2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

2-32 AΦIEPΩMA

� Aπαθανατί�ντας την EλλάδαT�υ Kωστή Λι�ντη

� Φωτ�γρα�ία και τέ�νη.Aπ� τη αρακτική και �ω-γρα�ική απ�δ�ση των αρ-αίων μνημείων στη �ωτ�-γρα�ική απεικ�νιση.

Tης Φανής – Mαρίας Tσιγκάκ�υ

� E�ευρέτες της �ωτ�γρα�ίας.Oι πρωτεργάτες της �ωτ�-γρα�ικής τένης Nιεπς, Tάλ-μπ�τ, Nταγκιέρ και Mπα-γιάρ.

T�υ Xάρη Γιακ�υμή

� Πρώτες �ωτ�γρα�ήσεις1839 – 1860.H γέννηση της �ωτ�γρα�ίαςστην Eλλάδα και �ι πρώτ�ιEλληνες �ωτ�γρά��ι.

T�υ Aλκη #. #ανθάκη

� Pεύμα %ένων �ωτ�γρά-�ων.O ελληνικ�ς ώρ�ς π�λ�ς έλ-�ης των πι� επι�ανών Eυρω-παίων τα�ιδιωτών �ωτ�γρά-�ων.

Tης Nτ�ρας Mηναΐδη

� Eλληνική �ωτ�γρα�ία 1875 – 1900.H �ωτ�γρα�ική κίνηση στηνAθήνα και τα μεγάλα ελληνι-κά αστικά κέντρα.

T�υ Aλκη #. #ανθάκη

� H �ωτ�γρα�ία στις αρ�ές τ�υ 20�ύ αι.Aνα�ητήσεις και θέματα τωνEλλήνων �ωτ�γρά�ων στηνAθήνα και τα μεγάλα αστικάκέντρα.

Tης Φανής Kωνσταντίν�υ

� H απεικ�νιση τ�υ ανθρώπ�υ.H παρ�υσία τ�υ ανθρώπιν�υστ�ιεί�υ απ� τις πρώτες �ω-τ�γρα�ίες τ�υ 19�υ αιώνα έ-ως τις αρές τ�υ 20�ύ.

T�υ Xάρη Γιακ�υμή

� Φωτ�γρα�ικές τε�νικές.Συν�πτική πρ�σέγγιση τωνπι� διαδεδ�μένων τενικώντ�υ περασμέν�υ αιώνα.

Tης Bασιλικής Xατηγεωργί�υ

E�ώ�υλλ�: J. Robertson, «O να�ς τ�υ Oλυ-μπί�υ Δι�ς», αλ��υμίνη, 1850 – 1855.

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

Aπαθανατί�ντας την Eλλάδα EKINΩNTAΣ �ι πρώτ�ι �ωτ�γρά��ιγια τα�ίδι στην Eλλάδα, ακ�λ�ύθη-σαν πιστά τ�υς δρ�μ�υς και με σε-�ασμ� τα �ήματα των παλιών περιη-γητών. Mάλιστα, παρακινημέν�ι καιαυτ�ί απ� τ� ίδι� πνεύμα, αρ"αι��ι-λ�ι δηλαδή, θα έ"�υν διαρκώςστραμμέν� τ� �ακ� τ�υς στα αρ"αίαμνημεία.

Aπ� τ�ν Oκτώ�ρι� τ�υ 1839 π�υτρα�ι�ύνται �ι πρώτες 10 δαγγερ�-τυπίες με θέματα απ� τ� �ρ�σημ�τ�υ κλασικισμ�ύ: την Aκρ�π�λη, �ι

�έν�ι �ωτ�γρά��ι, μάλιστα, �ι πι� ε-πι�ανείς της επ�"ής, θα �τάσ�υνκατά κύματα. Δίπλα τ�υς θα μαθη-τεύσ�υν και σ"ετικά νωρίς (1850) θαανατείλ�υν και �ι πρώτ�ι Eλληνες�ωτ�γρά��ι (Φίλιππ�ς Mαργαρίτης,Δημήτρι�ς Kωνσταντίν�υ).

Mε τη σταθερή συνδρ�μή της τε-"ν�λ�γίας, η �ωτ�γρα�ία ε�ασ�αλί-%ει συνε"ώς πλε�νεκτήματα. Eγκα-ταλείπει τ�ν πρωτ�γ�νισμ� και �ήμα�ήμα απ�κτά εμπ�ρικ� "αρακτήρα.Στην Aθήνα έ"�υν ήδη αν�ί�ει ταπρώτα καλλιτε"νικά �ωτ�γρα�εία,με �ωτ�γρά��υς, τ�υς περισσ�τε-ρ�υς πτυ"ι�ύ"�υς της Σ"�λής Tε-"νών. Σπ�ραδικά αρ"ί%�υν να εμ�α-νί%�νται και σε άλλες με αστικ� πε-ρι�άλλ�ν π�λεις (Kέρκυρα, Σύρ�,Xανιά, B�λ�, Πάτρα, Kωνσταντιν�ύ-π�λη, Σμύρνη, Θεσσαλ�νίκη).

H πατριαρ"ική γενιά της ελληνικής�ωτ�γρα�ίας σ�ήνει στ� τέλ�ς τ�υπερασμέν�υ ή στην αυγή αυτ�ύ τ�υαιώνα. Oμως, μεσ�υρανεί ήδη η επ�-μενη γενιά π�υ στ� �ακ� της δεν εγ-γρά��νται πλέ�ν αρ"αι�τητες. Π�-%άρ�υν μπρ�ς ή παρελαύν�υν �λ�ι�ι στρ��ιλισμ�ί έ�αψης και κατάπτω-σης των δύ� πρώτων δεκαετιών τ�υαιώνα μας (Kρητικ� Zήτημα, Mακε-δ�νικ�ς Aγώνας, Bαλκανικ�ί Π�λε-μ�ι, Πρώτ�ς Παγκ�σμι�ς, Δι"ασμ�ς,Mικρασιατική Eκστρατεία και Kατα-στρ��ή).

Mε αυτή τη γενιά �ωτ�γρά�ων–αν � �ρ�ς γενιά δεν είναι αυθαίρε-τ�ς και αδ�κιμ�ς –π�υ απαθανάτισετην ταρα"ώδη πρώτη εικ�σαετία τ�υαιώνα μας, κλείνει η θεματ�γρα�ίατ�υ α�ιερώματ�ς. Ως γενιά, πιστεύ-�υμε αδικημένη �ι�λι�γρα�ικά, ά�ι-%ε και α�ί%ει �λ�κληρ� α�ιέρωμα. Aςείμαστε αισι�δ���ι πως κάπ�ια στιγ-μή θα επανέλθ�υμε, πι� διε��δικά.

Eάν τ� α�ιέρωμα πρ�ϋπ�θέτει καια�ιώνει τη συνδρ�μή της επικαιρ�-τητας, τ�τε υπάρ"�υν τρεις λ�γ�ιστη σειρά:

Πρώτς: T� δίγλωσσ� �ι�λί� τ�υXάρη Γιακ�υμή «H Eλλάδα. Φωτ�-γρα�ικ� και λ�γ�τε"νικ� τα�ίδι στ�ν19� αιώνα», (εκδ. «Mπάστας - Πλέσ-σας», Aθήνα 1997). O X. Γιακ�υμήςδιαλέγ�ντας 200 περίπ�υ �ωτ�γρα-

�ίες απ� την πρ�σωπική τ�υ συλλ�-γή και συν�δεύ�ντάς τες με κείμεναδιάσημων περιηγητών (Σατ��ριάν,Λαμαρτίν�ς, Nερ�άλ, Φλ�μπέρ,Aμπ�ύ κ.ά.) ανασυνθέτει με εικ�νακαι λ�γ� ένα ρ�μαντικ� τα�ίδι στηνEλλάδα τ�υ περασμέν�υ αιώνα. Oι�ωτ�γρα�ίες υπ�γρά��νται απ�τ�υς πι� διαπρεπείς �ωτ�γρά��υς,Eλληνες και �έν�υς, τ�ν 19� αιώνα.

Δεύτερς: H επίσης δίγλωσση (ελ-ληνικά, γαλλικά) έκδ�ση «O Aυτ�-"ρωμικ�ς Aθως. Oι πρώτες έγ"ρω-μες �ωτ�γρα�ίες τ�υ αιώνα.1913–1918», (εκδ. «Oλκ�ς», «M�υ-σεί� Aλμπέρ Kαν», «Aγι�ρείτικη Φω-τ�θήκη», Aθήνα 1997). Λίγ� μετά τηνεμ�άνιση (1904) της αυτ�"ρωμικήςπλάκας: έγ"ρωμη θετική γυάλινηδια�άνεια, � Γάλλ�ς τραπε%ίτηςAλμπέρ Kαν, πιστεύ�ντας πως �ι πα-ραδ�σιακές κ�ιτίδες π�λιτισμ�ύ, κιν-δυνεύ�υν να ε�α�ανιστ�ύν, έθεσεσε ε�αρμ�γή (1909) τη δημι�υργίαμιας «τράπε%ας �πτικών δεδ�μέ-νων». Στ� πρ�γραμμα απ�στ�λών�ωτ�γρα�ικής και κινηματ�γρα�ι-κής τεκμηρίωσης �ρέθηκε και η "ερ-σ�νησ�ς τ�υ Aθω. Oι �ωτ�γρά��ιΣτε�άν Πασέ και Λ�υί Φερνάν Kι�ίλ,σε δύ� διαδ�"ικές απ�στ�λές, 1913και 1918, τρά�η�αν, συν�λικά, 576αυτ�"ρωμικές πλάκες. Oι πρώτεςαυτές έγ"ρωμες λήψεις ελάνθανανστ� M�υσεί� Aλπέρ Kαν στ� Παρίσιγια πάνω απ� 70 "ρ�νια. Mια εκλεκτήεπιλ�γή, 121 τ�ν αριθμ�, παρ�υσία-σε, για πρώτη ��ρά στην Eλλάδα αλ-λά και τη Γαλλία, η π�λυτελής αυτήέκδ�ση. Tις δημ�σιευμένες αυτ�-"ρωμικές �ωτ�γρα�ίες συν�δεύ�υν

και τεκμηριών�υν κείμενα ερευνη-τών, ειδικευμένων στη �ωτ�γρα�ίακαι την ιστ�ρία τ�υ Aγί�υ Oρ�υς.

Tρίτς και τρέ�ων: T� παν�ραμαελληνικής �ωτ�γρα�ίας π�υ πρ�-γραμματί%εται για τ�ν ερ"�μεν� Σε-πτέμ�ρη στη Nίκαια της Γαλλίας. O«Φωτ�γρα�ικ�ς Σεπτέμ�ρης», �πως�ν�μά%εται αυτή η Mπιενάλε �ωτ�-γρα�ίας, είναι ένας δ�κιμασμέν�ςκαι κατα�ιωμέν�ς στην Eυρώπη θε-σμ�ς π�υ πρ��άλλει κάθε ��ρά τη�ωτ�γρα�ική �υσι�γνωμία της τι-μώμενης "ώρας.

Mε τ�ν εμπνευσμέν� τίτλ� «Eλλη-νική �ρμή», �έτ�ς επιλέ"τηκε η "ώ-ρα μας. Σύμ�ωνα με τις δηλώσειςτων �ργανωτών, Γάλλων και Eλλή-νων, σ"εδιά%�νται παράλληλ�ι κύ-κλ�ι εκθέσεων σε μ�υσεία και άλλεςαίθ�υσες. εκινώντας απ� τις πρώ-τες λήψεις στα μέσα τ�υ περασμέ-ν�υ αιώνα, υπάρ"ει η υψηλή �ιλ�δ�-�ία να σκιαγρα�ηθεί � κ�ρμ�ς τηςελληνικής �ωτ�γρα�ίας, μέ"ρι σή-μερα. Aναντίρρητα πρ�κειται γιασπάνια ευκαιρία. Πρ�σ�έρεται στηνελληνική �ωτ�γρα�ία ένα σ��αρ��ήμα ώστε να δεί�ει αδρ�μερώς τ�πρ�σωπ� της. Eλπί%�υμε και � καθέ-νας ελπί%ει να μην είναι μάταιη η α-ναμ�νή.

Kωνσταντίν�ςAθανασί�υ. T� μνημεί� τ�υ Φιλ�πάπ-π�υ, π. 1880(�ωτ.: συλλ�γή Δημήτρη Γ. Aντωνίτση).

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

K·ΣTHΣ ΛIONTHΣ

Eυ�αριστίες ��είλ�υμε στ�ν ιστ�ρικ��ωτ�γρα�ίας κ. Aλκη ανθάκη, τ�ν κ.Xάρη Γιακ�υμή, την κ. Φανή Kωνστα-ντίν�υ τ�υ �ωτ�γρα�ικ�ύ αρ�εί�υ τ�υM�υσεί�υ Mπενάκη, την κ. Aλίκη Σ�-λωμ�ύ τ�υ Eθνικ�ύ Iστ�ρικ�ύ M�υσεί-�υ και τ�ν απ�μα�� συνάδελ�� κ. Mίλ-τη Παρασκευαΐδη.

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 3

Φωτ�γραία και τέ�νηAπ� τη �αρακτική και �ωγρα�ική απ�δ�ση των αρ�αίων μνημείων στη �ωτ�γρα�ική απεικ�νιση

Tης Φανής Mαρίας Tσιγκάκ�υ

Eπιμελήτριας τ�υ Tμήματ�ς Zωγρα�ικής και Xαρακτικών τ�υ M�υσεί�υ Mπενάκη

EΦEYPETEΣ και πρώτ ι �ρήστες τ υσκ τειν ύ θαλάμ υ (cameraobscura) ήταν ι αστρ ν�μ ι και ι�ωγρά� ι της Aναγέννησης. H μα-κριά λίστα των �ωγρά�ων π υ κατέ-�υγαν στην επικ υρία τ υ μέσ υ α-π� τ ν 17 έως τις αρ�ές τ υ 19 υαιώνα περιλαμ�άνει διάσημ υς τ -πι γρά� υς �πως ι: AntonioCanaletto (1697 – 1768), BernardoBelloto (1720 – 1724), Claude –Joseph Vernet (1714 – 1789), ι αδελ-� ί Thomas και Paul Sandby (1721 –1798 και 1725 – 1709), EdwardDodwell (1767 – 1832), William Gell(1774 – 1836). T πι γρά� ς (και σκη-ν γρά� ς) ήταν Γάλλ ς ε�ευρέ-της της δαγγερ τυπίας LouisJacques M. Daguerre (1787 – 1851)και ερασιτέ�νης – �ωγρά� ς Aγγλ ς ε�ευρέτης της καλ τυπίαςWilliam Henry Fox – Talbot.

Aναστάτωση

H ε�εύρεση της �ωτ γρα�ίαςστ 19 αιώνα αναστάτωσε τ υςκαλλιτέ�νες πρ καλώντας σκωπτι-κά είτε αρνητικά σ��λια: «Θέλετεένα τπί ή ένα πρτρέτ;» γρά�ειτ σατυρικ� περι δικ� Charivari,«Στηθείτε μπρστά στην κάμερακαι μετά απ� πέντε λεπτά θα έ�ετεμια εικ�να, ��ι μνά�α τελειωμένηαλλά και καδραρισμένη». Oι πρώ-τ ι π υ θ ρυ�ήθηκαν ήταν ι π ρ-τρετίστες, ι μινιατ υρίστες, εύλ -γα ι �αράκτες καθώς και ι τ πι -γρά� ι, ειδικ�τερα ι �ωγρά� ι –περιηγητές, ένα επάγγελμα τ -π ί εί�ε διανύσει απρ�σκ πταδυ αιώνες πρ σ δ ��ρας λει-τ υργίας. Δι�τι, �έ�αια, ι ασα�είςαναπαραστάσεις και ι απ� μνήμηςανασυνθέσεις �ώρων και μνημείωνδεν επαρκ ύσαν πλέ ν σε ένα κ ι-ν� συνεπαρμέν απ� την ακρί�ειατης �ωτ γρα�ικής αναπαράστα-σης. M λ ν�τι, ωστ�σ , τα �ωτ -γρα�ικά τ πία επέτρεπαν στ θεα-τή «να μετρήσει ένα – ένα τα �ύλλατων δένδρων» άργησαν να υπ σκε-λίσ υν τις �ωγρα�ικές και �αρακτι-κές απ�ψεις, δεδ μέν υ �τι ιπρώτες �ωτ γρα�ίες υστερ ύσανστην επιλ γή της σύνθεσης, στηναπ�δ ση ατμ σ�αιρικ ύ �ωτ�ς καιγενικ�τερα στη δημι υργία πρ σω-πικ ύ ύ� υς.

Σκεπτικισμ�ς

Παρ’ �λ π υ ανέτρεψε αιώνιεςσυμ�άσεις «μίμησης» και διεύρυνετην αντίληψη των καλλιτε�νών τ�-σ για την τέ�νη �σ και για τη �ύ-ση, η �ωτ γρα�ική �ραση θεωρή-θηκε –αρ�ικά– λιγ�τερ α&ι�πιστηαπ� τη ματιά τ υ �ωγρά� υ. Oι με-γάλ ι καλλιτέ�νες της επ �ής δεδίστασαν να εκ�ράσ υν τ σκεπτι-

κισμ� τ υς για τη νέα ε�εύρεση:«Στην τέ�νη τ πνεύμα απευθύνε-ται στ πνεύμα, ��ι η γνώση στηγνώση. T μάτι διρθώνει δί�ως νασυνειδητπιύμε». (Aρα) H δαγ-

γερτυπία παρά την εκπληκτικήτης αληθ�άνεια είναι απλή αντα-νάκλαση της πραγματικ�τητας, α-πλή αντιγρα�ή και μάλιστα λανθα-σμένη, ακρι�ώς επειδή είναι πι-

στή... τ μάτι διρθώνει», δήλωσε Eugene Delacroix, στ Revue desdeux Mondes, (15 Σεπτεμ�ρί υ1850) αν και ίδι ς εί�ε καλωσ ρί-

Δημήτρι�ς Kωνσταντίν�υ. Γενική άπ�ψη της Aθήνας με την Aκρ�π�λη, π. 1858/60 (�αρτί αλμπ�υμίνη, 27X37 εκ.).

Xαρακτικ� τ�υ Bachelieu απ� τη �ωτ�γρα�ία τ�υ Δημήτρι�υ Kωνσταντίν�υ.

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

σει τη νέα ε�εύρεση, ενώ Bau-delaire κατήγγειλε τ ν Daguerreως τ ν «Mεσσία εν�ς εκδικητικύθεύ πυ πραγματώνει τις επιθυ-μίες εν�ς πλήθυς διψασμένυ για�ιμη�ανικά πρϊ�ντα, πυ αυτα-πκαλύνται τέ�νη, επικαλύμενατην επιτυ�ημένη μίμηση της �ύ-σης».

Ωστ�σ , τ 1838, Juels Janin υ-π σ��ταν στ υς αναγνώστες τ υL’ Artiste �τι: «H δαγγερτυπία –σύ-ντρ�ς τυ τα#ιδιώτη– θα �έρει

κντά μας και τις πι μακρινές �ώ-ρες». Eνα �ρ�ν αργ�τερα η πρ -�ητεία τ υ εί�ε επαληθευτεί. Oγνωστ�ς �ιλέλληνας �ωγρά� ςHorace Vernet (1789–1863) και Frederic Goupil – Fesquet «δαγγε-ρτυπύσαν σαν λιντάρια» στηνAίγυπτ για λ γαριασμ� τ υ εκδ�-τη Noel-Marie Lebebours, π ί ςεί�ε παραγγείλει δαγγερ τυπίες σεκαλλιτέ�νες π υ τα&ίδευαν απ� τηM�σ�α έως τ Nιαγάρα. Πάνω απ�1.000 απ�ψεις συγκεντρώθηκαν, ε-πιλέ�θηκαν και σκην γρα�ήθηκαν

με την πρ σθήκη πρ σώπων καιδια��ρων ε�έ, για να δημ σιευ-θ ύν σε �αλκ γρα�ίες στιςExcursions Daguerriennes, π υκυκλ ��ρησαν μετα&ύ 1841–43.Συμεπριλαμ�άν νται εδώ τρεις ελ-ληνικές απ�ψεις: τ υ Παρθενώνα,των Πρ πυλαίων και τ υ να ύ τ υOλυμπί υ Δι�ς.

E&ετά� ντας τα πρώτα �ωτ γρα-�ικά λευκώματα με «Aπ�ψεις Eλλη-νικών Eρειπίων» των &ένων �ωτ -γρά�ων–περιηγητών διαπιστώνεικανείς �τι συγγενεύ υν υ� λ γικά

με τις αντίστ ι�ες εκδ�σεις �αρα-κτικών, κυρίως στη �ρήση μιας κω-δικ π ιημένης εικ ν γρα�ικήςγλώσσας, η π ία �αρακτηρί�εταιαπ� τη μνημειακή πρ � λή τωνμνημείων και την απ υσία ανθρώπι-ν υ στ ι�εί υ.

Aυτ� �είλεται πιθαν�ν και σεκαθαρά πρακτικ ύς λ�γ υς, ειδικ�-τερα στην αδυναμία της δαγγερ -τυπίας να καταγράψει την κίνησηλ�γω τ υ μεγάλ υ �ρ�ν υ έκθεσηςπ υ απαιτ ύσε η δαγγερ τυπικήπλάκα. Eίναι γνωστ� �τι ι �ωτ -γρα�ίες π υ πρ ρί� νταν για ει-κ ν γρα�ημένα λευκώματα δενπεριελάμ�αναν έμψυ�α στ ι�είακαι �τι τα πρ�σωπα πρ στίθεντανσυνήθως απ� τ υς �αράκτες, ι -π ί ι επε&εργά� νταν τις πρωτ�τυ-πες δαγγερ τυπίες για τη συγκε-κριμένη έκδ ση. (�πως π.�. στηνExcursions Daguerriennes).

Oι στατικές, ά�ρ νες, �ωτ γρα-�ικές «Aπ�ψεις Eρειπίων« δεν είναιάσ�ετες –αισθητικά– απ� τις αντί-στ ι�ες �ωγρα�ικές είτε �αρακτι-κές ιδεαλιστικές απεικ νίσεις τωνελληνικών μνημείων, μία αισθητικήαντίληψη π υ &εκίνησε έναν σ�ε-δ�ν αιώνα πριν απ� την ε�εύρεσητης �ωτ γρα�ίας. Tα ελληνικάμνημεία και ι αρ�αι λ γικ ί �ώρ ιαπ τέλεσαν μία συνε�ή πηγή έ-μπνευσης για τ υς &έν υς �ωγρά-� υς–περιηγητές. Oι Eυρωπαί ιθεατές ήταν ήδη ε& ικειωμέν ι μεπαραστάσεις, ι π ίες ανάπλαθανένα σκηνικ� π υ ικαν π ι ύσε τ αίσθημα ν σταλγικής ανα�ήτησηςτ υ αρ�αί υ κ�σμ υ.

Aπ�ψεις �π υ πρ �άλλ νται αρ-�αία μνημεία ή ιερά πλαισιωμένεςαπ� ένα ακαθ�ριστ τ πί �π υ ε-πικρατεί μια αρ�αι πρεπής ειδυλ-λιακή είτε επι�λητική ατμ�σ�αιρα,�ρίθ υν σε π λλές εικ ν γρα�η-μένες εκδ�σεις «περί Eλλάδας»στη διάρκεια τ υ 19 υ αιώνα. Tα�ωτ γρα�ικά λευκώματα με ελλη-νική θεματ γρα�ία π υ κυκλ ��-ρησαν κατά τ ν 19 αιώνα πιστ -π ι ύν την επίδραση αυτής της αι-σθητικής παράδ σης στ υς �ωτ -γρά� υς της επ �ής, π λλ ί απ�τ υς π ί υς ήταν άλλωστε και �ω-γρά� ι.

Στ� ιερατεί� της τέ�νης

Aναμ�ί� λα τ νέ είδ ς πτι-κής μαρτυρίας, π υ λειτ ύργησεκαταλυτικά για την ανανέωση πα-ντείων καλλιτε�νικών μ ρ�ών, α-ναστάτωσε τ υς δημι υργ ύς τηςαναπαράστασης. Aρωγ�ς τ υ μ -λυ�ι ύ και τ υ �ρωστήρα η �ωτ -γρα�ία, π υ άργησε να πάρει τηθέση της στ ιερατεί της τέ�νης,θα &ε�ύγει απ� τ σύμπλεγμα τηςσ� λαστικής και ανιαρής απ τύπω-σης για να συμπλεύσει με απελευ-θερωτικά αισθητικά κινήματα. H α-ληθ �άνειά της θα έ�ερνε στ πρ σκήνι ��ι μ νά�α την αλήθειατης τέ�νης αλλά και τ δικαίωματ υ καλλιτέ�νη να επεμ�αίνει στηΦύση. Aπελευθερωμένη απ� τη μί-μηση η δημι υργική �αντασία έ-μελλε να δικαιωθεί διεισδύ ντας ε-ν ρατικά στην πραγματικ�τητα,πρ κειμέν υ να �ωτίσει μιαν αλή-θεια πέρα απ� αυτήν π υ διδά-σκ υν ι αισθήσεις.

J. D. Le Roy, Les ruines des plus beaux... Paris 1758, Xαλκ�γρα�ία.

O Nα�ς τ�υ Oλυμπί�υ Δι�ς. Φωτ�γρα�ία αγνώστ�υ, 1875 (�ωτ.: Aρ�εί� M�υσεί� Mπενάκη).

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 5

E�ευρέτες της �ωτ�γρα�ίαςOι πρωτεργάτες της �ωτ γρα�ικής τέ�νης Nιέπς, Tάλμπ τ, Nταγκιέρ και Mπαγιάρ

T�υ Xάρη Γιακυμή

Iστ�ρικ�ύ Tένης και Φωτ�γρα�ίας Διδάκτ�ρα τ�υ Πανεπιστημί�υ τ�υ Παρισι�ύ

H ΦΩTOΓPAΦIA διατηρεί τ� πρ�ν�-μι� να έ�ει περισσ�τερ�υς απ� έ-ναν ε�ευρέτες. Πρ�κειται για μιαπαλιά ιστ�ρία και μια υπ�θεση π�υέ�ει δι�άσει τ�υς ιστ�ρικ�ύς στ�παρελθ�ν. Eκτ�ς αυτ�ύ, πριν απ�λίγα �ρ�νια γνωστ�ς ερευνητήςτ�υ Πανεπιστημί�υ τ�υ Σαν Πά�λ�της Bρα"ιλίας �ν�μασε και πέμπτ�ε�ευρέτη: Kάπ�ι�ν FlorenceHercule, � �π�ί�ς τ� 1833 εί�ε ανα-καλύψει τρ�π�υς �ωτ�μη�ανικήςεγγρα�ής εικ�νων στη �ώρα τ�υ.

Eδώ σας παρ�υσιά"�υμε �ρ�ν�-λ�γικά τ�υς τέσσερις πρωτεργάτεςκαι ε�ευρέτες της �ωτ�γρα�ίας.

Nicephore Niepce(1765–1833)

Γεννήθηκε στις 7 Mαρτί�υ 1765στην π�λη Chalon–sur–Saone τηςB�υργ�υνδίας. O πατέρας τ�υ ή-ταν δικηγ�ρ�ς της %ασιλικής αυ-λής και η �ικ�ν�μική τ�υ ευ�έρειαεπέτρεψε στ� μικρ� Nicephore ναέ�ει πρ�σωπικ� δάσκαλ� στ� σπίτι.Παίρνει μέρ�ς στις εκστρατείεςστην Iταλία, αλλά λ�γω πρ�%λημά-των υγείας εγκαταλείπει τη στρα-τιωτική καριέρα. Eπιστρέ�ει στηB�υργ�υνδία, μ�λις πέντε �ιλι�με-ντρα απ� τ� πατρικ� τ�υ σπίτι, στ�Saint Loup–de Varennes. E��νταςαρκετά μεγάλη περι�υσία, πρ�%αί-νει μα"ί με τ�ν αδελ�� τ�υ σε διά-��ρες έρευνες. Aρ�ικά �δηγ�ύ-νται στην τελει�π�ίηση τ�υ πυρε�-��ρ�υ, εν�ς είδ�υς μη�ανής γιαπ�ταμ�πλ�ια.

Aμέσως μετά αρ�ί"ει τ� ενδια�έ-ρ�ν τ�υς για την ηλι�γρα�ία, �πως� ίδι�ς � Niepce την �ν�μασε. Aντι-γρά��υν γκρα%�ύρες με �ωτ�-γρ�αικ� τρ�π�, �ρησιμ�π�ιώνταςγια πρώτη ��ρά την ι�υδαϊκή ά-σ�αλτ�.

Aκ�λ�υθ�ύν τα «σημεία �ρα-σης», δηλαδή �ι καθαρά �ωτ�γρα-�ικές λήψεις απ� τις �π�ίες δύ�μ�ν� είναι γνωστές σήμερα. Σ�ετι-κά με τις ημερ�μηνίες λήψης υ-πάρ��υν διά��ρες γνώμες, λ�γωτης μεγάλης ε�εμύθειας στην αλ-ληλ�γρα�ία τ�υ Niepce και τ�υ α-δελ��ύ τ�υ, �ταν αυτ�ς πήγε στηνAγγλία για να διαπραγματευτεί τιςανακαλύψεις τ�υς.

H πρώτη �ωτ�γρα�ία είναι τ�Στρωμέν� Tραπέ"ι. Eίναι γνωστήμ�ν� απ� μια δημ�σίευση τ�υ 1893απ� τ�ν Davanne. O ιστ�ρικ�ςGernsheim πιστεύει πως η �ωτ�-γρα�ία αυτή τρα%ή�τηκε απ� τ�νDaguerre ή απ� τ�ν 'άδελ�� τ�υNiepce, Niepce de Saint–Victor(1805–1870). Tη �ρ�ν�λ�γεί γύρωστα 1829. H δεύτερη επίσης γνω-στή �ωτ�γρα�ία τ�υ Niepce, η Θέααπ� τ� Παράθυρ�, �ρ�ν�λ�γείται–με π�λλές δια�ωνίες– στ� 1826.

T� M�υσεί� Niepce στην κεντρικήπ�λη της Γαλλίας Chalon–sur–Sao-ne έ�ει διά��ρα ευρήματα π�υ μαςπαραπέμπ�υν στις πρώτες ανακα-λύψεις.

William Fox–Talbot(1800–1877)

Γεννήθηκε στις 11 Φε%ρ�υαρί�υτ�υ 1800, στην π�λη Melbury τ�τDorset. O πατέρας τ�υ, ανώτατ�ςστρατιωτικ�ς, τ�ν στέλνει στα κα-λύτερα σ��λεία της �ώρας �π�υσπ�υδά"ει κλασικές τέ�νες και επι-στήμες, ενώ παράλληλα μελετάτην ελληνική γλώσσα. T� 1827 επι-στρέ�ει στ� �ικ�γενειακ� α%%αεί�,Lacock Abbey, π�υ σήμερα λει-τ�υργεί ως μ�υσεί� και κατ�ικίατων απ�γ�νων τ�υ Talbot. T�1823–1824 πραγματ�π�ιεί ένα τα'ί-δι στη B�ρεια Iταλία �π�υ �ρησιμ�-π�ιεί τη «�ωτεινή κάμερα» (σ�ε-διαστικ� �ργαν� με τη %�ήθεια ε-ν�ς καθρέ�τη) για τη σ�εδίαση τωντ�πίων τ�υ K�μ�. H εμπειρία αυτήθα απ�τελέσει την απαρ�ή για τις�ωτ�γρα�ικές τ�υ έρευνες.

Γνωρί"εται με τ�ν Sir JohnHerschel, έναν απ� τ�υς σημαντι-κ�τερ�υς �ημικ�ύς της επ��ής.Kατά ένα μέρ�ς ε�ευρέτης της, �Herschel, ήταν αυτ�ς π�υ πρωτ�-�ρησιμ�π�ίησε, τ� 1839, τ�ν �ρ�«�ωτ�γρα�ία».

O Talbot αρ�ί"ει τ� 1834 τα πρώ-τα τ�υ «�ωτ�γενικά σ�έδια» (απ�-τυπών�ντας απευθείας σε �ωτ�-ευαίσθητ� �αρτί τα διά��ρα �υτάπ�υ έ%ρισκε στ�ν τεράστι� κήπ�τ�υ α%%αεί�υ τ�υ). H πρώτη καθα-ρά �ωτ�γρα�ική τ�υ λήψη έγινε τ�1835. Παριστάνει την ε'ωτερικήθέα μέσα απ� ένα παράθυρ� τ�υα%%αεί�υ. Στη �ειρ�γρα�η σημείω-ση π�υ συν�δευε την εικ�να ανα-�έρει �τι αυτή τρα%ή�τηκε με την

camera obscura. Για να τ�νίσει τηνακρί%εια της �ωτ�γρα�ικής λή-ψης, υπ�σημειώνει πως μπ�ρ�ύμενα μετρήσ�υμε ακ�μη και τ�ν αριθ-μ� των τετραγώνων τ�υ παραθύ-ρ�υ. Mια άλλη γνωστή �ωτ�γρα�ίατ�υ Talbot είναι η Aν�ι�τή Π�ρτα.Bγήκε τ� 1844 και συγκαταλέγεταιστ� πρώτ� %ι%λί� με �ωτ�γρα�ίες,τ� «The Pencil of Nature». Oι �ώρ�ιαυτ�ί έ��υν διατηρηθεί �πως ήταν

τ�ν πρ�ηγ�ύμεν� αιώνα. Mπ�ρ�ύ-με να τ�υς επισκε�θ�ύμε στ�Lacock Abbey, ανατ�λικά τ�υMπρίστ�λ της Mεγάλης Bρετανίας.T� M�υσεί� Talbot %ρίσκεται ακρι-%ώς δίπλα, με περι�ρισμέν� ενδια-�έρ�ν μια και τα περισσ�τερα αυ-θεντικά κ�μμάτια %ρίσκ�νται στ�M�υσεί� Eπιστήμης στ� Λ�νδίν�.

Jacques Daguerre(1787–1851)

Γεννήθηκε στις 18 N�εμ%ρί�υ1787 στ� Cormeilles–en–Parisis, μα-κριν� πρ�άστι� στα δυτικά τ�υ Πα-ρισι�ύ. H εργασία τ�υ πατέρα τ�υ, ��π�ί�ς ε'ασκεί τ� επάγγελμα τ�υδικαστικ�ύ δημ�τικ�ύ υπαλλήλ�υ,τ�υς υπ��ρεώνει να μετακ�μίσ�υνστην κεντρική π�λη Oρλεάν. Eκείμαθαίνει σ�έδι� δίπλα σ’ έναν αρ�ι-τέκτ�να και κατ�πιν στ� ατελιέ τ�υ"ωγρά��υ–διακ�σμητή της �περαςDegotti. Συνεργά"εται με τ�ν P.Prevost για την κατασκευή παν�ρα-μάτων σε διά��ρες π�λεις �πως ηPώμη, τ� Λ�νδίν�, η Aθήνα κ.λπ.

H εμπειρία τ�υ παν�ράματ�ς α-ν�ίγει νέ�υς �ρί"�ντες για τ�ν ανή-συ�� Daguerre, � �π�ί�ς τελικά κα-τασκευά"ει τ� Δι�ραμα, έργ� π�υτ�ν κάνει διάσημ� και πλ�ύσι�. T�ενδια�έρ�ν τ�υ για τη �ωτ�γρα�ίααρ�ί"ει γύρω στα 1827, ύστερα απ�

Nicephore Niepce (1765 – 1833). «H θέα απ� τ παράθυρ» 1826. H πρώτη �ω-τγρα�ία, τρα�ηγμένη με διάρκεια έκθεσης 8 περίπυ ώρες.

Oι τρεις απ� τυς τέσσερις ε�ευρέτες της �ωτγρα�ίας κσμύν τ σήματυ πρώτυ �ωτγρα�είυ της Aθήνας «Mαργαρίτης και Kωνσταντίνυ».

O Φίλιππς Mαργαρίτης (Σμύρνη 1810 – Bίρτσμπυργκ 1892), πρώτς Eλλη-νας �ωτγρά�ς, άνι!ε �ωτγρα�εί στην πλατεία Kλαυθμώνς γύρω στα

1853. O "ωγρά�ς Iωάννης Kωνσταντίνυ διδά#τηκε τη �ωτγρα�ία απ�τν Mαργαρίτη και �ταν τ 1865 απ#ώρησε απ� τη Σ#λή των Tε#νών, �-

πυ δίδασκε, έγινε συνεταίρς στ �ωτγρα�εί τυ δασκάλυ τυ. Tρίτςσυνεταίρς μπαίνει τ

1878 �ωτγρά�ςIωάννης Λαμπάκης

(1848 – 1916), πίςανέλα�ε και τ �ωτ-

γρα�εί μετά τ θά-νατ τυ Mαργαρίτη.

O Λαμπάκης απ�ασί-"ει τ 1898 να γίνει

κληρικ�ς και έτσι κλεί-νει κύκλς τυ πρώ-

τυ �ωτγρα�είυτης Aθήνας. T κ�σμη-

μα τυ σήματς, λιτ�,μνημνεύει τυς τρεις

ε�ευρέτες έ#ντας τη μρ�ή μεταλλικύ

νμίσματς.

H ιδέα (#ωρίς να απ-κλείεται και τ σ#εδία-

σμα) πρέπει να ήταντυ Mαργαρίτη, α�ύ,σύμ�ωνα με τν Aλκη

%ανθάκη, πρώτςEλληνας �ωτγρά�ςυπήρ!ε και μανιώδης

συλλέκτης αρ#αίωννμισμάτων (�ωτ.:

«Φωτγρα�ίες και Φω-τγρά�ι» MάνςEλευθερίυ, εκδ.«Γνώση», Aθήνα,

Συνέ#εια στην 6η σελίδα

μια συνάντησή τ�υ με τ�ν Niepce.T� 1829 υπ�γρά��υν συμ%�λαι�συνεργασίας και � Niepce τ�ν πλη-ρ���ρεί για τις �ωτ�ευαίσθητες ι-δι�τητες τ�υ ιωδι�ύ��υ νατρί�υ. ODaguerre αναπτύσσει τις έρευνεςκαι τ� 1839 ανακαλύπτει τη δαγγε-ρ�τυπία. H πι� παλιά τ�υ δαγγερ�-τυπία �ρ�ν�λ�γείται τ� 1837 και εί-ναι μια νεκρή �ύση με διά��ρα α-γάλματα. Aκ�λ�υθεί μια άλλη νεκρή�ύση με κ��ύλια.

H πρώτη ε'ωτερική λήψη θεωρεί-ται η �ωτ�γρά�ηση της ν�τιας πτέ-ρυγας τ�υ Λ�ύ%ρ�υ, με τ� Σηκ�υά-να κι ένα π�ταμ�πλ�ι� (1839). Πα-ραδ�'ως δεν υπάρ�ει μ�υσεί�

Daguerre και �,τι έ�ει απ�μείνει γιανα θυμί"ει τ�ν ε�ευρέτη είναι ησ�εδ�ν άγνωστη "ωγρα�ιά τ�υ μετη μέθ�δ� τ�υ δι�ράματ�ς. Θα τη%ρ�ύμε στην εκκλησία τ�υ ανατ�λι-κ�ύ παρι"ιάνικ�υ πρ�αστί�υBry–sur–Marne, �π�υ έ"ησε απ� τ�1841 έως τ� θάνατ� τ�υ, τ� 1851.

Hyppolyte Bayard(1801-1887)

Γεννήθηκε στις 20 Iαν�υαρί�υ1801 στη μικρή π�λη Breteuil, 50 �ι-λι�μετρα %�ρεια τ�υ Παρισι�ύ. Oπατέρας τ�υ ήταν μεσίτης και � ί-δι�ς απ� μικρ�ς δ�ύλευε ως απλ�ςυπάλληλ�ς στ� υπ�υργεί� Eπενδύ-

σεων. T� 1837 μετακ�μί"ει στ� Πα-ρίσι και εγκαθίσταται στ� σημεριν�17� Διαμέρισμα.

Aρ�ί"ει τις �ωτ�γρα�ικές τ�υ έ-ρευνες. Eνα �ρ�ν� αργ�τερα παγ-ματ�π�ιεί θετικές �ωτ�γρα�ίες (ε-νώ � Talbot ε�ηύρε τ� αρνητικ�για να κάνει μετά ε' επα�ής θετι-κ�: την ανακάλυψη αυτή την �ν�-μασε Kαλ�τυπία ή Tαλμπ�τυπία).

O Bayard �ωρίς τ� κ�ινωνικ� κύ-ρ�ς π�υ εί�αν �ι υπ�λ�ιπ�ι θα δυ-σκ�λευτεί π�λύ να πρ�ωθήσει τηνανακάλυψή τ�υ.

Φωτ�γρα�ί"ει διά��ρα αντίγρα-�α αγαλμάτων μια και � �ρ�ν�ςλήψης 'επερν�ύσε τα δεκαπέντελεπτά. T� απ�τέλεσμα ήταν μέ-

τρι� απ� πλευράς καθαρ�τητας. Στην πρώτη έκθεση �ωτ�γρα-

�ίας τ� 1893, παρά τις πρ�σπάθει-ές τ�υ, τ� μ�ν� π�υ κατα�έρνει ναπάρει απ� τ� γαλλικ� κράτ�ς είναιένα μικρ� π�σ� για την αγ�ρά εν�ςκαιν�ύργι�υ �ακ�ύ.

Σήμερα δεν %ρίσκ�υμε σ�εδ�ντίπ�τα π�υ να θυμί"ει αυτή την πε-ρί�δ�, ε��σ�ν δεν υπάρ�ει M�υ-σεί� Bayard. Oι περισσ�τερες απ�τις �ωτ�γρα�ίες τ�υ ανήκ�υν στησυλλ�γή της Societe Francaise dela Photographie, η �π�ία ως εκθε-σιακ�ς �ώρ�ς παραμένει κλειστ�ς.

Σημείωση: T� κείμεν� είναι αναδημ�σίευσηαπ� τ� περι�δικ� «ΦΩTOΓPAΦOΣ».

Συνέ#εια απ� την 5η σελίδα

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

William Fox–Talbot (1800 – 1877). T πρώτ �ι�λί ει-κνγρα�ημέν με αυθεντικές �ωτγρα�ίες (κα-λτυπίες), τρα�ηγμένες απ� τν ίδι, 1844.

Aριστερά: H πρτμή τυ Hyppolyte Bayard (1801 – 1877). Πίσω, τ σπίτι �πυ έ"ησε, στη μικρή π�λη Breteuil της Γαλλίας. Δε!ιά: Πρτμή τυ Jacques Daguerre(1787 – 1851) στ ανατλικ� πράστι τυ Παρισιύ Bry – Sur – Marne, �πυ έ"ησε τα τελευταία #ρ�νια της "ωής τυ (�ωτ.: Xάρης Γιακυμής).

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 7

Πρώτες �ωτγρα�ήσεις 1839–1860H γέννηση της ωτ�γραίας στην Eλλάδα και �ι πρώτ�ι Eλληνες ωτ�γρά�ι

T�υ Aλκη �. �ανθάκη

ESFIAP, Iστ�ρικ�ύ ωτ�γραίας

EΠIΣHMH ημερ�μηνία της ε�εύρε-σης της �ωτ�γρα�ίας θεωρείται η19η Aυγ�ύστ�υ 1839, ημέρα κατάτην �π�ία η Γαλλική Aκαδημία Eπι-στημών αναγνώρισε και επίσημα τημέθ�δ� τ�υ Louis Daguerre. H νέαε�εύρεση, η δαγγερ�τυπία, ε�α-πλώθηκε π�λύ γρήγ�ρα στην Eυρώ-πη και στην Aμερική. Mια απ� τιςπρώτες !ώρες �π�υ ε�αρμ�στηκε ηνέα ε�εύρεση ήταν και η Eλλάδα.

Oι πρώτεςστην Eλλάδα

Eνας Kαναδ�ς, ελ"ετικής κατα-γωγής, � κτηματίας Pierre GaspardGustave Joly de Lotbiniere θα �εκι-νήσει απ� τη Mασσαλία για τη μεγά-λη περι�δεία, στις αρ!ές Σεπτεμ-"ρί�υ τ�υ 1839. T�ν Oκτώ"ρι� θα�τάσει στη Σύρ� και απ� εκεί στηνAθήνα. Aπ� τ� ανέκδ�τ� ημερ�λ�-γι# τ�υ παρακ�λ�υθ�ύμε την π�-ρεία τ�υ στην Eλλάδα. Yστερα απ�μια π�λυήμερη εκδρ�μή στην Πελ�-π�ννησ� θα "ρεθεί �ανά στην Aθή-να. Eδώ, τ� τελευταί� δεκαήμερ�τ�υ Oκτω"ρί�υ τ�υ 1839, θα τρα"ή-�ει δέκα δαγγερ�τυπίες απ� τα αρ-!αία μνημεία της. Πρώτα, �υσικά,θα �ωτ�γρα�ήσει τα Πρ�πύλαια καιτ�ν Παρθενώνα. Aυτές είναι και �ιπρώτες �ωτ�γρα�ικές εικ�νες π�υγίν�νται στην Eλλάδα. Tρεις μ�ν�ναπ� αυτές διασώθηκαν σε μ�ρ�ή!αρακτικών ανατύπων, ενώ �λες �ιπρωτ�τυπες δαγγερ�τυπίες τ�υ !ά-θηκαν.

Tην 1η N�εμ"ρί�υ 1839, θα επι-στρέψει στη Σύρ�, με σκ�π� να συ-νε!ίσει τ� τα�ίδι τ�υ στην Aίγυπτ�.Eκεί θα τρα"ή�ει και τη μ�ναδικήδαγγερ�τυπία τ�υ απ� τ� λιμάνι τηςΣύρ�υ. Δυστυ!ώς και αυτή δεν δια-σώθηκε.

H Eλλάδα θα απ�τελέσει απ� δωκαι πέρα, έναν ενδιάμεσ� σταθμ�για τ�υς τα�ιδιώτες �ωτ�γρά��υςπ�υ σκ�πευαν να συνε!ίσ�υν τ� τα-�ίδι τ�υς πρ�ς την Eγγύς Aνατ�λή.O λ�γ�ς της επίσκεψής τ�υς ήταν �ιαρ!αι�τητές μας π�υ απ�τελ�ύσαντ�τε τ� μ�ναδικ� α�ι�λ�γ� θέμα.

Mια πληρ��ρία

E�ι μήνες μετά την επίσκεψη τ�υJoly de Lotbiniere, γίνεται στηνAθήνα η επ�μενη πρ�σπάθεια �ω-τ�γρά�ησης, π�υ εί!ε μάλλ�ν πει-ραματικ� !αρακτήρα. Στις 8 Mαΐ�υ1840 � γιατρ�ς τ�υ Oθωνα, Roeser,έδωσε μια διάλε�η στην EταιρείαΦυσικής Iστ�ρίας, π�υ στεγα(�τανστην �δ� Φειδί�υ (εκεί π�υ "ρίσκε-ται σήμερα η Γερμανική Aρ!αι�λ�-γική Σ!�λή), κατά την �π�ία � XavierLanderer και � Villari έκαναν επίδει-�η της δαγγερ�τυπίας. H πληρ���-ρία είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί �!ημικ�ς Xavier Landerer, εκτ�ς απ�

�αρμακ�π�ι�ς τ�υ Oθωνα, ήτανταυτ�!ρ�να και καθηγητής στ�Σ!�λεί� των Tε!νών, μα(ί με τ�ν(ωγρά�� Φίλιππ� Mαργαρίτη.

O μυστηριώδης Γάλλ�ςκαι � Φιλ. Mαργαρίτης

T�ν Δεκέμ"ρι� τ�υ 1846 έρ!εταιστην Aθήνα πρ�ερ!�μεν�ς απ� τηνIταλία και � μυστηριώδης Γάλλ�ς�ωτ�γρά��ς Phillibert Perraud. θαπαραμείνει και θα εργασθεί επαγ-γελματικά για τέσσερις μήνες εδώ.T�ν Perraud θα συναντήσει � (ω-γρά��ς Φίλιππ�ς Mαργαρίτης, κα-θηγητής, τ�τε στ� Σ!�λεί� των Tε-!νών –τ�ν πρ�δρ�μ� τ�υ σημερι-ν�ύ Π�λυτε!νεί�υ– και θα διδα!θείαπ� αυτ�ν τη δαγγερ�τυπία.

O Φ. Mαργαρίτης γεννήθηκε στηΣμύρνη τ� 1810. Σπ�ύδασε (ωγρα-�ική στη Pώμη και μα(ί με τ�ν αδελ-

�� τ�υ Γεώργι� –(ωγρά��ς και αυ-τ�ς– θεωρ�ύνται �ι πρώτ�ι π�υ δί-δα�αν τη δυτική τε!ν�τρ�πία της(ωγρα�ικής στην Eλλάδα. O Φ.Mαργαρίτης ήταν !αρακτήρας ανή-συ!�ς και ερευνητικ�ς. Γ�ητεύθη-κε απ� τη δαγγερ�τυπική ε�εύρεσηκαι ασ!�λήθηκε με τέτ�ι� πάθ�ςμα(ί της ώστε σύντ�μα έγινε δεύτε-ρ� επάγγελμά τ�υ.

Oι έντεκα δαγγερ�τυπίες απ� ταμνημεία της Aθήνας, π�υ εντ�πισατ� 1986 στ� M�να!�, έ!�υν γίνει α-π� τ�ν Mαργαρίτη τ� 1947 με πρ�-!ειρα μέσα και με υλικά π�υ εί!επάρει απ� τ�ν Perraud. θεωρώ σαν"έ"αι� τ� �τι για τις πρώτες αυτέςλήψεις τ�υ εί!ε την υπ�στήρι�η τ�υσυναδέλ��υ τ�υ καθηγητή XavierLanderer.

O Perraud με την πρ�τρ�πή τ�υΦ. Mαργαρίτη θα επισκε�θεί τ�Σ!�λεί� των Tε!νών �π�υ θα διδά-

�ει τη �ωτ�γρα�ία σε μαθητές καικαθηγητές. Σε αθηναϊκή ε�ημερίδατης επ�!ής δια"ά(�υμε σ!ετικά:«Eις τ� εν Aθήναις κατάστημα τωντε!νών πληρ���ρ�ύμεθα �τι είναιεπιτήδει�ι νέ�ι διδα!θέντες απ�τ�ν πρ�τερ�ν ευρισκ�μεν�ν Γάλ-λ�ν �ωτ�γρά��ν κ. Περρώ την τέ-!νην της �ωτ�γρα�ίας ή ταγερ�τυ-πίας (!)...».

T� 1848 � Nίκ�ς Mατ(�υράνης, υ-π�πρ��εν�ς της Eλλάδας στη Bιέν-νη, δωρί(ει στ� Σ!�λεί� των Tε!νώνμια δαγγερ�τυπική μη!ανή την �-π�ία !ειρί(�νται � Φ. Mαργαρίτηςκαι �ι μαθητές τ�υ. Για μικρ� μ�ν�διάστημα ενεργ� μέρ�ς παίρνει και� επιστάτης τ�υ Σ!�λεί�υ, � Kώ-στας Mακεδ�νας. O τίτλ�ς τ�υ επι-στάτ�υ ήταν τ�τε αντίστ�ι!�ς μεαυτ�ν τ�υ διευθυντ�ύ σήμερα.

Tην ίδια περί�δ� εμ�ανί(εταιστην Kέρκυρα ένας (ωγρά��ς π�υασ!�λείται επαγγελματικά με τη�ωτ�γρα�ία. Πρ�κειται για τ�ν Xα-ράλαμπ� Bιτ�υλαδίτη, � �π�ί�ς!ρέωνε για μια «εικ�να εις μέτρι�νέλασμα [δαγγερ�τυπία] ένα K�λω-νάτ�, ενώ για μια σε μεγάλ� έλα-σμα, �κτώ Σελλήνια».

T� πρώτ�ωτ�γραεί�

T� 1849 � Φίλιππ�ς Mαργαρίτηςαπ��ασί(ει να αν�ί�ει επαγγελματι-κ� �ωτ�γρα�εί�, π�υ είναι τ� πρώ-τ� της Aθήνας. Oυσιαστικά ήταν μιαπρ�!ειρη �ύλινη παράγκα στην αυ-λή τ�υ σπιτι�ύ τ�υ, στην πλατείαKλαυθμών�ς. T� ανάγγειλε με σ!ε-τική «ειδ�π�ίησή» τ�υ σε ε�ημερί-δα: «O (ωγρά��ς κ. Φίλιππ�ς Mαρ-γαρίτης ειδ�π�ιεί τ�υς επιθυμ�ύ-ντας να απεικ�νίσωσιν εαυτ�ύς διάτης Hλι�τυπίας ή να απ�κτήσωσιναντίτυπα μνημείων. Kατ�ικεί δε �ύ-τ�ς εντ�ς της �ικίας ένθα ήτ� πρ�-τερ�ν τ� ανακτ�"�ύλι�ν απέναντιτης Oικ�ν�μίας».

O Mαργαρίτης ήταν καλ�ς �ωτ�-γρά��ς. Aυτ� απ�δεικνύεται απ� τη"ρά"ευσή τ�υ, με αργυρ� μετάλλι�,στην Παγκ�σμια Eκθεση τ�υ Παρι-σ�ύ τ� 1855. H �ήμη π�υ σύντ�μαθα απ�κτήσει θα �έρει π�λύ κ�σμ�στ� �ωτ�γρα�εί� τ�υ. Eτσι, εκτ�ςαπ� τ�ν Oθωνα, την Aμαλία και τηνAυλή, θα περάσ�υν απ� εκεί π�λιτι-κ�ί, καλλιτέ!νες και �λη η «καλή»κ�ινωνία της Aθήνας. Mετά τ� 1870� Mαργαρίτης θα πάρει σαν συνε-ταίρ� στ� �ωτ�γρα�εί� τ�ν παλι�μαθητή τ�υ απ� τ� Σ!�λει� των Tε-!νών, τ�ν (ωγρά�� Iωάννη Kωνστα-ντίν�υ.

H συ!νή απ�υσία τ�υ �μως σε π�-λεις της Eυρώπης, για λ�γ�υς άσ!ε-τ�υς με τη �ωτ�γρα�ία, θα τ�ν α-ναγκάσ�υν αργ�τερα να συνεργα-στεί και με τ�ν πρώην "�ηθ� τ�υ,τ�ν Iωάννη Λαμπάκη. Mετά τ�ν θά-νατ� τ�υ � Λαμπάκης θα είναι � τε-λευταί�ς π�υ θα διατηρήσει τ� �ω-

Φίλιππ�ς Mαργαρίτης. O στρατηγ�ς Xριστ�δ�υλ�ς Xατ�ηπέτρ�ς (1799–1869).Xρωματισμένη αλμπ�υμίνα απ� τ�ν �ωτ�γρά��, π. 1865. O Xατ�ηπέτρ�ς ήτανγνωστ�ς αγωνιστής τ�υ 1821 και μέλ�ς της Φιλικής Eταιρείας. Π�λέμησε σταTρίκαλα, στην Π�ρτα και την Kαλαμπάκα και διετέλεσε �ρ�ύραρ��ς Kλεισ�-!ης, στ� π�λι�ρκημέν� Mεσ�λ�γγι. Yπήρ"ε συνεργάτης τ�υ Γ. Kαραϊσκάκηκαι στην αγκαλιά τ�υ "εψύ�ησε � μεγάλ�ς π�λεμιστής στη Σαλαμίνα. Διετέλε-σε επίσης υπασπιστής τ�υ Oθωνα και τ�υ Γεωργί�υ A΄ (Eθνική Πινακ�θήκη).

Συνέ�εια στην 9η σελίδα

Φίλιππ�ς Mαργαρίτης. O αγωνιστής της Mακεδ�νίας Παναγιώτης Nα�ύμ.(Δαγγερ�τυπία, 1847–48). Eίναι τ� πρώτ� σω��μεν� �ωτ�γρα�ικ� π�ρτρέτ�Eλληνα.

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

Iωάννης Kωνσταντίν�υ(;). Π�ρτρέτ� τ�υ Φίλιππ�υ Mαργαρίτη, τ�υ πρώτ�υ�ωτ�γρά��υ της Aθήνας, π. 1870.

τ�γρα�εί� μέ!ρι τα τέλη τ�υ 19�υαιώνα.

Oι Δημ. Kωνσταντίν�υκαι Πετρ. Mωραΐτης

Mετά τ� 1858 εμ�ανί(�νται δύ�ακ�μη επαγγελματίες �ωτ�γρά��ιστην Aθήνα: � Δημήτρι�ς Kωνστα-ντίν�υ και � Tηνιακ�ς (ωγρά��ςΠέτρ�ς Mωραΐτης. O Δημήτρι�ςKωνσταντίν�υ πρέπει να υπήρ�ε"�ηθ�ς τ�υ διάσημ�υ Σκωτσέ(�υ�ωτ�γρά��υ James Robertson, κα-τά τη διάρκεια της παραμ�νής τ�υτελευταί�υ στην Aθήνα, τ� 1855. Oμαθητής θα �επεράσει τ�ν δάσκαλ�και έτσι �ι �ωτ�γρα�ίες τ�υ απ� τατ�πία και τα αρ!αία μνημεία π�υτρα"άει διαθέτ�υν μ�ναδική ευαι-σθησία, πρωτ�τυπη σύνθεση καιδυναμική πρ�σέγγιση. T� �ωτ�γρα-�εί� τ�υ Δ. Kωνσταντίν�υ ανέλα"εαργ�τερα � Kωνσταντίν�ς Aθανα-σί�υ.

O Πέτρ�ς Mωραΐτης θα έ!ει καιαυτ�ς ένα καθ�ριστικ� ρ�λ� στηνε�έλι�η της ελληνικής �ωτ�γρα-�ίας. Θα εργαστεί συστηματικά γιαπερισσ�τερα απ� 30 !ρ�νια και θαα�ήσει ένα τεράστι� έργ� σε π�σ�-τητα και π�λύ καλ� σε π�ι�τητα. Mετ�ν τρ�π� αυτ� θα επηρεάσει τ�υςνεώτερ�υς �ωτ�γρά��υς, π�λλ�ί

απ� τ�υς �π�ί�υς εργάστηκαν κ�-ντά τ�υ.

Θα πρέπει εδώ να μνημ�νευθ�ύνκαι �ι αδελ��ί Σ�λων και <εν��ώνBάθης, των �π�ίων τ� πρώτ� �ωτ�-γρα�εί� λειτ�ύργησε στ�ν Πειραιά.Aργ�τερα � <εν��ών Bάθης θα α-ν�ί�ει �ωτ�γρα�εί� στην Aθήνα,στην �δ� Eρμ�ύ, ενώ � Σ�λων θα ε-γκατασταθεί στ� Παρίσι, �π�υ καιθα διαπρέψει.

Σύρ�ς – Kέρκυρα

Iδιαίτερ� ενδια�έρ�ν παρ�υσιά-(ει και η δ�υλειά των �ωτ�γρά�ωντης Σύρ�υ και της Kέρκυρας. Σταμέσα τ�υ 19�υ αιώνα η Σύρ�ς ήτανένα σημαντικ� λιμάνι και εμπ�ρικ�ςκ�μ"�ς της ανατ�λικής Mεσ�γεί�υ.Για τ�υς λ�γ�υς αυτ�ύς η �ωτ�-γρα�ία άνθησε π�λύ νωρίς. O Γεώρ-γι�ς Δαμιαν�ς, � Σπύρ�ς Bενι�ς, �Γιάννης Xρυσα��ύ και � A. Bλα!ά-κης π�υ εργά(�νται εκεί είναι ανά-μεσα στ�υς πρώτ�υς Eλληνες �ω-τ�γρά��υς.

Aπ� την άλλη πλευρά στην Kέρ-κυρα η ε�έλι�η της �ωτ�γρα�ίας εί-ναι γρήγ�ρη, λ�γω της στενής επι-κ�ινωνίας π�υ εί!ε τ� νησί με τηνIταλία. Oπως πρ�ανα�έρθηκε, �πρώτ�ς Eλληνας �ωτ�γρά��ς σταI�νια Nησιά ήταν � Xαράλαμπ�ς Bι-τ�υλαδίτης. Oι �ωτ�γρά��ι �μως

Συνέ�εια στην 10η σελίδα

Συνέ�εια απ� την 7η σελίδα

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 9

Kωνσταντίν�ς Aθανασί�υ. «O πύργ�ς των Aερήδων», π. 1878 (Συλλ�γή Aλκη�ανθάκη).Aγνωστ�υ

�ωτ�γρά-��υ. Aπ�ψητης Aθήνας

π. 1875.

Aγνωστ�υ�ωτ�γρά-��υ. Aπ�ψητ�υ λιμανι�ύτης Σύρας.Aλμπ�υμίνα,π. 1875 (Συλ-λ�γή Aλκη�ανθάκη).

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

Bartolomeo Borri. «Aπ�ψη τ�υ �ρ�υρί�υ της Kέρκυρας», π. 1870 (Συλλ�γή Aλκη �ανθάκη).

Aριστερά: Πέτρ�ς Mωραΐτης. H Aσπασία Kαρμπ�ύνη, μια απ� τις νε�τερες κυρίες των τιμών της Aμαλίας. Πρώιμη cdv(carte de visit) τ�υ �ωτ�γρά��υ, με �ειρ�γρα�η υπ�γρα�ή τ�υ στ� πασπαρτ�ύ, π. 1860 (Συλλ�γή Aλκη �ανθάκη). Δε-"ιά: �εν��ών Bάθης. Eπι�ρωματισμένη �ωτ�γρα�ία στρατιωτικ�ύ. Cdv, π. 1868.

π�υ θα ακ�λ�υθήσ�υν θα είναι Iτα-λ�ί. O Aύγ�υστ�ς K�λλας, � Bαρθ�-λ�μαί�ς Mπ�ρη και �ι αδελ��ίMarinelli είναι απ� τ�υς πι� γνω-στ�ύς.

T� επίπεδ�

H ελληνική �ωτ�γρα�ία κατά τηνπρώτη εικ�σιπενταετία απ� την ε-�εύρεση της μεθ�δ�υ δεν μένει πί-σω σε σ!έση με άλλες !ώρες. Oι�ωτ�γρά��ι, με τη συμμετ�!ή τ�υςστις παγκ�σμιες εκθέσεις, πρ�"άλ-λ�υν την ελληνική �ωτ�γρα�ία, ε-νώ με τα συ!νά τα�ίδια τ�υς στηνEυρώπη ενημερών�νται για τις νε-ώτερες τε!νικές ε�ελί�εις της �ω-τ�γρα�ίας, π�υ τα !ρ�νια εκείνα ή-ταν ραγδαίες.

H �ωτ�γρα�ία παρ’ �λα αυτά συ-νε!ί(ει να είναι στατική και να έ!εισαν κύρι� σκ�π� την πιστή κατα-γρα�ή της πραγματικ�τητας. OιEλληνες �ωτ�γρά��ι ενδια�έρ�-νται κυρίως για τα αρ!αία μνημείακαι π�λύ λιγ�τερ� για τη �ύση καιτα τ�πία. H πρ�σέγγισή τ�υς σ’ αυ-τά !αρακτηρί(εται –εκτ�ς �ρισμέ-νων ε�αιρέσεων– απ� μια παγερή α-ντικειμενικ�τητα. T� �ωτ�γρα�ικ�π�ρτρέτ� επίσης έ!ει τεράστια άν-θηση και γίνεται σε εντυπωσιακ�ύςαριθμ�ύς. Παραμένει �μως και αυ-τ� ανέκ�ραστ� και !ωρίς πρ�σπά-θεια απ� μέρ�υς των �ωτ�γρά�ωννα πρ�"άλλ�υν την πρ�σωπικ�τητατων �ωτ�γρα��υμένων.

Συνέ�εια απ� την 9η σελίδα

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 11Συνέ�εια στην 12η σελίδα

Pεύμα �ένων ωτ�γράωνO ελληνικ�ς ώρ ς, π�λ ς έλ�ης των πι επι�ανών Eυρωπαίων τα�ιδιωτών �ωτ γρά�ων

Herni Beck. «Nα�ς στην Aίγινα» (1853). Aπ� τ� �ωτ�γρα�ικ� λεύκωμα τ�υ Beck με πενήντα δύ� �ωτ�γρα�ίες τηςAθήνας και τίτλ� «Vue d’ Athenes et de ses monuments, Photographies d’ Apres Nature» (1868).

Felix Bongils. «Aπ�ψη της Aθήνας» (�αρτί αλμπ�υμίνας, 22,5x28,2 εκ.). O Γάλλ�ς �ωτ�γρά��ς ήρθε στην Eλλάδα γιαπρώτη ��ρά και �ωτ�γρά�ησε μετα!ύ 1867–1870.

Tης Nτ�ρας Mηναΐδη

Φωτ�γρά�υ

H ΦΩTOΓPAΦIA με την εμάνισή τηςστις αρ�ές τ�υ 19�υ αιώνα αναστα-τώνει τ�υς πάντες και πρώτα απ’ �-λ�υς τ�υς καλλιτέ�νες. Kανέναν δενάησε ασυγκίνητ� η καιν�ύργια τέ-�νη. Π�λλ�ί καλλιτέ�νες �ωγρά�ι"εκίνησαν να ωτ�γραί��υν για να�ρησιμ�π�ιήσ�υν τ� υλικ� στη �ω-γραική τ�υς και άλλ�ι πάλι απ�τυ-�ημέν�ι �ωγρά�ι στράηκαν στηωτ�γραία με την ελπίδα να κερδί-σ�υν �ρήματα.

Π�λλ�ί �μως π�υ αγκάλιασαν τηνκαιν�ύργια εεύρεση, #ρήκαν μέσααπ� αυτήν μια ευκαιρία για υγή καιανακάλυψη καιν�ύργιων κ�σμων.

Mετά τις εκστρατείες τ�υ Nαπ�-λέ�ντα στην Aίγυπτ�, η «έλ"η» τηςAνατ�λής καλλιεργήθηκε και υμνή-θηκε απ� �ωγρά�υς �πως �ιDelacroix, Horace Vernet, και άλλ�ι.

H Aίγυπτ�ς, �ι Aγι�ι T�π�ι αλλάκαι η Iταλία με τις ελληνικές αρ�αι�-τητες και τέλ�ς η Eλλάδα έγιναν τ�-π�ι υγής για τ�υς ρ�μαντικ�ύς τα-"ιδιώτες ωτ�γρά�υς.

Eιδικ�τερα η Aθήνα έγινε απαραί-τητ�ς σταθμ�ς, ιδίως ανθρώπων τ�υπνεύματ�ς και της τέ�νης και �σωνήθελαν να �λ�κληρώσ�υν την κλα-σική τ�υς παιδεία.

Πηγή έμπνευσης για τ�υς ωτ�-γρά�υς στις αρ�ές τ�υ 19�υ αιώναυπήρ"ε τ� είδ�ς λ�γ�τε�νίας π�υ ή-ταν μ�δα εκείνη την επ��ή: VoyagePittoresque, τ� τα"ιδιωτικ� λεύκω-μα. Συνήθως συν�δευαν κάπ�ι�νκαλλιτέ�νη ή λ�γι� ή και κάπ�ι� επί-σημ� πρ�σωπ� σε περι�δεία. O αγώ-νας της απελευθέρωσης των Eλλή-νων απ� τ�ν τ�υρκικ� �υγ�, � θρύ-λ�ς αυτής της επανάστασης, � θά-νατ�ς τ�υ Byron, έεραν κύμα πρ�-σκυνητών στην Eλλάδα.

Oι συνθήκες π�υ επικρατ�ύσαντ�τε στη �ώρα μας για ένα τέτ�ι�τα"ίδι ήταν ε"αιρετικά δύσκ�λες. HEλλάδα έ#γαινε γυμνή και ταλαιπω-ρημένη απ� τ�ν π�λεμ� για την ανε-"αρτησία.

Oι ε"��ές ήταν ερημωμένες, λη-στρικές �μάδες ή λιπ�τάκτες παρα-μ�νευαν σε κάθε πέρασμα, �ι δρ�-μ�ι ήταν ανύπαρκτ�ι, τα πανδ��είασπάνια, τ� αγητ� τω��. Oι �γκώ-δεις απ�σκευές των ωτ�γράωνπρ�σέλκυαν τα κακ�π�ιά στ�ι�εία.T� αίσι� πέρας μιας περιήγησης ή-ταν πάντα αμί#�λ�. Tέτ�ιες περι-γραές έ��υμε π�λλές �πως τ�υEdward Lear, π�υ επισκέθηκε τηνEλλάδα μετα"ύ 1848–49 και �πως έ-�ει απ�δει�θεί τρά#η"ε ωτ�γρα-ίες1.

Aλλά και � Gustave Flaubert π�υτα"ίδεψε τ� 1850–51 με τ�ν ωτ�-γρά� Maxime du Camp και � GoupilFesquet με τ�ν�ωγρά� HoraceVernet μας έδωσαν γλαυρές περι-γραές των τα"ιδιών τ�υς.

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

Oι "έν�ι ωτ�γρά�ι περι�ρί��-νται ωτ�γραικά στην Aθήνα καιστα μνημεία της, τη δύσκ�λη αυτήπερί�δ� της αντι#ασιλείας αλλά καιτων πρώτων �ρ�νων της #ασιλείαςτ�υ Oθωνα.

Bέ#αια �ι περισσ�τερ�ι αρ�αι�-λ�γικ�ί �ώρ�ι μέσα στη στενή ελλη-νική επικράτεια, �πως �ι Mυκήνες,�ι Δελ�ί, τ� Aργ�ς, δεν εί�αν ανα-σκαεί ακ�μη.

O Γάλλ�ς εκδ�της N�el MarieLerebours υπήρ"ε � υπ�κινητής αυ-τ�υργ�ς τ�υ ωτ�γραικ�ύ ρεύμα-τ�ς με πρ��ρισμ� τα μακρινά τα"ί-δια ��ι μ�ν� στην Aνατ�λή αλλά καιστη B�ρει� Aρική και στην Aμερι-κή. Mε την πρ�τρ�πή τ�υ και την �ι-κ�ν�μική ενίσ�υση, ωτ�γρά�ι ε-πιστρατεύ�νται για λ�γαριασμ�τ�υ. Xάρη στ�ν Lerebours έ��υμεκαι τις πρώτες ωτ�γραίες μέσαστ�ν ελληνικ� �ώρ�.

O Kαναδ�ς Pierre Gustave Joly deLotbiniere, σταλμέν�ς στην Eλλάδααπ� τ�ν Lerebours, έμελλε να είναι� πρώτ�ς π�υ απ�τύπωσε ωτ�-γραικά τ�ν Παρθενώνα με τη μέ-θ�δ� της δαγγερ�τυπίας2 τ� 1839.

Σ�ετικά με τ� τα"ίδι τ�υ π�υ διήρ-κεσε ένα μήνα περίπ�υ, � Lotbiniereάησε π�λλές πληρ��ρίες π�υμας είναι γνωστές απ� τα ημερ�λ�-γιά τ�υ3. Στις σημειώσεις τ�υ κατέ-γραψε έντεκα δαγγερ�τυπίες μεθέμα την Aθήνα.

T� πρωτ�τυπ� έργ� τ�υ δεν έ�εισωθεί, μας είναι �μως γνωστέςτρεις δαγγερ�τυπίες απ� τα �αρα-κτικά π�υ εικ�ν�γρα�ύν τ� #ι#λί�τ�υ Lerebours «Les ExcursionsDaguerrienes 1841–1842».

T� 1842–44 ήρθε στην Eλλάδα �Γάλλ�ς Joseph Philibert Girault dePrangey· τέσσερις δαγγερ�τυπίεςτ�υ με τα μνημεία των Aθηνών δια-σώ��νται και μπ�ρ�ύμε να π�ύμε �-τι είναι �ι πρωιμ�τερες ωτ�γραι-κές μαρτυρίες της Eλλάδας. O de

Prangey τρά#η"ε περίπ�υ 1.000δαγγερ�τυπίες στ� δύσκ�λ� τα"ίδιτ�υ σε Iταλία, Eλλάδα, Aίγυπτ�, Συ-ρία, Παλαιστίνη, με θέμα ως επί τ�πλείστ�ν τα αρ�αία ερείπια.

Aνάμεσα στ� 1846–47 � Γάλλ�ςωτ�γρά�ς Philibert Perraud ω-τ�γράισε στην Eλλάδα και έγινεδάσκαλ�ς τ�υ πρώτ�υ Eλληνα ω-τ�γρά�υ, τ�υ Φίλιππ�υ Mαργαρίτη

με τ�ν �π�ί� και συνεργάστηκε.Eντεκα δαγγερ�τυπίες π�υ εντ�πί-στηκαν στ� M�να�� απ� τ�ν ιστ�ρι-κ� ωτ�γραίας Aλκη (ανθάκη εί-ναι απ�τέλεσμα της συνεργασίαςτ�υ Perraud με τ�ν Mαργαρίτη.

O πρώτ�ς Aγγλ�ς ωτ�γρά�ςπ�υ επισκέπτεται την Eλλάδα τ�1848 είναι � αιδεσιμ�τατ�ς GeorgeBridges π�υ εισάγει και τη μέθ�δ�

της καλ�τυπίας στ�ν ελληνικ� �ώ-ρ�. OI ωτ�γραίες τ�υ Bridges εί-ναι �ι πρώτες ωτ�γραίες τηςAθήνας π�υ έ��υν τυπωθεί σε �αρτίκαι διασώ��νται.

Mια μεγάλη πρωτιά διεκδικεί και �Γάλλ�ς ωτ�γρά�ς Eugene Piot(1812 – 1891) π�υ �ρησιμ�π�ίησεπρώτ�ς απ� τ�υς Γάλλ�υς τη μέθ�-δ� της καλ�τυπίας. T� 1852 δημ�σί-ευσε λεύκωμα τα"ιδιωτικής ωτ�-γραίας με επικ�λλημένες ωτ�-γραίες π�υ απευθυν�ταν για πρώ-τη �ρά σε ευρεία κατανάλωση.

O Pώσ�ς κ�μις P. Sebastianof π�υεπισκέθηκε την Eλλάδα τ� 1848 θαπερι�ριστεί σε δαγγερ�τυπικές πε-ριγραές �ειρ�γράων τ�υ Aγί�υOρ�υς, σε μια απ� τις πρώτες ανά-λ�γες εργασίες π�υ έγιναν στ�ν κ�-σμ� με τη ωτ�γραική μέθ�δ�.

O Φλ μπέρ

O πι� σημαντικ�ς επαγγελματίαςτης τα"ιδιωτικής ωτ�γραίας κα-τά την περί�δ� αυτή, � Maxime DuCamp, έρ�εται στην Eλλάδα τ� 1850συν�δεύ�ντας τ�ν GustaveFlaubert. Aν και δεν τρά#η"ε � ίδι�ςωτ�γραίες στην Eλλάδα, μύησε�μως στη ωτ�γραική τέ�νη τ�νΓάλλ� σπ�υδαστή της αρ�ιτεκτ�νι-κής Alfred Nicolas Normand π�υ τηνεπισκέθηκε τ� 1851 και τρά#η"ε ε-"αιρετικές καλ�τυπίες.

H Eλλάδα ήταν ένας ενδιάμεσ�ςσταθμ�ς στ� μεγάλ� τα"ίδι π�υπραγματ�π�ι�ύσαν � ωτ�γρά�ςμε τ�ν συγγραέα σε Aίγυπτ�, N�υ-#ία, Παλαιστίνη, Συρία. O Du Camp4

στ� «Souvenirs Literaires» γράει:«Στις 24 Iαν�υαρί�υ γυρίσαμε για ναρί"�υμε μια τελευταία ματιά στηνAκρ�π�λη, τ� #ρά�� �π�υ η ίδια η�μ�ριά έκτισε τ�υς να�ύς της».

O πρώτ�ς ωτ�γρά�ς π�υ εμπ�-ρευ�ταν λευκώματα με ωτ�γρα-ίες π�υ τρά#η"ε στην Aθήνα, ήταν� Bιεννέ��ς Heinrich Beck. Hρθε γιαπρώτη �ρά τ� 1853 και έ�ησε εδώπ�λλά �ρ�νια. Eίναι απ� τ�υς τρειςή τέσσερις ωτ�γρά�υς εκείνηςτης επ��ής π�υ ωτ�γραί��υν καιεκτ�ς της π�λης. Oι ωτ�γραίεςτ�υ διακρίν�νται για τις ευρηματι-κές και ασυνήθιστες γωνίες λήψηςαλλά και την άψ�γη τε�νική και ευ-αισθησία τ�υς.

Aνάμεσα στ�υς "έν�υς ωτ�γρά-�υς π�υ επισκέθηκαν την Eλλά-δα την περί�δ� 1850–60, μια μετα-#ατική περί�δ� μετα"ύ της καλ�τυ-πίας και της εμάνισης τ�υ υγρ�ύκ�λλωδί�υ και τ�υ �αρτι�ύ της αλ-μπ�υμίνας, διακρίν�νται δύ� διάση-μ�ι Bρεταν�ί, � James Robertsonκαι � Bενετσιάν�ς αλλά π�λιτ�γρα-ημέν�ς Bρεταν�ς Felice Beato. Eι-δικ�τερα, για τ�ν Robertson, αν κρί-ν�υμε απ� τ�ν μεγάλ� αριθμ� ω-τ�γραιών τ�υ π�υ έ��υν διασωθείεδώ, ιδίως σε ιδιωτικές συλλ�γές,συμπεραίν�υμε �τι θα πρέπει ναδ�ύλεψε π�λύ καιρ� στην Aθήνα.Φαίνεται �τι συνεργάστηκε στενάμε τ�ν Eλληνα ωτ�γρά� Δημή-τρι� Kωνσταντίν�υ. Tην υπ�θεσηαυτή ενισ�ύει και ένα λεύκωμα«Voyage en Orient 1859–1869» π�υεντ�πίστηκε στ� Παρίσι5. Πάντως τ�«σήμα κατατεθέν» τ�υ Robertsonσε αντίθεση με τ�ν Kωνσταντίν�υείναι �τι περιλαμ#άνει σ�εδ�ν πά-

Joly de Lotbinieve. «O Παρθενών» (1839). Aυτ�ς � Kαναδ�ς �ωτ�γρά��ς έμελλε να είναι � πρώτ�ς π�υ απ�τύπωσε�ωτ�γρα�ικά τ�ν Παρθενώνα με τη μέθ�δ� της δαγγερ�τυπίας τ� 1839. T� πρωτ�τυπ� έργ� τ�υ δεν έ�ει σωθεί, εί-ναι �μως γνωστές τρεις δαγγερ�τυπίες απ� τα �αρακτικά π�υ εικ�ν�γρα��ύν τ� $ι$λί� τ�υ.

Συνέ�εια απ� την 11η σελίδα

George Bridges. «T� Eρέ�θει�ν – Δυτική άπ�ψη» (1848). Mία απ� τις ε!ήνταέ!ι καλ�τυπίες π�υ τρά$η!ε � George Bridges στην Aθήνα. Eνθετες πρωτ�-τυπες εμ�ανίστηκαν σε δύ� λευκώματα π�υ απ�τελ�ύσαν μέρ�ς εν�ς μεγα-λύτερ�υ.

Συνέ�εια στην 14η σελίδα

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 13

Francis Bedford. «Aθήνα, η σύγ�ρ�νη π�λη απ� την Aκρ�π�λη» (1862). Aπ� τ� Λεύκωμα τ�υ Francis Bedford με τίτλ� Photographic Pictures Made by MrFrancis Bedford During the Tour of the East in Which by Command he Accompanied H.R.H. the Prince of Wales.

Alfred Nicolas Normand. «Aνάγλυ�� της ανατ�λικής μετ�πης τ�υ Παρθενώνα» (1851).

ντα στις ωτ�γραίες τ�υ τ� αν-θρώπιν� στ�ι�εί�6.

Xρυσή περί δ ς1859-1875. Mια περί�δ�ς π�υ θα

�ν�μαστεί η «�ρυσή περί�δ�ς» των"ένων ωτ�γράων στην Eλλάδα,�π�τε καθιερώνεται και η �ρήση τ�υυγρ�ύ κ�λλωδί�υ π�υ δίνει ανώτερααπ�τελέσματα στη ωτ�γραία. T�1859 επισκέθηκαν την Eλλάδα δύ�ε"αιρετικά ταλαντ�ύ��ι ωτ�γρά-�ι. O Gabriel du Rumine, Pώσ�ς α-ριστ�κράτης, συν�δεύει σε κρ�υα-�ιέρα τ�ν Mέγα Δ�ύκα Kωνσταντίν�,γι� τ�υ Tσάρ�υ Nικ�λά�υ τ�υ A΄, καιέ�ει εντ�λή να ωτ�γραί�ει �,τι ση-μαντικ� συναντά στ� πέρασμά τ�υ.O Francis Frith, ωτ�γρά�ς της νέ-ας γενιάς, επαγγελματίας, σταματάσυμπτωματικά στην Aθήνα και κα-τ�ρθώνει να εκράσει μια αίσθησητ�υ �ώρ�υ και των �γκων �άρη στηνευαίσθητη διερεύνηση τ�υ ωτι-σμ�ύ και των ωτ�σκιάσεων.

O Bαυαρ�ς Karl Schiffer εγκαθί-σταται για ένα διάστημα στην Aθήνακαι �πως πληρ��ρ�ύμαστε απ� τιςαγγελίες τ�υ σε εημερίδες της ε-π��ής, διαθέτει εργαστήρι� με γυά-λινη �ρ�ή και κάνει �λα τα είδη ω-τ�γραίας7. Nωρίτερα ένας άλλ�ς

ωτ�γρά�ς, � Iταλ�ς Augusto Col-la, ήρθε να εγκατασταθεί και να δ�υ-λέψει στην Eλλάδα, αρ�ικά στηνKέρκυρα και στη συνέ�εια στ� Λαύ-ρι�, μεγάλ� εμπ�ρικ� κέντρ� της ε-π��ής.

O γερμανικής καταγωγής JacobAugust Lorent δ�ύλεψε επίσης στηνEλλάδα μετα"ύ 1860 και 1861 και έ-#γαλε θαυμάσιες ωτ�γραίες με-γάλων διαστάσεων, πράγμα αρκετάδύσκ�λ� για την επ��ή. O Lorentπρέπει να γνώρι�ε τ�ν αρ�ιτέκτ�ναErnest Ziller μια και στην κατ��ή της�ικ�γενείας Ziller #ρέθηκαν επτάωτ�γραίες τ�υ, σήμερα στη συλ-λ�γή της Eθνικής μας Πινακ�θήκης.

O Aγγλ�ς Francis Bedford, π�υήρθε στην Eλλάδα τ� 1862, συν�-δεύ�ντας τ�ν νεαρ� πρίγκιπα τηςOυαλλίας, μετέπειτα #ασιλιά Eδ�υ-άρδ� VII, σε παιδαγωγική περι�δείατης Eγγύς και Mέσης Aνατ�λής,τρά#η"ε κάπ�υ διακ�σιες ωτ�γρα-ίες, π�υ δημ�σίευσε σε τέσσεριςπ�λυτελείς τ�μ�υς τ� 1866.

O Γάλλ�ς Felix Bonfils, ένας απ�τ�υς καλύτερ�υς και παραγωγικ�τε-ρ�υς ωτ�γρά�υς τ�πίων τ�υ19�υ αιώνα, έρ�εται στην Eλλάδαγια πρώτη �ρά και ωτ�γραί�ειμετα"ύ 1867 και 1870. Mετα"ύ 1878-82 � Bonfils αίνεται �τι επανέρ�ε-ται στ�ν ελληνικ� �ώρ� με τη συν�-δεία τ�υ γι�υ τ�υ Adrien. H συν�λι-κή παραγωγή τ�υ �ίκ�υ Bonfils α-νέρ�εται σε 15.000 ωτ�γραίεςτης Eγγύς Aνατ�λής, αλλά � αριθ-

μ�ς ωτ�γραιών της Aθήνας είναιμικρ�ς.

Oι "έν�ι επαγγελματίες ωτ�γρά-�ι έπαυσαν �υσιαστικά να έρ��-νται στην Eλλάδα απ� τ� 1880. Oι ε-ρασιτέ�νες αντίθετα, άρ�ισαν νατην κατακλύ��υν κατά �ιλιάδες γιανα ωτ�γραίσ�υν τις αρ�αι�τητες,ενθαρρυμέν�ι απ� την ανάπτυ"η πι�απλών μεθ�δων, �πως η στεγνήπλάκα τ� 1880 και αργ�τερα τ� ιλμσε ρ�λ� (rollfilm), πρ�ϊ�ν τηςEastman Kodak Company.

O τελευταί�ς αντιπρ�σωπευτικ�ςωτ�γρά�ς αυτής της περι�δ�υείναι � Aμερικαν�ς William JamesStillman (1828-1901), διπλωμάτηςκαι "έν�ς ανταπ�κριτής για τ�υς«Times» τ�υ Λ�νδίν�υ. Mετα"ύ 1865– 67 ωτ�γράισε την Kρήτη �π�υήταν δι�ρισμέν�ς ως πρ�"εν�ς σταXανιά. Aργ�τερα μετακ�μισε στηνAθήνα. T� portfolio τ�υ με είκ�σι έ"ιαπ�ψεις απ� την Aκρ�π�λη �αρα-κτηρί�εται απ� θαυμαστή π�ικιλία.Δημ�σιεύτηκε τ� 1870 στ� Λ�νδίν�υπ� την αιγίδα της εκεί ελληνικήςκ�ινωνίας με τίτλ� «The Acropolis ofAthens illustrated Picturesquely andArcitecturally in Photography».

Ως σταυρ δρ�μι

Συμπερασματικά διαπιστώνεται �-τι η Eλλάδα στα μέσα τ�υ 19�υ αιώ-να είναι πέρασμα τα"ιδιωτών–ωτ�-γράων. Eίναι σαές �τι �ι περισσ�-τερ�ι �ρησιμ�π�ίησαν αυτ� τ�σταυρ�δρ�μι σαν ενδιάμεσ� σταθμ�

πρ�ς τ�υς Aγί�υς T�π�υς και τις �ώ-ρες της Eγγύς Aνατ�λής. Oι περισ-σ�τερ�ι στάθηκαν μ�ν� στα μνημείατης Aθήνας και π�λύ λίγ�ι απαθανά-τισαν εικ�νες καθημερινής �ωής,τ�πία και �ωριά. Θα περιμέν�υμετην έλευση τ�υ 20�ύ αιώνα για ναδ�ύμε τέτ�ιες σκηνές να παίρν�υντ� πρ�#άδισμα απ� τ�υς γνωστ�ύςαρ�αι�λ�γικ�ύς �ώρ�υς. Aς μην "ε-�νάμε �μως �τι και �ι π�λύ μεγάλ�ι�ρ�ν�ι π�υ απαιτ�ύνταν για τη λή-ψη, έκαναν αρκετά δύσκ�λη τη δ�υ-λειά ιδιαίτερα αυτή τ�υ π�ρτρετί-στα. O Fred Boissonas π�υ ωτ�-γράισε γύρω στα 1902 μας άησετέτ�ιες αριστ�υργηματικές ωτ�-γραίες.

Λίγ�ι απ� αυτ�ύς τ�υς ωτ�γρά-�υς ήρθαν σε επαή και δ�ύλεψανμε Eλληνες συναδέλ�υς τ�υς. T�#έ#αι� είναι �τι �ι Eλληνες ωτ�-γρά�ι ωελήθηκαν απ� την παρ�υ-σία των "ένων στ�ν ελληνικ� �ώρ�π�υ �ι π�λύτιμες πληρ��ρίες τ�υς#�ήθησαν στην ε"έλι"η της ελληνι-κής ωτ�γραίας.

Σημειώσεις:T� άρθρ� είναι απ�σπασμα απ� την πτυ�ια-

κή της διατρι�ή B.A. in Photography μετίτλ� «H τα�ιδιωτική ωτ�γραία στηνEλλάδα στα �ρ�νια τ�υ Oθωνα 1939-1865».

1. O Lear τα�ίδεψε στην Aνατ�λή μετα�ύ1848-49. Oμως απ� τ� 1856 έως τ� 1863 ερ-��ταν σ�εδ�ν κάθε �ειμώνα στην Kέρκυ-ρα. Tα σ�έδια π�υ μας άησε μα"ί με τα η-μερ�λ�γιά τ�υ είναι απ� τις πι� "ωντανέςκαι γλαυρές περιγραές π�υ έ��υμε γιατην Eλλάδα τ�υ 19�υ αιώνα.

2. Aυτές �ι δαγγερ�τυπίες δεν μπ�ρ�ύσαννα αναπαρα�θ�ύν ή να εκτυπωθ�ύν, τυ-πών�νταν σαν γκρα��ύρες και π�λλές�ρές καλλιτέ�νες �αράκτες πρ�σθετανιγ�ύρες ή "ώα, καθώς εκείνα τα πρώτα�ρ�νια της εεύρεσης �ι μεγάλ�ι �ρ�ν�ιέκθεσης δεν επέτρεπαν να απ�τυπωθείστην πλάκα τίπ�τα π�υ εκινείτ�.

3. Φυλάσσ�νται στα Δημ�τικά Aρ�εία τηςOttawa.

4. Maxime du Camp «Souvenirs Literaires.Huitieme partie XX, En Grece». (Alkis X.Xanthakis, «History of GreekPhotography», υπ. 87, σελ. 232).

5. Aπ� τ�ν Gary Edwards στ� Musee d’Orsay.

5. Aλκης $ανθάκης, «Δημήτρι�ς Kωνσταντί-ν�υ. O Aριστ�ς Φωτ�γρά�ς των Aθη-νών». Aρθρ� στ� περι�δικ� «Oπτικ�ν»,τεύ��ς 32, 1996, σελ. 44.

7. Alkis X. Xanthakis, «History of GreekPhotography 1839-1960», σελ. 58-77.

Eνδεικτική �ι�λι�γρα�ία:Gary Edwards, $έν�ι ωτ�γρά�ι στην

Eλλάδα τ�ν 19� αιώνα, Eισαγωγή απ�τ�ν κατάλ�γ� της έκθεσης «Aθήνα 1839-1900 - Φωτ�γραικές Mαρτυρίες». Eκδ.M�υσεί� Mπενάκη, Aθήνα 1985.

Robert Hershkowitz, The First Thirty Years,Robert Hershkowitz Ltd. 1980.

Alkis X. Xanthakis, Histori of GreekPhotography 1839-1960, Eκδ. E.Λ.I.A.1988.

Aλκης $. $ανθάκης, «Φίλιππ�ς Mαργαρί-της. O πρώτ�ς Eλληνας ωτ�γρά�ς»,Eκδ�σεις Περι�δικ�ύ «Φωτ�γρά�ς».1990.

The History of Photography from 1839 to thePresent Day. The Museum of Modern Art,New York.

Gabrielle Feyler, Images de Ruines duPittoresque au Document Scientifique.Aρθρ� στ� περι�δικ� «PhotographiesParis, Septembre 1985».

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

Συνέ�εια απ� την 13η σελίδα

Gitault de Prangey. «H Πύλη της Aθηνάς Aρ�ηγέτιδ�ς στη Pωμαϊκή αγ�ρά» (1842). Διασώ*�νται τέσσερις δαγγερ�τυπίες τ�υ με μνημεία των Aθηνών και μπ�-ρ�ύμε να π�ύμε �τι είναι �ι πρωιμ�τερες �ωτ�γρα�ικές μαρτυρίες της Eλλάδας.

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 15

Περικλής Διαμαντ�π�υλ�ς. H Mαντάμ Oρτάνς σε μια αρκετά πρ�κλητική, γιατην επ��ή, π��α (Aρ�εί� Φιλ�λ�γικ�ύ Συλλ�γ�υ Xανίων «O Xρυσ�στ�μ�ς»).

Στέ�αν�ς Στ�υρνάρας. Oλ�σωμη �ωτ�γρα�ία στ� στ�ύντι�, π. 1895. H επι-δεικτική πρ�!�λή τ�υ τσιγάρ�υ πιθαν�ν να υπ�δηλώνει πρώιμη �εμινιστικήαπελευθέρωση!

Eλληνική �ωτ�γρα�ία 1875–1900H �ωτ�γρα�ική κίνηση στην Aθήνα και τα μεγάλα ελληνικά αστικά κέντρα

T�υ Aλκη %. %ανθάκη

ESFIAP, Iστ�ρικ�ύ ωτ�γραίας

ΣTH διάρκεια της τελευταίας 25ετίαςτ�υ 19�υ αιώνα, η ελληνική �ωτ�-γρα�ία διαγρά�ει μια σταθερή π�-ρεία �ωρίς εντυπωσιακές αλλαγέςστην αισθητική της �ωτ�γρα�ικήςεικ�νας, σε αντίθεση με την Eυρώπηκαι την Aμερική, �π�υ �ωτ�γρά��ι�πως � Peter Emerson και � AlfredStieglitz θέτ�υν τις �άσεις για την�ωτ�γρα�ία–τέ�νη με θεωρητικάτεκμηριωμένες θέσεις και απ�ψεις.

Tα μεγάλα επαρ�ιακά κέντρα τηςελεύθερης τ�τε Eλλάδας έ��υν δη-μι�υργήσει μια σημαντική �ωτ�γρα-�ική κίνηση και π�λλ�ί απ� τ�υς �ω-τ�γρά��υς αυτ�ύς συνε�ί!�υν, αρ-γ�τερα, την καριέρα τ�υς στην πρω-τεύ�υσα. Aντίστ�ι�η δραστηρι�τηταπαρατηρείται και στις τ�υρκ�κρα-τ�ύμενες ελληνικές περι��ές, �πωςτη Θεσσαλ�νίκη, την Kρήτη, τη Mυτι-λήνη, τη Xί�, τη Σάμ�, τη Σμύρνη κ.α.

T�ν Mάι� τ�υ 1875, �ργανώνεται

στην Aθήνα η τρίτη περί�δ�ς τωνOλυμπίων. H έκθεση των πρ�ϊ�ντωνστεγάστηκε σ’ ένα πρ��ειρ� μακρ�-στεν� $ύλιν� κτίρι�, π�υ εί�ε αρ�ίσεινα στήνεται απ� τ� 1871, εν �ψει τ�υε�ρτασμ�ύ π�υ εί�ε πρ�γραμματι-στεί, για τα 50 �ρ�νια της Eπανάστα-σης τ�υ 1821. T� κτίρι� εί�ε �ν�μα-στεί Zάππει� και �ρισκ�ταν στη δυτι-κή άκρη τ�υ σημεριν�ύ κήπ�υ τ�υZαππεί�υ.

Σύμ�ωνα με τ�ν «Eμπ�ρικ� Oδη-γ�» τ�υ 1875 τ�υ Mιλτιάδη Mπ�ύκα,�ι �ωτ�γρά��ι σε �λη την Eλλάδα ή-ταν δεκαέ$ι. Aπ� αυτ�ύς, εννιά �ρί-σκ�νταν στην Aθήνα, πέντε στη Σύ-ρ�, ένας στ� Aργ�στ�λι και έναςστ�ν Πειραιά.

Στη δεκαετία τ�υ 1860 �ι αδελ��ίAριστ�τέλης και Kωνσταντίν�ς Pω-μαΐδης $εκίνησαν την καριέρα τ�υςμε έναν �ωτ�γρα�εί� στ� B�υκ�υ-ρέστι. Θα αν�ί$�υν �ωτ�γρα�εία,διαδ��ικά, στα Γιάννενα και την Πά-τρα, για να καταλή$�υν στην Aθήνατ� 1876. Eκείν� π�υ τ�υς δια��ρ�-

π�ιεί απ� τ�υς άλλ�υς �ωτ�γρά-��υς είναι η συστηματική δ�υλειάπ�υ έκαναν πάνω στην αρ�αι�λ�γική�ωτ�γρα�ία. Aρ�ικά υπήρ$αν �ι επί-σημ�ι �ωτ�γρά��ι της γερμανικήςαρ�αι�λ�γικής σ��λής κατά τη διάρ-κεια των ανασκα�ών στην Oλυμπία.Aργ�τερα θα αναλά��υν να �ωτ�-γρα�ήσ�υν τις ανασκα�ές τ�υ Σλί-μαν στις Mυκήνες, καθώς και τις α-νασκα�ές π�υ θα αρ�ίσει πρ�ς τατέλη τ�υ αιώνα η Eλληνική Aρ�αι�-λ�γική Eταιρεία. Σταδιακά �ι δύ� α-δελ��ί συγκεντρών�υν ένα τερά-στι� αρ�εί� �ωτ�γρα�ιών �λων τωνγνωστών, μέ�ρι τ�τε, αρ�αι�τήτωντης Eλλάδας. T� π�λύτιμ� αυτ� αρ-�εί�, με τις �ιλιάδες γυάλινες πλά-κες π�υ τ� απ�τελ�ύσαν ε$α�ανί-στηκε στην κυρι�λε$ία, �πως άλλω-στε συνέ�η με �λα σ�εδ�ν τα αρ�είατων άλλων Eλλήνων �ωτ�γρά�ων.Φαιν�μεν� θλι�ερ� π�υ δεί�νει τηναντιμετώπιση π�υ έ��υν απ� την π�-λιτεία τα �ωτ�γρα�ικά ντ�κ�υμέ-

Aγνώστ�υ �ωγρά��υ. Eλαι�γρα�ίατ�υ �ωτ�γρά��υ Kωνσταντίν�υ Pω-μαΐδη (Συλλ�γή �ικ�γενείας).Συνέ�εια στην 16η σελίδα

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

Aγνώστ�υ �ωτ�γρά��υ. Oι δεσπ�ινίδες αδελ�ές Kάντα. Oι πρώτες Eλληνί-δες επαγγελματίες �ωτ�γρά��ι cdv, π. 1885 (Συλλ�γή Aλκη %ανθάκη).

Aναστάσι�ς Γα�ιάδης. Mια «άγνωστη» �ωτ�γρα�ία απ� τ� λιμάνι τ�υ Πειραιά, π. 1880 (Συλλ

Aδελ��ί Pωμαΐδη. O αρ�αι�λ�γικ�ς �ώρ�ς στην Eλευσίνα, π. 1885. (Συλλ�γή Aλκη %ανθάκη

ντα, π�υ πέρα απ� την αισθητική ήκαλλιτε�νική τ�υς α$ία, απ�τελ�ύνσημαντικ� μέρ�ς της σύγ�ρ�νης ελ-ληνικής ιστ�ρίας.

Kτήμα �λων

Mε την καθιέρωση της στεγνήςπλάκας απ� !ελατίνα και �ρωμι�ύ-�� άργυρ�, στα 1880, και την κυκλ�-��ρία τ�υ εύκαμπτ�υ ρ�λ�ύ �ιλμαπ� τ�ν George Eastman (KODAK)τ� 1889, �ι �ωτ�γρά��ι απελευθε-ρών�νται απ� τις μεγάλες τε�νικέςδυσκ�λίες π�υ τ�υς πρ�καλ�ύσεμέ�ρι τ�τε η �ωτ�γρα�ία.

Eτσι, η τέ�νη της �ωτ�γρα�ίαςμπ�ρεί απ� δω και πέρα να γίνεικτήμα �λων των κ�ινωνικών στρω-μάτων. Oι ερασιτέ�νες μπ�ρ�ύν ναεμ�ανίσ�υν και να εκτυπώσ�υν τις�ωτ�γρα�ίες τ�υς στ� σπίτι τ�υςκαι να �ρησιμ�π�ιήσ�υν π�λύ πι�μικρές κι εύ�ρηστες �ωτ�γρα�ικέςμη�ανές.

Oι πρώτ�ι Eλληνες ερασιτέ�νες�ωτ�γρά��ι, π�υ δεν είναι πια«πειραματιστές», �πως απ�καλ�ύ-σαν τ�υς λίγ�υς ερασιτέ�νες μέ�ριτ�τε, παρ�υσιά!�νται ύστερα απ�

τις νέες αυτές τε�νικές ε$ελί$ειςτης �ωτ�γρα�ίας.

H ελληνική �ωτ�γρα�ία �μως συ-νε�ί!ει να έ�ει περι�ρισμένη θεμα-τ�λ�γία. Tα κ�ινωνικά γεγ�ν�ταδεν πρ�καλ�ύν τ� ενδια�έρ�ν καιτ� ανθρώπιν� στ�ι�εί� συναντάταιμ�ν� στις αναμνηστικές �ωτ�γρα-�ίες.

O Διαμαντ�π�υλ�ς στα Xανιά

O Περικλής Διαμαντ�π�υλ�ς θαείναι απ� τ�υς πρώτ�υς π�υ θα $ε-�ύγει απ� αυτή την αντίληψη. B�-λιώτης στην καταγωγή και με σπ�υ-δές στην Eυρώπη, θα καταλή$ει σταXανιά, στα τέλη τ�υ περασμέν�υ αι-ώνα μα!ί με τ�ν αδελ�� τ�υ Γεώρ-γι�.

Στ� γύρισμα τ�υ 20�υ αιώνα, ταXανιά απ�τελ�ύσαν ένα σημαντικ�διεθνές κέντρ�, �π�υ διασταυρώ-ν�νταν άνθρωπ�ι δια��ρων εθνι-κ�τήτων και θρησκειών. H παρ�υ-σία των στρατευμάτων των «Πρ�-στάτιδων Δυνάμεων» επέτεινε τ��αιν�μεν� αυτ�. O Διαμαντ�π�υ-λ�ς θα καταγράψει με τη μη�ανή

Συνέ�εια απ� την 15η σελίδα

Συνέ�εια στην 18η σελίδα

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 17

λλ�γή Aπ�στ�λ�υ Aργυριάδη).Aδελ��ί Pωμαΐδη. Oλ�σωμ� π�ρτρέτ� μικρ�ύ παιδι�ύ, cdv, π. 1880 (Συλλ�γήAλκη %ανθάκη).

Περικλής Διαμαντ�π�υλ�ς. H π�δ�σ�αιρική �μάδα των Xανίων, π. 1900. (Aρ�εί� Φιλ�λ�γικ�ύ Συλλ�γ�υ Xανίων «� Xρυσ�στ�μ�ς»).η).

τ�υ τα γεγ�ν�τα π�υ λαμ�άν�υν�ώρα στη Mεγαλ�νησ�, ιδιαίτερακατά την ταρα�ώδη περί�δ� τηςKρητικής Π�λιτείας. Oι λήψεις τ�υανασυνθέτ�υν την ατμ�σ�αιρα τηςεπ��ής με ιδιαίτερη ευαισθησία.Π�λιτικ�ί, $έν�ι διπλωμάτες, εστεμ-μέν�ι αλλά και � απλ�ς κ�σμ�ς α-π�τελ�ύσε την πελατεία τ�υ. Aνά-μεσα και �ι εταίρες π�υ εί�αν συ-γκεντρωθεί εκεί. Θέμα ιδιαίτερατ�λμηρ�, για τις αντιλήψεις και ταήθη της επ��ής. Πρ�ε$έ��υσα μ�ρ-�ή η περί�ημη Mαντάμ Oρτάνς.Πρ�σωπ� ιστ�ρικά υπαρκτ�, της �-π�ίας τ� �ν�μα μ�ν�ν �ρησιμ�π�ίη-σε � Nίκ�ς Kα!αντ!άκης για να πλά-σει τη δική τ�υ Mαντάμ Oρτάνςστ�ν «Aλέ$η Z�ρμπά».

O Διαμαντ�π�υλ�ς δεν θα παρα-λείψει �μως να �ωτ�γρα�ήσει καιτην καθημερινή !ωή των κατ�ίκωντων Xανίων. Θέμα �αιν�μενικά κ�ι-ν�τυπ�, αλλά π�υ για πρώτη ��ρά

πρ�σεγγί!εται απ� Eλληνα �ωτ�-γρά��. Tην ίδια περί�δ� αρ�ί!ει ναεργά!εται σαν �ωτ�γρά��ς στ�νB�λ� � !ωγρά��ς και αγι�γρά��ςΣτέ�αν�ς Στ�υρνάρας. Eκτ�ς απ�τις α$ι�λ�γες καλλιτε�νικές �ωτ�-γρα�ίες π�υ συνθέτει στ� στ�ύντι�τ�υ, θα καταγράψει με τη μη�ανήτ�υ την ευρύτερη περι��ή της Mα-γνησίας. T� έργ� τ�υ θα συνε�ί-σ�υν μέ�ρι σήμερα �ι απ�γ�ν�ί τ�υ(Nίκ�ς Σ. Στ�υρνάρας και Στέ�αν�ςN. Στ�υρνάρας).

Σημαντική είναι και η παρ�υσία–στα τέλη τ�υ αιώνα και αυτή– τ�υKωνσταντιν�υπ�λίτη Aθανασί�υΓα!ιάδη, π�υ θα εγκατασταθεί αρ�ι-κά στ�ν Πειραιά, �π�υ και θα απ�-κτήσει μεγάλη �ήμη σαν καλλιτέ-�νης �ωτ�γρά��ς. Παράλληλα, θαειδικευθεί στη �ωτ�γρά�ιση πλ�ί-ων, και θα �ρα�ευτεί γι’ αυτ� σεπ�λλά ναυτικά σαλ�νια.

Oι πρώτες Eλληνίδες γυναίκεςπ�υ ασ��λήθηκαν επαγγελματικά

ήταν «αι δεσπ�ινίδαι αδελ�αί Kά-ντα». Aσ�αλώς για τα αυστηρά ήθητης επ��ής ένα τέτ�ι� επάγγελμαήταν μια π�λύ τ�λμηρή πρωτ���υ-λία για γυναίκα. Πρωτάν�ι$αν τ��ωτ�γρα�εί� τ�υς τ� 1889 στην �-δ� Σταδί�υ 40, απέναντι απ� τ� υ-π�υργεί� των Eσωτερικών.

Θέματα π�υ απαθανατί��νται

Στα �ρ�νια 1889–1896 τ� ενδια-�έρ�ν τ�υ κ�ιν�ύ στρέ�εται στιςγυμναστικές και αθλητικές εκδη-λώσεις. Oργανών�νται πανελλήνι�ιαγώνες (τ� 1891 και τ� 1893), διά-��ρ�ι επαρ�ιακ�ί και τ�πικ�ί αγώ-νες, και τέλ�ς, �ι Παγκ�σμι�ι Oλυ-μπιακ�ί Aγώνες, τ� 1896, στην Aθή-να. Στις εκδηλώσεις αυτές, �ι �ω-τ�γρά��ι ήταν παρ�ντες απαθανα-τί!�ντας τα γεγ�ν�τα, παρά τις δυ-σκ�λίες π�υ αντιμετώπι!αν στη�ωτ�γρά�ηση της κίνησης. Oι συν-

θήκες, �έ�αια, εί�αν �ελτιωθεί αι-σθητά σε σύγκριση με τ� παρελ-θ�ν, �πως ανα�έρει περι�δικ� τηςεπ��ής εκείνης: «[...] H στιγμιαία�ωτ�γρα�ία έ�τασεν εις τ�ι�ύτ�ν�αθμ�ν τελει�τητ�ς ώστε δυνάμε-θα διά π�λύ καλών μη�ανημάτων,να συλλά�ωμεν εκάστην �άσιν ενι-αίας κατά τ� �αιν�μεν�ν κινήσεως,εις διάστημα κλάσματ�ς 1 δευτε-ρ�λέπτ�υ».

O πρώτ�ς π�υ θα κατ�ρθώσει να«παγώσει» την κίνηση είναι � Iωάν-νης Λαμπάκης, � �π�ί�ς ανέλα�ετ� �ωτ�γρα�εί� των Φ. Mαργαρίτη– I. Kωνσταντίν�υ. Στ�υς Oλυμπια-κ�ύς αγώνες τ�υ 1896 � Λαμπάκηςθα πετύ�ει να �ωτ�γρα�ήσει δυ-ναμικές �άσεις απ� τα διά��ρα α-γωνίσματα. Θα υπ��ρεωθεί �έ�αιανα �ωτ�γρα�ί!ει απ� π�λύ μεγάληαπ�σταση, για να κατ�ρθώσει να τ�πετύ�ει σε αγωνίσματα �πως τ� ύ-ψ�ς και �ι δρ�μ�ι τα�ύτητας.

Aλλ�ι συνάδελ��ί τ�υ �πως �Albert Meyer και � Nικ�λα�ς Mπίρ-κ�ς θα �γάλ�υν π�λύ καθαρές �ω-τ�γρα�ίες των αθλητών, π�υ θαπ�!άρ�υν �μως μπρ�στά απ� τιςμη�ανές τ�υς, πριν και μετά τ�υςαγώνες.

Eπιρρ�ές

Oι αισθητικές αντιλήψεις της �ω-τ�γρα�ίας, π�υ εί�αν παραμείνειαμετά�λητες για 50 �ρ�νια περί-π�υ, επηρεά!�νται έντ�να στ� τέ-λ�ς τ�υ 19�υ αιώνα απ� τις απ�-ψεις τ�υ Aγγλ�υ �ωτ�γρά��υPeter Emerson. Oι �ωτ�γρα�ικέςαντιλήψεις π�υ πρεσ�εύει �Emerson θα δημι�υργήσ�υν τις �ά-σεις, π�υ πάνω τ�υς θα στηρι�τ�ύντα καλλιτε�νικά ρεύματα τ�υ 20�ύαιώνα.

«Oι �ωτ�γρα�ίες δεν πρέπει ναωραι�π�ι�ύν τ�ν κ�σμ� με τε�νά-σματα και με διά��ρες τε�νικέςμεθ�δ�υς, αλλά πρέπει να παρ�υ-σιά!�υν την πραγματικ�τητα της!ωής, τίμια κι αν�ι�τά», γρά�ει στ��ι�λί� τ�υ «Nατ�υραλίστικη Φωτ�-γρα�ία». Πράγματι, �ι �ωτ�γρα-�ίες τ�υ δεν απεικ�νι!αν στατικάτ�πία, αλλά έδει�ναν με ιδιαίτερ�ρεαλισμ� την καθημερινή !ωή τωναγρ�τών της ανατ�λικής Aγγλίας.

Tα μηνύματα τ�υ Emerson πρ�-κάλεσαν τα πρώτα ρήγματα στηνπαραδ�σιακή αντίληψη της �ωτ�-γρα�ικής αισθητικής. Σταδιακά �απ�η��ς τ�υς θα �τάσει και στηνEλλάδα.

Σημείωση των «EΠTA HMEPΩN»Oι κύριες πηγές απ� τις �π�ίες αντλήθηκαν

�ι πληρ��ρίες για τα άρθρα τ�υ A. �.�ανθάκη, πρ�έρ��νται απ� τις παρακάτωδημ�σιεύσεις και �ι�λία τ�υ:

1. Alkis X. Xanthakis & Hans ChristianAdam. «Margaritis and the MysteriousPerraud». Aρθρ� στ� περ. «History ofPhotography». Λ�νδίν�, T�μ. 16, αρ. 1,Aν�ι�η 1992.

2. Aλκης �. �ανθάκης. «Iστ�ρία της Eλληνι-κής Φωτ�γραίας 1839–1960». Eκδ. Kα-στανιώτη, Πέμπτη έκδ�ση. Aθήνα 1997.

3. Aλκης �. �ανθάκης. «Φίλιππ�ς Mαργαρί-της. O πρώτ�ς Eλληνας ωτ�γρά�ς».Eκδ. «Φωτ�γρά�ς». Aθήνα 1992.

4. Alkis X. Xanthakis. «History of GreekPhotography 1839–1960» εκδ. EΛIA (ανα-θεωρημένη έκδ�ση). Aθήνα 1989.

5. Mι�άλης Tσαγγάρης & Aλκης �ανθάκης.«Xί�ς. Eκατ� �ρ�νια ωτ�γραίας.1850–1950». Eκδ. «Σύν�λ�», Aθήνα 1996.

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

Συνέ�εια απ� την 16η σελίδα

Aναστάσι�ς Γα�ιάδης. Aναμνηστική �ωτ�γρα�ία απ� την επίσκεψη τ�υ γερμανικ�ύ π�λεμικ�ύ πλ�ί�υ «Γκαϊ�ενά�υ»,στ�ν Πειραιά, π. 1895 (Aρ�εί� Mι�άλη Tσάγκαρη).

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 19Συνέ�εια στην 20η σελίδα

H �ωτ�γρα�ία στις αρ ές τ�υ 20�ύ αι.Aνα�ητήσεις και θέματα των Eλλήνων �ωτ�γρά�ων στην Aθήνα και τα μεγάλα αστικά κέντρα

Στέ�αν�υ Στ�υρνάρα. H �δ�ς Δημητριάδ�ς, ένας απ� τ�υς κεντρικ�ύς και π�λυσύ�ναστ�υς δρ�μ�υς τ�υ B�λ�υ, στα1905. O Στ�υρνάρας (Zαγ�ρά 1867 – B�λ�ς 1928) σπ�ύδασε �ωγρα�ική στη Σ��λή Kαλών Tε�νών με δάσκαλ� τ�ν Nι-κη��ρ� Λύτρα. Eγκαταστάθηκε μ�νιμα στ� B�λ� τ� 1889 και τ� 1892, συνδυά��ντας τη �ωγρα�ική με τη �ωτ�γρα-�ία, άν�ι"ε καλλιτε�νικ� �ωτ�γρα�εί� στην �δ� Eρμ�ύ. Eκτ�ς απ� τις �ωτ�γρα�ίες στ�ύντι�, ασ��λήθηκε συστημα-τικά και με την απεικ�νιση τ�πίων. Tην πρώτη πενταετία τ�υ αιώνα μας άρ�ισε την έκδ�ση έγ�ρωμων λιθ�γρα�ικώνκαρτών με θεσσαλικά τ�πία. Mετά τ�υς π�λέμ�υς τ�υ 1912–13, συμπλήρωσε τη συλλ�γή τ�υ με τ�πία της Hπείρ�υ,Mακεδ�νίας, Θράκης, Aγί�υ Oρ�υς και M. Aσίας τ� 1920. T� �ωτ�γρα�ικ� τ�υ έργ� συνέ�ισαν �ι γι�ι τ�υ Kώστας καιNίκ�ς. Tην πάνω απ� 100 �ρ�νια �ωτ�γρα�ική παράδ�ση της �ικ�γένειας συνε�ί�ει σήμερα � εγγ�ν�ς τ�υ.

Tης Φανής Kωνσταντίν�υ

Yπεύθυνης τ�υ Φωτ�γρα�ικ�ύAρ�εί�υ τ�υ M�υσεί�υ Mπενάκη

ME TO �εκίνημα τ�υ 20�ύ αιώνα, η�ωτ�γρα�ία έ�ει κατ�ρθώσει να �ε-περάσει τα πρώτα τε�νικά της πρ�-�λήματα και εισ�άλλει με αυτ�πε-π�ίθηση διαρκώς σε καιν�ύργι�υς�ώρ�υς, πρ�αναγγέλλ�ντας τ�ν π�-λύπλευρ� ρ�λ� π�υ θα διαδραματί-σει στη συνέ�εια. Iδιαίτερα απ��ασι-στική για τη μελλ�ντική της ε�έλι�ηυπήρ�ε η εικ�σαετία 1880 – 1900, �-ταν η διαδικασία λήψης απλ�υστεύ-θηκε �άρη στη �ρήση τ�υ �ιλμ ρ�λ�(rolled film) και η απ�τύπωση κιν�ύ-μενων θεμάτων έγινε δυνατή με τηνκυκλ���ρία των πρώτων ��ρητώνμη�ανών. E�άλλ�υ η ειλικρίνεια τ�υ�ωτ�γρα�ικ�ύ �ακ�ύ σε συνδυασμ�με τα νέα μέσα επικ�ινωνίας (τηλέ-γρα��ς, τηλέ�ων�, κινηματ�γρά-��ς) αλλά και με τ�υς τα�είς ρυθ-μ�ύς π�υ επέ�αλαν τα μη�αν�κίνηταμετα��ρικά μέσα (σιδηρ�δρ�μ�ι –αυτ�κίνητα), ανταπ�κρίνεται πλή-ρως στη δίψα των ανθρώπων της ε-π��ής για γνώση και ενημέρωση.

H εκρηκτική διάδ�σή της τρεις δε-καετίες αργ�τερα θα �δηγήσει τ�!ωγρά��–�ωτ�γρά�� της σ��λήςBauhaus Laszlo Moholy–Nagy(1895–1946) να απ�τ�λμήσει τηνπρ��λεψη πως «�ι αγράμματ�ι τ�υμέλλ�ντ�ς θα είναι μάλλ�ν αυτ�ίπ�υ δεν γνωρί!�υν τίπ�τε για τη �ω-τ�γρα�ία παρά εκείν�ι π�υ θα αγν�-�ύν την τέ�νη της γρα�ής». Σήμερα,στ� τέλ�ς τ�υ αιώνα, μιλάμε για «ε-π��ή της εικ�νας» αλλά και για τ����� εν�ς νέ�υ αναλ�α�ητισμ�ύ...

Kαλλιτε�νικέςανα�ητήσεις γύρω

στα 1900

Kαθώς η �ρήση της απλ�υστεύε-ται και γενικεύεται, τις δύ� πρώτεςδεκαετίες τ�υ αιώνα �ι καλλιτέ�νες�ωτ�γρά��ι στην Eυρώπη και τηνAμερική συσπειρών�νται σε �μάδες,�ργανών�υν συ!ητήσεις, πρ�κηρύσ-σ�υν μανι�έστα, συμμετέ��υν σεεκθέσεις, εκδίδ�υν καταλ�γ�υς καιπερι�δικά, πρ�κειμέν�υ να δια�ωρί-σ�υν τη δική τ�υς δημι�υργία απ�την εύκ�λη και μεγάλη παραγωγή�ωτ�γρα�ικών εικ�νων. Θεωρώντας�τι η καλλιτε�νική �ωτ�γρα�ία δεν��είλει να απεικ�νί!ει αντικειμενικάτην πραγματικ�τητα αλλά απ�τελείσυναισθηματική και γνωστική έκ-�ραση τ�υ δημι�υργ�ύ της, υι�θε-τ�ύν περίτε�νες μεθ�δ�υς στην ε-κτύπωση, ώστε η τελική εικ�να να α-π�μακρύνεται απ� τη σα�ή απ�τύ-πωση τ�υ αρνητικ�ύ και να δίνει τηνεντύπωση �αρακτικ�ύ ή !ωγρα�ικ�ύέργ�υ.

O διεθνής πικτ�ριαλισμ�ς �πως ε-πικράτησε γύρω στα 1900 και έωςτ�ν A΄ Παγκ�σμι� Π�λεμ�, με κύρι-�υς εκπρ�σώπ�υς τ�υς διάσημ�υς�ωτ�γρά��υς Alfred Stieglitz, Edw-

Παύλ�υ Mελά. Mέλη της �ικ�γένειας Δραγ�ύμη, γύρω στα 1900. (Φωτ�-γρα�ία σε �αρτί με &άση τη �ελατίνα, 12,3X16,5. Aπ� τ� λεύκωμα «Aναμνή-σεις». Συλλ�γή I. Mα�αράκη – Aινιάν). Aνάμεσα στ�υς πρώτ�υς Eλληνες ε-ρασιτέ�νες �ωτ�γρά��υς, γ�ν�υς συνήθως μεγαλ�αστικών �ικ�γενειών,συγκαταλέγεται και � μακεδ�ν�μά��ς Παύλ�ς Mελάς. Στις �ωτ�γρα�ίεςτ�υ π�υ �αρακτηρί��νται απ� την ελευθερία και τ�υς εκ�ραστικ�ύς πειρα-ματισμ�ύς τ�υ ερασιτέ�νη, απεικ�νί��νται συνήθως μέλη των �ικ�γενειώνM. Mελά και Στέ�αν�υ Δραγ�ύμη (γ�ν�ς της �π�ίας υπήρ"ε η γυναίκα τ�υNαταλία) σε καθημερινά στιγμι�τυπα. T� �τένισμα των δυ� κ�ριτσιών πα-ραπέμπει στην ε"�ικείωση τ�υ �ωτ�γρά��υ με ανάλ�γα �ωγρα�ικά πρ�-τυπα. Eπιπλέ�ν, η θέση και � αριθμ�ς των �ωτ�γρα�ιών π�υ διακρίν�νταιμέσα στ� μεγαλ�αστικ� σπίτι, δηλώνει τη νέα μ�δα στη διακ�σμηση των ε-σωτερικών �ώρων π�υ ήδη έ�ει αρ�ίσει.

ard Steichen και Robert Demachy, έ-δωσε στη �ωτ�γρα�ία τα διαπιστευ-τήρια για την είσ�δ� της στ� �ώρ�της τέ�νης, αν και αργ�τερα κατη-γ�ρήθηκε ως απ�μίμηση της !ωγρα-�ικής.

Διεθνείς τάσεις και �ιEλληνες �ωτ�γρά��ι

Oι πρ��ληματισμ�ί γύρω απ� τη�ωτ�γρα�ική έκ�ραση και �ι απ�η-��ι των καλλιτε�νικών τάσεων, �πωςδιαμ�ρ�ών�νται ανάμεσα στ� Nέ�K�σμ� και τα μεγάλα ευρωπαϊκά κέ-ντρα, δεν �θάν�υν ταυτ��ρ�να έωςτην Eλλάδα λ�γω της γεωγρα�ικήςτης απ�μ�νωσης και των κ�ινωνικ�ϊ-στ�ρικών συνθηκών π�υ επικρα-τ�ύν. Oι πικτ�ριαλιαστικές τε�νικέςθα υι�θετηθ�ύν ετερ��ρ�νισμένακαι απ�σπασματικά στη �ώρα μαςκατά τη διάρκεια τ�υ Mεσ�π�λέμ�υ(�λ. περίπτωση Nelly’s), ενώ διεθνώςτ� ρεύμα θα �ρίσκεται στη δύση τ�υ.

Eν τ�ύτ�ις �ι Eλληνες �ωτ�γρά-��ι των αρ�ών τ�υ αιώνα με γνήσι�ενθ�υσιασμ�, επαγγελματική συνέ-πεια, συ�νά και με ταλέντ�, ασκ�ύντην τέ�νη τ�υς απ�τυπών�ντας τη�υσι�γνωμία, την κ�ινωνία και τασημαντικά γεγ�ν�τα τ�υ τ�π�υτ�υς. Aν και συ�νά έ��υν γνώσεις

!ωγρα�ικής ώστε να θεωρ�ύνται α-π� τ�υς συγ�ρ�ν�υς τ�υς και να αυ-τ�απ�καλ�ύνται «καλλιτέ�νες–�ω-τ�γρά��ι», δεν πειραματί!�νται σενέ�υς τρ�π�υς γρα�ής, επειδή κυ-ρίως επιδιώκ�υν να ανταπ�κριθ�ύνστην αυ�ημένη !ήτηση της αγ�ράςκαι στις επιθυμίες της πελατείαςτ�υς, εκμεταλλευ�μεν�ι τις νέες δυ-νατ�τητες της μη�ανής τ�υς.

Πρ�ς τ�ύτ� �ρ�ντί!�υν να ανανε-ών�υν συστηματικά τ�ν τε�νικ� ε��-πλισμ� τ�υ εργαστηρί�υ τ�υς. «T�μέγα τ�ύτ� και μ�ναδικ�ν �ωτ�γρα-�εί�ν της ημετέρας π�λεως», σημει-ώνεται στη δια�ήμιση τ�υ �ωτ�γρά-��υ της Σύρ�υ Γ. Mαρκ�υλάκη,«πλ�υτισθέν διά των εντελεστάτωνμη�ανών της Eυρώπης και των εκλε-κτ�τέρων υλικών… υπισ�νείται τε-λείαν επιτυ�ίαν»1. Aκ�μα πρ�σπα-θ�ύν να ε�αρμ�!�υν �λες τις νέεςμεθ�δ�υς εκτύπωσης των �ωτ�γρα-�ιών. «Eις τ� �ωτ�γρα�εί�ν τ�υ κ.Δημητριάδ�υ», ανα�έρει τ� δια�η-μιστικ� έντυπ� τ�υ �μώνυμ�υ �ωτ�-γρά��υ απ� τ� Bαθύ της Σάμ�υ,«κατασκευά!�νται παντ�ς είδ�υς�ωτ�γρα�ικαί εικ�νες. Φωτ�γρα�ίαιεπί �άρτ�υ citrate, celloidine, char-bon, sepia, platine κ.λπ. Eικ�νες �υ-σικ�ύ μεγέθ�υς (agrandissements)�υσικ�ταται και τελει�ταται επί �άρ-τ�υ και μ�υσαμά. Φωτ�γρα�ίαι νυ-κτεριναί ωραι�ταται. Eικ�νες θετικαίεπί υάλ�υ».

Φωτ�γρά��ι

O αριθμ�ς των Eλλήνων �ωτ�γρά-�ων αυ�άνεται αλματωδώς μετά τ�1900. Eκτ�ς απ� την πρωτεύ�υσα καιτ�ν Πειραιά, ένας ή περισσ�τερ�ι ε-δρεύ�υν σε κάθε περι�ερειακ� κέ-ντρ� τ�υ τ�τε επίσημ�υ ελληνικ�ύκράτ�υς –π�υ μέ�ρι τ� 1912 έ�τανεώς την Aρτα, την Kαλαμπάκα και τηΛάρισα– στα κυρι�τερα νησιά καιστις πρ�ς B�ρράν περι��ές τ�υ ελ-λαδικ�ύ �ώρ�υ π�υ ακ�μα απ�τε-λ�ύσε τμήμα της �θίν�υσας Oθωμα-νικής Aυτ�κρατ�ρίας.

H ανα��ρά κάπ�ιων �ν�μάτων εί-ναι ενδεικτική και ��ηθά στην ι�ν�-γρά�ηση τ�υ �ωτ�γρα�ικ�ύ �άρτητης επ��ής2.

O Aλέ�ανδρ�ς Παναγιώτ�υ ασκείτη �ωτ�γρα�ική τέ�νη με έδρα τηνAλε�ανδρ�ύπ�λη (τ�τε Δεδέαγατς),ενώ στην Kα�άλα εργά!εται � Iωάν-νης Iατρίδης. Tη Θεσσαλ�νίκη με τ�νετερ�γενή πληθυσμ� της απεικ�νί-!�υν Eλληνες και �έν�ι, μ�νιμ�ι καιπεραστικ�ί �ωτ�γρά��ι, με σημαντι-κ�τερ�υς εκπρ�σώπ�υς τ�υς Mι-�αήλ Aϊ�ντα, K. Nικ�λαΐδη και PaulZepdji. Tα Iωάννινα απ�τυπώνει �Γεώργι�ς Παντα!ίδης, ενώ �ι αδελ-��ί Mανάκια3 τ�σ� με τ� �ακ� τ�υς�σ� και με την κινηματ�γρα�ικήτ�υς μη�ανή, καλύπτ�υν την ευρύ-τερη ν�τι�δυτική περι��ή των Bαλ-κανίων. Στη Λάρισα, π�υ αναδημι-�υργείται μετά τη μακραίωνη δ�υ-λειά, δεσπ�!�υν � Iωάννης Παντ�-στ�π�υλ�ς και � Γεράσιμ�ς Δα�ν�-π�υλ�ς, ενώ στ� B�λ� εκτ�ς απ� τ�νAντώνη Pα�ανίδη ιδιαίτερη είναι ηπαρ�υσία τ�υ Στέ�αν�υ Στ�υρ-νάρα4, �ωτ�γρά��υ �ε�ωριστ�ύ γιατις καλλιτε�νικές τ�υ ικαν�τητες καιτ� πληθωρικ� τ�υ έργ�.

Στην Aθήνα �ωτ�γρά��ι γνωστ�ί

απ� τ� τέλ�ς τ�υ περασμέν�υ αιώνασυνε�ί!�υν την επαγγελματική δρα-στηρι�τητά τ�υς, �πως � AριστείδηςPωμαΐδης, � Carl Boeringer και �ι α-δελ�ές Kάντα, ενώ μετά τ� 1900 ηπρ�σ��ρά εργασίας πρ�σελκύει καιάλλ�υς, �πως �ι Eπαμεινώνδας :αν-θ�π�υλ�ς, Mι�αήλ Kαλιαμπέτσ�ς,Emile Lester, Iωάννης Παγώνης, Δη-μήτρι�ς Kά�ρας, Παναγιώτης K�-ντ�ς και Γεώργι�ς Mπ�ύκας5, � �π�ί-�ς στη συνέ�εια θα αναδει�θεί σ’ έ-

ναν απ� τ�υς κυρι�τερ�υς εκπρ�σώ-π�υς της �ωτ�γρα�ίας τ�υ Mεσ�π�-λέμ�υ.

Oι �ωτ�γρά��ι τ�υ Πειραιά Aνα-στάσι�ς Γα!ιάδης6, Π. Θερμ�γιάννηςκαι M. Zα�ειρ�π�υλ�ς απ�τυπών�υντη !ωή τ�υ λιμανι�ύ και καλύπτ�υντις ανάγκες εν�ς κ�ιν�ύ, ετερ�γε-ν�ύς και περαστικ�ύ, ενώ η π�λυσύ-�ναστη Πάτρα θα συγκεντρώσειτ�υς περισσ�τερ�υς �ωτ�γρά��υςτης Πελ�π�ννήσ�υ με αντιπρ�σω-

πευτικ�τερ�υς τ�υς Aθανάσι� Aτσα-ρίτη και Nικ�λα� Mπίρκ�7.

Aπ� τα νησιά, η Kέρκυρα συνδεδε-μένη στενά με τη �ωτ�γρα�ία απ�τ� 19� αιώνα, εκπρ�σωπείται απ�τ�ν παλαι� �ωτ�γρά�� Bικέντι�Mπ�ρρι, π�υ τώρα συνεργά!εται μετ� γι� τ�υ (Borri e figllo), η Σύρ�ς8

και ιδιαίτερα η κ�σμ�π�λίτικηEρμ�ύπ�λη απ� τ�ν Iωάννη K�κκιν�,τη δίδα Σ��ία Δαμιαν�ύ και τ�ν Θε�-λ�γ� Φυντανίδη, η Mυτιλήνη απ� τ�νΣίμ� X�υτ!αί�9, η Xί�ς10 απ� τ�ν Iω-άννη Mπα�ά και τ�ν Σταμάτη Xαρ-τ�υλάρη, η Σάμ�ς απ� τ�ν Iωσή�Π�ύλμαν, τ�ν Kάραμπετ Γκεδικιάνκαι τ�ν Kωνσταντίδη Δημητριάδη καιτέλ�ς η Mεγαλ�νησ�ς απ� τ�ν Περι-κλή Διαμαντ�π�υλ�11 στα Xανιά, τ�νΓεώργι� Mαραγιάννη και τ�ν T�υρ-κ�κρητικ� Π. Mπε�αντίν στ� Hρά-κλει�.

Σύμ�ωνα με τις ανάγκες της αγ�-ράς, συ�νά συμ�αίνει �ι �ωτ�γρά��ιτης επ��ής να μετα�έρ�υν τ� εργα-στήρι� τ�υς απ� τη μία π�λη στηνάλλη ή να τ� κλείν�υν πρ�σωρινά γιανα ε�υπηρετήσ�υν και τ�υς κατ�ί-κ�υς των γύρω �ικισμών. Eνδεικτικήείναι η αγγελία τ�υ �ωτ�γρά��υ τηςΣάμ�υ Iωσή� Π�ύλμαν, στην τ�πικήε�ημερίδα «Πρ��δ�ς» (19–7–19060:«Tην ε�δ�μάδα ταύτην μετα�αίνειεις Kαρλ��άσια τη παρακλήσει π�λ-λών αυτ�θι �ικ�γενειών � γνωστ�ςεν τη Πατρίδι μας καλλιτέ�νης �ω-τ�γρά��ς κ. I. Π�ύλμαν πρ�τιθέμε-ν�ς να διατρίψει εις Kαρλ��άσια επίένα περίπ�υ μήνα (...) O κ. Π�ύλμανκατά την εν Kαρλ��ασί�ις διαμ�νήντ�υ θα εργά!εται εντ�ς τ�υ εργα-στηρί�υ τ�υ αυτ�θι �ωτ�γρά��υ κ.Nικ�λ. T!αμανίδ�υ».

Σημαντικ� μέρ�ς τ�υ παραγ�με-ν�υ �ωτ�γρα�ικ�ύ έργ�υ της επ�-�ής κατέ��υν τα π�ρτρέτα, καθώςμάλιστα η επιθυμία απ�κτησής τ�υςέ�ει διαδ�θεί απ� τ�υς επώνυμ�υς

Συνέ�εια απ� την 19η σελίδα

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

B. Borri e figlio. Aνδρική συντρ��ιά, τέλη 19�υ αιώνα. (Φωτ�γρα�ία «Cabinet» 10,7X16. Συλλ�γή Nίκ�υ Φ. Π�λίτη). Hανδρική παρέα �ωτ�γρα�ήθηκε στ� γνωστ� στ�ύντι� της Kέρκυρας B. Borri e figlio. T� τ�πί� απ�δίδεται με τ� �ω-γρα�ισμέν� ��ντ� και με την απ�μίμηση &ρά�ων. Oι εικ�νι��μεν�ι καπνί��υν με την υπ�δει"η τ�υ �ωτ�γρά��υ, πρ�-κειμέν�υ να παρ�υσιαστεί �υσικ�τερα η σκηνή.

Γεωργί�υ Λι�ντα.Hλικιωμέν� �ευ-γάρι σε π�ρτρέτ�στ�ύντι� στ� M�-ναστήρι. Oι αδελ-��ί Λι�ντα, Γεώρ-γι�ς, Θε�δωρ�ςκαι Mι�αήλ, δ�ύ-λεψαν στη Mακε-δ�νία την ίδια επ��ή με τ�υς αδελ��ύς Mανά-κια. Aπ� τ� τέλ�ςτ�υ περασμέν�υαιώνα, 1892, μαςείναι γνωστ� τ��ωτ�γρα�εί� Mι-�αήλ Λι�ντα στηΘεσσαλ�νίκη καιΓεωργί�υ Λι�νταστ� M�ναστήρι.Mετά τ�υς Bαλκα-νικ�ύς Π�λέμ�υς,ενώ στην μπρ�-στινή �ψη των�ωτ�γρα�ιών στη Θεσσαλ�νίκημ�ν�γρά�ει � Mι-�αήλ, πίσω, στ��ωτ�γρα�ικ� σή-μα, δια&ά��υμε αδελ��ί Λι�ντακαι τα &απτιστικά�ν�ματα και των τριών. (�ωτ.:Eθνικ� Iστ�ρικ�M�υσεί�).

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 21

(π�λιτικ�ύς, λ�γι�υς, καλλιτέ�νες)και την αστική τά�η σε �σ�υς ανή-κ�υν στα μεσαία, ακ�μη και στα κα-τώτερα στρώματα. Για τ�υς τελευ-ταί�υς μάλιστα υπάρ��υν �ι πλαν�-δι�ι �ωτ�γρά��ι, π�υ με έναν μπερ-ντέ για ��ντ� �ωτ�γρα�ί!�υν γρή-γ�ρα, �θηνά και �ωρίς επισημ�τητα�σ�υς τ� επιθυμ�ύν. Oι τσιγκ�γρα-�ίες, μικρών διαστάσεων �ωτ�γρα-�ίες πάνω σε �ύλλ� τσίγκ�υ, απ�τε-λ�ύν την κύρια παραγωγή τ�υς. H α-ναμ�ισ�ήτητη κ�ινωνικ�ϊστ�ρικήσημασία των �ωτ�γρα�ικών π�ρτρέ-των της επ��ής δεν συμ�αδί!ει πά-ντα με τ� ανάλ�γ� αισθητικ� ενδια-�έρ�ν, καθώς η παραγωγή τ�υς εί-ναι μεγάλη και συ�νά συμ�ατική.

H διαδικασία της πρ�ετ�ιμασίαςτ�υς απ�τελεί την καθημερινή κύριαενασ��ληση των �ωτ�γρά�ων. Eνή-λικες και παιδιά συρρέ�υν στα �ωτ�-γρα�εία της πρωτεύ�υσας και της ε-παρ�ίας, π�!άρ�ντας υπ�μ�νετικάμπρ�στά απ� σκην�θετημένα ή απέ-ριττα ��ντα. Mετά τη λήψη ακ�λ�υ-θεί σ��λαστική εκτύπωση και ρετ�υ-σάρισμα, εργασία �ρ�ν���ρα π�υτην επωμί!�νταν συνήθως μαθητευ-�μεν�ι �ωτ�γρά��ι ή ��ιτητές τηςΣ��λής Kαλών Tε�νών. Στη συνέ-�εια, τ� π�ρτρέτ� παραδίδεται στ�νπελάτη, υπ�γεγραμμέν� και επικ�λ-λημέν� σε πασπαρτ�ύ απ� �αρτ�νιπ�λυτελείας, με τ� σήμα και τ�υςτίτλ�υς τ�υ �ωτ�γρά��υ στην πίσω�ψη. O εικ�νι!�μεν�ς θα τ� �υλά�ειως ενθύμι� ή θα τ� δωρίσει σε αγα-πημένα πρ�σωπα με �ειρ�γρα�η α-�ιέρωση.

Συλλέγ�ντας σήμερα με στ���υςερευνητικ�ύς τα �ωτ�γρα�ικάπ�ρτρέτα της επ��ής, αντικείμενακαθαρώς συναισθηματικής α�ίαςστην πρώτη τ�υς �ρήση, θα ήτανλάθ�ς να μην α�ήσ�υμε περιθώριαγια μια εκ νέ�υ συναισθηματικήπρ�σέγγιση.

Φωτ�γρά��ι π�ρτρέτωνστην πρωτεύ�υσα

και στην περι�έρειαΣτην Aθήνα τ� είδ�ς καλλιεργείται

αδιάκ�πτα ήδη απ� τ�ν 19� αιώνα,με απ�τέλεσμα �ι �ωτ�γρά��ι τηςπρωτεύ�υσας να συνθέτ�υν ακ�ύ-σια την πρ�σωπ�γρα�ία της αθηναϊ-κής κ�ινωνίας.

H �ασιλική �ικ�γένεια και η αυλήκατά πρώτ�ν, αλλά και �ι π�λιτικ�ί,�ι λ�γι�ι και �ι καλλιτέ�νες, είναι �ιεκλεκτ�ί πελάτες π�υ ανε�ά!�υν τ�κύρ�ς των �ωτ�γρά�ων, ώστε �ι τίτ-λ�ι «Φωτ�γρά��ς της A.M. τ�υ Bασι-λέως» ή «Φωτ�γρά��ς της Bασιλι-κής Oικ�γενείας» να θεωρ�ύνται �ιυψηλ�τερες διακρίσεις. Xωρίς νατ�υς απασ��λεί ακ�μη η ψυ��γρα�ι-κή απ�δ�ση των εικ�νι!�μένων πρ�-σώπων, καιν�τ�μ�ύν ως πρ�ς την α-�αίρεση των επιμελημένων !ωγρα-�ικών ��ντων με τις απεικ�νίσειςαρ�αι�τήτων και ειδυλλιακών τ�-πίων, π�υ �μως συνε�ί!�υν να �ρησι-μ�π�ι�ύνται απ� τ�υς �ωτ�γρά��υςτης περι�έρειας.

Aπ� την παλιά γενιά �ε�ωρί!ει �γερμανικής καταγωγής, μ�νιμα ε-γκατεστημέν�ς στην Aθήνα CarlBoeringer, ��ηθ�ς κατ’ αρ�ήν τ�υ ε-πίσης Γερμαν�ύ Carl Merlin, � �π�ί-�ς συνε�ί!ει να εργά!εται μ�ν�ς τ�υ

απ� τ� 1900 έως τ� 1915. Aγαπημέ-ν�ς της αυλής –τα π�ρτρέτα της Bα-σίλισσας Oλγας την περί�δ� αυτή�έρ�υν συνήθως την υπ�γρα�ήτ�υ– και των μεγαλ�αστών, διακρί-νεται για τη �άρη και την κ�μψ�τητατων έργων τ�υ, π�υ ��είλ�νται τ�σ�στη δική τ�υ καλλιτε�νική ευαισθη-σία �σ� και στ�ν κ�σμ�π�λίτικ� αέρατων πελατών τ�υ.

Aπ� τ�υς νε�τερ�υς διακρίνεται �

Γεώργι�ς Mπ�ύκας π�υ �τάνει στηνAθήνα πριν απ� τ� 191512, α��ύπρ�ηγ�υμένως έ�ει εργαστεί στ�Λ�νδίν� και τη Σμύρνη. H απλ�τητατων εικ�νων τ�υ, �ι λεπτές τ�νικέςδια�αθμίσεις των εκτυπώσεών τ�υκαι η σταθερή π�ι�τητα της δ�υλει-άς τ�υ στη μακρ��ρ�νια θητεία τ�υθα τ�ν αναδεί��υν σε αριστ�τέ�νητ�υ είδ�υς.

Oι �ωτ�γρά��ι π�ρτρέτων της

περι�έρειας, συ�νά με μεγαλύτερησκην�θετική ή συνθετική ελευθε-ρία, δίν�υν τ� στίγμα της κ�ινωνίαςτ�υς με τις τ�πικές της ιδιαιτερ�τη-τες. O Στ. Στ�υρνάρας �ωτ�γρα�ί-!�ντας τ�υς αστ�ύς τ�υ B�λ�υ απ�-μακρύνεται απ� τη στατικ�τητα π�υ�αρακτηρί!ει τα π�ρτρέτα της επ�-�ής και συ�νά δημι�υργεί «tableauxvivants», εκμεταλλευ�μεν�ς τη !ω-γρα�ική αντίληψη π�υ εί�ε διαμ�ρ-�ώσει κατά τη μαθητεία τ�υ κ�ντάστ� Λύτρα.

Xαρακτηριστική ακ�μη είναι και ηπερίπτωση τ�υ Περικλή Διαμαντ�-π�υλ�υ, � �π�ί�ς απ� την κήρυ�ητης Aυτ�ν�μίας της Kρήτης (1898)μέ�ρι την Eνωση (1913) απεικ�νί!ει�ωτ�γρα�ικά «τ� π�λυεθνικ� μω-σαϊκ� π�υ συν�ικεί στην π�λη τωνXανίων»: T�υς ντ�πι�υς, αστ�ύς καιμη, την ε�ραϊκή κ�ιν�τητα και τ� α-περ��μεν� �θωμανικ� στ�ι�εί�.Aκ�μη τ�υς Kρήτες αγωνιστές αλλάκαι τ�υς �έν�υς α�ιωματικ�ύς π�υ έ-καναν αισθητή την παρ�υσία των«πρ�στάτιδων δυνάμεων» στη Mε-γαλ�νησ�. Στ� �ακ� τ�υ πρωταγωνι-στεί � Yπατ�ς Aρμ�στής πρίγκιπαςΓεώργι�ς, ενώ δεν λείπει και � αρ�η-γ�ς της επανάστασης τ�υ Θέρισ�υEλευθέρι�ς Bενι!έλ�ς.

H π�λυ�ωτ�γρα�η-μένη αστική τά�η

H αστική τά�η �ωτ�γρα�ί!εται«κατά κ�ρ�ν», καθώς μάλιστα τηνπερί�δ� αυτή ισ�υρ�π�ιείται και

Συνέ�εια στην 22η σελίδα

Carl Boehringer. Πλήθ�ς συγκεντρωμέν� μπρ�στά στα ανάκτ�ρα, 1900 – 1910. (Φωτ�γρα�ία σε �αρτί με &άση τη �ε-λατίνα, 22,6X28,8. Συλλ�γή Mι�άλη Γ. Tσάγκαρη). Φαίνεται �τι απεικ�νί�εται τ� λαϊκ� συλλαλητήρι� της 14ης Σεπτεμ-&ρί�υ 1909 π�υ �ργανώθηκε απ� τ� Στρατιωτικ� Σύνδεσμ� σε συνεν�ηση με τ�υς συλλ�γ�υς και τις συντε�νίες, πρ�-κειμέν�υ να υπ�στηρι�θ�ύν με αυτ� �ι σκ�π�ί της επανάστασης στ� Γ�υδί. Oι διαδηλωτές έκαναν π�ρεία απ� τ� Πε-δί� τ�υ Aρεως πρ�ς την πλατεία Συντάγματ�ς και κατέλη"αν μπρ�στά στα ανάκτ�ρα, απ� �π�υ � &ασιλιάς Γεώργι�ςA΄ μίλησε πρ�ς τ� λα�. H ταύτιση τ� �ωτ�γρα�ικ�ύ θέματ�ς επι&ε&αιώνεται απ� την �μ�ι�τητά τ�υ με αντίστ�ι�� λι-θ�γρα�� τ�υ Eθνικ�ύ Iστ�ρικ�ύ M�υσεί�υ (Iστ�ρία τ�υ Eλληνικ�ύ Eθν�υς, τ�μ�ς 14, σελ. 265).

Carl Boehringer. Π�ρτρέτ� παιδιών, αρ�ές 20�ύ αιώνα. (Φωτ�γρα�ία«Cabinet» 18,5X13. Συλλ�γή Nίκ�υ Φ. Π�λίτη). O γερμανικής καταγωγής γνω-στ�ς �ωτ�γρά��ς της Aθήνας, εί�ε λά&ει μέρ�ς στη Διεθνή Eκθεση τ�υ Πα-ρισι�ύ τ� 1900 και εί�ε τιμηθεί με τ� πρώτ� �ρυσ� &ρα&εί� στη Διεθνή Eκθε-ση τ�υ 1903 στην Aθήνα. Aκ�μη κατεί�ε τ�ν τίτλ� τ�υ «Φωτ�γρά��υ της Aυ-λής». Δημι�υργώντας τ� �ωτ�γρα�ικ� π�ρτρέτ� των τριών παιδιών περι�ρί-�ει τ� θέμα σε ένα μ�ν� τμήμα τ�υ κάδρ�υ τ�υ και α�αιρεί κάθε περιγρα�ι-κ� στ�ι�εί� ώστε τα εικ�νι��μενα πρ�σωπα να πρ�&άλλ�νται απερίσπαστα.T� αισθητικ� ενδια�έρ�ν της παραπάνω εικ�νας είναι ενδεικτικ� της π�ι�τη-τας τ�υ έργ�υ τ�υ.

διευρύνει τις δραστηρι�τητές τηςαπ� τ� εμπ�ρι� στ� �ι�μη�ανικ�και τραπε!ικ� τ�μέα. T� �ωτ�γρα-�ικ� της πρ�σωπ� επι�ε�αιώνει τηδια��ρ�π�ίησή της απ� τα υπ�λ�ι-πα κ�ινωνικά στρώματα και την υ-περ��ή της, ενώ ανταπ�κρίνεταιπλήρως και στην αυταρέσκειά της.

Oι αστ�ί δεν αρκ�ύνται μ�ν� στιςσκην�θετημένες �ωτ�γρα�ίες, αλ-λά καλ�ύν τ�υς �ωτ�γρά��υς στασπίτια τ�υς για να τ�υς απαθανατί-σ�υν σε γεύματα, εκδρ�μές ή στιγ-μές αναψυ�ής. Συ�νά τ� �ακ� �ει-ρί!εται κάπ�ι�ς απ� τ�υς ίδι�υς,καθώς �ι πρώτ�ι ερασιτέ�νες τ�υείδ�υς συγκαταλέγ�νται ανάμεσάτ�υς. T� νέ� ��μπι δεν μπ�ρ�ύσε

παρά να υι�θετηθεί απ� τ�υς �ικ�-ν�μικά εύρωστ�υς, π�υ εί�αν μάλι-στα την ευκαιρία να τα�ιδεύ�υνστ� ε�ωτερικ� για να πρ�μηθευ-τ�ύν τ�ν κατάλληλ� ε��πλισμ�.

T� σύν�λ� τ�υ �ωτ�γρα�ικ�ύ υ-λικ�ύ π�υ απεικ�νί!ει την αστικήτά�η, απ�τελεί π�λύτιμη μαρτυρίατης �υσι�γνωμίας εν�ς μέρ�υς τηςελληνικής κ�ινωνίας των αρ�ώντ�υ αιώνα π�υ έως τώρα δεν έ�ειεπαρκώς σκιαγρα�ηθεί.

Mεγαλύτερη α�ία απ�κτά ωςπρ�ς τη σ�ύ!�υσα αστική τά�η τηςπερι�έρειας (Iωάννινα, B�λ�ς, Λά-ρισα, Kέρκυρα, Σύρ�ς, Kρήτη), κα-θώς σήμερα είναι δύσκ�λ� να ανα-πλασθεί η εικ�να της, ιδιαίτερα μά-λιστα μετά τ�ν μεταπ�λεμικ� μα-

ρασμ� της ελληνικής υπαίθρ�υ.Mέσα στ� κλίμα αισι�δ��ίας για

τ� μέλλ�ν τ�υ νέ�υ κράτ�υς π�υ�ήμα �ήμα �ικ�δ�μείται, �ι �ωτ�-γρά��ι απ�τυπών�υν τ� αστικ� και�υσικ� τ�πί� της περι��ής �π�υδρ�υν επαγγελματικά, επιδιώκ�-ντας την πρ�ς τα έ�ω πρ���λή της.Eτσι δια��ρ�π�ι�ύνται απ� την α-ντίστ�ι�η �ωτ�γρα�ική παραγωγήτ�υ 19�υ αιώνα, στην �π�ία κυ-ριαρ��ύσαν τα κλασικά μνημεία,σύμ�ωνα με τις πρ�τιμήσεις τ�υευρωπαϊκ�ύ κ�ιν�ύ π�υ συνέδεεπάντα τη σύγ�ρ�νη Eλλάδα με τηναρ�αι�τητα. Aπ�ψεις, γενικές ή με-ρικές, αστικών κέντρων ή μικρ�τε-ρων �ικισμών, πλατείες, κεντρικ�ίδρ�μ�ι, πρ�σ�ψεις καταστημάτων

και δημ�σια κτίρια, απ�τυπών�νταιστ� �ωτ�γρα�ικ� �αρτί συ�νά γιαπρώτη ��ρά. Oι �ωτ�γρα�ίες αυ-τές συμπεριλαμ�άν�νται σε λευ-κώματα π�υ συ�νά πρ��ρί!�νταιγια δώρα σε επίσημ�υς, κυρίως �-μως κυκλ���ρ�ύν με τη μ�ρ�ήκαρτ–π�στάλ και τυπών�νται σεμεγάλ� αριθμ� τις πρώτες δεκαε-τίες τ�υ αιώνα απ� Eλληνες και �έ-ν�υς εκδ�τες ή απ� τ�υς ίδι�υςτ�υς �ωτ�γρά��υς. Για την π�ι�-τητά τ�υς �ε�ωρί!�υν �ι λιθ�γρα-�ημένες καρτ–π�στάλ π�υ ε�έδιδε� ίδι�ς � Στέ�αν�ς Στ�υρνάρας,τ�σ� απ� τη Θεσσαλία �σ� και απ�άλλες περι��ές π�υ �ωτ�γρά�ησε(Φθιώτιδα, B�ρει� Eύ��ια, Mακε-δ�νία, M. Aσία).

Tην ίδια περί�δ� �έν�ι �ωτ�-γρά��ι απεικ�νί!�υν σε στερε�-σκ�πικές �ωτ�γρα�ίες την ύπαι-θρ� και τα μνημεία, �ι �π�ίες στησυνέ�εια κυκλ���ρ�ύν απ� γνω-στ�ύς εκδ�τικ�ύς �ίκ�υς. Aπευ-θυν�μεν�ι στ� κ�ιν� της Eυρώπηςκαι της Aμερικής και επιδιώκ�νταςνα ανταπ�κριθ�ύν τ�σ� στ� αρ-�αι�λ�γικ� τ�υς ενδια�έρ�ν �σ�και στην περιέργεια τ�υς για τ�υςσύγ�ρ�ν�υς Eλληνες, �ωτ�γρα�ί-!�υν τα μνημεία, την ύπαιθρ� καιτ�ν αγρ�τικ� πληθυσμ�. O ��υ-στανελ���ρ�ς, είτε ως μ�ντέλ�είτε ως αγρ�της. δεν λείπει απ�τις εικ�νες τ�υς.

O �ωτ�γρά��ς �μως π�υ έδωσεμια πρώτη συν�λική τ�πι�γρα�ίατης Eλλάδας, είναι � �ιλέλληναςEλ�ετ�ς Fred Boissonnas13, ώστεδικαίως �ν�μάστηκε «πρωτ�μά-στ�ρας της ελληνικής �ωτ�–εθν�-λ�γίας». Tα�ιδεύ�ντας απ� τ� 1903έως τ� 1933 στη �ώρα μας μα!ί μετ� �ίλ� τ�υ ελληνιστή Daniel Baud– Bovy, απ�τύπωσε με τ� �ακ� τ�υαριστ�τε�νικά την ελληνική ύπαι-θρ� και τ�υς κατ�ίκ�υς της. Oι �ω-τ�γρα�ίες τ�υ θα εικ�ν�γρα�ή-σ�υν π�λυτελείς μνημειακές εκδ�-σεις και θα κυκλ���ρήσ�υν στ� ε-�ωτερικ� ως η πρώτη τ�υριστικήπρ���λή της Eλλάδας.

Aκ�μη θα απ�τελέσ�υν μέτρ�σύγκρισης για τ�υς Eλληνες �ω-τ�γρά��υς τ�πί�υ της περι�δ�υτ�υ μεσ�π�λέμ�υ. «Στη �ιτρίνατ�υ �ι�λι�πωλεί�υ τ�υ Eλευθε-ρ�υδάκη» –α�ηγείται �αρακτηρι-στικά � Σπύρ�ς Mελετ!ής– «ήτανκρεμασμένα έργα τ�υ Boissonnas.Στα διαλείμματα απ� τ�ν Mπ�ύκα,πέρναγα συ�νά και τα κ�ίτα!α. TαTέμπη, � Oλυμπ�ς, � Παρθενώναςμετά τη �ρ��ή... T� ’�αλα �αθιάμέσα στην καρδιά μ�υ να κάνω �ω-τ�γρα�ίες τ�υ Oλύμπ�υ. Aν δεν ή-ταν καλλίτερες να είναι τ�υλά�ι-στ�ν ισά�ιες»14.

O �ακ�ς απαθανατί�ειτα δρώμενα

Πέρα απ� τ� π�ρτρέτ� και τ� τ�-πί�, θεματ�γρα�ικές εν�τητες με ι-σ�υρή παράδ�ση απ� τ� 19� αιώνα,�ι λήψεις στιγμι�τύπων (instan-tanes) είναι τ� νέ� δεδ�μέν� π�υ θαενδυναμώσει τ�ν κ�ινωνικ� και ι-στ�ρικ� �αρακτήρα της �ωτ�γρα-�ίας. Oι �ωτ�γρά��ι με τη μη�ανήστ� �έρι �ρίσκ�νται πλέ�ν στηνπρώτη γραμμή των γεγ�ν�των, πα-

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

Συνέ�εια απ� την 21η σελίδα

Σάμ�ς. H δημ�τική αγ�ρά στ� Bαθύ. (Kαρτ π�στάλ των αρ�ών τ�υ 20�ύ αιώνα. Συλλ�γή Nτ. K�για). Xτίστηκε τ� 1888και στέγασε για π�λλές δεκαετίες ι�θυ�πωλεία, μανά&ικα και άλλα καταστήματα. Στ� &άθ�ς, κατά μήκ�ς της λιθ�-στρωτης πρ�κυμαίας, διακρίν�νται τα κτίρια των πρ�"ενείων και τ� καμπαναρι� της καθ�λικής εκκλησίας.

Mια τριάδα καρτ π�στάλ με Mακεδ�ν�μά��υς. O Γεώργι�ς Tάσι�ς Σιέλ, με �πλ� και σπάθα (έκδ. K�τ�ιάς–Πάλλης, Aθή-να), � �πλαρ�ηγ�ς Tσέγκ�ς με �πλ� (έκδ. Nικ�λα�ς Γ. Bικ�π�υλ�ς, Θεσσαλ�νίκη) και στην �μαδική, τρεις άγνωστ�ιMακεδ�ν�μά��ι. Π�ρτρέτα αγωνιστών τ�υ Mακεδ�νικ�ύ Aγώνα, τρα&ηγμένα απ� Mακεδ�νες �ωτ�γρά��υς, �πωςΛι�ντας, αδελ��ί Mανάκια κ.ά., εκδίδ�νταν, συνήθως σε λιθ�γρα�ες καρτ π�στάλ και κυκλ���ρ�ύσαν στην Eλεύθε-ρη Eλλάδα και τις ελληνικές παρ�ικίες τ�υ ε"ωτερικ�ύ. O �ωτ�γρά��ς σπάνια ταυτί�εται με τ�ν εκδ�τη. H περίπτω-ση τ�υ B�λιώτη �ωτ�γρά��υ Στ. Στ�υρνάρα π�υ η συλλ�γή τ�υ εκάλυπτε �λα τα ιστ�ρικά γεγ�ν�τα της πρώτης ει-κ�σαετίας τ�υ αιώνα μας, απ�τελεί ε"αίρεση. Σήμερα συνιστ�ύν ιστ�ρικά τεκμήρια γύρω απ� πρ�σωπα και ιστ�ρικάγεγ�ν�τα (�ωτ.: Συλλ�γή Mι�άλη Γ. Tσάγκαρη).

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 23

ρακ�λ�υθ�ύν απ� κ�ντά τη !ωή τ�υτ�π�υ τ�υς και απαθανατί!�υν �τι-δήπ�τε θεωρ�ύν ά�ι� να κρατηθείστη μνήμη: επετεί�υς, ε�ρτασμ�ύς,παρελάσεις, συναθρ�ίσεις, επισκέ-ψεις πρ�σωπικ�τήτων αλλά και κα-θημερινές στιγμές απ� τη !ωή τωνκατ�ίκων. Tίπ�τα απ� τα «κακώς κεί-μενα» δεν συμπεριλαμ�άνεται στα«κάδρα» τ�υς, καθώς τ� κ�ινωνικ�σ��λι� δεν εντάσσεται στις πρ�θέ-σεις τ�υς.

T� �ωτ�ρεπ�ρτά! ανεπαίσθητακάνει τα πρώτα τ�υ �ήματα αν καιακ�μη δεν έ�ει διαμ�ρ�ωθεί η σ�έ-ση �ωτ�γρά��υ–ε�ημερίδας π�υθα αναπτυ�θεί αργ�τερα, �ταν κα-θιερωθεί η �ρήση της �ωτ�γρα�ίαςστ�ν Tύπ�. Πρ�ς τ� παρ�ν, μ�ν� λί-γα περι�δικά απ�τ�λμ�ύν να δημ�-σιεύσ�υν �ωτ�γρα�ικ� υλικ�, �πωςη «Eικ�ν�γρα�ημένη» π�υ κυκλ�-��ρεί απ� τ� 1904 στην Aθήνα μεεκδ�τη τ�ν Δήμ� Bρατσάν�. Kάθετεύ��ς περιλαμ�άνει ειδικ� �ωτ�-γρα�ικ� α�ιέρωμα γύρω απ� θέμα-τα της επικαιρ�τητας με την υπ�-γρα�ή είτε τ�υ N. Πιλά�ι�υ, διευθυ-ντή της �ωτ�γρα�ικής υπηρεσίαςτ�υ περι�δικ�ύ, είτε άλλων γνω-στών �ωτ�γρά�ων �πως τ�υ Aν.Γα!ιάδη και τ�υ Carl Boeringer. Tηνίδια επ��ή (1903) �θάνει στην Aθή-να και � Πέτρ�ς Π�υλίδης, γνωστ�ςως � πρώτ�ς �ωτ�ρεπ�ρτερ π�υ ώςτ� θάνατ� τ�υ (1958) δεν σταμάτη-σε να καλύπτει με τη μη�ανή τ�υ ταγεγ�ν�τα.

H δύναμη της �ωτ�γρα�ικής εικ�-νας στ� �ώρ� της ειδησε�γρα�ίαςγίνεται αμέσως αισθητή. T�ύτ� �α-νερώνει η σημείωση τ�υ α�ιερώμα-τ�ς στη δ�λ���νία τ�υ Δεληγιάννητης «Eικ�ν�γρα�ημένης» τευ��ς 6Aπρίλι�ς 1950. «Eνεκα της κατα�α-ν�ύς πληθώρας εις εικ�νας αναγκα-!�μεθα �πως τας εικ�νας τ�υ δ�λ�-��ν�υ, τ�υ δ�λ���ν�υ ενώπι�ν τ�υανακριτ�ύ, της �ικ�γενείας τ�υ καιτ�υ τά��υ τ�υ Δεληγιάννη ανα�άλ-λωμεν εις τ� πρ�σε�ές έτ�ς».

H έ�αρση τ�υ εθνικ�ύ �ρ�νήμα-τ�ς, συνέπεια των αγώνων με στ���την επέκταση και εδραίωση των συ-ν�ρων, είναι έκδηλη στις επιλ�γέςτων �ωτ�γρά�ων, π�υ απαθανατί-!�υν την είσ�δ� τ�υ απελευθερωτι-κ�ύ Eλληνικ�ύ Στρατ�ύ σε κάθεκ�μμάτι ελληνικής γης: στα Γιάννε-να, στη Θεσσαλ�νίκη, στη Mυτιλήνη,στη Xί�, στη Σάμ�. Σε καρτ–π�στάλτης επ��ής κυκλ���ρ�ύν μα!ικά ταθέματα αυτά, καθώς και μακεδ�ν�-μά��ι !ωσμέν�ι με τα «κι�υστέκια»τ�υς. Iδιαίτερα �ι Bαλκανικ�ί Π�λε-μ�ι (1912–13) θα καλυ�θ�ύν με λε-πτ�μέρειες απ� �έν�υς ανταπ�κρι-τές και γνωστ�ύς «Eλληνες �ωτ�-γρά��υς», τ�ν Aριστ�τέλη Pωμαΐδη,τ�ν Στέ�αν� Στ�υρνάρα, τ�υς αδελ-��ύς Mανάκια και τ�ν Πέτρ� Π�υλί-δη, � �π�ί�ς μάλιστα τραυματί!εταιστ� Mπι!άνι. Aρκετές απ� τις �ωτ�-γρα�ίες αυτές, �πως ανα�έρει �Aλκης :ανθάκης, �επερν�ύν σε ρεα-λισμ� �σες τρα�ή�τηκαν στ� μέτω-π� της Eυρώπης κατά τ�ν A΄ Παγκ�-σμι� Π�λεμ�15.

Παραλειπ�μεν�ι

Oι �ωτ�γρά��ι των αρ�ών τ�υαιώνα δυστυ�ώς δεν έ��υν συμπε-ριλη�θεί στις πρ�τεραι�τητες των

μελετητών, επειδή θεωρήθηκανσυνέ�εια των πρωτ�π�ρων της�ωτ�γρα�ικής τέ�νης τ�υ 19�υαιώνα και �αθμίδα �π�υ πάτησε η�ωτ�γρα�ία της περι�δ�υ τ�υ Mε-σ�π�λέμ�υ, �ταν και στη �ώρα μαςάρ�ισε να διεκδικεί τη θέση της α-νάμεσα στις καλές τέ�νες, ιδιαίτε-ρα μετά τ� 1922 ενισ�υμένη απ� τ�πρ�σ�υγικ� στ�ι�εί� π�υ έδρασεανανεωτικά στ� �ωτ�γρα�ικ� �ώ-

ρ�. T� έργ� τ�υς, �ε�ασμέν� σεπαλαι�πωλεία ή �υλαγμέν� στηνκαλύτερη περίπτωση ανάμεσα σε�ικ�γενειακά κειμήλια, δέ�τηκε έ-ως τώρα τη στ�ργή μ�ν� λίγωνσυλλεκτών π�υ υπ�μ�νετικά τ�περισυνέλε�αν και τ� δια�ύλα�αν.

Στ�υς επώνυμ�υς και ανώνυ-μ�υς εργάτες τ�υ �ακ�ύ των αρ-�ών τ�υ αιώνα, είναι καιρ�ς πια νααπ�δ�θεί τ� κ�μμάτι π�υ τ�υς α-

ναλ�γεί στην π�ρεία της Eλληνι-κής Φωτ�γρα�ίας. Aν και η περί�-δ�ς της δημι�υργίας τ�υς θεωρή-θηκε �ωτ�γρα�ικά υπ�τ�νική ε-πειδή τε�ν�τρ�πικά ακ�λ�ύθησαντα μ�ν�πάτια των πρ�κατ��ωντ�υς, εν τ�ύτ�ις σε αυτ�ύς ��εί-λεται η εκρηκτική διάδ�ση της �ω-τ�γρα�ικής εικ�νας και τα πρώτα�ήματα τ�υ �ωτ�ρεπ�ρτά!.

T� παν�ραμα των ελληνικών π�-λεων, η πρ�σωπ�γρα�ία της σύγ-�ρ�νής τ�υς κ�ινωνίας και η κατα-γρα�ή των απελευθερωτικών αγώ-νων απ�τελ�ύν ειλικρινή κατάθε-ση για τ�ν κ�σμ� π�υ �ίωσαν.

Σημειώσεις:1. Mάν�ς Eλευθερί�υ, «Eνθύμι�ν Σύ-

ρ�υ», Aθήνα, 1993, σελ. 423.2. Σ�ετικά με τ�υς Eλληνες �ωτ�γρά-

��υς της περι�δ�υ 1900-1920 �λ.Aλκης �. �ανθάκης «Iστ�ρία τηςEλληνικής Φωτ�γρα�ίας 1839-1960»,Aθήνα 1994, σελ. 115-160.

3. Για τ�υς αδελ��ύς Mανάκια �λ. CD-ROM απ� τις εκδ�σεις Kαστανιώτη«Aδελ��ί Mανάκια. Πρωτ�π�ρ�ι τηςεικ�νας στα Bαλκάνια», Aθήνα 1997.

4. Aλκης �. �ανθάκης «Oικ�γένειαΣτ�υρνάρα. Mία δυναστεία �ωτ�γρά-�ων» περ. «Opticon», τευ�. 21, Aπρί-λι�ς - Mάι�ς 1994, σελ. 38-43.

5) Mίλτης X. Παρασκευαΐδης, «Γεώργι�ςMπ�ύκας. Geo Boucas (1879-1941)»,στ� �ι�λί� Γ.K. Kαιρ��ύλα - Σ.Γ. Φι-λιππ�τη, «Aθηναϊκ� Hμερ�λ�γι�1994», σελ. 170-172 και Aλκης �. �αν-θάκης, Γεώργι�ς Mπ�ύκας. «O μεγά-λ�ς π�ρτραιτίστας τ�υ Mεσ�π�λέ-μ�υ», περ. «Opticon» τευ�. 31, Iαν�υά-ρι�ς - Φε�ρ�υάρι�ς 1996, σελ. 50-53.

6) Aλκης �. �ανθάκης, «Aναστάσι�ς Γα-&ιάδης. Eνας “αμερικαν�τατ�ς” Eλληνκαλλιτέ�νης», περ. «Opticon», τευ�. 39,Mάι�ς – I�ύνι�ς 1997, σελ. 42–46.

Aριστείδη Pωμαΐδη. H �ωγρά��ς Θάλεια Φλωρά–Kαρα&ία στ� Eμίν Aγά κατά την π�λι�ρκία των Iωαννίνων τ� 1913.(Φωτ�γρα�ία σε �αρτί με &άση �ελατίνα και τ�νισμ� σέπια, 17,3x23,2 Συλλ�γή Mι�άλη Γ. Tσάγκαρη). O γνωστ�ς Aθη-ναί�ς �ωτ�γρά��ς κάλυψε τ�ν πρώτ� Bαλκανικ� Π�λεμ� εναντί�ν των T�ύρκων και ειδικ�τερα την είσ�δ� των ελ-ληνικών στρατευμάτων στη Θεσσαλ�νίκη και τα Γιάννενα. Oταν έστρεψε τ� �ακ� τ�υ στη �ωγρά�� Θάλεια Φλω-ρά–Kαρα&ία την ώρα π�υ και αυτή με τα δικά της μέσα απ�τύπωνε στιγμι�τυπα απ� τ� μέτωπ�, δημι�ύργησε μια απ�τις ωραι�τερες �ωτ�γρα�ίες της σειράς των Bαλκανικών Π�λέμων.

Γεώργι�ςMπ�ύκας. H πριγκίπισσαEλένη, κ�ρη τ�υ &ασιλιά της EλλάδαςKωνσταντίν�υ,μετέπειτα &ασί-λισσα της P�υ-μανίας, 1915,(�ωτ�γρα�ία σε�αρτί με &άσητ� κ�λλ�δι�,20x14,7. (Συλλ�-γή Mι�άλη Γ.Tσάγκαρη). H ��ρεσιά της πριγκίπισ-σας απ�τελείταιαπ� κ�μμάτιαδια��ρων περι��ών της Eλλάδας,κυρίως απ� τ�Γιδά Hμαθίας. Συνέ�εια στην 24η σελίδα

7) Aλκης �. �ανθάκης, «Nικ�λα�ς Mπίρ-κ�ς. O “Πανδαήμων” της ελληνικής�ωτ�γρα�ίας», περ. «Opticon», τευ�.29, N�έμ�ρι�ς – Δεκέμ�ρι�ς 1994, σελ.36–41.

8) Για τ�υς �ωτ�γρά��υς της Σύρ�υ �λ.Mάν�ς Eλευθερί�υ, �.π., σημ. 1.

9) Δ�υκάκης Σίμ�υ X�υτ&αί�ς, «Λεσ�ια-κές �ωτ�σκιές. Σ. X�υτ&άτ�ς.1873–1967», Mυτιλήνη 1982 σελ. 8 και12 και Aλκης �ανθάκης «Σίμ�ς X�υ-τ&αί�ς, � “εθνικ�ς” �ωτ�γρά��ς τηςMυτιλήνης», περ. «Opticon», τευ�. 37,Iαν�υάρι�ς – Φε�ρ�υάρι�ς 1997, σελ.41–44.

10) Για τ�υς �ωτ�γρά��υς της Xί�υ �λ.Mι�άλης Γ. Tσάγκαρης – Aλκης �.�ανθάκης, «Xί�ς. Eκατ� Xρ�νια Φω-τ�γρα�ίας. 1850–1950», Aθήνα 1996.

11) «H Kρήτη στις αρ�ές τ�υ αιώνα μας(Φωτ�γρα�ικ� Παν�ραμα απ� τ� αρ-�εί� τ�υ Περικλή Διαμαντ�π�υλ�υ)»,Aθήνα 1988, σελ. 7–24 και Aλκης �.�ανθάκης, «Περικλής Διαμαντ�π�υ-λ�ς. O �ωτ�γρά��ς της Kρητικής Π�-λιτείας», περ. «Opticon» τευ�. 36 N�έμ-�ρι�ς – Δεκέμ�ρι�ς 1996, σελ. 40–45.

12) O Φώτης K�ντ�γλ�υ πριν εγκαταλεί-ψει τις σπ�υδές τ�υ και την Aθήνα τ�1915 εί�ε εργαστεί στ� �ωτ�γρα�εί�τ�υ Mπ�ύκα ως ��ηθ�ς στ� ρετ�ύς.Στρατής Δ�ύκας, «Eνθυμήματα απ�δέκα �ίλ�υς μ�υ», Aθήνα 1976, σελ.13.

13) Nicolas Bouviez, «Boissonnas. UneDynastie de Photographes 1864–1983»,Λω&άννη 1983, σελ. 109–150.

14) Spiros Meletzis, «Photographie1923–1991» Φωτ�γρα�ία, Bιέννη 1992,σελ. 20.

15) Aλκης �. �ανθάκης, «H �ωτ�γρα�ίαστ�υς Bαλκανικ�ύς Π�λέμ�υς. O π�-λεμ�ς τ�υ ανώνυμ�υ Φωτ�γρά��υ»,

ανάτυπ� απ� τ� �ι�λί� «H Eλλάδατων Bαλκανικών Π�λέμων 1910–1914»E.Λ.I.A., Aθήνα 1993.

Για την πρ�θυμη και π�λύτιμη συνεργα-σία τ�υς ευ�αριστώ θερμά: τ�ν Iστ�ρικ�της Eλληνικής Φωτ�γρα�ίας Aλκη �αν-θάκη, τ�υς συλλέκτες Mι�άλη Tσάγκαρη,Nίκ� Φ. Π�λίτη και Nτ. K�για, τ�ν Mάν�Xαριτάτ� και την Aγγελική Παπαδ�π�ύ-λ�υ απ� τ� E.Λ.I.A. και τ�ν Aντώνη Πε-τρ�υλάκη, πρ�εδρ� τ�υ Φιλ�λ�γικ�ύΣυλλ�γ�υ Xανίων «O Xρυσ�στ�μ�ς».

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

Συνέ�εια απ� την 23η σελίδα

Φρειδερίκ�υ Mπ�υασ�νά. Παιδιά με άπ�ψη �ωρι�ύ της επαρ�ίας Φιλιατών Θεσπρωτίας. Eλ&ετ�ς απ� �ικ�γένεια �ωτ�γρά�ων � Mπ�υασ�νά (1858–1944), ήρ-θε στην Eλλάδα τ� 1902. Aπ� τ�τε η �ωή τ�υ «πρ�σανατ�λίστηκε και �ωτίστηκε απ� τη μαγεία της Eλλάδας», �πως � ίδι�ς γρά�ει. Πρώτ�ς ανέ&ηκε και απα-θανάτισε τ� 1903 την ψηλ�τερη κ�ρ�ή τ�υ Oλύμπ�υ. Mέ�ρι τ� 1930 εργάστηκε για μεγάλα �ρ�νικά διαστήματα και είναι απ� τ�υς "έν�υς �ωτ�γρά��υς π�υστην κυρι�λε"εία �ργωσε τ�ν ελλαδικ� �ώρ�. T�πία, απ�ψεις π�λεων και �ωριών, σκηνές της π�ιμενικής και αγρ�τικής �ωής απ�τυπώθηκαν στις ε"αίρετεςδημι�υργίες τ�υ. T� �ωτ�γρα�ικ� τ�υ έργ� με θέματα απ� την Eλλάδα, τεράστι� και άρτι� σε π�ι�τητα, είδε τ� �ως της δημ�σι�τητας σε εκθέσεις, π�λυτε-λείς τα"ιδιωτικ�ύς τ�μ�υς, εικ�ν�γρα�ημένα λευκώματα και τ�υριστικ�ύς �δηγ�ύς. Πρ�κειται για έναν �ιλέλληνα �ωτ�γρά�� π�υ παρ�υσίασε �ωντανή τηνEλλάδα των πρώτων δεκαετιών τ�υ αιώνα μας στ� ευρύ ευρωπαϊκ� κ�ιν� (�ωτ.: Aρ�εί� M�υσεί� Mπενάκη).

Περικλή Διαμαντ�π�υλ�υ. T�ύρκ�ς α"ιωματικ�ς στ� σπίτι τ�υ. Στη �ωτ�γρα-�ία "α�νιά�ει η σκην�θετική σύνθεση. O κάθε εικ�νι��μεν�ς κρατάει ή συν�-δεύεται απ� κατ�ικίδι� �ώ�. O Διαμαντ�π�υλ�ς (B�λ�ς 1864 – Xανιά 1941), α-κ�λ�υθώντας τ�ν πρίγκιπα Γεώργι� ως πρ�σωπικ�ς �ωτ�γρά��ς, εγκατα-στάθηκε στην Kρήτη τ� 1898. Φωτ�γρά�ι�ε �ωρίς διακρίσεις και αναδεικνύε-ται σε έναν �"ύ παρατηρητή, ��ι μ�ν� των ιστ�ρικών γεγ�ν�των και πρ�σώ-πων τ�υ νησι�ύ αλλά και τ�υ π�λυεθνικ�ύ μωσαϊκ�ύ της π�λης των Xανίων.Bρισκ�μαστε σε μια επ��ή �π�υ �ρισμένα κ�ινωνικά στρώματα εμ�ανί��υντάσεις πρ�σαρμ�γής στα αστικά πρ�τυπα. O �ακ�ς τ�υ απαθανάτισε και μαςπαρέδωσε π�λυάριθμες σκηνές απ� τ� αστικ� περι&άλλ�ν των Xανίων (�ωτ.:«H Kρήτη στις αρ�ές τ�υ αιώνα μας», εκδ. YΠΠO, Φιλ�λ�γικ�ς Σύλλ�γ�ς Xα-νίων «O Xρυσ�στ�μ�ς», 1988).

Σημείωση των EΠTA HMEPΩN. Γιατ�υς αδελ��ύς Mανάκια και �,τι α��ράτ� �ωτ�γρα�ικ� τ�υς έργ� στ�ν μακε-δ�νικ� �ώρ�, υπάρ�ει α�ιέρωμα τωνEΠTA HMEPΩN στις 2.6.96. Eπίσης,για τ�υς �ωτ�γρά��υς τ�υ B�λ�υ:Στέ�. Στ�υρνάρα, Aντώνη Pα�ανίδηκαι Kώστα Zημέρη, υπάρ�ει σ�ετική δη-μ�σίευση στ� α�ιέρωμα στην π�λη(30.1.94), ενώ γενικ� γύρω απ� την ιστ�-ρία της �ωτ�γρα�ίας στην Eλλάδα είναιένα παλαι�τερ� με τίτλ� «H Tέ�νη τηςΦωτ�γρα�ίας» (13.3.94). Tέλ�ς, για τ�Mεσ�π�λεμ� (1920–1940), μια απ� τιςπι� ενδια�έρ�υσες και δυναμικές περι�-δ�υς της ελληνικής �ωτ�γρα�ίας, κα-θώς και τη μεταπ�λεμική περί�δ�, έ��υνγίνει κατά καιρ�ύς απ�κλειστικά α�ιε-ρώματα σε �ωτ�γρά��υς και είναι τα ε-;ής: «H Eλλάδα με τ� �ακ� της Nelly’s»(30.6.96), «H Eλλάδα τ�υ Σπύρ�υ Mελε-τ&ή» (29.5.84), «H Θεσσαλία με τ� �ακ�τ�υ Tάκη Tλ�ύπα» (9.4.95), «H Eλλάδατ�υ 1940–1960. Mε τ� �ακ� της B�ύλαςΠαπαϊωάνν�υ» (29.10.95) και «H Eλλά-δα τ�υ Kώστα Mπαλά�α» (15.9.96). Tασυγκεκριμένα α�ιερώματα, αν και δη-μ�σι�γρα�ικά, πλ�υτί&�υν τη �τω�ή �ι-�λι�γρα�ία γύρω απ� τη �ωτ�γρα�ία.

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 25

H απεικ�νιση τ�υ ανθρώπ�υH παρ�υσία τ�υ ανθρώπιν�υ στ�ι�εί�υ απ� τις πρώτες �ωτ�γρα�ίες τ�υ 19�υ αιώνα έως τις αρ�ές τ�υ 20�ύ

T�υ Xάρη Γιακυμή

Iστ�ρικ�ύ Tένης και Φωτ�γρα�ίαςΔιδάκτ�ρα τ�υ Πανεπιστημί�υ τ�υ Παρισι�ύ

BΛEΠONTAΣ τις ωτ�γραίες τ�υπερασμέν�υ αιώνα, και ειδικ�τερατις πι� παλαιές, έ��υμε την εντύπω-ση �τι τ� ανθρώπιν� στ�ι�εί� ήτανεαπ�ν. Eάν �μως ψά"�υμε καλά διαπι-στών�υμε �τι σε π�λλές ωτ�γρα-ίες, εκεί π�υ ν�μί#αμε �τι δεν υ-πάρ�ει κανένα έμψυ�� �ν, $λέπ�υμεμικρ�σκ�πικές αντ�ματικές αν-θρώπινες και #ωικές ιγ�ύρες,σκ�ρπισμένες μέσα στα ερείπια τωναρ�αίων ναών.

Σε σύγκριση με την �αρακτική ει-κ�να (γκρα$�ύρα), �π�υ � �αράκτηςμπ�ρεί να πρ�σθέσει ή να ααιρέσειτ� κάθε τι, � ωτ�γρά�ς τ�υ περα-σμέν�υ αιώνα, για πρώτη �ρά στηνιστ�ρία της τέ�νης, με τη $�ήθειαμιας $αριάς και τεραστίων διαστάσε-ων ωτ�γραικής μη�ανής, κατα-έρνει με ένα τρ�π� μαγικ� την απ�-τύπωση της πραγματικ�τητας.

Tε�νικές δυσκ�λίεςH διάρκεια της ωτ�γραικής λή-

ψης, δηλαδή τ� άν�ιγμα τ�υ δια-ράγματ�ς τ�υ ακ�ύ, θα έπρεπε ναήταν αρκετών δευτερ�λέπτων και α-κ�μη σ’ �ρισμένες περιπτώσεις μερι-κών λεπτών για να μπ�ρέσει έτσι νααήσει τ� ως να γράψει την εικ�ναστη ωτ�γραική πλάκα. Aυτή η με-γάλη διάρκεια της ωτ�γραικήςλήψης, απ�τυπώνει με ανταστικήακρί$εια τα ακίνητα στ�ι�εία, στηνπρ�κειμένη περίπτωση τα μνημεία,ε�σ�ν �πως ήταν λ�γικ�, αυτά εν-διαέρ�υν κατ’ αρ�ήν στα μέσα τ�υ19�υ αιώνα τ�υς ωτ�γρά�υς καιτ�υς αγ�ραστές των ωτ�γραιώνπ�υ ήταν κυρίως "έν�ι τα"ιδιώτες.

O άνθρωπ�ς τ�υς ενδιαέρει ιδι-αίτερα επίσης, αλλά λ�γω τε�νικώνδυσκ�λιών στη ωτ�γραική τ�υ α-πεικ�νιση, ειδικά για τα πρώτα �ρ�-νια (1840–1870), �ι τα"ιδιώτες αρ-κ�ύνται στη σ�εδιαστική τ�υ μ�ρή.Σε π�λλές περιπτώσεις μάλιστα �σ�εδιαστής θα αντιγράψει τη ωτ�-γραία, κρατώντας �λες τις λεπτ�-μέρειές της, αλλά σε �ρισμένες πε-ριπτώσεις κρίνει απαραίτητ� ναπρ�σθέσει διά�ρα καλλωπιστικάστ�ι�εία, �πως πρασινάδες, παρά-θυρα και υσικά τ� ανθρώπιν� στ�ι-�εί�, π�υ θα δώσει #ωή στ� σ�έδι�.Aυτή η μετατρ�πή απ� τη ωτ�γρα-ία στ� σ�έδι� και ακ�λ�ύθως σε�αρακτικ� ήταν αναγκαία διαδικασίαγια να μπ�ρέσει η εικ�να να δημ�σι-ευτεί μα#ί με τ� κείμεν� στα διά�-ρα τα"ιδιωτικά περι�δικά τ�υ 19�υαιώνα. Tε�νικά η ίδια η ωτ�γραίαμπ�ρεί και δημ�σιεύεται π�λύ αργ�-τερα, πρ�ς τ� τέλ�ς τ�υ περασμέ-ν�υ αιώνα.

Aκινησία των μ�ντέλωνΓια τ�υς ανωτέρω τε�νικ�ύς λ�-

γ�υς της ωτ�γράισης τ�υ ανθρώ-

π�υ στην καθημερινή τ�υ ασ��λία, �ιπερισσ�τερ�ι ωτ�γρά�ι, �τανπρ�κειται για ωτ�γραίες τ�πίωνκαι μνημείων, #ητ�ύν μια σ�ετική α-κινησία των μ�ντέλων, ή π�λλές �-ρές π�#άρ�υν και αυτ�ί �ι ίδι�ι. Eιδι-κά �ι Eλληνες ωτ�γρά�ι �πως �θαυμάσι�ς δε"ι�τέ�νης Δημήτρι�ςKωνσταντίν�υ ή � εκπληκτικ�ς Πέ-τρ�ς Mωραΐτης �ρησιμ�π�ι�ύν τ�ανθρώπιν� στ�ι�εί� με έναν τρ�π�αληθ�ανή. Oι "έν�ι επισκέπτες ω-τ�γρά�ι �μως �ρησιμ�π�ι�ύν τ�ανθρώπιν� στ�ι�εί� με ένα �λκλ�-ρικ� τρ�π�. O Aγγλ�ς JamesRobertson και � ιταλικής καταγωγήςAγγλ�ς υπήκ��ς Felice Beato, τά-ν�υν στην Eλλάδα γύρω στ� 1853-58. T� ανθρώπιν� στ�ι�εί�, 8 με 10άνδρες, ντυμέν�ι με �υστανέλες,π�#άρ�υν στις περισσ�τερες ωτ�-γραίες τ�υς με θέμα τα αρ�αίαμνημεία της Aθήνας. H τ�π�θέτησήτ�υς μέσα στ� �ώρ� σε διά�ρες α-π�στάσεις απ� τ� ακ�, θυμί#ει τα�αρακτικά της πρ�ωτ�γραικήςπερι�δ�υ.

E�αιρέσεις

Oρισμένες ε"αιρέσεις υπάρ��υνσ�ετικά με την αληθ�ανή ωτ�-γράιση των ανθρώπων. Πρ�κειταιγια τη ωτ�γραία τ�υ Henri Beck1,� �π�ί�ς ήταν κατά πάσα πιθαν�τηταΓερμαν�ς, αλλά γαλλ�ων�ς, ε�-σ�ν υπέγραε τις ωτ�γραίες τ�υ

Oλ σωμ πρτρέτ σε

στύντι. Φωτγρα�ία

τυ Π. Mωραΐτη, π.

1870/80. (�αρτί αλ�υ-

μίνης, 13,5x9,5). Πριν ι

τε�νικές ε�ελί�εις της

�ωτγρα�ίας δώσυν

τη δυνατ τητα ακινη-

τπίησης κάθε κινη-

τύ θέματς, υπήρ�ε

και �ρισκ ταν σε ευ-

ρεία διάδση τ πρ-

τρέτ: μπύστ, λ -

σωμ ή και μαδικ , σε

στύντι. Oρισμένι

�ωτγρά�ι και ειδικά

ι αδελ�ί Mωραΐτ

η �ωτγρά�ησαν, με

στημέν πάντα ντεκ ρ,

μεγάλ αριθμ ατ μων

με παραδσιακές στ-

λές απ διά�ρες πε-

ρι�ές της Eλλάδς.

Mέσα στη δεκαετία τυ

1880, ι τε�νικές ε�ελί-

�εις καθώς και η ε�εύ-

ρεση (1888) της πρώ-

της ερασιτε�νικής �ω-

τγρα�ικής μη�ανής,

επέτρεψαν τη λήψη κι-

νητών ειδώλων. Στ ε-

�ής, τ ανθρώπιν

στι�εί ανα�αθμί&ε-

ται. H �ωτγρα�ία, α-

παθανατί&ντας τν

ανθρώπιν αυθρμητι-

σμ , γίνεται πι αληθ-

�ανής. (Φωτ.: συλλγή

X. Γιακυμή).

5 Oκτω�ρίυ 1886. H �ασιλική ικγένεια της Eλλάδς π&άρει κντά στη διώρυγα της Kρίνθυ. Φωτγρα�ία τυ J.Potello (�αρτί αλ�υμίνης, 19,7x27,7 εκ.). Eίναι ακρι�ώς η περίδς πυ η πρ δς στην τε�νλγία της �ωτγρα-�ίας α�ήνει περιθώρια για σ�ετική αληθ�άνεια. H ανθρώπινη �ιγύρα αρ�ί&ει και εκτ ς στυντίυ να πλησιά&ειπρς τ �ακ και να δεσπ &ει στ κάδρ. (Φωτ.: «H Eλλάδα �ωτγρα�ικ και λγτε�νικ τα�ίδι στν 19 αιώνα» τυX. Γιακυμή, εκδ. «Mπάστας – Πλέσσας», 1977).

Συνέ�εια στην 26η σελίδα

Συνέ�εια απ την 25η σελίδα

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

Στρατιωτικ τμήμα σε παράτα�η. Λεπτμέρεια απ �ωτγρα�ία τυ H. Beck με θέμα τ Θησεί – να ς τυ H�αίστυ.(�αρτί αλ�υμίνης π. 1860). Σε πλλές �ωτγρα�ίες τυ 19υ αι., μ ν με πρσεκτική παρατήρηση διαπιστώνυμε -τι υπάρ�υν μικρσκπικές ανθρώπινες �ιγύρες, σκρπισμένες μέσα στα ερείπια των αρ�αίων μνημείων. Oσ και αντ ανθρώπιν στι�εί ενδιέ�ερε, στις πρώτες δικαετίες της �ωτγρα�ίας, ι τε�νικές δυνατ τητες εμπ δι&αν τηναπεικ νισή τυ. O μεγάλς �ρ νς έκθεσης αδυνατύσε να συμ�ι�άσει κινητ και ακίνητ είδωλ. Aυτή η �ωτγρα-�ία τυ Beck απτελεί ε�αίρεση και ταυτ �ρνα σπάνι τεκμήρι, �ι τ σ για τ Θησεί, σ για τυς στρατιώτεςπυ μάλλν γυμνά&νταν στ γύρω �ώρ. Δεν απκλείεται �ωτγρά�ς να ήρθε σε συνενν ηση με τν α�ιωματι-κ ώστε στη διάρκεια της λήψης να π&άρει ακίνητ τ στρατιωτικ τμήμα. (Φωτ.: «H Eλλάδα: �ωτγρα�ικ και λτε-�νικ τα�ίδι στν 19 αιώνα». Xάρης Γιακυμής, εκδ. ,Mπάστας – Πλέσσας», 1997).

στα γαλλικά. Aυτή η ωτ�γραίαπ�υ �ρ�ν�λ�γείται γύρω στ� 1860,απ�τελεί σπάνι� τεκμήρι� ��ι τ�σ�για τ� Θησεί� αλλά ιδιαίτερα γιατ�υς στρατιώτες π�υ τ� περι$άλ-λ�υν.

Mια άλλη ωτ�γραία τ�υ �ώρ�υτ�υ Θησεί�υ, τρα$ηγμένη περίπ�υτην ίδια επ��ή απ� τ� Δημήτρι�Kωνσταντίν�υ, μας παρ�υσιά#ει σεπρώτ� πλάν� τ� να� τ�υ Θησέα, α-κ�λ�ύθως τα σπίτια της παλαιάςAθήνας και στ� $άθ�ς την Aκρ�π�-λη. K�ιτά#�ντας �μως πρ�σεκτικάστ� κάτω μέρ�ς της εικ�νας, παρα-τηρ�ύμε μερικ�ύς μικρ�σκ�πικ�ύςεργάτες, π�υ πρέπει να ασ��λ�ύ-νται με τη δεντρ�ύτευση της πε-ρι��ής, μα#ί με τα άλ�γα και τα κάρατ�υς. H ευκρίνεια π�υ μας πρ�σέ-ρει η ωτ�γραία τ�υ περασμέν�υαιώνα, μας επιτρέπει να αντλήσ�υμεπάμπ�λλες πληρ��ρίες γύρω απ�την καθημερινή #ωή στην Eλλάδαγενικ�τερα, αλλά και στην Aθήνα ει-δικ�τερα.

M�ν� απ� σύμπτωση

H Aθήνα �πως ήτανε λ�γικ� απ�-τελεί τ� κέντρ� τ�υ ενδιαέρ�ντ�ςτων ωτ�γράων και των τα"ιδιω-τών τ�υ 19�υ αιώνα λ�γω των σημα-ντικών της μνημείων. Περί τ� 1850, ηAθήνα απαριθμ�ύσε μερικές δεκά-δες �ιλιάδες κατ�ίκ�υς μ�ν� και με-ρικές εκατ�ντάδες ταπεινά σπίτιαγύρω απ� την Aκρ�π�λη. T� θεματ�-λ�γι� των Eλλήνων αλλά και "ένωνωτ�γράων τ�υ περασμέν�υ αιώναήταν κατά απ�κλειστικ�τητα η Aκρ�-π�λη, � λ��ς τ�υ Φιλ�πάππ�υ, τ�Θησεί�, �ι στήλ�ι τ�υ Oλυμπί�υ Δι�ςκαι τέλ�ς μια γενική θέα απ� τηνAκρ�π�λη πρ�ς τη πλατεία Συντάγ-ματ�ς, $λέπ�ντας έτσι τ� παλάτι (τησημερινή $�υλή) τα γύρω σπίτια καιστ� $άθ�ς τ� λ�� τ�υ Λυκα$ηττ�ύ.Σε αυτές τις ωτ�γραικές λήψεις�ι λιγ�στ�ί κάτ�ικ�ι της τ�τε Aθήναςεάν τύ�αινε να $ρίσκ�νται σε κίνησηστ� διάστημα των μερικών δευτερ�-λέπτων της ωτ�γράισης, μ�ιραίαδεν αήσανε ί�ν�ς, έστω και μικρ�-σκ�πικ� της ύπαρ"ής τ�υς. Eάν, �-μως, κατά τύ�η δύ� άτ�μα σταμα-τ�ύσανε στ� δρ�μ� για συ#ήτηση,λ�γω της σ�ετικής τ�υς ακινησίαςκαταέρνανε έτσι να περάσ�υνεστην αιωνι�τητα, �άρις στη μαγικήδύναμη και αληθ�άνεια π�υ μαςπρ�σέρει η ωτ�γραική γραή.

Π�ρτρέτα

Oι ωτ�γρά�ι, �μως, περιμέν�-ντας τις τε�νικές ε"ελί"εις στ�ντ�μέα της ωτ�ευαισθησίας π�υθα δώσει πρ�ς τ� τέλ�ς τ�υ 19�υαιώνα τη δυνατ�τητα ακινητ�π�ίη-σης κάθε #ωνταν�ύ και κιν�ύμε-ν�υ θέματ�ς, $ρίσκ�υνε τη λύσητ�υ π�ρτρέτ�υ στ� στ�ύντι�. H ε-πισκεπτήρια κάρτα (carte de visite)εευρίσκεται έτσι κατ’ αρ�ήν στηΓαλλία απ� τ� Disdéri τ� 1854, γιανα γίνει αμέσως μετά γενική �ρήσησ’ �λες τις π�λεις και �ώρες τ�υκ�σμ�υ. T� μυστικ� αυτής της ε-μπ�ρικής επιτυ�ίας των π�ρτρέ-των ήτανε τ� μικρ� τ�υς κ�στ�ς,λ�γω μικρ�ύ μεγέθ�υς (10x6 εκ.).Eτσι �άρις σ’ αυτή την εεύρεση,

Briere, «Aθήνα» 1898. Σταδιακά ι αρ�αι τητες παύυν να μνπωλύν τ ενδια�έρν των �ωτγρά�ων. Φωτγρα-�ικές λήψεις γίννται πλέν και στυς δρ μυς. Eτερ κλητες �υσιγνωμίες διασταυρώννται σε δημ σιυς �ώρυς:πλατείες, δρ μυς, κ.λπ. ή στν ύπαιθρ �ώρ, �σκί και αγρ τες. Mε ή �ωρίς ανθρωπλγικές πρθέσεις, ι �ω-τγρα�ίες αυτές απτελύν πλύτιμη πηγή πληρ�ριών. Tα δεδμένα πυ κμί&υν, μναδικά, μπρύν να απμ-νωθύν και να μελετηθύν. Oι ενδυμασίες, ι εκ�ράσεις, ι στάσεις ή �ι, συνθέτυν μια παραδμένη στην ιστρίαπραγματικ τητα. Aυτή την περίδ η �ωτγρα�ία αρ�ί&ει να απκτά «ανθρωπλγικ �λέμμα». Kρυ�αί παράδειγ-μα �ωτγρά�υ αυτής της επ�ής πυ συνειδητπίησε τ σημαντικ ρ λ της �ωτγρα�ίας στην εθνλγία, είναι αμερικαν ς Edward S. Curtis (1868-1952). Aρ�ισε να �ωτγρα�ί&ει τ 1899 και συστηματικά, για πέντε �ρ νια, τυςIνδιάνυς της B. Aμερικής. Σε 40.000 αρνητικά και 20 τ μυς, πυ σταδιακά εκδ θηκαν αργ τερα, κατέγραψε ψειςηθών και εθίμων απ 20 �υλές. Σήμερα, έμεινε και καλλιεργείται μ ν μύθς τυς στις �λιγυντιανές παραγωγές.T &ηλευτ μντέλ τυ �ρειαμερικάνικυ «πλιτισμύ» τις �εκλήρισε. (Φωτ.: συλλγή X. Γιακυμή).

Mνή Σταυρνικήτα. Eρημίτης μνα� ς. Aυτ-

�ρωμική �ωτγρα�ία τυ Φερνάν Kι�ίλ, (1918). H

μέθδς της αυτ�ρωμίας, (θετική έγ�ρωμη δια-

�άνεια σε γυάλινη πλάκα), παρυσιάστηκε ως τε-

�νική στις αρ�ές τυ αιώνα (1903) και είναι η

πρώτη μέθδς έγ�ρωμης απτύπωσης. H υψηλή

ευκρίνεια και η πι τητα πυ εμ�ανί&ει στην εγ-

γρα�ήη, επιτρέπει μεγαλύτερη σπυδή πάνω

στην ανθρώπινη μρ�ή. Aρκεί να συγκεντρώσει

κανείς τ �λέμμα τυ στ πρτρέτ τυ σε�άσι-

μιυ ασκητή και θα αντιλη�θεί πως τυς λεπταί-

σθητυς τ νυς πυ «πιάνει» η αυτ�ρωμική �ω-

τγρα�ία, αδυνατεί να εγγράψει ακ μη και τ υ-

ψηλής πιστ τητας σημεριν έγ�ρωμ �ιλμ. T

Aγι Oρς, σε μια επ�ή πυ η �ωτγρα�ική

μαρτυρία ήταν ακ μη ασπρ μαυρη, στάθηκε πρ-

νμιακ , α�ύ είναι απ τις πρώτες περι�ές

στην υ�ήλι πυ �ωτγρα�ήθηκε αυτ�ρωμικά.

O �αθύπλυτς Γάλλς τραπε&ίτης Aλπέρ Kαν,

πιστεύντας στην αλληλκαταν ηση των εθνών,

έστησε στα 1909 μια τράπε&α πτικών δεδμένων

με τίτλ τα «Aρ�εία τυ Πλανήτη». Eπιστράτευσε

και έστειλε γι’ αυτ ν τ σκπ στν Aθω δύ τα-

λαντύ�υς �ωτγρά�υς. Σε απστλή, πρώτς

τ 1913 Στε�άν Πασσέ, τρά�η�ε 96 αυτ�ρωμι-

κές δια�άνειες και δεύτερς τ 1918, Φερνάν

Kι�ίλ, 480. Oι απστλές αυτές, πυ γίννταν και

σε άλλες περι�ές τυ πλανήτη, εί�αν �αρακτήρα

�ωτγρα�ικής τεκμηρίωσης και �ι �ωτγρα�ι-

κύ ρεπρτά&. Aπκλειστικ κριτήρι για την ρ-

γάνωση των απστλών, ήταν ι εθνλγικά α-

πειλύμενες περι�ές και τ Aγι Oρς �ρισκ -

ταν σε περι�ή «καυτή»: στα Bαλκάνια πυ εκεί-

νη την επ�ή «έ�ρα&αν». Oι αυτ�ρωμικές πλά-

κες τυ Aγίυ Oρυς, μα&ί με κάπιες άλλες πυ

απεικνί&υν την π λη της Θεσσαλνίκης, έμει-

ναν σε α�άνεια: απαρατήρητες για 72 �ρ νια στ

Mυσεί Aλπέρ Kαν της Bυλώνης. H παρυσία

τυς, σε μία �ε�ωριστή και α�ιμνημ νευτη έκδ-

ση, ήταν για τυς κατατπισμένυς περί την �ω-

τγρα�ία, μία έκπλη�η στη �ρνιά πυ πέρασε.

Πρ κειται για τ λεύκωμα «O Aυτ�ρωμικ ς

Aθως», καρπ ς συνεργασίας τυ γαλλικύ Mυ-

σείυ Aλμπέρ Kαν, της Aγιρείτικης Φωτθήκης

και των εκδ σεων OΛKOΣ. Oι 121 αυτ�ρωμικές

�ωτγρα�ίες πυ περιλαμ�άνει (ανάμεσά τυς

και η εδώ δημσιευμένη), απτυπώνυν την αθω-

νική ατμ σ�αιρα: ανθρώπυς και περι�άλλν,

των δύ πρώτων δεκαετιών τυ αιώνα μας.

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 27

ένας σημαντικ�ς αριθμ�ς Eλλήνωντ�υ περασμέν�υ αιώνα, μας άησετη ωτ�γραική τ�υ απεικ�νιση.Συνήθως �ι πλέ�ν εύπ�ρ�ι, ε�-σ�ν �σ� ηνή και να ήτανε αυτ�ύτ�υ είδ�υς η ωτ�γραία ήτανε α-

πρ�σιτη για τις �αμηλές τά"εις.Oρισμέν�ι ωτ�γρά�ι και ειδικά�ι αδελ�ί Mωραΐτη, γύρω στα1870, ωτ�γράισαν σε στ�ύντι�με στημέν� ντεκ�ρ ένα μεγάλ� α-ριθμ� ατ�μων με τις παραδ�σιακές

στ�λές των δια�ρων περι��ώντης Eλλάδας. Mετά τ� 1880, με τησταδιακή κατάργηση τ�υ κ�λλωδί-�υ και με την αντικατάστασή τ�υμε τη #ελατίνα $ρωμι�ύ��υ αργύ-ρ�υ, η δυνατ�τητα της ακινητ�π�ί-

ησης των κιν�ύμενων θεμάτων γί-νεται πραγματικ�τητα. O αυθ�ρμη-τισμ�ς και η γενικ�π�ίηση των θε-μάτων επιτυγ�άνεται με την εεύ-ρεση τ� 1888 της πρώτης ερασιτε-�νικής ωτ�γραικής μη�ανής(Kodak). O κάθε ενδιαερ�μεν�ς"έν�ς επισκέπτης της Eλλάδ�ς,ωτ�γραί#ει μ’ αυτές τις πρώτεςευκ�λ��ρηστες ερασιτε�νικές μη-�ανές, διά�ρα θέματα, �πως τ�υςπρώτ�υς Oλυμπιακ�ύς αγώνες τ�υ1896 και γενικά κάθε δραστηρι�τη-τα με κίνηση, �πως ανθρώπ�υςστ�υς δρ�μ�υς κ.λπ. M’ αυτές τιςμη�ανές, αρκ�ύσε τ� πάτημα τ�υκ�υμπι�ύ και η Kodak έκανε τα υ-π�λ�ιπα, �πως έτσι έλεγε τ� δια-ημιστικ� μήνυμα της επ��ής.

Θεματ�γρα�ικήστρ��ή

Aπ� αυτή την περί�δ� και μετά,σε κάθε ωτ�γραική λήψη στ�νελληνικ� �ώρ�, τ� ανθρώπιν� στ�ι-�εί� παί#ει σημαντικ� ρ�λ�. Kανέναπρ�$λημα για την ακινητ�π�ίησητων κιν�υμένων θεμάτων δεν υ-πάρ�ει, επειδή �ι τα�ύτητες τ�υ α-ν�ίγματ�ς τ�υ ωτ�ράκτη γίν�-νται αρκετά γρήγ�ρες, με απ�τέλε-σμα να μην �ρειά#εται πλέ�ν η �ρή-ση τ�υ τρίπ�δα. Eτσι η ελεύθερη

Πάτρα. Στερεσκπική λήψη των Underwood and Underwood, 1897. Aυτύ τυ είδυς ι �ωτγρα�ίες ήταν στην ε-π�ή τυς ιδιαίτερα δημ�ιλείς. Mε ειδικά γυαλιά μπρύσε να δει κανείς τ �ώρ τρισδιάστατ. Eί�ε κάτι τ αληθ-�ανές α�ύ δημιυργύσε την εντύπωση πως �ρίσκεσαι στν ίδι τ �ώρ. Σ’ αυτές τις �ωτγρα�ήσεις, η συστημα-τική τπθέτηση πρσώπων σε πρώτ πλάν, επέτρεπε καλύτερα την αίσθηση τυ �άθυς στην εικ να. Oι στερε-σκπικές λήψεις θα μπρύσαν να θεωρηθύν μακρινί πρ γνι της δημ�ιλύς σήμερα «Eικνικής Πραγματικ τη-τας» (�ωτ.: συλλγή X. Γιακυμής). Συνέ�εια στην 28η σελίδα

�ρήση της ωτ�γραικής μη�ανής,�πως και στις μέρες μας, επιτρέπειτέλ�ς 19�υ, αρ�ές 20�υ αιώνα έναμεγάλ� αριθμ� ερασιτε�νικών ως ε-πί τ� πλείστ�ν ωτ�γραιών.

Παρατηρείται μεγάλη αλλαγή στ�θεματ�λ�γι� �μως �πως ήταν λ�γι-κ�, δηλαδή λιγ�τερα μνημεία καιπερισσ�τερ� άνθρωπ�ι. H μείωσητ�υ μεγέθ�υς τ�υ αρνητικ�ύ και ηκακή συνήθως εκώτισή τ�υ, θα έ-

�ει αρνητικ� επακ�λ�υθ� στην π�ι-�τητα και ευκρίνεια της εικ�νας.Mερικές ερασιτε�νικές λήψεις �-μως μ’ �λα τα τε�νικά τ�υς ελαττώ-ματα, απ�τελ�ύν σημαντικ�τατα α-ληθ�ανή τεκμήρια, σε σύγκρισημε �ρισμένες επαγγελματικές στε-ρε�σκ�πικές λήψεις.

Διά�ρες "ένες εταιρίες (Unde-rwood & Underwood, AmericanStereoscopic Company, H. C. WhiteCo, Pestalozzi Educational View Co)

στέλν�υν γύρω στα 1900 τα συνερ-γεία τ�υς και στην Eλλάδα, για ναπαράγ�υν στερε�σκ�πικές λήψεις.Aυτ�ύ τ�υ είδ�υς �ι ωτ�γραίες,ήτανε π�λύ δημ�ιλείς σ’ αυτή τηπερί�δ�, ε’ �σ�ν με ειδικά γυαλιάμπ�ρ�ύσε να δει κάπ�ι�ς τ� �ώρ�τρισδιάστατ�. Kάτι τ� εκπληκτικάαληθ�ανές, ε’ �σ�ν έ�εις την ε-ντύπωση �τι $ρίσκεσαι στ�ν ίδι� τ��ώρ�. H συστηματική τ�π�θέτησηπρ�σώπων σε πρώτ� πλάν�, επέ-

τρεπε καλύτερα αυτή την αίσθησητ�υ $άθ�υς στην εικ�να.

H στερε�σκ�πική λήψη θα γίνειαμέσως μετά πρ�σιτή και στ�υς ε-ρασιτέ�νες ωτ�γρά�υς, �ι �π�ί-�ι με τη μέθ�δ� της στερε�σκ�πι-κής μη�ανής «Veroscope» θα μαςαήσ�υν εικ�νες π�υ μας δίν�υν α-κ�μη και σήμερα την αίσθηση τηςμετα�ράς μέσα στ�ν ίδι� τ� �ώρ�,πιστ�π�ιώντας έτσι τ� �ν�μα (Aλη-θιν�ς παρατηρητής) αυτής της ω-τ�γραικής μη�ανής.

Aερ��ωτ�γρα�ία

O άνθρωπ�ς, �πως έ��υμε δειπι� πάνω, γίνεται τ� πρώτιστ� στ�ι-�εί� σ�εδ�ν σε �λες τις ωτ�γρα-ίσεις τ�υ εικ�στ�ύ αιώνα. Eνα ση-μαντικ� γεγ�ν�ς �μως, �πως �πρώτ�ς παγκ�σμι�ς π�λεμ�ς, θαμας έρει ένα νέ� είδ�ς ωτ�γρα-ίας, την αερ�ωτ�γραία. Tαπρώτα π�λεμικά αερ�πλάνα τωνσυμμα�ικών δυνάμεων θα ωτ�-γραίσ�υν συστηματικά π�λλές πε-ρι��ές της Eλλάδ�ς για διά�ρ�υςτ�π�γραικ�ύς και στρατιωτικ�ύςσκ�π�ύς. Oι ωτ�γραίες αυτές α-π�τελ�ύν σήμερα σημαντικ�τατατεκμήρια για τις π�λε�δ�μικές ε"ε-λί"εις των π�λεων, αλλά �σ�ν α�-ρά τ� ανθρώπιν� στ�ι�εί�, "αναγί-νεται α�ρατ�. Aυτή τη �ρά η αδυ-ναμία εγγραής και απ�τύπωσηςτ�υ ανθρώπιν�υ στ�ι�εί�υ, έγκειται��ι στη μεγάλη διάρκεια τ�υ ωτ�-γραικ�ύ �ρ�ν�υ, αλλά απλά στημεγάλη απ�σταση τ�υ υσικ�ύ �ώ-ρ�υ π�υ τ�ν �ωρί#ει απ� τη ωτ�-γραική μη�ανή.

Σημειώσεις1. H. Beck, Vues d’Athènes et ses Monuments,

photographies d’ après nature par HenriBeck (Aπ�ψεις της Aθήνας και των μνη-μείων της, �ωτ�γρα�ίες εκ τ�υ �υσικ�ύτ�υ Henri Beck), A. Asher, Berlin, 1868.

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

Συνέ�εια απ την 27η σελίδα

Πλεδμικ Tμήμα της π ληςτων Aθηνών σε μία απ τις πρώ-τες αερ�ωτγρα�ίες, τρα�ηγμέ-νη γύρω στα 1916. O A΄ Παγκ -σμις Π λεμς έ�ερε αυτ τ νέείδς �ωτγρα�ίας.Tα πρώτα π-λεμικά αερπλάνα των συμμα�ι-κών δυνάμεων («Tριπλής Συνεν-νήσεως» ή Aντάντ), για στρατιω-τικύς κυρίως σκπύς, �ωτγρά-�ησαν συστηματικά πλλές περι-�ές τυ ελλαδικύ �ώρυ. Παρα-τηρώντας αυτήν την ψη της Aθή-νας: Eθνικ Στάδι, Iλισ ς, Zάπ-πει, Bασιλικ ς Kήπς, Bυλή,κ.λπ., εύκλα διακρίνεται η πλε-δμική ε�έλι�η (;!) της σημερινήςπρωτεύυσας. Aδιάψευστ τεκμή-ρι για τ πώς ήταν και πώς έγινεη σημερινή π λη πυ &ύμε. Στνέ αυτ είδς �ωτγρα�ίας, τηναερ�ωτγρα�ία, πυ σήμερα ε-�ελί�τηκε σε δρυ�ρική, η αδυ-ναμία εγγρα�ής και απτύπωσηςτυ ανθρώπινυ στι�είυ δεν�ρίσκεται πλέν στη μεγάλη διάρ-κεια τυ �ωτγρα�ικύ �ρ νυαλλά στη μεγάλη απ σταση τυ�υσικύ �ώρυ απ τν �ωτγρα-�ικ �ακ . Aς σημειωθεί τι ηπρώτη αερ�ωτγρα�ία τρα�ή-�τηκε τ 1858 απ τν Γάλλ �ω-τγρά� Nadar, με πτήση αερ-στάτυ. Oμως, ως �ωτγρα�ικήκατηγρία αρ�ί&ει ν’ ανθί&ει με τιςπτήσεις αερσκα�ών (�ωτ.: συλ-λγή X. Γιακυμής).

Aρισττέλης Pωμαΐδης,Γιαννιτσά 1913. T ελ-ληνικ πυρ�λικ σεδράση. Mια ρεαλιστικήσκηνή των BαλκανικώνΠλέμων με τυς νε-κρύς μα�ητές να δε-σπ &υν εμπρ ς άτα-�ι. «O �αλκανικ ς π -λεμς είναι πρώτςπ λεμς της Eλλάδαςπυ �ωτγρα�ήθηκετ σ πλύ, �ι μ ν μεστημένες �ωτγρα�ίεςαλλά και με εικ νεςδράσης και σκηνές δυ-ναμικύ ρεαλισμύ», υ-πγραμμί&ει Aλκης >.>ανθάκης σε άρθρ τυμε θέμα «H �ωτγρα-�ία στυς BαλκανικύςΠλέμυς» (OPTICONAπρ. ’93). Kαι συμπερα-σματικά καταλήγει πως«αρκετές απ τις �ωτ-γρα�ίες αυτές �επερ-νύν σε ρεαλισμ πλ-λές απ τις �ωτγρα-�ίες πυ τρα�ή�τηκαν στα μέτωπα της Eυρώπης, στηδιάρκεια τυ A΄ Παγκσμίυ Πλέμυ και μπρύν μά-λιστα να συγκριθύν, ως πρς τ ρεαλισμ τυς, μ νμε τις �ωτγρα�ίες πυ τρά�η�ε Mathew Bradyστν αμερικανικ εμ�ύλι (1861–1865). Mε την εμ�ά-νιση και επικράτηση τυ �ωτρεπρτά&, η �ωτγρα-�ία αλλά&ει πρσανατλισμ . Yπ�ωρεί και δεν κυ-ριαρ�εί πλέν «ε�ωραϊσμ ς» της πραγματικ τητας.T �ωτγρα�ικ αυτ είδς, πυ μεσυρανεί ώς σήμε-

ρα, «συλλαμ�άνει» τ αυθ ρμητ και απεικνί&ει τηνπραγματικ τητα στην πι «θερμή» της έκ�ραση, τανμάλιστα πρ κειται για πλεμικές ή κινωνικές συ-γκρύσεις. O άνθρωπς, απ διακσμητική γρα�ική�ιγύρα στ �άθς τυ κάδρυ, έρ�εται εμπρ ς καιδεσπ &ει κυρίαρ�ς. Mε άλλα λ για η �ωτγρα�ία γί-νεται ανθρωπκεντρική �ωρίς μως να ηθικλγεί.Aυτ θα μπρύσε να θεωρηθεί και ριστική ρή�η μετ παρελθ ν της (�ωτ.: αρ�εί Mυσεί Mπενάκη).

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 29Συνέ�εια στην 30η σελίδα

Φωτ�γραικές τε�νικέςΣυν�πτική πρ�σέγγιση των πι� διαδεδ�μένων τε�νικών τ�υ περασμέν�υ αιώνα

Tης Bασιλικής Xατ�ηγεωργί�υ

Xημικ�ύ – Συντηρήτριας Φωτ�γρα�ίας–Eρευνήτριας στ� Centre de Recherchespour la Conservation des Documents Graphiques

ΠENHNTA, σ�εδν, �ρνια μετά τηνανακάλυψη της �ωτ�γρα�ίας, τ�1884, δημ�σιεύεται η πρώτη Iστ�ρίατης Φωτ�γρα�ίας, απ τ�ν γερμανJosef-Maria Eder. Πρκειται για ένατε�νικ �ι�λί�, με παντελή απ�υσίαεικ�ν�γρά�ησης. T� γεγ�νς δεν εί-ναι τυ�αί�. H �ωτ�γρα�ία στη γένε-σή της, και κατά την πρώτη περί�δ�της π�ρείας της, θεωρείται ως επι-στημ�νικς κλάδ�ς. Oλες �ι σ�ετι-κές με τη �ωτ�γρα�ία ε�ευρέσειςκατ��υρών�νται στις Aκαδημίες Eπι-στημών, ενώ τα πρώτα μαθήματα γιατη �ωτ�γρα�ία δίν�νται στα αμ�ιθέ-ατρα των θετικών σ��λών.

H πρώιμη ιστ�ρία της �ωτ�γρα-�ίας είναι αλληλένδετη με την ε"έλι-"η των τε�νικών εκτύπωσης, π�υ ε-�ευρίσκ�νται με τα�είς ρυθμ�ύς κα-τά τ�ν 19� αιώνα, είτε απ ερασιτέ-�νες είτε απ επιστήμ�νες. Σήμερα,π�υ η �ωτ�γρα�ική �ι�μη�ανία πρ�-τείνει μια ε"αιρετικά περι�ρισμένηεπιλ�γή �ωτ�γρα�ικών �αρτιών, εί-ναι ίσως δύσκ�λ� να �αντασθ�ύμετην πληθώρα δυνατ�τήτων π�υ εί-�αν �ι δημι�υργ�ί τ�υ περασμέν�υαιώνα. Eπιλέ"αμε να παρ�υσιάσ�υμεεδώ τις πλέ�ν διαδεδ�μένες. Θα δια-κρίν�υμε δύ� μεγάλες κατηγ�ρίες�ωτ�γρα�ικών τε�νικών. H πρώτηπεριλαμ�άνει εκείνες π�υ δίν�υν μιαεικνα σε �αρτί έπειτα απ έκθεσημε ένα αρνητικ, ενώ η δεύτερη κα-τηγ�ρία συγκεντρώνει τις τε�νικές,�άσει των �π�ίων η εικνα σ�ηματί-%εται απευθείας, �ωρίς τη μεσ�λά-�ηση αρνητικ�ύ, πάνω σε μέταλλ� ήγυαλί.

Eίναι αδύνατ� να καθ�ρίσ�υμε μεακρί�εια την περί�δ� %ωής μιας �ω-τ�γρα�ικής τε�νικής. Oι �ρ�ν�λ�-γίες π�υ δίν�νται καλύπτ�υν τ�ν�ρν� απ την ανακάλυψή της μέ�ρικαι την πτώση της δημ�τικτητάςτης και σε καμιά περίπτωση δεν �-ρι�θετ�ύν ένα αυστηρ πλαίσι�. Eί-ναι επίσης δύσκ�λ� να δ�θεί ένα μ-ν� ν�μα ως τ�υ ε�ευρέτη μιας τε-�νικής. Oπως σε κάθε πεδί� έρευ-νας, έτσι και στις �ωτ�γρα�ικές τε-�νικές, �άρη στη συμ��λή π�λλώνεργασιών σε διά��ρα μέρη τ�υ κ-σμ�υ και σε διά��ρες επ��ές, έ�θα-σε η στιγμή π�υ κάπ�ι�ς «�ρήκε»την κατάλληλη σύνθεση, τις απαραί-τητες συνθήκες για τη δημι�υργίατης εικνας. Tα �νματα των ε�ευ-ρετών π�υ δίν�νται είναι εκείνα π�υκατά καννα ανα�έρ�νται στην ιστ�-ρία της �ωτ�γρα�ίας, μέσα απ μιασυν�πτική πρ�σέγγισή της.

Eνάλατα �αρτιά (1839-1855): Eίναι�ι πρώτες θετικές εικνες σε �αρτίστην ιστ�ρία της �ωτ�γρα�ίας και �-�είλ�υμε την ανακάλυψή τ�υς στιςεργασίες τ�υ Fox Talbot. T� �αρτί

Πλατιν�τυπία(18,8x13 εκ.),

«Σπύρ�ς Λ�ύ-ης». (�ωτ. «Oλυ-μπιακ�ί Aγώνες1896 – T� �ωτ�-γρα�ικ� λεύκω-μα τ�υ AλμπέρτMάγιερ» Bαλε-

ντίνη Tσελίκα,εκδ. «E!άντας» –

«M�υσεί� Mπε-νάκη», Aθήνα,

1995). Oι πρώτ�ιOλυμπιακ�ί Aγώ-

νες στην Aθήναστάθηκαν και�ωτ�γρα�ικά

κ�ρυ�αί� γεγ�-ν�ς. Mπ�ρεί ναυπήρ�αν ακ�μηδυσκ�λίες στηναπ�τύπωση της

κίνησης, ωστ�σ��ι �ωτ�γρά��ιήταν παρ�ντεςκαι απαθανάτι-σαν τις αθλητι-

κές εκδηλώσεις.Για την κάλυψήτ�υς ήρθαν και

!έν�ι �ωτ�γρά-��ι, �πως � διά-σημ�ς Γερμαν�ςA. Mάγιερ. Tρα-%ή�τηκαν στιγ-

μι�τυπα απ�τ�υς αγώνες καιτις τελετές, απ�-ψεις γενικές τ�υKαλλιμάρμαρ�υ

σταδί�υ, π�ρτρέ-τα τ�υ πρώτ�υ

Eλληνα �λυμπι�-νίκη Σπύρ�υ

Λ�ύη, απ�ψειςτων μνημείων

της π�λης κ.λπ.Mάλιστα, στην

Eλλάδα και τ� ε-!ωτερικ� εκδ�-

θηκαν και �ωτ�-γρα�ικά λευκώ-ματα. Oρισμένα

απ� αυτά ανατυ-πώθηκαν τ�

1996, επετειακά,για τα εκατ�

�ρ�νια απ� τηντέλεση των Aγώ-νων. Mε την κ�-ρυ�αία αυτή α-

θλητική εκδήλω-ση «άν�ι!αν» �ι

δ�υλειές και τωνEλλήνων �ωτ�γρά�ων. Σύμ�ωνα με δημ�σίευμα τ�υ Δημήτρη T�ίμα (περ. «Φωτ�γρά��ς», N�έμ. – Δεκ. 1990), �

Γιάννης Λαμπάκης (1848–1916), συνεργάτης αρ�ικά (1878) τ�υ Γιάννη Kωνσταντίν�υ και στη συνέ�εια με δικ�τ�υ �ωτ�γρα�εί�, εί�ε τρα%ή!ει και διέθετε στην αγ�ρά δεσμίδα �ωτ�γρα�ιών, για Eλληνες και !έν�υς. Eπρ�-κειτ� για «Συλλ�γή 26 �ωτ�γρα�ιών (13x18 εκ.) απ� τ�υς Διεθνείς Oλυμπιακ�ύς Aγώνες» με τιμή αγ�ράς �ληςτης σειράς ή και �ωριστά την κάθε μία. H �ωτ�γρά�ηση των Aγώνων δεν εί�ε %έ%αια ρεπ�ρτα�ιακ� �αρακτήρα,α��ύ η μέθ�δ�ς της �ωτ�τσιγκ�γρα�ίας (κλισέ) αρ�ί�ει να ε�αρμ��εται σε περι�δικά και ε�ημερίδες δύ� �ρ�-νια αργ�τερα. Aν και �ι Oλυμπιακ�ί Aγώνες απαθανατίστηκαν με σ�ετική πληρ�τητα, την ίδια περί�δ� ένα άλλ�

κ�ρυ�αί� ιστ�ρικ� γεγ�ν�ς έμεινε, �ωτ�γρα�ικά, ακάλυπτ�. Eίναι � Eλλην�τ�υρκικ�ς Π�λεμ�ς τ�υ ’97, στ�ν�π�ί�ν %ρίσκ�υμε μ�ν� ένα Eλληνα �ωτ�γρά��. Πρ�κειται για τ�ν B�λιώτη Στέ�αν� Στ�υρνάρα π�υ «Tην με-

γάλην Παρασκευήν εις την μά�ην της Bρύσης Tυρνά%�υ, ενώ ε�ωτ�γρά�ει την μά�ην, �%ίς %�λιδ���ρ�ς ε-κραγείσα θα τ�ν ε��νευεν, εάν δεν τ�ν έσω�εν η... �ωτ�γρα�ική τ�υ μη�ανή, ήτις ευρεθείσα πρ� αυτ�ύ ανε-

τράπη και εθρυμματίσθη». (Hμερ�λ�γι� της «Φιλ�πτώ��υ Aδελ��τητας B�λ�υ», 1899). Παράτ�λμ�ι, λ�ιπ�ν,�ωτ�γρά��ι δεν είναι μ�ν� αυτ�ί π�υ !έρ�υμε απ� τ� Bιετνάμ ή, πρ�σ�ατα, απ� τη B�σνία.

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

Eνάλατ� �αρτί James Robertson, «To %�ρει� πρ�πυλ� τ�υ Eρε�θεί�υ», 1854.Bρεταν�ς � Robertson (1813–1888), αν κρίν�υμε απ� τ� μεγάλ� αριθμ� �ω-τ�γρα�ιών τ�υ π�υ έ��υν διασωθεί, πρέπει να δ�ύλεψε αρκετ� καιρ� στηνAθήνα. Eίναι μάλιστα απ� εκείν�υς τ�υς �ωτ�γρά��υς της πρώτης περι�δ�υπ�υ σ�εδ�ν πάντα περιλαμ%άνει και τ� ανθρώπιν� στ�ι�εί� (�ωτ.: Aρ�εί�M�υσεί�υ Mπενάκη, δωρεά Pένας Aνδρεάδη).

�ωτ�ευαισθητ�π�ιείται με συνδυα-σμ δυ� διαλυμάτων, ενς �λωρι�ύ-��υ άλατ�ς και νιτρικ�ύ αργύρ�υ,και στη συνέ�εια εκτίθεται σε �ωςσε επα�ή με τ� αρνητικ (συνήθωςένα αρνητικ σε �αρτί). H εικνα π�υπρ�κύπτει έ�ει %εστ�ύς κα�έ τ-ν�υς, ματ επι�άνεια και είναι μικρήςευκρίνειας. Aπ τ� 1840 ε�αρμ�%-ταν μπάνι� τ�νισμ�ύ με �λωρι�ύ���ρυσ. O τν�ς της εικνας γιντανπι� ψυ�ρς, ενώ η σταθερτητά της�ελτιωνταν σημαντικά. H περι�ρι-σμένη �ρήση αυτής της τε�νικής,την καθιστά σήμερα σπάνια, ιδιαίτε-ρα ταν ανα%ητ�ύμε καλ�διατηρη-μένα δείγματά της.

Xαρτιά αλ�υμίνης (1850-1895):Eίναι η πι� διαδεδ�μένη τε�νική τ�υ19�υ αιώνα. T� 1850 � L.D.Blanquard-Evrard παρ�υσιά%ει στηγαλλική ακαδημία επιστημών τη μέ-θ�δ� εκτύπωσης σε �αρτί αλ��υμί-νης, π�υ θα κυριαρ�ήσει μέ�ρι τ� τέ-λ�ς τ�υ αιώνα. Aνάλ�γης τε�ν�λ�-γίας με τα ενάλατα, τα �αρτιά αλ��υ-μίνης διακρίν�νται για τη στιλπνή ε-πι�άνειά τ�υς και τ� μεγαλύτερ�contrast. O�είλ�υν την �ν�μασία καιτη στιλπντητά τ�υς στην αλ��υμί-νη, πρωτεΐνη τ�υ λευκ�ύ τ�υ αυγ�ύμε την �π�ία επιστρωνταν τ� �αρτί.H επε"εργασία με �λωρι�ύ�� �ρυσσκ�ύραινε τ�υς κα�έ τν�υς ή έδινεστην εικνα �ι�λέ απ��ρώσεις. Oιαλ��υμίνες π�υ δεν υπέστησαν τ�-νισμ εμ�ανί%�υν σήμερα αν�ι�τκίτριν� �ρώμα και η εικνα �αίνεταινα «σ�ήνει». Eνώ αρ�ικά �ι �ωτ�-γρά��ι πρ�ετ�ίμα%αν �ι ίδι�ι τα �αρ-τιά τ�υς με την αλ��υμίνη, τ� 1870 ηαύ"ηση της %ήτησης στάθηκε αιτία

για την ανάπτυ"η σ�ετικής �ι�μη�α-νίας με κέντρ� τη Δρέσδη.

(T� 1888 μία απ τις μεγαλύτερεςεταιρίες της Δρέσδης, παρήγαγε18.674 πακέτα �αρτιών, των 480 �ύλ-λων τ� καθένα, για τα �π�ία �ρησι-μ�π�ιήθηκαν περισστερα απ 6 ε-κατ�μμύρια αυγά.)

Tε�νικές πιγμέντ�υ (1855-1920): Hανησυ�ία για τη �θ�ρά των �ωτ�-γρα�ιών δεν είναι πρσ�ατη, αλλάσύγ�ρ�νη της ε�εύρεσης τ�υ μέ-σ�υ. Oι δημι�υργ�ί απ π�λύ νωρίςπαρατήρησαν τ� "εθώριασμα των ει-κνων τ�υς και δεν άργησαν να ε-ντ�πίσ�υν τα αίτια αυτ�ύ τ�υ �αιν�-μέν�υ. Γνωρί%�ντας τι � άργυρ�ςήταν τ� πι� ευάλωτ� συστατικ τωνεικνων, θέλησαν να τ�ν αντικατα-στήσ�υν με άλλα αδρανή υλικά. H�ρήση πιγμέντων (καθαρών �ρωστι-κών �υσιών) άν�ι"ε νέ�υς �ρί%�ντεςγια την αναλλ�ίωτη εικνα. T� 1855� �ημικς Alphonse Poitevin κατ��ύ-ρωσε τις μεθδ�υς της δι�ρωμικής%ελατίνης και της �ωτ�λιθ�γρα�ίαςγια τις �π�ίες έλα�ε αργτερα τα�ρα�εία τ�υ διαγωνισμ�ύ Duc deLuynes. O δ�ύκας, αρ�αι�λγ�ς, μέ-λ�ς της Societe Francaise de laPhotographie θέσπισε τ� 1856 �ρη-ματικά �ρα�εία για την εύρεση στα-θερών �ωτ�γρα�ικών τε�νικών.

Στις τε�νικές πιγμέντ�υ τ� μίγμα�ωτ�ευαισθησίας συνίσταται απμια κ�λλ�ειδή �υσία διαλυτή σε νε-ρ, πως είναι η %ελατίνη, τ� αρα�ι-κ κμμι κ.ά., απ ένα δι�ρωμικ ά-λας και μια �ρωστική. Kατά την εμ-�άνιση της εικνας, � δημι�υργςμπ�ρεί να επέμ�ει με ένα πινέλ� καινα επηρεάσει τ� τελικ απ�τέλεσμα.H τελική εικνα είναι ματ, μπ�ρεί δε

Συνέ�εια απ� την 29η σελίδα

Tε�νική πιγμέντ�υ (25,2x19,7 εκ.), Nelly’s, «Πρ�σ�υγ�π�υλ� απ� τη MικράAσία», Aθήνα 1925–1927 (�ωτ.: Aρ�εί� M�υσεί�υ Mπενάκη).

Kυαν�τυπία (10x8 εκ.). Aνωνύμ�υ, Aθήνα, 1893 (συλλ�γή Xάρη Γιακ�υμή).

KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 31

να έ�ει διά��ρα �ρώματα, ανάλ�γαμε τη �ρωστική π�υ �ρησιμ�π�ιήθη-κε. Eίναι μικρής ευκρίνειας, θυμί%�-ντας την τε�νική τ�υ παστέλ. H μέ-θ�δ�ς "ε�άσθηκε γρήγ�ρα επειδήδεν συμ�άδι%ε με τα γ�ύστα της ε-π��ής π�υ πρ�τιμ�ύσαν τη στιλπν-τητα και την υψηλή απδ�ση των αλ-��υμινών. Πρ�ς τα τέλη της δεκαε-τίας τ�υ ’80 �ι πικτ�ριαλιστές, με κύ-ρι�υς εκπρ�σώπ�υς τ�υς Demachyκαι Puyo, γ�ητευμέν�ι απ τις τε�νι-κές πιγμέντων τις υι�θέτησαν με εν-θ�υσιασμ και, αναδεικνύ�ντας ε-κείνα ακρι�ώς τα �αρακτηριστικάτης τε�νικής π�υ άλλ�ι θεωρ�ύσανως αδυναμία, έδωσαν έργα ε"αιρετι-κής �μ�ρ�ιάς π�υ σώ%�νται μέ�ρισήμερα σε άριστη κατάσταση. H ιδι-μ�ρ�η υ�ή της εικνας και η μεγάληελευθερία τ�υ δημι�υργ�ύ π�υ πρ�-σέ�ερε η τε�νική, απ�δέσμευσαν τη�ωτ�γρα�ία απ τ�ν μέ�ρι ττε πε-ρι�ρισμέν� ρλ� π�υ της εί�ε ανατε-θεί, εκείν� τ�υ επιστημ�νικ�ύ εργα-λεί�υ και της πιστής αναπαράστασηςτ�υ κσμ�υ. O πικτ�ριαλισμς, αντι-στεκμεν�ς στην καλπά%�υσα παρα-γωγή της �ωτ�γρα�ίας και στη διά-δ�σή της, εισάγει μια ελιτίστικη διά-κριση μετα"ύ της κ�ινής, ανώνυμης�ωτ�γρα�ίας και της καλλιτε�νικής.

Πλατιν�τυπία (1873-1920): Aπ�κα-λ�ύμενη απ τ�ν Stieglitz «prince ofprocesses», η τε�νική της πλατιν�-τυπίας �ρησιμ�π�ιήθηκε απ επαγ-γελματίες �ωτ�γρά��υς, ταν απαι-τ�ύνταν δ�υλειές υψηλής π�ιτη-τας. O William Willis κατ��ύρωσε γιαπρώτη ��ρά τη μέθ�δ� τ� 1873 καιτ� 1880 ίδρυσε στ� Λ�νδίν� τηνPlatinotype Company π�υ παρήγαγε�αρτιά πλατίνας (λευκ�ρυσ�υ) καιτα διέθετε στην Eυρώπη και τηνAμερική, π�υ τ� παράρτημα της ε-ταιρίας εί�ε τ� μ�ν�πώλι� μέ�ρι τ�1906 - �ρ�νιά, π�υ η Kodak άρ�ισε ε-πίσης να τα παράγει.

Eκτς απ τ�ν Stieglitz, �ιSteichen, Weston και Strand ήταν με-ρικ�ί απ τ�υς γνωσττερ�υς �ωτ�-γρά��υς π�υ τύπωσαν σε �αρτιάπλατίνας. H μέθ�δ�ς �ασί%εται στη�ωτ�ευαισθησία των αλάτων σιδή-ρ�υ. T� �αρτί ευαισθητ�π�ιείται μεμίγμα δύ� �υσιών, ενς �ργανικ�ύάλατ�ς σιδήρ�υ και ενς άλατ�ςλευκ�ρυσ�υ. H τελική εικνα, μετάτην επε"εργασία, συνίσταται απ λε-πτά διαμερισμέν� λευκ�ρυσ�, εμ-�ανί%ει τν�υς ψυ�ρ�ύ μαύρ�υ σε ά-ριστη απδ�ση και έ�ει ματ υ�ή. Eί-ναι ε"αιρετικά σταθερή. Πρ�ς τα τέ-λη της δεκαετίας τ�υ 1880, π�λλ�ίεί�αν εναπ�θέσει τις ελπίδες τ�υςγια τ� μέλλ�ν της �ωτ�γρα�ίαςστην πλατιν�τυπία, �άρη στη σταθε-ρτητά της. Πίστευαν, μάλιστα, τιτ� μ�ναδικ μει�νέκτημα της τε�νι-κής, τ� υψηλ κστ�ς της σε σ�έσημε τις αργυρ�ύ�ες τε�νικές θα ε"έ-λειπε με τ�ν καιρ και την αυ"ανμε-νη %ήτηση. Oμως διαψεύσθηκαν. Kα-τά τη διάρκεια τ�υ A’ παγκ�σμί�υπ�λέμ�υ, η τιμή τ�υ λευκ�ρυσ�υ α-νέ�ηκε στα ύψη, γεγ�νς π�υ �δή-γησε τ�υς κατασκευαστές να τ�ν α-ντικαταστήσ�υν με τ� παλλάδι�, ένασυγγενές τ�υ μέταλλ�.

Στην ευαισθησία των αλάτων τ�υσιδήρ�υ �ασί%εται και η τε�νική τηςκυαν�τυπίας, π�υ περιγρά�ηκε τ�1842 απ τ�ν sir John Herschel, π�-λυδιάστατ� ερευνητή, η συμ��λή

τ�υ �π�ί�υ στην τε�ν�λ�γία της �ω-τ�γρα�ίας είναι ε"αιρετικά σημαντι-κή και δεν έ�ει εκτιμηθεί πως θα ά-"ι%ε, αλλά τ� θέμα αυτ "ε�εύγειτ�υ αντικειμέν�υ μας. H μέθ�δ�ςγνώρισε περι�ρισμένη �ρήση μέ�ριτ� 1890. Tτε μλις �ι ερασιτέ�νεςανακάλυψαν την ευκ�λία ε�αρμ�γήςτης και τ� μπλε �ρώμα της έπαψε νασκανδαλί%ει.

Oι εμυλσι�ν αργύρ�υή σύγ�ρ�νες εμυλσι�ν

(1871–σήμερα)

H ανακάλυψη, τ� 1871, της εμυλ-σιν %ελατίνης–�ρωμι�ύ��υ αργύ-ρ�υ απ τ�ν Richard Leach Maddox,στάθηκε καθ�ριστική για την ε"έλι"ητων �ωτ�γρα�ικών υλικών. H παρα-γωγή τ�υς περνά στη �ι�μη�ανικήκλίμακα. T� 1874 η Ilford αν�ίγει τ�πρώτ� εργ�στάσι� κατασκευής γυά-λινων αρνητικών, στα �π�ία η εμυλ-σιν επιστρώνεται �ειρ�νακτικά μέ-�ρι τ� 1880 π�υ Ilford και Kodak κα-τασκευά%�υν τα πρ�ϊντα τ�υς με α-π�κλειστικά μη�ανικ τρπ�. Tα �ω-τ�γρα�ικά �αρτιά δέ��νται μια πρ�-ετ�ιμασία με �αρύτη (μίγμα %ελατί-νης και λευκής σκνης θειϊκ�ύ �αρί-�υ), π�υ τ�υς πρ�σδίδει λευκτητακαι λάμψη και δημι�υργεί ένα μ�νω-τικ στρώμα, π�υ δεν επιτρέπει στηνεμυλσιν να έρθει σε επα�ή με τ�

�αρτί, �ι πρ�σμί"εις τ�υ �π�ί�υ μπ�-ρ�ύσαν να πρ�σ�άλ�υν την καθαρ-τητά της.

H παραγωγή των �αρτιών αυτών,γνωστών ως “συμ�ατικά �αρτιά”, συ-νε�ί%εται ακμα και σήμερα, αν και ηεμ�άνιση τ� 1970 τ�υ «πλαστικ�π�ι-ημέν�υ» �αρτι�ύ μείωσε δραστικάτην παραγωγή τ�υς. Aπ τ� 1880 έ-ως τ� 1905 εμ�ανίσθηκαν δυ� άλλ�ιτύπ�ι εμυλσιν, με �άση τ�ν �λωρι-�ύ�� άργυρ� και συνδετικ υλικ τη%ελατίνη ή τ� κ�λλώδι�. Oταν τ��αρτί �αρύτη επιστρωμέν� με αυτέςτις εμυλσιν εκτεθεί σε �ως, σ�ημα-τί%εται μια εικνα κα�έ τνων καιλείας επι�άνειας. Oι �ωτ�γρα�ίεςαυτές είναι γνωστές και ως αριστ�-τυπίες.

H εμυλσιν %ελατίνης-�ρωμι�ύ��υαργύρ�υ παρ�υσία%ε δυ� �ασικάπλε�νεκτήματα έναντι λων των άλ-λων. Hταν πι� γρήγ�ρη, μειών�νταςέτσι τ� �ρν� έκθεσης, και επέτρεπετη μεγέθυνση. Eί�ε, μως, τ� �ασικμει�νέκτημα να είναι ασταθής. Aπτ� 1880, η �ι�μη�αν�π�ίηση των �ω-τ�γρα�ικών υλικών και η εμ�άνιση,τ� 1890, της �ωτ�γρα�ικής μη�ανήςτσέπης κάν�υν τη �ωτ�γρα�ία πρ�-σιτή σε λ�υς. Eτσι, δημι�υργείται έ-να κλίμα ενθ�υσιασμ�ύ και δημι�υρ-γικής ευ��ρίας π�υ παραμερί%�υντις ανησυ�ίες για τη διάρκεια %ωήςτων εικνων.

Δαγκερ�τυπία (1839-1860): Eίναι �ι

γνωστές εικνες σε επαργυρωμένηπλάκα �αλκ�ύ με την ε"αιρετικά λε-πτή απδ�ση των λεπτ�μερειών, α-νυπέρ�λητη ακμα και σήμερα, π�υανάλ�γα με τη γωνία παρατήρησηςεμ�ανί%�νται άλλ�τε ως αρνητικήκαι άλλ�τε ως θετική εικνα. Πρ�ϊντης συνεργασίας Niepce καιDaguerre, η μέθ�δ�ς γνώρισε μεγά-λη επιτυ�ία π�υ τρ���δτησε τιςσυνε�είς �ελτιώσεις της. Aπ τ�1851, η λείανση των πλακών γιντανστ� εργ�στάσι�. H πλάκα επιστρω-νταν στη συνέ�εια με λεπττατ��ύλλ� αργύρ�υ και ευαισθητ�π�ι�ύ-νταν με ατμ�ύς ιωδί�υ. E"αιτίας τωνδυσκ�λιών π�υ παρ�υσία%ε η πρ�ε-τ�ιμασία μεγάλων πλακών, �ι δαγκε-ρ�τυπίες σπάνια έ��υν διαστάσειςμεγαλύτερες των 16,5x21,5 εκ. T�πι� κ�ιν μέγεθ�ς είναι 6,4x8,3 εκ.Για να πρ�στατευθεί η ευαίσθητη ε-πι�άνειά της απ την �"ειδωτικήδράση τ�υ αέρα αλλά και απ τις μη-�ανικές �θ�ρές, η πλάκα κλειντανμέσα σε περίτε�να διακ�σμημένηκασετίνα, συνήθως δερματδετη με�ελ�ύδ� στ� εσωτερικ της.

Aμρ�τυπία (1854-1880): Mετα"ύτων �ργανικών υλικών π�υ δ�κιμά-σθηκαν ως συνδετικά υλικά των αλά-των αργύρ�υ ήταν και τ� κ�λλώδι�.Aυτ πρ�κύπτει απ τη διάλυση νι-τρ�κυτταρίνης σε μίγμα αιθέρα καιαλκ�λης. O Scott Archer, τ� 1851,δημ�σίευσε μια μέθ�δ� παραγωγήςαρνητικών πλακών με τη �ρήση κ�λ-λωδί�υ. T� 1854 � J.A. Cutting στηB�στώνη πρ�τείνει μια παραλλαγήτης μεθδ�υ για τη λήψη θετικών ει-κνων. T� γυάλιν� αρνητικ, ύστερααπ κάπ�ια επε"εργασία, τ�π�θετεί-ται πάνω σ’ ένα μαύρ� �ντ� π�υ ή-ταν �αρτί ή ύ�ασμα, δημι�υργώνταςέτσι την εντύπωση μιας θετικής ει-κνας. Tα �ωτεινά της μέρη σ�ημα-τί%�νται απ άργυρ�, ενώ τα σκ�ύραπρ�έρ��νται απ τ� �ντ� π�υ δια-�αίνεται μέσα απ τ� γυαλί. Oι αμ-�ρ�τυπίες έ��υν παρμ�ιες διαστά-σεις με τις δαγκερ�τυπίες, καθώςκαι ανάλ�γ�υς τύπ�υς συσκευασίας.

Σιδηρ�τυπία (1856-1920): Eμπνευ-στής της μεθδ�υ είναι � αμερικα-νς Hamilton Smith. Για τ� λγ� αυ-τ η τε�νική υπήρ"ε περισστερ�διαδεδ�μένη στην Aμερική παράστην Eυρώπη. Π�λύ �αμηλτερ�υκστ�υς απ τη δαγκερ�τυπία, εί�εμεγάλη ε�αρμ�γή στην π�ρτρετ�-γρα�ία των �αμηλτερων κ�ινωνι-κών τά"εων. H εικνα σ�ηματί%εταιπάνω σε λεπτή πλάκα σιδήρ�υ, επι-στρωμένη με μαύρ� �ερνίκι. H πλάκαέμπαινε σ’ ένα απλ �άρτιν� πλαίσι�.Oι σιδηρ�τυπίες είναι π�λύ ευαίσθη-τες στην υγρασία π�υ σκ�υριά%ει τ�σίδηρ�.

Aυτ��ρωμα (1907-1930): Bασι%με-ν�ι, τ� 1904, σε μια ιδέα τ�υ LouisDucros du Hauron, �ι αδελ��ίLumiere ανακ�ίνωσαν στην ακαδη-μία επιστημών τη μέθ�δ� δημι�υρ-γίας έγ�ρωμης εικνας. H πρώτη δη-μσια επίδει"η της μεθδ�υ έγινε τ�1907. Mια γυάλινη πλάκα επιστρώνε-ται μ’ ένα τρί�ρωμ� �ίλτρ�, ένα �ερ-νίκι και μια εμυλσιν αργύρ�υ. T��ίλτρ� συνίσταται απ μικρ�σκ�πι-κ�ύς κκκ�υς (διαμέτρ�υ 10-15 �ι-λι�στών τ�υ �ιλι�στ�μέτρ�υ) αμύ-λ�υ πατάτας, �ι �π�ί�ι έ��υν �ρωμα-τισθεί με π�ρτ�καλί, πράσινη και �ι�-

Δαγγερ�τυπία (8x10,5 εκ.), Φίλιππ�ς Mαργαρίτης «O Bασιλιάς Oθωνας»1848-50. Tη �ωή και τ� έργ� αυτ�ύ τ�υ πρώτ�υ Eλληνα �ωτ�γρά��υ διε-ρευνά � Aλκης *ανθάκης στη μ�ν�γρα�ία τ�υ «Φίλιππ�ς Mαργαρίτης – Oπρώτ�ς Eλληνας �ωτ�γρά��ς», εκδ. «Φωτ�γρά��ς», 1990, (�ωτ.: Eθνικ�Iστ�ρικ� M�υσεί�).

Συνέ�εια στην 32η σελίδα

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 14 IOYNIOY 1998

Συνέ�εια απ� την 31η σελίδα

Aυτ��ρωμ� (54x75 εκ.), Φερνάν Kι%ίλ «M�νή Παντ�κράτ�ρ�ς: H κεντρική πύλη», Aθως, 1918 (�ωτ.: «O Aυτ��ρωμικ�ς Aθως - Oι πρώτες έγ�ρωμες �ωτ�γρα-�ίες τ�υ αιώνα», εκδ. «Oλκ�ς», «M�υσεί� Aλμπέρ Kαν», «Aγι�ρείτικη �ωτ�θήκη», Aθήνα, 1997).

λέ �ρωστικές. Σε ένα τετραγωνικ ε-κατ�στ της πλάκας υπάρ��υν έναεκατ�μμύρι� έγ�ρωμ�ι κκκ�ι, γεγ�-νς π�υ δίνει στα αυτ�ρωμα την εκ-πληκτική δια�άθμιση των απ��ρώσε-ων π�υ τα �αρακτηρί%�υν. H επιλ�γήτων κκκων, � �ρωματισμς τ�υς καιη σ� τ� δυνατν πι� �μ�ιμ�ρ�ηκαταν�μή τ�υς πάνω στην πλάκα ή-ταν τ� δυσκ�λτερ� μέρ�ς της πρ�-ετ�ιμασίας των αυτ�ρωμων.

H ευ�υία των Lumiere �ρήκε λύσηστα μεγάλα τε�νικά πρ��λήματα. Hε�εύρεση μιας πρέσας π�υ ασκ�ύσεπίεση μερικών τννων ανά τετραγω-νικ εκατ�στ της πλάκας �ωρίς νατη σπάσει, είναι ένα τε�ν�λ�γικ επί-τευγμα π�υ μας εντυπωσιά%ει ακμακαι σήμερα. Oι αδελ��ί Lumiere, α-νταπ�κρινμεν�ι στη μεγάλη %ήτησητ�υ κ�ιν�ύ, κατασκεύα%αν στ� εργ�-στάσι τ�υς στη Λυν, επί τριάντα�ρνια, τις αυτ�ρωμες πλάκες μετην ίδια πάντα υψηλή π�ιτητα. T�1932 �ι Lumiere αντικατέστησαν τηγυάλινη πλάκα με πλαστική. T� 1935,μως, η εμ�άνιση τ�υ πρώτ�υ έγ-�ρωμ�υ �ιλμ Kodachrome σημαίνειτ� τέλ�ς των αυτ�ρωμων.

Φθ�ρά

T� 1856 � πρεδρ�ς της SocieteFrancaise de la Photographie, �υσι-κς Regnault, έγρα�ε: «Mια απ τις

πλέ�ν ενδια�έρ�υσες ε�αρμ�γέςτης �ωτ�γρα�ίας είναι η πιστή ανα-παράσταση των μνημείων και των ι-στ�ρικών ή καλλιτε�νικών τεκμη-ρίων π�υ � �ρν�ς και �ι επαναστά-σεις καταλήγ�υν πάντα να κατα-στρέ��υν. Aπ την επ��ή των αθά-νατων ανακαλύψεων των Niepce,Daguerre και Talbot, �ι αρ�αι�λγ�ιενδια�έρθηκαν έντ�να για τη σημα-ντική αυτή ε�αρμ�γή π�υ πρ�σ�έ-ρει τσ� π�λύτιμα στ�ι�εία για τ�μέλλ�ν. Aλλά για να μπ�ρέσει η �ω-τ�γρα�ία να πραγματ�π�ιήσει αυτέςτις μεγάλες πρ�σδ�κίες, πρέπει πριναπ’ λα, να διασ�αλίσ�υμε την επ’ α-ριστ�ν διατήρηση των εικνων. Δυ-στυ�ώς η εμπειρία της πρώτης �ω-τ�γρα�ικής περιδ�υ π�υ μλις δια-σ�ίσαμε, απέ�ει π�λύ απ τ� να μαςκαθησυ�άσει επ’ αυτ�ύ. Π�λλές �ω-τ�γρα�ίες π�υ έ��υν λίγα μν�ν�ρνια ύπαρ"ης είναι σ��αρά αλλ�ι-ωμένες. Mερικές είναι �λτελα σ�η-σμένες. Oι �ωτ�γρά��ι, εγειρμέν�ιαπ αυτή την κατάσταση π�υ ανα-�αιτί%ει την ανάπτυ"η της τέ�νηςτ�υς, επιδίδ�νται σήμερα στην ανα-%ήτηση των αιτιών αυτής της τα�ύ-τατης �θ�ράς, καθώς και νέων με-θδων π�υ ε"ασ�αλί%�υν μακρ�ρ�-νη διάρκεια στις �ωτ�γρα�ίες...».

Davanne-Girard, «Memoire analytique sur laformation, le fixage, et lalteration desepreuves positives en photographie»,Bulletin de la SFP, vol.4 1858.

Aμ%ρ�τυπία (8x13 εκ.). T� γυάλιν� αρνητικ�, έπειτα απ� κάπ�ια επε!εργασία,τ�π�θετείται πάνω σε ένα μαύρ� ��ντ� –απ� �αρτί ή ύ�ασμα–, δημι�υργώ-ντας έτσι την εντύπωση μιας θετικής εικ�νας. Tα �ωτεινά της μέρη σ�ηματί-��νται απ� άργυρ�, ενώ τα σκ�ύρα πρ�έρ��νται απ� τ� ��ντ� π�υ δια�αίνε-ται μέσα απ� τ� γυαλί (Iδιωτική συλλ�γή).