Download - ΜΑΡΊΑ ΚΑΜΟΝΑΧΟΥ · 100 ΜΑΡΊΑ ΚΑΜΟΝΑΧΟΥ η λίμπρα ή ακόμη και ως τρία χρυσά τσεκίνια,12 ανάλογα με την ποιότητα

Transcript

ΜΑΡΊΑ ΚΑΜΟΝΑΧΟΥ

Α Λ Ι Ε Ί Α Κ Ο Ρ Α Λ Λ Ι Ώ Ν Σ Τ Ο I O N I O Τ Ο Ν 1 9 Ο Α Ι Ώ Ν Α

Πριν αρκετά χρόνια στα Αρχεία της Κέρκυρας καταγράφοντας ένα σημαντικό

για την τοπική μας ιστορία αρχείο το Αρχείο της Εγχώριας Διαχείρισης σημείshy

ωσα ένα τίτλο laquoΑλιεία κοραλλιών στο Ιόνιο (1818-1820)raquo Επρόκειτο για ένα

και μοναδικό μικρό κατάστιχο (195x305) που εκ πρώτης όψεως φαινόταν κενό

αφού υπήρχαν καταχωρήσεις μόνο στα έξι πρώτα φύλλα του Φυσικά από τη

δραστηριότητα αυτή για την οποία σημειωτέον δεν έχω συναντήσει καμία άλλη

πληροφορία στα αρχεία του 19ου αι τότε εντυπωσιάστηκα Μάλιστα σ αυτή

την έλλειψη άλλων πληροφοριών αποδίδω το γεγονός ότι την ενέτασσα για

καιρό στη γνωστή περί τα μάταια ενασχόληση των Ιονίων1 Χρόνια αργότερα

ανοίγοντας ξανά τον ίδιο φάκελο ο οποίος περιέχει και άλλο ένα κατάστιχο του

laquoΓενικού Εισπρακτορείου των Δημοσίων Προσόδωνraquo αντιλήφθηκα φυσικά

και ήταν λογικό ότι εμπλεκόταν στην επιχείρηση αυτή ο Γενικός τότε Συνακτής

των Δημοσίων προσόδων W Robinson Για τον Ρόμπινσον οφείλω να σημειώσω

πως υπήρξε στόλαρχος του αγγλοσικελικού στόλου π ο υ πολιορκούσε την Κέρshy

κυρα μέχρι το 1814 και που τελικά την κατέλαβε ένας laquoπρώηνraquo στην υπηρεσία

του βασιλιά της Νάπολης και σε πολλούς μετέπειτα τομείς του Ιονίου Κράτους

laquoΓενικόςraquo Γενικός Έ φ ο ρ ο ς Λιμένων και Παραλίων των Ιονίων Γενικός Συναshy

κτής των Δημοσίων Προσόδων Γενικός Έφορος των Αποθηκών Οπλοθηκών

Εργοστασίων και Σιταποθηκών Μεγάλα αξιώματα και μεγάλες αντίστοιχα

αντιμισθίες Έ ν α πρόσωπο εν ολίγοις παντοδύναμο και αμφιβόλου περί τη διshy

αχείριση του δημοσίου χρήματος ήθους που όμως το 1825 ετέθη κάτω από τον

1 Από αδλοδέτημα της Ιονικής Ακαδημίας περί του χαρακτήρα των Ιονίων 6λ

Εμμ Ν Φραγκίσκος laquoΟ Κοραής και η Ιονική Ακαδημίαraquo π Ο Ερανιστής 3 (1965)

ο 184 Ακριβώς το πρόβλημα (πρώτο σκέλος) είχε ως εξής Quale sia la causa principale

per che gli abitanti delle Isole Ionie bencheacute forniti di talento e di forza di ingegno

si occupino facilmente di oggetti frivoli e vani trascurandone i piugrave importanti e piugrave

utili al loro benne essere

98 ΜΑΡΊΑ ΚΑΜΟΝΑΧΟΥ

ελεγκτικό φακό του Γενικού Ελεγκτή του Κράτους Woodhouse και που μηνύshy

θηκε εν τέλει ως laquoκαταχραστής διαφθορεύς λογαριασμών και υπεξαιρέτης δηshy

μοσίων χρημάτων και που το ίδιο έτος το 1825 ευγενική προφάσει παρητείτο

της υπηρεσίας και εσώξετο εις Νεάπολιν σπαταλών τα διαρπαγένταraquo2

Μ αυτή λοιπόν την ελαφριά από πολλές απόψεις σκευή επιδόθηκα

σ αυτή τη μικρή και προς το παρόν ατελή έρευνα του εν λόγω δέματος

Πληροφοριακά σημειώνουμε ότι στη Μεσόγειο αποικίες κοραλλιών

υπήρχαν και εν πολλοίς υπάρχουν ακόμη στην είσοδο της Αδριατικής

στο στενό του Βονιφατίου στις ακτές της Σικελίας3 (μια κόκκινη ποικιshy

λία κοραλλιών που ονομάζεται και Sciacca bello) στα νησιά του Αιόλου

στη θαλάσσια περιοχή της Σαρδηνίας στην Κορσική στην Τυνησία και την

Αλγερία Στην Ελλάδα υπάρχουν στο Ιόνιο και στην Κρήτη Αποικίες και

κατά συνέπεια αλιευτικά πεδία στο Ιόνιο υπήρχαν σε δύο σημεία μεταξύ

Λευκάδας (Μεγανήσι) Ιθάκης Κεφαλληνίας και Εχινάδων και στην Κέρshy

κυρα στη θαλάσσια περιοχή των λεγομένων Διαποντίων Νήσων (Οθωνών

και Ερεικουσας) Συγκεκριμένα στη θαλάσσια περιοχή της Ερεικουσας η

αλιεία των κοραλλιών γινόταν μεταξύ Πανόρμου και Πλατοβουνίου σ ένα

αλιευτικό πεδίο πλάτους 1-6 μιλίων5 Στην αλίευσή τους επιδίδονταν μέshy

χρι τις αρχές του 18ου αι οι Ναπολιτάνοι και οι Γενοβέζοι γνωστοί αλιείς

αλλά και επεξεργαστές κοραλλιών6 Μία πληροφορία μάλιστα αναφέρει

πως ακόμη και οι Δαλματοί έφθαναν μέχρι τα χωρικά ύδατα των Ιονίων

για το σχετικό αλίευμα7 Σε κάθε όμως περίπτωση οι Ναπολιτάνοι και οι

2 Βλ Π Χιώτης Ιστορία του Ιονίου Κράτους από συστάσεως αυτού έως Ενώσεως τ Β Ζάκυνδος 1877 σ 19 Στην πραγματικότητα όμως ο Χιώτης όπως εξάλλου και ο ίδιος αναφέρει έλαβε τις συγκεκριμένες για τον Ιονικό στόλο και τον W Robinson πληροφορίες από το σύγγραμμα του Αντωνίου Αοΰομανη που φέρει τον τίτλο Missione di Sua Signoria onorevolissima Willian Ward Gladston nelle Isole Ionie Κέρκυρα 1869 σ 463

3 Βλ Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τ ΙΔ 1930 λήμμα κοράλλιον Dicionario Enciclopedico Italiano λήμμα corallo Επίσης βλ L Spallanzani Viaggio alle due Sicilie 1792-1797 8 [post 1888 a cura di N Campanini] καδώς και httpwww oreficerianetGemmeCorallo

4 Βλ C L Ippaviz Corcira Antica e Moderna [Βενετία] 1901 σ 330 5 Στο ίδιο 6 Κλασικό έργο για την αλιεία των κοραλλιών στην Ιταλία δεωρείται το G Tescione

Italiani alla pesca del corallo ed egemonie marittime nel Mediterraneo Νάπολη 1940 7 Βλ L de Mordo Nozioni Miscellanee intorno a Corcira Κέρκυρα 1808 σ 57 Οι

Δαλματοί επιδίδονταν από παλιά στο συγκεκριμένο είδος αλιείας βλ σχετικά Μ Berti

ΑΛΙΕΊΑ ΚΟΡΑΛΛΙΏΝ ΣΤΟ IONIO ΤΟΝ 19Ο ΑΙΏΝΑ 99

Γενοβέζοι δεν έλειπαν και δεν ήσαν λίγες οι φορές που συντροφεύονταν

από αλιείς ντόπιους Αυτοί μάλιστα επιχειρούσαν και πολλές φορές για τον

εαυτό τους και διηγούνταν ότι οι καλάτες στα συγκεκριμένα σημεία ήσαν

κοπιώδεις και δύσκολες

Είναι γνωστό ότι ο 18ος αι εξαιτίας διαφόρων παραγόντων μεταξύ των

οποίων και ο περιορισμός της πειρατείας είναι ο αιώνας της επέκτασης

της αλιείας των κοραλλιών εκ μέρους των παραδοσιακά ασχολουμένων καshy

τοίκων του τυρρηνικού πελάγους και σε μικρότερη κλίμακα και άλλων μεshy

σογειακών παράλιων πληδυσμών8 Το γεγονός αυτό πιθανώς οδήγησε στην

Κέρκυρα στο σχηματισμό ιδιαίτερης κομπανίας για την εν λόγω αλιεία

λαμβάνοντας υ π όψιν μια laquoσυνταγήraquo του 1761 για να παστώνουμε τα ψάshy

ρια laquoτου αρχηγού των ψαράδων των κοραλλιώνraquo9 Σημασία πάντως έχει

ότι τα κοράλλια ανήκαν στα μονοπωλιακά είδη που ανεξάρτητα από την

τυπολογία των συμβολαίων η αλιεία τους εκμισθωνόταν σε ιδιώτες10

Ο L Ippaviz στα 1901 στο βιβλίο του Corcira Antica e Moderna που δίνει

αρκετές πληροφορίες για την αλιεία των κοραλλιών στα Διαπόντια -αρκετές

σχετικά με τις λοιπές που είναι εξαιρετικά σπάνιες και εξαιρετικά σύντομες-

αναφέρει πως όταν ο καιρός ήταν ενδεδειγμένος κάδε βάρκα μπορούσε να επιshy

χειρήσει 40-50 φορές την ημέρα και κάθε φορά αλίευε 1-4 λίμπρες κοραλλιών

που αφού καθαρίζονταν πρόχειρα και συσκευάζονταν έπαιρναν το δρόμο για

τους εμπόρους της Νάπολης και της Βενετίας Εκεί πωλείτο από 2-4 τάλαρα11

laquo L a pesca ed il commercio del corallo nel m e d i t e r r a n e o e le p r i m e C o m p a g n i e

dei coral l i di Pisa t r a XVI e XVII secoloraquo La pesca in Italia tra etagrave moderna e

contemporanea Produzione Mercato Consumo Σάσσαρι 2003 σ 88

8 Βλ G D o n n e d d laquoLa pesca nelle a c q u e del T i r renoraquo στο La pesca in Italia

σ 230

9 Βλ Francesco Grimani Relazioni storico-politiche delle Isole del Mar Ionio[]

scritte[] lanno MDCCLXtKOgrave E A Cicogna Βενετία 1856 σ 70 (ελλην μετάφραση

Αγαμ Τσελίκας στο Σπ Ι Ασδραχάς κά Ελληνική οικονομική ιστορία ΙΕ-ΙΘ αιώνας

τ 2 Τεκμήρια επιμ Ευτυχία Δ Λιάτα Αδήνα εκδ Πολιτιστικό Ί δ ρ υ μ α Ομίλου

Πειραιώς 2003 σ 91-92)

10 Βλ Ν Καραπιδάκης laquo Η βενετική ε π ι κ ρ ά τ ε ι α raquo στο Σπ Ασδραχάς κά

Ελληνική Οικονομική Ιστορία ΙΕ-ΙΘ αιώνας τ 1 Αθήνα Πολιτιστικό Ί δ ρ υ μ α Ομίλου

Πειραιώς 2003 σ 281

11 Εννοείται βενετικά τάλαρα Έ ν α βενετικό τάλαρο ισοδυναμούσε το 1819 με 53

γρόσια Βλ Ν Σ Βλασσόπουλος Η ναυτιλία των Ιονίων Νήσων 1700-1864 τ Α Αδήνα

1996 σ 57

100 ΜΑΡΊΑ ΚΑΜΟΝΑΧΟΥ

η λίμπρα ή ακόμη και ως τρία χρυσά τσεκίνια12 ανάλογα με την ποιότητα

και το μέγεθος Οι συγκεκριμένες θάλασσες έδιναν αρκετές χρωματικές

ποικιλίες κόκκινα λευκά καστανά κίτρινα και μαύρα κοράλλια13 Στο σηshy

μείο αυτό οφείλω να σημειώσω νομίζω πως ο ερευνητής δεν πρέπει να

συγχέει το corallo με την corallina14 (την κοραλλίνη τη φαρμακευτική όπως

την αναφέρει ο Π Γεννάδιος)15 που σημαίνει εκτός από είδος φυκιού και

την ίδια τη βάρκα που επιδίδεται στη συγκεκριμένη αλιεία Σημειώνουμε

ακόμη ότι οποιαδήποτε εποχή μπορούν οι αλιείς κοραλλιών να ψαρεύουν

αρκεί ο καιρός να είναι καλός χωρίς καμία απολύτως επίδραση στην ποσόshy

τητα ή την ποιότητα των κοραλλιών Το αλιευτικό τους εργαλείο ήταν ένα

σταυροειδές σκληρό ξύλο (ingegno a croce) που βυθιζόταν στη θάλασσα με

σκοινί Στο κέντρο του σταυρού τοποθετούταν το έρμα (δηλαδή ένα βαρύ

και λείο ορθογώνιο λίθο) ενώ στα άκρα των δύο οριζοντίων δοκών προσδέshy

νονταν (με σκοινί) δίκτυα16 Επιπλέον κατά μήκος των δοκών τοποθετούνται

και θύσανοι σχοινιού για να μπλέκονται τα κομμάτια των κοραλλιών Η

μηχανή αυτή ανασυρόταν μετά την αλιεία με τη βοήθεια βαρούλκου και οι

βάρκες αλιείας είναι τύπου ανεμότρατας Τα κοράλλια είναι γνωστό πως

βρίσκονται σε βάθος 50-160 μ Οι Σάρδοι μάλιστα και οι Ισπανοί αντί διshy

χτύων χρησιμοποιούσαν άγκιστρα που δεν συστήνονται γενικά γιατί και το

συγκεκριμένο αλίευμα θρυμματίζουν και καταστρέφουν γενικά τη ζωή του

βυθού17

12 Οι Βενετοί παράλληλα με τα τάλαρα χρησιμοποιούσαν και τα χρυσά τσεκίνια που η ισοτιμία τους ήταν 1 προς 257 τάλαρα Το 1819 ένα χρυσό τσεκίνι αντιστοιχούσε σε 14 γρόσια Βλ στο ίδιο

13 Βλ Ε Theotoky Details sur Corfu Κέρκυρα 1826 σ 22 14 Για την corallina έγινε σχετικό ανάγνωσμα στην Ιόνιο Ακαδημία του Κεφαλλήνα

Ν Δελλαπόρτα (laquoSulla corallina dell Isola di Cefaloniaraquo) βλ Α Μουστοξύδης laquoΠερί των εν Κέρκυρα Ακαδημιών και των συγχρόνων αιπαίς λογίωνraquo Κερκυραϊκά Χροshyνικά 24 (1980) σ 176 Επίσης βλ και ΐΐάπυρος Larousse Britannica τ 35 λήμμα Κοραλλίνα (Corallina) = γένος ροδοφυκών με διακλαδισμένο ασβεστοποιημένο δαλλό που ανήκει στην οικογένεια κοραλλινίδες Τα είδη του φύκους αυτού είναι κοινά στους παράκτιους βράχους και υφάλους Στις ελληνικές δάλασσες απαντά το είδος corallina mediterranea

15 Βλ Π Γ Γεννάδιος Αεξικόν Φυτολογικόν Α9ήνα 1915 σχετικό λήμμα 16 Βλ Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Επίσης βλ Ippaviz Corcira Antica e

Moderna 17 Βλ Dicionario Enciclopedico Italiano τ 3 λήμμα corallo σ 518

ΑΛΙΕΊΑ ΚΟΡΑΛΛΙΏΝ ΣΤΟ IONIO ΤΟΝ 19Ο ΑΙΏΝΑ 10]

Τα κοράλλια που αλιεύονταν στο Ιόνιο έπαιρναν το δρόμο για τη Βενεshy

τία όπως προαναφέραμε αλλά κυρίως τη Νάπολη και τη Γένοβα Η Νάshy

πολη μάλιστα (δηλαδή συγκεκριμένα ο Torre del Greco με την περίφημη

Scuola και το Μουσείο του σήμερα)18 αποτελούσε και τον πιο γνωστό τόπο

επεξεργασίας τους19 Η πύλη όμως των κοραλλιών γενικά στην Ευρώπη

ήταν την περίοδο στην οποία αναφερόμαστε εκείνη στην οποία συνέρ-

ρεαν και εισάγονταν πολλά από τα αγαθά του τότε κόσμου δηλαδή το

Λιβόρνο Το Λιβόρνο από το 18ο αι είχε ήδη εκτοπίσει τη Μασσαλία και τη

Γένοβα στην κατεργασία των κοραλλιών διαθέτοντας περισσότερες από 20

βιοτεχνίες όπου απασχολούνταν 400-500 εργάτες και επιπλέον ασκούσε

τη συγκεκριμένη αλιεία στη Σαρδηνία την Κορσική στις ακτές της Μασshy

σαλίας αλλά και στη Βόρειο Αφρική2 0

Μ αυτό λοιπόν το παρελθόν η αλιεία των κοραλλιών στο Ιόνιο δεν

ήταν κάτι το εντελώς ξένο (μάλιστα μεταξύ των ετών 1808 και 1812 είχε

πραγματοποιηθεί στην Ιονική Ακαδημία και σχετικό ανάγνωσμα από τον

Κερκυραίο ιατροφιλόσοφο Λάζαρο δε Μόρδο που έφερε τον τίτλο laquoSulla

pascagione del Corallo nelle acque di Corfuraquo) Μπορούμε επομένως

τώρα να ανοίξουμε το κατάστιχο μας έχοντας βέβαια κατά νου τον Robinshy

son τις θάλασσες όχι των Διαποντίων αλλά της Ιθάκης και της Λευκάδας

και φυσικά το Λιβόρνο Τα γεγονότα μάλιστα όπως καταγράφονται προshy

σφέρονται να τα δούμε και σαν θεατρικό έργο σε τρεις πράξεις

Η πρώτη πράξη περιλαμβάνει μια εξόρμηση για αλιεία κοραλλιών nelle

acque dItaca με padrone και capitano τον Vincenzo Avellino Πραγμαshy

τοποιείται στις αρχές του Νοεμβρίου του 1818 και για λογαριασμό του Ιοshy

νίου Κράτους2 2 Δεν αναφέρεται με τι είδος πλοίου ούτε ποίου ιδιοκτησίας

ήταν Πιθανώς ήταν του Avellino Δεν αναφέρεται επίσης αν συμμετεί-

18 Βλ στο ίδιο τ 12 λήμμα Torre del Greco

19 Βλ στο ίδιο τ 3 λήμμα corallo La lavorazione procede da un operaz di

rirozzamento (= πελέκημα λέπτυνση) con lima e sega (= λίμα και πριόνι) a doppio

taglio seguito dal lavorio del trapano ad archetto temperato ad olio (λαδωμένο τόξο)

e infine dalla pollitura con pasta acquosa di smeriglio (= υδαρής πολτός σμύριδας)

20 Βλ Μ Berti laquo L a pesca e d il commercio del corallo nel m e d i t e r r a n e o e le

p r i m e laquo C o m p a g n i e dei coralliraquo di Pisa t ra XVI e XVII secoloraquo La pesca in Italia tra

etagrave moderna e contemporanea Produzione Mercato Consumo Σάσσαρι 2003 σ 146

21 Βλ Μουστοξύδης laquoΠερί των εν Κέρκυρα Ακαδημιών κτλraquo σ 177

22 Βλ ΑΝΚ Αρχείο Εγχωρίου Διαχειρίσεως (στο εξής ΑΕΔ) Φ 415 υ π ο φ 2

102 ΜΑΡΊΑ ΚΑΜΟΝΑΧΟΥ

χε στην αποστολή αυτή βοηθητικά και άλλο πλοιάριο του είδους barca2 3

Ούτε πόσοι ναυτικοί ή αλιείς απασχολήθηκαν (το σύνηοες σε μια τέτοια

ψαριά ήταν να συμμετέχουν 10-12 άτομα)2 4 Πάντως οι αλιείς συμμετέχουν

per porzione25 Δεν γνωρίζουμε ακόμη πόσες καλάτες πραγματοποιήθηκαν

Γνωρίζουμε όμως τα έξοδα αυτής της εξόρμησης

Από την 6η Οκτωβρίου του 1818 μέχρι και την 7η Αυγούστου του 1819

ξοδεύτηκαν για τρόφιμα2 6 αλιευτικό εξοπλισμό (αλλά και για επισκευές

του καϊκιού) κασώς και για μία σημαία27 1595 τάλαρα Για την πληρωμή

των ναυτικών και των ψαράδων ξοδεύτηκαν 1272 τάλαρα ακόμη Σ αυτά

προστίθενται επιπλέον 37 τάλαρα που δόσηκαν στον Vincenzo Avellino

από τον Robinson για αγορά 5 λιμπρών κοραλλιού πρώτης ποιότητας που

ανήκε στον ίδιο αλλά και κάτι ακόμη ασαφή έξοδα του τύπου pagati al

ragazzo κασώς και άλλα έξοδα μεταχρονολογημένα Το σύνολο τέλος των

εξόδων της επιχείρησης ανήλδε στα 3286 τάλαρα

Αυτά και μόνο γνωρίζουμε για την επιχείρηση αυτή που διαδραματίζεshy

ται στο Ιόνιο από τις αρχές όπως προαναφέραμε του χειμώνα 1818 μέχρι

και ολόκληρο σχεδόν το καλοκαίρι του 1919 Τονίζουμε πως επικεφαλής

της επιχείρησης βρίσκεται ο Vincenzo Avellino ο οποίος επιπλέον παίshy

ζει και το ρόλο του εκτιμητή των κοραλλιών που αλιεύονται και ο οποίος

όμως χρειάζεται για την επικύρωση της εκτίμησης του τόσο ως προς την

ποιότητα όσο και ως προς το δηλωθέν βάρος τους lapprovazione di tutto

lequipaggio2 την οποία και επικαλείται Και πίσω βέβαια από το όλο

εγχείρημα βρίσκεται ο Robinson ο οποίος έχει είτε τυπικά είτε άτυπα την

άδεια του Κράτους για λογαριασμό του οποίου υποτίθεται πως ενεργεί

23 Barca = Μικρά μεταφορικά μέσα Δεν πρέπει να τα συγχέουμε με τις βάρκες γιατί μπορεί να ήσαν και μικρά καΐκια Συνήθως ήσαν ψαράδικα που το μήκος τους έφσανε και τα 20 μέτρα Βλ Βλασσόπουλος Η ναυτιλία των Ιονίων Νήσων σ 59

24 Βλ httpwwworeficerianetGemmeCorallo 25 Βλ ΑΝΚ ΑΕΔ όπ φφ 4Γ 26 Δηλαδή γολέτες ψωμί μακαρόνια στάρι κρέας ψάρια λάδι κρασί ξύδι και

ρακί κουκιά κρεμμύδια και μπιζέλια Σημειώνουμε ότι αυτή η αλιευτική αποστολή προμηδεύεται τα τρόφιμα της συνήθως από ντόπιους (πχ Andrea Petal Demetrio Draculi Giorgio Caravia κλπ) ενώ δεν λείπουν και οι ξένοι ή ξενικής (ναπολιτάνικης κυρίως) καταγωγής προμηδευτές (Angiolo la Rossa Giacinto Botta Raffaele di Meglio Francesco Costajola) 6λ ΑΝΚ ΑΕΔ όπ φφ 2Γ

27 Μάλλον πρέπει να υποδέσουμε πως πρόκειται για την εμπορική σημαία του Ιονίου Κράτους

28 Βλ ΑΝΚ ΑΕΔ όπ φφ Γ

ΑΛΙΕΊΑ ΚΟΡΑΛΛΙΏΝ ΣΤΟ IONIO ΤΟΝ 19Ο ΑΙΏΝΑ 103

Μάλιστα αφού ο Robinson τη συγκεκριμένη περίοδο ταυτίζεται σχεδόν με

το Κράτος2 9 μπορούμε να πούμε πως είναι το ίδιο το Ιόνιο Κράτος που αλιshy

εύει Δεν παραχωρεί την εν λόγω αλιεία μονοπωλιακά στον Avellino αλλά

επιχειρεί το ίδιο Είναι φανερό αφού δεν έχει μέχρι στιγμής εντοπιστεί το

συμφωνητικό -αν κιόλας υπήρξε- αυτής της συνεργασίας ότι το Κράτος

αναλαμβάνει τα έξοδα της αποστολής (διατροφή πληρώματος κάποιον αλιshy

ευτικό εξοπλισμό κλπ)

Και τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι

α Τι είδους συμφωνία υπήρξε μεταξύ Avellino και Robinson

Γνωρίζουμε ότι η αμοιβή του πληρώματος η οποία σημειωτέον γίνεται

περίπου ένα χρόνο αργότερα στο τέλος δηλ της αποστολής ανέρχεται

συνολικά και per porzione (μεριστικά) στις 1272 λ Τι σημαίνει όμως ακριshy

βώς το per porzione Σημαίνει ένα ποσοστό επί τοις στο αλίευμα ή ένα

ποσοστό επί τοις στο αλίευμα υπολογιζόμενο σε χρήμα Επιπλέον στην

αμοιβή αυτή που είναι συνολική και per porzione πρέπει να υποθέσουμε

ότι συμπεριλαμβάνεται και η αμοιβή του καπετάνιου και πιθανότατα ιδιshy

οκτήτη του καϊκιού δηλ του Avellino αφού δεν σημειώνεται ξεχωριστή

αμοιβή γι αυτόν Το γεγονός ότι ο Avellino πουλάει στον Robinson 5 λίshy

μπρες κοράλλι πρώτης ποιότητας δικό του σημαίνει ότι του πωλεί τη δική

του porzione ή έχει συμφωνηθεί το δικαίωμα να αλιεύει και για τον εαυτό

του Ή πρέπει να τεθεί περαιτέρω και το ερώτημα

β Ποιοι ακριβώς ήσαν ο Avellino και το laquoτσούρμοraquo του

Το γεγονός ότι Avellino έχει κοράλλι δικό του συνεπικουρούμενο από το

γεγονός ότι μπορεί να εκτιμήσει ο ίδιος αλλά όπως φαίνεται και ολόκληρο

το πλήρωμα την ποιότητα των κοραλλιών πρέπει να μας οδηγήσει στο συshy

μπέρασμα ότι αυτός και το laquoτσούρμοraquo του έχουν επιδοθεί κι άλλη ή άλλες

φορές στη συγκεκριμένη αλιεία είτε σε απευθείας συμφωνία με το Κράτος

είτε βοηθώντας Ναπολιτάνους και Γενοβέζους που έφθαναν ως το Ιόνιο είτε

ψαρεύοντας κοράλλια λαθραία Πιθανότατα ναι

Η δεύτερη τρόπον τινά σκηνή της πρώτης αυτής Πράξης διαδραματίshy

ζεται στο Λιβόρνο Εκεί καταφθάνουν και εκφορτώνονται (δεν γνωρίζουμε

πότε ακριβώς) 12 αριθμημένα κιβώτια corallo greggio e terraglio τα οποία

για ένα διάστημα αποθηκεύονται στις αποθήκες του λιμανιού Τα πρόσωshy

πα που τώρα εμπλέκονται είναι οπωσδήποτε ένας μεσίτης30 (μεσάζων) και

29 Ως Γενικός Έ φ ο ρ ο ς των Λιμένων και Παραλίων των Ιονίων

30 Τα μεσιτικά αναφέρεται ότι ανέρχονται στο 2 Βλ ΑΝΚ ΑΕΔ όπ φ φ 5Γ

104 ΜΑΡΊΑ ΚΑΜΟΝΑΧΟΥ

υποθέτουμε οιονεί εκπρόσωπος του Ιονίου Κράτους ή και προσωπικά του

Robinson και κάποιος κύριος Tocle αγνώστων μέχρι στιγμής λοιπών στοιshy

χείων αλλά που ενεργεί για λογαριασμό του εμπορικού οίκου των Signori

Starnataceli Οι Signori Stamatachi31 γνωστή ελληνική εμπορική οικογένεια

του Λιβόρνου στα χέρια των οποίων φθάνουν και πωλούνται τα 12 κιβώτια

και οι οποίοι κάνουν και τον τελικό λογαριασμό στις 28 Ιουλίου του 1820

αλλά με tempo mesi sei al pagamento δηλώνουν καθαρά και αναγνωρίshy

ζουν πως συμβαλλόμενος τους στην αγοραπωλησία αυτή είναι ο Signor

Colonello Robinson

Τα κιβώτια που έφθασαν στα χέρια των Σταματάκηδων περιείχαν τέσshy

σερις ποιότητες κοραλλιών32 Κοράλλια όμως πρώτης ποιότητας περιείχε

μόνο το κιβώτιο που έφερε το Νdeg 1 και που ξύγιξε 35 libbre venete grosse33

Από τα υπόλοιπα κιβώτια τα Νούμερα 2-1134 περιείχαν κοράλλια δεύτερης

και τρίτης ποιότητας ενώ το Νdeg 12 τέταρτης Το καθαρό βάρος των κοshy

ραλλιών (αφού αφαιρέθηκε δηλαδή το βάρος των κιβωτίων και η terraglia)

31 Βλ Κ Ν Τριαντάφυλλου Οι κώδικες γάμου και βαπτίσεων της ελληνικής

κοινότητας Λιβόρνου (1760 κεξ) Πάτρα 1982 σ 33 (1795-1796 ανάδοχος ο κυρ Ιωάννης

Σταματάκης) σ 37 (1807 ανάδοχος ο κυρ Ιωάννης Σταματάκης) σ 38 (1808 ανάδοχος

ο κυρ Αδ Ιωάννου Σταματάκης) σ 42 (1818 ανάδοχος ο κυρ Ιωάννης Σταματάκης)

σ 43 (1819 ανάδοχος ο κυρ Αδ Σταματάκης) σ 44 σ 48 (1830 εβαπτίσδη η δυγάτηρ

του κου Κωννου Σταματάκη)

32 Η ποιότητα των κοραλλιών σχετίζεται τόσο με το πάχος τους όσο και το χρωμαshy

τισμό τους

33 Μία ενετική λίτρα = 0477 χιλιόγραμμα = 105 αγγλικές λίτρες Βλ Βλασσόπουλος

Η ναυτιλία των Ιονίων Νήσων σ 53 Βλ επίσης Α Ανδρεάδης Περί Οικονομικής

Διοικήσεως Επτανήσου επί Ενετοκρατίας τ Α σ 47 laquoΛίτρα βαρέα (grossa livre avoir

du poid) = 453 359 γαλλικά γραμμάρια = 1 αγγλική λίτρα= 141 674 τουρκικά δράμιαraquo

Μάλιστα ο Ανδρεάδης σημειώνει laquoΚατά τους επισήμους πίνακας η βενετική προς την

ιονικήν η μεν βαρεία = 1 λίτρα 1345 δράμια η δε ελαφρά = 9 ουγκ 13 χαλκ 984

κόκraquo Στο Ιταλοελληνικό Λεξικό όμως του Α Τσουκανά (χχ) αναφέρεται πως μία libbra

ισούται με 340 γραμμάρια Στο σημείο αυτό δα πρέπει να αναφέρουμε και το μαλτέζικο

μέτρο όγκου το rotollo- βλ ΑΝΚ ΑΕΔ όπ σ 4ν Για την ισοδυναμία του βλ Π

Πλέσκας Συγκριτικοί Πίνακες νομισμάτων μέτρων και στασμών Κέρκυρα 1866

34 Το κιβώτιο Νdeg 2 (=133 Vi libbr) Νdeg 3 (=135 Vi libbr) και Νdeg 4 (=123 Vi libbr)

περιείχαν εμπόρευμα δεύτερης ποιότητας Τα κιβώτια Νdeg 5 - Νdeg 11 περιείχαν εμπόρευμα

τρίτης ποιότητας και ζύγιζαν έκαστο 160 libbr Ίδιας ποιότητας κοράλλια περιείχαν και

τα κιβώτια Νdeg 10 (= 170 libbr ) και Νdeg 11 (= 31 libbr) Το κιβώτιο Νdeg 12 που ήταν και το

μοναδικό που περιείχε τέταρτης ποιότητας κοράλλια ζύγιζε 175 libbr Βλ ΑΝΚ ΑΕΔ όπ

φφ 4ν-5Γ

ΑΛΙΕΊΑ ΚΟΡΑΛΛΙΏΝ ΣΤΟ IONIO ΤΟΝ 19Ο ΑΙΏΝΑ 105

ανερχόταν σε 1512 λίμπρες εκ των οποίων αφαιρέθηκαν 316 (56 από την

δεύτερη ποιότητα και 260 από την τρίτη) γιατί ήσαν di pertinenza del

Governo Πρόκειται για τη φορολογία του Κράτους εννοείται του Μεshy

γάλου Δουκάτου της Τοσκάνης που ανερχόταν όπως φαίνεται στο 15

περίπου Το καθαρό επομένως υπόλοιπο που κοστολογήθηκε ανερχόταν

στις 1077 λίμπρες

Στο Λιβόρνο αφού κρατήθηκαν μεσιτικά αχθοφορικά αποθηκευτικά

και έξοδα τελωνείου και κοστολογήθηκαν ανά ποιότητα τα κοράλλια πληshy

ρώθηκαν για λογαριασμό των κυρίων Σταματάκη από τον αγνώστων μέχρι

στιγμής λοιπών στοιχείων κύριο Tocle 1231 αυστριακά αυτοκρατορικά τά-

λαρα (τα λεγόμενα σπαΟάτα)35

Η δεύτερη Πράξη περιλαμβάνει μια κάπως αόριστη επιχείρηση αλιείας

κοραλλιών που πραγματοποιείται τον Αύγουστο του 1820 Μάλλον είχε

πωληθεί η πρώτη παρτίδα στο Λιβόρνο και πιθανώς διαφαινόταν πως η

συγκεκριμένη επιχείρηση θα μπορούσε να λάβει κάποια συνέχεια Η συshy

νεργασία με τον Vincenzo Avellino έχει διακοπεί αφού στην επιχείρηση

αυτή πρωταγωνιστεί ο καπετάνιος Raffaele Montanini στον οποίο δίδεται

ένα δημόσιο πλοιάριο λέμβος [= barca pubblica] και η εντολή να καλάρει

μεταξύ Λευκάδας και Κεφαλληνίας3 6 Τα έξοδα του τα οποία σημειωτέον

ήσαν μόνο για δίχτυα (rette nera) ανήλθαν στα 17 τάλαρα κολονάτα τα

οποία όπως βεβαιώνει στις 24 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς τα έλαβε από

τον ίδιο τον Robinson3 7 Δεν φαίνεται δε ούτε να πληρώνεται ο ίδιος ούτε και

το υποτιθέμενο απαραίτητο συνοδευτικό πλήρωμα ούτε καταγράφονται

έξοδα για προμήθειες ούτε αναφέρεται αν οι καλάτες του τελεσφόρησαν

Να υποθέσουμε ότι επρόκειτο για μια σκοπούμενη επιχείρηση που τελικά

δεν πραγματοποιήθηκε Να υποθέσουμε πως ήταν μία επιχείρηση μεταξύ

του Montanini και του Robinson και που η επιτυχία της έμεινε στη σκιά

-με πόρους άδηλους- επιβαρύνοντας απλώς το Γενικό Θησαυροφυλάκιο μ

αυτά τα 17 τάλαρα 3 8 Η ασαφής αναφορά για έξοδα iishing (ή fishery) at

35 Το αυτοκρατορικό τάλαρο (imperiale) ήταν το αυστριακό νόμισμα της Μαshy

ρίας Θηρεσίας Ζύγιζε 431 ουγγιές (τρόυ) Το 1819 ισοδυναμούσε με 6 γρόσια Βλ

Βλασσόπουλος Η ναυτιλία των Ιονίων Νήσων σ 56-57

36 ΑΝΚ ΑΕΔ όπ φ φ 6Γ

37 ΑΝΚ ΑΕΔ όπ φ φ 6 ν

38 Βλ ΑΝΚ ΑΕΔ όπ φ φ 6ν

106 ΜΑΡΊΑ ΚΑΜΟΝΑΧΟΥ

Santa Maura σε κάποια από τα κατάστιχα Γενικού Θησαυροφυλακίου το

1820 να υποθέσουμε ότι αφορούσε την αλιεία κοραλλιών39 Δεν συνάγεται

κάτι τέτοιο Κατά συνέπεια όσα μέχρις στιγμής σχετίζονται με το ταξίδι

Montanini βρίσκονται στην ομίχλη

Όπως στην ομίχλη έμειναν πολλά από τα έργα και τις ημέρες του Roshy

binson που για μια δεκαετία περίπου (1814-1825) ως ευνοούμενος του επίshy

σημου Κράτους επίσημα και ανεπίσημα ενθυλακώνει παχυλούς μισθούς

και άδηλους πόρους Και που δεν αποκλείεται αν έκρινε την αλιεία των

κοραλλιών προσοδοφόρα να την συνέχισε και μετά το 1820 αποκλειστικά

προς όφελος του παρακάμπτοντας τις επίσημες διατυπώσεις Και που δεν

αποκλείεται επίσης τα δύο αλιευτικά πεδία του Ιονίου να κρίθηκαν μη

αποδοτικά και η επιχείρηση αλιεία κοραλλιών στο Ιόνιο να εγκαταλείφθηκε

έχοντας ως emXoyo το ομιχλώδες ταξίδι του καπετάνιου Montanini που

πιθανώς να επέστρεψε με την παραχωρηθείσα barca pubblica άδεια Μέshy

χρι το τέλος όμως του 1825 που γράφεται και η τρίτη Πράξη του έργου

οι πηγές σιωπούν Μιλούν μόνο στις 31 Δεκεμβρίου Είναι η χρονιά που

ο Robinson αισθάνεται οσημέραι παγιδευόμενος από τον Γενικό Ελεγκτή

των Οικονομικών του Κράτους και που πριν καταλήξει τελικά διωκόμενος

πριν την ημερομηνία αυτή έχει ήδη καταφύγει στη Νάπολη Το Δεκέμβριο

του 1825 τακτοποιείται οικονομικά δηλαδή ισοσκελίζεται η επιχείρηση στα

2802 τάλαρα και 38 οβολούς με τη σημείωση ότι μία ποσότητα κοραλλιών

πρώτης ποιότητας από 35 λίμπρες παραμένει απώλητη4 0

Μετά τον ισολογισμό της 31ης Δεκεμβρίου του 1825 που θέτει κάποια

τάξη σε μια επιχείρηση με πολλές πιθανώς αταξίες δεν φαίνεται να πραγshy

ματοποιήθηκε κάποια άλλη αλιεία κοραλλιών στην περιοχή αυτή ή στην

περιοχή των Διαποντίων νήσων που να φέρει τυπικό και νόμιμο ας πούμε

χαρακτήρα Την πιο κοντινή στα γεγονότα αυτά πληροφορία την λαμβάshy

νουμε από ένα δημοσίευμα για την Κεφαλληνία στην Ιόνιο Ανθολογία του

1834 όπου σχετικά αναφέρεται

laquoΕίναι καιρός να λαλήσω ολίγα τινά και περί της εξαγωγής των κοραλλιών την οποίαν άλλοτε έκαμνον οι κάτοικοι της Νεαπόλεως και Γενούης εις τας δαλάσσας τας μεταξύ Κεφαλληνίας και των νήσων Λευκάδος Ιδάκης και Εχινάδων Αγνοώ την αιτιαν δια την

39 Βλ ΑΝΚ Tesoreria Generale Φ 11 Gran Quaderno (Φεβρουάριος 1820 -Σεπτέμβριος 1821) φφ 99ν και Φ 139 Gran Giornale (01021819 -10071820) φφ 149

40 Βλ ΑΝΚ ΑΕΔ όπ φφ 1Γ

ΑΛΙΕΊΑ ΚΟΡΑΛΛΙΏΝ ΣΤΟ IONIO ΤΟΝ 19Ο ΑΙΏΝΑ 107

οποίαν δεν γίνεται πλέον Αλλά προ εξ ή επτά ήδη ετών η Ιονική Κυβέρνησις επέτρεψε

την επιχείρησίν της και ως μ εβεβαίωσαν ηυδοκίμησε με αφδονίαν και ωφέλειανraquo4 1

Με την πάροδο του χρόνου οι αποικίες κοραλλιών στο Ιόνιο αλλά και

γενικά στα διάφορα αλιευτικά πεδία της Μεσογείου περιορίστηκαν Μάshy

λιστα ο Spallanzani στο Viaggio alle due Sicilie αναφέρει πως εξ αιτίας

της μείωσης αυτής οι Μεσσηνέξοι δεν αλίευαν τα κοράλλια κάδε χρόνο

αλλά κάδε δεκαετία Συνέτειναν βέβαια και οι διάφοροι πόλεμοι οι διάshy

φορες patronanze ακόμη και ο δάνατος των πρώτων εκείνων επιχειρημαshy

τιών - ειδικών αλιέων Και παρά το γεγονός ότι τα κοράλλια στην Ευρώπη

μεταξύ του 1830-1860 έγιναν δημοφιλή και περιζήτητα και ότι ακόμη και

το 1880 από τον Torre del Greco ξεκινούσαν τον Απρίλιο γύρω στις 200

ανεμότρατες4 2 που επέστρεφαν μετά περίπου από ένα εξάμηνο43 η αλιεία

των κοραλλιών στη Μεσόγειο μετά και την ανεύρεση των ιαπωνικών τα

οποία έχουν παχύτερους κλάδους περιορίστηκε και σχεδόν εξέλιπε Και

συνακόλουθα η δραστηριότητα αυτή στο Ιόνιο με την πάροδο του χρόνου

λησμονήθηκε μη αφήνοντας σχεδόν κανένα ίχνος

Σε δυο τρεις ανθρώπους που μίλησα σχετικά με την ανακοίνωση αυτή

και ομολογώ όχι απληροφόρητους αντέδρασαν άλλοι με την ερώτηση laquoείshy

χαμε και κοράλλιαraquo εννοώντας κατά βάδος ότι η Ένωση των Ιονίων με

την Ελλάδα οδήγησε μεταξύ άλλων και στην εξαφάνιση αυτού του είδους

κι άλλοι θεώρησαν την ύπαρξη κοραλλιών στις θάλασσες και συνακόλουθα

την αλιεία τους τόσο συνηθισμένη όσο εκείνη της σαρδέλας Στην πραγμαshy

τικότητα η αλιεία των κοραλλιών του 18ου και του 19ου αι λησμονήθηκε

τόσο και κατά περίεργο τρόπο την αποσιώπησαν και οι πηγές ώστε ακόμη

και ένας ερευνητής που δημοσίευσε το 1982 άρθρο με τίτλο laquoΟ θαλασσιshy

νός βίος στη βορειοδυτική Κέρκυραraquo σημείωσε με αθωότητα laquoκοράλλο

άγριο= θάμνος μεγάλος με κλαδιά λίγο κοκκινωπά Ό π ο υ υπάρχει ψαρεύshy

ονται πολλά φαγγριάraquo 4 4

41 Βλ laquoΣτατιστική εξέτασις της Νήσου Κεφαλληνίας κ α 9 ην ευρίσκετο κατάστασιν

το 1829ον έτοςraquo Κεφάλαιον Α (σσ 489-521 συν) Ιόνιος Ανδολογία τ 3 σ 505

42 Βλ ΗΔ όπ

43 Η αλιευτική περίοδος εκτείνεται από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο

44 Βλ Ν Πακτίτης laquo Ο θαλασσινός βίος στη Βορειοδυτική Κέρκυραraquo Δελτίο

Αναγνωστικής Εταιρίας Κέρκυρας 19 Ucirc982) σ 239-264 [σχετικό λήμμα σ 252]

Page 2: ΜΑΡΊΑ ΚΑΜΟΝΑΧΟΥ · 100 ΜΑΡΊΑ ΚΑΜΟΝΑΧΟΥ η λίμπρα ή ακόμη και ως τρία χρυσά τσεκίνια,12 ανάλογα με την ποιότητα