ΕΣΠΕΡΙ∆ΑΣχετίζοµαι αλλά δεν εξαρτώµαι

Χτίζοντας πυρήνες πρόληψης στη σχολική κοινότητα27 Μαρτίου 2015

Πρόληψη

παιδικής επιθετικότητας

Συντονίστριες βιωµατικών εργαστηρίων: Ειρήνη Στρατάκη, Επιστηµονικά Υπεύθυνη ΚΕΣΑΝ - Κέντρου Πρόληψης

Γεωργία Τσαφή, Στέλεχος ΚΕΣΑΝ - Κέντρου Πρόληψης

Εκπρόσωποι εργαστηρίων: Κατερίνα ∆ερµιτζάκη, Νηπιαγωγός 24ου Νηπιαγωγείου Ηρακλείου

Φεβρωνία Καλουδάκη, Νηπιαγωγός 3ου Νηπιαγωγείου ΑρκαλοχωρίουΚατερίνα Καµηλάκη, ∆ασκάλα 1ου ∆ηµοτικού Σχολείου Αγίας Μαρίνας

Αµαλία Μαργέτα, ∆ασκάλα 45ου ∆ηµοτικού Σχολείου ΗρακλείουΑθηνά Πατσουράκη, Νηπιαγωγός 3ου Νηπιαγωγείου Αρκαλοχωρίου

Κατερίνα Πουρίδου, Νηπιαγωγός Νηπιαγωγείου Τυλίσου

Γιατί ασχοληθήκαµε µε το θέµα τηςπρόληψης της παιδικής

επιθετικότητας;

• Για να µελετήσουµε και να προτείνουµετρόπους πρόληψης αλλά και διαχείρισης τηςπαιδικής επιθετικής συµπεριφοράς

…επειδή είναι η συνηθέστερη µορφή αρνητικήςσυµπεριφοράς που προκαλεί εντάσεις στιςσχέσεις όλων όσοι εµπλέκονται στη σχολικήµονάδα. Αν µπορέσουµε να το ελέγξουµε µεεναλλακτικές συνεργατικές πρακτικές αυτό θαοδηγήσει σε ένα δρόµο έξω από τα στενάσχολικά πλαίσια, σε ένα σχολείο µεπερισσότερη χαρά και ποιότητα στις σχέσειςτων ανθρώπων µέσα και έξω από την τάξη.

Πότε η επιθετικότητα ξεπερνά ταφυσιολογικά πλαίσια;

�Η επιθετικότητα είναι ένα φυσιολογικόφαινόµενο βασικό για την ενηλικίωση καιανάπτυξη του ανθρώπου

�Ξεπερνά τα πλαίσια του φυσιολογικούόταν γίνεται βίαιη, επικίνδυνη κι έχεισυγκρουσιακή µορφή

�Παιδική επιθετικότητα µε την έννοια τηςπαραβατικότητας έχουµε από το νηπιαγωγείο

�Πολλές φορές χαρακτηρίζεται λανθασµένα ότιξεπερνά τα φυσιολογικά πλαίσια και ταυτίζεταιµε τη σχολική βία

� Το παιδί που την εκδηλώνει χαρακτηρίζεται ωςδύσκολο παιδί και ξεκινά έτσι ο φαύλος κύκλοςτης απόρριψης-επιθετικότητας

Σε αυτή την παρουσίαση τασσόµαστεπερισσότερο υπέρ της ανθρωπολογικήςάποψης που δε δέχεται την επιθετικότητατου παιδιού µονοσήµαντα ως επίκτητη ήεγγενή. ∆εν παραγνωρίζουµε το παιδίσαν ολότητα και σαν ον µε ελεύθερηβούληση.

Παράγοντες (αίτια) εκδήλωσηςτης παιδικής επιθετικότητας

Οι παράγοντες εκδήλωσης τηςεπιθετικότητας µπορεί να είναι βιολογικοί, οικογενειακοί και κοινωνικοί.

Οι κοινωνικοί παράγοντες εκδήλωσηςεπιθετικότητας συχνά δηµιουργούν τα

αίτια που θα γεννήσουν τη σχολικήεπιθετικότητα

Κοινωνικοί παράγοντες εκδήλωσηςτης παιδικής επιθετικότητας

• Τα στερεότυπα που επικρατούν όπωςανδρική συµπεριφορά, γυναικείασυµπεριφορά, ο ορισµός τηςγενναιότητας ή του τσαµπουκά ανάλογαµε τη γεωγραφική περιοχή, οι προσδοκίεςτης οικογένειας και της κοινωνίας

Κοινωνικοί παράγοντες εκδήλωσης τηςπαιδικής επιθετικότητας

• Η αποξένωση κυρίως στα µεγάλααστικά κέντρα

• Η έλλειψη σεβασµού τηςδιαφορετικότητας και η αποδοχή της

Κοινωνικοί παράγοντες εκδήλωσηςτης παιδικής επιθετικότητας

• Η έλλειψη φυσικού χώρου και ηκαταπίεση σε µικρά διαµερίσµατα χωρίςχώρο για παιχνίδι

• Η προβολή βίας από τα Μ.Μ.Ε σαν κάτιφυσικό και η ενασχόληση µε βίαιαηλεκτρονικά παιχνίδια

• Το άχρωµο και τυποποιηµένο σχολικόπεριβάλλον

Τα αίτια της σχολικήςεπιθετικότητας

• Η διαφοροποιηµένη και µη συστηµατικήενασχόληση των εκπαιδευτικών µε το θέµα τηςεπιθετικότητας και της σχολικής βίας. Συχνά έχουν ελλιπείς γνώσεις και ορίζουν τηνεπιθετικότητα µε βάση υποκειµενικά κριτήρια

• Η ετικετοποίηση. Οι κρίσεις και οι χαρακτηρισµοίπου αποδίδονται στους µαθητές από τουςδασκάλους, επικολλούνται σαν ετικέτες πάνωτους και προκαλούν σοβαρές συνέπειες στηνσυµπεριφορά και στην επίδοση τους.

Τα αίτια της σχολικήςεπιθετικότητας

• Ο συνωστισµός πολλών µαθητών σε µικρέςαίθουσες και η έλλειψη προαύλιου χώρου γιαασφαλές παιχνίδι

• Η διάκριση των µαθητών σε καλούς και κακούςµε βάση µόνο τις γνωστικές ικανότητες τους

• Η σχολική αποτυχία. Ο αποτυχηµένος µαθητήςνοιώθει αποκλεισµό και υποτιµάται από τοκοινωνικό σύνολο

Τι µπορούµε να κάνουµε γιατο σύγχρονο σχολείο

• Οι εκπαιδευτικοί και τα παιδιά να νιώθουνσυναισθηµατικά και σωµατικά ασφαλείς στο χώροτου σχολείου. Σε ένα περιβάλλον ήρεµο, ελκυστικόκαι δηµιουργικό αντιµετωπίζοντας τις προβληµατικέςκαταστάσεις ως ευκαιρίες για αλληλεπίδραση

• ∆ε θέλουµε σχολεία µε γνωσιοκεντρικό χαρακτήρααλλά κυρίως σχολεία που βάζουν φραγµό στηναπαξίωση της κοινωνίας, των θεσµών και τωνανθρώπινων σχέσεων. Σχολεία που µπορούν ναδιδάσκουν το σωστό και το λάθος µε σεβασµό στονάνθρωπο και στις επιλογές του

Τι µπορούµε να κάνουµε γιατο σύγχρονο σχολείο

• Να δηµιουργήσουµε στενές σχέσειςσυνεργασίας ανάµεσα στους γονείς και τοσχολείο. Να ανοίξουµε το σχολείο στηνκοινωνία. Να καλλιεργήσουµε το αίσθηµα τηςµεγάλης οικογένειας

• Να υπάρχουν κοινές δράσεις των όµορωννηπιαγωγείων και δηµοτικών σχολείων και τωνόµορων δηµοτικών σχολείων και γυµνασίωνπου θα συµβάλλουν στην οµαλή µετάβασητων παιδιών από το νηπιαγωγείο στο δηµοτικόσχολείο και αντίστοιχα από το δηµοτικόσχολείο στο γυµνάσιο

• Να υπάρχει συνεχής ενηµέρωση των γονέωνσε συνεργασία µε τοπικούς και κοινωνικούςφορείς. Να επιµορφώνονται οι γονείς µέσααπό τις σχολές γονέων και µέσα από οµάδεςεργασίας πάνω σε θέµατα και ανάγκες τωνπαιδιών

• Να επιλύουµε όσα περισσότερα προβλήµαταπροκύπτουν µέσα στα πλαίσια του σχολείου

• Να υπάρχει συνεχής επιµόρφωση τωνεκπαιδευτικών

Τι µπορούµε να κάνουµε γιατο σύγχρονο σχολείο

Πρακτικές οδηγίες για την πρόληψητης παιδικής επιθετικότητας

�Η εισαγωγή του παιχνιδιού και της τέχνης στηνκαθηµερινότητα του σχολείου. Η συµβολικήγλώσσα επικοινωνίας τους (π.χ κουκλοθέατρο) είναι πιο κοντά στη γλώσσα των παιδιών καιαντικαθιστά το λεξιλογικό κώδικα των ενηλίκων. Μέσα από το παιχνίδι, την τέχνη και τηναναπαράσταση της πραγµατικότητας τα παιδιάαντιλαµβάνονται ότι, µε την αλλαγή της οπτικής, ο κόσµος γίνεται διαφορετικός. Άλλωστε τοπαιχνίδι και οι τέχνες έχουν παράλληλαδηµιουργικό και θεραπευτικό αποτέλεσµα.

�Ανάπτυξη του παιδοκεντρικού µοντέλου στοσχολείο που έχει σκοπό τη σωστήψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού σεβόµενοτην ηλικία, το διαφορετικό ρυθµό µάθησης καιτην προσωπικότητα του παιδιού. Η επίγνωσηότι το αναπτυξιακό στάδιο που βρίσκεται τοπαιδί, µπορεί να επηρεάσει τη µαθησιακή τουικανότητα και τις διαπροσωπικές του σχέσεις, αφού το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιούπροσδιορίζει την εκδήλωση επιθετικότητας καιτην ικανότητα αντιµετώπισης της σύγκρουσης.

Πρακτικές οδηγίες για την πρόληψη τηςπαιδικής επιθετικότητας

� Η ώθηση των παιδιών στη διαδικασία τηςεπίλυσης των προβληµάτων της τάξης πάνταµε τη βοήθεια του εκπαιδευτικού, που δενπροσπαθεί να εξαλείψει τη σύγκρουση ήδιαφωνία αλλά επιχειρεί να ασχοληθεί µεεποικοδοµητικό τρόπο µε τη σύγκρουση. Όταντο παιδί βιώνει το αίσθηµα της επιτυχίας µε τηδιαπραγµάτευση και διαµεσολάβηση και τηναπό κοινού λήψη αποφάσεων στοσχολείο, εφαρµόζει τις ίδιες διαδικασίες και σεάλλες περιστάσεις της ζωής του

Πρακτικές οδηγίες για την πρόληψη τηςπαιδικής επιθετικότητας

� Οι πρώτες µέρες της σχολικής χρονιάς νααφιερώνονται, από όλους του εκπαιδευτικούς, στιςδιαπροσωπικές σχέσεις των παιδιών και στασυναισθήµατα για την ανάπτυξη των προσωπικών, συναισθηµατικών και κοινωνικών δεξιοτήτων τωνπαιδιών - οι εκπαιδευτικοί της εικαστικής αγωγής στοδηµοτικό σχολείο µπορούν να συµβάλλουν σε πολύµεγάλο βαθµό σε αυτό. Αυτό να συνεχίζεται και κατάτη διάρκεια της σχολικής χρονιάς και στα πλαίσια τουαναλυτικού προγράµµατος. Τα παιδιά µεσυναισθηµατική πληρότητα µπορούν ναδιαχειρίζονται και να επιλύουν προβλήµατα, ναδηµιουργούν σχέσεις και να προσαρµόζονται σε νέαπεριβάλλοντα.

Πρακτικές οδηγίες για την πρόληψη τηςπαιδικής επιθετικότητας

� Η ένταξη της εργασίας σε οµάδες στην καθηµερινότητα τηςτάξης

� Η εφαρµογή της ενεργητικής ακοής. Αυτό θα µας βοηθήσει ναµην είµαστε άδικοι µε τα παιδιά

� Να µην µένουµε αυστηρά προσηλωµένοι στο αναλυτικόπρόγραµµα

� Η εµπλοκή των µεγαλύτερων µαθητών και η ανάθεση ρόλωνυποδοχέα, ξεναγού προς τα µικρότερα παιδιά και ο θεσµός τηςυιοθεσίας της Α΄ τάξης από την ΣΤ΄ τάξη

� Η ενηµέρωση των δασκάλων της πρώτης από τουςνηπιαγωγούς για τα παιδιά που δυσκολεύονται στονκοινωνικοσυναισθηµατικό τοµέα και προτάσεις που µπορούννα βοηθήσουν

Πρακτικές οδηγίες για την πρόληψη τηςπαιδικής επιθετικότητας

Η πρόληψη και τελικά η αντιµετώπιση τηςεπιθετικότητας και άλλων µορφών βίας στοσχολείο νοείται µόνο µέσα από βιωµατικές

διαδικασίες. ∆ιαδικασίες στις οποίεςενεργό ρόλο έχουν τα παιδιά και ο

δάσκαλος το ρόλο του εµψυχωτή και οιοποίες είναι πιο αποτελεσµατικές όταν

εντάσσονται στην σχολική καθηµερινότητακαι έχουν στόχο την προσπάθεια

δηµιουργίας ήρεµων διαπροσωπικώνσχέσεων µέσα στη τάξη, έξω στο

προαύλιο και γενικά σε όλη τη σχολικήδιαδικασία

Τι µπορεί να ζητάει ένα παιδί που

εκδηλώνει επιθετική συµπεριφορά;

Τι ζητούν όλα τα παιδιά απότους δασκάλους τους;

Η ζωή είναι αυτό που εµείς την

κάνουµε να είναι.Τα ταξίδια είναι οι ίδιοι οι ταξιδιώτες. Αυτό που βλέπουµε

δεν είναι αυτό που βλέπουµε, είναι αυτό που είµαστε.

Φερνάντο Πεσσόα

Το βιβλίο της ανησυχίας