Download - Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Transcript
Page 1: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

Διερευνητική Εργασία (Project)

Θέμα: Σταφίδα και Γαργαλιάνοι

Page 2: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Θα θέλαμε να εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας στους:

I. Κύριο Κούρδογλου Νικόλαο και κυρία Καλογεροπούλου Χριστίνα για την

πολύτιμη καθοδήγηση και βοήθειά τους στη παρούσα διερευνητική

εργασία

II. Κυρίους Αναζίκο Παναγιώτη και Νικόλαο και κύριο Τσιντομηνά

Χαράλαμπο για τις συνεντεύξεις που πρόθυμα μας παραχώρησαν

III. Γονείς, συγγενείς, γείτονες, γνωστούς και γενικά όσα άτομα του κοινωνικού

μας περίγυρου μάς συνέβαλαν στην έρευνά μας με τις μαρτυρίες τους.

ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΜΑΣ…

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ένα σύνολο 18 μαθητών αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με το πολύτιμο

αγροτικό προϊόν της περιοχής μας, τη σταφίδα, επί ένα ολόκληρο τετράμηνο. Για

αυτό ήμασταν όλοι αποφασισμένοι να εργαστούμε σκληρά αν και γνωρίζαμε ότι

απαιτούνταν μεγάλη προσπάθεια εκ μέρους μας.

Το πρώτο που κάναμε ήταν να χωριστούμε σε τέσσερις υποομάδες, εκ των

οποίων η κάθε μία θα ασχολούνταν με μία παράμετρο του θέματος ανά δύο

εβδομάδες. Οι παράμετροι αυτές ήταν:

Η Ιστορική αναδρομή της σταφίδας

Page 3: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

Η καλλιέργειά της κατά τη διάρκεια του έτους (τότε και σήμερα)

Η σχέση της με την τοπική οικονομία

Η διατροφική και κοσμετική της αξία

Η σχέση της με τον πολιτισμό( ήθη, έθιμα ,τραγούδια, παροιμίες κ.

α.)

Ύστερα, αποφασίσαμε να συντάξουμε ερωτηματολόγια ως το πρώτο

ερευνητικό μας εργαλείο. Φτιάξαμε τρία ερωτηματολόγια ένα για κάθε ηλικιακή

ομάδα, ένα για τους συμμαθητές μας ηλικίας 13-18 ετών, ένα για τους συμπολίτες

μας 30-60 ετών και ένα για τους ηλικιωμένους άνω των 65 ετών. Αφού

συμπληρώθηκαν, τα επεξεργαστήκαμε ηλεκτρονικά, δημιουργήσαμε γραφήματα με

βάση τα αποτελέσματά τους και καταλήξαμε σε σχετικά συμπεράσματα.

Κατόπιν, κάθε ομάδα εργάστηκε ξεχωριστά για τη συγκέντρωση των

επιμέρους δεδομένων. Ως ολομέλεια, συλλέξαμε ικανοποιητικές πληροφορίες για

κάθε παράμετρο, στηριζόμενοι περισσότερο σε μαρτυρίες συντοπιτών μας και στην

τοπική παράδοση παρά στο διαδίκτυο. Έτσι, πήραμε συνεντεύξεις από το

οικογενειακό και κοινωνικό μας περιβάλλον, από άτομα δηλαδή που είχαν και έχουν

επαφή με το αντικείμενο της μελέτης μας. Ορισμένες μάλιστα από αυτές τις

μαγνητοφωνήσαμε. Παράλληλα , δημιουργήσαμε το έγγραφο του power point το

οποίο χρησίμευσε στην παρουσίαση της εργασίας μας στο τέλος του τετραμήνου

μπροστά στο σύνολο της σχολικής κοινότητας.

Τέλος, γνωρίζοντας ότι η τελική μας εργασία θα ολοκληρωνόταν με την

κατασκευή ενός τεχνήματος σχετικού με το θέμα αποφασίσαμε να συνεργαστούμε

για τη δημιουργία ενός λευκώματος στο οποίο συμπεριλαμβάνονταν εικόνες του

οικογενειακού μας αρχείου και γλωσσάρι με στοιχεία της τοπικής διαλέκτου σχετικά

με τη σταφίδα.

Page 4: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σελίδα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ

4

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ

ΘΕΜΑΤΟΣ 6

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ/ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

30

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

31

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

31

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

33

ΚΡΙΤΙΚΗ – ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

36

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

38

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

40

Page 5: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

ΠΡΟΛΟΓΟΣ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ποιο είναι το ζήτημα;

Το αντικείμενο της παρούσας έρευνας αποτελεί η σταφίδα και το εύρος των

τομέων με τους οποίους αυτή σχετίζεται. Όπως προαναφέραμε στην περίληψη αυτοί

οι τομείς είναι η ιστορική αναδρομή της σταφίδας, η καλλιέργειά της κατά τη

διάρκεια του έτους (τότε και σήμερα), η σχέση της με την τοπική οικονομία, η

διατροφική και κοσμετική της αξία και η σχέση της με τον πολιτισμό (ήθη, έθιμα,

τραγούδια, παροιμίες, μύθοι, λογοτεχνία, ποιήματα).

Ποιος ο σκοπός της έρευνας; - Γιατί έχει ενδιαφέρον;

Για όλους εμάς το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είχε η προοπτική να

δημιουργήσουμε μία παρακαταθήκη δεδομένων για τις γενιές του μέλλοντος, οι

οποίες πιθανόν να χάσουν κάθε επαφή με τη σταφίδα ως τοπικό προϊόν. Ελκυστική

ήταν επίσης η ιδέα του να γίνουμε «μικροί δημοσιογράφοι - ερευνητές» και να

έρθουμε σε επαφή με την παράδοση του τόπου μας, γνωρίζοντας καλά ότι άλλοτε

υπήρξε άρρηκτα συνδεδεμένη με το συγκεκριμένο αγροτικό προϊόν. Επιπροσθέτως,

δε θέλαμε να στηριχτούμε στα δεδομένα του διαδικτύου για ακόμη μια εργασία γι’

αυτό μας άρεσε εξαρχής η δυνατότητα να συλλέξουμε τις πληροφορίες μας μέσω

άμεσης επαφής με άτομα που διαθέτουν γνώσεις πάνω στο θέμα μας.

Ποιο αναμένουμε να είναι εκ των προτέρων το αποτέλεσμα της έρευνας;

Αναμένουμε από τους συμπολίτες μας οι οποίοι συμπλήρωσαν τα

ερωτηματολόγιά μας να έχουν δώσει ειλικρινείς και ολοκληρωμένες απαντήσεις έτσι

ώστε να μην δυσκολευτούμε στην επεξεργασία τους και να μας παρέχουν αξιόπιστα

αποτελέσματα – συμπεράσματα. Επίσης θα θέλαμε να συλλέξουμε επαρκείς

πληροφορίες ώστε το αποτέλεσμα να είναι ολοκληρωμένο και έγκυρο.

Γιατί νομίζουμε ότι είναι σημαντική αυτή η ερευνητική εργασία;

Θεωρούμε πως είναι πολύ σημαντική η συνεργασία δεκαοχτώ εφήβων

διαφορετικών μεταξύ τους μα και συνάμα πρόθυμων να ερευνήσουν όλοι μαζί τη

σταφίδα ως ένα θέμα κοινού ενδιαφέροντος. Ακόμη, αρεσκόμαστε στην ιδέα να

πληροφορήσουμε όσους συμμαθητές και συμπολίτες μας δε γνωρίζουν τίποτα για ένα

προϊόν τόσο συνυφασμένο με την τοπική μας παράδοση και ιστορία όσο η σταφίδα.

Page 6: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

Ποια είναι η διάρθρωση της έρευνας;

Το πρώτο πράγμα που ερευνήσαμε ήταν το πόσα γνωρίζει κάθε ηλικιακή

ομάδα σχετικά με τη σταφίδα ως αγροτικό προϊόν του τόπου της, γι’ αυτό συντάξαμε

ερωτηματολόγια για κάθε μία από αυτές. Έπειτα, στο έργο μας μάς βοήθησαν

μαρτυρίες και συνεντεύξεις που πήραμε από άτομα του κοντινού μας περιβάλλοντος

και όσους γενικότερα ασχολούνταν επαγγελματικά με τη σταφίδα.

Page 7: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

Η προβληματική της ομάδας μας αφορούσε στην εύρεση πληροφοριών για

την σχέση της σταφίδας με την τοπική ιστορία, την οικονομία, τον πολιτισμό και τη

διατροφή. Αποφασίσαμε να διεξάγουμε έρευνα παίρνοντας τόσο συνεντεύξεις από

τους γονείς και τους συγγενείς μας που εργάζονταν ή εργάζονται ως

σταφιδοπαραγωγοί όσο και από άτομα που υπήρξαν αρμόδιοι για την διακίνηση και

την πώληση του προϊόντος σε ολόκληρο τον κόσμο. Για αυτό τον λόγο, αναζητήσαμε

τα δεδομένα μας λιγότερο στο διαδίκτυο και περισσότερο μέσω της κατά πρόσωπον

επαφής και σε βιβλία. Η πρώτη

παράμετρος την όποια ερευνήσαμε ήταν η ιστορική εξέλιξη της σταφίδας και η

διαδρομή της στο χρόνο από όταν πρωτοεμφανίστηκε ως αγροτικό προϊόν της

Μεσσηνίας έως σήμερα που τείνει να εκλείψει. Ακόμη, μας απασχόλησε ο τρόπος

που συνδεόταν άλλοτε και σήμερα με την οικονομία του τόπου μας. Αξιοποιώντας

πήγες βιβλίων και μαρτυρίες συγγενικών μας προσώπων τα έξης:

Σπάνια η ιστορία ενός τόπου έχει συνδεθεί τόσο στενά με ένα αγροτικό προϊόν όσο η περιοχή της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου με την σταφίδα. Η καλλιέργειά της μέχρι την απελευθέρωση (1830) ήταν σχετικά περιορισμένη. Από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του νεοελληνικού κράτους, η σταφιδική καλλιέργεια άρχισε να παίρνει εντυπωσιακές διαστάσεις λόγω της εξωτερικής ζήτησης του προϊόντος στην ευρωπαϊκή αγορά και κυρίως την αγγλική. Πλοία γεμάτα σταφίδα έφευγαν από τα λιμάνια της Πελοποννήσου με προορισμό τις μεγάλες αγορές του εξωτερικού, Μέχρι το 1860 οι εκτάσεις με σταφιδαμπέλους έφτασαν τα 120.000-150.000 στρέμματα ενώ κατά το χρονικό διάστημα 1830-1860 ο όγκος της σταφιδοπαραγωγής δεκαπλασιάστηκε ακολουθώντας την αντίστοιχη αύξηση των εξαγωγών. Τις δύο επόμενες δεκαετίες, η σταφίδα έγινε το κυριότερο εξαγωγικό προϊόν του Ελληνικού Βασιλείου. Γύρω από την παραγωγή και το εμπόριο της σταφίδας πλέχτηκε σιγά-σιγά ένα δίκτυο δραστηριοτήτων που σχημάτισε μια ιεραρχική πυραμίδα από τον μικροκαλλιεργητή, τον μικρέμπορο του χωριού ως τον έμπορο της ενδιάμεσης πόλης και τον μεγαλέμπορο. Η σταφίδα απαιτούσε ένα ολόκληρο φάσμα απασχολήσεων. Ωστόσο, αυτή η άνθηση της περιοχής χάρη στην παραγωγή και το εμπόριο της σταφίδας σκιάστηκε συχνά. Τα πρώτα σύννεφα εκδηλώθηκαν κατά την δεκαετία του 1850 εξ αιτίας της επιδημίας φυλλοξήρας και το 1877, τα σύννεφα επανεμφανίζονται με την ύφεση της αγγλικής αγοράς. Την κατάρρευση των τιμών απέτρεψε το μεγάλο άνοιγμα των γαλλικών αγορών τον Οκτώβριο του 1879, το οποίο οφειλόταν στην πτώση της γαλλικής οινοπαραγωγής λόγω της φυλλοξήρας που έπληξε τα γαλλικά αμπέλια. Η σταφίδα έγινε περιζήτητη και η αγροτική παραγωγή προσαρμόσθηκε σ’ αυτή την ευνοϊκή συγκυρία. Η κατασκευή του σιδηροδρόμου και συγκεκριμένα της γραμμής Πύργου Κατάκολου, που λειτούργησε στις 3 Φεβρουαρίου του 1883 η οποία ήταν και η πρώτη σε ολόκληρη την Ελλάδα και, αμέσως μετά, η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Πειραιώς — Καλαμάτας που συνέδεε όλες τις

Page 8: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

σημαντικότερες πόλεις, μαρτυρούν την άνθιση και τη σπουδαιότητα του εμπορίου της σταφίδας. Όμως, οι νέοι γαλλικοί αμπελώνες που είχαν εν τω μεταξύ φυτευτεί, καρποφόρησαν, η γαλλική αγορά έκλεισε και άρχισε η περίφημη σταφιδική κρίση που υπήρξε καταλυτική για την τοπική οικονομία και κοινωνία. Από την χρυσή εποχή δεν έμειναν παρά μόνο συντρίμμια, η τοκογλυφία άνθησε, η μετανάστευση — μοναδική διέξοδος για όσους δεν μπορούσαν να απορροφηθούν στην τοπική αγορά εργασίας — άρχισε και ήταν μαζική, το σταφιδικό κίνημα έκανε την εμφάνιση του και δόνησε τις σταφιδοπαραγωγικές περιοχές. Η κατάρρευση του σταφιδεμπορίου ήταν πλέον γεγονός, είχε πλήξει ανεπανόρθωτα την τοπική οικονομία και την κοινωνία και είχε σπείρει τον πανικό στους κατοίκους. Κύρια αιτία της σταφιδικής Κρίσης του 1890 ήταν η ανυπαρξία σταφιδικής πολιτικής. Η κυβέρνηση προσπάθησε να αντιμετωπίσει την Κρίση παίρνοντας διάφορα μέτρα, μεταξύ των οποίων ήταν η προστασία της παραγωγής με την πολιτική της παρακράτησης (διαχωρισμός των ποιοτήτων, εξαγωγή των καλυτέρων και αποθήκευση και προώθηση των κατωτέρων στην οινοποιία και την οινοπνευματοποιία). Όμως οι συνέπειες της κρίσης ήταν πλέον ανεπανόρθωτες. Η ανάγκη διάθεσης του προϊόντος ήταν ωστόσο επιτακτική και μόνη διέξοδος ήταν πλέον η εσωτερική αγορά. Το απούλητο πλεόνασμα της σταφίδας δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για την δημιουργία δραστηριοτήτων βιομηχανικής μετατροπής του. Η σταφιδική κρίση σηματοδοτεί την εκβιομηχανοποίηση της περιοχής και κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα αρχίζει μια διαδικασία βιομηχανικής απογείωσης με τη δημιουργία πολυαρίθμων οινοποιείων, οινοπνευματοποιείων και ποτοποιείων. Τον Αύγουστο του 1925 ιδρύθηκε ο Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός (Α.Σ.Ο.) - Νομικό Πρόσωπο εποπτευόμενο από το Ελληνικό Δημόσιο για την προστασία της καλλιέργειας και εμπορίας της Κορινθιακής Σταφίδας – ο οποίος, μέχρι και το Δεκέμβριο του 1997 που με Νόμο αποφασίσθηκε η διάλυση του, έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στη σταφίδα. Ίδρυσε σταφιδεργοστάσια, οινοποιία, κατασκεύασε αποθήκες, που εξακολουθούν μέχρι σήμερα να σημαδεύουν το τοπίο και να θυμίζουν τα χρόνια της σταφίδας, που σφράγισαν την ιστορία της περιοχής και των ανθρώπων της για πάνω από εκατό έτη, καθορίζοντας καταλυτικά μέχρι σήμερα την πορεία τους. Στις 9-12-1998 ιδρύθηκε η Σ.ΚΟ.Σ. - Α.Σ.Ε. με μετόχους τις Ενώσεις Γεωργικών Συνεταιρισμών των περιοχών που παράγεται η σταφίδα, η οποία και είναι ο καθολικός διάδοχος του Α.Σ.Ο και στην οποία μεταβιβάσθηκε το 80% της περιουσίας του. Η ίδρυση της Σ.ΚΟ.Σ.- Α.Σ.Ε. σηματοδότησε μια άλλη εποχή, την εποχή των αλλαγών στην διεθνή αγορά, λόγω του καθεστώτος στην Ευρωπαϊκή ‘Ένωση κυρίως αλλά και στην παγκοσμιοποίηση της αγοράς. Τον Αύγουστο του 1925 ιδρύθηκε ο Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός (Α.Σ.Ο.) Νομικό Πρόσωπο εποπτευόμενο από το Ελληνικό Δημόσιο για την προστασία της καλλιέργειας και εμπορίας της Κορινθιακής Σταφίδας οποίος μέχρι και το Δεκέμβριο του 1997 που με Νόμο αποφασίσθηκε η διάλυση του έπαιξε

Page 9: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

κυρίαρχο ρόλο στη σταφίδα. Ίδρυσε σταφιδεργοστάσια, οινοποιία, κατασκεύασε αποθήκες, που εξακολουθούν μέχρι σήμερα να σημαδεύουν το τοπίο και να θυμίζουν τα χρόνια της σταφίδας, που σφράγισαν την ιστορία της περιοχής και των ανθρώπων της για πάνω από εκατό έτη, καθορίζοντας καταλυτικά μέχρι σήμερα την πορεία τους.

Στις 9-12-1998 ιδρύθηκε η Σ.ΚΟ.Σ.- Α.Σ.Ε. με μετόχους τις Ενώσεις

Γεωργικών Συνεταιρισμών των περιοχών που παράγεται η σταφίδα, η οποία και είναι

ο καθολικός διάδοχος του Α.Σ.Ο στην οποία μεταβιβάσθηκε το 80% της περιουσίας

του. Η ίδρυση της Σ.ΚΟ.Σ.- Α.Σ.Ε. σηματοδότησε μια άλλη εποχή, την εποχή των

αλλαγών στην διεθνή αγορά, λόγω του καθεστώτος στην Ευρωπαϊκή ‘Ένωση κυρίως

αλλά και στην παγκοσμιοποίηση της αγοράς.

Οι προοπτικές για την επίτευξη των σκοπών της εταιρείας είναι μεγάλες και αυτό

συνίσταται στην οικονομική αυτοδυναμία της, στην ευελιξία της, λόγω της

λειτουργίας με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και στην τεχνογνωσία (της εταιρείας και

των μελών της, Συνεταιριστικών Οργανώσεων. Εξάλλου η ίδρυση της εταιρείας και η

διάλυση του Α.Σ.Ο αυτό το σκοπό είχε, να μπορεί να λειτουργήσει με ευελιξία και σε

συνεργασία με τις Συνεταιριστικές Οργανώσεις, δυνατότητα που δεν είχε ο Α.Σ.Ο.

λόγω του Νομικού του πλαισίου.

Το χρονολόγιο της σταφίδας

1852: Νόσος των αμπέλων. Αυτή τη χρονιά μάλιστα η εξαγωγή, εκτός από το σύνολο

της παραγωγής απορρόφησε μεγάλο μέρος από τα περισσεύματα προηγούμενων

χρονιών.

1854:Το ράντισμα με θειάφι έρχεται στην Ελλάδα.

1860:Η έκταση που καταλαμβάνουν οι σταφιδικές καλλιέργειες στην Ελλάδα έχει

τριπλασιαστεί. Εξαπλώνεται βόρεια στην Πελοπόννησο, σε επαρχίες των Πατρών,

της Κορινθίας και στα Επτάνησα (εκτός της Κέρκυρας).

1862:Ιδρύεται ελληνική εταιρεία στο Λονδίνο για να προωθηθεί το ελληνικό

σταφιδικό εμπόριο.

1865:Αυξάνονται οι εξαγωγές της κορινθιακής σταφίδας στην Αγγλία.

1873:Χρησιμοποιούνται για 1η φορά στην Ελλάδα τα χημικά λιπάσματα.

1878:Η εξαγωγική «έκρηξη» της ελληνικής σταφίδας στη Γαλλία

1881:Στην Ελλάδα τα στρέμματα που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια του

καρπού αυξάνονται από 400.000 σε 550.000.

1885:Συζητήσεις της ελληνικής κυβέρνησης με άλλες χώρες για μείωση της

σταφιδικής φορολογίας. Έτσι η κορινθιακή σταφίδα πηγαίνει στη Ρωσία.

1888:Οι καινούριες καλλιέργειες σταφιδαμπέλων στην Πελοπόννησο αποδίδουν. Η

ετήσια παραγωγή αυξάνεται.

Page 10: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

1890: Η κορινθιακή σταφίδα πηγαίνει και στην Αγγλία.

1892-1893:Σταφιδική κρίση. Η εξαγωγή της κορινθιακής σταφίδας μειώθηκε κατά

35-40%. Πέφτει η τιμή της στην Πάτρα.

1893:Ο Χ. Τρικούπης ρυθμίζει τις εξαγωγές. Στέλνει ‘’ιεραποστολές’’ σε διάφορες

χώρες για την ανάπτυξη καινούργιων αγορών. Γίνονται πολλά συλλαλητήρια από

τους αγρότες.

Συγκεκριμένα στην περιοχή των Γαργαλιάνων γίνονταν συλλαλητήρια και από εκεί

έφθαναν καθημερινά στη βουλή ψηφίσματα διαμαρτυρίας. Η σταφίδα έμενε

απούλητη και ο κόσμος βρισκόταν σε απόγνωση. Τα σταφιδοχώρια είχαν πέσει στα

μαύρα πανιά, φυγόδικοι για φόρους και χρέη δούλευαν στα χτήματα με γυναικεία

ρούχα για να μην τους ανακαλύπτουν.

1897:Περονόσπορος στη δυτική Πελοπόννησο (ποιότητα καρπού άριστη - οι τιμές

αλλάζουν)

1900:Ο περονόσπορος εξαπλώνεται σε όλη την Ελλάδα. Μειώνεται η παραγωγή και

οι τιμές πηγαίνουν στα ύψη.

1901:Ελληνικά κλήματα της ποικιλίας «κορινθιακή» πηγαίνουν στις Η.Π.Α. από την

Πελοπόννησο.

1903:Η Σταφιδική Τράπεζα κρίνεται υπεύθυνη να αγοράσει το πλεόνασμα της

σταφίδας, κάτι που θα οδηγήσει στην πτώχευση της. Αυτό προκαλεί ιδιαίτερες

αντιδράσεις σε Πύλο και Πύργο.

1911:Μετά από νόμο, εκριζώθηκαν πολλά στρέμματα αμπελώνων έναντι

αποζημιώσεων. Κάποιοι, σύμφωνα με μαρτυρίες, φύτεψαν λεμονιές αλλά οι

περισσότεροι ελαιόδεντρα.

Η σταφίδα στις εξαγωγές: Στην Αγγλία, τη χρησιμοποιούσαν στη ζαχαροπλαστική και επίσης την

κατανάλωναν ωμή σαν ξηρό καρπό, όπως και στην Αυστρία. Στην Ουγγαρία, έπαιζε

το ρόλο του γλυκαντικού στην κατασκευή κρασιών καλής ποιότητας, ενώ στην

Ολλανδία το μεγαλύτερο μέρος καταναλωνόταν στη ζαχαροπλαστική. Στην

Γερμανία, εκτός του ότι χρησιμοποιούταν στη ζαχαροπλαστική αλλά και τρωγόταν

ωμή, από αυτή δημιουργούνταν κρασιά και οινοπνευματώδη ποτά. Αναπάντητο

πάντως παραμένει γιατί στις Η.Π.Α. εισάγονταν οι δεύτερες ποιότητες.

Ύστερα από αυτά, ασχοληθήκαμε με την ερεύνηση των μεθόδων

καλλιέργειας της σταφίδας και τις γεωργικές εργασίες οι οποίες γίνονται καθ’ όλη την

διάρκεια του έτους και προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε τις επιμέρους διαφορές στην

τότε και στην σημερινή εποχή. Ακόμη, μας απασχόλησε ο τρόπος με τον οποίο

γίνεται η συντήρηση της αποξηραμένης σταφίδας στο σπίτι από κάθε νοικοκυρά.

Έτσι, πήραμε συνεντεύξεις από τους γονείς και τους παππούδες μας οι οποίοι

διατέλεσαν αγρότες και μας πληροφόρησαν τα εξής:

Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΣΤΑΦΙΔΑΣ ΚΑΙ ΕΤΗΣΙΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Page 11: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

Η σταφιδοκαλλιέργεια είναι μια κοπιαστική και συνάμα ευχάριστη εργασία.

Κανένας γεωργός δεν αρνείται πως, παρόλη τη σωματική του κόπωση, απολαμβάνει

την ενασχόληση με τη σταφίδα. Έτσι, αν και απαιτείται φροντίδα καθ' όλη τη

διάρκεια του έτους και ετοιμότητα την οποιαδήποτε στιγμή, ωστόσο αν το

αποτέλεσμα είναι προσοδοφόρο κανείς δεν κουράζεται να επαναλαμβάνει τις ίδιες

διαδικασίες καλλιέργειας κάθε χρόνο.

Η πρώτη εργασία του έτους είναι ο κλάδος ή κλάδεμα. Ξεκινά τον Ιανουάριο

και μπορεί να κρατήσει και για περισσότερο από ένα μήνα, ανάλογα με τα στρέμματα

που καλλιεργεί ο γεωργός. Ο κλάδος γίνεται με τη βοήθεια ενός ειδικού ψαλιδιού με

το οποίο κόβονται οι βέργες του κλήματος έτσι ώστε να παραμείνουν 2-3

μπουμπούκια πάνω σε καθεμία. Αυτή η διαδικασία εξυπηρετεί τόσο στην

ισορροπημένη και ομαλή ανάπτυξη του φυτού όσο και στην ανετότερη διέλευση

ανάμεσα στις αράδες για τη διευκόλυνση του γεωργού στις υπόλοιπες εργασίες. Τα

παλαιότερα χρόνια, αντί για το σημερινό ψαλίδι χρησιμοποιούνταν το κλαδευτήρι,

ένα μικρό σπαθί δηλαδή με το μπροστινό του μέρος να κάνει μια αρκετά μεγάλη

καμπύλη. Είχε ξύλινη χειρολαβή και ήταν κατασκευασμένο από σίδερο. Πλέον,

χρησιμοποιούνται επίσης ηλεκτρικά ψαλίδια που φορτίζονται με ρεύμα και

εξοικονομούν χρόνο και κόπο.

Παράλληλα με το κλάδο, συνηθίζεται να γίνεται και το λιπάρισμα. Ενώ

δηλαδή ένα άτομο κλαδεύει, ένα άλλο απλώνει λίπασμα περιμετρικά του ξυλώδους

μέρους των κλημάτων. Τα λιπάσματα περιλαμβάνουν χημικά στοιχεία θρεπτικά και

ενισχυτικά για την ανάπτυξη του καρπού, όπως φώσφορο, κάλιο, άζωτο.

Κατόπιν, το Μάρτη αρχίζει η καταπολέμηση των ζιζανίων, το ράντισμα με

λίγα λόγια των φυτών τα οποία είναι φυτρωμένα κοντά στα κλήματα. Ρίπτονται

ουσίες που αναστέλλουν την ανάπτυξή τους, πράγμα το οποίο θα ήταν καταστροφικά

για τη σωστή θρέψη του καρπού. Ο λεγόμενος ψυχαστήρας είναι το εργαλείο που

χρησιμεύει για αυτή τη διαδικασία, είναι συμπιεσμένος κύλινδρος ο οποίος

τοποθετείται στην πλάτη του γεωργού και αυτός, κουνώντας πάνω και κάτω μια

λαβή, ρίχνει υγρό ζιζανιοκτόνο μέσω ενός μακριού σωλήνα που κρατά με το άλλο

του χέρι. Βέβαια, το ράντισμα μπορεί να γίνει και καθώς περνά τρακτέρ ανάμεσα στις

αράδες το οποίο με τη βοήθεια μικρών ψεκαστήρων ρίπτει το υγρό. Τον

Απρίλιο, αφού ο γεωργός έχει φροντίσει να απομακρυνθούν οι πεσμένες από το

κλάδο βέργες και τα ξηρά χορτάρια από τις αράδες, ξεκινά το φουρκάδιασμα. Σχεδόν

όλα τα κλήματα του κτήματος στηρίζονται σε ξύλινους πασσάλους τοποθετημένους

πολύ κοντά στον κορμό τους. Κατά το φουρκάδιασμα, λοιπόν, αν ο αγρότης το κρίνει

απαραίτητο, αντικαθιστά τα ήδη υπάρχοντα στηρίγματα με καινούρια, έτσι ώστε να

μην κινδυνεύει το κλήμα να λυγίσει αν έχει μεγάλη καρποφορία από το βάρος.

Παράλληλα, μπορεί να δένονται και μικρά ή αδύναμα κλήματα πάνω στους

πασσάλους για να ενδυναμωθούν οι ρίζες τους και να υπάρχουν περισσότερες

πιθανότητες ανάπτυξης. Στα μέσα Απριλίου, οι

γεωργοί καταπιάνονται με το θειάφισμα. Όταν εμφανίζονται τα πρώτα «μάτια»,

εξελίσσονται δηλαδή τα μπουμπούκια σε άνθη, ρεντούν με θειάφι για να

απομακρύνουν τον κίνδυνο ασθενειών που τα προβάλλουν αυτήν την εποχή.

Παλαιότερα, η διαδικασία του θειαφίσματος πραγματοποιούνταν με το φισούνι, ένα

Page 12: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

εργαλείο με σχήμα μεγάλου χωνιού στο οποίο τοποθετούνταν εσωτερικά το θειάφι. Ο

γεωργός πιέζοντας μεταξύ τους δυο χειρολαβές, προκαλούσε πίεση στο εσωτερικό

του φισουνιού και τότε, εκτοξευόταν το θειάφι από μια μακρόστενη οπή. Τα νεότερα

χρόνια, το φισούνι αντικαταστάθηκε από τη θειοτήρα, κάτι σαν ψεκαστήρα ειδικό για

το θειάφισμα, ενώ τώρα συνηθίζεται ο αγρότης να περνά ανάμεσα από τις αράδες με

το τρακτέρ του στο πίσω μέρος του οποίου τοποθετείται ένα μεγάλο βυτίο με

ραντιστικό υγρό που εκτοξεύεται ανάλογα με τις εντολές του χειριστή, δια μέσω

στρογγυλών οπών. Επίσης, μπορεί να ρίπτεται το υγρό μέσω μακριού λαστιχένιου

σωλήνα το οποίο ένα άτομο τραβά και κατευθύνει όπου πρέπει στα κλήματα, ενώ

στην αρχή των αράδων υπάρχει άλλο ένα άτομο που δίνει το λάστιχο από το βυτίο

στο οποίο είναι συνδεδεμένο στον άλλον εργάτη.

Στις αρχές Ιουνίου, ακολουθεί το ράντισμα με θρεπτικές

ουσίες των πρώιμων σταφυλιών με τα προαναφερθέντα μέσα. Οι ραντιστικές ουσίες

περιέχουν κυρίως ορμόνες και καραμέλα. Παλαιότερα, γινόταν το λεγόμενο χαράκι ή

χαράκωμα, κατά το οποίο οι αγρότες ξάπλωναν στο χώμα κάτω από κάθε κλήμα και

χαράζουν με ένα ειδικό μαχαίρι τη φαλτσέτα στο φλοιό σε δυο μέρη. Στη συνέχεια,

αφαιρούσαν το κομμένο τμήμα για να αερίζεται καλύτερα το κλήμα. Με το πέρασμα

του χρόνου, το χάραγμα έγινε μονό ώσπου τελικά σχεδόν εγκαταλείφθηκε. Αυτή ήταν

η πιο επίπονη για το σώμα εργασία και απαιτούσε μεγάλη προσοχή, επιμονή και

επιδεξιότητα για να αντέξει ο εργάτης τι ζέστη και να καταφέρει να ολοκληρώσει τη

δουλειά του με όσο το περισσότερο λιγότερα τραύματα.

Όταν έρχεται ο Ιούλιος και ενώ

εξακολουθούν να ρεντιόνται τα κλήματα για πιθανές ασθένειες, όπως ο

περονόσπορος, φθάνει η ώρα του ξέφυλλου. Δουλεύουν συνήθως πολλά άτομα μαζί

και η εργασία ξεκινά όσο το δυνατόν πιο νωρίς για να υπάρχει μεγαλύτερη απόδοση

πριν αρχίσει η ζέστη του καλοκαιριού να κουράζει τους ανθρώπους. Αυτή η

διαδικασία περιλαμβάνει την απομάκρυνση άχρηστων βεργών και φύλλων που

εμποδίζουν τον αερισμό των άγουρων σταφυλιών. Επίσης, όσα σταφύλια τείνουν να

τυλιχθούν πάνω στις βέργες, μεριμνάτε ώστε να μετακινηθούν χωρίς να κοπούν σε

θέση τέτοια ώστε να κρέμονται πια. Ύστερα από ορισμένο καιρό, απομακρύνονται

και τα φυλλώματα που εμποδίζουν τα σταφύλια από το φως του ήλιου έτσι ώστε να

μην κινδυνεύουν να «καούν» από τη ζέστη αλλά να απολαμβάνουν την κατάλληλη

για την ανάπτυξή τους θερμότητα. Παράλληλα με το ξέφυλλο, γίνεται και

το κορφολόγημα. Με ένα μεγάλο σπαθί με γυριστή άκρη, κόβει ο γεωργός με

γρήγορες και απότομες κινήσεις υπερβολικά αναπτυγμένες βέργες, που κάποιες

φορές εμπλέκονται και μεταξύ κλημάτων διαφορετικών αράδων, για να διευκολυνθεί

η διέλευσή του κατά το ξέφυλλο και το τρύγο ανάμεσα στις αράδες και να κερδηθεί

μελλοντικά δαπανούμενος χρόνος.

Πριν τον τρύγο ξεκινά η προετοιμασία των αλωνιών στην οποία

συμπεριλαμβάνεται και η εργασία γνωστή ως «φουρκάδιασμα». Τα παλιά τα χρόνια

έχριζαν τα αλώνια με κοπριά από τα ζώα και άχυρο δημιουργώντας κάτι σαν ψεύτικο

τσιμέντο, για να είναι πιο στεγανό και ίσιο το έδαφος. Αργότερα έξυναν το αλώνι από

τα χορτάρια με την αξίνα, σκούπιζαν τα χόρτα και τα αγκάθια με τη σαρωματίνα (ένα

είδος σκούπας από αφάνα), έμπηγαν τα ξύλα στη μέση του αλωνιού (τους

ορθοστάτες) για να βάλουν πάνω τα πανιά, ετοίμαζαν τα γύρω γύρω ξύλα, έδεναν και

Page 13: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

έσφιγγαν το σύρμα στο αυλάκι και άνοιγαν τα αυλάκια κι από τα δυο μέρη σε

περίπτωση βροχής για να φεύγει το νερό να μην βραχούν τα απλωμένα σταφύλια. Για

να ανοίξουν οι τρύπες στη μέση και στα περιθώρια των αλωνιών χρησιμοποιείται

ένας λοστός, μια σιδερένια ράβδος δυο περίπου μέτρων η μια άκρη της οποίας είναι

μυτερή για αυτόν ακριβώς το σκοπό. Αφού χτυπηθεί στο χώμα με δύναμη ο λοστός

τόσες φορές ώστε να ανοιχθεί η επιθυμητή τρύπα, ρίχνεται σε αυτή αρκετό νερό για

να μαλακώσει το χώμα γύρω της και να δεχθεί το παλούκι ευκολότερα. Όταν

απορροφηθεί το νερό, τοποθετείται και το παλούκι στην τρύπα σπρώχνοντάς το με

μια βαριά όσο βαθιά είναι επιθυμητό. Κατόπιν, με την άλλη άκρη του λοστού, η

οποία έχει πλατιά μύτη, σπρώχνεται επιφανειακό χώμα γύρω από το παλούκι για να

στερεωθεί καλύτερα και να μην υπάρχουν πιθανότητες να λυγίσει ή να γείρει και έτσι

να καταστραφεί και η κατασκευή της πλακούλας. Αυτό είναι το φουρκάδιασμα.

Όταν κόντευε ο τρύγος, δηλαδή κατά τα

μέσα του Αυγούστου, τοποθετούνται πάνω στα αλώνια τα πανιά έτσι ώστε σε

περίπτωση βροχής να είναι σκεπασμένα και να μη βραχεί το έδαφος επάνω στο οποίο

θα στρωθούν τα σταφύλια. Του τρύγου την προηγούμενη ημέρα, προετοιμάζονται τα

κοφίνια (τα οποία παλιά ήταν ψάθινα ή καλαμένια δοχεία και αργότερα έγιναν

πλαστικά), τα ψαλίδια για τους σκληρούς καρπούς ενώ απλώνονται και τα δίχτυα

πάνω στα αλώνια.

Την ημέρα του τρύγου, ξεκινούν όλα με κέφι. Είναι μια μέρα χαράς

για τον παραγωγό και την οικογένειά του αφού τότε μαζεύεται ο κόπος μιας

ολόκληρης χρονιάς. Ο καθένας παίρνει ένα κοφίνι και ξεκινά να τρυγά την αράδα

του. Τα παλιά χρόνια, ήταν σύνηθες να μην τρυγώνται όλα τα σταφύλια ταυτοχρόνως

αλλά, όσα ήταν ακόμη άγουρα, τα άφηναν πάνω στα κλήματα. Η δική τους σειρά να

τρυγηθούν ερχόταν μετά από όσες μέρες έκριναν οι αγρότες ότι ήταν πλέον έτοιμα να

αποξηρανθούν και να δώσουν ζουμερή σταφίδα. Όταν τα κοφίνια γεμίζουν, κάποιοι

από τους εργάτες, οι λεγόμενοι «κουβαλητάδες», τα σηκώνουν στους ώμους τους και

τα πηγαίνουν στο αλώνι. Εκεί, τα σταφύλια απλώνονται από τον «απλωτή» ο οποίος

βάζει το ένα δίπλα στο άλλο για να «ψηθούν» στον ήλιο. Έτσι, τα αλώνια γεμίζουν

διαδεχόμενα το ένα το άλλο. Εκεί τα σταφύλια μένουν για περίπου 15 ημέρες

(ανάλογα με το πόσο ζεστές είναι αυτές) και μπορεί να σκεπαστούν με τα πανιά για

να «ψηθούν» πιο γρήγορα. Όταν κοντεύει η ώρα που

ο καρπός θα είναι εμφανώς ξηραμένος, με ένα γράβαλο ή και πολλές φορές με τα

χέρια, τα σταφύλια γυρίζονται για να «ψηθούν» και από την άλλη πλευρά. Ύστερα

από αυτό, γίνεται το ξεκορτσάλισμα, δηλαδή η απομάκρυνση του κόρτσαλου από τις

ψημένες ρώγες της σταφίδας. Έπειτα, η σταφίδα σαρώνεται και περνιέται από την

κοσκίνα - ένα εργαλείο που έχει συρμάτινες τρύπες και συγκρατεί τις χοντρές ρώγες

που προορίζονται για παρακράτημα η τελευταία διαδικασία όμως τείνει να

απαρχαιωθεί στις μέρες μας για λόγους ευκολίας.

Στο τέλος, ο σταφιδόκαρπος περνάει από τη

μάκινα για λίκνισμα. Εκεί, οι κούφιες και οι άγουρες ρώγες σταφίδας διαχωρίζονται

και βγαίνουν έξω ως άχρηστες τώρα βέβαια και το μακινάρισμα τείνει να

καταργηθεί. Ο έτοιμος πια καρπός μπαίνει σε τσουβάλια από λινάτσα 60 κιλών ή σε

μεγάλα κουτιά των 300 περίπου κιλών απ' όπου θα φορτωθεί για να πάρει το δρόμο

για την αποθήκη του ΑΣΟ/ΣΚΟΣ. Στην περιοχή μας τέτοιου τύπου αποθήκες

Page 14: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

υπήρχαν στο δρόμο προς το κοιμητήριο καθώς και στα γύρω χωριά όπως Μάραθο,

Πύργο κ.α. Εκεί ζυγίζεται και φυλάσσεται μέχρι να έρθει η ώρα να πάρει το δρόμο

για πιο μεγάλες αποθήκες και για περεταίρω επεξεργασία, ίσως και για εξαγωγή.

ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑΦΙΔΑΣ

Αρχικά πλένουμε τη σταφίδα και την απλώνουμε σε καθαρό πανί για να

στεγνώσει. Έπειτα βγάζουμε τα τσαμπάκια με τη διαδικασία του

ξετσαμπουριάσματος. Στη συνέχεια βάζουμε λίγο αλάτι και λίγο λάδι , για να μην

πιάνει σκουληκάκια και μύκητες, την ανακατεύουμε και ύστερα τη βάζουμε σε βάζο

που κλείνει καλά. Ένας άλλος τρόπος συντήρησης είναι να την τοποθετήσουμε σε

βάζο στην κατάψυξη , αμέσως μετά το ξετσαμπούριασμα.

Κατόπιν, συλλέξαμε φωτογραφικό υλικό από τα οικογενειακά αρχεία εκείνων

των μαθητών οι οποίοι προέρχονται από αγροτικές οικογένειες. Αυτές οι

φωτογραφίες μάς έδειξαν, μεταξύ άλλων, πώς ήταν τα σταφιδικά χωράφια άλλοτε,

πώς ντύνονταν οι γεωργοί για να επιτελέσουν την καλλιέργεια, πώς είναι οι αποθήκες

στις οποίες συγκεντρωνόταν ο αποξηραμένος καρπός προς πώληση και ποια

εργαλεία χρησιμοποιούνταν στην παράγωγη των περασμένων χρόνων και ποια

σήμερα. Παρατηρώντας τες, καταλήγουμε στα εξής συμπεράσματα:

Την εποχή του 60 – 70 κυρίως, τα σταφιδοχώραφα συνηθιζόταν να

συνδυάζονται με ελαιώνες

Το άπλωμα των τρυγημένων σταφυλιών αναθετόταν στους ηλικιωμένους

αγρότες και συνήθως στους άνδρες άλλα και σε μικροκαμωμένες γυναίκες

Στον κυρίως τρύγο εργάζονταν διαφορές ηλικίες και επικεφαλής ήταν οι

γηραιότερες γυναίκες

Το κουβάλημα ήταν πάντα αρμοδιότητα των νεαρών ανδρών και γινόταν, έως

το 1990 οπότε άρχισαν να χρησιμοποιούνται πλαστικά κοφίνια, μόνο σε

καλαμένια καλάθια με πάνινη επένδυση

Ήταν σύνηθες τα αλώνια να έχουν κλίση και πολύ μεγάλο μήκος

Σχετικά με την ενδυμασία των εργατών, επειδή ο τρύγος γινόταν στην καρδία

του καλοκαιριού και επικρατούσαν πολύ υψηλές θερμοκρασίες ιδιαίτερα κατά

το μεσημέρι, οι άνδρες φορούσαν ψάθινα καπέλα και αέρινα πουκάμισα και οι

γυναίκες φουστάνια και μαντήλια στο κεφάλι

Ολόκληρη η οικογένεια χαιρόταν να φωτογραφίζεται μπροστά από τα γεμάτα

με καρπό αλώνια τους τα όποια επιβεβαίωναν τις προσδοκίες τους για

πλούσια και καλή σοδειά

Αναφορικά με τα εργαλεία παρατηρούμε ότι πολλά από όσα ήταν απαραίτητα

για έναν αγρότη των περασμένων δεκαετιών πλέον αντικαθίστανται με ποιο

εξελιγμένα και ορισμένα παύουν να χρησιμοποιούνται αφού παίρνουν τη θέση

τους διάφορα μηχανήματα. Για παράδειγμα, οι φαλτσέτες τώρα έχουν

αντικατασταθεί από ψαλίδια χαρακώματος – μονοψάλιδα, το φισούνι έχει

δώσει τη θέση του σε θειαφιστήρες οι οποίοι τοποθετούνται στο τρακτέρ, η

Page 15: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

μάκινα τείνει να απαρχαιωθεί, το υγρό ραντίσματος δεν ανακατεύεται πλέον

στις τσιμεντένιες βούτες αλλά σε πλαστικά βυτία

Οι άλλοτε προσεγμένες αποθήκες του ΑΣΟ στο μάραθο, στους Γαργαλιάνους

και στο Πυργάκι οι οποίες γέμιζαν κάθε μέρα τα παλιότερα χρόνια από

άφθονο κόσμο, σήμερα είτε έχουν εγκαταλειφθεί είτε υπολειτουργούν.

Ένα άλλο θέμα το οποίο μας απασχόλησε στη συνέχεια του τετράμηνου της

σταφίδας ήταν η διατροφική και η κοσμητική της αξία:

Η ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΣΤΑΦΙΔΑΣ

Η θετική δράση της σταφίδας στην υγεία μας έγκειται στο γεγονός ότι

περιέχει αντιοξειδωτικές ουσίες, φυτικές ίνες, κάλιο, σελήνιο, βιταμίνη Α, βιταμίνες

του συμπλέγματος Β και σίδηρο. Οι αντιοξειδωτικές του ιδιότητες, ενισχύουν το

ανοσοποιητικό μας σύστημα και προστατεύουν τα κύτταρα από τον εκφυλισμό που

επιφέρουν οι φυσιολογικές διαδικασίες της οξείδωσης που οδηγούν στη γήρανση και

τελικά στο θάνατο. Οι

φυτικές ίνες, που υπάρχουν στις σταφίδες βελτιώνουν τη λειτουργία του εντέρου

καταπολεμούν τη δυσκοιλιότητα και τις αιμορροΐδες. Βοηθούν επίσης στη μείωση

της χοληστερόλης και στην πρόληψη πολλών μορφών καρκίνου. Ο σίδηρος που

περιέχουν βοηθά στην αντιμετώπιση της σιδηροπενικής αναιμίας, ενώ το κάλιο ως

μέταλλο ρυθμίζει τα επίπεδα νατρίου στον οργανισμό με αποτέλεσμα να μειώνονται

τα συμπτώματα των κατακρατήσεων συμβάλλοντας και στη μείωση της αρτηριακής

πίεσης. Οι

σταφίδες περιέχουν και πολλές βιταμίνες επίσης αναγκαίες για τον οργανισμό. Οι

βιταμίνες του συμπλέγματος Β είναι σημαντικές για πολλές βασικές λειτουργίες,

όπως για τον μεταβολισμό, την παραγωγή ενέργειας, την παραγωγή των ερυθρών

αιμοσφαιρίων καθώς συμβάλλουν και στη βελτίωση της μνήμης, της συγκέντρωσης

και της διάθεσης. Η βιταμίνη Α είναι σημαντική για την όραση, την ανάπτυξη και

την αναπαραγωγή εξυπηρετώντας και άλλες λειτουργίες στο ανθρώπινο σώμα.

Η σταφίδα είναι

ακόμη πηγή σεληνίου, ενός ιχνοστοιχείου το οποίο ο οργανισμός χρειάζεται σε

μικρές ποσότητες. Όταν εισέλθει σε αυτόν, συνδέεται με τις πρωτεΐνες και σχηματίζει

τις σεληνιοπρωτεΐνες, οι οποίες έχουν αντιοξειδωτική δράση και προστατεύουν από

καρκίνο και καρδιαγγειακές παθήσεις, ρυθμίζουν τη λειτουργία του θυρεοειδή αδένα

και συμβάλλουν και στην άμυνα του ανοσοποιητικού συστήματος. Αξίζει να

αναφερθεί ότι οι σταφίδες έχουν και αντιμικροβιακές ιδιότητες, αφού εμποδίζουν την

ανάπτυξη τερηδόνας, ουλίτιδας και οδοντικής πλάκας.

Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς πόσο σημαντική είναι η ένταξη

της σταφίδας στο διατροφολόγιό του αφού, εκτός της υπέροχης γεύσης της, έχει και

πολλαπλά οφέλη για την υγεία. Μια πρόταση είναι στο πρωινό γεύμα, σε 1 ποτήρι

γάλα, να προσθέτουμε δημητριακά ολικής άλεσης ή βρώμη και μία κουταλιά της

σούπας σταφίδες, συμπληρώνοντας με 1 φρούτο. Το ίδιο μπορεί να γίνει και με

γιαούρτι αντί για γάλα, προσθέτοντας επιπλέον και 1 κουταλιά μέλι ή και ανάλατους

Page 16: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

τριμμένους ξηρούς καρπούς. Επιπροσθέτως, καλό θα ήταν να συνοδεύουμε το ρύζι με

σταφίδες και κουκουνάρι για ένα εντυπωσιακό και ταυτόχρονα πολύ θρεπτικό γεύμα.

Μια άλλη ιδέα είναι να προσθέτουμε στη γέμιση των κρεάτων και στις σαλάτες

σταφίδες και ανάλατους ξηρούς καρπούς, καθώς και σε γλυκά όπως σε

σταφιδόψωμα, σε κέικ, σε παγωτό, σε γλυκά του κουταλιού, στην καρυδόπιτα, στο

ραβανί και στη βασιλόπιτα. Εδώ, πρέπει να γνωρίζουμε ότι υπάρχει στην αγορά και

ανθόνερο με άρωμα σταφίδας ιδανικό για τέτοια γλυκά και επιδόρπια.

Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι οι σταφίδες μπορούν να αποτελέσουν

ένα πολύ καλό σνακ για όσους γυμνάζονται, παρέχοντάς τους μια πολύ καλή πηγή

ενέργειας. Ωστόσο, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην κατανάλωσή τους, καθώς, αν

και είναι μια ωφέλιμη για τον οργανισμό μας τροφή, εντούτοις η μεγάλη ποσότητα

μπορεί να μας επιβαρύνει θερμιδικά αφού μόνο μια χούφτα από αυτές έχει περίπου

230 θερμίδες.

ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΑΦΙΔΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ

Η σταφίδα δεν είναι ωφέλιμη μόνο για την υγειά του οργανισμού. Φημίζεται

επίσης για την χρήση της σε προϊόντα περιποίησης του σώματος και του προσώπου.

Συμβάλλει στην ομορφιά της επιδερμίδας και αποτελεί μια φυσική βοήθεια στην

καλή μας εμφάνιση.

Ξεκινώντας με την αντιγήρανση, πρέπει να ξέρουμε πως η κατανάλωση μιας

χουφτίτσας σταφίδων πού και πού μπορεί να έχει πολύ θετικά αποτελέσματα στις

ρυτίδες και την ηλικία που αυτές θα εμφανιστούν τονώνοντας την επιδερμίδα μιας

γυναίκας. Επίσης, για να παρασκευάσουμε μια φυσική μάσκα προσώπου αρκεί να

αναμίξουμε χυμό λεμονιού και πορτοκαλιού με πολτοποιημένη μαύρη σταφίδα και

πολτοποιημένο μαϊντανό δημιουργώντας μία παχύρρευστη κρέμα την οποία

απλώνουμε σε καθαρό πρόσωπο. Την αφήνουμε δεκαπέντε λεπτά και ξεπλένουμε με

χλιαρό νερό. Ακόμη, μια καλή ιδέα για την καταπολέμηση των πανάδων είναι να

πολτοποιήσουμε άγουρη σταφίδα και να την αναμίξουμε με μέλι κάνοντας μία

παχύρρευστη κρέμα την οποία πρέπει να αφήσουμε για μισή ώρα πάνω στις πανάδες

και κατόπιν να ξεπλύνουμε με χλιαρό νερό. Ύστερα από αυτό χρειάζεται ένα καλό

ταμπονάρισμα με φρέσκο χυμό λεμονιού. Ακόμη, ο βρασμένος τραχανάς και ο

κρόκος του αυγού με στουμπημένη σταφίδα δίνουν το κατάπλασμα για εξωτερικούς

όγκους (κοινώς σπυράκια). Στην περιποίηση χειλιών, ένα μείγμα με μαύρη σταφίδα,

κερί μελισσών και λάδι ελιάς αποτελεί το ιδανικό lip care, όντας μηδαμινώς

πολυέξοδο και χωρίς ίχνος χημικών προσθέτων. Η μαύρη

σταφίδα βέβαια μπορεί να αποτελέσει συστατικό και σπιτικών αρωμάτων, αν την

αναμίξουμε με έλαιο πορτοκαλιού και τραγανού μήλου, με κάρδαμο, με φρέζα και με

γιασεμί.

Από τα ερευνητικά ερωτήματα που είχαμε θέσει στην αρχή της εργασίας μας

τον τελευταίο με το όποιο ασχοληθήκαμε ήταν το πώς σχετίζεται η σταφίδα, ένα

καθαρά αγροτικό προϊόν, με τον πολιτισμό ενός τόπου σαν τη Μεσσηνία. Εδώ

ερευνήσαμε ήθη, έθιμα, τραγούδια, παροιμίες, μύθους που έχουν καταγράφει αλλά

και ζουν στις μνήμες των ηλικιωμένων καθώς και ένα γλωσσάρι το οποίο είχε

Page 17: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

διαμορφωθεί από πολύ παλιά από τις αγροτικές οικογένειες συντοπιτών μας όταν

αναφέρονταν σε εργαλεία, σε εργασίες και γενικότερα σε ό, τι είχε σχέση με την

σταφίδα. Τις πληροφορίες για όλα αυτά μας τις έδωσαν μαρτυρίες γονέων,

λογοτεχνικά βιβλία όπως « τα μεσσηνιακά χρονικά » και « Γαργαλιάνοι πριν το

2000», συνεντεύξεις.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ

Ο όρος «σταφίδα» (raisin) χρονολογείται από τη χρήση του στη Μέση Αγγλία και προέρχεται ουσιαστικά από την παλιά Γαλλία. Στα γαλλικά η λέξη σταφίδα αναφέρεται στην πραγματικότητα στα νωπά σταφύλια, ενώ ο όρος «raisin sec», που κυριολεκτικά μεταφράζεται «ξηρό σταφύλι», αναφέρεται στη σταφίδα. Η γαλλική λέξη προέρχεται από τον λατινικό όρο «racemes», που σημαίνει «ένα τσαμπί σταφύλια».

ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΣΤΑΦΙΔΑΣ

Όπως σε κάθε αγροτική εργασία , έτσι και στην καλλιέργεια της σταφίδας το

λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται είναι ιδιαίτερο και εξειδικευμένο. Με αυτόν τον

τρόπο περιγράφεται με σαφήνεια η περιγραφόμενη εργασία ή τα διάφορα

εργαλεία. Τέτοιες είναι:

Αναβόλι(το): εναλλαγή αράδων για όργωμα, ράντισμα, τρύγημα

Αναμπέλωση(η): φύτεψη στο χώμα κομμένων βεργών του κλήματος

Γράβαλο(το): εργαλείο που αποτελείται από ένα μακρύ καλάμι με ένα είδος

τσουγκράνας στη μία άκρη απαραίτητο για το ξεκορτσάλισμα

Γαλάζωμα(το): παλιά τεχνική ραντίσματος η οποία γινόταν με την λεγόμενη

«γαλαζόπετρα»

Δανεικαριά(η): η βοήθεια στις εργασίες μιας οικογένειας από άλλες γειτονικές ή

συγγενικές με όρο την ανταπόδοση της εργασίας

Έργος(ο): το να ανεβοκατεβαίνει κανείς μια αράδα εκπληρώνοντας μια εργασία

Ίσκα: ασθένεια του φυτού

Καταβολάδα(η): η μεταφορά μιας βέργας, χωρίς να είναι κομμένη, από το κλήμα

μέσα στο χώμα

Κλάδεμα(το): αγροτική εργασία κατά την οποία κόβονται οι μακριές κ αυτές που

εμποδίζουν τον αγρότη βέργες των κλημάτων

Κληρονόμος(ο): η ανάπτυξη βλαστού του κλήματος με τη στήριξη καλαμιού

ακολουθείται από αφαίρεση του ήδη υπάρχοντος κλήματος

Κλαδευτήρι(το): γεωργικό εργαλείο το οποίο χρησιμεύει στο κόψιμο μακριών ή με

χρήσιμων βεργών των κλημάτων

Page 18: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

Κοσκίνα(η): μεγάλων διαστάσεων ξύλινο κόσκινο κρατιόνταν από δύο άτομα

χρήσιμο για τον καθαρισμό της σταφίδας (απομάκρυνση «άψητων» ή χονδρών

ρωγών)

Κοσκίνισμα(το): η ποιοτική διαλογή του καρπού με τη βοήθεια της κοσκίνας

Κουντέλι(το): ξύλινο διχαλωτό στήριγμα απαραίτητο για το κουντέλιασμα

Κουντέλιασμα(το): υποστήριξη παραφορτωμένων με καρπό βεργών με τη χρήση

κουντελιού

Κουβάλημα(το): η μεταφορά στον ώμο των νωμοκοφινιών με τα τρυγημένα νωπά

σταφύλια στο αλώνι

Κούρβουλο(το): ο κορμός του κλήματος

Κουτρούλι(το): η διαδικασία της ανάσκαψης του χώματος ανάμεσα στις αράδες και

της συσσώρευσής του σε μικρούς λοφίσκους

Κουτσοκορφίζω: κόβω τις άκρες των βλαστών

Κρισάρισμα(το): άλλη ονομασία για το κοσκίνισμα

Λιπάρισμα(το): η ρίψη ουσιών, ζωικής συνήθως προέλευσης, θρεπτικών για το

κλήμα, στο έδαφος γύρω από αυτό

Λίχνισμα(το): γινόταν μέρα με πολύ δυνατό αέρα. Ο αγρότης πετούσε ψηλά τον

αποξηραμένο καρπό στο αλώνι και, έτσι, απομακρύνονταν οι ξεροί μίσχοι από την

καθαρή σταφίδα.

Μακινάρισμα(το): η απομάκρυνση κάθε ξένης προς τη σταφίδα ουσίας με τη

βοήθεια νερού και αέρα γινόταν με τη μάκινα

Μάκινα(η): ογκώδες μηχάνημα με ξύλινο περίβλημα για την πραγματοποίηση του

μακιναρίσματος

Νωμοκόφινο(το): βαθύ καλάθι ειδικό για τη συγκέντρωση του τρυγημένου νωπού

καρπού

Ξεβράκωμα(το): σκάψιμο της γης γύρω από τα κλήματα για την απομάκρυνση

επιφανειακών ριζιδίων

Ξεκορτσάλισμα(το): η αφαίρεση από το αλώνι των μίσχων των ξερών σταφυλιών

Ξετσαμπούριασμα(το): η αφαίρεση των ξερών μίσχων από κάθε σπυρί σταφίδας

ύστερα από την ηλίασή της

Ξεστερφάδιασμα(το): η αποκοπή των παραπουλιών από το κάτω μέρος του

κλήματος

Ξέφυλλος(ο): η διαδικασία αφαίρεσης κοντινών στον πρώιμο καρπό φυλλωμάτων με

στόχο καλύτερο αερισμό και μεγαλύτερη έκθεση στον ήλιο

Παραπούλια(τα): κοντινά στο κλήμα βλαστίδια που αφαιρούνται κατά το

ξεστερφάδιασμα

Παλούκια(τα): ξύλινα ή σιδερένια σκέλη που τοποθετούνται κάθετα στο έδαφος

στην άκρη και, κατά μήκος, στο κέντρο των αλωνιών

Πλακούλα(η): μακρύ ξύλο ή σιδηρόβεργα τετράγωνου ή κυλινδρικού σχήματος που

τοποθετείται πάνω στα κεντρικά παλούκια των αλωνιών για τη στήριξη των

απλωμένων πανιών σκεπάσματος

Σακούλα(η): μικρό σακί που περιέχει θειάφι και με το οποίο πραγματοποιείται η

ρίψη του στη καλλιέργεια

Σάρωμα(το)/Σαρωματίνα(η): αυτοσχέδια σκούπα από ξύλο και ξερά κλωνάρια για

τον καθαρισμό του χώματος των αλωνιών

Page 19: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

Στέγα(η): άλλη ονομασία για την πλακούλα

Σύσιμο(το): το αναποδογύρισμα των απλωμένων στο αλώνι σταφυλιών έτσι ώστε να

ωριμάσει εξίσου από όλες τις πλευρές

Τρίψιμο(το): αποκόλληση των ξερών μίσχων από τον ξεραμένο καρπό με τη βοήθεια

γραβάλου

Τσόντα(η): μικρών διαστάσεων πάνινο κομμάτι για την κάλυψη των πανιών

σκεπάσματος στο αλώνι σε περίπτωση σκισίματος ή έτσι ώστε να μην «καούν» από

τον ήλιο

Φαλτσέτα(η): μαχαίρι παρόμοιο με δρεπάνι κατάλληλο για το χαράκωμα

Φισούνι(το): ο θειοτήρας

Φουρκάδιασμα(το): τοποθέτηση ξύλινου ή σιδερένιου ή καλαμωτού

υποστηλώματος πολύ κοντά στο κλήμα που δένεται γύρω από αυτό

Φούσκισμα(το): άλλη ονομασία για το λιπάρισμα

Χαράκι(το)/Χαράκωμα(το): διαδικασία αφαίρεσης μέρους του κορμού του

κλήματος για την καλύτερη ανάπτυξη του καρπού

Ψιλοκάθαρος(ο): άλλη ονομασία του κλαδέματος

Πηγές: Φιλοπουλος Παύλος - πατέρας Διονυσίας

Καλκαβούρα Διονυσία - γιαγιά Νάσιας

ΒΙΒΛΙΑ:

«Η Φυσαρμόνικα»:

Ο Νίκος Β. Καμβύσης, Μεσσήνιος λογοτέχνης και κριτικός, αναφέρει στο

βιβλίο του «Η Φυσαρμόνικα» τις δικές του εμπειρίες για τον τρόπο που γινόταν το

μάζεμα και η πώληση του σταφιδόκαρπου τη δεκαετία του ’30. Χαρακτηριστικά μιλά

για την πραγματικότητα εκείνων των χρόνων που οι αγρότες περίμεναν να πωλήσουν

τη σοδειά τους για να ξεχρεώσουν τις αγορές που είχε κάνει η οικογένειά τους μέσα

στο έτος και ότι, πολλές φορές, αφού ξεπλήρωναν ό, τι χρωστούσαν, δεν τους έμενε

τίποτα. Σημαντική είναι η πληροφορία που δίνει επίσης για το σώρωμα της

ξεραμένης σταφίδας σε ένα αλώνι, πρωτού έρθει ο υπεύθυνος του ΑΣΟ να ελέγξει

την ποιότητά της, και τη συνήθεια των παραγωγών να κοιμόνται στα αλώνια το

βράδυ για να μην τους κλέψουν από τους σωρούς. Για να πείσουν μάλιστα οι γονείς

τα παιδιά τους να τους ακολουθήσουν και να μην φοβούνται τα πλάσματα της

νύχτας, τους έταζαν παπούτσια, ποδήλατα ή μια φυσαρμόνικα, όπως έγινε και με τον

συγγραφέα. Τέτοιες υποσχέσεις ωστόσο σπανίως εκπληρώνονταν λόγω της χαμηλής

τιμής της οκάς – μόνο 7,30 δραχμές. Κάποιοι λένε πως υπήρχε και ένας τρελός ή

άγιος, ο Χαραλάμπης, που κάθε τέτοια εποχή περνούσε από τα κτήματα και

ευλογούσε το εισόδημα.

Page 20: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

«Καημοί στα παλιά σταφιδοχώραφα»:

Ένας άλλος συμπατριώτης μας λογοτέχνης και λαογράφος, ο Κώστας Σ.

Κουτσούρας, στο έργο του «Καημοί στα παλιά σταφιδοχώραφα» παραθέτει επίσης

προσωπικά του βιώματα στους Κωσταντίνους της Μεσσηνίας σχετικά με τη σταφίδα.

Σύμφωνα

με τα λεγόμενά του, οι άνθρωποι ήταν διαρκώς σε επιφυλακή μετά το τρύγο για να

είναι έτοιμοι να προστατεύσουν την παραγωγή τους οποιαδήποτε στιγμή το έκανε

επιτακτικό ο απειλητικός καιρός, με μια ξαφνική μπόρα ή αστραπή. Μια βροχή στο

σταφιδάλωνο είναι ικανή να βρέξει όλο τον καρπό και να τον σαπίσει. Ύστερα ο

έμπορος θα τον έβρισκε «σκάρτο», δεύτερης ποιότητας δηλαδή, και θα τον αγόραζε

στη μισή τιμή αφήνοντας τους ανθρώπους να λυπόνται για τους χαμένους κόπους

μιας ολόκληρης χρονιάς. Ο συγγραφέας περιγράφει επίσης

κάθε διαδικασία που προηγούταν της πώλησης των σταφυλιών, όπως για παράδειγμα

το γαλάζωμα, ο ψιλοκάθαρος και το κρισάρισμα. Αναφέρει πως το αλώνι ήταν

«ραχωτό». Στη κορυφή της ράχης φτιαχνόταν μια καλαμένια κουπαστή για να

τεντώνει το σταφιδόπανο σε περίπτωση βροχής. Περιμετρικά από το αλώνι ανοιγόταν

μια μικρή «γράνα» για να φεύγουν τα νερά. Το σταφιδόπανο ελεγχόταν με προσοχή

μήπως ήταν φαγωμένο από «αποκορώματα», ποντίκια δηλαδή των αλωνιών, γιατί σε

μια τέτοια περίπτωση θα άφηνε το νερό της βροχής να καταστρέψει την απλωμένη

σταφίδα. Όσον αφορά την προετοιμασία των αλωνιών πριν τον τρύγο, αφού γινόταν

το ξύσιμο, οι νοικοκυρές τα έστρωναν με έναν πολτό από κοπριά αγελάδας

χρησιμοποιώντας μια σαρωματίνα από λυγαριά και ένα μπουγέλο. Όταν η επίστρωση

αυτή ξεραινόταν, γινόταν ένα «πρώτης τάξεως» μονωτικό υλικό που ξεχώριζε τον

καρπό από το χώμα και συγκρατούσε την υγρασία σε περίπτωση βροχής.

Στον τρύγο, ανάλογα με την απόσταση από το αλώνι, οι

γεμάτες με τα κομμένα σταφύλια κόφες μεταφέρονταν εκεί από τους τρυγητές ή με

υποζύγια σε γαϊδούρια. Το άπλωμα το αναλάμβαναν συνήθως οι γηραιότεροι και 8-9

μέρες μετά από αυτό, αναγυρίζονταν τα σταφύλια ένα ένα, πολλές φορές και με το

χέρι, για να λιαστούν και από τις δύο πλευρές. Ύστερα από δυο περίπου μέρες,

γινόταν και το ξεκορτσάλισμα και το κρισάρισμα για να καθαριστεί η σταφίδα από τα

χοντρά και τα ψιλά κόρτσαλα αντίστοιχα. Έτσι, οι αγρότες ξεχώριζαν και τη χοντρή

σταφίδα από τη «λιανή»(λεπτή) η οποία αγοραζόταν σε διαφορετική τιμή. Ο κύκλος

της συγκομιδής έκλεινε με το λίχνισμα του καρπού, για να καθαρίσει εντελώς, και το

σώρωμά του όπως προανέφερα στο αλώνι, μέχρι να έρθει ο έμπορος, να τον βάλει σε

σακιά και να τον πάρει. Αυτά εφόσον ήταν ομαλές οι καιρικές συνθήκες γιατί άπαξ

και έπιαναν οι βροχές το «διάφορο» ήταν λειψό και οι οικογένειες είχαν να

αντιμετωπίσουν χειμώνα με ακόμη περισσότερη φτώχεια και πείνα.

«Πριμαρόλια»:

Είναι μία ιστορία που διαδραματίζεται στην Πάτρα των σταφιδεμπόρων του

1890. Εκεί φουντώνει ένας νέος έρωτας που καταλήγει σε γάμο.

«Το λιμάνι της σταφίδας»:

Η ιστορία διαδραματίζεται στην Πάτρα του 19ου

αιώνα. Ο τίτλος δείχνει την

εξαρτησιακή σχέση του χώρου από τη σταφίδα. Περιέχει στοιχεία εμπορίου και

Page 21: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

ταυτόχρονα γίνεται αναφορά στη σύνδεση της σταφίδας με τις τραπεζικές πρακτικές

χρηματοδότησης του εμπορίου και της αγροτικής παραγωγής

«Μεσσηνία»:

Μέσα σε αυτό το βιβλίο περιέχονται στοιχεία για την Ιστορία της σταφίδας

και τον πολιτισμό της, επικεντρώνοντας κυρίως στη μεσσηνιακή σταφίδα.

«Γαργαλιάνοι λίγο πριν το 2000»:

Σύμφωνα με αυτό το βιβλίο, έθιμο για τους Γαργαλιάνους ήταν η μετακόμιση

από το χωριό στα κτήματα την επόμενη μέρα από του Άι –Λιως. Σύσσωμοι οι

κάτοικοι τιμούσαν τη μνήμη του και την άλλη μέρα το πρωί φόρτωναν όλα τους τα

υπάρχοντα και πήγαιναν στα κτήματά τους. Άλλωστε, οι σταφίδες τούς

καλοκαιρινούς μήνες ήθελαν πολλές δουλειές και έπρεπε να μένουν εκεί. Τα κτήματα

ήταν σε ακτίνα γύρω στα 10 χιλιόμετρα ίσως και περισσότερο, από τους

Γαργαλιάνους. Τότε, τα σπίτια στα κτήματα ήταν πολύ διαφορετικά από τα σημερινά

ήταν του ενός δωματίου, συνήθως χωρίς φως , νερό και τηλέφωνο. Ένας από κάθε

οικογένεια πήγαινε κάθε Κυριακή στη λαϊκή αγορά για να ψωνίσει για όλη την

εβδομάδα. Γυρνούσαν πίσω στους Γαργαλιάνους πριν το πανηγύρι.

Επίσης αναφέρεται ότι εκείνα τα χρόνια υπήρχε και το επάγγελμα του

«καραγωγέα» δουλειά του οποίου ήταν να μεταφέρει τις σταφίδες με κάρα από τα

αλώνια.

«Το σύγνεφο» - Ανδρέας Καρκαβίτσας :

Σε αυτό το έργο περιγράφεται η αγωνία των σταφιδοπαραγωγών που έχουν

απλώσει τη σταφίδα να ξεραθεί καθώς βλέπουν ένα απειλητικό σύννεφο.

«Η ιστορία της σταφίδας» - Τάκης Κουνινιώτης:

Από το βιβλίο του Τάκη Κουνινιώτη «Η ιστορία της σταφίδας», ενημερώνεται

κανείς όλη την ιστορία των διακυμάνσεων στο εμπόριο της σταφίδας, οι οποίες

οδήγησαν σε αυτήν την εθνική κρίση, και κατά συνέπεια στην καθυστέρηση της

πληρωμής των εξωτερικών χρεών της Ελλάδας. Πρόκειται για σημαντική

εξιστόρηση, με παράπλευρη πληροφόρηση σχετικά με την ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας

στην Ελλάδα, το διεθνές εμπόριο της Ελλάδας, και τις επιχορηγήσεις που έλαβε η

Ελλάδα είτε μέσω του τραπεζικού συστήματος είτε με άλλους τρόπους,

συμπεριλαμβανομένου του δανεισμού χρημάτων. Αναλύει τους λόγους που οδήγησαν

στην ευημερία της δεκαετίας του 1880 και αναφέρεται στην κρίση, η οποία

ακολούθησε αυτήν την περίοδο. Εξηγεί τη διαδικασία παραγωγής, ξήρανσης,

διαλογής, εμπορίου και εξαγωγής της σταφίδας, και τον τρόπο με τον οποίο καθόριζε

τη ζωή της Πάτρας και του Αιγίου, σε βαθμό που η οικονομική και κοινωνική ζωή

των πόλεων ακολουθούσε τους ρυθμούς του εμπορίου σταφίδας (τα δικαστήρια

έκλειναν από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο ενώ δεν τελούνταν γάμοι το

Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο). Απεικονίζει με γλαφυρό τρόπο τις συνήθειες των

παραγωγών και των εμπόρων, τον πλούτο των καλών ημερών και τις καταστροφικές

συνέπειες των κακών.

Page 22: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ : Κατά τη διάρκεια του τρύγου λόγω του ότι δούλευαν πολλά άτομα

μαζί και για πολλές ώρες συχνά τραγουδούσαν . Το έκαναν αυτό για να περάσουν

ευχάριστα την ώρα τους αλλά και για να ξεκουραστούν. Χαρακτηριστικά

παραδείγματα αποτελούν τα εξής:

Μες τ’ αμπέλι στη σταφίδα :

Μες στ’ αμπέλι , ματάκια μου, μες στ’ αμπέλι, στη σταφίδα,

μες στ’ αμπέλι , στη σταφίδα, μέ ‘ καψες όταν σε είδα.

Μού ‘ δωσες ματάκια μου, μού ‘ δωσες γλυκό σταφύλι.

Μού’ δωσες γλυκό σταφύλι , σαν τα κόκκινά σου χείλη.

Ήταν σαν, ματάκια μου, ήταν σαν να τα’ χεις βάψει.

Ήταν σαν να τα’ χεις βάψει, την καρδούλα μού’ χεις κάψει.

«Αμπέλι μου πλατύφυλλο»(Καλαματιανό):

Αμπέλι μου μωρέ ναμπέλι μου, αμπέλι μου μωρέ πλατύφυλλο

και κοντοκλαδεμένο να σε όριζα, και κοντοκλαδεμένο μα την Παναγιά.

Θα σε πουλή μωρέ θα σε πουλή, θα σε πουλήσω μωρ αμπέλι μου

και θα σε παζαρέψω να σε όριζα, και θα σε παζαρέψω μα την Παναγιά.

Για βάλε νιούς μωρέ για βάλε νιούς, για βάλε νιούς μωρέ και σκάψε με

γέρους και κλάδεψε με να σε όριζα, γέρους και κλάδεψε μα την Παναγιά.

Στο δόλιο το μωρέ στο δόλιο το, στο δόλιο το μωρέ δευτέρισμα

κορίτσια κι νυφάδες να σε όριζα, κορίτσια κι νυφάδες μα την Παναγιά.

«Σταφύλι μου και μοσχοστάφυλο»:

Σταφύλι μου και μοσχοστάφυλο.

Τη σκάλα π΄ ανεβαίνεις κυρά μου αχ, και τα σκαλώματα

όλο νάζια μού κάνεις κυρά μου αχ, κι όλο καμώματα.

Στη γλάστρα σου η ματζουράνα σου.

Εσύ είσαι το σταφύλι κυρά μου αχ, κι εγώ το τσάμπουρο

φίλα με εσύ στα χείλη κυρά μου αχ, κι εγώ στο μάγουλο.

Σταφύλι μου και μοσχοστάφυλο.

Στη σκάλα π΄ ανεβαίνεις κυρά μου αχ, να `πεφτε η κάλτσα σου

να σκύψεις να τη μάσεις κυρά μου αχ, να ιδώ τη γάμπα σου.

«Ο τρύγος»:

Κι όπως γαλανίζει το βραδάκι, το μαβί το βιολετί

να κι η Παναγιά στη δημοσιά, πλάι στα κάρα στα βουδούνια στα σταμνιά

και στα κλαδωτά μαντήλια

νά `τη η Παναγιά να κρατά στην ασημένια της ποδιά, πέντε οκάδες κόκκινα σταφύλια

Δάχτυλα και γόνατα, στήθια και σαγόνια

μες στα μουστοματωμένα, κόκκινες φωνές κι ιδρώτας

στις κατηφοριές, το χρυσό κακάρισμα της κότας.

«Σε μια ρώγα από σταφύλι»:

Page 23: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

Σε μια ρώγα από σταφύλι, έπεσαν οχτώ σπουργίτες

και τρωγόπιναν οι φίλοι.

Τσίρι τίρι, τσιριτρό, τσιριτρί τσιριτρό!

Εχτυπούσανε τις μύτες, και κουνούσαν τις ουρές

κι είχαν γέλια και χαρές.

Τσίρι τίρι, τσιριτρό, τσιριτρί τσιριτρό!

Πώπω, πώπω, σε μια ρώγα, φαγοπότι και φωνή!

την αφήκαν αδειανή.

Τσίρι τίρι, τσιριτρό, τσιριτρί τσιριτρό!

Και μεθύσαν κι όλη μέρα, πάνε δώθε, πάνε πέρα,

τραγουδώντας στον αέρα.

Τσίρι τίρι, τσιριτρό, τσιριτρί τσιριτρό!

Πηγές: Ξιάρχου Ευπραξία και Ξιάρχος Ευστάθιος -

γιαγιά, παππούς Ευπραξίας,

γιαγιά Αφρούλα Κατσιρούμπα

ΠΟΙΗΜΑΤΑ:

Σταφυλοπόλεμος

Σταφυλόρωγες οι σφαίρες, το ντουφέκι μας κλαρί.

Μπαμ και μπουμ, αρχίζει η μάχη.

Κάντε πίσω, πίσω, εχθροί!

Μπαμ και μπουμ, χαλάει ο κόσμος

και τραντάζει η γειτονιά.

Σπίτια, τζάμια, αυλές και δρόμοι

εγεμίσανε ζουμιά.

Πλιτς και πλατς, ρώγα στη ρώγα,

και φοβέρες και στριγκλιές.

Χάλια απ' την κορφή ως τα νύχια

οι μικροί πολεμιστές.

Το πεδίο πατητήρι,

μούστος βράζει η γειτονιά.

Κι ο Σεπτέμβρης ετοιμάζει

τη μουσταλευριά.

(Γιώργου Σουρή)

Page 24: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

Κι αν λείψει κάθε φόρος της, κι ας βάλουν πιο μεγάλο

Εγώ ποτέ στο στόμα μου σταφίδα δε θα βάλω

Και ούτε θέλω να την δω ποτέ μου στο τραπέζι

Κι ας κάνουν μόνο με αυτή πουτίγκες οι Εγγλέζοι

(Κλεάνθη Τριανταφύλλου)

Απ’ το τσαμπί σου κρέμεται, γλυκιά μου μαυρομάτα

Το έθνος… Σένα φρέφουμε μονάκριβη ελπίδα χλωρή, όσο ξεραίνεσαι, συ κάνεις

την πατρίδα, ειν΄από σένα τάλαρο τα’ λώνια μου γεμάτα, μικρή, γλυκομελαχρινή

Κοπέλα μου σταφίδα

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ(στην αγκύλη σημειώνεται το ηθικό δίδαγμα καθεμίας):

Αγάλι αγάλια, φύτευε ο γεωργός τ’ αμπέλι κι αγάλι αγάλια έγινε η αγουρίδα μέλι

[όπως αργά φυτεύτηκε το αμπέλι έτσι σιγά γίνεται και το σταφύλι ώριμο.]

Αμπέλι για την αφεντιά σου κι ελιά για τα παιδιά σου

[το αμπέλι είναι δύσκολη καλλιέργεια και απαιτεί πολύ δουλειά, γι’ αυτό και οι

γονείς να αφήνουν στα παιδιά τους τις ελιές των οποίων η καλλιέργεια θεωρείται

ευκολότερη.]

Αμπέλι δίχως κλήματα και δίχως πρασινάδα

κι αγάπη δίχως πείσματα δεν έχει νοστιμάδα

[η αγάπη για να έχει νόημα πρέπει να έχει και δυσκολίες].

Αυλάκωσε τα αμπέλια σου να φας γλυκιά σταφίδα

[ πρέπει να περιποιηθεί κανείς το αμπέλι του για να πάρει καλό καρπό.]

Ζήσε Μάη μου να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι

[το Μάη κόβεται το τριφύλλι και τον Αύγουστο το σταφύλι.]

Θέρος, τρύγος, πόλεμος δεν περιμένουν

[και τα τρία αυτά πρέπει να γίνονται στην ώρα τους.]

Της Αγιά-Μαρίνας σύκα, τ’ Αι-Λιος σταφύλι

και τ’ Άγιου Παντελεήμονα γεμάτο το μαντήλι

[το κάθε φρούτο γίνεται στην ώρα του.]

Το Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια

Page 25: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

[ο Σεπτέμβρης είναι ο μήνας που ο κόσμος ασχολείται με τα σταφύλια και ο

Οκτώβρης που αρχίζουν τα σχολεία.]

Άλλος σπέρνει και τρυγάει και άλλος πίνει και μεθάει

[άλλος τρυγάει και άλλος έχει χρόνο και μπορεί να πίνει κρασί]

Το τζιτζίκι λάλησε άσπρη ρόγα γυάλισε

[το καλοκαίρι που λαλάει το τζιτζίκι αρχίζουν να γίνονται και τα σταφύλια.]

Το αμπέλι θέλει αμπελουργό, το σπίτι νοικοκύρη και το κάθε πλεούμενο

θέλει καραβοκύρη.

[κάθε αντικείμενο χρειάζεται τον κατάλληλο άνθρωπο, τον ειδικό.]

Πηγή: γιαγιά Βάσω-γειτόνισσα Ευπραξίας

ΦΡΑΣΕΙΣ ΜΕ ΣΤΑΦΙΔΑ(στην αγκύλη σημειώνεται η ερμηνεία καθεμίας):

«Έγινε σταφίδα» [γέρασε πολύ και το δέρμα του έχει γεμίσει ρυτίδες]

«Σταφίδιασε» [μέθυσε πολύ]

«Περσινά ξινά σταφύλια» [για κάτι που έχει γίνει στο παρελθόν και

πλέον δεν έχει σημασία.]

Πηγές: Καλκαβούρα Ακριβή

Ξιάρχος Ευστάθιος

Από όλα αυτά τα δεδομένα εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι η ζωή των

ανθρώπων ήταν στενά συνδεδεμένη με την καλλιέργεια της σταφίδας πράγμα που

επιβεβαιώνεται από ο γεγονός ότι η πλειοψηφία του τοπικού πληθυσμού ήταν

επαγγελματίες γεωργοί. Η καθημερινότητα του κόσμου ήταν τόσο συνυφασμένη με

την παράγωγη αυτού του προϊόντος που ένιωθε την ανάγκη να την εντάξει ακόμη και

σε τραγούδια που τραγουδούσε στις γιορτές του, ακόμη και στις παροιμίες που

αφηγούταν στα παιδιά του. Ειδικά η συνήθεια να μετακομίζει ολόκληρο σπιτικό στα

χωράφια κατά την διάρκεια του τρύγου και μέχρι να γίνει το φόρτωμα του καρπού

από τα αλώνια είναι ενδεικτική του πόσο η ζωή των ανθρώπων ήταν σε άμεση επαφή

με την εργασία που καταπιάνονταν ανά περίοδο οι αγρότες και ότι εξαρτιόταν από

καθεμιά από αυτές.

Page 26: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ/ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Για ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα σχετικά με την

σταφίδα αρχικά χωριστήκαμε σε τέσσερις υποομάδες. Η

κάθε υποομάδα αποτελούταν από 4-5 άτομα. Είχαμε

χωρίσει τα στάδια που πρέπει να ακολουθήσει η κάθε

ομάδα ώστε να έχουμε στο τέλος ένα καλό αποτέλεσμα.

Η κάθε υποομάδα διάλεγε με ποιο θέμα θέλει να

ασχοληθεί και έψαχνε πληροφορίες πάνω σε αυτό.

Επίσης ασχολούταν με ένα συγκεκριμένο θέμα για μια

με δυο εβδομάδες και στην συνέχεια θα αλαλάζαμε

θέματα με τα οποία θα ασχολούμασταν. Τα στοιχειά που

είχε συλλέξει η κάθε ομάδα τα έδινε στην άλλη μήπως

βρει κάτι περισσότερο και προσθέσει. Για τις

πληροφορίες που χρειαζόμασταν τις συλλέγαμε από τους

ανθρώπους γύρω μας, για παράδειγμα παππούδες,

γιαγιάδες που ασχολούνταν με την καλλιέργεια της

Page 27: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

σταφίδας και λιγότερο από το διαδίκτυο. Επίσης όταν

μαζέψαμε όλες τις πληροφορίες που χρειαζόμασταν

χωριστήκαμε σε δυο υποομάδες, κάποιοι ασχολήθηκαν

με το τέχνημα το οποίο ήταν ένα λεύκωμα που θα έμενε

στο σχολειό και στην βιβλιοθήκη της πόλης και οι

υπόλοιποι βοήθησαν να ενωθεί σωστά και με επιτυχία η

εργασία

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Όλο αυτό το τετράμηνο ένα σύνολο δεκαοκτώ παιδιών εργαστήκαμε σκληρά

ασχολούμενοι με το θέμα «Η σταφίδα στον τόπο μας». Συλλέξαμε πληροφορίες,

μοιράσαμε και επεξεργαστήκαμε ερωτηματολόγια, πήραμε συνεντεύξεις από

ανθρώπους σχετικούς με το θέμα και γενικώς κάναμε ό, τι μπορούσαμε για να

οδηγηθούμε σε κάποια ικανοποιητικά συμπεράσματα. Αξίζει, λοιπόν, να γίνει μία

σύντομη ανασκόπηση, όλων όσων στο «θεωρητικό μέρος» αναφέρθηκαν,

προκειμένου να γίνουν αντιληπτά σε γενικές γραμμές τα ευρήματα της έρευνας.

Αρχικά, δημιουργήσαμε ερωτηματολόγια για τρεις ηλικιακές ομάδες για τους

εφήβους, τους ενήλικες από 30-60 και για τους ηλικιωμένους άνω των 60 ετών. Τα

αποτελέσματα της επεξεργασίας αυτών των ερωτηματολογίων είναι τα εξής:

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΗΛΙΚΙΑΣ 15-30

Στην πρώτη ερώτηση, «ασχολείται η οικογένειά σας

με την καλλιέργεια της σταφίδας», ένα μεγάλο ποσοστό

Page 28: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

δηλαδή οι 21/38 απάντησαν ναι ενώ οι 17/38 όχι . Στην

δεύτερη ερώτηση σχετικά με το αν οι ίδιοι ασχολούνται

με την καλλιέργεια της σταφίδας ένα μικρό ποσοστό

απάντησε ναι δηλαδή οι 11/38. Στην συνέχεια στην τρίτη

ερώτηση, οι 8/38 συμμετέχουν σε όλες τις διαδικασίες

της σταφιδικής καλλιέργειας, οι 2/38 μόνο στον τρύγο

ενώ 1/38 στο άπλωμα. Επίσης στην τέταρτη ερώτηση,

όπου κλίθηκαν να απαντήσουν για το αν η διατροφή

τους περιλαμβάνει σταφίδα οι 19/38 απάντησαν ναι, ενώ

οι υπόλοιποι 19/38 όχι. Τέλος τους όρους κότσαλο και

χαράκι ένα μικρό ποσοστό (13/38) τους γνώριζαν ενώ

αρκετά μεγάλο ποσοστό (25/38) όχι.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΗΛΙΚΙΑΣ (30-60)

Στην πρώτη ερώτηση για το αν καλλιεργούν

σταφίδα ένα μεγάλο ποσοστό δεν καλλιεργεί πλέον ενώ

ένα πολύ μικρό ποσοστό καλλιεργεί. Στην δεύτερη

ερώτηση σχετικά με το αν είναι κύριο ή

συμπληρωματικό έσοδο ένα μικρό ποσοστό δηλαδή το

22% έχει το εισόδημα από την σταφίδα ως κύριο. Επίσης

στην τρίτη ερώτηση για το αν είναι κυρία ή μισθωτή η

εργασία, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό (64%) απάντησαν

οικογενειακή και ένα μικρό ποσοστό (36%) μισθωτή.

Στην συνέχεια στην τέταρτη ερώτηση, «η διατροφή σας

περιλαμβάνει σταφίδα και τα προϊόντα της», ένα αρκετά

ικανοποιητικό ποσοστό δηλαδή 70% απάντησε ναι.

Τέλος στην ερώτηση αν γνωρίζουν τους όρους κότσαλο

και χαράκι ένα μέτριο ποσοστό απάντησε ναι δηλαδή οι

57% ενώ οι 43% όχι

Page 29: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ ΗΛΙΚΙΑΣ >65

Στην πρώτη ερώτηση, «καλλιεργούσατε σταφίδα»,

οι περισσότεροι (11/16) απάντησαν θετικά και 5/16

απάντησαν αρνητικά. Στην δεύτερη ερώτηση, «ήταν

κύριο ή συμπληρωματικό έσοδο», οι 8/16 απάντησαν

κύριο, οι 3/16 συμπληρωματικό και οι 5/16 δεν

απάντησαν. Επιπλέον, στην τρίτη ερώτηση, «η

καλλιέργεια ήταν οικογενειακή ή βασιζόταν σε μισθωτή

εργασία», ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό (10/16) απάντησε

οικογενειακή, ο 1/16 μισθωτή και οι 5/6 δεν απάντησαν.

Στην τέταρτη ερώτηση, «η διατροφή σας περιλαμβάνει

σταφίδα και τα προϊόντα της», οι 10/16 απάντησαν ναι,

οι 3/16 όχι και οι 3/16 αρνήθηκαν να απαντήσουν. Τέλος

στην ερώτηση, «γνωρίζετε τους όρους κότσαλο και

χαράκι», το μεγαλύτερο ποσοστό δηλαδή οι 12/16

γνώριζε ενώ οι 4 στους 16 δεν γνώριζαν.

Σύμφωνα με τις απαντήσεις των συνομηλίκων, οι περισσότερες οικογένειες

φαίνεται να συνεχίζουν την καλλιέργεια της σταφίδας μέχρι και σήμερα ,ενώ η

πλειοψηφία των εφήβων συμμετέχει σε όλες τις διαδικασίες καλλιέργειάς της. Η

σταφίδα εντάσσεται στις διατροφικές συνήθειες των περισσότερων από αυτών,

γεγονός που φανερώνει πόσο διαδεδομένη είναι. Τέλος, δεν γνωρίζουν, στο

μεγαλύτερο ποσοστό τους, τη σημασία των εννοιών κόρτσαλο και χαράκι ,

απαντήσεις που δείχνουν πως το «γλωσσάρι» της σταφίδας όπως κανείς θα το

χαρακτήριζε χάνεται στο πέρασμα του χρόνου.

Οι ενήλικες από την άλλη φαίνεται όπως αποδείχθηκε, να διαφοροποιούνται

ως προς τις απαντήσεις τους σε σχέση με αυτές των συνομηλίκων. Γνωρίζουν, όπως

είναι φυσικό τις σημασίες των εννοιών που προαναφέρθηκαν, καθώς είτε λίγο είτε

πολύ, παλαιότερα ασχολούνταν με την καλλιέργεια της σταφίδας. Βέβαια, οι

απαντήσεις τους έδειξαν ότι πολύ λίγοι είναι αυτοί που ακόμα την καλλιεργούν. Όσοι

πάλι το κάνουν, βασίζονται στην οικογενειακή εργασία, χωρίς όμως να λειτουργεί

για τους περισσότερους ως το κύριο εισόδημά τους. Άρα, η σταφίδα έχει πάψει να

αποτελεί την κύρια αγροτική εργασία στον τόπο μας. Παρόλα αυτά περιλαμβάνεται

Page 30: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

στη διατροφή τους σαν προϊόν, γεγονός που αποδεικνύει ότι δεν ξεχνούν τη μεγάλη

σημασία της.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ένα από τα θέματα με τα οποία ασχοληθήκαμε, στην αρχή, ήταν η ιστορία της

σταφίδας, πώς δηλαδή αυτή έφθασε εμάς, πότε και πού ξεκίνησε. Μέσα από μία

ενδελεχή έρευνα και με τη βοήθεια ειδικών βιβλίων αλλά και του διαδικτύου

καταφέραμε να συλλέξουμε τις απαραίτητες πληροφορίες. Δημιουργήσαμε, δηλαδή

ένα χρονολόγιο το οποίο μας έδωσε την ευκαιρία να καταλάβουμε τις «διαδρομές»

που διάνυσε έως ότου να φθάσει στην Πελοπόννησο και στη Μεσσηνία. Άλλωστε,

χωρίς γνώση της ιστορικής της εξέλιξης πώς θα μπορούσαμε να ασχοληθούμε

περεταίρω με αυτή; Ύστερα, ένα

σημαντικό σκέλος της έρευνας μας είναι οι διάφορες συνεντεύξεις τις οποίες πήραμε

από ανθρώπους σχετικούς με το θέμα. Αυτές μας φάνηκαν σε κάθε περίπτωση

πολύτιμες. Αποτέλεσαν τις πηγές μας για να οδηγηθούμε σε συμπεράσματα για τους

τρόπους με τους οποίους επεξεργάζονταν τη σταφίδα καθώς και για τις διαδικασίες

που ακολουθούνταν. Βέβαια, και τα άτομα του οικογενειακού

μας περιβάλλοντος μας έδωσαν μία σαφή εικόνα της ζωής τους που ήταν

συνυφασμένη με τη σταφίδα. Κάποιοι με χαρά μας «άνοιξαν» την καρδιά τους και

μας αφηγήθηκαν όσα θυμούνταν από τη ζωή τους τότε, λόγω του ότι στο μυαλό τους

υπερισχύουν οι καλές στιγμές. Κάποιοι άλλοι πάλι, σκεφτόμενοι τις δυσκολίες που

αντιμετώπιζαν τόσο στο να την καλλιεργήσουν όσο και να την πουλήσουν

αρνήθηκαν να μας μιλήσουν ,όχι γιατί δεν ήθελαν αλλά γιατί δεν το άντεχαν ψυχικά.

Όμως, ακόμα και αυτή η στάση τους μας οδηγεί σε ένα συμπέρασμα, ότι δηλαδή για

τους περισσότερους ήταν μία κουραστική και αναγκαστική εργασία την οποία δεν

έκαναν με ευχαρίστηση. Η συνέντευξη που πήραμε από έναν αρμόδιο

του Α.Σ.Ο. μας οδήγησε εξίσου σε πολλά και άξια αναφοράς συμπεράσματα. Μας

μίλησε για την τιμή που είχε η σταφίδα τότε, για τον τρόπο λειτουργίας του Α.Σ.Ο.

και για τους λόγους για τους οποίους εξαγοράστηκε από το Σ.Κ.Ο.Σ. Οι πληροφορίες

οι οποίες μας δόθηκαν ήταν πραγματικά πολύ σημαντικές γιατί μας δόθηκε η

ευκαιρία να εξετάσουμε το θέμα με τη βοήθεια ενός ειδικού. Τα στοιχεία που

αντλήσαμε από την συνέντευξη είναι τα εξής:

Στα πλαίσια της Ερευνητική Εργασία ανατέθηκε στις μαθήτριες Μιχαέλα-

Σοφία Πάττα και Διονυσία Φιλοπούλου να πάρουν συνέντευξη από τον τελευταίο

πρόεδρο του ΑΣΟ στη Μεσσηνία, Δανέζικου Παναγιώτη και γιο του Νίκο. Ο πρώτος

ανέλαβε τα χρέη πρόεδρου από το 1975-1998 όποτε ο ΑΣΟ πέρασε στην ιδιοκτησία

της ΣΚΟΣ. Η παραλαβή του σταφιδικού καρπού από τους αγρότες κρατούσε όλο τον

Αύγουστο και Σεπτέμβριο και η πώληση του και η μεταφορά του διαρκούσε ως το

επόμενο καλοκαίρι. Στην Πάτρα βρισκόταν η διεύθυνση του ΑΣΟ και οι αποθήκες

της περιφέρειας αναλάμβαναν μόνο να την παραδώσουν σε βιομηχανίες και

εμπόρους, ενώ η πώληση της σταφίδας γινόταν στην Πάτρα. Οι αποθήκες του ΑΣΟ

Page 31: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

υπήρχαν σε όλη την Ελλαδα. Το φόρτωμα της ελεγμένης σταφίδας γινόταν σε

φορτηγά βιομηχανιών οι οποίες έπαιρναν το χοντρό καρπο για οινόπνευμα. Η καθαρή

σταφίδα έφευγε κατευθείαν στο εξωτερικό πχ Αγγλία, Ολλανδία. Η μεταφορά της

σταφιδας γινόταν όταν γέμιζαν εντελώς οι αποθήκες. Όταν γινόταν μια

παραλαβή δυο υπάλληλοι των αποθηκών αναλάμβαναν τον έλεγχο της σταφιδας και

χώριζαν σε δυο ποιότητες (Α,Β).Υστέρα από την ποιοτική διαλογή της σταφιδας,

κρατούνταν σε ένα βαζάκι δείγμα από την παραγωγή κάθε αγρότη ώστε να είναι

αποδειγμένο ότι έγινε ο έλεγχος. Οι εργάτες ήταν μόνιμοι και μόνο οι μεταφορείς

ήταν προσωρινοί. Έτσι η σταφίδα που ήταν άθικτη

δηλαδή καθαρή και καλά αποξηραμένη πωλούνταν σε υψηλότερη τιμή ενώ αυτή που

ήταν βρεγμένη και χοντρή προοριζόταν για οινόπνευμα και πωλούνταν σε

χαμηλότερη τιμή. Η δεκαετία με τις καλύτερες τιμές ήταν και η δεκαετία που βγήκε ο

νομός για την επιδότηση του ξεριζώματος της,1990-1996.Ο ΑΣΟ είχε τιμή ασφαλείας

δηλαδή οι έμποροι δεν μπορούσαν καθόλου να βάλουν τιμή χαμηλότερη από αυτή

που είχε ορίσει ο ΑΣΟ. Η χαμηλότερη τιμή που έβγαλε ποτέ ο ΑΣΟ ήταν 120

δραχμές και η υψηλότερη 450 δραχμές. Η μεγαλύτερη παραγωγή ήταν την δεκαετία

του '80. Αξιοσημείωτο είναι ότι υπήρχε τόση μεγάλη ποσότητα που ο οργανισμός

νοίκιαζε και αποθήκες ιδιωτών.

Μια τελευταία σημαντική πληροφορία είναι ότι ο καλύτερος

οργανισμός των Βαλκανίων έκλεισε όταν η Ε.Ε. έδινε 60 δισ. για να πάρουν την

περιουσία του ΑΣΟ. Αξιοπερίεργο είναι που υπήρχε εντολή να κλείσει μια εταιρεία

σαν τον ΑΣΟ η όποια δεν είχε πρόβλημα έλλειψης πόρων άλλα μάλιστα πλεόνασμα

αφού είχε πολλά έσοδα για το ελληνικό κράτος.

Ασχοληθήκαμε ακόμη, με τη σταφίδα στη διατροφή, ερευνήσαμε δηλαδή τη

διατροφική αξία της ενώ βρήκαμε και πολλές τοπικές συνταγές. Συμπεράναμε πως

πρόκειται για ένα τρόφιμο που δεν πρέπει να λείπει από το διατροφικό πρόγραμμα

των περισσότερων. Μετά από μία ενδελεχή έρευνα ανακαλύψαμε τους πάμπολλους

λόγους για τους οποίους πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στη διατροφή μας. Οι

συνταγές τις οποίες συλλέξαμε, και οι οποίες μάλιστα προέρχονται από

προηγούμενες γενιές, μας βοήθησαν να καταλάβουμε τη σημαντικότητά της στο

παρελθόν και την ευρεία χρήση της. Ακόμη καταφέραμε να συγκεντρώσουμε τις πιο

διαδομένες συνταγές του τόπου μας, γεγονός απαραίτητο για να τις διαφυλάξουμε και

να τις μεταδώσουμε αναλλοίωτες στις επόμενες γενιές. Άλλωστε, μόνο έτσι θα

κρατήσουμε ζωντανό τον τόπο μας. Τέλος, επιδιώξαμε

να ερευνήσουμε τη συμβολή της σταφίδας στον πολιτισμό του τόπου μας. Ρωτώντας,

κάθε άνθρωπο που έχει ,έστω και μακρινή, σχέση με τη σταφίδα στ ο παρελθόν,

βρήκαμε παροιμίες, ήθη, έθιμα και τραγούδια του τόπου μας. Συμπεράναμε, δηλαδή,

ότι η σταφίδα καθόριζε σε μεγάλο βαθμό τη ζωή των ανθρώπων στο παρελθόν,

γεγονός που φανερώνεται από το πλήθος των εθίμων, των τραγουδιών που

ανακαλύψαμε. Σε αυτό εντάσσεται και η δημιουργία ενός γλωσσαρίου με λέξεις της

τοπικής διαλέκτου που σχετίζονταν με τη σταφίδα. Συνοψίζοντας, μετά από αυτή τη

λεπτομερή έρευνα καταφέραμε να οδηγηθούμε σε συμπεράσματα που αφορούσαν το

ρόλο της σταφίδας στον τόπο μας και κατά συνέπεια να αφήσουμε μία παρακαταθήκη

Page 32: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

στις επόμενες γενιές που όπως φαίνεται θα «απομακρύνονται» όλο και περισσότερο

από τη σταφίδα.

ΚΡΙΤΙΚΗ – ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Το συγκεκριμένο τμήμα της εργασίας μας είναι και το πιο δύσκολο αφού

απαιτεί αυστηρότητα απέναντι στους εαυτούς μας, ειλικρίνεια και ικανότητα να

αναγνωρίζουμε τα λάθη μας και να παραδεχόμαστε χωρίς υποκρύπτουμε καμιά

αλήθεια.

Η πραγματικότητα είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο έγινε η συνεργασία μεταξύ

των μελών κάθε υποομάδας δεν ήταν ούτε απολυτά ικανοποιητικός ούτε

ανταποκρίθηκε σε όσα περιμέναμε στην αρχή. Γιατί ούτε όλοι δούλεψαν με την ίδια

συνεπεία και επιείκεια ούτε συνεισέφεραν το ίδιο στην εξαγωγή της έρευνας. Δεν έχει

νόημα να αποσιωπήσουμε πως ορισμένοι, ευτυχώς η μειοψηφία, δεν εργαστήκαν

αρκετά σκληρά, το θετικό σε αυτό όμως ήταν ότι το αποδέχονταν ως ψεγάδι τους και

έγιναν προσπάθειες να το διορθώσουν. Επίσης ήταν ειλικρινές εκ μέρους μας να

παραδεχόμαστε ευθέως οποιαδήποτε παράληψη ή αθέτηση των κανόνων και τον

ευθηνών μας χωρίς περιστροφές και ψέματα – δικαιολογίες. Αυτό που

μας ικανοποίησε ιδιαίτερα στο σύνολο της εργασίας μας ήταν καταρχάς ότι μας

δόθηκε η ευκαιρία να στραφούμε σε πήγες δεδομένων και εκτός του διαδικτύου,

αξιοποιώντας την δυνατότητα να οργανώνουμε συνεντεύξεις ως άλλοι

δημοσιογράφοι και να ερχόμαστε σε επαφή με άγνωστα προς εμάς άτομα τα όποια

όμως μπορούσαν να μας βοηθήσουν πολύ με τις γνώσεις τους. Επίσης αυτή η εργασία

Page 33: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

μάς θύμισε ότι οι μεγαλύτεροι άνθρωποι έχουν εμπειρικές γνώσεις τις οποίες καμιά

ιστοσελίδα δεν μπορεί να παρέχει και μάς έκανε να εκτιμήσουμε ακόμη περισσότερο

τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας για τα χρόνια και την πείρα που φέρουν στις

πλάτες τους. Έπειτα, ένα άλλο στοιχείο που μας φάνηκε πολύ θετικό είναι το γεγονός

ότι, παραλές τις δυσκολίες που κατά καιρούς αντιμετωπίζαμε λόγω της έλλειψης

συνεργασιμότητας κάποιων μελών τις ομάδας μας, καταφέραμε να ενωθούμε με

αποφασιστικότητα και να επιτελέσουμε όλοι μαζί την ολοκλήρωση της δουλειάς μας

στο τέλος. Έτσι χωριστήκαμε σε δυο μεγάλες ομάδες, η μια για να συντάξει το

γραπτό της εργασίας και η άλλη για να δημιουργήσει το τέχνημα του λευκώματος,

όλοι όμως δούλεψαν εξίσου σκληρά. Γνωρίζοντας λοιπόν τα μειονεκτήματα της

οργάνωσης της ομάδας μας πως υπήρχαν σημεία στα οποία θα μπορούσαμε να

ήμαστε πιο προσεκτικοί για να τα ξεπεράσουμε. Για αυτό φρονούμε πως θα ήταν πιο

σοφό να εμφύσα ο καθένας στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας του περισσότερο το

πνεύμα της εργασίας, να είχαμε συναίσθηση των ευθυνών μας και να μην αρκούταν

κανείς στο να μην εργάζεται έστω για μια δυο συναρτήσεις. Θα έπρεπε να είμαστε

πιο υπεύθυνοι στο σύνολο μας και να οργανώσουμε καλύτερα το χρόνο μας έτσι

ώστε ούτε άλλοι να υπερφορτώνονται με υποχρεώσεις ούτε άλλοι να κρύβονται πίσω

από την δουλειά των πιο εργατικών. Τέλος, θα μπορούσαμε να αναθέτουμε κάθε

φορά σε διαφορετικά άτομα να κάνουν την ερευνά και να παίρνουν συνεντεύξεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Page 34: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

διαδίκτυο

1. http://2lyk-aigiou.ach.sch.gr

2. http://www.diatrofi.gr

3. http://www.topagrodeals.com

4. http://www.antigiransi.com

5. http://soapmania.ucoz.com

6. http://www.auravitae.eu

7. http://www.evrytan.gρ

8. http://www. nikosnikolopoulos.gr

9. http://www.clickatlife.gr/story/diatrofi/stafides-glukes-mpoukies-me-

simantika-ofeli

10. http://www.estia.hua.gr

11. http://www.skos.gr/history.htm

12. http://www.styga.gr

βιβλία

1. «Το σύννεφο» (Διηγήματα του Γυλίου), ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ. Εν

Αθήναις, 1922.

2. «Η φυσαρμόνικα», από το συλλογικό έργο «Μεσσηνιακά χρονικά».

ΚΑΜΒΥΣΗΣ ΝΙΚΟΣ. Εκδότης ΡΕΠΠΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Αθήνα 1999, τόμος Α’,

Θ’ λογοτεχνία - Μεσσηνιακά Διηγήματα, σελ. 333-340

3. «Καημοί στα παλιά σταφιδοχώραφα», από το συλλογικό έργο

«Μεσσηνιακά χρονικά». ΚΟΥΤΣΟΥΡΑΣ ΚΩΣΤΑΣ. Εκδότης ΡΕΠΠΑΣ

ΧΡΗΣΤΟΣ, Αθήνα 1999, τόμος Α’, Θ’ λογοτεχνία - Μεσσηνιακά

Διηγήματα, σελ. 333-340

4. «Οικονομική ιστορία της ελληνικής σταφίδας 1851-1912», ΠΙΖΑΝΙΑΣ

ΠΕΤΡΟΣ, Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος – Ιστορικό αρχείο

Page 35: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

5. «Το σταφιδικό ζήτημα και οι κοινωνικοί αγώνες ( Πελοπόννησος

1893 – 1905)», ΚΑΙΤΗ ΑΡΩΝΗ – ΤΣΙΧΛΗ. Εκδόσεις Παπαζήση, 1999

6. «Πριμαρόλια», ΑΘΗΝΑ ΚΟΥΚΟΥΡΗ. Εκδόσεις Εστία

7. «Η παντιέρα των μαγεμένων», ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ. Εκδόσεις

Λιβάνη

8. «Γαργαλιάνοι λίγο πριν το 2000», ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΓΙΑΝΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ.

Εκδόσεις OFFSET ΔΕΡΒΗ ΑΕΒΕ, Αθήνα , 1999

9. «Το λιμάνι της Σταφίδας: Πάτρα 1828-1900», ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΟΥΛΙΑΣ.

Εκδόσεις , 2000 10. «Τα φορτηγά και άλλες ιστορίες», ΚΟΥΚΟΥΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ. Ιδιωτική

έκδοση, Αθήνα 2000

11. «Η ιστορία της σταφίδας», ΤΑΚΗΣ ΚΟΥΝΙΝΙΩΤΗΣ. Εκδόσεις Έφεσος,

2006

Μαρτυρίες

1. Αναζίκος Νικόλαος

2. Αναζίκος Παναγιώτης

3. Δενδρομοίρη Άννα

4. Δενδρομοίρη Νίκη

5. Καλκαβούρα Ακριβή

6. Καλκαβούρα Διονυσία

7. Καλκαβούρα Μηλιά

8. Καλοφωλιά Αφροδίτη

9. Καμπύλη Φωτεινή

10. Κανακοπούλου Ευγενία

11. Κατσιρούμπα Αφρούλα

12. Κωνσταντόπουλου Βασιλική

13. Μαραγκού Βασιλική

14. Ξιάρχος Ευστάθιος

15. Τσιντομηνάς Χαράλαμπος

16. Φιλοπούλου Ευανθία

17. Φιλόπουλος Θεόδωρος

18. Φιλόπουλος Παύλος

19. Φουρτούνη Ιφιγένεια

Page 36: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ:

ΦΥΛΟ: 1) Η οικογένειάς σου ασχολείται με την καλλιέργεια της σταφίδας;

o ΝΑΙ

o ΟΧΙ

2) Αν ναι πώς συμμετέχεις;

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

3) Σε ποια/ες διαδικασίες;

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………..

4) Η διατροφή σου περιλαμβάνει σταφίδα και προϊόντα της;

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

5) Γνωρίζεις τι σημαίνει κόρτσαλο και χαράκι; Δώσε ένα σύντομο ορισμό της έννοιας.

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………….

Page 37: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ >65:

0%

69%

31%

ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΣΑΤΕ ΣΤΑΦΙΔΑ ;

ΝΑΙ

ΌΧΙ

Page 38: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

0%

50%

19%

31%ΗΤΑΝ ΚΥΡΙΟ Ή ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ

ΕΣΟΔΟ;

ΚΥΡΙΟ

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ

ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ

0%

63%6%

31%

Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΗΤΑΝ

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ 'Η ΒΑΣΙΖΟΝΤΑΝ

ΣΕ ΜΙΣΘΩΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ;

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ

ΜΙΣΘΩΤΗ

ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ

Page 39: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ 30-60:

0%

62%19%

19%

Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΟΥ

ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΣΤΑΦΙΔΑ ΚΑΙ

ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΗΣ;

ΝΑΙ

ΌΧΙ

ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ

0%

75%

25%ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ ΤΗ ΣΗΜΑΙΝΕΙ

ΚΟΡΤΣΑΛΟ Ή ΧΑΡΑΚΙ;

ΝΑΙ

ΌΧΙ

Page 40: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

Σύνολο: 40

Φύλο: Άνδρες ...21... Γυναίκες...19...

1. Γνωρίζετε τη σημασία των λέξεων «χαράκι», «κόρτσαλο»;

ναι όχι

23 17

2. Καλλιεργείτε σταφίδα;

ναι όχι

8 32

3. Είναι κύριο ή συμπληρωματικό οικογενειακό εισόδημα;

ναι 57%

όχι 43%

ναι 20%

όχι 80%

Page 41: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

συμπληρωματικό κύριο

7 2

4. Η καλλιέργεια βασίζεται σε οικογενειακή ή μισθωτή εργασία;

οικογενειακή

εργασία

μισθωτή

εργασία

7 4

5. Η διατροφή σας περιλαμβάνει σταφίδα και προϊόντα της;

συμπληρωματικό

78%

κύριο 22%

οικογενειακή εργασία

64%

μισθωτή εργασία

36%

ναι 70%

όχι 30%

Page 42: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

ναι όχι

28 12

ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΜΕ ΤΗ ΣΤΑΦΙΔΑ ΩΣ ΚΥΡΙΟ

ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ:

ΜΟΥΣΤΟΚΟΥΛΟΥΡΑ

Υλικά

4 κούπες αλεύρι

1,5 κουταλάκι σόδα

2 κουταλάκια κανέλα

¾ κουταλάκι γαρίφαλο

½ κουταλάκι μοσχοκάρυδο

½ κούπας ελαιόλαδο

1 κούπα πετιμέζι

2 κουταλιές κονιάκ

Page 43: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

2 κουταλιές χυμός πορτοκαλιού

2 κουταλιές χυμό λεμονιού

2 κούπες σταφίδες μαύρες

Διαδικασία

Σε μία λεκάνη κοσκινίστε το αλεύρι με τη σόδα, το αλάτι και τα μυρωδικά και κάντε

μία γουβίτσα στη μέση. Χτυπήστε για λίγο όλα τα υλικά εκτός της σταφίδας. Μετά

ρίξτε τα μέσα στο αλεύρι. Ζυμώστε μέχρι να γίνει η ζύμη μαλακή και εύπλαστη.

Ρίξτε και ανακατέψτε μέσα τις σταφίδες. Χωρίστε τη και πλάστε τη. Ψήστε τα για 20'

στους 180.

ΧΑΛΒΑΣ ΣΙΜΙΓΔΑΛΕΝΙΟΣ:

Υλικά

1 φλ. τσαγιού ελαιόλαδο 1φλ. τσαγιού σιμιγδάλι ψιλό 1φλ. τσαγιού σιμιγδάλι χοντρό 2 1/2 φλ. τσαγιού ζάχαρη 4 φλ. τσαγιού νερό 1/2 φλ. τσαγιού σταφίδα κορινθιακή (μαύρη) 1/2 φλ. τσαγιού αμύγδαλο καβουρντισμένο 1 φλούδα λεμονιού 1 φλούδα πορτοκαλιού 1 κ. σ. κανέλα 1 ξυλάκι κανέλας

Διαδικασία

Σε κατσαρόλα βράζουμε το νερό με τη ζάχαρη, το ξύλο κανέλας, τις φλούδες λεμονιού και πορτοκαλιού, μέχρι να διαλυθεί η ζάχαρη. Σε βαθιά κατσαρόλα ζεσταίνουμε σε μέτρια φωτιά το ελαιόλαδο και καβουρντίζουμε το σιμιγδάλι, ανακατεύοντας με ξύλινη κουτάλα, μέχρι να ροδίσει καλά και να σκουρύνει, για 6΄. Τότε προσθέτουμε την κανέλα (σκόνη), τις σταφίδες και το αμύγδαλο. Βγάζουμε την κατσαρόλα από τη φωτιά. Με κουτάλα και με προσοχή ρίχνουμε λίγο λίγο το ζεστό σιρόπι στο καβουρντισμένο σιμιγδάλι. Προσοχή, γιατί πετάγεται το μείγμα και καίει

Page 44: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

πολύ! Ξαναβάζουμε στη φωτιά το χαλβά και ανακατεύουμε μέχρι να ξεκολλάει από την κατσαρόλα. Τον αδειάζουμε σε φόρμα και αφήνουμε να κρυώσει καλά.

ΦΑΝΟΥΡΟΠΙΤΑ

Υλικά

1 φαρίνα

1 κουταλιά σόδα

1 κουταλάκι γαρίφαλο, κανέλα

1 ποτήρι κονιάκ

3/2 ποτήρι άχνη

2/3 καλαμποκέλαιο

1 κούπα πορτοκάλι

½ κούπα σταφίδας

1 κούπα καρύδι

Ξύσμα από πορτοκαλί

Διαδικασία

Χτυπάω όλα τα υλικά μαζί και ψήνω στους 170 βαθμούς για 1 ώρα.

ΣΤΡΟΥΝΤΕΛ ΜΕ ΜΗΛΟ ΚΑΙ ΣΤΑΦΙΔΕΣ

Υλικά

700 γρ. πράσινα μήλα, καθαρισμένα και κομμένα σε φέτες ½ εκ.

50 γρ. σταφίδες

50 γρ. καρύδια, χοντροκομμένα

70 γρ. ζάχαρη

10 γρ. κανέλα, τριμμένη

60 γρ. ψημένο στρεζέλ ή μπισκότα, αλεσμένα

75 γρ. βούτυρο, λιωμένο

4 φύλλα κρούστας

βούτυρο για το άλειμμα των ρολών του στρούντελ

Διαδικασία

Σε ένα μπολ ανακατεύουμε τα μήλα, τις σταφίδες, τα καρύδια, τη ζάχαρη και την

κανέλα. Απλώνουμε ένα φύλλο ζύμης με τη μακριά πλευρά προς το μέρος μας.

Page 45: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

Αλείφουμε με το ¼ του λιωμένου βουτύρου και απλώνουμε το ¼ από το τριμμένο

μπισκότο. Καλύπτουμε με το δεύτερο φύλλο ζύμης και επαναλαμβάνουμε τη

διαδικασία. Κατά μήκος της μακριάς πλευράς απλώνουμε το μισό μείγμα του μήλου,

αφήνοντας 2-3 εκ. απόσταση από όλες τις άκρες της ζύμης. Διπλώνουμε τις δύο

μακριές πλευρές του φύλλου για να σφραγίσουμε τη γέμιση και τυλίγουμε σφιχτά

ώστε να σχηματιστεί ένα ρολό. Επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία με τα υπόλοιπα

υλικά για να φτιάξουμε και δεύτερο ρολό. Με πινέλο αλείφουμε τα στρούντελ με

λιωμένο βούτυρο. Χαράσσουμε διαγώνια ανά 3 εκ. την επιφάνεια ώστε να

σχηματίσουμε 4 κομμάτια σε κάθε ρολό. Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στους

180⁰ C μέχρι να πάρουν τα στρούντελ χρυσαφένιο χρώμα, για 25 λεπτά περίπου.

Αφήνουμε να κρυώσουν ελαφρώς πριν κόψουμε. Σερβίρουμε τα στρούντελ ζεστά ή

σε θερμοκρασία δωματίου.

ΧΟΙΡΙΝΟΣ ΛΑΙΜΟΣ ΛΕΜΟΝΑΤΟΣ ΜΕ ΦΙΝΟΚΙΟ

Υλικά

4 χοιρινές μπριζόλες λαιμού σχάρας

200 γρ. σάλτσα λεμόνι-σταφίδα

100 γρ. φινόκιο, κομμένο σε φέτες

20 γρ. βινεγκρέτ λεμόνι

40 γρ. κρεμμύδι φρέσκο, κομμένο σε λεπτές φέτες

Για τον χοιρινό λαιμό σχάρας

4 χοιρινές μπριζόλες λαιμού, 250 γρ. η καθεμία

500 γρ. άλμη

Ελαιόλαδο

Για τη σάλτσα λεμόνι-σταφίδα

450 γρ. λεμόνια

150 γρ. νερό

130 γρ. ζάχαρη

2 γρ. θυμάρι, ψιλοκομμένο

50 γρ. σταφίδα μαύρη

30 γρ. κάππαρη

20 γρ. μουστάρδα με κόκκους

Διαδικασία

Για το πιάτο: Μαρινάρουμε το φινόκιο με τη βινεγκρέτ λεμόνι, αλατίζουμε και

σερβίρουμε με τον χοιρινό λαιμό, τη σάλτσα λεμόνι-σταφίδα και το φρέσκο

κρεμμύδι.

Για τον χοιρινό λαιμό σχάρας: Μαρινάρουμε τις μπριζόλες στην άλμη για 24 ώρες,

διατηρώντας στο ψυγείο. Αποσύρουμε από την άλμη και στεγνώνουμε. Λαδώνουμε

ελαφρά και τοποθετούμε στη σχάρα. Ψήνουμε και από τις δύο πλευρές, αρχικά σε

υψηλή θερμοκρασία και μετά σε χαμηλότερη. Εναλλακτικά, μπορούμε να ψήσουμε

τις μπριζόλες στο τηγάνι. Και στις δύο περιπτώσεις, και αν οι μπριζόλες είναι

χοντρές, μπορούμε να τελειώσουμε το μαγείρεμά τους σε προθερμασμένο φούρνο

στους 180°C.

Για τη σάλτσα λεμόνι-σταφίδα: Με έναν πατατοκαθαριστή ξεφλουδίζουμε τη φλοίδα

Page 46: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

του λεμονιού και την κόβουμε ζουλιέν. Βάζουμε μια κατσαρόλα με νερό να βράσει,

ζεματάμε τη φλοίδα του λεμονιού, σουρώνουμε και κρυώνουμε σε νερό με πάγο.

Επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία άλλες δύο φορές. Με ένα μαχαίρι καθαρίζουμε τα

λεμόνια από το λευκό τους μέρος. Κόβουμε τα λεμόνια στα τέσσερα και τα

τοποθετούμε μαζί με τα 150 γρ. νερό σε σακούλα κατάλληλη για τρόφιμα, στο

ψυγείο, για 3 ώρες. Στη συνέχεια βάζουμε το νερό με τα λεμόνια σε μια κατσαρόλα

και σιγοβράζουμε για 45 λεπτά περίπου, μέχρι να μαλακώσουν αρκετά.

Χαμηλώνουμε τη φωτιά, προσθέτουμε τη ζάχαρη και συνεχίζουμε το μαγείρεμα έως

ότου αρχίσει να δένει η σάλτσα. Σουρώνουμε σε ψιλή σήτα πιέζοντας με την κάτω

μεριά μιας κουτάλας ώστε να αποσπάσουμε τη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα υγρού.

Προσθέτουμε τα υπόλοιπα υλικά μαζί με τη φλοίδα του λεμονιού, ανακατεύουμε και

συντηρούμε στο ψυγείο.

ΣΤΑΦΙΔΟΨΩΜΟ

Υλικά

1 kgr αλεύρι για όλες τις χρήσεις

1 φακελάκι μαγιά

1 κουταλιά μέλι

1 κούπα σταφίδες

3 κουταλιές σούπας ζάχαρη

3 κουταλιές βούτυρο

Διαδικασία

Λιώνουμε τη ζάχαρη και τη μαγιά σε χλιαρό νερό. Βάζουμε το αλεύρι σε μια

λεκανίτσα και ανοίγουμε «λακκούβα» μέσα βάζουμε το νερό τη μαγιά τη ζάχαρη και

το μέλι. Ζυμώνουμε και ρίχνουμε τις σταφίδες. Το βούτυρο το ρίχνω ζυμώνοντας.

Φτιάχνω 6 μπαλίτσες και τις αφήνω να φουσκώσουν. Ψήνω στους 200 βαθμούς για

40 λεπτά περίπου.

ΣΤΑΦΙΔΟΠΙΤΑ

Υλικά

1 ποτήρι πορτοκαλί

1 ποτήρι λαδί

1 ποτήρι ζάχαρη

1 ποτήρι σταφίδες

2 κουταλάκια μπέικιν πάουντερ

Κομπόστα της αρέσκεια σας

3 ποτήρια αλεύρι

Διαδικασία

Χτυπώ το λαδί με τη ζάχαρη μέχρι να ασπρίσει. Προσθέτω το πορτοκαλί και τις

σταφίδες αφού τις αλευρώνω λίγο για να μην καθίσουν κάτω. Την κομπόστα και τις

σταφίδες σε κομμένα κομματάκια.

Page 47: Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων Β’ Τάξη Λυκείουlyk-gargal.mes.sch.gr/uliko/b_taxi/ereynhtikh... · Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Γενικό Λύκειο Γαργαλιάνων

Β’ Τάξη Λυκείου

Σχολικό έτος 2012 – 2013, Α΄ τετράμηνο

...Και κάπου εδώ η διερευνητική μας εργασία φτάνει στο τέλος της. Ελπίζουμε ο

καθένας που θα τη διαβάσει να κατανοήσει το πάθος και το μεγάλο ενδιαφέρον μας για

το θέμα το οποίο ευχόμαστε να είναι προφανές από τη δουλειά μας.

Είμαστε οι:

Βακαλόπουλος Γιώργος

Βασιλοπούλου Χριστίνα

Δημητρίου Γιάννης

Καμπύλης Θανάσης

Κόκκαλη Μαρία

Λαμπούσης Νίκος

Μαθιόπουλος Αναστάσης

Μαραβέλας Νίκος

Ξιάρχου Ευπραξία

Παναγοπούλου Αθανασία

Πάττα Μιχαέλα – Σοφία

Πετρόπουλος Δημήτρης

Σκόκου – Κατσιρούμπα Μαρία

Σταθόπουλος Διονύσης

Σωτηρόπουλος Χρήστος

Τζωρτζίνης Νίκος

Τσαγκάρης Χρήστος

Φιλοπούλου Διονυσία

Ευχαριστούμε!