AΦΙΕΡΩΜΑ

Federalizing the E.U.

ΤΟΝΥ BLAIR

Πρακτικός Κώδικας Διαβούλευσης

CITTADINANZA ATTIVA

European Patients’ Rights Day

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 63 • 4ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2006

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 3

EΥΡΩΠΑΪΚΗ EΚΦΡΑΣΗ Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο Υ Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Υ

ΕτΟς ΙδΡυςης: 1989 • ISSN: 1105-8137 • 5 ΕΥΡΩ • ΧΡΟΝΟΣ 17 • ΤΕΥΧΟΣ 65 • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2007

ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ:"ΕυΡΩΠΑΪΚη ΚΟΙΝΩΝΙ-Α-ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΕΚΦΡΑΣΗ-

ΘΕςΜΟΙ", Μη Κερδοσκοπικό Σωματείο

Ομήρου 54 - Αθήνα - 106 72Τηλ.: +30 210 3643224Fax: +30 210 3646953

E-mail: ekfrasi@ekfrasi.grhttp://www.ekfrasi.gr

ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ: 1413

ΕΚΔΟΤΗΣ- ΥΠΕΥΘΥΝΟΣςυΜΦΩΝΑ ΜΕ τΟ ΝΟΜΟ:

Νίκος Γιαννής

ΑΡΧΙςυΝτΑΞΙΑ:Σταματίνα Ξεφτέρη

δΙΕυΘυΝςη:Κατερίνα Ανδρωνά

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ: Χρίστος Αλεξόπουλος,

Μαρία Αθηνά Βούλγαρη, Βασιλική Καραγιαννάκου,

Ναταλία Καρέλα, Σταύρος Κούρταλης,

Στέργιος Μπαμπανάσης,Λίνα Παπαδοπούλου,

Σπύρος Παππάς, Έφη Στεφοπούλου,

Δημήτρης Χρυσοχόου, Patrizia Tiraboschi,

Melody Ross

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ:Εκδόσεις: «ΗΛΙΑΙΑ»

ΔΗΜ. ΣΧΕΣΕΙΣ:iForce Επικοινωνίες Α.Ε.

Terra governance ή terra incognita? 4 ..........................................................................................5Του Νίκου Γιαννή

ΜΚΟ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ

«Εθελοντών Κοινωνία» 4 ................................................................................................................6ομιλίες Δ.Αβραμόπουλου, Σ.Συρμόγλου και Ν.ΓιαννήEuropean Patients’ Rights Day 4 .................................................................................................13Της Σταματίνα Ξεφτέρη

ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ – ΠΟΛΙΤΩΝ

Η Συμβουλευτική και ο Πρακτικός Συμβουλευτικός Κώδικας, Τόνι Μπλέρ 4 ...............16Μετάφραση: Ναταλία ΚαρέλαΜΚΟ και Σύνταγμα 4 ...................................................................................................21Του Δημήτρη Τσάτσου

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: FEDERALIZING THE EUΣυμπεράσματα από το συνέδριο του ΕΚΕΜ με θέμα: 4«Federalizing the EU: why do it?” ............................................................................24The Swiss model: A bonanza for E.U. studies 4 ...........................................................29

ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

The value of European Citizenship 4 ...........................................................................32Της Βασιλικής ΚαραγιαννάκουΣύγκριση ορισμένων χαρακτηριστικών της Βουλγαρίας, Ρουμανίας και Ουγγαρίας 4 34 Του Στέργιου ΜπαμπανάσηΕυρώπη ή Βαρβαρότητα 4 ............................................................................................38Της Λίνας ΠαπαδοπούλουRevisiting Europe’s Polity-hood 4 ................................................................................40Του Δημήτρη Χρυσοχόου

ΠΟΛΙΤΕΙΑ-ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Πολιτικό Σύστημα και Δημόσια Διοίκηση 4 ................................................................42Του Χρίστου Σ. ΑλεξόπουλουKοινωνική Προστασία 4 ...............................................................................................44Robert Castel. Μετάφραση: Ρέα Παπανικολάου - ΦραγκίσταΠροβληματική επάνω στη βία μέσα από την ψυχοδυναμική θεώρηση 4 .....................46Της Μαρίας - Αθηνάς Βούλγαρη

ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ

Τα Νέα της Έκφρασης 4 ...............................................................................................48Περιήγηση στο Διαδίκτυο 4 .............................................................................................

4

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

c o N T E N T S

EvRoPaIkI EkFRaSSI q u a R T E R l y E D I T I o N o N E u R o P E a N I S S u E SFirst Published: 1989 • ISSN: 1105-8137 • EuRo 5 • yEaR 17 • vol. 65 • aPRIl - May - JuNE 2007

PRoPRIEToR - EDITIoN:"European Society, Politics, Ex-

pression, Institutions", non Profit Making company

54 omirou St., athens 106 72Tel.: +30 210 3643224Fax: +30 210 3646953

E-mail: ekfrasi@ekfrasi.grhttp://www.ekfrasi.gr

EDIToR - PuBlISHER By laW:Nicos yannis

PuBlISHING DIREcToR:Stamatina Xefteri

DIREcTIoN:katerina androna

coNTRIBuToRS in this issue:

christos alexopoulos, Maria athina voulgari,

vassiliki karagiannakou, Theodoros karaoulanis,

Natalia karela, Stavros kourtalis,

Stergios Mpampanasis,lina Papadopoulou,

Spyros Pappas, Efi Stefopoulou,

Dimitris chryssochoou, Patrizia Tiraboschi,

Melody Ross

TEcHNIcal aDvISoR:Hilieha

PuBlIc RElaTIoNSiForce Epikinonies Sa

Terra governance ή terra incognita? 4 ..........................................................................................5Nicos Yannis

NGO AND HEALTH

"Volunteers' Society", speeches of D. Avramopoulos, S. Sirmoglou and N. Yannis 4 ...6European Patients's Rights Day 4 ................................................................................................13Stamatina Xefteri

CONSULTATION BETWEEN GOVERNMENTS AND CITIZENS

The code of Practice on consultation,Tony Blair 4 ................................................................16Translation Natalia KarelaNgo and the Constitution 4 ..........................................................................................................21Dimitrios Tsatsos

AN ATTRIBUTE TO THE "FEDERALIZING OF THE EU"

Conclusions of the conference of EKEM on "Federalizing of the EU" 4 ....................... 24

TALKING ABOUT EUROPE

The value of European Citizenship 4 ........................................................................................32Vassiliki KaagiannaComparison of certain characteristics between Bulgary, Hungary and Rumania 4 ......34Stergios BabanasisEurope or Savagery 4 ...................................................................................................38Lina PapadopoulouRevisiting Europe's Polity-hood.. 4 ..............................................................................40Dimitris Chryssochoou

STATE - SOCIETY

Political system and Public administration 4 ...........................................................................42Christos S. AlexopoulosSocial protection 4 .........................................................................................................................44Robert Castel. Transl. Rea Papanikolaou - FragistaQuestioning on violence through psychodynamic theory 4 .........................................46Maria - Athina Voulgari

PERMANENT COLUMNES

European Expression news 4 ........................................................................................48Surfing in the Internet 4 ....................................................................................................

Ε Κ δ Ο τ Ι Κ Ο ς η Μ Ε Ι Ω Μ Α 5

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

????????????????

Καταρχήν να συνειδητοποιήσουμε τη νέα πραγματικότητα: όλοι οι άνθρωποι και όλες οι κοινω

“Η ελληνική συνεισφορά στη νέα

οικουμενικότητα, η στηριγμένη στην

κλασσική παράδοση και όχι μόνον, είναι το διακύβευμα της γενιάς μας, με στόχο όχι μόνον

μια ισχυρή Ελλάδα αλλά και έναν κόσμο

αναπροσανατολισμένο περισσότερο προς τις ανθρωπιστικές αξίες,

την άμεση δημοκρατία και την αρμονία του

συνόλου.”

Μ Κ Ο Κ Α Ι Υ Γ Ε Ι Α6

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

ςε µία παγκόσµια και ιδιαίτερα απαιτητι-κή εποχή τα έθνη που κατακτούν το µέλλον είναι αυτά που απε-λευθερώνουν, αξιο-

ποιούν και επιβραβεύουν την συµµε-τοχή των πολιτών τους. Η εθελοντι-κή συµµετοχή µαθαίνει τους πολί-τες να διεκδικούν τα δικαιώµατά τους στη ζωή. Τις κοινωνίες, τις ωθεί να εί-ναι πιο δίκαιες και ανεκτικές. Τα κρά-τη να έχουν αυτοπεποίθηση και να δι-εκδικούν αυτό που τους αξίζει από την ιστορία. Δεν πρέπει να ξεχνάµε ποτέ πως, ό, τι έχουµε πετύχει ως έθνος, ως κοινωνία, ως οργανωµένη πολιτεία, το οφείλουµε στην ελεύθερη, αυθόρµητη και ενεργητική συµµετοχή του ελλη-νικού λαού. Του ελληνικού λαού, που προσέφερε απλόχερα στον συνάνθρω-πο, αγωνίστηκε χωρίς φόβο για τα πι-στεύω του, προασπίστηκε πάντα πρώ-τος τις οικουµενικές αξίες. Με αυτό το κύµα αυθορµητισµού, πίστης και εν-θουσιασµού αγγίξαµε πολλές φορές το θαύµα και κερδίσαµε τις προκλή-σεις των καιρών. Όταν ξεχάσαµε την ταυτότητά µας, που δεν είναι άλλη από την ελευθερία που φέρνει η συµµετο-χή, τότε εγκλωβιστήκαµε στη µιζέρια, την άρνηση, και στους στόχους των µειωµένων προσδοκιών. Σε µία πα-γκόσµια και ιδιαίτερα ανταγωνιστική εποχή, χρειαζόµαστε την κοινωνία της εθελοντικής συµµετοχής.

Χρειαζόµαστε την Εθελοντών Κοι-νωνία.

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΗΜΕΡΑ

Στις αρχές του 21ου αιώνα, η δρά-ση της ενεργής κοινωνίας των πολιτών έχει ξεπεράσει εδώ και πολύ καιρό τα στενά όρια της φιλανθρωπίας. Ο εθε-λοντισµός και η δράση της κοινωνίας των πολιτών είναι η άλλη παγκοσµι-οποίηση. Είναι η πολιτική απάντηση στην άναρχη και απρόσωπη ανάπτυ-ξη των δυνάµεων της παγκόσµιας αγοράς. Είναι ένα κίνηµα αξιών που αγωνίζεται σε κάθε γωνιά του κόσµου µας, για την ειρήνη, τη δηµοκρατία, τη βιώσιµη ανάπτυξη και την κοινωνική δικαιοσύνη. Ένα κίνηµα, που οικοδοµεί καθηµερινά γέφυρες συνεργασίας µε-ταξύ των λαών και επηρεάζει άµεσα την εξέλιξη των διεθνών σχέσεων.

Ο παγκόσµιος εθελοντισµός έχει όµως και µία βαθύτατα παιδευτική και παραγωγική διάσταση. Είναι σχολείο για τη δηµοκρατία.

Λίκνο δηµιουργικότητας για τον πολιτισµό και την καινοτοµία στην επι-στήµη και την τεχνολογία. Συµβάλλει στην εκπαίδευση και την κατάρτιση των νέων. Προστατεύει τη δηµόσια υγεία. Φέρνει τις γενιές και τις γειτο-νιές αυτού του κόσµου πιο κοντά.

Η ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΡΑΞΗ

Η κυβέρνησή µας, ανταποκρινόµε-νη στις προκλήσεις της εποχής µας και στη δυναµική που αναπτύσσει το σύγ-χρονο εθελοντικό κίνηµα, δηµιούργη-σε για πρώτη φορά τις βάσεις για µία εθνική πολιτική για τον εθελοντισµό. Σε συνέπεια µε τις προγραµµατικές

µας δεσµεύσεις και µε προσωπική πρωτοβουλία του Κώστα Καραµανλή η κυβέρνησή µας θεµελίωσε το «Έργο Πολιτών», που αποτελεί έναν φορέα, που εργάζεται για την ανάπτυξη του εθελοντισµού στη χώρα µας. Με αυτό τον τρόπο, η Ελλάδα, µία χώρα µε ιστορική παράδοση στον εθελοντισµό, απέκτησε ένα σύγχρονο και πολύτιµο όργανο για τον συντονισµό του βήµα-τος της πολιτείας µε τις δράσεις της κοινωνίας των πολιτών.

Το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνι-κής Αλληλεγγύης σήµερα κάνει ένα ακόµα βήµα προς αυτή την κατεύθυν-ση. Σήµερα ιδρύουµε και θεµελιώνουµε µε τη συµµετοχή όλων των πολιτών την «Εθελοντών Κοινωνία».

ΓΙΑΤΙ ΙΔΡΥΟΥΜΕ ΤΗΝ «ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ»

Η «Εθελοντών Κοινωνία» δεν είναι απλώς ένας φορέας που έρχεται για να πλαισιώσει τον µακρύ κατάλογο των οργανισµών και των φορέων του ευ-ρύτερου δηµοσίου τοµέα. Η ίδρυση της «Εθελοντών Κοινωνίας» αποτελεί στρατηγική επιλογή της πολιτικής µας στην υγεία και την κοινωνική αλλη-λεγγύη, µε στόχο την προσφορά κα-λύτερων κοινωνικών υπηρεσιών στους Έλληνες πολίτες. Και αυτό πρέπει να το τονίσουµε µε τον πιο αποφασιστι-κό τρόπο. Η οργανωµένη συνεργασία της πολιτείας µε τον εθελοντικό τοµέα οδηγεί αναπόφευκτα σε πιο ποιοτικές και καινοτόµες υπηρεσίες.

Μαζί πολιτεία και εθελοντές µπο-ρούµε:

ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑOΜΙΛΙΑ ΔΗΜΗΤΡΗ ΑΒΡΑΜΟΠΟΥΛΟΥΥπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης

Μ Κ Ο Κ Α Ι Υ Γ Ε Ι Α 7

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

• Να αλλάξουµε το πρόσωπο των δηµόσιων νοσοκοµείων της χώρας µας. Να συµβάλλουµε έτσι, ώστε οι υγειονοµικές υπηρεσίες που προσφέ-ρουµε στους πολίτες αυτής της χώρας να γίνουν πιο ανθρώπινες, πιο αποτε-λεσµατικές.

• Να κατοχυρώσουµε την πιο γρή-γορη ανταπόκριση των κοινωνικών υπηρεσιών του κράτους, στις ανάγκες των πολιτών.

• Να αξιοποιήσουµε πολύτιµους ανθρώπινους και οικονοµικούς πό-ρους, που τόσο πολύ έχει ανάγκη το δηµόσιο σύστηµα υγείας και κοινωνι-κής φροντίδας. Ιδρύοντας την «Εθε-λοντών Κοινωνία», συµβάλλουµε µε αποφασιστικό τρόπο στην επανίδρυση του κράτους και στην ανάπτυξη ενός αληθινά συµµετοχικού µοντέλου δια-κυβέρνησης.

Με τη δηµιουργία του νέου φο-ρέα:

• Αναγνωρίζουµε, ότι ο εθελο-ντισµός αποτελεί πλέον τον τρίτο τοµέα παροχής υπηρεσιών µετά το δηµόσιο και τον ιδιωτικό.

• Ανοίγουµε τις πόρτες του κρά-τους στις Μη-Κυβερνητικές Οργανώ-σεις για να σχεδιάσουµε από κοινού την πολιτική, να έχουµε ένα σταθερό και θεσµοθετηµένο πλαίσιο δηµόσιας διαβούλευσης.

• Συµβάλλουµε έτσι, ώστε ο πολι-τισµός της υγείας και της πρόληψης να γίνει τρόπος συνείδησης και συνεί-δηση για όλες τις Ελληνίδες και όλους τους Έλληνες.

Και σε αυτό το σηµείο, θα µου επι-τρέψετε να κάνω µία ιδιαίτερη αναφο-ρά. Ιδίως για το ζήτηµα της καλλιέρ-γειας της εθελοντικής συνείδησης. Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Οµοσπον-δία Εθελοντικών Μη-Κυβερνητικών Οργανώσεων για το πολύτιµο έργο που έχει επιτελέσει µέχρι τώρα, στο ζήτηµα της προβολής των εθελοντι-κών αξιών.

Και βέβαια το Έργο Πολιτών, και πολλές άλλες Οργανώσεις, που µας βοηθούν και στηρίζουν αυτή τη

πρωτοβουλία. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω την Καµπάνια των Μη-Κυβερνητικών Οργανώσεων για την αναθεώρηση του Συντάγµατος. Οι απόψεις τους και οι προβληµατισµοί τους έχουν δηµιουργήσει ένα γόνιµο πεδίο διαλόγου για την θεσµική σχέ-ση της πολιτείας µε τον εθελοντικό τοµέα.

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ «ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ»

Η αποστολή του Οργανισµού Εθε-λοντών Κοινωνία είναι η προσφορά υπηρεσιών στις Μη-Κυβερνητικές Ορ-γανώσεις της υγείας και της κοινωνικής φροντίδας, καθώς και η καλλιέργεια εθελοντικού πολιτισµού. Με σεβασµό πάντα στην πιο σηµαντική αρχή που πρέπει να διέπει τις σχέσεις του κρά-τους και των Μη-Κυβερνητικών Οργα-νώσεων. Με σεβασµό, στο αναφαίρετο δικαίωµα των Μη- Κυβερνητικών Ορ-γανώσεων να αυτορυθµίζουν τον τρό-πο λειτουργίας τους. Στην εποχή µας, οφείλουµε όλοι να αναγνωρίσουµε, ότι είναι υποχρέωση της πολιτείας η δηµι-ουργία ενός ισχυρού και ανεξάρτητου εθελοντικού τοµέα.

Προσφέροντας υπηρεσίες στις Μη-Κυβερνητικές Οργανώσεις, ο Οργα-νισµός Εθελοντών Κοινωνία θέτει ως στρατηγικό του στόχο την εύρεση επι-πρόσθετων οικονοµικών πόρων από την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και την Ευρωπαϊκή Ένωση για συγκεκριµένες δράσεις του εθελοντικού τοµέα. Προ-

σφέροντας υπηρεσίες στον εθελοντικό τοµέα σηµαίνει, ότι αντιλαµβανόµα-στε ως υποχρέωση του κοινωνικού κράτους, να συµβάλλει µε όλες του τις δυνάµεις έτσι ώστε να προσελκύ-σουµε νέους εθελοντές και να τροφο-δοτήσουµε τις Μη-Κυβερνητικές Ορ-γανώσεις µε νέο αίµα.

Προσφέροντας υπηρεσίες στο εθελοντικό κίνηµα σηµαίνει, ότι είναι υποχρέωση της πολιτείας να προε-τοιµάσει το νοµοθετικό έδαφος για να απογειώσουµε την προοπτική του εθε-λοντισµού και να συµβάλλουµε άµεσα στην καθηµερινή λειτουργία των εθε-λοντικών οργανώσεων. Προσφέροντας τέλος υπηρεσίες στον εθελοντικό χώρο σηµαίνει, ότι διαµορφώνουµε όλοι µαζί ένα σύγχρονο σχέδιο δράσης για την πιστοποίηση των Μη-Κυβερνητικών οργανώσεων που επιθυµούν να συµµε-τάσχουν στο νέο φορέα. Η εποχή της αδιαφάνειας και της κατασπατάλη-σης του δηµόσιου χρήµατος τελειώνει εδώ. Και αυτή είναι µία ανεκτίµητη υπηρεσία στις Οργανώσεις και στους εθελοντές, που χρόνια τώρα παρέχουν κοινωνικό έργο µε προσωπικές θυσίες. Από τη Δευτέρα, ξεκινάµε όλοι µαζί τη δηµόσια διαβούλευση για το ζήτηµα της πιστοποίησης, για το θεσµικό πλαίσιο, για τις επιµέρους δράσεις της Εθελοντών Κοινωνίας. Δέσµευσή µας είναι, ότι στις αρχές Σεπτεµβρίου νέοι άνθρωποι µε όρεξη για δουλειά και µε γνώση στον εθελοντικό τοµέα θα βρί-σκονται στις θέσεις τους για να υλο-ποιήσουν το πρόγραµµα δράσης του νέου φορέα.

Στην «Εθελοντών Κοινωνία» ανή-κουν όλοι. Δεν περισσεύει κανείς. Τα πολιτικά χρώµατα είναι αδιάφορα. Τα µικρά συµφέροντα και οι µίζερες λογι-κές είναι µακριά από εµάς. Μοναδικό µέτρο των προσπαθειών µας είναι ένα καλύτερο κοινωνικό κράτος. Ένα κοι-νωνικό κράτος, που στηρίζεται στην συµµετοχή και στην συνευθύνη. Μία πολιτεία που αναγνωρίζει, σέβεται και τιµά τις θυσίες και τις κατακτήσεις των πολιτών της.

“Ο παγκόσµιος εθελοντισµός έχει

όµως και µία βαθύτατα παιδευτική και

παραγωγική διάσταση. Είναι σχολείο για τη δηµοκρατία. ”

Μ Κ Ο Κ Α Ι Υ Γ Ε Ι Α8

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Θα αναφερθώ σε μια αληθινή και πολύ δι-δακτική ιστορία, που μου διηγήθηκε μια φίλη νηπιαγωγός. Η

ιστορία διαδραματίσθηκε στην τάξη της την περίοδο πριν από τα περα-σμένα Χριστούγεννα. Η φίλη μου, αφού αφηγήθηκε στα παιδιά ιστορίες-αποσπάσματα από τις εφημερίδες (το θέμα με αγγίζει γιατί δεν θέλω ποτέ να λησμονώ την ιδιότητά μου ως δημοσιο-γράφου) αφού λοιπόν συ-ζήτησαν, θα λέγαμε, για τα διάφορα θέματα της επι-καιρότητος, έτσι βέβαια που να γίνεται κατανοητό για την ηλικία τους, συμ-φώνησε με τα παιδιά να φτιάξουν την Εφημερίδα της τάξης που θα την εξέ-διδαν κάθε μέρα, αναρ-τώντας την στον τοίχο, με ειδήσεις, που θα επέλεγαν τα ίδια τα παιδιά. Ακολού-θησε η σύσκεψη των συ-ντακτών που υποχρεωτι-κά προηγείται της εκδόσε-ως. Η λιλιπούτεια συντα-κτική ομάδα άρχισε να προτείνει θέματα και πε-ριττό να σας πω ότι λιμοί, καταποντισμοί, σκοτωμοί και πάσης άλλης φύσεως καταστροφές και θεομη-νίες, άρχισαν να κελαρύ-ζουν στα μικρά στοματά-κια, που διεκδικούσαν με το χέρι υψωμένο το δικό τους να γίνει πρώτο θέμα. Η δασκάλα, προβλημα-τισμένη, τους ζήτησε να

σκεφθούν μήπως θα μπορούσαν και άλλα θέματα να γραφτούν στην εφη-μερίδα, χωρίς αυτά να είναι σκοτωμοί και δυστυχήματα και άλλα τέτοια φο-βερά, από αυτά που εξάπτουν τη φα-ντασία των παιδιών. Τότε ένα αγορά-κι πρότεινε να γράψουν ότι «στόλι-σαν το Χριστουγεννιάτικο δέντρο!» Η φίλη μου χάρηκε –για να μην πω ότι ενθουσιάστηκε. Αποδέχθηκε αμέσως την πρόταση και ζήτησε από τον εκ-κολαπτόμενο δημοσιογράφο να συνε-

χίσει το ρεπορτάζ, για να μη δημοσι-ευθεί η είδηση έτσι ξερή, σαν ξύλινος τίτλος, όπως λέμε στη δημοσιογραφι-κή γλώσσα εμείς οι παλιότεροι. Το παι-δάκι συνέχισε λέγοντας: «Ο μπαμπάς μου, λοιπόν, έβαλε τα λαμπάκια στην πρίζα, ανέβηκε στο δέντρο και έπαθε ηλεκτροπληξία!».

Είναι μια σκληρή αλήθεια –τη γνωρίζουν ακόμη και τα παιδιά του νηπιαγωγείου- ότι το δυσάρεστο έχει μια δύναμη τέτοια που παραμερίζει με

μεγάλη ευκολία το ευχάρι-στο και το ελπιδοφόρο στο κυνήγι του δημοσιογράφου για την είδηση. Το γιατί εί-ναι σίγουρα μια άλλη ιστο-ρία…

Εκείνο, ωστόσο, που έχει σημασία είναι ότι το μεγά-λο και ελπιδοφόρο έργο του εθελοντισμού στην Ελλάδα, ένα έργο που έθαλλε και ανθούσε ερήμην του Τύπου, τις περισσότερες φορές χω-ρίς ούτε καν μια μνεία και κάποτε με κάποιες απο-σπασματικές αναφορές σε κάποιες δράσεις και κά-ποιες Οργανώσεις, είναι με μια αδρή περιγραφή απ’ ό,τι κληρονόμησε το Έργο Πολιτών με την ίδρυσή του ως πεδίο και ζωτικό χώρο. Η Κοινωνία Πολιτών στη Ζώνη του Λυκόφωτος, ή και στο σκοτάδι ακόμη, στο πίσω το δωμάτιο έκανε αθόρυβα τη δουλειά της, κι έκλεινε τρύπες με πίστη στις αρχές της, με αφοσίωση, με ίδια μέσα, ακόμη και με το

Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ «ΕΡΓΟΥ ΠΟΛΙΤΩΝ» ΟΜΙΛΙΑ Δρ. ΣΤΕΛΙΟΥ ΣΥΡΜΟΓΛΟΥΠροέδρου & Διευθύνοντος Συμβούλου ΕΡΓΟΥ ΠΟΛΙΤΩΝ

Μ Κ Ο Κ Α Ι Υ Γ Ε Ι Α 9

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

ίδιο της το αίμα, φίλοι αιμοδότες. Χιλιάδες επισκέπτες της Έκθεσης

«Κλικ στον Εθελοντισμό», που εγκαι-νιάσαμε στο Μετρό του Συντάγματος, με προοπτική πανελλήνιας περιήγη-σης σε ορίζοντα διετίας, μας δήλωναν την έκπληξή τους για το έργο, που προέκυπτε από τα εκθέματα –ανάμε-σά τους συγκλονιστικές φωτογραφίες από ένα εντελώς ξεχασμένο παρελθόν, αλλά και ένα εντυπωσιακό παρόν. Δεν γνώριζαν, μας έλεγαν, δεν είχαν ιδέα, δεν είχαν ακούσει τίποτε…

Σε αυτή τη Ζώνη του Λυκόφωτος, όμως, βασίλευε ο αλτρουισμός, η αλ-ληλεγγύη, «αδελφός υπό αδελφού τι-νός βοηθούμενος, ως πόλις οχυρά και υψηλή, ισχύει δε, ώσπερ τεθεμελιωμέ-νον βασίλειον», κατά τα λόγια του σο-φού Σολομώντος. Αλλά βασίλευε και η ασάφεια, η κοινωνική και κρατική αγνωμοσύνη, οι υπόγειες διαδρομές και η καχυποψία.

Έτσι, τις πρώτες μέρες λειτουργίας του Έργου Πολιτών, πριν από ενάμιση χρόνο, οι επισκέψεις στον Οργανισμό ήσαν διστακτικές και μουδιασμένες. Τι θέλει πάλι το Κράτος; Κι άλλη γραφει-οκρατία; Κι άλλες υποσχέσεις;

Έπρεπε, λοιπόν, να δώσουμε και δώσαμε δυναμικά τη μεγάλη μάχη της αξιοπιστίας και της εμπιστοσύνης. Δοκιμαστήκαμε από τα πρώτα κιόλας αιτήματα. Και ανοιχθήκαμε, με μεγάλη πιστεύω επιτυχία και αυτοπεποίθηση, και στο διεθνή στίβο. Ακούσαμε προ-σεκτικά τις αξιώσεις των Οργανώσεων και δημιουργήσαμε μεγάλες προσδο-κίες με προγράμματα τομής και με πα-ρεμβατική αποφασιστικότητα.

Δεν είναι, όμως, η ώρα να απα-ριθμήσω τι καταφέραμε μέσα στον ενάμιση αυτό χρόνο. Γιατί το τοπίο δεν έχει ακόμη αλλάξει και πολύ. Τα εθελοντικά έργα υποφώσκουν ακό-μη στα ψιλά γράμματα. Θα δώσω ένα απλό και ζωντανό παράδειγμα: Πόσοι γνωρίζουν ότι η ελληνική uNIcEF, της οποίας ο πρόεδρος, ο κ. Λάμπρος Κα-νελλόπουλος τιμήθηκε πριν από λίγες ημέρες με το πρώτο διεθνές βραβείο

μεταξύ όλων των άλλων των ανά τον κόσμο αντιπροσωπειών του Διεθνούς Οργανισμού; Βλέπετε πόση δουλειά απομένει να γίνει;

Σ’ ένα τέτοιο θολό τοπίο, λοιπόν, οφείλουμε να επικροτήσουμε την πρω-τοβουλία του Υπουργού Υγείας, κ. Δη-μήτρη Αβραμόπουλου. Βλέπουμε σε αυτήν μια θεάρεστη συνεπαγωγή του Έργου Πολιτών, με όφελος, όχι μόνον για τις Οργανώσεις, που δραστηριο-ποιούνται στο χώρο του Κοινωνικού Εθελοντισμού, αλλά προς όφελος όλου του κινήματος που διψάει για αναγνώ-ριση και στήριξη από την πλευρά της Πολιτείας. Το Έργο Πολιτών θα είναι στο πλευρό του Υπουργού, καθώς εκείνος δίδει σάρκα και οστά σε μια οραματική πρωτοβουλία του ιδίου του Πρωθυπουργού, όπως τη σηματοδότη-σε για την κοινωνία μας με την ίδρυση και λειτουργία του το Έργο Πολιτών, το οποίο, ως ο εθνικός φορέας, υπε-ρηφανεύεται σήμερα την έμπνευση της εξειδίκευσης της κυβερνητικής πολιτικής υπέρ του Εθελοντισμού και μέσω του στρατηγικής σημασίας Υπουργείου, του καθ’ ύλην αρμόδιου για την Κοινωνική Αλληλεγγύη. Διότι τι ζητούν οι Οργανώσεις από την Πολι-τεία; Αναγνώριση και θεσμικό πλαίσιο. Και μου δίδεται σε αυτό το σημείο η ευκαιρία, απ’ όλο το έργο μας, να κάνω μια σύντομη αναφορά σε δύο σημαντι-κότατες δεσμεύσεις, που αναλάβαμε, ανταποκρινόμενοι στις απαιτήσεις των ιδίων των Οργανώσεων.

Η πρώτη, και την έχουμε ήδη ανα-θέσει στο Επιστημονικό Συμβούλιο του Έργου Πολιτών, αφορά στην εκπόνη-ση, επιτέλους, της δημογραφικής και αναλογιστικής μελέτης για την εθελο-ντική παραγωγή κοινωνικού αγαθού, με την επίγνωση ότι η χώρα μας είναι η μόνη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ανεπτυγμένου κόσμου που αγνοεί στη γλώσσα των αριθμών τα μεγέθη της εγχώριας Κοινωνικής Οι-κονομίας.

Η δεύτερη είναι επίσης προϊόν κο-πιώδους προετοιμασίας του Επιστημο-

νικού Συμβουλίου του Έργου Πολιτών και αφορά στη Χάρτα Κοινωνικής Ευ-θύνης των Οργανώσεων της Κοινω-νίας Πολιτών η οποία κατατείνει και στο διακύβευμα του ισοπολιτειακού χαρακτήρα της Κοινωνίας Πολιτών, μέσα από την αναγνώριση της Κοι-νωνικής Ευθύνης. Το Έργο Πολιτών έχει την υποχρέωση να παραδώσει τη Χάρτα στο δευτεροβάθμιο όργανο των εθελοντικών Οργανώσεων, την Ομοσπονδία Εθελοντικών Μη Κυ-βερνητικών Οργανώσεων Ελλάδος και το Εθνικό Συμβούλιο Οργανώσε-ων Νέων Ελλάδος, ενθαρρύνοντας τους άλλους ομόσπονδους φορείς και θεσμικούς αποδέκτες, που φέρουν τη νομιμοποίηση της αντιπροσωπευτικό-τητας να συμμετάσχουν στη δημόσια διαβούλευση, η οποία θα γεννήσει το τελικό κείμενο αρχών και θα αναδείξει το Φορέα Διαχείρισης της Χάρτας.

Σε τούτο το σημείο θα ήθελα να απευθύνω εξαιρετικές ευχαριστί-ες προς τα μέλη του Επιστημονικού Συμβουλίου του Έργου Πολιτών και συγκεκριμένα:

1) στον Πρόεδρο του καθηγητή Δημήτρη Δημητράκο,

2) στον Α’ Αντιπρόεδρο και Σύμ-βουλο του Πρωθυπουργού καθηγητή Αντώνη Μακρυδημήτρη,

3) στον Β’ Αντιπρόεδρο καθηγητή κ. Σπύρο Βλιάμο,

4) στα μέλη του, τη διακεκριμένη νομικό και επίλεκτο μέλος της Κοινω-νίας Πολιτών κα. Λίλιαν Χρυσοχοϊ-δου-Αργυροπούλου,

5) στον επίσης διακεκριμένο ως μέλος της Κοινωνίας Πολιτών κ. Νίκο Εμπέογλου,

6) βεβαίως στον κ. Νίκο Κανελ-λόπουλο, Πρόεδρο της Ομοσπονδίας Εθελοντικών Μη Κυβερνητικών Ορ-γανώσεων Ελλάδος. Και στον Γεν. Δ/ντή του Οργανισμού συνάδελφο δημο-σιογράφο κ. Σώτο Χρυσαφόπουλο.

7) Για τη δική τους πολύτιμη συνει-σφορά στο έργο του Επιστημονικού Συμβουλίου οφείλω, επίσης, να ευ-χαριστήσω θερμώς τα επίλεκτα μέλη

Μ Κ Ο Κ Α Ι Υ Γ Ε Ι Α10

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

της Κοινωνίας Πολιτών, τον Δρα. Παναγιώτη Κανελλά-κη, ιδρυτή της Greenpeace,

8) στον κ. Διονύση Γου-σέτη της Διεθνούς Αμνη-στίας,

9) στον κ. Νικόλαο Ραϊ-ση, πρόεδρο της Αρχέλων,

10) στον κ. Χρι-στόφορο Κόρακα της access2democracy,

11)στον κ. Κωνσταντίνο Καμπουράκη της act up,

12) στον Αναπληρωτή Συνήγορο του Πολίτη κ. Γιώργο Δίελλα.

Για την εξαιρετική συμ-βολή του στην όλη προσπά-θεια του Έργου Πολιτών θα ήθελα να ευχαριστήσω όλως ιδιαιτέρως με αυτήν την ευκαιρία τον καθηγητή κ. Νίκο Γιαννή, της Ευρω-παϊκής Έκφρασης.

Αλλά η καρδιά μου και το πνεύμα μου είναι αυτή την ώρα και υπήρξε καθ’ όλη τη διάρκεια της μέχρι τούδε θη-τείας μου στο Έργο Πολιτών, προς τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, δεδομένου ότι η Εκκλησία επιτελεί μέγιστο φιλανθρωπικό έργο σε εθελοντική βάση και όλως εξόχως διότι στον Μακαριότατο οφείλω προ-σωπικώς τα νάματα του αισθήματος αλληλεγγύης προς τον συνάνθρω-πο.

Εθελοντική είναι και η ορχήστρα μας. Ένα θερμό ευχαριστώ ανήκει στην Αθηναϊκή Συμφωνική Ορχήστρα Νέων, και τον Διευθυντή Παύλο Σερ-γίου, που ανταποκρίθηκαν στην πρό-σκληση του Έργου Πολιτών.

Ως προς τη Χάρτα τώρα, για να επιστρέψω στο θέμα μας, οφείλω ακόμη να αναφέρω ότι το Έργο Πο-λιτών καλωσορίζει την καλή διάθεση της ΜΚΟ access2democracy να δη-μιουργήσει την αναγκαία ψηφιακή πλατφόρμα, που θα διασφαλίσει την

ευρύτερη και διαφανέστερη δυνατή συμμετοχή στη διαβούλευση, ώστε το τελικό κείμενο να απηχεί την πραγμα-τική και ανόθευτη βούληση των ιδίων των Οργανώσεων, αυτών των ιδίων των μελών της Κοινωνίας Πολιτών, ως ένα ιστορικό, θεμελιακό κείμενο αυτορρύθμισης, χωρίς την παραμικρή έξωθεν παρέμβαση ή την παραμικρή κρυφή σημείωση στην ατζέντα. Το κείμενο που παραδώσαμε, γιατί δεν μας ανήκει πια, είναι ελεύθερο σε κάθε απαλοιφή, προσθήκη ή αναδιατύπω-ση. Ομοίως και για το τεχνικό μέρος της διαβούλευσης και την χρονική πε-ρίοδο που θα διαρκέσει. Το Έργο Πο-λιτών διατηρεί το «παρών» του μόνο ως συνεγγυητής του εγχειρήματος και αρωγός σε κάθε δυσκολία. Πιστεύου-με ότι με τη Χάρτα Κοινωνικής Ευθύ-νης των Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών εγκαινιάζουμε μια νέα, ιστο-ρικής σημασίας εποχή για την Κοινω-νία Πολιτών στη χώρα μας. Η αιγίδα

του νέου Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών υπό την οποία τελεί αυτό το εγ-χείρημά μας, μας επιτρέπει να θεωρούμε ότι με τη Χάρ-τα η ελληνική Κοινωνία Πολιτών διεκδικεί επάξια και τη θέση που της αξίζει, ως σύγχρονης Κοινωνίας Πολιτών με ένδοξο παρελ-θόν και λαμπρό μέλλον στο διεθνές στερέωμα, των συ-νεργασιών και των συνερ-γειών. Υπό αυτό το πρίσμα προσβλέπουμε στα θετικά αποτελέσματα της οργανω-τικής προετοιμασίας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενό-ψει του Έτους Πολιτιστικού Διαλόγου για τη δημιουργία Ενιαίου Ευρωπαϊκού Φορέα Εναρμονισμένης Πρακτικής για την Κοινωνία Πολιτών, με πρωτοβουλία του Έργου Πολιτών.

Ωστόσο, μένουν ακόμη πολλά να γίνουν μέχρι να

κερδίσει η Κοινωνία Πολιτών τη θέση που της αξίζει στην Πρώτη Σελίδα. Γι’ αυτό και εξαγγέλλουμε τη Μεγάλη Εκστρατεία του Έργου Πολιτών για τον Εθελοντισμό στην Πρώτη Σελίδα, με αρωγό και συμπαραστάτη μας την Δημόσια Ραδιοτηλεόραση, την ΕΡΤ. Μαζί μας θα είναι και η Ομοσπονδία Εθελοντικών Μη Κυβερνητικών Ορ-γανώσεων και οι δημοσιογράφοι, τους οποίους εμπιστεύεται η Κοινή Γνώμη. Στόχος μας η ισηγορία και η προβολή του έργου των Εθελοντικών Οργανώ-σεων, ώστε η ελληνική Κοινωνία Πο-λιτών που διαλάμπει «υπό το μόδιον» να βγει στο φως του ήλιου, υπόδειγμα και λαμπρό παράδειγμα για όλους. Για να μπορούμε να πούμε ότι ως Έργο Πολιτών κάναμε το καθήκον μας απέναντι στις αξιώσεις της κοινωνί-ας κατά τις επιταγές της Πολιτείας, η οποία, όπως λέει ο Πλάτων, «τροφή γαρ ανθρώπων εστί, καλή μεν αγα-θών, η δε εναντία κακή».

Μ Κ Ο Κ Α Ι Υ Γ Ε Ι Α 11

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Γράφει στα απομνημο-νεύματα του ο Ηπειρώ-της ευεργέτης Ανδρέας Συγγρός όταν ο Χαρίλα-ος Τρικούπης προσπα-θούσε να τον πείσει να

κατέβει στην πολιτική για να υπηρε-τήσει τη χώρα: “Αλλ’ εγώ τω αντέτα-ξα ότι δια να κάμω τι επί του προκει-μένου, αν ποτέ παρουσιασθεί ανάγκη, δεν είναι χρεία να είμαι εν ενεργεία πο-λιτευόμενος. Εις τούτο μοι απάντησε αυτολεξεί: Απατάσθε. Εν Ελλάδι χω-ρίς να πολιτεύηται τις ουδέν δύναται να πράξει, με όσην και να έχη καλήν θέλησιν. Αν ούτως έχη το πράγμα, τω απεκρίθην, τόσω το χειρότερον δια την Ελλάδα”.

Η ιστορία όμως λέει ότι δεν έχει ού-τως το πράγμα. Η κοινωνία πολιτών είναι παρούσα. Ο βαθύπλουτος Γουό-ρεν Μπάφετ άφησε πρόσφατα το 80% περίπου της περιουσίας του στο ίδρυ-μα του ανταγωνιστή του Μπιλ Γκέιτς. Όταν ρωτήθηκε γιατί το έκανε αυτό αφού έχει παιδιά απάντησε: Θέλω να αφήσω αρκετά χρήματα στα παιδιά μου ώστε να έχουν στη ζωή τους οτιδή-ποτε θελήσουν, αλλά όχι τόσο πολλά ώστε να μην έχουν τίποτε.

Η ελληνική παράδοση των εθνικών ευεργετών βρίσκει συνέχεια σήμερα στο κίνημα των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και της Κοινωνίας Πο-λιτών, που απλώνεται μέρα με τη μέρα σε όλες τις γωνιές της χώρας μας και σε όλα τα μήκη και πλάτη του ορίζοντα,

όπου υπάρχουν προβλήματα σε όλα τα πεδία προσφοράς στο κοινωνικό σύνο-λο, τον άνθρωπο και το περιβάλλον.

Η κοινωνία πολιτών γκρεμίζει το μονοπώλιο των κομμάτων και του κράτους ως προς την παραγωγή πο-λιτικής, τη συμμετοχή στα κοινά και την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. Η κοινωνία πολιτών προσδίδει ποιότη-τα και βάθος στη δημοκρατία, οι ΜΚΟ αποτελούν έκφραση άμεσης δημοκρα-τίας, ιδιωτικοποιούν την αρετή.

Στην Ελλάδα για πρώτη φορά σή-μερα εκατοντάδες ΜΚΟ, με αφορμή την αναθεώρηση του Συντάγματος, επικοινώνησαν, γνωρίσθηκαν, συντο-νίσθηκαν, κινητοποιήθηκαν, οδηγώ-ντας σε μια διακομματική αναγνώριση της ανάγκης μιας συνταγματικής πρό-βλεψης, κάτι που αποτυπώθηκε στην προτεινόμενη αλλαγή του άρθρου 16 το οποίο προέβλεψε την «υποχρέωση του Κράτους για θεσμική κατοχύρω-ση και ενίσχυση του εθελοντισμού». Η επόμενη Βουλή προσβλέπουμε να οριστικοποιήσει αυτήν τη σημαντική αλλαγή, εμπλουτίζοντας την κατά το μέρος της ρητής αναφοράς των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων ή της κοινωνίας πολιτών. Η καμπάνια των οργανώσεων για τη συνταγματική αναθεώρηση, ήταν τόσο συνεκτική ώστε να επιτυγχάνει τους στόχους της, όσο και τόσο χαλαρή ώστε να έχει επιτύχει μέχρι στιγμής τη μέγιστη χωρητικότητα οργανώσεων, προσηλω-μένη δηλαδή στο έργο και όχι στην αυ-

τοπροβολή, ούτε τη δημιουργία νέων δομών με τις συνεπαγόμενες παθογέ-νειες εκλογικών – αντιπροσωπευτικών διαδικασιών.

η συνεργασία αυτή των ΜΚΟ συνεχίζεται ενό-ψει της νέας συζήτησης και απόφασης στην επό-

μενη Βουλή σχετικά με το Σύνταγμα. Ταυτόχρονα η πρωτόγνωρη κινητο-ποίηση των ΜΚΟ με την πρωτόγνω-ρη επιτυχία να περιλαμβάνεται στην ατζέντα μιας συνταγματικής αναθεώ-ρησης ένα θέμα που τέθηκε από την κοινωνία πολιτών, αναβαθμίζει τις ευ-θύνες της κοινωνίας πολιτών. Θέλου-με το κράτος και τα κόμματα να κά-νουν τη δουλειά τους κι εμείς τη δική μας. Επιδιώκουμε την αυτορύθμιση και τον σεβασμό απ’ όλους μας ορισμένων αρχών και κανόνων με όρους αυτοδέ-σμευσης. Αυτά που θ’ αλλάξουν ως συ-νέπεια της συνταγματικής αναθεώρη-σης αλλά και χάριν ενός κόσμου που μεταβάλλεται από τα θεμέλια με αυ-τήν την επανάσταση της κοινωνίας πο-λιτών, είναι πολλά και μας καλούν σε εγρήγορση.

Έτσι έχουν συσταθεί Επιτροπές Διαρκούς Διαβούλευσης των ΜΚΟ με την ΚΕΔΚΕ, την ΕΝΑΕ, τον ΣΕΒ, την ΟΚΕ, τις Ανεξάρτητες αρχές, τον Συνήγορο του Πολίτη και την ΕΕΤΤ και από πλευράς κρατικών φορέων με τον ΕΛΟΤ και με το Υπουργείο Υγείας. Η οικοδόμηση γέφυρας επικοινωνίας,

Η ΚΑΜΠΑΝΙΑ ΤΩΝ 800 ΜΚΟΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΟΜΙΛΙΑ Δρ. ΝΙΚΟΥ ΓΙΑΝΝΗ

Πρόεδρου της Ευρωπαϊκής Έκφρασης

Μ Κ Ο Κ Α Ι Υ Γ Ε Ι Α12

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

με άλλους κυβερνητικούς φορείς θα συνεχισθεί, μιας επικοινωνίας εποικο-δομητικής αλλά ταυτόχρονα οριοθε-τημένης.

Η κοινωνία πολιτών εκπροσωπεί αξίες, δεν αντιπροσωπεύει άτομα, δεν κρίνεται για την αντιπροσωπευτικό-τητα της, καθώς δεν υποκαθιστά την ατομική βούληση. Αντιπροσωπευτική είναι η επίσημη πολιτική, οι θεσμοί της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, η Βουλή και η κυβέρνηση, η αντιπροσώ-πευση δεν είναι χαρακτηριστικό των ΜΚΟ. Οι εθελοντές δεν αντιπροσω-πεύονται από τρίτους, διαπιστώνουν ανεκπλήρωτες ανάγκες της κοινωνίας και συμβάλλουν οι ίδιοι στην άμεση αντιμετώπιση τους, βοηθούν κατευθεί-αν τον άνθρωπο που έχει ανάγκη και όχι δι’ αντιπροσώπου. Μικρή σημασία έχει πόσα είναι τα μέλη μιας οργάνω-σης. Φυσικά όσο περισσότερα είναι τόσο καλύτερα και όσο περισσότερες οι οργανώσεις ακόμη καλύτερα. Όμως όπως έχει λεχθεί, «μια μικρή ομάδα σκεπτομένων και αφοσιωμένων στον σκοπό τους ανθρώπων μπορούν ν’ αλλάξουν τον κόσμο. Πράγματι αυτό είναι το μόνο πράγμα το οποίο στην ιστορία μπορεί να συμβεί». (Margaret Mead)

η πολιτική αναδιανέμει πό-ρους δια του κρατικού προϋπολογισμού που προ-έρχονται από εμάς τους

ίδιους ως πολίτες-φορολογούμενους και απευθύνονται στους έχοντες ανά-γκη στήριξης, καθώς και στην παροχή βασικών υπηρεσιών. Ο πολιτικός δεν μας κάνει χάρη επιδοτώντας μια πολι-τική, δεν διαθέτει πόρους από την προ-σωπική του περιουσία. Αντίθετα ο εθε-λοντής και ο ενεργός πολίτης πληρώ-νει από την τσέπη του και καταφέρνει δια της πειθούς και της αξιοπιστίας να συλλέξει πόρους, προσφέρει εργασία, χρόνο, γνώσεις, γνωριμίες, καταθέτει την ψυχή του στους συνανθρώπους του, στο περιβάλλον, στην οικουμένη. Και μάλιστα η προσφορά του δεν γί-

νεται μπροστά στις κάμερες ούτε προς τούτο. Γίνεται ενώπιον της συνείδησης του, του καθήκοντος όπως ο ίδιος το αντιλαμβάνεται και της θρησκευτικής ή φιλοσοφικής πίστης όπως ο ίδιος την ορίζει. Η προσφορά του εθελοντή είναι σεμνή και ταπεινή, σιωπηλή αλλά απο-τελεσματική, είναι στάση ζωής. Απο-βλέπει στην αντιμετώπιση προβλημά-των, την προβολή επιχειρημάτων, τον σεβασμό του κράτους δικαίου και την αλλαγή των κακώς κειμένων διαμέσου αυτού, όχι στην προσωπική προβολή οποιουδήποτε ούτε φυσικά στον βιο-πορισμό. Τόσο οι πολιτικοί όσο και οι εθελοντές επιλέξαμε οι ίδιοι να ασχο-ληθούμε με τα κοινά, γι’ αυτό δεν μπο-ρούμε να δυσανασχετούμε με τις συνέ-πειες της επιλογής μας.

Η κοινωνία πολιτών είναι ένας χώρος μεγαλύτερης ελευθερίας, ευ-ρύτερης ανεξαρτησίας, περισσότερης δικαιοσύνης, ένας χώρος όπου περισ-σεύει η καλή θέληση, ενώ πλεονάζει η υψηλή απόδοση, ένας χώρος που είναι σε θέση να μεταβάλλει τις συμπεριφο-ρές των ανθρώπων, να επιδρά στην πο-λιτισμική ταυτότητα, κάτι που δυσκο-λεύεται να κάνει η πολιτική εξαιτίας του σταυρού προτίμησης που έχουν οι εκλογές.

Έχει το δικαίωμα να ασκεί κριτική εκείνος που έχει το σθένος να βοηθά-ει. Στην κοινωνία πολιτών, σε αντίθεση

με τη φυσική αδυναμία της εκάστοτε κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης στο πολιτικό μας σύστημα, κάνουμε και τα δύο και αυτό είναι οξυγόνο για τη δη-μοκρατία. Έχει αποδειχθεί ότι όπου η κοινωνία πολιτών είναι παρούσα, έχει δυναμισμό και ευρεία ανταπόκριση, εκεί οι αιρετοί και οι ασκούντες εξου-σία παράγουν έργο, προσφέρουν αξι-όπιστες υπηρεσίες, υπάρχει διαφάνεια. Αντιθέτως όπου η κοινωνία πολιτών ασθενεί, όπου οι πολίτες αδιαφορούν, όπου εξαντλούν την πολιτική τους συμμετοχή στην ανά τετραετία ψήφο, εκεί βασιλεύει η σπατάλη, η αναποτε-λεσματικότητα, ενίοτε η διαφθορά.

Κάνε κάτι τώρα εσύ ο ίδιος, μόνος σου ή από κοινού με άλλους, ότι επιλέξεις να αφιερώσεις και να αφιερω-

θείς, μην περιμένεις τα πάντα από το κράτος, μην δίνεις λευκή επιταγή τε-τραετίας σε κανέναν. Αναρωτήσου τι κάνεις εσύ για την πατρίδα σου αντί να καταριέσαι τι δεν κάνει εκείνη για σένα. Να διατηρήσουμε και να ανα-πτύξουμε το μοναδικό μας περιβάλ-λον, το φυσικό και το ανθρωπογενές, να κάνουμε την Ελλάδα μια χώρα πρό-τυπο δημοκρατίας, αντιπροσωπευτι-κής και συμμετοχικής, μια νησίδα πο-λιτικής ποιότητας και πολιτισμού, έναν τόπο που θα είναι ΟΛΟΙ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ, όπως ακριβώς μας καλεί σήμερα, Πα-γκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, η υπερβατική και συμβατή με τους στό-χους μας πρωτοβουλία του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Δημ. Αβραμόπουλου.

Είμαστε όλοι εδώ σήμερα γιατί όπως μας δίδαξε ο Θουκυδίδης «το κακό δεν βαραίνει μόνον εκείνον που το κάνει αλλά και εκείνον που μπορεί να το εμποδίσει και δεν το κάνει». Ας ανάψουμε σήμερα ένα κερί αντί να κα-ταριόμαστε το ατέλειωτο σκοτάδι, απ’ τ’ οποίο ο άνθρωπος βγαίνει σιγά - σιγά μόνο χάρη στην κοινωνία πολιτών και τους ανώνυμους καθημερινούς ήρωες της. Αυτή είναι η πραγματική ζωή!

“Ας ανάψουμε σήμερα ένα κερί αντί να

καταριόμαστε το ατέλειωτο σκοτάδι, απ’ τ’ οποίο ο άνθρωπος βγαίνει σιγά - σιγά μόνο χάρη στην

κοινωνία πολιτών και τους ανώνυμους καθημερινούς ήρωες της. Αυτή είναι η πραγματική ζωή!”

Μ Κ Ο Κ Α Ι Υ Γ Ε Ι Α 13

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

ςτα τέλη Μαρτίου πραγ-ματοποιήθηκε στις Βρυ-ξέλλες συνέδριο με θέμα τα δικαιώματα των ασθενών στα ευρω-

παϊκά κράτη, που διοργανώθηκε με πρωτοβουλία μιας ιταλικής οργάνω-σης, της cittadinanza Αttiva ή active citizenship Network (acN). Επρόκει-το για μία προσπάθεια άκρως ενδια-φέρουσα, σε έναν τομέα δικαιωμάτων που τυγχάνει να «προωθείται» λιγό-τερο, παρά τη σπουδαιότητά του. Η acN ξεκίνησε αυτήν την προσπάθεια το 2002, μαζί με άλλες 15 οργανώσεις πολιτών ανά την Ευρώπη, οπότε κατέ-στρωσαν έναν «Ευρωπαϊκό Χάρτη των Δικαιωμάτων των Ασθενών», με στό-χο να ευαισθητοποιήσουν και να ενη-μερώσουν περισσότερο τους πολίτες. Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετεί και η πρό-τασή τους για καθιέρωση της «Ευρω-παϊκής Ημέρας για τα Δικαιώματα των Ασθενών», αφού εκτός από τη συμβο-λική της αξία, θα ενίσχυε τον δημόσιο διάλογο, την συμμετοχή μας στις πολι-τικές διαδικασίες σε σχέση με τα εθνι-κά συστήματα υγείας και στην αξιο-λόγηση αυτών, ώστε να διευρύνουμε την προστασία που δικαιούνται οι πο-λίτες.

Το άρθρο 35 του Χάρτη Θεμελιω-δών Δικαιωμάτων της Ε. Ε. εγγυάται το δικαίωμα των πολιτών στην υγεία και πιο συγκεκριμένα ένα «υψηλό επίπεδο προστασίας της ανθρώπινης υγείας». Η σημαντικότατη αυτή διάταξη απαι-τούσε, όμως, συγκεκριμενοποίηση για να καταστεί αποτελεσματική, γι’ αυτό και τα 14 δικαιώματα που διεκδικούν οι ασθενείς στην ουσία αποτελούν πρακτική εφαρμογή των θεωρητικών

διακηρύξεων της Συνθήκης της Νί-καιας.

Πολιτικοί φορείς αλλά και μέλη ορ-γανώσεων υγείας συμφώνησαν με την άποψη ότι ο ασθενής πρέπει να αποτε-λεί την κινητήριο δύναμη μέσα σ’ ένα σύστημα υγείας, ότι η προστασία της υγείας είναι η βάση της ευημερίας των λαών και πως η άσκηση των δικαιωμά-των αυτών δε νοείται να περιορίζεται για οικονομικούς λόγους. Έτσι προέχει η διευθέτηση των οικονομικών κωλυ-μάτων και έπεται η νομική κατοχύρω-ση. Επίσης ακούστηκαν προτάσεις, όπως ότι θα έπρεπε οι νέοι γιατροί να διδάσκονται μέσα από τον Χάρτη αυτό, ώστε να επικοινωνούν ουσιαστι-κά με τον ασθενή και να σέβονται τα δικαιώματά τους. Τέθηκαν ζητήματα, όπως αυτό της ισότητας των ασθενών ως προς τη πρόσβασή τους στα εθνικά συστήματα υγείας, αλλά και της δυνα-τότητας να έχει κάθε Ευρωπαίος ανά-λογη προστασία της υγείας του, όταν βρίσκεται σε κάποιο απ’ τα κράτη-μέλη και όντας σε κατάσταση ανάγκης.

Η acN διενήργησε μια μεγάλη έρευνα στα πρώτα 15 κράτη-μέλη της Ε. Ε. (εκτός του Λουξεμβούργου), τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιά-στηκαν στο συνέδριο. Σε 14 διαφορε-τικές χώρες συνελέχθησαν πληροφο-ρίες βασισμένες: α) στις στατιστικές, β) στις νομοθετικές προβλέψεις, γ) στις πραγματικές συνθήκες που επικρα-τούν σύμφωνα με περιγραφές ασθενών και με τα δεδομένα που διαθέτουν οι κοινωνικές οργανώσεις.

Τα 14 δικαιώματα, ο σεβασμός των οποίων διερευνήθηκε με την έρευνα, είναι τα παρακάτω:

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ. Προ-στατεύεται νομοθετικά στις περισσότε-ρες χώρες και παρατηρείται ότι οργα-νώνονται συνεχώς καμπάνιες για την ενημέρωση των πολιτών σε θέματα, όπως το aIDS, η οδική ασφάλεια και ο αλκοολισμός. Πιο διαδεδομένη είναι όμως η πληροφόρηση για τον καρκίνο. Πάντως περιορισμένα είναι τα απαραί-τητα για την πρόληψη υλικά μέσα.

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΓΕΙΑΣ. Χωρίς διακρίσεις με βάση την οικονο-μική κατάσταση, τον τόπο κατοικίας, το είδος της ασθένειας ή τον χρόνο πρόσβασης στις υπηρεσίες αυτές. Σε όλες τις χώρες υπάρχουν κοινωνικές ομάδες που δεν καλύπτονται από το εθνικό σύστημα υγείας. Σε 10 χώρες οι ασθενείς δεν καλύπτονται από την δη-μόσια ασφάλιση σε κάποιες υπηρεσίες, σε 8 από αυτές υφίστανται διοικητικές ή οικονομικές δυσκολίες στην πρόσβα-ση και σε 7 χώρες οι ασθενείς εμποδί-ζονται να λάβουν φάρμακα, όταν αυτά δεν έχουν εγκριθεί στη χώρα τους.

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣH. Σχετικά με την κατάσταση υγείας του, τις παρεχό-μενες υπηρεσίες και τις επιστημονικές-τεχνολογικές μεθόδους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά τη θεραπεία του. Αναφέρεται στις νομοθεσίες και των 14 κρατών-μελών. Χαρακτηρι-στικά, σε 12 χώρες είναι διαθέσιμος στο κοινό ένας τηλεφωνικός αριθμός, που παρέχει πληροφορίες, σε 14 χώ-ρες υπάρχει γραφείο πληροφοριών στην είσοδο του νοσοκομείου και σε 13, ιστοσελίδες του νοσοκομείου στο διαδίκτυο. Παρά ταύτα, υπηρεσίες πληροφόρησης για λίστες αναμονής ή παραπόνων προβλέπονται σε λίγες περιπτώσεις.

EUROPEAN PATIENTS’ RIGHTS DAYΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Της Σταματίνας Ξεφτέρη

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ

Μ Κ Ο Κ Α Ι Υ Γ Ε Ι Α14

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗΣ. Ενεργός συμμετοχή του ασθενούς στη λήψη αποφάσεων για την υγεία του. Στατιστικές πάνω σε αυτό το ζήτημα δεν υπήρχαν, ενώ γίνε-ται αναφορά του δικαιώματος σε όλες τις εθνικές νομοθεσίες. Ευρέως χρησι-μοποιούνται τρόποι εξασφάλισης της συναίνεσης, αλλά συνήθως συμβαίνει προκειμένου για επιστημονική έρευνα και όχι σε περιπτώσεις αιφνίδιων δια-γνωστικών εξετάσεων ή χειρουργικών επεμβάσεων.

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΠΙΛΟΓΗ. Όσον αφορά τις διάφορες θεραπευτικές δια-δικασίες και τους παρόχους υπηρεσιών υγείας. Δεν κατοχυρώνεται με κανένα τρόπο στις νομοθεσίες 4 κρατών. Οι δυσκολίες, που εμφανίζονται συχνό-τερα, είναι η ανάγκη έγκρισης για την παρακολούθηση ορισμένων θεραπειών και τα νοσήλεια που διαφέρουν μεταξύ δημοσίων και ιδιωτικών νοσοκομείων.

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΟΝ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ ΧΑ-ΡΑΚΤΗΡΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΑΣ-ΘΕΝΟΥΣ. Σχετικά με την ακολουθούμενη θεραπεία, τις διαγνωστικές μεθόδους, τα αποτελέσματα εξετάσεων κλπ. Ανα-φέρεται σε 13 εθνικές νομοθεσίες. Για παράδειγμα, σε 5 χώρες διαπιστώθηκε ότι ιατρικά δεδομένα που αφορούσαν ασθενείς είχαν αποκαλυφθεί σε αναρ-μόδια πρόσωπα, ενώ σε 4 χώρες κατά την επίσκεψη σε νοσοκομείο ακούστη-κε τα επίθετα ασθενών.ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΟ ΣΕΒΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΟΥ ΑΣΘΕ-ΝΟΥΣ. Να λάβει την κατάλληλη θεραπεία άμεσα και σε προκαθορισμένο χρόνο. Το αντίθετο αποδεικνύει η έρευνα, κα-θώς σε 10 κράτη-μέλη αναφέρθηκαν περιπτώσεις χειροτέρευσης μιας ασθέ-νειας εξαιτίας της καθυστέρησης στις υπηρεσίες υγείας και χρόνοι αναμονής πολύ μεγάλοι για σημαντικές διαγνώ-σεις από εξετάσεις.ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΕ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙ-ΜΕΝΩΝ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ STANDARDSΟι συνθήκες αυτές δεν αφορούν μόνο στην ποιότητα τεχνικών, ιατρικών υπηρεσιών αλλά και στις ανθρώπινες σχέσεις. Ως δικαίωμα διασφαλίζεται και στις 14 χώρες. Ο ευκολότερος τρό-

πος για μια αξιολόγηση των ιατρικών υπηρεσιών είναι τα ερωτηματολόγια που συμπληρώνουν οι πολίτες, όπου δηλώνουν την ικανοποίηση ή τη δυ-σαρέσκειά τους.

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΝα μην υπάρξει οποιαδήποτε βλάβη του ασθενούς λόγω ανεπαρκούς, κα-κής λειτουργίας του μηχανισμού υγεί-ας ή ιατρικών σφαλμάτων ή αμέλειας. Καλύπτεται νομοθετικά από 11 χώρες. Την προηγούμενη χρονιά, 5 περιστατι-κά κατέδειξαν την παραβίαση του δι-καιώματος αυτού. Έκπληξη προκαλεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι σε νοσοκο-μεία 2 κρατών απουσίαζαν σημάνσεις εξόδου κινδύνου και σε 8 δεν υπήρχαν χάρτες εκκένωσης του κτιρίου.

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ. Αν υπάρχει κάποια νέα, εξελιγμένη ιατρική δια-δικασία κατά τα διεθνή δεδομένα και ανεξάρτητα από οικονομικούς περιο-ρισμούς. Μόνο σε 7 κράτη υφίσταται σχετική νομοθετική πρόβλεψη. Το γε-γονός αυτό, καθώς και οι επισκέψεις σε νοσοκομεία έδειξαν ότι σε κεντρικές μόνο μονάδες χρησιμοποιούνται νέες τεχνολογίες.

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ. Να μην υποφέρει κανείς άσκοπα όταν δεν το επιθυμεί. Συχνότατα είναι περίπλοκο να κινητοποιήσει κανείς τους ασθε-νείς αλλά και τις οικογένειές τους, έτσι ώστε να διαχειριστούν μόνοι τους την κατάστασή τους επιλέγοντας αν θα υποβληθούν σε επίπονες επεμβάσεις ή εξετάσεις ή θεραπείες.ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ «ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ». Προγραμματισμός των διαγνωστικών ή θεραπευτικών μεθόδων ανάλογα με τις προσωπικές ανάγκες του καθενός (κοινωνικές, πολιτιστικές, διατροφικές, θρησκευτικές, καθώς και η ανάλογη ψυχολογική υποστήριξη). Αξιοσημεί-ωτο εδώ είναι το υψηλό επίπεδο θερα-πειών τέτοιας κατεύθυνσης απέναντι στα παιδιά, σχεδόν σε όλες τις χώρες.

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΠΑΡΑΠΟΝΩΝ. Οποιαδήποτε στιγ-μή ο ασθενής υποστεί βλάβη το δικαι-

ούται να εκφράσει παράπονα αλλά και να λάβει μια απάντηση. Το δικαίωμα λείπει από τη νομοθεσία μίας μόνο χώρας. Παντού δύνανται οι πολίτες να εκφράσουν τα παράπονά τους μέσα από ολοκληρωμένα συστήματα συλ-λογής τους και διάδοσής τους μεταξύ των νοσοκομείων και του Δημοσίου. Ωστόσο, ελλείψεις εμφανίζονται στην απάντηση-ανταπόκριση εκ μέρους του κράτους απέναντι στους ασθενείς.

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ. Επαρκής αποζη-μίωση σε εύλογο χρόνο εφόσον προ-κλήθηκε φυσική/σωματική, ηθική ή ψυχολογική ζημία σε αυτόν εξαιτίας των υπηρεσιών υγείας. Σχεδόν παντού προβλέπονται μέτρα ασφάλισης που καλύπτουν την αποζημίωση αν ζημιω-θεί ο ασθενής.

The First European Patients’ Rights Day organized by Active Citizenship Network

Patrizia tiraboschiParticipant on behalf of the organisa-

tion “Europa Donna Italia”

The congress organized in Brus-sels last march, the 29th, by cittadinanza attiva has been

an important opportunity for sharing and comparing difference experiences about patients’ rights in Europe. The situation illustrated during the initia-tive is critical: the real application of patients’ rights (i.e. right to informa-tion, right to access, right to innova-tion…) is still limited in a large part of Member States. anyway, talking about this theme is important to point out a widespread interest about it also testi-

Μ Κ Ο Κ Α Ι Υ Γ Ε Ι Α 15

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

fied by national and european institu-tions, which have organized a special day dedicated to patients’ right.

I have still to report an important theme that it is not standed out from the conference discussion and which is not provided in the European char-ter of Patien’s rights: the patients’ right to work and the right to be informed about the instruments provided by Member States to increase permanence or return to work after treatments.

The problem for patients’ working rights is stronger in relation to patholo-gies which allow to continue a social life during the illness period. Working hours may produce some positive ef-fects for these pathologies, like some authoritative scientists have supported (i.e. u. veronesi, Caring About Wom-en and Cancer …, European Journal of cancer, vol. 35, No. 12, 1999). The theme has been discussed for a long time by Europa Donna Italia (info@europadonna-italia.eu), the affiliated Italian group of Europa Donna : an Eu-ropean Breast cancer coalition which is interested about women affected by breast cancer. The interest about patients’ working rights and (in par-ticular) about breast cancer patients’ working rights is also underlined by the European Parliament’s Resolution dated 26th october 2006, and it would be important to be included in the dis-cussed European charter of Patients’ Rights.

Melody rossResponsible for the project

This event was celebrated on 29 March 2007 in the Eu-ropean Parliament in Brus-

sels with over 180 delegates from 25 countries and representing the interests of patients, the public, policymakers, healthcare providers, legislators, payers and industry. This event launched acN’s campaign for an official “European Patients’ Rights Day” as well as presented the results of the monitoring process acN has been conducting into the level of re-spect accorded to the rights in 14 Eu countries. Twelve Members of the European Parliament (MEPs) also gave testimony to their support for acN’s European charter of Patients’ Rights. The European commission and European Economic Social com-mittee also participated.

The conference is part of acN’s continuing efforts to promote a mul-ti-stakeholder discussion of Patients’ Rights at the European level and se-cure recognition for the 14 Patients’ Rights in the charter.

It was a broad event that brought together 83 representatives from na-tional organizations coming from 25 countries, 19 national institutions, 18 from the private sector along with 25 Pan-European Networks of profes-sional associations, patient organiza-tions, consumer associations etc. The event concluded with the commit-ment from acN and participating organisations to push forward for a greater commitment from the Parlia-ment and the commission, adoption of the charter, and campaign for its implementation in all countries along with the celebration of the second European Patients’ Rights Day in all Eu countries.

as a result of acN’s work over the years and the event two resolutions of European Parliament recognized the need for a common European charter of Patients’ Rights.

1. European Parliament reso-lution 15 March 2007 on Com-munity action on the provision of cross-border healthcare [P6_Ta-PRov(2007)0073]

amendment 11: considers that there is a need to incorporate a com-mon charter of patients’ rights into the future community framework in order to ensure that such rights are exercised in practice across borders and in the home country.

2. European Parliament resolu-tion 23 may 2007 on the impact and consequences of the exclusion of health services from the Directive on services in the internal market. [P6_Ta-PRov(2007)0201]

amendment 33. calls for the adoption of a European charter of pa-tients’ rights on the basis of existing charters in the Member States and of work carried out by non-govern-mental organisations [http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+Ta+P6-Ta-2007-0201+0+Doc+XMl+v0//EN&language=EN]

To follow-up on the event there will be a on-line campaign to sign the European Patients’ Rights Manifesto and a call for all interested organi-sations to gather signatures in their own countries.

There will be a call of interest for all organisations that would like to organise a national event to celebrate the 2nd European Patients’ Rights on 2 March 2008. For more information regarding the European Patients’ Rights Day and future activities check the active citizenship Website (www.activecitizenship.net).

Δ Ι Α Β Ο Υ Λ Ε Υ Σ Η Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η Σ Ε Ω Ν – Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν16

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Μήνυμα από τον πρωθυπουργότης Μεγάλης Βρετανίας, Τόνι Μπλέρ

η αποτελεσματική διαβούλευση είναι ένα σημείο κλειδί για την εξέλιξη της δημι-ουργίας μιας πολιτικής γραμμής. Οι

απόψεις των πολιτών μπορούν να βοηθήσουν, ώστε να διαμορφωθούν οι πολιτικές εξελίξεις και να κανονιστεί η ατζέντα καλύτερων δημό-σιων υπηρεσιών. Χρειαζόμαστε όμως επίσης να κάνουμε τη διεργασία της διαβούλευσης λιγότε-ρο φορτική και πιο εύκολη ως προς τη δέσμευση για τους πολίτες.

Τα τελευταία χρόνια έχουμε κάνει πρόοδο. Το Νοέμβριο του 2000, παρουσίασα τον Πρακτικό Κώδικα Γραπτής Διαβούλευσης, ο οποίος κατέθε-σε αρχές που πρέπει να ακολουθήσουν τα Υπουρ-γεία1. Ήταν αποτελεσματικός στο να ανεβάσει την ποιότητα και την ποσότητα των συμβουλευ-τικών εκτελεσμένων από την κυβέρνηση.

Κάνουμε Διαβούλευση τώρα πιο πολύ από ποτέ. Και, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι συμβουλευτικές περίοδοι κρατούν 12 εβδομάδες, επιτρέποντας να υπάρχει περισσότερος χρόνος για απαντήσεις και να εμπλέκονται περισσότεροι άνθρωποι.

Όμως μπορούμε να κάνουμε πιο πολλά ,ώστε να βελτιώσουμε την αποτελεσματικότητα του τρόπου ,με τον οποίο κάνουμε Διαβούλευση με τους συμμετέχοντες.

Ο νέος, αναθεωρημένος κώδικας θα βοηθή-σει στο να διευκρινιστούν αυτές οι προσπάθειες. Είναι πιο μικρός και πιο σαφής, ενώ παράλληλα δυναμώνει τη δέσμευση πρόνοιας, προμήθευ-σης πληροφοριών προς τους ανταποκρινόμε-νους και την καλύτερη ρύθμιση της καλύτερης εξάσκησης ως προς τις εκδοχές ανάπτυξης της

1 Για μη υπουργικές υπηρεσίες και άλλες οργανώσεις, όπου η λέξη «υπουργείο», χρησιμοποιείται, αναφέρεται στην συμβουλετική οργάνωση, και όπου χρησιμοποιείται η λέξη «Υπουργός», εννοείται αυτός που παίρνει τις αποφά-σεις, για παράδειγμα το συμβούλιο, υπεύθυνο για τη συμ-βουλευτική.

Η κοινωνική διαβούλευσηως εργαλείο σχεδιασμού δημόσιων πολιτικών

η κοινωνική διαβούλευση είναι ένα εργαλείο. Είναι ένα ερ-γαλείο που βοηθά τις δημόσιες οργανώσεις να λαμβάνουν αποφάσεις βασιζόμενες σε πληρέστερη πληροφόρηση. Είναι

ένα εργαλείο που τις βοηθά να βελτιώσουν την ποιότητα των υπη-ρεσιών που παρέχουν στους πολίτες και στις επιχειρήσεις. Η κοι-νωνική διαβούλευση προωθεί τη λογοδοσία και την αξιοπιστία των κυβερνήσεων οι οποίες πρέπει να ακούν και να δείχνουν ότι ακούν τους πολίτες, τις επιχειρήσεις, τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, τους εμπειρογνώμονες και όλους όσους ενδεχόμενα επηρεάζονται από μια δημόσια πολιτική.

Η κοινωνική διαβούλευση διαφέρει από τον κοινωνικό διάλο-γο ή την διαπραγμάτευση, ως προς το ότι το επιδιωκόμενο τελικό αποτέλεσμα δεν είναι η επίτευξη συμφωνίας. Συστατικό στοιχείο της διαβούλευσης είναι η διατύπωση μιας πρότασης και όχι μιας ειλημμένης απόφασης. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η δια-βούλευση εντάσσεται συνήθως σε ένα πρώιμο στάδιο της νομοπα-ρασκευαστικής διαδικασίας, όταν ακόμα οι εναλλακτικές επιλογές είναι ανοικτές. Συνήθως η κοινωνική διαβούλευση εντάσσεται στην ανάλυση κανονιστικών επιπτώσεων, έτσι ώστε οι επιπτώσεις της προτεινόμενης ρύθμισης να προσδιορίζονται με τη μέγιστη δυνατή κοινωνική αντιπροσώπευση (και ενδεχομένως, συναίνεση). Με τον τρόπο αυτό, η διαδικασία κοινωνικής διαβούλευσης, ως μεθοδολογία παραγωγής των κανονιστικών ρυθμίσεων, κατατείνει σε αυτό που οι επιτυχημένες πολιτικές επιδιώκουν: δημιουργία δομών επικοινωνίας με τους πολίτες και μέγιστη ικανοποίηση των αιτημάτων και προσ-δοκιών τους με διαφάνεια και συμμετοχή.

Η εγκαθίδρυση ενός συμμετοχικού τρόπου αποφασίζειν δεν είναι δυνατό να γίνει παρά μόνο μέσα από συγκεκριμένες αρχές και με ορι-σμένη μεθοδολογία. Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν διατυπωθεί οι οδηγίες στο κείμενο που ακολουθεί, το οποίο πέρα από τα όποια «τεχνικά» χαρακτηριστικά του, είναι το κείμενο που έγινε ευρέως γνωστό γιατί προωθήθηκε από τον εν ενεργεία πρωθυπουργό της Μ. Βρετανίας T. Blair. Οι διαδικασίες και οι αρχές κοινωνικής δια-βούλευσης που περιγράφονται στο κείμενο που ακολουθεί, μπορούν να αποτελέσουν πηγή αναστοχασμού και δημιουργικού προβλημα-τισμού και στην Ελλάδα, η οποία έχει αναμφίβολα προσκομίσει νο-ήματα και αξίες που μπορούν να εξακολουθήσουν να λειτουργούν ως μηχανισμοί κοινωνικής ενσωμάτωσης και νομιμοποίησης των δημόσιων πολιτικών. Οι αξίες αυτές πρέπει να αποτελέσουν μέτρο των επιλογών μας και της κουλτούρας διαβούλευσης, συζήτησης και κοινού προβληματισμού που αναπτύσσεται στη χώρα μας.

Έφη Στεφοπούλου, M.P.A., efistefopoulou@yahoo.co.uk

Μετάφραση: Ναταλία Καρέλα

Πρακτικός Κώδικας Διαβούλευσης

Δ Ι Α Β Ο Υ Λ Ε Υ Σ Η Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η Σ Ε Ω Ν – Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν 17

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

πολιτικής γραμμής. Ενθαρρύνω όλα τα Υπουργεία και τους σχετικούς δημό-σιους φορείς να τον χρησιμοποιήσουν πραγματικά.

Iανουάριος 2004

Τα 6 κριτήρια συμβουλευτικής1. Η Διαβούλευση να γίνεται ευ-

ρέως, καθ’όλη τη διάρκεια της διερ-γασίας, επιτρέποντας το λιγότερο 12 εβδομάδες για γραπτή συμβουλευτική τουλάχιστον μία φορά κατά την εξέλι-ξη της πολιτικής γραμμής.

2. Να είστε σαφής ως προς τις προ-τάσεις σας : το ποιός μπορεί να επηρε-αστεί, ποιες είναι οι πιθανές ερωτήσεις και το χρονοδιάγραμμα απάντησης.

3. Εξασφαλείστε ότι η συμβουλευ-τική είναι σαφής, περιεκτική και εξαι-ρετικά προσβάσιμη.

4. Δώστε πληροφορίες σχετικά με τις απαντήσεις που λάβατε και με το πώς η διεργασία της συμβουλευτικής επηρέασε την πολιτική γραμμή.

5. Να ελέγχετε την αποτελεσματι-κότητα του Υπουργείου σας, ακόμα και στην περίπτωση διορισμένου συντονι-στή Διαβούλευσης.

6. Εξασφαλείστε ότι η Διαβούλευ-σή σας ακολουθεί τους καλύτερους κα-νόνες, την καλύτερη εφαρμογή και ότι έχει γίνει εκτέλεση Ρυθμιστικού Κατα-λογισμού Επιπτώσεων, αν χρειάζεται.

Αυτά τα κριτήρια πρέπει να ανα-παραχθούν για όλα τα έγγραφα συμ-βουλευτικής.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο κώδικας -και τα κριτήρια σε αυ-τόν - εφαρμόζονται σε όλες τις δημό-σιες διαβουλεύσεις από κυβερνητικές υπηρεσίες και πρακτορεία του ΗΒ, ακόμα και για Διαβουλεύσεις πάνω σε κοινοτικές οδηγίες.

Tα μη υπουργικά δημόσια σωμα-τεία και οι τοπικές αρχές μπορούν να ακολουθούν αυτόν τον κώδικα. Οι αρ-μόδιες διοικήσεις είναι ελεύθερες να υιοθετήσουν αυτόν τον κώδικα, αλλά ο τελευταίος δεν εφαρμόζεται σε έγγρα-φα συμβουλευτικής που έχουν εκδοθεί

από αυτές, εκτός αν τον υιοθετήσουν.Παρ’όλο που ο κώδικας δεν έχει νο-

μική ισχύ, και δεν μπορεί να υπερισχύ-σει των νόμιμων ή υποχρεωτικών εξω-τερικών αξιώσεων (π.χ. Ευρωπαϊκός Κοινοτικός νόμος), θα’πρεπε γενικά να θεωρείται πως δεσμεύει τις βρετανι-κές υπηρεσίες και τα πρακτορεία τους, εκτός αν οι Υπουργοί καταλήξουν στο ότι εξαιρετικές περιπτώσεις απαιτούν την απόκλιση από αυτόν.

Αυτός ο κώδικας θα ’πρεπε να χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με τον Κώδικα Καλής Πρακτικής της Διαβού-λευσης και Εκτίμησης της Πολιτικής Γραμμής, ο οποίος υποστηρίζει τη Σύμ-βαση στις Κυβερνητικές Σχέσεις με τον Εθελοντικό και Κοινωνικό Τομέα.

Οι Υπουργοί διατηρούν την υπάρ-χουσα διακριτική ευχέρειά τους ως προς το να μην εκτελέσουν μία επίση-μη γραπτή συμβουλευτική άσκηση υπό τους όρους του κώδικα, για παράδειγ-μα, όπου το θέμα είναι πολύ ειδικό και όπου υπάρχουν πολύ λίγοι συμμέτοχοι άμεσα εμπλεκόμενοι στην πορεία της εξέλιξης της πολιτικής γραμμής.Υπό αυτές τις συνθήκες, οι γενικές αρχές του Κώδικα θα ’πρεπε να ακολουθού-νται όσο το δυνατόν πιο πολύ και τα Υπουργεία θα ’πρεπε να εξετάζουν πώς

θα εξασφαλίσουν ότι οι πολίτες γνω-ρίζουν αυτήν την πολιτική γραμμή, για παράδειγμα, μέσω μιας ειδοποίη-σης απ’τον Τύπο, ή μιας δήλωσης στην ιστοσελίδα του Υπουργείου.

Αυτή θα’πρεπε να δηλώνει τη λο-γική του Υπουργού για την απόφασή τους.

Όταν γίνεται Διαβούλευση, πρέπει να προσέχετε να συμμορφώνεστε με τα νομικά καθήκοντά σας, όπως αυτά που απορρέουν από το Νόμο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τους νόμους κατά της διάκρισης και της δυσφήμισης. Επίσης, το Πρόγραμμα Ισότητας Φυλών σας περιέχει ειδικές υποχρεώσεις σχετικά με τον υπολογισμό της επίδρασης των προτεινόμενων πολιτικών γραμμών πάνω στη διαφήμιση της ισότητας φυ-λών και στη συμβουλευτική.

Οποιαδήποτε παρρέκλιση απ’ αυ-τόν τον κώδικα θα πρέπει να τονίζε-ται στο συμβουλευτικό έγγραφο και θα πρέπει να δηλώνει τη λογική του Υπουργού γι’αυτήν την απόκλιση και ποιά ειδικά μέτρα έχουν ληφθεί ώστε να εξασφαλίζεται ότι η συμβουλευτι-κή θα είναι όσο αποτελεσματικότερη γίνεται.

Τα Γραφεία Υπουργικών Συμβου-λίων δεσμεύονται να αναθεωρούν την αποτελεσματικότητα του κώδικα.

E-mail: consultation.policy@cabinet-office.x.gsi.gov.ukΔιεύθυνση ιστοσελίδας: www.cabinet-office.gov.uk/regulation/consultation/code.htm

ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ

1ο κριτήριο

1. Η διαβούλευση να γίνεται ευρέως καθ’όλη τη δι-άρκεια της διεργασίας, επιτρέποντας το λιγότερο 12 εβδομάδες για γραπτή συμβουλευτική τουλάχιστον μία φορά κατά την εξέλιξη της πολιτικής γραμμής.

1.1 Η διαβούλευση είναι μία συνε-χής διεργασία, η οποία χρειάζεται να ξεκινήσει νωρίς στην εξέλιξη της πο-λιτικής γραμμής.

1.2 Είναι σημαντικό να αναγνωρί-

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ

Δ Ι Α Β Ο Υ Λ Ε Υ Σ Η Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η Σ Ε Ω Ν – Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν18

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

ζονται πριν από κάθε ενέργεια οι σχε-τικοί συμβαλλόμενοι που μπορεί να ενδιαφερθούν και αυτοί τους οποίους πιθανόν η πολιτική γραμμή να επηρεά-σει. Πρέπει να έρθουν σε επαφή για να συζητήσουν με αυτές τις ομάδες όσο το δυνατόν γρηγορότερα στην πορεία της εξέλιξης της πολιτικής γραμμής.

1.3 Η ενημερωτική διαβούλευση με αυτούς τους συμμετέχοντες θα πρέπει να έχει διεξαχθεί πριν από την περίοδο της γραπτής διαβούλευσης. Μ’αυτόν τον τρόπο, δεν οδηγούμαστε μόνο σε μια πιο ενημερωμένη συμβουλευτική άσκηση, αλλά εξασφαλίζουμε ότι οι συμμέτοχοι δεσμεύονται νωρίς και καταλαβαίνουν καλύτερα την πολιτι-κή γραμμή.

1.4 Η επίσημη συμβουλευτική πε-ρίοδος θα πρέπει πάντα να περιέχει μία γραπτή συμβουλευτική άσκηση. Αυτή η περίοδος γραπτής συμβουλευ-τικής πρέπει να διαρκεί τουλάχιστον 12 βδομάδες. Τα Υπουργεία πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψιν τις ειδικές περι-πτώσεις των συμμετόχων τους και να μεριμνούν για συμβουλευτικές περιό-δους σε συγκεκριμένες χρονικές στιγ-μές, για παράδειγμα κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών.

1.5 Ακόμα κι αν κάποιες φορές θα υπάρχουν περιπτώσεις που απαιτούν μία συμβουλευτική περίοδο μικρότερη από 12 εβδομάδες, αυτές θα πρέπει να αποτελούν την εξαίρεση, και θα πρέπει να αποφεύγονται, όπου είναι δυνατόν. Τέτοιου είδους περιπτώσεις μπορούν να είναι η έναρξη χρονοδιαγραμμάτων ενός κανονισμού, όσες υπαγορεύονται από ευρωπαϊκές ή διεθνείς διεργασίες, όσες συνδέονται με τον Προϋπολογι-σμό ή άλλους ετήσιους οικονομικούς προγραμματισμούς, μέτρα τα οποία έχουν σχέση με την υγεία και την προ-στασία ή την ασφάλεια, ή άλλες επεί-γουσες απαιτήσεις για την καθιέρωση νέων μέτρων. Όπου γίνεται δεύτερη συμβουλευτική ύστερα από τροπο-ποιήσεις που έγιναν σε προηγούμε-νη συμβουλευτική, μπορεί επίσης να χρειάζεται μία συντομότερη χρονική

περίοδος.1.6 Όταν η διαβούλευση διαδραμα-

τίζεται κατά την περίοδο διακοπών, ή όταν διαρκεί λιγότερο από 12 εβδομά-δες, χρειάζεται παραπάνω προσπάθεια ώστε να εξασφαλιστεί ότι αυτή θα εί-ναι ακόμα αποτελεσματική, συμπλη-ρώνοντας τη γραπτή άσκηση με άλλες μεθόδους συμβουλευτικής.

1.7 Όταν η συμβουλευτική περίο-δος διαρκεί λιγότερο από 12 εβδομά-δες, αυτό θα πρέπει να τονιστεί στο συμβουλευτικό έγγραφο, το οποίο θα πρέπει να εξηγεί τη λογική του Υπουρ-γού σ’αυτό το θέμα, και τις περαιτέρω προσπάθειες ώστε να εξασφαλιστεί η όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη Διαβούλευση.

1.8 Μπορεί να είναι δύσκολο να βρεθεί επικοινωνία με κάποιους συμ-μετέχοντες, για παράδειγμα μικρές επιχειρήσεις, παιδιά, καταναλωτές και από τις κοινωνικές μειονότητες. Είναι σημαντικό να γίνεται δέσμευση με ιδιώτες, οργανώσεις και επαγγελμα-τικούς συλλόγους πριν από κάθε ενέρ-γεια. Η γραπτή συμβουλευτική δεν είναι η μόνη ή η πιο αποτελεσματική μέθοδος διαβούλευσης. Άλλοι τρόποι συμβουλευτικής μπορούν να βοηθή-σουν σ’αυτή τη διαδικασία. Αυτοί θα μπορούσαν να περιέχουν:

Συναντήσεις συμμετόχωνΔημόσιες συναντήσειςWeb forumsΔημόσιες επισκοπήσειςΣυγκεντρωτικές ομάδεςΠεριφερειακά γεγονόταΦυλλάδια καμπάνιας επικεντρω-

μένα στο στόχο αυτό

2ο κριτήριο

2. Να είστε σαφής ως προς τις προτάσεις σας : το ποιός μπορεί να επηρεαστεί, ποιες είναι οι πιθανές ερωτήσεις και το χρονοδιάγραμμα απάντησης.

2.1 Κάντε εστιασμένες ερωτήσεις και να είστε σαφής στα πεδία πολιτι-κής στα οποία κατευθύνετε τις από-ψεις σας. Απαντήσεις οι οποίες δεν

αναφέρονται στις ειδικές ερωτήσεις που έχουν ειπωθεί θα ’πρεπε παρ’όλα αυτά να γίνονται δεκτές.Ενθαρρύνετε τους ανταποκρινόμενους να εφοδιά-ζουν με στοιχεία ,όπου χρειάζεται, τις απαντήσεις τους, ώστε να τις υποστη-ρίζουν.

2.3 Η συμβουλευτική θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο ανοιχτή και καμία εναλλακτική δυνατότητα να μην αποκλείεται. Παρ’όλα αυτά, αν υπάρ-χουν πράγματα που δεν μπορούν να αλλαχθούν διότι, για παράδειγμα, απο-τελούν μέρος μίας Κοινοτικής Οδηγίας ή εξαιτίας προηγούμενων Υπουργικών δεσμεύσεων, τότε διευκρινήστε το. Τα ρίσκα και οι συνέπειες της απραξίας θα έπρεπε να προβάλλονται.

2.4 Εάν υπάρχουν συγκεκριμένα πεδία, όπου οι απαντήσεις των αντα-ποκρινόμενων θα ήταν κατ’εξοχήν πολύτιμες, διευκρινήστε το κι αυτό. Οι απαντήσεις πιθανότατα να είναι περισσότερο χρήσιμες και εμπερι-στατωμένες ,αν οι ανταποκρινόμενοι γνωρίζουν πού να εστιάσουν τις προ-σπάθειές τους.

2.5 Θα πρέπει να ζητείται από τις ομάδες των ανταποκρινόμενων να δί-νουν μία σύνοψη των ανθρώπων και των οργανισμών που εκπροσωπούν.

2.6 Προβλέψτε μία λίστα συμβού-λων συνημμένη στο συμβουλευτικό σας έγγραφο και ζητείστε προτάσεις για άλλους ενδιαφερόμενους συμβαλ-λόμενους που θα ’πρεπε να συμβου-λευτούν. Μία αναφορά σε προηγού-μενες και επίσημες διαβουλεύσεις θα μπορούσε να’ναι χρήσιμη.

2.7 Ορίστε με σαφή τρόπο στο συμ-βουλευτικό έγγραφο την προθεσμία για τις απαντήσεις και τους άλλους εναλλακτικούς τρόπους συνεισφοράς στη διαδικασία.

2.8 Ορίστε λεπτομερώς σε ποιον απαντά κανείς, και σε ποιον απευθύ-νονται οι ερωτήσεις, δίνοντας όνομα, διεύθυνση, τηλέφωνο, και e-mail. Θα μπορούσε να είναι ένα άτομο.

Δ Ι Α Β Ο Υ Λ Ε Υ Σ Η Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η Σ Ε Ω Ν – Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν 19

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

3ο Κριτήριο

3. Εξασφαλείστε ότι η συμβουλευτική είναι σαφής, περιεκτική και εξαιρετικά προσβάσιμη.

3.1 ΣαφήςΧρησιμοποιείστε ξεκάθαρη γλώσ-

σα: αποφύγετε εξειδικευμένη ή επαγ-γελματική φρασεολογία και χρησιμο-ποιείστε τεχνικούς όρους όπου είναι απολύτως απαραίτητο. Μία διαβού-λευση πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο προσβάσιμη γίνεται. Εξηγείστε πε-ρίπλοκες έννοιες όσο σαφέστερα γίνε-ται και όπου υπάρχουν τεχνικοί όροι, χρησιμοποιείστε ένα γλωσσάριο.

3.2 ΠεριεκτικήΔώστε μία σύνοψη εκτέλεσης στο

έγγραφο γραπτής συμβουλευτικής, η οποία θα καλύπτει τα σημαντικά σημεία του εγγράφου, καλύτερα όχι πάνω από δύο σελίδες. Ακόμα κι αν το έγγραφο είναι τεχνικό, εξασφαλείστε ότι η σύνοψη εκτέλεσης θα είναι προ-σβάσιμη σε όλους.Έχοντας διαβάσει τη σύνοψη εκτέλεσης, οι σύμβουλοι θα πρέπει να είναι σε θέση να αποφασί-σουν αν η συμβουλευτική είναι σχετική με αυτούς και αν χρειάζεται να διαβά-σουν παρακάτω.

3.3 ΠροσβάσιμηΕξασφαλείστε ότι τα συμβουλευ-

τικά έγγραφα είναι διαθέσιμα σε μορ-φές εκτύπωσης κειμένου και με πλήρη χρήση ηλεκτρονικών μέσων. Πρέπει να είναι διαθέσιμα και να βρίσκονται εύκολα στο Internet από τη μέρα που η συμβουλευτική παρουσιάστηκε..

3.4 Πρέπει να γίνονται προσπάθει-ες ώστε να στρέφετε την προσοχή των ενδιαφερόμενων στη διαβούλευση. Όσο χρησιμοποιείτε το Internet, θα πρέπει να σκεφτείτε να διαφημίσετε τη συμβουλευτική με τους πιο κατάλλη-λους τρόπους ανάλογα με τις ομάδες που θέλετε να προσεγγίσετε.

3.5 Οι ανταποκρινόμενοι θα πρέπει να μπορούν να απαντούν ηλεκτρονι-κά, αν θέλουν. Δημιουργείστε έγγραφα σε ηλεκτρονικές φόρμες εκτύπωσης κειμένου, κατάλληλα να αποκτήσουν

ευρεία πρόσβαση. Σκεφτείτε μια σειρά από ηλεκτρονικές μεθόδους ανταπό-κρισης, ώστε να εξασφαλίζεται ότι η απάντηση θα δίνεται απλά, θα δεσμεύ-ει μια ευρύτερη σειρά ανθρώπων και θα ενθαρρύνει τις διαβουλεύσεις. Το κόστος στους χρήστες δεν πρέπει ποτέ να είναι τόσο που να γίνεται εμπόδιο σε μια αποτελεσματική διαβούλευση.

3.6 Σκεφτείτε ομάδες που δεν μπο-ρούν να έχουν πρόσβαση στις παραδο-σιακές γραπτές συμβουλευτικές ή στις εκδοχές τους στο Internet. Mπορεί να χρειάζεται να αποδοθεί το κείμενο σε διαφορετικές γλώσσες, ακόμη και, για παράδειγμα στην ουαλική. Μπορεί να υπάρχουν συνθήκες, υπό τις οποίες, η γραπτή συμβουλευτική δεν θα αποτε-λεί τον καλύτερο τρόπο να προσεγγί-σετε το κοινό που έχετε στόχο.

3.7 Με μέριμνα για τα θέματα ισό-τητας, εξασφαλείστε ότι η συμβου-λευτική σας δεσμεύεται με όλη την κοινότητα. Μπορεί να χρειαστεί να εξετάσετε το γενικό στήσιμο της συμ-βουλευτικής για να το πετύχετε αυτό και να μελετήσετε τον τρόπο με τον οποίο θα προσεγγίσετε τις ομάδες που θα μπορούσαν να παραγκωνιστούν. Αυτές οι ομάδες θα μπορούσαν να πε-ριλαμβάνουν έγχρωμους, κοινωνικές μειονότητες, γυναίκες, ή ανάπηρους ανθρώπους.

3.8 Εξασφαλείστε ότι η συμβουλευ-τική αρμόζει στα θέματα και στις ομά-δες που εμπλέκονται. Κάποια θέματα μπορεί να απαιτούν ιδιαίτερη προ-σέγγιση στη συμβουλευτική : για πα-ράδειγμα, μπορεί να χρειαστούν ομά-δες συζήτησης ή συναντήσεις, ειδικά όπου η δυνατότητα των εκπροσώπων των ομάδων να ανταποκριθούν στην επίσημη συμβουλευτική είναι περιο-ρισμένη και πολλοί φορείς επιδιώκουν συμβουλευτική μαζί τους.

3.9 Τα κριτήρια της συμβουλευτι-κής θα πρέπει να παρουσιάζονται ξανά σε όλα τα συμβουλευτικά έγγραφα. Δηλώστε κατηγορηματικά ,ότι η συμ-βουλευτική θα πρέπει να τηρείται σύμ-φωνα με αυτά τα κριτήρια. Καλέστε

τους ανταποκρινόμενους να σχολιά-σουν την έκταση στην οποία τα κρι-τήρια προσφύονται και να προτείνουν τρόπους περαιτέρω βελτίωσης της συμβουλευτικής διαδικασίας. Δηλώστε με σαφήνεια με ποιόν να επικοινωνή-σουν οι ανταποκρινόμενοι ,αν έχουν σχόλια ή παράπονα για τη διαδικασία της συμβουλευτικής. Αυτό το πρόσω-πο θα πρέπει να είναι κάποιος έξω από την ομάδα που κινεί τη Διαβούλευση και πιθανόν να είναι ο συντονιστής της συμβουλευτικής για το Υπουργείο.

4ο Κριτήριο

4. Δώστε πληροφορίες σχετικά με τις απαντήσεις που λάβατε και με το πώς η διεργασία της διαβού-λευσης επηρέασε την πολιτική γραμμή.

4.1 Οι απαντήσεις θα πρέπει έχουν αναλυθεί προσεκτικά και απροκατά-ληπτα. Μη μετράτε απλά ψήφους, όταν αναλύετε τις ανταποκρίσεις. Μπορεί να χρειαστεί ειδική προσοχή στους αντιπροσωπευτικούς φορείς, όπως επιχειρηματικοί σύνδεσμοι, εμπορικές ενώσεις, εθελοντικές και αντιπροσωπευτικές ομάδες που επη-ρεάζονται ιδιαίτερα. Για να εξασφαλι-στεί ότι οι ανταποκρίσεις είναι σωστά αναλυμένες, είναι σημαντικό να είναι κατανοητά τα εξής : ποιους διαφορε-τικούς τομείς αντιπροσωπεύουν και η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε, ώστε να εξασφαλιστεί η ανταπόκριση των μελών.

4.2 Ειδική προσοχή πρέπει να δο-θεί:

– Στις πιθανές νέες προσεγγίσεις στην ερώτηση για την οποία έγινε συμ-βουλευτική

– Στα πρόσθετα στοιχεία που έχει ο αντίκτυπος των προτάσεων

– Στη δύναμη των συναισθημάτων για καθεμιά από τις ειδικές ομάδες.

Το συμβουλευτικό έγγραφο 1.3 θα πρέπει να ορίζει την ημερομηνία και την ηλεκτρονική διεύθυνση όπου θα δημοσιευτεί η σύνοψη των αντα-ποκρίσεων . Όσο το δυνατόν περισσό-

Δ Ι Α Β Ο Υ Λ Ε Υ Σ Η Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η Σ Ε Ω Ν – Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν20

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

τερο, αυτό θα πρέπει να γίνεται μέσα στους 3 μήνες από την ημερομηνία που έληξε η Διαβούλευση. Όσοι δεν έχουν πρόσβαση στο Internet θα πρέπει να μπορούν να ζητήσουν ένα αντίγραφο αυτής της σύνοψης. Οι πληροφορίες θα πρέπει επίσης να είναι προσβάσι-μες σε φόρμες εκτύπωσης κειμένου, κατάλληλες για το κοινό.

Η σύνοψη θα πρέπει να δίνει 1.4 μία ανάλυση των ανταποκρίσεων στις ερωτήσεις που ειπώθηκαν: για κάθε ερώτηση θα πρέπει να υπάρχει μία σύνοψη των ανταποκρίσεων σ’αυτή την ερώτηση, και μετά μια εξήγηση του πώς προτείνεται να αλλάξει η πρόταση σύμφωνα με τις απαντήσεις που έχουν ληφθεί. Θα πρέπει επίσης να υπάρχουν πληροφορίες πάνω σε θέματα που φα-νερώνονται από τη συμβουλευτική, τα οποία δεν έχουν καληφθεί από τις ερω-τήσεις.

Όπου είναι δυνατόν, η σύνο-1.5 ψη των απαντήσεων θα πρέπει επίσης να περιέχει μία σύνοψη των καινού-ριων βημάτων για την πολιτική γραμ-μή και τους λόγους για τη λήψη των αποφάσεων.

Εξηγείστε ότι οι πληροφορίες, 1.6 που παρέχονται, θα αντιμετωπίζονται σύμφωνα με την πρόσβαση στα πλη-ροφοριακά καθεστώτα: κατά πρώτο λόγο, η Πράξη Ελευθερίας της Πλη-ροφόρησης του 2000 (ΠΕΠ), η Πρά-ξη Προστασίας Δεδομένων του 1998 (ΠΠΔ), και οι Κανονισμοί Περιβαλλο-ντικών Πληροφορήσεων (2004).

Σας παρακαλούμε να ανατρέξετε στο συνοδευτικό Οδηγό του Πρακτι-κού Συμβουλευτικού Κώδικα για πα-ραπάνω πληροφορίες

http://www.cabinetoffice.gov.uk/regulation/consultation/index.asp

4.7 Όταν δίνετε αντίγραφα των απαντήσεων, είναι νόμιμο να χρεώνετε σε λογική τιμή τα φωτοαντίγραφα και τα ταχυδρομικά τέλη.

5ο Κριτήριο

5. Να ελέγχετε την αποτελεσματικότητα του Υπουρ-γείου σας, ακόμα και στην περίπτωση διορισμένου συντονιστή συμβουλευτικής.

5.1 Κάθε Υπουργείο θα πρέπει να έχει ένα διορισμένο συντονιστή, ο οποίος πρέπει να εξασφαλίζει ότι ο συμβουλευτικός κώδικας ακολουθεί-ται. Πρέπει να δρα σαν σύμβουλος στην διεξαγωγή συμβουλευτικών ασκήσεων.

5.2 Η συμβουλευτική θα πρέπει να αξιολογείται 1) ως προς την αποτελε-σματικότητα, κοιτάζοντας τα νούμερα και το είδος των αντιδράσεων, 2) στο αν κάποιες συμβουλευτικές μέθοδοι ήταν πιο επιτυχείς από άλλες και 3) στο πώς οι αντιδράσεις στη συμβου-λευτική ξεκαθάρισαν τις εναλλακτικές δυνατότητες της πολιτικής γραμμής και επηρέασαν την τελική απόφαση.

5.3 Αυτή η αξιολόγηση θα πρέπει να χρησιμοποιείται ενημερωτικά για τις επόμενες συμβουλευτικές του Υπουρ-γείου και τα «διδάγματα» μπορούν να διαδίδονται στην κυβέρνηση.

5.4 Ο συντονιστής της συμβουλευ-τικής πρέπει να ταξινομεί την πληρο-φόρηση σχετικά με το πόσες εθνικές διαβουλεύσεις έχει φέρει εις πέρας το Υπουργείο, με τις παρεκκλίσεις από τον κώδικα και με τους λόγους που έχουν δοθεί γι’αυτές. Αυτά τα δεδομέ-να θα πρέπει να διατίθενται στο γρα-φείο Υπουργικού Συμβουλίου ώστε να ταξινομούνται ετησίως και να γίνονται διαθέσιμα στο κοινό.

6ο Κριτήριο

6. Εξασφαλείστε ότι η συμβουλευτκή σας ακολουθεί τους καλύτερους κανόνες, την καλύτερη εφαρμογή και ότι έχει γίνει εκτέλεση Ρυθμιστικού Καταλογι-σμού Επιπτώσεων ,αν χρειάζεται.

6.1 Όταν γίνεται διαβούλευση στην αναθεώρηση μιας πολιτικής έκτασης, εξασφαλείστε ότι έχουν ληφθεί υπ’ όψιν ευκαιρίες μείωσης της γραφειο-κρατίας και των ρυθμιστικών βαρών,

παραδείγματος χάριν απλούστευση ή ακύρωση ρυθμίσεων που υπάρχουν.

6.2 Εξασφαλείστε ότι ένας Ρυθ-μιστικός Καταλογισμός Επιπτώσεων (ΡΚΕ) προσδίδεται όπου απαιτείται, τονίζοντας τα έξοδα, τα κέρδη και τους κινδύνους της πρότασης. Οι ανταπο-κρινόμενοι θα πρέπει να ενθαρρύνο-νται να σχολιάζουν και να προκαλούν τις υποθέσεις του ΡΚΕ, όπου ένας περιέχεται. Για περισσότερες οδηγίες στους ΡΚΕ παρακαλείστε να επισκε-φθείτε την ιστοσελίδα με διεύθυνση www.cabinetoffice. gov.uk/regulation/scrutiny/betterpolicy.htm

6.3 Λάβετε υπ’ όψιν σας τις εναλ-λακτικές ρυθμίσεις, όπως εθελοντικοί κώδικες, και ενθαρρύνετε τους αντα-ποκρινόμενους να προτείνουν εναλ-λακτικές όταν απαντούν στη συμβου-λευτική άσκηση.

6.4 Λάβετε υπ’ όψιν σας οποιεσ-δήποτε –χωρίς πρόθεση-συνέπειες της πρότασης και ζητείστε από τους ανταποκρινόμενους να τις τονίσουν στην απάντησή τους.

6.5 Στη συμβουλευτική, εξασφα-λείστε ότι ρωτάτε για την πρακτική εφαρμογή και την πραγματοποίηση των θεμάτων της πολιτικής σας γραμ-μής και ότι ρωτάτε τους ανταποκρινό-μενους για εναλλακτικές προσεγγίσεις της εφαρμογής. Οδηγίες για θέματα εφαρμογής στην ηλεκτρονική διεύ-θυνση : www.sbs.gov.uk/content/pdf/implementationguidelines.pdf

6.6 Γενικότερα, ζητείστε να εξασφα-λιστεί ότι οι Αρχές της Καλής Ρύθμισης ακολουθούνται όποτε αναπτύσσεται μία πολιτική γραμμή. Αυτές είναι:

ΑναλογικότηταΕυθύνηΣυνεκτικότηταΔιαφάνειαΣτόχευση6.7 Για περαιτέρω πληροφορί-

ες για όλα αυτά και τις εφαρμογές τους, παρακαλείσθε να επισκεφθεί-τε την ιστοσελίδα www.brtf.gov.uk/taskforce/reports/entry%20pages/principlesentry.htm

Δ Ι Α Β Ο Υ Λ Ε Υ Σ Η Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η Σ Ε Ω Ν – Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν 21

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Θα εκφράσω τη γνώμη μου για το πώς βλέπω τη θε-σμοποίηση του ρόλου σας. Αυτό είναι κάτι που

δεν θα γίνει αυτόματα με το που θα μπείτε στο Σύνταγμα. Στη συνέχεια, θα πω τη γνώμη μου για το τι είναι αυτό που θεσμοποιεί τελικά μια κοινωνική δύναμη.Το έργο για το οποίο μιλάμε είναι ένα έργο δικό σας.

Αισθάνομαι την ανάγκη να πω συγχαρητήρια και μπράβο στην ιδέα της προσφοράς μέσω μιας ΜΚΟ και μέσω της Καμπάνιας που δημιουρ-γήσατε! Θέλω να πω ακόμα, πως πρέ-πει να γίνει μια προσπάθεια θεσμικής αξιοποίησης του ρόλου που οι ΜΚΟ κέρδισαν με την εργασία τους. Αυτό που εκτιμώ πάρα πολύ - κι είναι αυτό η πρώτη μου αξιολόγηση - είναι το γεγονός ότι είσαστε ενεργοποιημένοι στα κομμάτια της κοινωνικής ζωής, που από μόνα τους αναδείχτηκαν ως καίρια και αναζήτησαν στην αρχή άτυ-πους εκφραστές.

Τα παλιά χρόνια μιλάγαμε για το λαό. Όμως ο λαός είναι μια πλασμα-τική έννοια, διότι εκφράζει το σύνολο των πολιτών μιας πολιτείας. Μα τέτοιο σύνολο δεν υπάρχει. Υπάρχει η κοινω-νία με τα ρεύματά της, με τις αντιθέσεις της, με τις τάσεις της. Άρα υπάρχει κάτι το ζωντανό, με συμφωνίες και διαφω-νίες, με συγκρούσεις και συμμαχίες, με ανάγκες. Και η ενεργοποιημένη πια κοινωνία, διαισθάνεται τις ανά-γκες της και γεννά μόνη της πρωτο-βουλίες. Αισθάνομαι ότι οι δικές σας οργανώσεις είναι οι πρώτες μεγάλες μορφές, όπου αυτοενεργοποιήθηκαν κοινωνικές ομάδες για την εξυπηρέ-τηση αναγκών της κοινωνίας.Αυτό τι

σημαίνει; Σημαίνει ένα ανώτερο βαθμό πολιτικοποίησης!

Ποια ήταν ιστορικά η πρώτη έκ-φραση πολιτικοποίησης; Ήταν ο θε-σμός του πολιτικού κόμματος. Όταν πρωτοδημιουργήθηκε η Βουλή, ως αντίλογος στο μονάρχη, ήταν η πρώτη μορφή πολιτικοποίησης της κοινωνίας. Και σιγά-σιγά γεννήθηκε το «πολιτικό κόμμα», το οποίο από τη φύση του εί-ναι πολυσυλλεκτικό για να μπορέσει να εκφράσει τις διάφορες κοινωνικές ομάδες.

Στην εξέλιξή του όμως το πολιτι-κό κόμμα απέκτησε ένα χαρακτήρα επαγγελματικό. Αυτό το λέω υπό την έννοια, πως στο σύγχρονο κράτος η πολιτική έχει γίνει και επάγγελμα. Επομένως ο κομματικός χώρος απέ-κτησε μια αυτονομία και έγινε αυτο-σκοπός. Άρα το πολιτικό κόμμα είναι ανταγωνιστικό προς τον αντίπαλο, προκειμένου να έχει αυτό την επιρροή πάνω στην εξουσία. Κι ευτυχώς που εί-ναι έτσι, γιατί με αυτόν τον τρόπο δι-ασφαλίζεται η δημοκρατία. Βέβαια το μοντέλο περνάει κρίση, αλλά πάντως έχουμε δημοκρατία.

Αισθάνομαι, ότι οι ΜΚΟ είναι ο επόμενος βαθμός πολιτικοποίησης. Κινούνται σε ένα χώρο αξιακό - οι άνθρωποι με τις ιδιαίτερες ανάγκες, η νεολαία, οι ψυχικώς έχοντες ανάγκη. Όλα αυτά τι είναι; Είναι συγκεκριμένα προβλήματα στην κοινωνία, τα οποία πολιτικοποιούνται με τη συλλογική τους έκφραση από μια ομάδα που δηλώνει υπερασπιστής ή φροντιστής αυτών των προβλημάτων. Αυτό, λοι-πόν, είναι που με κάνει να αισθάνομαι σεβασμό και δίνω προσοχή, ως πολι-τειολόγος, σε αυτήν την εξέλιξη του

πολιτικού γίγνεσθαι.Αυτήν την εξέλιξη, της αναβάθμι-

σης του ρόλου των ΜΚΟ, τη θεωρώ θετική για πολλούς λόγους. Θα ήθελα όμως να μνημονεύσω έναν, ιδιαιτέρως. Έρχεται σε μια εποχή που η κλασική πολιτική έκφραση περνάει μια πολύ έντονη κρίση αξιοπιστίας. Κι επομέ-νως υπάρχει ένας παραπάνω λόγος, τούτη εδώ η έκφραση των κοινωνικών δυνάμεων να αποκαθιστά το νόημα της δημοσιότητας, το νόημα της δημό-σιας φροντίδας, της δημόσιας ευθύνης. Κι αυτό στο μέτρο που οι οργανώσεις δεν είναι επαγγελματικές και συνεπώς κερδοσκοπικές, άρα είναι οργανώσεις ενεργοποιημένων πολιτών, μια έκφρα-ση - θα έλεγα - της κοινωνίας των πο-λιτών. Η αναφορά ,λοιπόν, των ΜΚΟ στο Σύνταγμα γίνεται σε μια πολύ σω-στή χρονική συγκυρία.

Από την άλλη μεριά, η κλασική πολιτική - πολύ σημαντική στη δημο-κρατία - δεν καταργείται. Τα κόμματα δεν καταργούνται. Οι διδάσκοντες το τέλος των κομμάτων είναι κάτι μεταξύ δολίων προσώπων και αγραμμάτων προσώπων. Αλλά βέβαια η κλασική πολιτική διέρχεται μια κρίση αξιοπι-στίας.

Θέλω εδώ να τονίσω κάτι πολύ ση-μαντικό για το χρόνο που διαλέχτηκε από την εξέλιξη και τις συμπτώσεις για να καταστείτε θεσμικός παράγο-ντας στην Ελληνική δημόσια ζωή. Κατ’ αρχήν γιατί το συζητάμε; Το συζητάμε γιατί στην πραγματικότητα έχετε ήδη καταστεί θεσμικός παράγοντας στην ελληνική δημόσια ζωή! Οι θεσμοί στην κοινωνία δεν γεννιούνται από την ώρα που προβλέπονται, αλλά προβλέπο-νται από την ώρα που γεννιούνται.

ΚΑΜΠΑΝΙΑ ΤΩΝ 800 ΜΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ Ομιλία του Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου κ. Δημητρίου Τσάτσου

Δ Ι Α Β Ο Υ Λ Ε Υ Σ Η Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η Σ Ε Ω Ν – Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν22

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Ας πάμε –και πάλι- στον θεσμό του πολιτικού κόμματος. Ιδίως μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο, μετά τις δικτατο-ρίες στην Πορτογαλία, στην Ισπανία, στην Ιταλία και στην Ελλάδα, έχουμε μια άνοδο του θεσμού των πολιτικών κομμάτων. Διότι αναδεικνύεται ο δη-μοκρατικός τους ρόλος. Μέσα από τους αγώνες τους έχουν καταστεί πα-ράγοντες. Τα πολιτικά κόμματα δεν κατέστησαν παράγοντες της δημόσιας ζωής από τα συντάγματα. Επειδή είναι ουσιώδεις και χρήσιμοι παράγοντες, περιλήφθηκαν στο Σύνταγμα.

Τα Συντάγματα δε γεννούν πραγ-ματικότητες. Ένα Σύνταγμα, που επι-χειρεί να γεννήσει πραγματικότητες, να γεννήσει τον ρόλο των ΜΚΟ ή θα γελοιοποιηθεί το ίδιο ή θα γελοιοποι-ήσει αυτούς που θέλει να εξισώσει. Τα Συντάγματα συνιστούν την έννομη έκφραση κοινωνικών πραγματικοτή-των. Γι’ αυτό και, όταν ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων έχει καθιερωθεί πια εκ των πραγμάτων, τα Συντάγματα το καταγράφουν, αναγνωρίζουν το θε-σμικό ρόλο και καλούν το νομοθέτη να εξυπηρετήσει αυτήν τη θεσμική απο-στολή. Ό,τι έχει ισχύσει για τα πολιτικά κόμματα, ισχύει και για τις ΜΚΟ.

Κι έρχομαι τώρα στο ερώτημα πώς μπορούν να μπουν οι ΜΚΟ στο καινούριο Σύνταγμα. Ακούστηκαν δι-άφορες γνώμες από έγκριτους συνα-δέλφους. Κρατώ μία, την οποία και θα απορρίψω και θα πω τη δική μου μετά. Λένε πως οι ΜΚΟ πρέπει να έχουν το δικαίωμα της αυτενέργειας, την ελευ-θερία της δημιουργίας. Άρα αρκεί μια αναφορά στο άρθρο 5, που αναφέρεται στην ελευθερία δράσης (οικονομικής και νομικής). Συνεπώς κάνω τις ΜΚΟ υποκείμενα του άρθρου 5, που παρέ-χει το δικαίωμα στην οικονομική και κοινωνική ελευθερία. Μα αυτήν, την είχατε. Δε χρειάζεται να μνημονευθεί κανείς εκεί.

Θα ήθελα εδώ να κάνω μια παρέν-θεση. Όταν τα Συντάγματα κατοχυ-ρώνουν ελευθερίες, μπορούν να έχουν δύο δρόμους. Ο ένας δρόμος είναι η

ελευθερία για την ελευθερία. Γιατί ανα-γνωρίζω την ελευθερία της θρησκευ-τικής συνείδησης; Διότι ο άνθρωπος δικαιούται πράγματι να διαμορφώνει ελεύθερα τη συνείδησή του. Αυτά είναι τα γνήσια δικαιώματα που παρέχουν οι πολιτείες στους πολίτες. Υπάρχουν και ορισμένα άλλα τα οποία δεν είναι μόνο αυτοσκοπός. Αυτά παρέχονται, ώστε αυτός που τα έχει να μπορέσει να λειτουργήσει ως παραγωγός έργου σε μια κοινωνία. Θα δώσω ένα παράδειγ-μα. Ο δικαστής λέμε είναι ανεξάρτη-τος. Έχει το δικαίωμα της προσωπικής ανεξαρτησίας. Είναι αυτοσκοπός; Όχι, βέβαια. Πού αποβλέπει το Σύνταγμα καθιστώντας τον δικαστή ανεξάρτητο; Στην ποιότητα της δικαιοσύνης, στο έργο του. Ο βουλευτής είναι ανεξάρ-τητος. Δεν μπορεί κανένας να του πει τι θα κάνει ή τι θα ψηφίσει. Γιατί; Γιατί προσδοκά η έννομη τάξη ότι απ’ αυτή την ελευθερία θα προκύψει πολιτικό έργο. Αυτό λέγεται θεσμική ελευθερία ή καλύτερα θεσμική εγγύηση.

Για τις ΜΚΟ, λοιπόν, εγώ δεν θε-ωρώ ότι χρειάζεστε ένταξη σε ένα απλό συλλογικό δικαίωμα. Το έργο και η πορεία σας οδηγεί απ’ ευθείας στην έννοια της θεσμικής εγγύησης. Στο άρθρο 29 που αναφέρεται και στον θεσμό του πολιτικού κόμμα-τος. Η πολιτεία πρέπει να εγγυηθεί τον θεσμικό σας ρόλο, να τον ανα-γνωρίσει, να τον εντάξει στο κείμενο του συντάγματος στο άρθρο 29. Τότε πλέον ανοίγονται άλλοι λογαρια-σμοί, με αξιώσεις : αξιώσεις στήριξης του έργου σας, αξιώσεις του status σας, αξιώσεις χρηματοδότησης.

Στο άρθρο που ρυθμίζει τα σχετικά με τα πολιτικά κόμματα, υπάρχει η εξής λογική. Εγώ, το Σύνταγμα, αναγνωρίζω τον υπαρκτό και προυπάρξαντα ρόλο των πολιτικών κομμάτων, τον παίρνω, τον βάζω στο Σύνταγμα, καθιστώ το κόμμα θεσμό κι από κει και μετά είναι εύλογη η χρηματοδότησή του, η προ-στασία του και η κατοχύρωση του έρ-γου του. Το ίδιο - πιστεύω - θα έπρεπε να γίνει και με τις ΜΚΟ.

Όλοι μιλάνε για την κοινωνία των πολιτών. Τι να την κάνω; Ποια είναι αυτή η κοινωνία των πολιτών; Είναι τα κόμματα; Μπορεί και να είναι, αλλά αυτή τη στιγμή, δεν λειτουργεί έτσι. Εί-μαστε σε ένα καλώς ή κακώς νοούμενο πολιτικό επαγγελματισμό. Ο πολιτικός έχει πλέον μια άμεση εξάρτηση από την πολιτική. Άρα δεν παράγει ο ίδιος πολιτική, η πολιτική τον παράγει.

Το δικό σας το έργο, έργο κοινωνι-κό σε κρίσιμους τομείς, έργο που ανα-δείχτηκε, όπως είπα, στην αρχή μόνο του, πρέπει να κατοχυρωθεί με το νό-ημα του θεσμού. Γι’ αυτό η πρότασή μου ήταν και είναι - και θέλω να το στηρίξω όταν θα έρθει η ώρα των συ-γκεκριμένων συνταγματικών μεταρ-ρυθμίσεων - να βρεθεί μια διατύπω-ση που να αναγνωρίζει το θεσμικό ρόλο των ΜΚΟ και να δημιουργεί μια νέα προϋπόθεση μεταχείρισής τους μέσα στην πολιτεία, όπως είχε γίνει για τα πολιτικά κόμματα.

Σίγουρα με μια τέτοια κατοχύρωση δεν τελειώνει ούτε η προσπάθεια, ούτε η ιστορία των ΜΚΟ. Η ακμή ενός θε-σμού δεν εξαρτάται από το πώς μπήκε στο Σύνταγμα και με το που μπαίνει στο Σύνταγμα δεν εξασφαλίζεται η μη παρακμή του. Μπορεί να έχω - και έχω - παρακμή του κομματικού φαινο-μένου μολονότι είναι πολύ κατοχυρω-μένο στο Σύνταγμα. Άρα η ιστορική πορεία στο μέλλον είναι μια ανοιχτή υπόθεση, είναι ένα στοίχημα. Ένα στοί-χημα πειστικότητας του έργου σας και επιλογής μεθόδων επικοινωνίας με την κοινή γνώμη. Αυτό θα δομήσει το γράμμα του Συντάγματος. Το γράμμα του Συντάγματος θα σας καταστή-σει - αν ακουστεί η εισήγησή μου - θεσμικούς παράγοντες και όντας θεσμικοί παράγοντες είναι πλέον στα χέρια σας η ποιοτική εργασία, η οποία θα δικαιώσει τη θεσμική σας αποστολή, την ικανότητά σας δηλα-δή να λειτουργείτε ως θεσμοί.

Στη συνέχεια ο κ. Τσάτσος, απα-ντώντας σε ερωτήματα των μελών της συντονιστικής επιτροπής των ΜΚΟ

Δ Ι Α Β Ο Υ Λ Ε Υ Σ Η Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η Σ Ε Ω Ν – Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν 23

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

για την αναθεώρηση του συντάγμα-τος, είχε την ευκαιρία να διευκρινίσει μερικές ακόμα πτυχές του ζητήματος που ανέπτυξε.

Περί της λειτουργίας των ΜΚΟ

Από την ώρα, που μια οργάνωση χειρίζεται τομέα της κοινωνικής ζωής - και τον χειρίζεται συλλογικά και όχι ατομικά - ως μόνη διασφάλιση της προ-σέγγισης σε σωστές λύσεις θα έβλεπα τη συλλογική, δημοκρατική λειτουργία της ΜΚΟ. Κι αυτό όχι γιατί η δημο-κρατία φοριέται καλύτερα. Όμως, λει-τουργικά, από τη στιγμή που υπάρχει διαχείριση ενός κοινωνικού τομέα, το τι είναι ορθό γι’ αυτόν τον κοινωνικό τομέα, το πλησιάζουμε περισσότερο με μια συλλογική και όχι με μια ατομική κρίση. Στο κάτω-κάτω η ατομική κρί-ση είναι ισχυρισμός ορθότητας, ενώ η συλλογική κρίση είναι μια διασφάλιση, με μεγαλύτερη εγγύηση μιας πιθανής ορθότητας.

Περί χρηματοδότησης των ΜΚΟ

Η πρώτη μορφή χρηματοδότησης πολιτικών οργανώσεων, απαντάται στη Γερμανία το 1960. Τότε η πολιτεία ήρθε και είπε: Επειδή εγώ προσδοκώ από τα πολιτικά κόμματα να μου ορ-γανώσουν τις εκλογές, δίνω ορισμένη ενίσχυση. Αυτό η πολιτεία το έκανε αυτοβούλως. Η χρηματοδότηση κατέ-στη δικαίωμα μετά από πολλά χρόνια, όταν εξελίχθηκε το δίκαιο των πολιτι-κών κομμάτων και μέσα από ασφαλι-στικές δικλείδες ισότητας, αναλογίας κλπ. Λέω, λοιπόν, ότι η θεσμοποίηση καθιστά νοητή την ενίσχυση της πο-λιτείας.

Μια δεύτερη παράμετρος είναι, πως οι ιδιωτικές προσφορές στα πο-λιτικά κόμματα αφαιρούνται από το φορολογητέο εισόδημα. Αυτό είναι μια έμμεση κρατική βοήθεια, που καθιστά πρόθυμους τους ιδιώτες να συνεισφέ-ρουν τον οβολό τους. Δεν θα μπορού-σε κάτι τέτοιο να γίνει αν ο φορέας δεν είναι θεσμικά κατοχυρωμένος.

Περί λειτουργιών και παραλειτουργιών

Δεν υπάρχει θεσμός, ιδίως εν τη γενέσει του και στην πορεία προς τη θεσμοποίηση, που να μην έχει και πα-ραλειτουργίες. Είναι ουτοπικό να θεω-ρήσουμε ότι γεννιέται στον τομέα των ΜΚΟ ένας παράδεισος, που λειτουργεί από την πρώτη ως την τελευταία στιγ-μή κατά τρόπο ιδεατό. Οι ΜΚΟ είναι ένα πεδίο ανθρωπίνων ενεργειών. Και αυτές οι ανθρώπινες ενέργειες μπορεί να έχουν λειτουργίες και παραλειτουρ-γίες. Όμως δεν μπορούν τα μειονεκτή-ματα μιας θεσμικής εξέλιξης να αναι-ρούν την ίδια την εξέλιξη.

Περί εξουσίας

Τη θεσμική κατοχύρωση δεν τη δίνει το κράτος, τη δίνει ο λαός, τη δίνει το Σύνταγμα. Η εκτελεστική εξουσία δε μετέχει στην αναθεώρη-ση του Συντάγματος. Μόνο η νομο-θετική. Και ιδίως στην Ελλάδα που έχουμε το σύστημα των ενδιάμεσων εκλογών, πράγματι η αναθεώρηση είναι και έργο του ελληνικού λαού.

Περί μονοπώλησης της εξουσίας

Στο παρόν σκηνικό ορθόδοξες θε-ωρούνται μόνο οι κατεστημένες διαδι-κασίες. Το κόμμα, η Βουλή, οι εκλογές. Έτσι και γεννηθεί μια δύναμη πέραν αυτής της ορθοδοξίας, αντιμετωπίζεται με καχυποψία. Να, λοιπόν ένας πολύ σημαντικός λόγος για την ανάγκη θε-σμοποίησης στο Σύνταγμα. Στο μέλ-λον αυτή η καχυποψία πιστεύω θα αυξηθεί. Κι αιτία είναι η αυξανόμενη ανάγκη του κομματικοπολιτικού μας προσωπικού να διατηρήσει την απο-κλειστικότητα των πολιτικών διερ-γασιών. Γιατί το πολιτικό προσωπικό της κεντρικής πολιτικής δεν θέλει να απεκδυθεί αρμοδιοτήτων.

Περί της βεβαιότητας της έκβασης

Όταν κάνουμε θεσμικές επιλογές δε λαμβάνουμε καμιά συναλλαγματική, η οποία μας εξασφαλίζει την αποκλειστι-κά θετική υλοποίηση και εξέλιξη των επιλογών μας. Μην ξεκινάτε, ως «Κα-

μπάνια» έναν αγώνα υπό τον όρο της νίκης σε όλα τα μέτωπα, διότι αυτός ο όρος δεν είναι επικυρώσιμος. Κάθε προσπάθεια στο χώρο των θεσμών είναι βήμα διακινδύνευσης και βήμα ελπίδας. Αν στην ιστορία οι άνθρω-ποι είχαν σταθεί μόνο σε εκείνα που ήταν απολύτως βέβαια, σίγουρα θα ήμασταν 500 χρόνια πίσω.

Περί εξέλιξης

Ένας γοητευτικός Γερμανός θεω-ρητικός, που έγραψε την ιστορία της σχέσης του πολιτικού κόμματος με την έννομη τάξη, είπε τούτο:

Αν δείτε η ιστορία του πολιτικού κόμματος άρχισε από τη φάση της παρανομίας, από τη φάση που η κομ-ματική δραστηριότητα μέσα στην πολιτεία θεωρήθηκε ανωμαλία.

Κατόπιν πέρασε στη φάση της νομιμότητας αλλά ταυτόχρονα και μιας έντονης καχυποψίας.

Από τη φάση της έντονης καχυ-ποψίας πέρασε στη φάση μιας έμμε-σης αποδοχής.

Και από τη φάση της έμμεσης αποδοχής φτάσαμε στη θεσμοποί-ηση. Αυτή είναι η ιστορία αν θέλετε της σχέσης κόμματος και κράτους. Τι σημαίνει αυτό; Ότι δε χαρίζεται τίποτα.

Όμως ρωτώ: Πόση είναι η βελτίωση της θέσης της τοπικής αυτοδιοίκησης από το 1975 ως σήμερα; Θα πείτε μι-κρή, αλλά πάντως υπάρχει βελτίωση. Πώς μπήκε το άρθρο για τα πολιτικά κόμματα; Είχαμε ποτέ άρθρο περί πο-λιτικών κομμάτων; Θέλω να πω πως οι αντιστάσεις της κεντρικής εξουσίας δεν είναι τσιμεντένιες. Παρεισφρείουν άνθρωποι μέσα όπως εσείς, όπως εμείς, αυτοί γεννούν νέες ιδέες κι αυτές καμιά φορά γίνονται πλειοψηφικές.

Η ιστορική εξέλιξη των κοινωνιών στο βάθος είναι η αμφισβήτηση του ού-τως έχειν τα πράγματα.

Υ.Γ. Οι φράσεις με bold έχουν υπογραμ-μιστεί από την Συντονιστική Επιτροπή των ΜΚΟ.

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : F E D E R a l I Z I N G T H E E . u .24

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

ςτις 18, 19 και 20 Μάη 2007, στο ξενοδοχείο «Στράτος Βασιλικός» στην Αθήνα έλαβε χώρα διεθνές συ-

νέδριο, που διοργάνωσε το ΕΚΕΜ, με θέμα την ομοσπονδιοποίηση της Ευρώπης. Εδώ παρουσιάζονται τα συμπεράσματα του συνεδρίου, δια-τυπωμένα από εξέχοντες ομιλητές. Tο συνέδριο πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία της Ευρωπαϊκής Έκ-φρασης, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Jean Monnet Action), του Πανεπι-στημίου Αθηνών και του Εργαστη-ρίου Ευρωπαϊκής Ενοποίησης και Πολιτικής του Πανεπιστημίου Αθη-νών.

It is widely considered both by Eu specialists and civil society that the European union, after its enlargement has come to a standstill and that is go-ing through another crisis as far as its integration is concerned. It seems that the vision for a “united States of Eu-rope” is far away or needs revision. The initial concept “Federalizing the Eu” is through a face of re-evaluation and per-haps skepticism, which leads to a simple question: Why do it?

The Eu’s institutions and its deci-sion-making process still are viewed as distant and intangible concepts, en-hancing, thus, the democratic deficit syndrome. autonomist movements are emerging in Europe. Multiculturalism and Enlargement set a foreground for a strong debate. Human rights of minori-ties are still been questioned. Is Federal-ism a solution to all these issues?

one of the issues put forth by Mr. P. Taylor concerns power and, in particu-lar, the question of interstate power.

It seems that in the various ups and downs of European integration a key factor has been power. one thinks of the events of the 1980s and the 1990s, except now it’s the negative perspective rather than the positive one.

In the 1980s, the British, if they had had their way, they would have stopped anything from happening. The fact is that they were persuaded into doing it, or even compelled into making a com-promise as regards the Single European act by the fact that they were caught in a diplomatic trap. The French and Ger-mans together persuaded them that they had better stay with the integration pro-cess or they would be outflanked, be-cause Mitterrand in particular made it very clear that they would go ahead without the British, if necessary. and this led immediately to the old dilemma from the British perspective of the late 1950s of facing a large, more unified continental power, with Britain weaker on the margins of this power.

Possibly all of the development of the integration process is explicable in part, if not entirely, on the basis of power. The ability of one group of states to put pres-sure on the others, to frighten them into making whatever compromises, where necessary, in order to stay with the con-voy. of course, the British tend to be excellent diplomats. They perform well in the various councils of the European union. yet, it is not unreasonable to say that overall the British government has had a negative impact. and when the present government came into power, some people thought that it was going to be a period in which the British would take the lead. They were of course very quickly disappointed in that regard.

one of the conditions of the move-ment in the European union, arguably a condition of the rediscovery of the proj-ect, is the re-emergence of a power com-

bination to some point. This can never be the British. The British simply aren’t built that way. and one knows however what the potential power centre would be, that is the traditional core. Some might even describe it as the odd couple, namely France and Germany.

If they get their act together and as-sociate themselves with a new project, things could begin to happen again. But it is necessary to find a way of putting pressure on the cautious states into ac-cepting compromise and to drag them along in the wake of the project, just as Ms. Thatcher was dragged along in the wake of the Single European act, and arguably, perhaps even more so, with Major and the Maastricht Treaty.

apparently Ms. Thatcher saw the single market basically as an area where the free market would prevail; it was an opportunity for getting rid of regulations and interventions. and she was required to make a compromise of that and to ac-cept the packet that eventually was on the table. There were big victories that she did win, but nevertheless the broad framework was one of pressure, delib-erately talked up as a matter of strategy by the French. and we remember of the situations of that, the discussion about the possibility about a new treaty, that we could start again with a new treaty, it is a favourite ploy of those who are more ambitious than the others. Estab-lish a kind of new legal foundation for integration.

and that is a possibility that is still there. Therefore, if one can find a new core, a new power centre, probably the French and the Germans, together again, things could begin to move for-ward once more.

There are now storms in the wind, the head behind shaping an acceptable abbreviated constitutional treaty, the first thing, that Sarkozy did, was to rush

FEDERALIZING THE EU: WHY DO IT?

The Educational, Audiovisual and Culture Ex-ecutive Agency of the European Commission granted EKEM to implement the action, enti-tled “Federalizing EU: Why Do it?”. Agreement Number – 2006 – 1934 / 001 – 001.

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : F E D E R a l I Z I N G T H E E . u . 25

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

off to Berlin to talk to Merkel. Some of it is in the wind, this reestablishment of the core.

The past few years there have been serious political disaffections. In France and Germany one doesn’t know how far that disaffection has been eroded and whether in fact there can be a regenera-tion of enthusiasm about integration.

linked with that, and again on the optimistic side, it seems that the public is too scared, too timid about the idea of a great project.

But the fact is that there has been movement in the area of a rather unlike-ly European army. There is now real dis-cussion about these battle groups, 1500 in each of them on standby so that they could be moved to any part of the world, fairly quickly. a start has been made on this. It is not an impossible strategy and it does not even mean spending a lot more money. It is a matter of reshaping. It is matter of integrating and reshaping the forces that are available and doing things that are really quite manageable, like having a way of integrating the Eu-ropean transport system ,so that forces can be moved quickly to the best port from which they can be sent. There is a whole range of all the specific things that can be done and none of these of course is simple, but they are doable things.

Furthermore, one should keep in mind the venusberg Strategy by the Ber-telsmann Institute, put forth last year. The fact is ,that it did set out step by step things that could be done in creating an increased capacity on the part of the Eu-ropeans to be more proactive without ridiculous expense in the international society.

unless there is a move towards some stronger idea of statehood in Europe, there is the continuing danger that the enterprise will go into reverse gear. at the same time he is not persuaded by Mark leonard’s view that Europe is go-ing to be the dominating entity of the 21st century. There is no need of estab-lishing “united States of Europe”. The finalité must always be unclear to us.

one has to go much further in the

path of an ever closer union of peoples. It is the process that matters rather than having a specific end situation.

all the way through the history of European integration people have been saying things like: this is it, we are losing our sovereignty now, the nation-states of Europe don’t exist anymore. That is being said since 1957 by some, but all the time the states have found ways of surviving and of making the necessary

compromises, which may seem entirely invisible, with the idea of sovereignty. They simply redefined what sovereignty means.

There has to be a stronger notion of the state and a better way of projecting our power. civilian power is not enough. Eu must have the capacity at the end of the day to be an effective participant in the international balance of power. It has to be able, when necessary, to stand up to the rival power. one should think particularly of the americans of course, and reflect particularly upon the experi-ence of the recent events involving Iraq and the British and the americans.

MR. G. EDWARDS:

There are severe doubts about whether a tandem of France and Ger-many can actually cope in a European union of 27 or more.

certainly this is something that is a vital factor in the French referendum. France actually recognises that the Eu-ropean union wasn’t actually in terms of economics what it thought it was, and it didn’t like the fact that it was a neo-lib-

eral exercise, although it has been on the cards since 1957. But more importantly France reckoned that it wasn’t actually going to be able to lead any longer in the way that it thought it had done since the beginning of the Europe community. and it was this recognition that had as much effect. The opposition to the Pol-ish plumber and to Turkish enlargement are in a sense symbolic or symptomatic of this innate fear that France no longer

has the same sort of power or position in the European union that actually ex-tends throughout Europe.

one conclusion, that can be drawn, is perhaps the significance of enlarge-ment. a renewed sense of national con-trol emerged in the aftermath of the Soviet domination. New member states looking particularly to the united States in gratitude and so on and therefore pre-venting the European union from be-coming a coherent international actor. and of course- on the other hand- there has been, especially in terms of France, a reaction to enlargement.

In one sense it is somewhat unfair for the poor old new member states, to blame on them for all this, simply be-cause there is not any lack of parochial-ism among the existing or older member states.

There is certainly no lack of division, if you like, over the finalité. There is no lack of division among the older mem-ber states over what attitude we should take towards the united States. There was, of course, an anti-american, anti-invasion of Iraq movement throughout

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : F E D E R a l I Z I N G T H E E . u .26

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Europe. But the Greeks, the French, the Germans are actually the minority in terms of governments. Most European governments were actually in favour of supporting the united States, not just the new member states, but a major-ity among the old member states too. There is still this division over attitudes towards the united States that may have been exacerbated by enlargement, but which certainly existed already.

and again, there is division in terms of the European union as an interna-tional actor in relations with Russia. The Poles are not really to be blamed for creating a problem about Russia. The classic case was Mr. Putin’s visit to Berlusconi. Berlusconi took the press conference and there was a hostile ques-tion to Putin about democracy and so on. Berlusconi rushed forward and said “let me be your advocate”, to Putin, “let me explain”. If anybody saw the BBc world news the other day, there was a fascinating slip, because Putin’s spokes-man gave a talk after the meeting, and he talked in terms of the future relation-ship between the French, Germans and Russia. But he spoke in terms of Sarkozy, Schroeder and Putin. It was a wonderful indicative slip, that Schroeder really was the classic case of one of the European leaders seeking to accommodate Russia in a way that was the envy of the French, the Italians and the British. So it is not surprising that Poles find themselves in a rather difficult position in trying to bring about a more serious common policy towards Russia.

That was one of the conclusions drawn, that we were blaming enlarge-ment wrongly for some of the older problems.

The second point was the ambigu-ous role of law in the integration pro-cess. There has been a tendency to see the law as one of the federating forces within Europe.

and yet, there is a considerable de-gree of lack of conformity, and there are distinctions to be made, and these are reinforced, within the new mem-ber states. However, it is interesting

the way in which the law works in both maintaining an integration process and retaining a sense of national allegiance, national identity. and this leads to the notion of socialisation among different elites, and especially on the part of the judges, whereby they have to become socialised, relatively quickly, at least in terms of the formal nature of law, even if they don’t actually then apply it in quite the same way.

and this degree of functional inte-gration through the elites is associated with good old neo-functionalism. But it remains a real problem in terms of the people and the political elites to whom of course they still have to take account or be accountable to.

This question is very clear in coun-ter-terrorism, where there is very clearly a growing or a continuing process of socialisation of particular elites. There is a socialisation process among police forces; there is a socialisation process among intelligence forces and agencies-and so on. They do know who they are talking to and they are talking to them continuously. This continues among of-ficialdom, as it was, to an extraordinary degree. Eu officials spend something like seven hours a day talking to each other, either on the telephone or in meetings. It left absolutely no time then to talk to anybody else, which is why perhaps Eu policy is less efficient than it might be. But in terms of the socialisation process, officials know ,what the positions are, of everybody else. They might then have to go back and try and explain what they have been doing, or receive new instruc-tions from their political masters who bear allegiance perhaps to a different constituency, but this is fascinating, this tension between different sorts of elites.

The third point is the way in which this plays into the whole issue of identi-ties. clearly the whole idea of multiple identities is not new. But the way in which these multiple identities actually play out in terms of support for Europe is interesting and deserves a different sort of direction, because one of the ways in

which clearly identities are constructed through the media hasn’t been given the critical importance that it has.

Because very clearly we don’t have a national demos in Switzerland, we don’t have a European demos, we don’t have a public space that might lead to the creation of a European demos. on the other hand we do have overlapping pub-lic spaces. and we talk about the same sort of things.

We might all read the Financial Times, we might all read the Economist and those might be a European voice, that might be the extent of the European public space as it were, but the implica-tions of these overlapping public spaces, where we are talking in fact about simi-lar issues, even if the way in which they are presented by the media might be rather different.

MS. L. PAPADOPOULOU:

First, it seems that there has been a consensus that we are not heading and we wouldn’t like to head towards a super-state. Nobody has defended such an idea. yet, some papers have insisted on the respect of collective identities, or explicitly on the national identities, and maybe on the constitutional autonomy of the member states as well, whereas some other papers have rather insisted on a more citizen-based and suprana-tional European polity.

This is possibly the main cleavage, the allegiance of the speaker, of the thinker either to the national or to the supranational.

Everybody would actually accept the term subsidiarity and the notion of sub-sidiarity. It is of importance for example that Jacques Delors, when subsidiarity was first introduced into the treaties, had said that he would give a prize to anybody who could actually define what subsidiarity is, because it is such a multi-signifier. and, as it has been previously mentioned, actually subsidiarity can ei-ther be used in favour of the subunits or also in the favour of the central system.

But actually subsidiarity is part of European democracy, given that it

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : F E D E R a l I Z I N G T H E E . u . 27

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

means that decisions should be taken as close to the citizens as possible.

and then there is the question about democracy. Everybody would accept that the European union should be a democratic political entity. But then the question is which kind of democracy, or otherwise, should we judge the Europe-an union according to how democratic it could be, or should we judge democ-racy on how European it could be.

In other words, should democracy be redefined or should one say that there can be no democratic European union, because it cannot be democratic in the way that the nation state has already been?

This is also a point that comes back to the first cleavage, in other words whether we orientate ourselves and our thoughts to the national settlement or we are keen on going ahead to a more supranational arrangement.

and here again of course there is the next disagreement, concerning the identities. Well, multiple identities have been the case and they have been dis-cussed since many years.

I think again here, the issue of iden-tities goes back to sentiments, as the main cleavage, the cleavage in favour of the national or the supranational, goes back to sentiments as well. It escapes the rationalistic account of whether efficiency, transparency, democracy, should be confined or can be confined in the national context. It does go back to personalities, to egos, and goes back to the way people have been raised up with certain ideas in mind and especially certain sentiments. and it is this senti-ment that cannot be really rationalised and explained away: why in most cases we trust more our co-nationals rather than the others.

and this equation cannot be ratio-nally answered. The whole discussion, as well as the cleavages, goes back to collective national identities. This is a rather post-modern account. It is a rath-er Rortian and post-modern account of political theories. Sigmund Freud has written in the book “Das unbehagen

in der kultur” that what is actually the motivation is the eros, the Greek word for love. and this is what leads people from small units like family to the tribe and then to the ethnical community and then to the nation and then to human-ity.

MR. DARIO CASTIGLIONE:

Identity is an investment too. The way in which also national identity, group identity starts, it is an investment on people, which in some way have got two kinds of purposes. one is a way in which you can use the group, just for protection, for solidarity, for friends, but also in the way in which you self-define yourself, in a sense.

So the point of objection is the feel-ing that it is not amenable to that kind of analysis, which is good. These are also rational processes which may be very often unintended, but can also explain that way.

after all, we overemphasise as part of political identity the aspect of na-tional. I mean, political identity in many cases and throughout the 19th-20th cen-tury has passed through class divisions. There are investments, and when you say you feel European, you are invest-ing that, you are investing οn these kinds of different things. and of course differ-ent groups and different classes invest differently.

So it seems that this kind of dis-course also tries analytically to stay in between the kind of cosmopolitan and communitarian.

although one can agree that it is very difficult to go back to the kind of Franco-German engine, this occurs for various reasons. If this happens, it may happen only to the kind of a smaller Europe.

However, the question of power is very important, but it is usually phrased too much in terms of state and not in terms of social power. and this poses various problems. one is from a sociali-sation of elites. The problem is maybe that the socialisation of officialdom and administrative elites in a European level is a part of the process of Europeanisa-

tion, but it is also possible that there is a socialisation of other kind of elites, like business elites, who actually nowadays may go beyond the European level.

Maybe 20 years ago the administra-tive elites and the business elites were, at least in certain states in Europe, in some way aiming to the same things. So there are different kinds of power struggles happening within the states themselves.

on the final point about enlarge-ment, the conditionality process and the way ,in which the enlargement was done, was really done by dampening all possible enthusiasm. So ,that actually created a kind of two-tiered Europe, or first-class, second-class.

The second thing, not just in terms of the Russian-american things, but more in general, which wasn’t perceived, was that the way in which these coun-tries and the people in these countries joining the Eu was part of the different self-understanding of what Europe was about.

MR. R. BELLAMY:

The most important development is the endogenous momentum of the Eu from Eu institutions and the Europe-anisation of particular policy commu-nities.

and there the key area is law, secu-rity and the economy. and this is going to have the biggest impact on the way in which the Eu develops. How it is going to develop is not at all clear, but it will almost inevitably favour the big power brokers, economic power brokers. and that could change the character of po-litical systems quite dramatically and the nature of the law. The law has not been particularly well studied by Euro-pean political scientists. It has been left to lawyers who have a tendency to see it as the evolution of legal doctrine, as a kind of almost autonomous process.

But one is beginning to see the study of the politics of law. Who is going to court, how, what the effects are. and the americanisation of European legal systems through the importance of Eu-

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : F E D E R a l I Z I N G T H E E . u .28

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

ropean lawyers are going to be one of the major impacts.

Then one has exogenous pressures by the character, the hardest to under-stand, what they are going to be, what the sort of geopolitical structure is go-ing to be.

But an issue that will have a huge im-pact on the Eu in the long term is en-ergy. Energy is clearly linked with what is going to happen with Russia, but also environment and energy are two major pressures on the Eu.

and again, it is just so hard to guess what is going to happen because there are so many actors. and then this all relates to legitimation processes. Eu is popular because it gives people certain things that they want. Governments don’t fall or come to power as a result of “do you love Mr. Sarkozy or not”. They come because people are convinced that the economy is going to go better, they are going to feel more secure, the bread-and-butter issues are what drive citizens. and the Eu’s success, if you like, or lack of it, will depend on the degree to which it is seen as necessary to deliver these goods, or whether people feel that it is undermining both those goods.

The role of love of national identity or whatever is now much less within countries than ever before. one is no-ticing, if one looks at how nation states are developing in their politics, they are suffering from similar withdrawal from collective arrangements.

and a rather more individualistic view of it is some modern phenomena. From that point of view, the Eu doing its business well is what it’s got to con-centrate on.

MR. C. STEFANOU:

Sentiments are not a general situa-tion in the Eu. There are rational acts, the states are rational, interest groups are rational and even NGos, not the fed-eralists, but the consumers, the Greens, these people, they have their own.

So day-to-day business, but also enlargement for that matter too has been based on some kind of rational

decisions. Perhaps not power as such a determining factor, but influence. In-fluence is really very important in these decisions of the member states and, of course, the major players.

and just an example of the way some member states were perceiving this enlargement:for France it was clearly a loss of influence, for Britain it is adding influence.

MR. F. ATTINA:

There is a problem, if the European union is a bicycle that either moves or falls. In a different view it is instead a car. So it is a vehicle and as all cars it can move or stand, and can be improved of course. But improvement cannot make a new car or a completely different car from the existing car. So reforms, im-provement, changes are very limited in nature.

MS. L. PAPADOPOULOU:

one can absolutely agree that iden-tity is an investment. of course, there are rational arguments. People do care about what the European union deliv-ers. But on a second order question, why does one invest to this or that. yet, people do give their allegiance, their love to nation states, which do not deliver.

Though people ask whether the Eu-ropean union delivers, they do not ask the same thing at the same extent when it comes to nation states.

consequently, the ultimate, the meta-question is not possible to be an-swered upon the rational thinking.

MR. G. EDWARDS:

What creates even more of a prob-lem, is that the dampening of enthu-siasm is being met in the old member states really by surprise, as the French and Dutch show to some extent at least, a surprise about how far the European union is actually integrated, largely be-cause very few people are actually told about how far the European union has integrated. There tends to be an idea that what is successful in Europe is

largely the responsibility of the member states rather than the European union. So there was this surprise that integra-tion has actually extended that far and a shock perhaps that this doesn’t fit with previous knowledge.

Expectations possibly are much greater therefore in terms of what Eu-rope should be doing.

on the other hand, the member states do allow people to vote on what they think might bring about change, and it is the ability to think one is ac-tually making a difference in terms of electoral systems, which is really the distinguishing.

as for variable geometry and the possibility of power groups and core groups, again there is nothing new. There has been talking about this after all since 1975 and the first report which led to discuss differentiation.

So there is nothing new so far, as there is of course variable geometry, in the form of the Euro group and the Schengen group.

and in terms of defence there is variable geometry. officially speaking in terms of the Danes having an uptide, but unofficially of course so long as the big three actually agree, then there is a security and defence policy. quite a lot can be done with battle groups of 1500, as was seen in the congo. and in terms of counter terrorism and all the rest, there is a core group, the G6.

In that case, it is big versus small perhaps. one element of this, which should be put forth, is the role of the central institutions being involved in those core groups. one cannot actually exclude them. Instead, one can actually encompass core groups within the ex-isting framework and that allows for an openness to membership for anybody else who is not quite there at the mo-ment or who doesn’t want to be there at the moment.

on a final note, it is still pretty much within the framework of the treaties that the court of Justice has the role of the constitutional court. So, and in addi-tion to all the other elements, of what

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : F E D E R a l I Z I N G T H E E . u . 29

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

the court does, then there is actually a federal system.

MR. P. TAYLOR:

There is a very strong argument to say that the nation state in Europe is not providing what people want. and the evidence for this is perfectly clear, in Britain in particular. There is autonomy in Wales, autonomy in Scotland, and the movement is further in that direc-tion. There is a kind of incidental theme here, the reference several times to the wish to define Britishness. This is some-thing that only an anglicised Scot would actually wish to pursue very strongly, because there is a particular group of Scots, who have always been strongly anglophile. The English in the uk are particularly uncertain about who they are, about their identity. The Scots and the Welsh and the Irish are much clearer about who they are.

you can find though similar move-ments towards defining a stronger defi-nition of local autonomy in quite a num-ber of European nation states, which are looking for more to do locally.

The question is how this relates to European integration. First point to make is that possibly all of the move-ments, the nationalist parties in Europe, are pro-European. This is certainly true in the uk, where they are strongly pro-European.

one of the developments in Europe, that will prove to be important, is be-tween the centre and the regions. This ties up with Putnam’s analysis.

But it well may be that is actually something ,which has to do with cir-cumstances, a fragmentation that in fact is only possible within an aggrega-tion. Scottish independence and Welsh autonomy have been largely facilitated by the fact of European integration. The fact is that people care less about Scot-tish autonomy than they would have done before the European union.

The further point is that maybe this is a part of a process of integration at a bigger level, forming links between the centre and the units.

1. Why include Switzerland?

In this short text I would like to briefly reflect on a model of a multi-cultural polity – and more precisely on the federal set-up of this polity – which is, in Eu studies, clearly lacking the deserved attention: Switzerland. The main claim of this contribution is that Eu scholars in just about any fields, be it institutional relations, constitu-tionalisation, democratization, policy analysis, political behavior etc., might learn a lot by treating a) the Eu as a case amongst others in a comparative perspective and b) by including the Swiss case in their research design.

Traditionally, Eu integration studies insert themselves into the well-known debate opposing intergovernmental-ism to neofunctionalism. almost 50 years of research has shown the use-fulness and the pitfalls of these two approaches in the explanation of why Europe is integrating, or, respectively, why it fails to do so. Many authors treat the Eu as a supranational actor within an IR research framework while oth-ers underline the Eu’s uniqueness (and hence incomparability), apposing the “sui generis tag” on integration. More recently, however, one can observe an ever more sustained trend towards studying the Eu in a framework adopt-ing a comparative politics lens. au-thors such as Simon Hix treat the Eu as a political system which is perfectly comparable to other such systems (Hix 2005). also, a growing literature is cur-rently emerging, comparing the Eu in a historical perspective to the Roman Empire, the German Holy Empire or the united States. These latter cases,

and in particular the united States, are sometimes labeled “compound poli-ties”, a notion that goes back to James Madison, and the Eu is said to belong to the set of such compound polities (see in particular Nicolaidis and Howse 2001, Fabbrini 2005, Glencross 2007, and Haldén 2006). Finally, a branch of the literature is branding itself with the label “comparative federalism”, an ap-proach in which the Eu is compared to a series of “federal” polities (see for example Mckay 1999 and 2001, Hueg-lin and Fenna 2006, Mendez 2007). My own work and current research efforts clearly belong to this latter category (Trechsel 2006).

comparing the Eu to other “feder-al” polities is becoming more and more fashionable. However, it is rather sur-prising that the Swiss case, one of the oldest, democratic and still functioning modern federations, is more often than not left out. Fabbrini (2005) probably argues most explicitly why this is so and why he believes this should be so:

“Switzerland has an institutional structure similar to the Eu, with an executive as a collective body whose presidency has to rotate among its seven members [Blondel 1998]. How-ever, the limited geographic and demo-graphic size of that country makes it an unlikely comparative reference to the Eu. […] Switzerland is a very small country, with limited social complex-ity, delimited internal transactions and zero geopolitical exposure. Thus, com-paring the Eu with the uS appears to be much more promising […].” (Fab-brini 2005: 11).

The reasons given by Fabbrini for

The Swiss model:a bonanza for EU studies?

Prof. Alexander H. TrechselEuropean University Institute, Florence, Italy 2007 Workshop on European Studies

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : F E D E R a l I Z I N G T H E E . u .30

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

rejecting the inclusion of Switzerland into a comparative framework are, in my view, untenable. I would argue that this is so both on theoretical and empirical grounds. First, theoretically, the size argument is a tricky one as cultural, social, economic and politi-cal complexity might not be perfectly correlating with size. also, where does one set the boundaries between *large enough” and “too small” polities for inclusion into a comparative research design? Nobody would dispute that Switzerland is a small country, both demographically and geographically. However, the relevance of demogra-phy and geography for complexity of say, institutional arrangements, has yet to be shown. and here we are already touching upon the empirics. In stud-ies on cross-cutting cleavages. Swit-zerland has been included among the four linguistically and confessionally most complex cases (lijphart 1978, the other cases being South africa, canada and Belgium). When it comes to political integration, karl Deutsch (1970) presents Switzerland as “the paradigmatic case”. This small country is presented as the ideal type of con-sensus democracy (lijphart 1984 and 1999), as the archetype of multi-nation federalism (kymlicka) and as the pol-ity containing the most complex and developed forms of direct democratic decisionmaking(Butler and Ranney). It is therefore hard to believe that nothing can belearnt from the Swiss case when comparing it to other polities – and to the Eu,as long as we position ourselves among those scholars arguing that one actually can compare the Eu to other political systems. authors in the field of comparative federalism, such as David Mckay, have understood the potential benefit the inclusion of Switzerland can offer to an Eu scholar. In most of these studies, Switzerland comes closer to the Eu with regard to many aspects of its structures and processes. In the following I would like to briefly explore

why this is so, or, in other words, why a most-similar case design can soundly include both the Eu and Switzerland in many a comparison.

2. A most similar federal set-up?

as I have argued elsewhere and as I would like to present in the form of a list (for the sake of space), the simi-larities of the Swiss system with the Eu polity are numerous. This list is by no means complete and only contains some particularly striking similarities:

- cultural complexity (language, religion etc.)

- The very design of the federal set-up, i.e. the levels of government, cannot be arbitrarily changed by either level

- The existence of the sub-units in both polities are guaranteed (in Swit-zerland by the constitution, in the Eu by the treaties)

- The process of federalization is of the “coming together” type (linz and Stepan 1999) and “by aggregation” (Friedrich 1968)

- The constitutional setting is very detailed and leaves the residual powers at the lower level

- The inclusion of sub-units into the legislative process at the higher level is guaranteed

- The policy-making process is both consociational and neo-corporatist

- Policy implementation is above all co-operative

- The centre is weak (fiscally, ad-ministratively, legislatively and politi-cally)

- Parties (and the party system) are weak, due to the predominance of subunit party systems

- Elections at the higher level are only weakly relevant

- The government is not elected by the citizens

- There is no common demos

3. Most promising future research avenues

It goes without saying that one has to go beyond listing similarities be-

tween the two polities. In this section I would like to highlight a number of current and future research avenues which are deemed to be particularly promising when employing a Swiss-Eu comparative design.

although the Eu only has a very limited number of competences with-in the realm of social welfare, certain centralizing “bypassing mechanisms” could be identified,which come very close to the attempts by the Swiss fed-eral state at the end of the 19th and in the first half of the 20th century. obinger et al(2006) could show that regulatory mechanism and voluntary actions are intriguingly similar in both contexts. Should there be a success-ful though mostly hidden agenda of developing a future European welfare state, the Swiss case clearly may serve as one of the most relevant cases for comparison.

The same goes for fiscal policy, yet another “hot-rail” in contemporary Europe. David Mckay could show that Switzerland is by far the most similar case in comparison to the Eu. The same goes for policies in the field of cybercrime, copyright and data protec-tion, as could be shown very recently by Fernando Mendez (2007). In sum, policy studies are amongst the most prominent “net beneficiaries” of com-paring Switzerland to the Eu.

Finally, in the institutional realm, the Swiss experience could be even more beneficial to Eu studies than in the policy field. There are three major domains where future research includ-ing Switzerland could prove to be of utmost relevance : constitutionalisa-tion, multi-speed institutionalisation and popular decision-making.

With regard to constitutionalisa-tion, the Swiss experience of 1848, together with the american of 1787, may inform future attempts towards a constitutional federalization of the Eu. In both cases, what I call the “federal deficit”, i.e. the unanimity procedure for

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : F E D E R a l I Z I N G T H E E . u . 31

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

ratification and amendment of the con-stitutional order, could be overcome. I argue that under the novel constraints of a large number of veto players, com-bined with referendums applied in the process, constitutionalisation of the Eu is structurally handicapped.

If neither the uS nor the Swiss experience in the overcoming of this federal deficit can be envisaged by the Eu, then a multi-speed institution-alization within Europe could become the most prominent road away from a long-lasting stasis in the integration process. Here, again, Switzerland has a lot to offer. Sub-national units, the cantons, are more and more frequently adopting the strategy of “concordats”, i.e. contractual obligations among all or subsets of cantons in certain policy fields. When the incentive for regional solutions to policy problems becomes important, cantonal governments in-creasingly refer to such “concordats”, comparable to EMu, Schengen, Dublin and other arrangements involving but a subset of sub-units. Such a strategy is, in its efficiency-enhancing optic, clear-ly seeking increased output legitimacy. It serves as a compensation for demo-cratic deficits apparent at this meso-level (neither sub-national nor federal) as it frequently bypasses the cantonal democratic (and directdemocratic) mechanisms seeking input legitimacy. In addition, harmonization and co-or-dination in the realm of policy imple-mentation is frequently sought by the federal level through open-method-of-coordination-like mechanisms, yet an-other very timely and promising field for future research.

Finally, let me add a word regarding popular decision making. European integration was largely responsible for the sustained expansion of the refer-endum phenomenon in Europe over the past 20 years (Hug 2000, Schmit-ter and Trechsel 2004). However, Eu related referendums are still new to many a polity (for the constitutional

Treaty luxembourg and the Nether-lands held their first referendum since WWII). clearly, the Swiss case with its longstanding tradition of direct democracy at all levels of the federal state can be a most informative case to look at more closely, especially with regard to institutional design (e.g. Pa-padopoulos 2006). Furthermore, one can learn from the Swiss when it comes to elite behavior vis-à-vis both success and failure following a referendum de-cision. and finally, quite a lot can be learnt from the analysis of referendum campaigns, participation and political behaviour, a branch of political science quite well developed in Switzerland (Glencross and Trechsel 2007)

4. Conclusions

Despite its small size, the Swiss po-litical system is in many respects one of the most complex and fascinating among contemporary Western de-mocracies. Not only does it build upon historical developments that were ini-tiated centuries ago but furthermore the structure of today’s society, the richness of its political institutions, the refined political arrangements and the multifaceted pressure for reforms constitute a laboratory for any scholar in the various disciplines of the social sciences, and for scholars in the field of Eu studies in particular (kriesi and Trechsel 2008).

a caveat, however : when includ-ing Switzerland into a comparative de-sign, it is not so much size but the age of the system which is very different from the Eu case. on most accounts, it is precisely this time variable which makes the difference. Switzerland had a gradual consolidation of the federal state which lasts for almost 160 years in Switzerland – and this process is by no means finished. In comparison, the Eu is a very young polity. While in the Swiss case this lengthy process allowed for a slow but efficacious development of national identity based on constitu-

tional patriotism, the same cannot be said (just yet?) of the Eu. also, stabil-ity and viability of the polity could be fostered, again very slowly, yet another fundamental difference with the cur-rent state of the Eu. and finally, the Swiss political system has produced outcomes with very high levels of le-gitimacy, thanks to direct democracy. This, again, is far from being the case in the Eu. all of these from the outset positive developments entail a cost: slowness, conservatism and a lack of adaptation to external challenges, such as globalisation. In other words, while the Swiss case should, in my view, be included more systematically in com-parisons with the Eu, one should not fall into the trap of glorifying too easily the Swiss experience. knowledge, rath-er than mimicry, should be the aim.

5. References (to be completed)

Butler and Ranney 1994Deutsch 1970Fabbrini 2005Fabbrini 2005Friedrich 1968Glencross 2007Glencross and Trechsel 2007Haldén 2006Hix 2005Hueglin and Fenna 2006Hug 2000kriesi and Trechsel 2008kymlicka 1995lijphart 1978lijphart 1984lijphart 1999linz and Stepan 1999Mckay 1999Mckay 2001Mendez 2007Nicolaidis and Howse 2001obinger et al. 2006Papadopoulos 2006Schmitter and Trechsel 2004Trechsel 2006

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η32

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Critical reflection on the forms of integration that the Euro-pean union (Eu) should take has always been an integral

part of the integration project since the early days of the process. as it can be seen from successive Treaty reforms, integration has not encouraged either the emergence of a common European civicness or a sense of civic attachment among the member-state demoi and, hence, the development of some form of European demos-hood.1 Most discus-sions on deepening political integration post-Nice continue to take place among the dominant political elites and within the borders of each member-state with limited and, in some cases, non-exist-ent civic participation. The ratification failure in France and the Netherlands demonstrated that no viable European democracy can exist without the emer-gence of a European demos.

The issue of the formation of a more civic-centred Eu has always been ex-plicitly apparent in Treaty provisions. according to the Treaty on European union, ‘citizen of the Eu is every natu-ral person that holds the nationality of a member-state’. Eu citizenship shall com-plement national citizenship and offers to the citizen the ability to expand the exercise of the rights attributed to eve-ry permanent residence of the member states. citizenship is founded on com-mon principles of the member-states: freedom, democracy, respect of human

1 k. a. lavdas and Dimitris N. chryssochoou, ‘Public Spheres and civic competence in the European Polity: a case of liberal Republican-ism?’, in Iseult Honohan and Jeremy Jennings (eds), Republican Theory and Practice, london: Routledge: 2005, pp. 154-169.

rights and basic freedoms and justice2. Furthermore, the Treaty attributes to the citizens of the Eu the right of free movement and residence throughout the union, to vote and stand as a candi-date in municipal elections and in elec-tions to the European Parliament in the state where he/she resides, the right to acquire protection by the diplomatic and consular authorities of any mem-ber-state where the state of which the person is a national is not represented in a non-member state and the right to petition to the European parliament and apply to the ombudsman (articles 17-21 of the Ec Treaty).

In an attempt to deal with the prob-lems arising by the gap between Euro-pean union and its citizens, the Treaty of amsterdam, declared that the Euro-pean union aims at strengthening the protection of European citizens’ rights and interests and outlines the normative context of European citizenship by con-ferring the right to address to the Eu-ropean institutions in any of the official

2 c. Theologou, citizen and society in the Euro-pean union - an approach to the transnational features of European citizenship (in Greek), athens: Papazisis, 2005, p. 73.

languages and to receive a reply written in the same language, to access the doc-uments of the European Parliament, the council and the commission, subject to certain conditions (article 255 of the Ec Treaty), to non-discrimination between Eu citizens on the basis of nationality (article 12 of the Ec Treaty) and to non-discrimination on the basis of gender, race, religion, handicap, age or sexual orientation and the right to equal access to the community’s civil service. Finally, the Treaty of Nice reaffirms the regime of citizenship in the Eu and the funda-mental rights it confers. Member-states, the European court of Justice and na-tional courts should protect these rights since they are included in documents like the European convention on Hu-man Rights (1950), the universal Dec-laration on Human Rights (1948), the European Social charter (1961) etc3.

However, the provisions of the Treaties on Eu citizen-ship are not enough either for the formation of a Eu-

ropean demos or the forging of a Euro-pean identity. according to the socio-psychological approach4, a civic demos is the cornerstone of democratic con-stitution. It is a composite body politic, whose members have a vital interest for the democratic governing of the polity they belong to. as a result, a Europe-an demos is the basic element for dem-ocratic and social legitimation of the Eu on the grounds that the public de-mand for the establishment of a transna-

3 www.europa.eu.int4 See D. N. chryssochoou, Towards a European res publica (in Greek), athens: Papazisis, 2005, p. 63-68.

The Value of European CitizenshipBy vassiliki karagiannakou

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η 33

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

tional democracy is stronger than every dispute that may emerge as the integration evolves. Th e emergence of a common European identity is nec-essary for the viability of European democracy, the respect of the dem-ocratic autonomy of the constituent demoi, the protection of cultural dif-ferentiation and the maintenance of multiple identities. Th e emergence of a pluralistic demos presupposes that its members recognize their collec-tive existence.

Moreover, building a European identity is not a matter of insti-tutional transforma-

tion, as it implies an essential change of the way in which European citi-zens associate themselves with na-tional and sub-national structures of governance and the building of a new, participatory and ‘demos-cen-tred’ European polity. Th e above in-dicate that a European demos should be: pluralistic, multi-level, stressing on the common good and the pub-lic interest of the entities involved. It should also encourage the emergence of the values that all Europeans share and citizens’ participation in public aff airs through deliberative struc-tures. Th e aim here is not the forma-tion of a novel supra-national iden-tity that would incorporate national ones. on the contrary, what we have here is a composite pluralistic polity that draws its distinct character from the respect to diversity of national and sub-national units and aims at the emergence of a common demos that would represent European citi-zens without surrendering their au-tonomous democratic existence.

Th e emergence of a European demos would be possible only when the constitutive national demoi con-sider themselves as part of a wider democratic entity with concrete objectives, preserving, at the same

time, their national identity. union citizenship could set in train the common elements among the diff er-ent Eu members and contribute to the development of a common pub-lic discourse, refl ecting the concerns of citizens on European issues and, more generally. as it has been argued, European citizenship symbolizes an internally oriented relationship that the members of the demos share with the institutions of the polity to which they belong and creates a sense of solidarity among citizens with no pre-political bonds. central to this is the idea of ‘civic competence’, which has been defi ned as ‘the institutional capacity of citizens to have access in the realm of political infl uence and sustain a vital public sphere’5.

The development of Euro-pean civic competence can strengthen the en-gagement of the member-

state demoi in the aff airs of the Euro-pean polity, thus off ering the much-needed sense of European demos-hood that is presently lacking. con-sequently, as it has been argued, the constituent demoi will be in a posi-tion to acquire a ‘voice’, while joint decisions will become more trans-parent, political issues more visi-ble, and transnational power-hold-ers more accountable for their public actions or inaction. It has become ob-vious that the Eu faces the following challenge: to strengthen the horizon-tal links among its constituent pub-lics so that they can feel part of a pol-ity-building exercise, allowing them to act in an extended public space. a common European citizenship may help in that direction.

5 D. N. chryssochoou, ‘Towards a civic conception of the European Polity’, www.one-europe.ac.uk, Working Paper 33/01, 2001, p. 13.

ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

www.europa.eu.int : H διαδικτυακή πύλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης

www.europarl.eu : Ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Κοινο-βουλίου

ec.europa.eu : Ευρωπαϊκή Επιτροπήwww.consilium.europa.eu : Συμβούλιο της Ευρώπηςwww.echr.coe.int : Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων

Δικαιωμάτωνwww.socialdialogue.netwww.familiesandwork.orgwww.iwpr.org : Institute for Women’s Policy Researchwww.aifs.gov.au : Australian Institute of Family Studieswww.iss-ssi.org Διεθνής Κοινωνική Υπηρεσίαwww.edf-feph.org : European Disability Forum

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

www.kethi.gr : Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) feminist.net.tripod.com/Greek/greekframes.html : Φεμινιστικό Δίκτυο

www.poreiagynaikon.gr : Παγκόσμια Πορεία Γυναικών - Ελληνικό Δίκτυο

feminist.net.tripod.com : Φεμινιστική Πρωτοβουλία για την καταναγκαστική πορνεία αλλοδαπών γυναικών

www.womenlobby.org : Ευρωπαϊκό Λόμπυ Γυναικώνwww.awog.gr : American Women’s Organization of Greecewww.unescocenter.gr : Σύνδεσμος Εταιριών Διαβαλκανικής

Συνεργασίας Γυναικών

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

www.synigoros.gr : Συνήγορος του Πολίτηwww.amnesty.org.gr :Διεθνής Αμνηστίαwww.anthropos.gr : Ελληνικό Κέντρο Προώθησης του

Εθελοντισμούwww.arsis.gr : Κοινωνική οργάνωση υποστήριξης νέωνwww.kethea.gr : Κέντρο θεραπείας εξαρτημένων ατόμωνwww.kepad.gr : Κέντρο Προάσπισης Ανθρωπίνων

Δικαιωμάτωνwww.imigrantsingreece.org : Δίκτυο Κοινωνικής Υποστή-

ριξης Προσφύγων και Μεταναστών

ΕΡΓΑΣΙΑ

www.ypakp.gr :Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας

www.inegsee.gr : Ινστιτούτο Εργασίας ΙΝΕ-ΓΣΕΕwww.oaed.gr : Οργανισμός Ανάπτυξης Εργατικού

Δυναμικούwww.asep.gr : Το site του ΑΣΕΠ στο οποίο μπορείτε να

βρείτεπληροφόρηση για θέσεις εργασίας στον δημόσιο τομέαwww.ep-katartisi.grwww.prosonolotahos.grwww.apasxolisi.grwww.emplonet.gr : «Δίκτυο για την Απασχόληση»

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η34

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Η γεωοικονομική σημασία της νέας διεύρυνσης

Με τη νέα διεύρυνση προς Ανατολάς αναβαθμί-ζεται η γεωστρατηγική θέση της ΕΕ και των

νέων κρατών μελών. Η ΕΕ αποκτά καλύτερη πρόσβαση στη Μαύρη Θά-λασσα, στα πετρέλαια και στο φυσικό αέριο της Κασπίας, της Ρωσίας, του Καζακστάν, του Τουρκμενιστάν και της Μέσης Ανατολής, στις μεγάλες αγορές της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Ουγγαρία και οι άλλες νέες χώρες ενισχύουν τον δυτικό προσανατολισμό τους και απο-κτούν καλύτερη πρόσβαση στις πηγές κεφαλαίων, τεχνογνωσίας και νέων τεχνολογιών των αναπτυγμένων χω-ρών.

Η πρόκληση για την ΕΕ είναι διπλή: πώς θα αξιοποιήσει τα γεωστρατηγικά πλεονεκτήματα της διεύρυνσης και πώς θα ενσωματώσει οργανικά τις νέες χώρες μέλη.

Για τις λιγότερο αναπτυγμένες νέες χώρες μέλη η πρόκληση είναι επίσης διπλή: πώς θα μπορέσουν να πραγματοποιήσουν την ονομαστική και πραγματική σύγκλιση και πώς θα αντεπεξέλθουν στον επί ίσοις όροις ανταγωνισμό της ΕΕ. Η ανταπόκρι-ση στις προκλήσεις εξαρτάται κυρίως από τα δεδομένα και την αναπτυξιακή στρατηγική των εν λόγω χωρών.

Τα πληθυσμιακά και εδαφικά δε-δομένα φαίνονται στον Πίνακα 1. Η Ρουμανία, η Ουγγαρία και η Βουλγα-ρία αυξάνουν την έκταση της ΕΕ κατά 442.415 τετ. χλμ. και τον πληθυσμό της κατά 39,4 εκατ. κατοίκους, δηλαδή

κατά 8,5 % περίπου1. Είναι πολύ μικρό-τερη η συμβολή τους στην αύξηση του ΑΕΠ της ΕΕ και του ενδοκοινοτικού εμπορίου. Η Ουγγαρία π.χ. αυξάνει το ενδοκοινοτικό εμπόριο κατά 2%.

η Ρουμανία είναι πλούσια σε φυσι-κούς πόρους, καθώς διαθέτει μεγάλα

αποθέματα φυσικού αερίου και πετρε-λαίου. Άλλα ορυκτά που εξορύσσονται είναι ο βωξίτης, ο άνθρακας, ο χαλκός, τα σιδηρομεταλλεύματα, ο μόλυβδος, το μαγγάνιο το ουράνιο και ο ψευδάρ-γυρος. Η Ρουμανία διαθέτει πλούσιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Σχεδόν το ήμισυ του εδάφους της χρησιμοποιείται για καλλιέργειες και το 1/5 επιπλέον για κτηνοτροφία. Τα δάση καλύπτουν το 1/4 περίπου της χώρας. Καλλιεργού-νται κυρίως καλαμπόκι, σιτάρι, βρόμη, ζαχαρότευτλα, πατάτες, αμπέλια και λαχανικά. Εκτρέφονται χοίροι, βοο-ειδή, αιγοπρόβατα και πουλερικά. Τα κυριότερα βιομηχανικά προϊόντα που παράγει είναι το ατσάλι, τα λιπάσματα, το αλουμίνιο, τα λάστιχα, τα μηχανή-ματα και τα επεξεργασμένα τρόφιμα2.

1 European commission: Europe in figures. Eu-rostat yearbook, p. 62.2 Όλα τα γεωοικονομικά και πληθυσμιακά στοιχεία προέρχονται από την Grand larusse,

Στην Ουγγαρία υπάρχουν σημαντι-κά κοιτάσματα βωξίτη, άνθρακα και ου-ρανίου. Το ήμισυ περίπου του εδάφους της χρησιμοποιείται για καλλιέργειες. Καλλιεργούνται κυρίως καλαμπόκι, σιτάρι, ζαχαρότευτλα, κριθάρι, πατά-τες, φρούτα, αμπέλια και λαχανικά.

Εκτρέφονται χοίροι και βοοειδή. Τα κυριότερα βιομηχανικά προϊόντα που παράγονται είναι ο σίδηρος, το ατσάλι, το αλουμίνιο, το τσιμέντο, τα υφάσμα-τα και τα υποδήματα, τα οχήματα, τα μηχανήματα και τα φάρμακα.

Στη Βουλγαρία εξορύσσονται κυ-ρίως σιδηρομεταλλεύματα, μικρές πο-σότητες άνθρακα, χαλκού, μολύβδου, μαγγανίου και ψευδαργύρου. Περίπου τα 2/5 της συνολικής έκτασής της χρη-σιμοποιούνται για καλλιέργειες, ενώ το 1/5 για την κτηνοτροφία. Οι κυρι-ότερες καλλιέργειες είναι το σιτάρι, το καλαμπόκι, το κριθάρι, οι πατάτες, τα φρούτα και τα σταφύλια. Καλλιερ-γούνται επίσης τριαντάφυλλα για την παρασκευή ροδέλαιου, μιας πολύτιμης αρωματικής βάσης, της οποίας η Βουλ-γαρία είναι η κύρια πηγή. Ο καπνός αποτελεί βασικό εξαγόμενο προϊόν.

τόμος 5, σελ. 85, 170-172. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ, ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΟΥΓΓΑΡΙΑΣ

του Στέργιου Μπαμπανάση, Ομότ. Καθηγητή ΠανεπιστημίουΠροέδρου του Ιδρύματος Μεσογειακών Μελετών

Πίνακας 1: Πληθυσμός και έκταση

Χώρα Ο πληθυσμός την 1.1.2006σε χιλιάδες κατοίκους

Έκταση σε τετ. χλμ.

Πυκνότητα πληθυσμού, άτομα / τετ. χλμ.

Βουλγαρία 7704 110994 14Ρουμανία 21604 238391 91Ουγγαρία 10076 93029 108

Πηγή: Mérlegen Kelet – Közep Europa 15 éve. KSH, Budapest, 2006,σελ. 61.

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η 35

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Εκτρέφονται κυρίως πρόβατα, χοίροι και βοοειδή. Τα κυριότερα βιομηχανικά προϊόντα είναι ο χάλυβας, τα υφάσματα και τα υποδήματα, τα χημικά προϊόντα και οι οικιακές ηλεκτρικές συσκευές.

Οι νέες χώρες φέρνουν μαζί τους μια πλούσια πολιτιστική κληρονο-μιά. η Ουγγαρία έχει συμβάλει στον εμπλουτισμό της παγκόσμιας μουσικής κουλτούρας με τα έργα των φημισμένων συνθετών Φέρεντς Λίστ, Μπέλα Μπάρ-τοκ και Ζόλταν Κόνταλυ. Είναι πατρί-δα 13 επιστημόνων και λογοτεχνών με βραβεία Νόμπελ και διάσημων αθλη-τών. Είναι επίσης η πατρίδα του εφευ-ρέτη του στυλό διαρκείας Μπίρο και του Puskás Tivadar, ο οποίος ίδρυσε την πρώτη ευρωπαϊκή τηλεφωνική εταιρεία στο Παρίσι το 1879. Η Ρουμανία συν-δέεται στενά με τον ευρωπαϊκό πολι-τισμό μέσω της λατινογενούς γλώσσας της και άλλων σύγχρονων συνδετικών κρίκων όπως είναι ο θεατρικός συγγρα-φέας Ιονέσκου και ο γλύπτης Μπραν-κούζι. Από τη Βουλγαρία κατάγονται ο καθηγητής Τζον Ατανάσοφ, ο οποίος κατασκεύασε το 1939 τον πρώτο ηλε-κτρονικό ψηφιακό υπολογιστή στην Αμερική, ο βραβευμένος με το Νόμπελ Λογοτεχνίας Ελίας Κανέττι και πολλοί καλλιτέχνες της όπερας.

Η διεύρυνση έχει ιδιαίτερη σημα-σία για την Ελλάδα, διότι με την έντα-ξη της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Ουγγαρίας αποκτά κοινά χερσαία σύνορα με την ΕΕ. Οι οικονομικοί δε-σμοί της Ελλάδας και γενικότερα της ΕΕ με τις νέες χώρες μέλη ενισχύο-νται περαιτέρω όχι μόνο στο εμπόριο αλλά και στους άλλους τομείς. Η αξία των μεγάλων επενδύσεων που έχουν πραγματοποιήσει οι επιχειρήσεις της Ελλάδας και των άλλων χωρών της ΕΕ στις νέες χώρες μέλη διασφαλίζεται και αυξάνει σημαντικά.

Ο ενεργός πληθυσμός αποτελεί το 55,1% του συνολικού πληθυσμού στη Ρουμανία, το 54,5% στην Ουγγαρία και μόνο το 50,1% στη Βουλγαρία. Στη γεωργία απασχολείται το 31,6% του ενεργού πληθυσμού στη Ρουμανία, το 9,7% στη Βουλγαρία και μόνο το 5,3% στην Ουγγαρία. Το 1/3 περίπου του

ενεργού πληθυσμού απασχολείται στη μεταποίηση των τριών χωρών. Το μερί-διο των υπηρεσιών στην απασχόληση είναι 61,9% στην Ουγγαρία, 57,2% στη Βουλγαρία και μόνο 37,2% στη Ρουμα-νία3.

Ενδιαφέρουσες τάσεις παρουσιά-ζει το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Ουγγαρίας .

Στην προπολεμική περίοδο οι βαλ-κανικές χώρες ανήκαν στην κατηγορία των υπανάπτυκτων χωρών και είχαν περίπου ίδιο επίπεδο ανάπτυξης. Πιο συγκεκριμένα, το 1937 το κατά κεφαλή εθνικό εισόδημα, σε σχέση με την Αγ-γλία = 100, ήταν στη Βουλγαρία 17%, στη Ρουμανία και στη Γιουγκοσλαβία 18% και στην Ελλάδα 21%. Στη Ουγγα-ρία ήταν 27%, δηλαδή υψηλότερο από τις βαλκανικές χώρες.

Στις πρώτες μεταπολεμικές δεκα-ετίες (1946-1975) οι βαλκανικές χώ-ρες πέτυχαν μια ταχύτερη ποσοτική οικονομική μεγέθυνση με αποτέλε-σμα να περιορίσουν σε μικρό βαθμό το αναπτυξιακό χάσμα. Στην περίοδο 1976-2000 το αναπτυξιακό χάσμα διευ-ρύνθηκε περαιτέρω ενώ στην περίοδο 2001-2006 αρχίζει να περιορίζεται. Το 2006 το κατά κεφαλή ΑΕΠ, σε σχέση με το μέσο όρο της ΕΕ – 15 = 100, ήταν στη Βουλγαρία 30,7%, στη Ρουμανία 31% και στην Ουγγαρία 59,4%. Η μόνη βαλκανική χώρα που έσπασε το φράγ-μα της υπανάπτυξης και εντάσσεται στον αναπτυγμένο κόσμο είναι η Ελλά-δα η οποία το 2006 έφτασε το 77% του μέσου κατά κεφαλή ΑΕΠ της ΕΕ των 15 αναπτυγμένων χωρών. Το επίτευγ-μα της Ελλάδς οφείλεται εν μέρει σε εσωτερικούς παράγοντες και εν μέρει στο ευνοϊκότερο διεθνές περιβάλλον που της επέτρεψε να απομακρυνθεί από το Βαλκανικό Μοντέλο και να ακολουθήσει ένα Δυτικόευρωπαϊκό Μοντέλο Ανάπτυξης στο πλαίσιο της ΕΟΚ – ΕΕ4.

3 Mérlegen kelet – közep Európa 15 éve. központi Statisztikai Hivatal (kSH), Budapest, 2006, σελ. 124-125.4 European commission: Europe in figures. Eu-rostat yearbook 2005, p. 142.-Stergios Babannassis: long term Economic

Η νέα πρόκληση των βαλκανικών χωρών είναι η επίτευξη της ονομαστι-κής και πραγματικής σύγκλισης στο μέλλον.

Η εξέλιξη των εξωτερικών οικονομικών σχέσεων

Οι εξωτερικές οικονομικές σχέσεις των χωρών της Κεντροανατολικής Ευ-ρώπης αλλάζουν ριζικά μετά το 1989. Η κατάργηση του ΚΟΜΕΚΟΝ οδήγη-σε στην αποδυνάμωση του ανατολικού προσανατολισμού αυτών των χωρών. Στη συνέχεια ενισχύθηκε ο δυτικός προσανατολισμός τους όχι μόνον στον οικονομικό, αλλά και στον πολι-τικό και στρατιωτικό τομέα.

α) Η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Ουγγαρία εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ, στην ΕΕ και στους άλλους διεθνείς οργανισμούς.

β) Οι οικονομίες τους ενσωματώ-νονται στην ευρωπαϊκή και την πα-γκόσμια οικονομία. Το μεγαλύτερο μέρος του εξωτερικού εμπορίου τους διενεργείται με την ΕΕ και με τις άλλες δυτικές χώρες. Είναι χαρακτηριστι-κό ότι το μερίδιο του ενδοκοινοτικού εμπορίου, δηλαδή του εμπορίου με την ΕΕ το 2005 έφτασε για την Ουγγαρία το 75%, για τη Ρουμανία το 70% και για τη Βουλγαρία το 55%.

γ) Την περίοδο 1990-2005 αυξάνε-ται η εισροή ξένων κεφαλαίων, κυρί-ως από τις δυτικές χώρες. Προηγείται η Ουγγαρία με απόθεμα άμεσων ξένων επενδύσεων ύψους 61,2 δις δολαρίων το 2005, δηλαδή 5.963 δολάρια κατά κεφαλή. Ακολουθεί η Ρουμανία με απόθεμα 23,8 δις δολαρίων, ήτοι 829 δολάρια κατά κεφαλή και η Βουλγαρία με απόθεμα 9,2 δις δολάρια και 970 δο-λάρια κατά κεφαλή.5

δ) Ενισχύθηκε ο ανοικτός χα-ρακτήρας των οικονομιών τους. Οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών ως % του ΑΕΠ την περίοδο 1993-2003 αυ-ξήθηκαν στη Βουλγαρία από 43,5% σε

Development Trends in South-Eastern Europe (1850-2003). South Eastern Europe Journal of Economics. vol. 1/No1/Fall 2003, p.295 Mérlegen kelet – közep Európa 15 éve. központi Statisztikai Hivatal (kSH), Budapest, 2006, σελ. 7.

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η36

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

53,8% και στη Ρουμανία από 16,7% σε 37,3%. Ήταν μεγαλύτερη η αύξηση των συντελεστών εισαγωγών: από 39,2% σε 62% και από 26,2% σε 44%, αντίστοιχα.1 Στην Ουγγαρία οι συντελεστές εξαγω-γών και εισαγωγών είναι μεγαλύτεροι.

ε) Οι χώρες της Κεντροανατολι-κής Ευρώπης αντιμετωπίζουν προ-βλήματα εξωτερικής ανισορροπίας. Το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών είναι ελλειμματικό, με αυξανόμενες μάλιστα τάσεις. Το έλλειμμα του Ισοζυ-γίου Τρεχουσών Συναλλαγών το 2006 ήταν στη Βουλγαρία 14% του ΑΕΠ, στη Ρουμανία 9,5% και στην Ουγγαρία 7,4% του ΑΕΠ (το 2005). Τα επίσημα συναλλαγματικά αποθέματα το 2006 αρκούσαν για τη χρηματοδότηση των εισαγωγών επί 4 μήνες στη Βουλγαρία και 5,2 μήνες στη Ρουμανία.2

Επιχειρηματικό περιβάλλον και επιχειρηματικές ευκαιρίες

το επιχειρηματικό περιβάλλον των χωρών της Κεντροανατολικής Ευρώπης σημειώνει βελτίωση, αλλά εξακολουθεί να παρουσιάζει προβλή-ματα. Η γενική εξέλιξή του απεικονί-ζεται στο σύνθετο δείκτη επιχειρημα-τικού περιβάλλοντος που καταρτίζει ο Economist για 60 χώρες και περιλαμ-βάνει 70 επιμέρους οικονομικούς, επι-χειρηματικούς, πολιτικούς και κοινω-νικούς δείκτες. Σύμφωνα με αυτόν το δείκτη η Ρουμανία μεταξύ 60 χωρών κατείχε την περίοδο 2001-2005 την 53η θέση ενώ την περίοδο 2006-2010 προβλέπεται να φτάσει την 48η θέση. η βελτίωση της θέσης της απεικονίζεται και στη βαθμολογία της που αυξάνεται από 5,64 σε 6,48 (με άριστα το 10). Η Βουλγαρία έχει πιο βελτιωμένο επιχει-ρηματικό περιβάλλον κατέχοντας την 49η και 43η θέση με επίδοση 5,87 και 6,77 βαθμούς αντίστοιχα. Η Ουγγα-ρία έχει το καλύτερο επιχειρηματικό περιβάλλον κατέχοντας την 34η και

1 European Economy. European commission, No 6/2003, pp.492-495.2 National Bank of Greece: South Eastern Eu-rope and Mediterranean Emerging Market Economies, Bulletin, volume 7, September 2006, p.74.

33η θέση με βαθμολογία 6,72 και 7,29 αντίστοιχα.

Οι χώρες της Κεντροανατολικής Ευρώπης έχουν ορισμένα συγκριτικά πλεονεκτήματα. Η Ρουμανία διαθέ-τει άφθονες πρώτες ύλες και παρέχει φθηνή γη, φθηνό και εξειδικευμένο ερ-γατικό δυναμικό νέων ηλικιών. Το 38% του πληθυσμού της είναι ηλικίας 15-39 ετών.3 Ακολουθεί μια συναλλαγματική πολιτική ελεγχόμενα διακυμενόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών του lei, δηλαδή του εγχώριου νομίσματος.

η Βουλγαρία έχει επίσης χαμηλό μισθολογικό κόστος, χαμηλούς φορο-λογικούς συντελεστές και νομισματική στεθερότητα που έχει επιτευχθεί κυρί-ως με την πρόσδεση του lev, δηλαδή του εθνικού νομίσματος με το ευρώ.

η Ουγγαρία διαθέτει εξειδικευ-μένο φθηνό εργατικό δυναμικό με τη μεγαλύτερη παραγωγικότητα εργασίας στην περιοχή της, αναπτυγμένες τηλε-πικοινωνίες και άλλες επιχειρηματικές υπηρεσίες, υψηλότερες κατά κεφαλή άμεσες ξένες επενδύσεις στην περιο-χή, διάφορα πακέτα κινήτρων και ρε-αλιστικές συναλλαγματικές ισοτιμίες. Εφαρμόζει το καθεστώς της έρπουσας σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας. Το κράτος καθορίζει τη συναλλαγματι-κή ισοτιμία του φιορινιού, δηλαδή του εθνικού νομίσματος και την προσαρ-μόζει συστηματικά, σε τακτά χρονικά διαστήματα με μικρής κλίμακας υπο-τιμήσεις που προαναγγέλλονται.

Και οι τρεις χώρες είναι ανταγωνι-στικές κυρίως λόγω του χαμηλού ερ-γατικού κόστους. Το μηνιαίο κόστος εργασίας το 2005 ήταν στη Βουλγαρία 234 ευρώ, στη Ρουμανία 340 ευρώ, στην Ελλάδα 2.235 ευρώ και στην ΕΕ 3.051 ευρώ.4 Το ανά μονάδα ΑΕΠ εργατικό κόστος το 2005 ήταν στην Ουγγαρία 0,45 ευρώ στη Γερμανία ήταν 0,54 και στην Αυστρία 0,61 (2004).5 Ανταγω-νιστικοί είναι και ορισμένοι κλάδοι των οικονομιών τους. Όμως γενικά η

3 alpha Bank: Οικονομικό Δελτίο, Δεκέμβριος 2006, σελ.10.4 Στο ίδιο, σελ.11.5 Miklòs Merènyi, υφυπουργός: Hungary: an Ideal location for Investors, Budapest, March 2007, p.8.

διεθνής ανταγωνιστικότητά τους είναι περιορισμένη. Είναι χαρακτηριστικό ότι με βάση το δείκτη της συνολικής ανταγωνιστικότητας, μεταξύ 104 χω-ρών, η Βουλγαρία κατέχει την 70η θέση, η Ρουμανία την 57η και η Ουγγαρία την 46η θέση (στοιχεία για το 2004).6

Το επιχειρηματικό περιβάλλον επηρεάζεται αρνητικά από τις υπανά-πτυκτες υποδομές. Τα Βαλκάνια κα-τέχουν την τελευταία θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών περιφερειών όσον αφορά το επίπεδο ανάπτυξης των υποδομών. Βαθμολογώντας το επίπεδο ανάπτυξης του συνόλου των υποδομών, ο μέσος βαθμός των 15 αναπτυγμένων χωρών-μελών της ΕΕ το 2000 ήταν 55 βαθμοί, ενώ στα Βαλκάνια ήταν κατά μέσο όρο μόνο 35, δηλαδή κατά 36% χαμηλότε-ρα. Είναι παρόμοια η διαφορά σε όλους σχεδόν τους τομείς των υποδομών. Με-ταξύ των 14 χωρών της Κεντροανατο-λικής Ευρώπης η Βουλγαρία κατέχει τη 10η θέση με 34 μονάδες. Είναι πιο αναπτυγμένες οι υποδομές στην Ουγ-γαρία η οποία κατέχει την 6η θέση με 43 μονάδες.7

Αρνητικές επιπτώσεις έχει στο επι-χειρηματικό περιβάλλον η γραφειο-κρατία, η αδιαφάνεια, η διαφθορά και η συχνή αλλαγή των κανόνων λειτουργίας της οικονομίας. Τα φαι-νόμενα αυτά δημιουργούν αβεβαιότη-τες και άνισους όρους ανταγωνισμού. Οι βαλκανικές χώρες υστερούν στη δη-μιουργία των προϋποθέσεων της Νέας Οικονομίας της Γνώσης.

Η ένταξη των νέων χωρών δημιουρ-γεί νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες. Δίνει ώθηση σε όλους τους τομείς στη συνεργασία των 27 χωρών μελών της ΕΕ. Διευρύνεται η ενιαία αγορά στο πλαίσιο της οποίας είναι ελεύθερη η δι-ακίνηση των αγαθών, των υπηρεσιών, των κεφαλαίων και των προσώπων με-ταξύ των 27 χωρών μελών. Το γεγονός αυτό δημιουργεί νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες στο εμπόριο, στις επενδύσεις, στη μεταφορά τεχνολογίας και σε άλ-

6 World Economic Forum, Καθημερινή, 14.8.2004.7 The State of Infrastructural Development in Hungary 1990-2002, Budapest 2005, σελ.17.

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η 37

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

λους τομείς. Δημιουργεί νέες οικονομί-ες κλίμακας και οδηγεί στη μείωση του μοναδιαίου κόστους. Συμβάλλει στην αύξηση της διεθνούς κινητικότητας των συντελεστών παραγωγής και στην αύξηση της αποδοτικότητάς τους.

Από τις νέες επιχειρηματικές ευ-καιρίες μπορεί να επωφεληθούν όλες οι χώρες εφόσον οι οικονομίες τους εί-ναι συμπληρωματικές. Όμως στην πε-ρίπτωση ανταγωνιστικών οικονομιών, κλάδων και προϊόντων, θα υπάρξουν κερδισμένοι και χαμένοι. Ιδιαίτερα πλεονεκτήματα μπορεί να προκύψουν για τις όμορες χώρες μέλη της ΕΕ. Η ένταξη της Βουλγαρίας και Ρουμανίας μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη της περιφερειακής συνεργασίας των Βαλ-κανικών χωρών.

Αναμένεται η περαιτέρω αύξηση των εμπορικών συναλλαγών. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι αγορές της Ρουμανίας και της Βουλ-γαρίας δεν είναι κορεσμένες αγορές και παρουσιάζουν μεγάλη ζήτηση για καταναλωτικά και επενδυτικά αγαθά.

Η ένταξη της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας με την αυτόματη υιοθέτη-ση του κοινοτικού κεκτημένου και στην αγορά ενέργειας, φέρνει ένα βήμα πιο κοντά το στόχο για τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς ηλεκτρικής ενέργει-ας στη ΝΑ Ευρώπη και για επακόλου-θη ενσωμάτωσή της στην εσωτερική αγορά ενέργειας της ΕΕ-25.8

Η Βουλγαρία, η Ρουμανία και οι άλ-λες χώρες της Κεντροανατολικής Ευ-ρώπης εξακολουθούν να χαρακτηρίζο-νται από στενότητα κεφαλαίων. Για να μπορέσουν να πετύχουν το στρατηγικό στόχο της ονομαστικής και πραγματι-κής σύγκλισης, είναι αναγκασμένες να εισάγουν από το εξωτερικό σημαντι-κούς αναπτυξιακούς πόρους. Υπάρχουν μεγάλες ανάγκες και δυνατότητες για νέες ξένες επενδύσεις στα Βαλκάνια. Σύμφωνα με στοιχεία που ανακοινώ-θηκαν στη Βαλκανική Διάσκεψη της Θεσσαλονίκης, το Μάιο του 2006, στα επόμενα δέκα χρόνια προβλέπεται να επενδυθούν 30 δισεκ. Ευρώ στα Βαλκά-νια για την ανάπτυξη των υποδομών. Το

8 alpha Bank: Στο ίδιο, σελ.17.

μεγαλύτερο μέρος τους θα διατεθεί για την ανάπτυξη των σιδηροδρόμων και του ενεργειακού τομέα.9

Η προοπτική ένταξης των νέων χωρών στην Ευρωζώνη

Μια από τις μεγαλύτερες προκλή-σεις είναι η εκπλήρωση των πέντε κρι-τηρίων του Μάαστριχτ για την καθιέ-ρωση του ευρώ στις νέες χώρες μέλη της ΕΕ. Η Ουγγαρία έχει προγραμ-ματίσει την καθιέρωση του ευρώ για το 2010-2011. Προς το παρόν πληροί μόνο το κριτήριο του δημοσίου χρέους. Τα άλλα κριτήρια προβλέπεται να εκ-πληρωθούν στην περίοδο 2007-2009. Για τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία θα απαιτηθεί περισσότερος χρόνος, αν και πληρούν το κριτήριο του δημοσιονομι-κού ελλείμματος. Η Ρουμανία μάλιστα πληροί και το κριτήριο του δημόσιου χρέους.

Το κριτήριο του πληθωρισμού

Στην περίοδο 1990-95 οι χώρες της Κεντροανατολικής Ευρώπης χαρακτη-ρίζονταν από καλπάζοντα πληθωρισμό. Στη συνέχεια, ο πληθωρισμός περιορί-στηκε σταδιακά. Το 2006 κυμαινόταν στη Βουλγαρία και Ρουμανία μεταξύ 6-7% και στην Ουγγαρία γύρω στο 3%.10 Ο περιορισμός του πληθωρισμού και η σταθερότητα των τιμών αποτελεί προτεραιότητα της οικονομικής πολι-τικής τους.

Μακροπρόθεσμα επιτόκια

Ο μέσος όρος του μακροπρόθεσμου επιτοκίου στη 12μηνη περίοδο Ιουνίου 2005 – Ιουνίου 2006 ήταν στην Ουγ-γαρία 6,7%, δηλαδή πολύ μεγαλύτερο από το κριτήριο του Μάαστριχτ. Στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία τα μα-κροπρόθεσμα επιτόκια είναι ακόμα υψηλότερα.

Δημοσιονομικό έλλειμμα

η Βουλγαρία στην περίοδο 2003-2006 είχε δημοσιονομικό πλεόνασμα, το 2006 π.χ. το πλεόνασμα ήταν 2,5%

9 Τα Νέα, 6-7/5/2006.10 Εθνική Τράπεζα: Στο ίδιο, σελ.74.

του ΑΕΠ. Η Ρουμανία έχει περιορί-σει το δημοσιονομικό έλλειμμα στο 1,4% του ΑΕΠ το 2006. Η Ουγγαρία αντιμετωπίζει σοβαρό δημοσιονομικό πρόβλημα. Το έλλειμμα της Γενικής Κυβέρνησης έφτασε το 8,4% του ΑΕΠ το 2002. Στη συνέχεια μειώθηκε για να φτάσει το 6,1% το 2005.11

Δημόσιο χρέος

Και οι τρεις χώρες πληρούν το κρι-τήριο του δημοσίου χρέους. Το δημόσιο χρέος ως % του ΑΕΠ το 2004 ήταν στη Ρουμανία μόνο 18,5% και στη Βουλγα-ρία 38,8%, ενώ στην Ουγγαρία ανερ-χόταν το 2005 στο 58,4%12.

Νομισματική σταθερότητα

Καμία από τις τρεις χώρες δεν έχει εκπληρώσει το κριτήριο του Μηχα-νισμού Συναλλαγματικών Ισοτιμιών. Η εκπλήρωσή του απαιτεί λιγότερο χρόνο για την Ουγγαρία και περισ-σότερο χρόνο για τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Μια από τις προκλήσεις για τη Βουλγαρία είναι πως μπορεί να διατηρήσει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της σε ένα καθεστώς στο οποίο η συναλλαγματική ισοτιμία του εθνικού της νομίσματος είναι αμε-τάκλητα προσδεμένη στο ευρώ. Την ίδια πρόκληση θα αντιμετωπίσουν η Ουγγαρία, η Ρουμανία και οι άλλες νέες χώρες όταν ενταχθούν στο Μη-χανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών και κλειδωθούν οι συναλλαγματικές ισοτιμίες των εθνικών νομισμάτων τους. «Μακροπρόθεσμα, όταν θα έχει σταθεροποιηθεί το νομισματικό πλαί-σιο των επενδύσεων και οι χώρες αυτές ενταχθούν στη Ζώνη του Ευρώ, θα εξα-νεμισθούν και οι κίνδυνοι υποτιμήσεως του εγχωρίου νομίσματος που αντιμε-τωπίζουν σήμερα οι επενδυτές».13

11 Mérlegen kelet – közep Európa 15 éve. központi Statisztikai Hivatal (kSH), Budapest, 2006, σελ. 107. National Bank of Greece: South Eastern Europe and Mediterranean Emerging Market Economies. Bulletin, volume 7, Sep-tember 2006, p. 74.12 Mérlegen kelet – közep Európa 15 éve. központi Statisztikai Hivatal (kSH), Budapest, 2006, σελ. 107.13 alpha Bank: Στο ίδιο, σελ.13.

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η38

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Κεντρική θέση αυτού του σύ-ντομου σημειώματος είναι ότι, αν υπάρχει μια πιθα-νότητα η δημόσια εξουσία,

δηλαδή η πολιτική, να κατορθώσει να εξημερώσει τα κύματα μιας νεοφιλε-λεύθερης παγκοσμιοποίησης, αυτή προϋποθέτει την ενίσχυσή της, και άρα την άσκησή της σε μεγαλύτερη κλίμακα και με μεγαλύτερη ισχύ. Κατ’ αυτή την έννοια, η ομοσπονδίωση της Ευρώπης μπορεί να ειδωθεί ως το αντίπαλο δέος στη βαρβαρότητα του αρρύθμιστου παγκόσμιου καπιταλι-σμού.

Η ομοσπονδίωση της Ευρώπης συνεπώς ανταποκρίνεται στις θεμε-λιώδεις αξίες της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της αλληλεγγύης, με άλλα λόγια αποτελεί ολοκλήρωση του προτάγματος του διαφωτισμού. Προς την κατεύθυνση αυτή επιχειρού-με στη συνέχεια να αντιμετωπίσουμε τις κυριότερες θέσεις που μάχονται την ομοσπονδιακή προοπτική: τη θέση των εθνο-σουβερενιστών (υπέρ της εθνικής κυριαρχίας), των εθνο-ρεπουμπλικανών (υπέρ της εθνικής δημοκρατίας), αλλά και των ευρω-σουβερενιστών (υπέρ της ευρωπαϊκής κυριαρχίας).

Για ένα πουκάμισο αδειανό, για την κυριαρχία!

Ένα πρώτο –και ίσως το πιο έωλο- επιχείρημα είναι η υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας. Λίγοι όμως ανα-ρωτιούνται τι σημαίνει στ’ αλήθεια «εθνική κυριαρχία» σήμερα. Σημαίνει την απόλυτη εξουσία ενός κράτους να αυτοπροσδιορίζεται; Απόλυτη σημαί-νει εκτός κανόνων διεθνούς δικαίου και ταυτόχρονα χωρίς δέσμευση από υπέρτερο της πολιτικής εξουσίας κα-

νόνα δικαίου, δηλαδή το Σύνταγμα. Αν αυτή είναι η απάντηση, τότε η εθνική κυριαρχία ταυτίζεται με ό,τι πιο βάρ-βαρο, με τη γυμνή βία. Κανένας δημο-κράτης δεν μπορεί να το δεχτεί αυτό.

Αντίθετα, αυτό που κάποτε, στο μοναρχικό κράτος, ονομαζόταν κυρι-αρχία έχει σήμερα ενσωματωθεί στην μεν εσωτερική της διάσταση στις θε-μελιώδεις αρχές του Συντάγματος και σε αναντικατάστατες διαδικασίες: στη διαδικαστική αλλά και ουσιαστική δη-μοκρατία, δηλαδή την ισότητα και την ελευθερία ως κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, στη δε εξωτερική της στις αρχές του διεθνούς δικαίου, την απα-γόρευση χρήσης βίας και τα ανθρώπι-να δικαιώματα.

Έθνος … über alles!

Η κρατική κυριαρχία -συνεχίζει το επιχείρημα- δεν είναι αυτό που μας ενδιαφέρει. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι το έθνος, αυτή η αδιάσπαστη στους αιώνες ενότητα του ελληνικού λαού που ζει και βασιλεύει σαν το βα-σιλιά Αλέξανδρο και δεν πρέπει να χειραγωγηθεί από εκείνους που … έτρωγαν βελανίδια όταν εμείς χτίζα-με παρθενώνες. Μα… ποιο έθνος? Το έθνος δεν αποτελεί παρά μια φαντα-σιακή ενότητα, μια κατασκευή δημι-ουργίας ενιαίας ταυτότητας σε ανο-μοιογενείς πληθυσμούς, ενίοτε και με τη βία, προκειμένου να στηριχθεί, να επιβιώσει το κράτος. Και το κράτος, το εθνικό κράτος, κατασκευή της νεωτε-ρικότητας, δεν δημιουργήθηκε παρά για να ικανοποιήσει τις ανάγκες της καπιταλιστικής παραγωγής. Οι ίδιες αυτές ανάγκες που το έφτιαξαν, αυτές και θα το διαλύσουν! Αυτές θα επιφέ-ρουν την αποδυνάμωσή του, εφόσον

πλέον απαιτούν αγορές κλίμακας και άρα υπερεθνικές συσσωματώσεις.

Εις το όνομα του λαού… αμήν!

Όχι, δεν είναι ούτε το έθνος το δια-κύβευμα, λένε οι οπαδοί της δημοκρα-τικής θεωρίας. Το διακύβευμα είναι ο λαός. Ο λαός δημιουργήθηκε μέσα στο έθνος κράτος και μόνον μέσα σε αυτό επιβιώνει, άρα το έθνος κράτος πρέπει να μείνει αλώβητο, για να λειτουργεί ως θερμοκήπιο για το λαό. Μα… αν ο λαός δεν έχει την οποιαδήποτε πολιτι-σμική διάσταση, δε στηρίζεται δηλαδή σε εξαναγκασμένη ομογενοποίηση, αλλά μόνον στα ίσα δικαιώματα και τις ίσες υποχρεώσεις, γιατί πρέπει να περιορίζεται από τα έτσι κι αλλιώς τε-χνητά εθνικά σύνορα; Και η εξουσία του λαού αντίστοιχα, η δημο-κρατία γιατί δεν μπορεί να εξαπλωθεί πέραν των ορίων του έθνους κράτους; Καμιά λογική προϋπόθεση δεν αποκλείει τη δημιουργία λαού πέραν των εθνικών συνόρων.

Η δημοκρατία στο απόσπασμα!

Ακόμη περισσότερο: η δημοκρα-τία σημαίνει αυτοκυβέρνηση, δηλαδή λήψη αποφάσεων από όσο το δυνα-τόν περισσότερους από αυτούς, τους οποίους αφορά κάθε απόφαση. Άρα, αν μια απόφαση αφορά όλους του ευρωπαίους πολίτες πρέπει να συνα-ποφασίζουν όλοι οι ευρωπαίοι πολίτες μαζί, πέρα από τεχνητές διαχωριστικές γραμμές εθνικών συνόρων. Η λήψη αποφάσεων σε ευρωπαϊκά θέματα, αν θέλει να είναι δημοκρατική, πρέπει να αναγνωρίζει ως υποκείμενα της συμμε-τοχής όλους τους ευρωπαίους πολίτες. Με άλλα λόγια: αν το πρόβλημα είναι υπερ-εθνικό, τότε υπερθενική δεν μπο-

ΕΥΡΩΠΗ ή… ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ;Της Λίνας Παπαδοπούλου, Λέκτορας Συνταγματικού Δικαίου, Τμήμα Νομικής Α.Π.Θ.

lina_papadopoulou@yahoo.gr

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η 39

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

ρεί παρά να είναι και η λύση του και άρα υπερεθνική πρέπει να είναι και η σχετική απόφαση που τη στηρίζει, αν θέλει να λέγεται δημοκρατική. Όσοι λοιπόν περιορίζουν τη δημοκρατία εντός των εθνικών συνόρων, δεν κά-νουν τίποτε άλλο παρά να τη στήνουν στο απόσπασμα.

Έκανε η κότα το αυγό ή το αυγό την κότα;

Μα πώς να υπάρξει ευρωπαϊκή δη-μοκρατία συνεχίζει το επιχείρημα κατά της ομοσπονδιακής Ευρώπης, εφόσον δεν υπάρχει ευρωπαϊκός «δήμος»; Πώς να υπάρξει ευρωπαϊκός δήμος, αντα-παντούμε, αν περιορίζετε τη δημοκρα-τία σε εθνικό επίπεδο; Γιατί να φτιαχτεί και πώς να συγκροτηθεί ευρωπαϊκός δήμος, αν δεν έχει αρμοδιότητες; Τολ-μήστε να εισάγετε άμεση εκλογή του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δοκιμάστε να συνδέσετε άμεσα την ανάδειξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών, βρείτε το θάρρος να προκηρύξετε δη-μοψήφισμα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και ισότητα της ψήφου για την κύρωση της συνταγματικής συνθήκης και άλλα θέματα … και μετά ελάτε να συζητή-σουμε για το αν υπάρχει ευρωπαϊκός δήμος! Αμφισβητείτε ότι αν τα παρα-πάνω υλοποιηθούν θα σχηματιστούν ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα με όλη τη σημασία της λέξης, ότι τα περιβό-ητα έθνη θα γνωρίσουν διαχωριστικές γραμμές πολιτικού και ιδεολογικού περιεχομένου, παρόμοιες με αυτές που γνωρίζει η εθνική δημοκρατία και πως τα επιχειρήματα θα διαπερνούν τις εθνικές γλώσσες;

Η θέση Ιζνογκούτ: θέλω να γίνω χαλίφης στη θέση του χαλίφη!

Λοιπόν, να αντικαταστήσουμε την εθνική κυριαρχία, τους επιμέρους εθνι-κούς λαούς και τις εθνικές δημοκρατίες με την ευρωπαϊκή κυριαρχία, τον ευρω-παϊκό δήμο και την ευρωπαϊκή δημο-κρατία και άρα να μετατρέψουμε την Ευρώπη σε κράτος; Να χρησιμοποιή-σουμε τις ίδιες μεθόδους πραγματικής

και συμβολικής βίας που χρησιμοποί-ησε το έθνος κράτος για να ομογενο-ποιήσει πληθυσμούς με εθνοτικές δι-αφορές για να ομογενοποιήσουμε τα έθνη;

Κάτω η μονογαμία!!!

Όχι βέβαια! Η μονογαμική σχέση του πολίτη με μια και μόνον μία πο-λιτική κοινότητα, υπό την απατηλή ψευδαίσθηση της μίας, ενιαίας και αδιάσπαστης πολιτικής ταυτότητας, μπορεί και πρέπει να σπάσει! Οι μο-νοσήμαντες ταυτότητες και ταυτίσεις είναι πλασματικές και περιοριστικές, τόσο του ατομικού όσο και του συλλο-γικού αυτοπροσδιορισμού.

Η πολλαπλότητα των πολιτικών ταυτοτήτων και ταυτίσεων, αντίθετα, επιτρέπει τη συγκρότηση ενός δήμου σε μια ομοσπονδιακή Πολιτεία, η οποία προϋποθέτει και συνεπάγεται την ανά-δυση ενός πολυεπίπεδου συστήματος δημοκρατικής διακυβέρνησης και άρα ενός πολυεπίπεδου συνταγματισμού, βάσει της θεμελιώδους αρχής της δη-μοκρατίας «αποφασίζουν αυτοί, τους οποίους η απόφαση αφορά». Με άλλα λόγια, αν η αρμοδιότητα για την από-φαση ανήκει στην περιφέρεια θα απο-φασίσει ο «δήμος», ο «λαός» της περι-φέρειας, αν η απόφαση λαμβάνεται σε κρατικό επίπεδο επαφίεται στον εθνικό λαό, αν σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τότε η απόφαση ανήκει στον ευρωπαϊκό δήμο, ή στους σε κάθε επίπεδο αντιπροσώ-πους τους αντίστοιχα. Η δε κατανομή αρμοδιοτήτων οφείλει να υπακούει στην αρχή της επικουρικότητας, της λήψης δηλαδή των αποφάσεων όσο το δυνατόν εγγύτερα στον πολίτη.

Το Σύνταγμα των μικρών πραγμάτων

Ας μην περιμένουμε συνεπώς κά-ποια επαναστατική συνταγματική στιγμή, κατά την οποία ο ενωμένος ευρωπαϊκός λαός θα κρεμάσει τους εκπροσώπους της εθνικής νομενκλα-τούρας για να ιδρύσει το ευρωπαϊκό κράτος. Αν η στιγμή αυτή δεν υπάρξει –και μακάρι να μην υπάρξει- Σύνταγμα

υπάρχει και μπορεί να υπάρχει. Μπο-ρεί να παραμείνει απλώς ουσιαστικό, διάσπαρτο δηλαδή στις Συνθήκες και σε κείμενα θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως η ΕΣΔΑ και ο Χάρτης της Νί-καιας, ή μπορεί να καταστεί τυπικό, να ενσωματωθεί, με άλλα λόγια, σε ένα ενιαίο, ελλειπτικό και πανηγυρικό κείμενο. Σε κάθε περίπτωση ελπίζουμε χωρίς τη βία που γέννησε τα περισσό-τερα εθνικά Συντάγματα, κι ας είναι αυτή η μαμή της Ιστορίας. Η Ευρώπη σε αντίθεση με τα εθνικά κράτη δεν είναι προϊόν της βίας, αλλά της (ανα-ζήτησης της) ειρήνης. Γι αυτό πρωτο-δημιουργήθηκε και μόνον γι αυτό ελ-πίζουμε να συνεχίζει να ανθίζει. Και το Σύνταγμά της δεν χρειάζεται να τυπο-ποιεί τα μεγάλα οράματα χτισμένα στη βία, αλλά τα μικρά και καθημερινά, την ελεύθερη κίνηση όλων μας στο εσωτε-ρικό της, τις πολιτισμικές ανταλλαγές, την προστασία του περιβάλλοντος, το κοινωνικό μοντέλο της ελεύθερης οικονομίας, τη βιώσιμη ανάπτυξη. Το Σύνταγμα της Ευρώπης είναι το Σύ-νταγμα των μικρών, των καθημερινών πραγμάτων.

Από τις εθνικές πατρίδες στην ευρωπαϊκή μητρίδα!

Το πολιτικό διακύβευμα συνεπώς είναι η μεταφορά της πίστης μας, του κάθε πολίτη και της κάθε πολίτιδας, των πολιτικών ελίτ, της διανόησης, των κοινωνικών κινημάτων και των συνδι-καλιστικών κινήσεων από το περιορι-στικό πλαίσιο των εθνικών πατρίδων στο πιο συμπεριληπτικό πλαίσιο της ευρωπαϊκής μητρίδας.

Η αναγνώριση και η αποδοχή του Άλλου εντός μας μάς βοηθάει να ανα-γνωρίσουμε την ετερότητα και εκτός μας, να την αποδεχτούμε και να συ-γκροτήσουμε μαζί της μια καινούρια ενότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι μέσα στην Ευρώπη ανήκουμε όλοι σε μια τουλάχι-στον μειονότητα : την εθνική μας κοι-νότητα. Είναι συνεπώς αποκαλυπτικό όσο και ριζοσπαστικό το μήνυμα της Ευρώπης: Ενότητα στη Διαφορά! Ας το αποδεχτούμε!

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η40

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Half a century since its incep-tion as a rather limited in scope and competencies community of west euro-

pean democracies, the European union (Eu) is taken to denote a polity that combines unity and multiplicity and capable of producing publicly binding decisions, as well as allocating values in European society. It is thus possible to capture its systemic complexity through the lens of new conceptual schemes in order to yield new understandings into the kind of polyarchical governance that is currently emerging in Europe. or, what could be described as a system of institutionalized shared-rule among highly interdependent states and societ-ies, within which authority is dispersed and horizontally organized. In that sense it is has become increasingly possible for all segments in European society to engage themselves in an open public de-bate about the future political vocation of the larger entity. The point here is that such a debate can become the medium through which a polity constitutes itself from the lower level upwards; a devel-opment that chimes well with the ‘new governance’ debate, implying a tran-scendence of hierarchical and territo-rial forms of power distribution, where different notions of legitimacy produce novel accounts of post-national politics. underlying these trends, however, is the need for a new democratic concept, if not vision, for Europe: a balanced mix of social and political forces that would share in the emerging sovereignty of the larger association. Within the lat-ter, political authority should not be

symmetrically vested in an overarch-ing decision-making center. Rather, it should be distributed through distinct, yet interrelated, clusters of partial policy autonomy among levels of governance and forms of social and political conten-tion that can combine territorial with substantive public issues.

Recent changes in the workings of the Eu have not affected its character as an essentially state-centric project, thus preserving a balance between state sovereignty and a moderate, yet easily discernible, deepening of integration, by means of producing a system of political co-determination. What in other words makes for a new form of synarchy be-tween states and demoi - an ensemble sui generis of highly interdependent pol-ities, whose structural and functional in-teraction results in a system of entangled sovereignties. The Eu construction still remains a treaty-constituted political body and, hence, not the unilateral act of a single and undifferentiated demos. Moreover, it does not derive its author-

ity from its citizens directly and has not resulted in a complete fusion among different levels of authority. Further-more, its constitutive units, in the form of historically constituted nation-states, are free to dissociate themselves from the larger association if and when they so wish. Finally, its emerging, but still nebulous if not controversial constitu-tional identity rests on the domestic or-ders of states, although the Eu already projects a profound locking together of states regarding the joint exercise of powers. This is key to understanding the changing conventions of sovereign-ty that may now be interpreted as the right to be involved in the joint exercise of competences.

at the same time, what is also needed is a new blueprint for reform that would guarantee a sense of polity-hood and, with it, a move towards a more democen-tric process of union. In that regard, Eu citizenship carries an undisputed politi-cal weight, whose democratic potential appears to be threefold: first, it sets up a multilevel system of rights giving access and voice to the member publics; sec-ond, it induces integrative sentiments by motivating greater civic participation in the affairs of the larger polity; and third, it strengthens the bonds of belonging to an ‘active polity’ by means of facilitating the process of positive Eu awareness-formation at the grassroots. However, a crucial question remains: does the Eu entail a re-arrangement of existing rights or does it amount to a shared sense of civicness and, by extension, to a new political subject? From that angle, the aim for the Eu is to allocate authori-

Revisiting Europe’s Polity-hoodΒy Dimitris N. chryssochoou

Associate Professor of International OrganizationUniversity of Crete

“Especially in a period when transnational pressures are challenging

both intra- and inter-state relations, it is no longer

enough to confine democracy within the boundaries of the state to deal effectively with the implications of emerging forms of polity-hood. ”

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η 41

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

tatively, not merely deriv-atively, rights and values within European society. Taking the point further, the outcome would not resemble the creation of a ‘community of fate’, but a new form of polity, whose democratic properties ex-ist independent of national public spheres, but whose ‘politics’ extends to both national and transnation-al civic arenas. This would also signal a shift in legiti-mation from a functional-ist-driven process of polity-building to a political community of free and equal citizens based on the more active and inclusionary virtues of belonging.

The question of democracy in the Eu and, more precisely, of its deficient nature, points to a negative side-effect of the regional process as a whole: the growing dissonance between the re-quirements of democratic rule and the conditions upon which the political management of integration is largely based. a crucial distinction here con-cerns an institutional and a socio-psy-chological perspective. Whereas the former focuses more on institutional power-sharing as a solution to the actual or perceived problems of democracy in the larger polity, the latter is concerned with questions of identity (or multiple identity-holding) and the formation of a composite, yet distinct as a collectiv-ity, transnational civic demos. as the present-day debate raises fundamental questions about the future form of the Eu as a composite polity - a hybrid po-litical system composed of states and demoi - indeed, what was termed as a synarchy of entangled sovereignties, the general assessment is that recent treaty reforms, including the constitutional Treaty, have failed to enhance the demo-cratic properties of the Eu, leaving the latter to resemble a system of democra-cies rather than to a democratic system

in its own right.Especially in a period when trans-

national pressures are challenging both intra- and inter-state relations, it is no longer enough to confine democracy within the boundaries of the state to deal effectively with the implications of emerging forms of polity-hood. This raises new questions such as how it might be possible to hold decision-makers to account to citizens who be-long to different polities. questions of this kind reflect substantive democratic concerns that have grown as integration has evolved away from acting as an in-terstate forum and towards a European ‘polity-hood’. This trend, described in academic terms as a ‘normative turn’ in Eu studies, has renewed scholarly inter-est in the transformative potential of the Eu into a democentric form of polity. While there is some measure of agree-ment that the Eu is not democratic - compared with its subunits - there is no consensus on how it might become so. There exist two different understandings of what such a transition would entail: the first favours institutional measures on the grounds that the problem of Eu democracy is tied to the flawed institu-tional interactions that characterize its functioning as a non-state polity. Here, reform proposals speak of the need to redress the Eu’s ‘institutional imbalance’ by enhancing public accountability and

the representativeness of its decision-makers. The second focuses on sociopsychologi-cal remedies, arguing that the problem occurs because of the absence of a European demos. as a consequence, this per-spective is more interested in the development of European civic identity, thus favouring paths to create a sense of Eu-ropean demos-hood.

Given the remarkable pro-fusion of perspectives on how Eu democracy might be made operative, a concrete and bal-

anced reform package should aim at discovering a new sense of process (and purpose) upon which novel understand-ings of democracy can draw and expand. In that sense, normative theory becomes an appropriate point of departure for new democratic beginnings, given that the Eu has to associate itself more close-ly with the formation of an inclusive and participatory civic space - the equivalent of a polis whose politeia reflects its es-sential purpose as a democratic political community. This emerges as a plausible answer to Europe’s current democratic concerns, confirming its hybrid nature both as a synarchy of historically consti-tuted polities and as a commonwealth of demoi. at the same time, it makes the point that the coming together of estab-lished democracies into a new form of democratic ordering should be a condi-tion for bringing the member citizen-ries and their respective public spheres closer to forming a polycentric res pub-lica. In short, ‘many peoples, one demos’ captures the imagination of a ‘Republic of Europeans’ based on a new democrat-ic civitas that stems from a rich tradi-tion of European political thought. This is more than a democratic wish for the shape of things to come and less than a concrete strategy for democratizing the Eu. But it is a virtuous cause that could assign meaning to a new vision of demo-cratic politics.

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η42

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

τα τελευταία δέκα χρόνια κυ-ρίαρχο ρόλο στην πολιτική επικοινωνία και αντιπαρά-θεση στην Ελλάδα έπαιξαν

οι επισημάνσεις ή ακόμα καλύτερα αποφασιστικές διαπιστώσεις και δε-σμεύσεις των κομμάτων εξουσίας για αναγκαιότητα εκσυγχρονισμού της Δημόσιας Διοίκησης ή επανίδρυσης του κράτους. Οι αρνητικοί χαρακτηρι-σμοί τόσο για την Διοίκηση ως σύστημα, όσο και για τους δημοσίους υπαλλήλους ήταν και είναι στην ημερήσια διάταξη. Στην χώρα μας ευδοκιμεί η λογική του αποδιοπομπαίου τράγου και η Δημόσια Διοίκηση προσφέρεται γι’αυτό το ρόλο. Διευκολύνει τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και την ‘πελατεία’ του να επιρρί-ψουν ευθύνες σε απρόσωπους θεσμούς ή γενικά στους υπαλλήλους και να θο-λώνουν το τοπίο σχετικά με τη δυσκολία τους να απαλλαγούν από το σύνδρομο του ‘ανεύθυνου άρχοντα’. Στην Ελλάδα η ανάληψη ευθυνών δεν είναι σύνηθες φαινόμενο και σπανίζει ακόμη περισ-σότερο, εάν προσπαθήσει κάποιος να ανακαλύψει σχετικό παράδειγμα στο πολιτικό σύστημα. Φαίνεται ότι η δια-χείριση εξουσίας νομιμοποιεί την λήψη αποφάσεων χωρίς λογοδοσία και κοι-νωνικό έλεγχο.

Αυτό οφείλεται στον άκρατο κομμα-τισμό, ο οποίος διαπερνά τις διοικητικές δομές, αλλά και τις συλλογικές μορφές έκφρασης των δημοσίων υπαλλήλων, όπως είναι ο συνδικαλισμός. Ο δημόσι-ος λειτουργός κατά την είσοδο του στην κρατική μηχανή δίδει όρκο πίστης στο Σύνταγμα και τους νόμους, όμως στην πράξη υποτάσσεται στον κομματισμό και την εκάστοτε κυβερνητική παρά-ταξη, εάν επιθυμεί να τερματίσει την

καριέρα του ως ‘ευδοκίμως υπηρετήσας την πατρίδα’. Εξάλλου υπάρχει τέτοιος συγκεντρωτισμός εξουσίας στις πολιτι-κές ηγεσίες των δομών του κράτους και κατ’επέκταση πλήρης έλλειψη αποκε-ντρωμένης ευθύνης στους υπηρεσια-κούς παράγοντες, που ο δημόσιος λει-τουργός μετατρέπεται αναγκαστικά σε απλό εκτελεστικό όργανο. Εάν δε αρθεί η μονιμότητα του δημοσίου λειτουργού, όπως συζητείται προσφάτως, η εξάρτη-ση του από τις πολιτικές ηγεσίες θα εί-ναι ολοκληρωτική. Προοπτικά μάλιστα απαξιώνει και ο ίδιος ο υπάλληλος τον εαυτό του, όταν οι αντοχές και ανοχές αμβλύνονται σε τέτοιο βαθμό, που η μόνη σταθερή αξία μιας μη παραγω-γικής κοινωνίας, ‘το βόλεμα’, όπως στη δική μας περίπτωση, αποκτά κυρίαρχο ρόλο. Ουσιαστικά χωρίς να το αντιλαμ-βάνεται, ο υπάλληλος πέφτει ακριβώς στην παγίδα και προσδίδει αληθοφά-νεια στους αρνητικούς χαρακτηρισμούς, οι οποίοι επικολλώνται στη Δημόσια Διοίκηση από όσους δεν αναζητούν τα αίτια στο βάθος του προβλήματος, αλλά παραμένουν σε επιδερμικές και επικίν-δυνες προσεγγίσεις, οι οποίες βασίζο-νται σε γενικεύσεις και εξυπηρετούν σκοπιμότητες.

Όμως αυτή η κατάσταση βολεύει την κάθε φορά κυβερνητική πλειοψη-φία, διότι η υπηρεσία υποκαθίσταται από παραδιοικήσεις, οι οποίες διαμορ-φώνονται στα ‘γραφεία’ των πολιτικών ηγεσιών με τη συρροή μετακλητών και αποσπασμένων υπαλλήλων και διαχει-ρίζονται την κρατική εξουσία.

Μοναδικό κριτήριο για την στελέ-χωση αυτών των παραδιοικήσεων είναι η κομματική ταυτότητα και όχι η τεχνο-κρατική επάρκεια σε σχέση με το αντι-

κείμενο της υπηρεσίας.Το πολιτικό σύστημα, δια των κομ-

μάτων εξουσίας, φαίνεται, ότι επιθυμεί να κρατά τη Δημόσια Διοίκηση στο επί-πεδο του διεκπεραιωτή των εντολών του από το ένα μέρος και από το άλλο τη χρησιμοποιεί ως αποδιοπομπαίο τρά-γο για τις ανεπάρκειες και την έλλειψη παραγωγικής λογικής, που το ίδιο όμως έχει επιβάλλει με τον συγκεντρωτισμό, την έλλειψη μακρόπνοου σχεδιασμού και τη σταδιακή απαξίωση των δημοσί-ων λειτουργών.

Το πολιτικό σύστημα ελέγχει τη Δημόσια Διοίκηση τόσο ως πολιτική ηγεσία όσο και ως συνδικαλισμός. Δυ-στυχώς στην ελληνική πραγματικότητα κυριαρχεί ένας κομματισμός, ο οποίος νομιμοποιεί την ύπαρξη του με τη λει-τουργία του ως μηχανισμού προώθησης ατομικών η συλλογικών αλλά όχι δη-μοσίων συμφερόντων. Τα τελευταία κι-νούνται στη σφαίρα του ιδεολογήματος και της γενικευτικής λογικής, η οποία καλλιεργείται στην κοινωνική πραγμα-τικότητα προκειμένου να τα επικαλείται είτε το πολιτικό είτε οποιοδήποτε άλλο κοινωνικό σύστημα ή άτομο για να νο-μιμοποιεί επιλογές ή κρίσεις που κάνει. Το δημόσιο συμφέρον έχει καθαρά συμ-βολικό χαρακτήρα στον χώρο της πολι-τικής επικοινωνίας. Το πραγματικό του αντίκρυσμα προσδιορίζεται κάθε φορά από αυτόν που το επικαλείται. Ειδάλ-λως πως θα δικαιολογηθούν οι κανό-νες, οι οποίοι ρυθμίζουν τις εσωτερικές διαδικασίες και όργανα της Διοίκησης, όπως είναι για παράδειγμα το Υπηρε-σιακό Συμβούλιο. Η σύνθεση του απο-φασίζεται από την πολιτική ηγεσία ως προς τη διαμόρφωση της πλειοψηφίας (τρία διορισμένα μέλη και δύο αιρετά).

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗTου Χρίστου Σ. Αλεξόπουλου

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η 43

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Αυτό σημαίνει, ότι οι κρίσεις για τη στε-λέχωση της ιεραρχίας ανταποκρίνονται στην πολιτική βούληση, όπως και κάθε άλλη απόφαση του οργάνου και όχι στη λογική του δημοσίου συμφέροντος.

Βεβαίως πρέπει να επισημανθεί από το άλλο μέρος, ότι το πολιτικό σύστη-μα πέφτει θύμα των επιλογών του. Συ-γκεκριμένα με τον άκρατο κομματισμό που επικρατεί στο χώρο του Δημοσίου, αναγκάζεται να λειτουργεί περισσότερα κομματικά στις επιλογές προσωπικού, ώστε να διασφαλίζει, όσο γίνεται, την απρόσκοπτη υλοποίηση της πολιτικής του. Με αυτό τον τρόπο όμως η Διοίκηση απονευ-ρώνεται από ικανά και με τεχνοκρατική επάρκεια στελέχη και η χώρα δεν διαθέτει αποτελεσματική Δημόσια Διοίκηση.

Ο φαύλος κύκλος που δημιουργείται, πρέπει να αναιρεθεί. Τα κόμματα εξουσίας κυρίως και το πολιτικό σύστημα στο σύ-νολο του πρέπει να κατα-λήξουν σε ένα λειτουργικό συμβιβασμό, ο οποίος θα απελευθερώσει την Διοίκη-ση από τις αγκυλώσεις που την ταλαιπωρούν και θα μετασχηματίσει σε πράξη τις επαγγελίες τους για εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Διοίκησης ή επανίδρυση του κράτους.

Η ανάγκη ριζικών αλλαγών είναι επιτακτική. Επιτέλους πρέπει η κρατική μηχανή να προσαρμοσθεί στις σύγχρο-νες ανάγκες οργάνωσης και να αξιοποι-ήσει τις δυνατότητες της τεχνολογίας. Παραλλήλως όμως επιβάλλεται για λειτουργικούς λόγους ο δημόσιος λει-τουργός να αφήσει στο παρελθόν τον εκτελεστικό του ρόλο και αναλαμβάνο-ντας ευθύνες να γίνει δημιουργικός και να αναπτύσσει πρωτοβουλίες. Με αυτό τον τρόπο θα αποκτήσει νόημα η εργα-

σία του και ο ίδιος ήθος εργασίας.Βασική προϋπόθεση όμως για να

αποκτήσει η Δημόσια Διοίκηση λειτουρ-γικότητα και προοπτική στο σύγχρονο εθνικό και διεθνές περιβάλλον είναι να αποτελέσει αυτόνομο κοινωνικό σύστη-μα, το οποίο θα οργανωθεί αναλόγως και θα αυτοπροσδιορίζεται με εσωτερι-

κές διαδικασίες ως προς την διοικητική του δομή και αναπαραγωγή με μοναδι-κά κριτήρια τον συνταγματικά προσδι-ορισμένο του ρόλο και την παραγωγι-κότητα, που πρέπει να έχει. Η τελευταία εξαρτάται και από το πολιτικό σύστημα, αν έχει ρεαλιστικό πολιτικό σχεδιασμό με προοπτική. Η Διοίκηση είναι υποχρε-ωμένη να υλοποιεί πάντα στο πλαίσιο του συντάγματος και των νόμων τον πολιτικό σχεδιασμό της έχουσας την δημοκρατική έγκριση του λαού κυβερ-νητικής πλειοψηφίας. Αυτό σημαίνει, ότι πρέπει να αποκτήσει περισσότερο τεχνοκρατικά χαρακτηριστικά, ώστε να

ανταποκρίνεται στο ρόλο της σύγχρο-νης πολιτικής γραφειοκρατίας.

Αυτόνομο όμως κοινωνικό σύστημα σημαίνει, ότι η Δημόσια Διοίκηση λει-τουργεί με την λογική της αποκεντρω-μένης ευθύνης και της ταυτόχρονης βε-βαίως λογοδοσίας. Η άσκηση ελέγχου είναι απαραίτητη προϋπόθεση.

Για να διασφαλίζεται μά-λιστα η συνέχεια και στο επί-πεδο της διακυβέρνησης θα ήταν σκόπιμο, αντί για πλη-θωρισμό πολιτικών θέσεων (γενικοί γραμματείς, ειδικοί γραμματείς κλπ.) να δημιουρ-γηθούν θέσεις υφυπουργών καριέρας με ουδέτερη πολι-τικά, ενεργή όμως τεχνοκρα-τικά δραστηριοποίηση. Ήδη σε άλλα κράτη-μέλη της Ευ-ρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει αυτός ο θεσμός. Εξάλλου όσο προχωρούμε προς το μέλλον και προωθείται η σύγκλιση και η ευρωπαϊκή ενοποίη-ση, τέτοιοι θεσμοί θα είναι όχι μόνο χρήσιμοι, αλλά και απαραίτητοι.

Τέλος είναι επίσης σημα-ντική και αποτελεί προϋπό-θεση για τον εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Διοίκησης η απαλλαγή των δημοσίων λειτουργών και του συνδικα-λιστικού τους κινήματος από κομματικές λογικές και εξαρ-

τήσεις. Μόνο ο ακηδεμόνευτος συνδι-καλισμός εμβαθύνει τη δημοκρατία και προάγει τη συμμετοχή των πολιτών, ενώ παραλλήλως εγγυάται τη λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον.

Η πρόκληση για το πολιτικό σύ-στημα είναι ‘εντός των τειχών’. Δεν μέ-νει παρά να αναπτύξει διάλογο και να καταλήξει στον αναγκαίο λειτουργικό συμβιβασμό. Η κρατική μηχανή είναι εργαλείο για όλα τα κοινωνικά συστή-ματα και όλους τους πολίτες ανεξαρτή-τως πολιτικής αναφοράς και κοινωνικο-οικονομικής προέλευσης.

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η44

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Ο θρυμματισμός της “κοινωνίας μισθωτών”

Έχει ενδιαφέρον να δει κανείς την ανάπτυξη και την εδραίωση αυτού που θα μπορούσε να ονομασθεί «κοινωνία μισθωτών», για να χρησιμοποιηθεί ο όρος του οικονομολόγου Michel aglietta, κοινωνιολογοποιώντας ελα-φρώς. Αυτός ο τύπος κοινωνικής εκ-παίδευσης, ο οποίος γνώρισε την δόξα του στα μέσα της δεκαετίας του 1970, χαρακτηρίζεται από σταθερές συνθή-κες απασχόλησης με τις οποίες είναι συνυφασμένα σταθερά δικαιώματα: δικαίωμα στην εργασία, κοινωνική προστασία... Μπορεί να γίνεται λόγος για «κοινωνία μισθωτών» διότι οι ρυθ-μίσεις αυτές, οι οποίες δημιουργήθηκαν έχοντας ως βάση την εργασία κάλυψαν πρακτικά το σύνολο του πληθυσμού.

Παρά ταυτα, έχει διαπιστωθεί ότι μετά την κρίση της δεκαετίας του ‘70 υποσκάπτεται η δομή αυτή. Χρησιμο-ποιώ τον όρο ‘θρυμματισμός’ και όχι κατάρρευση, σε αντίθεση με ορισμένες απαισιόδοξες και καταστροφικές θε-ωρίες περί «οικονομικής φρίκης» και τέλους της εργασίας. Δεν βρισκόμα-στε σε ζούγκλα ,αλλά σε μια κοινωνία η οποία είναι περικυκλωμένη, ως επί το πλείστον, από προστατευτικά μέ-τρα. Οι προστασίες όμως αυτές εξα-σθενούν. Πίσω από το φαινόμενο αυτό κρύβεται μια μετάλλαξη του καπιταλι-

σμού. Φεύγουμε λοιπόν από τον βιο-μηχανικό καπιταλισμό, που μέσα από πλήθος συγκρούσεων κατάφερε να οικοδομήσει στέρεους συμβιβασμούς ανάμεσα στην οικονομική δραστηριό-τητα και την προστασία των μισθωτών, και περνάμε σε έναν πιο επιθετικό, πιο ανταγωνιστικό, παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό. Αυτό έχει επιπτώσεις κυρίως στη θέση του ατόμου, που συ-χνά μετατρέπεται σε «υποκείμενο» το οποίο δεν διαθέτει ούτε το ελάχιστο των πόρων, της στήριξης και των δι-καιωμάτων, ώστε να μπορέσει να συ-νεχίσει την κοινωνική του ύπαρξη με λίγη ανεξαρτησία.

Τι είναι η “κοινωνική ιδιοκτησία”

Για να είναι κανείς ολοκληρωμέ-νο άτομο, με την θετική έννοια της λέξης, δηλαδή ικανός να ζει με έστω και λίγη αυτονομία, πρέπει να βασί-ζεται σε πόρους και σε στήριξη. Για παράδειγμα, εδώ και αρκετό καιρό ο φιλελευθερισμός έχει εγκωμιάσει το μοντέλο του ατόμου-ιδιοκτήτη, στον οποίο η ιδιοκτησία παρέχει υλικούς πόρους που αφενός τον εξασφαλίζουν στις δυσκολίες της ζωής και αφετέρου του προσφέρουν μια αναγνώριση. Προφανώς, ο φιλελευθερισμός αυτός υπήρξε αρκετά περιοριστικός, εφόσον έβαλε στο περιθώριο όλους όσους στη-ρίζονταν μόνο στη δουλειά τους για να ζήσουν ή να επιζήσουν. Παραδείγ-ματος χάριν, ο εργαζόμενος του 19ου αιώνα όταν δεν μπορούσε πλέον να εργαστεί λόγω ηλικίας βρισκόταν σε άθλια κατάσταση: διακινδύνευε είτε να πεθάνει σε κάποιο άσυλο είτε να παραδοθεί στη φροντίδα των παιδιών του – στη περίπτωση που είχε παιδιά

και στην περίπτωση που αυτά είχαν τα μέσα να τον συντηρούν. «Κοινωνική ιδιοκτησία» θεωρώ τους πόρους και τα δικαιώματα που έχουμε σταδιακά συνδέσει με την εργασία (κοινωνική ασφάλιση, δικαίωμα εργασίας) και τα οποία είναι είδος ιδιοκτησίας για όσους δεν έχουν ιδιοκτησία, ασφάλεια που απευθύνεται σε όλους. Το δικαίω-μα της σύνταξης, για παράδειγμα, δεν είναι ατομική ιδιοκτησία, με τη στενή σημασία της έννοιας, αλλά μια παρο-χή δημιουργημένη από την εργασία, η οποία αποτελεί προϋπόθεση της κοινωνικής ανεξαρτησίας. Με τη σύ-νταξη αυτή ο εργαζόμενος μπορεί να μη μετατρέπεται σε πλούσιο ιδιοκτήτη αλλά, σε ότι αφορά την ασφάλεια και την προστασία, μπορεί να συγκριθεί με μικρό ενοικιαστή. Είναι σε θέση να αυτοδιαχειρίζεται τη ζωή του.

Αυτονομία και ευθύνη χωρίς κοινωνική υποστήριξη

Η κοινωνική ιδιοκτησία ήταν ο καρ-πός ενός συμβιβασμού που δομήθηκε στο πλαίσιο της βιομηχανικής ανάπτυ-ξης. Στηριζόταν σε συλλογικότητες: βαριά βιομηχανία και παντοδύναμα συνδικαλιστικά όργανα τα οποία αντι-προσώπευαν τα συμφέροντα μεγάλων ομοιογενών κοινωνικών κατηγοριών. Υπήρχε ένα είδος συνέργειας εγκαθι-δρυμένης μεταξύ των συλλογικών ορ-γανώσεων του τομέα της παραγωγής και εκείνων του δημόσιου τομέα υπό την εγγύηση του κράτους. Με λίγα λό-για, η συλλογικότητα είναι αυτή που προστατεύει: με την ένταξη σε μία από αυτές (συνδικάτα, συλλογικές συμβά-σεις, συλλογικά δικαιώματα και ασφά-λεια), το άτομο - προλετάριος, πλήρως αφημένος στη δυστυχία του κατά την

Επανεξέταση της Κοινωνικής ΠροστασίαςTου Robert Castel

Μετάφραση: Ρέα Παπανικολάου-Φραγκίστα

* Αποσπάσματα από συνέντευξη του Robert castel στον Xavier Molenat που δη-μοσιεύθηκε στο περιοδικό Sciences Humaines Νο 168/Φεβρουάριος 2006. Ο Robert castel είναι γάλλος κοινωνιολόγος, Δ/ντής σπουδών στην EHESS και μέλος του Κέντρου Ερευνών για τα Κοινωνικά Κινήματα. Συγγραφέας πολ-λών βιβλίων όπως “les Metamorphoses de la question sociale” Fayard 1995, “Propriete privee, propriete sociale, propriete de soi” Fayard 2001, “l’ Insecurite sociale” Seuil 2003.

Μ Ι Λ Ω Ν Τ Α Σ Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Υ Ρ Ω Π Η 45

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

έναρξη της εκβιομηχάνισης - έγινε μι-σθωτός πλήρους κάλυψης.

Εκείνο το οποίο είδαμε στην πράξη από την δεκαετία του ’70 και έπειτα, είναι μια διαδικασία μείωσης των συλ-λογικών ρυθμίσεων και επανιδιωτικο-ποίησης της ίδιας της οργάνωσης της εργασίας, γεγονός που δημιουργεί νέες απαιτήσεις: ευθύνη, αυτονομία, πρω-τοβουλία, ανάγκη καθοδήγησης της σταδιοδρομίας από το ίδιο το άτομο... Στο νέο αυτό σύστημα ορισμένοι πάνε καλά. Επιπλέον, σ’αυτό στηρίζεται η θεωρία του νεοφιλελευθερισμού: δι-αμέσου αυτής της νέας δυνατότητας για πρωτοβουλία, οι εργαζόμενοι μπορούν να μεγιστοποιήσουν το δυ-ναμικό τους. Υπάρχουν όμως άνθρω-ποι και άνθρωποι. Ορισμένοι έχουν τους πόρους και την στήριξη ώστε να οδηγούνται ομαλά και θετικά ως άτο-μα, σε ότι αφορά την εκπαίδευση για παράδειγμα, υποθέτοντας τις αλλαγές και κρατώντας τα οφέλη. Οι υπόλοι-ποι είναι ολοκληρωτικά χαμένοι, ο μα-κροχρόνια άνεργος ή ο ακαθοδήγητος νέος δεν καταφέρνουν να ενταχθούν κατά τρόπο σταθερό και διαρκή σε αυτά τα προστατευτικά συστήματα και έτσι παραμένουν σε καταστάσεις συνεχούς αστάθειας. Στην περίπτωση που χάσουν την προστασία αυτή ή δεν καταφέρουν να την εξασφαλίσουν, εί-ναι κατεστραμμένοι.

Κοινωνική προστασία ως λεπτό Δίχτυ προστασίας

Έχουν υπάρξει πολλές απόπειρες λύσεων για τις καταστάσεις αυτές: πολιτικές ένταξης και χορήγηση πα-ροχών υπό τη μορφή πόρων για τους ανθρώπους που στερούνται της προ-στασίας στον τομέα της εργασίας. Όμως η εξέλιξη αυτή καταλήγει και στην διχοτόμηση των συστημάτων προστασίας: Αφενός, θα υπάρχουν ισχυρά προστατευτικά συστήματα τα οποία αντιστοιχούν σε εργασιακά δικαιώματα, παρόλο που και αυτά θα απειλούνται. Αφετέρου, θα σημειωθεί μια ανάπτυξη των κοινωνικών κατώτα-των ορίων σε ιδιαίτερες κατηγορίες του

πληθυσμού οι οποίες γνωρίζουν συγκε-κριμένες δυσκολίες που προσπαθούμε να αντισταθμίσουμε μερικώς. Είναι φυ-σικά απαραίτητο να υπερασπίσουμε τα προστατευτικά εκείνα μέτρα που προ-φυλάσσουν τους ανθρώπους από το να βυθιστούν οριστικά. Εντούτοις, δεν έχουν τις ίδιες συνέπειες, την ίδια ποι-ότητα με τη πρώτη. Στην περίπτωση αυτή, η κοινωνική προστασία συνιστά ένα πολύ λεπτό δίχτυ προστασίας για τους ανθρώπους σε κατάσταση ανά-γκης, ώστε να αποτραπεί η κοινωνική τους κατάπτωση.

Η αδυναμία προγραμματισμού του Βίου σε καθε-στώς ανασφάλειας

Βρισκόμαστε σήμερα σε μια κατά-σταση ασάφειας. Αυτό θα μπορούσε να έχει μια θετική πλευρά, είναι όμως και εξαιρετικά επικίνδυνο, καθώς απαιτεί να ζητάμε πολλά από αυτούς που έχουν λίγα. Το να απαιτούμε από κάποιον με περιορισμένους πόρους και πολλαπλές δυσκολίες - που ζει δηλαδή με το κα-τώτατο εγγυημένο εισόδημα - αυξάνει το ρίσκο να δημιουργηθούν ενοχές ως αντάλλαγμα. Περιορίζουμε δηλαδή το κοινωνικό έργο σε ένα είδος «συνοδευ-τικού διαλόγου» των ανθρώπων που βρίσκονται σε ανάγκη. Ενώ αν υπάρχει ένας λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται σε αυτήν την κατά-σταση είναι ακριβώς η έλλειψη πόρων και δικαιωμάτων. Για να τεθεί το μέλλον υπό έλεγχο, πρέπει να είναι σταθερό το παρόν. Τα δικαιώματα της κοινωνικής ιδιοκτησίας μας δίνουν τη δυνατότη-τα να προγραμματίσουμε τη ζωή μας. Εάν μας τα στερούσαν, θα βασανιζό-μασταν από το παρόν δίχως να γνω-ρίζαμε τι μας επιφυλάσσει το αύριο. Η αύξηση της κοινωνικής ανασφάλει-ας συνοδεύεται από την επιστροφή της ζωής μέρα με τη μέρα, η οποία εξέφραζε το μεγαλύτερο μέρος του λαού τον 19ο αιώνα. Η σύλληψη, εδώ και 30 χρόνια, της έννοιας ότι υπάρχει μέλλον, σε συν-δυασμό με τη γενική πεποίθηση ότι το αύριο θα είναι καλύτερο από το σήμε-ρα, μας επιτρέπει να σχεδιάζουμε. Ο μι-

σθωτός είχε, για παράδειγμα, πρόσβα-ση στην ιδιοκτησία: μπορούσε να πάρει δεκαετή δάνεια, καθώς είχε την οιονεί βεβαιότητα ότι δέκα χρόνια αργότερα θα δούλευε ακόμη και ότι ο μισθός του θα είχε αυξηθεί... Μπορούσε λοιπόν να διαχειριστεί το μέλλον του. Πως είναι δυνατόν ο μισθωτός του σήμερα, ο οποίος παίρνει μια σύμβαση νέας πρό-σληψης και ο οποίος μπορεί ανα πάσα στιγμή να απολυθεί, να φανταστεί τη ζωή του σε τρία χρόνια από τώρα, σε δέκα μήνες ή ακόμη και σε δεκαπέντε μέρες; Είναι και αυτό μορφή προσω-ρινότητας.

Ένας νέος συμβιβασμός ανάμεσα στην κινητικότητα και την ασφάλεια

Είναι πια πολύ δύσκολο να γυρίσου-με πίσω. Δεν θα ξαναχτίσουμε το βιο-μηχανικό καπιταλιστικό σύστημα ούτε το σύστημα πρόνοιας με το οποίο αυτό ήταν συνδεδεμένο. Μου φαίνεται πως υπάρχει μια αμετάκλητη κίνηση προς τη μείωση των συλλογικών ρυθμίσε-ων και της αύξησης της κινητικότητας του κόσμου της εργασίας. Συνεπώς, η δυσκολία έγκειται στο να συνδέσουμε νέα μέτρα προστασίας στις νέες αυτές καταστάσεις. Στον τομέα της εργασίας, για παράδειγμα, δεδομένου ότι η εργα-σία εφ’ όρου ζωής πλέον δεν είναι, και δίχως αμφιβολία δεν θα είναι ξανά, ο κανόνας, πρέπει να δημιουργήσουμε συστήματα ασφάλειας και προστασίας που θα ταίριαζαν στις περιπτώσεις αυ-τές της κινητικότητας, της εναλλαγής ανάμεσα σε δυο απασχολήσεις, της αλ-λαγής επαγγέλματος, της ανακύκλω-σης. Παρόμοιες ιδέες υποστηρίζονται από ερευνητές ,όπως ο alain Supiot και ο Bernard Gazier και αρχίζουν να αποκτούν κοινό μέσα σε ορισμένα συν-δικάτα: να μεταδώσουν μια επαγγελ-ματική κοινωνική ασφάλεια πέρα από την υποβάθμιση του καταστατικού της απασχόλησης. Έχουν ως κοινό τη σύν-δεση της προστασίας, της κοινωνικής ασφάλειας στην ευελιξία, εν ολίγοις να βρούνε ένα νέο συμβιβασμό ανάμεσα στην κινητικότητα και την ασφάλεια.

Π Ο Λ Ι Τ Ε Ι Α - Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α46

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

Από το 600 π.Χ. όπου οι Έλληνες άρχισαν να εκ-φράζουν τις σκέψεις τους με φιλοσοφικούς όρους η

Ευρωπαϊκή Έκφραση περνάει από το Μύθο στο Λόγο, από τη μυθολογία και τις θεολογικές ερμηνείες του κό-σμου στη φιλοσοφική, επιστημονική και λογική εξήγηση του. Η γλώσσα του μύθου οδηγεί τους Ορφικούς στα φιλοσοφικά ερωτήματα για την προέ-λευση των πραγμάτων. Οι μύθοι και τα ονόματα των θεών χρησιμοποιούνται πλέον με μεταφορικό τρόπο. Αργότε-ρα οι Πυθαγόριοι παρουσιάζουν τον κανόνα των τεσσάρων πυθαγόρειων επιστημών : αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία και ακουστική (σύμμετρη μελέτη της αρμονίας) που αργότερα θα συνιστά τη βάση των Επτά Ελευ-θέρων σπουδών.

Ο Πλάτων θα μας διδάξει το 300 π.Χ. ότι την Αλήθεια πρέπει ο καθένας να την ανακαλύψει για τον εαυτό του, όχι όμως μόνος του, αφού ο διάλογος είναι απαραίτητος όπου δύο ή περισ-σότερα πρόσωπα συζητούν. Τα πράγ-ματα -μας λέει- όπου δημιουργούνται και πεθαίνουν χωρίζονται με ένα θεμε-λιώδες χάσμα από την άχρονη σφαίρα των ιδεών ,οι οποίες είτε βρίσκονται στον νου, είτε όχι, υπάρχουν ως πραγ-ματικές οντότητες και ως αρχέτυποι των αντικειμένων της εμπειρίας.

Αργότερα ο Αριστοτέλης θα μας πει ότι η κίνηση και το γίγνεσθαι απο-τελούν διαρκείς αλλαγές σε σχέση με την μορφή.

Οι διαλεκτικές κινήσεις σημαίνουν εμφάνιση και λύση των αντιφάσεων

και των αντιθέσεων. Αυτή η διαλεκτική είναι η μέθοδος της ανασύνθεσης και παρουσίασης της ιστορίας μας, γιατί η ιστορία είναι ένας εσωτερικός νόμος που διέπει την ουσία και την κίνηση της πραγματικότητάς μας.

Ως ψυχαναλύτρια αισθάνομαι ότι, όλα όσα είναι ο Άνθρωπος, λειτουρ-γούν για να μας θυμίζουν ότι ο άν-θρωπος δεν υπάρχει χωρίς τον κόσμο του, αλλά ούτε ο κόσμος του υπάρχει χωρίς αυτόν.

Ηθική και Πολιτική Φιλοσοφία, Πίστη και Γνώση, Σχολαστικισμός, Ουμανισμός, Ορθολογισμός, Εμπει-ρισμός, Διαφωτισμός, γερμανικός Ιδεαλισμός, Θετικισμός. Είναι όλα όχι απλά φιλοσοφικές εκφράσεις αλλά και ανατροπές της κάθε εποχής.

Στον 20ο αιώνα οι βεβαιότητες του Διαφωτισμού και του θετικισμού τέθη-καν υπό αμφισβήτηση. Τα νέα θέματα της Ζωής, της Γλώσσας και της Κοινω-νίας μεταφέρθηκαν στο κέντρο του φι-

λοσοφικού στοχασμού. Η Ευρωπαϊκή Κοινωνία έγινε θέμα της Φιλοσοφίας, επειδή η πολύπλευρη εξάρτηση του ατόμου από τον κόσμο δεν μπορούσε να περιγραφεί πειστικά με όρους θεο-λογικών εννοιών.

Ο πατέρας της Ψυχαναλυτικής σκέψης ο Freud μας λέει ότι το νόημα του ιδίου του πολιτισμού μας εκφράζει την διαλεκτική μεταξύ του Ενστίκτου του Έρωτα και του Ενστίκτου του Θα-νάτου.

Τα ερωτήματα είναι: αλήθεια, πως το ένστικτο γίνεται κυρίαρχο γινόμε-νο το δοχείο που κινείται η ζωή; Πότε έρχεται η στιγμή που ο άνθρωπος από ύλη γίνεται ένστικτο, ενόρμηση;

Πότε η ύλη χάνει την πρωταρχική κυριαρχία και αυτή την παίρνουν τα σύμβολα; Είναι τότε, πιστεύω, που λέμε ότι ο άνθρωπος έχει περιεχόμενο.

Ο Freud μας λέει ότι, μόνο μετά την παγίωση της γεννητικής οργάνω-σης, η αγάπη γίνεται το αντίθετο του μίσους.

Στη Φροϋδική σκέψη η λέξη «Αγα-πώ» περιορίζεται στη σφαίρα της κα-θαρής σχέσης ευχαρίστησης του αν-θρώπινου εγώ με το αντικείμενο και αναφέρεται στα σεξουαλικά αντικείμε-να και στα αντικείμενα που ικανοποι-ούν τις ανάγκες των μετουσιωμένων σεξουαλικών ενορμήσεων. Είναι τότε που το ανθρώπινο Εγώ εναρμονίζεται με τον πρώτιστο σκοπό του Έρωτα, που είναι η Ένωση και η σύνδεση.

«Ο άνθρωπος είναι καταδικασμέ-νος να είναι ελεύθερος» είναι μία από τις διασημότητες σκέψεις του Σαρτρ και ας μη ξεχνάμε ότι κάθε άνθρωπος

Προβληματική επάνω στη Βίαμέσα από την Ψυχοδυναμική θεώρηση

Της Μαρία-Αθηνάς ΒούλγαρηΨυχαναλύτριας, μέλους του Ινστιτούτου Ψυχοδυναμικής Εκπαίδευσης

Π Ο Λ Ι Τ Ε Ι Α - Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α 47

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

είναι συγχρόνως χωριστός από τους συνανθρώπους του, αλλά και συνδε-δεμένος μαζί τους. Τόσο ο χωρισμός όσο και ο δεσμός αποτελούν αναγκαία ανθρώπινα αιτήματα.

Ο δεσμός μας με τους άλλους αποτελεί μια ουσιαστική πλευρά του Είναι μας, όσο

και ο χωρισμός από αυτούς, αλλά ένα οποιοδήποτε συγκεκριμένο πρόσωπο, δεν μπορεί να αποτελέσει απαραίτητα τμήμα του Είναι μας.

Για να συνδεθούμε με τον άλλο πρέπει να έχουμε σταθερή αίσθηση της αυτόνομης ταυτότητάς μας, δι-αφορετικά οποιαδήποτε σχέση είναι απειλητική. Τότε αισθανόμεθα φόβο και μίσος και αν κάποιος μισεί τον εαυ-τό του μάλλον θα θέλει να χαθεί μέσα στον άλλο και αυτό γίνεται γιατί, για να ζήσει το άτομο, πρέπει ένα ποσό ενέργειας να το στέλνει προς τα έξω.

Μέσα από την άρνηση της ύπαρξης του άλλου ο επιτιθέμενος αισθάνεται ανασφαλής και πράττει, μόνο που αγνοεί ότι ο Θάνατος του άλλου είναι η προβολή του θανάτου Εαυτού του.

Ο ίδιος ο κύκλος της ζωής μας κα-λεί να μεταβούμε από τον έσω κόσμο προς τα έξω, από την μητέρα προς τον πατέρα, από το είναι προς το έχειν, από το ψευδαισθητικό βρεφικό βίωμα προς τις γνήσιες αντιλήψεις.

Φυσικά για την πραγμάτωση αυτή απαιτείται αρχικά η δυαδικότητα, όπου διατηρείται ζωντανή η πλάνη του βρέ-φους ότι δήθεν τα αντικείμενα είναι υποκειμενικά. Βαθμιαία το μητρικό αντικείμενο τοποθετείται έξω από το παντοδύναμο βρέφος. Όμως ο χρόνος της δυαδικότητας μητέρας – βρέφους συνυπάρχει με την τριαδικότητα, κα-θώς ο πατέρας ενυπάρχει εις την μη-τέρα.

Ο πατέρας έρχεται σαν ένα νεόφερ-το εξωτερικό αντικείμενο ανεξάρτητο από το βρέφος. Τον εισάγει η μητέρα και είναι εκείνος ο οποίος λειτουργεί σαν το όριο της πραγματικότητας, το οποίο ενισχύει το έργο της μητέρας –

περιβάλλον και καθιστά γόνιμη και ασφαλή την επανένωση με την μητέρα πλέον αντικείμενο.

Αργότερα η ενσωμάτωση του πα-τέρα, θα σχετιστεί με τις οιδιποδειακές ταυτίσεις, το Υπερεγώ, τον Νόμο.

Στην μετέπειτα πορεία του ατόμου η επιθετικότητα της κοινωνίας επηρε-άζει τα αισθήματα του ατόμου σε σχέ-ση με τις εσωτερικευμένες εικόνες των γονέων του και μάλιστα εκείνων που έχουν εσωτερικευτεί το Υπερεγώ του.

Ο Freud αρχικά αρνείτο την ύπαρ-ξη του πρωτογενούς επιθετικού εν-στίκτου, αν και δεν είχε την δυσκο-λία να δεχθεί το επιθετικό κομμάτι το συνδεδεμένο με την σεξουαλική πράξη. Αργότερα ανεγνώρισε ότι τα σεξουαλικά ένστικτα και τα ένστικτα του εγώ, εξυπηρετούν την ζωή, ενώ η αυτό-καταστρεπτικότητα και η ετε-ρο-καταστρεπτικότητα εξυπηρετούν την αναζήτηση της επιστροφής στην άψυχη Ύλη, το Θάνατο. Τα πρώτα ονομάστηκαν ένστικτα της ζωής και τα δεύτερα ένστικτα του Θανάτου.

Χωρίς αυτή την παραδοχή του Εν-στίκτου του Θανάτου στην κλινική πράξη δεν θα μπορούσαμε ψυχοδυ-ναμικά να ερμηνεύσουμε τις καταστά-σεις απροσωποποίησης και κυρίως τις κοινωνικές καταστάσεις στις οποίες η επιθετικότητα αποτελεί το αναπόσπα-στο στοιχείο τους.

Ο ίδιος θα μας πει ότι το ένστικτο του Θανάτου περιορίζεται 1) με την σύντηξη με το Ένστικτο της Ζωής, 2) μετατρεπόμενο σε μυική επιθετικότη-τα στη σχέση με τον εξωτερικό κόσμο, 3) συνεχίζοντας επιβραδυντικά την εσωτερικό φθοροποιό του δράση σαν έκφραση απουσίας της εξέλιξης του ατόμου.

Η απόλυτη ναρκισσιστική εξιδανι-κευμένη κατάσταση που φανατίζει, το μίσος προς τον κάθε αντιτιθέμενο, η ενεργός παρουσία η οποία τροφοδοτεί την πλήρη εξιδανίκευση λειτουργούν ως πηγές βίας.

Ο άλλος τότε λειτουργεί ως εξω-σκέλετον, στην πυρά, για να μη νιώσει

ο επιτιθέμενος την δυνάστη Θάνατο μέσα του.

Ωστόσο, αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι στον άνθρωπο το έν-στικτο του θανάτου εξηγείται και μέσα από το «αναπόφευκτα μοιραίο αίσθη-μα της ενοχής». Αυτό το συναντάμε, στην κλινική πράξη, στην απαξία που αισθάνεται ο καταθλιπτικός άνθρω-πος. Το Υπερεγώ του δεν είναι τίποτα άλλο από μια καθαρή καλλιέργεια του ενστίκτου του θανάτου. Είναι τότε που η μη ανεκτή για το Εγώ του Ανθρώπου επιθετικότητα μεταμορφώνεται σε ένα απόλυτα αυστηρό Υπερεγώ, με άγριο χαρακτήρα. Αυτή η μη ανεκτή επιθε-τικότητα είναι και η πρώτη πηγή της ενοχής μας.

Ο ίδιος ο Freud θα μας πει το 1920 ότι τελικά μόνο η επι-θετικότητα μετατρέπεται σε

αίσθηση ενοχής απωθούμενη και με-ταμορφούμενη σε Υπερεγώ.

Η βαθύτερη ιδέα στην ψυχαναλυτι-κή σκέψη είναι ότι πρέπει να αντιμετω-πίσουμε την ψυχική πραγματικότητα, την ψυχική σύγκρουση και τον εξωτε-ρικό κόσμο με την συνεχή εξερεύνηση των εσωτερικών μας συγκρούσεων.

Η σχέση του Εγώ – μη Εγώ, η ανα-κάλυψη του άλλου και του Ίδιου του Εαυτού μας είναι απαραίτητη προϋπό-θεση για να αποδώσουμε στον εαυτό μας την αξία, την απαξία, την ευθύνη, την ενοχή και την ανάγκη για επανόρ-θωση. Μόνο τότε ο άνθρωπος μπορεί να ακούσει τη Φωνή του, να αμφισβη-τήσει τον Εαυτό του και να νοηματο-δοτήσει τον Ευνουχισμό του.

Προβληματική της Βίας

Freud S., 1930. Civilization and its 1. Discontents Jean Laplanche. H ζωή και ο θάνα-2. τος στη ψυχανάλυση 1970 Freud Σ, 1915. Instincts and their 3. Vicissitudes Bibring E. (1969). The Development 4. and Problems of the theory of the instincts.

48

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

τ Α Ν Ε Α τ η ς Ε Κ Φ Ρ Α ς η ς

ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΓΡΑΦΕΙΩΝΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣΣΤΗΝ ΠΑΛΛΗΝΗ

Εγκαινιάστηκαν τα νέα γραφεία της Ευ-ρωπαϊκής Έκφρασης

στην Παλλήνη, την Πέμπτη 7 Ιουνίου 2007 με την πα-ρουσία πολλών επωνύμων, μελών και εθελοντών της οργάνωσης, εκπροσώπων φορέων και συλλόγων από πολλούς δήμους της Αν. Αττικής, δημοτικών και νομαρχιακών συμβούλων. Ο κ. Χάρης Παπασωτηρίου, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Έκφρασης παρουσίασε τις δράσεις της οργάνωσης, ενώ ο κ. Νίκος Γιαννής, εκδότης του ομώνυμου πε-ριοδικού αναφέρθηκε στην 18χρονη πορεία της.

ΗΜΕΡΙΔΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:«ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ»

το Σάββατο 23 Ιου-νίου 2007 η Ευρω-παϊκή Έκφραση σε

συνεργασία με το Δήμο Βούλας διοργάνωσαν ημε-ρίδα με θέμα: «Νέοι και Δι-απολιτισμική Επικοινωνία». Στόχος της ημερίδας ήταν η ανάδειξη του καθοριστικού ρόλου των νεανικών δομών στην ανάπτυξη της διαπο-λιτισμικής επικοινωνίας, η προώθηση της δημιουργί-ας δικτύων ΜΚΟ νέων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο και η διασύνδεση τους με ανάλογα ευρωπαϊκά δί-κτυα, καθώς και η μεγάλη σημασία της συνεργασίας των τοπικών δικτύων με

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΔΟΚΙΜΙΟΥ:

Η Ευρωπαϊκή Έκφραση πραγματοποιεί διαγωνισμό συγγραφής δοκιμίου με θέμα:

«Ο ρόλος της Ευρώπης στο παγκόσμιο περιβάλλον»

Στόχος είναι η ανάπτυξη προβληματισμού και διαλόγου για τον ρόλο της Ευρώπης, ως πολιτισμικής οντότητας στο παγκόσμιο περιβάλλον, καθώς και η προώθηση της πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης και η ανά-πτυξη της αντίστοιχης πολιτικής προβληματικής. Επιπλέον στόχος είναι η ανάδειξη του ρόλου της πολιτισμικής διάστασης ως συνεκτικού στοιχείου της πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης, όταν δραστηριοποιείται η τοπική κοινωνία, είτε ως αυτοδιοίκηση είτε ως κοινωνία πολιτών.

Στον διαγωνισμό μπορούν να συμμετάσχουν όλοι οι πολίτες της Ευρω-παϊκής Ένωσης και όσοι διαμένουν μονίμως σε κράτη-μέλη της Ευρωπαϊ-κής Ένωσης. Από τον διαγωνισμό εξαιρούνται καθηγητές Πανεπιστημίου και επιστήμονες με διδακτορικό στα Ευρωπαϊκά θέματα.

Η υποβολή υποψηφιοτήτων θα γίνεται σε ηλεκτρονική μορφή στη διεύθυνση: ekfrasi@ekfrasi.gr και ταχυδρομικώς στις παρακάτω διευθύν-σεις: Ομήρου 54,Αθήνα 10672 και Λ. Μαραθώνα 417 και Αχαΐας, Παλλήνη 15351, τηλ. 210 3643223, 210 3643224, μέχρι τέλος Ιουλίου 2007 (υπ. προ-γράμματος Μαμούχα Σοφία). Επισημαίνουμε ότι η Ευρωπαϊκή Έκφραση διατηρεί τα πνευματικά δικαιώματα όλων των δοκιμίων.

Τα δοκίμια θα περιλαμβάνουν και πέντε φωτογραφίες, σχέδια, πίνακες ζωγραφικής ή άλλη εικαστική πρόταση του συγγραφέα, τα οποία και θα αποτελούν λειτουργικό μέρος της έκδοσης. Η έκταση του κειμένου θα πρέπει να είναι 15.000 έως 20.000 λέξεις και ο διαθέσιμος χρόνος για τη συγγραφή του είναι μέχρι τέλος Δεκεμβρίου 2007. Διευκρινήσεις δίνο-νται στα γραφεία της Ευρωπαϊκής Έκφρασης και στην ιστοσελίδα www.ekfrasi.gr.

Η Επιτροπή αξιολόγησης θα περατώσει το έργο της σε δυο (2) μήνες μετά τη λήξη της προθεσμίας κατάθεσης των δοκιμίων. Κριτήρια αξιο-λόγησης θα είναι η γνώση και κατανόηση των ευρωπαϊκών και διεθνών θεμάτων, η κριτική θεώρηση των σχέσεων της Ελλάδας με την Ευρώπη και η ανάδειξη του ρόλου της Ευρώπης ως πολιτισμικής οντότητας στο παγκόσμιο περιβάλλον.

Βραβεία θα δοθούν τόσο στο καλύτερο δοκίμιο όσο και στα υπόλοιπα τέσσερα (4) κατά σειρά αξιολόγησης σε ημερίδα που θα ακολουθήσει. Το καλύτερο θα εκδοθεί από την «Ευρωπαϊκή Έκφραση», ενώ οι συγγραφείς των υπολοίπων θα παραλάβουν βιβλία με ευρωπαϊκή αναφορά δικής τους επιλογής και συγκεκριμένης αξίας.

49

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 65 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2007

τ Α Ν Ε Α τ η ς Ε Κ Φ Ρ Α ς η ς

τους τοπικούς φορείς.Την εκδήλωση χαιρέτι-

σαν ο Δήμαρχος Βούλας κ. Γιώργος Μάντεσης, οι Αντι-δήμαρχοι Γρηγόρης Κων-σταντέλος και Δημήτρης Κούκης, καθώς και ο Γενικός Γραμματέας της Νομαρχίας Αν. Αττικής κ. Δημήτρης Ζεγγίνης.

Το συντονισμό της εκ-δήλωσης έκανε ο Δρ. Νί-κος Γιαννής, στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής, ο οποίος με την εισήγησή του τόνισε την αναγκαιότητα του διαπολι-τισμικού διαλόγου για την ουσιαστική ευρωπαϊκή ενο-ποίηση, με την παράλληλη διατήρηση και ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων της πο-λιτισμικής ταυτότητας των λαών.

Η κα Νίκη Ρουμπάνη, εκπαιδευτικός εκπρόσωπος της ΜΚΟ Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης, ανέλυσε την ενό-τητα Ρατσισμός-Ξενοφοβία-Ανεκτικότητα, ο κ. Παντελής Σκλιάς, καθηγητής Πανεπι-στημίου, εκπρόσωπος της ΜΚΟ Ευρωπαϊκή Προοπτι-κή, μίλησε για τις Πολυπο-λιτισμικές Κοινωνίες και τις Επιπτώσεις στην Οικονομία, η κα Ελένη Τροβά, δικηγό-ρος, παρουσίασε την ενότη-τα Πολιτισμική Πολυμορφία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και Κοινές Πολιτικές και η κα Βάσω Κιούση, μουσικός και Διευθύντρια της ΜΚΟ Ελ-ληνικό Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού αναφέρθηκε στην αναγκαιότητα ανά-πτυξης του διαπολιτισμικού διαλόγου στις σύγχρονες ανοικτές κοινωνίες.

Μετά τις εισηγήσεις ακολούθησε συζήτηση και επισημάνθηκε η ανάγκη επανάληψης ανάλογων εκ-δηλώσεων με στόχο την ευ-αισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών.

ΔΙΗΜΕΡΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ:

«ΤΟΠΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ»

η Ευρωπαϊκή Έκφρα-ση διοργάνωσε το διήμερο 13 και 14

Ιουλίου 2007 ημερίδα με θέμα «Τοπικός Τύπος Ατ-τικής Συνεργασία για την Ποιότητα» στον Δήμο Με-γάρων, στην αίθουσα εκδη-λώσεων Puzzle – la Mirage στην Παραλία Βαρέας Με-γάρων.

Η διημερίδα αποσκο-πούσε στη βελτίωση της ποι-ότητας και στην προώθηση της αντικειμενικότητας και ανεξαρτησίας του τοπικού τύπου μέσω της προσέγγι-σης των προβλημάτων του τοπικού τύπου και της ανα-ζήτησης των αιτιών τους και των πιθανών διεξόδων.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ

η Ευρωπαϊκή Έκ-φραση για 2η συ-νεχόμενη χρονιά

διοργανώνει τον «Ευρωπα-

ϊκό Διαγωνισμό κατά των Διακρίσεων». Στο διαγω-νισμό έχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν νέοι από 12-18 ετών σχηματίζοντας ομάδες των 4 τουλάχιστον ατόμων, οι οποίοι θα πρέπει

να δημιουργήσουν μια αφί-σα που να απεικονίζει τη μη διάκριση.

Θα συγκροτηθεί κριτι-κή επιτροπή από εκπρο-σώπους του Υπουργείου Παιδείας, του Υπουργείου Δικαιοσύνης, της Αντιπρο-σωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα, από Εκπαιδευτικό και από Γραφίστα. Θα πραγμα-τοποιηθεί εθνική τελετή βράβευσης και οι 2 νική-τριες ομάδες θα κερδίσουν ένα ταξίδι στις Βρυξέλλες όπου θα διαγωνιστούν με τις νικήτριες ομάδες των υπολοίπων ευρωπαϊκών κρατών.

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ

το Πυροσβεστικό Όχημα της ΜΚΟ Ευρωπαϊκή Έκ-

φραση συμμετείχε στην κατάσβεση της πυρκαγιάς τόσο στην περιοχή Μά-τι-Ραφήνας όσο και στην Πάρνηθα. Στην Πάρνηθα

παρέμεινε όλο το βράδυ της Πέμπτης 28/6/2007.

Και στις δύο περιπτώ-σεις μπόρεσε να πλησιάσει δύσβατες περιοχές και η συμβολή του ήταν σημα-ντική. Μέλη-εθελοντές του πληρώματος ήταν ο Κώ-στας Στράμπι και ο Peter Evenhuis.

ΕΡΓΟ ΑΛΚΗΣΤΙΣ

ςτο πλαίσιο του έρ-γου Άλκηστις της Κοινοτικής Πρωτο-

βουλίας Equal, στο οποίο συμμετέχει η ευρωπαϊκή Έκφραση πραγματοποιή-θηκε η 1η Συνάντησης του Δικτύου των Συμβούλων Ισότητας

Η συνάντηση περιλάμ-βανε τις ακόλουθες ενότη-τες:

Σύσταση και προγραμ-ματισμός των ομάδων ερ-γασίας για την επεξεργασία της επαγγελματικής μονο-γραφίας του Συμβούλου Ισότητας, η οποία θα ολο-κληρωθεί στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού εργαστηρί-ου με θέμα «Ο Σύμβουλος Ισότητας στην οικογένεια και στην εργασία» που θα διεξαχθεί με το πέρας των προβλεπόμενων συναντή-σεων του Δικτύου.

Παρουσιάσεις και ανοι-χτή συζήτηση βάσει σχε-τικών εισηγήσεων που θα παρουσιάσουν οι Σύμβου-λοι των ΚΕΣΟ με θέμα: «Ο συμβουλευτικός ρόλος των ΚΕΣΟ σε ζητήματα που αφορούν στην προώθηση της απασχόλησης σε τοπι-κό επίπεδο».

Ε υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ η Ε Κ Φ Ρ Α ς η50

Σκοπός της έκδοσης είναι η παρουσίαση διαφο-ρετικών απόψεων –αρκεί να μην εκφέρονται αυθαίρετα– και η δημιουργία κατάλληλου πλαισίου διαλόγου και ανταλλαγής ιδεών με

επίκεντρο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ελληνική συμμετοχή σ’ αυτήν. Οι απόψεις που εκφράζο-νται δεν δεσμεύουν αποκλειστικά την ιδιοκτησία, τον εκ-δότη ή την σύνταξη.

Τα άρθρα τα οποία δημοσιεύονται στην Ευρω-παϊκή Έκφραση, επιλέγονται από τη σύνταξη με κριτήρια την επιστημονική εγκυρότητα,

την ποιότητα, τη θεματική κάθε τεύχους, την πρωτοτυπία και επικαιρότητα. Μπορεί να δημοσιευθεί κείμενο και σε ξένη γλώσσα (κυρίως αγγλικά ή γαλλικά) κατόπιν συνεννόησης. Η έκταση του κειμένου δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 900 λέξεις.

Όσον αφορά τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, υποβάλλονται οποτεδήποτε, σε τρία αντίτυ-πα, υπακούουν στις διεθνείς προδιαγραφές επιστημονικής μεθοδολογίας, δεν έχουν δημο-

σιευθεί ούτε με παραπλήσια μορφή ή περιεχόμενο σε άλ-λα έντυπα, κρίνονται από μέλη της Επιστημονικής Επι-τροπής της Ευρωπαϊκής Έκφρασης, με πλήρη διασφάλιση της αντικειμενικής κρίσης (ανωνυμία του κρινομένου και

των κρινόντων, ο κρινόμενος πληροφορείται βέβαια ολό-κληρη την κρίση) και η έκτασή τους κυμαίνεται μεταξύ 2000 - 3000 λέξεων. Ο υποψήφιος αποστέλλει σύντομο βιογραφικό σημείωμα.

Σε όλες τις περιπτώσεις μαζί με κάθε υποβολή κειμένου συμπεριλαμβάνεται και περίληψη στα γαλλικά ή στα αγγλικά (100-200 λέξεις).

Το κείμενο θα πρέπει να αποστέλλεται και σε δισκέτα Pc ώστε να αποφεύγονται οι αδυναμίες της δακτυλογράφησης και γενικά να επιτυγχάνεται η έκδο-ση. Καλό είναι επίσης να αποστέλλεται φωτογραφία του συγγραφέα. Χειρόγραφα, δισκέτες και άλλα πρωτότυπα δεν επιστρέφονται.

Απαγορεύεται αυστηρά η μερική ή ολική ανα-δημοσίευση ή αναδιανομή με οποιονδήποτε τρόπο, εκτός αν υπάρχει έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι συγγραφείς, μετά την ανακοίνωση

σ’ αυτούς της θετικής κρίσης για μελλοντική δημοσίευση του άρθρου στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, δεσμεύονται αυτό να μην δημοσιευθεί οπουδήποτε αλλού. Οι συγγραφείς λαμβάνουν δωρεάν δύο αντίτυπα του οικείου τεύχους. Η ιδιοκτησία διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα να διανέμει με οποιουσδήποτε όρους, άρθρα, περιλήψεις και ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Έκφραση διαμέσου του δικτύου Ίντερνετ.

1

2

3

4

Επιθυμώ να γραφτώ συνδρομητής στο περιοδικό “Ευρωπαϊκή Έκφραση” Ετήσια Διετής

Τακτικός Συνδρομητής 20 Ευρώ 35 ΕυρώΔημόσιοι Οργανισμοί,Τράπεζες, Βιβλιοθήκες,ΑΕΙ, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ, Εταιρείες,Σύλλογοι 50 Ευρώ 100 ΕυρώΕυρώπη 25 Ευρώ 45 ΕυρώΆλλες ήπειροι 30 Ευρώ 55 ΕυρώΦοιτητής, σπουδαστής,στρατιώτης 15 Ευρώ 25 ΕυρώΣυνδρομή ενίσχυσης-υποστήριξης 50 Ευρώ 90 Ευρώ

ΔΕΛΤIΟ ςυΝδΡΟΜητΟυ

Όνομα........................................................................................

Επώνυμο ...................................................................................

Διεύθυνση .................................................................................

Ταχ. Κώδικας ............................................................................

Πόλη ..........................................................................................

Τηλέφωνο: ................................................................................

E-mail: .......................................................................................

Επάγγελμα: ..............................................................................

Ημερομηνία Υπογραφή

Έτος ίδρυσης: 1989 Ομήρου 54, 106 72, Αθήνα,τηλ: 210 3643224, fax: 210 3646953, e-mail: ekfrasi@ekfrasi.gr

✂

5

Σκοπός της έκδοσης είναι η παρουσίαση διαφο- των κρινόντων, ο κρινόμενος πληροφορείται βέβαια ολό-

δηΜΟςΙΕυςΕΙς ςτηΝ ΕυΡΩΠΑΪΚη ΕΚΦΡΑςη

Όνομα

ΕπώνυμοΈτος ίδρυσης: 1989 Ομήρου 54, 106 72, Αθήνα,

ΕυΡΩΠΑΪΚηΕΚΦΡΑςη

Οι συνδρομές καταβάλλονται στα γραφεία της Έκφρασης 9 π.μ. - 5 μ.μ.,με ταχυδρομική επιταγή, ή τέλος στην Εθνική Τράπεζα (αρ. λογαριασμού 701/29600287)