ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 8 (2005) , 91-106

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

GLOBALIZATION AND MODERN CONCEPTION OF ΤΗΕ SOCIAL STATE

Περίληψη

Στις Κοινωνικές Επιστήμες, η ιδέα ενός διεθνούς συστήματος, το οποίο εί­

ναι κοινό στη μελέτη της πολιτικής και των διεθνών σχέσεων, έχει αντικατα­

σταθεί από την έννοια ενός παγκόσμιου κοινωνικοοικονομικού συστήματος.

Το παγκόσμιο αυτό σύστημα είναι μία αντίληψη του σύγχρονου κοινωνικού

κόσμου, ο οποίος το βλέπει ως συνύπαρξη μίας διασυνδεδεμένης οντότητας με

μία διεθνή διαίρεση της ακανόνιστης εργασίας από κάποια πολιτική δομή.

Οι στρατηγικές της παγκοσμιοποίησης είναι μέρος του νεοφορντισμού ή

του μεταφορντισμού μάλλον παρά εξειδικευμένη αντίδραση .

Η παγκοσμιοποίηση παραμένει στην ικανότητα της πολυεθνικής εταιρείας

να εναρμονίζεται, να ολοκληρώνεται και να διαμορφώνει την παραγωγής της.

Η αντίληψη της διεθνοποίησης αναφέρεται στη διαδικασία εκείνη δια της

οποίας ένα άτομο μαθαίνει και δέχεται ως κάλυμμα τις κοινωνικές αξίες και

υποδείγματα της συμπεριφοράς που είναι σχετική με την κοινωνική του ομάδα

ή την ευρύτερη κοινωνία. Η παγκοσμιοποίηση του κοινωνικού κράτους ανα­

φέρεται στη ροπή για διακρατική διάχυση των κοινωνικών προτύπων.

Abstract

Ιη the Social Sciences, the idea of an international system, which is common in the study of politics and international relations, has been replaced by the notion of a global system. The global system (or world system) is a conception of the modern social world which νiews it as comprising one interlinked entity with an international division of labour unregulated by any one political structure.

Globalization strategies are part of the neo - for dist variety of post -fordism rather than flexible specialization. Globalization resides in the ability of the multinational company or corporation to harmonize, integrate and make its production flexible. The concept of the internationalization refers to the process by which an individual learns and accepts as binding the social values and norms of conduct relevant to his social group or wider society. The globalization of the social state is the tendency for worldwide diffusion of social patterns.

JEL Classification: (Α13, Α14, F01, Fo2·) key words: Globalization, social policy, worldwide, internationalization, low, social protection, social state.

Lectυrer in Soclal Policy University of Macedonia

Economic and Social Sciences / Edυcatlonal and Social Policy Depaήment

EFTHIMIOS 1. VALKANOS

91

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜ. ΜΑΡΔΑΣ, ΕΥΒΥΜΙΟΣ 1. ΒΑΛΚΑΝΟΣ - ΕΠΙΒΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 8 (2005), 91-106

92

1. Παγκοσμιοποίηση.

1.1. Εννοιολογικές διευκρινήσεις.

Την παγκοσμιοποίηση, κατ' αρχήν, την προσεγγίζουμε ως μία θεωρία, η

οποία αντιμετωπίζει την πολιτική ταυτότητα του σημερινού κόσμου, θεωρώ­

ντας αυτόν ως μία μοναδική ανθρώπινη κοινότητα. Με όρους επιστημονικούς,

η παγκοσμιοποίηση λαμβάνει υπόψη της τα πολιτικά προβλήματα μέσα από

μία παγκόσμια οπτική.

Είναι εξάλλου γνωστό, ότι στην πρωτογενή και αρχική της μορφή, η πα­

γκοσμιοποίηση σήμαινε την προσπάθεια ιδιοποίησης της γης από τον άνθρω­

πο. Αργότερα, με τον καταμερισμό των έργων και την ανάπτυξη του εμπορίου

δημιουργήθηκε η αλληλεξάρτηση μεταξύ των ανθρώπων, η οποία σταδιακά

εκάλυψε όλο τον κόσμο (Χ. Διακόπουλος, 2002, σελ. 12-13).(1)

Στο δεύτερο, όμως, ήμισυ του εικοστού αιώνα, ο όρος της παγκοσμιοποίη­

σης εμφανίζεται στη σχετική παγκόσμια βιβλιογραφία, ως μία έννοια, που

προκύπτει από μία σειρά τεχνολογικών και οικονομικών διαδικασιών, παρά

από κάποιο συγκεκριμένο και απολύτως τεκμηριωμένο ορισμό (Μ. Marshall and F. Quentin, 1967, p.p. 29, Th. Levitt, 1983, p.p. 2, Ρ. Ricardo, 1989, p.p. 3). Στον αιώνα αυτό, η παγκοσμιοποίηση αλλάζει μορφή και δεν γίνεται πλέον με

τα όπλα, αλλά επιβάλλεται με την οικονομία και το εμπόριο.

Η σύγχρονη παγκοσμιοποίηση εκφράζεται με την επιβολή ενός συστήμα­

τος οικονομικού, του καπιταλισμού, πάνω στον παγκόσμιο χώρο. Αυτή η επιρ­

ροή εκδηλώνεται, κατ' αρχήν, σε πλάνο γεωπολιτικό. Οι διεθνείς οικονομικοί

οργανισμοί (Διεθνείς Νομισματικό Ταμείο, Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκό­

σμιος Οργανισμός Εμπορίου κ.λπ.) από την αρχή της περιόδου 1950-2004, προσπαθούν να αναμορφώσουν τις πολιτικές των οικονομικών φορέων των

κοινωνικο - οικονομικά αδύνατων χωρών με κύριο σκοπό την παραγωγή της

διάδοσης της λογικής της αγοράς. Η ως άνω επιβολή τείνει να περάσει τα όρια

της λογικής ενός διακρατικού συστήματος με μία λογική υπερεθνικών δι­

κτύων. <2)

Στην έννοια της παγκοσμιοποίησης διακρίνουμε τέσσαρα βασικά θετικά

χαρακτηριστικά: α) την ταχύτερη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών σε όλο τον

πλανήτη γη, β) την ταχύτερη μετακίνηση ανθρώπων μεταξύ των χωρών του

πλανήτη, γ) την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας στον τομέα της διακίνησης

γνώσεων, ειδήσεων, πληροφοριών, μεταφορών και δ) την ευκαμψία απασχό-

(1) Κάθε φορά, που ένας «δυνατός» επεβάλλετο στα άλλα μέλη της κοινωνίας, αποκαλούσε την κυριαρχία του «νέα τάξη πραγμάτων». Αυτό γινόταν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

(Μηνωίτες, Μυκηναίοι, Αθηναίοι στη συμμαχία της Δήλου, Imperium Romanum ιβηρική μοναρχία του δεκάτου πέμπτου αιώνα, Μ. Ναπολέων, βρεταννική αυτοκρατορία, άξονας

ROBERTO, Pax Americana κ.λπ) (Α. Παναγόπουλος, 2002, σελ. 14).

(2) Adda J. , La Mondialisation de Ι ' economie, 1. Genese, ed. La decouνerte, Paris 1998, p. 3.

GEORGE DIM. MARDAS, EFTHIMIOS VALKANOS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 8 (2005) , 91-106

λησης. (3) Επίσης, η έννοια της παγκοσμιοποίησης χαρακτηρίζεται ταυτόχρονα και αρνητικώς από την αναπτυσσόμενη διεθνώς κατάσταση κοινωνικής δια­

φθοράς, ανεργίας, κοινωνικής διάκρισης, παράνομων μεταναστών, υποσιτι­

σμού, αποβιταμίνωσης, θανατηφόρων επιδημιών και διεύρυνσης του χάσμα­

τος μεταξύ πλουσίων και πτωχών κοινωνικών ομάδων (Κ. Χολέβας, 2002, σελ. 41-42, 48-49) και Π.Κ. Ιωακειμίδης, Το μέλλον της Ευρώπης, Αθήνα 2000, εκδ. Σιδέρη, σελ. 110-111).

Ο Pierre Bourdieu ορίζει την παγκοσμιοποίηση ως την πολιτική, η οποία έχει ως στόχο να καθολικεύσει τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και την ιδιαίτερη

παράδοση των οικονομικά και πολιτικά κυρίαρχων δυνάμεων, κυρίων των

Η.Π.Α., και να απλώσει στο σύνολο του κόσμου το οικονομικό και πολιτιστικό

πρότυπο, που προτιμούν αυτές οι δυνάμεις. Ο Zbigniew Brzezinski συμπληρώ­νει λέγοντας ότι η παγκοσμιοποίηση είναι ένα πολύπλοκο παγκόσμιο σύστη­

μα, στο κέντρο του οποίου στέκονται οι Η.Π.Α. και στο οποίο η εξουσία απορ­

ρέει, τελικά, από μία μόνο πηγή και συγκεκριμένα από την Ουάσινγκτον (Ζ.

Brzezinski, 1998, σελ. 59).

Συμπερασματικά, η παγκοσμιοποίηση, ως διαδικασία παγκόσμιας ολοκλή­

ρωσης, επιδρά και επηρεάζει διαφορετικές δομές και θεσμούς της οικονο­

μίας, του πολιτισμού και της πολιτικής του εθνικού κράτους, με αποτέλεσμα τη

δημιουργία νέων περιφερειακών ή διεθνών τύπων μηχανισμών παραγωγής,

κίνησης και σχέσεων απ' ό,τι στο παρελθόν.

Στον αγγλικό όρο globalization οι σχετικές προτάσεις συγχέονται με τη διεθνοποίηση. Το ίδιο συμβαίνει και στους αντίστοιχους δύο γαλλικούς όρους

mondialisation και globalisation. Σε όλες όμως τις εκφράσεις της παγκοσμιο­ποίησης δεν περιλαμβάνονται αναφορές στο έθνος. Το αρνούνται και το πα­

ρακάπτουν με την έννοια αυτού ως μόνου συγκεκριμένου χώρου παραγωγής

και άσκησης της δημοκρατίας και της κοινωνικο-οικονομικής προόδου.

1.2. Διεθνοποίηση και Παγκοσμιοποίηση.

Και η διεθνοποίηση (internationalization) και η παγκοσμιοποίηση αναφέ­ρονται σε ανθρώπινες πολύμορφες συμπεριφορές στο πλαίσιο των σχέσεων

κρατών-εθνών. Ενώ όμως η παγκοσμιοποίηση υπερβαίνει το έθνος, χωρίς να

το ενσωματώνει στην όλη διαδικασία, η διεθνοποίηση παραδέχεται και εφαρ­

μόζει αυτή την ενσωμάτωση.

(3) Η εργασιακή ευκαμψία (νεο-φορντισμός ή μετα-φορντισμός) αναφέρεται στην προσαρμογή της οργάνωσης εργασίας, των επιδεξιοτήτων και των μηχανών, έτσι ώστε να καλύπτει την

διαρκώς μεταβαλλόμενη αγορά και τεχνολογικό περιβάλλον της παγκόσμιας οικονομίας, στο

τέλος του εικοστού αιώνα. Δηλαδή, η νέα αυτή μέθοδος της οργάνωσης της παραγωγής στην

προχωρημένη μεταβιομηχανική κοινωνία συνδέεται με τις νέες οικονομικές δυνατότητες,

που διευκολύνονται από τα μικροτσίπς, την τεχνολογία, τα κομπιούτερς και τη ρομποτική στο

χώρο της παραγωγής και ανταλλαγής της πληροφορίας και των εμπορεύσιμων αγαθών.

93

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜ. ΜΑΡΔΑΣ, ΕΥθΥΜΙΟΣ /. ΒΑΛΚΑΝΟΣ - ΕΠ/θΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 8 (2005) , 91-106

94

Οι διεθνικές (ή διακρατικές) σχέσεις, στην παγκοσμιοποίηση, έχουν ένα

λεόντειο χαρακτήρα, ενώ στη διεθνοποίηση αυτές οι σχέσεις προσδιορίζονται

από παραδεκτά διεθνή κείμενα και στο πλαίσιο πάντα μίας εξισορροπημένης

συνεργασίας, που, εν τέλει, διασφαλίζει τη διεθνή ειρήνη, δημοκρατία και

ελευθερία, αλλά και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών-μελών της παγκό­

σμιας κοινότητας. Με όρους κοινωνιολογικούς, κατά τη διαδικασία της διε­

θνοποίησης, εμφανίζεται το φαινόμενο της εκ μέρους του ατόμου αποδοχής

και ενσωμάτωσης των προτύπων ή πίστεων των άλων προσώπων (ή της υπό­

λοιπης διεθνούς κοινωνίας).ί4)

Στην παγκοσμιοποίηση όμως, οι μορφές και το πλαίσιο των σχέσεων

έχουν ένα καταναγκαστό χαρακτήρα, άμεσο ή έμμεσο, για τα ολιγότερα

ισχυρά συμβαλλόμενα κράτη-έθνη.ί5)

Έτσι, ενώ στην παγκοσμιοποίηση αναδεικνύεται μία αφομοικτική -ενταξιακή ολοκλήρωση των μερών στο όλο και κατ' αυτό τον τρόπο προσφέ­

ρει το κατάλληλο αναλυτικό και μεθοδολογικό πλαίσιο για την έρευνα και

ανάλυση των νέων υπερεθνικών πολιτικών, στην διεθνοποίηση το έθνος δια­

τηρεί τα βασικά συστατικά στοιχεία του και την ανεξαρτησία χάραξης υπε­

ρεθνικής πολιτικής.(6)

Η σύγχρονη μορφή της οικονομικής διεθνοποίησης ταυτίζεται με την

εξαρτημένη εκβιομηχανοποίηση του τρίτου κόσμου και γενικότερα των υπο­

ανάπτυκτων χωρών και εκδηλώνεται έντονα στα τελευταία σαράντα χρόνια

του εικοστού αιώνα.

Το διεθνές σύστημα, δηλαδή οι πολιτικές και διεθνείς σχέσεις, αντικαθί­

στανται, στον εικοστό αιώνα και στην αρχή του εικοστού πρώτου αιώνα, από

το παγκόσμιο σύστημα (global system ή world system), δηλαδή από το σύστημα εκείνο, που είναι ανεξάρτητο από τα έθνη-κράτη και τις εθνικές κοινωνίες. Οι

βασικές διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης (fundamentalism) γεννούν το συ­νολικό οικονομικό σύστημα. Κυρίως, οι πολυεθνικές εταιρείες ενεργούν δια­

κεκριμένα από τις εθνικές οικονομίες, στο πεδίο του σχεδιασμού, της παρα­

γωγής και του marketing.

Στο παγκοσμιοποιημένο σύστημα της οικονομίας η βάση της οικονομικής

οργάνωσης αναφέρεται σε ένα μη εθνικό σύστημα.

Αυτό το σύστημα συντίθεται αφενός από ένα πυρήνα περιοχών - κρατών, ο

οποίος είναι οικονομικώς και πολιτικώς κυρίαρχος και αφετέρου από περιφέ­

ρειες, οι οποίες είναι οικονομικώς εξαρτημένες από τον εν λόγω πυρήνα. Ο

(4) Σακελλαρόπουλος Θ., Υπερεθνικές κοινωνικές πολιτικές την εποχή της παγκοσμιοποίησης,

εκδ. Κριτική, Αθήνα 2001, σελ. 20.

(5) Τα κράτη-έθνη έχουν ένα υποστηρικτικό ρόλο στις διαδικασίες και διεκπεραιώσεις του συστήματος της παγκοσμιοποίησης και τις περισσότερες φορές με κάποια μορφή υποχρεω­

τικότητας .

(6) Σακελλαρόπουλος Θ ., Υπερεθνικές κοινωνικές πολιτικές την εποχή της παγκοσμιοποίησης,

εκδ. Κριτική, Αθήνα 2001, σελ. 21.

GEORGE ΟΙΜ. MAROAS, EFTHIMIOS VALKANOS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES- Νο 8 (2005) , 91-106

πυρήνας των ισχυρών κρατών -εθνών αναπτύσσεται σε ένα βιομηχανικό σύ­

στημα της παραγωγής. Το σύστημα αυτό προσφέρει στις άλλες χώρες αγαθά

και υπηρεσίες, με μικρό κόστος, εκμεταλλευόμενο, προς τούτοις, το φθηνό και

πολυπληθές εργατικό δυναμικό των περιφερειών.<7)

Οι περιφέρειες προσφέρουν τις πρώτες ύλες και οι τελικές τιμές των προϊ­

όντων καθορίζονται από τις κεντρικές κυριαρχούσες οικονομικές περιοχές. (8)

Η παγκόσμια οικονομία, με τη μορφή, που προσδιορίζεται πιο πάνω, ανα­

πτύχθηκε στην Ευρώπη από το 15° αιώνα, μαζύ με την αρχική εξέλιξη της γε­ωργικής κεφαλαιοκρατίας.

Κατά την περίοδο 1870-1914, η παγκοσμιοποίηση αντιστοιχεί σε μία πε­ρίοδο, όπου οι ευρωπαϊκές χώρες χαρακτηρίζονται από την αποικιοκρατική

τους ιδεολογία. Στον εικοστό αιώνα, οι σοσιαλιστές τάσσονται υπέρ της πα­

γκοσμιοποίησης (Bertzer S., 2003).

Σήμερα, η ολοκλήρωση των οικονομικών δραστηριοτήτων από μονάδες

ιδιωτικού κεφαλαίου, σε ένα παγκόσμιο επίπεδο (βαθμίδα), προσδιορίζουν τη

σύγχρονη παγκοσμιοποίηση της παραγωγής (multinational company or Corporation) και αποτελεί ένα βασικό χαρακτηριστικό κλειδί -στοιχείο του post- Fordism για την ολοκλήρωση και ευκαμψία της παγκόσμιας παραγωγής, συνεπικουρουσών, στους στόχους αυτούς, και της σύγχρονης τεχνολογίας, της

ανάπτυξης των επικοινωνιών και της συμβολής της ρομποτικής.

Περαιτέρω, το σύστημα της παγκοσμιοποίησης εμφανίζεται με διάφορες

άλλες μορφές υποσυστημάτων την πολιτική, την πολιτιστική, την εκπαιδευτική,

της κοινωνικής πολιτικής, του δικαίου, της διοίκησης, της ασφάλειας, του περι­

βάλλοντος κ.ά. (9)

(7) Θύμα της παγκοσμιοποίησης είναι η κοινωνία της Αργεντινής, όπου ο λαός της βρίσκεται σε κατάσταση εξαθλίωσης, πείνας και δουλικής εξάρτησης από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

(8) Βεβαίως υπάρχουν και οι λεγόμενες μεικτές περιοχές με χαρακτηριστικά των κρατών -πυρήνων και κρατών-περιφερειών .

(9) Υπάρχει και όρος «χριστιανική οικουμενικότητα», που στηρίζεται στη συναδέλφωση των ανθρώπων και το σεβασμό της ανθρώπινης συνείδησης. Διάφορα, επίσης, κινήματα πολιτών

προσπαθούν να συναποτελέσουν ένα παγκόσμιο κίνημα για ένα Οικουμενικό Ουμανισμό, με

άμεσο στόχο την επίτευξη ενός ανθρωποκεντρικού παγκοσμιοποιητικού πολιτισμού . Βέβαια,

τα τρία τελευταία χρόνια είχαμε τέτοιες εξεγέρσεις εναντίον της παγκόσμιας βαρβαρότητας,

χωρίς όμως να σκιαγραφούν ωστόσο ευκρινώς το σχήμα ενός άλλου κόσμου (Σιάτλ, Πόρτο

Αλέγκρε, Γκέτερμοργκ, Γένοβα) (Κ. Λάμπος, 2001, σελ. 52). Πρόταση για δημιουργία μίας οι­κουμενικής πολιτείας, η οποία θα διακυβερνάται μέσα στα πλαίσια ενός παγκόσμιου διαν­

θρώπινου και υπερεθνικού συστήματος κατέθεσε ο Φώτιος Σ. Βίγκος στο βιβλίο του : «Οικου­

μενική πολιτεία -Παγκόσμιο σύστημα διακυβερνήσεως- νέο φιλοσοφικό σύστημα «δικαιο­

κρατισμός», εκδόσεις Δημιουργία, Αθήνα 1999. Την οικουμενικότητα, με κύριο άξονα την «αγάπη», υποστηρίζει ο Καθηγητής Κωνσταντίνος Ρηγόπουλος (Αθήνα 2002), ενώ στο σημείο αυτό ο Ανδρ. Κατσαμάνης θεωρεί πως η αγάπη θα έχει, επιπλέον, και άλλες θετικές συνέπει­

ες στην υπόθεση της οικουμενικότητας, καθόσον αποτελεί θεμελιώδη ιδιότητα της πληροφορι­

κής (Αθήνα, 2002).

95

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜ. ΜΑΡΔΑΣ, ΕΥθΥΜΙΟΣ 1. ΒΑΛΚΑΝΟΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 8 (2005) , 91-106

96

Οι χρήσεις των πολιτισμικών και επικοινωνιακών αγαθών για την επιβολή

παγκόσμιας πολιτικής εξουσίας (π.χ. η γλώσσα ως εργαλείο καθυπόταξης),

δεν είναι κάτι καινούργιο. Είναι γενικό φαινόμενο, που γεννήθηκε μαζί με την

παγκοσμιοποίηση (από τον 16° αιώνα). Μέχρι και το 19° αιώνα διευκόλυνε το εργαλείο αυτό την αποικιακή κυριαρχία για την κατασκευή στη Μητρόπολη

των τοπικών elites (πνευματικών, πολιτικών, στρατιωτικών), προκειμένου αυ­

τές πλέον να μεταφέρουν στη χώρα τους την κουλτούρα του αποικιοκράτη και

να αναλαμβάνουν υψηλές και καλές θέσεις στην αποικιακή διοικητική δομή

των διάφορων περιοχών του πλανήτη (Β. Κρεμυδάς, 2004).

Σε όλα όμως τα υποσυστήματα συνυπάρχει, εκτός από το οικονομικό στοι­

χείο και η πρόθεση επιβολής από την πυρηνική περιοχή μία «νέας τάξης πραγ­

μάτων», σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτή η σύμφυση της διαδικασίας της παγκο­

σμιοποίησης προκαλεί, τις περισσότερες φορές, σύγχυση των παραμέτρων και

διαθέσεων των φορέων αυτής της διαδικασίας, ως προς τα πραγματικά τους

συμφέροντα και τους τελικούς τους σκοπούς. Στο σημείο αυτό θα μπορούσε να

συμβάλλει θετικά η αυστηρή οριοθέτηση των χαρακτηριστικών όλων των υπο­

συστημάτων της παγκοσμιοποίησης: (ΙΟ)

« Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή. Αυτή έδωσε μεγάλη εξουσία στον ιδιωτικό τομέα και αποδυνάμωσε την κρατική εξουσία, η οποία

τελικά και υπόλογη στους πολίτες. Το έθνος-κράτος δεν είναι πλέον η κυρίαρ­

χη δύναμη νομιμότητας. Η φύση του αλλάζει, η κυριαρχία του μετακομίζει σε

νέα συστήματα ιδιωτικής εξουσίας».

1.3. Κριτικές παρατηρήσεις για την παγκοσμιοποίηση.

Δεν είναι τελείως προφανές, ότι οι πυρηνικές ευημερούσες περιοχές ανα­

πτύσσονται πιο γρήγορα ή εν πάση περιπτώσει οφελούνται περισσότερο οικο­

νομικά από τις περιφέρειες, αφού το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου, αλλά

και της παραγωγής και των επενδύσεων, πραγματοποιείται μεταξύ των περιο­

χών, που είναι ήδη αναπτυγμένες και βιομηχανοποιημένες. Πράγματι, με βά­

ση το κατά κεφαλή Α. Εγχ. Π. των Η.Π.Α. (έτος το 2000 = 100), ο αντίστοιχος δείκτης για την Ευρωπαϊκή Ζώνη ήταν 65,3 και για τις χώρες του 0.0.Σ.Α.

(O.C.D.E ή O.E.C.D.) ήταν 66,7 (ο υπολογισμός των δεικτών αυτών γίνεται βάσει της ισοτιμίας της αγοραστικής δύναμης). Ο δείκτης της βιομηχανικής

παραγωγής των Η.Π.Α., με έτος βάσης 19?5 = 100, για το έτος 2000, ήταν 129,0 ενώ για τις χώρες της ευρωπαϊκής ζώνης 116,8 και για τις χώρες του 0.0.Σ.Α. 115,4. Οι παγκόσμιες εξαγωγές, σε δισεκατομμύρια δολάρια Η.Π.Α., ήταν, για τα έτη 1987 και 2000, 2431και6243 αντιστοίχως. Τα σχετικά

(10) Τα γνωρίσματα της παγκοσμιοποίησης είναι τρία : ιδιωτικοποίηση, εξατομίκευση και απορ­

ρύθμιση(Β . Φίλιας, 1999, σελ. 12). Θα μπορούσε όμως να προστεθεί και το χαρακτηριστι­κό της εκμηδένισης του ανθρώπου (Κ. Αιγυπτιάδης, Αθήνα, 2002) και της ομοιογένειας στον πολιτισμό της κατανάλωσης ή της εξαναγκαστής ομοιόμορφης υπερκατανάλωσης.

GEORGE ΟΙΜ. MARDAS, EFTHIMIOS VALKANOS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 8 (2005), 91-106

δε μεγέθη (σε ποσοστά επί του συνόλου των εξαγωγών) ήταν για τις βιομηχα­

νικές χώρες 71,4 και 63,8 για τις υπό ανάπτυξη χώρες 28,6 και 36,2, για τις χώ­ρες της Ασίας 12,1και19,9 και για τη Μέση Ανατολή 3,8 και 4,1 (F. Vergara, 2001, σελ. 56-68).

Διατυπώνεται δε επί πλέον η άποψη, στο πλαίσιο πάντα μια κριτικής, ότι το

παγκόσμιο οικονομικό σύστημα είναι ένα σύστημα καθολικής κουλτούρας, το

οποίο είναι εξ ολοκλήρου αυτόνομο από την οικονομική διαδικασία του κεφα­

λαιοκρατισμού. {ll)

Αλλά, όπως αναφέραμε παραπάνω, τελικά, δεν μπορεί να αμφισβητήσει

κάποιος τις λίγες θετικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και τις πολλές αρ­

νητικές. Στη διαδικασία δε της παγκοσμιοποίησης συνέβαλαν και συμβάλλουν

τρεις βασικοί παράγοντες:

α) η αναπτυσσόμενη τεχνολογία (ηλεκτρονική επανάσταση με καταλυτικές

επιπτώσεις στην παραγωγή, την επικοινωνία, την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία)

β) ο προβαλλόμενος κεφαλαιοκρατισμός, ως η μόνη εναλλακτική λύση του

καταρρεύσαντος σοσιαλιστικού κόσμου

γ) το γεγονός, ότι η παγκοσμιοποίηση δεν είναι πλέον αυτόνομο φαινόμε­

νο, αλλά αποτελεί πολιτική ιδεολογία και σχεδιασμό των οικονομικώς ισχυ­

ρών (Α. Γιαννουλάτος, 2001, σελ. 244).(12)

(11) Ο Jacques Attali ισχυρίζεται, ότι η παγκοσμιοποίηση οδηγεί στη διάλυση των εθνικών ταυτοτήτων και κρατών και την αντικατάστασή τους από πεινασμένες οντότητες (πολυε­

θνικές, μαφία, καρτέλ, ναρκωτικά, εμπόριο ναρκωτικών κ.ά . ) , οι οποίες θα επιβάλλουν τις

αξίες που τις συμφέρει. Βλ. Αρχιεπίσκοπος Κ. Χριστόδουλος, Ομιλία του στη «Συνάντηση

των Αθηνών '99», στην Πνύκα, που διοργάνωσε το Οικονομικό Πανεπιστήμιο από 17-19 Σεπτεμβρίου 1999, με θέμα : «Οικονομικές προτεραιότητες στο κατώφλι του 21°" αιώνα». Για το θέμα του Πολιτισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Αρχιεπίσκοπος κος Χριστόδουλος,

υποστήριζε, ότι «η Τουρκία δεν πρέπει να γίνει μέλος της Ε.Ε. γιατί δεν έχει τίποτα να

προσφέρει στον πολιτισμό της Ευρώπης, όπως δεν προσέφερε μέχρι τώρα. Απλά η Τουρ­

κία επιδιώκει να εισέλθει στο χώρο της Ε.Ε. όχι πλέον με τα όπλα αλλά με τον όγκο του

πληθυσμού της και της αγοράς της». Στο ίδιο ακριβώς πνεύμα ήταν και οι σχετικές δηλώ­

σεις του Προέδρου της Δημοκρατίας Κ. Στεφανόπουλου (εφημ. Καθημερινή 20-01-2003). Τις θέσεις αυτές, έστω και με διαφορετική οπτική, συμμερίστηκαν, αργότερα, τόσο ο Πρό­

εδρος της Γαλλίας Ζ. Σιράκ, όσο και ο υπουργός εξιpτερικών της χώρας αυτής Μισέλ

Μπαρνιέ (Απρίλιος 2004), διατυπώνοντας ανάλογες επιφυλάξεις ως προς τη δυνατότητα

και το χρόνο ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε. Βεβαίως, οι προσεγγίσεις αυτές, διαχρονικά,

θ.α συνεκτιμηθούν με την αναγκαιότητα της διεύρυνσης της κοινοτικής αγοράς.

(12) Σε ένα καθεστώς παγκοσμιοποίησης, που διευθύνεται σωστά, μπορούν να επωφεληθούν όλες οι χώρες. Ομως, στην πραγματικότητα οι πλούσιοι ευνοούνται και οι πτωχοί ζημιώνο­

νται. Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα άδικο παιχνίδι με τους κανόνες να υπαγορεύονται από

τις πλούσιες χώρες, για να τις ευνοούν. (J. Stiglitz, 2002, σελ. 2). Ο ίδιος Καθηγητής Οικο­νομικών στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Κολούμπια και πρώνη αντιπρόεδρος της Παγκό­

σμιας Τράπεζας γράφει, ότι το 2003 ήταν καταστροφικό έτος για την παγκοσμιοποίηση, ενώ το 2004 είναι λίγο καλύτερο, τόσο για την παγκοσμιοποίηση σε πολιτικό επίπεδο, όσο

και για την παγκόσμια οικονομία (Project Syndicate, Ιανουάριος 2004).

97

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜ . ΜΑΡΔΑΣ, ΕΥθΥΜΙΟΣ 1. ΒΑΛΚΑΝΟΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 8 (2005), 91-106

98

2. Παγκοσμιοποίηση στη δομή του κοινωνικού κράτους.

Το κοινωνικό κράτος (l3) έγινε γνωστό στην κοινωνική επιστήμη και εφαρ­μογή, κυρίως, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και ειδικότερα μετά την υι­

οθέτησή του σε πολλά Συντάγματα δυτικών δημοκρατιών. Είναι συνέχεια του

«κράτους πρόνοιας» που εμφανίσθηκε, για πρώτη φορά, στη Γερμανία το δέ­

κατο ένατο αιώνα. (14)

Η έννοια του κοινωνικού κράτους είναι κανονιστική - θεσμική και αναφέ­

ρεται στη συνταγματική ρύθμιση της πολιτείας, ενώ η έννοια του κράτους είναι

περιγραφική και αναφέρεται σε οργανωτικά χαρακτηριστικά του πολιτειακού

σχηματισμού (Γ.Σ. Κατρούγκαλος, 1998). Ενώ το κράτος έχει οικονομικό χα­ρακτήρα, το κοινωνικό κράτος χαρακτηρίζεται από τη συνταγματική του ιδιαι­

τερότητα. Στην πρώτη προνοιακή κοινωνική μορφή του κράτους, η κοινωνική

πολιτική προβλέπεται νομοθετικά, ενώ στη δεύτερη μορφή του κοινωνικού

κράτους η κοινωνική πολιτική κατοχυρώνεται συνταγματικά. Αν και τα πρώτα

σπέρματα των κοινωνικών δικαιωμάτων στην Ελλάδα εμφανίζονται στο έργο

του Ρήγα Φεραίου, θεωρείται επικρατέστερη η άποψη, ότι θεμελιώθηκε η αρ­

χή του κοινωνικού κράτους στο Σύνταγμα του 1975 / 86,01 . Στη σύγχρονη με­ταβιομηχανική κοινωνία, το κοινωνικό κράτος χαρακτηρίζεται από τη μείωση

της κρατικής κυριαρχίας, από την απορρύθμιση, από τη σύγχυση των ορίων

κράτους και ιδιωτικού τομέα και από την παρακμή των δημόσιων «προνοια­

κών» μηχανισμών (Γ.Σ. Κατρούγκαλος, 1998).

Η κοινωνική πολιτική είναι το μέσο και η ουσία του κοινωνικού κράτους.

Το κοινωνικό κράτος είναι ο θεσμός, η μορφή της συνισταμένης των προβλε­

πόμενων μέτρων στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής.<15)

Το κοινωνικό κράτος, ως ιστορικό φαινόμενο, φαίνεται ότι συνδέεται με

την περίοδο της τελευταίας κλασικής φάσης της βιομηχανικής εξέλιξης (τέλη

του 19°υ αιώνα) και τη μεταμοντέρνα φάση αυτής (εικοστός αιώνας). Είναι

εξάλλου, φανερό, ότι κοινωνικό κράτος και κοινωνική πολιτική δεν συμβιβά-

(13) Ο όρος «κοινωνικό κράτος» συναντάται στο έργο'tου Lorenz νοπ Stein: Die Geschichte der sozialen Bewegung ίπ Frankreich νοπ 1789 bis auf unsere Tage, 1855, hg. Von G. Salomon, 1921.

·(14) Ο Esping-Andersen προτείνει τρία πρότυπα «κρατών-πρόνοιας»: το φιλελεύθερο (αγγλο σαξονικό), το κεντροευρωπαϊκό κρατικό-συντεχνιακό και σοσιαλδημοκρατικό-σκανδι­

ναβικό.

(15) Ο R. Titmus θεωρεί την κοινωνική πολιτική αναπόσπαστο μέρος της κοινωνίας (R. Titmus, 1974). Τα στοιχεία δε που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη κοινωνική πολιτική είναι : α) η έν­

νοια των κοινωνικών κινδύνων, που εμφανίζονται για τους εργαζομένους στην οικονομία

της αγοράς, β) η οικονομία της αγοράς και το κεφαλαιοκρατικό σύστημα, γ) η κοινωνική

αλληλεγγύη και δ) η αναδιανομή του εισοδήματος .

GEORGE ΟΙΜ. MAROAS, EFTHIMIOS VALKANOS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 8 (2005), 91-106

ζονται με τις δυνάμεις της αγοράς και του ανταγωνισμού (C. Off, 1984).

Ως προς τις αιτίες που γέννησαν το κοινωνικό κράτος, διατυπώνονται τρεις

απόψεις:

α) το αποτέλεσμα της τελικής πάλης των εργαζομένων, των κομμάτων και

των συνδικάτων (C. Off, 1984).

β) ο ρόλος των πολιτικών ελίτ (αστικής τάξης) και των συντηρητικών κομ­

μάτων (G. Rimlinger, 1971).

γ) δημιούργημα της μεσαίας τάξης (Α. Giddens, 1994).<16)

Η αναγκαιότητα να εγγράψουμε την εξέλιξη της κοινωνικής πολιτικής μέ­

σα στο γενικό περιεχόμενο της οικονομίας και του δικαιϊκού συστήματος μίας

χώρας, προϋποθέτει, σε μία ανταγωνιστική κοινωνία, άνοιγμα, προς τα έξω,

ώστε να είναι ευκρινώς χαραγμένη η εξέλιξη κάθε μίας από τις κατηγορίες

κοινωνικής προστασίας και για κάθε καθεστώς αυτής, ενώ, παράλληλα, απαι­

τείται ο σαφής προσδιορισμός του μέρους του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊό­

ντος, που προορίζεται για την κοινωνική προστασία, μέσα στό πλαίσιο των συ­νολικών πολιτικών επιλογών. Η κοινωνική ανάπτυξη και η κοινωνική σταθε­

ρότητα, σε κατάσταση ισορροπίας, προϋποθέτουν ένα ειδικό πλαίσιο κανόνων

δικαίου, που θα ρυθμίζουν τις λεπτές και ευαίσθητες σχέσεις του κράτους, των

παραγωγών και των καταναλωτών, από την δίκαιη διευθέτηση των οποίων θα

εξαρτηθεί σημαντικά όχι μόνο το μέγεθος της ευημερίας του ατόμου, αλλά αυ­

τή η ίδια η ζωή του. Το δίκαιο της κοινωνικής ασφάλειας, αναλαμβάνει να παί­

ξει το ρόλο αυτό του σύγχρονου αισυμνήτη. Κύρια το δημόσιο δίκαιο (Διοικη­

τικό, Συνταγματικό), αλλά και το ιδιωτικό (Αστικό, Εργατικό) δανείζουν πολ­

λές διατάξεις τους στο γνωστικό πεδίο του δικαίου της κοινωνικής ασφάλειας.

Η συμφωνία του Γύρου της Ουρουγουάης (1986-1994) και οι συμφωνίες του Μαρακές (1994)<17) προσδιόρισαν τις διαστάσεις της επερχόμενης νέας κοινωνικής και οικονομικής εποχής, που εμφανιζόταν στον ορίζοντα, με την

ανατολή του 21 ου αιώνα. Ενας νέος «οικονομικός» 0.Η.Ε δημιουργήθηκε από την πρώτη Ιανουαρίου 1995, με το όνομα Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορί- .

(16) Περισσότερα στο βιβλίο του Θ. Σακελλαρόπουλου «Η μεταρρύθμιση του κοινωνικού κράτους», τόμος Α' , εκδ . Κριτική, Αθήνα 1999, σελ. 23-57.

(17) Η τελική πράξη κυρώθηκε και από την Ελλάδα, με το Ν. 2290/1995 και αποτελεί πλέον για τη χώρα αυτή θετικό δίκαιο (Αντ. Μπρεδήμας, Διεθνές Οικονομικό Δίκαιο, εκδόσεις ΑΝ.

Σάκκουλας, Αθήνα 1996, σελ. 13-14). Οι συμφωνίες του πρώτου κύκλου της Ουρουγουάης (Uruguay Round), απελευθερώνοντας σημαντικά το παγκόσμιο εμπόριο και δημιουργώ­ντας τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (Π.Ο.Ε. ), έδωσαν τη δυνατότητα στις Η.Π.Α.

και τη Γαλλία να εκτιμούν, ότι πολυάριθμα Κράτη (του τρίτου κόσμου) πλαστογραφούν το

διεθνή ανταγωνισμό χάριν των άκαιρων πλεονεκτημάτων (νομοθεσίες κοινωνικής προστα­

σίας, εργασία των παιδιών ή των φυλακισμένων).

99

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜ. ΜΑΡΔΑΣ, ΕΥθΥΜΙΟΣ 1. ΒΑΛΚΑΝΟΣ- ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ -Τεύχος 8 (2005), 91-106

100

ου<18), που δίνει μία νέα στροφή στην ανθρωπότητα και αποβλέπει στην ενί­σχυση της περιφερειακής συνεργασίας για το συμφέρον, πάντοτε, των κυρίαρ­

χων πυρηνικών περιφερειών. Πράγματι, το έτος 2000 μ.Χ., χαρακτηρίζεται από ένα βαθύ μετασχηματισμό τόσο σε διεθνές οικονομικό πεδίο, όσο και

στον τρόπο παραγωγής πλούτου. Οι νέες αυτές οικονομικές αλλαγές ονομάζο­

νται «παγκοσμιοποίηση» και «Κοινωνία της πληροφορίας». Ο πρώτος όρος

χαρακτηρίζεται από τη ταχύτερη ανάπτυξη των διεθνών οικονομικών συναλ­

λαγών, τη συνεχή αύξηση των πολυεθνικών μεγάλων επιχειρήσεων και την

ανάπτυξη κοινών συμμαχιών για στρατηγικές οικονομικής μεγέθυνσης. Στον

όρο αυτό θα μπορούσαμε να εντάξουμε και συνεργασίες ανταγωνιστικών επι­

χειρήσεων. Ο δεύτερος όρος προσδιορίζεται από την αύξηση της σημασίας

της ίδιας της πληροφορίας και της χρήσης της γνώσης για την αύξηση της πα­

ραγωγής αγαθών και υπηρεσιών και επέκεινα της παραγωγικότητας, η οποία

είναι υπέρτερη και απ' αυτή που προέρχεται από επενδύσεις πάγιου κεφαλαί­

ου «Παλαιού τύπου» βιομηχανιών. Οπωσδήποτε όμως η «Κοινωνία της πληρο­

φορίας» συνδέεται και συνεργάζεται στενά με την παγκοσμιοποιημένη οικο­

νομική αγορά.<19)

Ηδη, οι παγκόσμιοι κοινωνικο-οικονομικοί Οργανισμοί (0.0.Σ.Α., Ευρω­

παϊκή Ένωση, Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών, ΝΑFΓΑ, APEC), που εκπροσωπούν το 85% περίπου, των διεθνών οικονομικών συναλλαγών,

προσαρμόζονται στους νέους κανόνες του διακρατικού κοινωνικού γίγνεσθαι.

Στη μεταπολεμική εποχή, το κράτος Δι'J;(αίου προσλαμβάνει κοινωνικό χαρα­

κτήρα. Την κύρια ευθύνη, για την κοινωνική ευημερία, την έχει το κοινωνικό

σύνολο, με αποτέλεσμα να λαμβάνονται μέτρα, σε διάφορα κράτη, για την

παιδεία, την ασφάλεια, τη δημοκρατία. Ο καταστατικός χάρτης του Ο.Η.Ε.

(06-06-1945), αλλά και πολλά μεταπολεμικά συντάγματα κρατών-μελών του Ο.Η.Ε ., αναγνωρίζουν τα κοινωνικά δικαιώματα του ατόμου. Στις 10-12-1948, υιοθετήθηκε από την Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε. η οικουμενική διακήρυξη

των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Στα άρθρα 22-26 της Διακήρυξης αυτής κα­τοχυρώνονται τα κοινωνικά δικαιώματα του ατόμου (κοινωνική προστασία,

εκπαίδευση, απασχόληση κ.λπ.), ενώ δύο χρόνια αργότερα, η προστασία των

(18) Ο Π.Ο.Ε. (O.M.C. ή W.T.O) λειτουργεί από την lη Ιανουαρίου του έτους 1995 (Γενεύη) .

Αντικατέστησε τη G.A.T.T. και έχει ως προορί,σμό να θέτει κανόνες διεθνούς εμπορίου

και να επιλύει εμπορικές διαφορές (2003:146 κράτη-μέλη). Ο Paul Κrugman θεωρεί τον Π.Ο.Ε. ως ένα εμπορικό δικαστήριο, σχετικά με τις εμπορικές παραβιάσεις από μία χώρα

(The New York Times, 18-2-2000 και L' etat du monde, ed. La Decouνerte, Paris 2002, p. 611). Οι υπουργοί των 146 κρατών του Π.Ο.Ε. (σύνοδος 12-14/09/2003, Cancun του Μεξι­κού), είχαν ως στόχο να συμφωνήσουν σε ένα κείμενο, που θα θέτε ι τις βάσεις γ ια ένα νέο,

πιο ισορροπημένο και αποτελεσματικό παγκόσμιο εμπόριο. Σ ' αυτή τη σύνοδο όμως ε ίχα­

με και μία διακρατική αντίδραση. Η Κίνα, η Ινδία, η Αργεντινή, η Νότια Αφρική και η

Βραζιλία, δηλαδή πέντε χώρες, με πληθυσμό 2.603,5 εκατ . (2002), αποφάσισαν να αναλά­βουν κοινή δράση, ώστε να εμποδίσουν τη μυστική λήψη αποφάσεων από τους αμερικα­

νούς και τους ευρωπαίους.

(19) Το Βήμα 15 - 16/1/2000, Χρ. Παπαθάνος.

GEORGE DIM. MARDAS, EFTHIMIOS VALKANOS · REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 8 (2005), 91-106

κοινωνικών δικαιωμάτων πήρε πιο θετική και συγκεκριμένη μορφή με τη σύμ­

βαση της Ρώμης των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Τέλος, τα βασικότερα θέματα που απασχόλησαν τους αρχηγούς κρατών της

Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) στη Στοκχόλμη (23-24/3/2001), στο πλαίσιο της παγκόσμιας και ευρωπαϊκής κοινωνίας, όσον αφορά στη μελλονική κοινωνική

πολιτική της Ε.Ε., για την πρώτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα, συνοψί­

ζονται στους τομείς: απασχόληση, διασυνοριακή κινητικότητα, επενδύσεις,

πληθυσμιακή γήρανση, παγκοσμιοποίηση, περιβάλλον, e-Europe κ.λπ.<20J

Για τα βόρεια-δυτικά κράτη, τα πλέον φιλελεύθερα (π.χ. Ενωμένο Βασί­

λειο), μία ρήτρα της μορφής του «Κοινωνικού dumbing» σε βάρος των περιφε­ρειακών χωρών, θα ήταν αντίθετη με τις αρχές των ελεύθερων συναλλαγών

και του Π.Ο.Ε., οι οποίες αποκλείουν κάθε έλεγχο της πηγής των προϊόντων,

μεταξύ των οποίων είναι οι όροι της παραγωγής.

Για τα κράτη όμως του Νότου, η ως άνω κοινωνική ρήτρα δεν μπορεί να εί­

ναι παρά αυτή του μεταμφιεσμένου προστατευτισμού (Β. Cassen, 1998, σελ. 84-85). Γενικότερα, στην Ε.Ε. , σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτρο­

πής (Δεκέμβριος 2002), επιβάλλεται η λήψη μέτρων για τις δραματικές συνέ­πειες, που επαπειλούν την ευρωπαϊκή κοινωνία στα προσεχή έτη, εάν δεν υιο­

θετηθούν αλλαγές κυρίως στην αγορά εργασίας (γήρανση πληθυσμού).

Η Ε.Ε. συνειδητοποίησε, ότι, επειδή το εθνικό κράτος μειώνεται, κάτω

από τη μεγέθυνση της παγκοσμιότητας, επιβάλλεται η υιοθέτηση ενός Ευρω­

παϊκού Συντάγματος, που θα ενισχύει την άποψη για μία ευρωπαϊκή ομοσπον­

διακή μορφή.

Ετσι, από τη μία πλευρά είναι η δύση, στην οποία αναγνωρίζεται ένα απο­

φασιστικό δικαίωμα δηλαδή ένας βαθμός παραγωγικότητας πολλές φορές πιο

υψηλός από αυτόν του Τρίτου Κόσμου. Από την άλλη πλευρά, ασκείται πίεση

στις χώρες, που είναι ακόμη πτωχές., να επενδύσουν κοινωνικούς πόρους σε

χρηματοδοτήσεις εξαιρετικά δαπανηρές (Β. Cassen, 1998, σελ. 96-97).

Τελικά, το χάσμα των δύο κόσμων στη Γη μεγαλώνει. Οι διαφορές των

πτωχών και των πλουσίων χωρών είναι προκλητικές. Το μόνο «παρηγορητικό»

που προτάθηκε στη σύνοδο των μεγάλων βιομηχανικών χωρών των οκτώ (G8) στο Eνian της Ελβετίας , ήταν η εισήγηση για τη δημιουργία Ταμείων κατά της

πείνας με χρήματα από τη φορο!,όγηση των πωλήσεων όπλων. Το παγκόσμιο

όμως κοινωνικό πρόβλημα της κοινωνικής ανισότητας· παραμένει άλυτο. Η δε

διεθνής στατιστική εικόνα επιβεβαιώνει, χωρίς αμφισβήτηση , το μέγεθος της

άδικης διαφοράς: το 50% του πληθυσμού της Γης δεν έχει χρησιμοποιήσει πο-

(20) Φαίνεται, ότι οι δυσμενείς συνέπειες της παγκοσμιοποίησης επηρεάζουν και καθιστούν επιφυλακτικά και τα βασικά μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (π.)( . τη Γαλλία). Ο γάλλος

Επίτροπος Μ . Barnier έθεσε το εξής δίλημμα σε σχετική συνέντευξη στο Πρακτορείο

«Reuters»: «Η πραγματική επιλογή είναι ανάμεσα σε μία ανεξάρτητη «ευρωπαϊκή» Ευρώ­πη και σε μία Ευρώπη κάτω από την αμερικανική επιρροή» (Καθημερινή, 28-2-2002).

101

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜ. ΜΑΡΔΑΣ, ΕΥθΥΜΙΟΣ 1. ΒΑΛΚΑΝΟΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 8 (2005) , 91-106

102

τέ τηλέφωνο. Στις χώρες G8 το προσδόκιμο ζωής είναι 77 ετής, ενώ στην Αφρική 48. Στον Καναδά οι ετήσιες κατά κεφαλή δαπάνες για την υγεία είναι 2.534 δολλάρια ΗΠΑ, ενώ στο Μάλι 1 δολλάριο. Τέλος, ενώ στην Ιταλία ο δεί­κτης «άτομα ανά γιατρό» είναι 169, στο Μαλάουϊ είναι 50.000. Η πιο σκληρή παρτίδα "Monoply" παίζεται σήμερα (2004) μεταξύ αφενός του Δ.Ν.Τ., της Παγκόσμιας Τράπεζας και της οικονομικής ελίτ και αφετέρου των καταδικα­

σμένων σε θάνατο ( από την ασιτία, τους πολέμους και τις ασθένειες) χωρών.

Ως προς την εφαρμοστέα κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα, το Δ.Ν.Τ. συνέ­

στησε συγκράτηση μισθών, νέα αναμόρφωση του ασφαλιστικού συστήματος,

διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, πρόοδο των ιδιωτικοποιήσεων, δραστηριοποί­

ηση της αρχής του ανταγωνισμού κ.λπ.

Ο Καθηγητής Daniel Kagneman (Νόμπελ οικονομίας 2002), αναρωτιέται εάν υπάρχει παγκοσμιοποίηση ή είναι καλύτερα να λέμε, ότι η διεθνοποίηση

του κεφαλαίου έχει προκαλέσει οικονομική αλληλεξάρτηση. Η απάντηση, βε­

βαίως, δεν βρίσκεται στην απλή παραδοχή της αναγκαίας, κατά τα άλλα, οικο­

νομικής αλληλεξάρτησης, αλλά στο γεγονός της λεόντιας διανομής του πλού­

του, που προκύπτει από την κατανομή του κεφαλαίου (υλικού και ανθρώπι­

νου) και τις συνεπακόλουθες οικονομικές αλληλεξαρτήσεις.

3. Επιμύθιο.

Το κοινωνικό πρόβλημα, που ζητάει, κάθε φορά και σε κάθε τόπο, τη λύση

του, εμφανίζεται, κυρίως, με πέντε βασικές μορφές: την υγεία, την κοινωνική

ασφάλιση, την κοινωνική πρόνοια, την κοινωνική προστασία και την εκπαί­

δευση. Η κοινωνική ασφάλεια δεν είναι απλά το ποσοτικό άθροισμα των πέ­

ντε προηγούμενων συνιστωσών . Είναι και κάτι παραπάνω. Είναι το πλέγμα ή

το πεδίο των σχέσεων, κυρίως νομικών και οικονομικών, που εμφανίζονται

μεταξύ των τομέων αυτών αλλά και πάνω από αυτούς.

Ακριβώς αυτή η παγκόσμια διαφοροποίηση της κοινωνικής προστασίας

και η άμεση σύνδεση της τελευταίας με την διακρατική οικονομική αγορά,

συνθέτουν το πλαίσιο, μέσα στο οποίο καλείται ο σύγχρονος νομοθέτης να

προσαρμόσει τις σχετικές διατάξεις του δικαιϊκού συστήματος σε μία νέα μορ­

φή του δικαίου της κοινωνικής ασφάλειας.

Η νομική επένδυση του δικαίου κοινωνικής ασφάλειας αντιστοιχεί στη φύ­

ση και την ανάγκη του αγώνα εναντίον του- κοινωνικού κινδύνου και της λει­τουργίας των πολιτικών της ευημερίας, που οι τελευταίες εμφανίζουν την τάση

ομοιομορφίας σε παγκόσμιο επίπεδο, τόσο ως προς τις αρχές τους, όσο και ως

προς τη μεθοδολογία τους.<21)

(21) Ο Καθηγητής Paul Κrugman, αντίθετα, υποστηρίζει, ότι η υπερεκμετάλλευση, που εντοπίζεται

στο πλαίσιο της ομοιομορφίας, λόγω της κοινωνικο-οικονομικής παγκοσμιοποίησης, μπορεί

να θεωρηθεί ως η καλύτερη επιλογή από οποιαδήποτε άλλη εναλλακτική λύση, καθόσον ο

αναπτυσσόμενος κόσμος είναι ακόμη πολύ πτωχός (The New York Times, 18-2-2000).

GEORGE DIM. MARDAS, EFTHIMIOS VALKANOS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 8 (2005), 91-106

Και στη διεθνοποίηση και στην παγκοσμιοποίηση οι σχετικές κοινωνικές

και οικονομικές δραστηριότητες υλοποιούνται υποχρεωτικώς μέσα στα ορι­

σμένα γεωγραφικά πλαίσια του κράτους, της ομοσπονδίας, της ένωσης κρα­

τών, της συνομοσπονδία,και της διακυβερνητικής ομοσπονδίας. Η βασική δια­

φορά όμως βρίσκεται στη μορφή και τη φύση των φορέων του προγραμματι­

σμού της παραγωγής, της κατανάλωσης και της διάθεσης των προϊόντων, κα­

θώς και στις αξίες, που συνοδεύουν τις δραστηριότητες αυτές και τις οποίες

δέχονται και προωθούν τα δύο αυτά παγκόσμια συστήματα.

Η διεθνοποίηση χαρακτηρίζεται από την σε ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο

βαθμό ελευθερία συνεργασίας κρατών ή εθνών, από την ύπαρξη και σεβασμό

βασικών διεθνών κειμένων, από την συνύπαρξη και αποδοχή πολιτιστικών

αξιών υψηλού επιπέδου και από την ύπαρξη συγκεκριμένων αρχών και προϋ­

ποθέσεων για την συνεργασία των κρατών-εθνών (ισότητα, δημοκρατία, δια­

φάνεια, κοινές πολιτικές κ.λπ.). Αντιθέτως, η παγκοσμιοποίηση στερείται αυ­

τών των ιδιοτήτων και προτάσσει την εξαναγκαστικότητα στις κοινωνικοοικο­

νομικές σχέσεις, την εκμηδένηση των σχετικών ρόλων του κράτους-έθνους, τη

μεγιστοποίηση των κερδών συγκεκριμένων μεγάλων υπερεθνικών επιχειρή­

σεων και την επιβολή ενός ενιαίου κοινωνικοπολιτιστικού προτύπου συμπερι­

φοράς της παγκόσμιας ανθρώπινης κοινωνίας, το οποίο, τελικώς, θα εξυπηρε­

τεί τους βασικούς στόχους της, αδιαφορώντας για την ανθρώπινη ευτυχία.

Η παγκοσμιοποίηση αντιπροσωπεύει μία ρήξη, ένα κατώφλι μέσα στην

ιστορία της ανθρωπότητας εμφανίζεται, χωρίς αμφιβολία, να προσφέρει στην

ανθρωπότητα δύο ακραίους δρόμους. Δύο διαζευκτικές ή σωρευτικές εκδοχές :

Πρώτον: η παγκοσμιοποίηση δίνει στους ανθρώπους το συναίσθημα, ότι

βρίσκονται κλεισμένοι μέσα σε μία φυλακή, τη γη. Ενα τέτοιο συναίσθημα

όμως δεν θα μπορούσε παρά να ερεθίζει τους φόβους, τις αποστερήσεις, τους

πολέμους.

Δεύτερον: Είτε η παγκοσμιοποίηση γεννά εμπιστοσύνη μέσα από το σύ­

στημα της ανθρωπότητας, από το σύστημα της παγκοσμιότητας. Σ' αυτή την

περίπτωση εύλογα αναρωτιέται κάποιος, εάν διαγράφεται, έτσι, μία προο­

πτική διοργάνωσης μίας κοινής κυβέρνησης της γης (Ρ .Μ. Defarges, 1997, σελ. 96, 109). ·

Οποια εκδοχή και να δεχθούμε, ως προς τη σημασία της παγκοσμιοποίη­

σης, το βέβαιο είναι, ότι αυτή δεν τελειώνει ούτε τον άνθρωπο ούτε την ιστο­

ρία του. Και αυτό, γιατί η παγκοσμιοποίηση δεν είναι παρά ένα υποπροϊόν της

τεχνικής προόδου και απλώς συμπίπτει, χρονικώς, να πραγματοποιείται τότε

που ο άνθρωπος άρχισε να βυθίζεται μέσα σε δύο άπειρα: Το απείρως μικρό

της ύλης και το απείρως μεγάλο των άστρων (Ρ.Μ. Defarges, 1997, σελ.125)· τότε που ο άνθρωπος αναζητά εναγωνίως την ερμηνευτική του κόσμου και τον

103

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜ . ΜΑΡΔΑΣ, ΕΥθΥΜΙΟΣ 1. ΒΑΛΚΑΝΟΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 8 (2005), 91-106

104

αυτοπροσδιορισμό του στην κοινωνική του πορεία, με κύριο άξονα τη μείωση

της κοινωνικής ανισότητας, της ανεργίας, της εγκληματικότητας και της δια­

φθοράς. (Ζ2)

Βιβλιογραφία.

1. Adda J, La mondialisation de 1' economie (1. Genese, 2. Problemes), ed La decouverte, Paris 1998.

2. Αμίτσης Γ.Ν., Αρχές οργάνωσης και λειτουργίας του συστήματος κοινωνι­κής πρόνοιας, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2001.

3. Αναστάσιος, Αρχιεπίσκοπος της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας της Αλβανίας, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα, 2001.

4. Barbier J.-C. Et Theret Β. , Le nouveau systeme fanςais de protection sociale, edit La Decouverte, Paris 2004.

5. Bonnici Β., La politique de sante en france, edit P.U.F., Paris 2003.

6. Borgetto Μ., Lafore R., Droit de !' aide et de !' action socials, edit Montchrestien, Paris 1996.

7. Brzezinski Β., Η μεγάλη σκακιέρα. Η αμερικανική υπεροχή και οι γεωστρα­τηγικέςτης επιταγές, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1998.

8. Cassen Β., Δημοκρατικός έλεγχος και παγκοσμιοποίηση, Le monde diplomatique - Σενάρια για την παγκοσμιοποίηση, Τεύχος 13, σελ. 96-97, 1998.

9. CEPII L' economie Mondiale 1998, ed. La Decouverte, Paris, 1997.

(22) Στην Ελλάδα, τα τρία ως άνω πρώτα κοινωνικά μεγέθη εμφάνιζαν, για το έτος 2001, την εξής εικόνα: Το 10% των πιο πτωχών ελλήνων αντιστοιχούσε στο 3% των Ακαθ. Εγχ. Προϊ­όντος, ενώ το 10% των πιο πλουσίων αντιστοιχούσε στο 30% των Α.Εγχ.Προϊόντος. Η

ανεργία ανερχόταν στο 12% του εργατικού δυναμικού (των απασχολήσιμων), ενώ στον κό­σμο, στο τέλος του 2003 οι άνεργοι ανερχόταν σε 180 εκατ. Ο αριθμός των δραστών για αν­

θρωποκτονίες ήταν 350, εκ των οποίων 185 έλληνες και 165 Αλβανοί. Παρατηρούμε, ότι,

ενώ οι Αλβανοί αποτελούν το 5% του πληθυσμού της Ελλάδας (περίπου), ο αριθμός των δραστών που διαπράττουν ανθρωποκτονίες υπερβαίνει το 47%. Ειδικώς, ως προς το σύνο­λο των σοβαρότερων διαπραχθέντων εγκλημάτων, yια το έτος 1998, το σύνολο των δραστών ήταν 7297, από τους οποίους 5105 ήταν Έλληνες και 2192 Αλβανοί. Οι Αλβανοί αντιπρο­

σώπευαν το 30% των δραστών , ενώ οι Έλληνες το 70%. Στα εγκλήματα αυτά περιλαμβά­νονται οι ανθρωποκτονίες, οι κλοπές - διαρρήξεις, οι κλοπές τροχοφόρων, οι ληστείες και

η σεξουαλική εκμετάλλευση (Υπουργείο Δημοσίας Τάξης, εφημερίδα Καθημερινή , 7-4-2002 και έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας, 20-01-2003). Ως προς το τέταρτο θέ­μα της διαφθοράς, για το έτος 2002, η Ελλάδα κατείχε την πρώτη αρνητική θέση στην Ε.Ε.,

και την 40η στον κόσμο (Eurostat, January 2003). Ειδικότερα, στην Ελλάδα η παράνομη

πορνεία αφορούσε (Ιούνιος 2003) 75.000 γυναίκες και παιδιά θύματα εξαναγκαστικής πορ­νείας. Επίσης το 2002, παρεπέμφθησαν ή καταδικάσθηκαν 95 υπάλληλοι Εφοριών και Τε­λωνείων ως ενεχόμενοι σε περιπτώσεις διαφθοράς (Υπουργείο Δημόσιας Τάξης, 2003).

GEORGE ΟΙΜ. MARDAS, EFTHIMIOS VALKANOS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 8 (2005), 91-106

10. Cruchant L., La qualite socials, edit P.U.F., Paris 2004.

11. Defarges Ρ.Μ., La mondialisation, ed. PUF, Paris, 1997.

12. Desjeux D., Les sciences socials, edit P.U.F., Paris 2004.

13. Διακόπουλος Χ., Παγκοσμιοποίηση και Παιδεία (Η παγκοσμιοποίηση), εκδ. Χ.Ε.Ε.Λ., Αθήνα 2002.

14. Esping - Andersen C., The three worlds of welfare capitalism, Cambridge: Polity, London 1990.

15. Giddens Α., Beyond left and right. The future of radical politics, Polity, London 1994.

16. Κάππος Κ., Ευρωπαϊκή Ένωση εναντίον των Ευρωπαϊκών λαών, εκδ. Αλ­φειός, Αθήνα 1994.

17. Κατρούγκαλος Γ.Σ., Το κοινωνικό κράτος της μεταβιομηχανικής εποχής, εκδ. ΑΝ. Σάκκουλα, Αθήνα 1998.

18. Κατσέλη Λ.Τ. (επιμέλεια), Για μία Ευρώπη των κοινωνικών δικαιωμάτων, Βιβλιοθήκη Δημόσιου Διαλόγου για την Εθνική Στρατηγική, Νο 7, Εκδ. Πα­παζήση, Αθήνα 1998.

19. Κόκκινος Θ.Τ., Οικονομικός Δομολειτουργισμός - Ενοποίηση της Ευρώ­

πης και Παγκοσμιοποίηση της Οικονομίας, Αθήνα 1997.

20. Κρεμαλής Κ., Το δικαίωμα του ατόμου για κοινωνική πρόνοια, Αθήνα 1991.

21. Lallement Μ., Sociologie des relations protesionnelles, ed. La Decouverte, Paris 1996.

22. Λάμπος Κ., Παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου ή οικουμενισμός της εργα­σίας; Οικονομικά Χρονικά, Δεκέμβριος 2001 - Ιανουάριος 2002, σελ. 52-53.

23. Lee Κ., Η παγκοσμιοποίηση και η ουσία της: Τί είναι παλαιό και τι νέο, Δέ­κατο τέταρτο Διεθνές Σεμινάριο Φιλοσοφίας, Εισήγηση, σελ. 8-12, 2002.

24. Lepesant G., L' Europe et les detis de la mondialisation, L' etat du Monde, p.p. 41-45, Paris 2002.

25. L' etat du Monde, Annuaire economique geopolitique mondial, 2004, La Decouverte, Paris 2003.

26. Majnoni d' Intignano Β., Sante et economie en Europe, edit. P.U.F., Paris 2001.

27. Mestre - Lafay F., L' O.N.U., ed. P.U.F., Paris 2003.

28. Midgley J., Social welfareinn Global Context, Stage, London 1997.

29. Mishra R., Globalization and the Welfare State, Edward Elgar -Cheltenham, U.Κ. 1999.

105

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜ. ΜΑΡΔΑΣ, ΕΥθΥΜΙΟΣ 1. ΒΑΛΚΑΝΟΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 8 (2005), 91-106

106

30. Μούσης Ν., Η κοινωνική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκδ. Παπα­

ζήση, Αθήνα 2002.

31. Ντραϊκωρς Ρ., Κοινωνική ισοτιμία, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1973.

32. Offe C., Contradictions of the Welfare State, Cambridge, ΜΙΤ Press, 1984.

33. Παναγόπουλος Α., Νέα Τάξη πραγμάτων και Παγκοσμιοποίηση, Περιοδι­

κό Άρδην, τεύχος 33, σελ. 14, 2002.

34. Redor D., Les economies d' Europe de !' Est, ed. Seul, Paris 1997.

35. Rimlinger G., Weifare Policy and lndustrialisation in Europe, North America and Russia, New York: Niley, 1971.

36. Σακελλαρόπουλος Θ. , Η μεταρρύθμιση του Κοινωνικού Κράτους, τόμος

Α' , εκδ. Κριτική , Αθήνα 1999.

37. Σακελλαρόπουλος Θ., Υπερεθνικές Κοινωνικές Πολιτικές την Εποχή της Παγκοσμιοποίησης, εκδ . Κριτικής, Αθήνα 2001.

38. Stiglitz J., American type protectionism, Project Syndicate, April 2002, p. 2.

39. Teulon F., Chronologie de !' economie mondiale, ed. Seuil (Memo), Paris 1996.

40. Titmus R., Social Policy: Απ Introduction. London: Panten Books, 1974.

41. Τόλης Ε.Δ. και Τόλης Α.Δ.: Παγκοσμιοδυναμική, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα.

42. United Nations, Τα Ηνωμένα Έθνη, ed. D.P.I., Αθήνα 1998.

43. Vergera F., Tableau de bord 2000-2001 de !' economie mondiale -Diνergences d' analyse, L' etat du monde 2002, ed. La Decouverte, Paris 2001.

44. Φίλιας Β., Η νέα τάξη πραγμάτων και η παγίδα της παγκοσμιοποίησης, πε­ριοδικό NEMECIS, Δεκέμβριος 1999, σελ. 12.

45. Foucher Μ., L' experience geopolitique de !' Europe unie peut contribuer iΊ "civiliser" la mondialisation, ed. La Decouverte, L' etat du Monde, p.p. 32-35, Paris 1997.

46. Χολέβας Κ., Παγκοσμιοποίηση και Παιδεία (Ελληνικό έθνος και Παγκο­σμιοποίηση), εκδ. Χ.Ε.Ε.Λ., Αθήνα 2002.

47. Χριστοδουλίδης Θ.Α., Εισαγωγή εις την γενικήν θεωρίαν των διεθνών ορ­

γανισμών, Αθήνα 1976.

48. Zanten Α. van, Les politiques D' education, edit P.U.F., Paris 2004.