(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

1    

 

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ  ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ    

«ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ  ΚΑΙ  ΔΙΑ  ΒΙΟΥ  ΜΑΘΗΣΗ»  

 

ΕΘΝΙΚΟ  ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ  ΠΛΑΙΣΙΟ  ΑΝΑΦΟΡΑΣ  

ΕΣΠΑ  2007-­‐2013  

 

ΔΡΑΣΗ  «ΑΡΙΣΤΕΙΑ»  

ΕΡΓΟ  «(Υπο)γόνιμοι  πολίτες:  Αντιλήψεις,  πρακτικές  και  τεχνολογίες  της  

υποβοηθούμενης  αναπαραγωγής  στην  Ελλάδα.  Μια  δι-­‐επιστημονική  και  

συγκριτική  προσέγγιση»  

“(In)fertile  citizens:  on  the  concepts,  practices,  politics  and  technologies  of  assisted  reproduction  

in  Greece.  An  interdisciplinary  and  comparative  approach»”    

Ακρωνύμιο  «(IN)FERCIT»  

Κωδικός  «ΑΡΙΣΤΕΙΑ  I»  576  

 

ΕΝΟΤΗΤΑ  ΕΡΓΑΣΙΑΣ  2  

Παραδοτέο  2.2.2  

 

Ερευνητική  Έκθεση    

«Νέες  Μορφές  Συγγένειας»  

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

2    

(IN)FERCIT (YΠΟ)ΓΟΝΙΜΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ: ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ, ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΗΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΜΙΑ ΔΙ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ

ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Παραδοτέο 2.2.2

«Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

Αίγλη Χατζούλη σε συνεργασία με τα μέλη της ερευνητικής ομάδας Βενετία Καντσά, Λίνα Παπαδοπούλου, Κώστας Κανάκης, Χρίστος Μπέλλας, Βασιλική Κόκοτα, Ήβη Δασκαλάκη, Άσπα Χαλκίδου, Πηγή Καραβία, Βίλυ Χατζηγιάννη, Ντικράν Ματοσσιάν, Στέλλα Αράπογλου

-Σεπτέμβριος 2014-

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

3    

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σκοπός της παρούσας έκθεσης είναι να αποτυπώσει τα πορίσματα της ποιοτικής έρευνας η οποία αφορά σε μετατοπίσεις στις έννοιες της συγγένειας, της σχέσης, της γονεϊκότητας του εαυτού καθώς και σε αλλαγές στη κατανόηση της «φύσης», του «πολιτισμού», της «τεχνολογίας» στα πλαίσια της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Πραγματοποιώντας ανοιχτές συνεντεύξεις με άτομα που διαφοροποιούνται μεταξύ τους αναφορικά με το φύλο, την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση (σχέση γάμου/ συμβίωσης ή μόνη/ος) και τη σεξουαλικότητα (ετεροφυλόφιλος/η-ομόφυλος/η) η έρευνα προσπαθεί να αναγνωρίσει και να περιγράψει τους τρόπους με τους οποίους το φύλο, η ηλικία και η σεξουαλικότητα στα πλαίσια της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής επηρρεάζουν, συνδέονται και αφορούν αντιλήψεις για τη γονιμότητα, την αναπαραγωγή, την οικογένεια, τη γονεϊκότητα, το γεννητικό υλικό καθώς και τις σχέσεις με τον/η σύντροφο, τις σχέσεις με το παιδί, τις σχέσεις με τους «άλλους».

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

4    

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Εισαγωγή

2. Μεθοδολογία

3. Συνομιλίες με γυναίκες κι άνδρες σε σχέση στην Αθήνα 3.1. Επιθυμία για παιδί, συγγένεια, υπογονιμότητα και ΙΥΑ 3.2. Ατεκνία, υιοθεσία και δωρεά γεννητικού υλικού 3.3. Η υπογονιμότητα στα πλαίσια του ζευγαριού 3.4. Η απόκτηση παιδιού με «εξωσωματική γονιμοποίηση» ― Η διαχείριση της υπογονιμότητας και οι «άλλοι» 3.5 Η «από τα πάνω» έλλειψη αντιμετώπισης της υπογονιμότητας και της υπογεννητικότητας και η «από τα κάτω» τεκνοποίηση σε κρίση 3.6. Θρησκεία, τύχη και χρόνος

4. Συνομιλίες με γυναίκες σε σχέση στη Λάρισα 4.1. Επιθυμία – Υπογονιμότητα – Ατεκνία – Επαρχία 4.2. ΙΥΑ και η επιλογή εμπειρία με γιατρούς και κέντρα ΙΥΑ σε Αθήνα, Λάρισα, Θεσσαλονίκη

5. Συνομιλίες με γυναίκες κι άνδρες σε ένα νησί της περιφέρειας 5.1. Γονεϊκότητα, συζυγικότητα, συγγένεια και υπογονιμότητα 5.2. Η εμπειρία της ΙΥΑ: Χρόνος ― Χώρος ― Χρήμα 5.3. Ορατότητα και σχέσεις με άλλους 5.4. Θρησκεία και Τάμα

6. Συνομιλίες με μόνες γυναίκες 6.1. Κάνοντας το βήμα: Η επιθυμία απόκτησης παιδιού και η δυνατότητα απόκτησής του εκτός σχέσης μέσω ΙΥΑ 6.2. Η χρήση σπέρματος από δότη και το αμφιλεγόμενο οικογενειακό αφήγημα 6.3. Φτιάχνοντας μια νέα μορφή οικογένειας και η στάση του οικείου περιβάλλοντος

7. Συνομιλίες με ομόφυλες γυναίκες κι ομόφυλους άνδρες 7.1. Ορισμένες μεθοδολογικές σημειώσεις 7.2. Νομοθετικό πλαίσιο

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

5    

7.3. Οικογενειακοί (ανα)σχηματισμοί 7.4. Σημειώσεις/σκέψεις για το coming out 7.5. Τεχνολογίες 7.6. Τα συστατικά της συγγένειας

8. Βιβλιογραφία 8.1. Αγγλόγλωσση βιβλιογραφία 8.2. Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία

9. Παραρτήματα Παράρτημα 9.1. Οδηγός συνέντευξης Παράρτημα 9.2. Συνομιλητές/ήτριες από Αθήνα Παράρτημα 9.3. Συνομιλητές/ήτριες από Λάρισα Παράρτημα 9.4: Συνομιλήτριες από ένα νησί της περιφέρειας Παράρτημα 9.5: Συνομιλήτριες με μόνες γυναίκες Παράρτημα 9.6: Συνομιλήτριες με ομόφυλες/ους γυναίκες/άνδρες

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

6    

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρούσα έκθεση αποτυπώνει τα πορίσματα ποιοτικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε μέσω διενέργειας ανοιχτών συνεντεύξεων με ελληνίδες/ες που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία και έχουν έρθει οι ίδιες/οι σε επαφή με τη διαδικασία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ανεξάρτητα από την επιτυχία ή όχι της προσπάθειας. Στόχος είναι η κατανόηση των «νέων» μορφών συγγένειας και δημιουργίας οικογένειας που δημιουργούνται μέσω μιας ιατρικοποιημένης τεχνολογίας με αναφορά στην ηλικία, το φύλο και τη σεξουαλικότητα.

Σε συνθήκες ραγδαίων βιοτεχνολογικών εξελίξεων η επιστημονική πρόκληση για τις κοινωνικές επιστήμες είναι η μελέτη των τρόπων με τους οποίους αρθρώνονται «νέες» απαντήσεις σε «παλαιά» ερωτήματα που αφορούν τη ζωή και το θάνατο, το άτομο και τη συγγένεια, την κοινωνία και την τεχνολογία. Αν και οι τεχνικές αυτές τείνουν να πάρουν παγκόσμιο χαρακτήρα, ανθρωπολογικές μελέτες τονίζουν ότι ο τρόπος με τον οποίο κατανοούνται οι έννοιες του προσώπου, της συγγένειας, της γενεαλογίας, των ορίων της ζωής και του θανάτου διαφέρει σημαντικά ανάμεσα σε διαφορετικά πολιτισμικά συμφραζόμενα, σε διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, μεταξύ των φύλων, κ.ο.κ. Κατά συνέπεια, ιδιαίτερη έμφαση χρειάζεται να δοθεί στη συνάρθρωση του τοπικού με το παγκόσμιο και του τρόπου με τον οποίο οι πρακτικές της βιοιατρικής συναρθρώνονται με τοπικές πολιτισμικές, ηθικές και θρησκευτικές αντιλήψεις για το πρόσωπο, τη συγγένεια, το φύλο, τη σεξουαλικότητα, το σώμα οι οποίες διαμορφώνουν τις κρατικές πολιτικές και τη δημόσια χρηματοδότηση, θέτουν το πλαίσιο για την επεξεργασία νομικών ζητημάτων και επηρεάζουν τις προτεραιότητες και τους αποκλεισμούς στην ιατρική έρευνα.

Η ανθρωπολογία ως συγκριτική μελέτη του ανθρώπου έχει να επιδείξει μια μακρόχρονη ενασχόληση με την «αρχή» και το «τέλος» της ζωής μέσα από μελέτες για την γέννηση, την αναπαραγωγή και τις τελετουργίες θανάτου σε δυτικές και μη δυτικές κοινωνίες (ανθρωπολογία της συγγένειας, ανθρωπολογία του σώματος, ανθρωπολογία της θρησκείας...). Η μακρά αυτή εμπειρία συνδυασμένη με το πρόσφατο ανθρωπολογικό ενδιαφέρον για την βιοτεχνολογία, τις ιατρικές πράξεις και τις νομικές ρυθμίσεις, παρέχει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για μια συστηματική προσέγγιση των σύγχρονων βιοτεχνολογικών εξελίξεων στα πολιτισμικά και ιστορικά συμφραζόμενά τους. Το ειδικό ενδιαφέρον της ανθρωπολογίας βρίσκεται στη σχέση ανάμεσα στους τρόπους κατανόησης της επιστήμης και της τεχνολογίας στα πλαίσια της καθημερινής ζωής, τους νομικούς περιορισμούς, την ατομική επιλογή και τον σχεσιακό ευατό. Για τον ανθρωπολόγο η πρώτη ερώτηση είναι «για ποια ακριβώς επιστήμη και τεχνολογία» μιλάμε.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

7    

«Ποιόν αφορά»; «Ποιοι επωφελούνται»; «Πώς την αντιλαμβάνονται οι χρήστες»; «Πώς συνδέεται με άλλες πλευρές της κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής, θρησκευτικής ζωής»; Μέσα από διεπιστημονικές προσεγγίσεις και συνεργασίες η ανθρωπολογία εστιάζει στη συγκριτική εμπειρία που επιτρέπει την αναγνώριση τόσο της διαφοράς –ακόμα και ανάμεσα σε άτομα που ζουν στην ίδια κοινωνία- όσο και της ομοιότητας.

Το αντικείμενο της παρούσας έρευνας αφορά στη διερεύνηση των αναπαραγωγικών τεχνολογιών και των αλλαγές που επήλθαν στον τρόπο συγκρότησης και κατανόησης των συγγενειακών και έμφυλων σχέσεων σε πλαίσια κοινωνικών, βιοιατρικών και νομικών μετασχηματισμών. Εστιάζει, επίσης, στους τρόπους με τους οποίους κατανέμεται και διανέμεται η γνώση που αφορά στις αναπαραγωγικές διαδικασίες –όπως εκφράζεται μέσω του ιατρικού λογου, των νομικών ρυθμίσεων, των κρατικών πολιτικών, του δημόσιου λόγου των ΜΜΕ- και συνδέεται με τις έννοιες της «επιλογής» και της «συναίνεσης».

Το ζήτημα της γέννησης, της αναπαραγωγής και της σύλληψης πιο συγκεκριμένα, των πρακτικών, των τελετουργιών, των δοξασιών και των πεποιθήσεων γύρω από αυτές-, ήταν ένα θέμα που απασχόλησε την ανθρωπολογία, ήδη, από τις πρώτες δεκαετίες συγκρότησής της ως αυτόνομη επιστήμη. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια υπήρξε σημαντική ανανέωση της ανθρωπολογικής ενασχόλησης με την αναπαραγωγή και μια σειρά από μελέτες εμφανίστηκαν στο πεδίο της ανθρωπολογίας ως απάντηση στο ενδιαφέρον που ανέκυψε εξαιτίας των υποβοηθούμενων τεχνολογιών αναπαραγωγής, της ομόλογης και ετερόλογης γονιμοποίησης, της παρένθετης μητρότητας, της αμνιοκέντησης και του υπερήχου. Το ενδιαφέρον της ανθρωπολογίας για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή συνδυάζει μια μακροχρόνια ενασχόληση με τη σύλληψη, τη συγγένεια και τον ορισμό του προσώπου, με πιο πρόσφατα ανθρωπολογικά ενδιαφέροντα σχετικά με την επιστήμη, την τεχνολογία και το φύλο. Η διεθνής διαμάχη για τις νέες τεχνολογίες υποστήριξης στη σύλληψη και την κληρονομικότητα τη δεκαετία του 1980 υπήρξε καταλύτης στην εμφάνιση μιας ραγδαία αναπτυσσομένης βιβλιογραφίας των κοινωνικών επιστημών γύρω από τις ηθικές, νομικές και κοινωνικές τους επιπτώσεις. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 οι ανθρωπολόγοι άρχισαν να ασχολούνται με τις συγκεκριμένες πολιτισμικές διαστάσεις των ραγδαίων εξελίξεων στην επιστήμη της αναπαραγωγής και της γενετικής. Θέματα όπως το υπερηχογράφημα, ο προγεννητικός έλεγχος, η εξωσωματική γονιμοποίηση, η «αντικαταστάτρια» μητέρα (ή «παρένθετη μήτρα»), η εμβρυακή έρευνα και η τεχνητή γονιμοποίηση ανέκυψαν ως σημαντικά πεδία εθνογραφικής και θεωρητικής ανάλυσης. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 αυτό το πεδίο των νέων τεχνολογιών αναπαραγωγής, γενικά, και της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ειδικά, ήταν ένα σημαντικό πεδίο για τη μελέτη του φύλου, της συγγένειας, της επιστήμης και των πολλαπλών τρόπων σύνδεσης ανάμεσα στις σχέσεις εξουσίας και την ανθρώπινη δράση.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

8    

Στα πλαίσια των αναπαραγωγικών τεχνολογιών η συγγένεια, το φύλο και η σεξουαλικότητα διαφοροποιούν τα νοήματά τους, αποκτούν νέο περιεχόμενο και συνδέονται με νέες έννοιες. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, διατηρούν αρκετές από τις παλαιότερες σημασίες τους. Ένα από τα κυριότερα θέματα που ανακύπτουν είναι η σχέση των νέων εννοιολογήσεων και αναπαραστάσεων των συγγενειακών και έμφυλων σχέσεων με περισσότερο «κυρίαρχα» μοντέλα. Έτσι, για παράδειγμα, στη μελέτη τους οι Edwards et al. (1993) εξερευνούν τη συγγένεια την εποχή της τεχνητής γονιμοποίησης χρησιμοποιώντας διαφορετικά κοινωνικά πεδία (την κλινική, τη βουλή, την οικογένεια, το συζυγικό ζευγάρι) ως ερευνητικά πλαίσια το ένα για το άλλο και οι αναπαραγωγικές τεχνολογίες γίνονται αντιληπτές ως χώρος πολιτισμικής παραγωγής όπου δεδομένοι τρόποι συνδυάζονται κάθε φορά με διαφορετικό αποτέλεσμα. Με αυτή την έννοια οι ΝΤΑ όχι μόνο δημιουργούν καινούργια πρόσωπα, αλλά και νέους τρόπους σύνδεσης μεταξύ υποκειμένων. (βλ. ενδεικτικά, Franklin 1997, Franklin και Ragone 1998, Strathern 2006, Thompson 2005, Birenbaum-Carmeli και Inhorn 2009, Edwards και Salazar 2009). Άλλες εθνογραφικές έρευνες -σε αντικαταστάτριες μητέρες και σε λεσβίες μητέρες- έδειξαν ότι μέσω των ΝΤΑ επανακινητοποιούνται «παραδοσιακές» εννοιολογήσεις της μητρότητας, της σύλληψης, της κύησης και της ανατροφής (Ragone 1994, Hayden 1995). Έρευνες για την ανδρική υπογονιμότητα (Inhorn κ.ά. 2009) και τις νομικές και ιατρικές ρυθμίσεις που αφορούν το δικαίωμα πρόσβασης ομοφυλόφιλων ζευγαριών σε αναπαραγωγικές τεχνολογίες (Bonaccorso 2009) επισημαίνουν τη στενή σχέση ανάμεσα στις αναπαραγωγικές τεχνολογίες και τις τοπικές αντιλήψεις για το φύλο και τη σεξουαλικότητα. Τέλος, σε πολλές μελέτες η έμφαση είναι στη διερεύνηση διερευνούν των σχέσεων τεχνολογίας, πολιτικής και ηθικής (Ong και Collier 2005) καθώς και στις σχέσεις επιστήμης και κοινωνίας (Goodman, Health και Lindee 2003).

Στην Ελλάδα, έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια ένας σημαντικός αριθμός μελετών που προσεγγίζουν τα ζητήματα των αναπαραγωγικών τεχνολογιών υπό το πρίσμα της επιστήμης της ιατρικής, της νομικής, της ψυχολογίας) και επιχειρούν έναν διεπιστημονικό διάλογο (βλ., για παράδειγμα, Αμπατζόγλου κ.ά. 2006). Στην ανθρωπολογία οι σχετικές μελέτες αφορούν την περιγεννητική φροντίδα -αρχικά συνδεδεμένη με την εγκυμοσύνη και τη γέννα και αργότερα με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή- (Τράκα 1990), τις πολιτικές της άμβλωσης και του υπέρηχου με αναφορά στη συγγένεια, την δημογραφική πολιτική, τις θεσμικές διευθετήσεις του κράτους και της Εκκλησίας και τις βιο-ιατρικές επιστημολογίες και ιδεολογίες (Georges 2008), τις εννοιολογήσεις της μητρότητας στα πλαίσια της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Paxson 2003, 2004), την έννοια του χρόνου ως καθοριστική παράμετρος στην προσέγγιση των αναπαραγωγικών τεχνολογιών (Kantsa 2008, 2009, Καντσά 2013).

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

9    

Τα κεντρικά ζητήματα στα οποία επικεντρωθήκαμε στα πλαίσια αυτής της έρευνας σχετίζονται με:

• Τις εννοιολογήσεις της συγγένειας: Ποιες αλλαγές έχει επιφέρει η χρήση της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στον τρόπο που προσλαμβάνεται και αναπαριστάται η μητρότητα και η πατρότητα; Ποιες συνδέσεις δημιουργούνται ανάμεσα στα άτομα;

• Τις έμφυλες σχέσεις: Ποια είναι η συμμετοχή ανδρών και γυναικών στη διαδικασία χρήσης αλλά και ελέγχου της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής; Τι είδους έμφυλες σχέσεις διαμορφώνονται μέσα από αυτές τις διαδικασίες;

• Ζητήματα ελέγχου και βιοπολιτικής: Σε ποιες κατηγορίες υποκειμένων επιτρέπεται η δυνατότητα χρήσης της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και ποιες αποκλείονται; Πώς διαμορφώνονται τα κριτήρια πρόσβασης;

• Το κεντρικό ερώτημα που σχετίζεται με όλα τα παραπάνω είναι: Ποιες εννοιολογήσεις του «φυσικού» και του «κανονικού» διαμορφώνουν και επιβάλλουν οι μέθοδοι της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής; Με ποιους τρόπους τα υποκείμενα αποδέχονται ή/και αντιστέκονται σε αυτές;

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

10    

2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Ο αρχικός σχεδιασμός της έρευνας περιελάμβανε τη διεξαγωγή συνεντεύξεων με άτομα που διαφοροποιούνται μεταξύ τους με όρους ηλικίας (<35, 36-39, 40-44, >45), φύλου (γυναίκες ― άνδρες), οικογενειακής κατάστασης (σε σχέση γάμου/συμβίωσης – μόνη/ος) και σεξουαλικότητας (ετεροφυλόφιλη/ος – ομόφυλη/ος), εγκατάστασης. Στα πλαίσια αυτά είχε προβλεφθεί η πραγματοποίηση 60 συνολικά συνεντεύξεων ως εξής: 20 άνδρες – 20 γυναίκες ετερόφυλες σε σχέση γάμου/συμβίωσης – 10 μόνες γυναίκες – 10 γυναίκες ομόφυλες – 10 γυναίκες που διαμένουν μόνιμα σε πόλη της περιφέρειας[στο εσωτερικό της κάθε υπο-ομάδας θα γίνει προσπάθεια να γίνει ηλικιακή κατανομή ως εξής <35: 1, 36-39: 2, 40-44: 2, >45:1].

Ο αριθμός των συνεντεύξεων ξεπέρασε τελικά τον αρχικό σχεδιασμό. Οι συνεντεύξεις άνδρες και γυναίκες σε σχέση στην Αθήνα και τη Λάρισα καθώς και οι συνεντεύξεις με μόνες γυναίκες πραγματοποιήθηκαν από την Αίγλη Χατζούλη (δύο από αυτές πραγματοποιήθηκαν από τη Βενετία Καντσά), οι συνεντεύξεις σε ένα νησί της περιφέρειας πραγματοποιήθηκαν από τη Πηγή Καραβία και οι συνεντεύξεις με ομόφυλες γυναίκες και ομόφυλους άνδρες σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη από την Άσπα Χαλκίδου. Όλες οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν το χρονικό διάστημα Μάιος 2013 – Ιούνιος 2014.1

Η ποιοτική έρευνα με γυναίκες και άντρες σε σχέση γάμου/συμβίωσης περιλαμβάνει στο σύνολό της συνεντεύξεις με 24 γυναίκες και 20 άνδρες από Αθήνα-Αττική. Απο τις συνεντέυξεις αυτές, 13 γυναίκες και άντρες είναι ζευγάρια, εκ των οποίων 4 έχουν κοινή συνέντευξη. Πρόκειται για 5 γυναίκες μικρότερες από τα 35, 5 γυναίκες από 36-39, 5 γυναίκες από 40-44 και 8 γυναίκες άνω των 45. Ένας άντρας είναι κάτω των 35, 2 είναι από 36-39, 4 είναι από 40-44 και οι υπόλοιποι είναι άνω των 45. Δηλώνουν όλοι Χριστιανοί Ορθόδοξοι στο θρήσκευμα εκτός από μια γυναίκα Εβραϊκού θρησκεύματος. Οι συνεντεύξεις προέκυψαν με τη μέθοδο της χιονοστοιβάδας και πραγματοποιήθηκαν το χρονικό διάστημα μεταξύ Νοεμβρίου του 2013 και Ιουνίου του 2014. Από τα άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα, όλοι είχαν ολοκληρώσει - κατά την περίοδο πραγματοποίησης των συνεντεύξεων - τουλάχιστον έναν ή περισσότερους κύκλους ΙΥΑ. Εκτός από την περίπτωση 2 γυναικών και ακόμα 2 ζευγαριών στην Αθήνα που παραμένουν άτεκνα, οι υπόλοιποι έχουν αποκτήσει παιδιά μέσω ΙΥΑ εκτός από ένα ζευγάρι που προχώρησε τελικά σε υιοθεσία. Στην περίπτωση των γυναικών και αντρών σε μόνιμες σχέσης γάμου/συμβίωσης μία γυναίκα έχει χρησιμοποιήσει δανεικό ωάριο και δύο άντρες έχουν χρησιμοποιήσει δικό τους κατεψυγμένο                                                                                                                1 Περισσότερα στοιχεία αναφορικά με τις συνεντεύξεις βρίσκονται στο παράρτημα. Υιοθετώντας τη πάγια ανθρωπολογική πρακτική όλα τα ονόματα είναι ψευδώνυμα ενώ οι ηλικίες που αναφέρονται αφορούν την ηλικιακή κατάσταση των συνεντευξιαζόμενων τη χρονική στιγμή της συνέντευξης και δεν αφορούν την ηλικία στην οποία βρισκόταν οι συνομιλήτριες/ες κατά την επαφή τους με τις ΙΥΑ.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

11    

σπέρμα. Οι υπόλοιποι έχουν εμπειρίες από έναν συνδυασμό σπερματεγχύσεων (με ή χωρίς ορμονοθεραπεία) και εξωσωματικών. Όλοι είναι παντρεμένοι, εκτός από ένα ζευγάρι που συζεί εδώ και χρόνια.

Στα πλαίσια της έρευνας στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας αππό τις δέκα συνομιλήτριες οι οκτώ διαμένουν μόνιμα στη Λάρισα, μία στο Βόλο και μια μεταξύ Εύβοιας και Λάρισας. Από τις δέκα, οι τρεις τελικά υιοθέτησαν παιδάκι μετά από αρκετούς κύκλους ΙΥΑ. Η μία βρίσκεται τώρα σε ιατρική αναζήτηση και την προετοιμασία για κάποια θεραπεία. Μια άλλη είναι στην αρχική φάση της εγκυμοσύνης μέσω σπερματέγχυσης και οι υπόλοιπες έχουν παιδιά μέσω ΙΥΑ. Τρεις βρίσκονται ηλικιακά στη δεκαετία 30-40, δύο είναι 40-45, ενώ οι υπόλοιπες πέντε είναι άνω των 45. Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν στην Λάρισα τον Μάρτιο του 2014 μέσω της μεθόδου της χιονοστοιβάδας.

Aναφορικά με τις συνεντεύξεις σε ένα νησί της περιφέρειας αυτές είναι έξι συνεντεύξεις (τέσσερις γυναίκες και ένα ζευγάρι) κι αφορούν αποκλειστικά ελληνικής ιθαγένειας ετερόφυλα συζυγικά ζευγάρια που έκαναν χρήση τεχνικών ΙΥΑ. ΤΠρόκειται για διαφορετικές περιπτώσεις ως προς την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και την αιτία της υπογονιμότητας. Όλοι και όλες πάντως κατάγονται από το νησί, ―με εξαίρεση μία μόνο περίπτωση που έχει διαφορετική καταγωγή αλλά μένει πολλά χρόνια στο νησί―, και είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι.

Η αναφορά σε μόνες γυναίκες αντλεί από τέσσερις συνεντεύξεις γυναικών που έχουν αποκτήσει παιδιά μέσω ΙΥΑ και δανεικού σπέρματος και βρίσκονται εκτός ετερόφυλης σχέσης γάμου συμβίωσης. Και στις τέσσερις περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκε σπέρμα άγνωστου δότη. Η ηλικία των συνομιλητριών μας τη περίοδο των συνεντεύξεων κυμαινόταν από 37 ως 50 ετών, ενώ μία συνομιλήτριά μας μένει μόνιμα στη Θεσσαλονίκη και οι υπόλοιπες τρεις στην Αθήνα.

Αναφορικά με τις συνεντεύξεις με ομόφυλες γυναίκες ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε τη διεξαγωγή δέκα συνεντεύξεων, με βασικό προσανατολισμό σε ομοφυλόφιλες γυναίκες αφήνοντας όμως ανοιχτό και το ενδεχόμενο διεξαγωγής συνεντεύξεων με ομοφυλόφιλους άντρες. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν δεκατέσσερις ημιδομημένες συνεντεύξεις από τις οποίες οι δώδεκα είναι με ομοφυλόφιλες γυναίκες και οι δύο με ομοφυλόφιλους άντρες. Οι δύο συνεντεύξεις με γυναίκες ομοφυλόφιλες πραγματοποιήθηκαν στη Θεσσαλονίκη, δέκα συνεντεύξεις με γυναίκες ομοφυλόφιλες πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα και δύο συνεντεύξεις με ομοφυλόφιλους άνδρες πραγματοποιήθηκαν επίσης στην Αθήνα. Στις συνεντεύξεις συμμετείχαν δεκατρία άτομα που ανήκουν στην κυρίαρχη πλειοψηφία του εθνοτικού πληθυσμού (ελληνίδες/ες) καθώς και μία γυναίκα από την Ιταλία.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

12    

Το περιεχόμενο των ερωτήσεων/ κατευθύνσεων προς συζήτηση που δόθηκαν από τις ερευνήτριες στις/ους συνομιλήτριες/ές βασίστηκαν σε προσχεδιασμένο οδηγό συνεντεύξεων (τον οποίο μπορεί να βρει κανείς στο παράρτημα). Ο οδηγός περιλαμβάνει δεκαέξι θεματικές οι οποίες κινούνται γύρω από τον άξονα της κατανόησης των «νέων» μορφών συγγένειας και δημιουργίας οικογένειας που δημιουργούνται μέσω μιας ιατρικοποιημένης τεχνολογίας με αναφορά στην ηλικία, το φύλο και τη σεξουαλικότητα. Συγκεκριμένα, οι θεματικές του οδηγού των συνεντεύξεων περιλαμβάνουν ενότητες όπως: 1) η αποτύπωση του δημογραφικού προφίλ των συνομιλητών (τόπος και τύπος κατοικίας, οικογενειακή κατάσταση κ.α.) και η αποτύπωση του κοινωνικο-οικονομικού προφίλ των συνομιλητών (θρήσκευμα, εκπαίδευση, επάγγελμα, σύνθεση οικιακής ομάδας κ.α.), 2) οι αντιλήψεις και οι νοηματοδοτήσεις που συνδέονται με τη λέξη «παιδί», την επιθυμία απόκτησης παιδιού, τη διασύνδεσή τους με μνήμες ή αφηγήματα για την οικογένεια, 3) οι αντιλήψεις για τη συμμετοχή του συντρόφου στην διαδικασία της αναπαραγωγής, αντισύλληψης, ανατροφής, 4) η επίδραση συγγενών και φίλων πάνω σε ζητήματα αναπαραγωγής, 5) οι αντιλήψεις και οι νοηματοδοτήσεις της ανδρικής και γυναικείας υπογονιμότητας, 6) η διαδικασία της ενημέρωσης μέσω διαδικτύου, αφισών, φυλλαδίων, συμμετοχής σε φόρουμ, 7) επιλογής και σχέσης με τους γιατρούς, 8) η αποτύπωση της ίδιας της εμπειρίας της ΙΥΑ από τους συνομιλητές, 9) η περιγραφή της σωματοποιημένης εμπειρίας, 10) οι αντιλήψεις και οι νοηματοδοτήσεις του γεννητικού υλικού, της δωρεάς γεννητικού υλικού, της ανωνυμίας του δότη και της δότριας, της διαδικασίας αποζημίωσης, 11) οι στάσεις των συνομιλητών απέναντι στο νομικό πλαίσιο, 12) η ενδεχόμενη σύνδεση της ΙΥΑ με αντιλήψεις για την υπογεννητικότητα και τις κρατικές πληθυσμιακές πολιτικές, 13) η σύνδεση της ΙΥΑ με τη θρησκεία 14) και 15) οι αντιλήψεις που συνδέουν το χρήμα και το χρόνο με την αναπαραγωγή και την ΙΥΑ, 16) η σύνδεση της γονιμότητας/ υπογονιμότητας με τη «φύση».

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

13    

3. ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΜΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΔΡΕΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

3. 1. ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙ, ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ, ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΙΥΑ Η επιθυμία απόκτησης παιδιού αποτελεί την κινητήριο δύναμη όλης της δοκιμασίας που περνάνε ζευγάρια, γυναίκες και άντρες που αδυνατούν, για κάποιο διάστημα τουλάχιστον, να αποκτήσουν παιδί και εν τέλει απευθύνονται στην Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή (ΙΥΑ). Οι αναφορές σε αυτή την επιθυμία συχνά εμπεριέχουν ένα αφήγημα που σχετίζεται είτε με τον χρόνο, τον «βιολογικό και τον κοινωνικό χρόνο», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει μια συνομιλήτρια, είτε με τη σχέση εκείνη η οποία σε συνδυασμό με το χρόνο αποτέλεσε το ικανοποιητικό, επιτρεπτικό και κατάλληλο πλαίσιο για να αναδυθεί, να ωριμάσει και να πραγματοποιηθεί αυτή η επιθυμία. Άλλοτε πάλι η επιθυμία για παιδί «υπήρχε από πάντα» ως μια βαθιά υπαρξιακή κατάσταση η οποία παραπέμπει στις εθνογραφικές αναφορές που υπογραμμίζουν την πολιτισμική επιταγή της μητρότητας αλλά και της γονεϊκότητας. Η επιθυμία απόκτησης παιδιού αποτελεί επιλογή, κυρίως όταν εμφανίζεται στα πλαίσια της κατάλληλης σχέσης και κατάλληλης χρονικής στιγμής (ασχέτως αν τελικά η στιγμή αυτή μετατρέπεται σε ακατάλλη πλέον αφού λόγω μεγαλύτερης ηλικίας οδηγεί σε υπογονιμότητα) και συνυπάρχει με την επιθυμία δημιουργίας οικογένειας.

Με όρους μιας βαθύτερης ανάγκης και ολοκλήρωσης εμφανίζεται κυρίως στα αφηγήματα που παρουσιάζουν μια λιγότερο επεξεργασμένη, πιο άμεση και φυσικοποιημένη επιθυμία. Στις περιπτώσεις δηλαδή που «χτυπάει το βιολογικό ρολόι» αλλά και σε περιπτώσεις που αυτή η επιθυμία υπήρχε «από πάντα έντονη» ασχέτως σχέσης και χρόνου. Υποστηρίζεται επίσης ότι στο σύνολό τους, οι αφηγήσεις γύρω από την επιθυμία τεκνοποίησης δίνουν βάρος τόσο στο παιδί όσο και στη γονεϊκότητα αλλά και στην ολοκλήρωση και συνέχεια της συζηγικής-συντροφικής σχέσης. Η συγγένεια πραγματώνεται μέσω της ικανότητας του παιδιού να συνδέει. Η γυναικεία ολοκλήρωση μέσω της τεκνοποίησης είναι εμφανής σε αφηγήσεις που όπως αναφέρθηκε παρουσιάζουν αυτήν τη φυσικοποιημένη ανάγκη αλλά η γυναίκα παρουσιάζεται να ολοκληρώνεται και μέσω άλλων μονοπατιών. Επίσης μαζί με την έμφαση στη γονεϊκότητα και την ολοκλήρωση της σχέσης, παρατηρείται έμφαση και στην ύπαρξη αυτή καθεαυτή του παιδιού, ως πολύτιμη οντότητα στις ζωές των ανθρώπων, ως «κάτι που μπορώ να πλάσω», «ως κάτι που μπορω να μεταδώσω την εμπειρία ζωής μου», ως κάτι που «μπορώ να προσφέρω είτε στον άντρα μου είτε στη γυναίκα μου», «ως ευτυχία» και «ως χαρά».

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

14    

Επίσης, όπως θα σχολιαστεί παρακάτω, η δυσκολία απόκτησης παιδιού όχι μόνο ενδυναμώνει την επιθυμία αλλά μετατρέπει το παιδί σε «πολύτιμο αγαθό» της σχέσης, της οικογένειας, της συγγένειας. Επιλπέον όταν η δυσκολία αντιμετωπίζεται ιατρικά, τα ζευγάρια, οι γυναίκες και οι άντρες που ψάχνουν τρόπους να αποκτήσουν παιδί και στρέφονται στην ΙΥΑ συχνά επαναπροσδιορίζουν την επιθυμία για παιδί αλλά και το «τι σημαίνει παιδί δικό μου» και άρα τι σημαίνει συγγένεια, μέσω ενός συχνά συγκρουσιακού προβληματισμού (τόσο στο ατομικό επίπεδο, όσο και στο επίπεδο του ζευγαριού) γύρω από τις επιλογές ή μονόδρομους της ατεκνίας, της υιοθεσίας και της δωρεάς γενετικού υλικού – όπως θα δούμε στην επόμενη ενότητα.

3.1.1. Η χρονικότητα της επιθυμίας απόκτησης παιδιού

Ο χρόνος φαίνεται λοιπόν να διαμεσολαβεί σε πολλές περιπτώσεις την επιθυμία για παιδί, την ένταση και την επιτακτικότητα αυτής της επιθυμίας φανερώνοντας παράλληλα κυριάρχες αντιλήψεις γύρω από τη «σωστή χρονική στιγμή να κάνει κανείς οικογένεια» και τι αναμένεται να κάνει μέχρι τότε. Όταν όμως γυναίκες κυρίως έρχονται αντιμέτωπες με το «χρόνο που τρέχει» εννοιολογούν το χρόνο μέσω της διάσπασής του σε κοινωνικό και βιολογικό χρόνο επωμιζόμενες τις ασυνέχειες ανάμεσα στους δυο χρόνους. Όπως λέει η Βίκυ Παππά:

Παντρευτήκαμε, από τη στιγμή που το είπαμε παντρευτήκαμε σε ένα μήνα και το είπαμε την ημέρα που τελείωσε τις εξετάσεις ... δηλ. το είπαμε τώρα έως εδώ. Άρα το είχα σκεφτεί, δεν ήταν ακριβώς η σχέση που με έκανε να το σκεφτώ, ήταν η ηλικία που με έκανε να το σκεφτώ, υπήρχε πια η σχέση και ήρθαν και τα πράγματα που σου αποσαφηνίζουν ποια είναι η πραγματική κατάσταση γιατί νομίζω ότι το μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα η βιολογική μας ηλικία απέχει παρασάντας από την κοινωνική μας ηλικία και όταν έρχονται οι αρρώστιες συνειδητοποιείς , ποια είναι η βιολογική σου ηλικία ότι οι γονείς σου είναι γέροι και πεθαίνουν, ότι μεγαλώνεις και εμένα χρειάστηκε αυτό το σοκ για να το καταλάβω αλλιώς τραβάει πιο πολύ και νομίζω για αυτό βρισκόμαστε και σε τόσο δύσκολη θέση τόσες πολλές γυναίκες στην Ελλάδα και στον κόσμο γενικά τον δυτικό αλλά στην Ελλάδα ακόμα περισσότερο.

Μια άλλη συνομιλήτρια αναφέρει:

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

15    

Ερευνήτρια: Αλλά πιο παλιά δεν είχες σκεφτεί για παιδί ας πούμε σε μια άλλη φάση;

Χρύσα Ζανίνη: Όχι και δεν ήμουν και από τις γυναίκες που σκεφτόντουσαν τον γάμο… και πως θα είναι ο γάμος και τέτοια πράγματα, δηλαδή παρόλο που είχα αρκετές σχέσεις μακροχρόνιες και είχε περάσει ο γάμος από το μυαλό μου, αλλά πάντα κάτι δεν… και την έκανα σε κάποια φάση και ίσως και αργοπορημένα πάντα δηλαδή έπρεπε και νωρίτερα το καθυστερούσα. Μόνο μια σχέση ήταν λίγο πιο σοβαρή δηλαδή θα μπορούσε να καταλήξει έτσι κάπως […] σου λέω δεν είχα φανταστεί ποτέ τον εαυτό μου μαμά, νόμιζα ότι δεν μου πάει αυτός ο ρόλος, γι’ αυτό το καθυστερούσα και υποσυνείδητα και δεν το είχα σκεφτεί μέχρι τα 30 μου καθόλου, ούτε καν με απωθούσε η ιδέα, έχει τύχει να ονειρευτώ ότι είμαι έγκυος και να με πιάσει πανικός και

Ερευνήτρια: Ενδιαφέρον αυτό αλλά γενικά... Χρύσα Ζανίνη: Πότε νιώθεις έτοιμος; Ερευνήτρια: Ναι πως προέκυψε η επιθυμία αυτή ας πούμε; Χρύσα Ζανίνη: Δεν μπορώ να πω ότι προέκυψε, η αλήθεια είναι

τώρα για να είμαι ειλικρινής ότι με άγχωσε η ηλικία μου, αν ήταν στο χέρι μου να κάνω παιδί και πιο μετά μπορεί να έλεγα ότι έλα μωρέ αφού έχω άλλα 10 χρόνια μπροστά μου, δεν πάω να το ψάξω και καθόλου, περιμένω και όταν θα περάσουν άλλα 5 χρόνια τότε θα ξεκινήσω.

Ερευνήτρια: Αλλά όταν είπατε θα αρχίσουμε να το προσπαθούμε;

Χρύσα Ζανίνη: Τότε ο άντρας μου το ήθελε, και μου λέει να ξεκινήσουμε τώρα να… και του λέω έλα μωρέ είσαι σοβαρός κάτσε να παντρευτούμε πρώτα και μετά λίγο λίγο με έπεισε, εκείνη ήταν η πρώτη περίοδος που άρχισα λίγο να σκέφτομαι την ιδέα και να μην με χαλάει τόσο, λέω ίσως έχει δίκιο ήξερα ότι δεν είναι και απαραίτητο να μου κάνει το κλικ αυτό να πω ααα τώρα θέλω να γίνω μαμά οπότε λέω εντάξει ας προσπαθήσω και θα δούμε. Έτσι και αλλιώς ήμασταν πολύ καλά μαζί, είχαμε περάσει έτσι και ένα χρόνο στο σπίτι μόνοι μας, λέω εντάξει δεν είναι και κακή φάση. Και μετά σου είπα, δεν αγχώθηκα και αμέσως που δεν μπορούσαμε γιατί έλεγα έχουμε χρόνο έχουμε χρόνο εντάξει, δεν το ήθελα διακαώς, αλλά πιο πολύ η ηλικία με άγχωσε τελικά.

Τις σπουδές, την εργασία, την επιθυμία και το κυνήγι καριέρας, την επιθυμία «να ζήσει κανείς τη ζωή του», έχουν μεταφέρει οι συνομιλητές

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

16    

μας ως λόγους —για τις γυναίκες κυρίως, αλλά και για τους άντρες—, μετάθεσης της στιγμής που θα σκεφτούν να κάνουν οικογένεια αρκετά αργότερα από προηγούμενες γενιές, καθώς και από τη γενιά αναφοράς που είναι συνήθως οι δικές τους μητέρες. Αυτή η πραγματικότητα βιώνεται ως κανονική για πολλούς αλλά συχνά αμφισβητείται στα πλαίσια της υπογονιμότητας. Η κανονικότητα αυτή διαμορφώνει τον λεγόμενο κοινωνικό χρόνο, όπου τα 40 έχουν γίνει 30, τα 50 έχουν γίνει 40 κ.ο.κ., και αποτελεί μια πολιτισμική πραγματικότητα εξίσου υπαρκτή και διάχυτη όσο αυτή που στρέφει το βλέμμα των γυναικών προς την τεκνοποίηση. Πολλές συνομιλήτριες αλλά και συνομιλητές αναφέρονται στην εμφάνιση της επιθυμίας απόκτησης παιδιού τη στιγμή που κάπως έχει έρθει το πλήρωμα του χρόνου, που έχουν ικανοποιηθεί άλλες επιθυμίες και στόχοι και που έχοντας κατασταλάξει σε μια σχέση σκέφτονται την τεκνοποίηση, ή που έχοντας κατασταλάξει εν γένει, ψάχνουν τον κατάλληλλο σύντροφο για οικογένεια.

Για τους μεν άντρες αυτό είναι το αναμενόμενο, δεν αμφισβητείται και συνήθως δεν σχετίζεται άμεσα με προβλήματα υπογονιμότητας. Σε αντίθεση, στην περίπτωση κάποιων γυναικών «ο χρόνος που πέρασε κάνοντας άλλα πράγματα» προκαλεί προβληματισμό στα πλαίσιο ενός υπογόνιμου παρόντος, όχι πάντα όμως με όρους αρνητικούς. Σε κάποιες περιπτώσεις αυτή είναι η νεά τάξη πραγμάτων, αυτή είναι η σύγχρονη σχέση με το χρόνο, αυτή είναι η νέα πολιτισμική πραγματικότητα για τις γυναίκες στην οποία θα πρέπει κανείς να προσαρμοστεί. Δεν μετανιώνουν με άλλα λόγια για την πορεία που επέλεξαν. Σε άλλες όμως περιπτώσεις αυτή η πορεία αμφισβητείται. Το συχνό φαινόμενο να επιθυμεί κανείς παιδιά σε μια μεγαλύτερη ηλικία, —μεγαλύτερη από αυτή των προηγούμενων γενιών αλλά και μεγαλύτερη από την «βιολογικά ευνοϊκότερη ηλικία»—, αποτελεί σημείο μιας προσωπικής σύγκρουσης για πολλές γυναίκες που αντιμέτωπες με την δυσκολία νοηματοδοτούν αυτό το χάσμα ανάμεσα στον βιολογικό και τον κοινωνικό χρόνο ως καταστρεπτικό για την δική τους προσπάθεια να αποκτήσουν παιδί. Αυτή η διαφορά κοινωνικού και βιολογικού χρόνου αλλά και η σύγχρονη φιλοσοφία ζωής που είναι κατά κόρον ατομικιστική αποτελούν και τις πλέον συχνές εξηγήσεις της υπογεννητικότητας από την πλευρά των συνομιλητών μας, όπως θα συζητηθεί σε άλλη ενότητα. Αυτή τώρα η σύγκρουση πυροδοτείται από την συνειδητοποίηση στα πλαίσια του ιατρικού ψαξίματος ότι πολλά από τα προβλήματα υπογονιμμότητας σχετίζονται με την «προχωρημένη» αναπαραγωγική (γυναικεία κυρίως) ηλικία.

Ακόμα δε πιο επιτακτική γίνεται η επιθυμία και η αλλαγή στόχων ζωής στην περίπτωση των γυναικών εκείνων που ένιωσαν έντονα το «βιολογικό ρολόι να χτυπάει». Αυτή η φυσικοποιημένη εμπειρία, εκεί κοντά στα 40, η οποία ανάγει ουσιαστικά τη γυναίκα σε μια οργανική υπόσταση, πυροδοτεί την έντονη επιθυμία τεκνοποίησης. Με αυτούς τους όρους η επιθυμία είναι μια φυσική αν όχι βιολογική ανάγκη και βιώνεται ως κάτι πηγαίο που δεν ελέγχεται τόσο νοητικά αλλά η οποία

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

17    

αλλάζει την όλη «ψυχολογία της γυναίκας» αλλά και πτυχές του αξιακού της συστήματος —αλλάζουν οι προτεραιότητες, αυτά που έχουν αξία στη ζωή. Ο βιολογικός χρόνος έρχεται έτσι στο προσκήνιο. Συγχρόνως, τα προβλήματα υπογονιμότητας υπογραμμίζουν τη βιολογική ηλικία των γυναικών ως την πραγματική και σημαντική ηλικία με αποτέλεσμα την έντονη φυσικοποίηση της γυναικείας αναπαραγωγής, του γυναικείου σώματος το οποίο «ξυπνάει» και καθοδηγεί την γυναίκα να δράσει για να ικανοποιηθεί αυτή η οργανική-ψυχοσωματική σχεδόν μη-ελέγξιμη ανάγκη. Ο Χάρης Λεονάρδου θα πει:

είναι πολύ....καταρχήν είναι ένα καλώς ή κακώς μεγάλωμα οτι πρέπει να κάνουμε παιδιά...που εμείς το περνάμε πολύ πιο ήπια αλλά εσεις το περνάτε οτι, επειδή υπάρχει το βιολογικό ρολόι στις γυναίκες, των 40 χρονών, εκει είναι ένα κλικ...είναι δύσκολο να το ξεπεράσεις, ή θα βρεις έναν μαλάκα και θα κάνεις παιδιά, αν δεν έχεις σχέση ή θα αποδεχτείς κάποιον μαλάκα ή αν είσαστε τυχεροί και είστε όλοι καλά μπορεί και να γίνει...αυτό είναι ένα καλώς ή κακώς μεγάλωμα της κοινωνίας...εμένα μ΄αρέσει, ας πούμε...από την άλλη σκέφτομαι οτι άμα δεν είχε τα παιδιά γιατί να είμαι με την Λίλη τόσα χρόνια (γέλια)...

3.1.2. Μια ατομική επιθυμία

Αυτή τώρα η γυναικεία φυσικοποιημένη ανάγκη, η οποία εμφανίζεται κάποια στιγμή έντονα διακόπτοντας κάπως απότομα ένα βιωματικό συνεχές, αφορά σε μεγάλο βαθμό μια ατομική εμπειρία, μια ατομική αναμέτρηση με το χρόνο αλλά και με τυχόν αναπαραγωγικούς περιορισμούς και αποφάσεις. Το παιδί σε αυτήν την περίπτωση που η φύση καλεί τη γυναίκα να τεκνοποιήσει, συμβολίζει μια ατομική, έμφυλη, οργανική, άρρητη ανάγκη και ολοκλήρωση. Η σύνδεση της μητρότητας με την γυναικεία ολοκλήρωση έχει σχολιαστεί στην ελληνική εθνογραφία. Στις αφηγήσεις, ωστόσό, εμφανίζεται έντονα ο «προσωπικός» και «ατομικός» χαρακτήρας αυτής της ανάγκης. Δεν αφορά τόσο τη συζυγική-συντροφική σχέση ούτε τυχόν κοινωνικές πιέσεις ή συγγενικές πιέσεις (τουλάχιστον σε ένα ρητό επίπεδο γιατί η όποια κοινωνική πίεση είναι στην περίπτωση αυτή ενσωματωμένη και ασυνείδητη) και είναι καθοριστική και στις περιπτώσεις γυναικών που είναι εκτός σχέσης και αποφασίζουν να κάνουν παιδί μέσω εξωσωματικής με χρήση ξένου σπέρματος από δωρητή.

Υπό μία έννοια κυρίαρχες πολιτισμικές επιταγές που θέλουν τη γυναίκα μητέρα αναπαράγονται και αναπροσαρμόζονται σε σύχγρονα πλαίσια όπου η μητρότητα δεν αποτελεί ούτε μονόδρομο ούτε τον αποκλειστικό τρόπο ολοκληρωμένης ύπαρξης για τη γυναίκα. Αυτή τώρα

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

18    

η έντονη γυναικεία εμπειρία επισκιάζει συχνά τις θέσεις του συντρόφου ο οποίος όμως δέχεται και μπορεί να κατανοήσει αυτήν την επιτακτική ανάγκη, έχοντας το ανάλογο πολιτισμικό οπλοστάσιο. Το ότι η αναμέτρηση με την ακούσια ατεκνία και τη δυσκολία τεκνοποίησης είναι σε μεγάλο βαθμό «γένους θηλυκού» είναι κάτι που σχολιάζεται σε διάφορα σημεία της παρούσας ανάλυσης.

Σε αντίθεση με παραπάνω, μια άλλη έκφανση της επιθυμίας για παιδί ως μια ατομική επιθυμία αφορά τις γυναίκες εκείνες που δεν ξύπνησε μέσα τους κάποια στιγμή το βιολογικό ρολόι αλλά που «πάντα ήξεραν ότι ήθελαν να κάνουν παιδιά». Είτε σχετικά νέες έχοντας από νωρίς επιλέξει μια σχέση γάμου, είτε αργότερα λόγω του ότι μέχρι τότε δεν είχε βρεθεί ο κατάλληλος σύντροφος ή γιατί είχαν μπλέξει με άλλες υποχρεώσεις και στόχους, προσπάθησαν ή προσπαθούν να αποκτήσουν παιδιά αντιμετωπίζοντας προβλήματα υπογονιμότητας. Για αυτές τις γυναίκες αλλά και για πολλούς άντρες η επιθυμία για παιδί υπήρχε πριν και πέραν της σχέσης και από μικρή σχετικά ηλικία, άσχετα αν η σχέση πρέπει να υπάρξει ως προϋπόθεση για να υλοποιηθεί η επιθυμία – αυτός ο τρόπος ζωής μαζί με έναν σύντροφο. Η επιθυμία για παιδί σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν εμπεριέχει καμιά αντίφαση ούτε σύγκρουση. Η επιθυμία για παιδί δεν αποτελεί απλά επιλογή, αλλά επιλογή ζωής, έναν τρόπο να ζήσουν τη ζωή τους, μια καλά ριζωμένη ταυτότητα που προϋπάρχει ήδη πριν τον ερχομό του παιδιού και της κατάλληλης σχέσης. Για τη Νανά Νικολάου:

Νανά Νικολάου: από την αρχή ήτανε [επιθυμία]. Με το που

παντρευτήκαμε και τελειώσαμε με με όλη αυτή τη βαβούρα του γάμου και μπήκαμε ξανά στη καθημερινότητα και πήγαμε και το ταξίδι. Το ήθελα. Την επιθυμία δηλαδή την είχα πριν παντρευτώ, είπα να παντρευτούμε και να ξεκινήσουμε

Ερευνήτρια: οπότε από πολύ μικρή ουσιαστικά. Για σένα τι σημαίνει η μητρότητα; τι σημαίνει όλο αυτό το πράγμα;

Νανά Νικολάου: σημαίνει ότι δημιουργείς τη δική σου οικογένεια, ότι γεννάς ένα πλάσμα ή δύο (γέλια) και δημιουργείς το δικό σου πυρήνα με τον άντρα σου. Ότι δημιουργείς έναν άνθρωπο, τον φτιάχνεις, σαν πλαστελίνη […] τον πλάθεις ναι και του δίνεις όλη την αγάπη που υπάρχει.

Ενώ για τον Στέλιο Ελευθέρου:

ναι, εγώ είμαι από παιδί γενικά συντηρητικός...είναι κάποια πράγματα τα οποία τα έχω κληρονομήσει σαν αρχές περισσότερο.., βέβαια τα έχω επεξεργαστεί και τα έχω δικαιολογήσει αν τα θέλω και αν ισχύουν κλπ...αλλά ναι ήθελα να κάνω οικογένεια...δηλαδή θεωρώ οτι αυτός είναι ο

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

19    

σκοπός...και οτι φανταζόμουν οτι αν δεν έκανα παιδι, οικογένεια κλ.π, θα γινόταν λίγο βαρετή η ζωή μου απο κάποιο σημείο και μετά...ειδικά οταν είσαι σε μια κοινωνία που έχεις μάθει να σου, έχουν προχωρήσει σε αυτό το είδος κλπ...οπότε δεν ήταν κάτι το οποίο ήρθε έτσι εκτός, δηλαδή ήρθε ξαφνικά δεν το σκεφτόμασταν ή δεν το συζητούσα από πριν..με την Ν. δεν υπήρξε κάτι τέτοιο...δεν υπήρξε κάποια διαφωνία...ίσως η Ν. να το ήθελε νωρίτερα και γω να το ήθελα από οταν παντρευόμασταν και μετά ας πούμε...γιατί επειδή γίναν όλα έτσι σχετικά γρήγορα αυτό που λέμε accelerated ας πούμε, και η πρόταση γάμου και η γνωριμία κλπ ε κάνεις αντιλαμβάνεται, τελος πάντων εγώ αντιλαμβάνομαι οτι προχωράμε με μεγάλη ταχύτητα...οτι δηλαδή είμαι σε μία οντως σταθερή σχέση...για να προχωρήσω..εντάξει και γι αυτό ήθελα από τη στιγμή που θα παντρευτούμε και μετά να ξεκινήσουμε να κάνουμε προσπάθειες

Ο Βασίλης Θανόπουλος αναφέρει:

Ερευνήτρια: Εσένα ας πούμε σα ξεχωριστό άτομο πότε προέκυψε η επιθυμία στη δικιά σου ιστορία ζωής να κάνεις παιδί;

Βασίλης Θανόπουλος: Εγώ από νωρίς. Από νωρίς απλά σαφώς δεν ήμουν έτοιμος, εγώ από νωρίς ήθελα να

Ερευνήτρια: Α, εσύ έχεις κι ένα παλιό γάμο Βασίλης Θανόπουλος: Κι ένα παλιό γάμο, ο οποίος έληξε, έγινε

και μια έκτρωση...είχε πάρει απόφαση τότε η Άσπα, δε ξέρω αν το ξερες [...] ναι το οποίο ντάξει εγώ υποχώρησα γιατί στο κάτω κάτω ντάξει δεν είμαι εγώ που θα μείνω έγκυος, οπότε αφού ήταν τόσο, είχε πάρει την απόφαση ήταν τόσο σίγουρη ότι δεν υποχώρησα…με στεναχώρησε πολύ αλλά..

Ερευνήτρια: Το θέλατε; έτυχε να μείνει έγκυος ή το προσπαθούσατε;

Βασίλης Θανόπουλος: Όχι προσπαθούσαμε…προσπαθούσαμε αλλά προφανώς έγιναν κάποια συμβάντα τα οποία ίσως μπορεί να κανα εγώ και να άλλαξε γνώμη αν θα πρέπει να είμαστε μαζί ή όχι

Ερευνήτρια: Οπότε η επιθυμία σου για παιδί ήταν κάτι που το είχες και από πριν

Βασίλης Θανόπουλος: Από πριν ναι, δεν ήταν κάτι το οποίο έφτασα στην τάδε ηλικία και να κάνω παιδί, αντιθέτως θα ήθελα να είχα κάνει και πολύ πιο νωρίς γιατί εγώ ήθελα, αν είμαι σε μια ηλικία τώρα το παιδί μου να είναι αρκετά μεγάλο και να σπάμε και πλάκα δηλαδή να μην είναι απλά μπαμπάς και παιδί, γονιός-παιδί, ε τώρα εγώ

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

20    

είμαι 45 έχω ταλαιπωρήσει τον εαυτό μου σωματικά, κουράζομαι εύκολα, δεν έχω την υπομονή που θα είχα παλιότερα

Ατομικό χαρακτήρα έχει και η επιθυμία μερικών συνομιλητών μας να κάνουν παιδί με όραμα να «το πλάσουν», να του «μεταδώσουν τις εμπειρίες ζωής τους και τις γνώσεις τους» —ως μια μορφή ατομικής συνέχειας. Αφορά κυρίως σε περιπτώσεις αντρών (και γυναικών χωρίς σχέση που τεκνοποιούν) όπου εκφράζεται ρητά αυτή η σημασιολογική διάσταση της απόκτησης παιδού και φαίνεται να ορίζεται κατ΄αυτόν τον τρόπο μια πτυχή της πατρότητας, η οποία πατρότητα πραγματώνεται μέσα από αυτά που ο γονέας (ο πατέρας στη συγκεκριμένη περίπτωση) θα μεταδώσει, θα διδάξει, μέσα από το πλάσιμο και επερχόμενο δέσιμο. Αν και έχει ατομική βάση ως πεποίθηση προϋποθέτει την ύπαρξη του ζευγαριού για να μετουσιωθεί. Υπό μια έννοια η μητέρα ή η δυνητική μητέρα δεν νιώθει ότι πρέπει να συγκεκριμενοποιήσει με έναν ανάλογο και ρητό τρόπο το τί πρόκειται να κάνει ως μητέρα. Το ερώτημα δεν τίθεται για τις γυναίκες γύρω από το γιατί και το τί, αλλά κυρίως γύρω από το εάν και το πότε.

Ο Ιάκωβος Αυγέρης περιγράφει:

ναι, δηλαδή εγω ήθελα να γίνω μπαμπάς...η επιθυμία είναι έντονη, εγω σκεφτόμουνα τον εαυτό μου, πάντα δηλαδή, από την στιγμή που σταμάτησα τις σπουδές μου ας πούμε, τέλη των 28, 29 χρονών ας πούμε και είχα ήδη δουλέψει κάποια χρόνια, και τέλος πάντων μπήκα σε αυτό που λέγεται «μακριά τελική ευθεία της επαγγελματικής καριέρας», δηλαδή δεν έχω άλλες σπουδές, δεν έχω στρατό, δεν έχω τίποτα άλλο, θα δουλεύω μέχρι να πάρω σύνταξη...που αισθάνθηκα ας πούμε κάπως σοκαρισμένος και το έχω στο μυαλό μου, δηλαδή αν εγω είχα βρει τον άνθρωπο της ζωής μου στα 30 μου, στα 32 μου, θα έκανα παιδιά...και η Μ. το ίδιο, δηλαδή δεν ήταν ένας άνθρωπος ο οποίος το σκεφτότανε ή το άφηνε για αργότερα ή κάτι τέτοιο...απλά δεν μας έτυχε και στους δύο...αν βρούμε έναν άνθρωπο...και γω έλεγα οτι το θέλω πολύ....θέλω να κάνω οικογένεια αλλά δεν θέλω να κάνω παιδιά, θέλω να μεγαλώσω παιδιά...και αν δεν βρω έναν άνθρωπο που θα μπορώ να τα μεγαλώσω με τρόπο που δεν θα μου δημιουργεί άσχημα συναισθήματα, οτι δεν κάνω καλή δουλειά, προτιμώ να μην το κάνω, γιατί βλέπω πολλά κακά μεγαλώματα γύρω μου και δεν μ΄αρέσει καθόλου...δηλαδή, θα με έκανε πολύ δυστυχισμένο, αυτό το πράγμα, αν δεν μπορούσα να συνεννοηθώ με έναν άνθρωπο να το κάνω, έτσι...και είχα καλές σχέσεις παλιότερα...αλλά μία ας πούμε στα 33-35 μου, ήταν όλα καλά γενικά αλλά δεν ήταν ένας άνθρωπος που θα μπορούσα να συννενοηθώ, δηλαδή είχε πολύ συγκεκριμένες απόψεις για το

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

21    

πώς γίνεται το πράγμα και ήτανε λίγο μηχανιστικό...ήτανε πολύ σαν αυτά που βλέπω γύρω μου ας πούμε..οπότε δεν θα θελα έτσι...εγω θα θελα έναν άνθρωπο που να μπορώ να προβληματίζομαι μαζί του, ας πουμε, και αυτό έψαχνα...αρα, θέλαμε παιδιά...και οι δύο... […] ξέρεις, πολλοί λένε θέλω ένα παιδί, δηλαδή, είχαμε, ας πούμε, δίπλα μας τότε τις μέρες που θα γεννάγαμε, μία που ήτανε σχεδόν 50...η οποία ομως κάπνιζε, ας πούμε...ήτανε θέλω καισαρική γιατί δεν θέλω να πονέσω...δηλαδή βλέπεις και ανθρώπους που οχι μόνο είναι σε αυτό το χαζό, κατά την γνώμη μου, «θέλω παιδί για να ολοκληρωθώ», έτσι, ουτε καν εκεί, δηλαδή είναι τελείως ελαφριά η σκέψη, έτσι, υπάρχουνε και αυτά....από την άλλη όμως υπάρχουνε και άνθρωποι που θέλουνε να γίνουν γονείς, το γουστάρουνε πάρα πολύ αυτό και είναι κρίμα τέτοιοι άνθρωποι να μην μεγαλώσουνε παιδιά, είναι κρίμα για τα παιδιά τα ίδια και είναι κρίμα και για μας δηλαδή γιατί τέτοιους ανθρώπους θέλουμε και γονείς και παιδιά...που να μεγαλώνουνε έτσι...για μας δεν ήταν τίποτα..

Κι ο Λάμπης Χρήστου:

Εγώ να σου πω ψηνόμουνα αρκετά χρόνια, ε στο τέλος λέω, δεν το κόβω γιατί δεν, μια περίμενα να τελειώσει το ένα, μια περίμενα να τελειώσει το άλλο, η Βαλεντίνα γενικά… δεν τελειώνει ποτέ. Και αν τελειώσει κάτι, θέλει να αρχίσει κάτι καινούργιο...Τέλος πάντων το θέμα είναι ότι εγώ εκεί που έλεγα ότι οκ, μου λέει βάζουμε μπροστά. Βάζουμε μπροστά; βάζουμε μπροστά. Βρήκε τους γιατρούς, εκείνη τα κανόνισε όλα, δηλαδή ...ε, θέλω να μεγαλώσω έναν άνθρωπο, θεωρώ ότι τώρα ψώνιο πες με αλλά θεωρώ ότι είμαι ξέρω εγώ πάνω από το μέσο όρο σαν καλό άτομο, και η Βαλεντίνα είναι καλό άτομο, δηλαδή μπορούμε να μεγαλώσουμε έναν άνθρωπο καλά και να τον κάνουμε, να τον χαζεύουμε ρε παιδί μου ότι κάτι κάναμε. Αυτό, αλλά τώρα συνέχεια ονόματος και τέτοια δε μας απασχολεί.

Η σημασία που αποκτά το μεγάλωμα, η ανατροφή, έναντι της κυοφορίας ή/και της γενετικής σχέσης μεταξύ γονέα και παιδιού σχετίζεται εν μέρει με αυτήν την έννοια του πλασίματος και του μεγαλώματος, αλλα θα συζητηθεί εκτενώς στην επόμενη ενότητα γύρω από τον προβληματισμό των ζευγαριών, γυναικών και αντρών πάνω στις εναλλακτικές της υιοθεσίας και της χρήσης γαμετών από ανώνυμους δότες.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

22    

3.1.3. Η επιθυμία για παιδί σε σχέση και στη σχέση

Η επιθυμία για παιδί συνδέεται συχνά με τη σχέση ανάμεσα στο ζευγάρι. Ο Χάρης Λεάνδρου αναφέρει:

Α, καλά αυτό ντάξει ναι το θέλαμε πάρα πολύ....από την στιγμή που είδαμε οτι είμαστε καλά μεταξύ μας σκοπός ήτανε το παιδί. Με την Λίλη από το ΄94 είμασταν μαζί. Ε ναι....24 η Λίλη, 25 εγω...μικροί...σχετικά μικροί ναι...ε και το ΄99 παντευτήκαμε...και έγινε το 2001 με κάποιες δυσκολίες αλλά ντάξει όλα πήγαν καλά, το παλέψαμε να κάνουμε και το δεύτερο παιδί, έγινε και το δεύτερο παιδί και τελειώσαμε από παιδιά (γέλια)...και ήτανε και των δυο μας...ούτως ή άλλως δεν ξέρω αν στο είπε η Λίλη, εγω δεν της έκανα πρόταση γάμου, της είπα θέλω να κάνουμε παιδιά.

Στη σχέση της αναφέρεται και η Φαίδρα Αλεξίου:

Φαίδρα Αλεξίου: Εγώ μικρή, Αίγλη μου, έλεγα ότι στα 25 μου θα έχω οικογένεια και το συζητάγαμε με την αδερφή μου τις προάλλες, στα 25 λέμε, το 2000 θα έχουμε τα παιδιά μας και τους άντρες μας. Μεγάλωσα λοιπόν σε μια οικογένεια που τα πρότυπα και αυτά που μας έδιναν για το μέλλον μας ήταν αυτά όταν ήμασταν μικρούλες. Μεγαλώνοντας και πηγαίνοντας Αγγλία και αρχίζοντας τη δουλειά μου δε σκεφτόμουνα να κάνω παιδί, θεωρούσα ότι θα με κράταγε πολύ πίσω, αλλά όταν πια γνώρισα τον Π. ο οποίος είχε την ωριμότητα να διαχειριστεί ένα παιδί, άρχισε να μου γεννιέται αυτή η επιθυμία.

Ερευνήτρια: οπότε κυρίως και στα πλαίσια της σχέσης δηλαδή; Φαίδρα Αλεξίου: Ναι. Ερευνήτρια: Αφού και ο κύκλος ο επαγγελματικός είχε έρθει

σε μια ισορροπία, η πορεία αυτή. Φαίδρα Αλεξίου: Ναι ναι..

 

Η επιθυμία για παιδί εμφανίζεται ή τουλάχιστον αποκτάει μια πραγματική διάσταση, στην περίπτωση πολλών συνομιλητών και συνομιλητριών μας στα πλαίσια της σχέσης και σε συνδυασμό με τον χρόνο, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω. Αν δεν βρεθεί ο κατάλληλος σύντροφος —την κατάλληλη στιγμή— είναι πιθανόν να μην εκφραστεί αυτή η επιθυμία ακόμα και αν υποβόσκει. Η τεκνοποίηση με άλλα λόγια, προϋποθέτει σε μεγάλο βαθμό την αναπαραγωγή της ετερόφυλης κανονιστικής δυάδας συνήθως επικυρωμένης με γάμο. Σε κάποιες περιπτώσεις η αναζήτηση ενός συντρόφου γίνεται με σκοπό τη δημιουργία οικογένειας και γίνεται συνήθως τη χρονική περίοδο που έχει ωριμάσει αυτή η ανάγκη —

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

23    

«παντρευτήκαμε για να κάνουμε παιδί». Η ίδια η σχέση, όταν αυτή είναι ικανοποιητική, εμπεριέχει σταθερότητα και ένα κοινό όραμα για το μέλλον, γεννά την επιθυμία για παιδί. Η συντροφικότητα και η αγάπη αποτελούν το υλικό εκείνο που θεμελιώνει μια αναπαραγωγική βάση ικανή για να φανταστούν τα δύο μέλη τη δημιουργία της δικής τους γραμμής συγγένειας. Ειπλέον, η ανάγκη και επιθυμία του ενός για τεκνοποίηση γίνεται ανάγκη και επιθυμία του άλλου. Ο Αγησίλαος Μάνος αναφέρει:

Αγησίλαος Μάνος: Ε, κοίταξε, γενικότερα δεν ήμουνα της φάσης να κάνω παιδί γιατί το θεωρούσα μεγάλη σκοτούρα και δεσμευση, παιδί τώρα, έχω ένα σωρό άλλα πράγματα να κάνω...ντάξει με την Νάνσυ είμασταν καλά ομως, η Νάνσυ ήθελε να κάνουμε ένα παιδί και εγω σκεφτόμουν ντάξει αμα δεν κάνεις ένα παιδί τώρα, πότε θα το κάνεις...ναι....και...το δούλεψα στο μυαλό και λέω οτι είναι μία σωστή στιγμή, ας πούμε, να κάνω ένα παιδί.

Ερευνήτρια: Ναι...οπότε ήταν και λίγο προτροπή της γυναίκας ας πούμε κατα κάποιον τρόπο.

Αγησίλαος Μάνος: Κοίταξε αν μου λεγε η Νάνσυ οτι δεν θέλει να κάνουμε παιδί, εγω δεν θα της έλεγα να κάνουμε. Ναι, επειδή είπε οτι θέλει να κάνει ενα παιδί και γω ντάξει...σου λέω, αν δεν το κάνω τώρα το παιδί, πότε θα το κάνω;

Η γυναίκα θέλει ένα παιδί αλλά συχνά εμφανίζεται να θέλει να κάνει ένα παιδί για τον άντρα της. Ακομα πιο συχνά, η έντονη επιθυμία της γυναίκας να αποκτήσει παιδί, ακόμα και στα πλαίσια των δυσκολιών που αντιμετωπίζει το ζευγάρι λόγω υπογονιμότητας, αρκεί, για να έχει την άμετρη υποστήριξη του συντρόφου της ακόμα και αν η προσωπική του επιθυμία ήταν είτε αχνή είτε έχει αποδυναμωθεί λόγω των εμποδίων. Σε κάποιες περιπτώσεις το ένα μέλος της σχέσης μπαίνει ξεκάθαρα στον επίπονο αγώνα της ΙΥΑ γιατί το άλλο μέλος το θέλει πολύ. Η όποια επιθυμία και προσπάθειά του υποκινείται σε μεγάλο βαθμό από την ανάγκη του άλλου. Όπως στη περίπτωση του Πέτρου Πετρόπουλου:

Ερευνήτρια: Και η επιθυμία η δικιά σου, η δικιά σας, η δικιά σου για παιδί;

Πέτρος Πετρόπουλος: Η δικιά μου δεν υπήρχε, της Βίκυς υπήρχε

Ερευνήτρια: Ναι ...εσένα έρχεται στα πλαίσια..της... Πέτρος Πετρόπουλος: Στα πλαίσια...η δικιά μου έρχεται στα

πλαίσια οτι εμπιστεύομαι αυτό που μου λέει η Βίκυ. Ερευνήτρια: Στα πλαίσια της σχέσης ουσιαστικά.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

24    

Πέτρος Πετρόπουλος: Ναι στα πλαίσια οτι αυτό η Βίκυ το θέλει με πολύ έντονο πάθος ας πούμε και θεωρώ οτι αφού το λέει με τόσο έντονο πάθος την εμπιστεύομαι εγώ δεν έχω καμιά σχέση με αυτό σαν επιθυμία...έτσι...σαν επιθυμία όχι...ότι αυτό το επιθυμεί τόσο πολύ κάτι ξέρει παραπάνω από μένα…σ’ αυτό το επίπεδο [...] Καλά έκανε γι αυτό σου λέω την εμπιστεύτηκα δηλαδή...ντάξει αυτό ξεκινάει και από το τι είναι το ζευγάρι ρε παιδί μου...οταν κάποιος λέει κάτι με τρομερή ένταση από τους δυο...ε σημαίνει οτι πρέπει να το εμπιστευτείς κάτι ξέρει παραπάνω από σενα...ντάξει αν είναι ο ένας που το συζητάει μμμ να το κάνουμε να μην το κάνουμε...δεν σου λεω μόνο για παιδιά, για οτιδήποτε έτσι....αλλά αν κάποιος είναι απόλυτα σίγουρος και σαφής οτι αυτό το πράγμα είναι σωστό και πρέπει να γίνει....ε....πρέπει να τον εμπιστευτείς…αυτό.

Η επιθυμία για παιδί έρχεται συχνά να ολοκληρώσει και να δώσει συνέχεια ακόμα και να ανανεώσει την ίδια τη σχέση και το γάμο. Είτε ως κάτι που θα ενώσει και θα ανανεώσει τους δύο (ένα παιδί θα έχει στοιχεία και των δύο), είτε ως κάτι που δίνει νόημα στη σχέση γάμου, –«γιατί αλλιώς δεν θα είχε νόημα μια τέτοια σχέση»–, είτε ως κάτι που προσφέρει μια μελλοντική συνέχεια και διάσταση στη σχέση, το παιδί έρχεται να ολοκληρώσει αυτή την πολιτισμική συνθήκη. Υπό αυτή την έννοια, η συγγένεια που παράγεται αφορά πιο πολύ τη συνέχεια της σχέσης παρά τη συνέχεια της γραμμής καταγωγής είτε του ενός είτε του άλλου συντρόφου. Αυτή όμως ακριβώς η επιθυμία, να υπάρξει μια νέα γενιά και με σκοπό να αναπαραχθεί η προηγούμενη, συναντάται σε αφηγήσεις μερικών συνομιλητών μας. Ακόμα και η αναπαραγωγή ενός πανομοιότυπου οικογενειακού σχήματος έχει συζητηθεί ως επιθυμία —«να κάνω μια οικογένεια όπως αυτή που είχα, με δύο αγόρια, όπως ήμουν εγώ και ο αδερφός μου». Άλλος ένας τρόπος που σχετίζεται η επιθυμία για παιδί και η παραγωγή συγγένειας με την προηγούμενη γενιά είναι μέσω θανάτου. Ο θάνατος γεννά ζωή και η συγγένεια χτίζεται μέσω αυτής της διαδικασίας. Η περίπτωση της Βίκυς Παππά είναι χαρακτηριστική αυτής της νοηματοδότησης.

Η επιθυμία για παιδί, στα 30 σκεφτόμουνα πια, και πριν γνωρίσω τον Πέτρο, το σκεφτόμουνα την ιδέα του παιδιού αλλά δεν είχα μια σχέση που να το σηκώνει. Γνωρίζω τον Πέτρο, τα περνάμε θαυμάσια δεν έχω πει, πια έχω μια σχέση που την έχω διαλέξει για την συντροφικότητά της δηλ. είναι η πρώτη σχέση που μπήκα υπό όρους μέσα και στον ένα χρόνο που γνωριζόμαστε με τον Πέτρο αρρωσταίνει η μάνα μου από όγκο στον εγκέφαλο και ξέρουμε ότι θα πεθάνει πολύ γρήγορα. Τηλεφωνώ στην αδελφή μου η οποία ζει στο

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

25    

εξωτερικό της λέω η μαμά είναι άρρωστη, έρχεται μες στη μαύρη νύχτα και το πρώτο πράγμα που είπαμε και οι δύο όταν συναντηθήκαμε είναι πω πω πω γαμώτο και δεν έχει κάνει καμιά από τις δύο παιδί. Λοιπόν, με το που αρρώστησε η μητέρα μας και ο θάνατός φάνηκε πολύ έντονα στην οικογένεια, πρώτη σκέψη ήταν εάν ήταν δυνατόν να έρχεται ο θάνατος και να μην έχεις κάνει παιδί. Οπότε αυτό το γεγονός ήταν τελείως αποφασιστικό.... [...] Ήξερα ότι δεν μπορώ να ζήσω άτεκνη. Δηλαδή, έβλεπα το να ζήσω άτεκνη δεν με αφορούσε ήθελα οπωσδήποτε… δεν ήθελα άλλο να φροντίζω ανθρώπους που πεθαίνανε ήθελα να φροντίσω ένα πράγμα που είχε μέλλον. Πρέπει να σου πω ότι στα χρόνια αυτά που μεσολάβησαν έχασα πολλούς ανθρώπους δικούς μου δηλαδή ήτανε τα τελευταία χρόνια χάθηκε σχεδόν όλη η οικογένεια, θείοι, θείες, γιαγιάδες, όλη η γενιά. Και σε όλους το έζησα από πολύ κοντά και κατάλαβα ότι δεν μπορώ έτσι να ζήσω.

Η Έλσα Γιαννούλη αφηγείται μια ανάλογη εμπειρία του συζύγου της:

Έλσα Γιαννούλη: Ναι, ήθελε πάρα πολύ. Ήθελε πάρα πολύ γιατί και πριν μπούμε στη διαδικασία…τον γνώρισα το 1999, παντρευτήκαμε το 2004… Και αρχίσαμε τη διαδικασία για παιδί το 2007... 2006 με 2007. Αυτό το ήξερα από νωρίς, ότι ήτανε το όνειρό του να κάνει οικογένεια, όπως ήταν η οικογένειά του, να έχει δύο παιδιά, ήθελε και δύο ναι, δεν ήθελε ένα και εντάξει, ήθελε και δύο, να έχει οπωσδήποτε δύο παιδιά γιατί εγώ πιστεύω ότι ο λόγος ήτανε ότι επειδή έχασε τον πατέρα του πολύ μικρός και του έχουν μείνει μνήμες ξέρεις από την οικογένεια που ήτανε μαζί και κάνανε τις εκδρομές και έχει και αυτός και ο αδελφός του τον πατέρα τους έναν θεό στο μυαλό τους γιατί ήτανε 12 ο Κάρολος όταν τον έχασε, 14 ήταν ο Χρήστος και ήθελε πάρα πολύ να το ξαναζήσει αυτό το πράγμα. Δηλαδή…

Ερευνήτρια: Δύο αγοράκια … Έλσα Γιαννούλη: Ε, ναι, αυτό που ήθελε το πέτυχε...ήθελε

πολύ και… ήτανε ότι αφού έλεγε στην αρχή να παντρευτούμε αλλά ακόμα δεν θέλουμε να κάνουμε παιδί, δηλαδή για μένα ο γάμος είναι για το παιδί, δηλαδή το είχε πάρα πολύ αυτό με το παιδί, πάρα πολύ. Αυτό με είχε πιο πολύ εμένα ζορίσει, δηλαδή αν δεν είχα ένα τέτοιο άνθρωπο θα ήμουνα πολύ πιο άνετη από την αρχή σε όλη τη διαδικασία γιατί προσωπικά ήμουνα οκ, δηλαδή είτε έτσι είτε αλλιώς και πραγματικά το λέω, δεν… Εμένα ήρθε στον Κάρολο, ο Κάρολος το ξεκίνησε, να προσπαθήσουμε για παιδί, ούτε καν εγώ, να

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

26    

προσπαθήσουμε για παιδί τώρα, εντάξει και ένα χρόνο μικρότερός μου, παίζει ρόλο και αυτό γιατί θα μπορούσε να το καθυστερήσει και εκείνος, εγώ ήμουνα ότι να’ ναι, ακόμα δεν είχα τελειώσει το διδακτορικό μου. Δηλαδή…

Ερευνήτρια: Αυτό είναι το πρώτο παιδί. Έλσα Γιαννούλη: Το πρώτο παιδί, αυτό τί παιδί, Παναγία μου, ε

και το ξεκίνησε αυτός πρώτος, ήθελε πάρα πολύ και αυτό το ότι δεν καθότανε μετά τον δεύτερο χρόνο με είχε αρχίσει και εμένα και με άγχωνε και έλεγα ωχ, τι γίνεται τώρα; Και αν δεν γίνει; Και αυτός θέλει οπωσδήποτε παιδί και ακόμα και τότε αυτός έλεγε ότι ήθελε οπωσδήποτε παιδί. Μετά την πρώτη…

Η δημιουργία οικογένειας, η απόκτηση ενός παιδιού σχετίζεται επίσης στο λόγο των συνομιλητών μας με την εκπλήρωση των κυρίαρχων κοινωνικών-πολιτισμικών επιταγών –«Όταν όλοι οι φίλοι σου έχουν κάνει παιδιά»—, όταν ο περίγυρος ρωτάει και πιέζει, η επιθυμία για παιδί εμποτίζεται με μια κοινωνική πίεση αλλά και μια ανάγκη για ομοιογένεια. Αλλιώς νιώθει κανείς κάπως εκτός, «δεν έχεις και τι να πεις, όταν οι άλλοι μιλάνε για τα παιδιά τους». Επίσης, όταν οι φίλοι ή τα αδέρφια κάνουν παιδιά, γεννιέται συχνά η προσωπική επιθυμία μέσα από την ευκαιρία που δίνεται να βιώσεις την ύπαρξη ενός παιδιού από κοντά. Πολλά ζευγάρια επιλέγουν τα πρώτα χρόνια της σχέσης ή του γάμου τους να μην κάνουν παιδί. Αν όμως περάσουν κάποια χρόνια το φυσικό επακόλουθο του γάμου είναι η τεκνοποίηση και αν αυτή καθυστερήσει το βλέμμα του κόσμου πέφτει επάνω τους. Το υπογόνιμο ή άτεκνο ζευγάρι στιγματίζεται κοινωνικά και καλείται συχνά να λογοδοτήσει στους γύρω (συγγενείς, φίλους και γνωστούς) για την ατεκνία του. Είτε λόγω προσδοκιών από την προηγούμενη γενιά, είτε λόγω «κοινωνικής πίεσης», η επιθυμία για παιδί και η απόκτησή παιδιού παραπέμπουν όμως σε μια κανονικότητα. Οι πιέσεις των συγγενών είναι υπαρκτές σε αρκετές περιπτώσεις όχι όμως σε όλες και παρά τις όποιες πιέσεις και προσδοκίες από τον στενό συγγενικό κύκλο η επιθυμία για παιδί εκφράζεται πιο πολύ με όρους προσωπικής επιθυμίας.

3.1.4. Η επιθυμία μέσα από τη δυσκολία – το παιδί ως το πολύτιμο αγαθό της συγγένειας

Κοίταξε, πάντα υπήρχε στο βάθος του μυαλού μου έτσι, αλλά όταν άρχισα να προσπαθώ και έβλεπα ότι δεν.. τότε γινόταν πιο έντονο. Δηλαδή όταν πήγαμε και αφού είχαμε κάνει τις εξετάσεις, είχαμε πάει στον γιατρό, είχαμε κάνει τις εξετάσεις

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

27    

και μου είπε ότι θα κάνω εξωσωματική, εντάξει εγώ, μου ήρθε κάπως ρε παιδί μου, στεναχωρήθηκα, έβαλα τα κλάματα και αυτά και μου λέει, εντάξει, μην ανησυχείς, δεν είναι κάτι ρε παιδί μου, δεν είναι τίποτα το φοβερό. Εντάξει, σε βλέπω και ψιλή και δίδυμα μπορείς να κάνεις και αυτά. Εντάξει, στην αρχή μου ήρθε ήταν ένα σοκ για μένα, μετά, εντάξει είμαι και από τους ανθρώπους που λέω εντάξει, αυτό είναι πρέπει να το κάνεις, πρέπει να το αντιμετωπίσεις

θα μας πει η Μερόπη Γεράκη. Το βίωμα, η καθημερινότητα, οι προκλήσεις, τα διλήμματα και τα

αδιέξοδα της υπογονιμότητας, ειδικά στις περιπτώσεις εκείνες που η όλη πορεία μέχρι την απόκτηση ενός ή και περισσότερων παιδιών μέσω ΙΥΑ αλλά και μέσω υιοθεσίας είναι μακροχρόνια, δεν αφήνουν ανηπηρρέαστη την επιθυμία για παιδί. Η αρχική αποτυχημένη περίοδος που το ζευγάρι προσπαθεί «με φυσικό τρόπο» να αποκτήσει παιδιά, το ιατρικό ταξίδι της διάγνωσης, των εξετάσεων, των φαρμάκων, των σπερματεγχύσεων και των προσπαθειών εξωσωματικής —όλη η πορεία ιατρικοποίησης της υπογονιμότητας με άλλα λόγια, η σωματική και ψυχική ταλαιπωρία, προσδίδουν νόημα στην επιθυμία αυτή.

Σε κάποιες περιπτώσεις η επιθυμία αυτή επαναξιολογείται. Ειδικά οι άντρες φαίνεται κάπως να χαλαρώνουν, θεωρώντας κυρίως ότι δεν υπάρχει λόγος να ασκηθεί τόση πίεση στην σύντροφό τους η οποία και επωμίζεται το μεγαλύτερο βάρος της ΙΥΑ. Αντιμέτωποι με τη δυσκολία συχνά ακολουθούν τη σύντροφό τους η οποία δεν έχει εγκαταλείψει. Όπως σχολιάζεται και πιο πάνω την υποστηρίζουν, ασχέτως αν οι ίδιοι δεν είναι τόσο θετικοί απέναντι σε μια επιθυμία που απαιτεί όλο και μεγαλύτερη προσπάθεια, όλο και περισσότερες θυσίες –σωματικές, συναισθηματικές, οικονομικές, χρονικές. Μερικοί υποστηρίζουν ότι δεν πρέπει να βιάζει κανείς τόσο τα πράγματα, αν είναι κάτι να γίνει ας γίνει πίο αβίαστα. Η εξασθένηση της επιθυμίας οδηγεί μερικούς στο να προσπαθήσουν να φανταστούν τη ζωή τους χωρίς παιδιά, ως άτομα αλλά και ως ζευγάρι. Μια τέτοια διαδικασία, στο βαθμό που συναντάται φαίνεται να αντλεί από άλλες εναλλακτικές του βίου, που δεν περιέχουν την αναπαραγωγή και την γονεϊκότητα. Οι τρόποι να «γεμίσει κανείς το χρόνο του αλλιώς» μπορούν, αν βρεθούν. Και αυτό για μερικούς θα σημαίνει την επιστροφή, υπό μια έννοια, σε μια πραγματικότητα ζωής πριν το εγχείρημα της τεκνοποίησης, ή την ανεύρεση νέων στόχων και ασχολιών. Μπορεί να αποτελεί ένα είδος συμβιβασμού η ατεκνία, μπορεί όμως και όχι. Για τη Δήμητρα Πάνου:

Την είχα σκεφτεί [την υιοθεσία] δεν ξέρω αν θα μπορούσα να το κάνω. Δηλαδή, γιατί πριν γεννήσω το παιδί δεν μπορούσα να σου πω ότι ήμουνα και γεννημένη μάνα. Δηλαδή ότι έβλεπα τα παιδάκια και πάθαινα ααααα, όχι ήμουνα πολύ… θεωρώ ότι θα

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

28    

γέμιζα τη ζωή μου με άλλα πράγματα. Στο ξαναλέω δηλαδή αυτό, και ας θεωρώ ότι για το παιδί μου πεθαίνω, εε, εντάξει δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι παιδί και αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι καταθλιπτικοί, μπορεί να το έχουν σαν καρφίτσα πάνω αλλά έχουν την καριέρα τους, έχουν τα ταξίδια τους, κάπως γεμίζεις τη ζωή σου τέλος πάντων. Λέω τώρα, και δεν το λέω εκ του ασφαλούς, ήταν η άποψή μου και τότε...

Για τη Βίκυ Παππά:

γιατί δεν ξέρω ανθρώπους που έχουν υιοθετήσει, ούτε παιδιά υιοθετημένα, οπότε δεν είχα κάπου να ταυτιστώ, αυτή η σχέση μου άρεσε πολύ που σκέφτηκα, και αυτό ήταν το ένα που είχα στο μυαλό μου και το άλλο ήταν ότι σκεφτόμουν αν δεν μπορέσω να κάνω παιδιά και αν δεν βρεθεί ένας δρόμος σκεφτόμουν να φύγω να πάω να δουλέψω στην Αφρική να δουλέψω με ανθρώπους, δεν είχα καμία διάθεση να συνεχίσω την καθημερινότητα μου ως έχει. Δηλαδή ήθελα να κάνω κάτι για τους άλλους και αν δεν ήταν πια για δικό μου παιδί θα ήταν κάτι διαφορετικό τελείως για αυτό που έκανα. Αυτά....

Σε άλλες περιπτώσεις, γυναικών κυρίως, η δυσκολία και η παράταση του χρόνου εντατικοποιούν την επιθυμία. Η απόκτηση παιδιού μετατρέπεται σε μοναδικό στόχο ζωής που συχνά κυριαρχεί όλων των άλλων στόχων, επιθυμιών και σχέσεων. Οι απαγοητεύσεις των αποτυχημένων προσπαθειών βαραίνουν και προκαλούν δυστυχία χωρίς όμως να μετριάζεται η επιθυμία, η επιμονή και η υπομονή. Όλη αυτή η δυσκολία αλλά και διαρκής επένδυση σ΄αυτόν τον στόχο μετατρέπει σιγά σιγά το παιδί σε ένα πολύτιμο αγαθό. Όπως στη περίπτωση της Λίλης Κωλλέτης:

Λίλη Κωλλέτη: Ναι, μια περιπέτεια με ωραίο τέλος που ομορφαίνει και τη ζωή και μας έχει δέσει και πολύ αυτό το πράγμα. Και ξέρεις, εκτιμάμε μέσα από αυτή τη δυσκολία διαφορετικά και τα παιδιά. Επειδή τόσο πολύ τα ποθήσαμε και τα θέλαμε και αγωνιστήκαμε, ξέρεις έχεις άλλη, νομίζω είναι διαφορετική η αντιμετώπιση ενός ανθρώπου που έχει αγωνιστεί να τα αποκτήσει.

Ερευνήτρια: Ναι, άμα σου έρθει εύκολα χωρίς να προσπαθήσεις

Λίλη Κωλλέτη: Ναι, ναι. Δηλαδή, σε κάποιον που έρχεται εύκολα μπορεί να φερθεί με αχαριστία απέναντι σε αυτό το δώρο. Όχι ότι δε θα φωνάξω ή δε θα τσακωθούμε, αλλά έχεις άλλη εκτίμηση. Αυτά...

Ή τα πεθερικά της Ιόλης Καρέντζου:

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

29    

οι πάνω παππουδογιαγιάδες στο Διόνυσο, πραγματικά δεν έχω δει άλλο πρόσωπο να λάμπει τόσο πολύ, πραγματικά δηλαδή τόσο μου είχε κάνει φοβερή εντύπωση, και ο πεθερός μου άρχισε να κλαίει, ήτανε σου λέω, λες και τους χαρίσανε τα νιάτα τους ξανά.

Οι εγκυμοσύνες που έχουν προκύψει από εξωσωματικές θεωρούνται «πολύτιμες». Έτσι και το παιδί που έρχεται μετά από μεγάλη δυσκολία και έτη προσπαθειών φαίνεται να αποκτάει μια ιδιαίτερη θέση στο οικογενειακό αφήγημα. Η δυσκολία και η (πολλαπλή συχνά) χρήση της ΙΥΑ, τεχνικών, επεμβάσεων, λήψης φαρμάκων, εξετάσεων αλλά και το βαρύ οικονομικό κόστος, η όλη προσμονή και αναμονή, η μία, οι δύο, οι τρείς και οι τέσσερις αποτυχίες, προσδίδουν στο αγέννητο ακόμα ή στο γεννημένο παιδί ένα άλλο νόημα. Συχνά η όλη επένδυση δεν αφορά μόνο το ζευγάρι αλλά και τους γονείς του ζευγαριού, τόσο σε σχέση με τη συναισθηματική όσο και σε σχέση με την υλική υποστήριξη.

Η έντονα τώρα διαμεσολαβημένη και ιατρικοποιημένη προέλευσή του (όπως θα αναλυθεί σε επόμενη ενότητα), παραπέμπουν σε ορισμένες αναπαραστάσεις του «παιδιού» πριν ακόμα αυτό καν γεννηθεί, και αφορούν την οργανική-γενετική-βιολογική-τεχνολογικοποιημένη και δύσκολη πορεία του μέχρι τη γέννησή του, προσδίδοντας περαιτέρω νόημα στο παιδί-ως-πολύτιμο αγαθό. Το σπάνιο ωάριο που πρέπει να συλλεχθεί την κατάλληλη στιγμή, ή το σπέρμα που πρέπει να υποστεί πρώτα θεραπεία, η επιλογή του ενός σπέρματος που μέσω της τεχνικής της μικρογονιμοποίησης θα γονιμοποιήσει (ελπίζοντας) το εξίσου προσεκτικά επιλεγμένο ωάριο. Η ειδική καλλιέργεια και παρακολούθηση του ζυγωτού πριν την εμβρυομεταφορά... η επιτυχής αλλά επεισοδιακή εμφύτευση, η αποκόλληση και η αντιμετώπισή της. Όλα αυτά τα στάδια, όλη η εξατομικευμένη παρακολούθηση, ξανά και ξανά, οι απώλειες, προσδίδουν τονίζουν αυτές τις έννοιες του πολύτιμου και του σπάνιου. Η παράλληλη χρηματική επένδυση σε κάθε ξεχωριστό ιατρικό βήμα, για κάθε ξεχωριστή τεχνική, για κάθε ξεχωριστή προσπάθεια οδηγούν σε μια χρηματική αποτίμηση από την πλευρά των γονιών του παιδιού που γεννιέται —«Ο Νίκος μας κόστισε τόσο....».

Η όλη δυσκολία, οι πολλές προσπάθειες, τα ειδικά ιατρικά ζητήματα που καλείται το κάθε ζευγάρι να αντιμετωπίσει οδηγούν όχι μόνο σε μια εντατικοποίηση ή αποδυνάμωση της επιθυμίας αλλά και σε μια πιθανή επανανοηματοδότησή της. Η ατεκνία επαναξιολογείται εν όψει της δυσκολίας καθώς επίσης και τα σενάρια της υιοθεσίας και της δωρεάς γεννητικού υλικού. Όπως θα συζητηθεί στην επόμενη ενότητα, το τί σημαίνει «παιδί μου», «δικό μου παιδί», τίθενται στο προσκήνιο, και η αίσθηση του οικείου απέναντι στο παιδί που θέλω να αποκτήσω συχνά μετατοπίζεται βάσει των πολλαπλών τεχνολογικών εναλλακτικών.  

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

30    

3.2. ΑΤΕΚΝΙΑ, ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΚΑΙ ΔΩΡΕΑ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

Η υπογονιμότητα αλλά και ο δύσκολος συχνά δρόμος της ΙΥΑ, των πολλαπλών σπερματεγχύσεων και εξωσωματικών, η οικονομική αλλά και ψυχολογική και σωματική φθορά, προβληματίζει το ζευγάρι το οποίο μέσα σε όλη αυτή την προσπάθεια ζυγίζει τις εναλλακτικές του. Μπροστά σε αδιέξοδα, η ατεκνία φαντάζει παραταύτα ως λύση για λίγα ζευγάρια. Δύο περιπτώσεις άτεκνων ζευγαριών με τα οποία συνομίλησα δεν θέλησαν να μπουν στη διαδικασία της υιοθεσίας ή της χρήσης ξένου γενετικού υλικού. Στην μία περίπτωση ο χρόνος που χάθηκε και η δύσκολη ιατρικά περίπτωση της γυναίκας, κυρίως, αλλά και οι φόβοι της γύρω από την εξωσωματική και τις παρενέργειες απέναντι όχι μόνο στην ίδια αλλά και στο αγέννητο παιδί στάθηκαν σημαντικοί παράγοντες να σταματήσουν τις προσπάθειες. Η υιοθεσία δεν ήταν λύση γιατί κυρίως ο ένας από τους δύο ήταν πολύ αρνητικός ενώ, παράλληλα, η γυναίκα θεωρεί για την ίδια ότι συν του ότι πέρασε ο χρόνος, η επιθυμία της δεν ήταν πάντα σταθερή και δυνατή. Επίσης, θεωρεί ότι έχουν μια καλή σχέση με τον σύντροφό της και κάπως με την παρουσία άλλων παιδιών στη ζωή τους θα μπορούν να αναπληρώσουν το όποιο κενό. Λέει ο σύζυγός της Φοίνικας Ανδρέου:

...δεν μπορώ να ταυτιστώ με ένα παιδί που δεν θα ήτανε βιολογικά δικό μου και προτιμώ να αφιερωθώ σε ένα από τα παιδιά, δηλαδή προτιμώ να...και εδω διαφωνούμε με τη γυναίκα μου...θα μπορούσα να βοηθήσω τον ανηψιό μου με τον οποίο θεωρώ οτι έχω και μία συγγένεια εξ αίματος και το έχει ανάγκη και μας ανταποδίδει και πολλή αγάπη οταν μας βλέπει, παρά να πάρω ένα ξένο παιδί, το οποίο να σου πω την αλήθεια, η ίδια με έχει φοβίσει για κάποια πράγματα, γιατί υπάρχουν φαινόμενα και...στο φιλικό περιβάλλον το οικογενειακό, ανθρώπων που υιοθετήσανε και μάλιστα οικογενειών που προσφέρανε τα πάντα στα θετά τους παιδιά και όταν λέμε μία ζωή που δεν την είχαν καν σκεφτεί γιατί ήταν άνθρωποι ευκατάστατοι με πολύ ψηλό κοινωνικό-οικονομικό στάτους κλ.π. κι όμως τα παιδιά αυτά κάποια στιγμή τους αρνήθηκαν και σηκώθηκαν και φύγανε...

Στην άλλη περίπτωση άτεκνου ζευγαριού, η όλη προσπάθεια μέσω ΙΥΑ κράτησε πολύ πιο λίγο. Ήδη από την εμπειρία της σπερματέγχυσης είχαν καταλάβει ότι η λύση της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και πόσο μάλλον της χρήσης δανεικού ωαρίου ή σπέρματος δεν τους

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

31    

αντιπροσωπεύει. Και εδώ η επιθυμία για παιδί εμπεριείχε έντονη αμφιβολία εξαρχής και κυρίως από την γυναίκα. Αναφερόμενη σε ένα παιδί φίλων τους που το ζουν από κοντά η Αλεξάνδρα Θάνου λέει χαρακτηριστικά:

...δηλαδή έχουμε μια επαφή και στο face book…και τι κάνει, και πως μεγαλώνει και τι ράνει, το αγαπάω πολύ αλλά καμιά στιγμή δεν ένιωσα ότι θα ήθελα να είχα. Εγώ πιθανώς να μην το ένιωσα και ποτέ. Πάντως εντάξει, αυτό. Θεωρώ ότι πολλές φορές είναι και ο κοινωνικός περίγυρος. Τώρα η υιοθεσία δεν γίνεται βέβαια για αυτούς τους λόγους, η υιοθεσία γίνεται για άλλους λόγους, υπάρχουν και ανθρωπιστικοί λόγοι.

Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις η εναλλακτική της ατεκνίας αφορούσε μια μειοψηφία. Σε αυτή τη μειοψηφία και τα δύο μέλη ή έστω ο ένας εκ των δύο θέτουν όρια στη χρήση της ιατρικής τεχνολογικής παρέμβασης, είτε αναφορικά με τον αριθμό των προσπαθειών είτε αναφορικά με τη χρήση ξένου γεννητικού υλικού σε συνάρτηση επίσης με τον βαθμό της επιθυμίας απόκτησης παιδιού. Αν είναι να πρέπει να γίνουν τόσα πράγματα θεωρούν ότι καλύτερα να μείνουν όπως είναι και να φτιάξουν την ευτυχία τους χωρίς παιδιά. Η Χρύσα Ζανίνη, η οποία είναι έκγυος στο πρώτο της παιδί με ΙΥΑ λέει:

Οπότε δεν ήθελα να φτάσω μέχρι εκεί. Τώρα εάν περνούσαν τα χρόνια και δεν γινότανε κάτι, εντάξει δεν ξέρω τι άλλο μπορεί να σκεφτόμουν να κάνω, αλλά, ναι θα ήθελα να είναι αποκλειστικά δικό μας και των δύο δηλαδή όχι δικά μου ωάρια και… αυτό σίγουρα ή αλλιώς, μάλλον για υιοθεσία αλλά ξέρω ότι είναι πολύ ψυχοφθόρα διαδικασία και αυτή και είναι ότι δεν μπορείς να πάρεις εύκολα παιδί παίζουν άλλα πράγματα δηλαδή, αυτό είναι πολύ περιορισμένες οι πιθανότητες ή μπορεί να πάρεις ένα παιδί που είναι ήδη πολύ μεγάλο και μετά από πολλά χρόνια και όλα αυτά, οπότε θα το σκεφτόμουνα πολύ σοβαρά, δηλαδή μπορεί να προτιμούσα και να μην κάνω ένα παιδί στο τέλος να το αφήσουμε δηλαδή έτσι και άμα προκύψει εντελώς τυχαία.

Η Αριάννα Τήνου που είναι μητέρα ενός αγοριού το οποίο απέκτησε με ΙΥΑ ύστερα από πολλά χρόνια προσπάθειας αναφέρει:

Κοίτα αν, είπαμε, φτάναμε στο σημείο να μας πει ο γιατρός αυτό, ότι όχι τέλος, δεν ξέρω αν θα το σκεφτόμασταν. Μπορεί να ήμουν τόσο απογοητευμένη που να μην ήθελα μετά…και επειδή είμαστε και μεγαλούτσικοι και οι υιοθεσίες παίρνουνε πολύ καιρό, δεν ξέρω. Γιατί μετά που μάθαμε και ακούσαμε ξέρω γω. Μία φίλη μου μετά από πολλά χρόνια υιοθέτησε ένα

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

32    

παιδάκι εννέα χρονών. Μετά επίσης έμαθα αυτό που δεν ήξερα ότι στην υιοθεσία ενημερώνεις κάποια στιγμή το παιδί την κατάλληλη ηλικία και στιγμή οτι «δεν είναι παιδί της κοιλιάς, είναι παιδί της καρδιάς» όπως λένε, ότι σε έχουμε υιοθετήσει κλ.π. Όταν το έμαθα, λοιπόν, αυτό το πράγμα οτι πρέπει να γίνει, είναι υποχρέωση, μπορεί και να μην ήθελα να το κάνω, να υιοθετήσω γιατί το βρίσκω πολύ σκληρό για το παιδάκι, για μένα; Δεν ξέρω, αν πεις κάτι τέτοιο, ξέρεις, πώς το λες [...] ψάξουνε να βρουνε, αν μπορουν να το κάνουν. Δεν ξέρω τώρα, μία τέτοια ανακατωσούρα πως θα ήτανε μετά την ανακατωσούρα της εξωσωματικής. Μπορεί και να ήθελα να αποφασίσω να ζήσω την ζωή μου μόνη μου και να είναι και πολύ ωραία ξέρω γω, αφου προσπάθησα όσο προσπάθησα. Δεν είναι εύκολο πράγμα μία υιοθεσία.

Για την πλειοψηφία των συνομιλητών μας όμως η ατεκνία δεν φάνταζε ως εναλλακτική επιλογή οπότε και οι πιθανές λύσεις της υιοθεσίας ή/και της χρήσης ξένου γεννητικού υλικού ήταν υπό σκέψη. Σε κάποιες περιπτώσεις οι πιθανές αυτές λύσεις είχαν συζητηθεί διεξοδικά, ενώ για κάποιους άλλους συνομιλητές η συνέντευξη υπήρξε και η αφορμή για να σκεφτούν πως νιώθουν απέναντι σε αυτές τις εναλλακτικές.

Μια πρώτη, λοιπόν, κατηγοριοποίηση των απαντήσεων είναι ανάμεσα σε αυτούς που είναι σίγουροι για τις απαντήσεις τους και αυτούς που δεν το έχουν σκεφτεί καλά και άρα δεν είναι σίγουροι και πιστεύουν ότι τέτοιες αποφάσεις παίρνονται διαφορετικά αν υπάρχει πραγματικά πρόβλημα, ανάγκη και άρα πραγματικό δίλλημα. Ο βαθμός δυσκολίας αλλάζει τα όρια και όπως είπε πάνω στην κουβέντα ο Βασίλης Θανόπουλος (πατέρας ενός παιδιού από φυσική σύλληψη και τώρα προσπαθεί με την σύντροφό του να αποκτήσουν δεύτερο μέσω ΙΥΑ), «Έχει να κάνει και πόσο desperate είναι κανείς να αποκτήσει παιδί, πιστεύω ότι αυτό είναι που αλλάζει πολύ το πώς σκέφτεται κανείς».

Μια άλλη κατηγοριοποίηση εντοπίζεται βάσει της σημαντικότητας που αποδίδεται στη βιολογική σχέση. Είναι αυτοί που είναι κάθετοι σχετικά με την ανάγκη ύπαρξης της βιολογικής σχέσης ή/και της κυοφορίας για τη δημιουργία του δεσμού ανάμεσα στο παιδί και στον γονέα και εκείνοι οι οποίοι σε αντίθεση υπογραμμίζουν ξεκάθαρα το ρόλο της ανατροφής. Κάποιοι άλλοι είναι απολύτως ανοιχτοί στην υιοθεσία η οποία προβάλλεται ως καλή και αποδεκτή πράξη, εφόσον «σημασία έχει το ποιος το μεγαλώνει το παιδί». Άλλοι πάλι όχι, είτε λόγω της απουσίας της βιο-γενετικής σχέσης, είτε λόγω του φόβου γύρω από την άγνωστη κληρονομικότητα, είτε λόγω των πιθανών προβλημάτων που μπορεί να φέρει ένα παιδί από ίδρυμα, είτε λόγω των προβλημάτων σε μεγαλύτερη ηλικία και η διαχείριση της αληθινής ιστορίας καταγωγής του, είτε λόγω της χρονοβόρας και πολύπλοκης διαδικασίας. Απέναντι στη χρήση ξένου γεννητικού υλικού η απάντηση εξαρτάται μερικές

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

33    

φορές από αν θα ήταν ξένο το ωάριο ή το σπέρμα, με μερικούς άντρες να μη συμφωνούν σε ξένο σπέρμα, ενώ θα ήταν ενδεχομένως πιο δεκτικοί απέναντι σε ξένο ωάριο αν το αποφάσιζε η σύντροφός τους – τουλάχιστον εκείνη, υποστηρίζουν, θα είχε το δέσιμο μέσω της κυοφορίας. Πριν όμως περάσουμε στις κατηγορίες αυτές με μεγαλύτερη λεπτομέρεια οφείλουμε να παρατηρήσουμε για το σύνολο του υλικού και πέρα από τις παραπάνω γενικές διαχωριστικές γραμμές, ότι εμφανίζεται μια πληθώρα απαντήσεων και συχνα κάθε σηυνομιλητής εκφράζει έναν πλουραλισμό και αναστοχασμό στο λόγο του γύρω από τα θέματα αυτά ο οποίος σε μεγάλο βαθμό γεννιέται από μια αμηχανία απέναντι στις πολλές εναλλακτικές και στους πολλούς συνδυασμούς που δημιουργούνται, σαν να μην έχει περάσει ο ανάλογος χρόνος για να χωνευτούν όλα τα καινούργια που φέρνει η τεχνολογία. Παράλληλα όμως παρατηρούμε και μια οικειοποίηση και ενσωμάτωση της τεχνολογικοποίησης και ιατρικοποίησης της αναπαραγωγικής διαδικασίας που έχει επιφέρει τον κατακερματισμό της και επομένως τους πολλούς πιθανούς συνδυασμούς αναφορικά με τις παραπάνω επιλογές. Δικό μου σπέρμα αλλά ξένο ωάριο (τι σημαίνει αυτό για τον άντρα και για τη γυναίκα), δικό μου ωάριο αλλά ξένο σπέρμα (τι σημαίνει αυτό για τον άντρα και για τη γυναίκα), γενετικό υλικό του ζευγαριού αλλά άλλη γυναίκα να το κυοφορήσει (τι σημαίνει αυτό για τον άντρα και για τη γυναίκα).

3.2.1. Η έμφαση στον βιολογικό-γενετικό-δεσμό Η έμφαση στον βιολογικό-γενετικό δεσμό ως βάση του συγγενικού δεσμού, ως το συνδετικό υλικό μεταξύ γονέα και παιδιού, χαρακτηριστικό της δυτικής εννοιολόγησης της συγγένειας, παραμένει μια βασική συνιστώσα στον τρόπο που οι συνομιλητές μας φαντάζονται τη συγγένεια, τη δημιουργία οικογένειας ως κάτι που απορρέει από τη βιολογική ένωση των δυο μελών της ετερόφυλης σχέσης και τη γέννηση ενός παιδιού «δικού τους», που «να έχει πάρει και από τους δύο». Συχνά σε αυτήν την προβληματική τους απασχολεί πολύ το ότι αν δεν υπάρξει αυτή η βιολογική σχέση δύσκολα θα οικοδομηθεί και ο συναισθηματικός δεσμός. Επίσης, έμφαση δίδεται στην, υπό μια έννοια, αν όχι γνωστή, τουλάχιστον οικεία κληρονομικότητα έναντι της άγνωστης και εν δυνάμει προβληματικής κληρονομικότητας από έναν άγνωστο δότη ή δότρια —«το τι μπορεί να κουβαλάει». Η έμφαση στον βιολογικό δεσμό σημαίνει σε ένα πρώτο επίπεδο την μη εναλλακτική της υιοθεσίας και της χρήσης ξένου γεννητικού υλικού. Εκείνοι που μπορεί να είναι κάπως πιο ανεκτικοί και ανοιχτοί τονίζουν την σημασία του να είναι βιολογικά δικό τους το παιδί έστω και από τον ένα γονέα και σε συνδυασμό με την

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

34    

κυοφορία να δημιουργηθεί μια συνθήκη πιο κοντά στην ιδανική. Αν και φυσικά όλοι οι συνομιλητές μας προσπαθούν καταρχήν να εξαντλήσουν την προσπάθεια απόκτησης ενός παιδιού (βιολογικά) δικού τους, είναι ο λόγος των αντρών που επιμένει κάπως περισσότερο στη βιολογική αυτή συνέχεια έναντι του γυναικείου λόγου, που φαίνεται να παραπέμπει σε μια μεγαλύτερη ανοιχτότητα απέναντι στη χρήση ξένου γεννητικού υλικού τουλάχιστον στο επίπεδο της κουβέντας –σαν να το έχουν επεξεργαστεί περισσότερο οι γυναίκες σε σύγκριση με τους κάπως επιφυλακτικούς άντρες εκ των οποίων μερικοί τείνουν παράλληλα να αφήνουν ένα παραθυράκι ανάλογα με την θέληση της γυναίκας τους. Οι άντρες που είναι πιο ανοιχτοί, είναι περισσότερο άνετοι στην ιδέα χρήσης ωαρίου και όχι ξένου σπέρματος, αλλά αυτό παρατηρείται και σε ορισμένες γυναίκες. Η Ρένα Καλή, που είναι έγκυος μετά τη πρώτη εξωσωματική, σχολιάζει:

Εγώ δεν καταλαβαίνω γιατί να μπω σ αυτή τη διαδικασία δηλαδή μόνο και μόνο για να...πες οτι εγώ έχω ωάρια έτσι και είχε πρόβλημα ο Βίκτωρας..δεν θα μπαινα στη διαδικασία..εγώ θέλω να βλεπα ένα παιδί δικό μου και του...

Ενώ ο Παύλος Παυλόπουλος, που εκείνος και η γυναίκα του έχουν δίδυμα ύστερα από χρόνια προσπάθειας και πολλών αποβολών, λέει:

...στην αρχή ήτανε θα ήθελα το παιδί να το κάνω εγώ μόνος μου χωρίς υποστήριξη, ας πούμε τρως στην μάπα όλο το ναρκισσιστικό πλήγμα που έχεις ας πούμε όλη αυτή η ιστορία...μετά λες οχι θέλω το παιδί να είναι δικό μου και με υποστήριξη να μην είναι ξένο γιατί....εγώ σκεφτόμουν αυτό ότι άμα δεν νιώσεις την αγωνία των 9 μηνών, της κύησης, πιστεύω οτι παίζει ρόλο σαν προετοιμασία...δεν ξέρω αν θα δεθείς τόσο πολύ με το παιδί..

Η θετική στάση απέναντι στη χρήση ξένου γενετικού υλικού εμπεριέχει συχνά τη σημασία του βιολογικού δεσμού όχι μόνον μέσω της βιολογικής σχέσης λόγω κυοφορίας αλλά και γιατί συχνά προτείνεται και η λύση στην οποία τουλάχιστον κατά το ήμισυ θα υπάρχει βιο-γενετική σχέση. O Πέτρος Πετρόπουλος, που έχει κάνει δίδυμα με εξωσωματική κι ένα ακόμη παιδί με φυσική σύλληψη, αναφέρει:

Πέτρος Πετρόπουλος: Αυτό που ειχαμε συζητήσει ήτανε για υιοθεσία. ...μου λεγε οτι αν αυτά δεν πετύχουν εγω θα υιοθετήσω…εγώ να σου πω πάλι δεν το καταλαβαίνω ιδιαίτερα αυτό αλλά πάλι την εμπιστεύτηκα. Δηλαδή έτεινα να της πω οτι ντάξει ρε παιδί μου αν δεν πετύχει να υιοθετήσουμε. Για το θέμα της δωρεάς νομίζω οτι δεν το είχαμε συζητήσει εκτεταμένα ή σχεδόν καθόλου.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

35    

Ερευνήτρια: Και τώρα πως το βλέπεις; Θα ήσουνα αρνητικός θετικός;

Πέτρος Πετρόπουλος: Μάλλον αρνητικός θα ήμουνα...θα προτιμούσα την υιοθεσία δηλαδή [...] θα ήταν δικό της παιδί αλλά εμένα δεν θα ήταν δικό μου [...] ασε οτι είναι το σπέρμα πες ας πούμε οτι είναι ξένο σπέρμα και ξένο ωάριο το οτι το κυοφορεί αυτό η Β. το κάνει δικό της παιδί όμως εγω είμαι εντελώς διακοσμητικός στην ολη ιστορία. Αυτό θα μου πεις τώρα μπορεί να ναι κτητικό ας πούμε ...

3.2.2. Η έμφαση στην ανατροφή, στο μεγάλωμα

Σε αντίθεση με την παραπάνω εννοιολόγηση ένα σχετικά μεγάλο μέρος των συνομιλητών μου τονίζουν τη σημαντικότητα «του μεγαλώματος και της ανατροφής», το «ότι τα παιδιά γίνονται» έναντι του βιολογικού δεσμού και του «ποιος τα γεννάει». Αυτοί συνήθως είναι και θετικοί απέναντι στο ενδεχόμενο της υιοθεσίας. Χαρακτηριστικός είναι και ο λόγος του συζύγου από ένα ζευγάρι που, πράγματι, υιοθέτησε ένα κοριτσάκι. Όπως αναφέρει ο Νάσος Κοπιδάκης πατέρας μιας κόρης από προηγούμενο γάμο και πατέρας μιας υιοθετημένης κόρης στον τωρινό γάμο:

Αυτό ακριβώς...υιοθετώντας αποκτήσαμε ένα παιδί μαζί...δεν με ενδιέφερε δηλαδή...δεν δηλαδή...δεν πιστεύουμε οτι ανήκουμε σε καμιά ανώτερη φυλή και οτι πρέπει αυτό το πράγμα να συνεχιστεί...θεωρήσαμε οτι το μεγαλύτερο μέρος των χαρακτηριστικών ενος παιδιού, δηλαδή γύρω στο 70%-80% είναι καθαρά του περιβάλλοντος, και μόνο το 20% είναι των γονέων, οπότε δίνοντας αυτό το 70%-80% θεωρούμε οτι, ναι, φυσικά είναι δικό μας, δηλαδή το τωρινό το έχουμε σαν δικό μας παιδί...σαν βιολογικό παιδί ενω δεν είναι...θεωρήσαμε οτι δεν παίζει καμιά σημασία...

Χαρακτηριστικός είναι, επίσης, ο λόγος της Αλίκης Ναξιώτη που είναι ανοιχτή σε όλες τις προσφερόμενες τεχνολογίες υποβοήθησης για να αποκτήσει κανείς παιδί, στο βαθμό που η ίδια έχει ήδη δωρίσει ωάριό της:

Και υιοθεσία είχα σκεφτεί δεν είχα κανένα πρόβλημα και να σου πω την αλήθεια αν η χώρα μας ήταν διαφορετικά δομημένη σε κάποια πράγματα δεν θα είχα πρόβλημα ακόμα κι αυτή τη στιγμή να υιοθετήσω ένα παιδί. Επειδή το έχω βιώσει κι αυτό μέσα στην οικογένειά μου, η αδελφή της μαμάς μου

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

36    

και ο αδερφός του πατριού μου υιοθέτησαν παιδάκια και σου είπα μητρότητα δεν είναι το ότι επειδή το γεννάω βλέπουμε ότι τα γεννάνε και τα πετάνε. Δεν έχει να κάνει. Έχει να κάνει με την αγάπη. Θα μπορούσα, απλά ότι θεωρώ ότι δεν μας βοηθά η κοινωνία καθόλου και η παιδεία μας σε κανένα επίπεδο για να μπορέσεις να στηρίξεις δηλ. έχοντας ήδη παιδί, κατάλαβες; Να μεγαλώσει και συν τοις άλλοις είναι πολύ δύσκολο πλέον δηλαδή αν ήθελες να κινηθείς μέσω μιας δημόσιας υιοθεσίας να πας δηλαδή στο ίδρυμα και να πάρεις ένα παιδάκι, είναι χρονοβόρο και σου δίνουν μόνο παιδί με ειδικές ανάγκες...

Συχνά η εναλλακτική της υιοθεσίας συνοδεύεται και με μια πιο κριτική στάση απέναντι στην άνευ ορίων χρήση της τεχνολογίας. Αυτοί που δεν θα έκαναν πάρα πολλές προσπάθειες, αλλά και που δεν θα προχωρούσαν στη χρήση ξένου γεννητικού υλικού θεωρώντας ότι κάτι τέτοιο είναι υπερβολικό ειδικά εφόσον υπάρχουν παιδιά χωρίς γονείς στα ιδρύματα. Θεωρούν επίσης ότι με την την υιοθεσία τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα, δεν μπλέκονται. Όπως λέει η Βαλεντίνα Χιώτη, μητέρα ενός παιδιού μετά τη πρώτη εξωσωματική:

Είχαμε αποφασίσει με τον Χ. να κάνουμε άλλη μια προσπάθεια και μετά τίποτα, δηλαδή, αν είχαμε πια τέτοιο ζόρι θα προσπαθούσαμε να υιοθετήσουμε [...] όχι τη σημασία μπορεί να έχει όλη αυτή η διαδικασία της εγκυμοσύνης και της γέννας για το δέσιμο, φαντάζομαι και με ένα υιοθετούμενο παιδάκι πάλι θα υπάρχει δέσιμο, αλλά νομίζω θα είναι άλλου τύπου, δηλαδή καλλιεργείται πιο μετά ή αλλιώς. Αλλά αυτό τώρα το σκέφτομαι τότε δεν ... […] δηλαδή στην υιοθεσία κάτι που δεν έχεις γεννήσει το κάνεις δικό σου. Σε όλες αυτές τις άλλες παραλλαγές…πάλι κάπως έτσι μου φαίνεται μόνο που είναι πιο μπερδεμένο επειδή, δίνεις ή παίρνεις γεννητικό υλικό δηλαδή η υιοθεσία νομίζω είναι πιο απλή κατάσταση.

Και η Βάσω Λεβίδου, μητέρα διδύμων με τη πρώτη προσπάθεια εξωσωματικής:

... δηλαδή με θυμάμαι επί ενάμιση χρόνο και εγώ και ο σύζυγος μου με θυμάμαι να είμαι, συνέχεια να κλαίω να στεναχωριέμαι, να νιώθω τελοσπάντων…εκεί πια ήμουνα τέρας απαισιοδοξίας. Αισθανόμουνα ότι δεν πρόκειται να γίνει κάτι από την πολλή προσπάθεια και την πολλή προσμονή και επιθυμία φέρουμε τα αντίθετα αποτελέσματα δε βοηθάμε δηλαδή εμείς στο να γίνει, να επιτύχει όλο αυτό και ναι με φοβερές συζητήσεις, εντωμεταξύ η μητέρα μου είναι υιοθετημένη και είχαμε φτάσει να συζητάμε και αυτό το σενάριο, να λέμε οκ και αν δεν τα καταφέρουμε και αν δε

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

37    

μπορούμε μπορούμε να υιοθετήσουμε, έχουμε ένα παράδειγμα στην οικογένεια φωτεινό που μάλιστα είναι μια υιοθεσία που η μητέρα μου νιώθει ότι οι γονείς της είναι αυτοί που την υιοθέτησαν κτ.λ., ενώ είχε γνωρίσει τη βιολογική της μητέρα, είχαμε φτάσει σ αυτό το σημείο δηλαδή [...] όχι μάλλον όχι [για τη χρήση δανεικών γαμετών] μάλλον θα σκεφτόμουνα κατευθείαν την υιοθεσία, ναι ακριβώς επειδή θεωρώ ότι είναι πολύ γενναιόδωρη πράξη και για ποιο λόγο να μη δώσω την ευκαιρία σε ένα παιδάκι ας πούμε να ζήσει τόσο ευτυχισμένο όπως και η μητέρα μου ας πούμε και επειδή ξέρω ότι υπάρχει ανάγκη κτ.λ., ναι ότι μαζί μας θα μεγάλωνε, ναι... αυτό και για το λόγο του ότι γνωρίζω πώς να σου πω, γνωρίζω, θεωρώ ότι έχω μια εμπειρία μεγαλύτερη από κάποιους που δεν έχουνε βιώσει ένα τέτοιο περιστατικό, το πώς θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουνε μια τέτοια κατάσταση.

Για κάποιους άλλους η εναλλακτική της δωρεάς προηγείται της υιοθεσίας. Πρώτα εξωσωματική με δικό τους γεννητικό υλικό, μετά με χρήση ξένου και τέλος η υιοθεσία, βάσει της λογικής να διαφυλαχτεί ό,τι δυνατόν —το ωάριο ή το σπέρμα ή τουλάχιστον η περίοδος της κυοφορίας και όλα αυτά που συνεπάγονται

3.2.3. Όχι στην υιοθεσία για άλλους λόγους

Όπως ειπώθηκε και πιο πάνω, η υιοθεσία είναι αποτρεπτική για μερικούς εξαιτίας και κάποιων άλλων λόγων. Πέρα από την απουσία του βιολογικού-γενετικού δεσμού υπάρχει ο φόβος γύρω από την πιθανότητα να «κουβαλάει κάτι» ο δότης ή η δότρια και να κληρονομηθεί στο παιδί. Ο Βίκτωρ Παπαδόπουλος (περιμένει το πρώτο παιδί με ΙΥΑ) λέει:

Βίκτωρ Παπαδόπουλος: Εγώ θα μπορούσα να το δωρίσω οπουδήποτε χρειαζότανε το σπέρμα μου αλλά για να το δώσουν στη γυναίκα μου θα θελα να ξέρω τον δότη, αν δεν ξέρω τον δότη, και να τον ξέρω και καλά τον δότη, χρόνια, να είναι γνωστός μου.

Ερευνήτρια: Παρόλο που…, δηλαδή τι είναι αυτό που σε φοβίζει;

Βίκτωρ Παπαδόπουλος: Τα γονίδια του δότη, τι άνθρωπος ήτανε; Μπορεί να είχε ψυχολογικά προβλήματα, να είχε

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

38    

οτιδήποτε να, θεωρώ ότι τα γονίδια παίζουν κάποιον ρόλο στο παιδί. Αν ο δότης ήτανε καλός άνθρωπος, ναι.

Επίσης δυνητικοί θετοί γονείς φοβούνται το τί μπορεί να κουβαλάει ένα παιδί στον ψυχισμό του εξαιτίας της εγκατάλειψης και της ιδρυματοποίησης αλλά και το τί μπορεί να κουβαλάει εξαιτίας της άνγωστης και προβληματικής ιστορίας σύλληψης και γέννησής του. Η Φαίδρα Αλεξίου (μητέρα ενός παιδιού με εξωσωματική και ιστορικό αποτυχημένων προσπαθειών) θα πει:

Παγώσαμε όταν διαπιστώσαμε ότι μας χτύπησε κάτι το οποίο μπορεί να φανεί λίγο εγωιστικό, ότι τα παιδιά που δίνονται στο «Μητέρα» για υιοθεσία, καταρχήν αν θες να πάρεις άρρωστο το παίρνεις επί τόπου, ε δεν ένιωθα δυνατή να πάρω ένα άρρωστο παιδί, γνωρίζοντας ότι, γιατί έχω μεγαλώσει σε σπίτι με αδερφό ανάπηρο και ξέρω το πακέτο που τραβάει η οικογένεια με το ίδιο το ανάπηρο...ε, και όσον αφορά τα υπόλοιπα κάποια στιγμή γύρισε και είπε η κοινωνική λειτουργός ότι εντάξει λέει τώρα και το IQ της μάνας που μπορεί να είναι πόρνη ή ναρκομανής, γιατί τέτοια παιδιά κατά βάση μας έρχονται, η οποία κάνει σεξ χωρίς προφύλαξη και διαπιστώνει ότι είναι έγκυος και αντί να πάει να το ρίξει, το γεννάει για να το δώσει, εντάξει, λέει δεν είναι και το πιο υψηλό...

Ακόμα ένας σοβαρός ενδοιασμός αποτελεί για μερικούς το πως θα αντιδράσει το παιδί όταν θα μάθει ότι είναι υιοθετιμένο και κατά πόσο αυτή η εμπειρία θα οδηγήσει σε ρήξη του δεσμού που έχει προηγηθεί (στην περίπτωση που το παιδί υιοθετήθηκε σε βρεφική ηλικία), όπως οι φόβοι του Φόινικα Ανδρέου πιο πάνω ή ο προβληματισμός της Αριάνννας Τήνου (μητέρα ενός παιδιού μετά από πολλές προσπάθειες) παρακάτω:

Όχι, έτσι είναι. Όταν υιοθετούνται παιδάκια. Εντάξει τα μεγάλα παιδάκια ξέρουν ότι…αλλά οταν πάρεις ένα παιδί από μωρό είναι υποχρέωσή σου κάποια στιγμή να το πεις. Και αυτό το πέρασε και η αδερφή ενός παιδιού από την δουλειά, που βρήκε ένα τρόπο ξέρω γω και το πε στην κορούλα της ότι εσύ είσαι παιδάκι της καρδιάς, δεν είσαι παιδάκι της κοιλιάς. «Τι, μαμά δεν μ΄αγαπάς;» είπε αμέσως το παιδί, ξέρω γω... «και ο Παναγιωτάκης που είναι της κοιλιάς τι διαφορά έχει;». Περνάει μια τέτοια διαδικασία το παιδάκι. Πρέπει να το πεις.

Τέλος, η γραφειοκρατία φαντάζει σε όλους πολύπλοκη, αλλά και ο μεγάλος χρόνος αναμονής αποτρέπει τα υπογόνιμα ζευγάρια. Πολλοί αναφέρονται και στους μη νόμιμους τρόπους που και εκεί υπάρχει άγνοια σχετικά με την προέλευση αλλά και την ιστορία πίσω από την

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

39    

γέννηση του παιδιού. Για κάποιους αυτό είναι καθαρά ανήθικο και πρόκειται για αγοραπωλησία μερικοί όμως το έχουν σκεφτεί ως λύση.

3.2.4. Η έμφαση στην κυοφορία και η χρήση παρένθετης μητρότητας

Ο κατακερματσιμός της αναπαραγωγικής διαδικασίας μέσω της ιατρικοποίησής της και ειδικότερα μέσω της χρήσης ξένου γεννητικού υλικού ή της χρήσης γενετικού υλικού του ζευγαριού και παρένθετης έχουν επαναφέρει στο προσκήνιο τη σημασία της κυοφορίας τόσο στην εννοιολόγηση της μητρότητας (ποιά είναι η μητέρα, αυτή που δίνει το γεννητικό υλικό έναντι αυτής που κυοφορεί το έμβρυο) όσο και στα πλαίσια μιας διαδικασίας οικειοποίησης των νέων εναλλακτικών απόκτησης απογόνων μέσω της ΙΥΑ. Επίσης τίθεται σε μερικά ζευγάρια το ζήτημα γύρω από το ποιος αποφασίζει για αυτό το θέμα, και οι δύο ή η γυναίκα, αφού αυτή κυοφορεί και επομένως αυτή αποφασίζει. Ο Λάμπης Χρήστου, πατέρας ενός παιδιού με τη πρώτη εξωσωματική, λέει:

να το γεννήσει η…; δεν ξέρω αν θα το δεχότανε η Βαλεντίνα αυτό. Αυτό δηλαδή εγώ δεν θα το ζήταγα, δεν θα το τόλμαγα να το ζητήσω από τη Βαλεντίνα αν δεν το έβλεπε από μόνη της. Αν το αποφάσιζε μόνη της, εγώ δεν θα έβγαζα κιχ σε αυτό γιατί και αυτό... για την μάνα ρε συ είναι…ξέρω εγώ μήπως δεν είναι και όλο το ζουμί. Άμα δεν το κάνεις δεν το πολυκαταλαβαίνεις γιατί εντάξει και εγώ σαν μπαμπάς έβλεπα κοιλίτσα να μεγαλώνει αλλά άμα δεν το πήρα στα χέρια μου, που δεν το πίστευα και πάλι, ακόμα το θυμάμαι που μου το φέρανε και το είδα στο νοσοκομείο, όταν άλλαζα οι πρώτες πάνες εδώ πέρα, εκεί άρχισα να παίρνω πρέφα ότι...

Για κάποιες γυναίκες που θα χρησιμοποιήσουν ξένο ωάριο, η κυοφορία αποκτά μέγιστη σημασία στην κατασκευή της μητρότητας για τις ίδιες αλλά και για τον περίγυρο. Σε αυτές τις περιπτώσεις η επιλογή του δανεικού γεννητικού υλικού έναντι της υιοθεσίας αφορά μεταξύ άλλων και την επιθυμία της κυοφορίας. Επίσης, θεωρούν ότι αν το γεννήσεις εσύ δεν έχεις να δώσεις λογαριασμό σε κανέναν. Η Δήμητρα Πάνου, μητέρα ενός παιδιού με εξωσωματική και ξένο ωάριο, σχολιάζει:

Ναι, νομίζω όσο το έχω φιλοσοφήσει πω πω, δύσκολο, αυτό και αν είναι δύσκολο. Δεν ξέρω δεν μπορώ να σου απαντήσω. Γιατί εμένα το πρόβλημά μου ήταν οι ωοθήκες όχι η μήτρα, μπορεί να είχα ωοθήκες και να μην είχα μήτρα, ναι, όλα παίζουνε, δεν ξέρω. [...] Νομίζω ότι είναι πιο δύσκολο από το δικό μου, γιατί... και εκεί πρέπει να δώσω λογαριασμό και στον κόσμο έτσι,

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

40    

δηλαδή θα εμφανιστείς και εσύ ότι είσαι έγκυος; Δεν μπορώ να το κάνω με τίποτα...

Αλλά και μερικοί άντρες αναλογιζόμενοι τις διαφορετικές εναλλακτικές νιώθουν συχνά ότι η γυναίκα ακόμα και να μην δώσει το δικό της ωάριο, αν το κυοφορήσει θα είναι δικό της σε αντίθεση με τους ίδιους που αν δεν δώσουν το σπέρμα τους δεν θα έχουν τίποτα (για αυτούς που δίνουν περισσότερη βάση στη βιολογική σχέση). Για κάποιες γυναίκες δεν υπάρχει άλλη επιλογή από το να ζήσουν την εμπειρία της μητρότητας μέσω (και) της κυοφορίας. Άλλες ισχυρίζονται ότι δεν τις ενδιαφέρει αυτό το κομμάτι και αυτές είναι συνήθως θετικές στην υιοθεσία και ανοιχτές σε όλα, θέλουν να αποκτήσουν ένα παιδί με όποιο τρόπο. Πέρα λοιπόν από μέρος των συνομιλητών που ισχυρίζονται ότι θα το έκαναν και αυτό, δηλαδή να γεννηθεί το παιδί μέσω παρένθετης (αφού τότε τουλάχιστον θα είναι με το δικό τους γεννητικό υλικό), όπως η Μίκα Κόνιτσα (άτεκνη, σε φάση προσπάθειας της πρώτης εξωσωματικής με ιστορικό σπερματεγχύσεων)

Κι αυτό δεν το έχω σκεφτεί καθόλου και ίσως μου είναι πιο προσιτό από όλες τις άλλες περιπτώσεις: υιοθεσίας ή δότη. Ίσως είναι το πιο κοντινό μου σαν λύση εαν δεν μπορούσα να κάνω παιδί θεωρητικά αλλιώς. [...] Γιατί μου είναι πιο κοντά; Γιατί θα είναι δικό μας, αυτό. Δεν ξέρω αν ακούγεται εγωιστικό αυτό, αλλά για μένα έχει σημασία. Θα είναι καθαυτού το δικό μου και του άντρα μου το παιδί, δεν είναι ουτε καποιανής αλληνής, ουτε το σπέρμα καποιανού αλλουνού, γιατί κακά τα ψέμματα στην ουσία θα έιναι καποιανού αλλουνού το παιδί αυτό και όχι του άντρα μου, εμένα με ενοχλεί σαν ιδέα αυτό, εμένα με ενοχλεί. Ναι, θα μου ήτανε...μάλλον γι αυτή τη διαδικασία δεν θα έμπαινα καν σε σκέψη, για την παρένθετη, ναι, μου είναι πιο προσιτό

ένα άλλο μέρος θεωρεί ότι η παρένθετη αποτελεί μια πολύ ακραία λύση και ότι αγγίζει τα όρια του αφύσικου, όπως για τον Φοίνικα Ανδρέου (άτεκνο με ιστορικό προσπαθειών)

Ναι, αυτό δεν το συζητάω, ουτε μία στο εκατομμύριο. Δηλαδή και ψυχολογικά κλ.π θεωρώ οτι το να μπεις σε μία τέτοια διαδικασία θεωρώ οτι αρχίζεις και βιάζεις λίγο και την φύση και δεν μπορώ να μπω σε αυτήν την λογική. Αν ήταν, θα ήθελα να είναι κάτι που να είναι προιόν της δικής μας σχέσης ανάμεσα σε εμένα και την γυναίκα μου, αν ήταν έτσι, κανένα πρόβλημα, και με την εξωσωματική κλπ μέχρι το μέτρο. [...] μετά αρχίζει και μπαίνει σε άλλες διαδικασίες. Και επειδή δεν θεωρώ οτι έχουμε και προβλήματα μεταξύ μας πέρα από τα τυπικά του ζευγαριού, δηλαδή θεωρώ οτι έχουμε μία καλή σχέση,

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

41    

συννενοούμαστε, περνάμε καλά μαζί, δεν έχουμε κανέναν λόγο να μπούμε σε άλλα τρελά πράγματα...όχι, δεν νομίζω οτι υπάρχει σε τέτοιο βαθμό η τρέλα για το παιδί..βλέπω άλλους ανθρώπους που έχουνε άλλη, δηλαδή βλέπω άλλους ανθρώπους που είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν τα πάντα.

Ανεξάρτητα τώρα με το αν θα προχωρούσαν στη λύση της παρένθετης ή όχι, —που για πολλούς ήταν μια πολύ υποθετική ερώτηση—, η συλλογιστική που έχει ενδιαφέρον και συναντάται συχνά στο λόγο των συνομιλητριών μου κυρίως αφορά στην απορία τους γύρω από την αποφαση της ίδιας της παρένθετης να προχωρήσει σε μια τέτοια πράξη. Είναι δύσκολο να γίνει κατανοητό το πώς μια γυναίκα μπορεί να κυοφορήσει ένα παιδί εν γνώση της ότι θα το δώσει μόλις αυτό γεννηθεί. Αυτή η μη τάυτιση με την ίδια την πράξη της παρένθετης γυναίκας αρκεί για να μην μπορούν να εμπιστευτούν τη διαδικασία συν τους φόβους που μπορεί να έχουν σχετικά με την περίοδο της κυοφορίας και το κατά πόσο η γυναίκα αυτή θα προσέχει καθώς και με το φόβο μήπως δεν θελήσει να αποχωριστεί το νεογέννητο. Η Λώρα Καλέρη, άτεκνη με ιστορικό προσπαθειών εξωσωματικής, θα πει:

με την κύηση, ναι, ναι, και αυτό τώρα ναι, ας πούμε έχω πάντα, δεν ξέρω πώς ένας άλλος άνθρωπος, μάλλον το κίνητρο που έχει κάποιος και πόσο ασφαλής θα είναι, τι θα κάνει όλο το διάστημα των 9 μηνών, θα μου πεις βέβαια ο γιατρός σου λέει ότι είναι ελεγχόμενα, γενικά μου φαίνεται ότι…

3.2.5. Στάσεις απέναντι στην τύχη του εναπομείναντος γεννητικού υλικού Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απαντήσεις των συνομιλητών μας στην ερώτηση γύρω από την τύχη του γεννητικού υλικού που δεν θα χρησιμοποιήσουν οι ίδιοι. Αυτό το θέμα συνήθως δεν προέκυπτε στη συζήτηση από μόνο του. Τους περισσότερους δεν τους είχε απασχολήσει και στις περισσότερες περιπτώσεις οι απαντήσεις δίνονται σε υποθετική βάση αφού δεν έχουν κρατημένο υλικό. Με αφορμή την ερώτηση μερικοί συζητούν και το γεγονός ότι ουσιαστικά δεν έχουν κανέναν έλεγχο πάνω στο γεννητικό υλικό κατά τη διαδικασία της εξωσωματικής κυρίως. Κανείς δεν γνωρίζει αν πράγματι ελήφθησαν τόσα ωάρια όσα τους είπαν και αν πράγματι γονιμοποιήθηκαν τόσα, αν πράγματι πολλαπλασιάστηκαν τόσα όσα τους είπαν πριν την εμβρυομεταφορά, και αν πράγματι μεταφέρθηκαν όσα τους είπαν. Ελάχιστα ζευγάρια ρωτήθηκαν για το μέλλον του γεννητικού υλικού που είχε απομείνει, —

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

42    

να δοθεί για έρευνα, να δοθεί για δωρεά ή να καταστραφεί—, αν και στις περισσότερες περιπτώσεις είτε μεταφέρονται όλα τα γονιμοποιημένα στην κάθε προσπάθεια, είτε μεταφέρονται όλα τα καλά και καταστρέφονται επί τόπου τα υπόλοιπα χωρίς να γίνεται ιδιαίτερη κουβέντα γύρω από αυτό. Απέναντι στην υποθετική για τους περισσότερους ερώτηση συνήθως υπάρχει καταρχάς αμηχανία αφού είναι κάτι που το σκέφτεται κανείς τελευταίο. Σε μεγάλο βαθμό καμία από τις εναλλακτικές δεν ακούγεται ιδανική. Μερικοί τείνουν να προτείνουν την έρευνα. Μερικοί συζητούν τη δωρεά και συνήθως την απορρίπτουν σκεφτόμενοι ότι αν και αποτελεί μια καλή πράξη και βοηθάς κάποιον που έχει ανάγκη —μια ανάγκη την οποία μάλιστα την οποία είναι σε θέση να καταλάβουν— από την άλλη (είναι σαν να) υπάρχει ένα παιδί «δικό τους» κάπου εκεί έξω με γονείς που δεν τους ξέρεις. Πάνω στην όλη συζήτηση συχνά γίνεται αναφορά στην περίπτωση που το ίδιο σπέρμα χρησιμοποιηθεί σε πολλές εγκυμοσύνες με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλά αδέρφια καθώς και ο κίνδυνος να γνωριστούν δύο αδέρφια μεταξύ τους και να θελήσουν να έχουν ερωτική σχέση, να παντρευτούν κ.ο.κ. 3.2.6. Στάσεις απέναντι στη χρήση γενετικού υλικού από δότη για την απόκτηση παιδιού από ομοφυλα ζευγάρια και από μόνες γυναίκες. Η συζήτηση γύρω από την τεχνολογία της χρήσης σπέρματος και ωαρίου από δότες και γύρω από την παρένθετη μητρότητα γεννά και το ερώτημα γύρω απο το ποιοι μπορούν, έχουν το δικαίωμα ή θα έπρεπε να έχουν το δικαίωμα πρόσβασης στην τεχνολογία αυτή. Οι συνομιλητές μας αν και κατά πλειοψηφία δεν έχουν ασχοληθεί με το νομικό πλαίσιο εκφράζουν την άποψή τους ερχόμενοι από τη θέση του ετερόφυλου κανονιστικού προτύπου τεκνοποίησης και δημιουργίας οικογένειας. Σε άλλες ενότητες της έκθεσης αυτής αναλύεται ο λόγος ομόφυλων ζευγαριών αλλά και γυναικών που έχουν κάνει χρήση δανεικού σπέρματος. Η δυνατότητα που δίνεται μέσω των πρακτικών αυτών γεννά νέες εναλλακτικές μορφές συγγένειας και οικογένειας κάτι που αν και γίνεται κατανοητό από τους συνομιλητές μας ως προς την επιθυμία των ανθρώπων αυτών που δεν ακολουθούν την ετερόφυλη τεκνοποίηση στα πλαίσια μιας σχέσης, στις περισσότερες περιπτώσεις είναι μάλλον κατακριτέο αφενός ως κάτι το αφύσικο και αφετέρου ως προς τα δικαιώματα του παιδιού τα οποία σε ένα τέτοιο σχήμα ανατροφής πιθανόν να απειλούνται. Θεωρείται με άλλα λόγια ότι ένα παιδί δεν είναι φυσιολογικό να μεγαλώνει σε ένα τέτοιο γονεϊκό σχήμα και κυρίως όσον αφορά τα ομόφυλα ζευγάρια. Άλλο η σεξουαλική προτίμηση κάποιου και άλλο να θελήσεις να αποκτήσεις οικογένεια στα πλαίσια μιας ομόφυλης σχέσης. Αν το πρώτο φαίνεται να γίνεται αποδεκτό το δεύτερο «προκαλεί» και εγείρει μιαν προσκόλληση στα καλά εδραιωμένα

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

43    

κυρίαρχα πρότυπα του τι σημαίνει οικογένεια, συγγένεια, γονεϊκότητα, σωστή ανατροφή. Αρκετοί συνομιλητές παραμένουν επιφυλακτικοί απέναντι στα σχήματα αυτά και κυρίως στην περίπτωση των ομόφυλων ζευγαριών καθότι οι μονογονεϊκές οικογένειες ήδη υπάρχουν ασχέτως αν υποστηρίζουν παράλληλα ότι οι καλοί γονείς δεν είναι απαραίτητα οι κλασσικοί, αυτοί δηλαδοί που απαρτίζουν το ετερόφυλο σχήμα. Η επιθυμία της μόνης γυναίκας είναι σεβαστή αλλά και εκεί προκύτουν ζητήματα που αφορούν κυρίως τη διαχείριση της ιστορίας καταγωγής του παιδιού, το τί, δηλαδή, θα του πεις. Ο Νικήτας Ματσάκος, άτεκνος με ιστορικό ανεπιτυχών εξωσωματικών αναφέρει:

... δεν είναι επιτρεπτικό [το νομικό πλαίσιο]. Είναι αδιάφορο θα έλεγα...πιο πολύ αδιαφορία μου βγάζει αυτό παρά... τι να σου πω τώρα…ξέρεις κάτι, θα έπρεπε να τεθεί το θέμα λίγο πιο..δεν ξέρω, πιο βαθιά...το να πω την άποψή μου γι αυτό...δεν είμαι αυτός που θα κρίνω αυτόν που πάει να κάνει αυτό που κάνει...δεν ξέρω αν μπορώ να έχω άποψη γι αυτό, δεν ξέρω τι άνθρωπος είναι, μπορεί να είναι πολύ καλύτερος από μένα αυτός, η γυναίκα ας πούμε που πάει να κάνει μόνη της παιδί μπορεί να είναι η καλύτερη μάνα όλου του κόσμου ας πούμε και να. Τι να σου πω τώρα, τι να σου πω. Εντάξει, αν το δω, ξέρεις, επιδερμικά, με προβληματίζει, με προβληματίζει [...] για τους ομοφυλόφιλους δεν ξέρω τώρα, όχι οτι έχω κάτι με τους ομοφυλόφιλους. Θα σου πω ένα πράγμα, τουλάχιστον, δεν το λεω εγω αυτό, το λένε και επιστημονικά ας πούμε. Δηλαδή, το πιο υγιές μοντέλο αυτή τη στιγμή στον αιώνα που ζούμε με την εξέλιξη των μοντέλων και των κοινωνιών αυτή τη στιγμή αυτό είναι το πιο υγιές μοντέλο, δηλαδή μητέρα, πατέρας, έτσι. Τώρα επειδή ο κόσμος αλλάζει, και γενικά αλλάζουν τα πάντα, έτσι, δηλαδή είμαστε σε μία διαδικασία που τα πάντα αλλάζουν και γίνονται γρήγορα και και και και, τουλάχιστον αυτή τη στιγμή εγώ δεν είμαι σύμφωνος, και πάλι, και πάλι είναι πολύ υποκειμενικό αυτό, δηλαδή θεωρώ και ένα ομοφυλόφιλος μπορεί να είναι ο καλύτερος πατέρας για ένα παιδί. Τώρα, αν πεις το παιδί, έτσι, τι πρότυπο μπορεί να έχει στην επιλογή συντρόφου, στην επιλογή τρόπου ζωής, στις σεξουαλικές επιλογές, στην επιλογή τεκνοποίησης....

Ενώ ο Στέλιος Ελευθερίου που περιμένουν με τη γυναίκα του το πρώτο παιδί με φυσική σύλληψη, αλλά με ιστορικό ΙΥΑ, σχολιάζει:

Εγώ είμαι εναντίον των ομοφυλόφιλων ζευγαριών. Δεν μου αρέσει το liffestyle. Όχι δεν μ΄αρέσει, δεν εγκρίνω το lifestyle. Θεωρώ οτι ο καθένας μπορεί να κάνει ό,τι θέλει στο σπίτι του, σε ιδιωτικό χώρο αλλά από κει και πέρα δεν εγκρίνω οτι πρέπει να...αυτό να γίνεται αποδεκτό να είναι μια μορφή οικογένειας

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

44    

και επίσης δεν εγκρίνω ότι ένα παιδί μπορεί να μεγαλώσει σε μία τέτοια οικογένεια. Γιατί δεν είναι κάτι φυσιολογικό, δεν είναι designed ας πούμε. Κάθε μηχανή, ενα αυτοκίνητο, ένα αεροπλάνο έχει μία φόρμα, ένα function για κάτι. Δε μπορεί να πάρεις, και το πλοίο έχει προπέλα και το αεροπλάνο έχει προπέλα, να το πω έτσι. Δεν μπορείς να βάλεις ένα πλοίο να πετάξει. Θέλω να πω οτι κάποια πράγματα είναι designed for a reason ας πούμε. [...] Ναι γιατί μετά τα όρια ξεφεύγουν. Όπως έχει ήδη συμβεί στο θέμα των ομοφυλοφίλων ζευγαριών τα οποία από την μία γίνονται accepted από την άλλη μετά πόσο accepted είναι; Δηλαδή να υιοθετούνε; Ναι, να υιοθετούνε. Και μετά πώς χωρίζουν αυτοί; Και μετά τι γίνεται με το νομικό καθεστώς; Και μετά ποιός απατάει; Απατάει κάποιος με άντρα ή με γυναίκα; Και μετά τι φταίει και το παιδί να μεγαλώσει σε ενα μη, σε ενα περιβάλλον που δεν είναι designed γι αυτό...αυτά ως προς αυτό τον τομέα. [...] άλλο το ένα άλλο το άλλο. Υπάρχουν και single mothers και single parents γενικότερα το οποίο και η ζωή μπορεί αν τους κάνει single αλλά μπορεί να είναι single από την αρχή και έχουν μεγαλώσει παιδιά σ΄αυτές τις οικογένειες και είναι φυσιολογικά στο βαθμό που...δηλαδή έχουν ένα έλλειμμα το οποίο ομως μπορεί να αναπληρωθεί αν ο γονιός κάνει κάποια υπέρβαση στα καθήκοντά σου. Δηλαδή, άμα η μάνα κάνει την μάνα και τον πατέρα να το πούμε έτσι, ή ο πατέρας κάνει τον πατέρα και την μάνα, όσο γίνεται. Αλλά άλλο το ένα. Δηλαδή δεν θα είχα αναστολές στην χρήση της τεχνολογίας από μία μητέρα η οποία έχει εξαντλήσει ας πούμε το, δηλαδή θα έβαζα ένα priority το οποίο είναι η κλασική, η παραδοσιακή οικογένεια, μετά είναι οι single mothers και οι single parents να το πούμε έτσι και μετά, και μέχρι εκεί ...

Για τη Μίκα Κόνιτσα (άτεκνη, σε φάση προσπάθειας της πρώτης εξωσωματικής με ιστορικό σπερματεγχύσεων):

Το να κάνει μία γυναίκα που είναι μόνη της παιδί δεν ξέρω, δεν νομίζω οτι το βρίσκω κακό αυτό. Δηλαδή από την άποψη ότι γιατί αυτή που, να το πούμε έτσι, δεν είχε την τύχη να βρει τον άνθρωπό της, να μην μπορεί να αποκτήσει ένα παιδί. Από αυτή την άποψη. Τώρα, πάλι, το ότι γίνεται αυτό το μπέρδεμα που λέμε, αρχίζει ένας, δύο, πόσοι, και υπάρχουν τα παιδιά τους σε διάφορες χώρες ή στην ίδια χώρα ή δεν ξέρω γω, πόσες γυναίκες κάνουν τα παιδιά τους. Αλλά ατομικά, σαν το δικαίωμα αυτής της γυναίκας, ναι.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

45    

3.3. Η ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΠΛΑΣΙΑ ΤΟΥ ΖΕΥΓΑΡΙΟΥ

Στα πλαίσια της ετερόφυλης σχέσης τρείς χρονικές φάσεις χαρακτηρίζουν βάσει των αφηγήσεων τη δυσκολία απόκτησης παιδιού: η περίοδος που το ζευγάρι προσπαθεί να κάνει παιδί μέσω της ελεύθερης (χωρίς προφυλάξεις) σεξουαλικής συνεύρεσης, η περίοδος του ιατρικού ψαξίματος και η περίοδος της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Η μύηση στον κόσμο της υπογονιμότητας αποτελεί στο σύνολό της μια εμπειρία ζωής η οποία «κάτι θα σου αφήσει», «σε σημαδεύει», «σε αλλάζει» και αφορά και τις τρεις αυτές φάσεις, οι οποίες βέβαια και αλληλo-επικαλύπτονται σε διάφορα επίπεδα, κυρίως λόγω της διάχυτης ιατρικοποίησης της αναπαραγωγής που χαρακτηρίζει την ελληνική εθνογραφική πραγματικότητα. Η πρώτη φάση για μερικούς είναι ήδη ιατρικοποιημένη λόγω κάποιου γνωστού ιατρικού ιστορικού ή γιατί λόγω προχωρημένης ηλικίας η απόφαση να κάνουν παιδί σημαίνει και μια σχεδόν άμεση πρώτη επαφή με τον ειδικό. Η πιο διακριτή είναι η τρίτη φάση, όταν το ζευγάρι προχωρεί σε κάποια μέθοδο ΙΥΑ. Παρόλο αυτά, πιο ήπιες ιατρικές πρακτικές, όπως μια μορφή ορμονικής ενίσυχης, ή, για παράδειγμα, μια αντιβίωση για το σπέρμα μπορεί να έχουν προηγηθεί.

Στην ενότητα αυτή η εστίαση είναι ακριβώς στο πώς τα ζευγάρια, γυναίκες και άντρες, βιώνουν και εννοιολογούν αυτή τη δυσκολία τεκνοποίησης στις διαφορετικές αλλά όχι πάντα διακριτές αυτές φάσεις, πώς γίνεται το πέρασμα σε μια όλο και πιο ιατρικοποιημένη ανάγνωση και αντιμετώπιση της δυσκολίας απόκτησης παιδιού, αλλά και σχετικά με το φύλο αυτής της διαδικασίας. Ποιά φαίνεται να είναι δηλαδή η θέση και η δράση γυναικών και αντρών σε αυτή τη διαδικασία τόσο στο εσωτερικό της μεταξύς τους σχέσης όσο και στο πλαίσιο της ιατρικοποίησης του προβλήματός τους, αλλά και ποιές οι τυχόν επιπτώσεις στη σχέση του ζευγαριού. Στην επόμενη ενότητα θα δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην εμπειρία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής αναφορικά με την εξωοικιακή της υπόσταση, που σχετίζεται πάλι με την ιατρικοποίηση της ακούσιας ατεκνίας αλλά όχι μόνο, και αφορά την ανεύρεση και εμπλοκή του γιατρού και του κέντρου υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, την ενημέρωση-πληροφόρηση των υπογόνιμων ζευγαριών καθώς και τη διαχείριση της προσωπικής εμπειρίας και ιστορίας σε σχέση με το οικείο συγγενικό και φιλικό περιβάλλον –τί λέγεται τί δεν λέγεται και σε ποιόν.

Η αρχική δυσκολία απόκτησης παιδιού μεταμορφώνεται σταδιακά σε ένα κεντρικό ζήτημα στη ζωή και την καθημερινότητα του ζευγαριού και εξακολουθεί στις περισσότερες περιπτώσεις να κατέχει μια κεντρική θέση καθώς επενδύεται με την ιατρική γνωμάτευση, με μια ακριβής ή όχι εξήγηση, με θεραπείες, πρωτόκολλα, προσπάθειες, αποτυχίες ή επιτυχίες (συχνά κατακερματισμένες στα διαφορετικά στάδια της διαδικασίας). Έχει ενδιαφέρον να αναδειχθούν οι έμφυλες διακυμάνσεις αυτής της εμπειρίας ζωής. Υποστηρίζεται εδώ ότι παρακολουθώντας την

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

46    

πορεία του μετασχηματσιμού της δύσκολης και ανεπιτυχούς τεκνοποίησης σε παθολογία και εν συνεχεία σε αντικείμενο (ιατρικής) παρέμβασης, αναδεικνύεται ο συγκριτικά πιο κεντρικός και αρκετά συχνά πιο ενεργητικός ρόλος των γυναικών καθώς και η φυσικοποίηση της ακούσιας ατεκνίας και ποιό έντονα η γυναικεία φυσικοποίηση.

Επίσης η παθολογικοποίηση της δυσκολίας τεκνοποίησης και η μεταμόρφωση τόσο των γυναικών όσο και αντρών σε υπογόνιμους πάσχοντες σημαίνει, αφενός, ότι υπόκεινται σε βιοεξουστικό έλεγχο και γίνονται αντικείμενα της βιοϊατρικής εξουσίας, αφετέρου ότι, όπως ισχυρίζονται πολλοί συνομιλητές, αποκτούν ένα άλλο εργαλείο, έναν άλλο τρόπο να προσπαθήσουν να πραγματοποιήσουν το όνειρο της τεκνοποίησης, μια άλλη δύναμη στα χέρια τους που τους δίνει ελπίδα.

Χαρακτηριστικός είναι ο λόγος της Βάσως Λεβίδου (μητέρα διδύμων από εξωσωματική), στο πως η διάγνωση και η εναλλακτική της ιατρικής λύσης αποτελούν μια θετική δυναμική:

Βάσω Λεβίδου: ένιωσα ναι και πριν και μετά, δηλαδή τον

ενάμιση χρόνο της προσπάθειας, αισθανόμουνα πολύ καταβεβλημένη ψυχολογικά, ήμουνα πάρα πολύ δυνατή πριν, αυτό σιγά σιγά είχε αρχίσει και μ’ έφθειρε, μ’ έφθειρε, είχα φτάσει σ ένα σημείο, είχα φτάσει πάτο, έκλαιγα συνέχεια και χωρίς λόγο, συνέχεια το σκεφτόμουνα και στεναχωριόμουνα και μετά όμως, εφόσον, βρήκαμε ότι αυτό είναι το πρόβλημα, μετά όμως έγινε ένα ξέρεις, σαν ουσιαστικά να βούτηξα, ήμουνα στο βυθό για πολλή ώρα και πριν έλεγα ότι μου τελειώνει η ανάσα, όλο αυτό το πράγμα ξέρεις υπήρχε μια ώθηση που ουσιαστικά βγήκα στην επιφάνεια και εκεί έμεινα και επέπλευσα και δεν ξαναβούλιαξα, αυτό ίσως επειδή είχα βιώσει όλο αυτό, δε ξέρω ίσως δεν είχα.

Ερευνήτρια: Κι αυτό συμβαίνει όταν βρίσκεις ένα γιατρό που θέτεις ένα στόχο;

Βάσω Λεβίδου: Ακριβώς Ερευνήτρια: Σε ποια φάση έγινε; Βάσω Λεβίδου: Ακριβώς αυτό. Όταν βρήκα το γιατρό και μου

πρότεινε την εναλλακτική αυτή λύση, είπα, κοίταξε να δεις, υπάρχει αυτό και εφόσον υπάρχει αυτό ας το δοκιμάσουμε, εφόσον ανοίγει ένα νέο δρόμο να δούμε πώς θα πάει και κει ξεκίνησα και σκεφτόμουν θετικά, γιατί και στο θυροειδή που ήταν γύρω στους 4 μήνες, μέχρι να ρυθμιστεί, έλεγα θα το ρυθμίσουμε κι αυτό, θα γίνει και όταν πήγαινε και όλο και καλύτερα, έλεγα να είδες έγινε κι αυτό. Ήτανε σαν να κέρδιζα μικρές μικρές μάχες, είχα μικρές μικρές επιτυχίες, έλεγα ωραία το ξεπεράσαμε κι αυτό, όπως και στη διαδικασία της

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

47    

κύησης ναι, με την επίσχεση ούρων, μου είπε ότι θα περάσει αυτό, πέρασε….

Ο λόγος και ο ρόλος των αντρών είναι παρόν αλλά σε μεγάλο βαθμό έρχεται να υποστηρίξει, να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει, να βάλει όρια. Είναι ενεργητική η παρουσία των αντρών και εξαρτάται πάντα και από την περίπτωση, συνολικά όμως φαίνεται να πρωταγωνιστεί η γυναίκα. Όταν η υπογονιμότητα οφείλεται (και) στον άντρα, υπάρχει συχνά μια άλλη προβληματοποίηση και εμπλοκή και μια μεγαλύτερη συνήθως ψυχολογική επιβάρυνση. Παρατηρείται επίσης, όπως θα σχολιαστεί και σε επόμενες ενότητες ότι «το ψάξιμο για γιατρό, η πληροφόρηση, θεωρείται γυναικεία δουλειά», αν και από το λόγο των συνομιλητών μου φαίνεται ότι στην πράξη οι άντρες εμπλέκονται και αυτοί με την ιστορία αυτή του ψαξίματος κυρίως στο ίντερνετ αλλά σε λιγότερο βαθμό να το ψάξουν σε φόρουμ. Η συμμετοχή της γυναίκας στην όλη διαδικασία του ιατρικού ψαξίματος είναι συνήθως μεγαλύτερη όμως στο επίπεδο των εξετάσεων που καλείται να κάνει. Όπως θα πει η Μιμή Λιόλου (άτεκνη σε διαδικασία ιατρικού «ψαξίματος»:

[...] απλά άργησε να το συνειδητοποιήσει και το θέμα είναι, ξέρεις όταν εγώ τα έλεγα ενάμιση χρόνο πριν, ξέρεις που ήμασταν ας πούμε στους 8 μήνες ρε παιδί μου προσπάθειες που δεν είχε γίνει τίποτα, το θεωρούσε πάρα πολύ νωρίς, δηλαδή όντως η ηλικία ας πούμε, εγώ 37μιση και αυτός ας πούμε 45 το θεωρούσε ότι εντάξει μωρέ έχουμε και πάρα πολύ χρόνο. Δεν το συνειδητοποιούσε δηλαδή ότι υπάρχει θέμα, ούτε καν να κάνει δηλαδή, μου έβγαλε την πίστη, το θεώρησε τρομερή υπέρβαση στον εαυτό του, πήγε και έκανε και τις πρώτες εξετάσεις, δηλαδή δεν το καταλάβαινε καν γιατί πρέπει να το κάνει ας πούμε. Ε και αυτό είναι ένα θέμα γιατί αυτά εντάξει όσο και να πειράζει δεν μπορείς να το κάνεις μόνος σου [...] τώρα το έχει συνειδητοποιήσει, δηλαδή έχει αρχίσει τον βλέπω, έχει κάνει στροφή μην σου πω το βάζει και πρώτη προτεραιότητα, το έχει συνειδητοποιήσει. [...] δηλαδή σπρώχνοντας ας γίνει μια φορά τη σωστή στιγμή, δηλαδή θέλω να σου πω νομίζω πως θα ήταν και πολύ καλύτερα τα πράγματα ας πούμε ενάμιση χρόνο πριν.

Το ίδιο συμβαίνει και στη διαδικασία θεραπευτικής επέμβασης. Η γυναίκα είναι αυτή που επωμίζεται το μεγαλύτερο βάρος. Το ζήτημα είναι εδώ να δούμε πως διαχειρίζεται το ζευγάρι αυτές τις εμπειρίες στο πλαίσιο της (ιατρικοποιημένης) δυσκολίας απόκτησης παιδιού και σε σχέση με μια εθνογραφική πραγματικότητα που μέχρι πρόσφατα έχει ταυτίσει την γυναικεία ολοκλήρωση με τη μητρότητα και επομένως την μη κατάκτηση της μητρότητας σε βασικό πλήγμα. Ενδιαφέρον έχει επίσης να συσχετιστεί το υλικό αυτό και η αναδυόμενη τυχόν ευθύνη

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

48    

της γυναίκας να φροντίσει την προβληματική γονιμότητα του ζευγαριού στα πλαίσια της ευρύτερης γυναικείας ευθύνης να φροντίσει τα του οίκου – κάτι που θα συζητηθεί και στην επόμενη ενότητα.

3.3.1. Η αρχική φάση της αποτυχημένης φυσικής προσπάθειας – Μια έμφυλη πρόκληση του ατόμου και του ζευγαριού Οι αφηγήσεις των συνομιλητών μας αποτυπώνουν ανάγλυφα τη διαδικασία«ανακάλυψης» του προβλήματος. Όπως στη περίπτωση του Στέφανου Κόκκινου

Ναι, εκεί είναι που λες σε ζώνουν τα φίδια ξέρεις (γέλιο) κάτι δεν πάει καλά οκ πέρασε ένα διάστημα, ήμασταν σου λέω ήμασταν και λίγο περίπου με τις ημερομηνίες, ε όταν πια γίναμε και πιο συγκεκριμένοι, το παλεύαμε τις σωστές ημερομηνίες κτ.λ., ναι, εκεί κάπου είχε αρχίσει και ντάξει φέρνει μια στεναχώρια, φέρνει έναν εκνευρισμό, ντάξει εκνευρισμό δε θα το λεγα μεταξύ μας, αλλά ξες ο καθένας τα αντιμετωπίζει πιο, λίγο κλείνεσαι, αναρωτιέσαι, γιατί δε ξες ποιος έχει πρόβλημα, λες έχω κάτι εγώ, πρέπει να το ψάξω; έχει κάτι η Β; από που να ξεκινήσουμε; τι μπορεί να φταίει; σε τι περιπέτεια θα μπλέξω; γιατί ξέρεις όλα αυτά δεν τα χεις ζήσει και λες τι μου έρχεται!...ε ντάξει ψύχραιμα όμως, δηλαδή, θεωρώ ότι έχει προχωρήσει η επιστήμη πολύ και με εξετάσεις και με τέτοια, πίστευα ότι θα τη βρούμε την άκρη, μπορεί να ταν κάτι απλό, τελοσπάντων, δεν υπήρχε απαισιοδοξία, με την έννοια του τι πάθαμε και τέτοια, είπαμε να το αρχίσουμε να το κοιτάμε οκ, να πάμε σε γιατρούς να δούμε τι γίνεται, αυτό.

ή του Νότη Χριστοφορίδη που είναι πατέρας τριδύμων με φυσική σύλληψη και ιστορικό ΙΥΑ

Η απόφαση Αίγλη, στην αρχή δεν θέλαμε κανένας από τους δύο. Είμασταν μικροί, λέμε να περάσουν ένα, δυο χρόνια, να φχαριστηθούμε λίγο ο ένας τον άλλον, να πάμε καμιά εκδρομή, να κάνουμε την ζωή μας. Στην ουσία μετά τον 2ο ή 3ο χρόνο; Μετά τον 2ο χρόνο μπήκε στο μυαλό μας και τέλος πάντων κάναμε ελεύθερη επαφή. Μετά τον 3ο μπήκε για τα καλά, που λέμε, στο μυαλό μας ότι πρέπει να κάνουμε ένα παιδάκι...ε, εκεί στον 3ο χρόνο προσπαθούσαμε κάνα χρόνο, μέχρι τότε [...] δεν είχε κάτσει και δεν είχαμε αγχωθεί για κάτι,

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

49    

ντάξει λέμε, δεν έχει έρθει, όποτε έρθει. Ε, μετά τον 3ο χρόνο είδαμε οτι...μάλλον, τον 1ο χρόνο προσπάθειας, να το πω έτσι, ότι τι γίνεται; Λες να έχουμε κάνα πρόβλημα και να μην το ξέρουμε; Γιατί δεν μένεις, ας πούμε, έγκυος; Ε, και μετά άρχισε, να σου πω την αλήθεια, ένας γολγοθάς μετά, γιατί από το πουθενά ανακαλύψαμε διάφορα εκατέρωθεν, έτσι, όχι σοβαρά ιατρικό προβλήματα, αλλά ικανά ώστε να μας ταλαιπωρούνε και να μην μπορεί να μείνει η σύζυγος εύκολα έγκυος...

ή της Ιόλης Καρέντζου που είναι μητέρα διδύμων με εξωσωματική ύστερα από αρκετά χρόνια εμπειρίας μει ΙΥΑ

όχι είχα αρχίσει να συνειδητοποιώ, όχι είχα αγχωθεί όχι τόσο πολύ, είχα αρχίσει να συνειδητοποιώ όμως ότι κάποιο θέμα υπάρχει τώρα γιατί δεν μπορεί, δηλαδή πριν φτάσουμε στην διαδικασία αυτή κάναμε εντατικές προσπάθειες έτσι; συνεύρεσης και [...] εντάξει και θεώρησα ότι κοίταξε να δεις τώρα και λόγω της ηλικίας και λόγω αυτών που είχα διαβάσει και αυτά, ότι ώπα κάπου πρέπει να ψαχτούμε, κάποιο πρόβλημα υπάρχει. Δηλαδή θα έπρεπε να είχαμε μείνει ας πούμε, έτσι; και όχι είχα αγχωθεί δεν μπορώ να πω, μπορεί να μην είχα φτάσει στο πικ του άγχους όπως έφτασα μετά την πρώτη αποτυχία το ότι δεν είχε γονιμοποιηθεί, όπου εκεί ήταν το πλέον σοκαριστικό για μένα, γιατί θεωρούσα δεδομένη τη γονιμοποίηση, δηλαδή για μένα η όλη φάση αυτής της διαδικασίας ήταν το θέμα του να πάρω τα ωάρια...

Όπως έχει διαπιστωθεί και σε άλλα συμφραζόμενα, η απόφαση του ζευγαριού να απευθυνθεί στους γιατρούς για το θέμα της δυσκολίας απόκτησης παιδιού ακολουθεί συνήθως μια περίοδο όπου το ζευγάρι προσπαθεί μέσω της ελεύθερης σεξουαλικής συνεύρεσης να επιτύχει σύλληψη, κυοφορία και γέννα. Η αναζήτηση μιας ιατρικής εξήγησης και εν συνεχεία μιας θεραπείας σηματοδοτούν την ιατρικοποίηση της δυσκολίας αυτής η οποία μετατρέπεται σε κάποια μορφή «υπογονιμότητας» που είτε αφορά τον άντρα, είτε τη γυναίκα, είτε τους δύο, είτε είναι «άγνωστης αιτίας». Αυτή η περίοδος πριν το ιατρικό ψάξιμο δεν είναι πάντα το ίδιο διακριτή. Σε γενικές γραμμές ο ένας χρόνος προσπαθειών θεωρείται ότι αποτελεί ένα όριο και μια πρώτη σοβαρή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά. Θεωρείται τότε θεμιτό να θελήσει κανείς να το ψάξει, να ανησυχήσει και να αρχίσει να σκέφτεται γύρω από την απόκτηση παιδιού με άλλους όρους πέρα από τα πλαίσια της ρομαντικής σεξουαλικής συνεύρεσης. Ανάλογα με την ηλικία του ζευγαριού και κυρίως της γυναίκας, ανάλογα με προηγούμενες εμπειρίες μη επιθυμητών κυήσεων, αποβολών ή κάποιου γυναικολογικού ιστορικού, κάποιας επέμβασης, ή κάποιου συγκεκριμένου ιατρικού

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

50    

προβλήματος του άντρα, αυτή η περίοδος προσπάθειας του ζευγαριού πριν αναζητήσει τη γνώμη των ειδικών μπορεί να ποικίλλει χρονικά και να μικραίνει όσο πιο μεγάλη είναι η ηλικία της γυναίκας.

Υπάρχουν περιπτώσεις συνομιλητών που καθώς ήταν μικρότερης ηλικίας προσπάθησαν μόνοι τους και πάνω από χρόνο ακόμα και με την προτροπή του γυναικολόγου και χωρίς εξειδικευμένες εξετάσεις πέρα από τον τυπικό έλεγχο του γυναικείου κύκλου. Όπως η περίπτωση της Παναγιώτας Κουρτάκη, μητέρας ενός παιδιού με εξωσωματική:

Παναγιώτα Κουρτάκη: Δέν είναι πολύ μακρά η δικιά μου ιστορία, γιατί στην αρχή το είχαμε αφήσει λίγο ελεύθερο το θέμα γιατί ήμουν 23 όταν παντρεύτηκα […] ναι απλά δεν είχαμε τέτοιους στόχους, ούτε όταν παντρεύτηκα είχα τέτοιους στόχους γιατί ήμουνα μικρή δεν είχα οριστικοποιηθεί ακόμα στη δουλειά, ε τ’ αφήσαμε λίγο έτσι, πήγα 25 μετά το ξεκινήσαμε το θέμα, το είδαμε πιο σωστά πήγα 27.

Ερευνήτρια: Από 25 και μετά κάνατε ελεύθερα. Παναγιώτα Κουρτάκη: Ναι ελεύθερα. Ερευνήτρια: Και πιο πριν έπαιρνες, έκανες; Παναγιώτα Κουρτάκη: Όχι. Ερευνήτρια: Απλά προσέχατε. Παναγιώτα Κουρτάκη: Έκανα όλες τις απαραίτητες εξετάσεις,

τα συνηθισμένα, ότι είναι όλα καλά κτ.λ και μετά τα 27 που ξεκινήσαμε και μπήκαμε στο τριπάκι έτσι να δούμε γύρω τριγύρω να ψάξουμε τι παίζει.

Από την άλλη, μερικά ζευγάρια που συνήθως δεν έχουν χρόνια σχέση και η γυναίκα είναι κοντά στα 40, πάνε για κάποιες βασικές εξετάσεις σχεδόν τη στιγμή που αποφασίζουν ότι θέλουν παιδί και ακόμα και να μην βρουν κάτι επιλέγουν την εξωσωματική λόγω ηλικίας —τόσο σε σχέση με τη δυσκολία όσο και με τον χρόνο που τρέχει. Όπως θα πει ο Ιάκωβος Αυγέρης:

Ιάκωβος Αυγέρης: Εγώ τώρα είμαι 43, θα κλείσω τα 44, του ΄70, και η γυναίκα μου του ΄74...Κοίταξε, ήμασταν και οι δύο πολύ συνειδητοποιημένοι, δηλαδή θέλαμε να κάνουμε παιδιά και οι δύο. Επίσης ξέραμε πολύ καλά ότι δεν ήμασταν 30. Αυτό μας απασχολούσε, καταρχήν, γιατί σκεφτόμουν αν θα κάνω ένα παιδί στα 40, όταν θα είναι 20 θα είμαι 60. Το πώς θα μεγαλώναμε εμείς μαζί με τα παιδιά μας ηλικιακά ήταν κάτι που μας απασχολούσε. Δεν το κάνουμε για μας, το κάνουμε και για αυτά. Επίσης ξέραμε ότι και οι πιθανότητες μειώνονται και πάρα πολύ όσο περνάνε τα χρόνια και πάρα πολύ γρήγορα κοιτάξαμε, κοιταχτήκαμε και οι δύο, να δούμε

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

51    

σε ποιά κατάσταση... Πήγαμε κατευθείαν σε ένα γιατρό με τον οποίο και ξεκινήσαμε τις προσπάθειες... κάναμε αρκετές, η πρώτη προσπάθεια ήτανε τον Νοέμβριο του ‘12, δηλαδή 4-5 μήνες μετά το γάμο.

Ερευνήτρια: Αλλά ουσιαστικά δεν υπήρχε κάτι συγκεκριμένο να πολεμήσετε απλά ήτανε λίγο επιλογή...

Ιάκωβος Αυγέρης: Είχαμε προσπαθήσει κάποιους μήνες, ταυτόχρονα έκανα εγω το τέστ, είδα την ποιότητα κλ.π. οτι είμαστε οκ...

Ερευνήτρια: Απλά ήταν θέμα επιλογής, δεν το.... Ιάκωβος Αυγέρης: Ναι, λέω, κάτσε, μην το προσπαθήσουμε ας

πούμε, ακόμα και αν είμαστε καλά και το λαχείο μας είναι να μείνουμε έγκυος μετά από δύο χρόνια και μετά θέλουμε να κάνουμε δύο παιδιά, έτσι, λέω για να δούμε. Οπότε κάναμε συνολικά 4 προσπάθειες, οι δύο ήταν με φυσικό κύκλο...

Υπάρχουν και ζευγάρια που λόγω κάποιου γνωστού προβλήματος είτε στον άντρα είτε στη γυναίκα είχαν, εξαρχής, μια ιατρική γνωμάτευση, καθοδήγηση και παρακολούθηση. Μια συνομιλήτριά μου, για παράδειγμα, που εξαιτίας μιας κατάστασης είχε «βρεφική μήτρα» και προβήματα ορμονικής ωρίμανσης, έκανε ορμονική θεραπεία από την εφηβεία της και δια βίου και κατάφερε να σώσει τη μήτρα της, όχι όμως να έχει λειτουργικές ωοθήκες με αποτέλεσμα να γνωρίζει από πολύ μικρή ότι θα έκανε εξωσωματική με χρήση δανεικού ωαρίου για να αποκτήσει παιδί.

Υπάρχουν και οι περιπτώσεις που ήταν εξαρχής κάπως υποψιασμένοι ότι δύσκολα θα τα καταφέρουν κυρίως από την πλευρά των γυναικών έχοντας στο μυαλό τους ένα προσωπικό μη γόνιμο παρελθόν —δεν είχε τύχει να συλλάβουν, για παράδειγμα.

Χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου πριν την αναζήτηση μιας ιατρικής διάγνωσης αποτελούν αρχικά μια πιο χαλαρή στάση και πίστη ότι η επιθυμητή εγκυμοσύνη θα έρθει αν όχι μόνη της και εντελώς αβίαστα τουλάχιστον μετά από μια εντατικοποίηση της προσπάθειας (σεξουαλική επαφή τις γόνιμες μέρες του κύκλου, σωστή διατροφή, καλύτερη φυσική κατάσταση και οποιαδήποτε άλλη πρακτική ενίσχυσης της γονιμότητας —αντρικής και γυναικείας). Όπως περιγράφει η Χρύσα Ζανίνη (έγκυος στο πρώτο παιδί μετά από εξωσωματική):

Χρύσα Ζανίνη: Τον Αύγουστο του ‘09, εκείνο το καλοκαίρι,

λέμε, εντάξει, μέναμε ήδη στο σπίτι, ήμασταν χαλαροί, λέμε ας ξεκινήσουμε λίγο να προσπαθούμε και βλέπουμε και τελικά περάσανε 3 ½ χρόνια, σύνολο, μέχρι να ε εντάξει, κάπου στον ένα χρόνο αρχίσαμε να το ψάχνουμε πιο σοβαρά, δηλαδή έκανα εγώ σε πρώτη

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

52    

φάση μια εξέταση σαλπιγγογραφίας στο ΙΑΣΩ είδα ότι όλα είναι καλά, γενικά λειτουργούσαν όλα καλά επάνω μου, δηλαδή αυτά που μπορείς να δεις, ο κύκλος, αυτά όλα, δεν είχα ποτέ κάποια ιδιαίτερα προβλήματα και κάποιο που είχα παλιότερα, εντάξει, με την περίοδο ήταν μια πολύ συγκεκριμένη φάση που είχε ξεπεραστεί. Δεν είχα κάποιο πρόβλημα. Ο Φάνης το ίδιο, ψάχτηκε και εκείνος και δεν ξέραμε τι συμβαίνει. Εεε εντάξει, το αποδόσαμε στο άγχος.

Ερευνήτρια: Εσύ πόσο είσαι τώρα; Χρύσα Ζανίνη: Τώρα είμαι 37 στα 38. Ερευνήτρια: Οπότε δεν τίθεται ούτε καν θέμα ηλικίας. Χρύσα Ζανίνη: Εντάξει τίθεται, δηλαδή, πες ξεκινήσαμε στα 33,

ακόμα δεν ήταν να τρελαθώ κιόλας αλλά οπωσδήποτε δεν ήταν να το αφήσεις έτσι, περιμένω πέντε και έξι χρόνια, εεε το καλό είναι ότι δεν ήμουν από τις γυναίκες που ήθελαν διακώς παιδί και θα τρελαινόμουν άμα δεν είχα εκείνη την ώρα, δηλαδή, εντάξει και άλλες γυναίκες που έβλεπα να έχουν παιδιά, έλεγα ότι θέλω το χρόνο μου. Πιστεύω ότι αυτό βοήθησε κάπως γιατί θα μπορούσα να είμαι σε μια κατάσταση πιο αγχωμένη και να χειροτερεύανε τα πράγματα κατά πολύ. Εντάξει, τον πρώτο χρόνο που σου είπα κάναμε αυτό, και γενικά το είχαμε αφήσει όμως, δεν είχαμε σκεφτεί να κάναμε κάτι.

Ή η Βάσω Λεβίδου (μητέρα διδύμων με τη πρώτη εξωσωματική):

Βάσω Λεβίδου: Ναί προσπαθούσαμε επί ενάμιση χρόνο τακτικά, θέλω να πω με το τέστ ωορρηξίας δεν ήταν δηλαδή ότι το είχαμε αφήσει στην τύχη του, όλο αυτό επί ενάμιση χρόνο και επειδή βέβαια ακούγαμε κι άλλες περιπτώσεις όπου λόγω άγχους, λόγω...

Ερευνήτρια: Ναί, επειδή κιόλας ήσουνα και μικρή. Βάσω Λεβίδου: Ναί, ναί, είχα περιθώρια κι όλα αυτά, οπότε

μετά από ενάμιση χρόνο είχαμε θορυβηθεί και είχαμε πει προφανώς κάτι συμβαίνει, ο σύζυγός μου είχε κάνει ένα σπερματοδιάγραμμα, έτσι νομίζω λέγεται και ήτανε η κινητικότητα πολύ καλή, γιατί και ο σύζυγός μου έχει προστατίτιδα, όχι σε πολύ έντονη μορφή...

Συχνά το ζευγάρι θα ακολουθήσει ακόμα και σε αυτή τη φάση ιατρικού τύπου συμβουλές πιο ήπιας μορφής πού είτε τις άκουσε από το γυναικολόγο είτε τις διάβασε σε κάποιο σχετικό περιοδικό ή site, πριν ακόμα μπει σε διαδικασία εντατικών και εξειδικευμένων διαγνωστικών εξετάσεων. Στη φάση αυτή η ιατρική εμπλοκή συνοψίζεται σε συμβουλές, συχνά αντιθετικές μεταξύ τους, που γυρνώντας πίσω το

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

53    

ζευγάρι συνήθως αποτιμά με αμφιβολία και νιώθει ότι ο ειδικός δεν τους είχε πάρει και πολύ στα σοβαρά. Μια χαλαρή αντιμετώπιση από την πλευρά των ειδικών αφορά κυρίως ζευγάρια που δεν είναι πολύ μεγάλα ηλικιακά (κυρίως σε σχέση με τη γυναίκα αλλά όχι μόνον). Οι συμβουλές που δίδονται φαίνονται συχνά ανούσιες σε ζευγάρια που εν συνεχεία μπήκαν στον κόσμο της ΙΥΑ ή που τελικά βρήκαν μια οργανική αιτία την οποία και προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν: «δεν έχετε τίποτα, προσπαθείστε λίγο ακόμα, αυξήστε ή ελαττώστε τη σεξουαλική επαφή τις γόνιμες μέρες, να υπάρχει ή όχι συχνή εκσπερμάτωση, να παρακολουθείτε την θερμοκρασία της γυναίκας, προσέξτε τη διατροφή σας, κρατάτε ημερολόγιο, μην κρατάτε ημερολόγιο, μην παρακολουθείτε τις μέρες, κάντε ελεύθερα σεξ, μην έχετε άγχος. Όπως θα πει η Μιμή Λιόλου (άτεκνη σε φάση ιατρικού ψαξίματος):

Τέλος πάντων και έχω καταλάβει ότι και άλλα ζευγάρια έτσι που το έχω συζητήσει με άλλες κοπέλες φρίκαραν γιατί ξέρω εγώ πέρασαν από τη διαδικασία δεν ξέρω να μετράς θερμοκρασίες, να προσπαθείς να το κάνεις ας πούμε σε συγκεκριμένη μέρα, όπου γενικά με τους γιατρούς που το συζήτησα και ιδίως με τον πρώτο που είπε ότι αυτό είναι τελείως απαράδεκτο και δεν πιάνει, δηλαδή, τίποτα αφήσου ελεύθερη μην σκέφτεσαι καν αν θέλεις να κάνεις παιδί, δηλαδή έτσι δηλαδή από θέμα ψυχολογίας και μόνο δεν είναι έτσι […] ναι θεωρείται πολύ ξεπερασμένο, δηλαδή μου το έλεγε μία κοπέλα που το βίωσε, που ήταν κάτι φρικτό γιατί, μου λέει τι να σου πω, επειδή είναι η καταγωγή της και από ένα νησί και είχε πάει να δει τους δικούς της μου λέει, μία φρίκη, μέχρι που πήρε αεροπλάνο ας πούμε και ήρθε στην Αθήνα, και ξανά, που εντάξει αυτό ρε παιδί μου, ε, και εννοείται ότι είχε και θέμα με τον άντρα της, δηλαδή από κάποιο σημείο και μετά ξέρεις είπε αυτός μία, δύο, αλλά μετά φρίκαρε και είναι, δεν μπορώ έλεγε…

Όπως ειπώθηκε και πιο πάνω, υπάρχουν και τα ζευγάρια που λόγω κυρίως της ηλικίας της γυναίκας ψάχνονται πολύ γρήγορα σε σχέση με τη χρονική στιγμή που αποφασίζουν να κάνουν παιδί. Χωρίς ενδοιασμούς και σκεφτόμενοι το χρόνο που τρέχει πηγαίνουν στον γιατρό για μια πρώτη γνώμη και έτσι ξεκινά συνήθως το ταξίδι της ΙΥΑ.

Στην πορεία, αυτή η αρχική περίοδος που είτε το ζευγάρι προσπαθεί μόνο του είτε έχει κάνει μια πρώτη επαφή με τον ειδικό αλλά εξακολουθεί να προσπαθεί και να ελπίζει αλλά και η περίοδος που ακολουθεί, κατά την οποία κανείς ψάχνει να βρεί την αιτία αλλά και τον τρόπο αντιμετώπισης, χαρακτηρίζεται σταδιακά από αυξανόμενο άγχος, συχνά ένταση μεταξύ του ζευγαριού, μετάλλαξη της σεξουλικής συνεύρεσης σε πράξη με συγκεκριμένο στόχο που συχνά χάνει το νόημά της σύμφωνα με τους δυνητικούς γονείς. Ο Χάρης Λεονάνδρου,

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

54    

πατέρας δύο παιδιών με εξωσωματική και χρήση κατεψυγμένου σπέρματος, λέει:

Όχι να σου πω κάτι, δεν είναι η φθορά, εμείς με την Λίλη περάσαμε δύσκολα και με τις εξωσωματικές και με τον καρκίνο... αμα ήταν θα ήταν πολύ εύκολο να το διαλύσουμε το παραμύθι, να το ξεχάσουμε το θέμα των παιδιών, γιατί σου λέω, η Λίλη είχε πολύ ταλαιπωρία, που αν δεν ήμουν εγω δεν θα την είχε την ταλαιπωρία, με κάποιον άλλον άντρα μπορεί να το είχε κάνει πολύ πιο εύκολα το θέμα […] αλλά σου λέω ομως...ήταν...αν το σκεφτείς, αν δηλαδή έχεις...έχεις κάποια μέσα σου αμφιβολία αυτό γίνεται επι 10 η αμφιβολία..και λες είμαι με τον μαλάκα και τραβάω και όλα αυτά; … γι αυτό σου λέω οτι εμάς ήταν πολύ πιο σύνθετο, παρόλα αυτά δεν… Eίμασταν καλά μαζί τότε, χτύπα ξύλο τότε ήταν και πολύ καλά τα οικονομικά, γιατί αυτό είναι μία μεγάλη φθορά, η οικονομική....

Η Μίκα Κόνιτσα (άτεκνη σε προσπάθεια εξωσωματικής) κι ο σύζυγός της αφηγούνται:

Σύζυγος: Έχει επηρρεάσει καταρχή την σεξουαλική μας σχέση. Μίκα Κόνιτσα: Πολύ...πολύ...δηλαδή υπήρξαν οι περίοδοι που

ήθελα να έρθουμε σε επαφή μόνο τις γόνιμες μέρες μου και τις άλλες δεν είχα καμία όρεξη να κάνω σεξ, ας πούμε...ήθελα μόνο εκείνες τις μέρες...και έτσι και γινότανε...έκανα υπεράνθρωπες προσπάθειες να το καταπολεμήσω...

Σύζυγος: Και πάλι, και εκείνες τις μέρες, επειδή είμασταν αγχωμένοι δεν το φχαριστιόμασταν.

Μίκα Κόνιτσα: Ε ναι, γιατί έχει μπει σ΄αυτό, οτι τώρα πρέπει να κάνω […] Ναι...χάσαμε την ευχαρίστηση σε όλο αυτό...

Σύζυγος: Κάποια στιγμή είχαμε πάει σε έναν γιατρό και μας είπε θα κάνετε, λέει, το πρωί, θα κάνετε το μεσημέρι και θα κάνετε και το βράδυ.

Μίκα Κόνιτσα: Άσε, η μία γυναικολόγος που ήταν και γυναίκα μας πρότεινε αυτό...ότι ναι μεν συντηρητικά μόνοι σας, να μην μπούμε σε καμία διαδικασία, αλλά θα σας πω εγώ, μετά από παρακολούθηση, πότε να κάνετε

Σύγυζος: Ε, δεν γινόταν αυτό όμως. [...] Μίκα Κόνιτσα: Εμένα μου δημιουργήθηκαν, ας πούμε, πολλά

νεύρα, εκνευριζόμουνα πάρα πολύ εύκολα, με ενοχλούσαν σχεδόν όλα και όλοι, με εκνεύριζαν τα πάντα, μαλώναμε αρκετά συχνά, υπήρχαν τέτοιες εντάσεις στο σπίτι, για χαζούς λόγους, αλλά ήταν γιατί εγώ ήμουν πολύ...είχα αρχίσει και ξέφευγα, πώς να στο

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

55    

πω...ένιωθα τόσο κουρασμένη και ταλαιπωρημένη...που ταλαιπωρημένα, γιατί να την κάνω την παρένθεση, ήμουν οχι γιατί έκανα τόσες σπερματεχύσεις και γιατί πήρα τόσα φάρμακα, αυτά που με κούρασαν ήταν οι γιατροί, οι γιατροί με κούρασαν και με εξουθένωσαν έτσι.

Η επιθυμία ανασημασιοδοτείται ενμέσω αυτών των ανεπιτυχών «φυσικών» προσπαθειών. Ο χρόνος που περνάει χωρίς να έρχεται η ποθητή εγκυμοσύνη οδηγεί κυρίως στην μεγένθυση της επιθυμίας – «Όσο δεν συμβαίνει, τόσο το θέλεις πιο πολύ». Στις γυναίκες η περίοδος που έρχεται κάθε μήνα υπενθυμίζει (και σωματικά) την αποτυχία των προσπαθειών τους. Μήνα με το μήνα δημιουργείται ένα συναίσθημα απελπισίας και μια ανάγκη να πάρει κανείς άλλα μέτρα, να κάνει κάτι άλλο πλέον. Η Έλσα Γιαννούλη, μητέρα δύο παιδιών το ένα με εξωσωματική και το άλλο με φυσική σύλληψη, θυμάται:

Κοίτα τώρα η αλήθεια είναι ότι μετά από δύο παιδιά, λίγο τα ξεχνάς αυτά, δηλαδή αν είχαμε κάνει τη συζήτηση […] δηλαδή τώρα θυμάμαι τα βιώματα τα οποία ήταν τραυματικά, κατάλαβες; Τα προηγούμενα τότε, είχα τα άγχη μου και πήγαινα από τον έναν γιατρό στον άλλο, ε, αυτό που μπορώ να σου πω, είναι ότι θυμάμαι απογοητεύτηκα κάθε φορά που σου έλεγε σήμερα είναι η μέρα σου, ας πούμε είναι η μέρα σου και δεν σου ερχόταν η περίοδος, σου ερχόταν η περίοδος και θέμα του ότι γενικά εγώ δεν είχα βρει τον γιατρό που θα εμπιστευτώ μέχρι εκείνη τη στιγμή. Δηλαδή ποτέ δεν μου έκανε κάποιος, από όλους τους άλλους που πήγα ένα κλικ να πω ότι αυτός είναι επιστήμονας. Κάπως μου φαινόντουσταν λίγο ανεπαρκείς και για αυτό είχα αλλάξει και πολλούς, σου λέω είχα πάει σε πολλούς.

Η Νανά Νικολάου, έγκυος στα 33 της χρόνια με δίδυμα μετά από εξωσωματική λέει:

Κι εγώ είμαι έτσι, είναι δύσκολο, δηλαδή δόξα το Θεό τα πράγματα στη ζωή μου μέχρι τώρα δεν ήταν έτσι, δηλαδή ότι ήθελα μου ερχότανε, πραγματικά κι αυτό έλεγα δεν συμβαίνει σε μένα, δεν μου συμβαίνει. Για μένα το πιο δύσκολο κομμάτι όλου αυτού ήτανε το ψυχολογικό, γιατί όχι εγώ. Για μένα αυτό ήτανε που δύσκολα μπόρεσα να ξεπεράσω, δηλαδή ήμουνα σε φάση που όλες μου οι φίλες παντρευτήκαμε μαζί, όλες ξεκίνησαν να κάνουν παιδιά, εγώ δεν έκανα παιδί, αυτές έχουν κάνει το δεύτερο, αυτό με δυσκόλεψε πάρα πολύ.

Ήδη από την αρχική αυτή φάση ενδέχεται να μπορεί κανείς να διακρίνει, τουλάχιστον σε ένα πρώτο επίπεδο, αν υπάρχει πρόβλημα στη σύλληψη,

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

56    

ή στο «κράτημα» ή και στα δύο. Με άλλα λόγια μερικά ζευγάρια έχουν και ιστορικό αποβολών με αποτέλεσμα να ξεκινούν το ιατρικό ψάξιμο μέσω αυτής της εμπειρίας. Όπως η Μαρία Χατζή, μητέρα διδύμων με εξωσωματική ύστερα από δεκαετή εμπειρία με ΙΥΑ:

... ήταν μία δύσκολη εμπειρία αυτή. Στη δική μου περίπτωση δεν υπήρχε υπογονιμότητα, το αντίθετο θα έλεγα. Υπήρχε πολυγονιμότητα. Αλλά είχα προβλήματα με παλίνδρομες κυήσεις. Δηλαδή εγώ συλλάμβανα μόνη μου, πολύ συχνά, συχνά με τον καιρό[...] Τέλος πάντων υπήρχε αυτή η κατάσταση με τις παλίνδρομες. Ουσιαστικά στην εξωσωματική μπήκα όχι με πεποίθηση ότι είχα θέμα υπογονιμότητας αλλά επειδή είχα αυτό το ζήτημα και για να μη χάνω χρόνο επειδή στην αρχή αυτό γινόταν συχνά, κάθε χρόνο έμενα έγκυος, ε, την προσπάθησα. Εντάξει, αυτό, θέλω να πω ότι για μένα εγώ πίστευα ότι αυτό δεν ήταν λύση για μένα. Γιατί δεν υπήρχε θέμα υπογονιμότητας, υπήρχε άλλο θέμα τεχνικό, το οποίο δε μπορούσανε βέβαια να βρούνε. Αλλά επειδή είναι πολύ εμπορική η κατάσταση με την εξωσωματική και επειδή δηλαδή το προσφέρουν σαν προϊόν, τέλος πάντων το αποφάσισα και έκανα την πρώτη, δεν πήγε καλά [...] έχω θέμα τεχνικό. Δεν είναι θέμα σύλληψης είναι θέμα περιβάλλοντος. Και το περιβάλλον, το λέω και πάλι, κάθε φορά που γινότανε μία παρέμβαση είναι σαν να έχεις κάνει εκτρώσεις ας πούμε, πόσες εκτρώσεις. Υπήρχε μία επιδείνωση. Τέλος πάντων, στην τελευταία φορά που είμαι και μεγάλη στην ηλικία, ο άντρας μου δεν… είχα μπει στη διαδικασία να υιοθετήσω ένα παιδί πια.

3.3.2. Έμφυλες Ασσυμετρίες H Βίκυ Παππά θα σχολιάσει:

Όταν κάνουμε βιολογία στο σχολείο αυτά τα πράγματα δεν έπρεπε να τα διδασκόμαστε; Ανθρώπινη βιολογία τι σημαίνει ανθρώπινη βιολογία; Δηλαδή αντί να μαθαίνεις μόνο τα όργανα, δεν πρέπει να μάθεις και τη φάση της ζωής του ανθρώπου; Τι σημαίνει να είσαι βρέφος, τι σημαίνει να είσαι παιδί, τι σημαίνει να είσαι ενήλικας και τι σημαίνει αυτό στις γυναίκες, γιατί τα μαθαίνουμε με ένα ουδέτερο τρόπο όλα γα τις γυναίκες είναι πάρα πολύ διαφορετικά αυτά τα πράγματα. Οι άντρες πάντα έχουν την επιλογή να βρουν μια νέα γυναίκα όταν θα είναι 70 σαν τον Charlie Chaplin και να κάνουν άλλα πέντε παιδιά, οι γυναίκες δεν την έχουν αυτήν την επιλογή […]

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

57    

Ναι οι άντρες παθαίνουν μεγάλη στεναχώρια που πρέπει να δώσουν σπέρμα βλέποντας μια τσόντα, δεν είναι και τόσο σοβαρό αυτό το πρόβλημα, άσχημο είναι αλλά αυτό που υφιστάμεθα εμείς. Εγώ σκεφτόμουνα έπρεπε να με είχαν δει γύρω στους 20 ανθρώπους, γυναικολόγοι, νοσοκόμες, ακτινολόγοι, που ήταν καλοκαίρι και έπρεπε να κάνω υπέρηχους και πήγαινα στη Euromedica και ούτε ήξερα ποιος κρατούσε το μαρκούτσι, θέλω να πω ξεβρακώνεσαι εντελώς όμως, αυτό το πράγμα είναι φοβερό.

Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να αναφερθούμε σε δύο σημεία που εμφανίζονται κατά την αναζήτηση της διάγνωσης και παγίωσης της ιατρικοποίησης της υπογονιμότητας και αναδεικνύονται κάποιες έμφυλες ασσυμετρίες. Καταρχάς, σε όλη την αναζήτηση της ιατρικής αιτίας —η πρωτοβουλία αυτό να συζητηθεί μεταξύ του ζευγαριού αλλά και να γίνει πράξη, να βρούν έναν γιατρό, να βρουν τον κατάλληλο γιατρό, να ασχοληθούν με την πραγματοποίηση των εξετάσεων και την οργάνωση της θεραπείας— συνήθως οι γυναίκες ειναι ένα βήμα μπροστά χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει ενεργητική παρουσία και των αντρών. Η έμφυλη αυτή διαφοροποίηση ξεκινάει ήδη από την επιθυμία απόκτησης παιδιού που δείχνει πιο επιτακτική, βασανιστική για τις γυναίκες και επεκτείνεται στην περίοδο υπογονιμότητας και στις πρακτικές διαχείρισής της θέτοντας στο προσκήνιο τις αναλύσεις ανθρωπολόγων που για την ελληνική περίπτωση ανάγουν αυτόν τον έμφυλο διαχωρισμό στην εντόπια επιταγή της μητρότητας για την γυναικεία ολοκλήρωση. Αυτός ο πρωταγωνιστικός ρόλος δεν σημαίνει ότι οι άντρες δεν ενδιαφέρονται ή δεν θα ενδιαφερθούν τελικά, ή ότι δεν νιώθουν τη δυσκολία και απόγνωση των γυναικών τους ή ότι δεν θα βοηθήσουν στην πορεία, με τις εξετάσεις, με τους γιατρούς ή ακόμα και με τις ενέσεις. Αντιθέτως, το παρόν υλικό αναδεικνύει την παρουσία των αντρών στην αντιμετώπιση της ακούσιας ατεκνίας στα πλαίσια της διαχείρισης της ατεκνίας από το ζευγάρι και όχι από την ευρύτερη οικογένεια. Οι δυο τους θα διαχειριστούν το πρόβλημα και ο άντρας θα υποστηρίξει τη γυναίκα, ακόμα και αν αυτή πρωταγωνιστεί. Αυτή τώρα η πρωταγωνιστική γυναικεία θέση, σημαίνει ότι θεωρείται φυσικό την γυναίκα να την απασχολούν αυτά περισσότερο, να κρατάει τα ηνία και ενδεχομένως να αντέχει και να θυσιάζεται ακόμα και σε βαθμό με τον οποίο ο ίδιος ο σύντροφός της διαφωνεί και επιθυμεί να την αποτρέψει και να την προστατέψει. Όταν βέβαια η αντρική πλευρά δείχνει απραξία ή αδιαφορία, οι γυναίκες δυσανασχετούν, αν και μια τέτοια πιο ακραία στάση αποτελεί μειοψηφία και συνήθως είναι μόνον στην αρχή του ταξιδιού. Υπάρχουν επίσης και οι περιπτώσεις που η επιθυμία των αντρών υπήρξε έντονη εξαρχής και επομένως οι ίδιοι ήταν εξίσου παρόντες στην όλη διαδικασία αν και ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να το θέλει και η γυναίκα για να γίνει το βήμα προς μια ιατρική προσέγγιση.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

58    

Η πιο συστηματική ενασχόληση των γυναικών φαίνεται και στο πόσο πιο ενημερωμένες είναι γύρω από την ιατρική της υπογονιμότητας και τις σχετικές λεπτομέρειες που αφορούν τις θεραπείες, στο πόσο το ψάχνουν στο διαδίκτυο ή πόσο έχουν «ανοιχτές» τις κεραίες τους όταν θα ακούσουν κάτι σχετικό στον περίγυρό τους ή στην τηλεόραση. Υπάρχουν βέβαια και εκείνες οι γυναίκες που θέλουν να ξέρουν όσο το δυνατόν λιγότερα, αλλά αυτή η στάση αφορά περισσότερο σε σχέση με τον ειδικό και όχι σε σχέση με τον άντρα τους.

Όπως συζητήθηκε και πιο πάνω και περιγράφεται με έντονο τρόπο στα λόγια της Βίκυς, η γονιμότητα και η υπογονιμότητα ως η βάση για την τεκνοποίηση την δημιουργία οικογένειας, την ολοκήρωση ενδεχομένως ζευγαριού και ατόμου, είναι λιγότερο δεδομένη στις γυναίκες, λόγω «βιολογίας». Τα όρια που τίθενται βάσει βιολογίας σε σχέση με τον χρόνο, σε σύγκριση με τους άντρες, αλλά και σε σχέση με μια βιολογική-οργανική περιπλοκότητα του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος· όλη αυτή η φυσικοποίηση θέτει εξαρχής την ετερόφυλη κανονιστική επιθυμία και υλοποίηση τεκνοποίησης στα πλαίσια μιας έμφυλης ασσυμετρίας. Μια ακόμη πτυχή αυτής της φυσικοποίησης είναι η ψυχολογικοποίηση της ακούσιας ατεκνίας, η οποία και αυτή είναι κυρίως «γένους θηλυκού».

(Υπο)γονιμότητα και άγχος – Η ψυχολογικοποίηση της δυσκολίας απόκτησης παιδιού Η δυσκολία της διαδικασίας και το άγχος που συνδέται μαζί της περιγράφεται με τρόπο εμφατικό από την Βίκυ Παππά:

Όχι, ένα τρομερά δύσκολο για εμένα είναι ότι σου έλεγαν όλοι αγχώνεσαι, να μην αγχώνεσαι, επειδή αγχώνεσαι τα παθαίνεις όλα αυτά είναι ψυχολογικά όλα αυτά, τα ακούς αυτά και τρελαίνεσαι, πώς να μην αγχώνεσαι στο λένε αυτοί που έχουν παιδιά εν τω μεταξύ, κυρία μου να έχω παιδιά να μην αγχώνομαι [...] Μήνας μπαίνει, μήνας βγαίνει εκεί μεροδούλι μεροφάι, φρίκη, καταστροφή της σεξουαλικής ζωής αυτό το πράγμα, δράμα πολύ άσχημη εμπειρία για εμένα ήταν εξίσου ήταν πιο δύσκολη και από τον θάνατο της μητέρας μου, με διέλυσε τελείως.

Τη σημασία του ψυχολογικού παράγοντα τονίζει και η Ρένα Καλή:

Ερευνήτρια: Σε όλη αυτή την εμπειρία πού νιώθατε ποιός ήταν ο σημαντικός παράγοντας για να πετύχει ...

Ρένα Καλή: Η εξωσωματική; Μάλλον η ψυχολογία. Μετά το καταλάβαμε, δηλαδή, μετά καταλάβαμε πόσο άγχος είχαν οι υπόλοιποι κλ.π. που αυτό το στάδιο εγώ δεν το

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

59    

πέρασα. Σου λέω άρχισα να αγχώνομαι τη βδομάδα τις εμβρυομεταφορας που είχαν βάλει τα γονιμοποιημένα ωάρια μέχρι τη χοριακή. Εκεί εγώ αγχώθηκα για πρώτη φορά και λέω ωχ τώρα. Εκεί μπριζόθηκα και λέω να τα κρατήσω τι γίνεται και έβλεπα οτι είχα καφέ υγρά και λέω ωχ τα χασα, αυτό ήτανε; …κρίμα ας πούμε. Εκεί, δηλαδή, και μάλλον ίσως μέχρι εκεί. Δεν ξέρω η ψυχολογία, δεν ξέρω, βέβαια η αλήθεια είναι ότι και γω γυναικολογικά δεν έχω υποβληθεί, δεν έχω ταλαιπωρηθεί...

Η βασική θέση που κατέχει η γυναίκα στην κατασκευή της υπογονιμότητας είναι χαρακτηριστική στο πως το άγχος και η κακκή ψυχολογία, ως βασικές συνιστώσεις υπογονιμότητας φαίνεται και αυτά να είναι κυρίως «γένους θηλυκού». Η ψυχολογικοποίηση της υπογονιμότητας, η ποιότητα της λεγόμενης «ψυχολογίας» του ζευγαριού αλλά κυρίως της γυναίκας την περίοδο της προ ιατρικής διάγνωσης και θεραπείας αλλά και κατά την περίοδο της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ανάγεται σε αίτιο της υπογονιμότητας καθώς και σε αίτιο των αποτυχημένων θεραπευτικών επεμβάσεων, όταν δεν μπορεί να βρεθεί κάποια ιατρική αιτία ή ακόμα και αν υπάρχει —η καλή ή κακή (γυναικεία κυρίως) ψυχολογία φαίνεται να παίζει πάντα το ρόλο της. Ο Βασίλης Θανόπουλος σχολιάζει τον διαφορετικό τρόπο που αντιμετώπισε την όλη διαδικασία σε σχέση με τη γυναίκα του:

Σαφώς η Μαίρη είναι ένας άνθρωπος πολύ πιο αγχώδης από μένα, οπότε εκτός του ότι είναι το γυναικολογικό, σαφώς το ορμονικό όλο αυτό που επηρεάζει, εντάξει εμείς τι κάνουμε, αλλά είναι και ο χαρακτήρας εγώ δεν αγχώνομαι όσο η Μαίρη, σαφώς υπήρξε ένα άγχος αλλά όχι σαν αυτό που πέρασε η Μαίρη

Για τη Χρύσα Ζανίνη:

Πιο πολύ με ενοχλούσε το καλοκαίρι που δεν γινότανε κάτι, γιατί έλεγα εντάξει το καταλαβαίνω, Χριστούγεννα καλοκαίρι που λένε ότι είσαι πιο χαλαρός θα σου τύχει, αλλά από την άλλη όταν βάζεις την ιδέα στο μυαλό σου και σου κολλάει δηλαδή και την ώρα που θες να χαλαρώσεις ξέρεις ότι δεν είσαι χαλαρός και αυτό σου κοστίζει γενικότερα και στη συμπεριφορά, τέλος πάντων μετά κάποια στιγμή αποφασίσαμε με τη γυναικολόγο μου να κάνουμε σπερματέγχυση σε πρώτη φάση είδαμε αυτό σαν πρώτη λύση πριν ψάξουμε οτιδήποτε άλλο.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

60    

Τη σχέση της με το άγχος κατά τη διάρκεια της διαδικασίας περιγράφει και η Μίκα Κόνιτσα:

[...] ναι, οχι...οπότε επειδή τον τάδε γιατρό μου τον είχε συστήσει η φίλη μου που τον είχε ήδη γιατρό και ήξερε οτι είχε εξειδίκευση σε δύσκολες και μπίρι μπίρι μπίρι, όλο τέλος πάντων το ιστορικό αυτό, έμεινα σε αυτόν, ο οποίος με πήγε πολύ συντηρητικά, δηλαδή μου είπε άστο, χαλαρώστε για μερικούς μήνες, προσπαθήστε το μόνοι σας, χωρίς άγχος, μην πρεσαριστείτε, μην κοιτάτε τις μέρες και την ώρα, αφήστε το έτσι να πάει. Το κάνουμε, περνάει αυτός ο καιρός, ξαναπάμε, του λέμε γιατρέ, λέω θέλω να κάνω σπερματέχυση, μου λέει εντάξει... [...] καλά εμείς είμασταν στρεσαρισμένοι απο πριν, όταν κάναμε προσπάθειες ελεύθερα και χαλαρά, είμασταν αγχωμένοι [...] ντάξει ναι...ναι ναι ναι...το άγχος τέλος, δεν μπορεί να βγει, έχει τελειώσει αυτό... [...] δεν αγχωνόμουνα τον πρώτο ενάμιση χρόνο, μετά από ενάμιση χρόνο, δύο κοντά, προσπαθειών, ε δεν γίνεται να μην αγχωθώ [...] όλα πιστεύω ότι συντελούνε, όλα...βέβαια θεωρώ οτι κατά μεγάλο ποσοστό είναι η ψυχολογία, είναι το άγχος και το στρες, αλλά αυτό δεν μπορείς να κάνεις κάτι γι αυτό, δηλαδή δεν γίνεται, δεν γίνεται...δεν είναι οτι είναι χάπι και θα το σταματήσω...

Υποστηρίζεται εδώ ότι η συχνά δεδομένη, απροβλημάτιστη, ερχόμενη από όλους τους ενδιαφερόμενους (γυναίκες, άντρες, γιατρούς, οικείο περιβάλλον) πεποίθηση ότι η ψυχολογία του ζευγαριού και ακόμα πιο έντονα η ψυχολογία της γυναίκας παίζει καταλυτικό ρόλο στην προσπάθεια απόκτησης παιδιού —η καλή ή κακή ψυχολογία, η οποία μπορεί να επιδράσει σε διάφορες στιγμές και φάσεις την οργανική-βιολογική και θεραπευτική διαδικασία, κατά τη γονιμοποίηση και τη σύλληψη, την εμφύτευση και το κράτημα, αλλά και πιθανές αποβολές κ.ο.κ.— ουσιαστικά φυσικοποιεί τον πρωταρχικό ρόλο της γυναίκας στην επιτυχή ή όχι έκβαση της προσπάθειας για τεκνοποίηση (είτε μέσω συνουσίας είτε μέσω ΙΥΑ). Φυσικοποιείται έτσι, μέσω ενός περίπλοκου, κάπως θολού και απρόβλεπτου οργανικού τρόπου, όπως, άλλωστε, αναπαρίσταται η γυναικεία ιδιοσυγκρασία, τόσο η γυναικεία επιθυμία όσο και η γυναικεία ικανότητα ή και ανικανότητα τεκνοποίησης, αναδεικνύοντας το άλογο της γυναικείας υπόστασης το οποίο σωματοποιείται μέσω του άγχους. «Άμα η γυναίκα το θέλει, το πιστέψει, έχει χρόνο και χρήμα τότε θα γίνει». Χαρακτηριστικός είναι και ο λόγος των αντρών και όχι μόνο των γυναικών γύρω από αυτό το θέμα (και ακόμα και των ειδικών), ενώ σε ένα συνολικό επίπεδο η σημασία που αποδίδεται στην «ψυχολογία» ως βασικός παράγοντας επιρροής φαίνεται να υπερβαίνει τη σημασία που αποδίδεται στην στατιστική τυχαιότητα (αν και είναι γνωστή), ή στην τύχη εν γένει, ή ακόμα και στην αποτελεσματικότητα μιας (επιστημονικής) θεραπείας. Επίσης, η

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

61    

γυναικεία ψυχολογία και το άγχος φαίνεται να επηρεάζουν το ζευγάρι και τη σχέση του ζευγαριού και να αποτελούν ζήτημα που απασχολεί τους συζύγους στο οποίο επικεντρώνουν όχι μόνο την προσοχή τους αλλά και την υποστήριξή τους.

Αν και οι ίδιες οι γυναίκες αναφέρονται στην «ψυχολογία τους» ως αιτία υπογονιμότητας ή αποτυχημένων προσπαθειών, μερικές γυναίκες εκφράζουν την επιφυλακτικότητά τους απέναντι σε αυτόν τον συνολικά ομοιογενή ντετερμινιστικό λόγο υποστηρίζοντας το αναπόφευκτο αυτής της συναισθηματικής κατάστασης, τόσο αναφορικά με τη δυσκολία των συνεχών προσπαθειών και της σωματικής επένδυσης και φθοράς, όσο και αναφορικά με την κατάσταση της ατεκνίας και τα σχετικά αρνητικά συναισθήματα που αυτή επιφέρει. Η κριτική εκφράζεται συνήθως στα πλαίσια ενός προσωπικού αναστοχασμού γύρω από το ρόλο της «κακής ψυχολογίας» ο οποίος όμως συχνά απαντά στις αξιολογήσεις των άλλων πάνω στο θέμα (στον σύζυγο, στον ειδικό, σε κάποιο συγγενικό ή φιλικό πρόσωπο) και έρχεται να καλύψει τυχόν προβλήματα που δεν έχουν διαγνωσθεί. Η Νανά Νικολάου, που είναι έγκυος στα 33 της χρόνια με δίδυμα ύστερα από εξωσωματική, περιγράφει:

κάτι το οποίο δεν είχαμε σκοπό να το καθυστερήσουμε, δεν υπήρχε κάτι άλλο δηλαδή που να μας εμποδίζει κι έτσι ξεκινήσαμε λίγο μετά το μήνα του μέλιτος, δηλαδή, παντρευτήκαμε καλοκαίρι πες από τα Χριστούγεννα και μετά, και πέρασαν τρία χρόνια μέχρι να συλλάβουμε και τελικά έγινε με την εξωσωματική […] με παρακολουθούσε μια γιατρός, γυναικολόγος η οποία μετά από έξι μήνες, οχτώ, τις εξέφρασα έναν προβληματισμό, μου είπε δεν είναι τίποτα και μην ανησυχείς, μπορεί να είναι θέμα άγχους και είσαι πάρα πολύ νέα και δεν έχεις τίποτα, αλλά αυτό συνέχιζε και πέρασε ένας χρόνος πέρασε και ενάμιση χρόνος και αναζητώντας το λίγο διαφορετικά, άλλαξα γιατρό και πήγα σε έναν άνθρωπο που είναι ειδικός για την υπογονιμότητα και με έβγαλε από αυτό το δεν έχεις τίποτα και είναι απλά θέμα άγχους, με έβαλε ο άνθρωπος να κάνω κάποιες εξετάσεις. Οι εξετάσεις δεν δείξανε κάτι πέρα από ένα πολύποδα που είχα, που τον βγάλαμε και το πρώτο βήμα ήταν να κάνω σπερματέγχυση […] κάτι πρέπει να συμβαίνει, δεν γίνεται κάθε μήνα να προσπαθούμε και κάθε μήνα να μη γίνεται τίποτα για δύο χρόνια συνεχόμενα, δηλαδή είχαμε περάσει και το διάστημα αυτό που σου λένε μετά από δύο χρόνια άρχισε να το ψάχνεις σιγά σιγά. Οπότε σύμφωνα και με πρωτόκολλα και τέτοια μου λέει το πρώτο βήμα είναι η σπερματέγχυση, κάναμε μία δεν πέτυχε, κάναμε δεύτερη δεν πέτυχε, όχι απανωτά δηλαδή η μία έγινε Ιανουάριο η άλλη Μάιο, και είχαμε πει μετά το καλοκαίρι να αρχίσουμε να κοιτάμε το θέμα της

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

62    

εξωσωματικής. Για να περάσει και αυτό το καλοκαίρι που θα χαλαρώσουμε για να αποκλείσουμε και τον παράγοντα στρες για άλλη μια φορά […] Τελικά αυτό που φάνηκε έτσι ιατρικά είναι ότι τα ωάριά μου δεν συμβαδίζουν με την ηλικία μου, είναι γερασμένα και […] αυτό το είδανε βιολογικά όταν πήρανε τα ωάρια και είδανε την ποιότητα τους, που σου λέω από τα 11 γονιμοποιήθηκαν τα 7, είδαν την ποιότητα, από αυτό το κρίνανε, ίσως δηλαδή και άλλα δύο χρόνια να προσπαθούσαμε ίσως να μην τα είχαμε καταφέρει.

Πέρα από την ψυχολογικοποίηση της δυσκολίας τεκνοποίησης που έχει ως κυρίως αντικείμενο τη γυναίκα, το άγχος της ζωής και της καθημερινότητας που αφορά και τους δύο, ή το άγχος του ζευγαριού ενοχοποιείται και αυτό. Όπως παρατηρεί ο Βασίλης Θανόπουλος:

[...] ο βασικός λόγος ήταν ότι εμείς δεν είχαμε έτσι μια ας το πούμε ήρεμη φυσιολογική ζωή, ή δούλευα εγώ τρελές ώρες ή μετά άρχισε να γίνεται το ακριβώς αντίθετο δούλευε τρελές ώρες η Μαίρη [...] υπήρχε πολύ άγχος, εγώ είχα πάρα πολύ άγχος τότε με τη δουλειά μου και σαφώς υπήρχε…δεν υπήρχε…υπήρχαν πολλά προβλήματα πίσω στο μυαλό για να χαλαρώσεις και να ευχαριστηθείς, να χαλαρώσεις και να μπορείς να ευχαριστηθείς, το πιο απλό πράγμα, να κάτσεις ένα βράδυ και να ευχαριστηθείς, δηλαδή το προσπαθούσα τότε αλλά η πίεση ήταν πολύ μεγάλη τότε ε και μετά αντιστράφηκε αυτό και για την Μαίρη είναι ακόμα πιο δύσκολο επειδή είναι πολύ αγχώδης άνθρωπος, ε δηλαδή είναι ένας βασικός λόγος [...] δεν υπήρχε ηρεμία και αυτό δημιουργεί και τριβές φυσικά, δηλαδή έχει να κάνει με τα οικονομικά, με τα προβλήματα της δουλειάς εκεί καταλήγεις και ειδικά για την Μαίρη τότε αυτά τα τρία χρόνια που γινόταν η προσπάθεια που ξεκίνησε τη, αγχώνεται πάρα πολύ με τη δουλειά της, δουλεύει πάρα πολύ και να πρέπει να σκέπτεται να ασχολείται να οργανώνει, να προσπαθεί να καταλάβει πότε είναι οι μέρες της, ειδικά όλη αυτή η διαδικασία μεγάλη πίεση αυτή [...] ναι, και εγώ πιστεύω είναι βασικός λόγος τώρα μπορεί και τα σαφώς και τα υπόλοιπα δε βοηθήσανε και λάθη που γίνανε ίσως και από τους ειδικούς, ένας συνδυασμός πραγμάτων, πιστεύω ότι το βασικό ήταν το άγχος, δεν υπήρχε ηρεμία, μπορεί βέβαια να μην υπήρχε αυτό το πρόβλημα και πάλι να μην είχαμε καταφέρει τίποτα, δε μπορώ να το ξέρω.

Ενδιαφέρον όμως έχει ακόμα μια όψη της ψυχολογικοποίησης που αφορά στο ότι δημιουργείται η ανάγκη μέσω όλης αυτής της εμπειρίας —που εμπεριέχει ελπίδα, πόνο, προσμονή, αποτυχία, συγκρούσεις, κ.ο.κ.— αφενός, για ψυχολογική υποστήριξη ως αναγκαία υπηρεσία που

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

63    

θα έπρεπε να συνοδεύει την ΙΥΑ και να προσφέρεται μαζί με τη θεραπεία, και αφετέρου ως έναυσμα για να «δουλέψει ψυχοθεραπευτικά κανείς με τον ευατό του» (άντρες και γυναίκες) να ξεπεράσει όχι μόνο το «πένθος» της κάθε αποτυχίας, αλλά και την τυχόν αμφιθυμία που νιώθει απέναντι στην προσπάθεια να αποκτήσει παιδί, η οποία συχνά συνοδεύει την επιθυμία και συνεχώς μεταπλάθεται μέσα από την όλη εμπειρία αλλά και τις αποτυχίας, η οποία είναι πολλαπλά διαμεσολαβημένη, στο βαθμό που χάνει κανείς επαφή με την αρχική του επιθυμία τεκνοποίησης. Η Μαρία Χατζή θα πει:

...τελικά έκανα καμιά νομίζω 4 εγχειρήσεις, γιατί είχε δημιουργηθεί και ένα πρόβλημα με τις συμφύσεις στη μήτρα που είχαν δημιουργηθεί εξαιτίας των παρεμβάσεων, για να καθαριστούν αυτές οι συμφύσεις και τελικά επειδή είχανε περάσει και τα χρόνια, γιατί εγώ δεν έκανα την μια εξωσωματική πάνω στην άλλη, άφηνα το χρόνο γιατί κυρίως το θέμα της εξωσωματικής πέρα από το οργανικό κομμάτι είναι και το ψυχολογικό, μια αποτυχία, μία προσπάθεια δηλαδή που δεν ευοδώνεται, σου δημιουργεί ένα πένθος το οποίο χρειάζεται το χρόνο του για να μπορέσεις να το ξεπεράσεις και για να μείνεις ένας άνθρωπος που μπορεί να είναι δεκτικός και να νιώθει μέσα του ότι υπάρχει ζωή. Γιατί στο ψυχολογικό κομμάτι η αποτυχία έφερνε αυτό, ότι εγώ ένιωθα τον εαυτό μου να είναι, ενώ προετοιμαζόμουν για κάτι όμορφο ας πούμε, για κάτι πολύ ωραίο, μια ζωή, ότι γινόταν ξαφνικά ένας τάφος, και αυτό το πράγμα έπρεπε να το διαχειριστώ μέχρι να μπορέσω και πάλι να νιώσω δυνατή και να προσπαθήσω πάλι ακόμη μια φορά. Αυτά έχω να σου πω. Έχω απλά πάρα πολύ, θεωρώ ότι είναι απαραίτητο οι άνθρωποι που ασχολούνται, οι γιατροί, αυτά όλα τα κέντρα Τεχνητής Γονιμοποίησης να είναι, να υπάρχουν άνθρωποι που να μπορούνε να σε στηρίξουνε, γιατί, δεν ξέρω, εγώ δε χρειάστηκε βέβαια να πάω γιατί ήδη ήμουν εγώ σε μια δική μου ανάλυση οπότε το επεξεργαζόμουνα, δε χρειάστηκε να πάω σε ψυχολόγο ας πούμε.

3.3.3. Η υπογονιμότητα ως κάτι που τελικά ενώνει το ζευγάρι

Αναφερόμενη στη σχέση με τον σύζυγό της η Ιόλη Καρέντζα λέει:

ε, δεν ξέρω να σου πω σαν, δηλαδή αν είναι αγκάθι στη σχέση, σίγουρα είναι κάτι που το σκέφτεσαι, αλλά δεν ξέρω γιατί αυτό είναι στο θέμα κάθε ανθρώπου πόσο ξέρεις θέλει να γίνει

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

64    

γονιός και πόσο... εμάς μας έδεσε, δεν μας απομάκρυνε και ακόμα και όλη αυτή η διαδικασία, επειδή ο Κυριάκος αναγνώριζε ότι βασικά το στρες το τραβούσα εγώ και το δικό μου σώμα και η επιθυμία ήταν δική μου και ο Κυριάκος πολλές φορές το έχει πει ότι αν δεν ήμουνα εγώ τόσο πολύ επίμονη και εκείνος μπορεί και να εγκατέλειπε. Ε, δηλαδή, επίμονη με την έννοια του να, όχι [...] καταλάβαμε ότι ήθελα πάρα πολύ να γίνω μητέρα […] για μας ήτανε συνδετικός κρίκος ένωσης δεν ήτανε, βέβαια μετά ήρθαν τα παιδιά και αρχίσανε και οι προστριβές βέβαια [...] δηλαδή εκεί αρχίζεις να βλέπεις λίγο διαφορετικά τα πράγματα και το ξενύχτι δεν βοηθάει, δεν είναι καλός κριτής, για να αξιολογήσεις τα πράγματα. Εντάξει, αλλά ήτανε πολύ, και γενικός είναι έτσι και συμπαραστατικός, και στην εγκυμοσύνη, στην αποκόλληση ήτανε καλύτερος και από γυναίκα. Απίστευτος. Για μας ήτανε στοιχείο ένωσης, ενοποιητικό, τώρα για άλλους [...] δεν ξέρω, δηλαδή μπορεί να είναι θεωρώ ότι είναι ένα από τα κομμάτια που μπορεί να χαλάσει ένα γάμο, το να μην μπορείς να κάνεις παιδί, όπως εξίσου ας πούμε μεγάλης σημασίας με το οικονομικό. Θεωρώ ότι είναι μεγάλο θέμα γκρίνιας και προστριβής σε ένα ζευγάρι.

Αν και στις περισσότερες περιπτώσεις τελικά θεωρούν οι συνομιλητές μας ότι όλη αυτή η δύσκολη εμπειρία ενώνει το ζευγάρι, αυτό δεν σημαίνει ότι σχέση τους δεν δομικάστηκε στην πορεία της προσπάθειας. Λόγος γίνεται συχνά για το πλήγμα της σεξουαλικής ζωής, αφού αφενός το σεξ έχει ανασημασιοδοτηθεί ως αποτυχημένη τεκνοποίηση, αφετέρου όλη αυτή η σωματική πρόκληση και δοκιμασία μαζί με την αναμέτρηση με την αποτυχία, δεν αφήνει το χώρο για μια ανέμελη καθημερινότητα αλλά και σεξουλική ζωή και επιθυμία. Η Μαρία Χατζή μιλάει για τις επιπτώσεις στο ζευγάρι και επισημαίνει, όπως σχολιάστηκε και πιο πάνω, την ανάγκη ψυχολογικής υποστήριξης στο ζευγάρι:

[...] αυτά έχω να πω. Τώρα στο κομμάτι στο ζευγάρι, ήτανε πολύ ζόρικο. Ήτανε ζόρικο γιατί που να βρεις τη δύναμη μετά ξανά να κάνεις σεξ, να το ευχαριστηθείς , να είσαι ζεστά με τον άλλο. Υπήρχανε δηλαδή, εμένα μου κρατούσανε τα πένθη αυτά, ένα χοντρό ας πούμε κομμάτι περίπου ένα εξάμηνο [...] Μέχρι να αρχίσω να βγαίνω, όσο ήμουνα, τον πρώτο καιρό ήμουνα απόμακρη, δούλευα πάρα πολύ […] Στη σχέση υπήρχανε προβλήματα γιατί ήμασταν και οι δύο στεναχωρημένοι, απογοητευμένοι, σεξουαλικά προσπαθούσαμε πρέπει να πω, αν το σκεφτώ εκ των υστέρων. Πως τα καταφέραμε; Να ξαναβρούμε πάλι, και την όρεξη να ήμαστε σεξουαλικά ενεργοί. Να πω ότι τον τράβηξα λίγο τον άντρα, εκείνος είχε λιγάκι στο τέλος παραιτηθεί [...] Μετά τις εξετάσεις μια εβδομάδα περίμενα, να πάρει, να δει το σπέρμα

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

65    

ξέρεις αυτό [...] κρατούσα μία απόσταση γιατί ούτε και εγώ μπορούσα να το διαχειριστώ εύκολα. Πήγε και εκείνος εντάξει, είναι διαδικασία να πάει το σπέρμα ... έμπαινε κάθε τρεις και λίγο να δει τα σπέρματα, είναι καλά, δεν είναι καλά. Δεν είναι ζωντανά, είναι ζωντανά. Αυτά τέλος πάντων, εντάξει, αυτό που θέλω να πω για να κλείσω είναι αυτό, ότι, είναι δύσκολο, χρειάζεται υποστήριξη, χρειάζεται ανθρώπους ευαίσθητους, γιατρούς εκπαιδευμένους σε αυτό το πράγμα, όχι να πας στον ψυχολόγο δίπλα, ο γιατρός να είναι εκπαιδευμένος, αυτός έχει το ρόλο, σαφές το πλαίσιο έρευνας σχετικά με τους κινδύνους που μπορεί να έχει, πόσες εξωσωματικές παίρνει ένας άνθρωπος, όσο είναι δυνατόν και φροντίδα από ψυχολόγους στο ζευγάρι, γιατί το ζευγάρι περνάει ζόρι.

3.4. Η ΑΠΌΚΤΗΣΗ ΠΑΙΔΙΟΎ ΜΕ «ΕΞΩΣΩΜΑΤΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ» ― Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΟΙ «ΆΛΛΟΙ»

Η εμπειρία απόκτησης παιδιού, από τη στιγμή της ιατρικοποίησης του όποιου προβλήματος σύλληψης, κρατήματος, κυοφορίας κ.ο.κ. —είτε κατά την αρχική φάση της ιατρικής έρευνας και διάγνωσης, είτε κατά την επόμενη φάση της θεραπείας— παύει να είναι ένα ζήτημα ιδιωτικό, προσωπικό, ένα ζήτημα που αφορά το ζευγάρι, τα σώματά τους και το σπίτι τους, και μετατρέπεται πέρα από ένα ζήτημα εξωσωματικό (όπως υποδηλώνει και η θεραπευτική πρακτική της εξωσωματικής στην ελληνική της εκδοχή) σε ένα ζήτημα εξωοικιακό. Δίδοντας έμφαση στην εξωοικιακή γονιμοποίηση στόχος είναι η προβληματοποίηση όλης αυτής της εμπειρίας μέσα από αυτό ακριβώς το πρίσμα του αναγκαστικού, για το ζευγάρι, ανοίγματος καταρχάς στον γιατρό και στο κέντρο ΙΥΑ και του πιο επιλεκτικού ανοίγματος προς το συγγενικό και φιλικό περιβάλλον. Η εξωοικιακή εμπειρία γονιμοποίησης εμπεριέχει πτυχές της εξωσωματικής εμπειρίας, η οποία είναι άκρως ιατρικοποιημένη και τεχνολογικοποιημένη, αλλά το ενδιαφέρον εδώ εντοπίζεται περισσότερο στις συνθήκες, σχέσεις και πρακτικές που συνοδεύουν τη σωματική αυτή εμπειρία και διαδραματίζονται, αφενός, στο πλαίσιο της σχέσης ζευγαριού και ειδικού και στο συμφραζόμενο του κάθε κέντρου ΙΥΑς και, αφετέρου, στο πλαίσιο των σχέσεων του ζευγαριού με τους οικείους (συγγενείς και φίλους).

Πώς κατασκευάζεται μέσα σε αυτές τις σχέσεις και συνθήκες το εξωοικιακό και εξωσωματικό, σε οικείο; Τί ψάχνουν άντρες και γυναίκες στον γιατρό τους και στο κέντρο για να νιώσουν «εμπιστοσύνη» και «ασφάλεια», για να πλάσουν το νέο αυτό πλαίσιο και χώρο δημιουργίας οικογένειας όσο το δυνατόν στα μέτρα τους; Από την άλλη, μερικοί

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

66    

συνομιλητές μας —αλλά και μερικοί γιατροί— δεν θέλουν μεγάλη οικειότητα, προσπαθώντας ενδεχομένως να διαφυλάξουν «τα του οίκου» τους και να βάλουν έστω και με αυτόν τον τρόπο όρια στο τί θα γινόταν στο κρεβάτι τους. Πόσο ταμπού είναι η υπογονιμότητα για να την επικοινωνήσεις και πώς ενημερώνεται κανείς γύρω από την ΙΥΑ, πέρα από το να ρωτήσει τον γιατρό;

Οι αφηγήσεις των συνομιλητών μας υπογραμμίζουν τον πολύ σημαντικό ρόλο του γιατρού –ως ειδικού, ως επιστήμονα αλλά και ως προσώπου– σε όλη αυτή την εμπειρία καθώς και τη δυσκολία σε πολλές περιπτώσεις επιλογής του. Πέρα από τον γιατρό, οι συνθήκες που επικρατούν στα κέντρα ΙΥΑ και που διαμορφώνουν σε πολλά επίπεδα την εξωοικιακή εμπειρία, το πώς είναι οργανωμένα, ποιά είναι η αντιμετώπιση του προσωπικού, και ποιά είναι η λογική λειτουργίας τους απασχολούν τα υπογόνιμα ζευγάρια τόσο κατά την επιλογή του κέντρου όσο και κατά την προσπάθεια αποδοχής και οικειοποίησης αυτής της καταρχάς παράδοξης σε πολλαπλά επίπεδα συνθήκης, να υπάρξουν έγκυοι μέσα από μια πολλαπλώς διαμεσολαβημένη διαδικασία. Η απόφαση δε του ζευγαριού να μιλήσει ή όχι και με ποιούς για την εμπειρία της ΙΥΑ, για τα προβλήματα και τις λύσεις της υπογονιμότητάς τους, για τις προσπάθειες και τις αποτυχίες, μπορεί να μας υποδείξει το πως σημασιοδοτείται η υπογονιμότητα, η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, η πρόκληση της ατεκνίας, αλλά και να σκιαγραφήσει πτυχές των συγγενικών και κοινωνικών σχέσεων αναφορικά με την κυρίαρχη και κανονιστική πολιτισμική επιταγή της ετερόφυλης τεκνοποίησης και δημιουργίας οικογένειας.

Η εστίαση στη διαχείριση της εξωοικιακής και εξωσωματικής διαδικασίας, αναδεικνύει τις τυχόν έμφυλες διαφορές στο εσωτερικό του ζευγαριού αλλά και την πολιτισμική δυναμική του ζευγαριού ως κοινωνική μονάδα, έναντι της ευρύτερης οικογένειας, του συγγενικού και φιλικού κύκλου. Το ζευγάρι αναδύεται ως, —σε μεγάλο βαθμό—, αυτόνομη μονάδα λήψης αποφάσεων και διαχείρισης της υπογονιμότητάς του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν ενεργοποιούνται δομές υποστήριξης από τον στενό κυρίως συγγενικό κύκλο, ο οποίος μπορεί να υποστηρίξει και να παράλληλα να ασκήσει κριτική και πίεση. Όπως αναφέρει ο Στέφανος Κόκκινος:

δε μπορώ να πω ότι το συζητούσαμε ιδιαίτερα με γονείς και τέτοια, πιο πολύ τους λέγαμε τις αποφάσεις που παίρναμε, ναι δε μπορώ να πω ότι πηγαίναμε και λέγαμε α τι να κάνουμε, ναι δεν είμαστε τέτοιοι [...] δε το συζητούσαμε ιδιαίτερα, αυτό που ξες ερχόταν ως χιούμορ το οποίο κάπως μας τσίγκλιζε ήταν ότι ξέρεις οι παππούδες λέγαν ας πούμε αντε να δούμε κανα εγγονάκι, ξέρεις αυτά τα γραφικά τα οποία ξέρεις και το πρώτο διάστημα που και μεις δεν είχαμε πει ότι προσπαθούμε και α ου α ου ξερω γω και τέτοια, κάπως μας χτύπαγε, ξέρεις, ντάξει το

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

67    

παλεύουμε ξέρεις τι να κάνουμε; κατά τα άλλα μετά συζητήσαμε και είπαμε υπάρχει πρόβλημα, προσπαθούμε εδώ και ένα διάστημα και αρχίζουμε να κάνουμε κάποιες εξετάσεις και τέτοια πράγματα, αλλά γενικά το αντιμετωπίσαμε μόνοι μας κυρίως, ναι τους λέγαμε πως πάει, πως δεν πάει, αλλά συμβουλές και τέτοια όχι γιατί και γω και η Β πιστεύουμε ότι είναι θέμα ενστίκτου από ένα σημείο και μετά καθαρά.

Σε άλλα επίπεδα, μέλημά μας στην ενότητα αυτή είναι να αναδείξουμε και το κατά πόσο και το πώς το υπογόνιμο ζευγάρι, η γυναίκα και ο άντρας ξεχωριστά, επιλέγουν μια πιο ενεργητική θέση απέναντι στην εξουσία των ειδικών μέσω για παράδειγμα της ενημέρωσής τους, μέσω των απαιτήσεών τους, μέσω της ενεργής τους θέσης στη λήψη «ιατρικών» αλλά συγχρόνως πολύ προσωπικών αποφάσεων —όπως, για παράδειγμα, το πόσο μεγάλη δόση φαρμάκων δέχεται η γυναίκα να πάρει ή το πόσα έμβρυα θα εμφυτευτούν.

Συνολικά, μέσω των παρακάτω θεματικών στόχος είναι να αναδείξουμε το πώς κατασκευάζεται αυτό το εξωοικιακό πλαίσιο σύλληψης και ποιά είναι κάποια βασικά χαρακτηριστικά του.

3.4.1. Επιλογή γιατρού και κλινικής. Εμπιστοσύνη, επαγγελματισμός, εμπορευματοποίηση, και εκμετάλλευση

Στην αφήγησή της για την επιλογή γιατρού η Βάσω Λεβίδου θα πει:

Μου ενέπνευσε εμπιστοσύνη από την αρχή κτλ. Ότι ήταν σοβαρός, ότι ήταν επαγγελματίας και σου λέω λειτούργησα ενστικτωδώς, όπως οι περισσότεροι νομίζω ότι λειτουργούν στους γιατρούς, γιατί όλα κρίνονται εκ του αποτελέσματος, δηλαδή ένας καλός γιατρός, χρεώνονται επιτυχίες, χρεώνονται και αποτυχίες, λοιπόν και εφόσον από την αρχή είδα ότι το είχε χειριστεί πολύ καλά το ζήτημα… ε ναι δε ξέρω τι θα έκανα, θα έψαχνα αν είχα αποτυχία στην εξωσωματική, ίσως εκεί θα έψαχνα, ναι εαν αποφάσιζα να κάνω και δεύτερη, γιατί όπως σου πα και πριν δε ξέρω τι θα ένιωθα εκείνη τη στιγμή κι όλα αυτά...ντάξει, νομίζω ότι με τα μυαλά που είχα πέρυσι και όλα αυτά, την ψυχολογία και επειδή ήθελα πάρα πολύ και είχα μπει στη διαδικασία να το βγάλω, να το φέρω εις πέρας, ίσως και να το προχωρούσα, αλλά δε μπορώ να το πω με σιγουριά αυτό. Είχα ακούσει για γιατρούς που δεν έπρεπε να απευθυνθώ, με είχαν αποτρέψει ας πούμε στους μεγάλους γιατρούς, στα μεγάλα κέντρα εξωσωματικής, μου είχαν πει ότι είναι επιχειρήσεις, εγώ φοβόμουν ακριβώς επειδή είμαι νεαρή,

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

68    

ότι μια αποτυχία ίσως ήτανε για αυτούς (γέλιο) ξερω γω 3-5 πόσα χιλιάρικα θα ήταν τελοσπάντων και δε τρέχει και τίποτα δηλαδή.

Η Βίκυ Παππά θα συγκρίνει ανάμεσα σε διαφορετικές στάσεις:

...ναι αυτός όλη τη διαδικασία της υπογονιμότητας με έναν γιατρό. Ο οποίος δεν έχει κάποιο μεγάλο κέντρο αλλά ενδιάμεσα μετά την δεύτερη σπερματέγχυση και την αποτυχία της συμβουλευτήκαμε έναν άλλο γιατρό που μας προτείνανε ο οποίος με ενόχλησε πάρα πολύ η στάση του, η προσέγγιση του, αυτός ήταν ένας γιατρός όπου ασχολιόταν βασικά είχε κέντρο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και ξεγεννούσε τις γυναίκες από το κέντρο, δεν ήταν γενικός μαιευτήρας, δεν πήγαινες για τα ΠΑΠ τεστ εκεί πέρα, ήτανε αυτό. Είχε στο τραπέζι στο ιατρείο του άλμπουμ με όλα τα μωρά που είχαν γεννηθεί, όταν είσαι γυναίκα που δεν μπορείς να κάνεις παιδιά αυτό ήταν πολύ κουραστικό να το βλέπεις. Με εξέτασε και οι ορμόνες μου δείχνουν ότι είμαι σε κλιμακτήριο, πράγμα πολύ βαρύ να το ακούσεις στα 35 και έτσι δεν σκέφτηκα να πάω καθόλου σε αυτόν. Τι άλλο να σου πω, εμένα με βοήθησε η στάση του γιατρού μου ο οποίος ήταν ξεκάθαρος, ευγενής αλλά πολύ ξεκάθαρος, δηλ. σου έλεγε τον ρώταγες κάτι πως νιώθετε μου λέει η ιατρική δεν ξέρει πως γίνονται αυτά τα πράγματα δεν μπορώ να σου λέω ψέματα αλλά υπάρχουν αυτές οι πιθανότητες να γίνουν έτσι τα πράγματα. Σου μιλούσε σαν έναν άνθρωπο που καταλαβαίνει και όχι χρυσή μου, γλυκιά μου σαν άλλους που έχω ακούσει άλλους να μιλάνε τα οποία είναι πολύ υποβιβαστικά για μια γυναίκα.

Ενώ η Δήμητρα Πάνου σχολιάζει το περισσότερο εμπορικό κομμάτι της όλης διαδικασίας:

Ναι, μια χαρά. Ήταν έτσι μια ψηλή μελαχρινή που ήταν το κοινωνικό κομμάτι αφού την κοροϊδεύουμε ακόμα και τώρα, καλημέρα σας χίλια ευρώ, ξέρω γω, ναι στο καλό να πάτε […] Ναι, ναι ήτανε έτσι μια τύπισσα με τα cavali της, και με τα τέτοια της, ήταν το οικονομικό το οποίο σε έγδερνε, εε αλλά όλες οι κοπελίτσες εκεί, νέες κοπέλες, μικρές κοπέλες και γενετίστριες και οι βοηθοί όλοι αυτοί, μια χαρά. Αλλά, έτσι και αλλιώς, εγώ έχω πάρε δώσε με τον γιατρό. Εγώ πήγα εκεί, κάναμε την πρώτη συζήτηση για τα λεφτά, κλείσαμε την ημερομηνία του σπέρματος, μια χαρά πήγαμε και τον άντρα μου και για την εμβρυομεταφορά, αυτό ήτανε. Γεια σας, δε ξαναπήγα. […] Ναι, δεν ήπιαμε και καφέ.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

69    

Μια κριτική και προσεκτική στάση απέναντι στην εφαρμογή της τεχνολογίας εκφράζεται και μέσω της κριτικής και προσεκτικής επιλογής του ειδικού αλλά και συχνά μέσω της απαξίωσής τους. Πέρα από την κάπως εξιδανικευτική εικόνα που παρουσίασε η Paxson (2004) στην έρευνά της στα τέλη της δεκαετίας του 1990 αναφορικά με το εξυπηρετικό, ανθρώπινο, υποστηρικτικό περιβάλλον της κλινικής στην οποία έκανε επιτόπια και πέρα από την θετική συνολικά σχέση που κατέγραψε μεταξύ των ασθενών του γιατρού και των νοσηλευτριών, η παρούσα έρευνα, στρέφει την προσοχή και σε μια άλλη εικόνα καθώς και σε μια σειρά από μετατοπίσεις, όπως αναφορικά με τον όγκο των προσφερόμενων ειδικών, υπηρεσιών, εξετάσεων, πρακτικών, αναφορικά με την εμπορευματοποίηση του χώρου αλλά και αναφορικά με την ευρεία διάδοση της τεχνολογίας.

Οι κλινικές αποτελούν πράγματι ένα πρώτο «σπίτι» για τα παιδιά που συλλαμβάνονται εκεί και είναι γεμάτες με φωτογραφίες στους τοίχους και album από μωράκια και ευχαριστίες των γονέων. Σε πολλές περιπτώσεις οι σχέσεις με τον γιατρό είναι πολύ καλές και τον έχουν αν όχι «σαν Θεό τους», τουλάχιστον, σαν εκείνον που τους πρόσφερε αυτό που ονειρεύονταν. Δεν είναι λίγες οι κουμπαριές σε αυτόν τον χώρο. Στην περίπτωση του παρόντος υλικού, έχοντας το πλεονέκτημα ότι οι γυναίκες και οι άντρες με τους οποίους συνομιλήσαμε δεν ήταν από μια και μόνο κλινική αλλά ούτε τους προσεγγίσαμε στα πλαίσια μιας συγκεκριμένης κλινικής, οι εμπειρίες τους αναφορικά με το πως κατέληξαν τελικά στον γιατρό τους ή και αναφορικά με το πως ένιωσαν στο συμφραζόμενο της κλινικής ή του κέντρου εξωσωματικής αναδεικνύουν μια πολλαπλότητα. Στις αφηγήσεις τους ξεδιπλώνονται τόσο θετικές όσο και αρνητικές ή ανάμεικτες εμπειρίες. Γιατί για πολλούς το «σπίτι» αυτό έχει υπάρξει ξένο και κρύο, και θυμίζει επιχείρηση και βιομηχανία παραγωγής εγκύων, ωαριών, εμβρύων.

Η επιλογή γιατρού και κέντρου – Επιθυµητά και µη επιθυµητά χαρακτηριστικά

Η Μερόπη Γεράκη αφηγείται:

'Οχι δεν έψαξα γιατί σου λέω ο θείος μου με σύστησε σε έναν άνθρωπο, τον οποίο όταν πήγα και τον είδα μου έκανε, μου ενέπνευσε μία εμπιστοσύνη. Μου φαινότανε καλός άνθρωπος, σου εξηγούσε πράγματα. Γιατί εγώ ήθελα να ξέρω περίπου πως γίνεται, οπότε εντάξει. Πιστεύω πως ο γιατρός έχει να κάνει. Δηλαδή, το αν σε βλέπει σα χρήματα, εγώ θα το έπαιρνα σαν αρνητικό αυτό και θα ήταν αρνητικό και για μένα μετά. Εντάξει, η επαφή σου με το γιατρό έχει να κάνει, αφού τον είδες και εσύ το συγκεκριμένο.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

70    

Διαφορετική είναι η αφήγηση του Φοίνικα Ανδρέου: Κοίταξε, όλη η εμπειρία είναι πολύ κακή...είναι ένα εμπόριο το οποίο είναι…στην πιο στείρα μορφή παίζεις με τον πόνο και την επιθυμία του άλλου...παίζει με κάτι το οποίο είναι πάρα πολύ ευαίσθητο και δεν υπάρχει ουτε η κατάλληλη στήριξη ούτε...και ο γιατρός προσπαθεί να κάνει πράγματα τα οποία δεν ξέρει να τα κάνει....δεν μπορεί ο γιατρός να είναι ψυχολόγος, δεν μπορεί ο γιατρός να είναι υπεύθυνος της τεχνικής, της παρακολούθησης...τα πράγματα είναι λίγο περίεργα έτσι οπως είναι σ΄αυτή τη χώρα...είναι πολύ βίαιο το σύστημα όλο..και ειδικά για την γυναίκα, γιατί ο άνδρας δεν…πέρα από την συμπαράσταση, όποιος ενδιαφέρεται να την κάνει, γιατί είχαμε συναντήσει και τέτοια φαινόμενα...πέρα από την συμπαράσταση, με όποιο τρόπο μπορείς να συμπαρασταθείς, πολλές φορές εγω δεν ήξερα και τι να κάνω, έτσι....ο άνδρας συμμετέχει πολύ ελάχιστα σε όλη αυτή την διαδικασία, όσο κι αν θέλει να περηφανεύεται για διάφορα.....το πακέτο το τρώει η γυναίκα..έτσι; λοιπόν...εγω δεν θεωρώ ότι βοήθησε κανένας την Λ. ας πούμε ούτε να αντιληφθεί αυτά τα πράγματα ούτε τίποτα…σαφέστατα η δεύτερη κατάσταση ήτανε πολύ καλύτερη από την πρώτη που είχαμε να αντιμετωπίσουμε αλλά δεν παύει να είναι μέσα σε ένα ψυχρό περιβάλλον, με ραντεβού που όσο καλή διάθεση και να έχει ο άλλος, είναι ραντεβού των λεπτών, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουνε, δηλαδή την Λ. είχανε μεγάλη δυσκολία να την αντιμετωπίσουνε γιατί είναι ένας άνθρωπος ο οποίος είναι σχετικά μορφωμένος και στα όρια του αντικειμένου της γενετικής κλ.π. οπότε τους έλεγε πράγματα που δεν μπορούσανε να απαντήσουνε, για τους κινδύνους εξωσωματικής...δεν της δημιουργούσε, λοιπόν, κανένας καμία ασφάλεια με όλα αυτά...απλά ο δεύτερος γιατρός ήταν πολύ ειλικρινής από όποιον άλλον είχαμε δει, με την έννοια ότι της έλεγε ναι, Λ, έτσι είναι...[...] εμένα μ΄άρεσε γιατί ήταν ειλικρινής...το άλλο πακέτο βέβαια παραμένει το ίδιο, γιατί κι αυτός, εξαρτάται όλο το στήσιμο, το εργαστήριο, το ένα, το άλλο, η κλινική, το πώς θα πληρώσεις, τους φαινόταν περίεργο που τους ζητάγαμε απόδειξη, μα, λέει, είναι περισσότερα, μα τι σε νοιάζει εσένα....ξέρεις, μπαίνεις σε τέτοιου είδους συζητήσεις και διαδικασίες οι οποίες ντάξει, δεν βοηθάνε καθόλου στο πλαίσιο μάλιστα της άνεσης και του άγχους που θέλουν αυτοί...την θεωρώ πολύ ψυχρή, πολύ κακή διαδικασία, ειδικά για την γυναίκα.

Η αρχική επιλογή του γιατρού, γίνεται συνήθως μέσα από δυο κανάλια. Είτε μέσω σύστασης, είτε μέσω προσωπικού ψαξίματος κάνοντας κυρίως

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

71    

χρήση του διαδικτύου αλλά και ρωτώντας άλλους με παρόμοιες εμπειρίες. Αρκετά ζευγάρια πάνε σε έναν ειδικό ΙΥΑ, μέσω ενός άλλου γιατρού και κυρίως μέσω του κλασσικού γυναικολόγου της γυναίκας. Αν υπάρχει εμπιστοσύνη στον αρχικό γιατρό, συνήθως υπάρχει εμπιστοσύνη και στον συστημένο αν και ένα πρώτο ραντεβού μπορεί να είναι ικανό να χαλάσει μια αναμενόμενη θετική εικόνα. Όπως θα πει η Μυρσίνη Ανάγνου:

Πως επιλέγουμε το γιατρό ναι, η επιλογή του γιατρού, γι’ αυτό προσπαθώ να θυμηθώ…ο δικός μου γιατρός νομίζω μας είχε συστήσει κάποιον άλλον, βασικά ο γυναικολόγος σου σου συστήνει σε ποιόν θα πας να κάνεις εξωσωματική από κει ξεκινάει γιατί δεν έχεις, από κει ξεκινάς αλλά τώρα δεν θυμάμαι ακριβώς […] Μα τι να ελέγξεις, γιατροί και δικηγόροι που λέω εγώ, δηλαδή, τι να κάνουμε τώρα, να ανοίγουμε… διαβάζουμε νομικά ή θα γίνουμε γιατροί; Δεν γίνεται, δεν μπορείς.

Ανάλογη είναι και η εμπειρία του Αγησίλαου Μάνου: μας το πρότεινε η γυναικολόγος... της Νάνσυ είναι και φίλη της...την οποία την είχε σταθερά, την είχε καιρό....και επειδή ακριβώς υπήρχε αυτή η φιλική σχέση, υπήρχε και εμπιστοσύνη στο ότι δεν θα με στείλει κάπου που μπορεί να το κάνουν για να κονομήσουν ή δεν ξέρω τι, γιατί έχουμε ακούσει και για περιπτώσεις, εξωσωματικές, 5 εξωσωματικές κλπ που κάθε φορά είναι δυομισάρια, είναι λεφτά....μας πρότεινε λοιπόν ένα κέντρο, ε πήγαμε και μεις ψαξαμε λίγο, οσο μπορείς να ψάξεις και να δεις οτι είναι οκ, είδαμε ένα από τα, ντάξει, μεγάλα και σοβαρά, εν πάσει περιπτώσει, μας αντιμετωπίσανε καλά, δηλαδή δεν υπήρχε...ήταν σε πολύ ανθρώπινο επίπεδο, έτσι, ήτανε μία χαρά η εκει αντιμετώπιση...εν τω μεταξύ, ξέρεις, οταν τους είπαμε και παντού οτι...πιάνεις κουβέντα για διάφορα εκει και τι κάνετε και κάνουμε και…

Όσοι ψάχνουν μέσω διαδικτύου, γνωρίζουν τα μεγάλα ονόματα και συχνά έχουν μπει σε σχετικά φόρα και βλέπουν τα σχόλια άλλων ζευγαριών (και κυρίως γυναικών) γύρω από τους γιατρούς και τα κέντρα ΙΥΑ. Σε μερικές περιπτώσεις το ζευγάρι θα αρκεστεί στην πρώτη επίσκεψη με τον πρώτο γιατρό για να κατασταλάξει εκεί, ενώ σε άλλες περιπτώσεις το ζευγάρι θα επισκεφτεί πολλούς γιατρούς και πολλά κέντρα μέχρι να αποφασίσει. Πολλά είναι επίσης τα ζευγάρια που έχουν εμπειρία διάγνωσης αλλά και θεραπειών με διαφορετικούς γιατρούς και διαφορετικά κέντρα. Μετά από μια ή περισσότερες αποτυχίες, το ζευγάρι πολύ πιθανόν να απευθυνθεί σε άλλον γιατρό. Αναλόγως με την περίπτωση λοιπόν, το όλο ψάξιμο για γιατρό και κέντρο αποτελεί για

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

72    

μερικούς μια πολύ απλή και σύντομη διαδικασία, όπως για την Ερωφύλη Κούκη:

Οπότε έκανα την πρώτη εξωσωματική, βέβαια σε όλο αυτό νιώθω ότι ήμουνα τυχερή, εντάξει, δεν ξέρω αν ήταν θέμα τύχης, βοήθησε το γεγονός ότι ο γιατρός που είχα ήταν ένας πολύ ψύχραιμος άνθρωπος, πολύ τετράγωνη λογική ο οποίος ταίριαζε στο δικό μου χαρακτήρα, ήξερα ότι αυτό που έλεγε αυτό είναι. Ότι το ρωτούσα μου απαντούσε ξεκάθαρα με σαφήνεια χωρίς να δίνοντας μου ελπίδες, αισιοδοξία, αλλά χωρίς αυτό να σημαίνει ότι… Μου λεγε ότι πρέπει να καταλάβω ότι αυτές είναι οι πιθανότητες, δεν είναι τίποτα σίγουρο. Ωστόσο έχουμε πολλές πιθανότητες στατιστικά κι όλα θα πάνε καλά. Γενικά ήταν ένας γιατρός ο οποίος ήξερα ότι κάνει πολύ καλά τη δουλειά του. Πολύ σοβαρός σε αυτό που κάνει, επαγγελματίας. [...] όχι [δεν έψαξα πολύ] από τον έναν στον άλλον. Συστημένα, με πήραν από το χέρι, δηλαδή, σου λέω η διαδικασία κύλησε πολύ ομαλά, δε χρειάστηκε καν να περιμένω στην αίθουσα αναμονής, πήγα τον είδα αυτόν και τη βοηθό του. Από τη πρώτη στιγμή που μιλήσαμε κατάλαβε κι αυτός τι χαρακτήρας είμαι, κατάλαβα κι εγώ ότι νιώθω πως μου ταιριάζει και μπορούμε να προχωρήσουμε. Κι εγώ ήθελα να προχωρήσουμε και γρήγορα, δεν υπήρχε λόγος για καθυστέρηση.

Σε αντίθεση με άλλα ζευγάρια που το βίωσαν ως μεγάλη αγωνία και ταλαιπωρία, όπως στη περίπτωση του Στέφανου Κόκκινου: .

Στέφανος Κόκκινος: Αρχίσαμε να το ψάχνουμε λίγο περαιτέρω με τους γιατρούς, κάποιοι γιατροί μας λέγανε, κάντε επέμβαση να ανοίξουμε το διάδρομο κτ.λ. εε ο συγκεκριμένος γιατρός στον οποίο καταλήξαμε κιόλας μας είπε πηγαίντε κατευθείαν στην εξωσωματική, ότι η εξωσωματική είναι γι αυτές τις περιπτώσεις, τώρα από διαίσθηση θες, ναι ποτέ δε ξέρεις αν θα πάρεις τη σωστή απόφαση ή οτιδήποτε πάντως ο συγκεκριμένος άνθρωπος μας έκανε ένα κλικ […] ο ίδιος δεν έκανε αλλά μας συνέστησε έναν άνθρωπο που συνεργάζεται με το τάδε κέντρο, τώρα ξες στα λέω λίγο συμπτυγμένα φαντάσου, όλα αυτά πέρασαν από το μυαλό μας 1000 φορές τι να κάνουμε, τι να κάνουμε, ίσως ξες για ένα διάστημα το αφήσαμε ξερω γω, λέμε κάτσε να σκεφτούμε πέρασε ένα διάστημα κτ.λ. κτ.λ....

Ερευνήτρια: Η όλη φάση αυτή με τους γιατρούς που λες ότι ψάξατε, ε πώς τη θυμάσαι δηλαδή;

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

73    

Στέφανος Κόκκινος: Ψυχοφθόρα πολύ […] ψυχοφθόρα πολύ ναι, ε γενικά όταν ξαφνικά σου ρίχνει το σενάριο ότι παίζει να μην κάνεις παιδιά γιατί είχα επιλέξει τη Β ως σύντροφο, δεν είχα σκοπό να την αλλάξω επειδή δε μπορούσε να κάνει παιδιά, πχ δηλαδή […] ε, ντάξει, ουσιαστικά μας είπανε ότι δε μπορείτε, όλα αυτά έρχονται στο μυαλό, ε απο κει και πέρα αρχίζεις ένα τρέξιμο να δεις τι φταίει, σου λένε τι φταίει ντάξει, μας είπανε ότι αυτο φταίει αρκετοί γιατροί, αλλά ο καθένας σου λέω είχε μια διαφορετική προσέγγιση, για το τι να κάνει και κει είναι το πιο δύσκολο κομμάτι ας πούμε, δηλαδή έπρεπε να κάνεις μια επιλογή, οκ έχεις ακούσει για τον τάδε γιατρό είναι πολύ καλός ξερω γω, τον έχει συστήσει ο τάδε που έχει, αλλά ξες ο καθένας έχει να πει για κάποιο γιατρό καλό να συστήσει οπότε από ένα σημείο και μετά νομίζω είναι καθαρά ένστικτο ποιος σου κάνει κλικ, έτσι πιστεύω, ποιος σε πείθει ρε παιδί μου γι αυτό που λέει και ήταν πολύ ψυχοφθόρο όλο αυτό μέχρι να φτάσουμε στο συμπέρασμα ότι θα κάνουμε αυτό και τέτοια και μετά το άγχος, πήραμε τη σωστή επιλογή; ευτυχώς αυτό δεν κράτησε πολύ γιατί σου λέω ήμασταν τυχεροί, πήγαμε με την πρώτη...

Αν και σε μεγάλο βαθμό «ο γιατρός κρίνεται εκ του αποτελέσματος», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ένας συνομιλητής μας, υπάρχουν αρνητικές αναφορές για κέντρα και γιατρούς άσχετα από το τελικό θετικό αποτέλεσμα, όπως και το αντίθετο —θετικές αναφορές παρόλο το αρνητικό αποτέλεσμα μιας ή και περισσότερων προσπαθειών. Κατά τη διαδικασία επιλογής, συνήθως πρωταρχική σημασία έχει ο γιατρός και δευτερεύουσα το κέντρο. Αν ο γιατρός κριθεί καλός, τότε θα τον ακολουθήσει το ζευγάρι στο κέντρο που έχει ο ίδιος ή σε κάποιο κέντρο με το οποίο συνεργάζεται. Υπάρχουν όμως και αναφορές σε «μεγάλα κέντρα» τα οποία απωθούν εξαρχής το ζευγάρι εξαιτίας του απρόσωπου, άκρως εμπορικού και μαζικού χαρακτήρα τους.

Ο ειδικός στην ΙΥΑ θα πρέπει να πληρεί κάποια χαρακτηριστικά, λίγο πολύ αναμενόμενα και κοινά μεταξύ των συνομιλητών μας. Να είναι καλός επιστήμονας, σοβαρός, ειλικρινής, επαγγελματίας, να μιλάει με πιθανότητες και στατιστικές, να είναι σε θέση να εξηγήσει αναλυτικά, να είναι διαθέσιμος, προσιτός και ανθρώπινος.

Υπάρχει μια σχετική διαφοροποίηση στο κατά πόσο το γιατρό τον θέλει κάποιος φιλικό και προσιτό ή πιό τυπικό και απόμακρο. Μερικοί δεν αποζητούν την οικειότητα και το πατρονάρισμα σε αντίθεση με μερικές, όχι πολλές, γυναίκες κυρίως που θα ήθελαν μια πιο στοργική αντιμετώπιση. Όπως θα πει η Ιόλη Καρέντζου:

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

74    

Ναι, είσαι ένα νούμερο ας πούμε τώρα, το επόμενο στη σειρά, εε εντάξει, μετά νομίζω από την δεύτερη φορά που με γνώρισαν και πια ήμουνα η Ιόλη, ήταν αλλιώς, ήταν πιο ζεστοί, πιο, αλλά δεν είχα ποτέ, ποτέ την οικειότητα, και ο ίδιος ο γιατρός δεν σε αφήνει να αποκτήσεις ποτέ την οικειότητα, πέρα από το γεγονός ότι εγώ πήγαινα συστημένη από τον κολλητό του, έτσι; από έναν από τους κολλητούς του. Έχει μια ψυχρότητα. Και επειδή εγώ είχα πάει και στον άλλο μεγαλογιατρό να ρωτήσω, εε, αυτό το συναίσθημα που ένιωσα μπαίνοντας στο ισόγειο ... είπα δεν πατάω εδώ πέρα με τίποτα, μία κατάθλιψη, μία σκοτεινότητα , μία μιζέρια, ένα τέτοιο.

Την ανάγκη για μια πιο ζεστή, οικεία αντιμετώπιση εκφράζει η Μαρία Χατζή:

Ήτανε και ένας καλός άνθρωπος, απλός, με φρόντισε πάρα πολύ, με αντιμετώπισε πολύ ζεστά, χωρίς νιαουρίσματα και τέτοια γιατί εγώ δεν είμαι και πολύ, δε θέλω και πολύ το χαϊδολόγημα. […] αλλά ανθρώπινα, ακριβώς. Με διευκόλυνε πάρα πολύ στα ωράρια, δε με έκανε ποτέ να περιμένω, είχα μια δουλειά εγώ απογευματινή, εκείνος απογευματινά τα ραντεβού του και δεν περίμενα, με διευκόλυνε πάρα πολύ σε αυτό. Με φρόντισε σε όλες τις εξετάσεις.... […] και όλος αυτός ο τεράστιος θυμός που δε με βοήθησε σε τίποτα με τους γιατρούς, γιατί με μπούκωνε και δε με άφηνε να ζήσω αυτό που έπρεπε να ζήσω. Την αποτυχία μου, το πένθος μου, με μπούκωνε αυτός ο θυμός και ακόμη με μπουκώνει. […] κάποια στιγμή είχα πει στη ζωή μου, έλεγα τότε ότι αυτές οι εμπειρίες με τους γιατρούς έλεγα, α, οκ, κάποια στιγμή στη ζωή μου θα πάω να τους μάθω γράμματα. Τι κάποια στιγμή θα ασχοληθώ με τους γιατρούς με να τους εκπαιδεύω να προσεγγίζουν τους ασθενείς […] δηλαδή κάτσε, δεν ήθελα ποτέ και δεν θέλω από τους γιατρούς ούτε χαϊδολογήματα, ούτε κοριτσάκι μου, τρελαίνομαι άμα τα ακούω εγώ αυτά, ούτε καρδούλα μου, ούτε τίποτα δε θέλω από αυτά. […] Θέλω ένα άνθρωπο να μου πει ξεκάθαρα πέντε πράγματα και να με υποστηρίξει όταν έχω ένα θέμα.

Ενώ η Μίκα Κόνιτσα σχολιάζει τη, μάλλον, ψυχρή στάση του γιατρού σε αντιδιαστολή με την αποδεδειγμένη επιστημοσύνη του:

Όχι όχι όχι, είναι αποδεδειγμένο ότι είναι πολύ καλός, υπάρχουνε μέσα στο κομπιουτερ αν το ψάξεις σου βγάζουνε χίλιες πληροφορίες, πάει και κάνει σεμινάρια στο εξωτερικό, , και δείχνει στους έξω γιατρούς πώς να κάνουνε ας πούμε την εγχείρηση πχ...είναι πολύ καλός...γι αυτό και δεν φεύγω...αλλά

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

75    

αν είχα δυνατότητα, ναι, θα έφευγα, είναι λίγο ψυχρός...σε κρατάει, έτσι, σε μία απόσταση, λες και θέλει να κρατήσει αυτήν την απόσταση που εγω όμως δεν την θέλω...εγώ θέλω αυτό το ντάντεμα λίγο τώρα από τον γιατρό μου...να μου δώσει αυτό το...να με χτυπήσει στην πλάτη...και δεν το χω από αυτόν τον γιατρό...αλλά δεν φεύγω κιόλας γιατί ξέρω οτι είμαι εκεί που πρέπει να είμαι, στο σωστό γιατρό.

Αρκετές φορές για να ληφθεί απόφαση «λειτουργεί το ένστικτο», ως ύστατο εργαλείο μπροστά στο δίλλημα και στην αγωνία, όπως άλλωστε και σε πολλές άλλες κοινωνικές και προσωπικές σχέσεις, και αυτό μας παραπέμπει και σε μια πραγματικότητα: η σχέση του ζευγαριού με τον συγκεκριμένο γιατρό-ειδικό δεν είναι όπως οποιαδήποτε άλλη σχέση ασθενή-γιατρού. Η Μιμή Λιόλου λέει:

Εγώ νομίζω ότι γενικά είναι τόση η πληροφορία και τόσα αυτά που σου λένε που μπερδεύεσαι και στο τέλος λειτουργείς καθαρά με το ένστικτο, και παίρνεις ρίσκο αν θα σου κάτσει αυτό, δηλαδή δεν μπορείς να βγάλεις άκρη αλλιώς.

Πρόκεται για ένα πολύ ευαίσθητο θέμα, και ειδικά απέναντι στην αντιμετώπιση των γυναικών. Αφενός, ο γιατρός αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας με επιτυχία μια πράξη η οποία αντικαθιστά μια πολύ προσωπική στιγμή και, αφετέρου, η γυναίκα κυρίως εκτίθεται σωματικά και το ζευγάρι χάνει τον έλεγχο του γενετικού-αναπαραγωγικού του υλικού μέχρι την στιγμή της εμβρυομεταφοράς τουλάχιστον. Η δυσκολία επιλογής αναδεικνύει έτσι και τη μεγάλη ανισορροπία στη σχέση ζευγαριού-γιατρού, όπου το ζευγάρι κρέμεται από τον ειδικό, ειδικά σε ένα πλαίσιο που δεν μπορεί να γνωρίζει με σιγουριά πως διαχειρίζεται ο γιατρός και το κέντρο το σπέρμα, τα αναπαραγωγικά όργανα, τα ωάρια, τα έμβρυα, κ.ο.κ. και που πληρώνει ανεξάρτητα «αν θα πετύχει ή όχι» η διαδικασία.

Έντονη είναι λοιπόν και η ανάγκη γυναικών και αντρών να νιώσουν ότι δεν τους βλέπει ο γιατρός απλά ως χρήμα και ως ακόμα μια περίπτωση, ως ακόμα μια μονάδα αλλά ως ασθενή, ως άνθρωπο, ως μοναδική περίπτωση. Η διαθεσιμότητα του γιατρού, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω είναι σημαντική ειδικά σε περιπτώσεις μεγάλων κένρων με πολύ πελατεία, όπου υπάρχουν και βοηθοί με αποτέλεσμα να μην είναι καν ο ίδιος ο γιατρός όχι μόνο σε ένα απλό ραντεβού αλλά ακόμα και σε μια σημαντική στιγμή όπως η ωοληψία ή η εμβρυομεταφορά. Η Έλσα Γιαννούλη σχολιάζει:

Είναι από τους γνωστούς... εμένα αυτό που με τράβηξε σε αυτόν, δηλαδή, είναι και να σου ταιριάζει ο γιατρός, είναι ότι τον θεωρώ πάρα πολύ ευφυή άνθρωπο […] ναι, αλλά το θετικό του συγκεκριμένου γιατρού σε σχέση με άλλους

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

76    

μεγαλογιατρούς που έχω ακούσει είναι ότι έπαιρνε 100% την ευθύνη σου, δηλαδή ήταν αυτός που σε εξέταζε πάντα, δεν σε έστελνε ποτέ σε βοηθό, σε έβλεπε κάθε φορά ο ίδιος, σε όλα τα χειρουργεία ήταν ο ίδιος […] σε εμβρυομεταφορές ήταν ο ίδιος, το οποίο για μένα ήταν πάρα πολύ βασικό, γιατί του συγκεκριμένου του είχα εμπιστοσύνη. Τώρα του χ, ψ βοηθού του δεν ξέρω αν θα του έχω...

Αναφορικά με το κατά πόσο ο γιατρός είναι επεξηγηματικός, ανοιχτός σε ερωτήσεις των ασθενών του, οι περισσότεροι επιθυμούν να μπορεί, να θέλει, αλλά και να έχει το χρόνο να παρέχει εξηγήσεις. Αφενός, έχουμε να κάνουμε με γυναίκες και άντρες που «θέλουν να γνωρίζουν, έρχονται ενημερωμένοι και ζητούν από τους ειδικούς να σεβαστούν αυτή την επιθυμία και να συνομιλήσουν μαζί τους σε αυτό το επίπεδο». Συχνά αυτά τα ζευγάρια και κυρίως οι γυναίκες θα ψάξουν και θα πάρουν πολλές γνώμες έως να καταλήξουν σε κάποιο γιατρό ή σε κάποια θεραπεία. Από την άλλη, έχουμε να κάνουμε με ζευγάρια που «εμπιστεύονται εξαρχής τον γιατρό» και το ρόλο τους, θεωρούν ότι δεν μπορούν να ξέρουν οι ίδιοι, εφόσον, δεν είναι γιατροί και δεν θα είχε έτσι νόημα το παραπάνω δικό τους ψάξιμο ή οι πολλές εξηγήσεις από μέρους του γιατρού. Δεν θέλουν να ξέρουν λεπτομέρειες, αλλά απλά να κάνουν αυτό που θα τους πουν, δεν επιθυμούν να μάθουν λεπτομέρειες γύρω από την λογική που διέπει τη θεραπεία, δεν είναι η δουλειά τους. Η Ερωφύλλη Κούκη συγκρίνει τη διαφορετική στάση των γιατρών:

Μου είπε ότι συμβαίνει. Ο γυναικολόγος μου ήταν κι ένας άνθρωπος της λογικής μη το ψάχνεις, μη θες να τα μαθαίνεις όλα, αφού έγινε έγινε. Γενικά ήταν έτσι, εγώ πήγαινα στο γυναικολόγο και του λέγα εγώ θέλω να ξέρω, διάβαζα διάφορα βιβλία, τι σημαίνει αυτό, τι σημαίνει εκείνο και δεν ήθελε να μου λέει λεπτομέρειες. Αντιθέτως ο άλλος γιατρός μου απαντούσε και μένα μου άρεσε αυτό γιατί εγώ απαντούσα πιο κυνικά σε αυτό.

Ενώ η Λίλη Κωλέττη τονίζει τη παράμετρο της εμπιστοσύνης: Στην ανεύρεση γιατρών, κοίτα. Επειδή εμπιστευόμουνα πολύ το γυναικολόγο που είχα, θα πας, ουσιαστικά ρώτησα μόνο εκείνον. Δηλαδή μου είπε θα πας τότε στον τάδε γιατρό και δεν το έψαξα ιδιαίτερα. Πήγα και σε άλλον έναν έτσι μόνο για να ακούσω γνώμες [...] στον οποίο δεν ξέρω γιατί, δε με ενέπνευσε, σου λέω εμπιστευόμουν φοβερά και το γυναικολόγο μου, επειδή είχε σώσει και τον Χάρη με αυτά ξέρεις, και λέω δε χρειάζεται, μου άρεσε και σαν τύπος και λέω δε θα ψάξω άλλο, αυτός και ότι μου κάτσει. Ξέρεις, και από ότι κατάλαβα είναι καλό να εμπιστεύεσαι, δηλαδή να ξεκινάς και

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

77    

να τον εμπιστευτείς τον άλλο, γιατί άμα αρχίζεις και πειραματίζεσαι με τα κοκτέιλ των φαρμάκων, ενώ αυτός έκανε το πρώτο πείραμά του ήταν ξέρεις αν σου ταιριάζει, τι σου ταιριάζει, μετά αν πήγαινα σε ένα άσχετο μετά ξανά μανά πάλι από την αρχή. Είδες αυτό το πράγμα είναι λίγο να το πετύχουνε και αυτοί τι θα σου ταιριάξει. Και ήμουνα και πολύ ευχαριστημένη, ήταν μια χαρά ο άνθρωπος. […] και από τη μία σου λέω, ίσως έκανα καλά από την άποψη ότι δεν είχα γνώσεις παραπάνω οπότε, εντάξει και μου βγήκε και καλά. Οπότε εντάξει. Δεν είμαι και άνθρωπος που τα πολυψάχνει, μου αρέσει να εμπιστεύομαι. […] Και άμα εμπιστεύομαι έναν άνθρωπο θα τον ακούσω, με αυτή την έννοια. Εντάξει, όχι ότι άμα κάτι δε πάει καλά, αλλά έτσι και διαισθητικά άμα μου αρέσει και το όλο σκηνικό δε θα το ψάξω, θα εμπιστευτώ τον άλλο, θα αφεθώ στα χέρια του, γιατί αισθάνομαι ότι και να κάνω δεν έχω πολλές γνώσεις να το ελέγξω.... […] Ναι, πρέπει να με εμπιστευτείς. Μου το είχε πει. Όχι ότι δε μου εξηγούσε, αλλά όποτε είχα πάει να μπω στα λημέρια του, μήπως αυτό έπρεπε να το κάνουμε έτσι, το ξέκοβε με τον τρόπο του. Ήτανε και μεγάλος βέβαια...

Το ίδιο τονίζει και ο Χάρης Λεονάνρδου:

Έχουμε ένα καλό και οι δυο οτι εμπιστευόμαστε πάρα πολύ τον γιατρό, ότι πάμε τυφλοσούρτι, δηλαδή αυτό... […] οχι οχι, τελείωσε, εγώ βρήκα αυτόν τον γιατρό που ήτανε, που ξεγέννησε εμένα, της μάνας μου τώρα, ένας μεγάλος, πολύ γνωστός γιατρός, πήγα εκεί και τότε τον αγάπησα, τον λάτρεψα, τελειώσαμε..μας έστειλε σε έναν εξωσωματικό, ό,τι μας είπε αυτός... […] σε τρελαίνει [το πολύ ψάξιμο]...γιατί εγώ κάνω τη δουλειά μου, δεν μπορώ να είμαι γιατρός...δηλαδή εγώ άμα με ρωτήσεις κάτι εγώ να σου πω για το σχέδιο όλα αυτά θα σου πω μία γνώμη, αλλά άμα έρθει η ώρα του γιατρού δεν γίνεται…και το ίντερνετ τώρα, είναι το χειρότερο από όλα...κάθε εξυπνάδα του καθενός ή το κάθε βίωμα του καθενός, γιατί είναι και αυτό, εγώ πάλι δεν έχω προτείνει γιατρό ποτέ, δεν μπορώ να σου προτείνω...άμα έρθει η ώρα αν μου το ζητήσεις...

Επίσης σε μερικές αφηγήσεις σχολιάζεται και η επιθυμία του ζευγαριού να συναποφασίζει με τον γιατρό σε θέματα θεραπείας, όπως η δόση του φαρμάκου και ο αριθμός γονιμοποιημένων ωαρίων που θα μεταφερθούν. Στην πλειοψηφία αυτές οι αποφάσεις κάπως αυτομάτως και απροβλημάτιστα αφορούν το γιατρό και την ομάδα του και όχι το ζευγάρι. Όπως θα πει η Μερόπη Γεράκη:

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

78    

Μερόπη Γεράκη: Μου έβαλε εννέα. Ερευνήτρια: Πάρα πολλά. Και αυτό επιτρέπεται; Τόσα πολλά; Μερόπη Γεράκη: Τί να σου πω, μου έβαλε εννέα. Τώρα εντάξει

αυτός, αυτός έκανε, ήταν καθηγητής και στο πανεπιστήμιο... […] Ο οποίος ήτανε έτσι, ναι, εμένα μου άρεσε πάρα πολύ. Ο τάδε έκανε το, σου έπαιρνε τα ωάρια, ήταν αυτός, ο οποίος μάλιστα τότε μου είχε πει, είσαι πολύ συνεργάσιμη, θα μπορούσα να δουλεύω ώρες μαζί σου, λέω εντάξει τέλειωνε τώρα (γέλια). Ναι, τη δεύτερη φορά μου πήρε δεκαπέντε από τα οποία γονιμοποιήθηκαν τα εννέα και τα έβαλε σε δύο φάσεις...

Σε αρκετές περιπτώσεις μεταφέρονται ο μεγαλύτερος αριθμός που επιτρέπει η νομοθεσία χωρίς να έχει προηγηθεί κάποιος διάλογος με το ζεύγάρι μήπως θα ήθελαν να μεταφερθούν λιγότερα έμβρυα μπροστά στο ρίσκο μιας πολύδυμης κύησης. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Παναγιώτας Κουρτάκη η οποία δεν ήθελε να γίνει αυγομηχανή. Η ίδια όντας σχετικά νέα και χωρίς κάποιο πρόβλημα ήξερε ότι θα είχε κατά πάσα πιθανότητα πολλά ωάρια μετά από την αγωγή και έπρεπε να πείσει με επιμονή το γιατρό αφενός για μικρότερη δόση φαρμάκων και αφετέρου για μικρότερο αριθμό εμβρύων προς μεταφορά:

Ναι, έκανα δεκαπέντε αφού βέβαια έκανα ξήγα στο γιατρό, κι αφού είχα γυρίσει 200 γιατρούς […] όχι όμως κανέναν από τους κορυφαίους ...τα φοβόμουνα όλα αυτά τα κέντρα, γενικότερα δεν ήθελα κέντρο, ήθελα να πάω και να είμαι σε νοσοκομείο, να ξέρω ότι είμαι σε νοσοκομείο για αυτό πήγα και στο τάδε [αναφέρεται το όνομα]. Δε ξέρω με φόβιζε λίγο η ιδέα να είμαι σε μια οποιαδήποτε κλινική, πες κάτι παθαίνεις και πήγα στο τάδε [αναφέρεται το όνομα] […] Ήταν ο άνθρωπος ξεκάθαρος, μου έδωσε να καταλάβω ότι δεν θα γίνω πειραματόζωο γιατί αυτό εγώ φοβόμουν στα μεγάλα κέντρα και το κατάλαβα δηλαδή και στο τάδε [αναφέρεται το όνομα] μου είπε ο γιατρός ευτυχώς, τι θέλεις για να ξέρω πόσα φάρμακα να σου δώσω. Εγώ δηλαδή τα 15 τα έκανα με 115 μονάδες κι ο αρχικός υπολογισμός ήταν για 325. Άμα έπαιρνα δηλαδή 325 τι θα γινόταν; Αυγομηχανή; Εγώ αυτό του είπα δεν θέλω να γίνω αυγομηχανή. Θέλω να κάνω 1-2 μωρά […] δεν είχα κάνει άλλη. Ήταν παρθένος δηλαδή ο οργανισμός μου, γιατί κι αυτό μου είπε παίζει ρόλο. […] Και στην τελευταία φορά για καλή μου τύχη επειδή τα συσκευάζουν ας πούμε ανά δύο ή ανά τέσσερα τα ωάρια, τα δύο τελευταία που μου είχαν μείνει ζευγάρι ας πούμε δεν ήταν μαζί ήταν χώρια. Μου λέει θα ξεπαγώσω και τα τέσσερα, όχι του λέω θα ξεπαγώσεις τα δύο, αν δεν είναι καλά, όπως την άλλη φορά που τα χε ξεπαγώσει και δεν ήταν καλά, εγώ θα σε πιστέψω και θα σου δώσω το οκ

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

79    

αφού είμαι εδώ και περιμένουμε κι εγώ θα περιμένω να μου τα βάλεις μετά. Αλλά πρώτα θα ξεπαγώσεις τα δύο αν δεν είναι καλά τότε θα ξεπαγώσεις και τα άλλα. Δεν θέλω να μου βάλεις τέσσερα θέλω δύο. Όχι ο άνθρωπος ήταν πολύ συνεργάσιμος δηλαδή και πραγματικά μετά όταν γέννησα πια.

Ο γιατρός και το κέντρο - Θετικές και αρνητικές εμπειρίες

Σχετικά με την εμπειρία της σε κλινική ΙΥΑ η Λιλή Κωλέττη θα πει:

Ναι. Εντάξει όλο το σκηνικό είναι λίγο άχαρο. Τελείως, δηλαδή απομυθοποίηση όλα (γέλια) κάνεις να συνέλθεις μετά με όλα αυτό το πράγμα, ακόμη και οι νοσοκόμες τελείως ψυχρές και ανάποδες. Σε βάζουν σε αυτή τη διαδικασία λες και είσαι γουρούνι στο σακί. Ξέρεις ο ένας πίσω από τον άλλο σα βόδια. Έχω αρχίσει και το ξεχνάω. Τόσο που αν ήμουνα πιο μικρή μπορεί να ξανάμπαινα στη διαδικασία, το έχω (γέλια). […] Αυτό το θυμάμαι πάντως άχαρο πολύ. Άχαρο και ψυχρό. Δηλαδή το θυμάμαι έτσι με άσχημο συναίσθημα την αντιμετώπιση εκεί στην κλινική και ότι […] Ναι ξέρεις από το περιβάλλον, αφού ξέρεις, που γενικά εγώ έτσι, ξέρεις δεν πολύ νευριάζω, μία φορά είχα αρπαχτεί με μία. Της λέω κάτσε ρε παιδί μου, τώρα υποτίθεται πως ξέρεις είμαστε σε μία φάση ξέρεις, μη μου φέρεσαι έτσι λες και είμαι γουρούνι στο σακί. Θυμάμαι ότι είχα νευριάσει με μία πάρα πολύ. Γιατί αυτές ξέρεις δεν το καταλαβαίνανε κάνανε εκεί μέσα, ξέρεις […] Ναι, ναι θες λίγο στοργή, λίγο αγάπη εκείνη την ώρα. Το κανάκεμα, ναι, ναι. Θες λίγο ξέρεις έτσι, όντως ναι ναι το θυμάμαι Ναι, αλλά αυτές εκεί πέρα ήτανε σου λέω μέσα στην τρέλα και την ρουτίνα της δουλειάς τους, δεν το καταλαβαίνανε. Και εγώ τώρα δηλαδή που το συνειδητοποιώ, λέω οκ, ναι, αλλά τότε με είχε ενοχλήσει. Το ήθελα κάπως αλλιώς το περιβάλλον, λίγο πιο έτσι πολιτισμένο, λίγο.

Η Φαίδρα Αλεξίου τονίζει αντίθετα την οργάνωση και την ευγένεια που συνάντησε στο κέντρο που επισκέφτηκε:

Εντάξει το κέντρο μου φάνηκε πάρα πολύ...καταρχήν πάρα πολύ οργανωμένο δηλαδή πολύ έμπειροι οι άνθρωποι δηλαδή το έχουν τυποποιήσει τόσο πολύ σε βαθμό που εγώ τα χασα ας πούμε...και πολύ επαγγελματίες από τη γραμματεία το λογιστήριο μέχρι τους γιατρούς...τα πάντα...και πολύ τυποποιημένα δηλαδή ντάξει την ξέρουν πλέον την δουλειά τους...δείχνουν πολλή εμπειρία...στο συγκεκριμένο κέντρο...

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

80    

και με πολλή ευαισθησία στο θέμα δηλαδή έχω τα καλύτερα να πω για όλο το team είτε ήτανε γιατροί είτε ήταν γραμματεία...πολλή ευγένεια σε παίρναν τηλέφωνο σε ρωτούσαν είστε καλά τι έγινε πώς νοιώθετε δηλαδή έδειξαν πολύ ενδιαφέρον...δεν ξέρω εγώ

Ενώ ο Βασίλης Θανόπουλος θα αναφερθεί κυρίως στο υψηλό κόστος: Έχουν ξεφύγει κάπως και στο οικονομικό εγώ σαν ελεύθερος επαγγελματίας ξέρω ότι παραδίδω κάτι σωστά και πληρώνουνε εκεί ότι και να κάνουνε πληρώνονται και αυτό το βρίσκω κάπως εξωφρενικό, δηλαδή είναι σα να μην έχουνε τη, σου λέει ότι και να κάνω θα πληρωθώ, δεν έχουνε δηλαδή ότι πρέπει να πετύχουν για να πληρωθούν και αυτό εμένα με αγχώνει από την άποψη ότι [...] ναι εε δε τους δίνει κίνητρο παραπάνω εε και το ...ντάξει ο τάδε δε το χα συνειδητοποιήσει στην αρχή, είναι μεγάλη κλινική περνάει πάρα πολύς κόσμος, οπότε είσαι ένα νούμερο

Ο Λάμπης Χρίστου, από την άλλη, αναφέρεται κι εκείνος στον επαγγελματισμό του γιατρού:

Ο γιατρός ήταν πολύ επαγγελματίας σε αυτό που έκανε, δηλαδή ούτε ελπίδες μας έδωσε στην αρχή, ούτε μας μπρίζωσε, ούτε μας φόβισε, αυτό και αυτό είναι παιδιά. Πάρτε απόφαση, όσο πιο γρήγορα τόσο το καλύτερο, αυτές είναι οι πιθανότητες, ό,τι μπορούμε θα κάνουμε, αν είναι να γίνει θα γίνει, υπάρχει περίπτωση να μην γίνει. Πολύ ξεκάθαρος, πολύ, δηλαδή μην σου πω ότι, γενικά από τους γιατρούς, ρε παιδί μου, ακούμε διάφορες ιστορίες και έχω συναντήσει και διάφορους καραγκιόζηδες, αυτός ήτανε επαγγελματίας, όχι να σε ψήσει, ή να σε καλοπιάσει κάτι τέτοιο, τακ, τακ, τακ. Εντάξει τον ρώτησα και εγώ τι πιθανότητες είχαμε, αν κινδυνεύει η Βαλεντίνα, μου εξήγησε το σκηνικό... […] ο τύπος είναι ο προσωπικός μου Θεός ρε. Ναι γιατί δεν γινόταν αλλιώς, δεν γινόταν με τίποτα αλλιώς, ο τύπος έβαλε όλη την τεχνολογία που υπάρχει σήμερα, φαντάζομαι, ζήτησε λίγα λεφτά σε σχέση με αυτά που παίρνει από άλλους, γιατί η Βαλεντίνα είναι γιατρός...Τι να σου πω, δηλαδή τον αγαπάω! Χαχαχα […] του κουβαλάω κάρτα του ανθρώπου στο πορτοφόλι μου, την ξέρει τη δουλειά.

Σε προηγούμενη ενότητα αναφερθήκαμε στα επιθυμητά χαρακτηριστικά, Στην πράξη υπάρχουν θετικές εμπειρίες που τα αναδεικνύουν αλλά υπάρχουν και αρνητικές εμπειρίες που υπογραμμίζουν ακριβώς τα αντίθετα στοιχεία. Αναφορικά τώρα με τις αρνητικές εμπειρίες θα

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

81    

μπορούσαμε να τις οργανώσουμε σε δύο είδη. Εμπειρίες που αφορούν καταρχάς την εμπορευματοποίηση της παροχής ιατρικής φροντίδας, και της σχέσης ασθενούς-ιατρού και κατά δεύτερον, αρνητικές εμπειρίες που αφορούν συμπεριφορές του γιατρού ή των υπόλοιπων επαγγελματιών υγείας που πλαισιώνουν τον γιατρό και που συχνά θίγουν την αξιοπρέπεια του ζευγαριού, της γυναίκας ή του άνδρα και αναδεικνύουν μια ανικανότητα, μια έλλειψη παιδείας αλλά και διάθεσης των ειδικών να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν αναλόγως την υπογονιμότητα ως μια πραγματικά προσωπική και ευαίσθηστη προβληματική κατάσταση που επιζητά λύση αλλά και σεβασμό.

Στην πρώτη περίπτωση παρατηρούνται και οι ανάλογες μετατοπίσεις και προσφωνήσεις: ο ασθενής γίνεται πελάτης, ο ιατρός γίνεται επιχειρηματίας ή ακόμα και εκμεταλλευτής η κλινική ή το κέντρο ΙΥΑ μετατρέπονται σε μαγαζιά, βιομηχανίες, επιχειρήσεις. Το γεγονός ότι στην πλειοψηφία τους έχουμε να κάνουμε με περιπτώσεις που πήγαν σε ιδιωτικά κέντρα, ενισχύει σαφώς την χρηματική πτυχή της σχέσης των ενδιαφερόμενων ζευγαριών και εκείνων που παρέχουν την υπηρεσία. Επίσης, στα χρόνια που έχουν περάσει από την εφαρμογή της τεχνολογίας στην Ελλάδα ο ενημερωμένος ασθενής δεν αποτελεί την εξαίρεση, επιδιώκει μια πιο ισότιμη σχέση με τον ειδικό και διαχωρίζει την τεχνολογία από τον ειδικό που την παρέχει. Η εμπιστοσύνη στην τεχνολογία είναι ένα πράγμα και η εμπιστοσύνη στον ειδικό άλλο. Στα πλαίσια αυτά της κριτικής στάσης απέναντι στις ιατρικές επιχειρήσεις οι συνομιλητές μας θεωρούν επίσης ότι πράγματι δεν υπάρχει κρατικός έλεγχος, όπως θα σχολιαστεί αναλυτικότερα σε επόμενη ενότητα. Η Μιμή Λιόλιου θα πει:

Δηλαδή νομίζω, ρε παιδί μου, ότι έχω ανάγκη να με κάνει κάποιος να νιώσω λίγο ότι θα μου πει αλήθεια και ότι δεν με βλέπει λίγο σαν χρήμα. Τώρα δεν ξέρω αν ισχύει στην πραγματικότητα αλλά έστω ας το δείξει δεν ξέρω και προσποιητά, δηλαδή αυτό το τελείως […] τώρα δεν ξέρω, θέλω να μου κάνει κάποιος κλικ σου λέω να ξεκινήσω δεν μπορώ άλλο...

Επικριτικός εμφανίζεται κι ο Νάσος Κοπιδάκης: Ε αυτά ήτανε...υπάρχει μία πολύ ωραία έκφραση στα γαλλικά ---- «καλό για την Ανατολή»...το χρησιμοποιούσανε οι Γάλλοι λίγο υποτιμητικά για πράγματα και προιόντα και υπηρεσίες οι οποίες ήταν καλές για το λεβάντε τότε, για την Ανατολή, αλλά οι οποίες δεν ήταν έτσι...έτσι είναι και αυτά...εδώ, δηλαδή, η πρόοδος της επιστήμης μεταφέρεται με έναν ανήθικο τρόπο στην πραγματικότητα...δηλαδή, ενώ σου λένε γι αυτές τις λύσεις, δεν εξετάζουν καθόλου πτυχές ηθικές, οποιεσδήποτε ηθικές πτυχές του θέματος...σου λένε ότι βεβαίως όπως

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

82    

παραγγέλνεις και μία τραπεζαρία, παραγγέλνεις και ένα παιδί, ακριβώς αυτό είναι, και στο κάνουνε...είναι σαφώς κέντρα που απευθύνονται σε αδαείς...δηλαδή, υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι οι οποίοι για χ, ψ, λόγους δεν μπορούν να είναι γονείς ή έχουν απορριφθεί για υιοθεσία, είτε λόγω ηλικίας είτε λόγω ζωής

Τώρα, το ότι τα κέντρα εξωσωματικής θεωρούνται από γυναίκες και άντρες που επιθυμούν να κάνουν παιδί ως επιχειρήσεις αυξάνει τους φόβους που μπορεί και φαίνεται να έχουν σχετικά με την τύχη του βιογεννητικού υλικού που φεύγει από τα σώματα και τον έλεγχό τους και περνάει στα χέρια της κλινικής. Αν πράγματι «κάνουν αυτό που λένε κανείς δεν ξέρει». Άντρες αναρωτιούνται για το σπέρμα τους ενώ δεν είναι λίγες εκείνες οι περιπτώσεις γυναικών που αναρωτιούνται αν «πράγματι τόσα ήταν τα ωάρια που πήραν κι όχι περισσότερα» ή «αν πράγματι γονιμοποιήθηκαν τόσα» κ.ο.κ. Η Ιόλη Καρέντζου εκφράζει τις επιφυλάξεις της:

Στο πρώτο κέντρο το αναρωτήθηκα. Τί έγινε τώρα, γιατί δεν γονιμοποιήθηκαν, μήπως έγινε κάποιο λάθος εργαστηριακό […] ναι, και δεν γονιμοποιήθηκαν και αυτά και οι υποψίες μου ας πούμε, θεώρησα εγώ ότι επιβεβαιώθηκαν την πρώτη φορά που πήγαμε στον άλλον γιατρό που είχανε γονιμοποιηθεί και μου μετέφεραν και μου λέει είδες; Γιατί γονιμοποιήθηκαν τώρα; άρα κάποιο λάθος εργαστηριακό είχε γίνει στο προηγούμενο κέντρο, ας πούμε. Όχι στο δεύτερο δεν αναρωτήθηκα ποτέ γιατί, καταρχήν, είχαμε πάει συστημένοι και γιατί ήξερα ότι έχει πάρα πολύ καλό εργαστήριο και πολύ έμπιστους ανθρώπους και είχε φροντίσει και μας είχε γνωρίσει και τους, την τάδε ας πούμε που ήταν η γενετίστριά του και, ένας άλλος που ήτανε, ένας ξένος που είναι εκεί, α, δεν θυμάμαι καλά πώς τον λένε και εεε που ήτανε πολύ ακριβείς και πολύ επεξηγηματικοί και πολύ, δηλαδή, δεν μου δημιούργησαν ποτέ κενό και αμφιβολία για το, δηλαδή ήταν, δεν ανησύχησα ότι κάνουν κάτι παράτυπο.

Ο Βασίλης Θανόπουλος είναι εξίσου επικριτικός:

Είχαμε και κακή συνεργασία με κακούς γιατρούς, οι οποίοι ουσιαστικά μας κοροιδεύανε, συνειδητοποιήσαμε μετά... […] Πάντα πετυχαίναν οι ωοληψίες και μετά κάναμε κατευθείαν και εμβρυομεταφορά και ενώ βλέπεις τον τάδε, ελάχιστες ήταν οι πετυχημένες ωοληψίες, άσχετο με τις εμβρυομεταφορές που κάναμε που ήτανε δύο φορές, αρχίδια μια, οι ωοληψίες με δυσκολία ένα χρόνο μαζέψαμε, οι άλλοι κάθε φορά πετυχαίνανε.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

83    

Η δεύτερη κατηγορία αρνητικών εμπειριών, που αφορά συγκεκριμένες συμπεριφορές γιατρών και νοσηλευτριών σχετίζεται με την ευαλωτότητα των γυναικείων σωμάτων απέναντι στην ιατρική εξουσία η οποία είναι και γένους αρσενικού όσον αφορά τον γιατρό ενώ η υπόλοιπη υποστηρικτική ομάδα (νοσηλεύτριες και γραμματεία) είναι κυρίως γυναίκες. Αφορούν, επίσης, την ανικανότητα κάποιων γιατρών να σεβαστούν το πόσο ευαίσθητη και ιδιαίτερη είναι η όλη εμπειρία αλλά και οι συγκεκριμένες στιγμές της ωοληψίας, της εμβρυομεταφοράς, της ανακοίνωσης του αποτελέσματος, μιας γυναικολογικής επέμβασης, κ.ο.κ. Οι στιγμές που οι γυναίκες έχουν τα πόδια ανοιχτά για να εξεταστούν κολπικά ή οι στιγμές της ωοληψίας και εμβρυομεταφοράς δεν είναι οι στιγμές για να ερωτηθούν για παράδειγμα, κατά πόσο είναι σίγουρες για αυτό που κάνουν ή, αν θέλουν πράγματι να αποκτήσουν παιδί, ή αν έχουν περάσει από το ταμείο. Η Μαρία Χατζή αφηγείται τις δυσκολίες που συνάντησε.

Είχα πολύ μεγάλες δυσκολίες να συνεργαστώ με τους γιατρούς οι οποίοι είναι αμόρφωτοι εντελώς σε όλα τα επίπεδα, πέρα από το δικό τους που εκεί δε μπορώ να κρίνω, όσο αναφορά στην προσέγγιση στον ασθενή, στη γυναίκα, στην οικογένεια τέλος πάντων, είναι εξαιρετικά αμόρφωτοι και, μάλλον, θα έλεγα και κάτι παραπάνω, είναι και χυδαίοι καμιά φορά. Είχα πολύ άσχημες εμπειρίες με τους γιατρούς. Σχεδόν με όλους. Από αυτή την άποψη. Φαντάσου κάποιος είπε ότι εσύ δε θα κάνεις ποτέ παιδί. Ναι, μέχρι αυτό το σημείο. Τέλος πάντων, πιστεύω ότι χρειάζεται πάρα πολύ μεγάλη ευαισθησία για να προσεγγίσεις ένα τέτοιο θέμα, δεν υπάρχει ούτε εκπαίδευση. Υπάρχει μόνο το χρήμα όσο αναφορά αυτό. Το πλαίσιο το νομικό δεν υπάρχει.

Σε πολύ δυσάρεστες εμπειρίες αναφέρεται και η Μίκα Κόνιτσα: Το οτι ένιωθα και αντιλαμβανόμουνα ότι με μεταχειρίζονται σαν, όχι σαν άνθρωπο πάντως...δεν μπορούσε να το χωρέσει το μυαλό μου ότι ένας γυναικολόγος, συγκεκριμένα γυναικολόγος, και για ένα τόσο σοβαρό θέμα, μπορεί να προσπαθήσει να το εκμεταλλευτεί τόσο άσχημα...γιατί όταν εγώ έφυγα από τον γιατρό που μας έβγαλε άχρηστους ειλικρινά εκει ένιωσα, ναι, ότι πέρασαν δέκα χρόνια από πάνω μου...ένιωσα τόσο ταλαιπωρία, τόση εξουθένωση, τόσο πίκρα...δηλαδή μπήκα στο φόρουμ, έκανα εγγραφή, μόνο και μόνο για να γράψω για τον συγκεκριμένο γιατρό...είχα φτάσει εδώ μαζί του..και μαζί του...είχα νευριάσει με τον δικό μου, λέω τόσα χρόνια γιατρός με τόση εμπειρία, είναι δυνατόν, λέω, γιατί να μην μας παρακινήσει να κοιτάξει ο Θέμης να κάνει

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

84    

καλλιέργεια, γιατί να μην με παρακινήσει εμένα πέρα από την σαλπιγγογραφία να κάνω και υστεροσκόπηση...που τελικά ήταν απαραίτητη...δηλαδή λέω δεν γίνεται να μην τα γνωρίζουν, γιατί δεν μου τα λένε να τα κάνω; Γιατί; Έλεγα γιατί....γιατί με ταλαιπωρούνε έτσι [...] μα, αυτό...αυτό δεν χώραγε μες στο μυαλό μου...λεω πώς το πάει η καρδιά του, δηλαδή τι άνθρωπος είναι αυτός, πέρα από γιατρός, που όσο και να θέλει να οικονομήσει λεφτά, σε κάνει κουρέλι...με έβλεπε, μου μίλαγε και μου φεύγαν τα δάκρυα, με είχε πιάσει τρέμουλο και δεν...λέω πώς γίνεται, να μην τον επηρεάζει αυτόν τον άνθρωπο...βγαίνει ένας άνθρωπος κουρέλι μέσα από το ιατρείο του για κανέναν λόγο...γιατί αυτός θέλει να κάνει εξωσωματική για να πάρει τα λεφτά του, γιατί δεν υπάρχει άλλη δικαιολογία....τι φαντασία, λεω, να κάθεται να μου λέει με παραστατικότητα για τις σάλπιγγές μου ότι είναι σαν υπάρχουν δάχτυλα και ότι εμένα είναι κομμένα τα δάχτυλα και ότι δεν γίνεται να πιάσω τίποτα...δηλαδή τρελαίνεσαι...

Ο Πάνος Παυλόπουλος είναι κι αυτός επικριτικός: Την εμβρυομεταφορά ναι...της λέει είσαι σίγουρη γι αυτό που πας να κάνεις τώρα; Την ώρα εκείνη δηλαδή είχε ανοίξει τα πόδια....γενικά ήτανε σε πάρα πολλούς γιατρούς βρήκαμε μια πολύ άσχημη αντιμετώπιση...λες και δεν ξέρουνε καθόλου να χειριστούνε αυτά τα θέματα....είναι ακαλλιέργητοι τελείως...πρωτόγονοι... ε, και συζητώντας μετά από δω κι από κει με διάφορο κόσμο βρήκα οτι... […] ναι ναι...είναι τρομερό αυτό γιατί σκεφτόμουν οτι δεν έχει να κάνει μονάχα με την ζωή ενός ανθρώπου έχει να κάνει με μία ολόκληρη οικογένεια, κρατάνε στα χέρια τους μία ολόκληρη οικογένεια, οχι...ζωές όχι μόνο μία ζωή...ναι αυτά τα δύο μου έκαναν εντύπωση και βέβαια τα χρήματα...

Σε πιο έντονα αρνητικές αφηγήσεις η εξωοικιακή γονιμοποίηση βιώνεται αρνητικά σε μεγάλο βαθμό λόγω του αρνητικού πλαισίου και των αρνητικών διαμεσολαβητών. Ο αυνανισμός για την παραγωγή του σπέρματος τονίζεται ως πράξη σε αυτές της αφηγήσεις ως αρνητική εμπειρία η οποία λαμβάνει χώρα σε άσχημους και αντιαισθητικούς χώρους, σε δωμάτια με τσοντοπεριοδικά. Ανάλογες ίσως αρνητικές εμπειρίες είναι αυτή η αίσθηση των γυναικών ότι βρίσκονται σε μια βιομηχανική ζώνη παραγωγής ωαρίων κτ.λ. Ακόμα πιο έντονα αρνητικές είναι αφηγήσεις που μιλούν με όρους βιασμού λόγω όλων αυτών των γυναικολογικών κολπικών εξετάσεων, λόγω της συχνότητας που εξετάζονται στην γυναικολογική καρέκλα με τα πόδια ανοιχτά, υπομένοντας και επιμένοντας. Όπως θυμάται ο Χάρης Λεονάνδρου:

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

85    

Ένας πολύ γνωστός γιατρός που είναι ο γυναικολόγος της νύφης της Λίλης, πήγα οκτώ η ώρα το πρωί να με δει εμένα υποτίθεται με έστειλε η τάδε συστημένο και μαλακίες κουραφέξαλα, και πήγα στο γραφείο οκτώμιση, εννέα παρά και βγαίνει μία τύπισσα, μου δίνει ένα κεσεδάκι, μου λέει: «πρέπει να δούμε το σπέρμα σας», λέω ντάξει τι να κάνουμε...και μου έδειξε την τουαλέτα....όσο το θυμάμαι Αίγλη αυτό...φρίκη....να χει η τουαλέτα...μία κλειστή τουαλέτα με τον ημιυπαίθριο, να βρωμάει ο ημιυπαίθριος και γω να πρέπει να...ήμουν έτοιμος να πάρω την Λίλη να της πω Λίλη που με έστειλες...θα την έβριζα....για

Σ ένα άλλο επίεπδο, η διαφωνία μεταξύ των γιατρών, η διχογνωμία αλλά και ο άσχημος πολλές φορές τρόπος που άμεσα ή εμμεσα κρίνουν ο ένας την διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση του άλλου προκαλούν ανασφάλεια στα ζευγάρια. Από τη μία τίθεται υπό αμφισβήτηση η επιστημονικότητα του κάθε γιατρού και από την άλλη δημιουργούνται υποψίες γύρω από τον επαγγελματισμό και την ειλικρίνεια των γιατρών και το κατά πόσο η διάγνωση και η εκάστοτε θεραπευτική πρόταση γίνεται βάσει μιας επιστημονικής προσέγγισης ή βάσει κερδοσκοπίας. Ο Πάνος Παυλόπουλος σχολιάζει:

Μπράβο, το τρίτο πράγμα που μου έκανε εντύπωση ήταν ότι ο ένας κατηγορεί τον άλλονα...όχι κατηγορεί..του αλλάζει τα φώτα του αλλουνού...αυτό που ο κάθε επόμενος εκπλησσόταν από τον όγκο των εξετάσεων, που ο κάθε προηγούμενος μας είχε γράψει να κάνουμε...τις βγάζαν όλες άχρηστες...κι αυτό τώρα ξέρεις σ΄εμάς μας αλλάζει τα φώτα...ποιόν να εμπιστευτείς, δηλαδή, οταν πας κάποιον και βρίζει τους άλλους δεν μπορείς να τον εμπιστευτείς εύκολα....και νιώθεις λοιπόν οτι συνδέεσαι μαζί του με έναν τρόπο που πατάει πάνω....αλλά με χυδαίο τρόπο...πατάει πάνω στην ανάγκη σου κατάλαβες...

Σε συνέχεια των παραπάνω παραδειγμάτων και λαμβάνοντας υπόψη πολλές περιπτώσεις αφηγήσεων, μια βασική μεταφορά για τη λογική που διέπει την ιατρική πρακτική σε αυτό το χώρο είναι αυτή της «παραγωγής», ―εγκύων, ωαρίων, εμβρύων―, στο εσωτερικό μιας όχι μόνον τυποποιημένης και μηχανιστικής λειτουργίας των κέντρων ΙΥΑ αλλά σχεδόν βιομηχανοποιημένης. Ο στόχος είναι η παραγωγή καλής ποιότητας και ποσότητας ωαρίων και στη συνέχεια καλής ποιότητας και ποσότητας εμβρύων. Λαμβάνουν ορμονική θεραπεία για την αύξηση της παραγωγής αυτής και παραταγμένες η μία δίπλα στην άλλη, φορώντας όλες τις ίδιες πράσινες συνήθως ποδιές χειρουργίου περιμένουν τη σειρά τους για την παρακολούθηση της ωρίμανσης των ωαρίων, για την ωοληψία, για την εμβρυομεταφορά. Πέρα απο τη «γραμμή παραγωγής» η όλη εμπειρία, όπως σχεδόν όλοι παραδέχονται πρόκειται για μια άκρως

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

86    

εμπορική συναλλαγή. Πρόκειται για «μαγαζιά» και «επιχειρήσεις». Πέρα από την χρηματική συναλλαγή, όλο το στήσιμο αρκετών κέντρων παραπέμπει σε μια σχεδόν ξενοδοχειακή κατάσταση, με τη ρεσεψιόν, το σαλόνι, το ντεκόρ, κ.ο.κ., ή σε μια καλά στημένη επιχείρηση «παραγγελίας βρεφών». Υπάρχουν, άλλωστε, στα περισσότερα κέντρα πλήθος φωτογραφιών είτε στον τοίχο, είτε σε άλμπουμ δίπλα στα διάφορα περιοδικά στην αίθουσα αναμονής. Αν και αφορά ένα τόσο ζωτικό μέρος της ανθρώπινης υγείας, η επικρατούσα συνθήκη ως έχει αυτή τη στιγμή, με το κράτος να βοηθά σποραδικά μόνο στα φάρμακα και με λίγες δημόσιες μονάδες ΙΥΑ, σε σύγκριση με την πληθώρα των ιδιωτικών κέντρων, η αντιμετώπιση της υπογονιμότητας απαντά σε μια όχι απλά επιλογή αλλά σχεδόν σε μια επιλογή πολυτελείας. Όπως θα πει ο Πέτρος Πετρόπουλος:

Εε...τι να σου πω ρε παιδί μου..ε...δεν μπορώ να το περιγράψω τόσο εύκολα αν θες μια πιο μηχανιστική θεώρηση των πραγμάτων ή μια πιο αίσθηση αλυσίδας παραγωγής ή τέτοιο πράγμα…

Η Μιμή Λιόλιου σχολιάζει, επίσης, την εμπορευματικοποίηση: Όπως, επίσης, το μόνο που δεν μου άρεσε στον τάδε είναι ότι αυτή στη γραμματεία από το τηλέφωνο κλείνοντας το πρώτο ραντεβού, άρχισε να με ρωτάει, ξέρω εγώ είναι η πρώτη φορά που έχετε κάνει εξωσωματική, έχετε πρόβλημα εσείς ή ο άντρας σας; Και κάποια στιγμή της είπα δεν κατάλαβα, παίρνω τηλέφωνο να κλείσω ένα ραντεβού, είμαι υποχρεωμένη να τα πω από το τηλέφωνο; δεν μου άρεσε αυτό. Ε, και λέει θέλω να δω πόσο επείγον είναι η περίπτωσή της. Δηλαδή θέλω να πω ότι μιλούσα με μια άγνωστη πρώτη φορά, η οποία ήταν στην γραμματεία ας πούμε του κέντρου και μου φάνηκε πολύ περίεργο με το καλημέρα σας ας πούμε να μου κάνει τέτοιες ερωτήσεις […] και επίσης ήταν και λίγο το site μου φάνηκε σαν να μπαίνω σε site πιτσαρίας ας πούμε που έλεγε προσφορά ξέρω εγώ τόσες φορές, συνολικό ποσό τόσο, την πρώτη φορά τόσο, λες και έμπαινα σε τιμοκατάλογο.

Ενώ η Ρένα Καλή αναφέρεται στη διαδικασία της ωοληψίας:

Ναι, εγω εκείνη τη στιγμή πρώτη φορά αγχώθηκα λέω τι γίνεται εδω που πάμε (γελάει) και μου λέγανε τι πρόβλημα έχεις και έλεγα δεν έχω κάτι το ίδιαίτερο ας πουμε είμασταν πολύ σου λέω...πολύ χαλαροί, εκεί πρώτη φορά εγώ έτσι λίγο σοκαρίστηκα εε μετά ντάξει και γενικώς λίγο εκεί σάστισα γιατί όλα αυτή η παραγωγή...δηλαδή ένιωσα πώς να στο πω σαν

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

87    

γραμμή παραγωγής που μπήκες μέσα παρόλο που ήταν όλα πολύ διακριτικά έτσι και πολύ [...] ναι, και με τη στολή εργασίας ξέρεις, αυτό το ντύσιμο [...] πράσινο, ναι, περιμένεις κάθεσε στα ντιβάνια εκεί πέρα να βγουν αυτές να μπούν οι άλλες σε μια κατάσταση μέθης γιατί μας κάνουνε μέθη. Μετά βγαίνανε και λέγανε πόσα ωάρια εσύ; Πόσα ωάρια εσύ; Πόσα ωάρια ρε παιδιά μπορούμε να κάνουμε δηλαδή ξέρεις...και αυτές που ήταν και καλές κοπέλες κάνουν πάρα πολλά ωάρια ξέρω γω όταν με ξύπνησαν απο τη μέθη λέω πόσα έκανα στο γιατρό, πέντε μου λέει μόνο, του λέω δεν πειράζει μου λέει είναι καλά ντάξει λέω φχαριστώ. Αλλά σου λέω βγαίνανε άλλες, αργούσανε πάρα πολύ κάνανε και εικοσιτόσα, τριάντα.

Κι ο Νάσος Κοππιδάκης στη ποιότητα του σπέρματος:

[…] την οποία υποτίθεται ότι βελτιώναμε με διάφορους τρόπους, δηλαδή πήγαινα εγω αυνανιζόμουνα σε διάφορους τύπους και τους έδινα αυτό, οι οποίοι κάνανε βελτίωση σπέρματος και μεγαλώνανε την κινητικότητα...τέλος πάντων, τα εργαστήρια, εκεί που πήγαινα, δηλαδή, έχω πάει σε 2, 3 τέτοιους...αδικείς τον Τρίτο Κόσμο αν τα πεις τριτοκοσμικά...ήταν κάποια διαμερίσματα, πολυκατοικίες, το ένα μάλιστα μόλις είχε στηθεί, δεν ξέρανε που είναι τι κλπ...

3.4.2. Ενημέρωση και πληροφόρηση: Υπογόνιμοι πολίτες ― Ενημερωμένοι πολίτες; Οι πηγές και το φύλο της ενημέρωσης Σε μεγάλο βαθμό τα υπογόνιμα ζευγάρια ψάχνονται. Ψάχνουν για πληροφορία γύρω από τους γιατρούς, τα κέντρα, την εκάστοτε διάγνωση και τις θεραπείες. Η πρόσβαση στην πληροφορία δεν είναι δύσκολο μέσω διαδικτύου κυρίως, αλλά και μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Ακόμα και όσοι δεν γνωρίζουν πολλά πράγματα από πριν αν πρόκειται για ένα τελείως καινούργιο χώρο, αν όχι και οι δύο, τουλάχιστον ένας από τους δύο θα προσπαθήσει να ενημερωθεί. Η γυναίκα είναι συνήθως αυτή που θα το κάνει πιο συχνά ή με περισσότερη συνέπεια. Αυτό αφηγείται ο Φοίνικας Ανδρεου:

Κοίταξε, εγώ τίποτα, το εξαντλούσε η Λ...η Λ είναι σε αυτά...μπορεί να σου κάνει μία ανάλυση μέσα σε 15-20 μέρες μπορεί να σου έχει κατεβάσει οτιδήποτε...εκείνη τα έψαχνε...τι κάνει το ένα, τι κάνει το άλλο...τι είναι εκείνο, γιατί αυτό...εγώ

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

88    

το έχω λύσει αυτό το πρόβλημα χάρη στην Λ., δηλαδή δεν έχω την υπομονή εγώ να κάτσω να ψάξω έναν έναν...

Αλλά κι ο Στέλιος Ελευθερίου ο οποίος, επιπλέον, τονίζει τη σημασία του διαδικτύου:

Αλλά αυτό που συνέβη στη συγκεκριμένη περίπτωση με την Ν. είναι ότι επειδή η Ν. έδειξε ενα ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο να μάθει ό,τι μπορεί περισσότερο μέσα από το ίντερνετ αφέθηκα στο γεγονός οτι η Ν. έκανε όλο αυτό το search από το ίντερνετ. Εγώ δεν το ψαχνα...ελάχιστα έψαξα...έψαχνα σίγουρα αλλά ε πολύ λιγότερο…με αμελητέο τρόπο σε σχέση με την Ν...για να χω και γω κάποια γνώση του τι γίνεται...αλλά από την άλλη με ενημέρωνε και η Ν. και γω θεωρούσα…ε και με την λογική και την ανάλυση...ντάξει έχω και γω διδακτορικό ήμουν και καθηγητής στο... κάποτε....ε με τον αναλυτικό τρόπο την σκέψη και την λογική, γιατί στο ίντερνετ τα βρίσκεις όλα και αν πεις ο γάιδαρος πετάει, το βρίσκεις κάπου το λέει, να κάνουμε ο,τι γίνεται πιο σωστό και ασφαλές...

Την κατά κύριο λόγο ενασσχόληση της συζύγου τους σχολιάζουν ο Πέτρος Πετρόπουλος:

Ναι το ψάχναμε, ναι...στο ιντερνετ μάλλον το ψάχναμε…μάλλον η Β το έψαχνε για να πούμε την αλήθεια, εγω δεν το έψαχνα. Όχι εγώ θα σου λεγα οτι ακολουθούσα ψιλοπαθητικά την Β για να είμαι εντελώς ειλικρινής...ακολουθούσα την Β σε ο,τι έκανε αυτή…δεν το παιξα γιατρός καθόλου…

κι ο Λάμπης Χρήστου:

Δεν ξέρω αν διάβασε η Βαλεντίνα ποτέ κανένα forum, και τέτοια αν μπήκε και κοίταξε που συνήθως τα κοιτάει πριν αποφασίσει να κάνει, εγώ τίποτα, εγώ δεν ασχολήθηκα καθόλου.

Η πληροφόρηση που ψάχνουν για να λάβουν αποφάσεις συνήθως αφορά είτε την επιλογή γιατρού και κέντρου ΙΥΑ, είτε το ζήτημα της υπογονιμότητας, συγκεκριμένες διαγνώσεις αλλά και θεραπευτικές πρακτικές. Η συγκέντρωση πληροφορίας γύρω από την επιλογή γιατρού και κέντρου γίνεται είτε μέσω διαδικτύου, είτε μέσω γνωστών και φίλων, πέρα από τις συστάσεις του γυναικολόγου, όπως ειπώθηκε και πιο πάνω. Υπάρχουν και περιπτώσεις που είτε η μια πηγή πληροφόρησης είτε η άλλη, είτε και οι δύο δεν κρίνονται κατάλληλες και το ζευγάρι που

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

89    

προχωρά βάσει της σύστασης από «κάποιον ειδικό». Ανάμεσα όμως σε εκείνους που χρησιμοποιούν τις πηγές αυτές υπάρχουν διαφοροποιήσεις.

Οι γνώμες και οι γνώσεις των άλλων (συγγενών, φίλων και γνωστών), δεδομένου ότι υπάρχει η άνεση της συζήτησης, είναι ευπρόσδεκτες αν και υπάρχει συνήθως μια επιφυλακτική στάση. Η προσωπική εμπειρία, το αρνητικό ή θετικό βίωμα, η προσωπική κρίση γίνονται σεβαστά, εισακούγονται αλλά ως ένα βαθμό και αυτό γιατί υπάρχει έντονα η παραδοχή και η αντίληψη ότι πρόκειται για μια πολύ υποκειμενική άποψη και κρίση. Υπάρχουν περιπτώσεις που πήγαν, τουλάχιστον, σε ένα ραντεβού, κατόπιν προτροπής ενός γνωστού, φίλου κτ.λ. Εντούτοις, σε γενικές γραμμές υπάρχει η πεποίθηση ότι «ο καλός γιατρός για κάποιον μπορεί να μην είναι καλός για κάποιον άλλον», ή ότι εξαρτάται και από το αποτέλεσμα – για αυτόν που η προσπάθεια πέτυχε ο γιατρός είναι καλός. Ιδιαίτερο βάρος αποκτούν αφηγήσεις ζευγαριών που μετά από πολλές αποτυχίες, πιθανόν και από διαφορετικούς γιατρούς, τα κατάφεραν τελικά με τον τάδε γιατρό στο τάδε κέντρο, ο οποίος είτε λόγω καλύτερου εντοπισμού του προβλήματος, είτε λόγω θεραπείας έφερε το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Το διαδίκτυο αποτελεί βασική πηγή πληροφόρησης. Γυναίκες, κυρίως, αλλά και άντρες συμβουλεύονται το διαδίκτυο για να πάρουν αποφάσεις, για να είναι όσο το δυνατόν πιο καταρτισμένοι, για να θέσουν ερωτήματα στον γιατρό. Οι συνομιλητές μας συχνά αναφέρονται στις διαφορετικές πηγές στα πλαίσια του διαδικτύου: 1. στις ιστοσελίδες των γιατρών απέναντι στις οποίες υπάρχει επιφύλαξη, 2. στα διάφορα φόρα, τα οποία συμβουλεύονται κυρίως γυναίκες και εκεί υπάρχει συχνά αντίφαση υπο την έννοια ότι αν και θεωρούνται τελείως υποκειμενική πηγή πληροφόρησης υπάρχει κάποια επιρροή, και 3. «επιστημονικές πηγές» οι οποίες μερικές φορές είναι και από το εξωτερικό, στοιχείο που προσθέτει αξία. Υπάρχουν και περιπτώσεις που διαφωνούν κάθετα στην πληροφόρηση μέσω διαδικτύου και συνήθως αφορά εκείνους που θεωρούν ότι μια αποσπασμαστική και ελλιπής πληροφόρηση από μη-ειδκούς, όπως οι ίδιοι, δεν έχει νόημα, «ο καθένας είναι ειδικός στη δουλειά του» και θα πρέπει να υπάρχει επιστοσύνη στον ειδικό. Η Μίκα Κόνιτσα θεωρεί την αναζήτηση στο διαδίκτυο ιδιαίτερα βοηθητική:

Πολύ...πάρα πολύ...δηλαδή από κει [ιντερνέτ] βρήκαμε ας πούμε το ειδικό κέντρο σπέρματος που υπάρχει που μας ενημέρωσε αυτός οτι είναι και ελάχιστα σε όλη την Ελλάδα και εκείνη την ώρα είπαμε πω πω τι τυχεροί είμαστε που το βρήκαμε κατά τύχη μέσα από το ίντερνετ αυτό...

Αντίθετα η Μερόπη Γεράκη δεν ασχολήθηκε καθόλου με αυτό:

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

90    

Ερευνήτρια: Και στο ίντερνετ είχατε, ψαχνόσασταν καθόλου τότε;

Μερόπη Γεράκη: Όχι καθόλου [...] Ό,τι μου έλεγε ο γιατρός. Ο οποίος ξέρω ότι πήγαινε και στην Αμερική, δηλαδή ήτανε άνθρωπός που ενημερωνότανε και εντάξει αφού ήτανε και στο πανεπιστήμιο. Εντάξει, κοίταξε τότε είδες που με ρώτησες με το ίντερνετ αν το είχα ψάξει. Το μόνο που είχα κοιτάξει ήταν το πρώτο παιδί του σωλήνα πόσο χρονών είναι (γέλια). Αυτό το είχα δει.

Ούτε ο Νότης Χριστοφίδης:

Ε...όχι...απλά μια και το κάνουμε σαν έτσι...θεωρώ ότι το

ίντερνετ καμιά φορά είναι κακός πληροφοριοδότης...ενώ έχει τα καλά του οτι θες το βρίσκεις, έχει και τα κακά του από την άποψη ότι ένα μικρό πρόβλημα ανοίγεις το ίντερνετ και νομίζεις οτι πεθαίνεις, να στο πω έτσι...κατάλαβες τι λέω;

Η Ιόλη Καρέντζου θα τονίσει τη χρησιμότητα τόσο του διαδικτύου γενικά όσο και των εξειδικευμένων ιατρικών site:

Πάρα πολύ, δηλαδή…δεν μπορείς να φανταστείς, ώρες ατελείωτες, ε και εγώ περισσότερο ίντερνετ, αλλά εγώ επειδή γενικώς μου αρέσει και η διαδικασία του ξεφυλλίσματος, διάβαζα κιόλας. Περισσότερο ίντερνετ και περισσότερο ο Κυριάκος σε ξένα site. όχι, σε site ιατρικά, forum όχι, σε forum δεν έμπαινα. Πιο πολύ ιατρικά έψαχνε να δει αιτίες και αποτελέσματα [...] ναι, οπότε ξέρεις. Ε, και οι ερωτήσεις ήταν πάντα συγκεκριμένες έτσι; και στον γιατρό και πιο πολύ, είναι δηλαδή, από ένα σημείο και μετά είχαμε σταματήσει, δεν μας έλεγε τί κάνει, δηλαδή ξέρεις, γιατί ξέραμε. Ποιο πολύ ήταν στο ψυχολογικό θέμα η [...] η αναζήτηση. Στο πώς θα το αντιμετωπίσουμε εμείς σαν ζευγάρι ας πούμε.

Τη σημασία της διαδικτυακής πληροφόρησης εξαίρει κι ο Στέφανος Κόκκινος:

Ναι γενικά έμπαινα, κάθε τι που μου λέγανε γιατροί κτ.λ., το ψαχνα ε όχι με την έννοια α να δω και τέτοια , αλλά με αρέσει να παίρνω διάφορες πληροφορίες, να ξέρω ότι ακριβώς μου λένε και θεωρώ ότι με βοήθησε, ίσως με βοηθάει πιο πολύ στην αντιμετώπιση, ότι διαβάζοντας δέκα πράγματα ξερω γω μπορείς να ξέρεις ένα κακό σενάριο, να ξέρεις κι ένα καλό ας πούμε, οπότε να ξέρεις περίπου που βαδίζεις, με αυτή την έννοια όχι ότι με επηρέασε στο να κάνω το οτιδήποτε αλλά

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

91    

γενικά με αρέσει να πληροφορούμαι, ιδίως για κάτι τόσο σημαντικό

Ο Όμηρος Μάτης είναι πιο επιλεκτικός στη χρήση πληροφορίας από το διαδίκτυο:

Λιγότερο από το ίντερνετ. Δηλαδή εντάξει πάντα έχεις την ανησυχία, εγώ τουλάχιστον που ήμουνα και λιγάκι άσχετος ιατρικά, έψαχνα στο ίντερνετ, κοίταζα. Σε οτιδήποτε. Δηλαδή σε ότι είχε σχέση με ... αλλά πιο πολύ κοίταζα στην Αμερική παρά…, αλλά στο ίντερνετ δεν ξέρεις τι είναι έγκυρο και τι όχι αν δεν είσαι της δουλειάς, ο καθένας γράφει ότι θέλει στο ίντερνετ. Είναι πιο δύσκολο…και σε ελληνικά sites αλλά συνήθως τα ελληνικά sites είναι λίγο διαφημιστικά.

Η Νατάσα Μανωλίδου θα αναφερθεί στα διαδικτυακά φόρουμ. Εγώ μπαίνω σε αυτά τα forum και διαβάζω και εκεί λέγανε για δύο. ναι στο parents και ένα άλλο. Βάζω στο google και βγαίνει ή το ένα ή το άλλο, ξέρεις, οπότε μετά μπαίνω και διαβάζω, για όλα γενικά, εντάξει είναι χρήσιμο γιατί άμα διαβάσεις 100 post ξέρω εγώ, κάτι θα βρεις που να σου ταιριάζει, ή έστω και να λένε διαφορετικά πράγματα καταλαβαίνεις ότι δεν υπάρχει ένα πράγμα που μπορείς να κάνεις ας πούμε, τότε εγώ που είχα την ουρολοίμωξη μου είχε πει να πάρω αντιβίωση αυτή η μαία, μετά ο γιατρός μου είπε να μην πάρω, και μετά είχα μπει στα forum και έβλεπα ας πούμε, ήτανε μερικές που παίρνανε αντιβίωση, ήταν μία είχε πάρει αντιβίωση σε όλη την εγκυμοσύνη και βγήκε μια χαρά το παιδί. Η άλλη λέω, ξέρω εγώ είχε κάτι γυναικολογικά, δεν είχε πάρει καμία αντιβίωση και αυτή μια χαρά, άλλη είχε πάρει λίγο αντιβίωση, άλλη έτσι, άλλη αλλιώς και λες ότι να’ ναι δηλαδή.

Τις επιφυλάξεις τους σχετικά με τις πληροφορίες που διακινούνται στα φόρουμ εκφράζουν η Νανά Νικολάου:

Νανά Νικολάου: Κοίταξε ψαχνόμουνα στο ίντερνετ όχι από

φόρουμ εννοείται από σάιτ γυναικολόγων που μπορεί να έχουν έρευνες ή τέτοια πράγματα και μετά στο γιατρό μου, δηλαδή πήγαινα με ερωτήσεις

Ερευνήτρια: Αλλά τα φόρουμ κι αυτά δεν κοιτούσες καθόλου ε;

Νανά Νικολάου: Κοίταξε 2-3 φορές αλλά λέω θα τρελαθώ, δεν είναι βάσιμα αυτά που λένε. Νομίζω ότι πρέπει να σταματήσουν να υπάρχουν τα φόρουμ για να δίνεις ιατρικές συμβουλές, δίνε ψυχολογική υποστήριξη, εννοείται να μοιραστείς την εμπειρία σου αλλά εντάξει

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

92    

μη ρωτάς. Μου είπε ο γιατρός μου να πάρω αυτά τα φάρμακα, τι λέτε; [...] να σου πει όχι μην τα πάρεις; Αυτά και το άλλο που έκανα είναι...Είχα μπει σε αυτό το σωματείο, όχι, πως το λένε, σε μια ομάδα ψυχολογικής υποστήριξης, στο σάιτ τους, “Κυβέλη”; δεν πήγα τελικά αλλά το έχω στο νου μου ότι αν φτάσω στο σημείο που δεν με καταλαβαίνει κανείς και θέλω να κάνω ομαδικό σέσσιον. Θεωρώ ότι είναι πολύ καλό που υπάρχει αυτό.

Κι η Μιμή Λιόλιου:

Πάντως τώρα δεν ξέρω πόσο έγκυρα είναι, ρε παιδί μου, κατάλαβες τα σχόλια και αυτά στο ίντερνετ γιατί είχα διαβάσει, πάντως ο τάδε γιατρός είναι ο μοναδικός που δεν διάβασα κάτι αρνητικό και αυτό κάτι λέει, δηλαδή το μοναδικό αρνητικό που διάβασα είναι μία που έλεγε ότι ίσως τα πρώτα χρόνια δεν είχε τόσο οργανωμένο εργαστήριο. Ενώ για τους άλλους έχω διαβάσει και κάτι φρικαλέα ας πούμε για τον τάδε έχω διαβάσει ότι την άλλη την έκανε σκουπίδι ας πούμε σαν συμπεριφορά, της μίλησε δέκα λεπτά, της είπε ξέρω εγώ ψυχρά ότι τι είναι αυτά που μου λες σου έχουν αφαιρέσει ξέρω γώ και τις δύο ωοθήκες, αυτή είχε κάνει μία απλή επέμβαση και πήγε σε αυτόν και της είπε έτσι μπαμ κατευθείαν ότι της έχουν αφαιρέσει τη μία ωοθήκη. Και έπαθε σοκ η κοπέλα και της λέει ξέχασέ το με τίποτα και λέει βγήκα κλαίγοντας...

3.4.3. Ο αγώνας απόκτησης παιδιού σε σχέση με τους «άλλους» [φίλοι και συγγενείς] - Τι λέγεται και τι δεν λέγεται και σε ποιούς

Σχετικά με το αν μοιράζονται την εμπειρία της ΙΥΑ, με ποιους και σε ποιά χρονική στιγμή οι θέσεις των συνομιλητών μας διαφοροποιούνται. Για τη Βίκη Παππά είναι σημαντικό να το μοιράζεται:

Αυτό που έχω δει με τον εαυτό μου για εμένα ποτέ η εξωσωματική δεν ήταν κάτι κρυφό ή θέμα ταμπού ούτε τίποτα, αυτό που κατάλαβα μετά την πρώτη εξωσωματική είναι ότι δεν θα ήθελα ο κόσμος να μαθαίνει ότι κάνω εξωσωματικές γιατί μετά πρέπει να τους ενημερώσεις ότι δεν πέτυχε, το οποίο ήταν πάρα πολύ επώδυνο και κουραστικό αυτό ήταν το βασικό δηλ. δεν είχα στο να μάθει κανείς ότι έκανα εξωσωματική στο να εξηγώ το γιατί δεν πέτυχε. Οι άνθρωποι, δηλαδή, δεν είχα να το έχω κρυφό, δεν το θεώρησα πολύ προσωπικό θέμα. Γενικώς είμαι άνθρωπος που δεν έχω πολλά μυστικά αλλά δεν βλέπω και τον λόγο γιατί αυτό το πράγμα πρέπει….. βλέπεις και

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

93    

οι οικογένειες περνάνε τους καρκίνους και δεν λένε τη λέξη ή δεν σου λένε από τι πέθανε ο άλλος όλα γίνονται θέμα ταμπού. Εγώ είμαι το τελείως αντίθετο, ή δηλαδή πιστεύω όταν δεν βγάλεις από το ντουλάπι κατ’ αρχήν αποκτούμε μια καλύτερη κλίμακα και έχεις μεγάλες πιθανότητες να βρεις ανθρώπους να το μοιραστείς. Εννοώντας ότι δεν έχεις καμία πιθανότητα το καις το χαρτί σου δηλαδή τελείως.

Η Έλσα Γιαννούλη εμφανίζεται περισσότερο επιφυλακτική: Εγώ το είχα πει ανοιχτά ότι κάνω κανονική προσπάθεια εξωσωματικής, τελείωσε. Εντάξει δεν λέω ότι το λέω σε άσχετους ή…ναι, εντάξει, αλλά στους γνωστούς, φίλους κλ.π., και όταν έρθει η συζήτηση, δεν με απασχολεί καθόλου το θέμα. Το θεωρώ κάτι πολύ φυσικό, όπως για όλα τα ιατρικά θέματα υπάρχει μία λύση, οκ αυτό, υπάρχει μια λύση. Με αυτές κυρίως το συζητούσαμε πιο πολύ, με τις εντάξει φίλες μου, μητέρα μου, ο κύκλος μου ο στενός το ήξερε. Τώρα από τους φίλους του άντρα μου δεν νομίζω ότι το ήξερε κανένας, χαχα, ακριβώς τι γίνεται αλλά αυτό δεν είναι μόνο το θέμα ίσως της εξωσωματικής, είναι το θέμα. Γενικά οι άντρες δεν νομίζω ότι συζητάνε. Α! τώρα προσπαθούμε για παιδί, α, θέλουμε να κάνουμε παιδί, δεν είναι.., είναι άλλο το στυλ τους.

Ενώ η Ιόλη Καρέντζου αναφέρεται στο χαρακτηρισμό «στείρος/α»:

Εντάξει θεωρώ ότι πια είναι λίγο πιο χαλαρό στην κρίση του να πει ότι, κοίταξε αυτός είναι στείρος ή αυτή είναι στείρα ή οτιδήποτε, δηλαδή είναι λίγο πιο ανεκτικά τα πράγματα σε αυτό, όχι όμως ότι δεν είναι κάτι που θα σου το χρεώσουνε, ενδόμυχα, μη συνειδητοποιημένα ή οτιδήποτε, ακούσια ή και εκούσια, ο καθένας εγώ πιστεύω ότι το σκέφτεται, απλώς είναι πιο πια ανεκτική η κοινωνία στο να το δέχεται. Δεν θα πει, α, όπως ήταν στην εποχή της μαμάς μου, αχ μωρέ, τους κακόμοιρους δεν μπορούν να κάνουν παιδί, ας πούμε, ή κοίταξε αυτοί δεν κάνουν παιδί, είναι…δεν. Από το περιβάλλον μας, έτσι; Γιατί υπάρχει και ένας άλλος κόσμος που είναι έξω από το περιβάλλον μας. Εμμ, παρένθεση όμως σε όλο αυτό, ότι και σχεδόν τα μισά ζευγάρια από αυτά που ξέρω που κάνουν εξωσωματική δεν το λένε.

Ο Όμηρος Μάχης θεωρεί ότι το θέμα εξακολουθεί να είναι για τους άλλους «ταμπού»:

Είναι, είναι ένα ταμπού. Για μένα δεν ήτανε, είναι για τους άλλους και δεν θέλω να τους φέρνω σε δύσκολη θέση γιατί

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

94    

τους βλέπεις στο πρόσωπό τους μπαίνουν σε μια, θέλει να πει από μέσα του κρίμα. Για μένα δεν ήταν καθόλου κρίμα, για μένα ήταν μια λύση για να έχω αυτό το παιδί που έχω τώρα και έχει γεμίσει το σπίτι μου χαρά.

Ενώ η Μίκα Κόνιτσα θεωρεί, μάλλον, αγένεια τις ερωτήσεις τους:

Εγώ το θεωρώ αγένεια, το θεωρώ αγενέστατο το να ρωτήσω τον άλλον «γιατί δεν έχεις κάνει ακόμα παιδί;» γιατί ουσιαστικά αυτό ρωτάει...γιατί δεν έχεις κάνει ακόμα παιδί…δηλαδή, βγαίνοντας από το σπίτι αυτό γυρίζω και του λέω Θέμη δεν ξαναπάω σε καμία κοινωνική εκδήλωση...δεν θέλω...γιατί ή θα τον βρίσω και θα μαλώσω ή δεν ξέρω τι θα κάνω εκείνη την ώρα...έχω κουραστεί, δεν μπορώ...

Από την άλλη, η Ρένα Καλή θα υπογραμμίσει ότι σημασία έχει η στιγμή που γίνεται η ερώτηση:

Για μένα δεν θα τανε...για μένα θα τανε άμα είχα αποτύχει...εγώ καταλαβαίνω τα ζευγάρια που έχουν προσπαθήσει πολλές φορές, αυτούς τους καταλαβαίνω...δηλαδή, αν εμένα μου είχανε βγάλει το τεράστιο πρόβλημα αλλά με την μία είχε γίνει σύλληψη και όλα είχανε πάει καλά δεν θα με ενδιέφερε καθόλου...εκ του αποτελέσματος, δηλαδή,...θα το λεγα πάλι...και αν το είχα και γω το πρόβλημα δε θα με πείραζε...αλλά αν είχαμε προσπαθήσει πάρα πολλές φορές τώρα ας πούμε αν έκανα εξωσωματική και δεν πετύχαινε δεν θα το λεγα.

Το ειδικότερο ενδιαφέρον γύρω από το αν και πώς οι συνομιλητές μας αποφασίζουν να μοιραστούν προσωπικές εμπειρίες υπογονιμότητας και ΙΥΑ, με ποιούς και σε ποιά συμφραζόμενα, και το πώς αυτή η επικοινωνία ή μη επικοινωνία πληροφορίας, συναισθημάτων, γεγονότων και προβλημάτων αναδιαμορφώνει το νοηματικό περιεχόμενο της ατεκνίας, των αποτυχημένων προσπαθειών ΙΥΑ, το όνειρο της γονεϊκότητας, γεννήθηκε ήδη κατά την διάρκεια της έρευνας σε συνάρτηση με τη δυσκολία ή την ευκολία προσέγγισης δυνητικών συνομιλητών. Ο τρόπος που ως ερευνήτριες κινηθήκαμε από τον ένα συνομιλητή στον άλλον, από μια γυναίκα που αγωνίζεται και αγωνιά εν μέσω προσπαθειών στην επόμενη, από μια άλλη γυναίκα που είναι πλέον μητέρα έχοντας επιτύχει το στόχο της σε μια φίλη της με ανάλογες εμπειρίες, μας οδήγησε σε κάποια εμπόδια-κλειδιά όσον αφορά το να θέλει κανείς να μοιραστεί και να είναι ανοιχτός γύρω από το θέμα της υπογονιμότητας και ΙΥΑ, τόσο απέναντι στην ερευνήτρια, όσο και ευρύτερα.

Έτσι λοιπόν, κατά πλειοψηφία, οι γυναίκες και οι άντρες που δέχτηκαν να συνομιλήσουν είναι εκείνοι που τελικά, φτάνοντας στο

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

95    

τέλος του ταξιδιού αυτού κατάφεραν να αποκτήσουν ένα ή περισσότερα παιδιά. Είτε μέσω της χρήσης κάποιας νέας τεχνολογίας αναπαραγωγής, είτε κάποιοι άλλοι έγιναν μητέρες και πατέρες μέσω υιοθεσίας .

Η δυνατότητα πρόσβασης σε ζευγάρια που έχουν αποτύχει και έχουν σταματήσει τις προσπάθειες αποδείχτηκε πολύ περιορισμένη, κάτι που οι «ενδιάμεσοι» θεωρούν σε μεγάλο βαθμό κατανοητό και δικαιολογημένο δεδομένου ότι οι ίδιοι με πολύ δυσκολία θα προσέγγιζαν φίλους ή γνωστούς που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία για να τους μιλήσουν για την έρευνα και μια πιθανή συμμετοχή τους. Η ακούσια ατεκνία σπανίως αποτελεί θέμα συζήτησης μεταξύ φίλων και γνωστών. Υπάρχει, είναι ορατή, αλλά δεν αποτελεί αντικείμενο προς συζήτηση. Σαφώς και υπάρχουν εξαιρέσεις. Επίσης δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το πως εννοιολογούν την υπογονιμότητα, την ατεκνία και τις αποτυχημένες προσπάθειες ΙΥΑ οι ίδιοι και κατά πόσο το νιώθουν πράγματι ως ταμπού, σε συνάρτηση με τους ενδιάμεσους που δύσκολα θα θίξουν το θέμα. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι όσοι είναι πλέον γονείς νιώθουν συχνά ότι δεν μπορούν με ευκολία να συζητήσουν την πραγματικότητα της ατεκνίας με τους μη-γονείς και συγκεκριμένα με εκείνους για τους οποίους γνωρίζουν ότι σε κάποια φάση επιθυμούσαν και προσπάθησαν ανεπιτυχώς να αποκτήσουν παιδί. Όλη αυτή η δυσκολία αντηχεί εθνογραφικές διαπιστώσεις που έχουν υπογραμμίσει τη σχέση ανάμεσα στη γονεικότητα και ειδικότερα τη μητρότητα με την έμφυλη και κυρίως τη γυναικεία ολοκλήρωση. Αν και στην Ελλάδα υπάρχουν νέες μορφές οικογένειας και συγγένειας και αποκτούν σταδιακά μια νομιμοποίηση και κανονικότητα, «η απόκτηση παιδιού» στα πλαίσια της ετερόφυλης μόνιμης σχέσης (συνήθως σχέσης γάμου) παραμένει μια βασική και κανονικοποιητική πορεία ζωής.

Χρόνος

Το να είναι κανείς ανοιχτός να επικοινωνήσει αυτές τις εμπειρίες είτε απέναντι στην ερευνήτρια είτε απέναντι σε άλλους επηρεάζεται και από μια χρονικότητα. Ο χρόνος και πιο συγκεκριμένα η χρονική απόσταση από μια αρνητική εμπειρία επηρεάζει τη συμφιλίωση με το συμβάν και κατ’ επέκταση τη διάθεση να το μοιραστεί κανείς. Υπήρχαν περιπτώσεις γυναικών με πρόσφατες αποτυχημένες προσπάθειες ΙΥΑ οι οποίες δεν θέλησαν να μιλήσουν. Το πρόσθετο γεγονός ότι δεν υπήρχαν μελλοντικές προγραμματισμένες προσπάθειες εξαιτίας της ηλικίας και της συνεπακόλουθης απουσίας καλής ποιότητας ωαρίων φάνηκε να ενισχύει την απόφασή τους αυτή να σιωπήσουν. Έτσι, λοιπόν, ο χρόνος εμφανίζεται με δυο τρόπους. Με όρους μιας χρονικής απόστασης από την προσωπική ιστορία αντιμετώπισης της υπογονιμότητας και με όρους ηλικίας και των σχετικών (βιολογικών) περιορισμών που αυτή επιφέρει.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

96    

Έχουμε συνομιλήσει τόσο με γυναίκες και με ζευγάρια στην αρχή του ταξιδιού της ΙΥΑ όσο και με ζευγάρια στην περίπτωση των οποίων έχουν περάσει χρόνια από τις προσπάθειες και τις εμπειρίες τους. Και οι δύο αυτές κατηγορίες είναι συνήθως ανοιχτές στο να μιλήσουν και να μοιραστούν, ειδικά όπως αναφέρθηκε, εφόσον, υπάρχει θετικό αποτέλεσμα. Όταν όμως ζητείται ένας αναστοχασμός, μια συζήτηση, γύρω από πρόσφατες αρνητικές εμπειρίες εμφανίζεται κάποια δυσκολία, σαν να υπάρχει η ανάγκη η αποτυχία να παραμείνει προσωπική-κρυφή.

Το να είσαι ανοιχτός ή το να επιλέγεις την αποσιώπηση

Μια συνοµιλήτριά µας θα πει:

Ναι ναι ναι, το έλεγα σε όλους, το έλεγα σε όλους και μάλιστα δηλαδή, μετά που λένε ότι τρεις μήνες δεν πρέπει και…εμένα ο στενός φιλικός κύκλος έτσι να πω το ήξερε από τις δεκαπέντε μέρες και από κει και πέρα επειδή είχαμε διάφορες εκδηλώσεις στις οποίες δε μπορούσα να συμμετάσχω, με ρωτούσανε γιατί και τους είπα ότι ξέρετε έκανα εξωσωματική, είμαι έγκυος, είναι βέβαια ακόμα πολύ νωρίς, γι αυτό το λόγο θα πρέπει να είμαι πιο προσεκτική και όλα αυτά και άγνωστοι, δηλαδή, όταν ας πούμε έλεγα ότι είμαι έγκυος και έχω δίδυμα, με ρωτούσανε από εξωσωματική; Και έλεγα ναι, δηλαδή, δεν ήτανε ταμπού για μένα αυτό. Καταλαβαίνω γιατί μια γυναίκα δε θα ήθελε μέχρι τους τρεις μήνες που λέμε, να δέσει το μωρό, να δέσουνε τα μωρά, να μη θέλει να το αποκαλύψει, υπάρχουν και ποσοστά αποτυχίας φυσικά, αλλά σου λέω εγώ επειδή το ένιωθα ναι τελείωσε έγινε! Αυτό είναι ας πούμε τελείωσε, αυτό. Ναι και δε το έκρυβα και ούτε με την εξωσωματική είχα θέμα και ακόμα το λέω, δηλαδή και σε συζητήσεις που κάνω και με γνωστές και όλα αυτά και μου λένε διάφορα κτ.λ. και τους λέω ότι, τους συστήνω και τους γιατρούς μου και τους λέω κοίταξε να δεις εγώ έχω κάνει εξωσωματική, έχω δύο παιδάκια και έγινε έτσι και έτσι οπότε αν θέλεις να κοιτάξεις και όλα αυτά θα σου σύστηνα να κοιτάξεις τον τάδε ή δείνα γιατρό κι αυτά...οπότε ναι....Και ο σύζυγος το ίδιο ναι ναι ναι και οι δύο δηλαδή σε αυτό ήμασταν πολύ ανοιχτοί, που θέλω να σου πω ότι και ξέρουμε και περιστατικά γνωστών.

Ερευνήτρια: Δεν είναι όλοι έτσι. Συνομιλήτρια: Ναι οι οποίοι ναι, μαθαίνουμε από τρίτους ότι

από εξωσωματική έκαναν ένα ή δύο παιδάκια ας πούμε.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

97    

Ναι δεν το είδα ποτέ ως ταμπού και ότι πρέπει να το κρύψω και ότι είναι κάτι, θεωρώ ότι η επιστήμη είναι εδώ για να μας βοηθάει, όπως θεωρώ ότι όποιος έχει πρόβλημα με την καρδιά του θα βάλει μπαλονάκι και θα το πει κιόλας ότι ξέρεις εγώ έχω κάνει bypass ή οτιδήποτε κι όλα αυτά.

Στις αφηγήσεις γυναικών, αντρών, ζευγαριών που έχουν βιώσει ή που βιώνουν τώρα κάποια μορφή υπογονιμότητας και εμπειρίας με την ΙΥΑ διακρίνουμε διάφορους τρόπους ανοιχτότητας. Η προσπάθειά μας είναι να διαβάσουμε αυτές τις αφηγήσεις και αυτούς τους τρόπους εστιάζοντας αφενός στα πλαίσια μέσα στα οποία αποφασίζει κανείς να μιλήσει καθώς και στο περιεχόμενο, στο τι πληροφορίες, συναισθήματα, σκέψεις θα μοιραστεί. Αφετέρου, μας ενδιαφέρει να δούμε τους τρόπους που αυτή η ανοιχτότητα ή μη ανοιχτότητα οδηγεί σε μια ανασημασιοδότηση της όλης εμπειρίας καθώς και σε νέα νοήματα που πιθανόν να προστίθενται.

Έτσι, λοιπόν, για πολλούς, το ζήτημα της υπογονιμότητας αποτελεί ζήτημα που αφορά το ζευγάρι, ειδικά όταν πολύ στενοί συγγενείς δεν ενημερώνονται ή ενημερώνονται μερικώς ειδικά κατά την περίοδο των αποφάσεων και των προσπαθειών. Σε ορισμένες περιπτώσεις η διστακτικότητα να μοιραστεί κανείς το ταξίδι αυτό, στον στενό συγγενικό κύκλο, υπάρχει ακόμα και μετά τη γέννηση ενός παιδιού. Αν και οι συγκεκριμένοι λόγοι που παρατίθενται από μερικούς συνομιλητές μας και για τους οποίους κάποιοι στενοί συγγενείς, αλλά ακόμα και οι γονείς αποκλείονται, μπορεί να ποικίλλουν, η απόφαση αυτή υπογραμμίζει την επιθυμία του ζευγαριού να μείνει όλο αυτό το ταξίδι μεταξύ τους. Οι αποφάσεις για την πλειοψηφία των συνομιλητών μας λαμβάνονται σε επίπεδο ζευγαριού. Μπορεί να μην το λένε ακόμα και στους γονείς τους, «γιατί μπορεί να μην καταλαβαίνουν», ή «γιατί μπορεί να προστεθεί περισσότερο στρες», ή γιατί δεν θέλουν να δίνουν εξηγήσεις μετά από κάθε αποτυχημένη προσπάθεια». Έχει ενδιαφέρον αν σταθούμε σε αυτό το ζήτημα του έξτρα στρες και άγχους που φοβούνται ότι μια τέτοια κοινοποίηση θα έφερνε. Αν και πιο έμμεσα, αυτή η επιλογή της μυστικότητας απέναντι σε πολύ κοντινά συγγενικά πρόσωπα πιθανόν να πηγάζει λόγω μιας ευρύτερης πολύ συχνά άρρητης πίεσης που νιώθει το άτεκνο ζευγάρι και προσπαθεί να απωθήσει. Επιπλέον, όπως σχολιάσαμε σε προηγούμενη ενότητα, το άγχος και η πίεση θεωρούνται ανασταλικοί παράγοντες στην όλη προσπάθεια. Ο Ιάκωβος Αυγέρης λέει:

Σε σχέση με την αδερφή μου εγω ήξερα, ήμουν 100% βέβαιος οτι προσπαθούσαν και δεν ρώτησα ποτέ...για να μην δημιουργήσω μία πίεση, δηλαδή, άμα θεωρούσα ότι ο συνδυασμός τους ήτανε, θα θέλαν λίγο σπρώξιμο, αν ήταν η αδερφή μου από το χωριό, ας πούμε, ε τότε θα την ρώταγα και

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

98    

θα την...αλλά επειδή ήξερα ότι με τον τρόπο τους θα τα σκεφτούνε, θα τα αποφασίσουνε, θα τα προσπαθήσουνε, οικονομικά είναι οκ, γι αυτό το πράγμα τουλάχιστον, το μόνο που θα μπορούσα να πω είναι ότι ήξερα, να τους δημιουργήσω λίγο πίεση παραπάνω, οπότε δεν ρώτησα...

Η Έλσα Γιαννούλη σχολιάζει τις αντιδράσεις της πεθεράς της: Έχω ένα, άλλο ένα τραυματικό που θυμάμαι έντονα είναι ότι ενώ με την πεθερά μου έχουμε πολύ καλές σχέσεις και είναι από τις πολύ καλές πεθερές, μπορώ να σου πω, ε, την ημέρα που πήγα στο χειρουργείο, ε καμιά φορά [...] οι μάνες πως βλέπουνε τους γιους τους, ρε παιδί μου, τι να σου πω. Καμιά φορά ορισμένα πράγματα που ακούς [...] ναι, και βγαίνει η διάγνωση για ενδομητρίωση, εντάξει εγώ ήμουνα στεναχωρημένη γιατί ήξερα τι σημαίνει λόγω του προηγούμενου ιστορικού, συν όλα τα άλλα που μου είπε, τα χίλια δύο ας πούμε, εντάξει που αυτά εγώ ήμουνα προετοιμασμένη, ο γιατρός δεν ήτανε να τα βρει μέσα, ξέρεις την ωοθήκη… εντάξει, δεν ήξερα τις συμφύσεις που έχω και δεν φαίνεται η σάλπιγγα και ότι είναι κάτω από τα έντερα [...] ναι, εντάξει, ήξερα ότι η αριστερή πλευρά υπολειτουργεί, τώρα πάνω από τα έντερα, κάτω από τα έντερα δεν με ένοιαζε, εντάξει, τέλος πάντων και μου λέει πρώτη ερώτηση εεεε, καλά βρε παιδί μου είχε κανείς στην οικογένειά σου ενδομητρίωση; είναι κληρονομικό; Ξέρεις, εντάξει, το οποίο ήταν και λίγο άκομψο να σου πω ε, και λίγο… και μετά η δεύτερη ερώτηση.. όχι δεύτερο σχόλιο ότι…εκείνη έδεσε και τις σάλπιγγές της μετά τα δύο παιδιά για να μην κάνει άλλο τόσο..., το οποίο επίσης ήτανε λίγο…

Η Λιλή Κωλέττη αναφέρεται για το αν το μοιράστηκε με την οικογένεια και τους φίλους τους:

Λιλή Κωλέττη: Όχι. Με φίλους, ναι. Με την οικογένεια να σου

πω καθόλου, γιατί δεν ήθελα έτσι να τους αγχώσω, να τους στεναχωρήσω. Ήξεραν ότι κάνουμε κάποια προσπάθεια, αλλά δεν τους λέγαμε ούτε το πότε την κάνουμε, ούτε ξέρεις ακριβώς σε τη φάση είναι. Ήξεραν όμως ότι θα κάνουμε Ε, αλλά δεν τους λέγαμε ποτέ, δηλαδή ούτε στη μάνα μου ότι τώρα προσπαθώ ή ότι έλα αύριο είναι το ένα ή το άλλο. Δεν είναι, γιατί ίσως δε με βοηθάει εμένα, ξέρεις, ίσως να θέλω να τους τα λέω τετελεσμένα για να μη στεναχωρηθούν σε μία πιθανή αποτυχία. Δηλαδή, ξέρεις πιο πολύ ήθελα να τους πω κατευθείαν το καλό, είχανε περάσει ξέρεις και πολλές

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

99    

αγωνίες με τα υπόλοιπα και δεν τους έβαζα στη διαδικασία, παρά μόνο όταν χρειάστηκε βοήθεια, ξέρεις στο δεύτερο όταν χρειάστηκα βοήθεια για το πρώτο, τότε. Φίλους ναι. Το μοιραζόμουνα πολύ. Και ξέρεις, το μοιραζόμουνα με τις φίλες μου πολύ. Και ξέρεις, μεταξύ αστείου και σοβαρού, έλα να κάνουμε εμείς παρέα να δεις πως είναι και ουσιαστικά ρε παιδί μου στο να, ξέρεις και εντάξει πάντα ήμουν με το Χάρη, ξέρεις σε καμία φάση δεν πήγα μόνη μου, πάντα ήταν κοντά και το μοιραζόμασταν το όλο πράγμα. Αλλά στους γονείς, όχι, τους είχαμε λίγο σε απόσταση

Ερευνήτρια: Ίσως να ήταν και λίγο αγχωτικό να το παρακολουθούν το κάθε βήμα;

Λιλή Κωλέττη: Ναι, ξέρεις είναι αναλόγως και το γονιό. Δηλαδή, η δικιά μου η μαμά είναι λίγο της αγωνίας και της…, δεν είναι και τόσο ψύχραιμη, οπότε δεν ήθελα και να τη φορτώσω, ήθελα ξέρεις κατευθείαν να της πω το καλό. Οπότε, δεν τους τα έλεγα. Και την πρώτη φορά ξέρεις που τους είπαμε το καλό ξέρεις, τόσο σύντομα και μετά δεν έγινε, μετά ξέρεις το είχα σκυλομετανιώσει, λέω άστο ρε παιδί μου...

Ούτε όμως η Μίκα Κόνιτσα το συζητάει ιδιαίτερα με τους γονείς:

Πριν, ντάξει, μπορεί να μίλαγα ας πούμε στην κουμπάρα μου που είναι κάπως πιο κοντινό μου πρόσωπο ας πούμε σε σχέση με κάποιον άλλον αλλά γενικά όχι, δηλαδή, ουτε καν με τους γονείς μου δεν το έχω πολυσυζητήσει, δεν γνωρίζουν καν όλες αυτές τις προσπάθειες που έχω κάνει εγώ, δεν τις γνωρίζουν...ξέρουν μόνο κάτι πολύ απ έξω οτι ψαχνόμαστε με εξετάσεις...εκεί έχουν μείνει...οι γονείς του δε…δεν ξέρουν εντελώς τίποτα…για να μην αγχωνόμαστε εμείς...γιατί θα ρωτάνε. θα αρχίσουν «τι έγινε, τώρα τι κάνετε και πώς πήγανε;», Δεν μπορώ, είναι έξτρα πρεσάρισμα αυτό, είναι ο μόνος λόγος, όχι γιατί ντρέπομαι ή γιατί όχι γιατί θα το πούνε...καμία σχέση...εαν προσωπικά φτάσω στην εξωσωματική, την κάνω και πετύχει κιόλας, δεν έχω κανένα πρόβλημα να βγω να το πω και δημοσίως δηλαδή, δεν έχω τέτοιο κόλλημα.

Η Μιμή Λιόλου αναφέρεται σε επιλεκτική πληροφόρηση των συγγενών:

Ποιος; α, η οικογένεια; Κοίταξε εγώ θα ήθελα να τους αφήσω έξω, τώρα μιλάω για την αδελφή μου με την μαμά μου αλλά ενώ πήγα να το κάνω στην αρχή τελικά κατάλαβα ότι δεν βοηθάει, γιατί έδειχναν ξέρεις ενδιαφέρον από μόνες τους και δεν μπορούσα να φτάσω στο σημείο να τους λέω τελείως

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

100    

ψέματα, δεν μπορούσα οπότε, εντάξει αποφάσισα κουλ να τους λέω κάποια πράγματα, δηλαδή τους κρατάω σε κάποια απόσταση, ξέρουν σε γενικές γραμμές τα θέματά μου αλλά χωρίς πολλές λεπτομέρειες γιατί δεν ξέρω αν βοηθάει να το συζητάς και συνέχεια, δηλαδή, νομίζω ότι είναι καλύτερο γιατί η δική τους αγωνία μπορεί να την μεταφέρουν και σε σένα. Οπότε τώρα εντάξει, νομίζω το έχουν καταλάβει και εκείνοι οπότε έχουν κάνει λίγο. Ε, ναι λίγο μπάστα γιατί εντάξει ίσως και έτσι πρέπει να είναι, δηλαδή σου λέω αν μπορούσα μπορεί να μην το έλεγα και καθόλου ας πούμε, να δοκίμαζα μία δύο φορές τελείωσε ρε παιδί μου μόνη μου, αλλά επειδή έχω αυτή τη σχέση που έχω που μιλάμε καθημερινά, μετά αναγκάζομαι και λέω ψέματα ή ξέρω εγώ μπορεί και να με καταλάβουν, οπότε εντάξει προσπάθησα να βρω μία μέση οδό τέλος πάντων.

Σε άλλες περιπτώσεις, ο αγώνας ενάντια στην υπογονιμότητα αποτελεί ζήτημα που απασχολεί αν όχι ολόκληρη, μεγάλο μέρος της οικογένειας, όπως αφηγείται η Μερόπη Γεράκη.

Εντάξει, στην αρχή το ξέραμε οι πολλοί κοντινοί, φίλοι αν θέλεις και οι γονείς μου, η πεθερά μου, η κουνιάδα μου, το ξέραμε λίγοι. Ε, μετά δεν είχα πρόβλημα, δηλαδή και τώρα δε το θεωρώ κακό να πω ότι εγώ έκανα εξωσωματική, γιατί υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι δεν το λένε. Και εντάξει έχουν αυξηθεί τόσο τα δίδυμα πλέον, που εντάξει, γιατί δεν ήτανε και πριν 20 χρόνια και 30; Κάνει μπαμ. Και κάνει μπαμ γιατί ήτανε και μεγάλοι, εντάξει εγώ ήμουνα σχετικά μικρή, υπάρχουνε άνθρωποι οι οποίοι είναι μεγάλοι έτσι.

Στο «μοίρασμα» με την οικογένεια αναφέρεται και η Φαίδρα Αλεξίου:

Εε τη σπερματέγχυση την είχαμε πει, καταρχήν, εγώ δε ντρεπόμουνα να μιλάω, ο Π δε θέλει να τα συζητάει αυτά καθόλου, θεωρεί ότι δεν πρέπει κανείς να ξέρει τίποτα. Εμείς είμασε μια πολύ μεγάλη οικογένεια, ο πατέρας μου είναι οκτώ αδέρφια και αδερφές με όλο το σόι από πίσω η μάνα μου είναι πέντε και τα συζητάνε μεταξύ τους, ειδικά το σόι του πατέρα μου το τι κάνει ο καθένας, το χα πει λοιπόν για τις σπερματεγχύσεις στην αρχή, μετά επειδή πέρασα και το σοκ της 4ης προσπάθειας, δεν τους είπαμε τίποτα αλλά επειδή...ναι υπήρχε υποστήριξη...δηλαδή, όταν έκανα την πρώτη εξέταση λαπαροσκόπηση για την, για να δούμε αν έχω σάλπιγγες να δούμε τι γίνεται, ε η πεθερά μου ήτανε μαζί μου και μάλιστα όταν ήρθε ο γιατρός λέει να μιλήσω; λέω γιατρέ ελεύθερα μπορείτε να μιλήστε ελεύθερα μπροστά στην πεθερά μου, δηλαδή, εγώ δεν έχω θέματα αυτά, θεωρώ ότι όταν τη

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

101    

μοιράζεσαι την αγωνία σου λίγο, κάτι θα σου πει κάποιος, ξέρεις είναι λίγο πιο εύκολο.

Συνήθως οι μητέρες είναι κοντά και κυρίως η μητέρα της γυναίκας, αλλά μερικές φορές και η πεθερά. Άλλες φορές υπάρχει και οικονομική υποστήριξη. Στην ερώτησή μας αν τα συζητούσατε με τους οικείους ο Βασίλης Θανόπουλος θα απαντήσει:

Ναι ναι ειδικά οι μαμάδες, οι γιαγιάδες μάλλον, ακόμα πιο πολύ η Μ με τη μαμά της ντάξει λογικό είναι.

Κι ο Πάνος Παυλόπουλος:

Ναι ναι...υπήρχε αυτή η στήριξη ας πούμε από τους δικούς μου με την έννοια οτι ντάξει, μην το βάζετε κάτω χωρίς να είναι....ήταν αρκετά διακριτικοί σε αυτό...και υποστηρικτικοί..δηλαδή ήταν αυτή η στήριξη που εγω ήθελα...δεν ήθελα να με πρήζουνε πάρα πολύ...

Οι γονείς ή κάποιοι συγγενείς (μια ξαδέρφη, αδέρφια) μπορεί να προσφέρουν πληροφορίες και υποστήριξη θυμίζοντας πιο παραδοσιακά δίκτυα υποστήριξης, αλλά σε μεγάλο βαθμό, το ζευγάρι πραμένει ο πυρήνας καθώς και το πλαίσιο λήψης αποφάσεων. Η απόφαση γύρω από το ποιοί από τους γονείς θα γνωρίζουν και ποιοί από τους συγγενείς και τι ακριβώς θα γνωρίζουν και σε ποιά φάση, λαμβάνεται συνήθως από κοινού και αντανακλά συχνά την ήδη υπάρχουσα ποιότητα των σχέσεων αυτών. Έτσι, για παράδειγμα, μπορεί να ενημέρωναν την οικογένεια για την επιλογή του γιατρού και για την πρώτη προσπάθεια αλλά να έδιναν αόριστες πληροοφρίες για τη συνέχεια. Ενδιαφέρον έχουν και οι αναφορές σε περιπτώσεις που οι γονείς ναι μεν μπορεί να γνωρίζουν, αλλά δεν γίνεται κουβέντα περί αυτού του θέματος παρουσία όλων «δεν είναι κάτι που το κουβεντιάζεις», σαν να κρατάνε μια διακριτική στάση, σαν να μην ξέρουν. Οι πιο περίεργοι και κουτσομπόλιδες συγγενείς σαφώς και μένουν απ’ έξω. Ο Ιάκωβος Αυγέρης θα αναφέρει:

Κοίταξε, με την οικογένεια δεν...εγώ με τους δικούς μου δεν το συζήτησα καθόλου. Εκ των υστέρων κανένα πρόβλημα, συζητάω τα πάντα, δηλαδή όταν κάνεις παιδιά τι θα συζητήσεις για τις εξωσωματικές; Δεν έρχεται η κουβέντα. Το ότι κάναμε εξωσωματική το ξέρουνε...με την αδερφή μου καμια φορά είπαμε και λεπτομέρειες, γιατί πλέον έχει απομακρυνθεί και η Ε. από αυτή την περίοδο που την ταλαιπώρησε, απ ότι ξέρω...απλά στους δικούς μου εγω δεν έλεγα τίποτα γιατί δεν ήθελα να δημιουργήσουν συναισθηματική πίεση στην Μ., εγώ δεν είχα κανένα πρόβλημα...αλλά οχι γι αυτούς, περισσότερο για την Μ.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

102    

Η Παναγιώτη Κουρτάκη αναφέρεται και εκείνη σε διαφορετικές κατηγορίες συγγενών που επιλέγουν να τους ενημερώσουν:

Οι γονείς μου το ξέραν, τα πεθερικά μου το ξέραν, η ξαδέρφη, είμαστε συνομήλικες. ναι δεν το είχαμε πει όμως παραέξω, γενικότερα δεν το ξέρουν πάρα πολλοί ότι έχουμε κάνει εξωσωματική, πρώτον γιατί εγώ θεωρώ λόγω κλειστής κοινωνίας, τύπου θείες 60-70 χρονών άντε τώρα να καταλάβει ο εγκέφαλός της τι θα πει κιρσοκήλη, όταν μάθαμε ότι είχε κιρσοκήλη [η πεθερά μου] χτυπιόταν κάτω, ότι φταίει εκείνη. Τι φταις εσύ χριστιανή μου, πριν 40 χρόνια που γεννήθηκε ήξερες εσύ τη κιρσοκήλη, συγνώμη δηλαδή, ποιος το ξέρει πες μου. Τώρα τη λένε πάρα πολύ, δηλαδή στις εκπομπές ότι έχει σχέση με υπογονιμότητα, τον 1ο παράγοντα για τον ανδρικό παράγοντα, τον λένε τον ύπουλο παράγοντα, είναι ασυμπτωματικό...

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η απόφαση να μιλήσει κανείς αποτελεί συνήθως μια επεξεργασμένη και όχι τυχαία και παρορμητική απόφαση. Αποτελεί πιο συχνά μια προσεκτικά σταθμισμένη απόφαση και είναι αποκαλυπτική των σχέσων που διακυβεύονται ή και της ταυτότητας που διακυβεύεται, αφού η υπογονιμότητα συχνά αποτελεί αβάσταχτο βαρύ φορτίο να μεταφέρει κανείς, ή συχνά φαίνεται να θεωρείται ταμπού και να στιγματίζει. Ειδικά η περίπτωση της ανδρικής υπογονιμότητας, όπως έχει τεκμηριωθεί εκτενώς και σε άλλες εθνογραφικές μελέτες παραμένει στίγμα το οποίο συχνά δεν συζητιέται από το υπογόνιμο ζευγάρι αν και σε ένα άλλο επίπεδο όλα τα μέρη φαίνεται να αναγνωρίζουν «την ανδρική υπογονιμότητα ως ένα ευρύτερο κοινωνικό πρόβλημα» και με αυτόν τον τρόπο την κανονικοποιούν. Οι ίδιες οι γυναίκες συχνά φαίνεται να θέλουν να προστατεύσουν τους συζύγους τους με τη σιωπή.

Μερικοί άνθρωποι καταλήγουν να μοιράζονται τις εμπειρίες τους με έναν πολύ μικρό αριθμό φίλων ή μελών της ευρύτερης οικογένειας. Ο βασικός λόγος φαίνεται να είναι όχι τόσο μια απροθυμία να συζητήσει κανείς, αλλά η αίσθηση ότι δεν υπάρχει κανείς εκεί έξω με τον οποίο μπορεί να μιλήσει. Συχνά αισθάνονται ότι οι φίλοι τους που είναι ήδη γονείς δε θα τους καταλάβουν πραγματικά. Μπορεί να γνωρίζουν «άλλα ζευγάρια που έχουν μάλλον περάσει το ίδιο», αλλά αυτή η πληροφορία δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ επίσημα και το γεγονός ότι φαίνεται να είναι ένα μυστικό γίνεται εμπόδιο για να γίνει κουβέντα. «Δεν ξέρουν ότι ξέρουμε, ή προσποιούνται ότι δεν έχουμε καταλάβει ότι έχουν κάνει εξωσωματική γονιμοποίηση», κλ.π. Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα πράγματα μπορεί να συζητηθούν με έναν καμουφλαρισμένο τρόπο. Υπάρχει μια αίσθηση απομόνωσης, ότι οι άλλοι δεν θα τους καταλάβουν. Η αίσθηση αυτή ενισχύεται από την απουσία μιας δημόσιας φωνής του υπογόνιμου πολίτη. Αν και φαίνεται αντιφατικό, είναι για αρκετούς η πραγματικότητα, από τη μία να υπάρχει στη συλλογική συνείδηση η γνώση ότι πολλοί άντρες και γυναίκες αντιμετωπίζουν τέτοια

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

103    

προβλήματα στη σύγχρονη πραγματικότητα, και από την άλλη να νιώθει κανείς ότι δεν έχει κάποιον να το μοιραστεί όλο αυτό, ή να νιώθει περιορισμούς ο ίδιος στο να ανοιχτεί.

Για τους άντρες δεν τίθεται τόσο ζήτημα απομόνωσης, και «δεν είναι θέμα που θα συζητήσεις αν βγεις με τους φίλους σου», όπως θα πει ο Αγησίλαος Μάνος:

Ναι, κοίταξε, τώρα να βρεθώ με τους φίλους μου πιο πιθανό να πω άλλα πράγματα παρα τέτοιου είδους πράγματα...ντάξει, οι γυναίκες το συζητάτε περισσότερο μεταξύ σας...δεν ξέρω καν αν το είχε πει και στην μητέρα της...αν το χε πει δηλαδή...για το εξωμήτριο το ήξερε η μάνα της, δεν ξέρω αν της είχε πει οτι αποφασίσαμε γι αυτό το πράγμα...γενικότερα δεν...μιλάνε με την μητέρα της, αλλά...η μητέρα της δεν θέλει να μπαίνει μέσα στις αποφάσεις τις δικιές μας οπότε δεν νομίζω οτι τέθηκε θέμα να πάρει την συμβουλή της....Όχι...σου λέω, αν και, ντάξει, οι φίλοι μου το ξέρουνε οτι έχει γίνει έτσι αλλά δεν είναι κάτι το οποίο το συζητήσαμε από πριν ή...εντάξει, ναι, σε κάποια φάση μπορεί να ερχόταν η κουβέντα ή οτιδήποτε και το συζητάγαμε...αλλά γενικότερα, σου λέω, εγώ δεν το χα συζητήσει με κάποιον....Κοίταξε να δεις, μετά, σου λέω, με συγγενείς.....οι μόνοι που το ξέραν από τους συγγενείς μου ήταν η μητέρα μου και ο πατέρας μου, γιατί δεν έχω και πολλές σχέσεις με συγγενείς...

Επιπλέον, οι ίδιοι δεν έχουν την ίδια ανάγκη με τις γυναίκες να μιλήσουν και να μοιραστούν γιατί δεν περνούν από τις ίδιες σωματικές δοκιμασίες, τόσο κατά τις διαγνωστικές εξετάσεις όσο και κατά τη θεραπεία. Θα συζητήσουν για τον γιατρό, το κέντρο και τις τεχνικές, αλλά σε άλλο επίπεδο. Σε αντίθεση, η σωματική εμπλοκή των γυναικών δίνει άλλο νόημα στην όποια ανάγκη επικοινωνίας των φόβων, της ελπίδας, της ψυχικής και σωματικής δοκιμασίας. Έτσι, παρατηρείται η γυναικεία ανάγκη να μιληθούν αυτά τα πράγματα με άλλες γυναίκες και κυρίως γυναίκες με παρόμοιες εμπειρίες, να βρεθεί υποστήριξη πέρα από αυτήν που προσφέρει ο σύντροφος. Οι ίδιοι οι άντρες προσπαθούν να ακούσουν, να καταλάβουν, να στηρίξουν, αλλά υπάρχει συχνά μια αμφιβολία στο κατά πόσο υποστηρικτικοί μπορούν πράγματι να είναι, στο πόσο μπορούν να νιώσουν πραγματικά τί περνάει μια γυναίκα, ερχόμενοι από μια άλλη θέση. Θέλουν να «είναι εκεί», εκφράζουν τον θαυμασμό και το σεβασμό τους για αυτό που περνάει η γυναίκα, η απουσία όμως μιας σωματικής γνώσης στέκεται εμπόδιο. Όπως έχει υποστηριχτεί ήδη, οι γυναίκες πρωταγωνιστούν σε όλη την ιστορία αυτή αλλά και στη ροή της πληροφορίας (ιατρικής ή βιωματικής), άσχετα με το ποιός από τους δύο «έχει το πρόβλημα». Οι γυναίκες αναζητούν κυρίως την πληροφορία, ψάχνουν στο διαδίκτυο και αποκτούν πρώτες μια βιοτεχνολογική γνώση. Προφανώς υπάρχουν και εξαιρέσεις. Το σημείο

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

104    

που θέλουμε να τονίσουμε εδώ είναι ότι οι γυναίκες είναι αυτές που αποτελούν την πηγή της πληροφορίας γύρω από την προσπάθεια του ζευγαριού, των συναισθημάτων, των ιστοριών που θέλουν ή όχι να μοιραστούν. Είναι σε μεγάλο βαθμό το επίκεντρο της απόφασης του ζευγαριού να εξωτερικεύει την όλη ιστορία, αφού ο στόχος συχνά είναι να μην προστεθεί μεγαλύτερο στρές, στη γυναίκα κυρίως, μέσα από τη διαδιακασία αυτής της εξωτερίκευσης.

Ψάχνοντας για συμπαράσταση σε άλλες γυναίκες με παρόμοια βιώματα πολύ συχνά βρίσκουν μια διέξοδο από την μοναξιά των επαναλαμβανόμενων αποτυχημένων προσπαθειών. Συζητούν τις λεπτομέρεις της ιατρικής πράξης και παρακολούθησης, όλες τις λεπτομέρειες που ειπώθηκαν ή δεν ειπώθηκαν με τον γιατρό, τις λεπτομέρειες του πρωτοκόλλου που θα πρέπει να ακολουθηθεί καθώς και τις καθημερινές προκλήσεις. Όσο κοντινή κι αν είναι μια φίλη, δεν είναι το ίδιο με κάποιον που ξέρει, ακόμα και άγνωστο. Χτίζεται έτσι μια κοινή αναπαραγωγική εμπειρία που είναι συνήθως έντονη στην περίπτωση των γυναικών εκείνων που συνομιλούν μεταξύ τους μέσω διαδικτύου. Όπως λέει η Βίκυ Παππά:

Το συζητούσα, εγώ για κάποιο λόγο όπως και το θάνατο της μάνας μου και αυτό τα μοιράζομαι εύκολα δηλαδή και πάντα νιώθω ότι άμα μπορείς και τα λες κάτι μαθαίνεις που κανείς δεν θα στο έλεγε άμα δεν ξεκίναγες την κουβέντα γιατί οι άνθρωποι αποφεύγουν και βοηθάει και άλλους ανθρώπους αυτό το πράγμα. Γιατί εγώ όταν μπήκα σε αυτή τη διαδικασία η μόνη αλληλεγγύη που έβρισκα ήταν μέσα από τα φόρουμ ή από blog γυναικών που περνούσαν το ίδιο. Και ξένα φόρουμ έβρισκα, δεν έγραψα ποτέ, διάβαζα και αυτό είναι φοβερά βοηθητικό να το περνάς και να μην έχεις και καμία γνώση για το τι είναι αυτό το πράγμα και το πώς το περνάνε οι άλλοι ο ψυχίατρος με βοήθησε εμένα.

Παρόμοια είναι και η άποψη της Μίκα Κόνιτσα:

Τα περισσότερα [ζευγάρια] εγώ ακούω οτι ταλαιπωρούνται...εχθές συγκεκριμένα βλέπαμε στο ίντερνετ απόσπασμα από κάποια εκπομπή όπου επώνυμες έχουν παραδεχτεί, τέλος πάντων, οτι έχουν κάνει εξωσωματική...μέσα σ΄ατές ήτανε η Πετρούλακη...η γυμνάστρια...η οποία έκανε οκτώ εξωσωματικές γιατί της είπε ο γυναικολόγος της οτι δεν μπορεί να κάνει με φυσικό τρόπο, να συλλάβει παιδί...και αφου κάνει και την όγδοοη χωρίς αποτέλεσμα και το παρατάει...

Πέρα απο την ανάγκη να βρει κανείς συμπάσχουσες κυρίως, αρκετοί συνομιλητές μας αναφέρονται και σε μια θέληση να επικοινωνήσουν την

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

105    

εμπειρία τους με σκοπό να βοηθήσουν και άλλους με παρόμοιες προκλήσεις. Τόσο γυναίκες όσο και άντρες, με έναν πιο μαχητικό και ενεργητικό τρόπο ενάντια στα όποια ταμπού, θέλουν να μοιραστούν τα βιώματά τους για να βοηθήσουν τους άλλους.

Ένα πλαίσιο που συναντά κανείς συμπάσχοντες, άλλους και άλλες με προβλήματα υπογονιμότητας και σε φάση ΙΥΑ, είναι η αίθουσα αναμονής στα κέντρας ΙΥΑ. Αν και θα περίμενε κανείς να υπάρχει εκεί συζήτηση μεταξύ των όσων περιμένουν, παρατηρούνται δύο ειδών συμπεριφορές. Από την μία, είναι όσοι από τους συνομιλητές μας περιγράφουν ότι, πράγματι, γνώρισαν και συζήτησαν με κόσμο μέσα στο κέντρο ΙΥΑ. Υπάρχουν όμως και άλλοι που δεν μίλησαν με κανέναν. Η γενική διαπίστωση είναι ότι δεν μιλούσαν και πολύ τα άτομα που περίμεναν ανάμεσά τους. Γυναίκες που μίλησαν μεταξύ τους ανέπτυξαν στη συνέχεια και φιλική σχέση, είχε συμπέσει και ο κύκλος τους και συναντιόντουσαν συχνά στην αίθουσα αναμονής. Οι κουβέντες μεταξύ γυναικών στα άλλα δωμάτια όπου είναι ξαπλωμένες πριν ή μετά από την ωοληψία και την εμβρυομεταφορά, συνήθως περιορίζονται στο «πόσα ωάρια είχες», «αν πόνεσες» και στο «καλή επιτυχία» Μια συνομιλήτρια δεν ήθελε να ακούσει άλλες ιστορίες για να μην τρομάξει, θεωρώντας επίσης ότι υπάρχουν πολύ χειρότερες περιπτώσεις από τη δική της. Προτιμούσε να μην ξέρει για να μην χαλάσει η ψυχολογία της. Η Χρύσα Ζανίνη λέει:

Ναι, ήτανε λίγο, δεν ξέρω γιατί όσον καιρό πηγαίναμε, στην ουσία έναν ολόκληρο χρόνο, από την πρώτη φορά με την σπερματέγχυση μια φορά έτυχε να δω ζευγάρια να μιλάνε μεταξύ τους και να κάνουνε πλάκα κλ.π., όχι ζευγάρια ήτανε μια κοπέλα μόνη της που είχε έρθει και μίλαγε με ένα ζευγάρι, όχι ότι είχαμε πρόβλημα αλλά δεν θεωρούσα ότι ήθελα να το μοιραστώ γιατί ίσα ίσα νομίζω ότι όταν ακούω από άλλους το τι έχουνε περάσει επηρεάζομαι και δεν ήθελα να ακούσω τίποτα. Δεν με ενδιέφερε δηλαδή θα μπορούσε κάποια να μου πει ξέρω εγώ το τι τράβηξε, εντάξει υπάρχουν πολύ πιο δύσκολες περιπτώσεις από την δική μου είμαι σίγουρη και που χρειάζονται και πολύ ισχυρά φάρμακα, που παθαίνουν κατάθλιψη, δηλαδή εγώ δεν επηρεάστηκα ούτε στη διάθεσή μου με τα φάρμακα που έπαιρνα γιατί να πρέπει να ακούσω κάθε δύσκολη κατάσταση που έχει περάσει ο καθένας, ίσως κάπως έτσι να σκεφτόντουσαν και οι άλλοι.

Η εμπειρία της Μερόπης Γεράκη είναι, ωστόσο, διαφορετική: Μερόπη Γεράκη: Να σου πω την αλήθεια , όχι. Δηλαδή κανένας

από τον κύκλο μας, φίλοι κτ.λ. δεν είχανε κάνει. Δηλαδή η κουμπάρα μου είχε ψαχτεί για να κάνει κτ.λ. αλλά δε χρειάστηκε να κάνει. Τώρα βέβαια δεν ξέρω αν έκανε

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

106    

κιόλας, δε μου είπε ποτέ. Ξέρω ότι είχανε ψαχτεί, αλλά δεν είχε κάνει κάτι. Πιο πολύ πηγαίνοντας εκεί στο κέντρο, μιλούσες με τους άλλους.

Ερευνήτρια: Κρατήσατε επαφή Μερόπη Γεράκη: Ναι, και μιλάμε, έτσι συναντιόμαστε και αυτά.

Δεν ξέρω εγώ, ήτανε αυτή η κοπέλα και ήτανε και η τάδε από τη Λήμνο, την οποία βέβαια έχω καιρό να την πάρω τηλέφωνο. Στην αρχή τα πρώτα τέσσερα, πέντε χρόνια μιλάγαμε. Με την τάδε εντάξει, μιλάμε ακόμα. Δηλαδή σε γιορτές και σε τέτοια και συναντιόμαστε. Μπορεί να συναντηθούμε μια, δυο φορές το χρόνο.

Ερευνήτρια: Οπότε είχατε κρατήσει στενή επαφή; Γιατί βρισκόσασταν και μια και δυο και τρείς φορές στον ίδιο χώρο

Μερόπη Γεράκη: Ακριβώς, και κάναμε και την ίδια μέρα, ξέρεις, την ωοληψία.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι αφηγήσεις που αναφέρονται στην παρατήρηση που διαδραματίζεται στις αίθουσες αναμονής. Εκεί βλέπεις ότι υπάρχουν πολλοί άλλοι σαν και εσένα, «και ακόμα και μικρότερες ηλικίες», έρχονται από επαρχία, ακόμα και από το εξωτερικό. Μέσα σε μια σιωπή, έστω και χωρίς πολλά λόγια, χτίζεται εκεί μέσα μια σύνδεση ή και μη-συνδεση με τον άλλον συμπάσχοντα. Ο χώρος ―το κέντρο της ΙΥΑς αντικαθιστώντας το «σπίτι» παραμένει σε πολλά επίπεδα ένα αμφιλεγόμενα (αν)οικείο πλαίσιο σύλληψης και δημιουργίας οικογένειας.

3.4.4. Η εξωτερίκευση, το να πληροφορηθείς και να πληροφορήσεις τους άλλους, ο διάλογος με τον ειδικό, ως μορφές βιοκοινωνικής αντίστασης Η πιο ενεργητική συμμετοχή κάποιων υπογόνιμων γυναικών και αντρών τόσο στην αναζήτηση πληροφορίας και ενημέρωσης όσο και στη διαδικασία εξωτερίκευσης της προσωπικής τους ιστορίας και δοκιμασίας με άλλους συνανθρώπους που βρίσκονται είτε σε παρόμοια φάση, είτε σε πιο αρχική φάση του ταξιδιού, μαζί με μια στάση ενεργητικής συμμετοχής στη λήψη ιατρικών αποφάσεων, κατασκευάζουν μια μορφή βιοκοινωνικής αντίστασης του υπογόνιμου πολίτη. Εκείνοι που θέλουν να γνωρίζουν για το πρόβλημα, για το θεραπευτικό πρωτόκολλο και την εξατομικευμένη εφαρμογή του, εκείνοι που ενημερώνουν και ενημερώνονται, εκείνοι που θέλουν να ρωτούν τον γιατρό και να λαμβάνουν απαντήσεις, που απαιτούν να ξέρουν πόσα έμβρυα μεταφέρθηκαν και να έχουν λόγο σε αυτή την απόφαση, εκείνοι που θέλουν να έχουν λόγο στην ποσότητα των φαρμάκων, εκείνοι που απαιτούν την παρουσία του γιατρού και όχι του βοηθού του στις ιατρικές

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

107    

πράξεις, εκείνοι που αντιμιλούν σε άσχημες συμπεριφορές του γιατρού ή/και της ομάδας παρακολούθησης, εκείνοι που θα ζητήσουν απόδειξη, εκείνοι που σε τελική ανάλυση θα πουν ότι όχι αυτή η ιστορία δεν κάνει για εμένα ή που θα βάλουν όριο στον αριθμό των προσπαθειών κ.ο.κ., εκφράζουν μια αναδυόμενη βιοικοινωνική αντίσταση απέναντι στη βιοεξουσία της αναπαραγωγικής ιατρικής και της ιατρικοποιημένης τεκνοποίησης.

Ο λόγος εκείνων των συνομιλητών μας που επιθυμούν ενεργητικά να μοιραστούν την εμπειρία τους, το προσωπικό τους αναπαραγωγικό ταξίδι, αναδεικνύει την ικανότητα αυτής της διαδικασίας να ενδυναμώνει τα υποκείμεα, να παράγει ελπίδα και αλληλεγγύη, να αναδεικνύει αρνητικές πτυχές της ιατρικής πρακτικής. Μέσω μιας ενεργητικής συμμετοχής στα διάφορα στάδια, φάσεις και πλαίσια της όλης διαδικασίας, πραγματώνεται η μετατόπιση από τον υπογόνιμο πάσχοντα στον υπογόνιμο πολίτη. Πρόκειται για μια μετατόπιση και δυναμική που έρχεται να ευοδώσει τη δημιουργία μιας από-τα-κάτω δημόσιας φωνής γύρω από την υπογονιμότητα και την ΙΥΑ ή οποία λείπει από το ελληνικό συμφραζόμενο, όπως λείπουν και οι δομές για μια ουσιαστική και πολυμορφική υποστήριξη των υπογόνιμων ζευγαριών.

Η συχνά αφόρητη εμπειρία της υπογονιμότητας και των αποτυχημένων προσπαθειών ΙΥΑ αναδιαμορφώνεται, αποστιγματίζεται, και κανονικοποιείται μέσω αυτης της βιοκοινωνικής αντίστασης. Η απουσία μιας από-τα-πάνω φροντίδας και πολιτικής πρόνοιας γύρω από το θέμα της υπογονιμότητας διογκώνει τα πρακτικά και ψυχολογικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν τα ζευγάρια μετατρέποντας την όποια από-τα-κάτω ενεργοποίηση όχι μόνο πολύτιμη αλλά και αναγκαία. Στα πλαίσια αυτά γίνεται κατανοητή η μεγάλη προσωπική επένδυση και εθελοντική δουλειά γυναικών (με υπογόνιμο παρόν ή παρελθόν) για τη δημιουργία και τη λειτουργία των δύο ομάδων στήριξης που υπάρχουν στην Αθήνα αλλά και των σχετικών διαδικτυακών φόρουμ. Αναπαραγωγικές κοινωνικότητες δημιουργούνται στα πλαίσια αυτά, στενές σχέσεις και φιλίες ζωής. Αυτή η πιο ενεργητική ροή προσωπικών ιστοριών και προσωπικής γνώσης οδηγεί στην ενδυνάμωση των υπογόνιμων πολιτών-καταναλωτών και στη δημιουργία σχετικών συλλογικοτήτων όπως οι ομάδες στήριξης αλλά και οι σχετικές διαδικτυακές κοινότητες. Οι γιατροί λένε για τη δική τους επιτυχία ότι εξαρτάται από αυτά που κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα γύρω από το όνομά τους και την αποτελεσματικότητα του κέντρου τους. Αυτό αποτελεί το πιο δυνατό τους εργαλείο. Η ίδια δυναμική που ενυπάρχει στην από στόμα σε στόμα επικοινωνία ενεργοποιείται στην προκειμένη περίπτωση προς όφελος του υπογόνιμου πολίτη. Η ανάδυση μιας βιοκοινωνικής αντίστασης στο συγκεκριμένο πλαίσιο μας υποδεικνύει και τις μετατοπίσεις που λαμβάνουν χώρα: μια πολιτισμική ηθική αποδοχής της υπογονιμότητας και της ΙΥΑ από μια ηθική μη αποδοχής της, από τον στιγματισμό στον απο-στιγματισμό της, καθώς και στον

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

108    

μετασχηματισμό της κανονιστικής δημιουργίας οικογένειας μέσω της «φυσικής» και μόνο οδού.

3.5 Η «ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΝΩ» ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ

ΥΠΟΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ Η «ΑΠΌ ΤΑ ΚΑΤΩ» ΤΕΚΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗ

Με αναφορά στο κράτος ο Βασίλης Θανόπουλος θα σχολιάσει:

Εγώ πιστεύω ότι [το κράτος] πρέπει να βοηθάει ειδικά ανθρώπους που δεν έχουν ούτε ένα παιδί θα πρεπε, εε ντάξει υπάρχουν άνθρωποι που έχουν οικονομική άνεση και μπορούν να το κάνουνε, αλλά θα πρεπε να βοηθάει εγώ θα λεγα εκτός από το, δε ξέρω πόσο μπορεί να βοηθήσει οικονομικά εγώ θα λεγα, ότι θα πρέπε να είναι πολύ πιο αυστηροί με τα [κέντρα ΙΥΑ] έχω την εντύπωση ότι τα έχουνε αφήσει ελεύθερα....την κλίκα της εξωσωματικής κτ.λ, όπου αυτοί ορίζουνε τα πάντα και επίσης υπάρχει τρομερή εκμετάλλευση. Τρομερή εκμετάλλευση όπως αυτό που είπα πριν, είτε πετύχουν είτε δεν πετύχουνε θα πληρωθούνε, για μενα αυτό είναι εξωφρενικό.

Ενώ ο Νάσος Κοππιδάκης αναφέρεται στο θέμα της υπογεννητικότητας: Κι αυτό [η υπογεννητικότητα] είναι ένα θέμα κοινωνικό…δηλαδή, είναι θέμα του ότι δίνουμε βαρύτητα σε άλλα πράγματα και οχι στα παιδιά...στη καριέρα μας, στις σπουδές μας, στο σπίτι μας, τι θα αγοράσουμε...δεν είναι ότι οι παλιοί είχαν ως προταιρεότητα τα παιδιά απλώς δεν είχαν τρόπο...δεν υπήρχε τίποτα άλλο τότε να κάνεις δηλαδή έκανες έρωτα γεννιόντουσαν παιδιά...επίσης τα παιδιά τα χρειαζόσουνα για τα χωράφια…δεν είναι οτι οι παλιοί ήταν πιο ηθικοί από μας και εμείς είμαστε ανήθικοι...Ναι ναι, δεν θεωρώ οτι εμείς είμαστε ανήθικοι απλώς έχει λάβει μία άλλη πορεία η οποία οδηγεί σ΄αυτό ναι...στο να μην κάνουν οι άνθρωποι παιδιά...και αυτό δεν είναι σωστό όμως..δεν είναι ωραίο δηλαδή...δηλαδή οι άνθρωποι δεν είναι ευτυχισμένοι οταν δεν έχουν παιδιά τελικά....

Η εμπειρία της ακουσίας ατεκνίας, της διαγνωσμένης υπογονιμότητας και της ΙΥΑ χαρακτηρίζεται από ένα βασικό στοιχείο. Αν και από τη στιγμή της πιο συστηματικής ενασχόλησης με το πρόβλημα από την

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

109    

πλευρά του ζευγαριού μετατρέπεται σε ένα ιατρικό θέμα που απαιτεί μια ιατρική λύση, η κρατική υποστήριξη μέσω μιας λογικής πρόνοιας είναι πολύ μικρότερη από το ίδιο το πρόβλημα. Σε μεγάλο βαθμό η υπογονιμότητα έχει διαμορφωθεί ως ένα ατομικό πρόβλημα που θα λυθεί –αν λυθεί– με ατομική πρωτοβουλία και επένδυση και όχι ως ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας. Αυτό είναι οξύμωρο δεδομένου της σύνδεσης μεταξύ υπογονιμότητας και υπογεννητικότητας και του σχετικού επίσημου λόγου γύρω από την ανησυχία και το φόβο για την πληθυσμιακή συρρίκνωση της χώρας. Τα υπογόνιμα ζευγάρια βιώνουν αυτό το έλλειμμα στις πολλαπλές του διαστάσεις ενώ, παράλληλα, συνδέουν τους λόγους για την υπογεννητικότητα και την υπογονιμότητα αφενός βάσει αυτής της ελλειμματικής κρατικής αντιμετώπισης και αφετέρου, όπως θα αναπτυχθεί παρακάτω, βάσει ένος στυλ ζωής, σε μια πολιτισμική πραγματικότητα –λιγότερο ή περισσότερο συνειδητή– που οδηγεί άντρες και γυναίκες στο να κάνουν οικογένεια σε μεγαλύτερες ηλικίες με τα γνωστά προβλήματα.

Η οικονομική στήριξη μέσω ασφάλισης είναι πολύ μικρή, σχεδόν ασύγκριτη με τα χρηματικά ποσά που τελικά ξοδεύονται από τα περισσότερα ζευγάρια –αν ληφθούν υπόψη όχι μόνον οι θεραπείες, οι «προσπάθειες», αλλά και οι διαγνωστικές εξετάσεις καθώς και διάφορες επεμβάσεις. Δεδομένου ότι ο τομέας της ΙΥΑ έχει αναπτυχθεί κυρίως στον ιδιωτικό τομέα, τα ζευγάρια που απευθύνται σε δημόσιες μονάδες ΙΥΑ αποτελούν μειοψηφία. Κυρίως τα φάρμακα καλύπτονται από τα ταμεία, αν και ακόμα κι αυτό δεν είναι πάντα ρεαλιστικά εφικτό, λόγω περιοδικών αλλαγών στο ποιός δικαιούται τι, αλλά και λόγω μια χρονικής καθυστέρησης κάτι που για πολλούς είναι μη-επιλογή. Η ισχνή από-τα-πάνω οικονομική στήριξη μετατρέπεται σε όλο και πιο σοβαρό θέμα δεδομένης της οικονομικής κρίσης. Πολλοί εκ των συνομιλητών μας υποστηρίζουν ότι αν καλούνταν τώρα να μπούν σε όλη αυτήν την δοκιμασία δεν θα μπορούσαν οικονομικά να το στηρίξουν.

Πέρα όμως από την οικονομική στήριξη, ο τρόπος που αναπτύχθηκε ο άκρως εμπορευματοποιημένος χώρος της ΙΥΑ στην Ελλάδα, όπου σε μεγάλο βαθμό καθιερώθηκε πριν οποιαδήποτε ειδική νομοθεσία αλλά και το ότι και σήμερα πλέον να κέντρα ΙΥΑ λειτουργούν ουσιαστικά χωρίς κάποιον κρατικό έλεγχο, αφήνει τα υπογόνιμα ζευγάρια εκτεθειμένα σε τυχόν εκμετάλλευση από τα κέντρα ΙΥΑ τα οποία ακολουθούν ως επί τω πλείστον με κερδοσκοπική λογική. Η απουσία ενός κρατικού λόγου, μια ορατής κρατικής μέριμνας γύρω από το θέμα και κυρίως η απουσία ενός κρατικού ελέγχου γύρω από τη λειτουργία των κέντρων όχι μόνο αποτελεί βίωμα της πλειοψηφίας των συνομιλητών μας αλλά και τη βάση μιας έκκλησης ότι κάτι πρέπει να αλλάξει. Αρκετές αφηγήσεις αναδεικνύουν την έλλειψη ορίων στην χρήση της τεχνολογίας κατά τη λειτουργία των κέντρων ΙΥΑ και ενώ αναγνωρίζουν ότι αυτή η έλλειψη είναι πολιτισμική και αφορά τόσο τους γιατρούς –οι οποίοι όμως στην πλειοψηφία τους είναι επιχειρηματίες–

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

110    

όσο και τους ίδιους τους «υπογόνιμους καταναλωτές», υποστηρίζεται από τους ίδιους ότι τα όρια θα έπρεπε να τεθούν μέσω μιας κρατικής δομής. Ούτε οι γιατροί ούτε τα απεγνωσμένα ζευγάρια θα βάλουν τα όρια, οι μεν γιατί λειτουργούν κυρίως βάσει μιας επιχειρηματικής λογικής αλλά και βάσει μιας απροβλημάτιστης βιοτεχνολογικής πίστης, ―όπου η εστίαση είναι στην καινούργια θεραπεία, στην καινούργια επιστημονική ανακάλυψη, στο καινούργιο μηχάνημα―, και οι δε γιατί θέλουν να πραγματοποιήσουν το όνειρό τους αν όχι πάσει θυσίας και με οποιοδήποτε μέσο, τότε και αυτοί βάσει μιας πίστης στην επιστημονική καινοτομία και δυνατότητα. Αναγνωρίζεται όμως από πολλούς συνομιλητές μας ότι η κατάχρηση της προσφερόμενης τεχνολογίας θέτει εν δυνάμει σε κίνδυνο την υγεία της γυναίκας, κυρίως, αλλά και την ψυχολογική υγεία του ζευγαριού. Επίσης, είναι κοινός τόπος η εκμετάλλευση που σε μεγάλο βαθμό υφίστανται τα υπογόνιμα ζευγάρια στο ταξίδι τους αυτό, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ευσυνείδητοι γιατροί, θετικές εμπειρίες και μια οριοθετημένη χρήση της τεχνολογίας. Όπως επισημαίνει ο Βασίλης Θανόπουλος:

Ακριβώς, είναι το ακριβώς αντίθετο από αυτό που λένε, δηλαδή, αυτό το πράγμα βοηθάει να μη γεννιούνται αρκετά παιδιά, για μένα η γνώμη μου, αντί να υπάρχει ένα πολύ καλό, εδώ εμείς ψάχναμε γιατρό και στην αρχή σκεφτόμασταν να πάμε σε κρατικό μαιευτήριο να μη πάμε στο Λητώ ας πούμε που πήγαμε, ε δε βρίσκαμε γιατρό ο οποίος, όλοι ήταν σε ιδιωτικές κλινικές Ιασώ, Λητώ...

Στο σύνολό τους οι συνομιλητές μας βιώνουν, σημασιοδοτούν και αντιμετωπίζουν το πρόβλημά τους σε ένα ατομικό-οικογενειακό επίπεδο. Η ακούσια ατεκνία και η υπογονιμότητα που βιώνουν δεν σχετίζεται για τους ίδιους με το εθνικό ζήτημα της υπογεννητικότητας. Ούτε η επιθυμία τους να κάνουν παιδί, όπως σχολιάστηκε και στην αρχική ενότητα, αφορά μια εθνική συνέχεια. Ενδιαφέρον έχει όμως ότι στην ερώτηση γύρω από την υπογεννητικόητα και σχετικά με το που οφείλεται μεταξύ άλλων υπογραμμίζεται η έλλειψη αυτή μιας κρατικής υποστήριξης για τη δημιουργία οικογένειας. Σε αυτό το επίπεδο ο λόγος περί υπογονιμότητας διαπλέκεται με τον λόγο περί υπογεννητικότητας. Η έλλειψη δομών για την υποστήριξη όχι μόνον των υπογόνιμων πολιτών αλλά και των ζευγαριών που είτε δυσκολεύονται οικονομικά, είτε δουλεύουν και οι δύο με αποτέλεσμα να καθυστερεί ή να παραγκωνίζεται η όποια επιθυμία για οικογένεια, φαίνεται να αποτελεί μια από τις κεντρικές εξηγήσεις για την υπογεννητικότητα. Πρίν περάσουμε όμως στον συνολικό προβληματισμό των συνομιλητών μας γύρω από την υπογεννητικότητα θα σχολιάσουμε τον προβληματισμό τους γύρω από τα όρια που θα έπρεπε να επιμεληθεί ο κρατικός μηχανισμός για να αντιμετωπιστεί η πραγματικότητα της τεχνολογικής

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

111    

κατάχρησης που παρατηρείται στο χώρο της αναπαραγωγικής ιατρικής για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας.

3.5.1. Κατάχρηση της τεχνολογίας και όρια Ο Βασίλης Θανόπουλος λέει:

...αλλά επειδή συνειδητοποίησα ότι δεν έχεις απολύτως τίποτα δεν έχεις ούτε ένα μικρό ποσοστό που να μπορείς να ελέγξεις λες σ’ αυτό πάντα ήταν, σε μένα τουλάχιστον, δε ξέρω για την Μ. ότι εδώ πέρα βρίσκομαι σ’ ένα μέρος το οποίο λες δε μπορώ να ελέγξω απολύτως τίποτα ούτε καν τι αναπνέω εδώ μέσα, αν είναι οξυγόνο αν είναι κάτι άλλο δηλαδή είναι τρομερό πώς έχει χτιστεί όλο αυτό το πράγμα και έχουν πλήρη έλεγχο, κάνουν ότι θέλουνε και συ το πληρώνεις αδρά αυτό το πράγμα δηλαδή είναι τρομερό, εκεί πρέπει, το σύστημα η πολιτεία να βάλει πόδι, πιο πολύ, για μένα είναι πιο σημαντικό αυτό, από ότι να χρηματοδοτήσουνε...

Ενώ ο Ιάκωβος Λυγέρης σχολιάζει αυτό που ονομάζει «βιομηχανία της εξωσωματικής γονιμοποίησης»:

Κοίταξε, αυτό που ξέρω είναι οτι η κατάσταση εδω πέρα είναι πολύ λιγότερο regulated από ότι στο εξωτερικό. Αυτό αφήνει ένα μεγάλο role to play σε όλη αυτή τη βιομηχανία ας πούμε, της εξωσωματικής γονιμοποίησης στην Ελλάδα, με πολύ αρνητικές συνέπειες κατά την γνώμη μου. Δηλαδή, για παράδειγμα, στην Αγγλία απαγορεύεται να βάλεις παραπάνω από ένα γονιμοποιημένο ωάριο. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει αυτός ο περιορισμός. Έχω ακούσει ότι ένας τύπος πήγε στην Θεσσαλονίκη σε κέντρο για να κάνει γιο, και έκανε γιο, μετά από δύο κόρες, έτσι... [...] Και υπάρχει και τεχνογνωσία πολύ μεγάλη. Δηλαδή έρχονται και απ΄έξω τώρα να κάνουνε τέτοια...τώρα πλεον ταξιδεύω στην Γερμανία αλλά παλιότερα ανεβοκατέβαινα και ξέρω κόσμο και έχω ακούσει από δύο διαφορετικούς ότι στην Ρουμανία είναι standar practice, άμα θες να κάνεις παιδια θα πας στην Ελλάδα, έχει καλούς γιατρούς και έχει ποσοστά επιτυχίας. Κοίταξε, αν έχεις βαθμό ελευθερίας τεράστιο και κάνεις ταρζανιές, μπορεί....δηλαδή, εκει που θα βαζες δύο γονιμοποιημένα έμβρια και δύο έμβρυα μέσα, βάζεις δεκατέσσερα...ε, έχεις περισσότερες πιθανότητες....έτσι....το τι φάρμακα δίνουνε για να συλλέγουν ωάρια.... Όταν έκανε την ωοληψία την τελευταία η Μ. που παιδεύτηκε και ήταν πολύ, έτσι, δυστυχισμένη, πριν μας πουν

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

112    

οτι γονιμοποιήθηκαν όλα κλ.π., είχε δίπλα μία κοπέλα από την οποία συνέλεξε 42 ωάρια...εγώ δεν είμαι επιστήμονας, έτσι; Αλλά δεν μου φαίνεται νορμάλ αυτό το πράγμα...ό,τι φάρμακο και να έχεις πάρει, ας πούμε...42; 42;

Η απουσία ελέγχου από-τα-πάνω στον τρόπο λειτουργίας των κέντρων ΙΥΑ και στον τρόπο εφαρμογής της τεχνολογίας της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής προβληματίζει πολλούς συνομιλητές μας και αφορά σε διάφορα επίπεδα και θέματα. Καταρχάς, σχετίζεται με την ανεξέλεγκτη για πολλούς χρέωση των υπηρεσιών. Δεδομένου ότι κατά πλειοψηφία τα υπογόνιμα ζευγάρια καλούνται να πληρώσουν από την τσέπη τους τις εξετάσεις και τις θεραπείες, έρχονται αντιμέτωπα με έναν ιατρικό χώρο που έχει ανθίσει στον ιδιωτικό κυρίως τομέα. Τα κέντρα ΙΥΑ στην Ελλάδα είναι πολύ περισσότερα αναλογικά του πληθυσμού της χώρας, συγκριτικά με άλλες χώρες, και η Ελλάδα αποτελεί πόλος έλξης αναπαραγωγικού τουρισμού. Έχει υπάρξει επένδυση σε αυτόν τον τομέα και η εστίαση έχει γίνει στην εμπορική ανάπτυξη της αναπαραγωγικής ιατρικής και όχι στην προσπάθεια αντιμετώπισης ενός ζητήματος δημόσιας υγείας, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω. Ο Νάσος Κοππιδάκης σχολιάζει:

Ερχόντουσαν πάρα πολλοί γι αυτό το λόγο...δηλαδή...για τον ίδιο λόγο που παιδεραστές πηγαίνουν στην Ταϋλάνδη, έρχονται εδω πέρα ξένοι για να κάνουν την γονιμοποίηση...όχι επειδή είναι ιδιαιτέρως καλύτεροι επιστήμονες...Υπάρχει ένα νομικό κενό και ήρθε μετά το νομικό πλαίσιο κάπως να το μαζέψει χωρίς στην ουσία να έχει ας πούμε ασχοληθεί κανένας με το θέμα διοτι δεν είναι η ελληνική κοινωνία μία κοινωνία που ασχολείται σε βάθος με τέτοια θέματα, είναι μία κοινωνία η οποία δεν την ενδιαφέρει αν θα καταστραφεί το περιβάλλον, την ενδιαφέρει πως θα γίνει να έχουμε μία πλαστή νομιμότητα και στο φινάλε ρε αδερφέ έχτισες ένα αυθαίρετο, δώσε και πέντε φράγκα, να είναι νόμιμο...κανένας δεν εξετάζει για ποιό λόγο είναι αυθαίρετο, δηλαδή, είναι αυθαίρετο για να μην είναι στο δάσος...αυτό δεν ενδιαφέρει κανέναν. Οπότε νομιμοποιείς, άρα στην ουσία το μόνο που σε ενδιαφέρει είναι το χρήμα και όχι οι επιπτώσεις που θα έχεις στο περιβάλλον, στην κοινωνία, οπότε δεν μπορώ να διανοηθώ οτι θα είναι αντίθετο τώρα, δηλαδή δεν ξέρω.

Ενώ ο Φοίνικας Ανδρέου εστιάζει στο οικονομικό σκέλος: Σίγουρα... Καταρχήν θα έπρεπε να ελέγξει το κράτος το οικονομικό αντικείμενο όλης αυτής της ιστορίας...γιατί θεωρώ οτι είναι υπερβολικό το κόστος για αυτό το οποίο παρέχεται....είναι υπερκτιμημένο και παίζει κυρίως με τον πόνο

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

113    

και τον καημό του ζευγαριού....εδώ, λοιπόν, έπρεπε να μπούνε σαφέστατα κριτήρια, ή, τουλάχιστον, να πληρώνεις αυτά τα λεφτά αλλά να έχεις ένα σέρβις αυτών των προδιαγραφών και όχι να μεγιστοποιούμε το κέρδος εις βάρος όλης της άλλης διαδικασίας...σαφέστατα, θεωρώ οτι είναι ελλιπέστατο όλο αυτό... και το πλαίσιο και αυτό...και θα έπρεπε....ίσως είναι από τα κομμάτια που το κράτος θα έπρεπε να παρέχει, ειδικά σε μία χώρα που μαστίζεται από υπογεννητικότητα θα έπρεπε να είναι στις προτεραιότητές του και όχι να το αφήσει στα χέρια των επιτήδειων. Ναι, να βοηθάει αυτούς ειδικά που δεν έχουν χρήματα, να το παρέχει μέσα από ένα οργανωμένο σύστημα υγείας, δηλαδή, να είναι αδιανόητο αυτό το πράγμα τώρα...η μόνη σου λύση να πας στον ιδιώτη... Και αυτό με το γεγονός ότι η επαρχία όλη έρχεται στην Αθήνα αναγκαστικά που αυτό είναι ένα άλλο βάρος...εμείς έχουμε φιλοξενήσει ζευγάρι δικό μας το οποίο μπήκε σε αυτήν την διαδικασία, μάλιστα η κρίσιμη περίοδος ήταν μία περίοδος που είχε απεργίες εδώ, δηλαδή αν δεν τους φιλοξενούσαμε και αν δεν τους μετακινούσε η Λ. με το αυτοκίνητο, αυτά τα παιδιά ήταν επαρχία, θα χάνανε όλο αυτόν τον κύκλο, εμμέσως πλην σαφώς θα χάνανε τρία με τέσσερις χιλιάδες ευρώ έτσι για πλάκα συν την επιβάρυνση που θα είχε το ζευγάρι και ειδικά η γυναίκα από όλη την αγωγή που θα έπαιρνε, έτσι, από όλη την διαδικασία...λοιπόν...αυτοί ευτυχήσανε ντάξει και πήγανε όλα καλά [...] στην επαρχία δεν έχεις ελπίδα...

Αυτός ο μη-έλεγχος, αυτή η ανεξέλεγκτη τιμολόγηση σε συνδυασμό με την μηδαμινή οικονομική υποστήριξη των ζευγαριών βιώνεται ως εγκατάλειψη σχεδόν, κάτι βέβαια που δεν ξαφνιάζει και τόσο τους πολίτες, όντας αντιμέτωποι με έναν κρατικό μηχανισμό που γενικότερα δεν εμπνέει επιστοσύνη. Το κράτος αδυνατεί σε αυτό το επίπεδο να φροντίσει και να προστατεύσει τους πολίτες και το κάνει και σε άλλα επίπεδα. Πολλοί συνομιλητές μας υποστηρίζουν ότι λόγω άγνοιας αλλά και λόγω της τόσο έντονης επιθυμίας των υπογόνιμων ζευγαριών να τα καταφέρουν, είναι πολύ δύσκολο να βάλουν όρια στη χρήση της τεχνολογίας. Ειδικά αν η τενχολογία αυτή παρέχεται από έναν θεσμό όπως ο ιατρικός που ιστορικά εμπνέει σε μεγάλο βαθμό εμπιστοσύνη. Εφόσον οι γιατροί θεωρούνται και αυτοί όμως ακατάλληλλοι να βάλουν όρια, πλην εξαιρέσεων, αφού λειτουργούν βάσει μιας επιχειρηματικής λογικής, το κράτος είναι αυτό που θα έπρεπε να θέσει όρια, να φροντίσει και να προστατέψει τους πολίτες του.

Βασικά παραδείγματα αυτής της απουσίας προστασίας των καταναλωτών της ΙΥΑ είναι τα ακόλουθα και αφορούν κυρίως στην υγεία της γυναίκας αλλά όχι μόνο:

1) Η κατάχρηση της φαρμακευτικής αγωγής με σκοπό την παραγωγή πολλών ωαρίων με επίφοβες συνέπειες στη μελλοντική υγεία

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

114    

της γυναίκας κυρίως αλλά και στην ποιότητα των ωαρίων. Πολλοί συνομιλητές μας αναφέρονται σε αυτό το θέμα και στο ότι δεν υπάρχουν όρια.

2) Ο συχνά μεγάλος αριθμός εμβρύων κατά την εμβρυομεταφορά με σκοπό την αύξηση των ποσοστών επιτυχίας χωρίς να συμβουλεύονται το ίδιο το ζευγάρι ή χωρίς να συνυπολογίζονται σοβαρά τα ρίσκα των πολύδυμων κυήσεων, ρίσκα που αφορούν τόσο τη γυναίκα όσο και τα έμβρυα.

3) Η μη οριοθέτηση στη χρήση της τεχνολογίας σε σχέση με την ηλικία. Το σύνηθες φαινόμενο της προχωρημένης ηλικίας γυναικών και αντρών που απευθύνονται στις λύσεις της ΙΥΑ για να υπερνικήσουν ζητήματα υπογονιμότητας γίνεται προβληματικό από τη σκοπιά του παιδιού και των δικαιωμάτων του. Ο Νάσος Κοππιδάκης λέει:

Μια χαρά...λέει, λοιπόν, ότι εγώ ας πούμε είμαι 55 χρονών και ολοκληρώνομαι μόνο αμα κάνω παιδί..ωραία...πάει λοιπόν η γυναίκα στο κέντρο και λέει κοίταξε θέλω αυτό, αντί να του πει το κέντρο οτι ρε παιδάκι μου είσαι 55, ακόμα και να γίνει αυτό που θες, το οποίο είναι εναντίον της φύσης και το οποίο εγκυμονεί πάρα πολλούς κινδύνους για σένα, έτσι, θα είσαι 56...άρα ετοιμάζεις, δηλαδή, να αφήσεις ένα παιδί ορφανό στα 14, 15 του περίπου...αυτό είναι βέβαιο, οτι κάπως έτσι θα γίνει....δηλαδή, ότι ετοιμάζεις ένα παιδί το οποίο δεν μπορείς να σκύψεις να το σηκώσεις, δεν μπορείς να το συνοδεύσεις, δεν μπορείς να το τρέξεις, δηλαδή στην ουσία θέλεις ένα pet...ωραία, και άντε λοιπόν δε θες pet, θες για χίλιους δυο λόγους, θέλεις λοιπόν να δώσεις την αγάπη σου κάπου...υπάρχουν εκατομμύρια άλλοι τρόποι μη βιολογικοί να το κάνεις αυτό το πράγμα...προφανώς υπάρχει conflict of interest γιατί ένα κέντρο που βγάζει τα λεφτά του από το βιολογικό, προφανώς δεν θα στο πει...αλλά δεν στο λέει κιόλας διότι δεν έχει και κοινωνική συνείδηση

4) Οι πολλές προσπάθειες εξωσωματικής που θέτουν και πάλι σε κίνδυνο την υγεία της γυναίκας. Για αρκετούς συνομιλητές μας πολλές φορές τα ίδια τα ζευγάρια και ιδίως οι γυναίκες εξαιτίας της πολύ έντονης επιθυμίας τους δεν μπορούν να σταματήσουν. Στις αφηγήσεις αυτές, οι γιατροί εκείνοι που θα πούν όχι στις πολλές προσπάθειες κερδίζουν τον σεβασμό και τον θαυμασμό των χρηστών. Η Μαρία Χατζή θα μας πει:

Δεν ξέρω τι υπάρχει σαν νομικό πλαίσιο αλλά εγώ έχω ακούσει περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν κάνει 10, 19, 16 εξωσωματικές. Δεν είναι κάτι που υπάρχει από πάντα, πρέπει να δούμε τις συνέπειές της, πρέπει να υπάρχει ένας έλεγχος, πρέπει να υπάρχει μια παρακολούθηση. Δε μπορεί ο καθένας

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

115    

άνθρωπος που είναι πάνω στο θέμα και στο πρόβλημά του και έχει την αγωνία να αποφασίζει μόνος χωρίς να υπάρχει μία φροντίδα γύρω από αυτό το πράγμα. Αλλά και ένα νομικό πλαίσιο που το λέει, μπορείς τόσες φορές, ξέρω εγώ. Και ένα πλαίσιο υγείας, μπορείς τόσες φορές.

5). Τέλος, μια μειοψηφία συνομιλητών μας κάνει λόγο για την ανάγκη να υπάρξει έλεγχος στα ζευγάρια που κάνουν χρήση ΙΥΑ αλλά και στους δωρητές γεννητικού υλικού, χρησιμοποιώντας μια εκλαϊκευμένη ευγονική λογική πρόληψης, με στόχο τη μη μεταβίβαση προβληματικών χαρακτηριστικών (γενετικών, συμπεριφορικών κ.ο.κ.). Στην ερώτησή μας αν χρειάζεται να μπαίνουν όρια ο Πραξιτέλης Κοντακάκης θα απαντήσει:

Νομίζω στο θέμα της ηλικίας. Ε, και των δύο..τώρα, να χεις έναν μεγάλο πατέρα ας πούμε...ή μεγάλη μάνα....μία λογική ηλικία θεωρώ οτι θα πρεπε...Ε, ξέρω γω...και να ελέγχεται λίγο το backround από πλευράς, ξέρω γω, ψυχοπάθειας...Ε ναι, αφού υπάρχουν περιοχές στην Ελλάδα που έχουν υψηλή ψυχασθένεια ας πούμε...σχιζοφρένεια....ένα ποσοστό αιμομιξίες, πράγματα, ιστορίες...αυτά κανονικά θα πρέπει να ελέγχονται...γενικά δεν θα πρέπει να γίνεται ένας έλεγχος στους δωρητές; Σίγουρα η ηλικία...να επιτρέπεται ας πούμε στα 70 η άλλη να γίνεται μαμά...ή ο άλλος μπαμπάς στα 80 του...ντάξει…

3.5.2. Υπογονιμότητα και υπογεννητικότητα ως ατομικό και πολιτισμικό χαρακτηριστικό των καιρών Με αναφορά στο θέμα της υπογεννητικότητας ο Φοίνικας Ανδρέου θεωρεί:

Εγώ σ’ ένα ποσοστό πιστεύω ότι είναι και οικονομικό, είναι και μία μετάβαση της κοινωνίας θεωρώ που είχε την γυναίκα πολύ περιορισμένη, η γυναίκα ανέπτυξε την ικανότητα να κάνει καριέρα, να κάνει διάφορα πράγματα, δεν υπάρχουν δομές που να βοηθάνε, να σου κρατάνε το παιδί, το οποίο θα επέτρεπε σε ένα ζευγάρι νέο και να διαβιώνει με κάποιον τρόπο επαγγελματικά αλλά και το παιδί να μπορείς να το έχεις...γενικώς υπάρχουν τεράστιες ελλείψεις, εμένα αυτή είναι η άποψή μου, που όλο το σύστημα δεν σε βοηθάει σε καμία περίπτωση...προσπαθείς, λοιπόν, να φτάσεις σε ένα σημείο που να είσαι και οικονομικά ανεξάρτητος και

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

116    

επαγγελματικά σταθερός θεωρώντας οτι αυτό θα σου δώσει την άνεση να έχεις το παιδί...μεγαλώνεις όμως, μεγαλώνοντας αυξάνονται οι απαιτήσεις οι δικές σου και αρχίζει και δημιουργείται μία σύγκρουση εκεί διαφόρων πραγμάτων…δηλαδή, όταν είσαι πιο νέος έχεις περισσότερες δυνάμεις χωρίς να έχεις την ανάγκη ότι πρέπει να κοιμηθώ το βράδυ, πρέπει να πάρω μία γυναίκα να μου το φυλάει να μου το κάνει να μου το δείχνει, άρα έχεις χαμηλότερο κόστος από εκείνη την πλευρά, έχεις λιγότερα λεφτά βέβαια, μεγαλώνοντας έχεις περισσότερα λεφτά αλλά πάλι περιμένεις περισσότερα απ΄έξω και έρχεσαι στα ίδια..και μπλέκεις...δεν υπάρχουν δομές δεν υπάρχει βοήθεια, δεν υπάρχει τίποτα, και έχουμε και μία αποστειρωμένη αντίληψη εδώ στην Ελλάδα για τα παιδιά...

Ενώ η Ιόλη Καρέντζου θα σχολιάσει το θέμα της υπογονιμότητας: Κοίταξε από αυτά που έχω διαβάσει ότι πια είναι πολύ μεγάλα τα ποσοστά εδώ ότι δηλαδή είναι, τότε που εγώ πρωτοξεκίνησα να διαβάζω ας πούμε, εν έτη 2006-7, εε, τον Ιανουάριο του 2007 ήταν η πρώτη μας προσπάθεια τώρα που το θυμάμαι, εεε ήταν ένα στα τρία ζευγάρια. Πολύ μεγάλο ποσοστό που δεν κάνει παιδιά, ναι, για οποιοδήποτε χι λόγους και συν το γεγονός ότι λίγο-πολύ όλοι έχουμε μπει στην διαδικασία του αργώ να κάνω οικογένεια για πολλούς και διάφορους λόγους, οπότε και αυτό πιστεύω ότι ποντάρει, δηλαδή, αν ζούσαμε στην εποχή των μαμάδων μας που μέχρι τα τριάντα είχανε. Μπορεί να ήταν αλλιώς και τώρα…και θεωρώ ότι όσο είναι και έτσι και οι οικονομικές συνθήκες θα δυσκολεύει ακόμα πιο πολύ και πάρτα και άστα.

Η Βίκυ Παππά εστιάζει στο θέμα της ηλικίας: Έτσι, εγώ τέτοιες ξέρω σχέσεις που ήταν πολύ καιρό μαζί, που δεν ήταν κατάλληλη φάση γιατί δεν ήταν καλά μεταξύ τους ή γιατί και λέω καλά να είσαι 20 και να το ρίχνεις να είσαι 30 και να το ρίχνεις και μετά να το προσπαθείς στα 35. Νομίζω ότι όλη η τοποθέτηση της κοινωνίας μας είναι λάθος σε σχέση με αυτό το θέμα. Δεν είμαι ενάντια στις εκτρώσεις αλλά δεν έχουμε καταλάβει δηλαδή, ο προγραμματισμός μας είναι τελείως λάθος. Ανυπόστατος δεν έχουμε προγραμματισμό... Δεν ξέρουμε, δεν ξέρουμε το τοποθετούμε κάπως πολύ διαφορετικά το θέμα κάνω παιδί, δεν ξέρω στην Ελλάδα γιατί γίνεται αυτό το πράγμα, δηλαδή δεν γίνεται παντού. Όταν βλέπεις ανθρώπους της ηλικίας μας να έχουν παιδιά είναι γιαγιάδες, δεν είναι γονείς. Δηλαδή στην παιδική χαρά δεν υπάρχουν γονείς στην δικιά μου ηλικία.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

117    

Η υπογεννητικότητα δεν αποτελεί θέμα που προκύπτει από μόνο του στη συζήτηση γύρω από το προσωπικό ταξίδι τεκνοποίησης. Αυτή η αποστασιοποίηση από το θέμα καταδεικνύει από μόνη της την αποσύνδεση της επιθυμίας και δυσκολίας απόκτησης παιδιού από την ιδέα σύμφωνα με την οποία η δημιουργία οικογένειας αντανακλά μια ανάγκη εθνικής συνέχειας. Αυτή η αποσύνδεση υπάρχει και όταν ρωτηθούν οι συνομιλητές μας γύρω από το ζήτημα της υπογεννητικότητας. Έχει ενδιαφέρον, ωστόσο, όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή αυτής της υποενότητας, η διαπλοκή των λόγων περί υπογεννητικότητας και υπογονιμότητας που λαμβάνει χώρα κατά την τοποθέτηση των συνομιλητών μας γύρω από το θέμα αυτό. Η σύνδεση αυτή ακολουθεί την εξής λογική: ότι η υπογεννητικόητα και η υπογονιμότητα έχουν ως κοινή αφετηρία την καθυστέρηση του έλληνα και της ελληνίδας να αποφασίσουν και να προσπαθήσουν να κάνουν οικογένεια, δηλαδή να κάνουν παιδιά. Αυτή η καθυστέρηση σημαίνει είτε ότι κανείς χάνει το τρένο, δεν βρίσκει σύντροφο, έχει επενδύσει σε άλλους τομείς της ζωής, είτε ότι στην καθυστερημένη αυτή προσπάθεια συναντά την υπογονιμότητα – λόγω ηλικίας. Η Μερόπη Γεράκη αναφέρει

Ερευνήτρια: Το θέμα της ελληνικής υπογεννητικότητας πως το βλέπετε σε σχέση και με όλα αυτά;

Μερόπη Γεράκη: Κοίτα, νομίζω ότι πρέπει να έχει αυξηθεί. Αυτό το πράγμα. Πρέπει να έχει αυξηθεί, και πλέον δεν υπάρχει αυτό που υπήρχε παλιά ότι η γυναίκα φταίει. Θεωρώ ότι είναι μοιρασμένα πλέον τα ποσοστά. Δεν ξέρω, η δικιά μου αίσθηση είναι αυτή.

Ερευνήτρια: Ότι οφείλεται ουσιαστικά σε ιατρικούς λόγους. Μερόπη Γεράκη: Δεν ξέρω αν είναι τόσο ή αν είναι ο τρόπος

ζωής μας. Ε, ο κουμπάρος μας, που σου έλεγα ότι και αυτοί το είχανε ψάξει τότε, κάποιος του είχε πει από τους γιατρούς που είχανε πάει ότι, αυτός είναι κομπιουτεράς, και ότι λέει αυτοί που είναι. Ναι, είναι πιο αδύναμο το σπέρμα τους και συνήθως κάνουνε κορίτσια. Δεν ξέρω, αυτός έχει δύο κόρες όμως. Δεν ξέρω αν ισχύει αυτό. Αυτό το είχε πει κάποιος γιατρός.

Η απουσία κρατικής υποστήριξης του οικογενειακού θεσμού και η οικονομική κρίση συμβάλλουν εξίσου στη διστατικότητα των Ελλήνων να κάνουν παιδιά και αν έχουν κάνει ένα, διστάζουν να κάνουν περισσότερα. Η Λώρα Καλλύρη θα πει:

Ναι. Αυτό με φοβίζει πάρα πολύ. Πολύ, πιστεύω ότι είναι, είναι γενικά πολύ σοβαρό πρόβλημα που δεν έχει κανείς, δεν το έχουνε καταλάβει τόσο πολύ σε βάθος και κανένας δεν υπολόγισε ότι αυτή η κρίση το μεγαλύτερο για μένα δεν είναι

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

118    

ούτε τα οικονομικά, ούτε τίποτα, είναι η διάλυση των σχέσεων και των, και το ότι δεν θα γίνονται οικογένειες. Είναι πάρα πολύ σοβαρό. Για μένα αυτό είναι το πιο σοβαρό αυτή τη στιγμή. Όλα τα άλλα και με λίγα χρήματα, και με προβλήματα, το ότι όμως οι άνθρωποι δεν θα έχουν σχέσεις και δεν θα έχουν παιδιά θα είναι σοκαριστικό και ήδη, ήδη οι εγγραφές ας πούμε στο σχολείο των νηπίων ακόμα και φέτος και πέρσι ήταν ελάχιστες στην Αθήνα. Όχι δεν κάνουν παιδιά. Από το 2010, από το 2009 και μετά ποιο ζευγάρι, αν έχει ήδη ένα παιδί, σκέφτεται να κάνει δεύτερο; Άντε, αν δεν έχει να κάνει ένα. Ή πιο ζευγάρι που έχει δύο και που αγαπάει πολύ τα παιδιά, ξέρω εγώ όπως η τάδε θα σκεφτόταν να κάνει και άλλο παιδί; Πολύ μείωση, θα έχει φοβερή, καλά η Ελλάδα έχει έτσι και αλλιώς υπογεννητικότητα, δεν το συζητάω τι έχει να γίνει τώρα με την κρίση. Θα είναι ένας πληθυσμός γερόντων και νέων ανθρώπων που έχουν χάσει ήδη την νεότητα, γιατί δεν θα έχουν την δυνατότητα ούτε καν να σκεφτούνε. Ναι, αυτό είναι κάτι που με σοκάρει. Και όχι, σου λέω και από άποψη δουλειάς, δηλαδή, όλοι λένε ότι, ναι, θα συρρικνωθεί ο πληθυσμός, εντάξει και τώρα βασικά ο πληθυσμός είναι οι ξένοι που… Μπράβο, και οι ξένοι τώρα αρχίζουν και φεύγουν, οπότε εκεί θα γίνει τρομερό πληθυσμιακό μπαμ.

Ο Στέλιος Ελευθερίου αναφέρεται κι εκείνος στο θέμα της υπογεννητικότητας το οποίο θεωρεί ως πρόβλημα μεγάλο:

Η υπογεννητικότητα στην Ελλάδα είναι ενα μεγάλο πρόβλημα, το οποίο δεν είναι εύκολο να λυθεί πρακτικά γιατί δεν μπορείς την άλλη μέρα να πεις αα αποφασίζουμε να κάνουμε όλοι δέκα παιδιά ο καθένας. Όσο δεν υπάρχουνε λεφτά...η υπογεννητικότητα είναι λιγότερη σε χώρες της Σκανδιναβίας που έχουν καλύτερο κοινωνικό κράτος και τέλος πάντων υπάρχει μία πρόνοια κλ.π. και αισθάνονται μία ασφάλεια οι άλλοι να κάνουν παιδιά...εδώ αμα δεν αισθάνεσαι ασφάλεια.... Αλλά στην Ελλάδα είναι πολύ δύσκολο να κάνεις κάτι…εγώ νομίζω οτι αυτό που θα πρεπε να κάνει είναι οταν ξεπτωχεύσει, αν ξεπτωχεύσει ποτέ η Ελλάδα, να κάνει ένα καλύτερο κοινωνικό κράτος που να ευνοεί το θεσμό της οικογένειας…δηλαδή, βλέπεις οτι είμαστε σε μια κατάσταση πτώχευσης και ασχολούνται με σύμφωνα συμβίωσης και άλλα πράγματα τα οποία δεν λέω να μην γίνουνε...να γίνουνε αλλά δεν δίνουνε προτεραιότητα σ΄αυτά που πρέπει να δώσουν προτεραιότητα όπως στην υπογονιμότητα...δηλαδή δίνουνε σε επουσιώδη πράγματα τα οποία επιβάλλονται από την ευρωπαική ένωση που από κει έχουνε βγει από άλλες συνθήκες, άλλες νοοτροπίες, άλλη ιστορία, άλλες αξίες...

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

119    

Αυτό που αναδύεται ως ο βασικός λόγος είναι μια αλλαγή νοοτροποίας και φιλοσοφίας ζωής που υποστηρίζεται και πραγματώνεται και από τα δυο φύλα. Αφορά σε έναν ατομοκεντρισμό, σε μια έμφαση στην «καλή ζωή», σε μια σημασιοδότηση του παιδού ως βάρους αν έρθει την περίοδο της ατομικής εξέλιξης και ανέλιξης. Είναι η καριέρα και η οικονομική αποκατάσταση που πρώτα πρέπει να κατακτηθούν και μετά να έρθει η οικογένεια, αλλά είναι και η επιθυμία, σχεδόν το καθεστώς, ότι πρώτα οφείλει κανείς στον ευατό του «ζήσει τη ζωή του» και μετά να κάνει η οικογένεια. Θα κάνει καριέρα, θα ταξιδέψει, θα διασκεδάσει, θα κάνει σχέσεις, θα κάνει λεφτά. Σύμφωνα με αυτή τη φιλοσοφίας ζωής το να «ζήσει κανείς τη ζωή του» δεν συμβαδίζει με τη δημιουργία οικογένειας που φέρνει περιορισμούς και ευθύνες. Στη συζήτησή μας με τον Όμηρο Μάτη εκείνος θα αναφέρει:

Όμηρος Μάτης: Γιατί δεν γεννάμε πολλά παιδιά, μάλλον, επειδή βαριόμαστε, [...] θέλουμε να κάνουμε τη ζωή μας, τύχαμε και σε μια εποχή που θέλαμε λιγάκι να γίνουμε καταναλωτές αυτήν την εποχή πιο πολύ από ότι πριν, οπότε μάλλον τα αφήνουμε και ας έρθει και λέμε δεν πειράζει μετά που θα έχω αράξει μπορεί να κάνω παιδί. Μάλλον έτσι το κάνουμε.

Ερευνήτρια: Είναι καθαρά θέμα γενιάς, δηλαδή, το πώς είδε τα πράγματα;

Όμηρος Μάτης: Ναι, πως το είδε, το είδε κάπως αλλιώς. Βέβαια και οι κοπέλες άρχισαν και μπήκαν στην παραγωγική διαδικασία πολύ πιο έντονα, δεν ήταν το ίδιο πράγμα δεν μπορούν να το κερδίσουν, και δεν μπορείς να πεις σε μια κοπέλα που σπουδάζει δέκα χρόνια ότι τώρα που τελείωσες θα να κάνεις παιδί και δεν θα κάνεις κάτι άλλο. Δεν γίνεται.

Η άποψη της Βάσως Λεβίδου επαναφέρει το θέμα της ηλικίας:

Ναι, κοίταξε αυτό που κατάλαβα τελικά είναι ότι θέτουμε το θέμα της γονιμοποίησης και της απόκτησης παιδιών, το θέτουμε σε δεύτερη και τρίτη μοίρα και ουσιαστικά έχουμε άλλες προτεραιότητες ε και σου λέω και μενα η επιθυμία ήρθε αργά, δε ξέρω αν μπορείς να το πεις αυτό, εφόσον το προσδόκιμο ηλικίας έχει αυξηθεί, ναι ήρθε αργά, θα μπορούσε να είχε έρθει πιο νωρίς, δηλαδή η μητέρα μου γέννησε στα 21. Και θα μπορούσα να είχα παντρευτεί και πιο νωρίς κτ.λ., κτ.λ...ναι ακριβώς θεωρώ ότι είναι αυτό και μάλιστα, επειδή τα περιστατικά που είχα δει τη μέρα της ωοληψίας ήταν γυναίκες μεγαλύτερες από μένα ήτανε σαράντα και, και ο γιατρός έλεγε αυτό το πράγμα,έλεγε ότι τα κέντρα εξωσωματικής είναι πολλά

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

120    

και όσο πάνε θα είναι και περισσότερα, ακριβώς επειδή αυξάνεται ο μέσος όρος ας πούμε επιθυμίας για κύηση των γυναικών, ότι γύρω στα 40 αποφασίζουνε να κάνουνε παιδί, χωρίς να ξέρουνε αν έχουνε πρόβλημα και φυσικά πέφτει το ποσοστό επιτυχίας ε μειώνεται, αυτό δηλαδή αν ήξερα, αν ήξερα, να μου πεις πώς μπορείς να το ξέρεις; με την εμπειρία μου ας πούμε θα συμβούλευα, όλο και πιο νωρίς θα συμβούλευα σε μια φίλη μου να προσπαθήσει να κάνει παιδί, ναι, θεωρώ ότι αυτό είναι βασικός λόγος.

Βέβαια, σε αυτήν την αλλαγή στάσης ζωής που περιγράφουν οι συνομιλητές μας σε σύγκριση με άλλα εθνογραφικά πλαίσια, ή σε σύγκριση με ένα ελληνικό παρελθόν (και) πάλι πρωταγωνιστεί η γυναίκα δεδομένου ότι κυρίως για εκείνη άλλαξαν τα πράγματα τις τελευταίες δεκαετίες και θέλησε να διαφέρει (η σημερινή σαραντάρα) από τη γενιά της μητέρας της που σε μεγάλο βαθμό τεκνοποίησε σε μικρότερη ηλικία. Η σημερινή γυναίκα κοιτάει πρώτα τον εαυτό της και μετά αποφασίζει να κάνει οικογένεια. Δεδομένου ότι, τουλάχιστον, για τη δεκαετία 35-45 η προχωρημένη ηλικία και τα προβλήματα υπογονιμότητας που προκύπτουν λόγω του πεπερασμένου βιολογικού χρόνου, αφορούν κυρίως τη γυναίκα, το βάρος άμεσα ή έμεσα φαίνεται να πέφτει σε αυτήν. Ο Χάρης Λεονάνδρου λέει:

Το φεμινιστικό κίνημα..γιατί χάσατε και το καθισιό σας, που καθισιό το μεγάλωμα των παιδιών οτιδήποτε, σας βάζουμε να δουλεύετε, κρατάτε τα παιδιά, γίνεστε το βράδυ...πρέπει να γίνεστε και πουτάνες στους άντρες σας, δεν έχετε τρία έχετε πολλούς ρόλους. Ναι αυτό και μας μας το λέγανε, ότι ένα μειονέκτημα της εξωσωματικής είναι ότι πάντα φτάνουνε, της αποτυχίας της εξωσωματικής, σε μεγάλη ηλικία οι γυναίκες, ότι δεν το παίρνουνε γρήγορα απόφαση ότι έχουνε πρόβλημα... Υπογεννητικότητα...τι να σου πω....τώρα με την κρίση κιόλας....ούτε παντρεύονται, ούτε παιδιά κάνουνε...τώρα έχει θέμα...γενικά νομίζω οτι, δεν ξέρω....εγω, κοίτα, γύρω από την παρέα δύο ζευγάρια έχουνε μείνει πίσω..ένα ζευγάρι που ήταν δύο ή τρία παιδιά, έχουνε κάνει ένα παιδάκι, αυτοί πιο πολύ λόγω κρίσης, και άλλοι δύο δεν έχουν κάνει από προβλήματα υποτίθεται...αλλά ντάξει...δεν βλέπω δηλαδή τέτοια προβλήματα να χουνε…δηλαδή ξέρω δυο-τρία ζευγάρια που να μην έχουνε κάνει παιδιά γιατί δεν θέλουνε να κάνουνε παιδιά καθόλου..από την παρέα.

Κι ο Πραξιτέλης Κοντακάκης «χρεώνει» στις γυναίκες την ηλικιακή καθυστέρηση απόκτησης παιδιών:

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

121    

Εγώ νομίζω στην παρούσα φάση δεν κάνουν παιδιά λόγω κρίσης. Ναι...αν και υπάρχουν πολυμελείς οικογένειες που το βιοτικό επίπεδο δεν είναι και πολύ καλό. Ναι ή κάνεις πολλά...αλλά γενικά νομίζω σε μεγάλο βαθμό λόγω κρίσης ο κόσμος το σκέφτεται... Ε ναι, αφου θέλουν καριέρες και αηδίες και κέρατα, αποφασίζουν να κάνουν παιδιά μετά τα 40τόσα τους, φυσικό δεν είναι; Το ίδιο είναι μία κοπέλα 20 χρονών και μία 40τόσα; Ναι, οχι, να τελειώσουν σπουδές, να κάνουν τα master, να κάνουν τα έτσι, τα γιουβέτσι....ζήτω που καήκαμε μετά....το ίδιο είναι να είσαι ένα κοριτσάκι 20-25 χρονών; Ε σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην χειραφέτηση των γυναικών αυτό.... Ναι, και από την άλλη μέχρι να βρουν δουλειές, να κάνουνε, να μπουν σε μία σειρά...ε είμαστε και λίγο η χώρα του να περνάμε καλά...καλώς ή κακώς τα παιδιά σε περιορίζουν...

Ενώ ο Νάσος Κοππιδάκης θα αναφερθεί κυρίως στην ανάγκη να μεγαλώνει ένα παιδί από δύο γονείς:

Ναι…με την ίδια λογική θεωρώ οτι είναι και το θέμα της εξωσωματικής γονιμοποίησης, δηλαδή, μορφωνόμαστε, κάνουμε, δείχνουμε, έχουμε γκόμενους, γκόμενες, κάνουμε σεξ, γλεντάμε έτσι, φτιάχνουμε όλα αυτά, και φτάνει μία ηλικία που οι γυναίκες φρικάρουν...οι άντρες δεν φρικάρουν, οι γυναίκες φρικάρουν και λένε εγώ πότε θα γίνω μάνα. Χτυπάνε τα όρια...και εκεί υπάρχουν οι εξωσωματικές…εγώ νομίζω ότι αυτό το πράγμα δεν είναι έτσι...δηλαδή, είναι μία υπερβολή, μία φούσκα...μπορεί να ναι λίγο διαφορετικό το πράγμα...μπορεί να μην φτάνουμε σ αυτό. Θα μπορούσαμε να μην φτάναμε μέχρι εκεί...αυτό είναι θέμα χρημάτων γιατί έχουμε-είχαμε την δυνατότητα να πούμε οτι σπουδάζουμε, ταξιδεύουμε, κάνουμε, δείχνουμε, ε και κάποια στιγμή θα κάνουμε και παιδιά ενώ οι παλαιότερες γενεές δεν το χαν αυτό. Τι είναι η ζωή και πως ζεις την ζωή σου. Ναι ναι οι προτεραιότητες της ζωής...ακριβώς ναι αυτό...τώρα για να μην νομίζεις οτι υπεκφεύγω νομίζω οτι όλα αυτά τα πράγματα πρέπει να γίνονται και πρέπει να επιτρέπονται από την νομοθεσία σαφέστατα..υπάρχει ενα σοβαρό ερώτημα ποιές είναι οι προϋποθέσεις για να γίνονται αυτά έτσι...δηλαδή, ας πούμε να σου δώσω ένα παράδειγμα...θεωρώ οτι η ελληνική νομοθεσία που λέει οτι πρέπει παιδιά να είστε παντρεμένοι για να κάνετε εξωσωματική αν δεν είστε παντρεμένοι δεν μπορείτε να την κάνετε, θεωρώ οτι είναι ένα πράγμα σωστό. Τότε που είμασταν εμείς έπρεπε, ήταν υποχρεωτικό να είσαι παντρεμένος, να πας δηλαδή πιστοποιητικό γάμου...εγώ θεωρώ ρε παιδί μου…η ζωή έχει δείξει, και η εξέλιξη και η κοινωνία,

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

122    

ότι μία γυναίκα μόνη της δεν μπορεί να αναθρέψει παιδιά…δεν γίνεται...γίνεται τώρα επειδή υπάρχουν λεφτά...σε προηγούμενες κοινωνίες δεν γινότανε δεν υπήρχε περίπτωση...θα πέθαινε από την πείνα η γυναίκα...αν ήταν μία γυναίκα μόνη της που ανέτρεφε ένα παιδί επειδή πέθανε ο άντρας της, γιατί σκοτώθηκε στον πόλεμο ή τον κλώτσησε ένα μουλάρι, αυτή η γυναίκα πήγαινε να ζήσει σε ένα άλλο σπίτι..με τα ξαδέρφια της με τ αδέρφια της με τους γονείς της...ή έρχονταν άλλοι να ζήσουν στο σπίτι της...αυτό επίσης το χει διαπιστώσει και η Βίκυ δηλαδή δεν γίνεται μία γυναίκα μόνη να μπορεί να ζει, να παράγει και να μεγαλώνει ένα ή δύο παιδιά...είναι αδύνατον ... Νομίζω ναι ....κάποια πράγματα εγώ θεωρώ οτι είναι ξεχειλωμένα λόγω οτι στο μυαλό τους οι άνθρωποι έχουν την ασφάλεια οτι κάπως θα τα καταφέρουν...ότι υπάρχουν λεφτά ότι υπάρχουν...αυτό δεν είναι κακό...δεν πρέπει να γυρίσουμε ας πούμε στα τσαρούχια και στα μουλάρια έτσι...εννοείται αυτό...κάπως έτσι το βλέπω το θέμα... Φυσικά φυσικά ναι...κοίταξε όμως γιατί έχει χρήμα..πρόσεξε γιατί έχει χρήμα...γιατί ένα ζευγάρι για να το θέσω καλύτερα μια γυναίκα άτεκνη θα κάνει τα πάντα...θα πουλήσει τα σπίτια της τα οικόπεδά της θα γίνει πουτάνα δεν ξέρω τι θα γίνει για να βρει αυτά τα λεφτά να τα δώσει στον εξωσωματιστή. Γιατί είναι μία εσωτερική δύναμη ανίκητη...δεν υπάρχει τίποτα πιο δυνατό στην φύση από αυτό ...εγω το χω νιώσει με την Β...

Για κάποιες συνομιλήτριές μας, η εξήγηση αυτή για την υπογεννητικότητα, ―όπου προβάλλεται αυτή η άλλη φιλοσοφία και στάση ζωής και η οποία έχει οδηγήσει σε προβλήματα υπογονιμότητας κυρίως τις γυναίκες που επιθυμούν και προσπαθούν να κάνουν παιδί σε σχετικά προχωρημένη ηλικία―, δίνεται στα πλαίσια ενός προσωπικού προβληματισμού και αναστοχασμού γύρω ακριβώς από αυτήν την στάση ζωής. Πολλές γυναίκες μιλώντας για την υπογεννητικότητα έρχονται αντιμέτωπες με τη δική τους υπογόνιμη πραγματικότητα και ασκούν κριτική σε επιλογές και προτεραιότητες του παρελθόντος. Η Μίμη Λιόλιου λέει:

Ναι, όπως ο γιατρός αυτός, αυτό που μου είπε είναι λέει ότι δυστυχώς ενώ έχει προχωρήσει η επιστήμη και το όριο βιωσιμότητας της γυναίκας, ρε παιδί μου που έχει ανέβει, έχει πάει από τα 50 χρόνια στα 70, έγιναν λέει, τεράστια άλματα στην τέτοια, και πιστεύουν ότι αυτό δεν μπορεί η γυναίκα είναι αδικημένη. Δηλαδή, είναι το μόνο που η επιστήμη δεν μπόρεσε να προχωρήσει σε αυτό το πράγμα, δηλαδή υπάρχει ένα όριο. Θες δε θες είναι μια πραγματικότητα η ηλικία. Σε αντίθεση με τον άντρα, και νομίζω ότι για αυτό και ο άντρας καθυστερεί

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

123    

πολύ περισσότερο να το συνειδητοποιήσει. Όπως επίσης έχω μετανιώσει, θα ήθελα να γίνω μαμά πολύ πιο νέα. Δηλαδή αυτό, ξέρεις και σκεφτόμουνα τη ζωή μου και τις μαλ… που έχουμε κάνει στο παρελθόν κλ.π., ρε παιδί μου δεν είχαμε καθόλου συναίσθηση τότε, που θα μπορούσε αυτό να είχε γίνει και σε μια ηλικία, και στα 27 και στα 28 και ας μην ήταν ρε παιδί μου και οι ιδανικές συνθήκες, so what?. Εγώ τώρα ας πούμε γυρνώντας πίσω… Όπως βλέπω ρε παιδί μου και πολλές μαμάδες που έχουν γίνει πιο νέες και το ζηλεύω αυτό. Δηλαδή ακόμα και στη μαμά μου το βλέπω, που είναι ακόμα νέα και λέω συγνώμη εγώ ας πούμε θα είμαι τι να πω 100 χρονών. Ξέρεις γιατί ήμαστε αδικημένη γενιά; Θα σου πω γιατί. Γιατί δεν ξέρω και έχω διαβάσει έτσι μια έρευνα, αλλά το βλέπω λίγο και αυτό, η νέα γενιά επειδή είναι πολύ δύσκολη η κατάσταση και τέτοια, έχει προχωρήσει λίγο πιο πολύ στο να συζεί και να κάνει και ένα παιδί και χωρίς γάμο και λένε δεν μας ενδιαφέρει, ενώ τώρα η νέα γενιά, ξέρω εγώ άτομα που είναι 24, 25 χρονών, το τολμάνε πιο πολύ. Εμάς ήτανε λίγο πιο ωραιοποιημένο το πακέτο. Έπρεπε να ζήσουμε τη ζωή μας, να κάνουμε τις σπουδές, να βρούμε την τέλεια γυναίκα, γιατί υπήρχε ας πούμε υποτίθεται ένα βιοτικό επίπεδο ανεβασμένο και περιθώριο. Ναι και υπήρχε γενικά και αυτή η ευημερία και ότι περνούσαμε καλά, ενώ δηλαδή καμιά φορά σε πιο δύσκολες συνθήκες, δεν ξέρω και τα ζευγάρια τολμάμε πιο πολύ, λένε ή είμαστε χάλια και θα κάνουμε ένα παιδί ας πούμε. Και όπως επίσης, δεν ξέρω τι θα βγάλετε και από την έρευνα αλλά επειδή το είχα συζητήσει και με τη φίλη μου τη γιατρό και με γιατρούς τους έκανε εντύπωση ότι σε περίοδο κρίσης που θα πίστευαν ότι θα έπεφτε ξέρεις η δουλειά, ίσα-ίσα μην σου πω ότι έχει αυξηθεί, δηλαδή, νομίζω ότι ο κόσμος έχει συνειδητοποιήσει πιο πολύ τί έχει αξία στη ζωή, εκτός από τα λεφτά, και από το να έχει μια καλή ζωή, και καλά ρούχα και καλές διακοπές και τέτοια.

Κι η Βίκυ Παππά αναφέρεται στη σημασία να κάνει κανείς νέος παιδιά: Εγώ τρελαίνομαι με τις φίλες μου που θέλουν κα κάνουν παιδιά και είναι στην ηλικία μου και το σκέφτονται να κάνουν εξωσωματική, μου έρχεται να τις μπατσίσω, τους ανθρώπους που αγαπάω. Ναι το προσπαθούνε λίγο ακόμα χωρίς εξωσωματική ρε παιδιά, είμαστε σε φάση εμμηνόπαυσης, τώρα τι να λέμε κλιμακτήριος. Πάνω από τα 40-42, εγώ είμαι 43 τώρα, τι σκέφτεσαι δεν μπορείς να το πεις και σε κάποιον δεν θες να πάρεις εσύ την ευθύνη να είσαι αυτός που θα του το πει, ας του το πει ο γιατρός του. Είμαστε είκοσι χρόνια απέχουμε από την ηλικία που θα έπρεπε να είχαμε κάνει παιδιά δηλαδή είμαστε πολύ μακριά από την ηλικία που έπρεπε να

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

124    

είχαμε κάνει παιδιά. Έπρεπε να διδάσκονται στα σχολεία αυτές οι στατιστικές, αυτό είναι απαράδεκτο που συμβαίνει. Επειδή είναι πρόσφατο αυτό το πρόβλημα δεν έχει υπάρξει ακόμα η κοινωνική απάντηση σε αυτό, πρώτα έπρεπε να μας το λένε οι μανάδες μας αλλά όχι με το στυλ άντε τι κάνεις και αυτά, πότε θα παντρευτείς, γιατί δεν είναι αυτό το θέμα, δεν έχει περάσει ακόμα αυτή η γνώση στο συλλογικό ασυνείδητο να ξέρουμε τι κόστος έχει, τώρα ζούμε την πρώτη γενιά που μένει άτεκνη. Δηλαδή από τη δεκαετία του ογδόντα και μετά έχεις αυτά τα θέματα κυρίως στην Ελλάδα οπότε πιστεύω ότι η γενιά των παιδιών μου δεν θα είναι έτσι. Εγώ σκέφτομαι δηλ. πραγματικά στα 18 να βρουν ένα καλό κορίτσι να κάνουν ένα παιδάκι και μετά να πάνε να σπουδάσουν, ας κάνουν ότι νομίζουνε. Αυτό που κάνουν στην Αγγλία που σπουδάζουν κάνουν παιδί και μετά κάνουν καριέρα μου φαίνεται πολύ πιο λογικό... Θέλω να πω ότι εγώ έχω αρχίσει να σκέφτομαι πάρα πολύ ότι είναι αφύσικη αυτή η διαδικασία φτάνουμε να κάνουμε παιδιά οι γυναίκες που έχουμε γέρους γονείς ή έχουν πεθάνει οι γονείς μας επίσης πάρα πολύ δύσκολο για μια γυναίκα να σηκώνει το βάρος αυτό μόνη της εμείς δεν έχουμε βοήθεια ας πούμε. Εεε, αυτά τα πράγματα πρέπει να γίνονται όταν υπάρχουν δύο γενιές μη σου πω και τρεις να φροντίσουν δηλ. αυτό που έχουμε κάνει που οι γενιές απέχουν μεταξύ τους σαράντα χρόνια αν καταφέρουν και υπάρξει επόμενη γενιά είναι μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα. Πρέπει να τα κάνουν πιο νέοι οι άνθρωποι για να μην περνάνε όλη αυτήν την διαδικασία και να κάνουν τα πράγματα στη συνέχεια με τα παιδιά και επίσης μπορείς να κάνεις πάρα πολλά πράγματα με τα παιδιά σου μαζί δεν χρειάζεται να έχεις ούτε πάρα πολλά λεφτά ούτε την τέλεια δουλειά για να κάνεις παιδιά και στα βουνά μπορείς να πας με τα παιδιά και καλοκαίρια μπορείς να κάνεις με τα παιδιά και ταξίδια μπορείς να κάνεις και επίσης μπορείς να τα κάνεις όταν θα είσαι 45 και τα παιδιά σου θα σπουδάζουν ακόμα καλύτερα. Οι άντρες όποτε θέλουν κάνουνε, άντε να τους ξυπνήσεις αυτούς, σιγά, μιλάμε να τον πνίξεις τον άλλον, αγρόν αγοράζουν.

3.6. ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ

Σε ένα προσωπικό επίπεδο, η αναμέτρηση με τη δυσκολία απόκτησης παιδιού και την αδυναμία κατασκευής οικογένειας συχνά βιώνεται ως

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

125    

αδιέξοδο. Οι συνεχείς αποτυχίες σύλληψης ή/και ανεπιτυχούς κυοφορίας αλλά και η μη ικανοποιητική διάγνωση, αφήνουν άντρες και γυναίκες μετέωρους και αμήχανους τόσο μπροστά στην δυναμική όσο και μπροστά στα όρια της επιστήμης και της βιοτεχνολογικής δυνατότητας. Όλη αυτή η διαδρομή, κυρίως για τα ζευγάρια εκείνα που το ταξίδι της υπογονιμότητας δεν ήταν σύντομο αλλά κράτησε χρόνια και υπήρξε βασικό σημείο αναφοράς για την εννοιολόγηση όχι μόνο της επιθυμίας για παιδί αλλά και της κατασκευής του ευατού –του σχεσιακού και κοινωνικού εαυτού– φέρνει τους συνομιλητές μας σε μια θέση στοχασμού και αναστοχασμού γύρω από τα όρια της δικής τους θέλησης και δράσης. Ξεκινώντας από αυτό ακριβώς το σημείο, από όσα δηλαδή «περνούν από το χέρι τους να κάνουν» για να εκληρώσουν το όνειρο της γονεϊκότητας, και έχοντας κάνει ό,τι περνά από το χέρι τους, έχοντας υποβάλλει τον ευατό τους, τη σχέση τους, την υπόλοιπη ζωή τους σε δοκιμασία, προσπαθούν να βρούν νόημα στη δυσκολία και την αποτυχία σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την πίστη στην ανθρώπινη δράση και ικανότητα, την πίστη στην τεχνολογική εξέλιξη, καθώς και την οικειοποίηση της τεχνολογικής λογικής.

Αν και υπάρχουν στις αφηγήσεις των συνομιλητών μας προβληματισμοί γύρω από τα όρια της τεχνολογικής εφαρμογής της αναπαραγωγικής ιατρικής και γύρω από την κατάχρηση που λαμβάνει χώρα, η κυρίαρχη ρητορική και επιχειρηματολογία ακολουθεί μια πεποίθηση που αναδεικνύει τη διαλεκτική μεταξύ φυσικού και τεχνητού. Παρόλη τη διάκριση ανάμεσα στη «φυσική-φυσιολογική» σύλληψη και γονιμοποίηση και στην ιατρικά υποβοηθούμενη σύλληψη και γονιμοποίηση, δεν τίθεται ηθικό, δηλαδή πολιτισμικό ζήτημα γύρω από την ίδια την τεχνολογική αυτή διαμεσολάβηση. Τίθεται όμως αναφορικά με την κατάχρησή της (τις πολλές φορές, τα πολλά φάρμακα, κ.ο.κ.). Παρόλο που θεωρείται στενάχωρο, είναι για μερικούς προσωπική ήττα, είναι μεγάλη συναισθηματική-ψυχολογική-σωματική-οικονομική δοκιμασία, για τους περισσότερους, ωστόσο, δε τίθεται παραβίαση της φύσης, αλλά υποβοήθηση όπως άλλωστε συμβαίνει σε πολλαπλά θέματα «υγείας» που αντιμετωπίζει το ιατρικοποιημένο υποκείμενο. Χωρίς να μπούμε εδώ πιο βαθιά σε αυτό το ζήτημα του πως, δηλαδή, σημασιοδοτείται στο παρόν υλικό η σχέση φυσικού-τεχνητού, στην ενότητα αυτή ο στόχος είναι να αναδειχθούν κάποιες άλλες δυνάμεις, άλλοι παράγοντες, που αφενός εμπεριέχονται εν μέρει τόσο στην έννοια του φυσικού όσο και του τεχνητού αλλά που ταυτόχρονα τις ξεπερνούν, και οι οποίες φαίνεται να συγκροτούν τον ύστατο λόγο για την υλοποίηση της προσπάθειας των υπογόνιμων ζευγαριών.

Η τύχη, η θρησκεία –ή καλύτερα η πίστη σε μια ανώτερη δύναμη– και ο χρόνος, με διαφορετικούς αλλά και παρόμοιους τρόπους, έρχονται ως ύστατη ελπίδα και δυναμική ή ως ανυπέρβλητο και υπεράνθρωπο εμπόδιο, να επηρεάσουν το τελικό αποτέλεσμα είτε μιας συγκεκριμένης προσπάθειας, είτε ολόκληρου του ταξιδιού.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

126    

Ο χρόνος εμπεριέχεται στη φύση, υπό την έννοια του βιολογικού χρόνου αλλά διαφεύγει και από αυτήν, υπό την έννοια του κοινωνικού χρόνου. Η σημασία της ηλικίας έχει αναδειχθεί έντονα σε όλες τις προηγούμενες ενότητες. Η αναπαραγωγική ηλικία των γυναικών κυρίως κατέχει κεντρική θέση και δεν είναι πάντα ξεκάθαρη και απλή η παρακολούθησή της αφού συχνά δεν ακολουθεί τη βιολογική ηλικία. Η δυναμική του χρόνου υπάρχει επίσης και υπό την έννοια της σωστής στιγμής, του σωστού συγχρονισμού. Στο βιολογικό επίπεδο ή πιο σωστά στο βιοτεχνολογικό επίπεδο (στην τεχνολογικοποιημένη φύση), αυτός ο συγχρονισμός αφορά την παρακολούθηση της ωρίμανσης των ωαρίων και την κατάλληλη επέμβαση για την λήψη τους και την εξωσωματική τους γονιμοποίηση τη σωστή χρονική στιγμή. Αφορούν την παρακολούθηση των γονιμοποιημένων ωαρίων –εκτός σώματος– και την μεταφορά τους ή την κρυοσυντήρησή τους την σωστή στιγμή –μετά από τόσες διαιρέσεις, στο στάδιο βλαστοκύστη ή πιο νωρίς, κ.ο.κ. Αφορούν τη διαθεσιμότητα της τεχνολογικής υποστήριξης, δηλαδή του κέντρου της ΙΥΑ να λειτουργεί για παράδειγμα όλη μέρα, όλη νύχτα και τα σαββατοκύριακα. Όπως θα πει ο Βασίλης Θανόπουλος:

Βασίλης Θανόπουλος: Είναι μεγάλη κλινική, περνάει πάρα πολύς κόσμος, οπότε είσαι ένα νούμερο, εγώ το φοβήθηκα...όταν πήγαμε πρώτη φορά αλλά είναι και στον...,δεν είναι ότι είναι, ο πρώτος είναι ακόμα πιο μεγάλος οπότε και πιστεύουμε ότι και κει έχουν γίνει επιπολαιότητες και μάλιστα επιπολαιότητες επειδή δε ταιριάζει και με το timetable, εμείς έτυχε ότι οι μέρες και οι ώρες της Μ. δεν ταιριάζαν με το timetable τύχαινε ξερω γω κάποια Κυριακή και κάθε φορά το χάναμε επειδή τύχαινε να μην είναι και γινότανε τόσες πολλές προσπάθειες, άσκοπα.

Ερευνήτρια: Δεν το παίρνανε την κατάλληλη στιγμή δηλαδή; Βασίλης Θανόπουλος: Eνώ μια τέτοια κλινική θα πρεπε να είναι

24 ώρες. Ερευνήτρια: E, βέβαια με τέτοια μεγάλη δυναμική που έχει. Βασίλης Θανόπουλος: Ε ναι, και έχω την εντύπωση ότι σε

βάζανε ντάξει, έλα θα το κάνουμε αύριο, αλλά ουσιαστικά [...] το αύριο το έχεις χάσει για 3 ώρες, 5 ώρες το χεις χάσει το παιχνίδι, άδικα πηγαίνεις και η τελευταία, αυτά θα σας τα πει πολύ πιο αναλυτικά η Μ. και η εμβρυομεταφορά που κάναμε τελικά με δυσκολία μαζέψαμε τρία; τέσσερα; Δε θυμάμαι και χρησιμοποιήθηκαν όλα με ένα πολύ μικρό ποσοστό δηλαδή πήρε κατά κάποιο τρόπο δεν άφησε…σαν να σπαταλήθηκε ένας χρόνος. Δεν ήταν ας πούμε μου το εξήγησε και η Μ., δεν ήταν οι ιδανικές συνθήκες για να γίνει η εμβρυομεταφορά κλινικά, θα μπορούσαμε να περιμένουμε λίγο παραπάνω ας πούμε δε ξέρω και πήγε

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

127    

ουσιαστικά χαμένος ένας χρόνος προσπάθειας και φοβερό στρες της Μ.

Ο χρόνος «τρέχει» για πολλούς, αν δεν βρεθεί ο κατάλληλος σύντροφος, αν δεν ωριμάσει η σχέση, αν δεν βρεθεί η σωστή διάγνωση, ο καλός γιατρός. Ο χρόνος χάνεται με τις πολλές δοκιμές, με τις λάθος ή δύσκολες διαγνώσεις, με τις επιτροπές για να φάρμακα, με τα ραντεβού που αργούν. Η Μίμη Λιόλιου περιγράφει:

Μίμη Λιόλιου: Τώρα δεν ξέρω, θέλω να μου κάνει κάποιος κλικ σου λέω να ξεκινήσω δεν μπορώ άλλο. Καλά και δεν γίνεται να το καθυστερήσω και άλλο, ούτως ή άλλως. α και μετά βγαίνουν ξέρεις όλες οι εξετάσεις, πήγα ας πούμε, ξεκίνησα να κάνω κάποια απλά, αυτά τα κάνω κλασσικά και χωρίς αυτό δηλαδή είναι για προγενετικό έλεγχο, πήγα στο κέντρο μεσογειακής αναιμίας, εκεί στην Σεβαστουπόλεως, όπου εγώ μάλλον η απάντηση ήταν ότι εγώ κατά πάσα πιθανότητα έχω το στίγμα και ... Ναι, απλά ξέρεις τι βλέπω, ρε Αίγλη, ότι, δηλαδή, καθυστερούμε υπερβολικά τα ραντεβού, δηλαδή εγώ έκανα Οκτώβριο και σου βάζουν ραντεβού το νωρίτερο 30 Ιανουαρίου για το μοριακό, που είναι υπερβολικό, εκτός αν του πεις ότι είσαι έγκυος και είναι επείγον οπότε σε βάλει σε ραντεβού πιο νωρίς. Και γενικά την δυσκολία.

Ερευνήτρια: Αμα τους πεις ότι θέλω να κάνω κάτι γιατί πρόκειται να κάνω εξωσωματική.

Μίμη Λιόλιου: Μα το είπαμε αυτό. Όχι σου λέει, ας πούμε σε βάζουν κατεπείγον νωρίς μόνο αν είσαι ήδη έγκυος ας πούμε.

Ερευνήτρια: Αλλιώς πρέπει να το κάνεις ιδιωτικά. Μίμη Λιόλιου: Ιδιωτικά τώρα εντάξει δεν ξέρω πόσο στοιχίζει,

τουλάχιστον, αυτό γράφεται και επίσης συνειδητοποίησα θέλει πάρα πολύ χρόνος στο να γράφεις πράγματα και επίσης δυσκολεύομαι πολύ γιατί δουλεύω, δεν μπορώ να ασχοληθώ ρε παιδί μου αποκλειστικά με αυτό και δεν έχω χρόνο, δηλαδή τις περισσότερες εξετάσεις και τα περισσότερα πρέπει να τα κάνω πρωί και αυτό είναι ένα θέμα γιατί δεν μπορώ να παίρνω συνέχεια άδεια. Αυτό με καθυστερεί κιόλας, με καθυστερούν και τα ραντεβού και αυτό με καθυστερεί, δεν έχω ρε παιδί μου ελεύθερα πρωινά ή έστω να πω είμαι ένα μήνα, δύο μήνες free και ασχολούμαι, τρέχω με αυτό το θέμα... […] Σου λέω, ότι από κάποιο σημείο και μετά, δεν έχει νόημα να συζητάς την περίπτωση του καθενός, κατάλαβες, από αυτήν την άποψη το λέω. Γιατί νομίζω ότι είναι το θέμα που

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

128    

υπάρχει, είναι η πίστη που έχεις, είναι η ψυχολογία και είναι και παράγοντας τύχη, δηλαδή να τύχεις το σωστό timing και από εκεί και πέρα εντάξει. Εγώ σου είπα, ρε παιδί μου, γενικά προσπαθώ να το δω, που δεν είναι για μένα αυτό σκοπός ζωής αυτό το πράγμα, δηλαδή το έχω δει λίγο πιο χαλαρά, με την έννοια ότι, απλά το κάνω γιατί δεν θέλω να το μετανιώσω αργότερα, γιατί θέλω να είμαι εντάξει με τον εαυτό μου, να πω ότι το προσπάθησα, αν δεν βγει, εντάξει μπορεί να πω, δεν ήταν να κάνω ένα παιδί αλλά δεν μπορώ ξέρεις να το αφήσω και τελείως, δηλαδή δεν έχω περιθώριο. Θα προσπαθήσω τώρα και εντάξει ότι βγει.

Η τύχη –η τυχαιότητα, το τυχαίο, το τυχερό– εμπεριέχονται και αυτά στη φύση αλλά και στην φυσικοποιημένη τεχνική. Η συνάντηση ενός σπερματοζωαρίου και ενός ωαρίου, η επιτυχής γονιμοποίηση αλλά και εμφύτευση στη μήτρα, η επιτυχής κύηση, αποτελούν πιθανότητα που απαντά στο νόμο τόσο της φύσης όσο και της τύχης. Η τεχνολογική υποβοήθηση αυτής της διαδικασίας σε μεγάλο βαθμό έρχεται να αντιμετωπίσει και να εξαλείψει όχι μόνο προβλήματα οργανικά-βιολογικά, αλλά και την τυχαιότητα που εμπεριέχεται στην αναπαραγωγική διαδικασία. Η επιλογή του σπερματοζωαρίου και η ειδική επεξεργασία του, η παρακολούθηση του γυναικείου κύκλου και ο φαρμακολογικός έλεγχός του, η τεχνητή εκτός-σώματος γονιμοποίηση σε σταθερό βιοχημικό περιβάλλον, η μικρογονιμοποίηση, κ.ο.κ., όλη η λογική που διέπει την ΙΥΑ στοχεύει στον έλεγχο και την μείωση της τυχαιότητας. Επειδή όμως η εννοιολόγηση της ανθρώπινης αναπαραγωγής με όρους τύχης είναι βαθιά ριζωμένη, φαίνεται ότι μεταφέρεται και στην βιοτεχνολογική αναπαραγωγή, συνήθως μπροστά στα αδιέξοδα, στα ανεξήγητα, μπροστά στην αποτυχία. Η τεκνοποίηση ως τύχη, εμπεριέχει ως αναπαράσταση και την έννοια του τυχερού. Υπό αυτήν την έννοια τα καταφέρνουν οι «τυχεροί», αυτοί που τους άξιζε, όταν δούλεψε η τύχη υπέρ τους, μαζί με την επιστήμη. Η Παναγιώτα Κουρτάκη στη τυχαιότητα:

Εγώ νομίζω ότι είναι τυχαία. Δηλαδή και τώρα δεν ξέρω αν φταίει το ότι έγινα σουρωτήρι, δεν ξέρω αν φταίει το ότι ήταν τώρα τυχερό να γίνει. Τώρα ήθελε ο Θεός να το στείλει; Κάποιος άλλος; Δεν ξέρω, όποιος ήθελε καλοδεχούμενο. Γιατί υπάρχουν κι αυτές οι περιπτώσεις όπου η κήλη για κάποιο λόγο, από αναβολικά ας πούμε, δεν υπάρχει τίποτα, εμάς δεν είναι τέτοια περίπτωση υπάρχει, δεν χρειάζεται εκατομμύρια για να συμβεί, ένα χρειάζεται, δεν ξέρεις μου λέει μπορεί να συμβεί και σε δέκα χρόνια και πριν δηλαδή ξεκινήσω τις εξωσωματικές δε μπορώ μου λέει να σου πω ότι δεν θα μείνεις ποτέ σου έγκυος μπορεί να γίνει αύριο, μπορεί να γίνει σε δέκα

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

129    

χρόνια δεν το ξέρει κανείς αυτό. Ακριβώς δεν ξέρω τι έπαιξε σε μένα ρόλο, τώρα έγινε τώρα έγινε τέλος.

Ενώ ο Στέφανος Κόκκινος εστιάζει στο θέμα της πίστης: Χριστιανός είμαι πιστεύω, ντάξει δε νομίζω ότι κάνω κάτι κακό, προσωπικά ναι, προσωπικά ναι, ντάξει πίστευα, πιστεύω και πίστευα ότι θα με βοηθήσει και ο Θεός να πάνε καλά τα πράγματα, τώρα αυτό για τον καθένα είναι τόσο προσωπικό που…ναι δε πάω εκκλησία κάθε Κυριακή, ναι δεν πάω συχνά, ανάβω ένα κερί, όταν το χω ανάγκη να στο πω έτσι και όταν χρειάζομαι βοήθεια από κάτι παραπάνω, γενικά με έχει βοηθήσει στη ζωή μου αρκετές φορές, κρίνω εγώ, τώρα μπορεί να είναι και τύχη μπορεί να είναι χίλια δύο... Ναι, όχι δεν είμαι τόσο κολλημένος, ώστε να και θεωρώ ότι δε μπορεί να κρίνει ο άνθρωπος τι είναι καλό και τι είναι κακό, ούτως ή άλλως βλέπεις και τους παππάδες ώρες ώρες σε τι αίσχη, δε ξέρω, θεωρώ ότι είναι τόσο προσωπικό για τον καθένα η θρησκεία που ακόμα και μόνος σου βάζεις τα όρια…δε ξέρω τι άλλο να πώ πάνω σ αυτό…ντάξει κάποιος είναι καλύτερος άνθρωπος επειδή πηγαίνει κάθε Κυριακή στην εκκλησία, ή ξερω γω πηγαίνει σε όλα τα τέτοια και κάποιος άλλος που πηγαίνει μια φορά είναι και μια ζωή βοηθάει πάντα τους άλλους, είναι πολύ μπερδεμένο αυτό το πράγμα είναι όπως το βλέπει ο καθένας καμία σχέση δεν έχει...ναι με βοήθησε πάρα πολύ... Ε…δε ξέρω υπήρχανε φάσεις που οκ στεναχωριόμουνα ή με έπαιρνε από κάτω ξες τώρα έτυχε αυτό, γιατί σε μας και τέτοια, αλλά όχι σε υπερβολικό βαθμό πάντα, γιατί θεωρώ ότι υπάρχει και τυχαιότητα μέσα σε όλα και έτυχε σε μένα τώρα αυτό, δε ξέρω αλλά δε το βαλα ποτέ κάτω με την έννοια να πω ότι…

Η πίστη σε μια ανώτερη δύναμη εμπλέκεται πολλές φορές με το τυχαίο και το τυχερό, με την ανάγκη των συνομιλητών μας να επικαλεστούν μια δύναμη –την τύχη, την πίστη τους, το Θεό– για να αντιμετωπίσουν όχι μόνο την αποτυχία, αλλά και την μη-παντοδυναμία της ανθρώπινης ικανότητας και δράσης, τα όρια της ανθρώπινης θέλησης να ορίζει. Ο Στέλιος Ελευθέρου κι η σύζυγός του αφηγούνται:

Στέλιος Ελευθέρου: Ε δεν προλαβαίνουμε να πηγαίνουμε στην εκκλησία… Εγώ είμαι χριστιανός ορθόδοξος. Ναι, ναι πιστεύω. Έχω ασχοληθεί μάλιστα και με θρησκευτικά όταν ήμουν στην Αγγλία, περισσότερο για την ανακάλυψη της ταυτότητάς μου ήταν και κάτι γκρουπ προτεσταντών, καθολικών...μάλλον, ευαγγελιστών περισσότερο και από περιέργεια...γιατί εκεί είσαι Έλληνας...αντιπροσωπεύεις μία ιστορία, ένα δικό σου

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

130    

αυτό…και αυτοί είναι άλλοι οπότε, ναι, ήθελα να δω και γω μάλιστα τι είναι αυτό που οι άλλοι πιστεύουν που είναι διαφορετικό από αυτό που πιστεύω εγώ ή αυτό που μου είπαν οι γονείς ε και είχα ασχοληθεί με διάφορα τέτοια θέματα....νομίζω οτι είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα αλλά θέλω άλλη μιά ζωή για να μάθω τις λεπτομέρειες [...] αλλά ναι, δεν προλαβαίνουμε να πάμε στην εκκλησία...στην εκκλησία πάμε το Πάσχα το οποίο είναι πολύ τυπικό, μπορεί να πάμε μία δύο φορές αν πάμε σε κάποιο μοναστήρι ή κάτι τέτοιο σε επίπεδο εκδρομής... Πήγαμε σε μοναστήρια, πήγαμε προσευχηθήκαμε πολλές φορές, και τώρα το κάνουμε...

Σύζυγος: Εντάξει δεν είχαμε πάει επι τούτου αλλά αν είμασταν κάπου για τουρισμό και...

Στέλιος Ελευθέρου: Ναι δεν σηκωθήκαμε να πούμε τώρα θα πάμε στο τάδε μοναστήρι...

Σύζυγος: Απλώς αμα τύχαινε να είσαι κάπου....έλεγες και μία προσευχή...

Στέλιος Ελευθέρου: Ναι, αυτό το κάναμε γιατί....και γω το πιστεύω αυτό γιατί οταν ένα θέμα είναι τόσο άπειρο σε combinations οπως είναι η σύλληψη, δηλαδή βλέπεις την ιστορία και είναι 43 εκατομμύρια σπερματοζωάρια και ένα ωάριο και όλα αυτά γίνονται και στο τέλος για ένα από όλα αυτά και αν γίνει και δεν γίνει...και λες τώρα μιλάμε για κάτι το οποίο τουλάχιστον όσο εμείς μπορούμε να αντιληφθούμε αυτά που μπορούμε να αντιληφθούμε σαν επιστήμονες αυτό είναι ένα σε 43 εκατομμύρια ας πούμε...οπότε σ΄αυτά τα θέματα, ίσως είναι φτιαγμένα έτσι από την φύση ώστε να σου δίνουν την ευκαρία να προσευχηθείς ας πούμε...να πεις οτι αυτό είναι beyond me ας πούμε, πρέπει να ζητήσω δύναμη από κάτι άλλο στα πλαίσια του ό,τι πιστεύει κανείς...

Σύζυγος: Ε ναι και οι γιατροί βλέπεις ότι δεν ξέρουν και αυτοί τι γίνεται..

Στέλιος Ελευθέρου: Μα και οι γιατροί...οι περισσότεροι γυναικολόγοι εκτός από κάποιους, νομίζω, έχουν όλοι όλο αγιογραφίες μέσα λες σε μοναστήρι ήρθα, πίσω από τα γραφεία τους είναι όλο αγιογραφίες και λες εντάξει, ο γιατρός υποτίθεται οτι είναι το τεχνικό μέρος και οτι θα μπορούσες απλά να προσευχηθείς και να μην χρειαστεί να πας σε γιατρό να το πουμε σε extreme, να μην κάνεις τίποτα...αλλά όταν πηγαίνεις σε γιατρό και βλέπεις κι αυτοί «ό,τι πει ο Θεος» ας πούμε λες είδες στο τέλος...

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

131    

Με την αφήγηση του Στέλιου Ελευθέρου περνάμε στο θέμα της θρησκείας. Η θρησκεία σπάνια προκύπτει ως βασικός παράγοντας στη λήψη αναπαραγωγικών αποφάσεων. Σε καμιά περίπτωση δεν παρουσιάστηκε κάποια σύνδεση ανάμεσα στη θρησκεία, ή στο τι μπορεί να πρεσβεύει η θρησκεία με κάποια οριοθέτηση στη χρήση της ΙΥΑ ή κάποιων συγκεκριμένων σχετικών πρακτικών, όπως έχει καταγραφεί, για παράδειγμα, σε άλλα εθνο-θρησκευτικά πλαίσια η χρήση δανεικού γενετικού υλικού. Κανείς συνομιλητής μας, αναξάρτητα από τον βαθμό που θεωρεί τον ευατό του θρησκευόμενο, δεν συνδέει τη χρήση της ΙΥΑ με κάποια μορφή θρησκευτικής απαγόρευσης. Ο ίδιος συνομιλητής μας, ο Στέλιος Ελευθέρου, θα πει:

Στέλιος Ελευθέρου: Δεν λέει η εκκλησία....εγώ δεν θεωρώ ότι λέει η εκκλησία κάτι εναντίον της εξωσωματικής...το έχω συζητήσει κιολας..δεν υπάρχει κάτι το....αντιθέτως η εκκλησία....άλλο η πίστη κι άλλο η εκκλησία....αν πάρεις ας πούμε το doctrine ας πούμε της πίστεως, που λες αυτό είναι, το δόγμα το οποίο υποτίθεται ότι είναι αυτό που δεν ερευνάς γιατί είναι το δόγμα και όλα τα άλλα μπορείς να τα συζητήσεις, δεν λέει κάπου κάτι εναντίον της τεχνολογίας ούτε εναντίον της εξωσωματικής

Ερευνήτρια: Το έχεις συζητήσει με κάποιον.... Στέλιος Ελευθέρου: Ναι με μοναχό, με κάποιον μορφωμένο

τέλος πάντων...γιατί κι αυτό είναι ενα άλλο πρόβλημα με την εκκλησία οτι αποτελείται από ανθρώπους οι οποίοι είναι μορφωμένοι και καλά δεν είναι μορφωμένοι, δεν είναι προϋπόθεση το να είναι μορφωμένοι γιατί υποτίθεται ότι ο άλλος μπορεί κάπως με την καρδιά του να εξηγήσει, αλλά οταν θες να προσεγγίσεις κάποιον από την σημερινή κοινωνία ο οποίος έχει ερωτήματα από τεχνολογικής άποψης μέχρι οτιδήποτε δεν μπορεί να μην έχεις την μόρφωση, δεν φτάνει η καρδιά μόνο...open your heart not your mind ας πούμε που λένε...ε, δεν γίνεται αυτό έτσι. [...] Εγώ νομίζω είναι θεάρεστο έργο βασικά.

Η σύνδεση με τη θρησκεία, όταν παρατηρείται, σχετίζεται περισσότερο με την πίστη και τη δύναμη της πίστης και συνδυαστικά με την θέληση του Θεού, ή με τη δράση μιας ανώτερης δύναμης. Όπως θα πούνε ο Οδυσσέας Νάκας και η Γρηγορία Κωνσταντίνου οι οποίοι έχουν ένα παιδί ύστερα από σπερματέγχυση κι ύστερα από αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής:

Οδυσσέας Νάκας: Εγώ που έχω χαλαρή σχέση, πολύ χαλαρή σχέση με τη θρησκεία κλ.π. τα θεωρώ, ναι δεν με αγγίζει καθόλου, ναι και ούτε θεωρώ ότι είναι κακή χρήση η επέμβαση, η ανθρώπινη ουσιαστικά επέμβαση σε αυτό

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

132    

που μπορεί να έχει επιλέξει η φύση από μόνη της. Γιατί αυτό ουσιαστικά άμα δεν θέλει ο Θεός να κάνεις παιδιά, εσύ τώρα προσπαθείς με το ζόρι να κάνεις. Όχι, δεν… Εντάξει πιστεύω στην τεχνολογική εξέλιξη και άλλωστε ο τρόπος με τον οποίο προσπαθούμε να δημιουργήσουμε παιδιά δεν είναι τεχνικός, τεχνητός, δεν κάνουμε κλώνους, απλά υποβοηθούμε τη φυσική διαδικασία, ουσιαστικά. Αυξάνουμε τις στατιστικές πιθανότητες μιας φυσικής διαδικασίας. Εντάξει θα μου πεις μπαίνει το φαρμακευτικό υλικό κλ.π. Είναι ένα κομμάτι [το φαρμακευτικό] που μπορεί να πεις ότι εκεί δεν το αφήνεις, εκεί το επηρεάζεις, πιο καταχρηστικό αλλά εντάξει εγώ δεν το βλέπω, δεν…αρνητικά, δηλαδή, ακόμα και η χρήση φαρμάκων, εντάξει, η φαρμακολογία είναι ούτως ή άλλως στη ζωή μας σε όλους τους τομείς. Με αυτή τη λογική θα πρέπει να αφεθούμε, άμα είναι να τελειώσει η ζωή μας, να μην προσπαθούμε να διασωθούμε γιατί πάμε κόντρα στην…Εγώ δεν έχω αναστολές θρησκευτικού τύπου.

Γρηγορία Κωνσταντίνου: Αναστολές θρησκευτικού τύπου; Όχι. Απλά όταν, αυτό που θυμάμαι έντονα, είναι πολύ προσωπικό αυτό που θα σου πω, θυμάμαι έντονα το καλοκαίρι πριν κάνουμε την σπερματέγχυση, αισθανόμουνα δεν ξέρω ότι είχαμε έρθει εδώ στην Παναγία, εδώ πέρα στο ξέφωτο και έλεγα…ξερεις…θα γίνει με την τρίτη; Ξέρεις παρακαλούσα, δηλαδή, ήταν πολύ έντονο το, δηλαδή εκεί σε μένα έπαιξε ρόλο, πολύ, δηλαδή, μετά από λίγες μέρες, όταν έγινε, ήταν κοντά και λέω ουάου, ώπα. Ναι ο Οδυσσέας γελάει, αλλά εγώ έτσι το αισθανόμουνα.

Oδυσσέας Νάκας: Όχι δεν γελάω, εντάξει [...] θέλεις όλες τις δυνάμεις, πιστεύεις δεν πιστεύεις ότι υπάρχουνε, λες να σε βοηθήσουνε.

Γρηγορία Κωνσταντίνου: Το θρησκευτικό στοιχείο, δηλαδή αυτό που λέμε τώρα, Θεέ μου βοήθησέ με, δηλαδή καθαρά αυτό δεν ήταν τόσο έντονο στις εξωσωματικές, έλεγα αχ Παναγίτσα μου ξέρω εγώ, άντε να πετύχω, αλλά δεν ήτανε τόσο έντονο, αντιθέτως σου λέω μετά τις δύο αποτυχίες ήτανε πολύ έντονο, το καλοκαίρι ουσιαστικά πριν γίνει η τρίτη εξωσωματική. Και πριν την σπερματέγχυση, εντάξει. Αυτό. Αλλιώς κατά τα άλλα, όχι.

Σε ανάλογες ερωτήσεις ο Όμηρος Μάτης θα απαντήσει:

Ερευνήτρια: Σε σχέση με την θρησκεία, τί σχέση έχετε;

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

133    

Όμηρος Μάτης: Μικρή. Ερενήτρια: Μικρή. Πιστεύεις; Θεωρείς ότι πιστεύεις; Όμηρος Μάτης: Θεωρώ ότι πιστεύω, αλλά εκεί σε θεωρητικό

επίπεδο. Ερευνήτρια: Σε θεωρητικό, αλλά δεν πας εκκλησία; Όμηρος Μάτης: Όχι, όχι. Ερευνήτρια: Η σχέση σου με τη θρησκεία έπαιξε ρόλο στη

διαδικασία αυτή; Όμηρος Μάτης: Στη διαδικασία αυτή δεν παίζει ρόλο, αλλά

όταν φτάνεις σε ένα σημείο που είναι οριακό, επικαλείσαι ότι έχεις μέσα στο κεφάλι σου, ή ότι μπορεί να σε βοηθήσει, τουλάχιστον, για να αισιοδοξείς, οπότε και, υπάρχει και αυτό κάπου στο μυαλό σου, αν υπάρχει στο μυαλό σου υπάρχει με ένα 10-20%, χωρίς να.., πιστεύεις ότι κάποιος θα ήθελε να σε βοηθήσει περισσότερο.

Ερευνήτρια: Σε σχέση με το κατά πόσο είναι κάτι που επιτρέπει η θρησκεία, η εκκλησία;

Όμηρος Μάτης: Καθόλου. Ερευνήτρια: Δεν το σκέφτηκες, δεν ήταν κάτι που σε

απασχόλησε; -Όμηρος Μάτης: Όχι, ποτέ.

Τις δύσκολες στιγμές, μετά από μια αποτυχία, περιμένωντας τα αποτελέσματα, πριν από μια προσπάθεια, σε φάσεις αναμονής ή με αναφορά στο επόμενο βήμα, η πίστη στο Θεό ή σε μια ανώτερη δύναμη επιστρατεύονται. Γίνονται προσευχές, ανάβονται κεριά, γίνονται τάματα. «Θέλεις όλες οι δυνάμεις, πιστεύεις δεν πιστεύεις, να σε βοηθήσουνε». Όπως θα πει η Βάσω Λεβίδου:

Ναι, ναι, ναι, κοίτα να σου πω κάτι εγώ πιστεύω ότι υπάρχει ας πούμε κάτι ανώτερο από εμάς είτε αυτό ονομάζεται Χριστός -Αλλάχ, εκείνο το άλλο, είμαι πάρα πολύ…το γενικό πλαίσιο, μπορώ να πω ότι πιστεύω σ ένα γενικότερο πλαίσιο ότι υπάρχει μια ανώτερη δύναμη, αλλά δεν είμαι της εκκλησίας πολύ, παρόλα αυτά, κατα τη διάρκεια της κύησης έλεγα ότι, είχα πει Θεέ μου, είναι κάτι το οποίο το θέλω πάρα πολύ και θεωρώ ότι θα ‘μαι πολύ καλή μητέρα και αν μου αξίζει και βλέπει αυτό το ανώτερο ον και αξίζω να γίνω μητέρα και να έχει αυτό μια θετική έκβαση, θα γίνει γι αυτό το λόγο πως να σου πω, κάπως έτσι, δηλαδή σε στιγμές μάλλον, πολύ λίγες στιγμές, όχι έλλειψης θάρρους κτ.λ., πως να στο πω...εε μικρής αμφιβολίας...έλεγα αν θα γίνει θα γίνει γι αυτό ας πούμε κάπως έτσι. Βέβαια, ο άντρας μου πιστεύει, πιστεύει πολύ και το σέβομαι, θέλω να σου πω παντρευτήκαμε κανονικά, κάναμε θρησκευτικό γάμο… [...] μμ ναι μου έλεγε ότι πήγαινε πολλές

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

134    

φορές στην εκκλησία και άναβε ένα κεράκι, ξέρω γω, περνάει από την εκκλησία κάνει πάντα το σταυρό του, ξέρω γω θα κάνει κακές σκέψεις θα χτυπήσει ξύλο, πως να σου πω, δηλαδή, πως να σου πω είναι και λίγο δεισιδαιμονία όλο αυτό, αλλά ξέρεις άμα δεν πάει κάτι καλά κάπως έτσι και μου λεγε και στο μαιευτήριο που έχει μέσα εκκλησία, ξέρεις, μου λέει, πήγα να κανονίσω τα χαρτιά κτ.λ., για το εξιτήριο πέρασα και από την εκκλησία κι άναψα ένα κεράκι, του λέω, καλά έκανες, γιατί τον έβλεπα ότι τον έκανε να νιώθει και καλύτερα, ναι, αυτό από αυτή την άποψη, δηλαδή, ε εντάξει μου φέρνανε διάφορες εικόνες τις οποίες πώς να σου πω, πολλοί γνωστοί κτ.λ., πήγα ας πούμε στο τάδε μοναστήρι και σου έφερα αυτή την εικόνα και έλεγα ναι ευχαριστώ πάρα πολύ κι όλα αυτά την είχα...

Βάσω Λεβίδου

(...)

Εντάξει εγώ [γέλια] είχα κάνει ένα τάμα σε ένα, μοναστήρι που πήγαινα με τους γονείς μου όταν ήμουνα μικρή, και είχα πει ότι αν μείνω έγκυος και γεννήσω θα έχω ένα τάμα και θα πάω. Αυτό πριν, πριν, ναι. Όχι. Εντάξει και πριν την πρώτη, πάντα δηλαδή υπήρχε ρε παιδί μου, φαντάσου ότι έμαθα ότι ήμουν έγκυος παραμονή του Αγίου Ανδρέα, που εκκλησία Άγιο Ανδρέα εκκλησία έχει στο πατρικό μου από πάνω. Δηλαδή την ημέρα εκείνη το θυμάμαι ακόμα, και κάθε χρόνο την ημέρα εκείνη θα πάω, θα ανάψω μία λαμπάδα, πάντα. Και έκανα και το τάμα μου. Βέβαια άργησα λίγο, πήγα μαζί με τα παιδιά είχανε μεγαλώσει (γέλια). Εντάξει, αλλά το τάμα είναι τάμα. Νομίζω ότι βοηθάει. Τουλάχιστον εμένα με βοήθησε, το να πιστεύεις σε μα ανώτερη δύναμη ότι θα σε βοηθήσει.

Μερόπη Γεράκη

(...)

Η θρησκεία, η τύχη και ο χρόνος, είτε χωριστά, είτε σε μια μεταξύ τους διαπλοκή έρχονται να ορίσουν όσα αδυνατεί να ορίσει ο ίδιος ο άνθρωπος μέσω της θέλησής του, μέσω της τεχνολογίας του. Έρχονται επίσης να κανονικοποιήσουν υπό μια έννοια όλο αυτό το παράδοξο και παράλογο πολλές φορές ταξίδι, δημιουργώντας ένα πλαίσιο αναφοράς ή καλύτερα εκείνο το πλαίσιο αναφοράς που μπορεί να ενσωματώσει και έτσι να ανασημασιοδοτήσει κάθε αντιξοότητα, ελπίδα, επιτυχία, αποτυχία, κ.ο.κ., και έχει τη δυναμική να μετατοπίζει τη συμβολική αξία των όσων διακυβεύονται ανοίγοντας έτσι το δρόμο για επαναξιολόγηση και επαναδιαπραγμάτευση.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

135    

4. ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΜΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ Η Λάρισα είναι από τις σχετικά πλούσιες επαρχίες και αυτό παρουσίαζει ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο ερευνητικό εγχείρημα, αφενός, λόγω της σχετικά εύκολης πρόσβασης τόσο σε Αθήνα όσο και σε Θεσσαλονίκη αλλά και λόγω του ότι πέρα από τους ιδιώτες γυναικολόγους, –που ζούνε στη Λάρισα και ειδικεύονται σε θέματα υπογονιμότητας–, υπάρχει και η Παν/μιακή Ιατρική Σχολή από τη δεκαετία του 1990, στην οποία έχει δημιουργηθεί και λειτουργεί ειδική μονάδα ΙΥΑ. Ο αριθμός των συνεντεύξεων που πραγματοποιήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας, –δέκα συνολικά–είναι μικρός και δεν αποτελεί δείγμα ικανό για την παραγωγή γενικευτικών σχολίων. Η παρακάτω παρουσίαση εστιάζει σε ορισμένα ενδιαφέροντα σημεία που προκύπτουν από τις συνομιλίες αυτές και δεν αφορά θεματικές που έχουν αανπτυχθεί σε άλλες ενότητες του παραδοτέου προς αποφυγήν επαναλήψεων. 4.1. ΕΠΙΘΥΜΙΑ–ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ–ΑΤΕΚΝΙΑ—ΕΠΑΡΧΙΑ

Στην πλειοψηφία τους οι συνομιλήτριές μας από τη Λάρισα είχαν μακροχρόνιες σχέσεις γάμου στα πλαίσια των οποίων βιώσανε την υπογονιμότητα και την εξίσου μακροχρόνια εμπειρία της ΙΥΑ. Πέντε είναι άνω των 45. Τρείς είχαν και προηγούμενους γάμους Από τις δέκα συνομιλήτριες, δύο είναι ακόμα άτεκνες και είναι κοντά στα 40. Η μία με σχετικά πιο πρόσφατη σχέση γάμου, δύο χρόνων περίπου, και η άλλη με έναν πρώτο γάμο και με μια δεύτερη σχέση γάμου, αποτελούν περιπτώσεις με τα πιο πρόσφατα βιώματα ακούσιας ατεκνίας, υπογονιμότητας και ΙΥΑς.

Η μία εκ των δύο βρίσκεται τώρα σε αναζήτηση γιατρού και κέντρου, αναζήτηση διάγνωσης και θεραπείας. Η Σάντρα Καραμάνου, την περίοδο που πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη, όχι μόνο δεν είχε ξεκινήσει κάποια θεραπεία αλλά προσπαθούσε ακόμα να συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι τελικά θα καταφύγει σε αυτή τη λύση. Στην περίπτωσή της η επιθυμία ξεδιπλώνεται στη βιογραφία ζωής της με το πέρασμα του χρόνου, όπως έχουμε ήδη αναλύσει κυρίως με αφορμή την ηλικία (έχοντας πατήσει τα 40) και την μόνιμη «κατάλληλη» σχέση. Πιστεύει ότι σε μεγάλο βαθμό η ανικανότητα να συλλάβει αφορά μια εσωτερική της αμφιθυμία η οποία όμως σημασιοδοτείται κατά την αφήγησή της κυρίως σε σχέση με την πορεία ζωής που είχε ως τώρα και στην οποία είχε δώσει έμφαση αλλού, αλλά και σε σχέση με μια θέση «κόρης» που είχε ως τώρα, απέναντι σε ένα προστατευτικό και υποστηρικτικό οικογενεικό

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

136    

περιβάλλον με μια μητέρα με έντονη παρουσία εξίσου υποστηρικτική. Όντας η ίδια ψυχολόγος, φέρνει στην επιφάνεια ψυχολογικές εξηγήσεις της ατεκνίας της και της αμφιθυμίας της. Πέρα όμως από αυτές τις εξηγήσεις, η επένδυση που έχει κάνει στην άλλη πλευρά της ζωής της, τη ζωή μιας σύγχρονης γυναίκας, με σπουδές και καριέρα, με εμπειρίες άλλων σχέσεων που κάποιες από αυτές θα μπορούσαν να είχαν εξελιχθεί σε γάμο, σε συνδυασμό με μια «ψευδή» αίσθηση νεότητας, αποτελούν τους βασικούς λόγους της δυσκολίας που αντιμετωπίζει σήμερα, πλέον, που είναι πιο σίγουρη και πιο αποφασισμένη. Πολλές από τις φίλες της που είναι παλιές της συμμαθήτριες είναι σε παρόμοια φάση. Δεν είναι, δηλαδή, όλες παντρεμένες και με παιδιά. Δεν νιώθει μειοψηφία στην Λάρισα, αν και όπως χαρακτηριστικά μας αναφέρει μια άλλη συνομιλήτρια, η Στέλλα Ιακώβ σχολιάζοντας το θέμα της υπογεννητικότητας στη χώρα, «εδώ δεν είμαι σίγουρη ότι υπάρχει θέμα υπογεννητικότητας, δεν ξέρω αν υπάρχει»:

Στέλλα Ιακώβ: [...]υποτίθεται ότι υπάρχει, ναι. Τουλάχιστον, στο

περιβάλλον μου, δεν ξέρω, βλέπω όλες να κάνουν παιδιά, βασικά. Οι νεότερες, γιατί όσες έχουν φτάσει στην ηλικία μου που είναι 50+, εντάξει, δεν νομίζω να προσπαθεί καμία τώρα στα 50. γιατί είναι αρκετά... έχω φίλες που δεν έχουν κάνει παιδιά, αλλά γενικά βλέπω στις νεότερες, δεν ξέρω τι να πω, είναι αυτό που βλέπω; Επειδή έχω και το μαγαζί, επειδή όλες βαφτίζουνε, παντρεύονται, βάφτιση, βάφτιση. Και τις βλέπω, νέες κοπέλες να κάνουνε, μένουνε έγκυες, κάνουνε παιδιά, ένα, δύο. Τα δύο τα κάνουνε δηλαδή, δε σταματάνε στο πρώτο. Ίσως είναι επαρχία, και ίσως δεν είναι και σε πολύ χάλια οικονομική κατάσταση αυτές οι γυναίκες που βλέπω. Εντάξει, δεν είναι ότι είναι πλούσιες πολύ και τέτοια, αλλά έχουνε μια δουλειά και τέτοια και κάνουνε ένα-δύο παιδιά. Δεν ξέρω να πω τώρα, στατιστικά λένε το αντίθετο, εγώ δε βλέπω ότι δεν κάνουν παιδιά οι ελληνίδες εδώ στην επαρχία.

Ερευνήτρια: Τα κάνουν ουσιαστικά λίγο πιο νέες Στέλλα Ιακώβ: Ναι, μα σου λέω τώρα κοπέλες 25, 26, 27

χρονών. […] κάνουν νωρίς, ναι. Θέλουν να παντρευτούν και να κάνουν παιδιά.

Στα πλαίσια μιας επαρχίας όπου «όλοι γεννάνε» και οι δρόμοι είναι γεμάτοι με καροτσάκια δεν είναι περίεργο να αισθανθεί μια κατά τα άλλα επιτυχημένη εργασιακά και ικανοποιημένη κοινωνικά γυναίκα, ότι πλησιάζοντας τα 40, έχει έρθει η ώρα να βρεί κάποια σχέση στα πλαίσια της οποίας θα νιώσει καλά για να προσπαθήσει να κάνει παιδί. Η Σάντρα Καραμάνου σχολιάζει αναφερομένη στην επιθυμία της:

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

137    

Ότι έχει φτάσει στο να είναι επιθυμία...ήταν ένα…παντρεύτηκα, να κάνω παιδί...ένα...καθήκον...ότι χρειάζεται να το κάνω αυτό, να το προσφέρω στους γονείς μου, στο περίγυρο...δεν το είχα δει για μένα...ήμουν σε μεγάλη απόσταση από αυτό...αλλά όσο περνάει ο καιρός, και τώρα ειδικά, νιώθω οτι είναι πιο πολύ ότι εγώ θέλω να κάνω ένα παιδί για να του δώσω αυτά που εγώ ξέρω για να γίνω καλύτερη μαμά από την μαμά μου, γιατί πιστεύω πια οτι μπορώ να γίνω καλύτερη, γιατί η μαμά μου ήταν αξεπέραστη στο μυαλό μου, αξεπέραστη....ως μητέρα....επειδή είναι πάντα εκεί, δεν υπάρχει φορά που να ζητήσω την μάνα μου να είναι κάπου και δεν είναι...πολύ λίγες φορές έχω βιώσει άρνηση που δεν τις θυμάμαι...οτι δεν θα μπορώ να το κάνω αυτό για σένα...είναι πάντα εκεί....κι αυτό με δυσκόλευε πάρα πολύ....να αυτονομηθώ, να πιστέψω στον εαυτό μου, οπότε βλέπω την μάνα μου πολύ ιδανική μητέρα και γω, εγώ με τόση δουλειά, δεν μπορώ, δεν μπορώ να το κάνω όλο αυτό [...] ε, ναι νόμιζα ότι δεν θα τα καταφέρω...ουσιαστικά πιστεύω σ΄αυτό σιγά σιγά, ότι μπορώ να τα καταφέρω, μπορώ να είμαι μεγάλη…και το θέλω γιατί...για μένα...ότι αισθάνομαι ότι μπορώ να το προσφέρω και μπορώ να μεγαλώσω ένα παιδί καλά, και είναι κρίμα να αισθάνομαι τόσο καλά με τον εαυτό μου και να έχω πράγματα να δώσω και να μην το δώσω σε κάτι δικό μου, σε κάτι που να είναι μόνο δικό μου…και μετά σκέφτομαι ότι έχω μία καλή σχέση με τον Χριστόφορο και είναι ωραία να μεγαλώνεις ένα παιδί σε ένα τέτοιο περιβάλλον...ότι μπορώ να συννενοηθώ, δηλαδή, να είμαι μαζί του....και πρακτικά και συναισθηματικά όμως, δηλαδή, θεωρώ ότι θα είναι ένας καλός πατέρας...και σύντροφος...είναι σύντροφος ο Χριστόφορος...το λέω αυτό γιατί μου ήταν πολύ δύσκολο να πιστέψω ότι έχω βρει τέτοιον άνθρωπο..που με βοηθάει και μενα να προχωράω και να εξελίσσομαι...

Στην ίδια ηλικιακή κατηγορία, με εξίσου δυνατό βιογραφικό σπουδών και εργασίας, η Έμμα Νίκα διανύει τώρα τις πρώτες εβδομάδες κύησης μετά από σπερματέγχυση που πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα και η οποία ακολούθησε μια περίοδο όπου η Έμμα προσπαθούσε μόνη της με τον άντρα της και μια αμέσως επόμενη περίοδο διαγνωστικών εξετάσεων όπου δεν βρέθηκε κάτι πολύ προβληματικό παρά μόνο ένα σπερμοδιάγραμμα που δεν ήταν το τέλειο και λίγο «τεμπέλικες ωοθήκες», λόγω ηλικίας. Στον πρώτο γάμο της η Έμμα δεν είχε δώσει βάρος στην απόκτηση παιδιού επειδή έβλεπε ότι η σχέση εκείνη δεν είχε μέλλον. Αν και ήθελε από μικρή να κάνει παιδί, στα πλαίσια του δεύτερου γάμου της άρχισε να το προσπαθεί αφού ήταν και κατάλληλη σχέση, έχοντας δώσει αλλού βάρος στη ζωής της, έχοντας ζήσει τη ζωή της.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

138    

Μέσα από τη συντροφικότητα και από την αληθινή αγάπη και τον έρωτα [έρχεται η επιθυμία για παιδί]. Εντάξει. Η επιθυμία για παιδί; Εγώ πιστεύω ότι γεννήθηκα με την επιθυμία για παιδί. Δηλαδή δε θεωρώ τον εαυτό μου ότι ξαφνικά πέρασα τα 35 και ξύπνησε το μητρικό φίλτρο. Απλά επειδή είχα μια καλή ποιότητα ζωής, ας πούμε ότι φερόμουνα και λίγο εγωιστικά και δεν ήθελα να χαλάσω το στυλ της ζωής μου και μάλιστα μέσα σε ένα γάμο δυστυχισμένο. Να έχω και ένα παιδί μόνο και μόνο για να έχω ένα παιδί. Όχι. Ήμουνα καλά, ως Έμμα, ήξερα ότι και να χωρίσω κάτι θα κάνω, θα τη φτιάξω πάλι τη ζωή μου. Δεν ήμουνα δηλαδή... εντάξει, πως να το εξηγήσω...

Η ίδια, αν και έχει περάσει δύσκολες στιγμές κατά την προσπάθεια αυτή να μείνει έγκυος τα τελευταία χρόνια κυρίως αναφορικά με την αναγκαστική προσαρμογή της ερωτικής-σεξουαλικής πράξης σε κάτι που πρέπει να γίνει την τάδε στιγμή, κ.ο.κ., κατάφερε να το ξεπεράσει, να προστατέψει την καλή σχέση που έχει και να κάνει το βήμα προς την ΙΥΑ, έστω με τους δικούς της ρυθμούς. Αυτό που τονίζει όμως στην αφήγησή της ως στρεσογόνο είναι η πίεση από τους γύρω, όχι από τους γονείς της:

[...]επίσης αυτό το πράγμα, ο καθένας το μακρύ του και το κοντό του, πολύ... δε μπορώ να το καταλάβω δηλαδή, πως το κάνουν αυτό στους άλλους. Εγώ δε θα έλεγα σε κάποιον τι κάνεις και γιατί δεν κάνεις [...] είναι πολύ κουραστικό, δηλαδή, ούτε οι γονείς μου δε μου λένε οι καημένοι τίποτα. Αλλά ο περίγυρος είναι πολύ κουραστικός. […] βέβαια, βέβαια. Άμα παχύνεις είσαι έγκυος [εδώ στην επαρχία]. Πόσα παιδιά έχεις (γέλια) .Ούτε να παχύνεις δε μπορείς. […] σίγουρα σε συζητάνε πάρα πολύ. Στάνταρτ αυτό. Την προηγούμενη βδομάδα, μόλις έχουμε κάνει τη διαδικασία και ξέρω ότι... είχα ήδη καθυστέρηση, είχα κάτι, με παίρνει τηλέφωνο η πεθερά μου. Η οποία, εντάξει, είναι της εκκλησίας αλλά δεν είναι το κατηχητικό, απλά κάνει και τις νηστείες, είναι από αυτές τις σούπερ μοντέρνες, νέες πεθερές, που είναι όμως και της εκκλησίας. Με τις νηστείες μας και με αυτά. Και με παίρνει τηλέφωνο και μου λέει που είσαι; Λέω, είμαι, είχα ραντεβού στο γραφείο. Λέει πρέπει οπωσδήποτε να βρεθούμε, έχω κάτι που πρέπει να σου δώσω να φας! Όχι Αίγλη, ήθελε να συναντηθούμε, αναγκάστηκα άφησα το ραντεβού, έτρεξα να τη βρω στην πλατεία που έπινε καφέ με τις φίλες της και έχει βγάλει από τη τσάντα, ένα χαρτί που μέσα είχε ένα μήλο, το οποίο μήλο τι να σου πω, δεν ξέρω πόσους μήνες ήταν παπαριασμένο (γέλια). Μου το έχωσε στο στόμα και ξέρεις, πως κάνουν στους ψυχασθενείς.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

139    

Τους φίλους ή τους γνωστούς που επιμένουν και σχολιάζουν και συμβουλεύουν χωρίς να το έχει καν ζητήσει, μπορεί να τους απομακρύνει, τους πιο κοντινούς, όπως η πεθερά ή μια ξαδέρφη της, η οποία «την μάλωνε που άφηνε να περνάει ο καιρός και δεν έκανε κάτι πιο....», πρέπει να τους ανεχτεί. Ο τρόπος της ξαδέρφης της δεν την ενοχλούσε σε αντίθεση με κάτι φίλες της οι οποίες, με το καλημέρα της λέγανε «γιατί δεν πάς στον τάδε γιατρό (πολύ γνωστό όνομα) στην Αθήνα».

Η Χαρά Ζισούλη, τα κατάφερε και έκανε παιδί και αυτή στο δεύτερο γάμο μετά από πολύ κόπο, πολλά φάρμακα, πολλούς γιατρούς και άσχημες εμπειρίες. Σχεδόν δεν το πίστευε μετά από τόσα χρόνια προσπαθειών.

Θα σου πω στην αρχή έπαθα μεγάλη πλάκα. Το έβλεπα και δεν το πίστευα. Άσ'τα. Ειδικά τον πρώτο καιρό, το πρώτο τρίμηνο, δε μπορούσα να κοιμηθώ. Ήθελα να το βλέπω. Με που σαράντισε βγήκα μια βόλτα έξω, δε θυμάμαι που να πάω, δουλειά είχα, νόμιζα θα με πατούσαν τα αυτοκίνητα. Ήμουν σε άλλο κόσμο. Το είχα εδώ μπροστά συνέχεια. Τρέλα. Και έπαιρνα παιδίατρο στο σπίτι δεν ήθελα να το πάω μην κολλήσει κάτι, άρχισα και έκανα σπαστικά δηλαδή...

Στον πρώτο γάμο, αν και ο άλλος είχε το πρόβλημα, προσπάθησαν αρκετά χρόνια μέχρι που βρήκε μια άλλη και έφυγε. Στον δεύτερο γάμο, είχε την υποστήριξη του συζύγου της αλλά παιδεύτηκε πολύ με τους γιατρούς. Κατέληξε σε έναν πολύ υποστηρικτικό και καλό γιατρό στην Θεσσαλονίκη, έχοντας περάσει όμως και από Αθήνα, και έχοντας ζήσει αρνητικές, επίπονες εμπειρίες. Δυσκολεύτηκε πολύ και περνώντας περιόδους που μέσα της είχε σχεδόν πάψει να ελπίζει, βίωσε ουσιαστικά την ατεκνία, ενώ γύρω της «όλες είχαν παιδιά». Δεν μπορούσε να αντέξει την συναναστροφή με άλλες μητέρες που είχαν τα παιδιά τους. Πέρα από την στεναχώρια, δεν είχε κάτι να πει. Το μόνο που της έδινε χαρά ήταν ότι λόγω επαγγέλματος ήταν όλη μέρα με παιδάκια τα οποία αγαπούσε σαν δικά της.

Κλείστηκα πολύ, έχασα πολλές παρέες από την άποψη ότι πήγαινες στις συμμαθήτριες και αυτά, όλες είχαν παιδιά, μεγάλωναν, όλες οι παρέες μιλούσαν μόνο για τα παιδιά, εγώ, τίποτα. Μετά με πλήγωνε, άρχισε και με πλήγωνε, στεναχωριόμουνα. Μετά το ένιωθα δηλαδή πολύ βαρύ και άρχισα να κάνω παρέες με άλλες κοπέλες πιο νεαρές που ήταν ελεύθερες... μέχρι να παντρευτούν και αυτές, να έχουν παιδιά, εγώ πάλι πίσω. Και κάπου κλείστηκα. Και εδώ που ήρθαμε σε αυτό το σπίτι που αγοράσαμε, γύρω γύρω είχε νέα ζευγάρια που άρχισαν αποκτούσαν παιδιά και πάλι εγώ δεν πολύ έβγαινα. Δεν το έκανα επίτηδες. Δεν έβγαινε. Οι άλλοι έπαιζαν με τα

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

140    

παιδιά, εγώ... έπαιρνα τον καφέ έπαιρνα τα τσιγάρα, πόσο να καθίσεις; Δηλαδή πληγώνεσαι. Μου έλεγαν μη στεναχωριέσαι, μη στεναχωριέσαι. Όχι ότι είμαι εγωίστρια και δεν ήθελα να στεναχωρηθώ, καμιά σχέση με αυτό, αλλά... κάποια στιγμή μετά, δεν είχα κάτι να πω.

Η Χαρά, πέρα από την απομόνωση, την οποία υπό μία έννοια επέβαλλε στον εαυτό της μην κατορθώνοντας να βρει παρέες χωρίς παιδιά και μην αντέχοντας αυτές με παιδιά, βιώνει μια μοναξιά γύρω από το υπογόνιμο παρελθόν της ακόμα και σήμερα που είναι μια ευτυχισμένη μητέρα. Αν και η ίδια μοιράζεται ανοιχτά την εμπειρία της ΙΥΑ, με όλες τις λεπτομέρειες και το πώς κατόρθωσε να κάνει παιδί, συνειδητοποιεί ότι αποτελεί μειοψηφία και ότι μπορεί δίπλα της να κάθεται και να την ακούει κάποιος με παρόμοια ιστορία και να μην πει τίποτα. Κατάλαβε ότι το όλο θέμα είναι ταμπού. Η ίδια δεν έκρυψε τίποτα ούτε στους οικείους της. Η δική της πεθερά όμως, αν και δύσκολη και κλειστή γυναίκα, στάθηκε δίπλα της έμπρακτα συνοδεύοντάς την στις αποβολές και δίνοντάς της φυλακτό κάθε φορά.

Η Σάντυ Χριστούλη η οποία μένει πλέον μόνιμα στον γειτονικό Βόλο και έχοντας κάνει εξωσωματική στο Παν/μιακό της Λάρισας, αποφάσισε ότι δεν μπορεί να πει στην πεθερά της ότι το παιδάκι της έγινε μέσω εξωσωματικής. Με την μητέρα της και τον αδερφό της το έχει μοιραστεί. Τον πατέρα της τον έχει χάσει. Η πεθερά της όμως κατηγορούσε ζευγάρια που έχουν κάνει εξωσωματική και τα αποκαλούσε παιδιά του σωλήνα. Έτσι αποφάσισε ότι αν και για την ίδια δεν είναι ταμπού, δεν θα της το πει για να προστατέψει και το ίδιο το παιδί.

δεν ήξερα πως θα το πάρει και πως θα συμπεριφέρεται στο παιδί. Με αυτή την έννοια, όχι ότι είναι ταμπού για μένα, ξέρεις δεν μπορώ να κάνω παιδί και...

Ούτε ο άντρας της θέλει να το πούν στην μητέρα του. Η ίδια το συζητάει με φίλες της και είναι ανοιχτή γιατί έτσι μπορεί να βοηθήσει κάποιον που μπορεί να αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα.

[...]ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, αξίζει τόσο πολύ που κάνεις το οτιδήποτε, πόσο μάλλον αυτό που δεν είναι τίποτα. Και μπορεί να κάνω και δεύτερο, θα το αφήσω κάνα δυο χρόνια ακόμα, γιατί έχω περιθώρια, μήπως κάτσει, έχω μείνει μια φορά έγκυος και μπορεί να κάνω και δεύτερο κι αν πετύχει πέτυχε, μετά τρίτο δεν κάνω.

Στην περίοδο των προσπαθειών δεν το έλεγε τόσο, για να μην χρειάζεται διαρκώς να απαντά και να εξηγεί και να απολογείται, «Πότε θα πας, πως θα το κάνεις, γιατί δε πέτυχε, αχ κρίμα που δεν πέτυχε, άντε μην

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

141    

στεναχωριέσαι». Πιστεύει, ότι η ατεκνία χρεώνεται πιο συχνά στη γυναίκα ενώ συνήθως ευθύνεται ο άντρας.

«Αχ κρίμα αυτή δεν έχει παιδιά». Στιγματίζεσαι. Με κοιτούσαν συνέχεια στη κοιλιά μου, σου λέει αυτή τι κάνει τόσα χρόνια και δεν κάνει παιδί. Τους έβλεπα ότι με το που με βλέπανε τα μάτια τους καρφωνόταν στη κοιλιά μου. Ή με το που πάχαινα μου λέγαν, είσαι έγκυος; Ή άντε τι κάνεις τώρα γιατί δεν κάνεις κανένα παιδί. Όχι τόσο στενοί μου άνθρωποι που ξέραν, γνωστοί, συγγενείς.

Στην Λάρισα, «αν δεν κάνεις παιδί θα συζητηθείς», υποστηρίζει η Στέλλα Ιακώβ η οποία τελικά υιοθέτησε παιδί στα πλαίσια μιας μακροχρόνιας αλλά κατά καιρούς δύσκολης σχέσης, και έχοντας έναν προηγούμενο γάμο και την επίγνωση εδώ και χρόνια ότι δύσκολα θα έπιανε παιδί λόγω της δίκερης μήτρας. Η ίδια «δεν δίνει πολύ σημασία σε αυτά που λέγονται» και απέναντι στην πιθανή ατεκνία είχε καταφέρει να το φιλοσοφήσει, έχοντας στήσει μια ζωή κοινωνικά ικανοποιητική, με τα ενδιαφέροντά της, τις παρέες της και τη δουλειά της, και έχοντας όμως βιώσει έντονα μια τριετία που ήθελε πολύ έντονα αυτό, να μείνει έγκυος και να κάνει παιδί. Εκεί κοντά στα 38-40, όπως η ίδια αφηγείται:

Εντάξει, πέρασα μια περίοδο που δεν ένοιωθα καθόλου, ένοιωθα δηλαδή ότι... γιατί εγώ να μη μπορέσω να κάνω ένα παιδάκι; Γιατί να μη μπορώ να το κάνω; Αλλά με διάφορους τρόπους ζωής που επέλεξα στη συνέχεια, νομίζω ότι το ξεπέρασα αρκετά. Δηλαδή δεν αισθανόμουνα άσχημα. Σταμάτησα να νιώθω ξέρεις, ένα τσίμπημα στην καρδιά που ένοιωθα όταν μάθαινα ότι κάποια έμεινε και αυτή έγκυος και έκανε παιδάκι και ένοιωθα ένα τσίμπημα, αλλά μετά, αυτό ήταν για ένα μικρό διάστημα, μετά άρχιζα να το βάζω στο μυαλό μου ότι είμαι πάρα πολύ καλά και έτσι και δεν έχω λόγο να υποφέρω και να κλαίω και να οδύρομαι δηλαδή, επειδή δεν έχω ένα παιδί. Και ότι υπάρχουν και πάρα πολύ άλλοι άνθρωποι... δηλαδή, δε νομίζω ότι το πήρα πολύ βαριά ουσιαστικά. Πέρασα μια περίοδο λίγο που ζορίστηκα, αλλά ήταν τρία χρόνια, τέσσερα, δεν ήταν παραπάνω, και μετά, το ξεπέρασα. Πιστεύω. Τώρα άμα ψάξω βαθειά μέσα μου δεν ξέρω που θα με έχει επηρεάσει [...] επειδή εγώ δε δίνω πολύ σημασία σε αυτά που λέγονται... δηλαδή, λίγο και δεν τολμάνε να μου πουν πράγματα... ε, εντάξει, γενικά άμα είσαι λίγο διαφορετικός, είτε δε θα παντρευτείς, είτε δε θα κάνεις παιδιά, είτε είσαι ομοφυλόφιλος κτλ, είσαι λίγο... θα συζητηθείς με ένα τρόπο λίγο κουτσομπολιού ας πούμε. Τώρα, δε με απασχολεί αυτό το θέμα πραγματικά, ούτε με ενδιαφέρει. Για αυτό και δεν είχα πρόβλημα να πω ότι έκανα

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

142    

εξωσωματική, ότι υιοθέτησα... δηλαδή, δεν το θεωρώ ότι είναι κάτι αφύσικο και πρέπει να το κρύψω. Εντάξει, δεν πάω να το κάνω και βούκινο, είναι και το παιδάκι μου πρώτα από όλα. Ξέρω που θα πάω να το πω, προσπαθώ να καταλάβω και τι άνθρωπο έχω απέναντί μου. Δεν πάω να το πω στον οποιοδήποτε. Δεν τον αφορά. Ε, αλλά σίγουρα, σαν επαρχία λιγάκι, και για αυτό πολλές γυναίκες πιστεύω ότι δε θέλουν... να το βγάλουν παραέξω.

Στους δικούς της επικοινωνούσε τις προσπάθειες εξωσωματικής αλλά μιλούσε και με άλλες γυναίκες και κυρίως με γυναίκες που έχουν κάνει το ίδιο. Ρωτούσε τη γνώμη τους και αυτό κυρίως την βοηθούσε. Βάσει αυτών των συζητήσεων κινήθηκε να βρει και γιατρό. Οι φίλοι ήταν κοντά της, την βοηθούσαν κατά τη διάρκεια της προσπάθειας. Οι δικοί της γονείς ήταν υποστηρικτικοί και όχι πιεστικοί Οι γονείς του συντρόφου της το γνώριζαν σίγουρα τη δεύτερη φορά. Την πρώτη δεν είχαν μεγάλη επαφή γιατί δεν ήταν ακόμα παντρεμένοι.

Το ίδιο περιγράφει για τους γονείς της η Βιολέτα Τρυπάνη η οποία και αυτή τελικά υιοθέτησε μετά από μία αποτυχημένη σπερματέγχυση και μία αποτυχημένη προσπάθεια εξωσωματικής Δεν βίωσε ιδιαίτερη πίεση από τους δικούς της και δεν ασχολείται με το κοινωνικό περιβάλλον. Την ενδιαφέρει πως νιώθει η ίδια, ο σύντροφός της και δυο-τρεις καλοί φίλοι. Σχολιάζοντας μια ερώτηση γύρω από την ατεκνία και το πώς τη βιώνουν οι γυναίκες, αναφέρει την περίπτωση μερικών φίλων της που τελικά δεν κάνανε παιδί και οι οποίες πολλές φορές λένε ότι ήταν λάθος τους που δεν υιοθέτησαν ή δεν κάνανε εξωσωματική.

Γιατί ξες τι γίνεται, μετά τα 40 μαθαίνεις και σε ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, λες είμαι 20 χρόνια μόνη μου, κάνω τη δουλειά μου, το ένα το άλλο. Τα να μείνεις έγκυος και να κάνεις ένα παιδάκι στα 40- 42- 45- 46 σίγουρα σου φέρνει και τα πάνω κάτω, ανατρέπει τελείως τη ζωή σου. Δηλαδή σου λέω από τη μία μεν όταν γεννήθηκε ο Ε. [τον οποίο υιοθέτησαν], που λέω, ήταν η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής μου. Μετά ένα διάστημα είχα μπλοκάρει. Δηλαδή, αλλιώς, να μείνεις έγκυος να κάνεις ένα παιδί στα 25- 30. Όσο πιο μεγάλος είσαι και μεγαλύτερο το φορτίο, εντάξει πιο συνειδητά απ’ την άλλη γίνεσαι μητέρα, ναι, αλλά είναι πιο δύσκολα να προσαρμοστείς.

Η Μένια Σταματούλη έκανε δεκατέσσερις εξωσωματικές και αφιέρωσε δέκα περίπου χρόνια σε αυτή την προσπάθεια. Τελικά υιοθέτησε. Πήγε μέχρι και Αμερική για να πάρει γνώμες. Αφιερωμένη στο στόχο της, μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια, μέσα από όλες αυτές τις προσπάθειες και τους διαφορετικούς γιατρούς, πέρασε από όλες τις φάσεις, όσον αφορά την εξωτερίκευση της όλης προσπάθειας. Μίλαγε σε γνωστούς για να πάρει πληροφορίες αλλά υπήρχαν και φάσεις όπως η αρχική περίοδος που δεν

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

143    

ήθελε να το συζητάει με κανέναν. Είναι δύσκολο να είσαι μέσα στην προσπάθεια και να ρωτάει η κάθε φίλη σου πότε θα πάς και τι θα γίνει. Αφού τελείωσαν όλα ήταν ανοιχτή πλέον να το συζητήσει. Δεν βίωσε πίεση από τους οικείους. Μάλλον το αντίθετο, βλέποντας πόσες προσπάθειες έχει ήδη κάνει και φοβούμενοι τις συνέπειες των φαρμάκων.

Όχι, όχι καμία. Μη σου πω και η πεθερά και η μαμά μου... η πεθερά μου μου έλεγε, βρε παιδάκι μου μια χαρά είστε, μη παιδεύεσαι, επειδή ήταν και γιατρός και η ίδια, ήταν κάπως φοβισμένη με όλες αυτές τις ορμόνες και όλο αυτό το πράγμα που έπαιρνα και δεν ήθελε, εγώ επέμενα πιο πολύ και μάλιστα όταν πήγα Αμερική, πήγα πιο πολύ για να ρωτήσω για αυτό το πράγμα, δηλαδή, τόσες ορμόνες που έχω πάρει, μήπως μου κάνουν κακό; Ξέρω εγώ, μήπως πρέπει να προσέξω κάτι; Και αυτοί μου είπαν ότι υπάρχουν τριών ειδών θεωρίες, η αυστραλιανή που λέει ότι μπορείς να κάνεις... να μην κάνεις πάνω απο 6, σε όλη σου τη ζωή...

Ούτε ο σύζυγός της την πίεζε. Ήταν περισσότερο ένα στοίχημα με τον εαυτό της. «Είναι στη φύση της γυναίκας η μητρόητα». Αν και δεν υπήρχε πίεση ούτε από τους κοντινούς συγγενείς ούτε από τον σύζυγο, υπήρχε επιρροή από τον περίγυρο.

Βλέπεις τους άλλους ανθρώπους να κάνουν παιδιά, εσύ να μην έχεις, συζητήσεις, να λένε συνέχεια για το παιδί... θεωρώ ότι είναι και όλο αυτό το κοινωνικό που σε επηρρεάζει.

Η Λουκία Καραμπίνα, κοντινή ηλικία με την Μένια (47 η μία, 50 η άλλη), έχει και αυτή στο ιστορικό της πολλαπλές προσπάθειες σπερματεγχύσεων, αλλά κυρίως πολλές εξωσωματικές. Η Λουκία όμως κατάφερε να κάνει παιδί στην τελευταία της προσπάθεια. Υποστηρίζει ότι αν δεν τα είχε καταφέρει και δεν είχε υιοθετήσει θα ήταν μεγάλο λάθος της. Θα ήταν πολύ κρίμα να είχε μείνει άτεκνη ενώ μέσω υιοθεσίας θα είχε καταφέρει να έχει ένα παιδάκι και να είναι ευτυχισμένη, όπως πολλά τέτοια ζευγάρια. Η περίοδος της ατεκνίας που βίωσε, όντας παντρεμένη από τα 26 και κάνοντας τελικά παιδί κοντά στα 40, την έκανε να νώσει πραγματικά πως θα ήταν η ζωή της χωρίς παιδιά και είχε συνειδητοποιήσει ότι μια τέτοια ζωή δεν αποτελούσε επιλογή της:

Άγχος, άνοιγα τα μάτια μου και τα είχα στυλωμένα, μια κατάθλιψη, ρε παιδάκι μου, μια μιζέρια. Και να σου πω θεωρώ ότι το σπίτι όταν δεν έχει παιδιά, δεν ξέρω το θεωρώ πολύ άδειο. Που κι εμείς ήμασταν και καλά, δεν είχαμε προβλήματα στη σχέση μας. Περνούσαμε πολλές ώρες μαζί δεν είχαμε τέτοια, αλλά ξες σου μυρίζει μια γεροντίλα το σπίτι. Αφού με

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

144    

το Θ. τσιμπιόμασταν ότι είναι δικό μας. Τώρα θα κάνει παρέλαση, α ρε Παυλάκη, που σε πήγα πρώτη φορά στη παρέλαση, αφού τελείωσε η παρέλαση ήθελε να ξαναρχίσει και να κλαίει και να κλαίει. Εντάξει δίνουν ζωντάνια τα παιδιά. Όσο κι αν τώρα μπορεί να είναι κουραστικά.

Η Λουκία επικοινωνούσε επιλεκτικά σε φίλους την όλη εμπειρία ανάλογα με την σχέση και τον άνθρωπο. Στη δουλειά της επίσης δεν μπορούσε να το κρύψει γιατί έπρεπε να λείψει και για αυτόν τον λόγο προσπαθούσε να κάνει τις θεραπείες και τις προσπάθειες κυρίως καλοκαίρι.

Να πεις στον προϊστάμενο ξέρετε εγώ επειδή είμαι έτσι κι έτσι. Εκεί ήταν το χειρότερό μου, βέβαια από το σχολείο με συναδέλφους που ήμασταν χρόνια μαζί κι άντρες και γυναίκες με βοήθησαν πάρα πολύ, σε ότι ήθελα, κι εκεί πέρα πάντοτε μιλούσαμε τα λέγαμε όλα, ακόμα και σε ανθρώπους που, ο διευθυντής μου ήταν μεγάλος σε ηλικία, μιλούσαμε δεν είχα πρόβλημα τέτοιο. Τώρα μιλάω παντού δεν έχω κανένα ταμπού ότι κάτι άλλο είναι, ότι δεν είναι σωστό ή όχι. Ίσα ίσα θεωρώ ότι σε λογικά πλαίσια πρέπει να γίνεται και οι άνθρωποι που δεν μπορούν να μείνουν έγκυος αν το προσπαθήσουν ένα χρόνο και δεν μένουν κανονικά δεν θα έπρεπε να ταλαιπωρούνται άλλο, να παν και να το ψάξουν, γιατί αν δεν μείνεις…

Θεωρεί, ότι η ζωή χωρίς παιδί σημαίνει την μη ολοκλήρωση και ότι για τη γυναίκα είναι πιο δύσκολο από ότι για τον άντρα. Η ζωή τους χωρίς παιδί θα ήταν κάπως επίπεδη. Θα είχαν ο ένας τον άλλον, θα είχαν τις δουλειές τους και τους φίλους τους που έχουν όλοι παιδιά τα οποία και αγαπούν, αλλά δεν είναι το ίδιο.

Η Βούλα Καρούλα, 43 ετών έχει δύο παιδιά, ένα από φυσική σύλληψη και ένα με εξωσωματική. Έχουν κοινή αυλή με τον πατέρα της για μεγάλο διάστημα του χρόνου, καθώς και με την πεθερά της. Αν και δεν ήθελαν να το πουν κατά τη διάρκεια της προσπάθειας σε κανέναν από τους δύο γιατί θα τους άγχωναν και είναι και οι δυο μεγάλοι άνθρωποι, η απόσταση από το κέντρο ΙΥΑ που επέλεξαν, η απόσταση Λάρισας-Αθήνας, με άλλα λόγια, τους πρόδωσε. Απαιτείται άλλη προσπάθεια για την επιλεκτική διαχείριση της «αλήθειας», ιδίως την περίοδο που γίνεται η προσπάθεια, όταν βρίσκεται κανείς σε τέτοια γεωγραφική απόσταση από το κέντρο.

Καλά η πεθερά μου ρώτησε το Σάκη μόλις γυρίσαμε. Το κατάλαβε [...] Απέναντι μένει η πεθερά μου. Και είχε και εμπειρία και από τον κουνιάδο μου, γιατί ο κουνιάδος μου πριν χωρίσει κάνανε κανά-δυο απόπειρες με εξωσωματική με την πρώην γυναίκα του και ήξερε.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

145    

Οι φίλες της το γνώριζαν. Αλλά με τους φίλους, «μπορείς να το διαχειριστείς αλλιώς. Αν δε θέλεις να μιλήσεις, δεν μιλάς» Στους γονείς πρέπει να δώσεις εξηγήσεις. Η αρχική επιθυμία της Βούλας να κάνει παιδί εμπεριείχε και μια αμφιθυμία. Δεν ήθελε να χάσει την ελευθερία της. Επίσης δεν δυσκολεύτηκε τόσο ειδικά όσον αφορά το πρώτο παιδί και επειδή ακριβώς είχε κάνει ένα παιδί, πηγαίνοντας για το δεύτερο, έστω και με εξωσωματική, είχε άλλον αέρα. Δεν κουβαλούσε το βάρος των πολλών αποτυχιών και των πολλών προσπαθειών, αλλά και ούτε τον φόβο της ατεκνίας:

Δεν το βίωσα με πολύ μεγάλη απογοήτευση να σου πω την αλήθεια. Γιατί ήταν φοβερό μαξιλάρι για μένα το ότι είχα το πρώτο.

4.2. ΙΥΑ και η επιλογή-εμπειρία γιατρών και κέντρων ΙΥΑ σε Αθήνα, Λάρισα, Θεσσαλονίκη Η Λάρισα είναι μια μεγάλη επαρχιακή πόλη με δύο δημόσια νοσοκομεία, –το ένα πανεπιστημιακό με μονάδα ΙΥΑ–, με ιδωτικά μαιευτήρια, το σχετικά πιο καινούργιο ΙΑΣΩ Θεσσαλίας και πολλούς ιδιώτες γιατρούς/γυναικολόγους με ποικίλλες εξειδικεύσεις. Οι Λαρισαίοι έχουν στενή επαφή με Αθήνα αλλά και με Θεσσαλονίκη. Πολλοί σπουδάζουν Θεσσαλονίκη αλλά και συχνά την προτιμούν λόγω μικρότερης απόστασης όταν χρειάζεται να κάνουν κάτι που δεν μπορούν ή δεν προτιμούν να κάνουν στην Λάρισα. Ο προαστιακός που ενώνει πλέον τη Λάρισα με τη Θεσσαλονίκη αποτελεί ακόμα έναν εύκολο τρόπο μετακίνησης μεταξύ των δύο πόλεων πέρα από το τρένο, το ΚΤΕΛ και το αυτοκίνητο. Τις τελευταίες όμως δεκαετίες και η Αθήνα έχει έρθει πιο κοντά και πολλοί Λαρισαίοι την προτιμούν για να βρουν τον άλλον γιατρό, για ένα σαββατοκύριακο, για αφετηρία για ένα ταξίδι στο εξωτερικό. Για την επιλογή ενός γιατρού ειδικού στην υπογονιμότητα και ενός κέντρου ΙΥΑ, αυτές οι τρείς πόλεις, η Λάρισα, η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη έρχονται στο προσκήνιο. Αν η επιλογή γιατρού και κέντρου αποτελεί συχνά μια πρόκληση για τα ζευγάρια που ζουν στην Αθήνα, για τις συνομιλήτριές μας στη Λάρισα φαίνεται να αυξάνει ο βαθμός δυσκολίας κυρίως λόγω της απόστασης από την Αθήνα όπου είναι συγκεντρωμένη η πλειοψηφία όχι μόνο των ειδικών και των κέντρων αλλά και των γνωστών ονομάτων και των γνωστών κέντρων. Ο αριθμός των συνεντεύξεων που πραγματοποιήθηκαν στην Λάρισα δεν μας επιτρέπει να εξάγουμε συμπεράσματα για το αν προτιμούν να μείνουν στη Λάρισα ή να πάνε Αθήνα ή Θεσσαλονίκη και για ποιούς λόγους, ή αν

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

146    

προτιμούν την μονάδα ΙΥΑ του πανεπιστημιακού νοσοκομείου στη Λάρισα ή κάποιον ιδιώτη γιατρό. Μέσα όμως από τις αφηγήσεις που έχουμε αναδύεται η σημαντικότητα του παράγοντα αυτού της απόστασης και του πού θα πάνε αναφορικά με την όλη εμπειρία της υπογονιμότητας και της ΙΥΑ.

Ο Λαρισαίος γιατρός συχνά εμπνέει εμπιστοσύνη βάσει μιας τοπικότητας, μιας οικειότητας, και συχνά βάσει μιας πιο προσωπικής ως και φιλικής σχέσης με το ζευγάρι ή τη γυναίκα. Συγχρόνως μια αρνητική εμπειρία με έναν τοπικό γιατρό διογκώνει την ανάγκη να βρεθεί κάποιος περισσότερο επαγγελματίας, πιο έμπειρος, πιο γνωστός γιατρός. Τα πολύ γνωστά ονόματα των Αθηνών, αλλά και της Θεσσαλονίκης, κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα. Η τηλεόραση φαίνεται επίσης να αποτελεί πηγή πληροφόρησης για τα γνωστά κυρίως κέντρα. Αρκετές φορές όμως οι συνομιλήτριές μας θα ακολουθήσουν τη συμβουλή του γυναικολόγου τους που θα τις παραπέμψει σε κάποιο κέντρο αλλού ή και τα βήματα κάποιας γνωστής που πέτυχε στον τάδε γιατρό και στο τάδε κέντρο. Οι συνομιλήτριές μας συχνά βιώνουν μια δυσκολία να πάρουν απόφαση σε σχέση με το μέρος γιατί αν και θα ήθελαν να έχουν τις εναλλακτικές που παρέχει η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη η όλη διαδικασία μιας εξωσωματικής, για παράδειγμα, με την παρακολούθηση του κύκλου, με την ωοληψία και την εμβρυομεταφορά γίνεται ακόμα πιο δύσκολη όταν πρέπει να φύγεις μακριά από το σπίτι σου. Θα χρειαστεί να πάρεις άδεια από τη δουλειά, να μείνεις σε ξενοδοχείο, ή και να ταξιδέψεις σε μια φάση που προτιμότερο θα ήταν να μην προστίθενται μετακινήσεις και έξτρα κούραση.

Για την Έμμα Νίκα, η απόφαση να προχωρήσει σε μια σπερματέγχυση με μια γιατρό στη Λάρισα και μάλιστα σχετικά νέα αλλά με εμπειρία στο εξωτερικό, δεν ήταν μια απόφαση που λήφθηκε παρορμητικά χωρίς προβληματισμό. Ήταν μια επιλογή. Δεν ήθελε σε αυτή τη φάση, τουλάχιστον, να πάει σε μεγάλο κέντρο και να αναγκαστεί να φύγει από τη Λάρισα. Διάβασε προσεκτικά το βιογραφικό της συνομήλικης ειδικού και την εμπιστεύτηκε. Στη φάση που πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη ήταν έγκυος λίγων εβδομάδων και είχε ένα κανονισμένο ραντεβού στην Αθήνα για την επιτροπή για την ΙΥΑ, σε μια λογική προετοιμασίας για εξωσωματική. Η απόσταση, στην φάση που ήταν, στάθηκε λόγος να μην καταφέρει να πάει.

Πολλές συνομιλήτριές μας μιλούν για κάποια εμπειρία από μεγάλο κέντρο των Αθηνών, ανεξάρτητα με το τελικό αποτέλεσμα, μιλούν με αρνητικούς όρους κυρίως αναφορικά με το απρόσωπο της εμπειρίας το οποίο διογκώνεται λόγω απόστασης. Έχοντας ήδη αφήσει χιλιόμετρα πίσω το σπίτι τους, συχνά διαμένοντας σε ξενοδοχείο, η όλη αίσθηση των μεγάλων κέντρων βιώνεται ως κάτι το πολύ ανοικείο. Ειδικά όταν δεν εμφανίζεται καν ο ίδιος ο γιατρός. Μια τέτοια ήταν και η εμπειρία της Στέλλας Ιακώβ, η οποία είχε κάνει μια προσπάθεια ήδη στη Λάρισα

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

147    

και αν και δεν ήταν δυσαρεστημένη από τον γιατρό, είπε να πάει και σε κάποιο άλλο, πιο γνωστό κέντρο στην Αθήνα.

Ήταν πολύ ανώνυμα όλα, ήμουν και εγώ μια μονάδα εκεί μέσα που με χώσανε και ήταν πολύ ψυχρό όλο αυτό το σκηνικό, πάρα πολύ ψυχρό. Δηλαδή έλεγα πότε να σηκωθώ να φύγω και μετά δε μ'άρεζε και η επικοινωνία που... γιατί ήταν ο γιατρός που με ανέλαβε και που πριν, πήγα και το βρήκα και μιλήσαμε κτλ, και μετά, γιατί έχει και μια συνέχεια μετά, δεν ξαναμίλησα ποτέ μαζί του, δηλαδή μιλούσα πάντα με γραμματείς ας πούμε και αυτό με είχε ενοχλήσει παρα πολύ, δε μου άρεσε. Αισθάνθηκα, δηλαδή, ότι με ξεπέταξε και μένα, εντάξει, ήμουνα και εγώ μια περίπτωση, ήταν πάνω που είχε αρχίσει η εξωσωματική να είναι και πολύ της μόδας, δηλαδή, άρχισε να εμπιστεύεται ο κόσμος και υπήρχε μεγάλο ρεύμα... δηλαδή, εγώ δε θα έδινα καλές συστάσεις για εκεί.

Δεν μπόρεσε να νιώσει εμπιστοσύνη σε αυτό το κέντρο, αν και πήγε ελπίζοντας ότι θα μπορούσαν να κάνουν κάτι καλύτερο. Τελικά όμως δεν την κέρδισαν:

Δεν εμπιστευόμουνα. Εδώ, τους εμπιστεύτηκα. Δεν ξέρω γιατί, ήταν και δικός μου γιατρός και τον εμπιστευόμουνα και μου είχε πει να ξαναπροσπαθήσω, αλλά εγώ μετά είπα να πάω σε κάποιον πιο εκειδικευμένο.

Εξίσου αρνητική ήταν και η εμπειρία της Χαράς Ζισούλη από ένα μεγάλο κέντρο των Αθηνών:

Χάλια. Και όχι μόνο για το συγκεκριμένο περιστατικό, γενικά πάρα πολύ βιασύνη. Μέσα να σε βάλουν, να τελειώσεις, να σηκωθείς να φύγεις. Εν τω μεταξύ το έψαχνα, διάβαζα μερικά βιβλία που έλεγαν ότι μετά πρέπει να μείνεις μισή ώρα ξαπλωμένη, μετά καλά είναι να μην ταξιδέψεις αμέσως... αυτός στο πεντάλεπτο, μόλις τελείωσε, σηκωθείτε, για να μπει η επόμενη. Είχε πάρα πολύ κόσμο, πάρα πολύ κόσμο, χαμός και θυμάμαι μια φορά τον είπα, γιατρέ δεν πρέπει να μείνω... δηλαδή, δεν ένιωθα και εγώ... ήθελα να ξαπλώσω, να συνέλθω. Όχι, όχι, κανένα πρόβλημα, σηκωθείτε, σηκωθείτε. Και πάρα πολύ αν πληρώσατε. Έμπαινε μέσα με μια πιπέτα, πως λέγεται, για να σου κάνει την εμβρυομεταφορά και πριν στο βάλει έλεγε, περάσατε από το λογιστήριο; [...] Τι θα φεύγαμε; Κλέφτες είμαστε; Περάσαμε, περάσαμε, έλεγα. Από το μικρόφωνο η τάδε να περάσει, πολύ... δηλαδή, βιομηχανία. Καθόλου ανθρώπινο. Πάρα πολύ κρύα...

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

148    

Σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχουν γιατροί που είναι σε διαφορετικές πόλεις και συνεργάζονται μεταξύ τους. Οπότε μπορεί να ζεις στη Λάρισα, να σε παρακολουθεί ένας γιατρός στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια της θεραπείας και να πρέπει να πας στο μεγάλο κέντρο στην Αθήνα για την ωοληψία και την εμβρυομεταφορά. Η εμπειρία της Χαράς, σε μία από τις προσπάθειές της ήταν ακριβώς τέτοια.

Άκουγα διάφορα. Καλός, πολλές επιτυχίες. Έτσι από κουβέντες, ότι έχει πολλές επιτυχίες, πολύ γνωστός και λέω ας πάω στον καλύτερο, τον πιο γνωστό. Όχι τίποτα άλλο […] ναι. Γιατί κάποια στιγμή είχα κάνει είκοσι τόσα, και... θα σου πω και ποιο κέντρο, ... και ενώ μου είπαν ότι όλα είναι πολύ καλά και πήγαιναν καλά και τέτοια και να κρατήσουμε και στην κατάψυξη, πήγαν να μου τα βάλουν και πάω στην Αθήνα... άκου τώρα, εγώ έκανα εξωσωματική με κάποιο γιατρό στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη ήμουν και πήγα στην Αθήνα να μου τα βάλει ο Χ [όνομα γνωστού γιατρού στην Αθήνα]. Συνεργαζόταν αυτοί οι δύο. Αυτός έκανε την προετοιμασία και αυτά και ο άλλος στην Αθήνα έκανε τις εμβρυομεταφορές και τέτοια. Και με παίρνει αυτός από Θεσαλονίκη και μου λέει «Χαρά, χάλασαν». Λέω τώρα τι να κάνω; [...] Και λέω τώρα τι να κάνω; Να μην πάω καθόλου; Μου λέει άμα θες πήγαινε να συζητήσεις με τον ίδιο τον γιατρό πότε να ξανακάνεις επόμενη και τέτοια και πάω και με βάζουν σε ένα γραφείο δίπλα από το δικό του, μαζί με τον άντρα μου και περιμέναμε να έρθει να μας μιλήσει. Και ακούω που φώναζε στις κοπέλες, «Ποιός είπε στην Ζισούλη ότι χάλασαν»; Δηλαδή; -δηλαδή, τι θα με έβαζε νερό; Τί ποιος είπε τι χάλασαν; Και μπαίνει μέσα και μου λέει ποιός σας είπε ότι χάλασαν; Λέω, τί εννοείτε, δεν καταλαβαίνω. Ο γιατρός μου, λέω, που με παρακολουθούσε στη Θεσσαλονίκη, με πήρε τηλέφωνο το πρωί και μου είπε ότι χάλασαν. «Α, μάλιστα». «Δηλαδή λέω, δε χάλασαν;». «Α, ναι, μισό λεπτό» μου λέει, «να ρωτήσω». Και έπαιρνε κάτι τηλέφωνα, δε μιλούσε μπροστά μας και κάτι τέτοια… Εσύ, με τι εντύπωση θα έφευγες;

Αυτή η διαδικασία, αν και υποτίθεται ότι είναι υποστηρικτική προς τα ζευγάρια, για να μην χρειάζεται να πηγαίνει η γυναίκα μέχρι την Αθήνα κατά την παρακολούθηση του κύκλου κ.ο.κ., φαίνεται να αποδυναμώνει τη θέση τους απέναντι στο γιατρό. Δεν μπορεί εύκολα να χτιστεί μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ του ζευγαριού ή της γυναίκας με ένα πρόσωπο αναφοράς. Μιλούν με τον γιατρό στη Θεσσαλονίκη για το τί θα γίνει στην Αθήνα, μιλούν με γραμματείς, κ,ο.κ. Όταν θα τύχει να τους πάρει τηλέφωνο προσωπικά να τους ανακοινώσει ένα ευχάριστο αποτέλεσμα ένας γιατρός που είναι και μεγάλο όνομα, τους κάνει εντύπωση, όπως στην περίπτωση της Λουκίας Καραμπίνα που τους πήρε

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

149    

στο τηλέφωνο ο γιατρός από Αθήνα στις 11 το βράδυ να τους πει τα αποτελέσματα.

Παρατηρείται, επίσης, ότι κάποια ονόματα γιατρών είναι πιο γνωστά μεταξύ των Λαρισαίων, πέρα από τα πολύ γνωστά ονόματα σε πανελλαδικό επίπεδο. Μεταξύ αυτών είναι και ένας γιατρός, για παράδειγμα, με καταγωγή από μια γειτονική πόλη κάτι που αυτομάτως προσδίδει εμπιστοσύνη. Αρκετά ζευγάρια από τη Λάρισα, όπως και η Βούλα Καρούλα, καταφεύγουν σε αυτόν τον γιατρό που έχει την έδρα του στην Αθήνα.

Αλλά ο γιατρός είχε πολύ ωραία αντιμετώπιση, πολύ ωραίος τύπος, με καταγωγή από εδώ, Θεσσαλός, από Καρδίτσα. Έτσι επικοινωνιακός, όχι απόμακρος να σου δημιουργήσει άλλη, αρνητική… Όχι, και οι κοπέλες εξυπηρετικότατες, δεν είχα κανένα πρόβλημα...

Το δίπολο, λοιπόν, εμπιστοσύνη/εκμετάλλευση αναπαράγεται και στην περίπτωση των Λαρισαίων συνομηλητριών μας. Η απόσταση από την Αθήνα και από την Θεσσαλονίκη (αν και λιγότερο), κάνει την επιλογή δύσκολη γιατί δεν είναι τόσο εύκολο να πας διερευνητικά να δεις από κοντά αρκετά ονόματα και αρκετά κέντρα. Βαδίζει κανείς βάσει των σχολίων που ακούει από γνωστούς και από τον/την γυναικολόγο που εμπιστεύεται από την Λάρισα. Κλείνει ένα ράντεβού και πάει για αυτόν τον σκοπό. Η συνομιλία με την Σάντρα Καραμάνου, καθώς η ίδια βρίσκεται σε διαδικασία αναζήτησης, εξελίχτηκε σε μια προσπάθεια να αντλήσει από την ερευνήτρια πληροφορίες γύρω από τους γιατρούς και τα κέντρα στην Αθήνα. Έλεγε για τα ονόματα που είχε ακούσει από άλλες φίλες και συντοπίτισσες και σκεφτόταν αν θα έκανε το βήμα τόσο της εξωσωματικής όσο και της Αθήνας. Στην παρούσα φάση παρέμενε με την γνωστή της γιατρό στη Λάρισα και ακολουθούσε τις συμβουλές της, συγκέντρωνε τις διαγνωστικές εξετάσεις, έτσι ώστε αν κατέβαινε Αθήνα για αυτόν τον σκοπό, να ήταν έτοιμη.

Σάντρα Καραμάνου: Είναι η ηλικία...αν ήμουν 35 δεν θα το σκεφτόμουνα έτσι νομίζω…αυτή είναι η ιστορία μου...και έτσι έχω άγχος, έχω αρκετό άγχος για το...έχω θυροειδή καταρχήν...βέβαια εντάξει τον ελέγχω, παίρνω χάπι, έχει πέσει από τότε που...από 18...τον ελέγχω και ο γιατρός μου είπε οτι είναι καλές οι τιμές, τις θέλουμε εκει....ποιά θα είναι καλή γιατρός.....και αυτή η γυναικολόγος η οποία είναι κοπέλα αλλα την εμπιστεύομαι...[...] ναι ναι είναι χρόνια τώρα που με παρακολουθεί

Ερευνήτρια: Α. οκ...και ασχολείται με υπογονιμότητα; Σάντρα Καραμάνου: Όχι, δεν θα μου κάνει αυτή, θα με

παραπέμψει, θα το συζητήσουμε...δεν ξέρω πού να πάω.....αν τελικά μου πει αυτή, με ποιόν θα το συζητήσω

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

150    

μετά..μια φίλη που έκανε τον Νοέμβριο εξωσωματική στον τάδε μεγάλογιατρό στην Αθήνα, τελικά δεν πέτυχε γιατί αυτή έχει...και από οτι έδειξαν οι εξετάσεις στην πορεία δεν υπήρχε συμβατότητα...στο μεταξύ τους...και χρειάζεται να πάρει μία αγωγή…τέλος πάντων, ήταν καλύτερα που δεν πέτυχε η εξωσωματική...τώρα πάει για δεύτερη...μου λέει, λοιπόν, που το συζήτησα...τώρα δηλαδή, αυτή τη βδομάδα κινητοποιήθηκα σε πολλά επίπεδα, γιατί μόλις μου ρθε περίοδος και στεναχωρήθηκα πάρα πολύ, έκλαιγα ένα βράδυ ολόκληρο, εγώ δεν το χω ξαναπεράσει αυτό...δηλαδή, όσο, –και τώρα συγκινούμαι–, γιατί δεν περίμενα ότι θα με πειράξει τόσο πολύ που...ήταν αυτός ο μήνας που νομίζω ήταν το όριο που είχαμε βάλει...και μου κάνει εντύπωση ακόμα και τώρα ότι με έχει πειράξει τόσο πολύ…ότι τελικά απέτυχα... [...] και η τάδε η φίλη μου που είναι γιατρός και το χει ψάξει έχει φίλη στο εργαστήριο του τάδε μεγάλου κέντρου στην Αθήνα γι αυτό πήγε εκει, ξέρεις οτι είναι πολύ καλό εργαστήριο.

Στη συνέχεια της κουβέντας μας αναφέρει και άλλα ονόματα γιατρών και κέντρων που έχει ακούσει από γνωστούς και φίλους. Μεταξύ των πολλαπλών επιλογών σκέφτεται και το Πανεπιστημιακό της Λάρισας για να είναι κοντά. Δεν γνωρίζει όμως ακριβώς την όλη διαδικασία, το πόσο συχνά θα πρέπει να πηγαίνει έτσι ώστε να μπορεί να αποφασίσει.

Η θέση αυτή της Λάρισας, η πρόσβαση και μη πρόσβαση στα πιο μεγάλα αστικά κέντρα, η παροχή υπηρεσιών που υπάρχουν στην ίδια την πόλη, ίσως τελικά προκαλούν μεγαλύτερο μπέρδεμα υπό την έννοια των ακόμη περισσότερων επιλογών. Σπάνια θα πήγαινε κάποιος από Αθήνα να κάνει εξωσωματική στη Λάρισα. Υπό αυτή την έννοια, οι συνομιλήτριές μας από την Λάρισα, τα υπογόνιμα ζευγάρια, καλούνται να πάρουν αποφάσεις για το αναπαραγωγικό τους μέλλον μέσα από μια πληθώρα ασαφών –για τις/α ίδιες/α πολύ συχνά– επιλογών και από την θέση του μη ειδικού στα πλαίσια ενός άκρως εμπορευματοποιημένου χώρου. Κατά τη διαδικασία αυτή φαίνεται να βασίζονται τουλάχιστον για τα αρχικά τους βήματα, κυρίως σε δοκιμασμένες σχέσεις όπως οι φιλικές ή αυτές με τους γιατρούς που εμπιστεύονται χρόνια. Επιπρόσθετα, ο δημόσιος λόγος μέσα από την τηλεόραση κυρίως αλλά και οι φήμες γύρω από τα γνωστά ονόματα των Αθηνών κυρίως φαίνεται να επηρρεάζουν με τη σειρά τους τη λήψη των σχετικών αποφάσεων.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

151    

5. ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΜΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΔΡΕΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΣΕ ΕΝΑ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Παρότι ο σχετικά μικρός αριθμός των συνεντεύξεων δεν επιτρέπει γενικευτικά συμπεράσματα, εμφανίζονται, ωστόσο, ορισμένα σημεία-θεματικές που επαναλαμβάνονται και προκαλούν το ενδιαφέρον. 5.1. Γονεϊκότητα, συζυγικότητα, συγγένεια και υπογονιμότητα

Μια πρώτη κοινή διαπίστωση σε όλες τις συνεντεύξεις σχετίζεται με το πλαίσιο μέσα στο οποίο έχουν επιλέξει όλα τα ζευγάρια να αποκτήσουν παιδιά και αυτό δεν είναι άλλο από το γάμο. Ακόμα κι όταν δηλώνεται ότι «η επιθυμία υπήρχε πάντα», όπως στην περίπτωση της Χριστίνας Καραθανάση, η απόφαση για τεκνοποίηση πάρθηκε από όλους και όλες μέσα στο πλαίσιο του γάμου ως φυσικό επακόλουθό του. Μάλιστα, η Αναστασία Λάμπρου, που θεωρεί τον εαυτό της τυχερό για το γεγονός ότι ο σύζυγός της έδινε προτεραιότητα στην υγεία της, καθώς και για το ότι οι γονείς του τη στηρίζουν πολύ («αφού βγήκαν μετά το γάμο τα προβλήματα»), δήλωσε ότι η απόφασή της να αποκτήσει παιδί με παρένθετη εγκυμοσύνη αποτελούσε και προσφορά στα πεθερικά της, που δεν έχουν άλλα εγγόνια. Για τη Νίκη Αυγουστίνου τα παιδιά δεν επισφραγίζουν απλά το γάμο, δίνουν νόημα στη ζωή, αφού την ίδια έπεισε αρχικά το σχόλιο της γυναικολόγου της πως «ό,τι και να κάνεις, είναι άχρηστο άμα δεν έχεις ένα μωρό».

Η κανονικοποίηση της βιογενετικής βάσης της συγγένειας ήταν κυρίαρχη στις περισσότερες συνεντεύξεις. Ενδεικτικά, ο Άρης Παπανικολάου περιέγραψε ως άκρως δυσάρεστη τη στιγμή που έμαθε τα αποτελέσματα του σπερμοδιαγράμματος:

Τρελάθηκα», «έχασα τη γη κάτω από τα πόδια μου», «έπεσε το ταβάνι να με πλακώσει.

Ο ίδιος και η σύζυγός του είχαν αποκλείσει την υιοθεσία και την τεκνοποίηση με σπέρμα δότη. Χαρακτηριστικά η Δήμητρα για την πρώτη περίπτωση αναφέρει :

[…] να κάνω τόση προσπάθεια να πάρω ένα γάλα για ένα ξένο;

ενώ για τη δεύτερη αναρωτιέται:

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

152    

ποιανού είναι το μωρό;

Η υπογονιμότητα γίνεται αντιληπτή ως στέρηση μιας φυσιολογικής, βιολογικής διαδικασίας, ως ανακοπής μάλλον μιας σχεδόν «μαγικής» διαδικασίας μέσα από την οποία η βιογενετική ουσία μετατρέπεται σε ανθρώπινη ζωή. Η Αγγελική Βαρέλα είπε στην ερευνήτρια:

Είναι απόλυτο φυσιολογικό να χω περίοδο, είναι απόλυτα φυσιολογικό να υπάρχει το ωάριο, το σπερματοζωάριο, να ενώνονται, να γίνεται ζωή. Τελικά καταλαβαίνεις ότι το θέμα της ζωής είναι τελικά το να μείνεις έγκυος και να τεκνοποιήσεις, μάλλον να γεννήσεις ένα υγιές βρέφος. Εκεί αν αντιληφθείς ότι είναι όλη η διαδικασία, πώς γίνεται στον οργανισμό, λες ότι τελικά είναι θαύμα αυτό.

Αυτό το «θαύμα» έρχεται να προσφέρει η εξωσωματική, μια, όπως τη χαρακτηρίζει η Χριστίνα Καραθανάση, «αφύσικη με τόσο ντοπάρισμα», διαδικασία. Η ΙΥΑ, όπως φαίνεται, διορθώνει ό,τι ακριβώς εμποδίζει τη φύση να χαρίσει παιδιά. Και αυτό το κάτι, τόσο ο Άρης Παπανικολάου όσο και η Αγγελική Βαρέλα το αναφέρουν ως «τύχη», την οποία ο πρώτος ευγνωμονεί, ενώ η δεύτερη δυσκολεύτηκε, όπως μας λέει, και ακόμη δυσκολεύεται να αποδεχτεί.

Στην αντιμετώπιση της υπογονιμότητας ενδιαφέρουσα είναι και η νοηματοδότηση της επιθυμίας, η οποία άλλοτε συγκροτεί τη γονεϊκότητα υποβαθμίζοντας τη σχέση αίματος (όταν για παράδειγμα η Χριστίνα Καραθανάση λέει για την υιοθεσία ότι άμα το θες είναι «δικό σου ακόμα και τριών χρονών να το πάρεις») άλλοτε ως δύναμη που σου χαρίζει τελικά αυτό που θες, ακόμα και κάτω από τις πιο δύσκολες συνθήκες (περίπτωση Αναστασίας Λάμπρου) και, άλλοτε, ως έκφραση εγωκεντρισμού που μπορεί να έχει αρνητικές πλευρές (όπως στην περίπτωση της Νίκης Αυγουστίνου, που λέει ότι «δεν φτάνει η επιθυμία, παίζει ρόλο και η ηλικία», όταν μιλάει για την κούραση που την εμποδίζει να ασχοληθεί με το παιδί της όσο θα έπρεπε) αλλά τελικά αποδεικνύει, μέσα από τη θυσία, την αξία του γονέα.

Η Αγγελική Βαρέλα κάνει λόγο για το «εγωιστικό γονίδιο» που σπρώχνει μια γυναίκα στην υποβοηθούμενη, ωστόσο το σωματικό, συναισθηματικό και οικονομικό κόστος που υφίσταται μέσα σε αυτή τη διαδικασία αποδεικνύει το μέγεθος της επιθυμίας και της θυσίας και συνεπώς την αξία της ως μητέρας:

Μετά από τόσες προσπάθειες συνειδητοποιείς ότι θέλω, για να το κάνω όλο αυτό, πραγματικά θέλω και μου φεύγει η ανησυχία αν θα είμαι καλός γονιός και αν θα πρέπει να το προσπαθώ τόσο πολύ.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

153    

5.2. Η εμπειρία της ΙΥΑ: Χρόνος ― Χώρος ― Χρήμα

Το πολλαπλό κόστος της εμπειρίας της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, της εξωσωματικής γονιμοποίησης στις περιπτώσεις μας, είναι κυρίαρχο στις αφηγήσεις. Οι σωματικές επιπτώσεις της φαρμακευτικής κυρίως αγωγής χαρακτηρίζονται ως πολύ δυσάρεστες από τη Χριστίνα Καραθανάση, την Αγγελική Βαρέλα και τη Νίκη Αυγουστίνου, εκείνες δηλαδή που χρησιμοποίησαν περισσότερο την τεχνική αυτή. Και στην περίπτωση του Άρη Παπανικολάου, παρά τις προειδοποιήσεις για τις πιθανές παρενέργειες, η «θυσία» μεταφράστηκε σε πόνο, «υπερένταση», «νεύρα». Το άγχος είναι επίσης ένα κοινό μοτίβο, που έχει συνήθως να κάνει με αριθμούς. Στάδια, επαναλήψεις, ποσότητες, πρωτόκολλα, ποσοτικά δεδομένα. «15 μέρες μαρτυρικές», «από τα 18 ωάρια γονιμοποιήθηκαν τα 12, έζησαν τα 3», «η δεύτερη φορά ήρθε καπάκι, δύο μήνες μετά», «πρέπει να μείνεις 10-15 μέρες στην Αθήνα», «περιμένεις μήπως σου βγάλουν τα αποτελέσματα σε 2 ώρες». Ο χρόνος είναι εχθρός, όταν βρίσκεσαι μέσα στη διαδικασία και το να ζεις στο νησί τον κάνει ακόμα πιο δύσκολο και ανέλεγκτο. Η «λαχτάρα» αλλά και ο αριθμός των προηγούμενων προσπαθειών φαίνεται ότι δυσκολεύουν την αντιμετώπιση της αποτυχίας. «Σοκ», «απώλεια», «φόλα», «απογοήτευση» είναι μερικές από τις λέξεις που άκουσα. Το «πένθος» για την Αγγελική Βαρέλα μετριαζόταν μόνο από την ελπίδα της επόμενης προσπάθειας. Για την ίδια, όμως, όπως και για τη Χριστίνα Καραθανάση, ο χρόνος ήταν σύμμαχος στην περίπτωση του γιατρού:

Είναι άνθρωπος που δεν κοιτάζει το χρόνο

λέει η Αγγελική Βαρέλα. Εδώ φαίνεται ότι γενικά οι αριθμοί δεν παίζουν ρόλο. Εδώ η οικειότητα και η αμεσότητα είναι τα βασικά κριτήρια. Θα μας πει η Χριστίνα Καραθανάση:

Ήταν καλός, βατός άνθρωπος, δεν έδειξε ποτέ ότι καίγεται, αδιαφορεί ή δυσανασχετεί.

Ακόμα και για τον Άρη Παπανικολάου, που επέμενε στο επιστημονικό προφίλ, ο γιατρός ήταν «κολώνα να στηριχτεί», «ένιωθε άνετα» με αυτόν. Στην επιλογή του γιατρού παίζουν ρόλο τα δίκτυα, κυρίως η γνώμη ανθρώπων με κοινή εμπειρία. Εντός αυτής της κοινότητας κυρίως κυκλοφορεί η πληροφορία.

Το θέμα των χρημάτων, εμφανίζεται πολύ συχνά εμφανίζεται στις αφηγήσεις των συνομιλητών μας. Το μεγάλο και σε πολλές περιπτώσεις δυσβάστακτο κόστος της ΙΥΑ επηρεάζει και τη σχέση με το γιατρό. Η εμπορευματοποίηση της διαδικασίας φαίνεται ότι την υποβαθμίζει. Λέξεις όπως «ταρίφα», «βιομηχανία παραγωγής παιδιών», «εργοστάσια»,

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

154    

«αγιογδύτες», «αρπακτικό», χρησιμοποιούνται για να τονίσουν την αρνητική πλευρά του χώρου της ΙΥΑ, ενώ δεν είναι λίγες οι θετικές αναφορές σε γιατρούς που «έκοψαν» ή «δεν ήθελαν να πάρουν λεφτά». 5.3. Ορατότητα και σχέσεις με άλλους

Τα παραπάνω μας οδηγούν στο ζήτημα της ορατότητας, όπου ο χρόνος και ο χώρος αποτελούν σημαντικές διαστάσεις. Παρόλο που σε όλες τις περιπτώσεις επαναλαμβανόταν συχνά στο λόγο το γεγονός ότι «δεν το κρύβουν», όλες και όλοι, εκτός από την περίπτωση της Αναστασίας Λάμπρου, δεν έκρυψαν ότι προκειμένου να αποφύγουν την ενόχληση που θα προκαλούσαν ερωτήσεις, σχόλια και υποδείξεις, απέκρυψαν την επιλογή τους να μπουν στη διαδικασία της ΥΑ από γνωστούς και συγγενείς. Η Νίκη Αυγουστίνου αναφέρει σχετικά:

Άμα είναι ένας άλλος που έχει το ίδιο πρόβλημα με μένα και συζητήσουμε, θα το πω και γω το δικό μου, σου είπα, δε με πειράζει και ούτε κακό είναι να το πεις, αλλά είναι στα χωριά τα μυαλά. Η άλλη με βρήκε και μου λέει, α εξωσωματική είναι? Λέω εγώ όχι, λέει αν ήταν εξωσωματική θα ήταν και δυο, ε ναι, καλά λες.

Και η Αγγελική Βαρέλα:

Μπορείς να το συζητήσεις άνετα με γνωστούς και φίλους κτ.λ, αλλά όταν δεν το καταλαβαίνει ο άλλος, δεν έχει την εμπειρία αυτή, είναι δύσκολο να το καταλάβει.

Παρόμοια αντίληψη συγκροτεί εν μέρει και τις έμφυλες σχέσεις. «Η γυναίκα τα τραβάει όλα. Αυτός είναι έξω από το χορό. Αυτός είναι μια στιγμή μόνο», «ο άλλος είναι θεατής»: η Νίκη Αυγουστίνου και η Χριστίνα Καραθανάση επιβεβαιώνουν την κυρίαρχη αντίληψη για το «φύλο» της ΙΥΑ, η οποία δεν οφείλεται μόνο στην καθαρά ιατρική διαδικασία. Όταν ο Άρης και η Δήμητρα Παπανικολάου έψαχναν λύσεις δυσκολεύτηκαν γιατί «όλοι», όπως λέει ο πρώτος, «δίναν βαρύτητα στη γυναικεία πλευρά». Γι’ αυτό κι εκείνος έσπευσε να μου ξεκαθαρίσει ότι έκαναν εξωσωματική αλλά ήταν δικό του το πρόβλημα γι’ αυτό, νομίζω, πήρε και τη συνέντευξη πάνω του. Ως «ανδρικό» το πρόβλημά του επέλεξε να το μοιραστεί με άνδρες. Μόνο σε φίλους και συναδέλφους επέλεξε να δείξει τα συναισθήματά του:

Η γυναίκα είναι άλλο. Θες έναν άνδρα να σου πει μια αντρική πλευρά.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

155    

Η Αγγελική Βαρέλα, από την άλλη, επέλεξε να αποδεχτεί τη δυσάρεστη πραγματικότητα «με άρνηση των γεγονότων», η οποία για την ίδια είναι «γυναικεία αντιμετώπιση».

Το χρονικό όριο στο οποίο συμπίπτει στις περισσότερες περιπτώσεις η έξοδος από την εσωστρέφεια είναι οι τελευταίοι μήνες της κύησης ή ο τοκετός. Στη βάση της αντίληψης που επικρατεί ότι μια «μη φυσιολογική» μέθοδος μπορεί να φέρει «φυσιολογικά» αποτελέσματα αλλά και εξαιτίας του φόβου μιας ιδιαίτερα επαπειλούμενης κύησης, ―«είναι δύσκολο να κρατηθούν, πας και τα βάζεις και ριζώνουν μόνα τους», θα πει ο Άρης Παπανικολάου― φαίνεται ότι τα άτομα εξωτερικεύουν την εμπειρία με μεγαλύτερη ευκολία, όταν τελικά αποδειχθεί η «ικανότητα» του γεννητικού υλικού και της μήτρας να δημιουργήσουν ένα υγιές βρέφος όταν τα άτομα πλέον εισέρχονται, μετά από μια ενδιάμεση κατάσταση, στον κόσμο των γονέων, όπου τίποτα δεν τους ξεχωρίζει πλέον από τους υπόλοιπους και όταν πλέον αισθάνονται την ευχέρεια και την ασφάλεια να μιλήσουν ή και να μη μιλήσουν για το παρελθόν.

Με την ίδια λογική τα άτομα φαίνεται ότι επιλέγουν και το χώρο, πάλι με ή χωρίς εισαγωγικά, στον οποίο θα μιλήσουν για την εμπειρία τους. Η Νίκη Αυγουστίνου αναφέρει σχετικά:

Αμα είναι ένας άλλος που έχει το ίδιο πρόβλημα με μένα και συζητήσουμε, θα το πω κι εγώ το δικό μου, δε με πειράζει και ούτε κακό είναι να το πεις, αλλά είναι στα χωριά τα μυαλά.

Η κοινή εμπειρία μπορεί να εκμηδενίσει αποστάσεις εκατοντάδων χιλιομέτρων (μέσω ενός forum για παράδειγμα), η έλλειψη της ωστόσο θέτει σύνορα, καθιστά απρόσιτους γείτονες, συγγενείς και φίλους.

5.4. Θρησκεία και Τάμα Η θρησκεία είναι επίσης ένα στοιχείο που αναδεικνύεται στις αφηγήσεις.

Το σώμα μας δεν λειτουργεί πάντα έτσι όπως θέλουμε, δεν ανταποκρίνεται πάντα

διαπιστώνει η Αγγελική Βαρέλα και ο παράγοντας τύχη είναι, για την ίδια, πολύ σημαντικός. Δεν είναι μάλλον τυχαίο ότι και τα τρία παιδιά που γνωρίσαμε είχαν ονόματα που σχετίζονταν με ονόματα Αγίων και γι’ αυτό ρώτησαμε γι’ αυτά: μία Μαρία και δύο Ταξιαρχούλες.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

156    

Το τάμα παίζει πολύ στην εξωσωματική

θα μας πει πάλι η Αγγελική Βαρέλα, σε μια προσπάθεια, «φυσικοποίησης» και περαιτέρω «υποβοήθησης» της αναπαραγωγής.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

157    

6. ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΜΕ ΜΟΝΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Η τεχνολογία της ΙΥΑ έχει ανοίξει το δρόμο σε γυναίκες και άντρες εκτός του κανονιστικού ετερόφυλου σχήματος γάμου συμβίωσης να κάνουν παιδιά. Ανάλογα με το νομικό πλαίσιο κάθε χώρας μια γυναίκα μόνη μπορεί να απευθυνθεί σε ένα κέντρο ΙΥΑ το οποίο σε συνεργασία με κάποιες τράπεζες σπέρματος θα προσφέρει την αντίστοιχη υπηρεσία. Στο παρόν κείμενο εξετάζεται αυτή η νέα συνθήκη για το ελληνικό εθνογραφικό συμφραζόμενο, μέσα από τις ιστορίες 4 γυναικών που έχουν αποκτήσει παιδιά με τον τρόπο αυτόν με σκοπό να αναδειχθούν κυρίως οι εξής θεματικές: η επιλογή της ΙΥΑ για την απόκτηση παιδιού όχι λόγω υπογονιμότητας αλλά λόγου απουσίας της ετερόφυλης σχέσης, η εννοιολόγηση της χρήσης σπέρματος από άγνωστο δότη, η κατασκευή μιας μη-κανονιστικής οικογένειας και η στάση του οικείου περιβάλλοντος απέναντί της. 6.1. ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΒΗΜΑ ΜΠΡΟΣΤΑ: Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΠΟΚΤΗΣΗΣ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΑΠΟΚΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΚΤΟΣ ΣΧΕΣΗΣ ΜΕΣΩ ΙΥΑ

Σε αντίθεση με την απόφαση της πλειοψηφίας των γυναικών να τεκνοποιήσουν στα πλαίσια μιας μόνιμης σχέσης γάμου συμβίωσης, αλλά και σε αντίθεση με την πλειοψηφία των γυναικών εκείνων που δεν έχουν κατασταλάξει σε μια μόνιμη σχέση είτε λόγω συγκυριών είτε λόγω επιλογής και μένουν άτεκνες, –ακούσια ή εκούσια–, υπάρχει και μια μερίδα γυναικών που όντας εκτός σχέσης και ακολουθώντας την επιθυμία τους να κάνουν παιδί χρησιμοποιούν την ΙΥΑ για να αποκτήσουν ένα ή και περισσότερα παιδιά. Αν και ο αριθμός των γυναικών με τις οποίες συνομιλήσαμε είναι μικρός, μέσα από τις αφηγήσεις τους μπορούμε να δούμε ότι η επιλογή αυτή αποτελεί μια πρακτική που ενδέχεται να ακολουθήσουν όλο και περισσότερες γυναίκες αν λάβει κανείς υπόψη την πληθώρα των γυναικών που είναι ανεξάρτητες οικονομικά και έχουν φτάσει σε μια ηλικία που δεν είναι αποτελεσματική η εκ νέου αναζήτηση καινούργιων σχέσεων με σκοπό να βρούν έναν κατάλληλο σύντροφο για τη δημιουργία οικογένειας. Επίσης η δημιουργία μιας μονογονεϊκής οικογένειας δεν αποτελεί πλέον μια μικρή μειοψηφία δεδομένων των πολλών διαζυγίων κυρίως αλλά και των παιδιών που γεννιούνται εκτός γάμου.

Στην περίπτωση της Μερόπης Ζιώγα, η οποία έκανε το παιδί της κοντά στα 40 με την πρώτη εξωσωματική (έχοντας κάνει και μια σπερματέγχυση), η προοπτική της ατεκνίας την είχε φέρει σε μια αμήχανη θέση απέναντι στον σύντροφο που είχε και εξακολουθεί να έχει

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

158    

σήμερα, ο οποίος έχοντας δυο παιδιά από προηγούμενο γάμο δεν ήθελε άλλα. Η αμηχανία πήγαζε από το γεγονός ότι από την μια ήταν ευτυχισμένη σε αυτή τη σχέση και από την άλλη δεν ήθελε να εγκαταλείψει το όνειρο της μητρότητας. Το γεγονός ότι ο άλλος είχε παιδιά, ένιωθε ότι έφερνε και μια ανισότητα και ανισορροπία εφόσον η ίδια ήθελε πολύ να αποκτήσει το δικό της. Θεωρούσε, επίσης, ότι ήταν σε μια ηλικία που δύσκολα θα έβρισκε μια το ίδιο καλή σχέση με προοπτική τη δημιουργία οικογένειας.

Ήταν μονίμως σε μία περίεργη κατάσταση, γιατί με αγαπούσε πολύ και ήθελε να μου το κάνει σαν χατίρι, αλλά δεν του έβγαινε κιόλας και κάποια στιγμή αυτό το πράγμα όσο πέρναγε ο καιρός εμένα με άγχωνε πολύ, από την άλλη όντας πάρα πολύ καλά και σε μία σχέση ήταν και πολύ δύσκολο να πατήσω και φρένο και να πω ξεκινάω από το μηδέν στα 37. Μήπως βρω, μήπως ερωτευτώ, μήπως θέλει να κάνει παιδί γιατί με πίεζε ο χρόνος και βρέθηκα σε ένα έτσι αδιέξοδο εκεί γύρω στα 38 που άρχισα να το σκέφτομαι. Με την έννοια ότι δεν ήμουνα διατεθειμένη να κάνω ας πούμε κάτι συμβατικό στη ζωή μου σαν σχέση επειδή, ήξερα πολύ καθαρά ότι ήθελα να κάνω παιδί, ιδανικά θα ήθελα να το κάνω στο πλαίσιο μιας οικογένειας, δεν έβλεπα αυτό να συμβαίνει ή αν συνέβαινε θα ήταν για μένα μια σύμβαση γιατί ήμουνα πάρα πολύ καλά με τον άλλον άνθρωπο σε όλα τα επίπεδα, και ήταν ειρωνικό ας πούμε, οπότε τριγύρναγε αρκετά στο μυαλό μου.

Η αίσθηση ότι ο χρόνος κυλάει και ότι η δημιουργία οικογένειας στα πλαίσια της υπάρχουσας κατάστασης δεν θα μπορούσε να κατορθωθεί, σε συνδυασμό με ένα πρόβλημα υγείας το οποίο της ασκούσε ακόμη μεγαλύτερη πίεση, η συνομιλήτριά μας πήρε την απόφαση κάπως παρορμητικά. Μετά από σύσταση πήγε σε έναν ειδικό γιατρό και θεωρώντας ότι μπορεί να τον εμπιστευτεί προχώρησε σχεδόν με τα μάτια κλειστά. «Βούτηξε», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ίδια. Δεν ήθελε να ψάξει διαφορετικά κέντρα, να δει κι άλλους γιατρούς γιατί φοβόταν μήπως καθυστερώντας το, το μετανιώσει. Δεν το είχε μοιραστεί με τους δικούς της γιατί δεν ήξερε καν αν θα έκανε περισσότερες προσπάθειες στην περίπτωση που δεν τα κατάφερνε εύκολα. Έχοντας μια καλή δουλειά και δικό της σπίτι δεν χρειαζόταν την οικονομική στήριξη από κάποιον άλλον και δεδομένης της παρορμητικής αίσθησης που είχε το βήμα που έκανε, όλη αυτή η αρχική φάση ήταν μια αρκετά μοναχική περίοδος. Ο σύντροφός της το γνώριζε και δεν ήταν αρνητικός αν και εκείνη την περίοδο είχαν απομακρυνθεί.

Η επιθυμία της για παιδί δεν ήταν πάντα βασική ανάγκη ή στόχος και όπως εκτιμάει η ίδια σχετίζεται με το περιβάλλον, με το γεγονός ότι όλες οι φίλες της είχαν παιδιά καθώς και με την εμπειρία που είχε με τα ανίψια της. Σε ένα άλλο συμφραζόμενο που η γυναίκα δεν είναι σε

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

159    

τέτοιο βαθμό συνυφασμένη με την μητρότητα ίσως να μην είχε κάνει αυτό το βήμα αφού το ιδανικό θα ήταν η δημιουργία οικογένειας στα πλαίσια μιας καλής σχέσης. Σεβόμενη όμως την επιθυμία της, έτσι όπως αυτή είχε εξελιχθεί στο συγκεκριμένο πλαίσιο, πήρε την απόφαση να φτιάξει τη δική της οικογένεια, να κάνει το δικό της παιδί, υπό μια έννοια δίνοντας μια συνέχεια στην ζωή που είχε φτιάξει ως ανεξάρτητη γυναίκα που στέκεται στα πόδια της. Αυτή η απόφαση εμπεριέχει στην περίπτωση αυτή, αλλά και γενικότερα, αυτή την αίσθηση της ανεξάρτητης απόφασης από μια γυναίκα ναι μεν μόνη, αλλά δυναμική, και αυτό είναι που η τεχνολογική αυτή δυνατότητα προσφέρει: μια συνέχεια στην ανεξάρτητη, ενίοτε μοναχική γυναικεία πορεία. Στην αρχική αυτή φάση της απόφασης δεν χρειάζεται αν δεν θέλει η ίδια η γυναίκα να συμβουλευτεί ή να ζητήσει την στήριξη από κάποιον. Ο γιατρός και το προσωπικό του κέντου ΙΥΑ γίνονται οι άμεσοι έμπιστοι στο βήμα αυτό και είναι άξιο προσοχής ότι και στις τλεσσερις αυτές αφηγήσεις η στάση των ειδικών ήταν πάρα πολύ θετική και υποστηρικτική.

Γυρνώντας στο ζήτημα της επιθυμίας και της απόφασης, η Μερόπη αφηγείται ότι αν και δεν ήταν από τις γυναίκες που από μικρή ηλικία ήθελαν και στόχευαν στην μητρότητα, και θεωρώντας ότι για την ίδια το κοινωνικό περιβάλλον συνέβαλε στην πιο πρόσφατη αλλά δυνατή επιθυμία της να αποκτήσει παιδί, κάνοντας τελικά το παιδί, «σαν να ησύχασε λίγο». «Σαν όλα τα πράγματα να μπήκαν στη θέση τους». Ούτε αισθάνεται πλέον δαχτυλοδεικτούμενη ως ανύπαντρη άτεκνη γυναίκα κοντά στα 40. «Όταν ήμουν 38, 39 χωρίς παιδί αποτελούσα απειλή για όποιον με γνώριζε του στυλ ότι...». Επιπλέον, η σχέση αυτή που είχε συνεχίστηκε και μάλιστα με ίσους όρους, όπως αναφέρει η ίδια:

Ναι, αλλά, που λες η αλήθεια είναι ότι άρχισε και με πίεζε και μία κοινωνική κατάσταση, δεν μπορώ να το κρύψω δηλαδή ότι ένοιωθα έτσι το περιβάλλον μου λίγο να με.., όχι τις φίλες μου, το πιο ευρύ περιβάλλον, το επαγγελματικό, το κοινωνικό, του στυλ τι είναι τούτη ας πούμε κλ.π. Μπορεί να είναι η ιδέα σου, μπορεί να μην είναι. Πάντως η αλήθεια είναι ότι νιώθω πολύ πιο ήρεμη.

Η επιλογή της Μερόπης όχι μόνο να ακολουθήσει αυτόν το δρόμο της μονογονεϊκής οικογένειας αλλά και το γεγονός ότι τα πρώτα βήματα τα έκανε πολύ μόνη της, ήταν κάτι που γυρνώντας πίσω ασκεί κριτική κυρίως σε σχέση με το γεγονός ότι τελικά το βίωσε πολύ μοναχικά ενώ δεν ήταν ανάγκη δεδομένης της όλης δυσκολίας. Την περίοδο της εγκυμοσύνης δεν αφέθηκε για να την βοηθήσουν, να την στηρίξουν. Δεν μπόρεσε υπό αυτήν την έννοια να το απολαύσει και οι πρώτοι μήνες αφού γέννησε ήταν πολύ δύσκολοι και μοναχικοί.

... έκανα καισαρική και είδα ένα ανθρωπάκι ωραίο, όμορφος, κλαψιάρης, φωνακλάς, τα χρειάστηκα, εγώ έβλεπα κάτι ταινίες

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

160    

που σου φέρνουν το μωράκι, ξέρεις τύπου η ευτυχισμένη μαμά και μου βάζουν ένα μωρό που ούρλιαζε υστερικά μπροστά μου, εντάξει όλα καλά. Νομίζω ότι αυτή η περίοδος ήταν η πιο δύσκολη από όλες, μόλις γέννησα, σε σχέση με τη μοναχικότητα. Αυτό ήταν πάρα πολύ δύσκολο πραγματικά γιατί συνειδητοποιείς πόσο έχει αλλάξει η ζωή σου, επειδή είναι πρώτα, το παιδί μικρό νομίζεις ότι έτσι θα είναι παντοτινά και παθαίνεις σοκ, φαντάζομαι το έχεις πρόσφατο, δηλαδή δεν μπορείς να καταλάβεις ότι αυτό θα, δηλαδή εμένα τώρα σε λίγο, εντάξει το καλοκαίρι θα γίνει δύο...

Οι πολλές απαιτήσεις ενός νεογέννητου την έφεραν μπροστά στις υποχρεώσεις αλλά και τις μεγάλες αλλαγές που φέρνει ένα παιδί, ειδικά όταν δεν έχεις με κάποιον να μοιραστείς τις αλλαγές αυτές, ακόμα και αν έχεις βοήθεια, όπως είχε η ίδια από μια γυναίκα που είχε πάρει (επί πληρωμής). Η αρχική όμως αυτή περίοδος που φέρνει για πολλούς νέους γονείς τα πάνω κάτω, ήταν για την Μερόπη η αφορμή να συνειδητοποιήσει πιο ουσιαστικά την απόφαση που είχε πάρει έτσι κάπως πιο παρορμητικά και να έρθει αντιμέτωπη με την μοναχικότητα της απόφασης αυτής και με την αλλαγή από ελεύθερη γυναίκα σε μητέρα μόνη.

Εντάξει, δεν ήμουνα και αφελής να πιστεύω ότι δεν αλλάζει και η ζωή μου, αλλά το διάστημα της γέννας μέχρι το πρώτο ξέρω εγώ δύο μήνες εντάξει, πολύ μίζερο, για μοναξιά εννοώ. Πολύ, πολύ μοναξιά, γιατί λες τώρα τι κάνουμε εδώ, είμαι μια γυναίκα τώρα ξαφνικά με ένα παιδί μόνη, νομίζεις ότι δεν θα σε ξανακοιτάξει και κανένας, νιώθεις και χοντρή, νιώθεις και τα χίλια μύρια. Εγώ δεν μπορούσα να νιώσω ευτυχισμένη τρελά. Τι έγινε; Τι πάθαμε τώρα; Και εγώ μάλιστα που το…δηλαδή, έπιασα τον εαυτό μου να σκέφτεται, καλά για αυτό λύσσαξες και έκανες, δηλαδή όχι για το πράγμα ως παιδί, δηλαδή…ανυπομονούσες τόσο πολύ για αυτή τη συνθήκη τελικά, είσαι σίγουρη; Γιατί εγώ είχα και το επιπλέον βάρος. Ότι το κάνω αυτό το πράγμα και ένιωθα και τρελές ενοχές ότι…ναι, δηλαδή, γιατί τώρα είμαι έτσι σκατά και τότε τι φαγώθηκα ας πούμε και έκανα, έφερε τα πάνω κάτω στη ζωή μου. Εγώ είχα πολλά τέτοια φλας μέσα στον πρώτο χρόνο, μέχρι ξέρω εγώ 7-8 μηνών και μετά, και μετά νομίζω έχω ως επί το πλείστον χαρά. Ναι, έχω χαρά, το μόνο που μαυρίζει τη χαρά μου είναι το επόμενο βήμα σε σχέση με το παιδί, όλα αυτά που συζητάμε, αλλά εγώ σε προσωπικό επίπεδο είμαι νομίζω καλύτερα από ποτέ. Τελικά, δεν έχω σε καμία περίπτωση ας πούμε μετανιώσει για την κίνησή μου.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

161    

Αν και η δυσκολία αυτή σταδιακά έστρωσε και εξελίχτηκε σε χαρά, η Μερόπη συνειδητοποποίησε για ποιο λόγο είναι καλό η γονεϊκότητα να μοιράζεται. Έχει ενδιαφέρον να υπογραμμίζουμε αυτό το συναίσθημα γιατί συνήθως δίνεται βάση στην απουσία του πατέρα και στο δικαίωμα του παιδιού για πατέρα, ενώ εδώ η Μερόπη κάνει λόγο πιο πολύ για την ανάγκη της γυναίκας-μητέρας να έχει έναν σύντροφο απέναντι στο παιδί αλλά και απέναντι στις αλλαγές που η ίδια βιώνει. Την σημασια αυτού του μοιράσματος την αισθάνθηκε εξίσου έντονα στην πορεία, όταν ο σύντροφος αυτός άρχισε να αποτελεί ξανά μέρος της καθημερινότητάς της και μέρος της καθημερινότητας του παιδιού.

Για τη Φωφώ Κυριάκου, η οποία κατάφερε να κάνει παιδί στα 47, η πρώτη αυτή περίοδος ήταν εξίσου δύσκολη. Άλλο να το θέλεις, άλλο να το φαντάζεσαι και άλλο να το κάνεις. Δεν ήταν το ίδιο όσον αφορά τη μοναχικότητα γιατί είχε την αδρεφή της με τη οποία ζουν και στο ίδιο σπίτι τώρα με το παιδί και η οποία βοήθησε τη Φωφώ να πάρει την απόφαση, ανύπαντρη και άτεκνη και η ίδια. Το σοκ του πρώτου καιρού και κατά την εγκυμοσύνη αλλά και κατά την πρώτη περίδο μετά τον ερχομό του παιδιού αφορά ουσιαστικά την συνειδητοποίηση του βάρους της απόφασης:

Σοκαρισμένη, ναι. Σοκαρισμένη, δεν ήξερα τι ήθελα, κατάλαβες; και τώρα…λέω, αφού άρχισα και της έλεγα. Μου λέει δεν το θες το παιδί; Όχι δεν είναι ότι δεν το θέλω αλλά εκεί άρχισα να συνειδητοποιώ ποια ήταν αυτή η απόφαση, κατάλαβες; Δηλαδή δεν το συνειδητοποιείς ούτε όταν το κάνεις τη διαδικασία, ούτε πριν που το συζητάς, ναι το συζήτησα εγώ με τον γιατρό, ωραία, εντάξει, πήγα έκανα τη διαδικασία, ωραία, τρυπιόμουνα έκανα ξέρω εγώ, φάρμακα, κακό, ιστορίες, παρόλο που αντιδρούσα και σε αυτά, δεν μπορώ το πολύ-πολύ δηλαδή αυτά τα πιεστικά, τα..,να τρυπιέσαι, να τρέχεις κάθε, τώρα τι να πω και στο ...

Αν και το σοκ του πρώτου καιρού ξεπεράστηκε και μετατράπηκε σε μια υπερπροστασία απέναντι στο νεογέννητο, η οποία και αυτή σιγά σιγά ξεπεράστηκε, η απόφαση να κάνει αυτό το βήμα και να προσπαθήσει να κάνει παιδί μέσω της ΙΥΑ, ήταν μια απόφαση που ωρίμασε μέσα στο χρόνο. Είχε αρχίσει να το σκέφτεται σχεδόν μια δεκαετία πριν. Μετά το είχε αφήσει και πιο πρόσφτα που ηλικιακά είχε πλέον φτάσει στο «και πέντε», ούτε κάν στο «παρα πέντε», όπως λέει η ίδια, και με την προτροπή της αδρεφής της έκανε το βήμα.

Η όλη ιστορία ξεκίνησε, είναι αυτό που λέω ότι εκεί σε πάει η ζωή δεν πας μόνος σου και έχεις δύο επιλογές. Ή θα μείνεις μόνος σου τελείως, με την αδελφή μου, με την άλλη, την υπόλοιπη οικογένεια, με την μάνα μου, τον πατέρα μου, λοιπόν ή, θα πεις ότι προσπαθώ να κάνω κάτι άλλο. Να μην μείνω μόνη

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

162    

μου. Σε αυτή τη βάση. Είχα και βέβαια και την βοήθεια της αδελφής μου σε αυτό, αυτή με παρακίνησε. Αυτό ξεκίνησε πριν από πάρα πολλά χρόνια γιατί την μυριζόμουνα εγώ τη δουλειά ότι θα μείνω μόνη μου. Δεν ξέρω γιατί αλλά έτσι μου είχε περάσει στο μυαλό.

Έχοντας κάνει μεγάλες σχέσεις οι οποίες όμως δεν οδήγησαν σε γάμο και στη δημιουργία οικογένειας, και έχοντας ζήσει τη ζωή της σε όλα τα επίπεδα, –σχέσεις, δούλεψε και ταξίδεψε και στο εξωτερικό, διασκέδασε πολύ, κ.ο.κ–, έβλεπε ότι αν δεν κάνει μια τέτοια κίνηση, αν και δύσκολη, θα έμενε μόνη της, πέρα από την οικογένεια καταγωγής της. Ένιωθε και αυτή, όπως η Μερόπη ότι είχε χτίσει μια σταθερότητα και ανεξαρτησία στην ζωή της, στοιχεία στα οποία θα μπορούσε να στηριχτεί για να κάνει αυτό το βήμα. Η επιθυμία της αδελφής της σίγουρα έπεξε ρόλο στην απόφαση και φαίνεται ότι η αδερφή της παίζει σημαντικό ρόλο και στην δημιουργία της νέας οικογένειας και στο μεγάλωμα του παιδιού. Όπως και η Μερόπη δεν θα επέλεγε μια συμβατική σχέση γάμου μόνον και μόνον για να κάνει παιδιά και θεωρεί ότι είναι πολλά παντρεμένα ζευγάρια τα οποία δεν είναι ικανοποιημένα στη σχέση τους. Αυτό που της λείπει σε αυτή τη φάση της ζωής της είναι σίγουρα το παιδί και όχι τόσο μια συμβατική σχέση. Η προοπτική της μονογονεϊκής οικογένειας δεν την τρομάζει γνωρίζοντας ότι αποτελεί σχεδόν κανονικότητα δεδομένων των διαζυγίων.

...Δεν έχω, πώς να σου πω δεν το αναρωτήθηκα ποτέ για την μονογονεϊκή οικογένεια. Ναι υπάρχουν μονογονεϊκές οικογένειες, ένας διαφορετικός τύπος, μέσα σε όλους και εγώ.

Η περίπτωση της Άλκηστης Ασδραχά, έχει μια διαφορετική αλλά, συχγρόνως, παρόμοια αφετηρία. Η Άλκηστη ήταν παντρεμένη αλλά ο γάμος αυτός δεν της έδωσε παιδιά κυρίως λόγω ενός χρόνιου ιατρικού προβλήματος του συζύγου της που δεν σχετίζεται όμως με υπογονιμότητα. Κοντά στα 40 σε φάση διάστασης με τον σύζυγό της, με το οποίο όμως διατηρούσε μέχρι που πέθανε καλές σχέσεις, προσπάθησε να βρει κάποιον άλλον με σκοπό να δημιουργήσει οικογένεια αλλά δεν τα κατάφερε. Εκεί ένιωσε ότι η εξωσωματική ήταν μονόδρομος για την ίδια. Στην απόφασή της αυτήν καταλυτικό ρόλο έπαιξε ένα από τα γνωστά διαδικτυακά φόρουμ που αφορούν τη χρήση της ΙΥΑ. Κοινωνικοποιήθηκε σε αυτόν τον χώρο. Εκεί έμαθε τις τεχνικές, τη διαδικασία. Εκεί άκουσε ιστορίες γυναικών με τις οποίες αν και δεν μπορούσε να ταυτιστεί πλήρως, επειδή οι περισσότερες προσπαθούσαν στο πλαίσιο μιας σχέσης, ταυτιζόταν ωστόσο στο κομμάτι της προσπάθειας και των δυσκολιών καθώς η ίδια παιδεύτηκε για να αποκτήσει τα δίδυμα τα οποία τελικά απέκτησε. Άλλαξε και γιατρούς και πόλη και την τελευταία φορά που προσπάθησε τα κατάφερε.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

163    

Σημαντική σε αυτήν την πορεία ήταν η συμπαράσταση του τελευταίου γιατρού, η συμπαράσταση που βίωνε μέσα από το φόρουμ, αλλά και το γεγονός ότι το ταμείο της ήταν πολύ βοηθητικό, καλύπτοντας μεγάλο μέρος των εξόδων και μην κάνοντας διάκριση στο γεγονός ότι ήταν μια γυναίκα η οποία προσπαθούσε μόνη της να κάνει παιδί με ξένο σπέρμα μέσω της ΙΥΑ. Ο εν διαστάσει σύζυγός της ήταν επίσης υποστηρικτικός και αναγνώρισε τα παιδιά, κάτι το οποίο διευκόλυνε σημαντικά τη δημιουργία της νέας αυτής οικογένειας, αλλά και τη διαχείριση της ιστορίας καταγωγής των παιδιών αυτών προς τα έξω, κάτι που θα σχολιάσουμε πιο κάτω. Η μητέρα της Άλκηστης ήταν και αυτή θετική στην απόφασή της κάτι για το οποίο δεν ήταν απολύτως σίγουρη ότι θα γινόταν κυρίως σε σχέση με τους άλλους, με το πως θα το βλέπανε οι άλλοι, αλλά τελικά δεν υπήρξε τέτοιο θέμα. Στην περίπτωση της Φωφώς, οι γονείς της ήταν πολύ διστακτικοί κατά την ανακοίνωση της εγκυμοσύνης, γιατί μόνο τότε το έμαθαν, κυρίως και αυτοί σε σχέση με το τι θα πούνε οι συγγενείς τους. Όταν είδαν ότι οι συγγενείς ήταν εντάξει δεν είχαν πλέον κανένα πρόβλημα.

Το υποστηρικτικό περιβάλλον όχι μόνο μετά τον ερχομό ενός ή δύο νεογέννητων, αλλά και κατά τη διάρκεια της λήψης των αποφάσεων και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης φαίνεται να παίζει ρόλο στο πως βιώνεται αυτή η απόφαση-επιλογή. Οι συνομιλήτριές μας φαίνονται αποφασισμένες για την επιλογή τους και δεν ζητούν τη γνώμη των δικών τους ανθρώπων, ούτε και τη στήριξη ασχέτως αν είναι γίνει αποδεκτή στην πορεία. Η Λύδια Σταρένιου, είχε αυτή την υποστήριξη από τον οικογενειακό κύκλο. Η αναμέτρηση όμως με την οικογένεια δεν την φόβιζε αφού είχε αναμετρηθεί και στο παρελθόν λόγω της λεσβιακής της ταυτότητας. Η δικοί της στήριξαν την απόφασή της καθώς και το οιεκίο φιλικό περιβάλλον. Επειδή ήταν και δίδυμα τελικά κατέληξε να μένει με τους δικούς της τα πρώτα χρόνια αφού γεννήθηκαν τα παιδιά.

Για την Λύδια ο τρόπος αυτός τεκνοποίησης είναι πιο οικείος εξαιτίας του ότι συναντάται σε πολλά ομόφυλα ζευγάρια. Αυτό όμως που την ενώνει με τις υπόλοιπες συνομιλήτριές μας είναι ότι επέλεξε συνειδητά να κάνει παιδί μέσω αυτής της διαδικασίας, μόνη της, εκτός σχέσης. Ερχόμενη από μια μακροχρόνια σχέση και βλέποντας ότι το σχήμα αυτό μέσα στην συγκεκριμένη σχέση δεν θα την εξυπηρετούσε ως προς το πως η ίδια φανταζόταν τη ζωή της ως σύντροφος και μητέρα, αλλά και λόγω του ότι αποφάσισε ότι θα ήθελε μόνη της να έχει την ευθύνη της ανατροφής του παιδιού της, ή τελικά των παιδιών της αφού στην πορεία απέκτησε δίδυμα, έκανε το βήμα της ΙΥΑ. Και η Λύδια, όπως και οι υπόλοιπες συνομιλήτριές μας έκανε αυτό το βήμα έχοντας πρώτα νιώσει ότι έχει κατοχυρώσει κάποια σταθερότητα ή οποία θα της επέτρεπε να νιώθει από μόνη της έτοιμη, δυνατή και ικανή να στηρίξει αυτή την επιθυμία της. Αν δεν υπήρχε η τεχνολογική αυτή δυνατότητα πάλι θα έκανε παιδιά με άλλον τρόπο αλλά αυτό το σχήμα της επέτρεψε να κάνει παιδιά μόνη της χωρίς την εμπλοκή άλλου γονέα.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

164    

Ναι, κοίταξε, σίγουρα μ΄αρέσει που μου δίνεται αυτή η δυνατότητα, ξέρω οτι παιδί θα κανα, ακόμα και αν δεν υπήρχε αυτή η δυνατότητα, το παιδί το ήθελα...και επειδή έχω κάνει πάρα πολλές σχέσεις με άντρες στην ζωή μου γενικότερα και μάλιστα έχει τύχει να μείνω και έγκυος κάποια στιγμή όταν ήμουνα αρκετά μικρή αλλά είχα κάνει έκτρωση τότε, δηλαδή θέλω να σου πω οτι ίσως…–αλλά σίγουρα χαίρομαι που από την στιγμή που μεγάλωσα οπότε– ήμουνα τυχερή να έχω τις οικονομικές δυνατότητες και να μπορέσουν να μου δώσουν, τέλος πάντων, αυτή την ευκαιρία...γενικά, ενω καταλαβαίνω και το πρόβλημα της γενετικής κλ.π. κλπ., είμαι άνθρωπος γενικότερα που σκέφτομαι πρώτα την υποκειμενική αίσθηση του ευ ζήν ας πούμε και αμα εσύ νιώθεις καλά μ΄αυτό που κάνεις, ο τρόπος και τα μέσα έρχονται δεύτερα...δηλαδή αν η τεχνολογία υπηρετεί το να ζήσεις ευτυχισμένος και να υποστηρίξεις καλύτερα τις επιλογές σου τότε, ναι, είμαι υπερ αυτού γενικότερα.

Επιστρέφοντας από το εξωτερικό, μετά από σπουδές, διδακτορικά, δουλειά, αφήνοντας πίσω της και τη μακροχρόνια σχέση, βρίσκοντας και μια μόνιμη δουλειά στην Ελλάδα ένιωσε ότι μπορούσε πλέον να προχωρήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Ήταν στα 33 που έκανε το βήμα, αλλά το σκεφτόταν συνειδητά από τα 27 και είχε κάνει στο παρελθόν και κάποιες απόπειρες μόνη της στο σπίτι.

Όταν έμεινα λοιπόν μόνη μου εδω πέρα αποφάσισα και όντας έχοντας δουλειά πια μόνιμη κλ.π. κλ.π. και ήδη έχοντας μιλήσει στην οικογένειά μου αρκετά χρόνια πριν το ξέρανε αλλά τους έκανα update ας πούμε τα δεδομένα κλ.π...και έχοντας ήδη μαζέψει κάποια χρήματα από την δουλειά στο εξωτερικό γιατί δούλευα εκει, ένιωσα έτοιμη ότι ήταν τέλος πάντων η στιγμή να το κάνω και ήθελα να το κάνω εκείνη την ώρα που ήμουνα μόνη μου, δηλαδή μόνη μου στο σπίτι, είχα την ησυχία μου, πάντα ήθελα η εγκυμοσύνη να είναι μία ήρεμη περίοδος για μένα, δηλαδή χωρίς πολλές εντάσεις και προσωπικές και άλλες, ας πούμε, οικονομικές κλ.π. κλ.π....οπότε μπήκα στην διαδικασία καθαρά μόνη μου, δηλαδή...[...] και είχα αποφασίσει ήδη οτι θα ήταν άγνωστος ο πατέρας, ε και ήμουνα τυχερή, έκατσε με την πρώτη.

Αν και υπάρχουν διαφορές με τις άλλες συνομιλήτριες, εξαιτίας κυρίως του γεγονότος ότι στην περίπτωσή της δεν θα μπορούσε να αναπαραχθεί το κανονιστικό σχήμα της ετερόφυλης σχέσης ως βάση για τη δημιουργία οικογένειας, υπάρχουν και κοινά σημεία που αφορούν στις θεματικές εκείνες τις οποίες θέλουμε να υπογραμμίσουμε. Πρώτον, το πως βιώνουν οι γυναίκες αυτές την απόκτηση ενός παιδιού μόνες τους,

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

165    

χωρίς έναν σύντροφο/πατέρα, αναλαμβάνοντας ουσιαστικά αποκλειστικά την ευθύνη και ανατροφή του παιδιού, χρησιμοποιώντας σπέρμα από έναν άγνωστο δότη, και δεύτερον ποιές είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν κατά τη δημιουργία αυτής της νεοσύστατης διαφορετικής οικογένειας. 6.2. Η ΧΡΗΣΗ ΣΠΕΡΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΔΟΤΗ ΚΑΙ ΤΟ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΑΦΗΓΗΜΑ Για την Λύδια, η χρήση της τεχνολογίας της ΙΥΑ και η δυνατότητα να χρησιμοποιήσει σπέρμα από άγνωστο δότη ήταν ακριβώς αυτό που επιθυμούσε αφού είχε αποφασίσει, –όλο αυτόν τον καιρό που το σκεφτόταν και το προσπαθούσε πιο χαλαρά–, ότι ήθελε όλο αυτό να το κάνει μόνη της, δηλαδή εκτός σχέσης και με άγνωστο πατέρα-δότη.

[…]...το χα κουβεντιάσει με έναν δυο φίλους, αν το έκανα με γνωστό πατέρα και αυτά, είχα κάνει κιολας κάτι προσπάθειες που δεν... αλλά χαλαρά ακόμα ρε παιδί μου...ήθελα...αλλά όσο κρατούσε αυτή η διαδικασία συνειδητοποιούσα, δηλαδή, σκέψεις και προσπάθειες κλ.π., συνειδητοποιούσα ότι όταν θα γίνει θέλω να είμαι σίγουρη για 2-3 πραγματάκια...και το ένα ήταν, και για μένα ήταν πολύ σημαντικό, το αν θα είναι ή οχι γνωστός ο πατέρας, ήτανε για πολλούς λόγους πολύ σημαντικό...το δεύτερο επίσης άρχισα να συνειδητοποιώ οτι ήθελα, παρόλο που ήμουνα σε σχέση ακόμα, ήθελα να το κάνω οταν θα ένιωθα ότι…να το κάνω και μόνη μου...δηλαδή ανεξάρτητα από το αν θα είμαι ή οχι μέσα σε σχέση, να μπορώ να το υποστηρίξω και μόνη μου… Η εμπειρία της εξωσωματικής είχε τα φάρμακα και την αγωνία της

αναμονής. Σχετικά όμως με την χρήση σπέρματος από δότη, η όλη εμπειρία θύμιζε μια απλή και εύκολη εμπορική συναλλαγή.

Για την τράπεζα τίποτα στην ουσία, απλά ότι υπάρχει και κάνει αυτή τη δουλειά...και μάλιστα είναι τελείως…μου φάνηκε πολύ περίεργο, ρε παιδί μου, γιατί είναι πολύ έυκολη η συναλλαγή, είναι σαν να πηγαίνεις στο περίπτερο να πάρεις τσιγάρα, πραγματικά....δεν χρειάζεται δηλαδή κάτι ιδιαίτερο, εγώ τους πήρα ένα τηλέφωνο, τους είπα οτι με τον γυναικολόγο μου κάνω διαδικασίες εξωσωματικής, θα ήθελα ένα δείγμα, ξέρω γω, για την τάδε του μήνα, οπότε με ετοιμάζουνε...και από κει και πέρα εμένα με ενδιέφερε, ντάξει με ρωτήσανε αν έχω κάποια προτίμηση, για τα χαρακτηριστικά κλ.π., τους είπα δεν με ενδιαφέρει, το μόνο που θα ήθελα είναι να έχει την ίδια

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

166    

ομάδα αίματος με εμένα, για ευνόητους λόγους, δηλαδή στην περίπτωση που χρειαστεί αργότερα με τα παιδιά οτιδήποτε, να ξέρω και με τα παιδιά οτι θα έχω την ίδια ομάδα αίματος...έτυχε να υπάρχει ένας δότης με την ίδια ομάδα αίματος, στην ουσία μου δώσανε χρώμα μαλλιών, ανάστημα, επίπεδο σπουδών, αυτό, τίποτα άλλο…και οτι είχε ελεγχθεί τέλος πάντων για ασθένειες, οικογενειακό ιστορικό του είχανε πάρει κλ.π., αλλά δεν μου τα δώσανε αυτά.

Για την ίδια δεν υπήρχε θέμα επιλογής χαρακτηριστικών πέρα από την ομάδα αίματος και όσον αφορά την ανωνυμία του δότη, ή αν αυτό αλλάξει βάσει νόμου και τα παιδιά της θελήσουν να το ψάξουν περισσότερο, –δεδομένου ότι σε άλλες χώρες ισχύουν άλλα πράγματα και αν δει κανείς την πρόσφατη ιστορία αυτών των επιλογών και τεχνικών θα διαπιστώσει και μια ρευστότητα διεθνώς αναφορικά με το τί επιτρέπεται και τι όχι στα διαφορετικά μέρη–, είναι κάτι το οποίο θεωρεί ότι μπορεί να αντιμετωπίσει αφού πρώτα η ίδια θα «το έχει πει στα παιδιά της».

Δηλαδή δεν με πειράζει αν εκείνα το εκτιμήσουνε μετά, θα το ψάξουνε, και μπορούνε ας πούμε, ας το κάνουνε...εγώ δεν ήθελα να μπω στην διαδικασία του γνωστού πατέρα γιατί ήθελα ας πούμε, βασικά το βασικό μου θεματάκι ήτανε να έχω εγω τον πρώτο λόγο σε αποφάσεις σημαντικές που θα αφορούσαν τα παιδιά μου δηλαδή για παιδεία, υγεία…για να μην...μπορεί να μην τεθούν τέτοια θέματα, αλλά μπορεί και να τεθούν, δεν ξέρεις ποτέ, ας πούμε, οπότε ήθελα να έχω εγω την ευθύνη, από την στιγμή που δεν έχω γνωρίσει κάποιον άνθρωπο που να αναγνωρίσω σε αυτόν οτι, ξέρεις κάτι, θα ήθελα κι αυτός…

Ίσως το μόνο που την απασχολεί για το μέλλον είναι η διάχυση του γεννητικού υλικού από τις τράπεζες και η πιθανότητα να υπάρχουν αδέρφια των παιδιών της κάπου εκεί έξω. Για τον λόγο αυτόν θα συμβούλευε τα παιδιά της να κάνουν ένα τεστ DNA μαζί με τις συντρόφους τους στην περίπτωση που προγραμμάτιζαν να κάνουν παιδιά. Το θετικό ήταν ότι από την τράπεζα της είχαν πει να τους ειδοποιήσει αν έμενε έγκυος για να μπορούν να οριοθετήσουν τη χρήση του σπέρματος από τον συγκεκριμένο δότη.

Η Φωφώ εμπιστεύτηκε τον γιατρό και το κέντρο του. Ρώτησε ότι μπορούσε, κυρίως άν ο δότης έχει ελεγχεί ιατρικά, και πίστεψε τον γιατρό ο οποίος της είπε ότι έχουν μια μικρή τράπεζα από δότες τους οποίους μπορούν να ελέγξουν. Ενημερώθηκε ότι ο δότης είναι από Ελλάδα. Δεν έχει σκοπό να κρατήσει αυτή την πληροφορία κρυφή και ούτε να μεγαλώσει ενοχικά το παιδί της. Θεωρεί ότι θα βρει τρόπο να το επικοινωνήσει στο παιδί της, το πώς γεννήθηκε, θα πάει και σε ψυχολόγο

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

167    

αν και νιώθει εμπιστοσύνη στον εαυτό της πάνω στο θέμα αυτό. Στην αφήγησή της μιλάει αρκετά γύρω από το ζήτημα αυτό το οποίο υποστηρίζεται εδώ ότι αποτελεί από τα πιο βασικά, ανοιχτά και άλυτα θέματα αυτής της χρήσης της ΙΥΑ. Πέφτει όλο το βάρος της διαχείρισης αυτής της αλήθειας στην μητέρα η οποία ακόμα και αν έχει την πίστη ότι θα καταφέρει να πει την αλήθεια με έναν αποτελεσματικό και μη τραυματικό τρόπο, φαίνεται ότι θα αναζητήσει κάποια μορφή βοήθειας, είτε ένα εγχειρίδιο ή κάποιες οδηγίες από ειδικούς, αν υπήρχαν, ή τη βοήθεια ενός ειδικού:

Φωφώ Κυριάκου: Όχι και δεν το κρύβω και σε όλους γύρω-γύρω. Είναι αυτό και οφείλουν να το δεχτούν είναι επιλογή μου. Δεν θα μεγαλώσει αυτό το παιδί ενοχικά, επειδή εγώ δεν έχω ενοχές. Δεν θα μεγαλώσει ενοχικά. Θα μεγαλώσει σαν κάτι ξεχωριστό, θα της πω εγώ τώρα, τώρα θα πάω και σε ψυχολόγο βέβαια…Ναι, πως θα το χειριστώ. Ναι, αν και όλοι γύρω-γύρω ξέρουν την αλήθεια. Δεν θα πω ποτέ α, ήμουνα σε μία σχέση και ξέρεις με παράτησε, εξαφανίστηκε όχι. Είναι αυτό. Είναι επιλογή μου αν σας αρέσει αν δεν σας αρέσει έχει καλώς πάλι

Ερευνήτρια: Ναι, ναι. Αυτό, όλη η σκέψη το πώς θα το συζητήσεις αύριο μεθαύριο με το παιδί είναι κάτι που σε απασχολούσε πριν το κάνεις;

Φωφώ Κυριάκου: Όχι, γιατί θα της το μεταδώσω εγώ όπως θέλω. Δεν έχω σε αυτά, επειδή ίσως είμαι και μέσα με παιδιά μπορώ να το κάνω αυτό, μπορώ να την πλησιάσω και να της πω κάποια πράγματα, με την βοήθεια βέβαια κάποιου ειδικού θα το κάνω ακόμα καλύτερα. Δεν έχω δεύτερη σκέψη για αυτό. Το παιδί θα μεγαλώσει σωστά. Όχι γιατί θα φροντίσω να της εξηγήσω από πολύ νωρίς την αλήθεια με ωραία λόγια βέβαια όπως αρμόζει σε ένα παιδί τεσσάρων ετών, τριών...ότι η μαμά σε ήθελε, ότι ήθελε ένα παιδάκι και απέκτησε εσένα που είσαι ξεχωριστή, να αισθανθεί το παιδί αυτό. Εσύ είσαι μια ειδική περίπτωση, όσο μπορεί να καταλάβει το παιδί που δεν θα έχεις τον μπαμπά, γιατί έχεις μόνο μαμά. Εντάξει, το αντρικό πρότυπο το έχει, καλά να είμαστε, ο αδελφός μου, ο πατέρας μου...Θα μου πει και η ψυχολόγος αλλά θα το σκεφτώ και εγώ. Τώρα δεν έχω μπει στη διαδικασία να σκεφτώ από τώρα αλλά θα το σκεφτώ. Εντάξει δόξα το Θεό τα περνάω καλά στα παιδιά.

Η απουσία πολιτισμικής γνώσης γύρω από το ζήτημα αυτό, το καινούργιο που φέρνει η συγκεκριμένη χρήση της τεχνολογίας της ΙΥΑ, φέρνει και τις γυναίκες εκείνες που αποφασίζουν να ακολουθήσουν αυτό το δρόμο σε μια, τουλάχιστον, αμήχανη θέση. Ακόμα και αυτές που δεν φοβούνται

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

168    

και έχουν μια σιγουριά απέναντι στον εαυτό τους, όπως η Λύδια και η Φωφώ, ακόμα και αν έχουν αποφασίσει ότι θα πουν την αλήθεια στα παιδιά τους ή/και στον κόσμο γενικότερα, το πώς ακριβώς θα το διαχειριστούν, πότε ακριβώς θα μιλήσουν στα παιδιά τους, το ποιά θα είναι η συγκεκριμένη ιστορία σύλληψης και καταγωγής που θα μεταφέρουν στα παιδιά τους, παραμένουν κάπως μετέωρα ερωτήματα. Είναι σαν να ζουν στα πλαίσια ενός πειράματος, αναφορικά με το ζήτημα αυτό. Δεν υπάρχει συσσωρευμένη γνώση για το ποιος δρόμος είναι ο καλύτερος για να ακολουθήσει κανείς. Στο σημείο αυτό η τεχνολογία έχει προχωρήσει, η κοινωνία έχει ακολουθήσει την τεχνολογία, αλλά δεν έχει προλάβει να δημιουργήσει αντίστοιχες πρακτικές και πολιτισμικά πρότυπα, δεν έχει προλάβει να συγκεκριμενοποιήσει και να αντιμετωπίσει τυχόν αναδυόμενα προβλήματα. Είναι σαν να βαδίζουν λίγο στο σκοτάδι, ως προς το τί ακριβώς θα πουν στα παιδιά τους έτσι ώστε να νιώσουν ότι ανήκουν σε μια κανονικότητα κι αν όχι κανονικότητα σε μια κανονική και αποδεκτή διαφορετικότητα.

Σχετικά με το θέμα αυτό, η Άλκηστη, έχοντας μεγαλύτερα παιδιά, έχει ήδη αρχίσει να το δουλεύει μαζί τους. Δεν βρήκε ούτε ένα παιδικό βιβλίο στα Ελληνικά που να μπορεί να χρησιμοποιήσει για αυτόν τον σκοπό:

Υπάρχει ένα βιβλίο που λέγεται ο Πέρι είδε και το μικρούτσικο που μιλάει για την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, για την αναπαραγωγή, για τα διάφορα είδη οικογενειών, τις ομοφυλοφιλικές, τις μονογονεϊκές, αλλά δεν μιλάει για εξωσωματική ας πούμε, για δωρεά ωαρίων ή δωρεά σπέρματος. Είναι ένα έλλειμμα που υπάρχει στην ελληνική αγορά και θεωρώ ότι οι πιο πολλοί δεν το λένε καν στα παιδιά τους, αλλά θεωρώ ότι…

Αν και τυπικά τα παιδιά της είναι αναγνωρισμένα από τον πρώην σύζυγό της, τον έχουν γνωρίσει ως «μπαμπά» πριν πεθάνει, ο οποίος αν και δεν έμενε μαζί τους, τους επισκεπτόταν κάποιες φορές, η ίδια θέλει να τους πει την αλήθεια, αφενός, γιατί στο μέλλον μπορεί να προκύψουν ερωτήματα γύρω από την ασθένειά του και τυχόν κληρονομικότητα και αφετέρου γιατί γενικότερα, «το ψέμα γεννάει ψέμα». Η ίδια έχει μιλήσει στα παιδιά της, όχι σε προσωπικό επίπεδο, αλλά μέσα από ιστορίες και παραμύθια προσπαθεί να καλύψει τα πολιτισμικά κενά και να παράγει πρότυπα άλλων μορφών οικογένειας και συγγένειας.

Ξέρουν ότι το σποράκι φυτεύεται μέσα στο αυγό και τους έχω πει ξέρετε δεν είναι πάντα το σποράκι του μπαμπά, ή του άντρα ή της γυναίκας, μερικές φορές αν η γυναίκα δεν έχει αυγουλάκι θα πάει σε έναν γιατρό θα της δώσει ένα αυγουλάκι από την τράπεζά του. Και εκείνη τί του δίνει; Μια μεγάλη αγκαλιά. Το καταλαβαίνουν ότι ήδη πρόκειται για δούνε και

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

169    

λαβείν. Ε, δεν είπα χρήματα, είπα μια μεγάλη αγκαλιά. Ε, το ίδιο ισχύει και για το σποράκι. Αν το σποράκι αυτό δεν πιάνει, το βάζεις, το βάζεις, πας σε έναν άλλο καλό γιατρό, σας παρακαλώ πολύ θα μου κάνετε τη χάρη να μου δώσετε ένα σποράκι. Πολύ απλά πράγματα. Για να μην σοκαριστούν. Φαντάζομαι ότι θα τις κάνουμε αυτές τις κουβέντες και σε πιο επιστημονικό επίπεδο αργότερα.

Η Άλκηστη έχει απωθημένα σχετικά με την εμπειρία της χρήσης σπέρματος από τράπεζα. Θεωρεί ότι απλά αφέθηκε στα χέρια του γιατρού και δεν απαίτησε πιο επίσημες πληροφορίες για το δότη. Δεν πήρε ούτε χαρτιά, ούτε πιστοποιήσεις και αναριωτιέται αν τηρούνται οι κανονισμοί που οριοθετούν τη χρήση σπέρματος από τον ίδιο δότη. Δεν γνωρίζει την καταγωγή του δότη, δεν ρωτήθηκε αλλά ούτε εξέφρασε κάποια προτίμηση, δεν πήγαινε άλλωστε ούτε να παραγγείλει, ούτε να αγοράσει παιδί. Σε εκείνη τη φάση, έχοντας και κάποιες αποτυχημένες προσπάθειες στο ιστορικό της δεν ρώταγε και πολλά, ήθελε ένα παιδί και ακολουθούσε τυφλά τον συγκεκριμένο γιατρό τον οποίο και είχε εμπιστευτεί. Θεωρεί ότι και ο γιατρός αφουγκράζεται αυτή την επιθυμία και προσπαθώντας να την ικανοποιήσει δεν στέκεται σε λεπτομέρειες τέτοιου τύπου:

Θεωρώ οι γιατροί βλέπουν τη γυναίκα στα μάτια και θέλουν να της δώσουν ένα μωρό, που θα εμφυτευθεί, που θα μεγαλώσει στη μήτρα για εννέα μήνες, επτά μήνες, πόσο θα πάρει. Και όχι αν αυτό το μωρό θα έχει δεκαέξι ετεροθαλή αδέλφια στην Αθήνα, στην Καλαμάτα, στη Θεσσαλονίκη. Και φοβάσαι να ρωτήσεις τον γιατρό μήπως τον προσβάλεις, θα φαίνεται ότι τον αμφισβητείς, αλλά εγώ ήθελα να αποκτήσω μωρό, ήθελα να γίνω μαμά, δεν με ενδιέφερε. Ετεροχρονισμένα θα ήθελα να μου δώσει ένα ντοσιέ, όπως κάνουν στην Αγγλία ή σε άλλες πολιτισμένες χώρες και επιλέγεις. Ο δότης αυτός είναι μουσικός, ο δότης αυτός είναι μαραγκός, ο δότης αυτός έχει ύψος 1,60 και εγώ 1,75 ...

Μέσα από το δικό της βίωμα βλέπει πως αν και η εξωσωματική έχει κανονικοποιηθεί, συζητιέται και είναι ορατή στο δημόσιο λόγο και χώρο, το ίδιο δεν συμβαίνει στην περίπτωση της δωρεάς γεννητικού υλικού. Δεδομένου ότι τα ζευγάρια που κάνουν χρήση δανεικού γεννητικού υλικού λόγω προβλημάτων υπογονιμότητας μάλλον το αποσιωπούν, η σιωπή αυτή μεταφέρεται σε όλα τα επίπεδα. Δεν γνωρίζουμε πολλά για τον δότη, δεν ρωτάμε πολλά, δεν θέλουμε να ξέρουμε πολλά. Στην περίπτωση όμως μιας μόνης γυναίκας που κάνει χρήση της τεχνολογίας της ΙΥΑ η απουσία του πατέρα τοποθετεί τον άγνωστο δότη ως ορατό υποκείμενο τόσο στον περίγυρο όσο και στα παιδιά. Στο πρώτο κέντρο που είχε πάει, η γιατρός είχε πει στην Άλκηστη ότι οι δότες σπέρματος

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

170    

είναι φοιτητές ιατρικής κάτι που δεν πίστεψε, αλλά θεώρησε ότι η γιατρός ήθελε να ωραιοποιήσει την κατάσταση. ΄Οπως και η Λύδια, έτσι και η Άλκηστη αναρωτιέται πως θα διαμορφωθεί η κατάσταση στο μέλλον που πιθανόν να κυκλοφορούν αδέρφια που δεν γνωρίζουν την κοινή γενετική τους καταγωγή:

[...]και πιστεύω ότι η γενετική θα προχωρήσει θα κάνει άλματα στα επόμενα τριάντα χρόνια, στις επόμενες τέσσερις γενιές, γιατί κάθε γενιά νομίζω είναι 5 χρόνια, 7...Ναι, κάθε 7 χρόνια αλλάζει η γενιά, generation one, ε, ούτως ώστε να προλαμβάνονται οι γενετικές ανωμαλίες που μπορεί να προκύψουν από τις αιμομιξίες, από τις εν δυνάμει αιμομιξίες αυτές που θα προκύψουν από την ανεξέλεγκτη εξωσωματική. Το πιστεύω αυτό, θα χρειαστεί να το προλάβουμε αυτό.

Η ΄Αλκηστη έχει και φοβίες ότι μπορεί να μην χρησιμοποιήθηκε το δικό της ωάριο. Δεν μπορεί, δεν τολμά να αμφισβητήσει το γιατρό, αλλά δεν θα είχε και νόημα πλέον να ζητήσει τον φάκελο. Αυτή η αμφιβολία είναι κάτι που θα κουβαλάει σε όλη την υπόλοιπη ζωή της. Άλλος ένας λόγος που θέλει να μιλήσει στα παιδιά της για τη χρήση σπέρματος από δότη. Δεν μπορεί να κουβαλάει και αυτή την πληροφορία ως μυστικό:

Αυτό που μας σώζει είναι ότι εγώ και η μία έχουμε τη μία ελιά εδώ και εγώ και η άλλη την άλλη ελιά εδώ αλλά και αυτό παίζει μέσα στο νόμο των πιθανοτήτων. Όταν πήρα τηλέφωνο λοιπόν να ευχαριστήσω την εμβρυολόγο, λέω να σας ρωτήσω κάτι, τα ωάρια ήταν δικά μου; είναι δικά μου; και άκου απάντηση Αίγλη. Μου λέει, ε από όσο γνωρίζω, ναι. Το αυτό το από όσο γνωρίζω πλανάται από πάνω μου σαν σύννεφο. Δεν υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας. Για να έχεις τον έλεγχο θα πρέπει να έχεις τους δικηγόρους σου μέσα στην εμβρυομεταφορά. Ναι, γιατί θέλω να τους πω την αλήθεια, διότι θα την διαισθάνονται ότι δεν είναι η αλήθεια, θα το διαισθάνονται. Προτιμώ να τον εκτιμήσουν, να τον αγαπήσουν τον άνθρωπο αυτόν που τις αναγνώρισε.

Το πως θα μιλήσει στο παιδί της για την ιστορία σύλληψής του και για τη χρήση σπέρματος από ανώνυμο δότη είναι το βασικό πρόβλημα που θεωρεί η Μερόπη ότι έχει να λύσει. Δεν το σκέφτηκε με λεπτομέρεια πριν κάνει το βήμα και ακόμα δεν έχε βρει τη λύση. Είχε καλή συννενόηση με το γιατρό όσον αφορά την επιλογή:

Κοίταξε επειδή εμένα δεν μου άρεσε πολύ αυτή η διαδικασία, είχα ρίξει πολύ μεγάλο βάρος στο γιατρό να με βοηθήσει, του είχα πει κάποιες προδιαγραφές, ξέρω εγώ θέλω να είναι ψηλό, θέλω να είναι αυτό, εντάξει αν μπορεί το σπέρμα να είναι από

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

171    

την Ελλάδα θα το προτιμούσα, να μην έχω δηλαδή κάτι εξωτικό. Μια φίλη, μια γνωστή μου έκανε από τη Δανία, εντάξει δεν μπορώ να πω ότι θα ήθελα τώρα ένα παιδί που να είναι τελείως…

Γνωρίζει τα βασικά, την ηλικία, την υπηκοότητα, τα σωματικά χαρακτηριστικά, το ιστορικό υγείας. Είναι ένας αριθμός, τίποτα άλλο, λέει χαρακτηριστικά. Όλο το ζήτημα την αγχώνει και δεν το έχει ψάξει πολύ. Δεν ξέρει αν μετά θελήσει κάποιος να αναζητήσει κάτι αν υπάρχει τρόπος. Έχει πάει σε ψυχολόγους σχετικά με το τι θα πει στο παιδί, αλλά οι απόψεις ακόμα και των ειδικών διίστανται. Μερικοί υποστηρίζουν ότι καλύτερα να μην μάθει για την αφύσικη μέθοδο σύλληψης, έχοντας έτσι κι αλλιώς να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι είναι παιδί μιας μονογονεϊκής οικογένειας. Μέχρι τώρα, η Μερόπη αμφιταλαντεύεται:

Ναι, σου λέω και εγώ είμαι τώρα, πρέπει να το ψάξω πάρα πολύ, γιατί σου λέω οι απόψεις διίστανται, δηλαδή, από την μία, είναι η επιθυμία να είσαι ειλικρινής με το παιδί σου, από την άλλη, είναι η επιθυμία να το προστατεύσεις από ένα πιο μεγάλο βάρος που μπορεί να έχει, οπότε εντάξει όταν έρθει η ώρα πρέπει να το δω. Και όταν είπα στον, είχα πάει σε έναν σούπερ, πώς τον λέγανε..., κάπως έτσι, πήγα μία, δύο φορές να το συζητήσω, αυτός ήταν πάρα πολύ κάθετος στο ότι δεν πρέπει να πεις στο παιδί αυτό και του λέω, μα θα πω ψέματα στο παιδί μου, δηλαδή, εντάξει πόσα ψέματα, δηλαδή, θα του πεις πολλά ψέματα σε αυτή τη ζωή ότι οκ, εντάξει μην κάνεις και έτσι, μην το παίρνεις ας πούμε ότι…

Τελικά, έχοντας πάρει την απόφαση, έχοντας κάνει το βήμα, έχοντας αποκτήσει παιδί, το μόνο που την προβληματίζει και τη βαραίνει είναι αυτό. Δεν υπάρχει προηγούμενο σε επίπεδο κοινωνικό-πολιτισμικό που να λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για να διαχειριστεί την κατάσταση.

Αν δηλαδή είχα μία διαβεβαίωση, που δεν γίνεται, ότι το παιδί μου αυτό το πράγμα θα το χειριστεί καλά θα ήμουνα 100% ανάλαφρη ας πούμε. Το βάρος μου είναι αυτό.

6.3. ΦΤΙΑΧΝΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΜΟΡΦΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΚΑΙ Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΕΙΟΥ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Όλες οι συνομιλήτριές μας έχουν να αντιμετωπίσουν τα παιδιά τους ως προς την επιλογή τους να τα αποκτήσουν με τον δεδομένο τρόπο, αν όχι

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

172    

άμεσα, σίγουρα στο μέλλον, και θα πρέπει να έχουν αποφασίσει ποιό αφήγημα καταγωγής θα τους μεταφέρουν. Όλες έχουν προβλέψει όμως να υπάρχει πατρώνυμο, να μην καταγραφεί το παιδί ως αγνώστου πατρός. Η Μερόπη έχει χρησιμοποιήσει το όνομα του πατέρα της και στην περίπτωση της Άλκηστης τα παιδιά είναι αναγνωρισμένα από τον πρώην σύζηγό της. Η Λύδια είχε κάνει έναν λευκό γάμο στο εξωτερικό όταν ήταν εκεί για λόγους βίζας και αποφάσισε να μην τον διακόψει, αλλά να τον χρησιμοποιήσει. Ο «σύζυγός» της αναγνώρισε τα παιδιά της και έτσι θα έχουν και το προνόμιο της διπλής υπηκοότητας. Η Φωφώ που άργησε να κάνει μια αντίστοιχη πράξη για να έχει πατρώνυμο το παιδί της ήδη αντιμετώπισε προβλήματα εξαιτίας μια απροετοίμαστης υπό μια έννοια κοινωνίας απέναντι σε αυτά τα παιδιά και σε αυτές τις οικογένειες:

Λοιπόν, ο νόμος έχει προβλέψει ότι για να μην…για κοινωνικούς και ψυχολογικούς λόγους μπορείς να κάνεις πρόσληψη πατρωνύμου, δηλαδή να μην φαίνεται αγνώστου το παιδί. Κάνεις μία αίτηση στο δήμο, το περνάει, το αφήνει δέκα ημέρες τοιχοκολλημένο και μπαίνει μετά, διαλέγεις εσύ ένα όνομα δηλαδή του πατέρα μου, Πέτρος ας πούμε και το βάζεις για να μην φαίνεται αγνώστου και θα το κάνω τώρα αυτό. Γιατί το σύστημά μας είναι λίγο περίεργο. Πήγα να της φτιάξω ένα λογαριασμό στην τράπεζα και λέει Τάδε όνομα, αβάπτιστο, αγνώστου. Είναι παράλογο αυτό. Έχει μάνα, έχει μάνα και δεν το είδα εκείνη την ώρα και πήγα να τους κάνω θέμα. Θα τους κάνω θέμα κάποια στιγμή γιατί εντάξει. Αυτό ήθελα να σου πω μόνο. Ότι ο νομοθέτης είναι σοφός τελικά και το κάνεις και περνάει και φαίνεται στο χαρτί που παίρνεις από το δήμο τέλος πάντων.

Το παράδειγμα με την τράπεζα έρχεται να μας υπενθυμίσει την κυριαρχία της κανονιστικής οικογένειας, του ετερόφυλου ζευγαριού που με γάμο (και βάπτιση) δημιουργεί οικογένεια. Για τα υπόλοιπα σχήματα, όπως αυτό που σχολιάζεται εδώ, οι εμπλεκόμενοι καταφεύγουν σε «παραθυράκια», σε πρακτικές κανονικοποίησης του συγγενικού-οικογενειακού σχήματος που έχουν επιλέξει. Θέλοντας να προστατέψουν κυρίως το παιδί τους προσπαθούν να βρουν τρόπους για να μην ξεχωρίζει, για να μην χρειάζεται να εξηγεί, για να μην στιγματίζεται. Αν το ζήτημα γύρω από μια ιστορία σύλληψης και καταγωγής, γύρω από τον απών-άγνωστο-ανώνυμο πατέρα έρχεται σε μεγάλο βαθμό να αντιμετωπίσει ή στην καλύτερη περίπτωση να προλάβει τις «ψυχολογικές επιπτώσεις» που κατά κοινή παραδοχή ένα τέτοιο σχήμα οικογένειας θα επιφέρει στο παιδί ή στα παιδιά, το να έχει ένα παιδί πατρώνυμο το καλύπτει έστω και σε ένα θεσμικό-γραφειοκρατικό επίπεδο από την ανέτοιμη κοινωνία να ενσωματώσει αυτά τα παιδιά.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

173    

Μέσα σε όλη αυτή την καινούργια συνθήκη όμως, υπάρχει μια μονογονεϊκή οικογένεια, μια μητέρα με ένα ή περισσότερα παιδιά, η οποία επιβιώνει. Μέσα από τα παραδείγματα που έχουμε φαίνεται ότι βασικό ρόλο σε αυτή την διαδικασία παίζουν οι συγγενείς και συγκεκριμένα οι γονείς της μητέρας. Παρά τις όποιες αρχικές ενστάσεις ή φόβους, υπάρχει αποδοχή, αγκάλιασμα και υποστήριξη του σχήματος αυτού. Ο ερχομός ενός παιδιού, η ανύπαντρη και άτεκνη κόρη που είναι μια ανεξάρτητη γυναίκα, αλλά πλέον και μητέρα φαίνεται να είναι πιο δυνατά από την «μη κανονικότητα» του μονογονεϊκού σχήματος και ενός πατέρα που δεν υφίσταται ούτε καν ως όνομα. Παρόλο που από τη μια πλευρά δεν υπάρχει το πολιτισμικό υπόβαθρο για να χτιστεί ένα ομοιογενές οικογενειακό αφήγημα για αυτές τις οικογένειες και κάθε τέτοια μητέρα ψάχνει να βρει το παραμύθι εκείνο, την ιστορία εκείνη που μαζί με την αγάπη και την προστασία της ελπίζει ότι θα καταφέρει να γεμίσει τα κενά, από την άλλη η πολιτισμική σημασία και κανονικοποιητική δυναμική της τεκνοποίησης αλλά και της οικογενειακής συνέχειας, μαζί με τη χαρά που φέρνει ένα νεογέννητο αρκούν για να γίνουν αποδεκτές αυτές οι οικογένειες. Η ταύτιση της γυναικείας υπόστασης με τη μητρότητα, έστω και εκτός μιας ετερόφυλης σχέσης αναπαράγεται στο σχήμα που αναλύεται εδώ. Ενδεχομένως, το γεγονός ότι η σύλληψη γίνεται στην περίπτωση αυτή με έναν α-σεξουλικό τρόπο, όπου όχι μόνο δεν υπάρχει σεξουαλική πράξη για να επιτευχθεί η σύλληψη αλλά δεν υπάρχει στη ζωή αυτών των γυναικών ένας ερωτικός σύντροφος, εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον, αναδεικνύει τη γυναίκα μόνον ως μητέρα και μάλιστα ως μητέρα που θυσιάζεται για να αποκτηθεί ένα παιδί. Επιπλέον η μη ύπαρξη της άλλης οικογένειας από την πλευρά του πατέρα κάνει το παιδί αυτό «ακόμα πιο δικό μας». Η συνέχεια της οικογένειας καταγωγής είναι ανεμπόδιστη και όλες οι αποφάσεις ανατροφής πέφτουν σε αυτήν.

Η Φωφώ, μένει μαζί με την αδερφή της και από κάτω μένουν οι γονείς της και ο αδερφός της:

Ναι, δεν μπορώ να πω ότι είμαι μόνη μου, πέντε άτομα είναι πάνω από τη μικρή. Ο καθένας με τα καλά του και με τα κακά του…έτσι πάντα…γιατί πολλές φορές είναι και δύσκολο να, ας πούμε όταν τελειώνει ας πούμε κάποιος τη δουλειά του έρχεται πάνω να δει, εγώ μπορεί εκείνη την ώρα να την κοιμίζω. Δεν είναι και τόσο εύκολο κάποιες φορές...Εντάξει, μεγάλοι άνθρωποι είμαστε, δεν είμαι κανένα μωρό 20 χρονών ας πούμε, και μόλις έγινε του το είπα, έμεινε, έπαθε σοκ ο καψερός, έπαθε σοκ, μου λέει τι θα πει ο κόσμος. Δεν με ενδιαφέρει ο κόσμος του λέω, εδώ, ότι είναι εδώ μέσα με ενδιαφέρει. Και η μάνα μου το ίδιο, ξέρω εγώ. Πιο πολύ τους ένοιαζε τι θα πει το σόι. Μόλις είδανε ότι το σόι λέει μπράβο, εκεί τελείωσε. Ναι, και τώρα είναι τρελαμένοι.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

174    

Η υποστήριξη που λαμβάνει η Φωφώ είναι όση χρειάζεται ενώ βάζει και αυτή τους όρους. Το γεγονός βέβαια ότι μένουν δίπλα βοηθάει. Σε σχέση με το ευρύτερο περιβάλλον, η Φωφώ είχε συζητήσει την απόφασή της μόνο με δυο-τρεις πολύ στενές της φίλες. Ουσιαστικά την είχε πάρει την απόφασή της και δεν γύρευε γνώμες. Όταν άρχισε να φαίνεται η εγκυμοσύνη της, μια φίλη της στη δουλειά προθυμοποιήθηκε να το πει ή ίδια στον κόσμο, να πει την αλήθεια, όπως ήθελε η ίδια η Φωφώ και οι αντιδράσεις ήταν μόνο θετικές. Γενικότερα δεν την ενδιαφέρει τι θα πουν οι άλλοι:

Μόλις φάνηκε η εγκυμοσύνη μου λέει μια φίλη μου: θες να το πω εγώ; Όχι, δεν μπορώ τι, μα λέει δεν μας έχεις πει τίποτα, λέω τι να πω ρε παιδιά, γεια σας είμαι έγκυος, τι να σας πω της λέω, ε, και μου λέει θες να το πω εγώ, πες το της λέω δεν έχω κανένα πρόβλημα. Τι να λέω, μου λέει. Την αλήθεια, της λέω. Ε..και ήτανε όλοι πάρα πολύ θετικοί, δηλαδή, μία έκλαιγε κιόλας συνάδελφος. από την συγκίνηση. Εντάξει, ήτανε θετικές όλες οι αντιδράσεις, δεν άκουσα κάτι. Πολλοί μένουν έτσι άναυδοι και με ρωτάνε, στους πιο κοντινούς εξηγώ, ε δε θα κάτσω να εξηγήσω και στους αγνώστους, που μου λένε ότι έχει κόκκινα μαλλιά και έχεις κόκκινα μαλλιά, ναι λέω είναι βαμμένη και έχει περάσει στα κύτταρα. Εντάξει τώρα, αυτό, δεν συνάντησα καμία, δεν ξέρω τώρα τι λένε πίσω αυτό λέω, αλλά δεν με ενδιαφέρει κιόλας.

Όπως και η Φωφώ, έτσι και η Άλκηστη είχε την υποστήριξη της μητέρας της που ζει σε άλλη πόλη αλλά και των συγγενών της που ζουν όμως σε άλλη χώρα. Έχοντας ενσωματώσει τα παιδιά της σε μια υπαρκτή «κανονική» οικογένεια, μέσω της αναγνώρισής τους από τον αποθανών πρώην σύζηγό της, νιώθει ότι δεν υπάρχει η ανάγκη, δεν χρειάζεται να μοιράζεται όλες τις λεπτομέρειες της απόκτησής τους. Οι γύρω το καταλαβαίνουν ότι πρόκειται για εξωσωματική, αλλά δεν νιώθει ότι χρειάζεται να δώσει παραπάνω εξηγήσεις παντού:

Ναι, εγώ είμαι ανοικτή. Σε αυτό που δεν είμαι ανοικτή για την προστασία των παιδιών είναι να μιλάω στον κάθε τυχάρπαστο ότι είναι από δωρεά, δηλαδή για αυτό και υπάρχει και η αναφορά του μπαμπά, πρόσφατα που τις έγραψα στο δημοτικό, όνομα πατρός το είπα, επάγγελμα, τους είπα, με ρώτησαν που είναι ο πατέρας τους, τους είπα ότι έχει αποβιώσει, δεν ήθελα να πω ότι είμαστε σε διάσταση και..δεν θέλω να δίνω…

Το περιβάλλον της δουλειάς της ήταν πολύ υποστηρικτικό εξαρχής και ως δομή και ως ανθρώπινο δυαμικό, κάτι που είναι σχεδόν προϋπόθεση για μια γυναίκα η οποία αποφασίζει να αναλάβει όλη την ευθύνη της ανατροφής:

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

175    

Οπότε με ευνόησε και αυτό το περιβάλλον. Αν ζούσα, αν δούλευα ξέρω εγώ στον Κλαουδάτο, λέω τώρα ή σε ένα σούπερ μάρκετ δεν θα ήταν το ίδιο.

Στην περίπτωση της Μερόπης, επικρατεί μάλλον μεγαλύτερη αμηχανία ως προς την εξωτερίκευση του πως δημιουργήθηκε η οικογένειά της. Οι δικοί της είναι πολύ υποστητρικτικοί και το νιώθουν τρεις φορές παιδί τους αφού είναι οι μόνοι παππούδες:

Μερόπη Ζιώγα: Δεν το συζητώ. Τίποτα, νομίζω ότι τον προστατεύουν και τον αγαπάνε περισσότερο λόγω αυτού του πράγματος και λόγω του ότι δεν μεσολαβεί άλλος οπότε νιώθουν και λίγο πιο άνετα.

Ερευνήτρια: Είναι δικό μας τελείωσε Μερόπη Ζιώγα: Ακριβώς όπως το λες, ναι όπως το λες, δηλαδή,

ο πατέρας μου ας πούμε δεν τον θυμάμαι ποτέ με τα άλλα ανίψια να ήταν έτσι είναι όπως λες, αυτό είναι δικό μας τώρα, φέρτο εδώ είναι το παιδί μου. Μεταφέρονται οι ισορροπίες και εγώ αυτό δεν το είχα σκεφτεί. Το ζω τώρα και έχω τη σύγκριση με την αδελφή μου και το βλέπω ότι είναι πολύ αλλιώς. Γιατί σου λέω είναι η κόρη μου και αυτός, είναι οι δύο τους ας πούμε, οπότε θέλουνε να μας…

Ερευνήτρια: Είναι μία προέκταση αυτής της υπάρχουσας οικογένειας

Μερόπη Ζιώγα: Ναι, ναι ακριβώς, ακριβώς. Χωρίς ξένα σώματα.

Κάποιοι φίλοι της το γνωρίζουν. Στη δουλειά όμως δεν έχει πει τίποτα και προβληματίζεται. Οι άλλοι γνωρίζοντας ότι βρίσκεται σε μια μακροχρόνια σχέση μπορεί να νομίζουν ότι το παιδί είναι δικό του. Προβληματίζεται γιατί καταλαβαίνει ότι πρέπει να αποφασίσει ποια ιστορία θα λέει, η οποία θα πρέπει να είναι κοινή προς όλους για να προετοιμάσει έτσι και το έδαφος για το ίδιο το παιδί. Δεν γίνεται μερικοί να γνωρίζουν, άλλοι να νομίζουν κάτι, και αλλοι κάτι άλλο:

Ναι, εμένα δηλαδή στο επαγγελματικό μου περιβάλλον δεν ξέρουνε ότι την έχω κάνει αυτή τη διαδικασία. Επειδή, βέβαια, εντάξει, πάντα ήμουνα κλειστή στον επαγγελματικό περιβάλλον, φαινότανε ότι υπάρχει ο σύντροφος, ο οποίος και συνέχισε να υπάρχει, άρα όλοι θεώρησαν ότι είναι αυτό. Εντάξει δεν έχω πει ότι έχω παντρευτεί, μάλιστα έχω ερωτηθεί κάποια στιγμή και είπα εντάξει δεν, ο σύντροφός μου έχει ξαναπαντρευτεί και δεν ήθελε.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

176    

Αν και ιδανικά θα ήθελε να μην χρειάζεται να δίνει εξηγήσεις, νιώθει ότι αν το κρύβει είναι σαν να νιώθει άσχημα για την απόφασή της, σαν να ντρέπεται για το παιδί της κάτι που επίσης δεν θέλει να καλλιεργείται ως αίσθηση τόσο στους γύρω όσο και σε σχέση με το ίδιο το παιδί:

[…]από την άλλη βέβαια αυτό με αγχώνει γιατί λέω ίσως θα ήταν πολύ πιο, γιατί ξέρεις τι φοβάμαι; Δεν θα ήθελα ποτέ να περάσω στο παιδί μου ότι δεν έχω αποδεχθεί εγώ την πράξη μου και αυτό που κάνω στο γραφείο με στεναχωρεί γιατί δείχνει ότι μερικώς δεν είμαι έτοιμη να το, να βγω έξω κοινωνικά και να το αντιμετωπίσω. Απλώς τα έχω κάνει λίγο μπάχαλο γιατί όλος ο περίγυρος μου ο φιλικός το ξέρει, το ξέρει έζησε αυτή την κατάσταση, δηλαδή πολλές φορές σκέφτομαι ότι αν είχα, γιατί σου λέω επειδή όρμησα με τα μούτρα, θα μπορούσα να έχω κάνει μία προετοιμασία έξι μηνών, να ψάξω, να ρωτήσω ψυχολόγους, αλλά αν τα έκανα όλα αυτά…

Τέλος, η Λύδια είναι πιο χαλαρή. Σε σύγκριση όμως με την Μερόπη είναι κάτι που το δούλευε χρόνια, ενώ η Μερόπη εισήλθε σε αυτή τη νέα πραγματικότητα κάπως απροετοίμαστη. Όσον αφορά την Λύδια, το γεγονός ότι ούτως η άλλως έχει να αντιμετωπίσει την όποια κοινωνική κριτική λόγω των ομόφυλων σχέσεών της, έχει μάθει να διαχειρίζεται τη δική της διαφορετικότητα προς τα έξω. Υποστηρίζει επίσης ότι η απόφαση να κάνει κανείς ένα τέτοιο βήμα είναι πολύ πιο σημαντική και δύσκολη από το τι θα πεις στη συνεχεία προς τα έξω:

Ξέρεις κάτι, ίσως αυτοί που το κάνουνε και μέσα στα πλαίσια του ζευγαριού μπορεί να μην το λένε, αλλά στην δικιά μας φάση κιολας, δηλαδή, τι να μην πεις ακριβώς; Εντάξει, η απόφαση να το κάνεις, για σένα δηλαδή, είναι πολύ μεγαλύτερο βήμα από το να καθίσεις και να το πεις, αυτό δεν είναι τίποτα.

Πέρα από την οικογενειακή υποστήριξη που έχει, υλική και συναισθηματική, έχοντας ζήσει η ίδια σε πολλά μέρη στο εξωτερικό μεταξύ των οποίων και στη Ν.Αμερική αντλεί από μοντέλα συγγένειας και οικογένειας που έζησε εκεί, από κοντά, για να υποστηρίξει το δικό της, σε κοινωνίες που ανέχονται το διαφορετικό υποστηρίζοντας ταυτόχρονα το συλλογικό, την κοινότητα:

Είναι πιο προχωρημένο γιατί είναι αρκετά συχνό να βλέπεις ευρύτερες οικογένειες στο ίδιο σπίτι, δηλαδή, μπορεί να δεις ένα σπίτι, ξέρω γω, τη γυναίκα με τον νυν σύζυγο, παιδιά από τρείς γάμους προηγούμενους, ξέρω γω, μπορεί και τον αδερφό του συζύγου ο οποίος είναι άνεργος τώρα και μένει στο

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

177    

σπίτι...δηλαδή ξέρεις....ή ξέρω γω να μεγαλώνουν τα παιδιά οι γιαγιάδες γιατί οι μαμάδες είναι με καινούργιο σύζυγο...δηλαδή είναι προχωρημένοι...

Επανερχόμαστε έτσι ξανά σε μια προσπάθεια να βρεθεί πολιτισμικό σημείο αναφοράς, άλλα πρότυπα, άλλα μοντέλα, άλλα αξιακά συστήματα, άλλες μορφές συγγένειας και οικογένειας με στόχο το καινούργιο σχήμα που εισάγεται μέσω της χρήσης της ΙΥΑς από γυναίκες που δεν αντιμετωπίζουν απαραίτητα ζητήματα υπογονιμότητας αλλά οι οποίες επιλέγουν αν αποκτήσουν ένα παιδί με σπέρμα από δότη, ετκός σχέσης.

Κλείνοντας, και σε σχέση με τις πολιτισμικές μετατοπίσεις που απαιτούνται για την ενσωμάτωση αυτής της νέας μορφής συγγένειας και οικογένειας, τα παιδιά της Άλκηστης φαίνεται να έχουν μυηθεί ήδη σε μια ανοιχτότητα:

Πάντως οι κόρες μου ήδη το λέει η μία λέει ότι, όταν παίζουν. Εγώ δεν θα παντρευτώ και λέει η άλλη και πώς θα κάνεις παιδάκι; Εγώ θα κάνω παιδάκι έτσι, δεν χρειάζεται να παντρευτώ. Και μου αρέσει αυτό ότι…Ή.. εγώ θα παντρευτώ την Μάρω και λέει το άλλο, δεν παντρεύονται…αμέ, παντρεύονται. Τα λένε όλα αυτά. Όταν ακούω καμιά φορά χαζομάρα, εγώ δεν θα πάρω την μπλε γιατί είναι αγορίστικο, τους λέω είμαι όλη στα μπλε σήμερα, είμαι άντρας; Γιατί δεν το κατάλαβα. Εντάξει, έχουν δει πολλές γραβάτες του μπαμπά τους που είναι ροζ, προσπαθώ να μην έχουμε gender stereotypes, να μην έχουμε family stereotypes

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

178    

7. ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΜΕ ΟΜΟΦΥΛΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΜΟΦΥΛΟΥΣ ΑΝΔΡΕΣ 7.1. ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ  

Ένας από τους κεντρικούς μεθοδολογικούς προβληματισμούς του συγκεκριμένου σκέλους της έρευνας αφορούσε το «πώς και που θα εντοπίζαμε ομόφυλους άντρες και γυναίκες που έχουν κάνει χρήση των τεχνολογιών της υποβοηθούμενης», πώς, δηλαδή, θα εντοπίζαμε τον απαιτούμενο αριθμό των συνεντεύξεων. Γιατί αν η λεσβιακή εμπειρία είναι συντριπτικά αόρατη ή «υπό προϋποθέσεις» ορατή στο ελληνικό πολιτισμικό πλαίσιο, ή, με διαφορετικά λόγια, αν η ορατότητα δεν είναι ούτε αυτονόητη ούτε και αυτονόητα επιθυμητή στη λεσβιακή εμπειρία, τότε τι συμβαίνει άραγε με τις γυναίκες εκείνες που είναι ή που θέλουν/προσπαθούν να σχηματίσουν οικογένεια, με τις γυναίκες που συνδυάζουν τη ομοφυλοφιλική εμπειρία με τη μητρότητα;. Ακόμα πιο περίπλοκα τι συμβαίνει με τους άντρες ομοφυλόφιλους που και ως τέτοιοι επιθυμούν την πατρότητα; Αυτή η πολύ πραγματική συνθήκη της αορατότητας της lgbt γονεϊκότητας από το δημόσιο χώρο και λόγο έθετε το μεθοδολογικό ερώτημα «που θα τις/ους βρούμε;».

Ο μεθοδολογικός αυτός προβληματισμός που εκ πρώτης δείχνει να αφορά το σχεδιασμό και το διεκπεραιωτικό τμήμα της ποιοτικής έρευνας, –δηλαδή, το πως θα κινηθούμε και που θα στραφούμε προκειμένου να έρθουμε σε επαφή με τις υποψήφιες συνομιλήτριες μας–, στην πραγματικότητα συνομιλούσε στενά με το περιεχόμενο των συνεντεύξεων. Στις συνεντεύξεις, διαπραγματεύσεις ορατότητας και αορατότητας της λεσβιακής και γκέι γονεϊκότητας ανέκυπταν ξανά και ξανά τόσο σε σχέση με τους γιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό των κλινικών υποβοηθούμενης, σε σχέση με τα μοντέλα των ομόφυλων οικογενειακών σχηματισμών, με τα όρια της ορατότητας της συντροφικής σχέσης των γονιών στη γειτονιά, στο σχολείο, στο δημόσιο χώρο, στις οικογένειες καταγωγής τους.

Ο ίδιος προβληματισμός, εκτός του ότι συνδέονταν με το περιεχόμενο των συνεντεύξεων, ταυτόχρονα έδινε και το στίγμα της ευρύτερης ντόπιας πολιτισμικής συνθήκης, –δηλαδή, εκείνο που θα ονομάζαμε μεγάλη εικόνα. Γιατί εάν και εφόσον η πρόσβαση σε οικογένειες με ομόφυλους γονείς απαιτούσε «ειδική» μέριμνα, αν με άλλα λόγια έπρεπε να ψάξουμε για να μπορέσουμε να τους εντοπίσουμε και να έρθουμε σε επαφή μαζί τους, τότε η μεθοδολογική αυτή διερώτηση δεν έστρεφε το βλέμμα μας μόνο στις συνθήκες που επιβάλλουν ή που καθιστούν συχνά αναγκαία την αορατότητα της

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

179    

ομόφυλης γονεϊκότητας. Το μεθοδολογικό αυτό καθήκον, επιπλέον, επεσήμανε μια από τις θεμελιώδεις άρρητες αλλά και ταυτόχρονα αναμφισβήτητες παραδοχές του ντόπιου πολιτισμικού πλαισίου για τη συγγένεια: την αποκλειστική σύνδεση των αναγνωρισμένων μορφών συγγένειας, αγάπης και οικειότητας με την ετεροφυλόφιλη σεξουαλικότητα. Και το προνόμιο της αναπαραγωγικής ετεροφυλοφιλίας να είναι παντού χωρίς να επισημαίνεται, να είναι αυτονόητη χωρίς να χρειάζεται καν να ειπωθεί. Αν λοιπόν η ομόφυλη γονεϊκότητα παραμένει με κάποιο τρόπο στη σκιά των κυρίαρχων λόγων για τη συγγένεια τότε οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μας αυτό που η Sarah Ahmed ορίζει ως μια από τις βασικές ιδιότητες των σκιών: το να μας υποδεικνύουν προς τα πού και προς ποιους είναι στραμμένο το φως της προσοχής μας.

Προσεγγίσαμε την αυτό-οργανωμένη συλλογικότητα (η οποία από το Φεβρουάριο του 2014 κι έπειτα αναγνωρίστηκε ως Μ.Κ.Ο.) «οικογένειες ουράνιο τόξο», μια ολιγομελή lgbt ομάδα στην Αθήνα. Οι 8 από τις 14 συνεντεύξεις της Αθήνας που έχουμε μαγνητοφωνήσει προέρχονται από λεσβίες που είναι είτε σταθερά μέλη είτε φίλες της ομάδας αυτής. Επίσης, 4 συνεντεύξεις προέρχονται από ένα σύνθετο οικογενειακό σχήμα που συγκροτεί ένα ζευγάρι λεσβιών μαζί με ένα ζευγάρι γκέι αντρών τους οποίους γνωρίζαμε από στενό φιλικό κύκλο μου ενώ οι 2 συνεντεύξεις της Θεσσαλονίκης προέρχονται επίσης από προσωπικές επαφές. 7.2. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ  

Μια τέτοια εργασία εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να μην λάβει υπόψη της το πολιτισμικό συμφραζόμενο το οποίο, στο παράδειγμα της ελληνικής πραγματικότητας, καθορίζεται από την απουσία νομικού πλαισίου αναγνώρισης γονεϊκών ρόλων για ομόφυλους συντρόφους. Εδώ χρειάζεται να γίνει το διακύβευμα ξεκάθαρο και για το λόγο αυτό στεκόμαστε λίγο πιο αναλυτικά στη συνθήκη της «απουσίας» θεσμικής αναγνώρισης των γονεϊκών ρόλων στις οικογένειες με ομόφυλους γονείς. Μια απουσία που δεν συνιστά έλλειψη πλαισίου αλλά στοιχειοθετεί εκ των πραγμάτων το πλαίσιο με «άλλους» όρους, το πλαίσιο διάκρισης λόγω σεξουαλικότητας και υποτίμησης των οικογενειών με ομόφυλους γονείς. Πρόκειται για μια συμπερίληψη στην κοινωνική συνθήκη δια μέσου του αποκλεισμού από τις αναγνωρισμένες μορφές οικογένειας, συγγένειας και γονεϊκότητας που συγκροτεί/οικοδομεί και ενισχύει τη θεωρούμενη αντίφαση ανάμεσα στους όρους «ομοφυλοφιλία» και «γονεϊκότητα». Με αυτή την έννοια, η «απουσία» θεσμικού πλαισίου δε συνιστά μια μη ενασχόληση του νόμου με το παράδειγμα των οικογενειών με ομόφυλους γονείς αλλά αποτελεί

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

180    

ένα σαφές παράδειγμα θεσμικής (institutional) ομοφοβίας, κάτι παραπάνω από μια νομική διάκριση λόγω σεξουαλικότητας. 7.3. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΙ (ΑΝΑ)ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ  

Πώς όμως οι συνομιλήτριες και οι συνομιλητές μας σχεδιάζουν, φαντάζονται, οργανώνουν και υλοποιούν τους γονεϊκούς ρόλους σε ένα πλαίσιο στο οποίο η ομοφυλοφιλική γονεϊκότητα δεν είναι νομικά αναγνωρισμένη και κοινωνικά αποδεκτή; Οι λεσβίες και οι γκέι με τους οποίους συνομιλήσαμε, ταυτόχρονα με ζητήματα που σχετίζονται με τις διαδικασίες της υποβοηθούμενης, επισημαίνουν στις αφηγήσεις τους άξονες που αφορούν την επινόηση ενός βιώσιμου οικογενειακού σχηματισμού ώστε να περιλαμβάνει βιολογικούς και μη βιολογικούς γονείς κι ενός βιώσιμου σχεδιασμού της οικιακής καθημερινότητας. Κρίνοντας κανείς από τη χρονική και μόνο έκταση που καλύπτουν οι άξονες αυτοί στις αφηγήσεις φαίνεται οτι οι λεσβίες και οι γκέι γονείς και μελλοντικοί γονείς επενδύουν πάρα πολύ κόπο και πάρα πολύ χρόνο στην σύλληψη, την επινόηση και την υλοποίηση ενός πλάνου κοινής οικογενειακής ζωής στο οποίο ο ομόφυλος χαρακτήρας των συντρόφων γίνεται τόπος συνεχών διαπραγματεύσεων.

Το εύρος των οικογενειακών σχηματισμών που συναντήσαμε περιλαμβάνει: • Mονογονεϊκές οικογένειες με λεσβίες μαμάδες που έχουν έρθει σε επαφή με ΙΥΑ (εξωσωματική, σπερματέγχυση), όπως στα παραδείγματα της Ελένης Μαυρίδη και της Κυριακής Γουλιέλμου, όπου την ευθύνη της ανατροφής την αναλαμβάνουν εξολοκλήρου οι βιολογικές μαμάδες με ή χωρίς συντροφική σχέση. • Oικογένειες στις οποίες το παιδί έχει προκύψει από την ένωση γενετικού υλικού μιας λεσβίας κι ενός γκέι (όπως στα παραδείγματα των συνεντεύξεων της Θεσσαλονίκης όπου έχουμε τις στρατηγικές του λευκού γάμου μεταξύ λεσβιών και γκέι ανδρών, και αναγνώρισης τέκνου από την πλευρά του βιολογικού πατέρα). • Οικογένειες στις οποίες η λεσβία μαμά βρίσκεται σε σχέση συμβίωσης με τη σύντροφό της (έχουν απο κοινού αποκτήσει παιδί με σπέρμα δότη από τράπεζα σπέρματος). Στα παραδείγματα αυτά τα λεσβιακά ζευγάρια συμμετέχουν από κοινού στην ανατροφή του παιδιού χωρίς να ακολουθούν το μοντέλο των δύο μαμάδων, –το οποίο εκθέτει την ομόφυλη σεξουαλικότητα των γυναικών–, αλλά μοντέλα γονεϊκότητας τα οποία αναμοχλεύουν και εργαλειακά εγκαλούν παραδοσιακά αναγνωρίσιμες και νομιμοποιημένες σχέσεις στα πεδία της συγγένειας, όπως τα μαμά/θεία και μαμά/νονά.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

181    

• Οικογένειες συνανατροφής μέσω D.I.Y. πρακτικών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής: Η Δέσποινα Ατλατζά, λεσβία 39 ετών και ο Άρης Τρικαλιώτης, γκέι 43 ετών, ένωσαν με επιτυχία το βιολογικό τους υλικό με τη μέθοδο της σπερματέγχυσης και μάλιστα do it your self σπερματέγχυσης. Οι σπερματεγχύσεις γίνονταν από τους ίδιους στο σπίτι της Δέσποινας όπου συγκατοικούσε με τη σύντροφό της Καλλιόπη Χρυσού κι έναν ακόμα συγκάτοικό. Για τις σπερματεγχύσεις χρησιμοποιούσαν σύριγγες που αγόραζαν από το φαρμακείο και ένα κιτ. Κατά τη διάρκεια της «γονιμοποίησης» όπως οι ίδιοι αποκαλούν τη διαδικασία, βοηθητικό ρόλο είχαν οι ερωτικοί τους σύντροφοι, η Καλλιόπη και ο Αντρέας Νέμος. Το παιδί που θα γεννιόταν τον επόμενο μήνα θα μεγάλωνε σε μια οικογένεια με μοντέλο συνανατροφής (co-parenting) μαμά/μπαμπάς/Καλλιόπη/Αντρέας, όπου η Καλλιόπη και ο Αντρέας θα έχουν γονεϊκούς ρόλους χωρίς όμως να έχουν το ρόλο του γονιού, της μαμάς και του μπαμπά. • Στις συνεντεύξεις συναντηθήκαμε με ένα ζευγάρι λεσβιών το οποίο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού προσπαθούσε να δημιουργήσει οικογένεια ακολουθώντας τη μέθοδο των σπερματεγχύσεων, τη Βάσω Κανακά και τη Μάγδα Ματθαίου. Η Βάσω και η Μάγδα ήταν διατεθειμένες, αν όλα πήγαιναν καλά και η σπερματέγχυση έφερνε το επιθυμητό αποτέλεσμα, να χρησιμοποιήσουν το μοντέλο των 2 μαμάδων για το μεγάλωμα του παιδιού. Το μοντέλο μαμά/μαμά που είχε ακολουθήσει, επίσης, και μια άλλη συνομιλήτρια, η Κατερίνα Στεργίου, 47 ετών φιλόλογος, νοηματοδοτείται ως πιο ειλικρινές, αλλά και πιο απαιτητικό σε σχέση με τον κοινωνικό περίγυρο γιατί καθιστά ορατή τη λεσβιακή ταυτότητα των γυναικών. • Συναντηθήκαμε, επίσης, με ένα ζευγάρι λεσβιών όπου οποίο η Γωγώ Δημάκη έχει αποκτήσει τα δίδυμα με εξωσωματική πριν από 5-6 περίπου χρόνια και η σύντροφός της η Ντίνα Βαμβακέλλη έχει τρία παιδιά από προηγούμενο ετερό γάμο. Οπότε εδώ υπάρχει ένας οικογενειακός σχηματισμός που συνίσταται σε δύο οικογένειες. Η Γωγώ και η Ντίνα κατοικούν σε ένα διώροφο σπίτι με εσωτερική σκάλα. Κάθε οικογένεια ενοικεί σε έναν όροφο. Οι γείτονες δεν γνωρίζουν την ερωτική σχέση μεταξύ Γωγώς και Ντίνας ούτε και την από κοινού ανατροφή των διδύμων. Το γονεϊκό μοντέλο που οι δυο γυναίκες έχουν επιλέξει είναι το μαμά/θεία.

Το ερευνητικό μας υλικό προϋποθέτει από την πλευρά μας μια κάποια ευελιξία όχι μόνο στο πως φανταζόμαστε την οικογένεια πέρα από το μοντέλο της πυρηνικής ετεροφυλοφιλικής εκδοχή της αλλά και στο πώς διανοούμαστε τη γονεϊκότητα μέσα από/αλλά και πέρα από τις ταυτότητες του πατέρα και της μητέρας (βιολογικών ή μη).

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

182    

7.4. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ/ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ COMING OUT  

Για ορισμένες συνομιλήτριες μας η διαπραγμάτευση της γονεϊκότητας τις έβαζε σε διαδικασία διαπραγμάτευσης της ορατότητάς τους και ως λεσβίες, για άλλες η γονεϊκότητα συνιστούσε ένα δεύτερο coming out, σε άλλες προκαλούσε ένα coming out.

Ο σεξουαλικός τους προσανατολισμός παραμένει άρρητος χρησιμοποιώντας με αυτό τον τρόπο την αορατότητα της λεσβιακότητας και την ετεροκανονιστική αντίληψη που προ-υποθέτει την ετεροφυλόφιλη συνθήκη παντού. Οι συντροφοι των γυναικών αυτών εάν υπάρχουν παραμένουν κι αυτές στη σκιά προκειμένου να μην εκθέσουν τη ρωγμή στην ετερό συνθήκη και επειδή δεν έχουν εμπιστοσύνη στις προκαταλήψεις του ιατρικού προσωπικού. Ο σεξουαλικός προσανατολισμός βιώνεται ως ευαλωτότητα και μέσα από τη σιωπή τους για αυτόν «εκμεταλλεύονται» την κανονιστική αντίληψη ετερό.

7.5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ  

Πώς όμως οι συνομιλήτριες μας, ομόφυλες γυναίκες που έχουν κάνει χρήση τεχνολογιών Ι.Υ.Α., γίνονται μητέρες στο πλαίσιο του θεσμικού τους αποκλεισμού; Ποια νοήματα, μέσα από τη χρήση μιας ιατρικής τεχνολογίας, αποκτά η συγγένεια στο πλαίσιο μιας ομόφυλης σχέσης;

Όπως φάνηκε μέσα από συνεντεύξεις με ομόφυλες μητέρες, η χρήση τεχνολογιών ΙΥΑ θεωρείται μια «ενδεδειγμένη» διαδικασία που μπορεί να παρέχει στα ζευγάρια ομόφυλων γυναικών πρόσβαση στην εμπειρία της μητρότητας/γονεϊκότητας. Δεδομένου του ομοφοβικού αποκλεισμού των ομόφυλων ζευγαριών από τις διαδικασίες της τεκνοθεσίας η ΙΥΑ αποκτά ένα ειδικό βάρος στις αφηγήσεις ομόφυλων γυναικών, το βάρος μιας διαδικασίας που δίνει τη δυνατότητα διαφυγής όχι από ένα βιολογικό αλλά από ένα κοινωνικό (προ)δεδικασμένο. Και χρησιμοποιούμε εδώ την έννοια του κοινωνικού προδεδικασμένου θέλοντας να κάνουμε ορατές τις κανονιστικές/ομοφοβικές προσδοκίες στη βάση των οποίων αναγνωρίζονται συγκεκριμένα μοντέλα οικογένειας και νομιμοποιούνται συγκεκριμένες μορφές συγγένειας και γονεϊκότητας, ενώ άλλες θεωρούνται αδιανόητες, ανεπίτρεπτες, μη αποδεκτές κοινωνικά και θεσμικά μη αναγνωρίσιμες. Οι κανονιστικές αυτές προσδοκίες είναι: 1) η κανονιστική προσδοκία ετεροφυλόφιλου σεξουαλικού προσανατολισμού των ανθρώπων που αναλαμβάνουν είτε τον πατρικό είτε τον μητρικό ρόλο και 2) η κανονιστική προσδοκία συγκεκριμένης ταυτότητας φύλου των γονιών, δηλαδή, η προσδοκία να υπάρχει μία μαμά κι ένας μπαμπάς, προσδοκία συνακόλουθη της

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

183    

προσδοκίας για ετεροφυλοφιλικό σεξουαλικό προσανατολισμό του/των γονιού/γονιών. Με αυτά τα δεδομένα έχει μεγάλη σημασία να γίνει ορατό, να ειπωθεί από την πλευρά μας ξεκάθαρα αυτό που επισημαίνει μια συνομιλήτρια μας, οτι δηλαδή «το ‘λεσβία/μαμά’ δεν υπάρχει πουθενά». Το «πουθενά» της λεσβιακής μητρότητας και της ομόφυλης, από κοινού, γονεϊκότητας που διατυπώνεται από ομόφυλες μητέρες αναφέρεται σε και αφορά σαφέστατα τον ετεροσεξιστικό ορίζοντα της νομιμοποιημένης (δηλαδή της στρέητ) γονεϊκότητας. Η Γωγώ Δημάκη θα πει:

Η σχέση μας υπάρχει, υφίσταται. Με ενδιαφέρει να νομιμοποιήσει την ιδιότητα της σα δεύτερος γονιός και για κείνη που τους έχει φτάσει 5-6 χρονών και είναι εκεί δίπλα και για μένα που την έχω κοντά μου όλα αυτά τα χρόνια και είναι σα μην υπάρχει πουθενά. Και κυρίως για τα παιδιά.

Στις αφηγήσεις ομόφυλων γυναικών η χρήση τεχνολογιών Ι.Υ.Α. νοηματοδοτείται επίσης σαν ένας τρόπος να γίνουν διανοήσιμα μη διανοητά μοντέλα οικογένειας και μη επιτρεπτές μορφές γονεϊκότητας, δηλαδή μοντέλα οικογενειών με ομόφυλους γονείς, τα οποία αμφισβητούν τις δύο κεντρικές κανονιστικές προσδοκίες στις οποίες αναφερθήκαμε προηγουμένως. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει μια συνομιλήτρια μας, η Κατερίνα Στεργίου, 47 ετών, φιλόλογος, η οποία απέκτησε παιδί με τη σύντροφό της, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της σπερματέγχυσης :

Η τεχνολογία δείχνει ένα «σας την έφερα» σε αυτή την περίπτωση δηλαδή στην περίπτωση της χρήσης της ΙΥΑ από λεσβίες]. Δηλαδή, η πρόοδος στην επιστήμη λέει «σας την έφερα», δηλαδή «εγώ θέλω να κάνω παιδί και δεν περνάω από αυτό που μου έχετε πει εσείς» [εννοεί το γάμο] και ουσιαστικά είναι λίγο πασπαρτού η τεχνολογία σε αυτή την περίπτωση… σε πάει εκεί που δεν το έχουνε προβλέψει πάρα πολύ. Δεν είναι προβλέψιμο… μας πήγε πολύ γρήγορα σε κάτι άλλο. Και αισθανόμουν από την αρχή ότι η αλλαγή αυτή σημαίνει μια τεράστια κοινωνική αλλαγή. Στο σημείο αυτό οι αφηγήσεις τέμνονται με νοήματα αντίστοιχα με εκείνα των ετεροφυλόφιλων γυναικών χωρίς σύντροφο που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί.

7.6. ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑΣ Η Καλλιόπη Χρυσού θα σχολιάσει:

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

184    

Κοίταξε, υπάρχουν ζευγάρια που κάνουν διάφορα κόλπα για να έχουν γεννητικό υλικό από όλους, για να έχει το παιδί. Αυτή η φάση που παίρνεις το σπέρμα του αδερφού της μιας και το ωάριο της άλλης. Εμείς δεν την ψάξαμε καθόλου με αυτά...εγώ δεν έχω συμμετοχή γεννητική και γενικώς δεν θεωρώ απαραίτητη τη γεννητική συμμετοχή για το να είσαι γονιός για ένα παιδί.

Οι σχηματισμοί οικογενειών με ομόφυλες μητέρες δεν προτείνουν απλά «άλλες» ή «διαφορετικές» αναγνώσεις της έννοιας της οικογένειας και της γονεϊκότητας, αναγνώσεις πέρα από το μοντέλο της πυρηνικής ετεροφυλοφιλικής εκδοχή της. Ακόμα πιο εστιασμένα, εφορμώντας από τις ιατρικές τεχνολογίες για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, οι αφηγήσεις ομόφυλων μητέρων θέτουν σε κρίση την ίδια την έννοια της συγγένειας στο βαθμό που αυτή συγκροτείται διαμέσου/ανάγεται σε/και προκύπτει από τα βιολογικά παραφερνάλια της, τουτέστιν το γενετικό υλικό δότη/τριας και λήπτριας. Χρησιμοποιούμε εδώ τον όρο κρίση με τη διπλή σημασία του: τόσο με την έννοια της κριτικής όσο και με την έννοια της αναταραχής, της αναστάτωσης, της ασυνέχειας. Η Γωγώ Δημάκη μας λέει χαρακτηριστικά:

Δεν έχει σημασία ο δότης. Για εμένα ειδικά καμία. Δεν είναι ότι πήγα να κάνω ευγονική. […] Γονιός είναι εκείνος που αναλαμβάνει την ευθύνη του παιδιού.

Στην εμπειρία της ομόφυλης μητρότητας και γονεϊκής συνανατροφής, η γονεϊκότητα, όπως και η συγγένεια, κινούνται γύρω από την έννοια της δέσμευσης και της ευθύνης απέναντι στο παιδί. Η «συνέχεια» με όρους αίματος ή γεννητικού υλικού, στα παραδείγματα των ομόφυλων μητέρων ανακόπτεται από πρακτικές που επιμένουν εμφατικά σε πρακτικές σχεσιακότητας και αμοιβαιότητας. Με τα λόγια της Γωγώς Δημάκη:

[...] είναι δέσμευση την οποία την αναλαμβάνεις από πριν [αναφέρεται στη λεσβιακή μητρότητα] [...] Δηλαδή, μπαίνεις σε μια διαδικασία πεπεισμένος ότι θέλεις να γίνεις γονιός. Δεν είναι «μου έτυχε (να μείνω έγκυος)» είναι «μου πέτυχε», και είναι πολύ σημαντικό αυτό.”

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

185    

8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

8.1. ΑΓΓΛΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ahmed, Sarah. 2004. Cultural Politics of Emotion. Λονδίνο: Routledge. Birenbaum-Carmeli Daphna και Marcia C. Inhorn, 2009, Assisting

Reproduction, Testing Genes. Νέα Υόρκη και Οξφόρδη: Berghahn Books

Bonaccorso, Monica M.E., 2009, Conceiving Kinship. Assisted Conception, Procreation and Family in Southern Europe. Νέα Υόρκη και Οξφόρδη: Berghahn Books

Edwards, Janet, Sarah Franklin, Eric Hirsch, Frances Price, Marilyn Strathern (επιμ.). 1993 (2η έκδοση). Technologies of Procreation. Kinship in the Age of Assisted Conception. Λονδίνο και Νέα Υόρκη: Routledge

Edwards, Jeanette και Charles Salazar (επιμ.), 2009, European Kinship in the Age of Biotechnology Νέα Υόρκη και Οξφόρδη: Berghahn Books

Franklin, Sarah, 1997,. Embodied Progress: A cultural account of assisted conception. Λονδίνο: Routledge

Franklin, Sarah και Ragone Helena (επιμ.), 1998, Reproducing Reproduction: Kinship, power, and technological innovation. University of Pennsylvania Press

Georges, Eugenia, 2008, Bodies of Knowledge. The Medicalization of Reproduction in Greece. Nashville: Vanderbilt University Press

Goodman Alan H., Deborah Heath, Susan Lindee, 2005, Genetic Nature/Culture Μπέρκλευ: University of California Press

Hayden, Corinne P. 1995. “Gender, Genetics, and Generation: Reformulating Biology in Lesbian Kinship”. Στο Cultural Anthropology 10: 1, σ.σ. 41-63.

Inhorn, Marcia C., Tine Tjornhoj-Thomsen, Helene Goldberg και Maruska la Cour Mosegaard (επιμ.) 2009 Reconceiving the Second Sex. Men, Masculinity and Reproduction Νέα Υόρκη και Οξφόρδη: Berghahn Books

Kantsa, Venetia, 2008, “Paying for parenthood: Money and kinship in assisted reproduction”. Ανακοίνωση στο δέκατο διεθνές επιστημονικό συνέδριο της EASA (European Association Social Anthropologists) στα πλαίσια του Workshop Market, Kinship and Morality που οργανώθηκε από τους Adam Kuper (Brunel University) και Stephen Gudeman (University of Minnesota), Λιουμπλιάνα, 26-29 Αυγούστου.

Kantsa, Venetia, 2009 «“Late”, “early”, “never”: Time, gender and technology in assisted reproduction». Ανακοίνωση στο διεθνές συνέδριο Medical Anthropology at the Intersections, Yale University, Νew Haven, 24-27 Σεπτεμβρίου

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

186    

Ong, Aihwa και Stephen J. Collier, 2005, Global Assemblages. Technology, Politics, and Ethics as Anthropological Problems. Malden: Blackwell Publishing

Paxson, Heather 2003 “With or against nature?. IVF, gender and reproductive agency in Athens, Greece”. In Social Science & Medicine 56: 1853-1866.

Paxson, Heather, 2004, Making Modern Mothers. Ethics and Family Planning in Urban Greece. University of California Press

Ragone Helena 1994. Surrogate Motherhood: Conception in the heart. Westview, Boulder.

Strathern, Marilyn, 2005, Kinship, Law and the Unexpected: Relatives are Always a Surprise. Καίμπριτζ: Cambridge University Press

Thompson, Charis, 2005, Making Parents. The Ontological Choreography of Reproductive Technologies MIT Press.

8.2. ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αμπατζόγλου, Γρηγόρης, Σωτήρης Μανωλόπουλος, Ζαϊρα Παπαληγούρα, Αριστέα Σκουλίκα (επιμ.) 2006 Προσεγγίσεις της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Θεσσαλονίκη: University Studio Press

Καντσά, Βενετία (επιμ.) 2013 Η μητρότητα στο προσκήνιο. Αλεξάνδρεια: Αθήνα

Τράκα, Ντιάννα, 1990, «Φροντίδα κατά την εγκυμοσύνη». Στο: Η Περιγεννητική Φροντίδα στην Ελλάδα. Αδαμ και συν. Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού, Αθήνα

 

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

187    

10. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

10.1. ΟΔΗΓΟΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ «ΝΕΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΜΕΝΗ

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΤΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ»

1. Γενικά

Στοιχεία σχετικά με την α)ηλικία, β)οικογενειακή κατάσταση (δικής τους, της οικογένειας καταγωγής, της οικογένειας καταγωγής της/ου συζύγου/συντρόφου), γ)επάγγελμα (δικό τους και των άλλων μελών της οικογένειας), δ)τόπος κατοικίας, ε)σύνθεση της οικιακής ομάδας/ με ποιους άλλους συγκατοικούν ή μένουν κοντά π.χ. στην ίδια πολυκατοικία, στ)κοινωνικο-οικονομική κατάσταση, ζ)εκπαιδευτικό επίπεδο.

2. Παιδί

Πότε πρόεκυψε η επιθυμία για παιδί (σε ποιά ηλικία; ποιά χρονική στιγμή; στα πλαίσια συντροφικής/συζυγικής σχέσης; μόνη/ος); Πώς σχετίζεται η επιθυμία για παιδί με το οικογενειακό αφήγημα της δικής τους οικογένειας, της οικογένειας καταγωγής, της οικογένειας συγγενικών ή φιλικών προσώπων;. Ποιες αναπαραστάσεις για το παιδί και τη γονεϊκότητα αναδύονται (το παιδί ως επιλογή/ δώρο/ συνέχεια/ ευλογία/ υποχρέωση); Στάσεις και αντιλήψεις απέναντι στην ακούσια και εκούσια ατεκνία. Στάσεις και αντιλήψεις απέναντι σην υιοθεσία.

3. Σύντροφος

Πώς περιγάφεται η σχέση με τον/ην σύντροφο (διάρκεια, είδος σχέσης, σύγκριση με προηγούμενες σχέσεις); Πώς συνδέεται η επιθυμία για παιδί με το είδος, τη διάρκεια και τη ποιότητα της σχέσης που υπάρχει με τον/ην σύντροφο; Πώς βιώνουν/ φαντάζονται τη συμμετοχή τους στη γονεϊκότητα (είναι κοινή επιιθυμία; ποιός είναι ο βαθμός συμμετοχής;);

4. Οι «άλλοι»

Στάσεις, συμπεριφορές και αντιδράσεις συγγενών και φίλων. Με ποιύς μοιράστηκαν την εμπειρία της ΙΥΑ; Ποιά χρονική στιγμή; Σε ποιά φάση της διαδικασίας; Ποιο ρόλο διαδραμάτισαν οι «άλλες» γυναίκες (συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα); Υπήρχε η έννοια μιας «κοινής» μητρικής εμπειρίας με άλλες γυναίκες; Ποιά είναι η σχέση τους με άλλες/α γυναίκες/ζευγάρια που έχουν παρόμοιες εμπειρίες ΙΥΑ; Υπάρχει η αίσθηση του συνανήκειν σε μια «κοινότητα» συμπάσχοντων γυναικών/ζευγαριών;

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

188    

5. Γονιμότητα

Αντιλήψεις και νοηματοδοτήσεις της ανδρικής και γυναικείας υπογονιμότητας. Θεωρείται ατυχία; μειονέκτημα; έλλειψη θηλυκότητας/αρσενικότητας; απλά τεχνική δυσκολία; Στάσεις και αντιλήψεις απέναντι στην αντισύλληψη και την άμβλωση. Ποιές αντισυλληπτικές πρακτικές χρησιμοποίησαν (αν χρησιμοποίησαν) στο παρελθόν; Υπάρχει η εμπειρία μιας προηγούμενης εγκυμοσύνης; Μιας προηγούμενης άμβλωσης; Αναλυτική περιγραφή προηγούμενων προσπαθειών ΙΥΑ καθώς και το χρονικό της παρούσας προσπάθειας.

6. Ενημέρωση

Από που ενημερώθηκαν για τις ΙΥΑ; Από διαδίκτυο, αφίσες,, φυλλάδια, γιατρούς, συγγενείς, φίλους, γνωστούς. Ποιά χρονικη στιγμή έγινε αυτή η ενημέρωση; Συνεχίστηκε η ενημέρωση και κατά τη διάρκεια της ΙΥΑ; Μετείχαν σε δικτυακά φόρουμ; Υπάρχει εμπιστοσύνη στον λόγο των μη ειδικών (π.χ. από γνώμες σε φόρουμ);

7. Γιατροί

Πώς και πότε αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν ΙΥΑ; Ποιούς συμβουλεύτηκαν σχετικά με τους γιατρούς, τις κλινικές και τα κέντρα ΙΥΑ; Ποιους γιατρούς επισκέφτηκαν; Πώς επέλεξαν τον/η γιατρό; Ποιά είναι η σχέση που δημιούργησαν μαζί του/της; Άλλαξαν γιατρό κατά τη διάρκεια της/ων προσπάθειας/ών;

8. Η εμπειρία της υποβοηθούμενης

Επιλέγονται δημόσια νοσοκομεία ή ιδιωτικές κλινικές και κέντρα ΙΥΑ; Περιγραφή των χώρων της εξέτασης, της θεραπείας, της εμβυρομεταφοράς. Πόσο μακριά βρίσκονται αυτοί οι χώροι από τον τόπο διαμονής; Ποιες είναι οι σχέσεις με τον/ην γιατρό, τις νοσοκόμες, το υπόλοιπο ιατρικό προσωπικό; Αναπτύσσονται σχέσεις με άλλες γυναίκες/ ζευγάρια κατά τη διάρκεια της παραμονής σε αυτούς τους χώρους; Ποιοι συνοδεύουν τη γυναίκα/ το ζευγάρι κατά τη διάρκεια της θεραπείας;

9. Η σωματική εμπειρία

Περιγραφή των μετρήσεων, εξετάσεων, λήψης φαρμάκων. Ποιες είναι οι αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα και στη διάθεση; Ποιοί περιορισμοί επιβάλλονται; Πώς νοηματοδοτείται αυτή η προσπάθεια (ως πόνος/ θυσία/ βάσανο/ προσφορά/ διαδικασία); Ποιοι συμμετέχουν, συμπαρίστανται, βοηθάνε κατά τη διάρκεια αυτής της προσπάθειας;

10. Γενετικό υλικό

Θα λάμβαναν ξένο γενετικό υλικό (ωάρια/ σπερματοζωάρια); Υπάρχουν περιορισμοί ως προς την επιλογή της δωρεάς γενετικού υλικού με όρους φύλου, θρησκείας, εθνότητας, σεξουαλικότητας; Θα χάριζαν δικό τους γενετικό υλικό σε άλλες γυναίκες/άνδρες/ζευγάρια; Θα έβαζαν

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

189    

κριτήρια/περιορισμούς σε αυτή τους τη δωρεά; Θα χάριζαν το δικό τους γενετικό υλικό για ερευνητικούς σκοπούς; Θα έβαζαν περιορισμούς σε αυτή τους τη δωρεά; Θα χρησιμοποιούσαν τη παρένθετη μητρότητα; Πώς βλέπουν τη σχέση ανάμεσα σε γενετικό υλικό, σώμα που κυοφορεί και γονεϊκότητα (ως κατακερματισμό; ως συνέχεια); Στάσεις και αντιλήψεις απένανι στην υποχρεωτική ανωνυμία του/ης δότη/ότριας. Στάσεις και αντιλήψεις απέναντι στη υποχρεωτική δωρεά γενετικού υλικού με πρόβλεψη μια μικρή χρηματική αποζημίωση για τις ημέρες εκτός εργασίας. Στάσεις και αντιλήψεις απέναντι στις «τράπεζες σπέρματος» και «τράπεζες ωαρίων» καθώς και την έννοια του egg sharing.

11. Νομοθετικό πλαίσιο

Γνωρίζουν ότι υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο; Τι ακριβώς γνωρίζουν; Από που/ποιους το γνωρίζουν; Πώς το αποτιμούν (φιλελεύθερο; καταπιεστικό; άνισο;); Θα ήθελαν να αλλάξουν κάτι σε αυτό και αν ναι, τι; Κατά πόσο τις/ους έχει επηρρεάσει στις αποφάσεις τους; Υπήρχαν περιπτώσεις όπου υπήρχε σύγκρουση μεταξύ επιθυμίας και νομοθετικού πλαισίου; Πώς συνδέονται οι αντιλήψεις για το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο με νοηματοδοτήσεις του κράτους και του εθνικού κράτους;

12. Έθνος

Στάσεις και αντιλήψεις για την υπογεννητικότητα. Σύνδεση της ΙΥΑ με την υπογονιμότητα και την υπογεννητικότητα. Συμβάλλει η ΙΥΑ στην επίλυση του «δημογραφικού προβλήματος»; Με ποιό τρόπο; Θεωρούν ότι και οι ίδιες/οι συμμετέχουν στην επίλυσή του; Η επιθυμία τους για παιδί είναι καθαρά προσωπικό ζήτημα ή συνδέεται και με κρατικές πληθυσμιακές πολιτικές;

13. Θρησκεία:

Σύνδεση της εμπειρίας της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής με το Θεό, το θείο, τις θρησκευτικές πρακτικές. Συμβουλεύτηκαν τον κληρικό, τον πνευματικό τους στην απόφαση αυτή; Υπάρχει κατά τη γνώμη τους συνέχεια ή ασυνέχεια μεταξύ θρησκευτικής πίστης και ιατρικοποιημένης αναπαραγωγικής τεχνολογίας;

14. Χρήμα

Ποιά ήταν η οικονομική επιβάρυνση της ΙΥΑ; Σε ποιό βαθμό και με ποιό τρόπο ο οικονομικός παράγοντας συναρτάται με την απόφαση για χρήση ΙΥΑ; Πώς εξοικονομήθηκαν οι απαραίτητοι πόροι (καταθέσεις; δάνεια; πωλήσεις ακινήτων; βοήθεια συγγενών/ άλλων; ); Υπάρχει βοήθεια από το κράτος και τα ασφαλιστικά ταμεία; Ποιά ήταν η επίδραση της πρόσφατης κοινωνικο-οικονομικής συνθήκης στις αναπαραγωγικές επιλογές;

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

190    

15. Χρόνος

Πώς η έννοια του χρόνου, της ηλικίας, του «βιολογικού ρολογιού» επηρρέασε την απόφασή τους να χρησιμοποιήσουν ΙΥΑ; Ποιά ήταν η σημασία του χρόνου -με την έννοια της αναμονής, της προσμονής, της διάρκειας- στα διαφορετικά στάδια της διαδικασίας της ΙΥΑ; Σε ποιές περιπτώσεις ο χρόνος λειτουργεί ως «σύμμαχος» και ποιές ως «εχθρός»;

16. «Φύση»

Η γονιμότητα/ υπογονιμότητα οφείλονται στη «φύση»; Σε ποιό βαθμό μπορούν να γίνουν αντικείμενο ιατρικής παρέμβασης; Μέχρι που πρέπει να φτάνει αυτή η ιατρική παρέμβαση; Υπάρχουν άλλοι τρόποι –μη ιατρικοποιημένης αναπαραγωγικής τεχνολογίας- που μπορούν να θεραπεύσουν την υπογονιμότητα; Τους έχουν δοκιμάσει; Στάσεις και αντιλήψεις για την ευρύτερη ιατρικοποίηση της αναπαραγωγής και της εγκυμοσύνης. Στάσεις και αντιλήψεις για το «φυσικό» τρόπο σύλληψης και τον «φυσικό» τοκετό.

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

191    

9.2. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΜΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΔΡΕΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΟΝΟΜΑ ΗΛΙΚΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

ΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

ΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ

ΔΙΑΜΟΝΗ

1. Αλίκη Ναξιώτη

34 Πεντικιούρ-Μανικιούρ σε κομμωτήριο του συζήγου

Παντρεμένη με 2 παιδί

8 Εξωσωματικές ΑΙΓΙΝΑ

2. Δήμητρα Πάνου

32 Ιδιωτική υπάλληλος (Αισθητικός, μασάζ...)

Παντρεμένη με 1 παιδί

2 Εξωσωματικές με δωρεά ωαρίων

ΑΘΗΝΑ Δ.ΠΡΟΑΣΤΙΑ

3. Νατάσα Μανωλίδου

41 Υπάλληλος σε ναυτιλιακή (με Διδακτορικό σε ανθρωπιστικές επιστήμες)

Παντρεμένη, έγκυος κατά τη διάρκεια της συνένετευξης, με ένα παιδί πλέον

4 σπερματεγχύσεις και 1 εξωσωματική (το παιδί όμως αποκτήθηκε τελικά «φυσιολογικά»)

ΑΘΗΝΑ - Κηφισιά

4. Ερωφύλη Κούκη

40 Τραπεζικός Υπάλληλος

Παντρεμένη με 3 παιδιά (1 και 2 δίδυμα)

1 σπερματέγχυση και 5 Εξωσωματικές

ΑΘΗΝΑ – Β. Προάστια

5. Βίκυ Παππά

45 Αρχιτέκτονας

Παντρεμένη με 3 παιδιά (δίδυμα με εξ. και 1 φυσιολογικά)

3 σπερματεγχύσεις και 2 εξωσωματικές

ΑΘΗΝΑ – Β.Προάστια

6. Έλσα Γιαννούλη

39 Παν/μιακός Παντρεμένη με 2 παιδιά (1 από εξως. & 1 «φυσιολογικά»)

2 εξωσωματικές ΑΘΗΝΑ Β.Προάστια

7. Νανά Νικολάου

33 Ιδιωτική Υπάλληλος

Παντρεμένη και έγκυος σε δίδυμα

2 σπερματεγχύσεις και 1 εξωσωματική

ΑΘΗΝΑ Κέντρο

8. Λίλη Κολλέτη

45 Τραπεζική Υπάλληλος

Παντρεμένη με 2 παιδιά

Κατάψυξη σπέρματος και 4 εξωσωματικές

ΑΘΗΝΑ. Β.Προάστια

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

192    

9. Παναγιώτα Κουρτάκη

30 Υπάλληλος σε Ναυτιλιακή

Παντρεμένη με 1 παιδί κατά τη συνέντευξη (τώρα έγκυος στο δεύτερο)

4 εξωσωματικές ΑΘΗΝΑ, Δ. Προάστια

10. Φαίδρα Αλεξίου

38-39 Δικηγόρος Υπάλληλος σε Εταιρεία

Παντρεμένη με 1 παιδί (στα χωρίσματα... )

4 σπερματεγχύσεις και 1 εξωσωματική

ΑΘΗΝΑ, Ν.Σμύρνη

11. Μαρία Χαζτή

49-50 Ψυχολόγος Παντρεμένη με 2 παιδιά δίδυμα

4 εξωσωματικές ΑθΗΝΑ, Δ. Προάστια

12. Μυρσίνη Ανάγνου

49 ή Νομίζω 51

Ελεύθερη επαγγελματίας (κινηματογράφος, ντοκυμαντέρ)

Παντρεμένη με 1 παιδί (υιοθεσία)

Αρκετές σπερματεγχύσεις και 4 εξωσωματικές

ΑΘΗΝΑ, Β.Πράστια

13. Αλεξάνδρα Θάνου

46 Ελεύθερη επαγγελματίας. Αρχιτέκτονας, Διακόσμηση, Τύπος

Παντρεμένη, Άτεκνη

1 σπερματέγχυση ΑΘΗΝΑ, κέντρο

14. Μερόπη Γερόπη

45 Παντρεμένη με 2 παιδιά 13 χρόνων (δίδυμη κύηση)

2 εξωσωματικές ΑΘΗΝΑ, Ν. Προάστια

15. Βάσω Λεβίδου

35 Καθ. Γαλλικών

Παντρεμένη με 2 παιδιά (δίδυμη κύηση)

1 εξωσωματική ΑΘΗΝΑ, Χολαργός

16. Βαλεντίνα Χιώτη

41 Ιατρός Παντρεμένη με 1 παιδί

1 εξωσωματική ΑΘΗΝΑ, Κέντρο

17. Χρύσα Ζανίνη

37 Μουσικός, Καθ. Παντρεμένη έγκυος (πλέον με 1 παιδί)

2 σπερματεγχύσεις και 2 εξωσωματικές

ΑΘΗΝΑ, Ν.Προάστια

18. Μιμή Λιόλου

39 Δικηγόρος στο Δημόσιο

Παντρεμένη - άτεκνη

1 σπερματέγχυση και 1 εξωσωματική

ΑΘΗΝΑ, ΚΕΝΤΡΟ

19. Λώρα Καλλύρη

45 Εκπαιδευτικός Παντρεμένη και Άτεκνη

3 εξωσωματικές ΑΘΗΝΑ, ΠΕΥΚΗ

20. 43 Δικηγόρος Παντρεμένη 5 ΑΘΗΝΑ,

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

193    

Ιόλη Καρέντζου

με 2 παιδιά από δίδυμη κύηση

σπερματεγχύσεις και 5 εξωσωματικές

ΧΑΛΑΝΔΡΙ

21. Ρένα Καλλή

40 Ιδιωτική Υπάλληλος

Παντρεμένη με 1 παιδί

1 εξωσωματική ΑΘΗΝΑ, ΝΟΤΙΑ ΠΡΟΑΣΤΙΑ

22. Μίκα Κόνιτσα

36 Άνεργη Παντρεμένη – άτεκνη και βρίσκεται σε προσπάθεια εξωσωματικής

4 σπερματεγχύσεις και βρίσκεται σε προσπάθεια εξωσωματικής

ΑΘΗΝΑ, ΔΥΤΙΚΑ ΠΡΟΑΣΤΙΑ

23. Αριάννα Τήνου

48 Ιδιωτική υπάλληλος σε πολυεθνική

Παντρεμένη με 1 παιδί από εξωσωματική

Λίγες σπερματεγχύσεις και 7 εξωσωματικές

ΑΘΗΝΑ - ΠΑΠΑΓΟΥ

24. Γρηγορία Κωνσταντίνου

41 Δημόσιος Υπάλληλος

Παντρεμένη με 1 παιδί από σπερματέγχυση

2 εξωσωματικές και

ΑΘΗΝΑ - ΧΟΛΑΡΓΟΣ

ΑΝΔΡΕΣ ΟΝΟΜΑ ΗΛΙΚΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

ΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

ΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ

ΔΙΑΜΟΝΗ

1. Αγησίλαος Μάνος

48 Ελεύθερος επαγγελματίας

Παντρεμένος με 1 παιδί

1 σπερματέγχυση και 1 εξωσωματική

ΑΘΗΝΑ, Κέντρο

2. Ιάκωβος Αυγέρης

43 Υψηλό στέλεχος σε εταιρεία

Παντρεμένος με 2 παιδιά (δίδυμη κύηση)

4 εξωσωματικές ΑΘΗΝΑ , Β.Προάστια

3. Στέλιος Ελευθέρου

43 Υψηλό Στέλεχος πολυεθνικής ετ.

Παντρεμένος με 1 παιδί (έγκυος κατά τη συνέντευξη)

4 σπερματεγχύσεις και 1 εξωσωματική (το παιδί όμως αποκτήθηκε τελικά

ΑΘΗΝΑ, Β.Προάστια

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

194    

«φυσιολογικά») 4. Χάρης Λεονάνδρου

45 Ελεύθερος Επαγγελματίας

Παντρεμένος με 2 παιδιά

Κατάψυξη σπέρματος και 4 εξωσωματικές

ΑΘΗΝΑ – Β. Προάστια

5. Πάνος Παυλόπουλος

51 Ψυχολόγος Παντρεμένος με 2 παιδιά (από δίδυμη κύηση)

4 εξωσωματικές ΑΘΗΝΑ Δ.Προάστια

6. Βασίλης Θανόπουλος

45 Ελεύθερος Επαγγελματίας

Παντρεμένος με 1 παιδί (όχι απο εξ.)

3 εξωσωματικές ΑΘΗΝΑ Β.Προάστια

7. Νικήτας Ματσάκος

48 Ελεύθερος Επαγγελματίας ιδιοκτήτης καταστήματος

Παντρεμένος Ατεκνος

3-4εξωσωματικές ΑΘΗΝΑ Προάστιο

8. Πραξιτέλης Κοντακάκης

40 Ιατρός Παν/μιακός

Παντρεμένος με 3 παιδιά (1 από εξ. και 2 από δίδυμη κύηση από εξωσωματικές)

4 εξωσωματικές ΑΘΗΝΑ – Β. Προάστια

9. Πέτρος Πετρόπουλος

45 Ιατρός Παντρεμένος με 3 παιδιά (2 εξωσωματική και 1 φυσική σύλληψη)

3 σπερματεγχύσεις και 2 εξωσωματικές

ΑΘΗΝΑ – Β. Προάστια

10. Στέφανος Ελευθέρου

37 Ελέυθερος Επαγγ.

Παντρεμένος με 2 παιδιά απο δίδυμη κύηση

1 εξωσωματική ΑΘΗΝΑ - Χολαργός

11. Φοίνικας Ανδρέου

46 Διευθυντής Ομίλου Επιχειρήσεων

Παντρεμένος και άτεκνος

3 εξωσωματικές ΑΘΗΝΑ – Πεύκη

12. Όμηρος Μάτης

40 Υπάλληλος σε ιδιωτική εταιρεία

Συζεί με 1 παιδί

3 εξωσωματικές (?), η πρώτη με φυσικό κύκλο

ΑΘΗΝΑ

13. Νότης Χριστοφορίδης

36 Υπάλληλος σε ιδιωτική εταιρεία

Παντρεμένος με τρίδυμα («φυσικά») με ιστορικό ΙΥΑ

Παρακολούθηση κύκλου και πρόκληση Πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας

ΑΘΗΝΑ

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

195    

και 2 σπερματεγχύσεις

14. Λάμπρης Χρήστου

43 Ελεύθερος επαγγελματίας – Συντήρης αγιογραφιών και Οικοδομή

Παντρεμένος με 1 παιδί (από εξ.)

1 εξωσωματική ΑΘΗΝΑ - Κέντρο

15. Νάσος Κοππιδάκης

53 Ελεύθερος Επαγγελματίας

Παντρεμένος με 2 παιδιά (το πρώτο «φυσιολογικά» από πρώτο γάμο και το δεύτερο μέσω υιοθεσίας

Αρκετές σπερματεγχύσεις και 4 εξωσωματικές

ΑΘΗΝΑ – Β. Προάστια

16. Παντελής Λαμπράκης

32 Ελεύθερος επαγγελματίας Κομμωτήριο

Παντρεμένος με δίδυμα από εξωσωματική

8 εξωσωματικές ΑΙΓΙΝΑ

17. Οδυσσέας Νάκας

41 Ιδιωτικός Υπάλληλος

Παντρεμένος με 1 παιδί από σπερματέγχυση

2 εξωσωματικές και

ΑΘΗΝΑ - ΧΟΛΑΡΓΟΣ

18. Βίκτωρ Βασιλόπουλος

48 Ελεύθερος επαγγελματίας

Παντρεμένος με 1 παιδί (απόεξ.)

1 εξωσωματική ΑΘΗΝΑ – Ν.ΠΡΟΑΣΤΙΑ

19. Θέμης Δανέζης

40 Ψυκτικός Παντρεμένος, άτεκνος, πάνω στην προσπάθεια

4 σπερματεγχύσεις και βρίσκεται σε προσπάθεια εξωσωματικής

ΑΘΗΝΑ – ΔΥΤΙΚΑ ΠΡΟΑΣΤΙΑ

20. Άλκης Παππάς

44 Οικογενειακή επιχείριση και ελεύθερος επαγγελματίας

Παντρεμένος με 1 παιδί (από εξ.)

Λίγες σπερματεγχύσεις και 7 εξωσωματικές

ΑΘΗΝΑ -ΠΑΠΑΓΟΥ

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

196    

9.3. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΜΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ

ΟΝΟΜΑ

ΗΛΙΚΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

ΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ

ΤΟΠΟΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ

1. Σούλα Κατσούλη

37 φυσιοθεραπεύτρια εντατικής μονάδας

Παντρεμένη με 2 παιδιά και έγκυος (φυσιολογικά)

2 εξωσωματικές

ΧΑΛΚΙΔΑ-ΛΑΡΙΣΑ

2. Χαρά Ζισούλη

47 Δασκάλα Παντρεμένη με 1 παιδί

4 εξωσωματικές

ΛΑΡΙΣΑ

3. Στέλλα Ιακώβ

50+ Εμπόριο, δικό της κατάστημα

Παντρεμένη με 1 παιδί (υιοθεσία)

2 εξωσωματικές

ΛΑΡΙΣΑ

4. Βιολέτα Τρυπάνη

50 Παντρεμένη με 1 παιδί (υιοθεσία)

1 σπερματέγχυση και 1 εξωσωματική

ΛΑΡΙΣΑ

5. Βούλα Καρούλα

43 Οικιακά και Βοηθάει στην επιχείριση του συζήγου

Παντρεμένη με 2 παιδιά

1 εξωσωματική ΛΑΡΙΣΑ

6. Μένια Σταματούλη

50 Εκπαιδευτικός Τραπεζική υπάλληλος??

Παντρεμένη με 1 παιδί (υιοθεσία)

Περίπου 4-5 σπερματεγχύσεις και 14 εξωσωματικές (11 εμφυτεύσεις)

ΛΑΡΙΣΑ

7. Λουκία Καραμπίνα

47 Εκπαιδευτικός και εργάζεται και στο κατάστημα του συζύγου

Παντρεμένη με 1 παιδί

2 σπερματεγχύσεις και 8-9 εξωσωματικές

ΛΑΡΙΣΑ

8. Σάντυ Χρυστούλη

30 Δασκάλα Παντρεμένη με 1 παιδί

2-3 σπερματεγχύσεις και 1 εξωσωματική

ΒΟΛΟΣ

9. Έμμα Νίκα

39-40 Αρχιτέκτονας/Αρχαιολόγος Ελεύθερη επαγγελματίας

Παντρεμένη (αρχή εγκυμοσύνης) με σπερματέγχυση

Σπερματέγχυση

ΛΑΡΙΣΑ

10. Σάντρα Καραμάνου

41 Ψυχολόγος – Ελεύθερη επαγγελματίας

Παντρεμένη – άτεκνη

Είναι στην προσπάθεια να κάνουν παιδί και στο ιατρικό ψάξιμο

ΛΑΡΙΣΑ

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

197    

9.4. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΜΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΔΡΕΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΣΕ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ

ΟΝΟΜΑ ΗΛΙΚΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΟΙΚΟΓ. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΙΥΑ

1. Χριστίνα Καραθανάση

39 Ελεύθερη επαγγελματίας

Έγγαμη, ένα παιδί 6 μηνών

Εξωσ/κή και μικρογονιμοποίηση - 4 φορές

2. Αγγελική Βαρέλα 34 Συμβασιούχος

υπάλληλος Δημοσίου Έγγαμη, χωρίς παιδιά

Εξωσ/κή και καλλιέργεια βλαστ/ρων - 11 φορές

3. Νίκη Αυγουστίνου 48 Οικιακά Έγγαμη, ένα παιδί 5

ετών Εξωσ/κή - 6 φορές

4. Αναστασία Λάμπρου 35 Δεν εργάζεται λόγω

προβλήματος υγείας. Έγγαμη, χωρίς παιδιά

Εξωσ/κή - Παρένθετη μητρότητα

5. & 6. Άρης και Δήμητρα Παπανικολάου

36 - 25 Εργάτης - Οικιακά Παντρεμένοι, δίδυμα παιδιά 2 ετών

Εξωσ/κή και μικρογονιμοποίηση - 1 φορά

 

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

198    

9.5. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΜΕ ΜΟΝΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ

ΟΝΟΜΑ

ΗΛΙΚΙΑ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

ΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ

ΔΙΑΜΟΝΗ

1. Άλκηστη Ασδραχά .

50 Δημοσιογράφος

Διαχευγμένη (ο πρώην έχει πεθάνει αλλά ήταν σε διάσταση πολλά χρόνια πριν πεθάνει) με δυο παιδιά (δίδυμη κύηση από εξ.) με σπέρμα δότη

3 εξωσωματικές με σπέρμα από άγνωστους δότες

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2. Μερόπη Ζιώγα

42 Υψηλή θέση σε εταιρεία

Ανύπαντρη με 1 παιδί (από εξ.)

1 σπερματέγχυση και 1 εξωσωματική με σπέρμα από άγνωστο δότη

ΑΘΗΝΑ, Ν.Προάστια

3. Λύδια Σταρένιου

37 Ψυχολόγος – Παν/μιακός

Ανύπαντρη με 2 παιδιά (από εξ.)

4 περίπου σπερματεγχύσεις και 1 εξωσωματική με σπέρμα από άγνωστο δότη

ΑΘΗΝΑ

4. Φωφώ Κυριάκου

48 Δασκάλα Ανύπαντρη με 1 παιδί (από εξ.)

2 εξωσωματικές με σπέρμα από άγνωστο δότη

ΑΘΗΝΑ, Δυτικά Προάστια

(IN)FERCIT

Παραδοτέο 2.2.2 «Νέες μορφές συγγένειας -ποιοτική έρευνα»

 

199    

9.6. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΜΕ ΟΜΟΦΥΛΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΜΟΦΥΛΟΥΣ ΑΝΔΡΕΣ

ΟΝΟΜΑ ΗΛΙΚΙΑ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ

ΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ

ΣΧΕΣΗ ΜΕ: ΔΙΑΜΟΝΗ

1. Άρης Τρικαλιώτης

43 Βιολόγος - Αντρέα Δέσποινα Καλλιόπη

Αθήνα

2. Ανδρέας Νέμος

30 Βιολόγος - Άρης Δέσποινα Καλλιόπη

Αθήνα

3. Δέσποινα Ατλατζά

39 Καθηγήτρια Β’ βάθμιας

D.I.Y. Σπερματέγχυση

Καλλιόπη Άρη Αντρέα

Αθήνα

4. Καλλιόπη Χρυσού

34 Βοηθός Ναυπηγού

- Δέσποινα Άρη Αντρέα

Αθήνα

5. Γωγώ Δημάκη

47 Νηπιαγωγός Εξωσωματική Ντίνα Αθήνα

6. Ντίνα Βαμβακέλλη

54 άνεργη - Γωγώ Αθήνα

7. Μάγδα Ματθαίου

47 άνεργη - Βάσω Αθήνα

8. Βάσω Κανακά

36 Ιδιωτική υπάλληλος

Σπερματέγχυση Μάγδα Αθήνα

9. Κλειώ Ρέντου

52 Αρχιτεκτόνισσα

Εξωσωματική Ήταν σε ετεροφυλόφιλο γάμο όταν έκανε τις προσπάθειες.

Αθήνα

10. Κατερίνα Στεργίου

47 Φιλόλογος Σπερματέγχυση - Αθήνα

11. Ελένη Μαυρίδη

47 Εκπαιδευτικός

Εξωσωματική - Αθήνα

12. Κυριακή Γουλιέλμου

27 Εκπαιδευτικός

Σπερματέγχυση (δεν είχε ξεκινήσει τις διαδικασίες όταν μιλήσαμε)

- Αθηνά

13. Αναστασία Μανώλα

44 44 Eκπαιδευτικός

Σπερματέγχυση και εξωσωματική

Λευκός γάμος Θεσσαλονίκη

14. Έρη Σταυρίδη

42 Νοσηλεύτρια

Σπερματέγχυση και εξωσωματική

Λευκός γάμος Θεσσαλονίκη