1

ΜΟΝΟΠΩΛΙΟΜΟΝΟΠΩΛΙΟ

Κεφάλαιο 12

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 2

Τα χαρακτηριστικά των Τα χαρακτηριστικά των µονοπωλιακών αγορώνµονοπωλιακών αγορών

! Μονοπώλιο είναι η κατάσταση στην οποία µια µόνο επιχείρηση εξυπηρετεί ολόκληρη την αγορά

! Ο µονοπωλητής σε αντίθεση µε την ανταγωνιστική επιχείρηση είναι διαµορφωτής τιµών

! Η έλλειψη ανταγωνισµού επιτρέπει στον µονοπωλητή να χρεώνει πάνω από το οριακό του κόστος

2

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 3

Τα χαρακτηριστικά των Τα χαρακτηριστικά των µονοπωλιακών αγορώνµονοπωλιακών αγορών

! Ο µονοπωλητής αυξάνει την τιµή όσο η αύξηση των εσόδων του είναι µεγαλύτερη από την µείωση τους λόγο της εξόδου κάποιων καταναλωτών από την αγορά

Έχει απεριόριστη δύναµη ο

µονοπωλητής; Μπορεί να επιλέξει και την τιµή και την ποσότητα;

Όχι

Μόλις επιλέξει ο µονοπωλητής την τιµή (ποσότητα), οι καταναλωτές επιλέγουν την ποσότητα (τιµή) που θα διακινηθεί στην αγορά

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 4

Πως δηµιουργούνται τα Πως δηµιουργούνται τα µονοπώλιαµονοπώλια

! Ο βασικός λόγος ύπαρξης µονοπωλίων είναι τα εµπόδια εισόδου νέων επιχειρήσεων σε µία αγορά

! Είδη εµποδίων εισόδου:" Φυσικά εµπόδια

" Αποκλειστική κατοχή ενός φυσικού πόρου" Οικονοµίες κλίµακας (Φυσικό µονοπώλιο)

" Νοµικά εµπόδια εισόδου" ∆ικαιώµατα ευρεσιτεχνίας και δικαιώµατα δηµιουργών" Κρατικά µονοπώλια" Ελεγχόµενες άδειες εξασκήσεως επαγγέλµατος

(δικηγόροι, γιατροί, λογιστές,. κλπ)

3

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 5

Πως δηµιουργούνται τα Πως δηµιουργούνται τα µονοπώλιαµονοπώλια

! Φυσικό µονοπώλιο έχουµε όταν µία επιχείρηση µπορεί να προσφέρει το αγαθό σε χαµηλότερο κόστος από ότι δύο ή περισσότερες επιχειρήσεις

Έχουµε φυσικό µονοπώλιο όταν υπάρχουν οικονοµίες κλίµακας στα επίπεδα παραγωγής που καλύπτουν την ζήτηση

AC

Q

ACAC

DD

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 6

Τα χαρακτηριστικά των Τα χαρακτηριστικά των µονοπωλιακών αγορώνµονοπωλιακών αγορών

!Παράγει όσο µπορεί στην δεδοµένη τιµή

!Μειώνει την παραγωγή για να αυξήσει την τιµή

!Αποδέκτης τιµών!∆ιαµορφωτής τιµών

!Πολλές επιχειρήσεις!Μία επιχείρηση

ΑνταγωνισµόςΑνταγωνισµόςΜονοπώλιοΜονοπώλιο

P

Q

DD

P

Q

DD

4

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 7

Ισορροπία µε µονοπώλιο Ισορροπία µε µονοπώλιο (ενιαία τιµή)(ενιαία τιµή)

0100

991

1682

2173

2464

2555

2446

2137

1628

919

0010

Οριακό έσοδο Οριακό έσοδο ((MR=MR=∆∆TR/TR/∆∆QQ))

Συνολικό Συνολικό έσοδο (έσοδο (TR=PQ)TR=PQ)

Ζητούµενη Ζητούµενη Ποσότητα (Ποσότητα (Q)Q)

Τιµή Τιµή ((P)P)

-9

-7

-5

-3

-1

1

3

5

7

9

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 8

Ισορροπία µε µονοπώλιοΙσορροπία µε µονοπώλιο! Η καµπύλη ζήτησης και MRΗ καµπύλη ζήτησης δίνει το AR δηλαδή την P του µονοπωλητή. Η αύξηση της παραγωγής κατά µία µονάδα, αυξάνει τα έσοδα του µονοπωλητή (κατά $7) (επίπτωση παραγωγής), και µειώνει τα έσοδα από τους υπάρχοντες αγοραστές (κατά $2) (επίπτωση τιµής). Το οριακό έσοδο από την αλλαγή της τιµής από $8 σε $7 είναι $7-$2=$5.

5

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 9

Ισορροπία µε µονοπώλιοΙσορροπία µε µονοπώλιο! Ελαστικότητα ζήτησης και TR

Καθώς συνεχίζεται η µείωση της τιµής, η MR µειώνεται πιο γρήγορα από την P.Ο µονοπωλητής δεν θα µειώσει την τιµή κάτω από $5 όπου MR=0. Ο µονοπωλητής έχει κίνητρο ναµειώσει (αυξήσει)την τιµή στοελαστικό (ανελα-στικό) µέροςτης καµπύλης ζήτησης

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 10

Ισορροπία µε µονοπώλιοΙσορροπία µε µονοπώλιο

! Έχοντας αποκλείσει το ανελαστικό τµήµα της καµπύλης ζήτησης αναζητούµε το σηµείο που µεγιστοποιεί το κέρδος του µονοπωλητή εισάγοντας και το κόστος παραγωγής στην διαδικασία λήψης αποφάσεων

-4292555

320244661521374121628

-110919

-990010

ΚέρδοςΚέρδοςTRTR--TCTC

Οριακό Οριακό κόστος κόστος

((MR=MR=∆∆TR/TR/∆∆QQ))

Συνολικό Συνολικό κόστοςκόστος

Οριακό έσοδο Οριακό έσοδο ((MR=MR=∆∆TR/TR/∆∆QQ))

Συνολικό Συνολικό έσοδο έσοδο

((TR=PQ)TR=PQ)

Ζητούµενη Ζητούµενη Ποσότητα Ποσότητα

((Q)Q)

Τιµή Τιµή ((P)P)

1

3

5

7

9

8

5

3

2

1

6

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 11

Ισορροπία Ισορροπία µε µονοπώλιοµε µονοπώλιο

! Το κέρδος του µονοπωλητή µεγιστοποιείται όταν το οριακό έσοδο είναι ίσο µε το οριακό κόστος

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 12

Ισορροπία µε µονοπώλιοΙσορροπία µε µονοπώλιο! Το οριακό έσοδο του µονοπωλητή δεν ισούται µε την τιµή, καθώς ό µονοπωλητής δεν είναι αποδέκτης της τιµής, δηλαδή, ο µονοπωλητής λαµβάνει υπόψη του την σχέση τιµής και ποσότητας

( ) MCqqqpTCTRq

−=−=Πmax

MCpqqpMCpq

qp

q=+

∂∂⇒=−+

∂∂=

∂Π∂ 0

Η συνθήκη πρώτου βαθµού µας δίνει

7

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 13

Ισορροπία µε µονοπώλιοΙσορροπία µε µονοπώλιο! Το οριακό έσοδο του µονοπωλητή είναι µεγαλύτερο από την τιµή,

καθώς η καµπύλη ζήτησης έχει αρνητική κλίση

ppqqpMR <+

∂∂=

−=

+

∂∂=+

∂∂=

ε111 p

pq

qpppq

qpMR

! Επίσης καλό είναι να θυµηθούµε την σχέση MR και ελαστικότητας της ζήτησης

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 14

Ισορροπία µε µονοπώλιοΙσορροπία µε µονοπώλιο! Τα κέρδη του µονοπωλητή είναι:

! Τα οποία στο παράδειγµά µας είναι:

( )[ ]qATCqpTCTR −=−=Π

( )[ ] ( ) 6$357 =−=−=Π qATCqp

! Ο µονοπωλητής λοιπόν έχει κέρδος όταν

ATCp >

8

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 15

Ισορροπία µε µονοπώλιοΙσορροπία µε µονοπώλιο! Υπάρχουν όµως περιπτώσεις που βραχυχρόνια δεν έχουµε κέρδη ή ακόµη παρατηρούνται ζηµίες

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 16

Μονοπώλιο και τέλειος Μονοπώλιο και τέλειος ανταγωνισµόςανταγωνισµός

! Ο µονοπωλητής µπορεί να πουλάει σε p>MC. Εποµένως µειώνει την ποσότητα που πουλά έτσι ώστε να µεγαλώνει η διαφορά µεταξύ pκαι MC.

QQM QC

P

PM

PC

M

C

SS, MCMC

DDMRMR

9

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 17

ΠλεόνασµαΠλεόνασµακαταναλωτώνκαταναλωτών

Μονοπώλιο και τέλειος Μονοπώλιο και τέλειος ανταγωνισµόςανταγωνισµός

! Παρόµοια µε την περίπτωση επιβολής φόρου έχουµε µία αναδιανοµή από τους καταναλωτές στον µονοπωλητή (αντί της κυβέρνησης) και απώλειες για την κοινωνία σαν σύνολο

QM

PMM

MRMR

QC

P

PCC

SS

DD

SS, MCMC

Πλεόνασµα Πλεόνασµα παραγωγών παραγωγών

Μη Μη αντισταθµιζόµενη αντισταθµιζόµενη

απώλειααπώλεια

Αναδιανοµή από Αναδιανοµή από τους καταναλωτές τους καταναλωτές στον µονοπωλητήστον µονοπωλητή

Πλεόνασµα Πλεόνασµα ΚαταναλωτώνΚαταναλωτών

ΚέρδηΚέρδηµονοπωλητήµονοπωλητή

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 18

Μονοπώλιο και τέλειος Μονοπώλιο και τέλειος ανταγωνισµόςανταγωνισµός

! Καθώς το µονοπώλιο είναι πολύ πιο επικερδές από µια ανταγωνιστική επιχείρηση, υπάρχουν µεγάλα κίνητρα να δαπανηθούν µεγάλα ποσά για την δηµιουργία ή εκµετάλλευση µονοπωλίων (rent-seeking activities)

! Εποµένως µέρος των αναµενόµενων κερδών από το µονοπώλιο, µπορεί να δαπανηθούν σε δραστηριότητες κατάκτησης µονοπωλιακών δικαιωµάτων, δραστηριότητες ι οποίες ελάχιστα παραγωγικές είναι. Εποµένως, ένα µέρος των αναδιανεµόµενων πλεονασµάτων µπορεί να χαρακτηριστεί σαν µη αντισταθµιζόµενη απώλεια

10

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 19

Μονοπώλιο και τέλειος Μονοπώλιο και τέλειος ανταγωνισµόςανταγωνισµός

! Τα θετικά στοιχεία του µονοπωλίου

Τα θετικά από την λειτουργία ενός µονοπωλίου µπορούν να προκύψουν εάν υπάρχουν οικονοµίες κλίµακας που µπορεί να εκµεταλλευτεί το µονοπώλιο, ή εάν γίνουν σηµαντικές επενδύσεις σε έρευνα που να οδηγήσει στη µείωση του κόστους

Ισορροπία µε τέλειο ανταγωνισµό

Ισορροπία µε µονοπώλιο

Μείωση κόστους

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 20

Κρατική πολιτική απέναντι στα Κρατική πολιτική απέναντι στα µονοπώλιαµονοπώλια

! Καθώς το µονοπώλιο οδηγεί σε µη αντισταθµιζόµενες απώλειες (δηλαδή σε µη άριστη κατανοµή των παραγωγικών συντελεστών) χρειάζεται η κρατική παρέµβαση

! Η κρατική παρέµβαση παίρνει τη µορφή:" Βελτίωση / υποστήριξη του ανταγωνισµού µέσω της Επιτροπής Ανταγωνισµού

" Ρυθµιστικές παρεµβάσεις στα µονοπώλια" Κρατικοποιήσεις µονοπωλίων

11

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 21

Κρατική πολιτική απέναντι στα Κρατική πολιτική απέναντι στα µονοπώλιαµονοπώλια

! Βελτίωση / υποστήριξη του ανταγωνισµούΗ αντιµονοπωλιακή δίνει τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να περιορίσει την δύναµη των µονοπωλίων" Αποτρέποντας µη κοινωνικά ωφέλιµες συγχωνεύσεις

" ∆ιαχωρίζοντας υπάρχουσες επιχειρήσεις σε µικρότερες

" Αποτρέποντας τις επιχειρήσεις να δρουν µε τρόπους που µειώνουν τον ανταγωνισµό στην αγορά

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 22

Κρατική πολιτική απέναντι στα Κρατική πολιτική απέναντι στα µονοπώλιαµονοπώλια

! Ρυθµιστικές παρεµβάσεις στα µονοπώλιαΣτην περίπτωση των φυσικών µονοπωλίων η κυβέρνηση µπορεί να παρέµβει και να καθορίσει τα όρια και το πλαίσιο των τιµολογιακών πολιτικών για να προστατεύσει τους καταναλωτέςΤέτοιες τιµολογιακές πολιτικές είναι:

o Τιµολόγηση σύµφωνα µε το οριακό κόστοςo Τιµολόγηση σύµφωνα µε το µέσο κόστοςo Ελεγχόµενο κέρδος (σαν ποσοστό επί του κεφαλαίου;)

QDD

MCMCATCATC

P

ζηµιά

12

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 23

Κρατική πολιτική απέναντι στα Κρατική πολιτική απέναντι στα µονοπώλιαµονοπώλια

! Κρατικοποιήσεις µονοπωλίωνΑντί το κράτος να παρεµβαίνει µε ρυθµιστικό ρόλο, µπορεί να αναλάβει τη διαχείριση του φυσικού µονοπωλίουΠαραδείγµατα:

" Οργανισµοί κοινής ωφέλειας" Ταχυδροµεία" Τηλεπικοινωνίες" Ηλεκτρισµός

" Εθνικά σηµαντικοί κλάδοι

Προβλήµατα αποδοτικότητας και γραφειοκρατίας

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 24

Ισορροπία µε µονοπώλιο Ισορροπία µε µονοπώλιο (διακριτή τιµή)(διακριτή τιµή)

! Ως τώρα εξετάσαµε τη συµπεριφορά του µονοπωλίου υποθέτοντας ότι διαθέτει το προϊόν του µε ενιαία τιµή, αλλά αυτή δεν είναι η πιο κερδοφόρα τιµολογιακή πολιτική

! Το µονοπώλιο µπορεί να αυξήσει τα κέρδη του χρεώνοντας διαφορετικές τιµές στους καταναλωτές ανάλογα µε την προθυµία τους να πληρώσουν, δηλαδή ακολουθώντας διακριτή πολιτική τιµών

13

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 25

Ισορροπία µε µονοπώλιο Ισορροπία µε µονοπώλιο (διακριτή τιµή)(διακριτή τιµή)

! Όσο περισσότερο µπορεί να διαφοροποιεί την τιµή που χρεώνει ο µονοπωλητής τόσο µεγαλώνει τα συνολικά του έσοδα

DD

PP

QQ

Συνολικά έσοδα = $24

+ Συνολικά έσοδα = $28

+ Συνολικά έσοδα = $30++

431 2

6

8

7

9

Μεγιστοποίηση εσόδων µε ενιαία τιµή

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 26

Ισορροπία µε µονοπώλιο Ισορροπία µε µονοπώλιο (διακριτή τιµή)(διακριτή τιµή)

! Είδη διακριτικής πολιτικής τιµών" Βασισµένη στην ποσότητα που πωλείται

" Τιµές συνδροµών αντί µεµονωµένων αγορών εισιτηρίων, περιοδικών κλπ

" Βασισµένη στον τύπο του αγοραστή" ∆ιαφοροποίηση τιµών αεροπορικών εισιτηρίων" Κουπόνια εκπτώσεων

" Βασισµένη και σε ποσότητα αλλά και χαρακτηριστικά καταναλωτή

" Φτηνότερα αεροπορικά εισιτήρια και λόγο έγκυρης κράτησης αλλά και χρήσης κάρτας συχνών πτήσεων

14

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 27

Ισορροπία µε µονοπώλιο Ισορροπία µε µονοπώλιο (διακριτή τιµή)(διακριτή τιµή)

! Τα όρια της χρέωσης διακριτών τιµώνΟ µονοπωλητής µπορεί να χρεώνει διαφορετικές τιµές εάν:" Μπορεί να διακρίνει µεταξύ διαφορετικών οµάδων καταναλωτών µε διαφορετική ελαστικότητα ζήτησης

" Εάν το αγαθό που πουλά σε διαφορετικές τιµές δεν µπορεί να µεταπωληθεί σε µια δευτερογενή αγορά

" Πολύ δύσκολο να χρεωθούν διαφορετικές τιµές σε διαρκή αγαθά

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 28

Ισορροπία µε µονοπώλιο Ισορροπία µε µονοπώλιο (διακριτή τιµή)(διακριτή τιµή)

! Στην περίπτωση της χρέωσης τέλεια διακριτών τιµών ο µονοπωλητής µπορεί να καρπωθεί το σύνολο του πλεονάσµατος των καταναλωτών.

! Στην περίπτωση αυτή δεν έχουµε µη αντισταθµιζόµενηαπώλεια, ο µονοπωλητής παράγει το άριστο µέγεθος

DD

PP

QQ

MCMC

ACAC

Μονοπωλιακήισορροπία

Ισορροπία τέλειου ανταγωνισµού

15

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 29

ΠερίληψηΠερίληψη! Μονοπώλιο είναι η µορφή αγοράς στην οποία υπάρχει µόνο µία επιχείρηση

! «Βλέπει» την συνολική ζήτηση της αγοράς! Το οριακό έσοδο του µονοπωλητή είναι πάντα µικρότερο της τιµής, MR>AR=P

! Παράγει όπου MR=MC! Εποµένως, P>MC! Εποµένως, QC>QM! Ως εκ τούτου έχουµε µη αντισταθµιζόµενες απώλειες

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 30

ΠερίληψηΠερίληψη! Η κρατική παρέµβαση για την προστασία των καταναλωτών µπορεί να πάρει τις εξής µορφές" Βελτίωση / υποστήριξη του ανταγωνισµού µέσω της Επιτροπής Ανταγωνισµού

" Ρυθµιστικές παρεµβάσεις στα µονοπώλια" Κρατικοποιήσεις µονοπωλίων

! Η παρέµβαση δικαιώνεται εάν τα οφέλη είναι µεγαλύτερα από τις πιθανές µειώσεις κόστους και το κόστος της παρέµβασης

16

Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 31

ΠερίληψηΠερίληψη! Ο µονοπωλητής µπορεί να αυξήσει τα κέρδη του παραπάνω χρεώνοντας διαφορετικές τιµές για το ίδιο προϊόν. Προϋποθέσεις:" Ικανότητα διαχωρισµού καταναλωτών σε οµάδες" Απουσία δευτερογενούς αγοράς

! Η πολιτική διακριτών τιµών αυξάνει την ανισότητα αλλά µειώνει την µη αντισταθµιζόµενη απώλεια

ΜΟΝΟΠΩΛΙΟΜΟΝΟΠΩΛΙΟ

Τέλος Κεφαλαίου 12