ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΚΑΠΝΙΣΜΑΚΑΠΝΙΣΜΑ

Ειρήνη Θανοπούλου MD, MScΕιδικευόμενη Παθολογικής ΟγκολογίαςΕΑΝΠ «Μεταξά»

Ιστολογικοί τύποι καρκίνου του Ιστολογικοί τύποι καρκίνου του πνεύμονα πνεύμονα πνεύμονα πνεύμονα

Πλακώδες (20-30%) Αδενοκαρκίνωμα (30Αδενοκαρκίνωμα (30‐‐40%)40%)Πλακώδες (20-30%) ρ μ (ρ μ ( ))

Εκ μεγάλων κυττάρων (10%)Εκ μεγάλων κυττάρων (10%) Μικροκυτταρικό Μικροκυτταρικό καρκίνωμα (20%)καρκίνωμα (20%)

Στις αρχές του 20ου αιώνα ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν μια σπάνια κακοήθεια◦ Το 1912 374 περιπτώσεις παγκοσμίως

Σήμερα το 28% των θανάτων από καρκίνο οφείλεται στον καρκίνο του πνεύμοναπνεύμονα◦ Επί του παρόντος υπολογίζεται ότι 5 εκατομμύρια άνθρωποι θα πεθάνουν από νόσους οφειλόμενες στο κάπνισμα

Adler I. Primary malignant growths of the lungs and bronchi. 1912Alberg A. Chest 2007

Άνδρες Άνδρες ΓυναίκεςΆνδρες Άνδρες Γυναίκες

Επίπτωση του καρκίνου του πνεύμονα στην Ευρώπη σύμφωνα EUROPEAN NETWORK OF CANCER REGISTRIESμε το EUROPEAN NETWORK OF CANCER REGISTRIES

Ελλάδα: H πρώτη χώρα στην Ε.Ε με τη μεγαλύτερη επίπτωση καρκίνου του πνεύμονα σε άτομα

ηλικίας κάτω των 45 ετών H 2η χώρα μετά την Πολωνία σε κατανάλωση καπνούηλικίας κάτω των 45 ετών. H 2η χώρα μετά την Πολωνία σε κατανάλωση καπνού (μεγαλύτερη συχνότητα στη Bόρειο Ελλάδα).

Επιδημιολογικά Επιδημιολογικά

Άνδρες Γυναίκες

ημ γημ γΔεδομέναΔεδομένα

ρ ς675,300

ς658,800

32% ΜαστόςΠροστάτης 33%

Lung & bronchus 14%Πνεύμονας και βρόγχοι 14%12% Lung & bronchus

11% Colon & rectum

6% Τράχηλος μήτρας

Lung & bronchus 14%

Παχύ έντερο & Ορθό 11%

Ουροδόχος Κύστη 6%

Μελάνωμα δέρματος 4%

Πνεύμονας και βρόγχοι 14%Πνεύμονας και βρόγχοι 14%

22οςος συχνότεροςσυχνότεροςτύπος καρκίνου τύπος καρκίνου

4% Ωοθήκη

4% Non‐HodgkinΛέμφωμα

3% Μελάνωμα

μ ρμ ς

Non‐HodgkinΛέμφωμα 4%

Νεφρός 3%

ς ρς ρκαι στα 2 φύλακαι στα 2 φύλα

3% Μελάνωμα   δέρματος

3% Θυρεοειδής

2% Πάγκρεας

Στοματική κοιλότητα3%

Λευχαιμία  3%

Πάγκρεας 2%2% Ουροδόχος κύστη

20% Άλλες θέσεις

Πάγκρεας 2%

Άλλες θέσεις 17%

*Excludes basal and squamous cell skin cancers and in situ carcinomas except urinary bladderSource: American Cancer Society, 2003

Επιδημιολογικά Επιδημιολογικά

Γυναίκες

ημ γημ γΔεδομέναΔεδομένα

Άνδρες675,300

Γυναίκες658,800

25% Lung & bronchusΠνεύμονας και Βρόγχοι 31%

25% Πνεύμονας και Βρόγχοι 15% Μαστός

11% Παχύ έντερο και Ορθό

6% Πάγκρεας

Lung & bronch 31%Προστάτης 10%Παχύ έντερο και ορθό 10%Πάγκρεας 5%

d k

Πνεύμονας και Βρόγχοι 31%

1η αιτία θανάτου 5% Ωοθήκες

4% Non‐HodgkinΛέμφωμα

4% Λευχαιμία

Non‐Hodgkin 4%ΛέμφωμαΛευχαιμία 4%Οισοφάγος 4%

• Ήπαρ/Χοληφόρα 3%

από καρκίνο και στα 2 φύλα

4% Λευχαιμία

3% Τράχηλος Μήτρας

2% Εγκέφαλος

2% Πολλαπλό μυέλωμα

• Ήπαρ/Χοληφόρα 3%Ουροδόχος Κύστη 3%Νεφρός 3%Άλλες θέσεις 22%

2% Πολλαπλό μυέλωμα

23% Άλλες θέσεις

*Excludes basal and squamous cell skin cancers and in situ carcinomas except urinary bladderSource: American Cancer Society, 2003

Άνδρες Άνδρες ΓυναίκεςΆνδρες Άνδρες

Παγκοσμίως αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου από κακοήθεια και για τα δυο φύλακακοήθεια και για τα δυο φύλα

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ

Στους άντρες: ελαφρά πτώση στην επίπτωση και θνησιμότητα από τηεπίπτωση και θνησιμότητα από τη νόσοΣτις γυναίκες: η επίπτωση και ηΣτις γυναίκες: η επίπτωση και η θνησιμότητα συνεχώς αυξάνεται

Οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες από ά ίδ ήτους άντρες με την ίδια καπνιστική

συνήθεια Jemal A. Int J Cancer 2003Brownson RC. Epidemiology 1992

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ

Η μέγιστη επίπτωση της νόσου

ε ο ίζε α σ η 5η 6η δεκαε ία ης εντοπίζεται στην 5η - 6η δεκαετία της

ζωής (45-69 έτη)ζ ής ( η)

Ο ύ βάλλ όΟι μαύροι προσβάλλονται συχνότερα

από τους λευκούς (50% υψηλότερη από τους λευκούς (50% υψηλότερη

επίπτωση)Ries L. National Cancer Institute, 2005

ΑΙΤΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑΑΙΤΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑΑΙΤΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑΑΙΤΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

Κά Κάπνισμα Παθητικό κάπνισμαη μ

Επαγγελματική έκθεσηΑτμοσφαιρική ρύπανση Ατμοσφαιρική ρύπανση

Ακτινοβολία ήΔιατροφή

Πνευμονοπάθειες μ ςΚληρονομικότητα

Alberg A, Ford J. Chest. 2007

ΑΙΤΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑΑΙΤΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ1 Κάπνισμα (~90%) 1.Κάπνισμα (~90%) και Παθητικό κάπνισμα ( Ευθύνεται για το 90%

των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα

Το 15% των καπνιστών αναπτύσσει καρκίνο των πνευμόνων )

2.Επαγγελματική έκθεσηγγ μ ή η3.Ατμοσφαιρική ρύπανση 4.Ακτινοβολία 5.Διατροφή 6.Πνευμονοπάθειες 7 Κλ ό7.Κληρονομικότητα

Ουσίες: αρσενικό, χρώμιο, νικέλιο ραδόνιο

Alberg A, Ford J. Chest. 2007

ς ρ , χρ μ , ρ

Κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του ύ λ ί ό

20.0

έτη

πνεύμονα με την ηλικία και τη συχνότητα του καπνίσματος

16.0θρωποέ 17.9

12.0000 αν

θ

45-54

55-64

13.2

8.0α αν

ά1

7.1

9.2 65-74

7.075 84

4.0

Αναλογία

2.73.9

4.5

75-84

Μ έ 1 14 i 1 24 20.0

Α

0.0 0.6 0.6 1.10.1

1.72.7

0.30.6

Μη καπνιστές 1-14 cigs 15-24 25 +

Συχνότητα καπνίσματος

Κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του πνεύμοναΚίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα μετά τη διακοπή του καπνίσματος

32,4

30

35Ο σχετικός κίνδυνος μετά τη διακοπήτου καπνίσματος μειώνεται στο 50% στα5 χρόνια, 80% στα 10 χρόνια και μετά 15

21,2 20,320

25

χρ χρ μπροσεγγίζει αυτόν των μη καπνιστών

10,313,6

8 411,4

10

15

20

1.0

8,4

3,3 3.0 1,6 1.04,1 4.05

10

0 NeverNeverSmokedSmoked

CurrentCurrentSmokersSmokers ≤ ≤ 22 33--55 66--10101111--1515 16+16+

Years of CessationYears of Cessation

Smoked 1Smoked 1 20 Cigarettes a Day20 Cigarettes a Day

NeverNeverSmokedSmoked

CurrentCurrentSmokersSmokers ≤ ≤ 22 33--55 66--1010 1111--1515 16+16+

Years of CessationYears of Cessation

S k d 21 M Ci tt DS k d 21 M Ci tt DSmoked 1Smoked 1--20 Cigarettes a Day20 Cigarettes a Day Smoked 21 or More Cigarettes a DaySmoked 21 or More Cigarettes a Day

Garfinkel L, Silverberg E. CA Cancer J Clin. 1991;41:137‐145.

ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑΠΑΘΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑΠΑΘΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑΠΑΘΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑΣχετικός Κίνδυνος > 1.2Σχετικός Κίνδυνος 1.2Αυξημένος κίνδυνος για

ανάπτυξη καρκίνου πνεύμονος ξη ρ μ ςσε συντρόφους καπνιστών (20-

30%)Ακόμα μεγαλύτερος κίνδυνος

εμφανίζεται στα παιδιάΠερίπου το 25% του καρκίνου του

πνεύμονος σε μη καπνιστές οφείλεται στην περιβαλλοντικήοφείλεται στην περιβαλλοντική

έκθεση σε καπνόΣτις Η.Π.Α ευθύνεται για 3000 νέες Στις Η.Π.Α ευθύνεται για 3000 νέες

Alberg A, Samet J. Chest. 2003Trichopoulos D. Int J Cancer 1981

περιπτώσεις περιπτώσεις CaCa πνεύμονα κάθε χρόνοπνεύμονα κάθε χρόνο

ΚΑΠΝΙΣΜΑΚΑΠΝΙΣΜΑ

• Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει ~ 4000 χημικές ουσίες4000 χημικές ουσίες, αρκετές από τις οποίες έχουν γνωστή καρκινογόνο δράσηκαρκινογόνο δράση

Alberg A, Samet J. Chest. 2003;123

ΚΑΠΝΙΣΜΑΚΑΠΝΙΣΜΑΚΑΠΝΙΣΜΑΚΑΠΝΙΣΜΑΤο κάπνισμα πούρων και μ ρπίπας σχετίζεται επίσης με

αυξημένο κίνδυνο, ό ό όμικρότερο όμως από τους καπνιστές τσιγάρων

Δ έ ό ◦ Διαφορές στη συχνότητα και το βάθος της εισπνοής Τα τσιγάρα light δεν Τα τσιγάρα light δεν προσφέρουν κανένα

όφελοςφ ς◦ Οι μικρότερες αναλογίες σε πίσσα και νικοτίνη είναι

παραπλανητικέςπαραπλανητικέςAlberg A, Ford J. Chest. 2007

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗΗ ά ίΗ εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα έχει συσχετιστεί με την έκθεση σε διάφορατην έκθεση σε διάφοραπεριβάλλοντα εργασίας (5%-10%)

αμίαντος• προϊόντα καύσης άνθρακα• προϊόντα καύσης άνθρακα• πίσσες• ορυκτέλαια• χρώμιο, νικέλιο, αλουμίνιο, ραδόνιο κ.α

Boffetta P. Scand J Work Environ Health 2002, Lawther PJ.Br J Ind Med 1965

(Ο πιο συχνός καρκίνος που οφείλεται σε επαγγελματική έκθεση)

ΡΑΔΟΝΙΟΡΑΔΟΝΙΟΡΑΔΟΝΙΟΡΑΔΟΝΙΟ• Ο σχετικός κίνδυνος εμφάνισης

ξά ά έ θαυξάνει γραμμικά με την έκθεση• εργάτες ανθρακωρυχείωνΕ ίζ ή δ άΕμφανίζει συνεργική δράση με το κάπνισμα ∆εν έχει σαφώς καθοριστεί η∆εν έχει σαφώς καθοριστεί η σχέση μεταξύ της έκθεσης ραδονίου εσωτερικών χώρων –ραδονίου εσωτερικών χώρων κατοικιών και εμφάνισης καρκίνου του πνεύμοναρ μ• ~ 10% των καρκίνων του πνεύμονα μπορεί να οφείλονται στο ραδόνιο των κατοικιώντων κατοικιών

Lubin JH. J Natl Cancer Inst 1995

ΑΜΙΑΝΤΟΣΑΜΙΑΝΤΟΣ

Ο σχετικός κίνδυνος σε μη καπνιστές που εκτίθενται σε αμίαντο είναι 5, ενώ σε καπνιστές ά ό 50 ( ή δ ά )πάνω από 50 (συνεργική δράση)

Η ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονος εμφανίζεται μετά από 20πνεύμονος εμφανίζεται μετά από 20 χρόνια συνεχούς έκθεσης Για καρκινογένεση ευθύνεται και ηΓια καρκινογένεση ευθύνεται και η μη επαγγελματική έκθεση στον αμίαντομ

Hammond EC. Ann NY Acad Sci 1979Churg A. Am J Respir Crit Care Med 1995

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ

Η επίπτωση και η θνησιμότητα από καρκίνο πνεύμονα είναι

λό έ έυψηλότερη σε αστικές περιοχές με αυξημένα επίπεδα ρύπανσης από ότι στις αγροτικές περιοχέςαπό ότι στις αγροτικές περιοχές

Το μέγεθος του σχετικούΤο μέγεθος του σχετικού κινδύνου δεν έχει καθοριστεί ακόμαακόμα

Alberg A, Ford J. Chest. 2007

ΔΙΑΤΡΟΦΗΔΙΑΤΡΟΦΗΑυξημένο κίνδυνο ΚΠ σε άτομα με διατροφή χαμηλής περιεκτικότητας σε

βιταμίνη Α και Β-καροτένιο (φρούτα και λαχανικά)

∆ίαιτες πτωχές σε βιταμίνη A και C και β-καροτένιο έχουν σχετιστεί με αυξημένο

β μ η ρ (φρ χ )

καροτένιο έχουν σχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο ◦ Κατανάλωση φρούτων και λαχανικών ήπια προστασία

Τρεις μελέτες χημειοπροφύλαξης με β-καροτένιο βιταμίνη Α ή παράγωγά τουςκαροτένιο, βιταμίνη Α ή παράγωγά τους◦ Καμία προστασία κατά του καρκίνου του πνεύμονα◦ Μάλιστα, η συμπληρωματική χορήγηση β-καροτένιου σχετίστηκε με αύξηση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα στους βαρείςεμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα στους βαρείς καπνιστές (2 από τις 3 μελέτες)

Menkes Ml. N Engl J Med.1986, The Alpha-Tocopherol, Beta Carotene Cancer Prevention Study Group. N Engl J Med. 1994, Omenn G. N Engl J Med. 1996

ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΕΣΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΕΣΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΕΣΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΕΣ

• Η πνευμονική ίνωση, η φυματίωση, και άλλες χρόνιες νόσοι επίσης παίζουν κάποιο ρόλο στην ανάπτυξη καρκίνου στον πνεύμονα

Alberg A. Chest. 2007

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ

Υπάρχει γενετική προδιάθεση για εμφάνιση καρκίνου του μφ η ρπνεύμονα, καθώς μόνο το 15% των καπνιστών αναπτύσσει ω α σ ώ α α ύσσεκαρκίνο του πνεύμονα◦ Σε επιδημιολογικές μελέτες το οικογενειακόΣε επιδημιολογικές μελέτες το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του πνεύμονα σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνομε αυξημένο κίνδυνο

(∆εν έχει βρεθεί κάποιο συγκεκριμένο γονίδιο)

Gorlova OY. Int J Cancer.2007, Alberg A, Ford J. Chest. 2007

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗΚληρο ο ού ε ες δ α αρα ές ο Κληρονομούμενες διαταραχές του μεταβολισμού και της επιδιόρθωσης του DNA, οδηγούν σε αυξημένο του DNA, οδηγούν σε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου πνεύμοναΣυσχέτιση καρκίνου του πνεύμονα, με πολυμορφισμούς στη βλαστική

ά δί σειρά των γονιδίων, που κωδικοποιούν ένζυμα που:◦ είτε ενεργοποιούν ([CYP1A1] στο ◦ είτε ενεργοποιούν ([CYP1A1] στο σύστημα του κυτοχρώματος P450)◦ είτε αδρανοποιούν (glutathione S-

transferases M1 [GSTM1] και T1 [GSTT1]) χημικά καρκινογόνα που βρίσκονται στον καπνό (π χ βρίσκονται στον καπνό (π.χ. πολυκυκλικοί υδρογονάνθρακες)

Hung RJ. Carcinogenesis 2003; Peluso M. Cancer Res. 2005

Εξαρτώνται από τις λλ έ αλλαγές στην επικράτηση του καπνίσματος σε κάθε καπνίσματος σε κάθε χώρα◦ Η επιδημιολογία του Η επιδημιολογία του καρκίνου του πνεύμονα ακολουθεί την επιδημιολογία του

έ ί

επιδημιολογία του καπνίσματος (Lopez tobacco epidemic curve)Αλλαγές στην επιδημιολογία του καρκίνου του πνεύμονα

p )

του καρκίνου του πνεύμοναAlberg A, Ford J. Chest. 2007

Αλλαγές στην επιδημιολογία Αλλαγές στην επιδημιολογία γ ς η ημ γγ ς η ημ γτου του καρκίνου του πνεύμονακαρκίνου του πνεύμονα

Σημαντική αλλαγή στην ιστολογία παγκοσμίωςέ ό ύ◦ Μέχρι το 1987, συχνότερος τύπος το

πλακώδες◦ Αύξηση του αδενοκαρκινώματοςΑύξ ί ίΑύξηση του καπνίσματος στις γυναίκεςΑλλαγές στη σύνθεση των τσιγάρων και αντίστοιχες αλλαγές στα εισπνεόμενα

καρκινογόνακαρκινογόναΙδιαίτερα αύξηση στο βρογχιοκυψελιδικό

◦ Μείωση της επίπτωσης του μικροκυτταρικού

Η επιδημιολογία του καρκίνου του πνεύμονα αλλάζει παγκοσμίως.Οι γυναίκες έχουν συχνότερα άδενο

Η αλλαγή που παρατηρείται σε ΗΠΑ, Ευρώπη οφείλεται σε διαφορές στον τύπο των

Alberg A, Ford J. Chest. 2007

γή ρ ηρ ρ η φ φ ρ ςτσιγάρων που καταναλώνονται