ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ(Μάθημα Γενικής Παιδείας)

ΑΘΗΝΑ 1999

Υπεύθυνη Ομάδας

Δρ. Κοκκινάκη Νένα, Σχολική Σύμβουλος

Ομάδα Σύνταξης

Δρ. Γεωργιάδου Αγάθη, Φιλόλογος

Γιαννακίτσα Παναγιώτα, Φιλόλογος, Μετ. Δίπλ. Π.Α.

Δρ. Δεληγιάννη Ευφροσύνη - Εριέττα, Φιλόλογος

Δρ. Σκαλτσογιάννης Παύλος, Φιλόλογος

Copyright (C) 1999: Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας Αδριανού 91, 105 56 Αθήνα

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή ανατύπωση ή φωτοτύπηση μέρους ή όλου του παρόντος βιβλίου, καθώς και η χρησιμοποίηση των ερωτήσεων που περιέχονται σ’ αυτό σε σχολικά βοηθήματα ή για οποιοδήποτε άλλο σκοπό, χωρίς τη γραπτή άδεια του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

2

· ΠΡΟΛΟΓΟΣ.............................................................................................5· ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ...................................................................7Α. Κάλβος «Τα Ηφαίστεια»*..............................................................9Δ. Σολωμός «Ο Πόρφυρας»*.............................................................15Κ. Παλαμάς «Σαν των Φαιάκων το καράβι»*.....................................22

«Πατρίδες! Αέρας, γη»*..................................................25«Αγορά».........................................................................29

Κ. Π. Καβάφης «Η Σατραπεία»...............................................................32«Απολείπειν ο θεός Αντώνιον»*......................................37«Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης» .........................................45

Α. Σικελιανός «Άγραφον».....................................................................51«Πνευματικό εμβατήριο»*..............................................57

Κ. Βάρναλης «Πάλι μεθυσμένος είσαι»*..............................................62«Το πέρασμά σου»..........................................................66

Κ. Γ. Καρυωτάκης «Είμαστε κάτι»*.............................................................69«Κάθαρσις»....................................................................71

Γ. Σεφέρης «Ο βασιλιάς της Ασίνης»*..............................................74«Τελευταίος σταθμός»*...................................................82

Γ. Ρίτσος «Ανυπόταχτη Πολιτεία»..................................................88«Αυτόπτης Μάρτυρας»....................................................93

Ο. Ελύτης «Η Μαρίνα των βράχων»*..............................................97«Ο ύπνος των Γενναίων»..............................................102

Ν. Βρεττάκος «Ο κορυδαλλός του πρωινού».......................................107«Ειρήνη»......................................................................111

Γ. Κουτσοχέρας «Σίσυφος της αλήθειας»................................................115Ν. Εγγονόπουλος «Μπολιβάρ».................................................................118Τ. Σινόπουλος «Φίλιππος»*.................................................................123Μ. Σαχτούρης «Ο στρατιώτης ποιητής»...............................................129Μ. Αναγνωστάκης «Θεσσαλονίκη, μέρες του 1969 μ.Χ.»............................133Γ. Δάλλας «Σαν ιπποπόταμος»......................................................140Γ. Βιζυηνός «Μοσκώβ-Σελήμ».........................................................144

3

Α. Παπαδιαμάντης «Η φόνισσα»*..............................................................150Κ. Θεοτόκης «Η τιμή και το χρήμα»*................................................156Μ. Καραγάτσης «Γιούγκερμαν».............................................................161Γ. Θεοτοκάς «Αργώ»........................................................................166Σ. Τσίρκας «Αριάγνη»....................................................................170Δ. Χατζής «Το φονικό της Ιζαμπέλας Μόλναρ»*...........................176Α. Φραγκιάς «Λοιμός»......................................................................180Α. Κοτζιάς «Ο Εωσφόρος».............................................................184Ν. Κάσδαγλης «Σοροκάδα»*...............................................................188Μ. Χάκκας «Το ψαράκι της γυάλας»*.............................................192Μ. Κουμανταρέας «Παλιά και λησμονημένα»*..........................................197Α. Τερζάκης «Τα παιδιά με τα κλωνάρια»*.......................................200Γ. Σεφέρης «Η τέχνη και η εποχή»*................................................204Μ. Μπρεχτ «Ο σπιούνος»*.............................................................210Β. Μαγιακόφσκι «Σύννεφο με παντελόνια»..............................................213

· ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..................................................................................217

* Τα κείμενα που σημειώνονται με αστερίσκο ανήκουν στη διδακτέα ύλη του σχολικού έτους 1999-2000.

Φωτογραφία Εξωφύλλου: Ο. Ελύτη, “Ο σταματημένος χρόνος” (Από τον “Κήπο με τις αυταπάτες”, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1995, σ. 169).

4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (Κ.Ε.Ε.), συνεχίζοντας την προσπάθεια υποβοήθησης των εκπαιδευτικών στο δύσκολο έργο τους, συνέταξε νέα βιβλία που αναφέρονται στην αξιολόγηση των μαθητών της Γ΄ τάξης του Ενιαίου Λυκείου (Ε.Λ.). Κατά τη σύνταξή τους έχουν ληφθεί υπόψη οι παρατηρήσεις και υποδείξεις των εκπαι-δευτικών που χρησιμοποίησαν κατά το σχολικό έτος 1998-99 τα αντίστοιχα βιβλία για τους μαθητές των Α΄ και Β΄ τάξεων του Λυκείου, και οι διαπιστώσεις που προέκυψαν από έρευνες σχετικές με την αξιοποίηση των βιβλίων αυτών στη σχολική πράξη.

Mε την ευκαιρία της έκδοσης των νέων βιβλίων θα ήθελα να επαναλάβω ακόμη μια φορά τα κύρια σημεία του τρόπου χρησιμοποίησής τους. Η επανάληψη αυτή στοχεύει στην εξάλειψη μερικών παιδαγωγικών σφαλμάτων που, παρά τις συνεχείς ενημε-ρώσεις, έγιναν κατά το πρόσφατο παρελθόν. Τα σημεία αυτά είναι τα εξής: · Οι ερωτήσεις που περιλαμβάνονται στα βιβλία αξιολόγησης των μαθητών έχουν

ενδεικτικό χαρακτήρα. Οι εκπαιδευτικοί δεν είναι υποχρεωμένοι να τις χρησιμο-ποιούν αυτούσιες. Έχουν τη δυνατότητα να τις τροποποιούν έτσι ώστε να αντα-ποκρίνονται στις ιδιαιτερότητες των μαθητών τους, να τις απλουστεύουν, εφόσον τις θεωρούν δύσκολες, να παραλείπουν όσες κρίνουν πως δεν αντιστοιχούν στο επίπεδο των μαθητών τους ή στους διδακτικούς στόχους, τους οποίους οι ίδιοι θέτουν. Τα παραδείγματα αυτά επιδιώκουν ακόμη να βοηθήσουν τους διδάσκο-ντες στο να εκπονούν οι ίδιοι δικές τους ερωτήσεις. Πρόθεσή μας δεν είναι να περιορίσουμε την ελευθερία και την παιδαγωγική αυτονομία του εκπαιδευτικού, αλλά να του προσφέρουμε ιδέες που θα τον βοηθήσουν να αυξήσει τα περιθώρια της πρωτοβουλίας του και να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας του.

· Η προσπάθεια ορισμένων εκπαιδευτικών να αναθέτουν στους μαθητές τους την επε-ξεργασία όλων των ερωτήσεων που περιέχονται στα βιβλία του Κ.Ε.Ε. από το ένα μέρος, και το πλήθος των σχετικών παραδειγμάτων από το άλλο οδήγησαν κατά το πρόσφατο παρελθόν σε σημαντική αύξηση της εργασίας των μαθητών. Η τα-κτική αυτή, της οποίας οι αρνητικές συνέπειες είναι προφανείς, οφείλεται σε πα-ρεξήγηση και σε μη ορθή κατανόηση του σκοπού, τον οποίο υπηρετεί το παραπά-νω παιδαγωγικό υλικό. Οι Ομάδες Εργασίας του Κ.Ε.Ε. εκπόνησαν για κάθε ενό-τητα της διδακτέας ύλης ικανό αριθμό ερωτήσεων, επειδή στόχος τους ήταν: α) να καλύψουν ευρύ φάσμα διδακτικών στόχων, β) να ικανοποιήσουν ποικίλα επίπεδα απαιτήσεων και γ) να αξιοποιήσουν τα θετικά στοιχεία διαφορετικών τύπων ερωτήσεων. Επιδίωξαν, με άλλα λόγια, να διευρύνουν, μέσα από την παροχή πολλών παραδειγμάτων, τη δυνατότητα επιλογής ερωτήσεων από τους διδάσκοντες και να καλύψουν στο βαθμό του δυνατού, όλες τις πιθανές ανάγκες τους, οι οποίες είναι λογικό να διαφέρουν από εκπαιδευτικό σε εκπαιδευτικό και από τάξη σε τάξη. Ποτέ, όμως, και για κανένα λόγο, δε ζητήθηκε από τους εκπαιδευτικούς ούτε να εξαντλούν τα σχετικά παραδείγματα, ούτε να περιορίζονται αποκλειστικά σ’ αυτά, ούτε να φωτοτυπούν τα βιβλία αξιολόγησης και να δίνουν

5

όλες τις ερωτήσεις στους μαθητές τους. Κάτι τέτοιο και αντιπαιδαγωγικό είναι και αντίθετο προς το πνεύμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Κάθε διδάσκων οφείλει να επιλέγει από κάθε ενότητα μικρό αριθμό ερωτήσεων, οι οποίες ανταποκρίνονται στους διδακτικούς στόχους που επιδιώκει και στα κριτήρια που ο ίδιος θέτει. Αυτές πρέπει να αξιοποιεί στο πλαίσιο της διδακτικής πράξης.

· Τα θέματα και οι ερωτήσεις που περιλαμβάνονται στα βιβλία αξιολόγησης δεν προορίζονται μόνο για εργασίες των μαθητών στο σπίτι ή για την εκπόνηση ολιγόλεπτων και ωριαίων διαγωνισμάτων. Πολλά από τα θέματα και τα ερωτήματα αυτά μπορούν και πρέπει να αξιοποιούνται στο πλαίσιο της καθημερινής σχολικής εργασίας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα ζητήματα εκείνα που, κατά την κρίση του εκπαιδευτικού, παρουσιάζουν δυσκολίες για το μέσο μαθητή.

· Οι εκπαιδευτικοί πρέπει ακόμη να έχουν υπόψη τους ότι καμιά από τις ερωτήσεις που περιέχονται στα βιβλία αξιολόγησης δεν χρησιμοποιείται αυτούσια στις προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις. Στις εξετάσεις αυτές τίθενται ερωτήσεις ανάλογες προς εκείνες που περιέχονται στα βιβλία αυτά και στα σχολικά εγχειρίδια, διαφορετικές, όμως, ως προς το περιεχόμενό τους. Οι προαγωγικές εξετάσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά την περασμένη σχολική χρονιά (1998-99) επιβεβαιώνουν πλήρως όσα προαναφέρθηκαν. Μάταια, λοιπόν, μερικοί εκπαιδευτικοί καταπονούν τους μαθητές τους με υπέρμετρο φόρτο εργασίας, επειδή πιστεύουν ότι, εξαντλώντας όλες τις ερωτήσεις που περιέχονται στα βιβλία του Κ.Ε.Ε., θα «πιάσουν» -κατά το κοινώς λεγόμενο- τα θέματα των προαγωγικών και απολυτήριων εξετάσεων.

· Η χρησιμοποίηση, τέλος, των ερωτήσεων που περιέχονται στα παραπάνω βιβλία δεν αποκλείει ούτε εμποδίζει την αξιοποίηση των ερωτήσεων που περιλαμβάνονται στα σχολικά εγχειρίδια.Για τη διεύρυνση της βοήθειας που φιλοδοξεί το Κ.Ε.Ε. να προσφέρει στους εκπαι-

δευτικούς στο κρίσιμο ζήτημα της αξιολόγησης των μαθητών, έχουν γίνει και οι εξής συμπληρωματικές ενέργειες: Τα παραδείγματα των ερωτήσεων που περιέχονται στα βιβλία αξιολόγησης έχουν καταχωρισθεί στη σελίδα του Internet του Υπουργείου Παι-δείας, από την οποία μπορούν να τα αντλούν όσοι έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο. Σύντομα το Κ.Ε.Ε. θα έχει τη δυνατότητα να προσφέρει τη βοήθεια αυτή με δικά του μέσα. Προωθείται, τέλος, η επανέκδοση όλων των ερωτήσεων που έχουν εκπονηθεί από το Κ.Ε.Ε. σε ηλεκτρονική μορφή (cd-rom).

Τελειώνοντας αισθάνομαι την ανάγκη να συγχαρώ τους επιστημονικούς συνεργά-τες του Κ.Ε.Ε. για την εργασία τους και να ευχαριστήσω τις δεκάδες των εκπαιδευτι-κών για τα σχόλια που μας έστειλαν και τις υποδείξεις τους. Εύχομαι και τα νέα βιβλία να αποδειχθούν, όπως και τα προηγούμενα, πολύτιμο εργαλείο στην προσπάθεια βελτίωσης του τρόπου αξιολόγησης των μαθητών του Ενιαίου Λυκείου.

Ιούνιος 1999Ο Πρόεδρος του Κ.Ε.Ε.

6

Καθηγητής Μιχάλης Κασσωτάκης

7

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Με το τεύχος αυτό συνεχίζουμε την προσπάθεια στήριξης των συναδέλφων στο έργο της διδακτικής και αξιολόγησης του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Το συγκεκριμένο τεύχος καλύπτει τα πεζά και ποιητικά λογοτεχνικά κείμενα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο της Γ΄ Λυκείου Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, καθώς και δύο από τα λογοτεχνικά δοκίμια του βιβλίου και δύο κείμενα από την ξένη λογοτεχνία.

Κατά τη σύνταξη των ερωτήσεων, επιδίωξή μας ήταν: α) να περιορίσουμε τον αριθμό των ερωτήσεων, ώστε να καλύπτουν τους βασικούς μόνο διδακτικούς στόχους όπως καθορίζονται από το αναλυτικό πρόγραμμα του Π.Ι., β) να ανταποκρίνονται στο μέσο επίπεδο των μαθητών, να υπάρχει όμως διαφορετικός βαθμός δυσκολίας, ώστε να ικανοποιούνται όλες οι απαιτήσεις των συναδέλφων και γ) να χαρακτηρίζονται από σαφήνεια και απλότητα στη διατύπωση. Όπου αυτό δεν ήταν εφικτό, λόγω δυσκολιών που οφείλονταν στη χρήση λογοτεχνικών όρων, δόθηκαν διευκρινίσεις και άλλα σχόλια σε υποσημειώσεις.

Οι ερωτήσεις αυτού του τεύχους ακολουθούν την κατηγοριοποίηση που προβλέπει το Π.Δ. 246/98, η οποία είχε ακολουθηθεί και κατά τη σύνταξη του β΄ τεύχους της Β΄ Λυκείου.

Αναλυτικότερα, στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονται ερωτήσεις που αναφέρονται στο συγγραφέα, στο λογοτεχνικό του περιβάλλον, στα γνωρίσματα του έργου του και την εποχή του, ερωτήσεις δηλαδή που προϋποθέτουν εξωκειμενικές γνώσεις, οι οποίες όμως προκύπτουν μέσα από το ίδιο το εξεταζόμενο κείμενο.

Οι ερωτήσεις που σχετίζονται με την τεχνοτροπία του κειμένου και άλλα υφολογικά στοιχεία περιλήφθηκαν στη δεύτερη κατηγορία, που αναφέρεται στη δομή του κειμένου και στους εκφραστικούς του τρόπους. Στην ίδια κατηγορία εντάσσονται απόψεις και κρίσεις για το συγγραφέα και το έργο του, η επαλήθευση των οποίων πρέπει και πάλι να στηρίζεται στο εξεταζόμενο κείμενο.

Στην τρίτη κατηγορία περιλαμβάνονται ερωτήσεις που αναφέρονται στην κατανόηση και κριτική αντιμετώπιση του κειμένου και στο σχολιασμό στίχων.

8

Στο αδίδακτο κείμενο καταβλήθηκε προσπάθεια να υπάρχει κάποια συνά-φεια με το εξεταζόμενο κείμενο σε θέματα μορφής και περιεχομένου.

Συνθετικές - δημιουργικές εργασίες δεν εμπεριέχονται στο τεύχος αυτό, επειδή δεν είναι υποχρεωτικές στη Γ΄ τάξη, μερικά όμως παραδείγματα εργασιών για το σπίτι θα μπορούσαν να διευρυνθούν από το συνάδελφο, για να αποτελέσουν θέματα συνθετικών εργασιών για όσους μαθητές το επιθυμούν.

Επιπλέον, σε ορισμένα από τα κείμενα δίνονται παραδείγματα κριτηρίων ωριαίας δοκιμασίας. Στο τέλος του τεύχους παρατίθεται βιβλιογραφία σχετική με τα κείμενα που επεξεργαστήκαμε.

Οι ερωτήσεις που εντάσσονται στο παρόν τεύχος είναι ενδεικτικές και αποσκοπούν στην ανάδειξη μιας διδακτικής διαδικασίας που θα χαρακτηρίζεται από ευρύτητα και θα στοχεύει σε μια ουσιαστικότερη επικοινωνία του αναγνώστη - μαθητή με το κείμενο. Οι συνάδελφοι μπορούν να επιλέξουν από αυτές τις ερωτήσεις όσες ανταποκρίνονται στις διδακτικές τους ανάγκες.

Ελπίζουμε ότι το υλικό του τεύχους αυτού θα χρησιμεύσει όχι μόνο στην καθημερινή διδακτική πράξη, αλλά και θα αποτελέσει κίνητρο για την ανάληψη πρωτοβουλιών από τους διδάσκοντες. Οι παρατηρήσεις των συναδέλφων είναι πάντα ευπρόσδεκτες και λαμβάνονται υπόψη στις προσεχείς εκδόσεις.

Η Ομάδα Σύνταξης

9