Παγκόσμια Ιστορία 4

Ο άνθρωπος απέναντι στον εαυτό του – Μέρος Β’

Μαρία Ευθυμίου

© Mathesis

2

Το Προσωπικό

Στέφανος Τραχανάς

Διευθυντής

Ο Στέφανος Τραχανάς διδάσκει, μεταξύ άλλων, κβαντική φυσική και

διαφορικές εξισώσεις στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης από

το 1983 έως σήμερα. Είναι συγγραφέας εννέα πανεπιστημιακών

συγγραμμάτων στα παραπάνω πεδία και ενός βιβλίου για το ευρύτερο

μορφωμένο κοινό με τίτλο Το φάντασμα της όπερας: Η επιστήμη στον πολιτισμό μας. Το

βιβλίο του, An Introduction to Quantum Physics, κυκλοφορεί σύντομα από τον εκδοτικό

οίκο Wiley. Το 2003 ανακηρύχτηκε σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Κρήτης ενώ το

2012 του απονεμήθηκε το Εθνικό βραβείο εξαίρετης πανεπιστημιακής διδασκαλίας, το οποίο

επιδίδεται από τον Πρόεδρο της ελληνικής δημοκρατίας. Για το σύνολο της προσφοράς του

τιμήθηκε το 2015 με τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Φοίνικα της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ως

ιδρυτικό μέλος και διευθυντής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης μέχρι το 2013 είχε

τη βασική ευθύνη για τη δημιουργία του πρώτου πανεπιστημιακού εκδοτικού οίκου της χώρας.

Τα τελευταία χρόνια το όνειρό του είναι η διαδικτυακή εκπαίδευση και το νέο είδος

εκπαιδευτικού υλικού που θα χρειαστεί για να την στηρίξει. Πιστεύει ότι η χώρα δεν μπορεί

να μείνει έξω από τις επαναστατικές αλλαγές που συντελούνται αλλού σε αυτό το θέμα και γι'

αυτόν το σκοπό πήρε την πρωτοβουλία για την ίδρυση του Mathesis — ενός ιδιαίτερου

τμήματος των ΠΕΚ— στο οποίο και προσφέρει εθελοντικά την εργασία του τόσο ως

διευθυντής του (πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης) όσο και ως δάσκαλος ή

συγγραφέας. Η επιτυχία του «πειράματος» είναι το προσωπικό του στοίχημα για τα επόμενα

χρόνια.

Νίκος Γκικόπουλος

Τεχνικός υπεύθυνος

Συνεργάζεται με τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης από το 2011 ως τεχνικός

πληροφορικής αρχικά για την κατασκευή ενός ειδικού διαδικτυακού και διαδραστικού βιβλίου

και την παραμετροποίηση του λογισμικού αυτοματοποιημένης εξέτασης των χρηστών του.

Ενώ από το 2014 και μετά είναι ο τεχνικός υπεύθυνος του Mathesis με τη βασική ευθύνη τόσο

για την παραμετροποίηση της πλατφόρμας OpenEdX, όσο και τη βιντεοσκόπηση των

μαθημάτων του.

Μετά τις σπουδές του στην Αγγλία ασχολήθηκε ενεργά με την διδασκαλία Η/Υ και την

ανάπτυξη (διαδικτυακών και μη) εφαρμογών πληροφορικής και πολυμέσων στο

Πανεπιστήμιο και το ΤΕΙ Κρήτης, και ως Διαχειριστής Συστημάτων και δικτύων στο

Υπολογιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου, καθώς και στις αθλητικές εγκαταστάσεις του Δήμου

Ηρακλείου. Παράλληλα συνεργάστηκε με το ΙΤΕ για τις ανάγκες του έργου D- Space στο

οποίο ανέπτυξε εφαρμογές αυτοματοποίησης και απομακρυσμένης διαχείρισης των

τηλεσκοπίων και άλλων αστρονομικών οργάνων για το Αστεροσκοπείο του Σκίνακα.

3

Επίσης εργάσθηκε ως ερευνητής πληροφορικής στο τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης της

FORTHnet A.E, καθώς και σε διάφορες επιχειρήσεις του Ιδιωτικού Τομέα για την

δημιουργία λογισμικού, κατασκευή ιστοσελίδων, ανάπτυξη και τεχνική υποστήριξη δικτύων,

σεμινάρια κ.ά.

Δημήτρης Αγγελάκης

Προγραμματισμός και τεχνική υποστήριξη πλατφόρμας, παραγωγή μαθημάτων του

Mathesis

Συνεργάζεται με τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις από το 2015 και ασχολείται με τον

προγραμματισμό και την τεχνική υποστήριξη της πλατφόρμας OpenEdX και την παραγωγή

μαθημάτων του Mathesis.

Μετά τις μεταπτυχιακές σπουδές του στην Αγγλία δούλεψε για 13 χρόνια ως

προγραμματιστής διαδικτυακών εφαρμογών στο τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης της εταιρεία

Forthnet SA όπου ασχολήθηκε κυρίως με την ανάπτυξη ευρωπαϊκών projects και εν συνεχεία

στο τμήμα μηχανογράφησης στο οποίο ασχολήθηκε με εσωτερικά projects της εταιρείας.

Από το 2013 έως το 2015 υπήρξε συνιδρυτής και core developer, server & database

administrator της διαδικτυακής πλατφόρμας citybeez.gr.

Στο παρελθόν έχει διδάξει πληροφορική σε διάφορους εκπαιδευτικούς φορείς.

Κατερίνα Λιγκοβανλή

Υπεύθυνη Επικοινωνίας

Συνεργάζεται με το Mathesis από το 2015 ως υπεύθυνη επικοινωνίας του προγράμματος.

Έχει σπουδάσει Ιστορία και Φιλοσοφία της Επιστήμης και έχει λάβει διδακτορικό

δίπλωμα στη Βασική και Εφαρμοσμένη Γνωσιακή Επιστήμη, με βασικό ερευνητικό της

ενδιαφέρον την αλληλεπίδραση νόησης και συγκίνησης.

Στο παρελθόν έχει υπάρξει συντονίστρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Επιστημονικών

Ταινιών της Αθήνας (ISFFA).

Έχει διδάξει ψυχολογία των συγκινήσεων και μη λεκτική επικοινωνία σε μεταπτυχιακά

προγράμματα σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου,

ενώ έχει επίσης ασχοληθεί με τη μετάφραση και επιστημονική επιμέλεια σχετικών

επιστημονικών άρθρων και βιβλίων.

4

Διδάσκουσα

Μαρία Ευθυμίου

Γεννήθηκε στην Λάρισα το 1955.

Σπούδασε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ).

Ολοκλήρωσε τους κύκλους των Μεταπτυχιακών της Σπουδών στο

Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, στο Παρίσι.

Από το 1981 ανήκει στο Διδακτικό και Ερευνητικό Προσωπικό του Τμήματος Ιστορίας και

Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ. Στην τρέχουσα περίοδο κατέχει τον τίτλο της Αναπληρώτριας

Καθηγήτριας. Κατά τα τελευταία τρία έτη χρημάτισε Διευθύντρια του Τομέα Ιστορίας του

Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ.

Έχει εκπροσωπήσει την Ελλάδα σε Επιτροπές Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Έχει μετάσχει σε πολυάριθμα Διεθνή Συνέδρια Ιστορίας. Έχει συμμετάσχει σε δεκάδες

ατομικές και ομαδικές εκπαιδευτικές δράσεις σε επίπεδο Δευτεροβάθμιας και Τριτοβάθμιας

Εκπαίδευσης. Διδάσκει δωρεάν, σχεδόν καθημερινά, σε εσπερινή βάση, σε ολόκληρη την

Αττική και την Ελλάδα, κύκλους Παγκόσμιας και Ελληνικής Ιστορίας. Μέχρι στιγμής έχουν

παρακολουθήσει τα μαθήματα αυτά περί τα 30.000 άτομα.

Έχουν κυκλοφορήσει τρία βιβλία της. Έχουν δημοσιευθεί περισσότερα από πενήντα άρθρα

της σε Περιοδικά Ιστορίας, σε Πρακτικά Συνεδρίων Ιστορίας, σε ένθετα Ιστορίας. Έχουν

δημοσιευθεί πολυάριθμες παρεμβάσεις της και τοποθετήσεις της περί τα πανεπιστημιακά

στον Τύπο.

Κατά το έτος 2013 τιμήθηκε με το «Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας εις

μνήμην Β. Ξανθόπουλου – Στ. Πνευματικού».

Είναι μητέρα δύο ξεχωριστών νεαρών ανδρών και δύο υπέροχων νυφών. Είναι γιαγιά της

Μάγιας.

Έχει την τύχη να είναι φίλη δεκάδων άξιων, δημιουργικών, εργατικών, έντιμων και

φωτεινών ανθρώπων...

5

Διδακτικό υλικό Παγκόσμιας Ιστορίας

Overy, Richard, Άτλας της Παγκόσμιας Ιστορίας, εκδ. Καθημερινή, Αθήνα 2007.

Braudel, Fernand, Η Γραμματική των Πολιτισμών, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής

Τραπέζης, Αθήνα 2002.

Blainey, Geoffrey, Συνοπτική Ιστορία του Κόσμου, εκδ. Φυτράκη, Αθήνα 2004.

Mc Neil, William, Ιστορία της Ανθρώπινης Κοινωνίας (πρόκειται για την ελληνική έκδοση του

κλασικού έργου του συγγραφέα με τίτλο: The Rise of the West. A History of the Human

Community, The University of Chicago Press, 1963).

Stavrianos, L.S, A Global History. The Human Heritage, Prentice Hall, N.J. 1983.

Asimov, Isaac, Το Χρονικό του Κόσμου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013.

Roberts, J.M., Παγκόσμια Ιστορία, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 2002.

Harari, Yuval Noah, Sapiens. Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια,

Αθήνα 2015.

Μπαρρώ, Ζαν –Κλωντ - Μπιγκό, Γκιγιώμ, Η Ιστορία του κόσμου από τους προϊστορικούς

χρόνους ως τη σημερινή εποχή, εκδ. Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα 2009.

Διαμαντής, Απ. – Καρδάσης, Βασ., Από το Σχίσμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κοινωνία, Οικονομία,

Πολιτισμός στη Δεύτερη Χιλιετία, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2007

Hobsbaum, Eric, Η Εποχή των Επαναστάσεων (1789 -1848) / Η Εποχή του Κεφαλαίου (1848 -

1875) / Η Εποχή των Αυτοκρατοριών (1875 -1914). Και τα τρία αυτά βιβλία έχουν εκδοθεί από

το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ)

Hobsbaum, Eric, Η Εποχή των Άκρων (1914 -1991), εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 2003

Diamond, Jared, Όπλα, Μικρόβια και Ατσάλι. Οι τύχες των ανθρωπίνων κοινωνιών, εκδόσεις

Κάτοπτρο, Αθήνα 2006 (όπου και εκτεταμένη Βιβλιογραφία για θέματα Παγκόσμιας Ιστορίας)

G. Iggers - Q. Edward Wang, Παγκόσμια Ιστορία της σύγχρονης ιστοριογραφίας, Νεφέλη 2015

Και, για να το διασκεδάσετε

Standage, Tom, Η ιστορία του κόσμου σε έξι πιάτα, εκδόσεις Κέδρος

Standage, Tom, Η ιστορία του κόσμου σε έξι ποτήρια, εκδόσεις Κέδρος

6

Περιγραφή του μαθήματος

Στον τέταρτο και τελευταίο κύκλο της Παγκόσμιας Ιστορίας προσεγγίζουμε τα γεγονότα του 20ου αιώνα. Ενός αιώνα που σημαδεύτηκε από δύο αιματηρότατους Παγκοσμίους Πολέμους, από την άνοδο και πτώση ολοκληρωτικών καθεστώτων, από επιτυχείς ή ανεπιτυχείς εξεγέρσεις και επαναστάσεις, από τον Ψυχρό Πόλεμο αλλά και από την εκτίναξη των εφευρέσεων και της τεχνολογίας με την εμφάνιση της πιο πρόσφατης Επανάστασης του ανθρώπου, της Ηλεκτρονικής Επανάστασης. Στη διάρκεια του αιώνα αυτού η ηγεμονία του κόσμου πέρασε από την Αγγλία στις ΗΠΑ, με την Κίνα να βρίσκει βηματισμό εκτίναξης στο παγκόσμιο στερέωμα στα μέσα της δεκαετίας του 1980, ούτως ώστε να απειλεί την κυριαρχία της τελευταίας. Για να κατανοήσουμε όμως τη διαδρομή υπεροχής της Δύσης, πιάνουμε πρώτα το νήμα εξέλιξης της Δυτικής Ευρώπης μετά τον Μεσαίωνα και τα βήματα που αυτή κατέκτησε σταδιακά μέσω της εμπορικής της αναδιοργάνωσης, της Αναγέννησης, της Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης, του Διαφωτισμού, του Εθνισμού, του Φιλελευθερισμού και του Κομμουνισμού -για πολλά από τα οποία, καίρια σημεία έχουν ήδη θιγεί στους τρεις προηγούμενους κύκλους του μαθήματος. Πρόκειται για κρίσιμες και σημαντικές στιγμές της ζωής του ανθρώπου. Ένα πικρό αλλά και μεγαλειώδες έπος του.

7

Εβδομάδα 1: Η Ευρώπη ανασυντίθεται 11

1.1: Η Ευρώπη στον Ύστερο Μεσαίωνα: Η θάλασσα δίνει τη διέξοδο 11

V1.1.1 Μετά την καταιγίδα, η γαλήνη (10΄) 11

V1.1.2 Η ανάκαμψη των ιταλικών ναυτικών πόλεων (7΄) 13

V1.1.3 Η Χάνσα των Γερμανών (Τευτόνων) εμπόρων (9΄) 14

V1.1.4 Ο Βορράς και ο Νότος συντονίζονται (7΄) 16

1.2: Η Ευρώπη στους Πρώιμους Νεότερους Χρόνους: Αστοί και Αναγέννηση 19

V1.2.1 Οι έμποροι υπονομεύουν το φεουδαρχικό σύστημα (7΄) 19

V1.2.2 Η πανώλης και η θέση των αγροτών (9΄) 20

V1.2.3 Εξέγερση, κοινοκτημοσύνη, ισότητα (11΄) 22

V1.2.4 Συναλλαγές πάνω σ’ ένα τραπέζι (9΄) 25

V1.2.5 Η Αναγέννηση ανοίγει ορίζοντες (11΄) 26

V1.2.6 Τιμή στον καλλιτέχνη (11΄) 29

Εβδομάδα 2: 19ος αιώνας: Εθνικά κράτη, αποικίες και ιδεολογίες 31

2.1: Δημιουργία κρατών και βασιλείων 31

V2.1.1 Η Ένωση του Κάλμαρ (5΄) 31

V2.1.2 Βασιλικές δυναστείες (11΄) 32

V2.1.3 Ευρώπη: εναλλαγή πρωτοπορίας (7΄) 34

V2.1.4 Μία μεγάλη ευρωπαϊκή δύναμη. Η Γαλλία (9΄) 36

V2.1.5 Η Γαλλική Επανάσταση (7΄) 37

V2.1.6 Μια πολιτικά πρωτοπόρα χώρα: η Αγγλία (7΄) 39

V2.1.7 Οι Γερμανοί επεκτείνονται (11΄) 40

2.2: Ο 19ος: Ένας γόνιμος αιώνας 43

V2.2.1 Στον 19ον αιώνα αλλάζουν πολλά (6΄) 43

V2.2.2 Δυτική Ευρώπη. Τα βήματα των αλλαγών (13΄) 44

V2.2.3 Δυτική Ευρώπη. Οι επιστημονικές κατακτήσεις (10΄) 46

V2.2.4 Οι ΗΠΑ παίρνουν την επιστημονική σκυτάλη (7΄) 48

V2.2.5 Στον 19ον αιώνα οι ΗΠΑ επεκτείνονται (11΄) 49

V2.2.6 Στην Αμερική! Στην Αμερική! (13΄) 52

2.3: 19ος αιώνας: Αποικίες και ιδεολογίες 55

V2.3.1 Οι αποικίες της Αγγλίας (7΄) 55

V2.3.2 Οι αποικίες της Γαλλίας (9΄) 56

V2.3.3 Εθνισμός και Λατινική Αμερική (7΄) 58

8

V2.3.4 Εθνισμός και Ευρώπη (7΄) 60

V2.3.5 Η Βιομηχανία και οι όροι και συνθήκες εργασίας (12΄) 61

V2.3.6 Φιλελευθερισμός και Κομμουνισμός (11΄) 65

V2.3.7 Η πρώτη κομμουνιστική εξέγερση είναι γεγονός (8΄) 67

Εβδομάδα 3: Από τη Ρωσική Αυτοκρατορία στην ΕΣΣΔ 69

3.1: Ρωσία: Η πορεία προς την Οκτωβριανή Επανάσταση 69

V3.1.1 Λένιν (7΄) 69

V3.1.2 1905: Η Ρωσία αλλάζει πολίτευμα (9΄) 70

V3.1.3 Οι Μπολσεβίκοι (7΄) 72

V3.1.4 Η δολοφονία του διαδόχου του αυστριακού θρόνου (9΄) 73

V3.1.5 Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκινά (12΄) 75

V3.1.6 Τώρα η Επανάσταση ή μετά; (11΄) 78

V3.1.7 Σε τεντωμένο σχοινί (10΄) 80

3.2: Η ώρα των ανατροπών 83

V3.2.1 Η Ρωσία στα χέρια της Δούμα (7΄) 83

V3.2.2 Οι ΗΠΑ μπαίνουν στον πόλεμο (6΄) 84

V3.2.3 Ο Λένιν επιστρέφει στη Ρωσία (8΄) 86

V3.2.4 Η Οκτωβριανή Επανάσταση είναι γεγονός (7΄) 87

V3.2.5 Η Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ (13΄) 88

V3.2.6 Η διαδοχή του Λένιν (7΄) 91

V3.2.7 Οι Κομμουνιστές διοικούν τη Ρωσία (13΄) 93

V3.2.8 Η τύχη των «αντιπάλων» (7΄) 95

Εβδομάδα 4: Φασισμός και ναζισμός στην Ευρώπη 97

4.1: Η περίοδος του Μεσοπολέμου 97

V4.1.1 Το τέλος των αυτοκρατοριών (8΄) 97

V4.1.2 Οι κυρώσεις πέφτουν στους ώμους της Γερμανίας (9΄) 98

V4.1.3 1919: Η Γερμανία θρηνεί «χαμένες πατρίδες» (8΄) 100

V4.1.4 Μονοκομματικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα (10΄) 102

V4.1.5 Το κραχ φέρνει οικονομικά, αλλά και πολιτικά, δεινά (5΄) 104

V4.1.6 Συνθήκες αμοιβαίας μη επιθέσεως (5΄) 105

4.2: Μουσολίνι και Χίτλερ 107

V4.2.1 Η Ιταλία σε μετάβαση (7΄) 107

V4.2.2 Ο Μπενίτο Μουσολίνι (4΄) 108

9

V4.2.3 Η Ιταλία υπό τον Μουσολίνι (10΄) 109

V4.2.4 Mare Nostrum (7΄) 111

V4.2.5 Αδόλφος Χίτλερ (7΄) 112

V4.2.6 H Γερμανία υπό τον Χίτλερ (11΄) 114

V4.2.7 Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1936 (5΄) 116

V4.2.8 Ο Ισπανικός Εμφύλιος (4΄) 117

Εβδομάδα 5: Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος 119

5.1: Πόλεμοι “άνθινοι”. Πόλεμοι αιματηροί 119

V5.1.1 "Άνθινος πόλεμος" (9΄) 119

V5.1.2 Μα, γιατί δεν αντιδρούν; (9΄) 120

V5.1.3 Συνθήκη Ρίμπεντροπ‐Μολότωφ (8΄) 122

V5.1.4 Ο πόλεμος ξεκινά (8΄) 124

V5.1.5 Κεραυνοβόλος πόλεμος (9΄) 125

V5.1.6 Ο Άξονας, ένας πανίσχυρος γίγαντας (7΄) 127

V5.1.7 Η εκκένωση στη Δουνκέρκη (4΄) 129

5.2: Η Αγγλία στέκεται όρθια 131

V5.2.1 Luftwaffe εναντίον RAF (8΄) 131

V5.2.2 Ουίνστον Τσώρτσιλ (8΄) 132

V5.2.3 Κοβεντρίρεν (9΄) 134

V5.2.4 H μάχη για τη Β. Αφρική (11΄) 136

5.3: Ο Χίτλερ εισβάλλει στη Ρωσία 139

V5.3.1 Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα (10΄) 139

V5.3.2 Κι όμως, το Λένινγκραντ αντέχει (6΄) 140

V5.3.3 Μπροστά στη Μόσχα, το σκηνικό ανατρέπεται (8΄) 142

V5.3.4 Αντοχή και παραγωγικότητα (6΄) 143

V5.3.5 Μπροστά στον στόχο, η ιδεολογία έρχεται δεύτερη (7΄) 144

V5.3.6 Η μάχη του Στάλινγκραντ (11΄) 146

Εβδομάδα 6: Ο μεταπολεμικός κόσμος 149

6.1: Ο πόλεμος τελειώνει… 149

V6.1.1 Οι Αμερικανοί δρουν στην Ευρώπη (13΄) 149

V6.1.2 Η απόβαση στη Νορμανδία (13΄) 151

V6.1.3 Η ώρα του Βερολίνου (9΄) 154

V6.1.4 Μια βιομηχανία εξόντωσης (4΄) 156

10

6.2: …αλλά όχι και το πολεμικό κλίμα 157

V6.2.1 Ο Ψυχρός Πόλεμος (6΄) 157

V6.2.2 Ο κύκλος του Ψυχρού Πολέμου (5΄) 158

V6.2.3 Το πιο καυτό σημείο: το Βερολίνο (7΄) 159

V6.2.4 Όλα είναι κύκλος (8΄) 161

V6.2.5 Καταρρεύσεις και ανασυνθέσεις (9΄) 162

V6.2.6 Μία ταραγμένη περιοχή: η Μέση Ανατολή (5΄) 164

V6.2.7 Κιμπούτζ (5΄) 165

V6.2.8 Απάρτχαϊντ (7΄) 167

Χρονολόγιο – Παγκόσμια Ιστορία 4: Ο άνθρωπος απέναντι στον εαυτό του – Μέρος Β’ 170

11

Εβδομάδα 1: Η Ευρώπη ανασυντίθεται

1.1: Η Ευρώπη στον Ύστερο Μεσαίωνα: Η θάλασσα δίνει τη διέξοδο

V1.1.1 Μετά την καταιγίδα, η γαλήνη (10΄)

https://www.youtube.com/watch?v=Rki4W5dkPXE

απομαγνητοφώνηση Tal / αντιπαραβολή kpasisi

Η Ρωσία στις αρχές του 20ού αιώνα θα βρεθεί μπροστά στην πρόκληση του εκσυγχρονισμού, δηλαδή το να γίνει βιομηχανική χώρα δυτικού τύπου, και ταυτοχρόνως θα βρεθεί μπροστά στην πρόκληση να υιοθετήσει τη θεωρία της κομμουνιστικής κοινοκτημοσύνης που είχαν συλλάβει ο Μαρξ και ο Ένγκελς στον γερμανικό 19ο αιώνα. Τι συμβαίνει και αυτή η Δυτική Ευρώπη ξανά παράγει όλες τις ιδεολογίες πάνω στις οποίες θα κεντηθεί η εξέλιξη; Και η Βιομηχανική Επανάσταση, και η ελεύθερη οικονομία —αυτό που ονομάζεται “καπιταλισμός”—, και αυτό που ονομάζεται “κομμουνισμός” και ο φιλελευθερισμός —όλες οι ιδεολογίες—, ο Διαφωτισμός, προέκυψαν από την ίδια πηγή: τη Δυτική Ευρώπη. Η Ρωσία, δηλαδή, από όλες τις πλευρές είναι αντιμέτωπη με τις εξελίξεις της Δυτικής Ευρώπης, που μέσα στη χώρα της θα πάρουν τη μια ή την άλλη πορεία. Τι συμβαίνει μ’ αυτή τη Δυτική Ευρώπη; Τι συνέβη τελικά και έγινε ο πλοηγός εξελίξεων για όλη τη Γη, ακόμη και γι’ αυτούς οι οποίοι αντιτίθενται στη Δυτική Ευρώπη; Η Δυτική Ευρώπη ήταν ο κεντρικός πόλος όλων των ωριμάνσεων και των συζητήσεων. Θα πάρουμε τώρα τη μηχανή του χρόνου να γυρίσουμε πίσω —με κάποια βήματα— για να δούμε με έναν γρήγορο ρυθμό με ποιους ρυθμούς η δυτική Ευρώπη, και αργότερα και οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής που είναι παράρτημα των πολύ επιτυχημένων χωρών της δυτικής Ευρώπης, δηλαδή της Αγγλίας κατά κύριο λόγο και δευτερευόντως της Γαλλίας, η Βόρεια Αμερική [γενικά]. Τι συνέβη και σε αυτές εδώ τις περιοχές η ιστορία της ανθρωπότητας τα τελευταία χίλια χρόνια οδήγησε έτσι τα πράγματα, ώστε να γίνουν αυτές οι ατμομηχανές των εξελίξεων.

Είπαμε σε πολύ προηγούμενές μας ενότητες για τα όσα συνέβησαν στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, για τη διάλυση αυτής της αυτοκρατορίας, για το γερμανικό στοιχείο, το οποίο έπαιξε ρόλο στη διάλυση αυτής της αυτοκρατορίας και για το γερμανικό στοιχείο, το οποίο ξανάρχισε να στήνει τη διαλυμένη Δυτική Ευρώπη με τα μεγάλα γερμανικά κράτη και κυρίως εκείνο του Καρλομάγνου κ.λπ. Στη διάρκεια αυτών των αιώνων, θυμίζω ότι, εκτός από τους διάφορους βάρβαρους λαούς που χτύπησαν την Ευρώπη και τη διέλυσαν και άλλαξαν και τη δημογραφία της, δημιουργήθηκε και ένα σύστημα εκμετάλλευσης της γης και πολιτικό σύστημα που ονομάζεται “φεουδαρχικό σύστημα”. Αυτό το φεουδαρχικό σύστημα στηριζόταν στην εκμετάλλευση της γης και στη δημιουργία ενός κάποιου κλίματος ασφάλειας και για τους αγρότες και για τους φεουδάρχες, με κύριο μέσο τη χρήση των ενόπλων τους, που ήταν οι ιππότες. Αυτό το σχήμα είναι ένα σχήμα μιας περιόδου η οποία έχει διαλυμένη ή πάρα πολύ αδύναμη την αστική της οικονομία, καθώς τα χτυπήματα των Αράβων στη Μεσόγειο, οι επιδρομές των Βίκινγκς στη Βαλτική και στη Βόρεια Θάλασσα και στον Ατλαντικό Ωκεανό, οι επελάσεις των Τούρκων στα ανατολικά είχαν δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα στην κίνηση του θαλασσίου εμπορίου. Όλα αυτά μαζί έπνιγαν την οικονομία της Δυτικής Ευρώπης μέχρι περίπου το 1000-1100, που ακόμα συνεχίζονται οι δράσεις των Βίκινγκς και έχουμε και τα

https://www.youtube.com/watch?v=Rki4W5dkPXEhttps://www.youtube.com/watch?v=Rki4W5dkPXE

12

τελευταία ξέφτια της δράσης των ανθρώπων της στέπας, τουλάχιστον ως προς τη δυτική Ευρώπη.

Όμως μετά το 1100, δηλαδή μπαίνοντας πια στον 11ο αιώνα, και κυρίως στον 12ο και όσο πάμε και στον 13ο και 14ο αιώνα, η Ευρώπη μπαίνει σε μια πορεία ηρεμίας —ιδίως η δυτική Ευρώπη—, καθώς οι Βίκινγκς σταματούν να είναι τόσο πια επιθετικοί και σταδιακά σταματούν πλέον τις δράσεις τους, εγκαθίστανται ξανά στις περιοχές από τις οποίες είχαν ξεκινήσει και δημιουργούν περίπου τα κράτη που σήμερα γνωρίζουμε: τη Δανία, τη Σουηδία και τη Νορβηγία. Από την άλλη πλευρά καθώς ηρεμούν οι θάλασσες, οι Βίκινγκς —όπως είπαμε— αποχωρούν από αυτή την επιθετικότητα, η Μεσόγειος αποκτά ξανά ελευθερία δράσεως, διότι οι Άραβες οι οποίοι είχαν κατακτήσει στο 800, στο 900 μ.Χ. την Κρήτη, την Κύπρο, όλα τα μεγάλα νησιά της Μεσογείου (Σικελία, Κορσική κ.λπ.), απομακρύνονται και επομένως ανοίγει η θάλασσα στο εμπόριο.

Ποιος θα επωφεληθεί από αυτές τις καινούριες δυνατότητες που δίδονται εκεί μετά το 1100; Θα επωφεληθούν πρώτα πρώτα οι στεριανοί και οι ναυτικοί έμποροι (οι έμποροι της θάλασσας και οι έμποροι της στεριάς). Οι έμποροι της ξηράς δεν είναι ακόμη κάτι σπουδαίο, αλλά καθώς αρχίζει να γίνεται κατανοητό ότι έπαψε η μεγάλη ανασφάλεια, οι άνθρωποι στα διάφορα φέουδα, που είχαν συνηθίσει να είναι συνεχώς τρομαγμένοι και να περιμένουν και πολλές φορές να γίνονται επιδρομές κάποιων ληστών, κάποιων σφαγέων, κάποιων βιαστών που ήταν μέσα στη ζωή τους, που τους είχαν ρημάξει τη ζωή τους για τόσους αιώνες, τώρα αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι δεν είναι τόσο επικίνδυνα τα πράγματα. Δεν βλέπουνε συχνά επιδρομές εναντίον τους και κάποιοι αρχίζουν και ξεθαρρεύουν να πουλήσουν λίγο παραπάνω, κάτι. Πού θα πουλήσουν το κάτι που ίσως σκέφτονται ότι μπορεί να πουληθεί; Οι χώροι οι οποίοι βοήθησαν την ανάκαμψη του εμπορίου στη δυτική Ευρώπη ήταν κυρίως οι εμποροπανηγύρεις, οι θρησκευτικές εμποροπανηγύρεις, διότι υπήρχε η συνήθεια σε διάφορες γιορτές αγίων, εκεί επειδή μαζεύονταν άνθρωποι για να τιμήσουν την τάδε ή τον τάδε άγιο, να μαζεύονται απέξω από την εκκλησία, να γίνεται ένα μικρό παζαράκι από κάποια άτομα που σκέφτονταν ότι εδώ μαζεύονται πιστοί, θα αγοράσουν και κάτι, να τους πουλήσω το κάτι.

Σταδιακά, λοιπόν, αυτές οι θρησκευτικές εμποροπανηγύρεις θα γίνουν ο μοχλός γύρω από τον οποίον θα βελτιωθεί η οικονομία και θα αρχίσει να κινείται η οικονομία, η οποία στη στεριά μπορεί πια να είναι πιο άνετη στο να κινηθεί, από το γεγονός ότι και οι δρόμοι γίνονται πιο ασφαλείς. Δηλαδή, παλαιότερα δεν τολμούσες να βγεις και να πορευτείς στους δρόμους, διότι εκεί ήσουν εκτεθειμένος σε κινδύνους και γι’ αυτό είχαν τα μονοπάτια αφεθεί. Τώρα, καθώς αισθάνονται ότι υπάρχει βελτίωση της κατάστασης, οι άνθρωποι παίρνουν τα παλιά μονοπάτια, αρχίζει να βελτιώνεται, να διορθώνεται το πεσμένο γεφύρι, να γίνονται τα έργα τα οποία βοηθούν τη μικρή κινητικότητα σε τοπικό επίπεδο, που σταθερά το ένα μετά το άλλο βοηθούν τον εμπορευόμενο να βγει στον δρόμο και κάτι να πουλήσει και βεβαίως να στοχεύσει σε κάποια εμποροπανήγυρη.

Έτσι ανακάμπτει σιγά σιγά, χωρίς πολλά πολλά, το εμπόριο εκεί μετά τον 11ο αιώνα και τον 12ο αιώνα, αλλά η ζώνη στην οποία το εμπόριο ανακάμπτει δυναμικότερα —και αυτό είναι φυσικό— είναι η θαλάσσια ζώνη, γιατί το εμπόριο της θάλασσας είναι πιο εύκολο από το εμπόριο της στεριάς, καθώς στη στεριά υπάρχουν οι κίνδυνοι των ζώων, των ληστών, το κακοτράχαλο του εδάφους, η πολιτική περιπλοκότητα. Κάθε τόσο, καθώς κινείσαι στην ύπαιθρο, μπαίνεις από το ένα φέουδο στο άλλο, βρίσκεσαι μπροστά σε νέες καταστάσεις μπροστά σε νέες καταστάσεις, σε εκπλήξεις θετικές [ή] αρνητικές, δεν ξέρεις ακριβώς τι θα σου

13

συμβεί. Η θάλασσα είναι πιο ενιαία και έτσι η ανάκαμψη της θάλασσας θα γίνει με πιο πλήρη τρόπο και πιο αποφασιστικά και ολοκληρωμένα από εκείνη της στεριάς.

V1.1.2 Η ανάκαμψη των ιταλικών ναυτικών πόλεων (7΄)

https://www.youtube.com/watch?v=tByMzYqKw6Y

απομαγνητοφώνηση Olvia / αντιπαραβολή Lemonia9

Οι πλευρές της θάλασσας, όπως είπαμε, είναι πιο ευνοϊκές για το εμπόριο, και τούτο διότι η θάλασσα είναι ενιαία· όχι ότι κι εκεί δεν υπάρχουν κίνδυνοι, φυσικά και υπάρχουν, δεν είναι τόσο απλό. Και εκεί είναι τρικυμίες, υπάρχουν πειρατές, κουρσάροι· και εκεί υπάρχουν κίνδυνοι, αλλά προσφέρεται [η θάλασσα] στη γρηγορότερη ανάκαμψη.

Ποια ζώνη θα επωφεληθεί πρώτη από αυτή την ανάκαμψη; Η ζώνη της Μεσογείου. Εδώ, στη Μεσόγειο, πόλεις της Ιταλίας — η οποία Ιταλία βρίσκεται στο κέντρο της Μεσογείου και είναι το σχήμα της τέτοιο που ακουμπά και προς τη νότιο… Η Ιταλία είναι μακρόστενη περιοχή. Οι βόρειές της μασχάλες ακουμπούν σχεδόν στην κεντρική Ευρώπη και επομένως από εκεί μπορούν να τροφοδοτούνται με εμπορεύματα που έρχονται από την κεντρική και βορειότερη Ευρώπη, ενώ είναι εκτεθειμένη στο κέντρο της Μεσογείου, σε καλό σημείο, που επιτρέπει στην Ιταλία να κυκλοφορεί και προς τα δυτικότερα της Μεσογείου και προς τα ανατολικότερα της Μεσογείου.

Εκεί, γύρω στο 1100-1200 για το οποίο συζητούμε, η περιοχή της Μεσογείου η οποία ακόμη κρατά δυνάμεις είναι η ανατολική πλευρά, με το Βυζάντιο —παρότι έχει μπει σε παρακμή— να έχει ακόμη έκταση και παρουσία. Εκεί, γύρω στο 1100, οι υπόλοιπες ακτές της Μεσογείου βρίσκονται υπό αραβικό έλεγχο, κάτι το οποίο δεν εμποδίζει όμως τις εμπορικές συναλλαγές, γιατί στα εμπορεία της ανατολικής Μεσογείου έμποροι έρχονταν, έκαναν συναλλαγές και ανταλλάσσονταν προϊόντα από τη μια και από την άλλη περιοχή.

Οι πόλεις, λοιπόν, της Ιταλίας είναι οι πρώτες οι οποίες επωφελούνται από τις εξελίξεις, με πιο εντυπωσιακή στην ανάπτυξή της την πόλη της Βενετίας. Η Βενετία βρίσκεται στο βόρειο άκρο της Αδριατικής, πολύ κοντά στην Ελβετία, κοντά στους δρόμους των Άλπεων. Είναι μία πόλη —η οποία αρχικά βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Βυζαντίου, αργότερα έγινε ανεξάρτητη πόλη με δική της διοίκηση— ασφαλής μέσα στα τενάγη της. Η Βενετία είναι κτισμένη μέσα σε μία πολύ ρηχή θαλάσσια περιοχή —ένα τέναγος, μια λιμνοθάλασσα δηλαδή— και αυτό την καθιστά αρκετά ασφαλή από επιθέσεις που εκείνες τις εποχές υπήρχαν. Λόγω του ότι είναι ασφαλής και βρίσκεται σε αυτή την κομβική θέση, η Βενετία αναπτύσσει ένα ναυτικό που έμελλε να γίνει θρυλικό στην ιστορία της Μεσογείου αλλά και της Ευρώπης.

Οι Βενετοί δεν είναι μόνοι· δίπλα τους αναπτύσσονται και η Ανκόνα, η περιοχή του Αμάλφι —στον Νότο δηλαδή της Ιταλίας, πολύ δυναμική και αυτή— και σταδιακά η Γένοβα, η Φλωρεντία. Δημιουργούνται, δηλαδή, κόμβοι εμπορίου που συνδέονται κυρίως με το ναυτικό εμπόριο, που όμως το ναυτικό εμπόριο τροφοδοτείται από το στεριανό εμπόριο και, όπως είπαμε, η ανάπτυξη των πόλεων της Ιταλίας στηριζόταν στο γεγονός ότι μπορούσαν να κινηθούν στη θάλασσα και να τροφοδοτούνται και να τροφοδοτούν άλλα λιμάνια, αλλά και να δέχονται προϊόντα και να εξάγουν προϊόντα από δρόμους της στεριάς. Η Βενετία από αυτή την

https://www.youtube.com/watch?v=tByMzYqKw6Yhttps://www.youtube.com/watch?v=tByMzYqKw6Y

14

πλευρά ήταν σε εξαιρετική θέση τοποθετημένη, όπως και η Γένοβα. Οι δύο αυτές πόλεις είναι αντικριστές: η μία προς τις πλευρές της κεντρικής Ευρώπης —Ελβετία, γερμανικό κόσμο— και η άλλη προς τις πλευρές της δυτικής Ευρώπης — τη Γαλλία και τις περιοχές που σήμερα είναι βόρεια Ιταλία.

Οι Βενετοί θα πάρουν προνόμια από το Βυζάντιο, καθώς η Βυζαντινή Αυτοκρατορία στη δεκαετία του 1070 είχε μεγάλα θέματα με τις επιδρομές των Βίκινγκς (των Νορμανδών). Ζήτησε βοήθεια από τη Βενετία για να αντιμετωπίσει τους Νορμανδούς και ως αντάλλαγμα η Βενετία ζήτησε από το Βυζάντιο —από τους Κομνηνούς— προνόμια προσέγγισης των πλοίων της με τελείως ειδική μεταχείριση, όταν προσέγγιζαν για εμπόριο στα βυζαντινά λιμάνια. Το αποτέλεσμα ήταν, ναι μεν να αντιμετωπίσουν τους Νορμανδούς για το Βυζάντιο, αλλά να αποκτήσουν τελείως προνομιακή θέση στο εμπόριο του Βυζαντίου, το οποίο τελικά και πήραν στα χέρια τους αυτές οι ιταλικές πόλεις, στα 1100, στα 1200. Βέβαια, η Βενετία έχει μεγάλη παρουσία στα λιμάνια της Ανατολής, στην Αλεξάνδρεια, στην Κρήτη, σε όλες τις περιοχές του Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου, με αποτέλεσμα να γίνει η ναυαρχίδα της ανάπτυξης των ιταλικών πόλεων.

Η Βενετία θα λάμψει στον 12ο, 13ο, 14ο, 15ο, μέχρι και τον 17ο αιώνα. Στον 18ο αιώνα πλέον θα βρεθεί σε παρακμή. Όμως είχε μια λαμπρή πορεία, στη διάρκεια της οποίας συγκρούστηκε βαρύτατα με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, όταν οι Τούρκοι έκαμψαν τη δύναμη του Βυζαντίου και κυριάρχησαν στην ανατολική Μεσόγειο. Η Βενετία δηλαδή θα μεταμορφωθεί, όχι μόνο στον μεγάλο παράγοντα εμπορίου και αναζωογόνησης της οικονομίας —όχι μόνο της Ιταλίας, [αλλά] ολόκληρης της Μεσογείου με τη δράση της— αλλά θα εξελιχθεί και σε προμαχώνα της Χριστιανοσύνης ενάντια στους Οθωμανούς, με τους οποίους θα πολεμήσει επί 300 έτη και τελικά θα ηττηθεί, αλλά θα έχει σταματήσει την επέλαση των Οθωμανών προς τα δυτικότερα.

V1.1.3 Η Χάνσα των Γερμανών (Τευτόνων) εμπόρων (9΄)

https://www.youtube.com/watch?v=23dXmWdnBrU

απομαγνητοφώνηση Domenica27 / αντιπαραβολή Lemonia9

Σχεδόν παράλληλα —οι ιταλικές πόλεις προηγήθηκαν—, παρόμοιες δράσεις και παρόμοιες εξελίξεις έχουμε στη βόρεια Ευρώπη. Την ώρα, δηλαδή, που οι ιταλικές πόλεις αναζωογονούν το ναυτικό εμπόριο της Μεσογείου, δυτικό και ανατολικό, το εμπόριο της Βαλτικής Θάλασσας και της Βόρειας Θάλασσας αναζωογονείται, εκεί μετά το 1200, από τους Γερμανούς, από τις γερμανικές πόλεις.

Στον Βορρά —εδώ— της Ευρώπης το γερμανικό στοιχείο είναι κυρίαρχο και βρίσκεται σε πολλά σημεία: και στη σημερινή Φλάνδρα και στη σημερινή Γερμανία και στα παράλια της σημερινής Πολωνίας. Αποδεικνύεται ότι οι Γερμανοί έμποροι του Βορρά βρίσκουν έναν δρόμο εμπορικής δράσης, εκμεταλλευόμενοι και αυτοί το γεγονός ότι η θάλασσα ηρέμησε μετά από τις επιδρομές των Βίκινγκς, και δημιουργούν ένα σχήμα εμπορικής συνεργασίας και δράσης που ονομάζεται Χάνσα (Ηansa): η Χάνσα των Τευτόνων εμπόρων. Η λέξη “χάνσα” είναι μία γενική λέξη, που σημαίνει συνεργασία, συνασπισμό, συνεταιρισμό, και στην περίπτωση των Τευτόνων

https://www.youtube.com/watch?v=23dXmWdnBrUhttps://www.youtube.com/watch?v=23dXmWdnBrU

15

εμπόρων είναι αυτό ακριβώς που λέει: η Χάνσα των Γερμανών εμπόρων, η οποία άνθισε και λειτούργησε από το 1240 χοντρικά έως το 1660 χοντρικά —δηλαδή για τετρακόσια και περισσότερο χρόνια— κάνοντας πραγματικά θαύματα, όπως και στη νότια πλευρά οι ιταλικές πόλεις στις περιοχές που είπαμε.

Κεντρικές πόλεις δράσης της Χάνσα ήταν το Λούμπεκ (Lübeck) —στα Ελληνικά το λέμε Λυμβέκη, το Λούμπεκ—, το Κίελο· το Λούμπεκ βρίσκεται εδώ κοντά στη βόρεια Γερμανία, κοντά στο Σλέσβιχ-Χόλσταϊν (Schleswig-Holstein), δηλαδή στην περιοχή κατά την οποία η Γερμανία αποκτά χερσόνησο που εξελίσσεται στη Δανία, και επίσης γύρω από αυτή την περιοχή ήταν οι σπουδαιότερες πόλεις της Χάνσα. Κεντρική πόλη ήταν το Λούμπεκ, όπως επίσης και το Αμβούργο (Hamburg). Κάνω μια παρένθεση: μέχρι σήμερα οι πινακίδες των αυτοκινήτων στο Αμβούργο είναι HH, που θα πει Hansa Hamburg, δηλαδή το Αμβούργο, η πόλη του Αμβούργου είναι περήφανη μέχρι σήμερα για το γεγονός ότι υπήρξε πόλη της Χάνσα στις περιόδους που συζητούμε. Το Αμβούργο, λοιπόν, η Βρέμη (Bremen), το Λούμπεκ είναι κοντινές σχετικά πόλεις και κέντρο δράσης της Χάνσα, η οποία στην ανάπτυξή της περιελάμβανε και συντόνιζε ένα δίκτυο ενενήντα περίπου πόλεων, που δημιουργήθηκαν οι περισσότερες από τη Χάνσα με τη δράση των εμπόρων της.

Στο σημείο αυτό πρέπει να πούμε το εξής: υπάρχει διαφορά μεγάλη μεταξύ του τρόπου δράσης των ιταλικών πόλεων σε σχέση με τον τρόπο δράσης των γερμανικών πόλεων. Οι πόλεις οι ιταλικές ήταν στην ουσία πόλεις-κράτη και η κάθε μία λειτουργούσε με δομές που είχε οργανώσει στο εσωτερικό της. Μάλιστα, οι περισσότερες από αυτές τις ιταλικές πόλεις ήταν εχθρικές μεταξύ τους και είχαν μέχρι και πολέμους μεταξύ τους, όπως παραδείγματος χάριν η θρυλική εχθρότητα Γένοβας - Βενετίας. Αντιθέτως, οι πόλεις οι γερμανικές —στις οποίες αναφερόμαστε— δεν είναι εχθρικές μεταξύ τους, αλλά συνεργαζόμενες, και οι έμποροι όλων αυτών των πόλεων, ενώ δρουν ο καθένας ξεχωριστά έχοντας την ευθύνη του εντοπισμού νέων πηγών πλούτου και εμπορίας και νέων περιοχών όπου θα ήταν καλό να στηθούν κάποιες εγκαταστάσεις πρώτου εμπορίου, κάποιες πρώτες αποθήκες κ.τ.λ., όλοι μαζί έχουν βρει μηχανισμούς συντονισμού. Και μάλιστα, σε τακτά διαστήματα, τα οποία έχουν συμφωνήσει, βρίσκονται, συναντώνται στο Λούμπεκ —κατά κύριο λόγο στο Λούμπεκ— που ήταν η κεντρική τους, η κομβική τους πόλη, όπου συζητούν, ανταλλάσσουν γνώμες, πληροφορίες, στήνονται συνεργασίες δράσεων και παίρνονται κεντρικές αποφάσεις για το πώς θα δρουν, με ποιον τρόπο· η Χάνσα, δηλαδή, είναι ένα ευρύ συνεργατικό κίνημα.

Το κρατούμε αυτό, διότι αυτός ο τρόπος δράσεως στον Βορρά των γερμανικών πόλεων θα παίξει ρόλο και σε ιδεολογικές και θρησκευτικές ακόμη εξελίξεις, που θα έρθουν στο μέλλον και δεν το κρατώ αυτό ως —τέλος πάντων— να αιωρείται, διότι πολλοί θεωρούν ότι η Χάνσα με τον τρόπο της δράσης της, ο καθένας μόνος του, αλλά και όλοι μαζί, ατομική ευθύνη στα πράγματα, αλλά και αγωνία για το συνολικό αποτέλεσμα, πειθαρχία δράσεως, οργάνωση δράσεως, στόχευση δράσεως, συνεχής έλεγχος της δράσεως, επαναπροσδιορισμός της δράσεως, αποταμίευση — ήταν ξακουστοί οι μετέχοντες στη Χάνσα για το πόσο αποταμίευαν χρήματα από μη πολυτελείς δράσεις, για να τα χρησιμοποιήσουν στο εμπόριο και στην επένδυση. Αυτό, λοιπόν, το σχήμα της Χάνσα οπωσδήποτε έπαιξε ρόλο στις νοοτροπίες που δημιουργήθηκαν εκεί στον Βορρά της Ευρώπης, και κατά τους μελετητές πρέπει να έπαιξαν ρόλο στις νοοτροπίες πάνω στις οποίες βασίστηκε η σύλληψη του προτεσταντισμού1.

1 Εξάλλου, τον 16ον αι. ο προτεσταντισμός πρωτοαναπτύχθηκε σε περιοχές δράσης της Hansa.

16

Πάντως, η βόρεια Ευρώπη με τη δράση της Χάνσα μετά το 1200, 1300, 1400, 1500 γερμανοποιείται, διότι η Χάνσα δρα σε όλο τον κύκλο της Βαλτικής, της βόρειας Ευρώπης και —όπως είπαμε— συνέβαλε στο να δημιουργηθούν ή στο να αναζωογονηθούν ενενήντα πόλεις. Κάποιες δημιουργήθηκαν εκ του μηδενός, διότι η Χάνσα είχε δημιουργήσει εκεί μια μικρή [εγκατάσταση], κάποιοι έμποροι της Χάνσα [είχαν δημιουργήσει] ένα μικρό εμπορείο για να αξιοποιήσουν μια ξυλεία εδώ, κάποιες γούνες εκεί, κάποια δέρματα εδώ, οτιδήποτε. Και σιγά σιγά, γύρω από αυτούς τους μικρούς πυρήνες —όπου έρχονται, φορτώνουν - ξεφορτώνουν εμπορεύματα κάποιοι πρώτοι έμποροι— θα ‘ρθει και ο μαραγκός, θα ‘ρθει και ο σαμαρτζής για τα ζώα, θα ‘ρθει και ο μουλαράς, θα ‘ρθει και ο φορτωτής, θα αρχίσει δηλαδή να δημιουργείται κάποιος πυρήνας μιας μικρής αστικής εγκατάστασης και σταδιακά θα γίνει ο πυρήνας πόλεων.

Η Χάνσα, δηλαδή, αναζωογόνησε και δημογραφικά τη Βαλτική και τη Βόρεια Θάλασσα, και φυσικά συνέβαλε σε ένα φαινόμενο το οποίο είναι πολύ εντυπωσιακό μετά το 1100 στην Ευρώπη, τον εκγερμανισμό ολόκληρων περιοχών: α) από τη δράση των Γερμανών εμπόρων και β) από την επέκταση και τη διάχυση της παρουσίας Γερμανών γεωργών, όπως και Γερμανών ιπποτών. Για έναν ακόμη γύρο, δηλαδή, μετά το 1100 στην Ευρώπη υπάρχει ένα κύμα εκγερμανισμού, που αφορά κυρίως την κίνηση από το κέντρο προς τα ανατολικά.

V1.1.4 Ο Βορράς και ο Νότος συντονίζονται (7΄)

https://www.youtube.com/watch?v=csJxdpPvBbQ

απομαγνητοφώνηση Χρυσάνθη Μαρίτσα / αντιπαραβολή Lemonia9

Η Χάνσα των Τευτόνων, δηλαδή των Γερμανών εμπόρων, βρίσκεται πίσω από πολλές από τις σημερινές σπουδαίες πόλεις της Βαλτικής. Παραδείγματος χάριν το Μπέργκεν, η δεύτερη σημαντικότερη πόλη της Νορβηγίας, δημιουργήθηκε από τη Χάνσα, είναι πόλη της Χάνσα· το ίδιο είναι και το Ταλίν στην Εσθονία, η Ρίγα στη Λετονία και περιοχές της Λιθουανίας. Και, βέβαια, στη βόρεια γραμμή της σημερινής Πολωνίας δημιουργείται η περιοχή των Τευτόνων ιπποτών — αναφερθήκαμε σ’ αυτούς τους ιππότες του Ξίφους2, οι οποίοι μετά το 1200 μ.Χ. δημιουργούν εδώ ολόκληρο βασίλειο και διαδίδουν τον χριστιανισμό και επιβάλλουν τον χριστιανισμό σ’ ολόκληρη την περιοχή· πάλι γερμανικές περιοχές.

Η Χάνσα κτίζει στην πραγματικότητα και γερμανικές πόλεις με τον δικό της τρόπο, έτσι εξελίσσονται περίπου οι πόλεις που δημιουργούνται σταδιακά. Δεν έχουν στόχο οι έμποροι της Χάνσα να δημιουργήσουν πόλεις, αλλά φυσικά τελικά δημιουργούνται, γιατί οι πόλεις —τι άλλο είναι;— είναι περιοχές στις οποίες γίνεται εμπόριο, συναλλαγές, είναι περιοχές αστικών δράσεων, όπως το λέει και το όνομά τους.

Εδώ είναι και τα πλοία… Τα πλοία της εποχής —πρέπει να πούμε— δεν είναι μεγάλα, αλλά έχουν ένα κοίλο στο οποίο να μπορούν να φορτώνονται εμπορεύματα, ούτως ώστε να μπορούν να αντέχουν στις κακοκαιρίες και στις κακές λιμενικές εγκαταστάσεις που δεν μπορούσαν να δεχθούν και μεγάλα πλοία, ωστόσο τη δουλειά τους την έκαναν. Οι άνθρωποι

2 σημ. αντιπ.: ο τίτλος τους είναι Τάγμα των Αδελφών του Ξίφους.

https://www.youtube.com/watch?v=csJxdpPvBbQhttps://www.youtube.com/watch?v=csJxdpPvBbQ

17

της Χάνσα δεν είναι μόνο έμποροι της θάλασσας —κατά κύριο λόγο, βέβαια, έμποροι της θάλασσας—, αλλά για να συγκεντρώνουν προϊόντα και να τα φέρουν στα πλοία τους, δεν διστάζουν να μπουν και βαθύτερα και φυσικά να μπουν και μέσα σε ποτάμια και —καθώς αυτά εκβάλλουν στις θάλασσες— έτσι να βρεθούν και εσωτερικότερα και να φορτώσουν και να εντοπίσουν εμπορεύματα και να βάλουν μπροστά τη μηχανή της οικονομίας σ’ όλη αυτή την περιοχή.

Όπως είπαμε, για περισσότερα από 400 χρόνια η Χάνσα λειτούργησε δημιουργικά και συστηματικά σ’ αυτές εδώ τις περιοχές των βορείων θαλασσών της. Όπως λέγεται, η Βαλτική είναι η Μεσόγειος του Βορρά· εξ αυτού και εκεί έχουμε φαινόμενα —έτσι— παρόμοια.

Τώρα ξαναγυρνούμε στη στεριά και σ’ αυτό το εμπόριο που ξεκίνησε στη στεριά. Όπως είναι φανερό εδώ “το ένα χέρι νίβει το άλλο”: το γεγονός ότι το θαλάσσιο εμπόριο έχει δύο ζώνες, τη βόρεια και τη νότια, βοηθά στη διάχυση των εμπορικών δρόμων και ανάμεσα, διότι η σχετική ασφάλεια που έχει επιτευχθεί μετά το 1100, όπως είπαμε, δίνει το κουράγιο σε κάποιους πρώτους κτηνοτρόφους, γεωργούς να προσπαθήσουν να πουλήσουν κάποια πράγματα σε κάποιες εμποροπανηγύρεις. Η πρώτη τους επιτυχία τους παρωθεί να το συνεχίσουν, και το πράγμα παίρνει καλή τροπή, ιδιαίτερα από τα ορεινά, στα οποία το φεουδαρχικό σύστημα δεν ήταν τόσο αναπτυγμένο. Εκεί οι άνθρωποι των ορεινών είχαν ζήσει σε σχετικές ελευθερίες και έτσι πιο εύκολα αυτοί μπαίνουν στη διαδικασία των εμπορικών δράσεων, που δεν μπορούν να είναι μεγαλειώδεις στην αρχή.

Πάντως, η βελτίωση της ασφάλειας στους δρόμους, όπως είπαμε, η σταδιακή βελτίωση και επαναλειτουργία μονοπατιών και δρόμων, βοηθά στο να διοχετεύονται τα προϊόντα των ιταλικών πόλεων στα διάφορα εμπορεία που αρχίζουν και δημιουργούνται θέσεις εμπορίου σε διάφορες περιοχές της δυτικής Ευρώπης —μέσα στο πλαίσιο του φεουδαρχικού συστήματος δημιουργούνται αυτά και θα τα εξηγήσουμε— και βέβαια να φθάνουν προϊόντα του Νότου προς τον Βορρά στις πόλεις της Χάνσα και η Χάνσα με τα πλοία της να τα μεταφέρει σε όλη την περιοχή της Βαλτικής και της Βόρειας Θάλασσας και αντιστρόφως, προϊόντα της Βαλτικής και της Βόρειας Θάλασσας να βρίσκονται σε διάφορα σημεία εμπορίου στην ενδοχώρα της Ευρώπης αλλά και να φθάνουν στη Βενετία, στη Γένοβα, και να διαχέονται στη Μεσόγειο.

Πρέπει να πούμε στο σημείο αυτό ότι οι ιταλικές πόλεις δεν αξιοποιούν μόνο τα προϊόντα της λεκάνης της Μεσογείου αλλά και τα προϊόντα της Ασίας, διότι στη λεκάνη της Μεσογείου, είτε στην Κωνσταντινούπολη είτε στα παράλια της Συρίας είτε στα παράλια της Αιγύπτου, καταλήγουν οι στεριανοί δρόμοι εμπορίου, καταλήγουν οι δρόμοι του μεταξιού, του τσαγιού και βέβαια δρόμοι εμπορίου που πηγάζουν από την Ινδία και πηγαίνουν με καραβάνια και φθάνουν μέχρι τις ακτές της Μεσογείου. Επομένως, οι Βενετοί διαχέουν προϊόντα της Ασίας προς την Ευρώπη και από την Ευρώπη προϊόντα προς την Ασία.

Αρχίζει, δηλαδή, μια πραγματική —ξανά— αναγέννηση της εμπορικής επαφής μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, αυτή τη φορά μεταξύ της Δυτικής Ευρώπης και της Ασίας, καθώς η Ανατολική Ευρώπη βρίσκεται σε αναταραχές και το Βυζάντιο σε κάθοδο. Όμως στη θέση του Βυζαντίου αναπτύσσεται η τουρκική δύναμη και σταδιακά η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία επίσης, μετά από κάποιο διάστημα, θα μπει και αυτή —στον 16ο αιώνα3— στη συμμετοχή του γενικού

3 Τον 16ον αι., η Οθωμανική Αυτοκρατορία υπέγραψε εμπορικές διομολογήσεις με την Αγγλία, τη Γαλλία και

18

εμπορίου και θα παίξει και αυτή ρόλο στο ευρωπαϊκό και στο ασιατικό εμπόριο.

άλλες δυτικές χώρες.

19

1.2: Η Ευρώπη στους Πρώιμους Νεότερους Χρόνους: Αστοί και Αναγέννηση

V1.2.1 Οι έμποροι υπονομεύουν το φεουδαρχικό σύστημα (7΄)

https://www.youtube.com/watch?v=xD22pVLYq1I

απομαγνητοφώνηση Asimenia / αντιπαραβολή sOFIArIZOPOULOU

Η δράση των εμπόρων στη στεριά, στους στεριανούς δρόμους, θα παίξει ρόλο στην αλλαγή του οικονομικού τοπίου ολόκληρης της Δυτικής Ευρώπης, όπου το φεουδαρχικό σύστημα μέχρι τότε είχε λειτουργήσει και λειτουργούσε. Κανονικά θα έλεγε κανείς ότι το φεουδαρχικό σύστημα θα έπρεπε μετά το 1200, μετά το 1300, να καταρρεύσει, διότι η ασφάλεια η οποία πλέον εγκαθίστατο στην Ευρώπη αφαιρούσε τον λόγο της ύπαρξης αυτού του συστήματος. Όμως, στο μεταξύ είχαν δημιουργηθεί δομές, είχαν δημιουργηθεί οικογένειες ισχυρές οι οποίες έλεγχαν περιφέρειες, είχαν δημιουργηθεί νοοτροπίες, καταστάσεις… αυτά στην ανθρώπινη ιστορία δεν αλλάζουν εύκολα.

Όμως, αυτή η ανάπτυξη των εμπορικών δικτύων, που στην αρχή είναι μικρές [εμποροπανηγύρεις] αλλά σταδιακά επεκτείνονται (οι εμποροπανηγύρεις πολλαπλασιάζονται και δημιουργούνται δίκτυα “που εγώ θα σου δίνω από εδώ· να σου φέρω εκεί; ναι· θα πουλάς εκεί· πόσο κάνει εδώ; θα πας εσύ σε κείνη την εμποροπανήγυρη;” — αυτές οι καταστάσεις, που φέρνει η πραγματική ζωή), θα επηρεάσει πολύ και τη ζωή των ίδιων των φέουδων με τον εξής τρόπο: οι μικρέμποροι οι οποίοι τολμούν να κινηθούν, για να πουλήσουν σε κάποια απόσταση κάποια προϊόντα, περνούν αναγκαστικά μέσα από φέουδα. Όλοι αυτοί θέλουν κάπου να έχουν ένα απάγκιο, μία στάση, κάποιες αποθήκες. Και έτσι μία ομάδα εδώ, κάποια ομάδα εκεί... κάποια στιγμή —καθώς χρειάζεται ένα τέτοιο κατάλυμα, μία τέτοια βάση— [η ομάδα] θα προσεγγίσει τον φεουδάρχη μιας περιοχής —που θεωρεί η ίδια ότι είναι κομβική γι’ αυτό— και θα του ζητήσει το δικαίωμα να δημιουργήσει κάποιο κτίσμα, κάποια αποθήκη, κάποιο επιδιορθωτήριο, κάποιο κτίσμα για τα φορτώματα, κάποιες διευκολύνσεις στο ένα ή στο άλλο σημείο (συνήθως σε κάποιο σημείο ενός φέουδου που υπάρχει και νερό), ούτως ώστε να δημιουργηθεί εκεί η βάση, και να πληρώνει ένα μίσθωμα στον φεουδάρχη για να μπορεί να έχει αυτή η ομάδα εκεί μία βάση.

Κατά κανόνα οι φεουδάρχες δεν είναι αρνητικοί σ’ αυτό, διότι θα έχουν ένα εισόδημα, και αφήνουν τη δημιουργία ενός τέτοιου πυρήνα, που καθώς περνά ο καιρός μετατρέπεται σε έναν πυρήνα αστικού μετασχηματισμού, έρχονται κι άλλοι έμποροι, κι άλλοι φορτωτές, κι άλλοι μουλαράδες, κι άλλοι πεταλωτήδες, κι άλλοι σιδεράδες κι άλλοι μαραγκοί, παντρεύονται, έρχονται πόρνες… δημιουργείται μία πόλη, μια πολιτειούλα, μέσα σε ένα φέουδο. Δηλαδή αστικού τύπου πυρήνες οι οποίοι λειτουργούν μέσα σε ένα φέουδο και στην ουσία το υπονομεύουν· κατά βάση το υπονομεύουν, όπως υπονομεύουν και όλο το φεουδαρχικό σύστημα, χωρίς αυτό να γίνεται βέβαια εκ προθέσεως και εξ αποφάσεως, αλλά εκ των πραγμάτων. Το γεγονός ότι δημιουργείται ένας πυρήνας εμπορίου μέσα σε ένα φεουδαρχικό περιβάλλον σπάει τη συνοχή του φέουδου και τη λειτουργία του φέουδου.

https://www.youtube.com/watch?v=xD22pVLYq1Ihttps://www.youtube.com/watch?v=xD22pVLYq1I

20

Έχει σημασία αυτό: ότι αυτές οι πόλεις “bourg4” (μπουργκ) που δημιουργούνται είναι αυτοδιοικούμενες πόλεις στο εσωτερικό τους, γιατί ο φεουδάρχης δεν έχει εποπτεία πάρα πολύ υψηλή. Τι τον ενδιαφέρει εκείνον; Να του πληρώνουν το μίσθωμα. Και μέσα σ’ αυτόν τον πυρήνα, οι έμποροι για να λειτουργήσουν πρέπει να τηρούν κανόνες, γιατί βρίσκονται σε αλλότριο περιβάλλον, δεν θέλουν να δημιουργηθούν έκτακτες καταστάσεις και θέλουν να λειτουργεί καλά το πράγμα: εδώ θα φορτώνουμε, εκεί θα ξεφορτώνουμε, τέτοιες ώρες θα φορτώνουμε, τέτοιες ώρες θα ξεφορτώνουμε, αυτό θα συμβαίνει εδώ, αυτό θα συμβαίνει εκεί… όλα αυτά απαιτούσαν μία εσωτερική τους οργάνωση και μία εσωτερική τους συνεννόηση και συμφωνία. Δηλαδή δημιουργούνται και πολιτικής φύσεως πυρήνες μέσα από αυτές τις εξελίξεις. Το ίδιο συμβαίνει και στις ιταλικές πόλεις μ’ έναν τρόπο, μόνο που στις ιταλικές πόλεις —είναι πόλεις εμπόρων, αλλά— έχουν και γη στον περιβάλλοντα χώρο και έτσι υπάρχουν μες στις πόλεις —κυριαρχούν οι έμποροι, ας πούμε, στη Βενετία αλλά υπάρχουν στη Βενετία— και άτομα τα οποία έχουν γαίες στην τέρα φέρμα (terra ferma), δηλαδή σταθερή γη. Βέβαια [υπάρχουν] και έμποροι οι οποίοι έχουν και γαίες στην terra ferma.

Μέσα από αυτές τις διαδικασίες οι έμποροι, οι αστοί, οι τεχνίτες, δημιουργούν έναν δικό τους κώδικα, έναν δικό τους κόσμο, που περιλαμβάνει την πειθαρχία, το σύστημα, την οργάνωση, τη στόχευση, τη συνεργασία και την τήρηση κανόνων· κάτι το οποίο υπογραμμίζεται από τους μελετητές της ζωής της Δυτικής Ευρώπης, καθώς κάποια χαρακτηριστικά από αυτά τροφοδότησαν τις περαιτέρω νοοτροπίες και πραγματικότητες, πολιτικές και κοινωνικές, στη Δυτική Ευρώπη και ίσως είναι μία απ’ τις ερμηνείες της κοινωνικής, πολιτικής, ιδεολογικής, υπεροχής της Δυτικής Ευρώπης τα τελευταία 500 χρόνια. Αλλά για να φτάσει κανείς εκεί έπρεπε να διανύσει κάποιους αιώνες εξέλιξης των πραγμάτων και αυτό θα είναι σημαντικό για τα τεκταινόμενα στους επόμενους αιώνες.

V1.2.2 Η πανώλης και η θέση των αγροτών (9΄)

https://www.youtube.com/watch?v=zu2s_awuz3U

απομαγνητοφώνηση fkalogeropoulou / αντιπαραβολή Asimenia

Αυτές οι αλλαγές που δημιουργούνται συνολικά στην ύπαιθρο, η διείσδυση των αστικών πυρήνων, οι δυνατότητες κάποιων αστικών δράσεων, θα φέρουν εξελίξεις και μεταξύ των χωρικών, οι οποίοι είχαν ζήσει ως δουλοπάροικοι για μακρούς αιώνες υποχρεούμενοι να εργάζονται στα κτήματα και να αποδίδουν στον φεουδάρχη ποσοστό της παραγωγής και βέβαια να του παρέχουν και αγγαρείες και τρόφιμα και δώρα κ.λπ.

Οι χωρικοί διαισθάνονται ότι υπάρχει μία μετακίνηση των πραγμάτων. Βλέπουν γύρω τους ανθρώπους οι οποίοι κινούνται σε άλλο επίπεδο και με άλλες συντεταγμένες και δεδομένα και εξ αυτού αρχίζουν και γίνονται κινητικοί και απαιτητικοί, δηλαδή αρχίζουν και υπάρχουν και καταγράφονται αγροτικές εξεγέρσεις, εξεγέρσεις των αγροτών. Ο 14ος, ο 15ος αιώνας και ο 16ος αιώνας είναι αιώνες κατά τους οποίους παρατηρούνται εξεγέρσεις των χωρικών, καταρχήν πολλές στην Αγγλία και στη Γαλλία. Δηλαδή στον 14ο αιώνα έχουμε συχνές τέτοιες εκρήξεις γεωργών στην περιοχή της Αγγλίας, στην περιοχή της Γαλλίας, αλλά και στην περιοχή

4 σημ. απομ.: bourg είναι οι μικρές πόλεις, οι κωμοπόλεις.

https://www.youtube.com/watch?v=zu2s_awuz3Uhttps://www.youtube.com/watch?v=zu2s_awuz3U

21

της Γερμανίας τον 16ο αιώνα. Σας θυμίζω ότι την ώρα που ο Λούθηρος διακήρυσσε τις απόψεις του, η Γερμανία —μεγάλες γερμανικές περιοχές— βρίσκονταν σε μεγάλο κίνδυνο και αναστάτωση, διότι υπήρχε σύγκρουση μεταξύ των γεωργών που είχαν εξεγερθεί και των δυνάμεων καταστολής και ήταν η κατάσταση πολύ βαριά.

Αυτή η κινητικότητα των γεωργών υπερβοηθήθηκε τον 14ο αιώνα και από ένα ανέλπιστο γεγονός, πολύ βαρύ, από το γεγονός ότι εισέβαλε στην Ευρώπη η επιδημία, μια τρομερή επιδημία πανώλους. Προφανώς αυτή η πανώλης έφτασε στην Ευρώπη ακριβώς λόγω της ανάπτυξης του εμπορίου και του γεγονότος ότι πολλά πλοία προσέγγιζαν τις ανατολικές περιοχές. Η πανώλης είναι ενδημική σε περιοχές της Ινδίας, σε περιοχές της Κίνας. Κάποιοι από τους εμπόρους που έφερναν προϊόντα, είτε από την Κίνα είτε από την Ινδία, προφανώς ήταν μολυσμένοι ή προϊόντα που έφερναν ήταν μολυσμένα. Φορτώθηκαν σε βενετσιάνικα, σε γενοβέζικα πλοία και βρέθηκαν να διαχυθούν στην Ευρώπη. Η πανώλης είναι είτε πνευμονική, δηλαδή χτυπά τους πνεύμονες, είτε βουβωνική, δηλαδή χτυπά τα γεννητικά όργανα, και είναι μια βαρύτατη ασθένεια. Εάν κάποιος προσβληθεί και δεν έχει εξοικειωθεί με την αιτία — θα σας γελάσω τι είναι η αιτία ακριβώς. Προέρχεται από τα ποντίκια, από τον ψύλλο… την παίρνουν οι ψύλλοι από τα ποντίκια, τη μεταφέρουν στον άνθρωπο και μετά επωάζεται και αναπτύσσεται αυτή η φοβερή ασθένεια, η οποία προτιμά και διαλύει τους γερούς οργανισμούς. Γι’ αυτό και η πανώλης εξολόθρευσε κατά κύριο λόγο άντρες στη δυναμική τους ηλικία, στη γόνιμη και θαλερή ηλικία, όπως και γυναίκες σε αντίστοιχη ηλικία, αλλά κυρίως άντρες.

Να σας διαβάσω από μία καταγραφή του 1348 σχετικά με τον “μαύρο θάνατο”, δηλαδή την πανώλη, η οποία υπολογίζεται ότι εξολόθρευσε περί τα 25.000.000 ανθρώπων στην Ευρώπη στη διάρκεια των αιώνων που τη χτύπησε· σκότωσε δηλαδή το ένα τέταρτο (1/4) του πληθυσμού της Ευρώπης. Ο Χένρι Νάιτον (Henry Knighton) το 1348 περιγράφει την εισβολή της επιδημίας στο Southampton και στο Bristol:

“Η φρικτή επιδημία μπήκε στις ακτές μας από το Southampton”, στην Αγγλία δηλαδή, “έφτασε στο Bristol και εκεί χάθηκε σχεδόν ολόκληρος ο πληθυσμός της πόλης, σαν να είχε χτυπηθεί από αιφνίδιο θάνατο. Λίγοι έμεναν στα κρεβάτια τους πάνω από 2-3 ημέρες ή ακόμα και μισή μέρα”, δηλαδή πέθαιναν άνθρωποι αστραπιαία. Συνήθως η ασθένεια αυτή σου αφαιρούσε τη ζωή μετά από 2 ή 3 ημέρες ή και εβδομάδα. “Ύστερα το φρικτό θανατικό άρχισε να μεταδίδεται παντού. Στο Leicester, στη μικρή ενορία του Αγίου Λεονάρδου πέθαναν πάνω από 380 άτομα, στην ενορία του Τιμίου Σταυρού 400, στην ενορία της Αγίας Μαργαρίτας του Leicester 700 και ένα μεγάλο πλήθος σε κάθε ενορία. Τότε ο επίσκοπος του Λονδίνου έστειλε μήνυμα σε όλη του την περιφέρεια δίνοντας γενική δικαιοδοσία σε κάθε ιερέα, κανονικό ή λαϊκό, να ακούει εξομολογήσεις και να δίνει άφεση σε όλους, με πλήρη επισκοπική εξουσιοδότηση, εκτός από τις περιπτώσεις χρέους. Την ίδια χρονιά είχε πέσει παντού στο βασίλειο μεγάλη πανούκλα στα πρόβατα, έτσι ώστε σε κάποιο μέρος σε έναν και μόνο βοσκότοπο ψόφησαν πάνω από 5.000 πρόβατα, και σάπισαν τόσο που δεν τα άγγιζε ούτε πουλί, ούτε αγρίμι. Το επόμενο φθινόπωρο δεν μπορούσες πια να βρεις εργάτη για το μάζεμα της σοδειάς με ημερομίσθιο λιγότερο από 8 πένες” προσέξτε, επειδή έλειψαν οι άντρες ανέβηκαν τα ημερομίσθια “μαζί με τα γεύματά του ή θεριστή με λιγότερο από 10 πένες με τα γεύματά του. Γι’ αυτό πολλές σοδειές καταστράφηκαν στα χωράφια από έλλειψη εργατών.

Στο μεταξύ, ο Βασιλιάς έστειλε μια διακήρυξη σε όλες τις κομητείες ότι οι θεριστές και οι άλλοι εργάτες δεν έπρεπε να παίρνουν περισσότερα από όσα συνηθιζόταν να παίρνουν, αλλιώς θα

22

τιμωρούνταν όπως όριζε ο νόμος. Όμως, οι εργάτες ήταν τόσο αγέρωχοι και πεισματάρηδες ώστε δεν συμμορφώθηκαν με τη διαταγή του Βασιλιά. Αν κάποιος ήθελε να τους χρησιμοποιήσει ήταν αναγκασμένος να τους δίνει ό,τι ζητούσαν. Και όταν έγινε γνωστό στον Βασιλιά ότι δεν τηρούσαν τη διαταγή του και ότι ο κόσμος εξακολουθούσε να δίνει αναγκαστικά μεγαλύτερες αμοιβές, όρισε βαριά πρόστιμα και έβαλε να συλλάβουν πολλούς εργάτες και τους έστειλε στη φυλακή. Πολλοί έφυγαν και κρύφτηκαν στα δάση και στις ερημιές και όσοι συλλαμβάνονταν πλήρωναν βαρύ πρόστιμο. Οι αρχηγοί τους εξαναγκάζονταν να ορκίζονται ότι δεν θα έπαιρναν ημερομίσθια μεγαλύτερα από όσα όριζε το αρχαίο έθιμο και τότε έβγαιναν από τη φυλακή. Και το ίδιο γινόταν και με τους άλλους τεχνίτες στις συνοικίες και στα χωριά”.

Αυτή η καταγραφή του 1348 από την επιδημία πανώλους στην Αγγλία αμέσως εικονογραφεί, τελείως καθαρά, τις αλλαγές που γίνονται και σε επίπεδο διαπραγματεύσεων που μπορούν να κάνουν οι χωρικοί και οι εργάτες —όταν λέει “εργάτες” εννοεί αγροτικοί εργάτες—, τις διαπραγματεύσεις που μπορούν να κάνουν τώρα, λόγω του γεγονότος ότι έχει μειωθεί ο πληθυσμός, ο αντρικός πληθυσμός, σε όλα τα φέουδα, σε όλες τις περιφέρειες. Οι κτηματίες και οι φεουδάρχες βρίσκονται στην ανάγκη των αγροτών, δεν έχουν αρκετά χέρια να τρυγήσουν και να θερίσουν, να αλωνίσουν τα χωράφια τους και εξ αυτού οι αγρότες βρίσκονται σε θέση υπεροχής και μπορούν να πιέζουν να κερδίσουν καλύτερες θέσεις, όπως και συμβαίνει. Και στην Αγγλία ιδιαιτέρως αλλά και στη Γαλλία, η θέση των αγροτών μέσα στα φέουδα βελτιώνεται σταδιακά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι λήγουν οι καταστάσεις από τη μια μέρα στην άλλη.

V1.2.3 Εξέγερση, κοινοκτημοσύνη, ισότητα (11΄)

https://www.youtube.com/watch?v=NCpWyHDcWhg

απομαγνητοφώνηση ginath / αντιπαραβολή kpasisi

Ο Μαύρος Θάνατος, η Πανώλης, θα έρθει όπως είπαμε στον 14ο αιώνα και θα κινητοποιήσει, θα ωθήσει τα πράγματα. Κάθε κακό έχει και καλές πλευρές �