηνλ Οξθέα πξνζήιπην Ιλδώλ

θαη Αηγππηίσλ ηεξέσλ, ή ηνλ πεξίθεκν ηδξπηή θαη πξώην Ιεξνθάληε ησλ

Ειεπζίλησλ Μπζηεξίσλ Εύκνιπν, επίζεο απιό πξνζήιπην θάπνησλ

Αηγππηίσλ Ιεξέσλ. Μία θαιή γεύζε ηέηνησλ ρνλδξνεηδώλ κέρξη

αζηεηόηεηνο, πιήλ όκσο επηθίλδπλσλ πνιύ παξαπνηήζεσλ γηά ηνπο

αδαείο αλαγλώζηεο, κπνξεί λα έρεη ν αλαγλώζηεο από ηα βηβιία Θ.Ι.

Λεθάθεο (Δόκηλνο) «Μειέηε Επί Σσλ Ειεπζίλησλ Μπζηεξίσλ Καη ησλ

Μαληείσλ», Αζήλα, Εθδ. Μπνγηάηε, 1982 (αληύπσζε ηνπ 1896 ην νπνίν

θαη ππν-ηηηινθνξείηαη -θπζηθά!- «Μεηά Πξνιόγνπ Πεξί ηεο Ιλδηθήο

νθίαο»), Η. Ρ. Blavatsky «Αξραία Μπζηήξηα», Αζήλα, «Ιάκβιηρνο»,

1989 θαη Αύγνπζηνο Λε Πινλδόλ «Σα Ιεξά Μπζηήξηα ησλ Μάγηαο θαη

ησλ Κίηζεο», Αζήλα, «Αιδεβαξάλ», 1991. Απηή ε απίζαλε πξνζθνξά

θαη βνιηθόηεηα ησλ Μπζηεξίσλ γηά λα ιέκε ζρεηηθά κε απηά αηηκώξεηα

ν, ηηδήπνηε καο θαηέβεη, θάλεθε γαξγαιηζηηθή όπσο θαίλεηαη αθόκε θαη

γηά ηνλ εμαίξεην καθαξίηε θηιόινγν Δ. Ν. Γνπδή, πνπ ελώ παξνπζηάδεη

ζε ζρεηηθό βηβιίν ηνπ («Σα Μπζηήξηα ηεο Ειεπζίλνο», 1935, Αζήλα,

αλαηύπσζε: Εθδ. «Δεκηνπξγία», 1990) κία θπξηνιεθηηθά ζπνπδαία

εξγαζία πάλσ ζηνλ ηεξό απηό ζεζκό ησλ πξνγόλσλ καο, θαηαθεύγεη θαη

απηόο ζηελ πξνζθηιή «ειιελνρξηζηηαληθή» πεπαηεκέλε θαη όιν ζηόκθν

καο. πιεξνθνξεί: «Σν Ειεπζίληνλ πύξ εζβέζζε σρξίαζαλ πξν ηνπ

επηιάκςαληνο από ηνπ Γνιγνζά θσηόο θαη ε εύκνιπνο ηνπ Ιεξνθάληνπ

θσλή επλίγε από ηα θύκαηα ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ Ναδσξαίνπ» (..) Από

ην ιπληζά-ξηζκα ησλ εθρξηζηηαληζκέλσλ Γόηζσλ θαη ησλ Αξεηαλώλ

κνλαρώλ ιέεη σζηόζν ε Ιζηνξία.. Πάλησο, ζην ππόινηπν βηβιίν ηνπ ν Δ.

Ν. Γνπδήο, δείρλεη αξθεηά επζεβήο πξνο ηελ ηεξόηεηα ηνπ ζεζκνύ θαη

κάιηζηα αλαθέξεηαη θαη ζηα ιόγηα ηνπ Νεζηνξίνπ, ηνπ ηειεπηαίνπ

Επκνιπίδε θαη Αζελαίνπ Ιεξνθάληε -πξνηνύ αλαιάβεη ηελ ηέιεζε ησλ

Μπζηεξίσλ ην ηεξαηείν ηνπ Μίζξα- πνπ πξνέβιεπε «παξαξ-ξεγλύκελνλ

ηνλ ησλ ηεξνθαληηθώλ ζεζκώλ λόκνλ θαη ζύλδεζκνλ»

ει. 146 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νφζνπ.

θαη ηελ θαηαζηξνθή «ησλ Ιεξψλ θαη ηεο Διιάδνο απάζεο, δηφηη θαη

απηνί νη Δζληθνί είρνλ εθηξαπή ηεο πξνο ηνπο αξραίνπο Θενχο πίζηεσο

θαη επζέβεηαο.»

Αιιν πνιχ ζπλεζηζκέλν θαηλφκελν, είλαη θαη νη θάπνηνη -φρη ιίγνη- ρξηζηηαλνηξαθείο δηαθεκηζηέο ηνπ ιεγφκελνπ «Οξθηζκνχ», πνπ

επηκφλσο πξνζπαζνχλ επίζεο λα επελδχζνπλ πάλσ ζε θάπνηα

ειάρηζηα απνζπάζκαηα (fragmenta) πνπ, εξρφκελα ζαθψο ζε

ζχγθξνπζε κε ηνλ παζηθαλέζηαην Πνιπζετζκφ πνπ αλαδχεη αθφκε θαη

κία πξψηε αλάγλσζε ησλ γλσζηψλ Οξθηθψλ Ύκλσλ, ππνηίζεηαη πσο

ζπκίδνπλ.. «κνλνζετζκφ»(ΙΙ). Σα ζπγθεθξηκέλα σζηφζν απνζπάζκαηα,

φπσο απέδεημε ν πηφ έγθπξνο κειεηεηήο ηνπ Οξθηζκνχ M. L. West,

θαηά πεξίεξγν ηξφπν, αλήθνπλ όλα ζηα πεξηβφεηα «Ιουδαϊκά Ορυικά

Παραχαράγματα», είλαη δειαδή πξντφληα ηνπ 2νπ θαη 1νπ π.α.ρ.ρ.

αηψλα, κηαο επνρήο δειαδή θαηά ηελ νπνία δηάθνξνη ειιελφθσλνη

Ινπδαίνη (Αξηζηφβνπινο Αιεμαλδξείαο, Αξηάπαλνο θ.ά.) πξνζπαζνχλ

λα ηαπηίζνπλ ηνλ.. Μσυζή κε ηνλ Μνπζαίν (!!) θαη λα ηνλ εκθαλίζνπλ.,

δηδάζθαιν ηνπ Οξθέσο (II), ν νπνίνο ζην πλαστό ππνηηζέκελν έξγν

ηνπ «Γηα-ζήθαη» αλεθάιππηε ηάρα ην., ιάζνο ηνπ Πνιπζετζκνχ θαη ην.,

κεγαιείν ηνπ Μνλνζετζκνχ (..) (M. L West «The Orphie Poems»,

Λνλδίλν, Oxford University Press, 1983)

(22) Ο κχζηεο ηνπ Τπεξβνξείνπ Απφιισλνο, Άβαξηο (ή Άβαδεο), πηφο

ηνπ εχζνπ (ΗξφδνηνοΓ,36) παξνπζηάδεηαη ζηελ Διιάδα θαηά ηε

δηάξθεηα ηεο Σξίηεο Οιπκπηάδνο (768-765 π.α.ρ.ρ.). Ο Θεφο ηεο

ζεξαπεπηηθήο θαη καληηθήο, ηνπ 'δσζε ην ράξηζκα λα θάλεη ζαχκαηα, λα

καληεχεη, λα ζεξαπεχεη, λα εμαγλίδεη θαη λα θαηαληθάεη ηελ πείλα κε

ρξεηαδφκελνο ηξνθή (Ι). ηε δηάξθεηα κεγάινπ ινηκνχ, πεξηφδεπζε ηελ

Διιάδα πεηψληαο κε ην Ιεξφ «Υξπζφ Βέινο» ηνπ Απφιισλνο (ηνλ

ιεγφκελν «νηζηφλ») θαη ζεξάπεπζε αζζελείο, εμάγληζε πφιεηο θαη δίδαμε

ηειεηνπξγηθά. χκθσλα κε ηνλ Παπζαλία (Γ, 13, 2) ίδξπζε ζηε-

πάξηε, ζε αλάκλεζε ηεο ζσηεξίαο ηεο πφιεο απφ άιιν ινηκφ, ην Ναφ

ηεο Κφξεο σηείξαο, απέλαληη απφ ην Ναφ ηεο Οιπκπίαο Αθξνδίηεο. Ο

Πιάησλ («Υαξκίδεο» 158 Β) απνδίδεη ζηνλ Άβαξη κία ζεηξά «Μαγηθψλ

Λφγσλ», ζηνλ ίδηνλ επίζεο απνδίδνληαη θαη ηα βηβιία «θπζηθά

Μπζεχκαηα», «Ο Γάκνο ηνπ Έβξνπ Πνηακνχ» θαη «Απφιισλνο Αθημηο

εηο Τπεξβνξείνπο», ηα νπνία αλ θαη

Σφκνο Πξψηνο - «.Πεξί Σσλ Παηξψσλ Θεψλ» ει. 147

θπθινθνξνχζαλ ζηνλ αξραηνειιεληθφ θφζκν, έρνπλ θαη απηά φια

θαηαζηξαθεί / εμαθαληζηεί απφ ηνπο ερζξνχο ηεο γλψζεο, ελψ ν

ζπγγξαθέαο Βψινο απφ ηελ Μέλδε ηεο Αηγχπηνπ, ηνλ ζεσξεί

νπζηαζηηθφ ηδξπηή ησλ Ππζαγνξείσλ. Δπίζεο ζηνλ Άβαξη γίλνληαη

αλαθνξέο απφ ηνλ Πίλδαξν, ηνλ Ικέξην θαη ηνλ ζπγγξαθέα ηνπ 2νπ

αηψλα κ.α.ρ.ρ. Ηξαθιείδε ηνλ Πνληηθφ. Οη κηζζνθφξνη ιφγηνη ηνπ

κεηαρξηζηηαληθνχ θφζκνπ σζηφζν, επηκέλνπλ λα καο ιέλε πσο φια ηα

πεξί ηνπ πξνζψπνπ απηνχ, απνηεινχλε., θαληαζηνπιεμίεο ηνπ

εηδσινιαηξηθνχ κπαινχ ησλ αξραίσλ Διιήλσλ.

Οη Τπεξβφξεηεο Κφξεο, ή «Αξθηηθέο Παξζέλεο», Τπέξνρε,

Λανδίθε, Ώπηο θαη Αξγε, είραλ κεηαθέξεη ζην ηεξφ λεζί ηεο Γήινπ, «ζετθά αληηθείκελα» γηά ηελ ηέιεζε ησλ εθεί κπζηεξίσλ, ηα ιεγφκελα

«Τπεξβφξεηα Γψξα» (Ηξφδ. Γ,33, Παπζ. I, 31, 2) θαη έκεηλαλ γηά

πάληα εθεί, κέρξη πνπ πέζαλαλ θαη έγηλε θνηλή ηαθή ηεο ζηάρηεο ηνπο

ζε εληαίν ηάθν (ν νπνίνο δελ παξαβηάζηεθε φηαλ έγηλε ην 426 π.α.ρ.ρ.

ν γλσζηφο εμαγληζκφο ηεο Γήινπ κε εθθέλσζε φισλ ησλ ηάθσλ πνπ

ην λεζί θηινμελνχζε, πξάγκα πνπ πεξίηξαλα απνδεηθλχεη πσο εθεί

δελ θπιάζζνληαλ ηα απνκεηλάξηα θνηλψλ αλζξψπσλ, αιιά -γηά λα

ρξεζηκνπνηήζσ ηνλ φξν ηνπ Pierre Roussel- «άγηα ιείςαλα»). Ο

Αξηζηέαο επίζεο, ν νπνίνο αλαθέξεηαη πσο θαηείρε ηε γλψζε λα

ηαμηδεχεη κε ην «αζηξηθφ ζψκα» ηνπ, πεξηεγείηαη νιφθιεξν ηνλ

Διιεληθφ Κφζκν θαη ηειηθά ζην Μεηαπφληην θαζηεξψλεη σο πνιηνχρν

Θεφ, ηνλ Τπεξβφξεην Απφιισλα (Ηξφδνηνο, Γ, 15).

Ο Κξεηηθφο («Φαίζηηνο») Δπηκελίδεο, ηεξέαο ηνπ Γηφο,

πξνθήηεο, κάληηο, ζεξαπεπηήο θη εμαγληζηήο, πξνηάζεθε κφιηο

ηέζζεξα ρξφληα κεηά ην ηέινο ηνπ 7νπ αηψλα π.α.ρ.ρ. ζηνπο Αζελαί-

νπο απφ ην Μαληείν ησλ Γειθψλ, γηά λα εμαγλίζεη ηελ πφιε απφ ην

«Κπιψλεην Αγνο». Δθαλε θαζαξκνχο θαη ζπζίεο, ζέζπηζε θαλφλεο θαη

ηειεηνπξγηθά θη αλαζηήισζε Νανχο («Αγλψζησλ Θεψλ» θ,ι.π.). Σν

ίδην έθαλε ζην Αξγφο, ηε πάξηε, θαη αιινχ. Πέζαλε ππέξγεξνο (θαηά

ηελ παξάδνζε 290 εηψλ -αλ είλαη λα πηζηέςνπκε θαη ηηο ππεξβνιέο

ηεο Βίβινπ πνπ ζέιεη ηνλ Αδάκ λα μεπεξλάεη ηα.. 930 έηε). Απφ ηνπο

Κξήηεο, εηηκάην σο Θεφο.

Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νφζνπ» ει. 148

(23) Σν ίδην κε ηε ζεκείσζε (14)

(24) Απηέο νη σσναθροιστικές πξνζεπρέο έρνπλ ζθνπφ λα δψζνπλ ηελ επθαηξία ζηνλ ιαηξεπφκελν «Αθέληε Θεφ» λα αντλεί

δχλακε θαη ςπρηθή ελέξγεηα απφ ηα πιήζε πνπ ηνπ αλνίγνπλ

ανσποψίαστα ηηο θαξδηέο ηνπο. Απηφο άιισζηε είλαη θαη ν βαζηθφο

ιφγνο πνπ φιεο νη «νξγαλσκέλεο» ζξεζθείεο (θαηά θαλφλα

κνλνζετζηηθέο) είραλ, έρνπλ θαη ζα έρνπλ σο πηφ βαζηθφ ηνπο

κέιεκα ηε δηαηήξεζε ή επαχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ πηζηψλ πνπ

ηνπο ανήκοσν. Αληίζεηα, ζηηο «θπζηθέο» θαη πνιπζετζηηθέο

ζξεζθείεο, ζηηο νπνίεο αλήθεη ε Πάηξηα Διιεληθή Θξεζθεία, ε

επηηπρήο επίθιεζε ηνπ Θείνπ είλαη δπλαηή θη απφ έλα κφλν άηνκν ή

ηεξνπξγφ. Γεο Murry Hope «The Greek Tradition», Dorset

Μ.Βξεηαλία, 1989, Element Books, θαζψο θαη W.R. Halliday

«Greek Divination: A Study Of Its Methods And Principles», London, 1913, Mac Millan & Co. Limited, θαη M. Eliad «Rites and

Symbols Of Initiation», New York, 1975, Harper & Row.

Θα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε εδψ κε ηδηαίηεξε έκθαζε, ηνλ

μεθάζαξα ενξηαζηηθφ ραξαθηήξα ηεο θάζε επηθνηλσλίαο ησλ Διιήλσλ

κε ηνπο Θενχο ηνπο. Πέξα απφ ηηο Δνξηέο, ηνπο Αγψλεο θαη ηα

ζπλαθή, αθφκε θαη απηφ ην ξήκα «ζχσ» (απφ ην νπνίν έρνπκε ηε

ιέμε «Θπζία») δελ ππνδειψλεη ραξάκηζκα, αιιά απφιαπζε.

χκθσλα κε ηηο -φπσο κπζνινγείηαη απφ ηνλ Ηζίνδν-ζπκβνπιέο ηνπ

Πξνκεζέσο πξνο ηνπο Έιιελεο, απηνί πξέπεη λα ηξψλε κε

ενξηαζηηθφ ηξφπν ην ηεξείν θαη απιψο λα ζχνπλ (δειαδή λα

θαπλίδνπλ) θάπνηα κε βξψζηκα θνκκάηηα ηνπ (ιίπε, νζηά, ζπιάρλα)

πξνο ζπκβνιηθφ θάιεζκα ησλ Θεψλ ζην Ιεξφ Γεχκα ηνπο (εηθφλα 18).

Οζνη ελδηαθέξνληαη γηά πεξαηηέξσ κειέηε πάλσ ζηελ αξραηνειιεληθή

ζπζία, κπνξνχλε λα δηαβάζνπλ ην βηβιίν «The Cousine Of Sacrifice

Among The Greeks» ησλ Marcel Détienne θαη Jean-Piene Vernant,

αιιά θαη ην πξνο έθδνζε βηβιίν ηνπ γξάθνληνο «Δνξηέο Καη

Ιεξνπξαμίεο Σσλ Διιήλσλ».

Έλα αξλεηηθφ παξάδεηγκα ηνχ πφζν ζεκαληηθή είλαη ε φιε

νπηηθή αλαθνξηθά κε ηε ζρέζε πξνο ηνπο Θενχο κάο δίλεη ν πνιχο

Walter Burkert. Αξλνχκελνο λα αλαδπζεί ζηελ πνιπζετζηηθή νπηηθή,

θαη ζπλεπψο παξακέλνληαο ζηε ξερφηεηα θαη ην ππνζπλείδεην

ει. 149 Σφκνο Πξψηνο - «Πεξί 7ων Παηξψσλ Θεψλ»

ζχκπιεγκα ησλ «κνλνζετζηψλ» πεξί αμησκαηηθήο ηάρα κε δπλαηφηεηαο

ηαχηηζεο ηεο αλζξψπηλεο θαη ηεο ζετθήο ραξάο, ν Burkert αηζζάλεηαη θάπνπ ππνρξεσκέλνο λα αλαξσηεζεί ζρεηηθά κε φια απηά: «(Η ηειεηή)

είλαη μεθάζαξα θαη άκεζα πξνο φθεινο ηνπ Αλζξψπνπ. Δίλαη άξαγε ν

Θεφο «εθείλνο ζηνλ νπνίν» γίλεηαη ε ζπζία, ηίπνηα πεξηζζφηεξν απφ

κία εκθαλήο δηθαηνινγία γηά ενξηαζηηθφ θαγνπφηη;» («Homo Necans.

The Anthropology of Ancient Greek Sacrificial Ritual & Myth»,

Μπέξθιευ θαη Λνο Αληδειεο, «University Of California Press», 1983).

(25) To ίδην κε ηε ζεκείσζε (14)

(26) Δίλαη πνιχ εληππσζηαθφ ην γεγνλφο πσο ην «ηπραίν» άηνκν

δηθαηνχην λα επηθνηλσλήζεη κε ηηο ζεφηεηεο απφ κνλαρφ ηνπ. Απηφ, ζε

ζπλδπαζκφ κε ηελ πιήξε αλππαξμία αξρψλ, δνγκάησλ θαη «κεγάισλ»,απφιπησλ θαη «θνζκηθψλ» Αιεζεηψλ, αλαδεηθλχεη ηελ

ηερληθή ηεο επηθνηλσλίαο (ηειεηνπξγία) ζε πεξηζζφηεξν ζεκαληηθή απφ

ηε ζξεζθεπηηθή πεπνίζεζε. ηε γλσζηή «Ιζηνξία ηνπ Διιεληθνχ

Δζλνπο», ηεο «Δθδνηηθήο Αζελψλ» δηαβάδνπκε φηη «ήηαλ αξθεηφ λα

ηειεί θαλείο κε επιάβεηα ηελ ηππηθή ιαηξεπηηθή πξάμε, ηεξψληαο κε

αθξίβεηα ηνπο ηειεηνπξγηθνχο θαλφλεο, γηά λα έρεη ηελ εχλνηα ησλ

Θεψλ. Θεάξεζηνο ήηαλ, θαηά ηνλ Ηζίνδν, ν άλζξσπνο πνπ θάζε εκέξα

πξηλ ηελ απγή, πξηλ θαηαπηαζηεί κε νπνηαδήπνηε δνπιεηά, έπιελε ηα

ρέξηα ηνπ θαη έθαλε ζπνλδή θξαζηνχ γηά ηνλ Γία, ή γηά άιιν Θεφ πνπ

ήζειε λα έρεη ηελ εχλνηα ηνπ..»

Δπίζεο, ν Walter W. Hyde γξάθεη: «Η Θξεζθεία ησλ Διιήλσλ,

δελ είρε λα θάλεη κε θαλέλα ηξφπν κε πίζηε, αιιά κε πξαθηηθή. Γελ

δηέζεηε δφγκαηα, ηεξά βηβιία, ή summa ζενινγηθή... Οη ηεξείο,

εθιεγκέλνη κέζα απφ ζπλειεχζεηο, δελ απεηέιεζαλ πνηέ ηνπο κία

ζενινγηθή απζεληία θαη πνηέ ηνπο δελ ζπγθξφηεζαλ παληνδχλακεο

θάζηεο.. Πνηέ ηνπο νη Έιιελεο δελ ζεψξεζαλ αλαγθαία ηελ χπαξμε

δηακέζσλ αλάκεζα ζε απηνχο θαη ζηνπο νηθείνπο Θενχο ηνπο.. Η

απνπζία επίζεκνπ ηδξπηή, απνθάιπςεο, απζηεξήο ζενινγίαο,

δφγκαηνο θαη νκνηνκνξθίαο, θαηέιεμε ζε παξνρή κηαο πνιχ κεγάιεο

ειεπζεξίαο. Ο θάζε Έιιελαο έλνησζε

ει. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Tufi/ Διιήλσλ Νόζνπ»

ειεύζεξνο λα πηζηέςεη ό,ηη εθείλνο ζεσξνύζε ζσζηό» («Greek

Religion And Its Survivals», Ν. Τόξθε, «Cooper Square Publishers

Ine», 1963).

(27) Μία .θαηαπιεθηηθή εξγαζία πάλσ ζηνπο δηάθνξνπο ηύπνπο αξραηνειιεληθώλ βσκώλ (εηθόλα 19), από ηελ πξντζηνξηθή πεξίνδν

κέρξη ηελ ειιεληζηηθή, έρεη θάλεη ν Contantine G. Yavis («Greek Altars.

Origin And Typology», St. Louis Missouri, 1949, «St. Louis University

Press»). Υξήζηκε ζα ήηαλ επίζεο θαη ε παξάζεζε θάπνπ εδώ ηνπ

νξηζκνύ ηεο «Θπζίαο», από ηνλ Πιάησλα, σο «πξνζθνξά δώξνπ

ηηλόο εηο ηνπο Θενύο, νπρί δειαδή αγάικαηνο (αλαζήκαηνο), αιιά

πξνζθνξά εδσδίκνπ ηηλόο, ζθαγίνπ, ηεξείνπ, θαξπνύ, πέκκαηνο,

γάιαθηνο, νίλνπ, ειαίνπ, ύδαηνο..»

(28) Δθηελείο αλαθνξέο ζρεηηθά κε ην από πνηνπο ζπγθεθξηκέλνπο

αξραίνπο Έιιελεο ζπγγξαθείο δίλνληαη ηα πξναλαθεξζέληα ζηνηρεία,

ππάξρνπλ γηά ηνπο ελδηαθεξόκελνπο αλαγλώζηεο ζηηο ζεκεηώζεηο ηνπ

πξώηνπ θεθαιαίνπ ηνπ έξγνπ ηνπ Lewis Richard Farnell «The Cults

Of The Greek States», Oxford, 1907, Σόκνο I. Να αλαθέξνπκε επίζεο

θάπνπ εδώ, πσο αθόκε θαη ν Κιήκεο ν Αιεμαλδξεύο, κε πεγή ηνπ ην

-θπζηθά ζήκεξα εμαθαληζκέλν- έπνο ηνπ Κνξίλζηνπ πνηεηή ηνπ 7νπ

αηώλα π.α.ρ.ρ. Δπκήινπ «Δπξσπίε», νκνινγεί πσο «ΣΟ ΔΝ

ΓΔΛΦΟΙ ΑΓΑΛΜΑ ΣΟΤ ΑΠΟΑΛΩΝΟ ΚΙΟΝΑ ΔΙΝΑΙ». Δπίζεο ζηελ

«Ιζηνξία ηνπ Διιεληθνύ έζλνπο» (Σόκνο Γ, «Κιαζζηθόο Διιεληζκόο»

θαη ζηα θεθάιαηα «Δπίζεκε Θξεζθεία θαη Πεγαία Λαηξεπηηθή

Γηάζεζε» θαη «Αληηθείκελα θαη Υώξνη Με Τπεξαηζζεηή Γύλακε»,

ΑζήλαΙ, «Δθδνηηθή Αζελώλ») δηαβάδνπκε ηα όζα ζρεηηθά γξάθεη ν

θαζεγεηήο Ν.Γ.Παπαραηδήο: «Αλ ηα αγάικαηα ησλ Θεώλ ηα

απνκάθξπλε από ηε ζξεζθεία ε δεμηνηερλία ησλ πιαζηώλ ηνπο, όκσο

ηα παιαηά μόαλα κε ηελ υποηυπώδη κνξθή ηεο ζεόηεηνο δελ έραζαλ

ηελ αμία ηνπο γηά ηελ ιαηξεία, νύηε νη αιάμεπηνη ιίζνη ηε κπζηηθή ηνπο

δύλακε: νη ηξεηο άκνξθεο πέηξεο ζηνλ Οξρνκελό ήηαλ πηό ζεβαζηέο

από ηα ζηεκέλα πιά'τ ηνπο ηζάξηζκα θαη σξαία αγάικαηα ησλ Υαξίησλ.

Κνληά ζηνλ Οξρνκελό, ζηα βόξεηα ηεο Κσπατδνο, δηεηεξείην σο ηα

ύζηεξα ρξόληα ηεο αξραηόηεηνο, ζηελ πνιίρλε Ύεηην, κία εληειώο

αιάμεπηε πέηξα, ε νπνία εθεωπείηο εικόνα ηνπ Ηξαθιένπο,

εμαηξεηηθά ζεβάζκηα γηαηί θνληά ζ'απηήλ έβξηζθνλ ηε ζεξαπεία ηνπο

πνιινί

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

άξξσζηνη... Δλα άκνξθν θνκκάηη μύινπ ζηνλ «ζάιακν ηεο εκέιεο»,

ζηε Θήβα, ήηαλ αληηθείκελν εξαιπεηικά ιεπό. Σν είραλ επελδύζεη ζηα

ύζηεξα ρξόληα ηεο αξραηόηεηνο κε ράιθηλν δηάθνζκν θαη ην ηηκνύζαλ

γηά ηελ ππεξθπζηθή ηνπ δύλακε σο Γηόλπζν Καδκείν... εβαζηή ήηαλ

θαη ε παιαηά εικόνα ηεο Ήξαο ηεο άκνπ πνπ πεξηγξάθεηαη σο απιή

«άμννο ζαλίο», ηελ νπνία όκσο νη ακηώηεο ηηκνύζαλ πεξηζζόηεξν

από ην λεώηεξν σξαίν άγαικα ηεο Θεάο. Σν μόαλν κε ηελ

ππνηππώδε αλζξώπηλε κνξθή πξνθαινύζε δένο. Σν λεώηεξν καξκάξηλν ή ράιθηλν πιαζηηθό έξγν ραξαθηεξηδόηαλ σο «άγαικα»

ηνπ Θενύ ή ηεο Θεάο (πνπ έθαλε απιώο ηνλ Θεό ή ηελ Θεά λα

«αγάιιεηαη»). ην πξώην ην θέληξν ηνπ βάξνπο έπεθηε ζην

πεξηερόκελν (πξνθαινύζε κπζηηθό θινληζκό κε ηελ δύλακε πνπ

πεξηείρε), ζην δεύηεξν έπεθηε ζηελ κνξθή (ζθνπόο ηνπ ήηαλ λα

πξνζθέξεη απόιαπζε θαιαηζζεηηθή). Πνιιά είλαη ηα παξαδείγκαηα

ησλ πόιεσλ, νη νπνίεο ήζειαλ λα αληηθαηαζηήζνπλ θζαξκέλα παιαηά

μόαλα κε λεώηεξα εππαξνπζίαζηα αγάικαηα, αιιά εμποδίζονηαν με

όνειπα και θεϊκά ζημάδια θη έηζη απνθάζηδαλ ή λα κε ζηήζνπλ

θαηλνύξγηα, ή λα δηαηεξήζνπλ ηα παιαηά πιάτζηα θαηλνύξγηα..»

(δηθέοκνπ εκθάζεηο)

Η κε νληνκνξθηθή απηή θάζε ηεο ιαηξείαο ησλ Διιήλσλ,

πνπ δελ ηεξκαηίζηεθε κήηε θαλ κεηά ηελ εηθαζηηθή έθξεμε ηεο

«θιαζζηθήο» πεξηόδνπ, όηαλ πηά ζηνπο Θενύο δηλόηαλ πάλσ ζην

κάξκαξν απνθιεηζηηθά αλζξώπηλε κνξθή -ηξαλό παξάδεηγκα έρνπκε

ηνλ θνξηλζηαθνύ ξπζκνύ θίνλα ζην γλσζηό Ναό ηνπ Δπηθνύξεηνπ

Απόιισλνο ζηηο Βάζζεο λα ζπκβνιίδεη απηόο αληί αλζξσπόκνξθνπ

αγάικαηνο ηνλ Θεό- είλαη πνιύ ζεκαληηθή γηαηί θαηαξξίπηεη ηελ

επαίζρπληε ζπθνθαληία ησλ απηναπνθαινύκελσλ «κνλνζετζηώλ»

θαηά ησλ Διιήλσλ, πσο ηάρα νη ηειεπηαίνη θάλαλε

εηδσινπξνζθύλεζε. Μία ζπθνθαληία πνπ δπζηπρώο εκείο: νη

απόγνλνη ησλ αιεζηλώλ Διιήλσλ επηηξέπνπκε αθόκα λα

επαλαιακβάλεηαη από ηνπο ζξαζύηαηνπο νπαδνύο ηνπ Ιαρσβά. Σν

θσκηθό πάλησο είλαη, πσο θαη απηνί νη ίδηνη, ε κία αίξεζε Σνπο

ελαληίνλ ηεο άιιεο, ηξαγηθά ζύκαηα κηαο «λπλ θαη αεί» πηζηήο

ηήξεζεο ηεο Πξώηεο Δληνιήο ηνπ Θενύ ηνπο Ιαρσβά πξνο ηνλ

πνιηηηζκηθά θαζπζηεξεκέλν ιαό ηνπ Μσπζή, θαη'επαλάιεςε έρνπλ

βξεζεί λα αιιεινθαηεγνξνύληαη γηα «εηδσινπξνζθύλεκα» θαη άιια

Σελ. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

αλππόζηαηα. Πξσηαζιεηέο απηήο ηεο πλεπκαηηθήο ππαλάπηπμεο, νη

θαη'εμνρήλ «αλεηθνληζηέο» κνπζνπικάλνη, εβξαίνη θαη πξνηεζηάληεο ρξηζηηαλνί θαηεγνξνύλ ηνπο ππόινηπνπο ρξηζηηαλνύο σο. «εηδσιν-

ιάηξεο». Ωζηόζν νη πξώηνη πξνζεύρνληαη θαζεκεξηλά κε ηε ζθέςε

θνιιεκέλε ζηελ Ηεξή Πέηξα, ηελ νπνία νθείινπλ κάιηζηα θαη λα

πξνζθπλήζνπλ από θνληά I αγγίμνπλ ηνπιάρηζηνλ κία θνξά ζηε δσή

ηνπο γηά λα πάλε ζηνλ.. Παξάδεηζν, ελώ ην ηεξαηείν ηνπο αξλείηαη

ζηνπο αιιόζξεζθνπο λα ηελ πιεζηάζνπλ -πξνθαλώο από

δεηζηδαηκνλία θαη ηξόκν κήπσο., ηδηνπνηεζνύλ ηε δύλακε ηεο.

Ο Renan, αλ θαη κε πνιπζετζηήο, εληνπίδεη σζηόζν θαη

θαηαγγέιεη όιε απηή ηελ αλόεηε πνιεκηθή ελάληηα ζηελ Πάηξηα

Διιεληθή «Θξεζθεία» -όπσο επίζεο θαη ηελ ζηθέ «λίθε» ηνπ

ιεγόκελνπ «Μνλνζετζκνύ» πάλσ ζηνλ παξαθκηαθό ηεο «ζσζία» ησλ

εθβαξβαξηζκέλσλ πξώησλ κεηαρξηζηηαληθώλ αηώλσλ-, όηαλ γξάθεη ηα εμήο: «Δθείλνο ν λεν-εηδσινιαηξηζκόο, εθείλε ε ζξεζθεία ησλ

αξραηνιόγσλ θαη ησλ ζνθηζηώλ, ήηαλε αλόεηε θαη αζήκαληε. Ζ

αίζζεζε ηνπ σξαίνπ, πνπ απνηεινύζε ηα ζεκέιηα ηεο Διιεληθήο

Θξεζθείαο, είρε αξρίζεη λα ράλεηαη. Οη ηεξαηώδεηο Θενί ηεο Αλαηνιήο,

ελλννύκελνη έμσ από θάζε δηάζηαζε, αληηθαζηζηνύλ ηηο αξκνληθέο

δεκηνπξγίεο ηεο Διιάδνο. Δλαο απόθξπθνο θαη αλώλπκνο Θεόο

απεηιεί λα θαζππνηάμεη ηα πάληα... Ζ Αξραία Θξεζθεία δελ

αληηθξίδεηαη παξά κόλν ζε απηή ηε ζηηγκή ηεο παξαθκήο, θαη ηελ

έρνπλ θξίλεη γεληθά άζρεκα., θαη ε πνιεκηθή θάησ από ηελ νπνία

ππέθπςε (απηόο) ν εηδσινιαηξηζκόο, ππήξμε βαξεηά, ζθνδξή, θαθήο

πίζηεο, όπσο όιεο νη πνιεκηθέο. Οη αληηιεθηηθνί γεληθά, δελ ζθέπηνληαη

παξά λα βξνπλ ηνλ αληίπαιν ηνπο κ'ειαηηώκαηα, ππνρσξνύλ πνιύ

ζπρλά ζηνλ πεηξαζκό λα παξνπζηάζνπλ ζαλ αλόεηε ηε δηδαζθαιία

πνπ θαηαπνιεκνύλ, γηά λα παξαδνζνύλ ζην πιενλέθηεκα

λ'αλαθαιύςνπλ ηελ αλνεζία πνπ απηνί έρνπλ ζέζεη εθεί. Μέζνδνο

θνηλή, γηαηί ηίπνηα δελ ππάξρεη πνπ λα κελ έρεη θαη ηελ αλόεηε

πιεπξά ηνπ. Αιιά θαη κέζνδνο επηθίλδπλε, γηαηί μαλαγπξίδεη αιάζεηα

ελάληηα ζε θείλνπο πνπ ηε κεηαρεηξίδνληαη. Μεξηθνί Παηέξεο ηεο

Δθθιεζίαο κεηαρεηξίζηεθαλ ηε κέζνδν ηεο πνιεκηθήο κε ηξνκεξή

ζθνδξόηεηα., ελάληηα όκσο ζ'έλαλ εηδσινιαηξηζκό θαθώο

εξκελεπκέλν. Υηππήζεθαλ ζώκα κε ζώκα κε ηνπο ζενύο ηνπο

βγαικέλνπο από ηελ θαληαζία ηνπο θαη ζξηάκβεπζαλ έηζη εύθνια

ζ'απηή ηελ εύθνιε κάρε ελάληηα

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

σε σκιές». Renan, ζηό ίδην κε ζεκείσζε (3), δηθέο κνπ νη εκθάζεηο.

(29) L. R. Farnell: Σν ίδην κε ηε ζεκείσζε (28)

(30) «ην Ναό ηεο Αιέαο, θύιαγαλ νη Σεγεάηεο ηα δόληηα ηνπ Καιπδσλίνπ Κάπξνπ, ζηελ εμόλησζε ηνπ νπνίνπ είρε

απνθαζηζηηθά ζπκβάιεη ε ηνπηθή εξσίδα Αηαιάληε. Δίραλ ηε θήκε

πσο απέηξεπαλ θάζε θαθό κε ηε κπζηηθή ηνπο δύλακε. Ζ θήκε

απηή είρε θζάζεη σο ηνλ απηνθξάηνξα Αύγνπζην, ν νπνίνο ηα πήξε

ζηελ Ρώκε. Πεξηηηό είλαη λα κλεκνλεπζνύλ εδώ ηα θαη'εμνρήλ «ηεξά

αληηθείκελα», δει. ηα κπζηηθά ζύκβνια πνπ ρξεζηκνπνηνύζαλ ζε

όιεο ηηο κπζηηθέο ηειεηέο (όπσο ηα πνιπζπδεηεκέλα αληηθείκελα πνπ

πεξηεξγάδνληαλ νη κπνύκελνη ζηα Διεπζίληα Μπζηήξηα, παίξλνληαο

ηα από ηελ Κύζηε, ή ηα αληηθείκελα πνπ θαηά ηελ ενξηή ησλ

Αξξεθνξίσλ παξέδηδε ηε λύθηα ε ηέξεηα ηεο Αζελάο ζε δύν κηθξά

θνξίηζηα, ηηο αξξεθόξεο, ή αξξεηνθόξεο παξζέλεο)..» (Ν. Γ.

Παπαραηδήο ζηελ «Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Δζλνπο», όπσο ζε

ζεκείσζε (28).

(31) ην πεξίθεκν «κέγαξν» ηεο Πύινπ, έρνπκε θηλεηνύο βσκνύο θαη

απιάθη ππνδνρήο ζπνλδώλ δίπια ζηνλ ηειεηνπξγηθό ζξόλν. Αλάινγεο

ελδείμεηο -κε παξνπζία ζεκαληηθνύ αξηζκνύ από εηδώιηα ζενηήησλ ή

ηεξώλ όθεσλ- έρνπκε θαη ζηηο Μπθήλεο, ηελ Κέα θ.ά. (R.J. Hopper

«The Early Greeks», Νέα Τόξθε, 1977).

(32) Ζ θξάζε «ππεξ βσκώλ θαη εζηηώλ» δείρλεη μεθάζαξα πσο ν

βσκόο απνηεινύζε ην ππέξηαην ζξεζθεπηηθό «πξνο ππεξάζπηζε

ζηνηρείν», όπσο αθξηβώο θαη ην ζπηηηθό (εζηία) απνηεινύζε ην

ππέξηαην πξνζσπηθό. Γελ είλαη ηπραίν, πσο νη Υξηζηηαλνί

θαηαζηξνθείο ηεο Οιπκπίαο, πξώηα ηζνπεδώζαλε ηνλ παλάξραην θαη

κεγαιεηώδε -ύςνπο εμίκηζε κέηξσλ (εηθόλα 20)- ηεθξόθηηζην βσκό ηνπ

Οιπκπίνπ Γηόο θαη αξγόηεξα ππξπνιήζαλε ηνλ θπξίσο Ναό (επί

Θενδνζίνπ ηνπ Β, ηνπ επσλνκαδόκελνπ Μηθξνύ).

(33) Ο Θεάλαμ Γίαο-Εεύο (Γεύο, Εελ, δεύο, Σαλ), αληηπξνζσπεύεη

ηελ ειιεληθή έθθξαζε θαη κνξθή (εηθόλα 21) ηνπ παλάξραηνπ, θαη

παγθόζκηνπ από ηελ αηγετδναηιαληηθή επνρή Μέγηζηνπ ησλ Θεώλ

Σελ. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

(Deus, Θεόο, Deiwos), ελόο Θενύ ηνπ γήηλνπ θαη ζπκπαληηθνύ

Οπξαλνύ (Ο Εεύο, όπσο ηνλίζακε θαη ζην θπξίσο θείκελν, είλαη Θεόο

ηνπ Οπξαλνύ θαη όρη Θεόο Οπξαλόο, πνπ θνζκνγνληθά πνιύ

πξνγελέζηεξνο ηνπ Γηόο απνηειεί το Όριο των Πραγμάτων).

Δμαηηίαο ηεο έθηαζεο ηνύ σο άλσ πνιηηηζκνύ πξηλ ηηο θαηαβπζίζεηο

ησλ κεηξνπόιεσλ, κε ηελ ίδηα ξίδα νλόκαηνο ζπλαληάκε αληίζηνηρνπο Μέγηζηνπο Θενύο θαη ζε κία αηειείσηε ζεηξά ιαώλ: Νηηά-νπο ζηα

ζαλζθξηηηθά, Σίνπ θαη Νηίνπ ζηνπο αξραηνγεξκαληθνύο ιανύο, Νηηέβαο

ζηνπο Ληζνπαλνύο, Νηηέβο ζηνπο αξραηνξώζζνπο, Νηέτβαο ζηνπο

Πξώζζνπο, Σίληα ζηνπο Δηξνύηζθνπο (νη νπνίνη ζύκθσλα κε ην

Βηξγίιην, «πνηέ δελ κεηέθεξαλ ππξ ζηνπο βσκνύο ηνπο, αιιά κε

επίθιεζε ζηνλ Σίληα, θαηέβαδαλ ην νπξάλην ππξ»), Jupiter αιιά θαη

Diespiter εθ ηνπ dies (εκέξα) ζηα Λαηηληθά -ν Εεύο ζηελ Αραΐα

ιαηξεπόηαλ θαη σο «εκέξηνο».. ηνπο αξραίνπο Ηλδνύο, νλνκάδεηαη

Dyauh Pitar (Εεύο Παηήξ) έρεη ζύκβνιν ηνπ ηνλ ηαύξν θαη

παληξεύεηαη ζύκθσλα κε ηελ εθεί βεδηθή κπζνινγία ηε Θεά ηεο Γεο

(Diunah, Juno, ή Ήξα ησλ Ρσκαίσλ), πνπ έρεη ζύκβνιν ηεο ηελ

αγειάδα, όπσο αθξηβώο θαη ε Θεά ησλ Διιήλσλ Ήξα. ηελ Διιάδα, σο Θεόο Ύςηζηνο, ιαηξεύηεθε ζε θνξπθέο βνπλώλ (π.ρ. «Εεπο

Αθξαίνο» ζην Πήιην, ηελ Ορε θ.α.), ζπρλά κνηξαδόκελνο ηνλ ηόπν κε

βσκνύο ηεο Ήξαο, όπσο ζην όξνο Αξαρλαίνλ, θαη ην όξνο Απέζαο

ηεο Κνξηλζίαο. ηελ πηό πςειή θνξπθή ηεο Αίγηλαο θαη ζηελ θνξπθή

ηνπ Λπθαίνπ Οξνπο έγηλαλ νη δπό ηζηνξηθά γλσζηέο πανελλήνιες

επηθιήζεηο ζην Θεό Γία («Αθέζην») γηά βξνρή.

Ζ ελ Διιάδη ιαηξεία ηνπ Θενύ έρεη θπζηθά απηνρζνλία θαη

πξσηνζπλαληηέηαη «ηζηνξηθά» ηόζν ζην όξνο Λύθαηνλ ηεο Αξθαδίαο

όπνπ θαη ζεσξείηαη όηη ζηήζεθε ο πρώτος εν Ελλάδι βωμός

(«Οιύκπηνο» U-ru-pa-ja-jo ζηε Γξακκηθή γξαθή ηεο Πύινπ θαη

«Λπθαίνο»), όζν θαη ζηε Γσδώλε («Νάτνο»). Ζ ιαηξεία ηνπ Θενύ

ζηελ Κξήηε (σο «Εάο Κξεηαγελήο» ή «Γηθηαίνο»), αλ θαη θαη' όλνκα

ιαηξεία Γηόο, κάιινλ ζα πξέπεη πηό ζσζηά λα ζεσξείηαη ιαηξεία

-εηενθξεηηθήο θαηαγσγήο- ζλεζθνληνο θαη αλαζηαηλόκελνπ Θενύ,

παηδηνύ ηεο Γήο (Ρειραλόο / Θεόο Γηόλπζνο) ε νπνία πνιύ αξγόηεξα

«νιπκπηνπνηήζεθε» κεηά ηε δσξηθή εγθαηάζηαζε. (Δίλαη γλσζηόο

άιισζηε θαη ν παξάδνμνο ηζρπξηζκόο -«ΝΔΑΝΘΖ Ο ΚΤΕΗΚΖΝΟ

ΚΑΗ ΑΓΑΘΟΚΛΖ Ο ΒΑΒΤΛΩΝΗΟ ΜΤΘΔΤΟΤΗΝ ΔΝ ΚΡΖΣΖΗ

ΓΔΝΔΘΑΗ ΣΖΝ ΣΟΤ ΓΗΟ ΣΔΚΝΩΗΝ ΔΠΗ ΣΖ

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

ΓΗΚΣΖ..»- πεξί γελλήζεσο, ζαλάηνπ θαη ηαθήο ηνπ «Κξεηαγελνύο

Εελόο» ζην ζπγθεθξηκέλν λεζί, έλαο ηζρπξηζκόο πνπ έθαλε ηνπο

Κξήηεο αληηθείκελν ριεύεο γηα όινπο ηνπο ππόινηπνπο Έιιελεο (Ο

ηάθνο ηνπ Γηόο είρε, θαηά ηε γλώκε θάπνησλ ζύγρξνλσλ εξεπλεηώλ,

ηελ αιιεγνξηθή ζεκαζία ηεο «αηώληαο έδξαο» ηνπ δηαξθώο

αλαγελλώκελνπ θαη ζλήζθνληνο Θενύ). Αλάινγεο «παηξόηεηεο»

Εελόο ηζρπξίζηεθαλ βεβαίσο θαη νη Λπδνί ησλ άξδεσλ - «ΑΡΓΔΗ,

Ζ ΛΤΓΩΝ ΔΞΟΥΟ ΔΗΜΗ ΠΟΛΗ. ΜΑΡΣΤ ΔΓΩ ΠΡΩΣΖ ΓΔΝΟΜΖΝ

ΓΗΟ»- νη Αξθάδεο -δηαζέηνληεο κάιηζηα θαη ηεξό ζπήιαην πάλσ ζην

όξνο Θαπκάζηνλ ηεο Γνξηπλίαο- νη Αηγηείοθ,ά.)

(34) Ο Κξνλίδεο αληάξηεο, πξνζπαζώληαο λα εμαζθαιίζεη πσο δελ

ζα αλαηξαπεί, ρξεζηκνπνηεί γηά ηελ πξνζηαζία ηνπ ην Κξάηνο θαη ηε

Βία. Απηνί νη δύν ππεξέηεο ηνπ είλαη πνπ θαξθώλνπλ ηνλ κάξηπξα ηνπ

Αλζξώπηλνπ Γέλνπο θαη Φσηνδόηε Πξνκεζέα, ζηνλ Καύθαζν, σο

ηηκσξία γηά ηελ «Ύβξηλ» ηεο πξνζθνξάο ηνπ δώξνπ ηεο Γλώζεο ζηελ

αλζξσπόηεηα. Μεηά ηελ γέλλεζε ηνπ Γηνλύζνπ, ν Εεύο εμαγλίδεηαη

από ην «κίαζκα» ηεο αληαξζίαο θαηά ηνπ παηέξα ηνπ Κξόλνπ, γίλεηαη

πηά Οιύκπηνο (δειαδή Οινιακπήο), θαη ην Κξάηνο θαη ε Βία

παξακεξίδνληαη παληνηηλά από ηελ Γίθε θαη ηελ Δπλνκία. Μέζα από

έλαλ εκθαλή αλαρξνληζκό ε εζηόδεηα αθήγεζε θέξλεη ηνλ Ζξαθιή,

εδώ βέβαηα σο ζεόηεηα ειηαθή γηα απηό θαη ε κεγάιε ρξνλνινγηθή

αζπλέπεηα, λα ειεπζεξώλεη από ηνλ βξάρν ηνπ Καπθάζνπ («ΟΤΚ

ΑΔΚΖΣΗ ΕΖΝΟ ΟΛΤΜΠΗΟΤ» δειαδή «θαη όρη δίρσο ην ζέιεκα ηνπ

Γηόο Οιπκπίνπ», Θενγνλία 529) ηνλ αιπζζνδεκέλν Σηηάλα, απηόλ ηνλ

ζαπκαζηό, πνιύπαζν κάξηπξα ππέξ ηεο αλζξώπηλεο ύπαξμεο, πνπ

ζηε ζπλέρεηα, θέξσλ ζηδεξέλην δαρηπιίδη ζην ρέξη (πξνο αλάκλεζε

ηεο θνβεξήο Ύβξεσο πνπ ηόζν αληδηνηειώο δηέπξαμε γηα ράξε ηνπ

γέλνπο ησλ αλζξώπσλ) θαη ζηεθάλη ιπγαξηάο ζην θεθάιη (ζύκβνιν

επηείθεηαο, ζπγλώκεο θαη ζπκθηιίσζεο), επαλήιζε ζηνλ Όιπκπν,

έδσζε ην ρέξη ζηνλ ζεάλαθηα Γία θαη έγηλε νκόθσλα δεθηόο σο

αηώληνο (θαη βέβαηα πάληνηε αλζξσπνιάηξεο) ζύκβνπινο ησλ

Διιήλσλ Θεώλ. ε αλάκλεζε απηήο ηεο αλόδνπ ηνπ κάξηπξα

Σηηαλνζενύ, νη ζενδίδαθηνη πξνγνλνί καο ζα γηνξηάδνπλ επί αηώλεο

ζηελ πόιε ησλ Αζελώλ ηα «Πξνκήζεηα», κε αγώλεο ιακπαδεθνξίαο

εθήβσλ

ει. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «.Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

ζηεθαλσκέλσλ θαη απηώλ κε θιαδηά ιπγαξηάο. Σέινο, ε νξηζηηθή

ιαηξεία ηνπ Θενύ Γηόο σο «Οιπκπίνπ», έρεη ραξαθηήξα παλειιήλην:

Λαηξεύεηαη ζε Αζήλα, Μίιεην, Οιπκπία, Υαιθίδα, πάξηε, Μέγαξα,

Κόξηλζν, πξαθνύζεο, Νάμνθ,ι.π.

(35) Πέξαλ από ηελ κπζνινγία, πνπ ζπρλά , νύησο ή άιισο κάο θέξλεη ηε Θεά Ήξα λα., ζπλνκηιεί κε ηελ θνζκνγνληθή αξρή Γaia

(δειαδή ην έδξαλν εθδήισζεο ηνπ Κόζκνπ), είλαη ραξαθηεξηζηηθή

γηα ηνλ επίζεο ζαθέζηαην δηαρσξηζκό ηεο Ήξαο από ηελ απόιπηε

εθπξόζσπν ηεο Φπρήο ηεο Γήο Θεά, δειαδή από ηε Γήκεηξα, ε

πιεξνθνξία πσο θαηά ηνλ ενξηαζκό ζε Διεπζίλα θαη Αζήλα, ηνπ

Ηεξνύ Γάκνπ αλάκεζα ζηελ Κόξε ηεο Θεάο θαη ζηνλ Ηαθρν (Γηόλπζν),

κηαο ενξηήο δειαδή θαζαξά ρζόληνπ ραξαθηήξα, ην Ηεξό ηεο Ήξαο

ζηελ Αζήλα έθιεηλε ζπκβνιηθά. Δπίζεο ζε ζαθή δηαρσξηζκό ηεο

ζέζεο ηεο μεθάζαξα ππέξγεηαο Θεάο Ήξαο -ηελ νπνία ν Πιάησλ

ηαπηίδεη κε ηνλ Αέξα θαη πνπ ζπρλά, όπσο θαη ν Εεύο, ιαηξεπόηαλ

ζηηο θνξπθέο ησλ βνπλώλ σο «Αθξαία» θαη «Βνπλαία»- από ηηο

«ρζόληεο» δξαζηεξηόηεηεο θη επηινγέο ηνπ Γηνλύζνπ, ιέγεηαη πσο νη ηέξεηεο ησλ δύν ζενηήησλ ζηα αληίζηνηρα αζελατθά Ηεξά, δελ

κηινύζαλ δεκόζηα πνηέ κεηαμύ ηνπο, θαη ζηνπο Νανύο ηεο Ήξαο δελ

θύηεπαλ πνηέ θηζζό (Lewis Richard Farnell: «The Cults Of The

Greek States», Vol I, Ομθόξδε, 1907)

(36) κία από ηηο ρεηξόηεξεο εμεγέξζεηο ηνπ Διιεληθνύ Παλζένπ

ελάληηα ζηελ εμνπζία ηνπ Γηόο, ήηαλ -ζύκθσλα κε ηελ

κπζνινγία-εθείλε πνπ νξγάλσζε ε Θεά Ζξα. Απηή ηελ θνξά ν Εεύο

αθηλεηνπνηείηαη κε δεζκά θαη νη Θενί ηνλ πεξηγεινύλ, θαη

απειεπζεξώλεηαη κόλν κε ηελ βνήζεηα ηεο Θέηηδνο. «Ζ εμνπζία ηνπ

Γηόο πάλσ ζηελ Ζξα, δελ ππήξμε πνηέ εύθνιε ππόζεζε. Πνηέ ηνπ

απηόο δελ ρξεζηκνπνίεζε ηελ ππεξνρή ηεο δύλακεο, αιιά δεηνύζε

πάληνηε λα γίλεη ε εμνπζία ηνπ απνδεθηή», ζεκεηώλεη ν Philip Δ.

Slater («The Glory Of Hera», Βνζηώλε, « Beacon Press», 1968)

(37) Ο Πιάησλ καο δηαζώδεη ζηνλ «Σίκαην» ηελ γλσζηή αθήγεζε

ησλ αηγππηίσλ ηεξέσλ ηεο ζεάο ΝήΊ ζηνλ όισλα, ζρεηηθά κε ηελ

ζύγθξνπζε ζε κία παλάξραηα επνρή ησλ Αζελαίσλ Διιήλσλ κε

ηνπο Αηιαληηδείο όηαλ νη ηειεπηαίνη είραλ επηρεηξήζεη λα θαηαιάβνπλ

ηνλ θόζκν (ε αλάκλεζε πηζαλώο εθείλεο ηεο ζύγθξνπζεο,

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

δηαζώζεθε από ηελ Μπζνινγία θαη ν γλσζηόο αληαγσληζκόο ηνπ

Πνζεηδώλνο κε ηελ Αζελά γηα ηελ πόιε ησλ Αζελώλ). Απηή ε

θαηαγεγξακκέλε -άξα ηζηνξηθή- αθήγεζε σζηόζν, δελ παίξλεηαη

ππ'όςε από θαλέλα εξεπλεηή ηεο «πεπαηεκέλεο» κε ηελ θνπηή

δηθαηνινγία πσο ν όισλ πξηλ πνιηηεπηεί ήζειε λα γίλεη., πνηεηήο,

άξα νη ζεκεηώζεηο ηνπ πνπ βξήθε ν Πιάησλ, ήηαλ κπζεύκαηα (..).

Αηπρώο γη'απηνπο σζηόζν, ππάξρεη θαη ε καξηπξία ηνπ

«κεηα-ρξηζηηαληθνπ» Πξόθινπ: Ορη κόλν επηζθέθηεθε ηνλ ίδην λαό, όρη

κόλν άθνπζε ηελ ίδηα αθήγεζε από ην εθεί ηεξαηείν, αιιά θαη δειώλεη

μεθάζαξα πσο κε ηα ίδηα ηνπ ηα κάηηα είδε ηα θείκελα πνπ

εμηζηνξνύζαλ ηα πεξί Αηιαληίδνο θαη Διιήλσλ.

(38) ηνπο Αζζύξηνπο ε Θεά Ηζηάξ, ζηνπο Βαβπιώληνπο ε Θεά Μύιηηηα, ζηνπο νπκέξηνπο ε Ηλλίλη, ζηνπο ζεκίηεο ε Αζηνξέζ, ζηνπο

Φνίληθεο ε Αζηάξηε, ζηνπο Αηγππηίνπο ε Αζώξ θιπ. Καηά θαλόλα,

ζηνπο λανύο ηεο θεγγαξηθήο Θειπθήο Θεάο ηνπ Έξσηνο ησλ ιαώλ

ηεο Αλαηνιήο, αζθείην ε «Ηεξά Πνξλεία» (αο δηαβάζεη ζρεηηθά ν

αλαγλώζηεο ην βηβιίν ηνπ Α.Λεληάθε: «Ηεξά Πνξλεία», Αζήλα,

«Γσξηθόο», 198 ) πνπ ζπλαληηέηαη θαη ζηηο απνκαθξπζκέλεο πξνο

αλαηνιάο ειιεληθέο πεξηνρέο (π.ρ. Κύπξνο) αιιά όρη ζηνλ ππόινηπν

Διιεληθό Κόζκν. Σίπνηα δελ απνδεηθλύεη πσο νη λεαξέο

(απειεύζεξεο) γπλαίθεο πνπ από ηνλ έβδνκν αηώλα π.α.ρ.ρ.

εκθαλίδνληαη σο Τπεξέηξηεο ηεο Πνιηνύρνπ Θεάο ηεο Κνξίλζνπ ζην

Ηεξό ηεο Αθξνθνξίλζνπ, αζθνύζαλ πνξλεία. Μοναδική εμαίξεζε ε Κόξηλζνο ηνπ πξώηνπ π.α.ρ.ρ. αηώλα, όπσο αλαθέξεη ν ηξάβσλ,

μόνο που δεν μπορούμε πιά ν'αποκαλούμε εκείνη την εποχή την

Κόρινθο ελληνική πόλη. Μεηά ηελ θαηαζηξνθή θη εθζεκειίσζή ηεο

από ηνλ ξσκαίν Μόκκην ην 146 π.α.ρ.ρ., ε Κόξηλζνο παξέκεηλε έξεκε

γηά πάλσ από έλαλ αηώλα, κέρξη πνπ ηελ μαλάθηηζαλ νη Ρσκαίνη,

ηνπνζεηώληαο εθεί δηθνύο ηνπο έπνηθνπο, κε αλάκεζα ηνπο αθόκε θαη

Ηνπδαίνπο. Ζ «Αθξνδίηε» ηεο Κνξίλζνπ ηνπ 1νπ π.α.ρ.ρ. αηώλα

ινηπόλ, δελ ήηαλ παξά κία -ηειείσο άζρεηε κε ηνλ Διιεληζκό- ηνπηθή

ζενθξαζία ηεο ξσκατθήο Venus κε ηελ θνηληθηθή Αζηάξηε.

Μέζα σζηόζν ζηελ ακνξθσζηά, ηνλ αλζειιεληζκό θαη ην

κηζνγπληζκό ηνπο, θαη κπεξδεύνληαο δήζελ ηελ Αθξνδίηε ηνπ

Σελ. 1 Βθάζδ Γ. Ραζζζά - «Τπέν Σδξ Σςκ Δθθήκςκ Νυζμο»

Δθθδκζημφ Πακεέμο (εζηυκα 22) ιε ημκ ακαημθίηζημ εεζιυ ηδξ «Ηενάξ

Πμνκείαξ», μζ πνζζηζακμί ζοββναθείξ ηςκ πνχηςκ αζχκςκ ι.α.π.π.

(Κθήιδξ μ Αθελακδνεΰξ, Δοζέαζμξ μ Καζζανείαξ, Ανκυαζμξ,

Λαηηά-κηζμξ, Θεμδχνδημξ -πθδνμθμνίεξ βζά ηζξ ζοβηεηνζιέκεξ

παναπμιπέξ ζηα ηείιεκα εκυξ εηάζημο ζημ ςξ άκς αζαθίμ ημο Α.

Λεκηάηδ), τσδαιολόγηζαν πολύ άζτημα καηά ηης Πάηριας

Λαηρείας, παναηηδνίγμκηαξ ηδκ ζεααζηή Θεά Αθνμδίηδ.,

«εεμπμζδιέκδ πυνκδ» (..) ηαζ «ζδνφηνζα ηςκ πμνκχκ, βζά κα ιδκ είκαζ δ ιμκαδζηή ακαίζποκηδ βοκαίηα επί βήξ» (..)

Ο Guthrie πάκηςξ, ζημ «The Greeks And Their Gods»

ζδιεζχκεζ πνζζηζακζηή εεμηναζία ζε πςνζά ηδξ Κφπνμο, υπμο

ζοκακηάιε ηαζ «Πακαβζά Αθνμδζηέζζα».

(39) Ζ πθεζμρδθία ηςκ ιέπνζ ζήιενα ιεθεηδηχκ ημο Ποεμηημκζημφ

ιφεμο, δείπκμοκ αιήπακμζ ηαζ ιπενδειέκμζ απέκακηζ ζημ υηζ ανίζημοκ

εαοημφξ οπμπνεςιέκμοξ κα δζηαζμθμβήζμοκ ημκ θυκμ ημο θζδζμφ απυ

έκακ Θευ πμο ακαιθζζαήηδηα εηπνμζςπεί «ακχηενα» πνάβιαηα.

Οθμζ ημοξ ζπεδυκ πέθημοκ ζηδκ παβίδα ηαζ ηαηαθεφβμοκ ζε

δαζιμκμπμίδζδ ημο Πφεςκμξ, νίπκμκηαξ υθα ηα βκςζηά ακαεέιαηα

ημο δοσζηζημφ ιαξ ιοαθμφ πάκς ημο: Αβκμχκηαξ ημ δνάηθεζμ «Παηήν

Πάκηςκ Πυθειμξ», κζχεμοκ οπμπνεςιέκμζ κα ηαηαθήλμοκ ζημ υηζ βζά

κα είπε., δίηζμ μ Απυθθςκ, πνέπεζ κα., άλζγε ημκ εάκαημ μ «ηαηυξ»

Πφεςκ. Δκακ απυ ημοξ πζυ άζπδιμοξ παναθθδθζζιμφξ ημο Πφεςκμξ

ηάκεζ ηαζ μ ενεοκδηήξ Ης. Π. Φμονάηδξ ζημ «Σα (Πνμ)Μδκφιαηα ηςκ

Γεθθχκ ηαζ μ ζςκζζηζηυξ Πφεςκ», Αεήκα., Δηδ. «Σάθςξ», 1989,

υπμο μ εεσηυξ, δδθαδή οζυξ ηδξ Θεάξ Γήξ, Πφεςκ, ηονζμθεηηζηά

θμνηχκεηαζ ιε ηδκ απυθοηδ ανκδηζηυηδηα. Σα πνάβιαηα δεκ είκαζ

ςζηυζμ έηζζ. Θα ημ επακαθάας, ιε ηίκδοκμ ίζςξ κα ηαηαθήλς

αανεηυξ, πςξ μζ Έθθδκεξ δεκ ζηέπημκηακ πμηέ ιε ημκ δοσζηζηυ ηαζ

«δεζηυ» ηνυπμ πμο μζ άκενςπμζ ημο Μεηα-Μμκμεεσζηζημφ ηυζιμο

ζηέπημκηακ -ηαζ θοζζηά ζοκεπίγμοκ κα ζηέπημκηαζ. Γ\ά κα «ζημηχζεζ»

μ Θευξ Απυθθςκ ημκ Πφεςκα, δεκ πνεζαγυηακ μ ηεθεοηαίμξ κα είκαζ

«άλζμξ εακάημο» -άθθςζηε μ Πφεςκ απμηεθμφζε ημκ κυιζιμ

ηθδνμκυιμ ημο Γεθθζημφ Μακηείμο απυ ηδκ Θέιζδα (Joseph

Fontenrose: «Python. A Study of Delphic Myth and its Origins»,

Μπένηθετ ηαζ Λμξ Ακηγεθεξ, «University Of California Press», 1959),

ημ μπμίμ ηαζ

Συιμξ Πνχημξ - «.Πενί Σςκ Παηνχςκ Θεχκ» εθ. 2

αοηυξ θνυκηζγε («άιθεπε») ηαζ επί ηδξ επμπήξ ημο πνδζιμδμημφζε

ηακμκζηά μ Γζυκοζμξ ςξ πνμθήηδξ ημο: «.. ΣΟ ΜΑΝΣΔΗΟΝ ΔΝ Ω

ΠΡΩΣΖ ΝΤΞ ΔΥΡΖΜΩΓΖΔΝ, ΔΗΣΑ ΘΔΜΗ, ΠΤΘΩΝΟ ΓΔ

ΣΟΣΔ ΚΤΡΗΔΤΑΝΣΟ ΣΟΤ ΠΡΟΦΖΣΗΚΟΤ ΣΡΗΠΟΓΟ ΔΝ Ω

ΠΡΩΣΟ ΓΗΟΝΤΟ ΔΘΔΜΗΣΔΤΔ..».

Ο Ποεμηημκζηυξ ιφεμξ έπεζ κα ηάκεζ ιε ηεθείςξ δζαθμνεηζηά

πνάβιαηα. ε ηεθεοηαία ακάθοζδ ημ Φίδζ, είκαζ ημ πακάνπαζμ

γςμιμνθζηυ ζφιαμθμ ηδξ Φςηζάξ αλλά και ηοσ Ηλίοσ. Γδθαδή είκαζ

ζφιαμθμ Εςμβυκμ, άιεζα ζπεηζγυιεκμ δδθαδή ιε υ,ηζ εηπνμζςπμφκ

ιέζα ζημκ ίδζμ ηφηθμ -αθέπε παναηάης ζημ ηονίςξ ηείιεκμ-μζ

Γζυκοζμξ ηαζ Απυθθςκ. Οηακ ςζηυζμ απεζθδεεί, αοηυ ημ ίδζμ Φίδζ πμο ζοιαμθίγεζ ηδκ αηένιμκδ ηίκδζδ Εςήξ, θεζημονβεί -ζηδκ ίδζα

δθζαηή ζοιαμθζζηζηή- ςξ πευκζμξ πνυλεκμξ ηαημφ ηαζ δοζηοπίαξ

(Πενζμδζηυ «Pagan Animal Rights», Οοσβηακ-Μ.Βνεηακία, ηεφπμξ

Lughnasadh 1992) ελ μφ ηαζ δ ακηζπανάεεζδ ημο ιε ημοξ δθζαημφξ

δναημηηυκμοξ Θεμφξ (Θευξ Απυθθςκ ηαζ Θευξ Θνάλ Ηππεφξ πμο

ανβυηενα απυ ημοξ πνζζηζακμφξ ιεηαιμνθχεδηε ζε "Άβζμ Γεχνβζμ").

Ζ επζηνάηδζδ επί εηείκμο πμο ημ Φίδζ εηπνμζςπεί, βίκεηαζ ζημκ

ζοιαμθζζιυ πάκηα ιυκμ ιε πμθειζηή ελυκηςζδ ημο. Ο Απυθθςκ,

αάγμκηαξ απθχξ ιία ηαζκμφνβζα ηάλδ πναβιάηςκ ζημ Γεθθζηυ

Μακηείμ, μοζζαζηζηά ηενιαηίγεζ ιία έκημκδ ηνίζδ ζημ ζαοθθζηυ

-βοκαζηείμ- ηυζιμ ηδξ ιακηζηήξ πμο ήδδ είπε λεζπάζεζ, υπζ ηυζμ απυ

ιία κεμθακή πανμοζία ζημκ Δθθαδζηυ πχνμ ακδνχκ ιε ροπζηέξ ζηακυηδηεξ (ζαιάκμζ ηαζ ιάκηεζξ, υπςξ θ.π. μ αμζςηυξ Σνμθχκζμξ, πμο

ανβυηενα ιε ημκ αδεθθυ ημο Αβαιήδδ, εα ηηίζμοκ ημ Ηενυ ημο Θεμφ

ζημοξ Γεθθμφξ, μ Μεθάιπμοξ, μ Αίκμξ, μ Μμοζαίμξ, μ Βάηζξ, μ

Σεζνεζίαξ, μ Αιθζάναμξ, μζ δφμΑιθίθμπμζ η,θ.π.) αθθά πενζζζυηενμ

απυ ηδκ κέα «απμθθχκζα ηάζδ» ιέζα ζηδκ πνμθδηζηή, υπμο δ

απμηάθορδ ημο ιέθθμκημξ δεκ βίκεηαζ πζά ιε ηδκ ιεζμθάαδζδ

ηαηχηενςκ εεμηήηςκ ηαζ δαζιυκςκ, αθθά απυ αοηυκ ημκ ίδζμ ημκ Θευ

(Εεφξ, Απυθθςκ η,θ.π.). Αοηή ηδκ πενίμδμ ηνίζδξ ηαθφπηεζ δ

πενίθδιδ πνδζιμδμζία ημο ζοβηεναζηή Θεμφ Γζμκφζμο, ιέζα ζημ

ιέπνζ πνυηζκμξ «βοκαζηείμ» Μακηείμ (ηδξ Θέιζδμξ ηαζ ηδξ Γαίαξ) ηαζ μ

ηενιαηζζιυξ ηδξ δεκ οπήνλε θοζζηά απμηέθεζια ηδξ ζηζβιήξ

(ζπαναβιμί ημο ζασηζαζιέκμο Πφεςκμξ).

ει. 160 Βιάζε Γ. Ραζζηά -« Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

Αλ θαη ν γλσζηόο Οκθαιόο ησλ Γειθώλ ζεσξείην ηαθηθό

κλεκείν ησλ νζηώλ ηνπ Πύζσλνο, εθεί -δειαδή «δίπια ζηνλ

Σξίπνδα»- ζάβεη θαη ηα θνκκάηηα ηνπ θαηαζπαξαγκέλνπ Γηνλύζνπ

Εαγξέσο ν Απόιισλ, ζύκθσλα κε ηνπο Οξθηθνύο. Από απηό, ν

Leicester Β. Holland ζα ππνζηεξίμεη ην 1933 ηελ ηαπηόηεηα

Γηνλύζνπ-Πύζσλνο. Σαπηόηεηα ηνπο ππνδειώλεηαη θαη από ηα όζα

κέρξη ζήκεξα γλσξίδνπκε ζρεηηθά κε ηνλ αλα νθηαεηία γπλαηθείν

κπζηεξηαθό ενξηαζκό ησλ δειθηέσλ ζπάδσλ ηεξεηώλ κε ην όλνκα

«Ζξστο» (βι. «Δνξηέο Καη Ηεξνπξαμίεο Σσλ Διιήλσλ» ηνπ γξάθνληνο, Αζήλαη 1997). Ωζηόζν γηά λα πξνζσπνπνηεζεί ζσζηά

κέζα ζηνλ ζπκβνιηζκό ε θξίζε πνπ ηεξκάηηζε («ζθόησζε») ν

Απόιισλ, δελ κπνξνύζε λα ρξεζηκνπνηεζεί ν Θεόο Γηόλπζνο, πνπ

όρη κόλν δελ εμνληώζεθε από ηνλ Απόιισλα, αιιά θαη ζηε ζπλέρεηα

-σο δύν αιιεινζπκπιεξσλόκελεο ζεόηεηεο- κνηξάζηεθε κε ηνλ

ηειεπηαίν ην Γειθηθό Ηεξό: Γ\ά ελλέα κήλεο θπξηαξρνύζε εθεί ν

Απόιισλ πνπ ιαηξεπόηαλ κε Παηάλεο, θαη γηά ηνπο ηξείο ρεηκεξηλνύο ν

Γηόλπζνο πνπ ιαηξεπόηαλ κε δηζπξάκβνπο (εηθόλα 23)

Γηά απηό ηνλ ιόγν ρξεζηκνπνηήζεθε έλαο «δαίκσλ» αξθεηά

ζύληνκεο δσήο: Ο Πύζσλ. Πνπ κπνξνύζε λα ζθνησζεί, λα αλαισζεί

δειαδή, δίρσο όκσο λα ιείςεη από ηνπο Γειθνύο νύηε απηνύ ε

παξνπζία. Σα «Πύζηα» (βι. «Δνξηέο Καη Ηεξνπξαμίεο Σσλ Διιήλσλ»

ηνπ γξάθνληνο, Αζήλαη 1997), απνηεινύζαλ νπζηαζηηθά επηθήδεηνπο αγώλεο πξνο ηηκή ηνπ θαη δηεηεξήζεζαλ θάπνηεο ιαηξεπηηθέο πξάμεηο

πξνο απηόλ κέρξη ηελ έζραηε αξραηόηεηα, ώζηε λα ηηο αλαθέξεη αθόκα

θαη ν ρξηζηηαλόο Κιήκεο ν Αιεμαλδξεύο (Joseph Fontenrose, σοαλσ).

Ο Πύζσλ ινηπόλ, ζπκβνιίδεη απιώο κία ηάμε πξαγκάησλ πνπ

μεπεξάζηεθε, πνπ ώθεηιη λα μεπεξαζηεί. Οπσο θαη νη Κέληαπξνη, πνπ

κία άιιε ηζηνξία ηεο κπζνινγίαο, ηνπο έθεξλε λα έρνπλ θαηαιάβεη

θάπνηε ην Γειθηθό Μαληείν, από όπνπ θαη εμεδηώρζεζαλ από ην Θεό

Απόιισλα, κέζα ζε ζεηζκνύο θαη ζπλερέο ζθπξνθόπεκα από

αζηξνπειέθηα (Παπζαλίαο, 9, 36, 3).

(40) ε παιαηόηεξεο ρξνληθά απεηθνλίζεηο ηνπ, ν Θεόο Απόιισλ

παξνπζηάδεηαη πάλνπινο ζαλ ην Θεό Άξε, θνξώληαο θξάλνο,

ζώξαθα, θαη θξαηώληαο ιόγρε, μίθνο, ή πέιεθπ, ή ζηό έλα ρέξη ην

ηόμν θαη ζην άιιν δόξπ -όπσο ζην αξρατθό άγαικα ηνπ Ακπθιαίνπ

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 161

Απόιισλνο ζηε Λαθσλία (βι. αλαπαξάζηαζε ηνπ ζην «Δνξηέο Καη

Ηεξνπξαμίεο Σσλ Διιήλσλ» ηνπ γξάθνληνο, Αζήλαη 1997). Πέξαλ ηνπ

όηη ν Απόιισλ ιαηξεύηεθε θαη σο πνιεκηζηήο Θεόο, κε κεγαιύηεξε από ηνλ Αξε κάιηζηα νκνηόηεηα πξνο ηηο αληίζηνηρεο βόξεηεο

πνιεκηθέο Θεόηεηεο ησλ βαξβαξηθώλ εζλώλ, εθείλν πνπ εληππσζηάδεη

είλαη ε -θαη'επαλάιεςε πεξηγξαθόκελε από ηνπο ηζηνξηθνύο- δύλακε

ηνπ Θενύ Απόιισλνο λα ππεξαζπίδεηαη κόλνο ηνπ ηα Ηεξά ηνπ από

εηζβνιέο βαξβαξηθώλ ζηξαηώλ: ηα Μεδηθά, όια ηα Ηεξά ηεο Διιάδνο

ιεειαηήζεθαλ πιελ ησλ Γειθώλ. Όηαλ ν Πεξζηθόο ζηξαηόο

επερείξεζε λα βαδίζεη θαηά ησλ Γειθώλ γηά λα θιέςεη ηνπο

ζεζαπξνύο ηνπο, ν Απόιισλ δηα ζηόκαηνο ηνπ αξρηεξέα αλαθνίλσζε

ζηνπο θαηνίθνπο ηεο πόιεσο ησλ Γειθώλ, πσο ν Θεόο ζα

ππεξαζπηζηεί κόλνο ηνπ ηνλ εαπηό ηνπ. Οη θάηνηθνη θαηέθπγαλ ζηηο

ζπειηέο ηνπ Παξλαζζνύ, θαη ππεξαζπηζηέο ηνπ Ηεξνύ παξέκεηλαλ

κόλν νη ηεξείο θαη ε νιηγάξηζκε «ηεξή θξνπξά». Οη Πέξζεο πιεζίαζαλ θνληά θαη ηόηε μαθληθά έλα καύξν ζύλλεθν εκθαλίζηεθε κε βξνληέο

θαη αζηξνπειέθηα πνπ εμαθνληίδνληαλ ελαληίνλ ηνπο. Δπίζεο, δύν

ηεξάζηηνη βξάρνη θαηξαθύιηζαλ από ηηο θνξπθέο ηνπ Παξλαζζνύ θαη

ζπλέζιηςαλ ζην πέξαζκα ηνπο ακέηξεηνπο ζηξαηηώηεο ησλ

εηζβνιέσλ. Πνιεκηθέο ηαρέο πνπ πάγσλαλ ην αίκα, αθνύγνληαλ κέζα

από ην Ναό ηεο Θεάο Αζελάο θαη θσηηέο έβγαηλαλ από ηε γή, θάησ

από ηα βήκαηα ησλ εηζβνιέσλ. Οη Πέξζεο ηξάπεθαλ παληθόβιεηνη ζε

θπγή.

Ζ ίδηα ηζηνξία ζα επαλαιεθζεί δπό αηώλεο αξγόηεξα, ην 279

π.α.ρ.ρ, θαηά ηελ εηζβνιή θέιηηθσλ πνιεκηθώλ νξδώλ ππό ηελ

αξρεγία ηνπ Βξέλλνπ θαη ηελ απόπεηξα ιεειάηεζεο ηνπ Μαληείνπ

(«Αθνύ νη Διιελεο Θενί είλαη ηόζν πινύζηνη, πξέπεη λα θάλνπλε

δώξα ζηνπο επηζθέπηεο ηεο ρώξαο ηνπο» έιεγε ν Βξέλλνο ζύκθσλα

κε ηνλ Σ. Πνκπήην). Ο Θεόο ππνζρέζεθε θαη ηόηε λα ζηείιεη «ιεπθέο

παξζέλεο» ζε βνήζεηα ησλ Διιήλσλ ππεξαζπηζηώλ ηνπ Ηεξνύ ηνπ.

Καζώο πιεζίαδαλ νη 30.000 πνιεκηζηέο ηνπ Βξέλλνπ -πνπ

ζεκεησηένλ αξγόηεξα, κεηά ηελ ήηηα ηνπ, απηνθηόλεζε-μέζπαζε άγξηα

ρηνλνζύειια θαη ηελ ίδηα ζηηγκή αιιεπάιιεια αζηξνπειέθηα

ζθόησλαλ ηνπο εηζβνιείο, πνπ έβιεπαλ επίζεο λα ηνπο θαηαδηώθνπλ

αγξηεκέλεο ζετθέο νπηαζίεο ελώ ην έδαθνο εζείεην θάησ από ηα πόδηα

ηνπο θαη θαηνιηζζήζεηο βξάρσλ ηνπο

Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

ει. 162

Καηαπιάθσλαλ. ηελ ειιεληθή αληεπίζεζε -κε βξνρή από βέιε-πνπ

αθνινύζεζε, νη Κέιηεο επηδξνκείο απνδεθαηίζηεθαλ, θαη αιιόθξνλεο

ππνρώξεζαλ άηαθηα, αθνύ πξώηα έζθαμαλ όινπο ηνπο πιεγσκέλνπο

ζπκπνιεκηζηέο ηνπο, πνπ είραλ ήδε αξρίζεη λα παγώλνπλ από ην

απίζηεπην ςύρνο.

Δπηά πεξίπνπ αηώλεο αξγόηεξα σζηόζν, νη ειάρηζηνη πηά ηνπ

έζλνπο ησλ Διιήλσλ πνπ έρνπλ επηβηώζεη πεξηθπθισκέλνη από

αιιόθπιεο θαη αιιόζξεζθεο κάδεο, δελ δηθαηνύληαη πηά λα ηηκνύλ ηνλ Φνίβν σο ππόδνπινη ζε κία εμνπζία πνπ δελ αλαγλσξίδεη ηεξόηεηα

ζηνλ παλάξραην απηό ηόπν ιαηξείαο θη επηθνηλσλίαο κε ην Θείν. Με

ηεξείο-δηαθόλνπο, πνπ ήδε πξν πνιινύ ππνρξεώλνληαλ λα δεηάλε ηελ

άδεηα ηεο ρξηζηηαληθήο Βπδαληηλήο εμνπζίαο γηά λα ζπλερίζνπλ λα

θξαηνύλ ην Μαληείν ηππηθά «αλνηθηό», ν Απόιισλ δε ζα βξίζθεηαη ηηηά

εθεί ζηελ επηδξνκή ηνπ (αξεηαλνύ) ρξηζηηαλνύ Γόηζνπ Αιάξηρνπ θαηά

ησλ Γειθώλ. Ο ίδηνο βάξβαξνο πνπ έιπζε ηελ πνιηνξθία ησλ -αθόκα

ηόηε «εηδσινιαηξηθώλ»- Αζελώλ ην 395 κα.ρ.ρ. ηξνκνθξαηεκέλνο από

ηελ νπηαζία ηεο Θεάο Αζελάο πάλσ ζηα ηείρε ηεο πόιεο (όπσο καο

πιεξνθνξεί ν Εώζηκνο) δελ ζα βξεί θαλέλα Θεό λα ππεξαζπίδεηαη ην

Γειθηθό Μαληείν. Καη ν βάξβαξνο ζα ζπείξεη αλελόριεηνο ηελ

θαηαζηξνθή.

(41) Αο δηαβάζεη ν αλαγλώζηεο ηελ ιίγν παξαθάησ ζεκείσζε ζρεηηθά

κε ηελ ηαπηόηεηα ησλ Θεώλ Γηνλύζνπ θαη Απόιισλνο.

(42) Ο ακεξηθαλόο ζπγγξαθέαο Arthur Evans παξαηεξεί ζσζηά ζην βηβιίν ηνπ «The God Of Ecstasy: Sex Roles and the Madness of

Dionysos» (Ν.Τόξθε, «St.Martin's Press», 1988) όηη πάξα πνιινί

κειεηεηέο ηνπ θαηξνύ καο βξέζεθαλ κπεξδεκέλνη από ην γεγνλόο πσο

ε Θεά Άξηεκηο (εηθόλα 24) ήηαλ ηαπηνρξόλσο Θεά ηεο εμνπαιηθήο

Γύλακεο αιιά θαη «Παξζέλνο». Ο Evans ζεκεηώλεη: «..αγλννύζαλ

σζηόζν πσο ε παιαηόηεξε ζεκαζία ηεο ιέμεο «παξζέλνο» ήηαλ

απιώο ε γπλαίθα πνπ δελ είρε αθόκε παληξεπηεί (Claude Calarne ζην

«Les Choeurs de Jeunes Filles en Grece Archaïque»). ηελ

πξαγκαηηθόηεηα, ε Θεά Αξηεκηο ζεσξείην θαη'εμνρήλ εξσηηθή Θεά, -κε

άιιεο γπλαίθεο (KerenyíKai Nilsson)..»

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

(44) Ο Evans γξάθεη ζρεηηθά: «Ζ ιαηξεία ηεο Θεάο Αξηέκηδνο

(Diana θαηά ηνπο Ρσκαίνπο), επξόθεηην λα έρεη κία πνιύ καθξά

ηζηνξία. Με ηελ πηώζε ηνπ αξραίνπ πνιηηηζκνύ θαη ηελ άλνδν ζηελ

εμνπζία ηνπ Υξηζηηαληζκνύ, άξρηζε λ'απνξξνθά κία ζεηξά από άιιεο

παγαληζηηθέο ζειπθέο ζεόηεηεο (θάζε είδνπο) θαη λα κεηαηξέπεηαη ζε

πξνζηάηηδα ζεόηεηα ησλ γπλαηθώλ ηεο ππαίζξνπ. Όπσο έρσ ήδε

δείμεη ζην πξνεγνύκελν βηβιίν κνπ («Witchcraft and Gay

Counterculture», 1978), ε ιαηξεία ηεο εμαπιώζεθε γξήγνξα ζε νιόθιεξε ηελ Δπξώπε θαη ιεηηνύξγεζε ζαλ έλα ππόγεην ζξεζθεπηηθό

θίλεκα κέρξη ζρεδόλ ηα ηέιε ηεο Υξηζηηαλνθξαηίαο, απνηειώληαο ζηελ

πξαγκαηηθόηεηα ηελ θύξηα ηζηνξηθή πεγή γηά ην θαηλόκελν πνπ

αξγόηεξα απεθιήζε «Μαγεία». Δπίζεο επεξέαζε ζεκαληηθά

ζπγθεθξηκέλεο ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο ησλ Υξηζηηαλώλ, εηδηθά

εθείλεο πνπ αθνξνύλ ηα πεξί ηεο Παξζέλνπ Μαξίαο θαη ηα πεξί κηάο

ζεηξάο γπλαηθώλ Αγίσλ (Pamela Berger: «The Goddess Obscured.

Transformation of the Grain Protectress from Goddess to Saint»,

Βνζηώλε, «Beacon Press», 1985)» -ζην ίδην όπσο ζηελ πξνεγνύκελε

ζεκείσζε.

(45) Οη απηόρζνλεο Αξθάδεο ιάηξεπαλ ην Θεό Δξκή κε ηελ

επίθιεζε «Δξηνπληνο» (ν πνιιέο σθέιεηεο παξέρσλ), ελώ επίζεο ζηελ Κπιιήλε ηεο Ζιηδνο, ν Θεόο απεηθνληδόηαλ σο γνληκνπνηεηήο,

κε άγαικα ζε κνξθή Φαιινύ (επίζεο ζην «εξηνύλην» πλεύκα,

θαιινθόξεο ζα είλαη αξγόηεξα θαη νη «Δξκεο», νη ζηήιεο δειαδή κε

θαιιό θαη πξνηνκή Δξκνύ (εηθόλα 25), πνπ ραηξέηηδαλ ηνπο

αλζξώπνπο ζηηο άθξεο ησλ νδώλ ραξίδνληαο ηνπο «ηύρε θαιή»). Ζ

ηζπθαιιηθή κνξθή ηνπ Θενύ Δξκνύ, πνπ νη Έιιελεο παξέιαβαλ από

ηνπο Δηενέιιελεο θαη ηνπο Πειαζγνύο, δηθαηνινγεί ηελ από απηνύο

ηαύηηζε ηνπ ακνζξάθα θαη θεξπθεηνθόξνπ αξζεληθνύ γνληκνπνηεηή

Θενύ Καδκίινπ κε ηνλ Υζόλην Δξκή. ηελ ηεξή λήζν ηνπ Δξκνύ, ηελ

Ηκβξν, γίλνληαλ επίζεο Μπζηήξηα αθηεξσκέλα ζηελ «θαδκηιηθή»

πιεπξά ηνπ Θενύ, κε ηελ επίθιεζε «Ίκβξακνο».

(45) ε ζπλέρεηα ηεο ιαηξείαο ηνπ Θενύ Δξκνύ, σο «επηζηάηε ησλ δξόκσλ» («Δξκα'η», επίθιεζε «Αγπηάηαο» θ,ι.π.), απεδίδεην ζηελ

εύλνηα ηνπ ην θάζε αλέιπηζην εύξεκα όισλ όζσλ βάδηδαλ εθεί, εμ

νύ θαη ε ιέμε «έξκαηνλ». Ζ «ζπκκεηνρή» ηνπ απηή ζην αλέιπηζην

ει. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «.Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

θέξδνο, ζε ζπλδπαζκό κε ηηο ηδηόηεηεο ηνπ σο «πνιπηξόπνπ» θαη

«εξηνπλίνπ» Θενύ, πνιύ ζύληνκα ηνλ θαζηέξσζαλ θαη σο Θεό

«αγνξαίν», «θεξδών» θ.ι.π., επηθιήζεηο κε ηηο νπνίεο νη έκπνξνη ηνλ

αλαθήξπμαλ θάπσο απζαίξεηα -όπσο θάλνπλε θάπνηνη θαη ζην

ρξηζηηαληθό θόζκν, κε άγηνπο., απνθιεηζηηθνύο πξνζηάηεο θάπνηνπ

επαγγέικαηνο- σο πξνζηάηε ηνπ επαγγέικαηνο ηνπο. Αθνινύζεζε

«πηνζεζία» ηνπ θαη από άιινπο θεξδνκαλείο, όρη θαη ηόζν ηηκίσλ

πξνζέζεσλ: «δνινθξαδήο», «επεξνπεπηήο» γηά ηνπο., απαηεσλί-ζθνπο, «θιεςίθξσλ» θαη «ιετζηήξ» γηά ηνπο θιέθηεο.

Πάλησο, ην ηξαγηθό κα θαη αζηείν ζπλάκα είλαη, πσο εθείλν πνπ ζηηο

εκέξεο καο δηδάζθνπλ ηα ζρνιεία ζηα παηδηά, είλαη πσο., «ν Δξκήο

ήηαλ ν Θεόο ησλ Κιεθηώλ θαη ησλ Απαηεώλσλ». Σνλ «ραδό»

πξνζπνηείηαη θαη ν Frieden όηαλ -όρη βεβαίσο απιώο θαη κόλν ιόγσ

κνλνζετζηηθήο αθέιεηαο- γξάθεη ηηο εμήο αλνεζίεο: «Ιδηαίηεξα νη Άξεο

θαη Δξκήο είλαη πέξα γηά πέξα αλήζηθνη ! Ο Άξεο είλαη ζσζηόο

θαπεηάλ θαζαξίαο, ν Δξκήο θιέθηεο.» (sic)

(46) Σν «Κεξύθεηνλ» είλαη ζύκβνιν παλάξραην. πλαληάηαη ζηα 2.600

π.α.ρ.ρ ζηε Μεζνπνηακία ζην Λαγθάο, ελώ ν ζπγγξαθέαο Heinrich

Zimmer πηζηεύεη πσο ε πξνέιεπζε ηνπ είλαη θαηά πνιύ αξραηόηεξε.

Δθηόο από ηνπο Έιιελεο θαη ηνπο Ρσκαίνπο (Mercury, ν δηθόο ηνπο Θεόο αληίζηνηρνο ηνπ Δξκνύ) ην ζύκβνιν ζπλαληάηαη θαη ζηα

πειαζγηθήο πξνέιεπζεο Μπζηήξηα ηεο ακνζξάθεο, ζηνλ Βνπδδηζκό,

θ.α. Σν Κεξύθεην ζπρλά απεηθνλίδεηαη από άζρεηνπο (όπσο ζπκβαίλεη

ζπρλά θαη κε ηελ Απνιιώληα Λύξα) κε ηξία, ή έμε ζεκεία πνπ ηα θίδηα

πεξηπιέθνληαη κεηαμύ ηνπο. Ο ζσζηόο αξηζκόο είλαη ηέζζεξηο

δηαζηαπξώζεηο ηνπ θνξκνύ ησλ θηδηώλ: Σν Κεξύθεην αληηπξνζσπεύεη

-όπσο θαη ν ηαπξόο- ηα ηέζζεξα Ιεξά ηνηρεία (Γε, Αέξαο, Φσηηά,

Νεξό), θαη πάλσ από όια είλαη ζύκβνιν ζεξαπεπηηθό. (C. E. Cirlot:

«Dictionary Of Symbols», 1963, «Routledge & Kegan Paul»).

Κεξύθεην θξαηεί θαη ν ακνζξάμ Θεόο Κάδκηινο, ην νπνίν θαη

ζπκβνιίδεη ηνπο ηέζζεξηο Κάβεηξνπο (θνζκηθέο πλνέο), νη κπεκέλνη ζηα

Μπζηήξηα ησλ νπνίσλ, ειέγεην πσο πξνθπιάζζνληαλ δηά βίνπ από ελδερόκελν λαπαγίνπ. Η ιαλζαζκέλε πξνζθόιιεζε ζηνλ αξηζκό ησλ

θηδηώλ, έθαλε πνιινύο αξραίνπο ακύεηνπο λα ηαπηίζνπλ ιαλζαζκέλα

ηνπο Κάβεηξνπο κε ηνπο δίδπκνπο Γηό-ζθνπξνπο.

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

(47) «..ΚΑΙ ΣΑΤΣ' ΑΑΛΑΟΝΣΑ ΓΙΑΜΠΔΡΔ ΟΤΓΑΜΑ ΛΗΓΔΙ,

ΑΛΛΟΣΔ ΜΔΝ ΦΙΛΟΣΗΣΙ ΤΝΔΡΥΟΜΔΝ' ΔΙ ΔΝ ΑΠΑΝΣΑ,

ΑΛΛΟΣΔ ΓΑΤ ΓΙΥ' ΔΚΑΣΑ ΦΟΡΔΤΜΔΝΑ ΝΔΙΚΔΟ ΔΥΘΔΙ..»

(«..θαη απηή ε ελαιιαγή δελ έρεη ηειεησκό, άιινηε ε Αγάπε ελώλεη

ηα πξάγκαηα θαη ηα θάλεη έλα, θη άιινηε ε έρζξα ηεο Φηινληθίαο ηα

ρσξίδεη»). Πεξαηηέξσ αλαθνξέο πάλσ ζε απηή ηελ ελαιιαγή θαη ηζνξξνπία, ζην «Οη Πξνζσθξαηηθνί Φηιόζνθνη» ησλ G.S.Kirk, J.E.

Raven, M.Schofield (Αζήλα, «Μνξθσηηθό Ιδξπκα Δζληθήο Σξά-

πεδαο», 1988).

(48) Ο Θεόο Ήθαηζηνο, σο θσηηά, απνηειεί κία από ηηο πηό

παλάξραηεο ζεόηεηεο ηνπ Διιεληθνύ Παλζένπ. Δλα από ηα (ηξία πξηλ

από ηνλ Δκπεδνθιή) ζηνηρεία πνπ γέλλεζε αξρηθά ην ζπέξκα ηνπ

Κξόλνπ - Υξόλνπ. ηνλ Ηξάθιεηην κάιηζηα ζ'απνηειέζεη ην

«Πξσηαξρηθό πζηαηηθό» θαη ηό κέζν θάζε πεξηνδηθήο αλάισζεο

νιόθιεξνπ ηνπ θόζκνπ («Δθππξσζηο»), ελώ ζηνλ Δκπεδνθιή ν

Ήθαηζηνο ρξεζηκνπνηείηαη θαλνληθά ζαλ ιέμε αληί ηεο «Φσηηά».

κίγνληαο κε ηελ Κύπξηδα Θεά (Αθξνδίηε) θαη ηελ βξνρή θαη ηνλ αέξα δεκηνπξγεί ηελ ζάξθα θαη ηε δσή: « Η ΓΔ ΥΘΩΝ ΣΟΤΣΟΙΙΝ ΙΗ

ΤΝΔΚΤΡΔ ΜΑΛΙΣΑ, ΗΦΑΙΣΩΙ ΣΌΜΒΡΩΙ ΣΔ ΚΑΙ ΑΙΘΔ-ΡΙ

ΠΑΜΦΑΝΟΩΝΣΙ, ΚΤΠΡΙΓΟ ΟΡΜΙΘΔΙΑ ΣΔΛΔΙΟΙ ΔΝ

ΛΙ-ΜΔΝΔΙΝ. ΔΚ ΣΩΝ ΑΙΜΑ ΣΔ ΓΔΝΟΝΣΟ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΔΙΓΔΑ

ΑΡ-ΚΟ» (Δκπεδνθιήο, δηαζσζέλ απόζπαζκα ζε ηκπιίθην, «Φπζη-

θά», 32, 6).

(49) Δπεηδή ηα πεξί ηνπ Θενύ Έξσηνο (εηθόλα 26) δελ ζα εμεηαζζνύλ ζην παξόλ βηβιίν, ιόγσ ειιείςεσο ρώξνπ, πνπ κε

ππνρξεώλεη κόλν ζε κία απιή θαη γεληθή παξνπζίαζε ησλ Οιπκπίσλ

Θεώλ θαη κίαο κόλν ζεκαληηθήο «εθηόο Οιύκπνπ» ζεόηεηαο (δειαδή

ηνπ Θενύ Γηνλύζνπ), ζα πξόηεηλα ζηνλ ελδηαθεξόκελν αλαγλώζηε ηε

κειέηε ηνπ ζπνπδαίνπ ζρεηηθνύ βηβιίνπ ηνπ αείκλεζηνπ Παλαγή

Λεθαηζά «Έξσο. Δξκελεία Μηαο Μνξθήο Σεο Πξντζηνξηθήο Καη

Οξθηθνδηνλπζηαθήο Θξεζθείαο», Αζήλαη, εθδ. «Γίθξνο», 1978, έρνληαο σζηόζν ππ'όςηλ θαηά ηελ αλάγλσζε όηη ν Π. Λ. δελ έρεη

-δπζηπρώο- ηελ εγθπξόηεηα ηεο πνιπζετζηηθήο νπηηθήο.

ει. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ,

(50) Ζ «ζειύκνξθε» απεηθόληζε ηνπ Θενύ Γηνλύζνπ (εηθόλα 27)

απνηειεί κία εηθαζηηθή εμέιημε πνπ νπζηαζηηθά δελ ππήξρε πξηλ ηνλ

5ν αηώλα π.α.ρ.ρ. (E.R. Dodds: «Euripides' Bacchae. Greek Text and

Commentary}), Ομθόξδε, The Clarendon Press, 1960). κία ζεηξά

απεηθνλίζεσλ ζε ακθνξείο θαη άιια αγγεία ησλ πξνεγνπκέλσλ

αηώλσλ ηνλ εκθαλίδνπλ σο γελεηνθόξν άλδξα πνπ θνξάεη σζηόζν

ελδύκαηα πνπ κνηάδνπλ γπλαηθεία (C. Kerenyi, όπσο ζε ζεκείσζε

(8)). Ωζηόζν, πεξηζζόηεξν δηαθσηηζηηθή είλαη ε πηό αξραία

απεηθόληζε ηνπ Θενύ, σο απιόο θηνλίζθνο ζηνλ νπνίν θξέκνληαη κία

γελεηνθόξνο κάζθα θαη έλα γπλαηθείν ξνύρν ην νπνίν ε Marija Gimbutas («The Goddesses and Gods of Old Europe 6500-3500

BC») αλαγλσξίδεη ζαλ πξνεξρόκελν από ηελ επνρή ηνπ Υαιθνύ θαη

ίζσο πξσηύηεξα. Ο Γηόλπζνο σο ύκ-Παλ, παξακέλεη ν απηόο ηόζν

θάησ από ην άκθην ηεο Θεάο Μεηέξαο Έειραλόο Εεύο, θεξαζθόξνο,

γνληκνπνηεηήο, Θεόο ηνπ ακπειηνύ θαη ηεο κειηζζνθνκίαο- όζν θαη

θάησ από ηελ αξζεληθή πξνζσπίδα ηνπ «λένπ» θόζκνπ ησλ Αραηώλ.

Απηό ην μεπέξαζκα ησλ θύισλ, θαηά θαλόλα έρεη εξκελεπζεί

ιαλζαζκέλα θαη ππεξαπινπζηεπηηθά σο., απιόο ηξαβεζηηζκόο, ή.,

νκνθπινθπιηθή ζηάζε. Παγηδεπκέλνη ζε απηή ηελ ηξνκαθηηθά ζηελή

ινγηθή, αθόκα θαη νη θαη'εμνρήλ νκνθνβηθνί Υξηζηηαλνί, ζηελ

απειπηζκέλε ηνπο πξνζπάζεηα λα πξνζειπηίζνπλ «εζληθνύο»

-πηνζεηώληαο θαηα θόξνλ ζηνηρεία ησλ ζξεζθεηώλ ηνπο-, πξνρώξεζαλ ζηελ εθεύξεζε ηνύ.. Αγίνπ Βάθρνπ (εηνξηάδεηαη ζηηο 7

Οθησβξίνπ), πνπ θαηά ηε κπζνινγία ηνπο ππήξμε ζηξαηηώηεο πνπ

έδεζε ηνλ 4ν κ.α.ρ.ρ. αηώλα θαη καξηύξεζε καδί κε ηνλ αγαπεκέλν

ηνπ, επίζεο ζηξαηηώηε, Άγην έξγην. Πξνηνύ εθηειεζζνύλ νη δύν

κάξηπξεο, ππνρξεώζεθαλ, ππνηίζεηαη, από ηνπο «εζληθνύο», λα θν-

ξέζνπλ γπλαηθεία θνξέκαηα πξνο εμεπηειηζκό (..) (Arthur Evans,

όπσο ζε ζεκείσζε (8)). Βέβαηα ν ρξηζηηαλόο κπζνιόγνο πνπ θάπνπ

ζηα ηέιε ηεο πξώηεο κ.α.ρ.ρ. ρηιηεηίαο ζπλέγξαςε ηνλ ζρεηηθό «Βίν

Αγίσλ» δελ ήμεξε όηη γηα ηνπο ζεμνπαιηθά πνιύ νκαινύο «εζληθνύο»

δε ππήξρε ηίπνηα ην εμεπηειηζηηθό ζε κία ηέηνηα πξάμε πνπ

απνηεινύζε αληηζέησο ζύλεζεο έζηκν ζε ζεηξά ιατθώλ ενξηώλ ηνπ

Αξραίνπ Κόζκνπ.

(51) Δίλαη γλσζηό πσο ν Θεόο Γηόλπζνο., ζπγθαηνηθνύζε κε ην Θεό

Απόιισλα ζην πεξίθεκν Γειθηθό Μαληείν, ελαιιάζζνληαο

Σόκνο Πξώηνο - «Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

ξόινπο δεζπόηνπ. ηνλ «Οξθηθό Τκλν» XXXIV ππέξ Απόιισλνο, ν ηειεπηαίνο απνθαιείηαη «Θεόο Γηθέξσηνο», θιαζζηθή έθθξαζε γηα ην

Γηόλπζν ζε ζηίρνπο άιισλ «Οξθηθώλ» Τκλσλ. Ο David Fideler,

έγξαςε ζρεηηθά ζην ακεξηθαληθό πεξηνδηθό «Gnosis» ηα εμήο:

«Μπνξνύκε λα πνύκε πσο ν Απόιισλ αληηπξνζσπεύεη ηνλ δξόκν

πξνο ηελ Θεία Δλόηεηα. Σαπηίζηεθε κε ην Έλα, θαη θαζώο ηόζν ν

Πινύηαξρνο όζν θαη ν Πισηίλνο ζεκεηώλνπλ, «A-πνιιώλ» ζεκαίλεη

επί ιέμεη ν «όρη γηά όινπο». Από ηελ άιιε, ν Γηόλπζνο, αληη-

πξνζσπεύεη ηελ θίλεζε πξόο ηελ πνιιαπιόηεηα θαη ηελ κέζσ απηήο

έθθξαζε. Καη όπσο είρε ζσζηά παξαηεξήζεη ν Ζξάθιεηηνο «ν

δξόκνο πξνο ηα πάλσ θαη ν δξόκνο πξνο ηα θάησ, είλαη έλαο θαη ν

απηόο».. («The Voice From The Center. The Oracle Of Apollo and

the Oracle Of The Heart»)

(52) «Ζ ηδέα πσο ην θξαζί είλαη αίκα ηνπ ζηαθπιηνύ, ην ηαπηίδεη κε ην

αίκα ηνπ ζπαξαζζόκελνπ ζύκαηνο θαη ζην βάζνο ησλ ζπλεηξκώλ ηνπ

ην γέςηκό ηνπ είλαη κεηάιεςε από ην αίκα ηνπ Θενύ (Γηνλύζνπ). Θεόο

ηεο κεηαιεπηηθήο «θνηλσλίαο», έδηλε ζηνπο πηζηνύο ηνπ θάηη από ηελ

ζετθή ηνπ ππόζηαζε..» (Π.Λεθαηζάο: «Γηόλπζνο. Καηαγσγή θαη

Δμέιημε ηεο Γηνλπζηαθήο Λαηξείαο», Αζήλα, «Βηβιηνζήθε ρνιήο

Μσξατηε», 1971). Ζ ηειεηνπξγία ηεο κεηάιεςεο ππάξρεη ζε πνιιέο

πξνρξηζηηαληθέο ιαηξείεο θαη ζξεζθείεο: Γηόλπζνο, αβάδηνο, Μίζξαο,

Βηηζηινπνηζίηζιη (αξραίνο ηλδηάληθνο Θεόο ηνπ Μεμηθνύ) θ.ά. Δίλαη

ίζσο αζηείν, σζηόζν ε νκνηόηεηα αλάκεζα ζην ρξηζηηαληθό κπζηήξην

ηεο κεηάιεςεο θαη ηνπ αληίζηνηρνπ -αιιά ηζηνξηθά αξραηόηεξνπ- Μηζξατζηηθνύ, εξκελεύεηαη από ηνλ κηζαιιόδνμν Ηνπζηίλν σο ηάρα.,

«πνλεξηά ηνπ δηαβόινπ». Καηά ηνλ Ηνπζηίλν, αιιά θαη άιινπο δύν

Άγηνπο Παηέξεο ηνπ πξσηνρξηζηηαληθνύ θηλήκαηνο, «ν ζαηαλάο

κηκνύκελνο απηήλ ηελ ηεξνηειεζηία, πνιηηνγξάθεζε ηε κεηάιεςε ζην

Μηζξατζκό» (John Μ. Robertson: «Pagan Christs», Λνλδίλν, Watts,

1903)

(53) ε επηγξαθή αθηεξσκέλε ζην Θεό Γηόλπζν-Βάθρν, γξάθνληαη επηιέμεη ηα εμήο: «Δγώ Δίκαη πνπ ζε πξνζηαηεύσ θαη ζε νδεγώ, Δγώ

πνπ Δίκαη ην Άιθα θαη ην Ωκέγα» (T. W. Doane : «Bible Myths»,

Truthseeker Company, 1948 -αλαηύπσζε έθδνζεο ηνπ 1882). Δπί-

ζεο, ε πνηκεληθή ξάβδνο, πνπ ζπρλά βξίζθνπκε ζε αγγεηνγξαθίεο

Σελ. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «.Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

λα θξαηνύλ νη ηεξείο ηνπ Γηνλύζνπ, πηνζεηήζεθε από ηνπο Υξη-

ζηηαλνύο επηζθόπνπο πνπ επίζεο απηνηηηινθνξήζεθαλ «πάζηνξεο»

ζηα ιαηηληθά, δειαδή «πνηκέλεο».

(54) Ο ηζηνξηθνκπζνγξάθνο Γηόδσξνο ηθειηώηεο (96-21 π.α.ρ.ρ.),

πεξηγξάθνληαο ηε δσή ηνπ Γηνλύζνπ ζηελ Αξαβία, καο ιέεη πσο ν

Θεόο εξέκεζε όιεο ηηο ζπγθξνύζεηο αλάκεζα ζηνπο ιανύο, θαη όπνπ

αλζνύζε ν πόιεκνο θαη ε ζπκθνξά, απηόο έθαλε λ'αλζίζεη ε εηξήλε

θαη ε ραξά, πσο ε έιεπζε ηνπ Θενύ καζεύηεθε παληνύ, θαη επεηδή θέξζεθε ππέξνρα ζηνλ θάζε άλζξσπν θαη ζπλεηέιεζε ζην λα γίλεη ε

δσή πηό αλζξώπηλε θαη γεκάηε αιιειεγγύε, νη άλζξσπνη έηξεραλ

από παληνύ γηά λα ηνλ ππνδερζνύλ γεκάηνη ραξά θαη ζπγθίλεζε.

(«Ιζηνξηθώλ Βηβιηνζήθε», 3, 64, 7-3, 65, 1). Δπίζεο, νη ιανί

ραηξέηεζαλ ην Θεό Γηόλπζν σο «ζσηήξα θη απειεπζεξσηή». Όπσο

αξγόηεξα θάπνηνη Δβξαίνη δέρζεθαλ ηνλ Σδεζνύα (Ιεζνύ) σο ζσηήξα

ησλ αλζξώπσλ θαη απειεπζεξσηή ηνπο από ην πεξηβόεην

«πξνπαηνξηθό ακάξηεκα» ηεο βηβιηθήο κπζνινγίαο θαη θνζκνγνλίαο,

έηζη θαη νη ιανί πνπ γλώξηζαλ ην Θεό Γηόλπζν επί γήο, ηνλ δέρζεθαλ

σο ζσηήξα θαη απειεπζεξσηή ησλ αλζξώπσλ από «ηελ

ππνδνύισζε ζηελ θπξίαξρε ινγηθή θαη ζηηο θαηεζηεκέλεο θνηλσληθέο

αμίεο» (E. R. Dodds)

Η ρνλδξνεηδήο αληηγξαθή θαη ηδηνπνίεζε ησλ πεξί ηνπ Θενύ Γηνλύζνπ παξαδόζεσλ, από ηνπο ζπγγξαθείο ηεο Βίβινπ, δελ

ζηακαηάεη βέβαηα εδώ αιιά θαη νύηε κπνξνύλ λ'απαξηζκεζνύλ ηα

«δάλεηα» θαη ηα «μαλαβαςίκαηα». Δλα παξάδεηγκα, έηζη γηά ηελ

ηζηνξία: ηηο «Πξάμεηο» ησλ Απνζηόισλ (12: 6-7) ν Πέηξνο είλαη

θπιαθηζκέλνο θαη ζηδεξνδέζκηνο θαη μαθληθά έλα θσο πιεκκπξίδεη

ηελ θπιαθή θαη «Αγγεινο Κπξίνπ» ηνλ ειεπζεξώλεη από ηηο αιπζζίδεο

θαη ηνλ βνεζάεη λα δξαπεηεύζεη. Η ηζηνξία όκσο είλαη ιίγν.,

παιαηόηεξε: Καηά ηελ δίρσο αληίζηαζε ζύιιεςε ηνπ Θενύ Γηνλύζνπ,

ζηηο «Βάθρεο», νη πηζηέο ηνπ Γηνλύζνπ βξίζθνληαη θπιαθηζκέλεο θαη

αιπζζνδεκέλεο ζηα κπνπληξνύκηα ηνπ Πελζέα. Δπηθαινύκελεο ην

Γηόλπζν, νη αιπζζίδεο πέθηνπλ από ηα πόδηα ηνπο θαη «έλα ρέξη κή

αλζξώπηλν» μεθιεηδώλεη ηηο πόξηεο ησλ θειιηώλ..

Σόκνο Πξώηνο - «.Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

(55) Ο αλαγλώζηεο κπνξεί λα πιεξνθνξεζεί πνιύ ελδηαθέξνληα πξάγκαηα ζρεηηθά κε όια απηά ζην γλσζηό βηβιίν ηνπ John Μ.

Robertson: «Pagan Chrìsts», Λνλδίλν, Watts, 1903. Γεληθά, ν ηαπ-

ξόο εκθαλίδεηαη σο ζύκβνιν ζε άπεηξνπο ιανύο ηεο αξραηόηεηνο

(εηθόλα 28) -ζε Ιλδίεο, Κίλα, Ιαπσλία, Διιάδα (ζρεηηζκέλνο κε ηελ

ιαηξεία ηνπ Γηόο, ηνπ Πνζεηδώλνο θαη ηνπ Γηνλύζνπ), Ρώκε, Κέιηηθεο

ρώξεο, Αζζπξία, Φνηλίθε, Πεξζία, Θηβέη, Αίγππην, Βόξεηα Αθξηθή,

Βόξεηα θαη Νόηηα Ακεξηθή θ.ι.π.- ζε κία ζεηξά παξαιιαγέο. ηηο

πεξηζζόηεξεο πεξηπηώζεηο ζπκβνιίδεη ηηο ηέζζεξηο δπλάκεηο ηεο

δεκηνπξγίαο θαη ηα αληίζηνηρα ηέζζαξα ζεκεία ηνπ νξίδνληα -γήηλα θαη

θνζκηθά. Γή θάπνηνπο, ζηελ Διιάδα ν ηζνζθειήο ζηαπξόο -γηαηί ε

ρξήζε ζβάζηηθαο είλαη αξραηόηεξε- πξέπεη λα άξρηζε λα

ρξεζηκνπνηείηαη εθηεηακέλα από ηελ επνρή πνπ έδεζε ν Δκπεδνθιήο, κε ηνλ ζπιινγηζκό πσο απηόο ππήξμε ν πξώηνο πνπ είπε πσο είλαη

ηέζζαξεο απηέο νη «ξίδεο» («ΔΣΙ ΓΔ ΣΑ Ω ΔΝ ΤΛΗ ΔΙΓΔΙ

ΛΔΓΟΜΔΝΑ ΣΟΙΥΔΙΑ ΣΔΣΣΑΡΑ ΠΡΩΣΟ ΔΙΠΔΝ»).

Ο γλσζηόο θαη επίζεο ηζνζθειήο ηαπξόο, ζύκβνιν ηεο ζεόηεηαο Αρ Καλ Σζηλθάι ησλ Ιλδηάλσλ Μάγηαο, «Κπξίνπ ησλ

Σεζζάξσλ Αθηώλ ηνπ Κόζκνπ», πνπ έθεξε ζε κεγάιε ακεραλία ηνπο

θνλθηζηαδόξεο θαη ηνπο παπάδεο πνπ ηνπο ζπλώδεπαλ, ήηαλ ινηπόλ

πνιύ «ζύγρξνλνο» καο, αλ αλαινγηζηνύκε ηε δηαδεδνκέλε παλάξραηα

πξνέιεπζε ηνπ ζπκβόινπ. ηαπξνί ζπλαληώληαη ζηηο ιαηξείεο ησλ

Αζζπξίσλ, ηνπ Οζίξηδνο θαη ηεο όρκεη, ηνπ Άπηδνο, ησλ Οξθηθώλ,

ελώ «εζηαπξσκέλνη» εκθαλίδνληαη πξνρξηζηηαληθά νη Ίληξα, Κξίζλα,

Μπαθάκπ, Οξθέαο (εηθόλα 29), ν κεμηθαλόο Κβε-ηδαιθνάηιη K.á.(Hany

E. Mongola: «Remnants of Early Religions in Christianity », άξζξν ζην πεξηνδηθό «The American Rationalist», St. Louis, ΗΠΑ, Vol.

XXXV, ηεύρνο 6, 1991 θαζώο θαη επίζεο ζρεηηθό παξάξηεκα ζην

βηβιίν ηνπ γξάθνληνο «Δνξηέο Καη Ιεξνπξαμίεο Σσλ Διιήλσλ»,

Αζήλαη 1997). Αμίδεη δε ηέινο λα ζεκεησζεί, πσο νη Υξηζηηαλνί κόιηο

ηνλ 7ν αηώλα κ.α.ρ.ρ. αληηθαηέζηεζαλ νξηζηηθά ην ζπκβνιηζκό ηνπ

αηκνξξαγνπληνο ακλνύ, από ηνλ εζηαπξσκέλν (Harry E. Mongola, σο

άλσ, θαη επίζεο Williston Walker «Α History of the Christian Church»,

εθδ. Scribners, 1918 θαη Σ. W. Doane: «Bible Myths», σο άλσ)

Σελ. 1 Βιάζε Γ. Ραζζηά - «Τπέξ Σεο Σσλ Διιήλσλ Νόζνπ»

(56) Η ιέμε Μπζηήξηνλ, παξάγεηαη από ηελ ξίδα κπ- ηνπ ξήκαηνο

κύεηλ, θαη ε ιέμε ζεκαίλεη «ην ηεινπκελνλ ελ θιεηζηώ ρώξσ, ην

θξύθηνλ, ην κπζηεξηώδεο, ην απόξξεηνλ, ην απνθεύγνλ ην θώο ηεο εκέξαο θαη ηεινπκελνλ ελ λπθηί» (Γεκήηξηνο Ν. Γνπδήο: «Σα Μπ-

ζηήξηα ηεο Διεπζίλαο», Αζήλα, «Γεκηνπξγία», 1990)

(57) Η ρεξζόλεζνο ηνπ όξνπο Άζσ, κε επίθεληξν ηελ παλάξραηα

πόιε ηεο άλεο, ππήξμε αθηεξσκέλε ζηε Θεά Αξηέκηδα Γξπκνλία. ε

κία κεγάιε πεξηνρή ηνπ, πνπ απνηεινύζε «άβαην» γηά άλδξεο,

θαηνηθνύζαλ κόλν γπλαίθεο, ηέξεηεο ηεο Θεάο, ελώ εθεί εηεινύλην θαη

ηα εληειώο άγλσζηα ζε εκάο, Μπζηήξηα ηεο Θεάο Αξηέκηδνο -κε

θεληξηθέο κνξθέο ηνπ «δξάκαηνο» ηνπο ηε Θεά, ηνλ Απόιισλα θαη ηε

Γάθλε-, ζηα νπνία κπνύλην λεαξέο παξζέλεο (αλύπαλδξεο γπλαίθεο)

από όιε ηελ Διιάδα. Ο νιεηήξ ηνπ Διιεληζκνύ «Μέγαο»

Κσλζηαληίλνο, εθηόπηζε από ηνλ Άζσ ηνπο Έιιελεο θαηνίθνπο, ηνπο θηινζόθνπο (πνπ ζύκθσλα κε ηνλ Φηιόζηξαην απνζύξνληαλ πνιύ

ζπρλά εθεί γηά πεξηζπιινγή) θαη ηηο ηέξεηεο ηεο Αξηέκηδνο, θαη

παξερώξεζε νιόθιεξε ηε ρεξζόλεζν ζε ρξηζηηαλνύο αζθεηέο. Οη

ηειεπηαίνη, αθνύ θαηέζηξεςαλ ζπζηεκαηηθά όινπο ηνπο ηόπνπο

ιαηξείαο ηεο Θεάο, ζπρλά κάιηζηα ρξεζηκνπνηώληαο ηα ζπληξίκκηα

σο., δνκηθά πιηθά, αλαθήξπμαλ πνιύ αξγόηεξα ηνλ ηόπν «Πεξηβόιη

ηεο Παλαγίαο» θαη., «άβαην» γηά γπλαίθεο (κε ηελ γλσζηή ινγηθή πσο

όιεο νη γπλαίθεο -πιελ ηεο Θενκήηνξνο- είλαη κηαξέο).

(58) Η ζηελόηεηα ρώξνπ, δελ κνπ επηηξέπεη λα παξνπζηάζσ εδώ

αλαιπηηθά ηηο ηειεηέο θαη ηα ινηπά ελδηαθέξνληα ζηνηρεία γύξσ από

ηα όζα γλσξίδνπκε ζρεηηθά κε ηα Διεπζίληα Μπζηήξηα. Ο ελδηα-θεξόκελνο αλαγλώζηεο κπνξεί λα δηαβάζεη ηα βηβιία Ouvaroff Gei

Sem: «Διεπζίληα Μπζηήξηα», Αζήλα, «Γεκηνπξγία»; 1990 (κε αξθεηά

θξηηηθό κάηη), George Δ. Mylonas: «Eleusis, and the Eleusinian

Mysteries», Πξίλζεηνλ Νηνύ Σδέξζε (ΗΠΑ), «Phnceton University

Press», 1961, Gordon Wasson, Albert Hofmann & Cad Ruck: «0

Γξόκνο γηά ηελ Διεπζίλα. Η Απνθάιπςε ηνπ Μπζηηθνύ ησλ Μπ-

ζηεξίσλ», Αζήλα, «πλεξγαηηθέο Δθδόζεηο Κνηλόηεηα», 198*, θαη

Γεκ.Ν. Γνπδήο: «Σα Μπζηήξηα ηεο Διεπζίλνο», Αζήλα, «Γεκηνπξ-

γία», 1990. Να δνζεί σζηόζν ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηελ απνθπγή

πηνζεζηώλ θάπνησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζπκπεξαζκάησλ, πνπ ν αεί-

Σόκνο Πξώηνο - «.Πεξί Σσλ Παηξώσλ Θεώλ» ει. 2

κλεζηνο -πέζαλε ην 1939- ζπγγξαθέαο ηνπ ηέηαξηνπ βηβιίνπ -θαηά ηα

άιια αμηνινγόηαηνπ- πξνζπαζεί λα ππνβάιιεη, αθξνβαηώληαο πάλσ

ζην γλσζηό -θαη νμύκσξν- ηδενιόγεκα ηνπ «ειιελνρξηζηηαληζκνπ».

(59) Παξ'όια απηά, ππάξρνπλ άλζξσπνη ζαλ ηνλ θν Νηθνι. Βέε, πνπ

γξάθεη ζην «Δγθπθινπαηδηθό Λεμηθό Διεπζεξνπδάθε»: «Σν

ιεγόκελνλ (sic), όηη ν Αιάξηρνο θαη νη κεη'απηνπ εηο ηελ Διιάδα

εηζβαιόληεο Βηζηγόηζνη, θαηέζηξεθνλ ζπζηεκαηηθώο ηα ηεξά., θαη όηη νύηνη είλε νη εμνινζξεπηαί ησλ εζληθώλ ζεώλ, όπνπ ην θξάηνο απηώλ

εηζέηη επέδε, ελ κέξεη αιεζεύεη κόλνλ»(..) θαη, κήπσο θαη δελ ην

ρσλέςακε θαιά, επαλαιακβάλεη αιινύ -ζηελ πεξηγξαθή ηεο Ιζηνξίαο

ηνπ Βπδαληίνπ-: «Αιιά δελ αληαπνθξίλεηαη πξνο ηα πξάγκαηα ην

ιεγόκελνλ (sic) όηη νη Γόηζνη νύηνη ηνπ Αιαξίρνπ θαηέζηξεθνλ

ζπζηεκαηηθώο ηα ηεξά ησλ εζληθώλ θαη όηη επήλέγθνλ ηνλ ηειεησηηθόλ

όιεζξνλ ησλ αξραίσλ ζεώλ»(..)

Όηαλ ζήκερα θάποηοη ηοικάκε θαη κηιάκε γηα

ηοσς παηρώοσς «Οισκπίοσς» Θεούς, ε ζθέυε

ηφλ περηζζόηερφλ ζύγτρολφλ αλζρώπφλ

πεγαίλεη, δσζηστώς εζθαικέλα, ζε όζα

επηθαλεηαθά, αθειή, ρετά, αιιά θαη βέβεια,

θαηαδέτζεθε ε σποηηζέκελε «εθπαίδεσζε»

ηφλ ζτοιείφλ ηοσ ασηοαποθαιούκελοσ

«κολοζεχζκού» λα ηούς κποιηάζεη ζηο κσαιό

γηά λα θαισθζεί όζο γίλεηαη πηό αλώδσλα ηο

ζέκα. Τα πράγκαηα όκφς, δελ είλαη όπφς ασηοί

ζέιοσλ, θαη όπφς θσζηθά ηοσς βοιεύεη, λα κας

ηα περηγράθοσλ. Γηαηί λαη κελ ο ιεγόκελος

«Όισκπος», φς ζύκβοιο ηφλ πηο συειώλ

ζεκείφλ ηες πλεσκαηηθής ηεραρτίας επί γής,

αποηειούζε θαηά ηελ αρταηοειιεληθή

παράδοζε ηελ θαηοηθία ηφλ Ειιήλφλ Θεώλ,

αιιά φζηόζο ασηός ο «Όισκπος», δελ ήηαλ ηο.,

ποιύ γλφζηό κας θαη παλύυειο όρος ποσ

κοηράδοληαη ε Θεζζαιία θαη ε Μαθεδολία,

αιιά έλας ηόπος πλεσκαηηθός, οσράληος, κία

«τώρα» θφηεηλή, ιοσζκέλε ζηο Πλεσκαηηθό

Φώς.

ISΒΝ 960-7748-09-3