Θεματική 2.Η συνάντηση του Χριστιανισμού με τον

Ελληνισμό 11η ώρα: γ. Η παιδεία στο Βυζάντιο

Συνάντηση Χριστιανισμού Ελληνισμού στην παιδεία

Τι θα μάθουμε σήμερα;

Γνωριμία με την παιδεία – εκπαίδευση στο Βυζάντιο Μελέτη

Μέγας Φώτιος Άννα Κομνηνή

Στο Βυζάντιο η καλή μόρφωση ήταν μεγάλη αξία για κάθε πολίτη.

Η αγωγή θεωρούνταν ως «τέχνη τεχνών και επιστήμη των επιστημών», η δε εκπαίδευση «των παρ’ ημίν αγαθόν

το πρώτον». Εγκωμίαζαν αυτούς που το πνεύμα τους ήταν

καλλιεργημένο και είχαν πολλές γνώσεις. Τους αμαθείς συνεχώς τους κορόιδευαν.Ισχύει κάτι τέτοιο στην εποχή

μας;

Η παιδεία στο Βυζάντιο| «Μάθε παιδί μου γράμματα όπως έμαθαν κι άλλοι.Όπως ο γείτονας εδώ ξυπόλυτος γυρνούσε και τώρα έχει παχύ μουλάρι, διπλό γιλέκο μου φορεί, παπούτσια λουστρινένια»Ποίημα Πτωχοπρόδρομου

Η φοίτηση•Η φοίτηση ήταν προαιρετική •Μόνο για τους πλούσιους•Ο λαός ήταν αναλφάβητος•Οι παραδόσεις όμως του τόπου

διασώθηκαν από τον λαό

Υπάρχουν ομοιότητες με το σημερινό

σύστημα;

Κύκλοι σπουδών

Προπαιδεία Το σημερινό

δημοτικό με 3-4 χρόνια

(ανάγνωση ,γραφή, αριθμητική)

Εγκύκλειος παιδεία

Το σημερινό γυμνάσιο και

λύκειο με τουλάχιστον 4

χρόνια.

Πανεπιστήμιο πανδιδακτήριον

Υπάρχουν ομοιότητες με το σημερινό

σύστημα;

Προπαιδεία • Ο δάσκαλος λεγόταν γραμματιστής • Γραφή • Ανάγνωση (ψαλτήρι , βίοι αγίων ,ύμνοι ,μύθοι Αισώπου)• Αριθμητική (επισώρευση αφαίρεση πολλαπλασιασμόν, επιμερισμόν)• και χρησιμοποιούσαν το ελληνικό αριθμητικό σύστημα

Εγκύκλιος παιδεία• Το σημερινό γυμνάσιο και λύκειο• Ανάγνωση και γραμματική• Βιβλίο έχει μόνο ο δάσκαλος οι μαθητές αποστήθιζαν και έγραφαν κείμενα • Ιλιάδα και 9 τραγωδίες και 3 κωμωδίες• Φιλοσοφικά κείμενα • Ρητορική (σωστή δομή του λόγου καλή και επιδέξια χρήση της γλώσσας)• Άλγεβρα γεωμετρία αστρονομία (Πυθαγόρας Ευκλείδης Πτολεμαίος)

Πανδιδακτήριον Στο χώρο αυτό λειτουργούσε κατά τον 9ο

και 10ο αιώνα η Ανώτατη Σχολή Μαγναύρας και η οποία διετέλεσε υπό την καθοδήγηση του Μαθηματικού Λέοντα και οποίος εδίδασκε φιλοσοφία και μαθηματικά, την γεωμετρία ο μαθητής του Θεόδωρος, την αστρονομία ο Θεοδήγιος και τη γραμματική ο Κομητάς. Σημαντική θέση στην Ανώτατη Σχολή είχαν επίσης ο Μέγας Φώτιος και ο διαφωτιστής των Σλάβων Κύριλλος. Και οι δύο μαζί με τον Αντιβασιλέα Βάρδα διαμόρφωσαν την πολιτική του εκχριστιανισμού των Σλάβων και επεξεργάστηκαν την δημιουργία ενός Σλάβικου αλφαβήτου.

Το σχολείο •Τα σχολεία δεν ήταν μεικτά•Τα σχολεία ήταν μικρά και συχνά χωρίς παράθυρα•Δεν υπήρχαν θρανία αλλά κάθονταν

1.Σε αναβάθρες (ψηλές καρέκλες)

2.Σε σκίμποδες (σκαμνάκια)3.Οι υπόλοιποι στο πάτωμαΟ διευθυντής λεγόταν Μαΐστορας

Υπήρχε και σχολείο για τα ορφανά παιδιά

Οι μαθητές Οι γονείς πλήρωναν δίδακτραΤα παιδιά έτρωγαν εκεί το μεσημέρι (ψωμί , τυρί ,η παστό ψάρι)

Τα παιδιά από την επαρχία έμεναν στο σχολείο

Κάποιοι έκαναν και σκασιαρχείο για να πάνε στη αγορά

Ο δάσκαλος τιμωρούσε τα παιδιά που δεν τον άκουγαν με τη συγκατάθεση του πατέρα

Υπήρχε όμως σχέση αγάπης και σεβασμού

Πολλές φορές έκαναν δώρα στους δασκάλους (φαγώσιμα ή είδη για αντιγραφή κειμένων)

Σύνεργα γραφής •Στύλον ή γραφείον•Σχεδάρια (ξύλινες πινακίδες) με κερί•Πάπυρος •Περγαμηνή•Χαρτί (11ος αι)•Μελανοδοχείον •Κάλαμος•Μελάνι•Κανόνας

Τα δίδακτρα

•Η εκπαίδευση δεν ήταν δωρεάν•Πολλοί γονείς δεν πλήρωναν και τα σχολεία οργανώθηκαν να μην δέχονται μαθητές που δεν πληρώνουν•Όταν τα οικονομικά του σχολείου δεν πήγαιναν καλά βοηθούσε το πατριαρχείο

ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Λέων ο φιλόσοφος ή ΜαθηματικόςΟι Άραβες ζητούν τον Λέοντα με προσφορά χρυσού και αιώνιας ειρήνης

Άρνηση του αυτοκράτορα Οπτικός τηλέγραφος

Μελέτη…•Μέγας Φώτιος •Άννα Κομνηνή

Πατριάρχης Φώτιος

Ο Μ. Φώτιος είναι ο σπουδαιότερος κλασικός φιλόλογος του Μεσαίωνα

σε Δύση και Ανατολή

Στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνεται η

Μυριόβιβλος ή Βιβλιοθήκη, όπου αναφέρεται σε 279

συγγραφείς, παραθέτοντας αποσπάσματα και περιλήψεις

από τα έργα τους, που σε άλλη περίπτωση θα είχαν

χαθεί οριστικά.

Η προσωπικότητα του ΦωτίουΑυτός ο Φώτιος δεν ανήκε στους ταπεινούς και ανώνυμους, αλλά στους ευγενείς από καταγωγή και έγκριτους πολίτες και θεωρούνταν ο πιο προκομμένος στην κοσμική σοφία και σύνεση από όλους όσοι ασχολούνταν με τα ζητήματα της πολιτείας. Είχε τέτοιες γνώσεις στη γραμματική, την ποίηση, τη ρητορική, τη φιλοσοφία, την ιατρική και κάθε σχεδόν κοσμική επιστήμη, ώστε έλεγαν ότι όχι μόνο ξεχώριζε απ' όλους τους συγχρόνους του, αλλά συναγωνιζόταν ακόμη και τους αρχαίους. Στο πρόσωπο του συνδυάζονταν όλες οι αρετές: το ταλέντο, οι σπουδές, ο πλούτος, με τον οποίο αποκτούσε όποιο βιβλίο ήθελε, και πάνω απ' όλα η φιλοδοξία που τον έκανε να ξαγρυπνάει τις νύχτες, ασχολούμενος με τη μελέτη των βιβλίωνΝικήτας ο Παφλαγών, Βίος Ιγνατίου, J.-P. Migne, Patrologia Graeca, τ. 105 (Παρίσι 1862), στήλη 509 Β.

Άννα Κομνηνή

Μια από τις σημαντικότερες μορφές της πνευματικής ζωής της αυτοκρατορίας κατά τον 12ο αι., ήταν πριγκίπισσα, ιστορικός και γιατρός, κόρη

του Βυζαντινού αυτοκράτορα Αλεξίου του Κομνηνού.

Στο ιστορικό της έργο Αλεξιάς καθρεφτίζεται η μεγάλη παιδεία της, η αρχαιομάθειά της, η

εξοικείωσή της με την Αγία Γραφή και η αφοσίωση και ο θαυμασμός της για τον πατέρα της.

Το Δεκέμβρη του 1083, η αυτοκράτειρα Ειρήνη Δούκα, σύζυγος του Αλεξίου Κομνηνού, περίμενε την ώρα να γεννήσει στο δωμάτιο του Ιερού Παλατιού που ονόμαζαν Πορφύρα, όπου σύμφωνα με την παράδοση έπρεπε να γεννιούνται οι αυτοκρατορικοί γόνοι, οι οποίοι γι' αυτό ακριβώς το λόγο ονομάζονταν πορφυρογέννητοι. Η στιγμή πλησίαζε, αλλά ο Βασιλεύς απουσίαζε από την Κωνσταντινούπολη λόγω της εμπλοκής του στον πόλεμο με τους Νορμανδούς. Τότε η νεαρή γυναίκα έκανε μία όμορφη χειρονομία. Καθώς αισθανόταν τους πρώτους πόνους, έκανε πάνω στην κοιλιά της το σταυρό της και είπε : "Περίμενε λίγο ακόμη παιδάκι μου, μέχρι να επιστρέψει ο πατέρας σου". Ακούγοντας αυτά τα λόγια, η μητέρα της Ειρήνης, φρόνιμη και σοφή γυναίκα, θύμωσε πολύ : "Και τι θα γίνει αν έρθει ο άντρας σου μετά από ένα μήνα ; Πως μπορείς να το ξέρεις ; Και τι θα κάνεις μέχρι τότε για να αντέξεις τους πόνους ; Τα γεγονότα, ωστόσο, δικαίωσαν τη νεαρή γυναίκα. Τρεις μέρες αργότερα, ο Αλέξιος έφτανε στην Κωνσταντινούπολη, προλαβαίνοντας να κρατήσει στην αγκαλιά του τη νεογέννητη κόρη του. 'Ετσι, με το θαύμα αυτό που σημάδεψε την γεννησή της, ήρθε στον κόσμο η 'Αννα Κομνηνή, μία από τις πιο εξαίρετες και διάσημες πριγκίπισσες που έζησαν στην Αυλή του Βυζαντίου

" Πηγή: www.lifo.gr

"Διάβασε τους μεγάλους ποιητές της αρχαιότητας, τον 'Ομηρο και τους λυρικούς, τους τραγικούς και τον Αριστοφάνη, τους ιστορικούς όπως τον Θουκυδίδη και τον Πολύβιο, τους ρήτορες όπως τον Ισοκράτη και τον Δημοσθένη. Διάβασε τις πραγματείες του Αριστοτέλη και τους Διαλόγους του Πλάτωνα και από την επαφή αυτή με τους περίφημους συγγραφείς διδάχθηκε την τέχνη της σωστής έκφρασης καθώς και τα πιο τέλεια επιτεύγματα του ελληνισμού. Μπορούσε να απαγγείλει με άνεση Ορφέα και Τιμόθεο, Σαπφώ και Πίνδαρο, Πορφύριο και Πρόκλο, την Ποικίλη Στοά και την Ακαδημία" Πηγή: www.lifo.gr

Η ιστορία …μέσα από τις πηγέςΕγώ, η Άννα, […] όχι άμοιρη γραμμάτων, αλλά με σοβαρότατη σπουδή των ελληνικών, χωρίς να έχω παραμελήσει ούτε τη ρητορική και αφού διάβασα προσεκτικά τόσο τα έργα του Αριστοτέλη όσο και τους διαλόγους του Πλάτωνος και κόσμησα το πνεύμα μου με τα μαθηματικά, την αστρονομία και τη μουσική.Άννα Κομνηνή, Αλεξιάδα

Το εκπαιδευτήριο το διευθύνει ένας δάσκαλος∙ γύρω του στέκονται τα παιδιά, απασχολημένα σοβαρά άλλα με ερωτήσεις γραμματικές κι άλλα με τη συγγραφή των λεγομένων σχεδών (από τη λέξη σχέδη, δηλαδή πινακίδα από ξύλο στην επιφάνεια της οποίας έγραφαν οι μαθητές). Εκεί μπορείς να δεις και Λατίνο να εκπαιδεύεται και Σκύθη να μαθαίνει ελληνικά και Ρωμαίο να μελετά τα συγγράμματα των Ελλήνων και τον αγράμματο Έλληνα να μαθαίνει τα σωστά ελληνικά.

Άννα Κομνηνή, Αλεξιάδα

Όταν το 1118 πέθανε ο πατέρας της, οργάνωσε συνωμοσία κατά του νόμιμου διάδοχου, του αδελφού της Ιωάννη, η οποία απέτυχε λόγω της άρνησης του συζύγου της να πάρει μέρος σε αυτή. Το 1137, μετά τον θάνατο του συζύγου της Νικηφόρου Βρυέννιου, αποσύρεται στην Αγία Μονή της Κεχαριτωμένης, στην Κωνσταντινούπολη, όπου και συνέγραψε μεταξύ του 1137 και του 1148 την <<Αλεξιάδα>> .

«Η Αλεξιάς»Στο έργο της αυτό φαίνεται ότι η συγγραφέας γνωρίζει πολύ καλά τους αρχαίους συγγραφείς και είναι ιδιαίτερα επηρεασμένη από τον Θουκυδίδη, τον Πολύβιο αλλά και τον ιστορικό Προκόπιο. Το έργο της είναι σημαντικό γιατί αποτελεί σημαντική πηγή για την Α' Σταυροφορία και είναι επίσης πολύτιμο για τις γεωγραφικές και τοπογραφικές πληροφορίες που περιέχει. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι η αρχαίζουσα ελληνική μιμούμενη τους αρχαίους συγγραφείς τους οποίους οι Βυζαντινοί θεωρούσαν σε πνευματικό επίπεδο πρότυπά τους και τους εαυτούς τος συνεχιστές και κληρονόμους τους.