Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι.π.Χ.)

Η ναυτιλία στην αρχαία

Ελλάδα : κλασική εποχή (5ος – 4ος π.Χ. αι.)

© Θάνος ΣταυρόπουλοςΦιλόλογος, ΜSc.

Παρατηρήστε τον χάρτη

1.Μεγάλη ακτογραμμή 2.Καμία περιοχή σε

απόσταση μεγαλύτερη των δυο ημερών από τη θάλασσα.

3.Νησιωτικά συμπλέγματα σε Αιγαίο αλλά και Ιόνιο Πέλαγος.

4.Πολύπλοκο ανάγλυφο ξηράς με ύπαρξη μικρών & μεγάλων όρμων για τη δημιουργία λιμανιών.

5.Κυριαρχία ορεινού –ημιορεινού τοπίου στην ξηρά, γεγονός που δυσχεραίνει τις μετακινήσεις. Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι.π.Χ.)

Πηγή: The Department of History, United States Military Academy

ΠΗΓΗ: Sarah B. Pomeroy, Stanley M. Burstein, Walter Donlan, Jennifer Tolbert Roberts(2004), A Brief History of Ancient Greece: Politics, Society, and Culture, OxfordPress, USA p.69

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Ελληνική αποικιακή εξάπλωση (περίπου 750 π.Χ.)

Πως πίστευαν οι Αρχαίοι Έλληνες ότι ήταν ο Κόσμος; Μπορείτε να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές από τον χάρτη της Μεσογείου όπως τον

ξέρουμε σήμερα; Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι.π.Χ.)

Χάρτης αρχαίων ναυαγίων στη Μεσόγειο

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Ναυάγια στη Μεσόγειο (Parker 1992a)

Τι μπορεί να υποδηλώνει αυτός ο αριθμός ναυαγίων ;Παρατηρήστε προσεκτικά τις περιόδους!

Το αρχαιότερο πλοίο της ευρωπαϊκής ηπείρου, περ. 1700 π.Χ.

Πλοία που χρησιμοποιούσαν οι Μινωϊτες και οι Κυκλαδίτες

Από τις ανασκαφές στο Ακρωτήρι της Θήρας (Σαντορίνη)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι.π.Χ.)

Τα μυκηναϊκά πλοία (15ος – 12ος αι. π.Χ.)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Υποθετική αναπαράσταση πλοίου πρωτογεωμετρικής περιόδου

10ος αι. π.Χ. (Σχέδιο Γ. Νάκας)

ΠΗΓΗ: http://ellinondiktyo.blogspot.gr/2014/04/blog-post_6250.html

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι.π.Χ.)

Πεντηκόντορος : Γεωμετρική, Αρχαϊκή & πρώιμη κλασική εποχή (10ος – 5ος αι.

π.Χ.)

• Πενήντα κουπιά (κόντορος = κοντάρι = κουπί),

εικοσιπέντε από κάθε πλευρά.

• Μικρός χώρος στην πλώρη (μπροστινό μέρος) για

την παρουσία «πεζοναυτών».

• Ύπαρξη «εμβόλου» για ναυμαχίες.

• Χρήση εμπορική & στρατιωτική.

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι.π.Χ.)

Τριακόντορος : Γεωμετρική, Αρχαϊκή & πρώιμη κλασική εποχή (10ος – 5ος αι. π.Χ.)

• Τριάντα κουπιά (κόντορος = κοντάρι = κουπί),

δεκαπέντε από κάθε πλευρά.

• Ύπαρξη «εμβόλου» για ναυμαχίες.

• Χρήση εμπορική & στρατιωτική.

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι.π.Χ.)

Βασικήδιάκρισηπλοίων

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

• Προηγούνται χρονικά οι μονήρεις,

λόγω της σχετικά απλής κατασκευής

τους.

• Ακολουθεί από την αρχαϊκή εποχή η

κατασκευή πλοίων με δυο & τρείς

σειρές κουπιών (διήρεις &

• Η διήρης χρησιμοποιήθηκε λίγο,

ξεπεράστηκε γρήγορα από την

που κυριάρχησε για περισσότερο

δυο αιώνες.

• Ως πρώτος κατασκευαστής τριήρους

φέρεται ο Κορίνθιος Αμεινοκλής

στα 700 π.Χ. στην Κόρινθο ή τη

(Θουκυδίδης Α’33, με επιφύλαξη).

• Πλοία με περισσότερες από τρεις

σειρές κουπιών κατασκευάζονται

τέλος της κλασικής εποχής (4ος

π.Χ.).

Μεβάση τις σειρές κουπιών–κωπηλατών (ερετών) διακρίνονται :

1. μονήρεις

2. διήρεις

3. τριήρεις

4. τετρήρεις

5. πεντήρεις

6. κ.ο.κ.

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι.π.Χ.)

Μια διήρης που αποτυπώνεται σε αγγείο του β’ μισού του 8ου αι. π.Χ. και βρέθηκε στην περιοχή των Θηβών.

Πηγή: HANDBOOK TO LIFE IN ANCIENT GREECE p126

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

διήρης

τριήρηςΒΑΣΙΚΑΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

1. Βάρος (μαζί με τοπροσωπικό & όλο τον εξοπλισμό) = 45 τόνοι.

2. Μήκος = 33 – 37 μ.3. Πλάτος = 3.5 – 4.4 μ.4. Ύψος (απότονερό) = 2.1 – 2.5 μ.5. Βύθισμα = 1 μ.6. Στελέχωσηαπό 170 ερέτες (=

κωπηλάτες) + 30 άτομαπροσωπικό.

7. Ξύλο κατασκευής = βελανιδιά, φτελιά, πλάτανος (ελαφριάκατασκευή) & πεύκο, κυπαρίσσι. Συνήθωςαπότηνπεριοχή τηςΜακεδονίας & Θράκης.

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι.π.Χ.)

ΠΗΓΗ: http://peripluscd.wordpress.com/

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Υλικάκατασκευής& μαρτυρίες

Ἀθηναῖος: τί δὲ δή; ναυπηγησίμηςὕλης ὁ τόπος ἡμῖν τῆς χώρας πῶςἔχει;

Κλεινίας: οὐκ ἔστιν οὔτε τις ἐλάτηλόγου ἀξία οὔτ᾽ αὖ πεύκη,κυπάριττός τε οὐ πολλή· πίτυν τ᾽αὖ καὶ πλάτανον ὀλίγην ἂν εὕροιτις, οἷς δὴ πρὸς τὰ τῶν ἐντὸς τῶνπλοίων μέρη ἀναγκαῖον τοῖςναυπηγοῖς χρῆσθαι ἑκάστοτε.

ΠΛΑΤΩΝ, Νόμοι, 705 c

Περιγραφή• Η πλώρη (μπροστινό μέρος) με την πρύμνη

(οπίσθιο τμήμα) συνδέονται με έναν στενόδιάδρομο. Ο διάδρομος αυτός βοηθούσε τουςερέτες να τακτοποιηθούν στις θέσεις τους.

• Σε κάθε πλευρά υπάρχουν 85 κωπηλάτεςτοποθετημένοι σε τρεις σειρές.

• Μήκος κουπιών 4,20 μέτρα.• Στην πλώρη τοποθετημένο το «ἔμβολον» («ὁ

ἔμβολος») μήκους 1 μέτρου, κατασκευασμένοκατασκευασμένο από ξύλο με χάλκινηεπικάλυψη. Το «ἔμβολον» σε περίπτωσηκαταστροφής του πλοίου έπρεπε ναπερισυλλεγεί από τον τριήραρχο και ναπαραδοθεί στο κράτος.

• Λίγο ψηλότερα από το «ἔμβολον» υπήρχε η«παρεμβολή», ένα μικρότερου μήκους έμβολοπου εμπόδιζε το επιτιθέμενο πλοίο νασφηνωθεί στα πλευρά του εχθρικού πλοίου.

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Περιγραφή ΙΙ• Στην πρύμνη βρισκόταν το διπλό τιμόνι

(«πηδάλιον»).• Στην πρύμνη επίσης παρέμεναν οι

περισσότεροι αξιωματικοί.• Σε περίπτωση που τοποθετούσαν κατάστρωμα

για μεταφορά στρατιωτών, η τριήρηςγινόταν «κατάφρακτη».

• Ύπαρξη δυο ιστών & ιστίων: α) «ἱστός μέγας»που έφερε το «ἱστίον μέγα» (ύψους 8 μ. καιπλάτους 22 μ.) & β) «ἱστός ἀκάτειος» πουέφερε το «ἱστίον ἀκάτειον» (αγνώστωνδιαστάσεων – πάντως μικροτέρων αυτών τουμεγάλου ιστίου). Σε περίπτωση εμπλοκήςτου πλοίου σε ναυμαχία, αφαιρούνταν τομεγάλο ιστίο προκειμένου η τριήρης ναέχει λιγότερο βάρος και να πλεονεκτεί σεταχύτητα & ευελιξία.

• Οι πηγές είναι αντιφατικές στο κατά πόσογινόταν ανέλκυση της τριήρους στηνπαραλία κατά τη διάρκεια της νύκτας.

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Πηγή: http://thelosttreasurechest.wordpress.com/ship-gallery/#jp-carousel-2645

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

1.2.3.ζωστήρες4. επωτίδες5.παρεξειρεσία6. έμβολο7. προεμβόλιο8. κοράκι

Πηγή: Στάϊνχάουερ Γεώργιος (2001), Ο πόλεμος στην ΑρχαίαΕλλάδα, εκδόσεις Παπαδήμα:Αθήνα, σελ. 265

ηπλώρη

«πηδάλιον»

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

«ἔμβολον»• Κατασκευασμένο από

ορείχαλκο, «έντυνε» το αντίστοιχο εμπρόσθιο ξύλινο μέρος του πλοίου, ενισχύοντάς κατά την πρόσκρουση.

• Λίγα έμβολα από τριήρεις έχουν διασωθεί.

• Στην πλαϊνή εικόνα το έμβολο που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά μήκους 80 εκατοστών και βάρους 80 κιλών.

ἐρέται

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

• Συνολικά 170 σε κάθε τριήρη, 85 σε κάθεπλευρά.

• Τρεις σειρές κωπηλατών σε διαφορετικό ύψος.• Στη χαμηλότερη σειρά τοποθετούνταν 54 (27+27)«θαλαμῖται»(Morisson:1947, Σταϊνχάουερ:2001)

• Στη μεσαία σειρά θέση έπαιρναν 54 (27+27)«ζυγῖται»

• Στην ανώτερη σειρά κωπηλατούσε η«αριστοκρατία» των ερετών, 62 (31+31)«θρανῖται». Αυτοί κατέβαλαν τον λιγότερο κόποσυγκριτικά με αυτούς οι οποίοι βρίσκονταν σταχαμηλότερα επίπεδα.

• Σε σπάνιες περιπτώσεις (ναυμαχίες, απόπειραδιαφυγής) κωπηλατούσαν και οι 170 μαζί. Ηκωπηλασία γινόταν διαδοχικά από τις σειρέςκωπηλατών, έτσι ώστε να μην κουράζονται οιερέτες και να διασφαλίζεται η απρόσκοπτηκίνηση της τριήρους.

ἐρέται

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

• Οι ερέτες προέρχονταν από την τάξη των θητών(αλλά και δούλων & μετοίκων) και κατάσυνέπεια τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Μετην ανάπτυξη του αθηναϊκού στόλουαναβαθμίστηκε και ο κοινωνικός ρόλος τωνθητών. Αυτός θεωρείται και ο βασικότεροςλόγος για τη ριζοσπαστικοποίηση της αθηναϊκήςδημοκρατίας στα τέλη 5ου – αρχές 4ου αιώναπ.Χ. (Garlan:1975, Osborne:2000)

• Παρεχόταν ημερήσιος μισθός 3 οβολών (μισήςδραχμής) σε κάθε ερέτη για την αγορά τροφής(Θουκυδίδης «Ιστοριών» 8.45.2.) (Sage:1996).Σύμφωνα με άλλες πηγές οι θαλαμίτες και οιαξιωματικοί έπαιρναν ξεχωριστό επίδομα απότον τριήραρχο (Morisson:1984).

ΠΗΓΗ: Andre W. Sleeswyk (1982) “A new reconstruction of the Attic trieres and bireme” The International journal of Nautical Archaeology and Underwater Exploration, 11.1: 35-46

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Θέση ἐρετῶν (κάτοψη)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Πηγή: Brewster Frank (1933), “The Arrangement of Oars in the Trireme”, Harvard Studies in Classical Philology, Vol. 44, pp. 205-225

Αξιωματικοί τριήρους

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

ΤριήραρχοςΑνώτερη διοίκηση & διεύθυνσηκατά τηνμάχη. Από τον 4οαι. δυο

τριήραρχοι σε κάθε τριήρη.

Κυβερνήτης(ἀρχός / ναύκληρος /

οἰακόστροφος)υπεύθυνος για τονπλου

Πρωράτηςαξιωματικός

τοποθετημένος στηνπλώρησε θέσηπαρατηρητή.

Κελευστήςαρχηγός των ερετών,

εκφωνούσε τακελεύσματα(=προστάγματα)

ΠεντηκόνταρχοςΠαλαιότερος

κυβερνήτης τηςπεντηκοντόρου.

Εκτελούσε χρέη ταμία.

Τριηραύληςαυλητήςπου έδινε

ρυθμόστους

κωπηλάτες

Ναυπηγόςυπεύθυνος για τις

επισκευές

[…] ὁ δῆμός ἐστιν ὁ ἐλαύνων τὰς ναῦςκαὶ ὁ τὴν δύναμιν περιτιθεὶς τῇ πόλει,καὶ οἱ κυβερνῆται καὶ οἱ κελευσταὶ καὶοἱ πεντηκόνταρχοι καὶ οἱ πρῳρᾶται καὶοἱ ναυπηγοί, οὗτοί εἰσιν οἱ τὴν δύναμινπεριτιθέντες τῇ πόλει πολὺ μᾶλλον ἢ οἱὁπλῖται καὶ οἱ γενναῖοι καὶ οἱ χρηστοί.

Ψευδο – Ξενοφῶν, Ἀθηναίων

πολιτεία, 1,3

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Οι αξιωματικοί της τριήρους: μια μαρτυρία

Υπόλοιπο προσωπικό

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

13 ναῦταιγια εργασίες εκτός

κωπηλασίας

10 ἐπιβάταιπολεμιστέςμε βαρύοπλισμόπεζικού

4 τοξόται

(πάρεδροι) σωματοφυλακήτριηράρχων&

κυβερνήτη. Παρέμενανστηνπρύμνη

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

«Ὑπηρεσία»

Αν και υπάρχει σύγχυση γύρω από τονσυγκεκριμένο όρο, πρέπει να τηθεωρήσουμε ως παροχή εργασίας σε τριήρηείτε από τους κωπηλάτες, είτε από τουςαξιωματικούς, είτε από το βοηθητικόπροσωπικό, είτε, τέλος, από τουςένοπλους που επενέβαιναν στο σκάφος.Εννοείται ότι δεν μπορεί να αποκλειστείκαι ο συνδυασμός ορισμένων κατηγοριώνμεταξύ τους (Morisson:1984).

π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α & μ ε ι ο ν ε κ τ ή μ α τ α τ ρ ι ή ρ ο υ ς

ΓεώργιοςΣτάϊνχάουερ(2001), ΟπόλεμοςστηνΑρχαίαΕλλάδα, εκδόσειςΠαπαδήμα: Αθήνα

π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τα

• Ελαφριάκατασκευή(εύκοληανέλκυση)

• Ταχύτητα (με ταπανιάως5 κόμβους –συνδυασμόςπανιών & κουπιώνως 8 κόμβους)

• Ευελιξία• Διαλύεται αλλάδεν

βυθίζεται (απουσίαναυαγίων τριήρων & σωτηρία πληρωμάτων)

μ ε ι ο ν ε κ τ ή μ α τα

• Αστάθεια (ανασφαλέςπλοίο λόγωμικρούβυθίσματος)

• Αδυναμίααποκλεισμούεχθρού & εκτέλεσηςμακρινών δρομολογίων

• Υψηλότατοκόστοςκατασκευής (εισαγωγήξυλείας & πίσσας), συντήρησης & τροφοδοσίας

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι.π.Χ.)

Τακτικές ναυμαχίας: διέκπλους

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

1.Το επιτιθέμενο πλοίο περνάειταχύτατα μέσα από («διά») τηγραμμή πλοίων του εχθρικούστόλου (Lazenby:1987).

2.Όταν βρεθεί στο πίσω μέρουςεχθρικού πλοίου επιχειρείείτε α) να το εμβολίσει στηνπρύμνη είτε β) να περάσειπαράλληλα από αυτό σπάζοντάςτου τα κουπιά(Holladay:1988).

3.Αν και φαινομενικά πιοεπικίνδυνος από τον περίπλου,μπορούσε να οδηγήσει πιοεύκολα στην εξουδετέρωσηεχθρικού πλοίου, λόγω τηςεγγύτητας.

Τακτικές ναυμαχίας: περίπλους

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

1.Το επιτιθέμενο πλοίοπερνάει ταχύτατα γύρω(«περί») από τη γραμμήπλοίων του εχθρικού στόλου.

2.Όταν βρεθεί στο πίσω μέρουςεχθρικού πλοίου επιχειρείνα το εμβολίσει στηνπρύμνη. Σπανιότερα (καιμάλλον τυχαία) προκύπτει ηθραύση των κουπιών τουεχθρικού πλοίου.

Νεώσοικοι (ναῦς + οἶκος)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

• Ειδικοί στεγασμένοι χώροιαποκλειστικά κατασκευασμένοι γιατη φύλαξη του στόλου

• Υπολείμματα νεωσοίκων από τηνκλασική περίοδο (5ος–4ος αι. π.Χ.)έχουν εντοπιστεί στο λιμάνι τουΠειραιά (εικόνα κάτω αριστερά).

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Αναπαράσταση νεωσοίκων στο λιμάνι της Μουνυχίας(σημερινό Μικρολίμανο)

Πηγή: Στάϊνχάουερ Γεώργιος (2001), Ο πόλεμος στηνΑρχαία Ελλάδα, εκδόσεις Παπαδήμα : Αθήνα, σελ.252(σχέδιο J.F.Coates)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Πηγή: http://thelosttreasurechest.wordpress.com/ship-gallery/#jp-carousel-1101

Αναπαράσταση νεώσοικου με συνδρομή σύγχρονης τεχνολογίας (AncientAthens3D.com)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Θέσεις νεωσοίκων: περιοχή Οινιάδων Αιτωλοακαρνανίας

(photo:Xenofwn79 | http://www.panoramio.com/photo/55170227)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Πηγές άντλησης υλικούΕπειδή η τριήρης κτιζόταν από φθαρτά

υλικά, μοναδικές πηγές ανασυγκρότησηςτου παρελθόντος αποτελούν:

1.Η αρχαιολογία (αγγεία, επιγραφές,ανάγλυφα, λιμενικές εγκαταστάσεις)

2.Η ενάλια αρχαιολογία (αρχαίαναυάγια)

3.Η πειραματική αρχαιολογία (με τηναπόπειρα ανακατασκευής τριήρους –περίπτωση Ολυμπιάδος)

4.Τα κείμενα αρχαίων συγγραφέων(ιστορικών, ρητόρων, τραγωδών,κωμωδών κ.α.)

5.Η εθνολογία – εθνογραφία (κατασκευήσκαριών με παραδοσιακές μεθόδους)

Το ανάγλυφο Lenormant που βρέθηκε στην Ακρόπολη τον 19ο αι. και αποτυπώνει τους ερέτες σε αθηναϊκή τριήρη, για να τιμηθεί η αθηναϊκή νίκη στη ναυμαχία των

Αργινουσών (406 π.Χ.)

Πηγή: HANDBOOK TO LIFE IN ANCIENT GREECE p. 129

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Η αρχαιολογία

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Η ενάλια αρχαιολογία

Η πειραματική αρχαιολογία : η τριήρης «Ολυμπιάς»

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Κείμενα αρχαίων συγγραφέων

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

1 Ιστορικών:Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ξενοφώντας, Αρριανός,

Πολύβιος, Διόδωρος.

2 Ρητόρων: Λυσίας, Ισοκράτης, Δημοσθένης

3 Δραματικών ποιητών: Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Αριστοφάνης

4 Φιλοσόφων: Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Πλούταρχος

Εθνολογία – Εθνογραφία

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Ισχυρότεροι στόλοι στην κλασική Ελλάδα

• Ο ισχυρότερος στόλος στον ελλαδικό χώροήταν αυτός της Αθήνας (περίπου 400τριήρεις).

• Ο δεύτερος ισχυρότερος στόλος άνηκε στηνΚόρινθο (λιγότερες από 200).

• Τρίτη ναυτική δύναμη αποτελούσαν οιΚερκυραίοι (λίγο περισσότερες από 100).

• Σχετικά μεγάλους στόλους διατηρούσαν ηΛέσβος, η Χίος, η Σάμος και η Ρόδος.

• Σε μεγάλη ναυτική δύναμη στην δυτικήεσχατιά του ελληνικού κόσμου είχανεξελιχθεί οι Συρακούσες (κυρίως κατά τηδιάρκεια του 4ου αι.).

• Τις περισσότερες πληροφορίες, ωστόσο,διαθέτουμε για τον αθηναϊκό στόλο λόγωτων μαρτυριών που σώζονται.

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Βασικά στοιχεία λειτουργίας αθηναϊκού στόλου

Βουλή των 500: ήταν υπεύθυνη για την κατασκευή & συντήρηση στόλου και νεωρίων

«Οἱ 10 τριηροποιοί»

Βουλευτές οι οποίοι με τη βοήθεια εκλεγμένων από την

εκκλησία του δήμου ἀρχιτεκτόνων

(ναυπηγών) ασκούσαν έλεγχο στις ναυπηγήσεις προσλάμβανε τεχνικό & εργατικό προσωπικό για την κατασκευή πλοίων,

αναλαμβάνοντας και το κόστος από το κρατικό ταμείο. Υπεύθυνοι επίσης για την κατασκευή και συντήρηση

σκοινιών & εξάρτυσης. Επιπλέον ασκούν έλεγχο στους

τριηράρχους για την εφαρμογή των υποχρεώσεών τους.

«Οἱ 10 ἐπιμελούμενοι τοῦ

νεωρίου»

επικοινωνούσαν με τους νεωρούς

(διευθυντές των ναυστάθμων) οι οποίοι φρόντιζαν για τα πλοία που ήταν σε λειτουργία και είχαν στις διαταγές τους 500

φύλακες.

Όλοι όσοι σχετίζονταν μετον στόλο λογοδοτούσαν στηΒουλή των 500 (Glotz:1994)

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Βασικά στοιχεία λειτουργίας αθηναϊκού στόλου Τη διοίκηση του στόλου σε καιρό πολέμου (δηλ. σχεδόν

πάντοτε) ανελάμβαναν οι στρατηγοί που εκλέγονταν με ετήσιαθητεία από τους πολίτες. Σε κάθε αναχώρηση μοίρας στόλου,στην προβλήτα παρευρίσκονταν βουλευτές & στρατηγοί.

Τη συντήρηση του στόλου δεν ανελάμβανε το κράτος αλλάιδιώτες – αθηναίοι πολίτες (ή και μέτοικοι) («τριήραρχοι»).Η τριηραρχία ήταν μια «λειτουργία», μια μορφή, δηλ.έμμεσης φορολογίας για τους πολύ πλούσιους πολίτες. Οιτριήραρχοι ήταν υπεύθυνοι για τη συντήρηση του πλοίου, τηνμισθοδοσία και τροφοδοσία του πληρώματος. Αναμφίβολα ήτανμια πολύ μεγάλη δαπάνη. Η επιλογή τους γινόταν από τουςστρατηγούς, αν και οι πληροφορίες για την διαδικασία είναιελλιπείς(Kaiser:1987).

Το αθηναϊκό κράτος διατηρούσε πάντα σε εφεδρεία έναναριθμό τριήρων που ποίκιλε από μερικές δεκάδες (τις πιοάσχημες εποχές) ως μερικές εκατοντάδες (στην ακμή τηςΑθήνας).

Για την κατασκευή & συντήρηση του στόλου ήταν απαραίτητη ησυνδρομή μιας σειράς κρατικών λειτουργών αλλά και ιδιωτών(εισαγωγείς & έμποροι ξυλείας, κατασκευαστές σχοινιών &πανιών κ.α.)

Και κάποια τελευταία σχόλια…

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

• Ταξίδια κατά τη διάρκεια του «θέρους» (Μάρτιο μεΟκτώβριο) και μόνο κατά τη διάρκεια της μέρας (γιατις πολεμικές τριήρεις) (Casson:1995). Τα εμπορικάπλοία ταξίδευαν νυχθημερόν.

• Καμία προετοιμασία φαγητού πάνω στο πλοίο κατά τηδιάρκεια του πλου (προφανώς κίνδυνος πυρκαγιάς).

• Μόνο μεγάλα και οργανωμένα κράτη μπορούσαν ναδιαθέτουν πλοία όπως οι τριήρεις τα οποία απαιτούνκαι αρκετό έμψυχο υλικό και μεγάλα κεφάλαια για τηνκατασκευή και συντήρησή τους.

• Η τριήρης χρειαζόταν καλά εκπαιδευμένο καισυντονισμένο προσωπικό. Γι’ αυτό το λόγο ταπληρώματα πάντοτε εκπαιδεύονταν σε διαστήματαανάπαυλας από πολεμικές συγκρούσεις.

• Αυτός ο τύπος πλοίου θεωρητικά είχε διάρκεια ζωήςπερίπου είκοσι ετών. Λόγω, όμως, ελλιπούς συντήρησηςμπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η μέση διάρκεια ζωήςμιας τριήρους (ιδιαίτερα σε περίοδο έντονωνπολεμικών συγκρούσεων) δεν ξεπερνούσε τα τρία μετέσσερα χρόνια.

Οι ιερές τριήρεις: Πάραλος & Σαλαμινία

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

• Πάραλος («παρά τήν ἄλα»= παρά την θάλασσα = παραθαλάσσιος,παράλιος)

• Πριν από τους Περσικούς η Αθήνα διέθετε μόνο δυο τριήρεις:Μια για να εξυπηρετεί τις ανάγκες της συγκοινωνίας καιεπικοινωνίας με την Σαλαμίνα («Σαλαμινία») και μια για τιςαντίστοιχες ανάγκες της πόλης με τους παράκτιους(παράλιους) οικισμούς («Πάραλος») που ναυλοχούσε στονορμίσκο δυτικά του ναού του Σουνίου. Αργότερα, οι δυοτριήρεις διατίθονταν για οποιαδήποτε σημαντική, επίσημη, ήαπλώς γρήγορη και επείγουσα αποστολή. Η «Σαλαμινία»ονομαζόταν και «Θεωρίς» ή «Δηλία».

• Στους αλεξανδρινούς και ελληνιστικούς χρόνους ναυπηγήθηκανκαι άλλες ιερές τριήρεις: Η «Ἀμμωνιάς» ή «Ἀντιγονίς» και η«Δημητριάς» προς τιμήν και κολακεία των Μακεδόνων στρατηγώνΑντίγονου και Δημητρίου.

• Η «Πάραλος» σε πολεμικές αποστολές του αθηναϊκού στόλουείχε κυβερνήτη τον επικεφαλής της εκστρατείας ή τηςαποστολής. Όλοι όσοι επέβαιναν στην «Πάραλο», ήτανελεύθεροι Αθηναίοι πολίτες και ονομάζονταν «πάραλοι» ή«παραλίτες» και κατά τον Θουκυδίδη (8, 73.5) ήταν μόνοδημοκρατικών φρονημάτων και αποστρέφονταν την ολιγαρχία.

Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ:ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος - 4ος αι. π.Χ.)

Βιβλιογραφία

• Adkins Lesley, Adkins Roy (2005), Handbook to life in Ancient Greece, Library of CongressCataloging-in-Publication Data:New York

• Brewster Frank (1933), “The Arrangement of Oars in the Trireme”, Harvard Studies in ClassicalPhilology, Vol. 44, pp. 205-225

• Casson Lionel(1995), “The Feeding of the Trireme Crews and an Entry in IG ii2 1631”,Transactions of the American Philological Association (1974-), Vol. 125 (1995), pp. 261-269