ΦΙΑ

ΙΓΡ

Λν

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙ

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ:

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ: ΚΑΡΑΔΑΚΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ ΑΕΜ: 8540

ΜΕΛΙΣΣΟΣ ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΑΕΜ 8516

ΕΠΟΠΤΕΥΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΑΛΑΙΤΖΗ ΜΑΡΙΑ

2012

Πίνακας περιεχομένωνΕΙΣΑΓΩΓΗ............................................................................................................................................................... 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ........................................................................................................................................................ 6

1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ.................................................................................................................................................6

1.2. ΟΡΙΣΜΟΣ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ............................................................................7

1.3. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ.............................................................................................................. 9

1.4. ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ (1 9 9 0 - 2 0 0 7 ) ................................................................................. 9

1.5. Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ......................................................................................................... 12

1.6. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ...................................................................................................................... 13

1.7. ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ..............................................................................17

1.8. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ................................................................................................................ 19

1.9. ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗ.........................................................................................................................20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ..................................................................................................................................................... 27

2 .1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ............................................................................................27

2 .2 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ...............................................................................................................28

2 .3 . ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΩΣ ΚΑΙ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '80 .........................30

2 .4 . ΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '9 0 ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ.................................... 34

2 .3 . ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ................ 35

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ........................................................................39

3 .1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ..................................................................................................................................................... 39

3 .2 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ...............................................................................40

3 .4 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ............................................................................. 44

3 .5 ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ...............................................................................45

3 .6 ΤΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ................................................................................ 46

3 .7 ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ.................................................................................................................... 47

3 .8 ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΠΟΥ ΕΛΗΦΘΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ................................................................................................................. 48

3 .9 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΚΡΙΣΕΙΣ......................................... 49

3 .9 .1 . Η ΜΟΧΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ.................................................................................................... 49

3 .9 .2 . Η ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ..................................................................................................50

3 .9 .4 ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ.............................51

3 .9 .5 . ΟΙ ΚΑΤΑΘΕΤΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΝΤΑΙ............................................................................................ 52

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ......................................................................................................................................................53

4 .1 . Η ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ . 53

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Σελίδα 2

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

4 .2 . ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΑΕΠ ....................................................................................................... 60

4 .3 . ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ................................................................................................................ 62

4 .3 .1 . ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ.................................................................................................................... 62

4 .3 .2 . ΒΑΘΜΟΣ ΧΡΕΩΣΗΣ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ.................................................. 64

4 .4 . Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΙΣΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ...................................................................................................................................67

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο..................................................................................................................................................... 74

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ................................................................................................................................................74

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...................................................................................................................................................76

Σελίδα 3

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σκοπός της παρούσης εργασίας είναι η καταγραφή, η μελέτη και η διερεύνηση

των συνεπειών της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης του 2007 στο

ελληνικό τραπεζικό σύστημα και τις ελληνικές τράπεζες.

Προς την εκπλήρωση αυτού του σκοπού προηγούνται της τελικής ανάλυσης η

έννοια της χρηματοοικονομικής κρίσης, των αιτών της, των συνεπειών της

και των προηγούμενων σχετικών εμπειριών της παγκόσμιας οικονομίας, καθώς

και η έννοια του χρηματοοικονομικού συστήματος, των χαρακτηριστικών του,

του ρυθμιστικού πλαισίου τους και της σχέσης τους με την κρίση.

Στην τελική μας ανάλυση, αποδεικνύεται η ένταση των επιπτώσεων της

κρίσης στις ελληνικές τράπεζες, καθώς η πλειονότητα αυτών οδηγήθηκαν σε

αύξηση μετοχικού κεφαλαίου ή έκδοση ομολογιακών δανείων προκειμένου να

αντιμετωπίσουν την έλλειψη κεφαλαιακής επάρκειας. Η κεφαλαιακή

ανεπάρκεια προκλήθηκε από την έλλειψη ρευστότητας των τραπεζών, καθότι

δεν ήταν πλέον δυνατή για αυτές η δανειοδότησή τους από τις διεθνείς

αγορές. Ταυτόχρονα, η έντονη φημολογία για συγχωνεύσεις και εξαγορές που

κυριαρχεί στην τραπεζική αγορά αυτό το διάστημα παρουσιάζεται ως τρόπος

λύσης των προβλημάτων ρευστότητας των ελληνικών τραπεζικών ιδρυμάτων.

Συμπερασματικά, το γεγονός ότι η σημερινή οικονομία έχει μεγαλύτερο

παγκοσμιοποιημένο χαρακτήρα στην κίνηση του κεφαλαίου σε σχέση με το

παρελθόν, κάνει την κρίση αυτή πιο σοβαρή τόσο στις επιπτώσεις όσο και

στους τρόπους αντιμετώπισής της. Ενώ η χρηματοπιστωτική κρίση είχε ως

αφετηρία την οικονομία των ΗΠΑ, η παγκοσμιοποίηση ήταν ικανή να

μεταφέρει την κρίση ραγδαία σε όλη την υφήλιο.

Όσον αφορά στην ελληνική πραγματικότητα, οι τράπεζες, αν και δεν ήταν

εκτεθειμένες σε παράγωγα προϊόντα υψηλού ρίσκου, επηρεάστηκαν αρνητικά

από την αύξηση του κόστους χρηματοδότησής τους με αποτέλεσμα τη μείωση

της ρευστότητάς τους. Προς αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων,

Σελίδα 4

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

προχώρησαν ή προχωρούν σε αυξήσεις μετοχικών κεφαλαίων, εκδόσεις

ομολογιακών δανείων, αύξηση των προβλέψεων μη αποπληρωθέντων

δανείων, μείωση των λειτουργικών τους κοστών, επέκταση των επενδύσεών

τους στις αγορές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, εφόσον σε αυτές τις αγορές

εμφανίζονται ευοίωνες προοπτικές, ενώ πολλές από αυτές χρησιμοποίησαν και

τον κρατικό μηχανισμό στήριξης του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Όλες

αυτές οι ενέργειες συνέβαλαν στην διατήρηση ικανοποιητικού επιπέδου

κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας.

Σελίδα 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο

1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα διέρχεται μια σημαντική κρίση, τη

χειρότερη μετά το μεγάλο 'κραχ' του 1929. Σύμφωνα με τους Kindleberger

(1978) και Minsky (1972), οι κρίσεις περιλαμβάνουν μεγάλες πτώσεις των

τιμών των μετοχών, καταρρεύσεις τραπεζών και άλλων ιδρυμάτων,

αποπληθωρισμό, διαταραχές στις ξένες αγορές ή συνδυασμό των παραπάνω.

Η εν λόγω κρίση έγινε ορατή τον Σεπτέμβρη του 2008 με τη κατάρρευση

(Lehman Brothers), τις συγχωνεύσεις (Merrill Lynch και Bear Sterns) και τις

κρατικοποιήσεις χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (Fannie Mae και Freddie

Mac). Είναι αξιοσημείωτο ότι σημάδια της επερχόμενης κρίσης υπήρχαν από

το 2006, αλλά δυστυχώς δεν δόθηκε η απαιτούμενη προσοχή.

Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, η κρίση αυτή που αρχικά εκδηλώθηκε

στην αμερικανική αγορά στεγαστικών δανείων μειωμένης εξασφάλισης,

εξαπλώθηκε γρήγορα στις χρηματοπιστωτικές αγορές, ενώ έχει ήδη δείξει και

σοβαρές επιπτώσεις στις πραγματικές οικονομίες, κυρίως με την εξελισσόμενη

ύφεση του ανεπτυγμένου κόσμου. Από το 2008 έχουμε δει την κατάρρευση

επενδυτικών και τραπεζικών κολοσσών, τη δραματική πτώση

χρηματιστηριακών αξιών και τη μείωση των κερδών σε σημαντικούς κλάδους,

όπως αυτοί της αυτοκινητοβιομηχανίας και των κατασκευών.

Φυσικά η ελληνική οικονομία και δη οι ελληνικές τράπεζες δεν θα μπορούσε

να μείνει ανεπηρέαστη από αυτή την κρίση. Συγκεκριμένα, οι τράπεζες

καλούνται να λειτουργήσουν σε ένα περιβάλλον με σημαντικές προκλήσεις,

όπως η περαιτέρω μείωση των ρυθμών ανάπτυξης, το ενδεχόμενο αύξησης

των δανείων σε καθυστέρηση και οι δυσκολίες στις αγορές χρήματος και

κεφαλαίου. Τα παραπάνω απαιτούν τις συντονισμένες προσπάθειες διεθνών

Σελίδα 6

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

οργανισμών, κυβερνήσεων και Κεντρικών τραπεζών για την αντιμετώπιση της

κρίσης.

Ειδικότερα όσον αφορά στην ελληνική οικονομία, η παγκόσμια

χρηματοπιστωτική κρίση αποτέλεσε την αφορμή για την εκδήλωση της κρίσης

χρέους. Αν και η παγκόσμια οικονομία έδειξε τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης

στα πρώτα τρίμηνα του 2010, η ελληνική αγορά πλήττεται ακόμη από

αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης, αύξηση των επιτοκίων δανεισμού και πτώση

της οικονομικής δραστηριότητας, τα οποία οδήγησαν το ελληνικό κράτος

στην ένταξή του στο μηχανισμό στήριξης του Διεθνούς Νομισματικού

Ταμείου.

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να δώσει μια εικόνα του τραπεζικού

κλάδου στην Ελλάδα, και του τρόπου με τον οποίο αντέδρασαν οι ελληνικές

στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση.

1.2. ΟΡΙΣΜΟΣ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Η Χρηματοοικονομική Κρίση ορίζεται ως μία χρονική περίοδος κατά την οποία

η αγορά υφίσταται μία έντονη καθοδική κίνηση του υποκείμενου παράγοντα

(underlying factor) - η οποία γίνεται πλήρως αντιληπτή στην αγορά (Sharpe,

1963).

Σύμφωνα με τον Mishkin (1992) η χρηματοοικονομική κρίση είναι μία

διατάραξη των χρηματοοικονομικών αγορών, η οποία προκαλεί επιδείνωση

των προβλημάτων της αντίστροφης επιλογής και του ηθικού κινδύνου, με

αποτέλεσμα την ανικανότητα των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων να

διοχετεύουν κεφάλαια με αποτελεσματικό τρόπο στις περισσότερο αποδοτικές

επενδυτικές ευκαιρίες. Η διατάραξη αυτήν εμφανίζεται αρχικώς σε μια χώρα

στις περισσότερες των περιπτώσεων και στη συνέχεια διαχέεται στο

εξωτερικό. Σύμφωνα με τον Summers (2000), η μετάδοση της κρίσης από

Σελίδα 7

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

χώρα σε χώρα μπορεί να πραγματοποιηθεί με επτά διαφορετικούς

μηχανισμούς:

• Η επέλευση κοινών αρνητικών παραγόντων σε δύο ή περισσότερες χώρες,

όπως είναι η κρίση στην αγορά των μετοχών σε δύο ή περισσότερες χώρες.

• Οι εμπορικοί δεσμοί μεταξύ δύο χωρών επιτρέπουν τη μεταφορά των

αρνητικών μεταβολών σε τιμές και εισοδήματα μεταξύ τους.

• Ο υψηλός ανταγωνισμός μεταξύ των χωρών, ο οποίος μπορεί να οδηγήσει

σε έντονες συναλλαγματικές υποτιμήσεις των νομισμάτων.

• Οι χρηματοοικονομικοί δεσμοί μεταξύ δύο ή περισσοτέρων χωρών μπορούν

να οδηγήσουν σε υψηλές συσχετίσεις μεταξύ αγορών περιουσιακών

στοιχείων. Επομένως, όταν μία χώρα επενδύει ή δανείζει κάποια άλλη χώρα

και υπάρξουν αρνητικά νέα για μία από τις δύο με αποτέλεσμα να επέλθει

κρίση σε αυτήν, τότε συμπαρασύρεται και η άλλη χώρα.

• Η μείωση της ρευστότητας στην αγορά μίας χώρας μπορεί να οδηγήσει σε

μείωση των θέσεων των επιχειρήσεων αυτής της χώρας στο εξωτερικό, με

αποτέλεσμα να επηρεάζεται και η ρευστότητα στις άλλες χώρες.

• Ο πανικός που επικρατεί στους επενδυτές σε περιόδους απότομης και βίαιης

πτώσης των τιμών των περιουσιακών στοιχείων.

• Η κρίση σε μία χώρα επηρεάζει τις προσδοκίες των επενδυτών για τυχούσες

κοινές αναπτυξιακές υποδομές μεταξύ των δύο χωρών.

Με τη λειτουργία αυτών των μηχανισμών, μία αναστάτωση στο σημείο

ισορροπίας μίας χώρας μπορεί να μεταφερθεί στο εξωτερικό. Αναλόγως με τη

γεωγραφική έκταση των χωρών που επηρεάζονται από την πρωταρχική αιτία

η χρηματοοικονομική κρίση μπορεί να γίνει ακόμη και διεθνής, όπως έγινε

στην προκειμένη περίπτωση.

Σελίδα 8

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

1.3. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Η κρίση που διανύουμε ξεκίνησε με μια περίοδο αυξημένων συναλλαγών, που

προκάλεσαν το σπάσιμο της κερδοσκοπικής φούσκας. Από την εποχή της

"μανίας της ολλανδικής τουλίπας", στις αρχές του 17ου αιώνα, τέτοιες κρίσεις

κερδοσκοπίας ακολουθούν πάντα την ίδια πορεία. Αρχικά, η προσδοκώμενη

αξία ενός συγκεκριμένου προϊόντος αυξάνει συνεχώς, τροφοδοτώντας ακόμα

περισσότερο τη ζήτηση γι' αυτό, επειδή όλοι θέλουν να συμμετέχουν στην

συνεχόμενη αύξηση της αξίας. Ο κόσμος χρησιμοποιεί ίδια κεφάλαια και στη

συνέχεια παίρνει και δάνεια, ώστε να αποκτήσει το αντικείμενο της

κερδοσκοπίας. Οι τιμές ανεβαίνουν ακόμη πιο ψηλά, εξαιτίας της αυξημένης

ζήτησης, και οδηγούν σε ακόμη μεγαλύτερη αύξηση της ζήτησης.

Κάποια στιγμή, όμως, η αυξητική τάση εξαντλείται. Γίνεται πιο δύσκολο να

βρεθούν νέοι αγοραστές και οι αρχικοί επενδυτές θέλουν να πουλήσουν,

ώστε να εξαργυρώσουν τα κέρδη τους. Τότε, η τιμή του αντικείμενου της

κερδοσκοπίας αρχίζει να πέφτει. Τώρα όλοι θέλουν να εξέλθουν από την

αγορά προκειμένου να αποφύγουν τις ζημιές, πράγμα που οδηγεί σε

μεγαλύτερη πτώση της τιμής του αντικειμένου. Όσοι μπήκαν αργά στο

κερδοσκοπικό παιχνίδι και αγόρασαν σε υψηλές τιμές τώρα υπόκεινται μεγάλες

ζημιές. Από τη στιγμή που αυτές οι ζημιές συνδυάζονται με μια γενική

υποχώρηση της ζήτησης, αυτή η κερδοσκοπική κρίση μπορεί να επηρεάσει το

σύνολο της οικονομίας («Η τρέχουσα χρηματοπιστωτική κρίση και το μέλλον

του παγκόσμιου καπιταλισμού», του Μάικλ Χάινριχ).

1.4. ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ (1990 - 2007)

Η κρίση του 2007 δεν ήταν η μοναδική κρίση της τελευταίας εικοσαετίας,

ήταν, όμως, η μοναδική κρίση που έπληξε την παγκόσμια οικονομία. Παρόλα

αυτά, υπήρξαν και άλλες σημαντικές κρίσεις, οι οποίες απείλησαν την

ισορροπία παγκοσμίως (Krugman, 2009). Αυτές παρουσιάζονται συνοπτικά και

περιληπτικά στο παρόν υποκεφάλαιο με χρονολογική σειρά.

Σελίδα 9

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Το 1994 η μείωση της ζήτησης της τεκίλας οδήγησε σε κρίση το σύστημα

σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών μεταξύ μεξικάνικου πέσος και

αμερικανικού δολαρίου, με αποτέλεσμα τη σημαντική υποτίμηση του πρώτου.

Η συναλλαγματική αυτήν κρίση έθεσε σε κίνδυνο τις μεξικανικές τράπεζες, οι

οποίες παρουσίασαν ιδιαιτέρως υψηλές ζημίες. Η κρίση της μεξικανικής

τραπεζικής αγοράς με τη σειρά της επηρέασε το τραπεζικό σύστημα της

Αργεντινής, με αποτέλεσμα τη μείωση των καταθέσεων αυτού κατά 18%

μέχρι το 1995. Στην Αργεντινή, παρόλα αυτά, η συναλλαγματική ισοτιμία

παρέμεινε αλώβητη από την κρίση.

Το 1995 η τράπεζα Meridien ΒΙΑΟ με έδρα το Λουξεμβούργο αποφάσισε τη

μεταφορά σημαντικού ύψους κεφαλαίων προς τα υποκαταστήματά της στις

Μπαχάμες. Η μεταφορά αυτή επέφερε σημαντική μείωση στη ρευστότητα της

τραπεζικής αγοράς των χωρών που δραστηριοποιούταν η τράπεζα, εφόσον

αποφασίστηκε το κλείσιμο των υποκαταστημάτων της στη Ζάμπια, στην

Κένυα και τη Σουαζιλάνδη. Η αναστάτωση αυτή μεταφέρθηκε και σε άλλες

χώρες της Αφρικής, όπως είναι το Καμερούν και η Δημοκρατία της Νότιας

Αφρικής.

Το 1997 αποφασίζεται η αναστολή της λειτουργίας 16 ταϊλανδέζικων

χρηματοοικονομικών εταιριών. Η απόφαση αυτή μείωσε σε μεγάλο βαθμό την

εισροή

ξένων κεφαλαίων στις χώρες της ευρύτερης ασιατικής περιοχής, η οποία μέχρι

τότε αν και ήταν αθρόα δεν αξιοποιούνταν αποτελεσματικά. Η

αναποτελεσματικότητα αυτή έγινε πλέον εμφανής και οι ξένοι επενδυτές

προχώρησαν σε απόσυρση των κεφαλαίων τους, με αποτέλεσμα την κρίση

που ταλάνισε την ασιατική οικονομία μέχρι και το 2000. Στις βασικότερες

συνέπειες αυτής της κρίσης είναι οι σημαντικές υποτιμήσεις των νομισμάτων

της Κορέας, της Ινδονησίας, της Μαλαισίας, του Χονγκ Κονγκ, των

Φιλιππίνων, της Σιγκαπούρης και της Ταϊβάν, καθώς και σημαντικές απώλειες

στις εθνικές χρηματοοικονομικές αγορές και το παγκόσμιο εμπόριο.

Σελίδα 10

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Η ανακοίνωση περί αδυναμίας πληρωμής του δημόσιου χρέους εκ μέρους της

Ρωσίας το 1998 οδήγησε σε πτώχευση εκατοντάδων ιδιωτικών τραπεζών και

στο ξέσπασμα μίας ακόμα τραπεζικής κρίσης στην αγορά της Ρωσίας.

Ταυτόχρονα, υπάρχουν ενδείξεις ότι η κρίση αυτή αποτέλεσε και την αιτία

των κρίσεων που παρατηρήθηκαν σε Αργεντινή, Βραζιλία και Ισημερινό,

καθώς και την αιτία της πτώχευσης ενός από τα μεγαλύτερα αμερικάνικα

hedge funds, του Long Term Capital Management.

Το τραπεζικό σύστημα της Τουρκίας κατά την τριετία 2000 - 2002 έπασχε.

Συγκεκριμένα, η ανάγκη στήριξης των μεγάλων δημόσιων τραπεζών και

αποζημίωσης των καταθετών των ιδιωτικών τραπεζών που απέτυχαν

ανάγκασε την κυβέρνηση να αυξήσει το ήδη μεγάλο δημόσιο χρέος. Ένα

επιτυχημένο, όμως, πρόγραμμα αναδόμησης και αναχρηματοδότησης των

τραπεζών εμπόδισε την επέλευση αρνητικών επιπτώσεων στο δημόσιο χρέος

και την μετακύληση της κρίσης και σε άλλες γειτονικές χώρες.

Μετά το 1994, η Αργεντινή δοκιμάζεται και πάλι από κρίση το 2001. Αυτή τη

φορά ήταν το δικό της νόμισμα που θεωρήθηκε υπερτιμημένο, με

αποτέλεσμα να ασκηθούν υψηλές πιέσεις στις αγορές, να καταρρεύσει το

σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών και το βάρος του δημόσιου

εξωτερικού χρέους να αποσταθεροποιηθεί. Οι πολίτες της χώρες προχώρησαν

σε μαζικές αναλήψεις, με αποτέλεσμα τη μείωση της ρευστότητας της αγοράς

και την κρατική ανακοίνωση περί αδυναμίας πληρωμής του δημόσιου χρέους.

Μέχρι το τέλος του 2002, το τραπεζικό σύστημα είχε απολέσει περισσότερο

από το 66% των συνολικών του καταθέσεων. Ταυτόχρονα, όμως, και το

τραπεζικό σύστημα της γειτονικής Ουρουγουάης απώλεσε το 54% των

συνολικών του καταθέσεων, καθότι αρκετοί Αργεντινοί που είχαν

τοποθετήσει τα κεφάλαιά τους σε αυτό τα απέσυραν. Η μείωση της

ρευστότητας των τραπεζών και στη γειτονική χώρα οδήγησε και αυτήν σε

κρίση συναλλάγματος.

Σελίδα 11

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

1.5. Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Τα αίτια της κρίσης έχουν τη ρίζα τους στην πολιτική της απορρύθμισης που

ακολουθήθηκε κατά την τελευταία δεκαετία περίπου, καθώς επίσης και στη

ραγδαία αύξηση της πιστωτικής επέκτασης τα πρώτα πέντε χρόνια μετά το

2000. Μέσα σε αυτή την περίοδο δημιουργήθηκαν πολύπλοκα

χρηματοοικονομικά προϊόντα από τις εταιρίες, τα οποία σε συνδυασμό με την

χορήγηση δανείων από τις τράπεζες σε αναξιόπιστους δανειολήπτες,

οδήγησαν σε μια κατάσταση όπου ούτε οι τράπεζες αλλά ούτε και οι διεθνείς

οίκοι πιστοληπτικής ικανότητας (Moody's, Standard & Poor's κτλ)

μπορούσαν να αξιολογήσουν ορθά τον κίνδυνο. Στη συνέχεια, οι τράπεζες,

μέσα από τα πολύπλοκα χρηματοοικονομικά προϊόντα άρχισαν να μετακυλούν

το ρίσκο από τις ίδιες στους επενδυτές.

Αυτός ο ανεξέλεγκτος δανεισμός με το συγκεκριμένο τρόπο που έγινε,

οδήγησε στη δημιουργία ενός μεγάλου αριθμού στεγαστικών δανείων υψηλού

ρίσκου (subprime mortgages) στις ΗΠΑ. Η κρίση που ξέσπασε με τα

στεγαστικά δάνεια υψηλού ρίσκου οδήγησε σε κρίση ρευστότητας και στην

έλλειψη εμπιστοσύνης από τους επενδυτές προς τις τράπεζες αλλά και μεταξύ

των ίδιων των τραπεζών. Η κρίση επεκτάθηκε περισσότερο καθώς τα

χρηματιστήρια παγκοσμίως κατέρρευσαν και μπήκαν σε μια περίοδο μεγάλων

διακυμάνσεων καθώς ένας σημαντικός αριθμός τραπεζών, επενδυτικών

εταιριών και εταιριών παραχώρησης στεγαστικών δανείων (mortgage lenders)

χρεοκόπησαν μέσα σε λίγες βδομάδες.

Δάνεια για ακίνητα διαφορετικής ποιότητας ενσωματώθηκαν σε ένα τίτλο, με

ένα σχετικά περίπλοκο τρόπο, για να λειτουργήσουν σαν ενέχυρα για τίτλους

που βαπτίστηκαν με εύηχα ονόματα, όπως "ενεχυροποιημένες υποχρεώσεις

του χρέους".

Έπειτα, αυτά πουλήθηκαν επιτυχημένα σε άλλες τράπεζες και διαφόρων

ειδών ταμεία. Τέτοιοι τίτλοι πρόσφεραν υψηλή απόδοση, από τη μία πλευρά

Σελίδα 12

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

(από τη στιγμή που οι αγοραστές ακινήτων πλήρωναν τόσο υψηλά επιτόκια)

και έμοιαζαν, από την άλλη, να αποτελούν σχετικά ασφαλή επένδυση, μιας

και καλύπτονταν από ακίνητη περιουσία. Προκειμένου να κρατηθούν αυτές οι

συναλλαγές εκτός των βιβλίων των τραπεζών-αγοραστών κι έτσι να

προστατέψουν τα ίδια κεφάλαιά τους, επινοήθηκαν τα αποκαλούμενα

"Δομημένα Επενδυτικά Σχήματα", που δρούσαν σαν ξένες επιχορηγήσεις.

Αναχρηματοδότησαν το κόστος αυτών των επενδύσεων με μικρής διάρκειας

τίτλους, με πολύ χαμηλότερο επιτόκιο από τους κερδοσκοπικούς,

υποθηκευμένους έναντι δανείων, τίτλους.

Με την άνοδο των επιτοκίων στις ΗΠΑ μεταξύ το 2006, η αύξηση της τιμής

των ακινήτων επιβραδύνθηκε, αλλά το βάρος των επιτοκίων των δανείων

αυξήθηκε, μιας και στις περισσότερες περιπτώσεις τα κυμαινόμενα επιτόκια

είχαν γίνει αναγκαστική συνθήκη. Είναι αξιοσημείωτο πως στον τομέα των "μη

προνομιακών" δανείων, όπου τα επιτόκια ήταν ήδη υψηλά, ο αριθμός των

κατασχέσεων αυξανόταν σημαντικά. Σαν αποτέλεσμα, αυξανόταν ο αριθμός

των πλειστηριασμών, γεγονός που υπονόμευε περαιτέρω τις πραγματικές

τιμές των ακινήτων. Με την αυξανόμενη αδυναμία των αγοραστών ακινήτων,

τα έσοδα από τοκοχρεολύσια που στηρίζονταν σε αυτό το "μη προνομιακό"

δανεισμό ακινήτων να μειώνονται, και με τις πτωτικές τιμές στην αγορά

ακινήτων οι υποθήκες αυτών των τίτλων να εξαφανίζονται, και η τιμή τους

έπεσε. Αυτό ανάγκασε τις τράπεζες και τα ταμεία που είχαν αγοράσει τέτοιους

τίτλους να προχωρήσουν επανειλημμένα σε "διορθώσεις της αξίας" των

ισοζυγίων τους, μία διαδικασία που πιθανόν ακόμα δεν έχει φτάσει στο τέλος

της.

1.6. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, πέντε είναι οι παράγοντες που μπορούν να

οδηγήσουν σε ουσιαστική επιδείνωση της αντίστροφης επιλογής (adverse

Σελίδα 13

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

selection) και του ηθικού κινδύνου στις χρηματοοικονομικές αγορές, με

αποτέλεσμα την εκδήλωση κρίσεων. Με την επίδραση αυτών των παραγόντων

η οικονομία χάνει την ισορροπία της, καθώς οι αγορές χάνουν την

αποτελεσματικότητά τους στη μεταφορά κεφαλαίων προς τις καλύτερες

επενδυτικές ευκαιρίες. Οι παράγοντες αυτοί είναι:

• Αύξηση των επιτοκίων: Μία αύξηση των επιτοκίων οδηγεί στη μείωση των

δανειακών κεφαλαίων, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε πτώση των επενδύσεων

αλλά και της γενικής οικονομικής δραστηριότητας. Ο Mankiw (1986)

αποδεικνύει την ύπαρξη αυτής της αρνητικής σχέσης μεταξύ επιτοκίων και

ύψους δανειακών κεφαλαίων.

• Μείωση των τιμών των μετοχών: Μία μείωση των τιμών των μετοχών οδηγεί

στη μείωση της καθαρής αξίας των επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα την

απροθυμία των δανειστών για παροχή κεφαλαίων. Η απροθυμία αυτήν είναι

ικανή να έχει ως αποτέλεσμα ακόμα και την πτώση της γενικής οικονομικής

δραστηριότητας (Greenwald & Stiglitz, 1988, Bernanke & Gertler, 1989,

Calomiris & Hubbard, 1990).

• Αύξηση της αβεβαιότητας: Η αύξηση της αβεβαιότητας μειώνει την

ικανότητα των δανειστών να εντοπίσουν τις ορθές επενδυτικές επιλογές, με

αποτέλεσμα την μείωση των δανειοδοτούμενων κεφαλαίων, των επενδύσεων

αλλά και της οικονομικής δραστηριότητας.

• Τραπεζικοί Πανικοί (Bank panics): Η αποτυχία ορισμένων τραπεζών, η οποία

οφείλεται σε προβλήματα Ασύμμετρης Πληροφόρηση, στην αποτελεσματική

και αποδοτική διοχέτευση των δανειακών κεφαλαίων από τις πλεονάζουσες

στις ελλειμματικές οικονομικές μονάδες αποτελεί την αφετηρία των

τραπεζικών πανικών. Οι πλεονάζουσες μονάδες αποσύρουν τις καταθέσεις

τους, με αποτέλεσμα τη μείωση των διαθεσίμων δανειακών κεφαλαίων, τη

μείωση των επενδύσεων και τη γενικότερη μείωση της οικονομικής

δραστηριότητας.

Σελίδα 14

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

• Μη αναμενόμενη πτώση του επιπέδου των τιμών: Η πτώση του επιπέδου

των τιμών οδηγεί σε μείωση της καθαρής αξίας των επιχειρήσεων, με

αποτέλεσμα την απροθυμία των δανειστών για παροχή κεφαλαίων. Η

απροθυμία αυτήν είναι ικανή να έχει ως αποτέλεσμα ακόμα και την πτώση της

γενικής οικονομικής δραστηριότητας.

Όσον αφορά στην κρίση του 2007, αυτήν προέκυψε μετά το ξέσπασμα των

προβλημάτων στην αγορά στεγαστικών δανείων χαμηλής εξασφάλισης και την

αλόγιστη χρήση δομημένων επενδυτικών προϊόντων που εξαρτιόνταν άμεσα

από τη δυνατότητα αποπληρωμής των δανείων από τα οποία παράγονταν. Η

προσπάθεια

Στην Ασύμμετρη Πληροφόρηση και στα προβλήματα που δημιουργεί στο

τραπεζικό σύστημα. Η απομάκρυνση του πιστωτικού και επιτοκιακού κινδύνου

από τις τράπεζες, η μετατροπή στάσιμων κεφαλαίων σε εμπορεύσιμους

τίτλους και η μετακίνηση των σύνθετων επενδυτικών τίτλων στις καταστάσεις

ειδικών οντοτήτων, προκάλεσαν ένα "ντόμινο" αλυσιδωτών αντιδράσεων στον

αμερικανικό και ευρωπαϊκό τραπεζικό και κτηματομεσιτικό τομέα.

Η ανάπτυξη της αγοράς των τιτλοποιήσεων είχε ως αποτέλεσμα οι τράπεζες

να δανείζουν άφοβα σε μη φερέγγυους δανειολήπτες, αφού γνώριζαν εκ

προοιμίου ότι τα δάνεια τελικά δεν θα έμεναν στον ισολογισμό τους, ενώ

χρησιμοποιούσαν και τη ρευστότητα από την πώληση για την παραγωγή νέων

δανείων και, συνεπώς, περισσότερων κερδών. Πολλοί, όμως, από τους

επενδυτές δεν γνώριζαν τι ακριβώς προϊόντα αγόραζαν και ιδίως τι κίνδυνο

αναλάμβαναν.

Γενικά, οι κρίσεις ξεκινούν όταν το μακροοικονομικό περιβάλλον

χαρακτηρίζεται από αδυναμίες και αστάθεια (Demirguc-Kunt & Detragiache,

1998). Τα βασικότερα αίτια αυτής της κρίσης είναι:

• Η αλόγιστη χρήση τιτλοποίησης στεγαστικών δανείων (Securitization). Η

τιτλοποίηση είναι ένας μηχανισμός μετακίνησης στεγαστικών δανείων από τον

Σελίδα 15

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ισολογισμό των εμπορικών και αποταμιευτικών τραπεζών στους ισολογισμούς

άλλων διαμεσολαβητικών χρηματοπιστωτικών οργανισμών.

• Η υπερβολική χρήση δανειακών κεφαλαίων (Financial Leverage) από τους

καταναλωτές.

• Η πλημμελής διαβάθμιση πιστοληπτικού κινδύνου ομολόγων μειωμένης

εξασφάλισης (Bond Ratings)

• Το σύστημα αμοιβών στο χρηματοπιστωτικό τομέα (Bonus) των υψηλά

ιστάμενων στελεχών, που αποτέλεσε κίνητρο για τη λήψη επικίνδυνων

αποφάσεων, αδιαφορώντας για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των επιλογών

τους για την τράπεζα που διοικούν.

• Το ανεπαρκές κανονιστικό πλαίσιο, που άφησε χωρίς εποπτεία τις αγορές.

Σημαντικό μερίδιο ευθύνης αναλογεί και στις επενδυτικές τράπεζες που

δημιούργησαν την αγορά και είχαν φτιάξει αυτού του είδους τα πολύπλοκα

ομόλογα. Από την ιστοσελίδα: (Γκίκας Χαρδούβελης). Σημειώνεται ότι οι ίδιες

οι επενδυτικές τράπεζες, που ως μεσάζουσες δημιουργούσαν τις τιτλοποιήσεις

των δανείων, συνήθως διακρατούσαν το μερίδιο με το μεγαλύτερο κίνδυνο και

την υψηλότερη απόδοση (equity tranche). Έτσι, όταν ξέσπασε η κρίση στα

δάνεια μειωμένης εξασφάλισης και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στα δομημένα

ομόλογα, οι επενδυτικές τράπεζες ήταν αυτές που υπέστησαν τις πρώτες

μεγάλες απώλειες. Οι ίδιες ισχυρίζονται ότι έπρεπε να επενδύουν σε μέρος του

equity tranche, για να διοχετεύουν το μήνυμα ασφάλειας στους υπόλοιπους

επενδυτές των πιο ασφαλών δομημένων ομολόγων (tranches) του κοινού

ταμείου. Για αυτό όταν ξεκίνησε η κρίση, αυτοί που επλήγησαν περισσότερο

ήταν οι μεγαλύτεροι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί. Οι ασιατικές τράπεζες

ήταν πιο συντηρητικές στις επενδύσεις τους και για αυτό είχαν και μικρότερες

ζημιές.

Το σημαντικότερο όμως αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας ήταν η άρση της

εμπιστοσύνης μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών στην διατραπεζική αγορά

Σελίδα 16

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

που οδήγησε στη δραματική μείωση των πιστώσεων και επομένως στην κρίση

ρευστότητας.

Τέλος, το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι το τραπεζικό σύστημα της

Ευρωζώνης αντιμετωπίζει ισχυρά προβλήματα με την κεφαλαιακή του βάση

και δεν μπορεί να αντέξει ζημιές, ενώ παράλληλα ο βαθμός διασύνδεσης του

έχει σαν αποτέλεσμα το πρόβλημα μιας χώρας να θέτει σύντομα σε κίνδυνο το

σύνολο του συστήματος. Μέχρι να αντιμετωπιστούν αποφασιστικά τα

προβλήματα των ισολογισμών των τραπεζών, οι χρηματοπιστωτικές αγορές

θα παραμένουν σε κίνδυνο.

1.7. ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Τα φαινόμενα που περιγράφηκαν μέχρι τώρα δεν συνιστούν, ωστόσο, κάτι

ασυνήθιστο. Η παρούσα κρίση είναι αξιοσημείωτη εξαιτίας του ρόλου που οι

τράπεζες έχουν παίξει σε αυτή. Οι Friedman και Schwartz (1963) ήταν εκείνοι

που συνέδεσαν τις χρηματοπιστωτικές κρίσεις με τον τραπεζικό πανικό. Στις

χρηματιστηριακές κρίσεις, οι χαμένοι είναι συνήθως οι πολλοί μικροεπενδυτές

που τοποθετούν τις οικονομίες τους σε μετοχές και βρίσκονται να κρατάνε

απαξιωμένα χαρτιά μετά από κάποια κρίση, ή βρίσκονται ακόμα και χρεωμένοι

επειδή χρηματοδότησαν τις χρηματιστηριακές τους αγορές μέσω δανεισμού.

Στην περίπτωση της κρίσης των ακινήτων στην αμερικάνικη αγορά του 2007,

αυτοί που υπέφεραν είναι οι τράπεζες και τα κερδοσκοπικά hedge funds, που

αγόρασαν τα χρέη για ακίνητη περιουσία (ή τίτλους, καλυπτόμενους από τα

χρέη) από τις τράπεζες έκδοσης των δανείων. Πολλοί ιδιοκτήτες σπιτιών,

ανίκανοι να πληρώσουν, έχασαν τις αποταμιεύσεις τους, τις οποίες είχαν

επενδύσει στην αγορά της κατοικίας τους, σαν αποτέλεσμα των κατασχέσεων.

Αυτή τη φορά, δεν πρόκειται για μικρούς αποταμιευτές που έβαζαν το

κεφάλαιό τους σε αφερέγγυες μετοχές, αλλά κυρίως για τράπεζες που

χρηματοδοτούσαν την αγορά υπερτιμημένων ακινήτων και τις καταναλωτικές

δαπάνες των ιδιοκτητών κατοικίας.

Σελίδα 17

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Η έκταση των ζημιών που καθεμία από τις τράπεζες έπρεπε να απορροφήσει

(όχι μόνο οι αμερικάνικες τράπεζες, αλλά επίσης, για παράδειγμα, ιδιωτικές

και δημόσιες γερμανικές τράπεζες, που πήραν μέρος σε απατηλά ασφαλείς

κερδοσκοπικές συναλλαγές) δεν έχει ακόμα ξεκαθαρίσει. Όχι μόνο γιατί οι

τράπεζες είναι απρόθυμες να δημοσιοποιήσουν την έκταση των ζημιών τους,

αλλά επειδή, όπως συμβαίνει συχνά, δεν είναι οι ίδιες σε θέση να γνωρίζουν

την ακριβή πλήρη έκταση. Όταν εμπλέκονταν στην αγορά τίτλων που

καλύπτονταν από δάνεια ακινήτων, οι τράπεζες εμπιστεύτηκαν τυφλά την

κρίση των αποκαλούμενων "γραφείων διαβάθμισης". Μπορούμε όμως να

πούμε ότι πρόκειται για μια συστημική κρίση, αφού επηρέασε σχεδόν το

σύνολο των τραπεζών (Caprio, ΚΙίπςβ^θΙ, 2003)

Στις διατραπεζικές συναλλαγές, οι τράπεζες χορηγούν η μία στην άλλη μικρής

διάρκειας δάνεια, χωρίς τυπικότητες, προκειμένου να εξασφαλίσουν ότι οι

λειτουργίες τους εξελίσσονται ομαλά. Αλλά, αν κάποια τράπεζα πρέπει να

συνυπολογίσει ότι κάποια άλλη μπορεί να χρεοκοπήσει αύριο, ο συνηθισμένος

"εν μια νυκτί" δανεισμός γίνεται επίσης ριψοκίνδυνος. Μεγαλύτερα

προβλήματα έχουν αποφευχθεί μέχρι τώρα μόνο επειδή οι κεντρικές τράπεζες

αντέδρασαν με μια γρήγορη επέκταση της δανειοδότησής τους.

Τα χαρακτηριστικά, λοιπόν, αυτής της γενικευμένης κατάστασης είναι ο

κίνδυνος κατάρρευσης τραπεζών από φημολογία, πώληση άλλων σε ιδιαίτερα

χαμηλό τίμημα και άσκηση νομισματικής πολιτικής από τις Κεντρικές Τράπεζες

με σκοπό τη διάσωση του χρηματοοικονομικού συστήματος και όχι για τη

διασφάλιση των τιμών, όπως παραδοσιακά οφείλουν να πράττουν.

Ζημιωμένα βγήκαν τα συστήματα που εκτέθηκαν στα "τοξικά", όπως

χαρακτηρίσθηκαν, ομόλογα, συστήματα που στρέφονται πλέον προς ένα νέο

κρατικό παρεμβατισμό, παράλληλα με την κατάρτιση σχεδίων επίλυσης της

κρίσης προτού επεκταθεί στην ευρύτερη οικονομία των κρατών που

επλήγησαν.

Σελίδα 18

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

1.8. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Σαν συνέπεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, η ύφεση που ξεκίνησε στις ΗΠΑ

επεκτάθηκε και στον υπόλοιπο κόσμο. Οι τράπεζες έχουν μειώσει σημαντικά

το δανεισμό τους και οι ιδιώτες καταναλωτές, δεν μπορούν να συνεχίσουν να

καταναλώνουν με την ίδια ταχύτητα.

Παρά τις συντονισμένες προσπάθειες των Κεντρικών Τραπεζών για αύξηση

της ρευστότητας στις αγορές και για μείωση των επιτοκίων, υπήρξαν

αλυσιδωτές αρνητικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία που οδήγησαν

αρκετές δυτικές οικονομίες βίαια σε ύφεση, χιλιάδες θέσεις εργασίας να

χαθούν και τις επενδύσεις στον ιδιωτικό τομέα στο ναδίρ. Την ίδια στιγμή, οι

απλοί πολίτες διακατέχονται από έντονο φόβο και αγωνία μη χάσουν το σπίτι,

την εργασία, τις αποταμιεύσεις και τις συντάξεις τους ("Profit without End:

Capitalism Is Just Getting Started", στο MRZine, 28/7/2007 (http:

//mrzine.monthlyreview.org/heinrich280707.html).

Σε ότι αφορά την εικόνα της ελληνικής οικονομίας, θα πρέπει να τη δούμε

κάτω από το πρίσμα ενός παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος. Οι

παραγωγικότεροι κλάδοι της χώρας (ναυτιλία, τουρισμός, τραπεζικός κλάδος)

εμφανίζουν υψηλό βαθμό συσχέτισης με το εξωτερικό, συνεπώς και με χώρες

που εκτέθηκαν άμεσα στα subprime δάνεια.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο μπορεί να υποστηριχτεί ότι για την περίπτωση της

Ελλάδας αναφερόμαστε ουσιαστικά σε μια κρίση ζήτησης. Από τα ανωτέρω

συνάγεται το συμπέρασμα ότι η ύφεση στην Ελλάδα δεν συνδέεται άμεσα με

τις πρωτογενείς αιτίες της κρίσης που εμφανίστηκε σε ΗΠΑ και Ευρώπη, αλλά

με τις επιπτώσεις μιας γενικευμένης κρίσης στην παγκόσμια οικονομία.

Επιπτώσεις που βρήκαν πρόσφορο έδαφος και στην δυσμενή δημοσιονομική

κατάσταση της χώρας μας. Τα τελευταία χρόνια το δημόσιο χρέος της

Ελλάδος διευρυνόταν συνεχώς. Ο δανεισμός τα προηγούμενα έτη

χρησιμοποιήθηκε για την ανάληψη επενδυτικών έργων στα πλαίσια του

εκσυγχρονισμού της χώρας και των υποχρεώσεων της απέναντι στο σχέδιο

ανάληψης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, αλλά κυρίως και για την

Σελίδα 19

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

κάλυψη των αναγκών του δαπανηρού δημοσίου τομέα της. Ο υψηλός

δανεισμός σε συνδυασμό με τα επαναλαμβανόμενα ελλείμματα τόσο στο

ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών όσο και των κρατικών προϋπολογισμών

οδήγησαν στη μείωση της φερεγγυότητας του ελληνικού κράτους την περίοδο

που διανύουμε, καθώς οι πλεονασματικές μονάδες είναι διατεθειμένες να

δανείσουν τα χρήματά τους σε σταθερές οικονομικά χώρες και όχι σε χώρες

οικονομικά αδύνατες. Το αποτέλεσμα ήταν η μεγάλη αύξηση του επιτοκίου

δανεισμού της Ελλάδας, μιας και η ανάληψη μεγαλύτερου κινδύνου από τους

δανειστές συνεπάγεται την προσαύξηση της απαιτούμενης ανταμοιβής,

δημιουργώντας περαιτέρω δυσκολίες στην εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων

για την χρηματοδότηση των μέτρων που θα την βοηθούσαν στην εξυγίανση

του οικονομικού της τομέα ("Profit without End: Capitalism Is Just Getting

Started", στο MRZine, 28/7/2007 (http:

//mrzine.monthlyreview.org/heinrich280707.html).

1.9. ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Το χρηματοπιστωτικό σύστημα από τη σύστασή του έχει αντιμετωπίσει

πλήθος κρίσεων, που άλλοτε είναι τοπικές και χαρακτηρίζονται ως μικρής

κλίμακας και άλλοτε έχουν ιδιαίτερη ένταση και διάρκεια, διαχέονται μέσω της

διεθνούς λειτουργικής δικτύωσης των χρηματοπιστωτικών οργανισμών και

αγορών λαμβάνοντας γενικευμένο χαρακτήρα. Αυτές οι γενικευμένου

χαρακτήρα κρίσεις του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος έχουν

οδηγήσει πολλές φορές σε καταστάσεις αποσταθεροποίησής του και έχουν

χαρακτηριστεί ως συστημικές κρίσεις1.

Συστημική μπορεί να χαρακτηριστεί και η πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση

του 2008, η οποία ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και επεκτάθηκε στις περισσότερες

χώρες και αγορές του πλανήτη. Έλαβε ιδιαίτερες διαστάσεις την περίοδο

2007-8 και είχε σοβαρές επιπτώσεις τόσο στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό

σύστημα όσο και στην πραγματική οικονομία των ισχυρότερων οικονομικά

1 «Η μορφολογία του ελληνικού τραπεζικού συστήματος και η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση: οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις», ΟΕΕ 2010

Σελίδα 20

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

κρατών. Πρόκειται για την πρώτη σημαντικής έκτασης και έντασης

χρηματοοικονομική κρίση που εκδηλώνεται στην εποχή της μαζικής

τιτλοποίησης και χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως «κρίση των ενυπόθηκων

στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου» (subprime crisis).

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Οικονομικού Επιμελητηρίου, ορισμένοι

από τους παράγοντες που θεωρείται ότι δημιούργησαν ευνοϊκές συνθήκες για

την εκδήλωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης είναι οι ακόλουθοι:

1. Η διόγκωση και η κατάρρευση της στεγαστικής αγοράς των ΗΠΑ.

2. Τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου και οι επικίνδυνες

πρακτικές δανεισμού.

3. Ο ρόλος της τιτλοποίησης.

4. Ο ρόλος των εταιριών πιστοληπτικής αξιολόγησης.

5. Ο ανεπαρκής εποπτικός έλεγχος και οι λανθασμένες πολιτικές επιλογές.

6. Ο ρόλος της χρηματοοικονομικής μόχλευσης.

7. Η έλλειψη διαφάνειας.

8. Η προσπάθεια αποφυγής κεφαλαιακών υποχρεώσεων.

9. Η επιτήδευση των σύνθετων χρηματοοικονομικών προϊόντων.

Η κρίση αρχικά εκδηλώθηκε όταν «έσκασε» η στεγαστική φούσκα των ΗΠΑ

και τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου εμφάνισαν πολύ

υψηλά ποσοστά αθέτησης (ιδιαίτερα αυτά με κυμαινόμενο επιτόκιο),

ξεκινώντας από τα έτη 2005-2006. Τα χρόνια που προηγήθηκαν, λόγοι όπως:

α) η σημαντική χαλάρωση των κριτηρίων δανειοδότησης, β) τα γενναία

κίνητρα, καθώς και οι ελκυστικοί όροι των δανείων και γ) η μακροπρόθεσμα

αυξητική τάση των τιμών των ακινήτων, οδήγησαν τα νοικοκυριά σε

υπερχρέωση, με την προοπτική ότι θα μπορούσαν εύκολα να

αναχρηματοδοτήσουν το χρέος τους με ακόμη πιο ευνοϊκούς όρους.

Οι ρίζες της κρίσης αυτής εντοπίζονται στις εξελίξεις των τελευταίων 20 ετών

που χαρακτήρισαν το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Κατά πρώτο λόγο, ήδη από τη δεκαετία του 1980 οι τράπεζες ξεκίνησαν να

πωλούν στεγαστικά δάνειά του χαρτοφυλακίου τους σε εταιρείες ειδικού

σκοπού, οι οποίες εξέδιδαν επί αυτών των δανείων ομόλογα, τα οποία εν

Σελίδα 21

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

συνεχεία μεταπωλούσαν στο ευρύ επενδυτικό κοινό. Η συγκεκριμένη πρακτική

είναι αυτή της «τιτλοποίησης απαιτήσεων», η οποία θεωρείται ευρύτατα ορθή

τραπεζική πρακτική, καθώς μειώνει μια σειρά κινδύνων που απειλούν το

τραπεζικό χαρτοφυλάκιο. Κατά τη διάρκεια, όμως, των τελευταίων ετών, η

πρακτική αυτή γενικεύτηκε, όπως φαίνεται και στον πίνακα 4-1, λαμβάνοντας

διαστάσεις που είχαν ως τελικό αποτέλεσμα την έκδοση ομολόγων που

βασίζονταν σε ομάδες άλλων ομολόγων που είχαν εκδοθεί βάσει της

τιτλοποίησης ( και είναι γνωστά ως «τοξικά ομόλογα»). Τα «τοξικά ομόλογα»

δεν αποτελούσαν συνήθως αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε δευτερογενή

αγορά, και επομένως, δεν υπήρχαν γι' αυτά πάντοτε τιμές αναφοράς.

Επιπλέον, η πιστοληπτική ικανότητα του εκδότη τους βασιζόταν στην

αξιολόγηση Ν που έδιναν οι εξειδικευμένοι διεθνείς οργανισμοί αξιολόγησης της

πιστοληπτικής ικανότητας, κάτω από συνθήκες που αποδείχθηκε ότι δεν ήταν

πάντοτε ορθές.

Συνεπώς, υπήρχε πρόβλημα αδιαφάνειας τιμών και εσφαλμένης εκτίμησης του

πιστωτικού κινδύνου2.

Κατά δεύτερο λόγο, ο ομολογιούχος δανειστής (δηλαδή αυτός που αγοράζει

το ομόλογο) εισπράττει περιοδικά τόκους, η πληρωμή των οποίων βασίζεται

στο ότι ο αρχικός οφειλέτης (που είναι ο λήπτης του στεγαστικού δανείου) θα

πληρώσει τη δόση του κανονικά. Όταν, λοιπόν, στις Η.Π.Α. οι δανειολήπτες

στεγαστικών δανείων, τα οποία είχαν τιτλοποιηθεί, άρχισαν να μην

εκπληρώνουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις, οι τελικοί ομολογιούχοι

δανειστές βρέθηκαν να έχουν στην κατοχή τους «τοξικά ομόλογα» με πολύ

χαμηλή αποτίμηση. Πιο συγκεκριμένα, οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε

στην οικονομία της χώρας ήταν οι εξής: τα επιτόκια άρχισαν να αυξάνονται και

οι τιμές των ακινήτων να περιορίζονται, κυρίως στο διάστημα 2006-2007,

κάνοντας έτσι σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ εξαιρετικά δύσκολη την

αναχρηματοδότηση του χρέους. Οι αθετήσεις χρέους εκ μέρους των

δανειοληπτών και οι κατασχέσεις σημείωσαν ραγδαία αύξηση, καθώς ευνοϊκοί

όροι σταμάτησαν να υπάρχουν, οι πραγματικές τιμές των ακινήτων είχαν

2 Ελληνική Ένωση Τραπεζών, «Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα το 2009»

Σελίδα 22

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

σημαντική απόκλιση από τις εκτιμηθείσες και τα επιτόκια των δανείων

κυμαινόμενου επιτοκίου σημείωναν άνοδο. Οι κατασχέσεις κατοικιών στις ΗΠΑ

παρουσίασαν ραγδαία αύξηση ιδιαίτερα στα τέλη του 2006, πυροδοτώντας με

τον τρόπο αυτό την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση τα έτη 2007-2008.

Σημειώνεται ότι, στη διάρκεια του 2007, σχεδόν 1,3 εκατομμύρια κατοικίες

στις ΗΠΑ ήταν υποκείμενες σε διαδικασίες κατάσχεσης, μέγεθος αυξημένο

κατά 79% συγκριτικά με το 2006.

Ένα ακόμα από τα αίτια της κρίσης που αναφέρονται στη βιβλιογραφία είναι οι

παγκόσμιες μακροοικονομικές ανισορροπίες. Συγκεκριμένα, τα τελευταία

τριάντα χρόνια η Κίνα πέτυχε μια εξαιρετική οικονομική ανάπτυξη μέσω των

εξαγωγών βιομηχανικών αγαθών στις ΗΠΑ. Οι εξαγωγές αυτές οδήγησαν σε

τεράστια πλεονάσματα το εμπορικό ισοζύγιο της Κίνας, τα οποία, όμως δεν

τροφοδότησαν την εγχώρια ζήτηση, αλλά τοποθετήθηκαν σε ομόλογα των

ΗΠΑ και άλλα «δολαριακά» αξιόγραφα που κράτησαν το δολάριο σε σχετικά

υψηλά επίπεδα και αντίθετα τα επιτόκια δανεισμού στις ΗΠΑ σε σχετικά

χαμηλά επίπεδα. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε σε ενίσχυση της ρευστότητας και

του δανεισμού στις ΗΠΑ αλλά και στη συγκράτηση του πληθωρισμού. Για

τους δικούς τους λόγους η κάθε μια, ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία

αντιμετώπιζε προβλήματα ανταγωνιστικότητας, ούτε η Ιαπωνία, στην οποία η

εγχώρια ζήτηση ήταν εξαιρετικά χαμηλή, μπόρεσαν να παρέμβουν

αποτρεπτικά3.

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε επίσης και ο μεγάλος βαθμός

χρηματοοικονομικής μόχλευσης των τραπεζών. Στο παρακάτω διάγραμμα

παρουσιάζεται ο λόγος των δανειακών προς τα ίδια κεφάλαια στο τέλος του

2006 για ορισμένες διεθνείς παραδοσιακές ή επενδυτικές τράπεζες. Ο λόγος

αυτός ήταν πολύ υψηλός, ενώ εν μέρει κρύβεται από τους κανόνες λογιστικής

που επικρατούσαν στις Η.Π.Α.. Η υψηλή μόχλευση, και μάλιστα με

βραχυχρόνιο δανεισμό, υπήρξε η βασική αιτία της γρήγορης μετάδοσης της

κρίσης από την αγορά των δανείων subprime (με πολύ χαμηλό δηλαδή

επιτόκιο) στις αγορές πολλών άλλων περιουσιακών στοιχείων. Είναι γνωστό

3 «Η κρίση του 2007-2009:Τα αίτια, η αντιμετώπιση και οι προοπτικές», Eurobank research 2009

Σελίδα 23

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ότι υψηλή μόχλευση σημαίνει λιγοστά ίδια κεφάλαια και υψηλός δανεισμός σε

σχέση με το ενεργητικό ενός χρηματοοικονομικού ιδρύματος. Μάλιστα ο

δανεισμός που χρηματοδοτούσε τις επενδύσεις την εποχή εκείνη ήταν κυρίως

βραχυχρόνιος. Έτσι, όταν οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων στα οποία

είχαν επενδύσει οι επενδυτικές τράπεζες άρχισαν να πέφτουν και οι αγορές

αντιλήφθηκαν την κεφαλαιακή απώλεια των δανεισμένων επενδυτικών

τραπεζών, τότε δυσκόλεψαν ή και αρνήθηκαν την ανανέωση της

βραχυχρόνιας χρηματοδότησης, αναγκάζοντας έτσι τις επενδυτικές τράπεζες

να προβαίνουν σε περαιτέρω πωλήσεις άλλων περιουσιακών στοιχείων, οι

οποίες με τη σειρά τους πίεζαν τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων ακόμα

περισσότερο προς τα κάτω.

Η έλλειψη επαρκών κεφαλαίων έχει μια πολλαπλασιαστική αρνητική επίδραση

στο ενεργητικό των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Δημιουργεί τη λεγόμενη

απομόχλευση, η οποία μπορεί να περιγραφεί ως εξής: Τα χρηματοπιστωτικά

ιδρύματα, στην προσπάθειά τους να κρατήσουν το λόγο ιδίων κεφαλαίων

προς ενεργητικό σταθερό, όπως τους επιβάλλεται από τις εποπτικές αρχές,

μειώνουν τον παρονομαστή του κλάσματος όταν δεν μπορούν να αυξήσουν

τον αριθμητή. Η μείωση, όμως, του παρονομαστή είναι εξ ορισμού

πολλαπλάσια της αρχικής μείωσης των κεφαλαίων. Το αρχικό χάσμα

κεφαλαίων αναγκάζει τις τράπεζες να περιορίζουν το μέγεθος του ενεργητικού

τους μέσω πωλήσεων στοιχείων του ενεργητικού, όπως ομόλογα και μετοχές,

ή και του περιορισμού στην παροχή νέων δανείων. Η πώληση στοιχείων του

ενεργητικού επεκτείνει την κρίση. Η δε άρνηση νέου δανεισμού μεταφέρει την

Διάγραμμα 1.1: Δανεισμός/Μετοχικό κεφάλαιο στα τέλη του 2006/ Πηγή: Bloomberg

Σελίδα 24

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Τέλος, κάτοχοι «τοξικών» ομολόγων, και μάλιστα σε μεγάλη έκταση, ήταν και

αρκετές ξένες τράπεζες, όπως και θυγατρικές τους, στις οποίες οι εν λόγω

τράπεζες είχαν δώσει εγγυήσεις αγοράς των τίτλων, σε περίπτωση που οι

δεύτερες αντιμετώπιζαν προβλήματα ρευστότητας. Έτσι, υπό τις συνθήκες

αυτές:

❖ οι εν λόγω ξένες τράπεζες βρέθηκαν εκτεθειμένες σε σοβαρά

προβλήματα τόσο φερεγγυότητας (διότι έπρεπε να καταγράψουν ζημίες

από τα ομόλογα) όσο και ρευστότητας (που όφειλαν στις θυγατρικές

τους),

❖ η κατάσταση αυτή δημιούργησε συνθήκες αβεβαιότητας στην αγορά,

καθώς αρχικά δεν ήταν γνωστό ποιες τράπεζες είχαν προβλήματα και

σε ποια έκταση,

❖ η αβεβαιότητα στην αγορά οδήγησε στην αύξηση των επιτοκίων στη

διατραπεζική αγορά

❖ όσες τράπεζες είχαν μεγάλο βαθμό εξάρτησης από τη διατραπεζική

αγορά αντιμετώπισαν νέα προβλήματα ρευστότητας και ορισμένες

περιήλθαν σε κατάσταση αφερεγγυότητας.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι μέχρι τα μέσα Ιουλίου του 2008 οι απώλειες που

είχαν ανακοινωθεί από μεγάλους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και άλλα

ιδρύματα προσέγγιζαν τα 435 δισ. δολάρια ΗΠΑ, ενώ μέχρι τα τέλη

Σεπτεμβρίου του 2008 υπερέβαιναν τα 590 δισ. δολάρια. Η κρίση

ρευστότητας οδήγησε σε ανάληψη πρωτοβουλιών εκ μέρους των κεντρικών

τραπεζών με στόχο την ενίσχυση της ρευστότητας και την αποκατάσταση της

εμπιστοσύνης ανάμεσα στις τράπεζες-μέλη τους. Η αμερικανική και η

βρετανική κυβέρνηση προχώρησαν στη διάσωση μερικών συστημικά

σημαντικών χρηματοπιστωτικών οργανισμών που αντιμετώπιζαν σοβαρά

προβλήματα και η ενδεχόμενη κατάρρευση των οποίων θα επέφερε πολλαπλές

δυσμενείς επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία4.

«Η μορφολογία του ελληνικού τραπεζικού συστήματος και η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση: οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις», ΟΕΕ 2010

Σελίδα 25

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Οι κίνδυνοι για την πραγματική οικονομία από την κρίση των

χρηματοπιστωτικών αγορών και την κατάρρευση της στεγαστικής αγοράς

αποτέλεσαν κίνητρο για την άμεση ανάληψη πρωτοβουλιών εκ μέρους τόσο

της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed), της ΕΚΤ και πολλών άλλων

κεντρικών τραπεζών, οι οποίες προέβησαν σε σημαντικές περικοπές επιτοκίων,

όσο και εκ μέρους των κυβερνήσεων, οι οποίες κατάρτισαν και εφάρμοσαν

σχέδια διάσωσης του χρηματοπιστωτικού τομέα και ενίσχυσης της

ρευστότητας στο σύνολο των οικονομιών.

Στα μέσα Σεπτεμβρίου του 2008 η κρίση επιδεινώθηκε περαιτέρω, τείνοντας

να εξελιχθεί σε παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Τα γεγονότα οδήγησαν

σε μια σειρά ad hoc παρεμβάσεων από τις κεντρικές τράπεζες και από τις

κυβερνήσεις, με στόχο την αποτροπή του πανικού, την ενίσχυση της

ρευστότητας και την εμπέδωση της εμπιστοσύνης. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο

πραγματοποιήθηκε μια σειρά διασκέψεων με αντικείμενο την αντιμετώπιση

της κρίσης, στις οποίες συμμετείχε είτε το σύνολο των κρατών μελών του

ΕΣΚΤ5, είτε αποκλειστικά τα μέλη του Ευρωσυστήματος. Οι

αποφάσεις των ευρωπαϊκών οργάνων αφορούσαν τόσο στην ενίσχυση της

ρευστότητας του συστήματος όσο και στη διάσωση ορισμένων συστημικής

σημασίας χρηματοπιστωτικών οργανισμών, την εγγύηση καταθέσεων των

Ευρωπαίων πολιτών, την ενίσχυση των εποπτικών οργάνων και τη λήψη κάθε

δυνατού μέτρου για την αποτροπή συστημικών απειλών.

5 Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών

Σελίδα 26

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο

2.1 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Το τραπεζικό σύστημα αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του χρηματοοικονομικού

συστήματος, το οποίο αποτελείται από τις χρηματοοικονομικές αγορές, τα

χρηματοοικονομικά προϊόντα και τους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς

(Νούλας, 2005). Η πρωταρχική λειτουργία του χρηματοοικονομικού

συστήματος είναι η διευκόλυνση της μεταφοράς κεφαλαίων από τις

πλεονασματικές μονάδες στις ελλειμματικές μονάδες της οικονομίας.

Ως χρηματοοικονομική αγορά ορίζεται το σύνολο των επενδυτών που

ανταγωνίζονται μεταξύ τους προκειμένου να αγοράσουν τα χρεόγραφα που

προσφέρονται από ελλειμματικές επιχειρήσεις (Boot και Thakor, 1997).

Ως χρηματοοικονομικά προϊόντα ορίζεται το σύνολο των προϊόντων τα οποία

διαπραγματεύονται στις χρηματοοικονομικές αγορές και, συνήθως, εκδίδονται

από τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα. Παραδείγματα τέτοιων προϊόντων είναι

τα Έντοκα Γραμμάτια Δημοσίου, τα Πιστοποιητικά Καταθέσεων, οι Συμφωνίες

Επαναγοράς, τα Εμπορικά και τα Κρατικά Ομόλογα, οι Ομολογίες, οι Μετοχές,

κ.α.

Ως χρηματοοικονομικός οργανισμός ορίζεται ένα ιδιωτικό ή δημόσιο ίδρυμα το

οποίο ενεργεί ως ένα κανάλι μεταφοράς κεφαλαίων μεταξύ καταθετών και

δανειζόμενων

Ως τράπεζα ορίζεται η συγκέντρωση επενδυτών, οι οποίοι συνεργάζονται για

την ίδρυση ενός οργανισμού, ο οποίος παρέχει υπηρεσίες κατάθεσης και

χρηματοδότησης και συντονίζουν τις δράσεις τους με σεβασμό στο

δανειζόμενο (Boot και Thakor, 1997). Το σύνολο των τραπεζών απαρτίζουν

το τραπεζικό σύστημα. Ορισμός από το Business Dictionary

(http://www.businessdictionary.com/definition/financialinstitution.html)

Σελίδα 27

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

2.2 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

Για να γίνει αντιληπτή η σημασία των τραπεζών στα πλαίσια της οικονομίας

γενικά και του χρηματοοικονομικού συστήματος ειδικά, πρέπει να

αναφερθούμε στην ασύμμετρη πληροφόρηση και συγκεκριμένα στα

προβλήματα που αυτή δημιουργεί στο τραπεζικό σύστημα. Τα προβλήματα

αυτά είναι δύο: η αντίστροφη επιλογή (Adverse Selection) και ο ηθικός

κίνδυνος (Moral Hazard).

Αντίστροφη επιλογή είναι ένα πρόβλημα ασύμμετρης πληροφόρησης το οποίο

σημειώνεται πριν τη διεξαγωγή μίας συναλλαγής και οφείλεται στο γεγονός ότι

οι μη αξιόχρεες μονάδες είναι εκείνες οι οποίες θα ενεργήσουν

αποτελεσματικότερα προκειμένου να χρηματοδοτηθούν με ένα δάνειο

(Mishkin, 1996). Στην εμφάνιση του συγκεκριμένου προβλήματος στις αγορές

αναφέρονται και οι Myers κα Majluf (1984) και Greenwald et al. (1984).

Αντίθετα, το πρόβλημα του ηθικού κινδύνου παρατηρείται κατόπιν της

διεξαγωγής μίας συναλλαγής και προκύπτει από το γεγονός ότι ο δανειστής

είναι υποκείμενος στον κίνδυνο των πράξεων στις οποίες ο δανειζόμενος

μπορεί να προχωρήσει και τις οποίες ο δανειστής δεν εγκρίνει (Mishkin, 1996).

Τέτοιες πράξεις είναι συνήθως επενδύσεις υψηλού ρίσκου που αναλαμβάνει ο

δανειζόμενος.

Μία λύση στην ύπαρξη του προβλήματος της αντίστροφης επιλογής θα ήταν η

ιδιωτική πώληση πληροφοριών για τις δανειζόμενες μονάδες. Τα

πλεονεκτήματα, όμως, αυτής της κίνησης θα αντισταθμίζονταν από το

φαινόμενο free rider. Το φαινόμενο free rider αναφέρεται στη δυνατότητα

που έχουν μονάδες που δεν κατέβαλλαν αντίτιμο για πληροφορίες να

εκμαιεύουν πληροφορίες από μονάδες που κατέβαλλαν αντίτιμο και να τις

εκμεταλλεύονται.

Για να γίνει περισσότερο κατανοητή η αλληλεπίδραση μεταξύ των παραπάνω

(αντίστροφη επιλογή, ηθικός κίνδυνος και φαινόμενο free rider), και μέσω

Σελίδα 28

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

αυτής και η σημασία της ύπαρξης των τραπεζών, προχωρούμε σε περαιτέρω

ανάλυση.

Έστω ότι σε μία αγορά μετοχών, κάποιες μονάδες απέκτησαν πληροφορίες

που τους επιτρέπουν να εντοπίσουν και να αγοράσουν υποτιμημένες μετοχές.

Ταυτόχρονα με αυτές υπάρχουν και άλλες μονάδες, οι οποίες προχωρούν στις

ίδιες πράξεις. Εάν οι δεύτερες μονάδες είναι αρκετές, τότε η αυξημένη

ζήτηση για τις μετοχές αυτές θα οδηγήσει σε αύξηση της τιμής τους. Ως

αποτέλεσμα, όσες μονάδες πλήρωσαν για τη γνώση, δε θα καρπωθούν τις

συνολικές ωφέλειες της υποτιμημένης μετοχής. Η μειωμένη αυτήν ικανότητα

των μονάδων για αποκόμιση ωφελειών από την αγορά πληροφοριών θα

οδηγήσει στη μείωση του αριθμού των πληροφοριών που είναι διαθέσιμες

προς αγοραπωλησία στην αγορά.

Επιπλέον, το φαινόμενο free rider αυξάνει την πιθανότητα να εμφανιστούν τα

προβλήματα του ηθικού κινδύνου. Η παρακολούθηση των δανειζόμενων

μονάδων και η επιβολή κανόνων που πρέπει να ακολουθούν είναι δύο

διαδικασίες απαραίτητες για τη διασφάλιση των συμφερόντων των δανειστών.

Ωστόσο, η εφαρμογή τους δεν πραγματοποιείται, καθότι, πρώτον, είναι

ιδιαιτέρως δαπανηρές και, δεύτερον, το φαινόμενο του free rider

αντισταθμίζει τα οφέλη τους. Η απώλεια των οφελών των δύο αυτών

διαδικασιών προκύπτει ως εξής: Εφόσον υπάρχουν επενδυτές οι οποίοι

γνωρίζουν ποιοι είναι εκείνοι οι δανειστές που επιβλέπουν και επιβάλλουν τους

όρους τους, μπορούν να τους αποφύγουν και να δανειστούν από εκείνους

που είναι περισσότερο ελαστικοί. Μόλις γίνει αυτό αντιληπτό από τους

πρώτους, τότε σταματούν και αυτοί τις δύο διαδικασίες.

Η παραπάνω ανάλυση εξηγεί γιατί, σύμφωνα με το Mayer (1990), οι αγορές

χρεογράφων δεν είναι πολύ σημαντική ως πηγή χρηματοδότησης για μη

χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις και για αναπτυσσόμενες χώρες, καθότι μόνο

όσο αυξάνει η ποιότητα των πληροφοριών για μία επιχείρηση, αυξάνεται και η

πιθανότητα αυτή η επιχείρηση να αντλήσει κεφάλαια από αυτές τις αγορές.

Σελίδα 29

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Επομένως, οι επιχειρήσεις που εκδίδουν χρεόγραφα είναι τελικά οι επιχειρήσεις

με το μεγαλύτερο μέγεθος και την καλύτερη φήμη στην αγορά.

Οι τράπεζες, όμως, παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στα χρηματοοικονομικά

συστήματα παγκοσμίως, καθότι έχουν τέτοια δομή ώστε να μειώνουν σε

μεγάλο βαθμό τα δύο προαναφερόμενα προβλήματα. Δεν υπόκεινται στο

φαινόμενο free rider και πραγματοποιούν κέρδη από τις πληροφορίες που

αποκτούν, συνάπτοντας με τις καλύτερες επιχειρήσεις δάνεια που δε

διαπραγματεύονται δευτερογενώς. Επιπλέον, οι τράπεζες αναλαμβάνουν την

επίβλεψη των δανειζόμενων επιχειρήσεων και απολαμβάνουν τα οφέλη της,

με αποτέλεσμα να αποτρέπονται τα προβλήματα του ηθικού κινδύνου.

Τέλος, οι τράπεζες απολαμβάνουν και επιπλέον πλεονεκτήματα λύνοντας τα

προβλήματα που προκαλεί η ασύμμετρη πληροφόρηση. Για παράδειγμα, η

ικανότητά τους να δεσμεύονται με μία μακροπρόθεσμη πελατειακή σχέση

βρίσκεται σε άμεση σχέση με τα οφέλη που θα αποκομίσουν από τις

πληροφορίες που συγκεντρώνουν. Επιπλέον, η παρακολούθηση και η

επίβλεψη των δανειοδοτούμενων μονάδων παρουσιάζει οικονομίες κλίμακας

και άρα μπορούν να μειώσουν σημαντικά το κόστος των δύο αυτών

διεργασιών (Diamond, 1984), ενώ είναι αποτελεσματικές στην αποτροπή των

δανειοδοτούμενων επιχειρήσεων από πολύ ριψοκίνδυνες ενέργειες, καθώς

μπορούν να σταματήσουν τη χρηματοδότησή τους (Stiglitz και Weiss, 1983).

2.3. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΩΣ ΚΑΙ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ

ΤΟΥ '80.

Μετά την οικονομική ύφεση του 1974, υπήρξε οικονομική ανάκαμψη, με το

Α.Ε.Π. να αυξάνεται με ρυθμούς άνω του 3%, ενώ υπήρξε σταδιακή

αποκλιμάκωση του πληθωρισμού. Η διεθνοποίηση του τραπεζικού

συστήματος με την επέκταση στο εξωτερικό των αμερικάνικών και ορισμένων

μεγάλων ευρωπαϊκών τραπεζών, επηρέασε και το τραπεζικό σύστημα της

Σελίδα 30

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

χώρας. Στα τέλη του 1978, το τραπεζικό σύστημα της Ελλάδος

αποτελούνταν από 24 εμπορικές τράπεζες, εκ των οποίων οι δεκατέσσερις

ήταν ξένες.

Το 1981, η Ελλάδα εισήλθε στην Ε.Ε. (τότε Ε.Ο.Κ.) ως το δωδέκατο μέλος

και ξεκίνησε η προσαρμογή των εγχώριων κανόνων στους κοινοτικούς. Η

μελέτη της επιτροπής Χαρισσόπουλου (1981), ήταν η πρώτη συστηματική

μελέτη του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος και των επιπτώσεων

που θα είχε σε αυτό η ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα.

Το 1982, καταργήθηκε η πανίσχυρη έως τότε Νομισματική Επιτροπή και

δόθηκε αυξημένος βαθμός ανεξαρτησίας στην Τράπεζα της Ελλάδος. Η

τελευταία, προχώρησε σε θέσπιση πιστωτικών κανόνων, στην παροχή

περισσότερων πρωτοβουλιών στις τράπεζες, στον εκσυγχρονισμό των

συναλλαγών, στην καθιέρωση ανταγωνιστικών επιτοκίων για τα Έντοκα

Γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου και γενικότερα σε μεταρρυθμίσεις που

απέβλεπαν στον εκσυγχρονισμό του τραπεζικού συστήματος. Το 1985,

υπογράφθηκε και η πράξη προσχώρησης της Τράπεζας της Ελλάδος στη

συμφωνία των Κεντρικών Τραπεζών των χωρών-μελών της Κοινότητας.

Παρόλα τα μέτρα που είχαν όμως ληφθεί, υπήρχαν ακόμα ανασταλτικοί

παράγοντες για την βελτίωση και την ανταγωνιστικότητα του ελληνικού

τραπεζικού συστήματος.

Το τελευταίο, χαρακτηριζόταν από ολιγοπωλιακή διάθρωση και συμπεριφορά.

Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι το 70% περίπου, των συνολικών

τραπεζικών εργασιών διεξαγόταν από δύο τράπεζες.

Οι τράπεζες (κυρίως οι κρατικές), παρουσίαζαν υψηλό λειτουργικό κόστος

απόρροια του πλεονάζοντος προσωπικού, των ισχυρών τραπεζικών

συνδικάτων που δημιουργούσαν ανελαστική αγορά εργασίας στον κλάδο, και

της κακής διαχείρισης. Οι οργανωτικές δομές των περισσότερων τραπεζών

ήταν απαρχαιωμένες, ενώ λειτουργούσαν σε μεγάλο βαθμό γραφειοκρατικά.

Το λειτουργικό κόστος των τραπεζών επιβαρυνόταν από διάφορες κρατικές

Σελίδα 31

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

παρεμβάσεις όπως για καθορισμό του περιθωρίου κέρδους, για υποχρεωτικές

δεσμεύσεις στις καταθέσεις, κλπ.

Τα τραπεζικά προϊόντα που προσφέρονταν στην ελληνική αγορά ήταν λίγα και

απλά σε σχέση με αυτά των ανεπτυγμένων χωρών, ενώ το υπερβάλλον

επιτοκιακό περιθώριο (spread) στη χώρα μας ήταν από τα μεγαλύτερα

ανάμεσα στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ, στοιχείο που δηλώνει αναποτελεσματική

διαμεσολάβηση. Τα τραπεζικά επιτόκια εξάλλου, ήταν διοικητικά

καθοριζόμενα.

Η χρηματιστηριακή αγορά στη χώρα μας ήταν περιορισμένη σε μέγεθος και

προϊόντα και το σύνολο σχεδόν των αποταμιευτικών κεφαλαίων ήταν

τοποθετημένα στις τράπεζες. Οι τραπεζικές εργασίες εστιάζονταν στην κυρίως

στην επιχειρηματική πίστη (π.χ. χορήγηση βραχυπρόθεσμων κεφαλαίων

κίνησης για τις επιχειρήσεις) και λιγότερα σε συναλλαγές με τα νέα

χρηματοοικονομικά προϊόντα που είχαν παρουσιαστεί στις αναπτυγμένες

χώρες.

Η έκθεση της Επιτροπής Καρατζά πυροδότησε σημαντικές εξελίξεις στο

ελληνικό τραπεζικό σύστημα, καθώς σταδιακά ξεκίνησαν να

πραγματοποιούνται οι περισσότερες από τις αλλαγές που προτάθηκαν.

Συγκεκριμένα, η Τράπεζα της Ελλάδος έλαβε μια σειρά μέτρων για τον

εκσυγχρονισμό του τραπεζικού συστήματος. Τα διοικητικά καθοριζόμενα

επιτόκια, περιορίσθηκαν σε λίγες μόνο κατηγορίες τραπεζικών χορηγήσεων

και καταθέσεων, όπως των καταθέσεων ταμιευτηρίου και τα ειδικά επιτόκια

προγραμμάτων κοινωνικής κατοικίας. Επίσης, παρασχέθηκε η ευχέρεια στις

εμπορικές τράπεζες να χορηγούν στεγαστικά δάνεια με διαπραγματεύσιμο

επιτόκιο.

Στις αρχές του 1989, τα μόνα επιτόκια που καθορίζονταν από την Τράπεζα

της Ελλάδος ήταν το επιτόκιο καταθέσεων ταμιευτηρίου, ενώ υπήρχε

κατώτατο όριο 17% για τις βραχυπρόθεσμες τραπεζικές χορηγήσεις και 16%

για τα μέσο-μακροπρόθεσμα δάνεια. Ο διοικητικός αυτός καθορισμός

Σελίδα 32

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

χρησίμευε ως μέτρο στήριξης της αντιπληθωριστικής νομισματικής πολιτικής.

Τον ίδιο χρόνο, καταργήθηκαν όλοι σχεδόν οι πολύπλοκοι και εξειδικευμένοι

πιστωτικοί κανόνες που ίσχυαν από τη δεκαετία του '50 Επίσης, επιτράπηκε

στις εμπορικές τράπεζες να επεκταθούν σε χρηματοδοτήσεις οικονομικών

δραστηριοτήτων που έως τότε αποτελούσαν αποκλειστικό προνόμιο

εξειδικευμένων πιστωτικών οργανισμών και αντίστροφα.

Σύμφωνα με την έκθεση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος (1989), οι

ελληνικές τράπεζες είχαν βραδεία προσαρμογή στο νέο ανταγωνιστικό

περιβάλλον. Αυτό εξηγείται εν μέρει από το γεγονός ότι επί πάνω από 30

χρόνια τα πιστωτικά ιδρύματα λειτουργούσαν κάτω από πολύπλοκους και

περιοριστικούς κανόνες που απέτρεπε τις τράπεζες από οποιαδήποτε ανάληψη

πρωτοβουλίας σχετικά με τη διαχείριση του χαρτοφυλακίου τους και την

εισαγωγή χρηματοδοτικών καινοτομιών. Πολλά πιστωτικά ιδρύματα

απέβλεπαν επίσης σε προνομιακή μεταχείριση από το κράτος και αυτό

λειτουργούσε εις βάρος της αποδοτικότητάς τους. Επιπλέον, το ελληνικό

τραπεζικό σύστημα εξακολουθούσε να έχει ολιγοπωλιακή διάρθρωση και

πολλές φορές τα πιστωτικά ιδρύματα αναλάμβαναν υψηλούς πιστωτικούς

κινδύνους, προκειμένου να διασφαλίσουν το μερίδιο αγοράς τους.

Από την άλλη πλευρά, αρνητικές επιδράσεις στην ανάπτυξη του ανταγωνισμού

και στον εκσυγχρονισμό του τραπεζικού συστήματος, ασκούσε η έλλειψη μιας

ευρείας και αποτελεσματικής αγοράς χρήματος και κεφαλαίου. Η

απελευθέρωση όλων σχεδόν των επιτοκίων και η αντιστροφή της πολιτικής

φτηνού χρήματος, οδήγησε σε προσφυγή σε πηγές κεφαλαίων εκτός

τραπεζικού συστήματος. Ξεκίνησε η έκδοση ομολόγων του δημοσίου

διάρκειας τριών μηνών έως τριών ετών, ενώ επιτράπηκε η έκδοση

πιστοποιητικών καταθέσεων διάρκειας από τρεις μήνες έως τρία έτη. Η

ελληνική κεφαλαιαγορά αναπτύχθηκε ραγδαία μετά το 1989 και η συνολική

κεφαλαιοποίηση της ως ποσοστό το Α.Ε.Π. αυξήθηκε σημαντικά.

Μέχρι τα τέλη του της δεκαετίας του ’ 90, το χρηματοπιστωτικό σύστημα είχε

απελευθερωθεί πλήρως, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις είχαν πρόσβαση σε

Σελίδα 33

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ένα ευρύτερο φάσμα χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και οι αποδόσεις των

καταθέσεων διαμορφώθηκαν στα επίπεδα της αγοράς. Ταυτόχρονα, η

νομισματική πολιτική ασκούταν πλέον με σύγχρονα μέσα, όπως οι πράξεις

ανοικτής αγοράς.

2.4. ΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '90 ΕΩΣ

ΣΗΜΕΡΑ

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '90 έως σήμερα, έχει αυξηθεί και

διεθνοποιηθεί σημαντικά η κίνηση κεφαλαίων σε παγκόσμια κλίμακα, η

λειτουργία των αγορών έχει γίνει πιο αποτελεσματική, η άμεση

χρηματοδότηση έχει κερδίσει έδαφος, ενώ εντάθηκε η αλληλοδιείσδυση

μεταξύ των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Σταδιακά, καταργήθηκαν όλες οι

περιοριστικές ρυθμίσεις στη λειτουργία της αγοράς, απελευθερώθηκαν οι

αγορές συναλλάγματος και υπήρξε περαιτέρω άμβλυνση των συνόρων μεταξύ

των διαφόρων δραστηριοτήτων του χρηματοπιστωτικού τομέα. Νέα

χρηματοοικονομικά εργαλεία και τραπεζικά προϊόντα εμφανίστηκαν, ενώ η

στρατηγική των πιστωτικών ιδρυμάτων χαράσσεται πλέον σε παγκόσμιο

επίπεδο. Αυτό που χαρακτηρίζει πλέον το διεθνές τραπεζικό σύστημα είναι ο

αυξημένος ανταγωνισμός και η παγκοσμιοποίηση των τραπεζικών

δραστηριοτήτων.

Η εισαγωγή του κοινού νομίσματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν το

σημαντικότερο γεγονός στην Ευρώπη κατά την περίοδο αυτή. Το πρώτο

στάδιο ξεκίνησε την 1η Ιουλίου 1990 έως τις 31 Δεκεμβρίου 1993 όπου

υπήρξε συντονισμός των εθνικών νομισματικών πολιτικών και ελευθερία στην

κίνηση κεφαλαίων. Το δεύτερο στάδιο ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1994 με τη

δημιουργία του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ινστιτούτου (ΕΝΙ). Ένα από τα

καθήκοντα του, ήταν να προετοιμάσει τις Κεντρικές Τράπεζες και το

Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ). Το τελευταίο στάδιο

οδήγησε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Νομισματικής

Ένωσης (ΟΝΕ) την 1η Ιανουαρίου του 1999. Το ευρώ κυκλοφόρησε σε

Σελίδα 34

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

φυσική μορφή τον Ιανουάριο του 2002. Σημαντικό χαρακτηριστικό του

ευρωσυστήματος είναι το εξαιρετικά οργανωμένο σύστημα πληρωμών και

εκκαθαρίσεων.

Η εισαγωγή του ευρώ επηρέασε σημαντικά το τραπεζικό σύστημα της

Ευρώπης ως κάτωθι:

• Πριν την εισαγωγή του ευρώ, οι εγχώριες τράπεζες σε κάθε χώρα-μέλος

κυριαρχούσαν στην εγχώρια αγορά λόγω των προνομιακών σχέσεων που

είχαν αναπτύξει ήδη με τους πελάτες τους, την εμπειρία και γνώση της

εγχώριας αγοράς και την εμπειρία στη χρησιμοποίηση του εγχώριου

νομίσματος. Με την εισαγωγή του ευρώ και σε συνδυασμό με την κατάργηση

των εμποδίων για ελεύθερη εγκατάσταση εντός της ένωσης, δημιουργείται

ενιαίος τραπεζικός χώρος όπου η διασυνοριακή δραστηριότητα μεταξύ των

ευρωπαϊκών τραπεζών διαμορφώνεται σε υψηλά επίπεδα.

• Άμεσος αντίκτυπος σε πολλές τράπεζες σε διαφορετικές χώρες ήταν η

εξισορρόπηση των τιμών για ορισμένα κοινά προϊόντα και υπηρεσίες που

παρέχονταν από αυτές.

• Δημιουργήθηκε μια δυναμική στον ευρωπαϊκό χώρο, η οποία επηρέασε

θετικά και τον τραπεζικό τομέα. Η Ευρώπη είναι πλέον ένας ενιαίος

οικονομικός χώρος που λειτουργεί σε περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού (που

είναι και ο βασικός στόχος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας)

δημιουργώντας έτσι ιδανικές συνθήκες για την οικονομική ανάπτυξη.

2.3. ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ.

Σελίδα 35

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Η απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος μετέβαλε σημαντικά τη

μορφολογία του χρηματοπιστωτικού συστήματος στην Ελλάδα, προσδίδοντάς

του ορισμένα χαρακτηριστικά:

• Αύξηση του ανταγωνισμού. Τα πιστωτικά ιδρύματα λειτουργούσαν κατά το

παρελθόν σε ένα περιβάλλον προστατευμένο από τον ανταγωνισμό. Πλέον,

οι ελληνικές τράπεζες αντιμετωπίζουν ένα αυξημένο ανταγωνισμό τόσο σε

εγχώριο επίπεδο όσο και σε διεθνές, Ο αυξημένος ανταγωνισμός μεταξύ των

τραπεζών είχε πολλές συνέπειες, όπως η βελτίωση της ποιότητας και του

εύρους των υπηρεσιών που παρέχουν προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά.

Επιπλέον, μειώθηκε η διαφορά μεταξύ των επιτοκίων χορηγήσεων και των

επιτοκίων καταθέσεων.

• Αύξηση του τραπεζικού δανεισμού. Ο τραπεζικός δανεισμός προς τα

νοικοκυριά αυξήθηκε σημαντικά τις δύο αυτές δεκαετίες. Χαρακτηριστικά

αναφέρουμε τη πενταετία 1997-2002, όποτε και ο ετήσιος ρυθμός αύξησης

ξεπερνούσε το 35%. Τα υπόλοιπα των στεγαστικών και των καταναλωτικών

δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα, αυξήθηκαν τα τελευταία χρόνια και

διαμορφώθηκαν σε 25% και 14% αντίστοιχα το 2005, έναντι μόλις 14% και

2% το 1993. Τα κέρδη από την τραπεζική ιδιωτών αποτελούν σήμερα μεγάλο

κομμάτι των κερδών των πιστωτικών ιδρυμάτων.

• Ο εκσυγχρονισμός του τρόπου λειτουργίας των πιστωτικών ιδρυμάτων. Οι

ελληνικές τράπεζες έχουν πλέον εκσυγχρονίσει τον τρόπο λειτουργίας τους

κατά τα δεδομένα των ανεπτυγμένων χωρών, με σκοπό να λειτουργούν

αποτελεσματικά και αποδοτικά. Έχουν ενσωματώσει εξελιγμένα τεχνολογικά

πληροφοριακά συστήματα, σύγχρονες μεθόδους διοίκησης, ενώ η διαχείριση

των στοιχείων του ισολογισμού τους γίνεται με γνώμονα την αύξηση των

κερδών και τη μείωση του λειτουργικού κόστους. Ήδη, μερικές μεγάλες

ελληνικές τράπεζες, θα χρησιμοποιήσουν το Δεκέμβριο του 2010 τις

εξελιγμένες τεχνικές διαχείρισης κινδύνου που θέτει το νέο πλαίσιο της

Επιτροπής της Βασιλείας. Επίσης, από το 2005, οι ελληνικές τράπεζες

υποχρεούνται να δημοσιεύουν τα οικονομικά στοιχεία και τις λογιστικές τους

Σελίδα 36

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

καταστάσεις σύμφωνα με τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα, γεγονός που έχει

προσδώσει μεγαλύτερη διαφάνεια στη λογιστική απεικόνιση των πιστωτικών

ιδρυμάτων

• Η Συγκέντρωση τραπεζικού κλάδου. Η ενοποίηση μέσω εξαγορών και

συγχωνεύσεων αποτέλεσε το κύριο γνώρισμα των διαρθρωτικών αλλαγών που

έγιναν. Το ποσοστό συγκέντρωσης των έξι μεγαλύτερων τραπεζών στη χώρα

(Εθνική, Εμπορική, Πειραιώς, Αγροτική, Alpha, Eurobank), όπως μετρείται

από το ποσοστό του ενεργητικού των τραπεζών, ανερχόταν το 2005 σε

89,3% έναντι 89,2% το 2002. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι η πρώτη

από τις έξι μεγαλύτερες τράπεζες (Εθνική), έχασε μερίδιο αγοράς, ενώ οι

άλλες πέντε κερδίζουν (με εξαίρεση την Εμπορική Τράπεζα). Έτσι, από το

89,3% που το μερίδιο αγοράς των έξι μεγαλύτερων τραπεζών, άνω του 60%

αντιστοιχεί στις τρεις πρώτες (ποσοστό 24,1% αντιστοιχεί στην Εθνική

Τράπεζα, 18,9% στην Alpha Bank και 18,8% στην EFG Eurobank). Το

μέγεθος των έξι αυτών εμπορικών τραπεζών τους επιτρέπει πλέον να

ανταγωνίζονται η μία την άλλη όσον αφορά ένα μεγάλο φάσμα τραπεζικών

υπηρεσιών. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει συγκέντρωση, ο ανταγωνισμός στο

ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι ιδιαίτερα υψηλός. Αυτό σημαίνει ότι η

απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα και η ενοποίηση οδήγησαν σε

αύξηση του ανταγωνισμού.

• Η υιοθέτηση του ευρώ. Η είσοδος της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ

σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας περιόδου για το ελληνικό τραπεζικό

σύστημα, το οποίο, λειτουργώντας σε ένα πολύ ανταγωνιστικό περιβάλλον

από ότι στο παρελθόν, πρέπει να συνεχίσει με εντατικούς ρυθμούς τις

προσπάθειες εκσυγχρονισμού και προσαρμογής του στις συνθήκες που

διαμορφώνονται στην ενοποιημένη χρηματοπιστωτική αγορά. Τα οικονομικά

οφέλη από την υιοθέτηση του ευρώ για την Ελλάδα προέρχονται από τη

συναλλαγματική σταθερότητα, τα χαμηλότερα επιτόκια, την

αποτελεσματικότερη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και τη μείωση του

κόστους μετατροπής χρήματος.

Σελίδα 37

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Με την εισαγωγή του ευρώ σημειώθηκε αύξηση του ανταγωνισμού, καθώς η

ενιαία ευρωπαϊκή αγορά σήμανε και απώλεια της μονοπωλιακής θέσης που

κατείχαν ως τώρα οι ελληνικές τράπεζες στις προτιμήσεις των Ελλήνων

πελατών τους. Ήδη τα ελληνικά τραπεζικά επιτόκια τείνουν να εναρμονιστούν

με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά.

Όπως είναι ευνόητο, τα κέρδη των τραπεζών δεν θα μπορούν να βασίζονται

πλέον σε τόσο μεγάλο βαθμό στο spread των επιτοκίων, αλλά θα πρέπει να

αναζητηθούν και άλλες πηγές εσόδων και παράλληλα να επιτευχθεί

μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα από την πλευρά του κόστους.

Οι ελληνικές τράπεζες πλεονεκτούν στο ότι έχουν αναπτύξει διαχρονικές

σχέσεις με τους πελάτες τους και έχουν γνώση της εγχώριας αγοράς.

Επιπλέον, η μη ύπαρξη φυσικών συνόρων και το υψηλό κόστος ίδρυσης

υποκαταστημάτων, περιορίζει τις ξένες τράπεζες στην ίδρυση συμμαχιών και

στην μικρή παρουσία τους στη χώρα.

Σελίδα 38

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το τραπεζικό σύστημα αποτελεί τη βάση του χρηματοοικονομικού

συστήματος, το οποίο αποτελείται από τις χρηματοοικονομικές αγορές, τα

χρηματοοικονομικά προϊόντα και τους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς

(Νούλας, 2000). Η βασική λειτουργία του χρηματοοικονομικού συστήματος

είναι η διευκόλυνση της μεταφοράς κεφαλαίων από τις πλεονασματικές

μονάδες στις ελλειμματικές μονάδες της οικονομίας.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, τον Απρίλιο του 2011,

στην Ελλάδα ήταν εγκατεστημένα και λειτουργούσαν 62 πιστωτικά ιδρύματα

(έναντι 65 τον Νοέμβριο του 2010), εκ των οποίων:

• 34 πιστωτικά ιδρύματα (18 εμπορικές και 16 συνεταιριστικές τράπεζες),

• 22 υποκαταστήματα πιστωτικών ιδρυμάτων που έχουν έδρα σε άλλο κράτος

μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης,

• 5 υποκαταστήματα πιστωτικών ιδρυμάτων που έχουν έδρα εκτός της

Ευρωπαϊκής Ένωσης και εποπτεύονται από την Τράπεζα της Ελλάδος, καθώς

δεν υπάγονται στο καθεστώς της αμοιβαίας αναγνώρισης, και

• 1 πιστωτικό ίδρυμα που έχει εξαιρεθεί από την εφαρμογή του ν. 3601/2007,

δηλαδή το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων Νούλας, Γ.Α. (2000). Χρήμα και

Τράπεζες, Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

Τα κεφάλαια που αντλήθηκαν από τον χρηματοπιστωτικό τομέα και τις

τράπεζες το 2010 μέσω του Χρηματιστηρίου Αθηνών διαμορφώθηκαν σε

€3.192,5 εκατ. έναντι €3.823,6 εκατ. το 2009, παρουσίασαν δηλαδή μια

μείωση της τάξης του 16,5%, έναντι της αντίστοιχης μείωσης κατά 18,4%

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Σελίδα 39

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

των κεφαλαίων που αντλήθηκαν από το σύνολο των εισηγμένων εταιρειών

(€3.472,2 το 2010 έναντι €4.255,2 το 2009). Ωστόσο, το γεγονός ότι το

σύνολο των κεφαλαίων που άντλησαν οι εταιρείες του χρηματοπιστωτικού

τομέα ανέρχεται στο 92% του συνόλου των αντληθέντων κεφαλαίων μέσω

του Χρηματιστηρίου Αθηνών, αποτελεί απόδειξη για τη διατήρηση της

εμπιστοσύνης των επενδυτών στις μετοχές των εταιρειών του τραπεζικού

κλάδου (Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, 2011).

3.2 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Η ένταξη της Ελλάδος στη ζώνη του ευρώ το 2001 έγινε δυνατή χάρη στη

σημαντική βελτίωση των επιδόσεων της ελληνικής οικονομίας κατά τη

δεκαετία του 1990. Η δημοσιονομική προσαρμογή ήταν ιδιαίτερα

αξιοσημείωτη, δεδομένου ότι, σε αντίθεση με προηγούμενες περιόδους,

δημιουργήθηκε πρωτογενές πλεόνασμα, με αποτέλεσμα το δημοσιονομικό

έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης ως ποσοστό του ΑΕΠ να διαμορφωθεί το

1999 στο 3%, που ήταν απαραίτητη προϋπόθεση ένταξης.

Παράλληλα, οι δείκτες ανταγωνιστικότητας, ενώ είχαν παρουσιάσει σημαντική

χειροτέρευση τη δεκαετία του 1980, εμφάνισαν στη συνέχεια τάσεις

σταθεροποίησης.

Η ελληνική οικονομία, από την ένταξή της στην ΟΝΕ, έπρεπε να

συμμορφώνεται με κάποιους κανόνες, όπως το Σύμφωνο Σταθερότητας και

Ανάπτυξης. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης ήταν μια συμφωνία

μεταξύ των κρατών-μελών της ζώνης του ευρώ με στόχο τον περιορισμό των

δημοσιονομικών ελλειμμάτων και την τήρηση της δημοσιονομικής πειθαρχίας

εντός της ΟΝΕ. Το Σύμφωνο αποσκοπούσε στο να διασφαλιστεί ότι η

συνέχιση της σύγκλισης, ενώ προέβλεπε κυρώσεις σε περίπτωση μη

Σελίδα 40

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

συμμόρφωσης των χωρών της ζώνης του ευρώ. Το Σύμφωνο εγγυόταν μια

διαρκή διαχείριση των δημόσιων Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, (2011), «Το

ελληνικό τραπεζικό σύστημα το 2010», οικονομικών και περιελάμβανε ένα

σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης σε περίπτωση που το έλλειμμα κάποιας

χώρας-μέλους υπερέβαινε το κριτήριο του 3%, καθώς και σε ένα σύνολο

ρυθμίσεων αποτρεπτικού χαρακτήρα ώστε τα κράτη-μέλη να αποφεύγουν τα

υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα (Από την ιστοσελίδα της

Ευρωπαϊκής Ένωσης).

Επιπρόσθετα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα κράτη-μέλη που συμμετείχαν στη

ζώνη του ευρώ δεσμεύονταν για την επιδίωξη ενός ισοσκελισμένου

προϋπολογισμού με την εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών τους, ώστε να

ανακτήσουν τα περιθώρια ελιγμών στην άσκηση της δημοσιονομικής τους

πολιτικής. Αυτή η επιδίωξη ήταν αναγκαία για την προετοιμασία της Ευρώπης

να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της γήρανσης του πληθυσμού της. Κάθε

εναλλακτική "συμπεριφορά" θα μετέθετε στις επόμενες γενιές το βάρος των

ελλειμμάτων που θα είχαν ενδεχομένως συσσωρεύσει οι προγενέστερες

γενιές. Επιπλέον, η διατήρηση της δημοσιονομικής πειθαρχίας, με την επίτευξη

υγιών δημόσιων οικονομικών στα κράτη- μέλη, εξασφάλιζε τη μακροπρόθεσμη

οικονομική σύγκλιση και ανάπτυξη.

Ενώ υπήρχε αυτό το πλαίσιο στην Ευρώπη, η ελληνική οικονομία σημείωνε

τα διπλάσια ποσοστά αύξησης του ΑΕΠ σε σχέση με τις χώρες της ζώνης του

ευρώ (4,2% στην Ελλάδα την περίοδο 2000-2007, έναντι 2,1% στη ζώνη του

ευρώ). Η οικονομική ανάπτυξη που επιτεύχθηκε κατά την εν λόγω περίοδο

επιβραδύνθηκε το 2008, οπότε ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ υποχώρησε στο

2% το 2008, διατηρώντας ωστόσο μια θετική διαφορά 1,4 εκατοστιαίας

μονάδας από το μέσο ρυθμό ανάπτυξης της ευρωζώνης (Ένωση Ελληνικών

Τραπεζών, 2011).

Σελίδα 41

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Η ανάπτυξη αυτή στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο σε αυξήσεις της ζήτησης, οι

οποίες τροφοδοτούνταν από την ευκολότερη πρόσβαση των επιχειρήσεων και

των νοικοκυριών σε πιστώσεις χάρη στα χαμηλότερα επιτόκια, και συνυπήρξε

με την εμφάνιση δίδυμων ελλειμμάτων, δηλ. δημοσιονομικού ελλείμματος και

ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (Ζωγραφάκης & Σπαθής,

2011).

Η βελτίωση όμως αυτή των οικονομικών μεγεθών δεν διατηρήθηκε. Αυτό

οφείλεται στη μεταβολή της κατεύθυνσης της οικονομικής πολιτικής, η οποία

από το 2002 και μετά χαρακτηρίζεται από παροχές και διεύρυνση των

κρατικών παρεμβάσεων (Alpha Bank, 2010). Εκτιμάται ότι κατά την περίοδο

2001-2009 η

ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας υποχώρησε σημαντικά.

Παρόμοιες τάσεις παρατηρήθηκαν και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής

Ένωσης. Σημαντικές απώλειες στην ανταγωνιστικότητά τους σημείωσαν

επίσης η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ιταλία (Davies and Green,

2010).

Η απώλεια ανταγωνιστικότητας, σε συνδυασμό με την αδυναμία κατάλληλης

προσαρμογής της συναλλαγματικής ισοτιμίας, είχε επιπτώσεις στην

δημοσιονομική πολιτική (Artus, 2007). Πιο συγκεκριμένα, μετά τη νομισματική

ενοποίηση, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την απώλεια ανταγωνιστικότητάς

τους, οι προαναφερθείσες χώρες εκμεταλλεύθηκαν τη μεγαλύτερη και με

μικρότερο κόστος δυνατότητα δανεισμού που τους παρείχε το ενιαίο νόμισμα

και αύξησαν τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα, ασκώντας έντονα επεκτατική

δημοσιονομική πολιτική. Στην περίπτωση της Ελλάδος, προς την κατεύθυνση

αυτή συνέβαλε και η αναθεώρηση του ΑΕΠ προς τα άνω κατά 9,6%. Αυτή η

κίνηση είχε σαν αποτέλεσμα τη μείωση του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ,

παρέχοντας τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να δανείζεται με μεγαλύτερη

ευχέρεια τα επόμενα χρόνια.

Σελίδα 42

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Παρά την απώλεια ανταγωνιστικότητας, οι πολιτικές αυτές, σε συνδυασμό με

το ευνοϊκό γενικότερο οικονομικό περιβάλλον, συνετέλεσαν στη διατήρηση

υψηλών ρυθμών ανάπτυξης στην Ελλάδα μέχρι το ξέσπασμα της διεθνούς

οικονομικής κρίσης, το 2008. Η μεγάλη αύξηση του χρέους οφείλεται αφενός

στην οικονομική κρίση (πακέτο ενίσχυσης τραπεζών, επιδόματα ανεργίας,

αύξηση τόκων, πτώση εσόδων από φόρους κ.λπ.) και αφετέρου στην

υπερβολική αύξηση ορισμένων (Ζωγραφάκης, Σ., Σπαθής, Π., (2011))δαπανών

λόγω της προεκλογικής περιόδου του 2009 (προσλήψεις στο Δημόσιο,αύξηση

μισθών κ.λπ.). Η εξέλιξη του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ εμφανίζεται

δραματική μετά το 2009 , και λόγω του γεγονότος ότι οι ρυθμοί αύξησης του

ΑΕΠ είναι αρνητικοί. Η αύξηση των ελλειμμάτων και του χρέους της ελληνικής

κυβέρνησης κατά τα έτη 2008- 2009, σε συνδυασμό με τη διεθνή οικονομική

κρίση, που συρρίκνωσε την παγκόσμια ρευστότητα, προκάλεσε σοβαρές

δυσκολίες στη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων αυτών (Ζωγραφάκης &

Σπαθής, 2011).

Μετά τις πρόσφατες αναθεωρήσεις των δημοσιονομικών μεγεθών, σε

συνδυασμό με τις αποτυχημένες προσπάθειες στο πεδίο της δημοσιονομικής

προσαρμογής, έχει γίνει απαγορευτική για την Ελλάδα η συνέχιση της

χρηματοδότησης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του πολύ μεγάλου

χρέους από τις διεθνείς αγορές κεφαλαίων. Μέσα σ' αυτό το δυσμενές

οικονομικό κλίμα, η ελληνική οικονομία θα πρέπει ν' αλλάξει πορεία, χωρίς

κανένα εργαλείο νομισματικής ή συναλλαγματικής πολιτικής, με μόνο

διαθέσιμο όπλο τη δημοσιονομική πολιτική, την οποία μπορεί να

χρησιμοποιήσει μόνο προς την κατεύθυνση που οδηγεί σε μεγαλύτερη ύφεση,

εφόσον η κρίση του χρέους απαγορεύει μια επεκτατική κατεύθυνση

(Ζωγραφάκης & Σπαθής, 2011).

Σελίδα 43

3.4 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Για να γίνει αντιληπτή η σημασία των τραπεζών στα πλαίσια της οικονομίας

και του χρηματοοικονομικού συστήματος θα πρέπει να γίνει αναφορά στην

Ασύμμετρη Πληροφόρηση και συγκεκριμένα στα προβλήματα που δημιουργεί

στο τραπεζικό σύστημα. Τα προβλήματα αυτά είναι δύο: η αντίστροφη

επιλογή (Adverse Selection) και ο ηθικός κίνδυνος (Moral Hazard).

Η αντίστροφη επιλογή είναι ένα πρόβλημα ασύμμετρης πληροφόρησης το

οποίο σημειώνεται πριν τη διεξαγωγή μίας συναλλαγής και οφείλεται στο

γεγονός ότι οι μη αξιόχρεες μονάδες είναι εκείνες οι οποίες θα ενεργήσουν

αποτελεσματικότερα προκειμένου να χρηματοδοτηθούν με ένα δάνειο

(Mishkin, 1996). Στην εμφάνιση των προβλημάτων ασύμμετρης

πληροφόρησης στις αγορές αναφέρονται και οι Myers κα Majluf (1984) και

Greenwald et al. (1984). Ο ηθικός κίνδυνος είναι το πρόβλημα στο οποίο ένα

συμβαλλόμενο μέρος που μονώνεται από τον κίνδυνο μπορεί να

συμπεριφερθεί διαφορετικά από τον τρόπο που θα συμπεριφερόταν εάν

εκτιθόταν πλήρως στον κίνδυνο.

Οι τράπεζες, όμως, παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στα χρηματοοικονομικά

συστήματα παγκοσμίως, καθότι έχουν τέτοια δομή ώστε να μειώνουν σε

μεγάλο βαθμό τα δύο προαναφερθέντα προβλήματα. Πραγματοποιούν κέρδη

από τις πληροφορίες που αποκτούν, συνάπτοντας με τις καλύτερες

επιχειρήσεις δάνεια που δε διαπραγματεύονται δευτερογενώς. Επιπλέον, οι

τράπεζες αναλαμβάνουν την επίβλεψη των δανειζόμενων επιχειρήσεων, με

αποτέλεσμα να αποτρέπονται τα προβλήματα του ηθικού κινδύνου.

Τέλος, οι τράπεζες μπορούν επίσης να λύνουν τα προβλήματα που προκαλεί η

ασύμμετρη πληροφόρηση. Για παράδειγμα, η ικανότητά τους να δεσμεύονται

μακροπρόθεσμα με μια πελατειακή σχέση έχει άμεση σχέση με τα οφέλη που

θα αποκομίσουν από τις πληροφορίες που συγκεντρώνουν. Επιπλέον, η

Σελίδα 44

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

παρακολούθηση των δανειοδοτούμενων μονάδων παρουσιάζει οικονομίες

κλίμακας και άρα μπορούν να μειώσουν σημαντικά το κόστος τους (Diamond,

1984), ενώ είναι αποτελεσματικές και στην αποτροπή των δανειοδοτούμενων

επιχειρήσεων από πολύ ριψοκίνδυνες ενέργειες, καθώς μπορούν να

σταματήσουν τη χρηματοδότησή τους (Stiglitz & Weiss, 1983).

3.5 ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

H δύσκολη περίοδος παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που διανύουμε, και η

επικείμενη αλλαγή του ρόλου του χρηματοπιστωτικού τομέα στην παγκόσμια

οικονομία, θέτουν επιτακτικά το ζήτημα της απασχόλησης, όχι μόνον από την

άποψη της ποιότητας της εργασίας, των νέων δεξιοτήτων και γνώσεων, και

του θεσμικού πλαισίου των εργασιακών σχέσεων, αλλά και από την άποψη

της περαιτέρω αύξησης του αριθμού των εργαζομένων. Το 1989 εργάζονταν

στις τράπεζες της Ελλάδας 37 χιλιάδες άτομα. Το 2007 ανέρχονταν σε 58

χιλιάδες (Ινστιτούτο Ομοσπονδίας Εργασίας Τραπεζοϋπαλληλικών

Οργανώσεων Ελλάδας, 2009). Η ένταση της τραπεζικής απασχόλησης (δηλαδή

ο αριθμός απασχολουμένων στις εμπορικές τράπεζες που χρειάζεται για να

παραχθεί μία μονάδα του ΑΕΠ) αυξανόταν με υψηλούς ρυθμούς μέχρι το

1987. Επομένως, υπήρχε επέκταση του κλάδου, δηλαδή χρειαζόταν ένας

αυξανόμενος αριθμός τραπεζοϋπαλλήλων για κάθε επιπλέον μονάδα του ΑΕΠ.

Στη συνέχεια, και μέχρι το 2000, η ένταση απασχόλησης

αυξανόταν μεν, όμως με μικρούς ρυθμούς καθώς αρχίζει να γίνεται αισθητή η

αύξηση της παραγωγικότητας. Τελικά, ή ένταση απασχόλησης παρουσιάζει

έντονα σημεία μεταστροφής σε πτωτική τάση από το 2001 (Ινστιτούτο

Ομοσπονδίας Εργασίας Τραπεζοϋπαλληλικών Οργανώσεων Ελλάδας, 2009).

Από το 2001, εξαιτίας των τεχνολογικών και οργανωτικών αλλαγών που

επικράτησαν στον χρηματοπιστωτικό τομέα, η αύξηση της παραγωγικότητας

Σελίδα 45

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ήταν τόσο μεγάλη ώστε οι μειώσεις που προκάλεσε στον αριθμό των

απασχολουμένων στις τράπεζες, υπερκάλυψαν τις αυξήσεις από την επέκταση

του τραπεζικού κλάδου.

Έτσι, για κάθε επιπλέον μονάδα του ΑΕΠ χρειάζονται όλο και λιγότεροι

παραπάνω υπάλληλοι στις τράπεζες. Εντούτοις, η τραπεζική απασχόληση ως

ποσοστό του πληθυσμού, δεν παρουσιάζει μείωση. Αντιθέτως, αυξανόταν έως

το 2007, όμως με σαφώς μικρότερους ρυθμούς έναντι της προηγούμενης

περιόδου. Κρίνοντας από την ιστορία του τραπεζικού κλάδου σε άλλες

προηγμένες χώρες στις οποίες ο χρηματοπιστωτικός τομέας έχει επεκταθεί

περισσότερο από όσο στην Ελλάδα, είναι προβλέψιμο ότι η πτώση της

έντασης της τραπεζικής απασχόλησης θα γίνει αρκετά μεγάλη ώστε να

προκαλέσει την πτώση της απασχόλησης και σε σχέση με τον πληθυσμό

(Ινστιτούτο Ομοσπονδίας Εργασίας Τραπεζοϋπαλληλικών Οργανώσεων

Ελλάδας, 2009).

3.6 ΤΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

Λόγω της μεγάλης σημασία των τραπεζών στην οικονομία μιας χώρας, η

λειτουργία τους πρέπει να ρυθμίζεται και να εποπτεύεται. Εξαιτίας, όμως, του

πλήρως ιδιωτικού χαρακτήρα των πληροφοριών που αφορούν το

χαρτοφυλάκιο των τραπεζών, η επιβολή οποιουδήποτε προστίμου στις

τράπεζες για διακράτηση από τις τράπεζες στοιχείων υψηλού κινδύνου είναι

ανέφικτη. Για αυτό το λόγο , μόνο έμμεσα μέτρα λαμβάνονται εκ μέρους του

κράτους. Πιο συγκεκριμένα:

• Καθιερώνονται και επιβάλλονται κανόνες για την επιλογή των στοιχείων των

τραπεζικών χαρτοφυλακίων, οι οποίοι περιλαμβάνουν ανώτατο επιτρεπτό

βαθμό συγκέντρωσης συγκεκριμένων τύπων δανείων, περιορισμούς στους

Σελίδα 46

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

τύπους και τα είδη των επενδύσεων στις οποίες επιτρέπεται να τοποθετούν τα

κεφάλαιά τους οι τράπεζες κ.α.

• Καθιερώνονται πρότυπα για την κεφαλαιοποίηση και τη ρευστότητα των

τραπεζών και προβλέπονται τρόποι επιβολής τους και συμμόρφωσής τους σε

αυτά.

• Οι εκάστοτε ρυθμιστικές αρχές ή το κράτος παίζουν το ρόλο των δανειστών

σε περίπτωση μίας τραπεζικής χρεοκοπίας, δηλαδή αποκτούν τον έλεγχο των

στοιχείων της τράπεζας.

3.7 ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Οι ελληνικές τράπεζες δραστηριοποιούνται πλέον (το 2010) σε 16 χώρες μέσω

51 θυγατρικών τραπεζών και υποκαταστημάτων (Κώνστας, 2010). Τα

τελευταία χρόνια, οι περισσότερες ελληνικές τράπεζες έχουν αναπτύξει

σημαντική οικονομική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων.

Παρά το γεγονός ότι οι ελληνικές τράπεζες δεν ήταν εκτεθειμένες σε

παράγωγα προϊόντα υψηλού ρίσκου, επηρεάστηκαν και επηρεάζονται από την

κρίση λόγω της αύξησης του κόστους χρηματοδότησής τους. Η βασική πηγή

δανεισμού των ελληνικών τραπεζών ήταν και συνεχίζει να είναι οι καταθέσεις

του αποταμιευτικού κοινού. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, το κόστος δανεισμού

των τραπεζών έχει αυξηθεί.

Στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα, οι επιπτώσεις της διεθνούς

χρηματοπιστωτικής κρίσης ήταν σαφώς περιορισμένες σε σχέση με εκείνες

που επήλθαν στα χρηματοπιστωτικά συστήματα άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

Αυτό οφείλεται σε δύο βασικούς λόγους (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2010):

Σελίδα 47

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

• Οι ελληνικές τράπεζες δεν είχαν στο χαρτοφυλάκιό τους, όπως οι τράπεζες

του εξωτερικού, «τοξικά ομόλογα» των οποίων οι τιμές μειώθηκαν σε πολύ

μεγάλο βαθμό. Συνεπώς, οι ελληνικές τράπεζες δεν υποχρεωνόταν να

καταγράψουν ζημίες από τέτοια ομόλογα. Θα πρέπει να σημειωθεί στο σημείο

αυτό ότι οι ελληνικές τράπεζες δεν είχαν λόγο να επενδύσουν σε τέτοιου

είδους ομόλογα, καθώς η ανάπτυξή τους κατά τη διάρκεια των τελευταίων

ετών βασίστηκε στην επέκταση της δραστηριότητάς τους στη στεγαστική και

την καταναλωτική πίστη, και στη διεθνή τους δραστηριότητα που γνώρισε

κατά το ίδιο διάστημα μεγάλη ανάπτυξη.

• Οι ελληνικές τράπεζες διαθέτουν υψηλή κεφαλαιακή επάρκεια, και συνεπώς

είναι θωρακισμένες απέναντι στους κινδύνους που ανέκυψαν, με αποτέλεσμα

να είναι ασφαλείς και οι καταθέτες τους. Η φερεγγυότητα των ελληνικών

τραπεζών δεν κινδύνευσε από αυτήν την κρίση, διότι δεν υπήρχαν δίαυλοι

μετάδοσης και στην Ελλάδα των προβλημάτων που ανέκυψαν στις χώρες που

επλήγησαν από την κρίση. Ο μοναδικός δίαυλος που αφορούσε και την

Ελλάδα ήταν η αύξηση των επιτοκίων που σημειώθηκε στη διατραπεζική

αγορά.

3.8 ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΠΟΥ ΕΛΗΦΘΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, τα μέτρα που ελήφθησαν από την

ελληνική κυβέρνηση σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής

κρίσης στην Ελλάδα, αφορούσαν (Ελληνική Ένωση Τραπεζών, 2010):

• την ενίσχυση της ρευστότητας. Τα μέτρα που ελήφθησαν μέσω του 1̂ .

3.723/2008 αφορούσαν το πρόγραμμα ενίσχυσης της ρευστότητας της

οικονομίας, ύψους είκοσι οκτώ δισ. ευρώ. Το εν λόγω πρόγραμμα, που

εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δεν ήταν πρόγραμμα διάσωσης

τραπεζών, αλλά πρόγραμμα ενίσχυσης της οικονομίας, μέσω των τραπεζών.

Το πρόγραμμα δεν αφορούσε την παροχή μετρητών από το κράτος προς τις

Σελίδα 48

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

τράπεζες, αλλά συνδυασμό ομολόγων και εγγυήσεων του Ελληνικού

Δημοσίου. Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, στο τέλος του

2009, το ποσοστό αξιοποίησης των μέτρων ενίσχυσης από το ελληνικό

τραπεζικό σύστημα που κυμάνθηκε τελικά στο 33,6% για το σύνολο των

μέτρων και είναι μικρότερο σε σχέση με το ποσοστό αξιοποίησης των

αντίστοιχων μέτρων ενίσχυσης τόσο στη ζώνη του ευρώ (43%) όσο και στην

Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 (40%).

• την εγγύηση των καταθέσεων. Τα μέτρα που ελήφθησαν αφορούν κυρίως

την ενίσχυση του ελληνικού συστήματος εγγύησης καταθέσεων και

αποτελούν σε μεγάλο βαθμό ενσωμάτωση κοινοτικών διατάξεων. Ειδικότερα,

το όριο της αποζημίωσης των καταθέσεων από είκοσι χιλιάδες ανήλθε σε

εκατό χιλιάδες ευρώ, κτλ.

3.9 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΚΡΙΣΕΙΣ

Σύμφωνα με τους Gavin και Hausmann (1998), υπάρχουν κάποια βασικά

χαρακτηριστικά του τραπεζικού συστήματος τα οποία το κάνουν επιρρεπές σε

κρίσεις, ενώ ταυτόχρονα το καθιστούν πολύ σημαντικό για τη γενικότερη

κοινωνική και οικονομική ευημερία.

3.9.1. Η ΜΟΧΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

Η μόχλευση των τραπεζών αποτελεί την πηγή όλων των βασικών

προβλημάτων τους, λόγω του γεγονότος ότι μία τράπεζα δεν επενδύει κατά

βάση τα δικά της κεφάλαια αλλά κεφάλαια τρίτων - τις υποχρεώσεις της -

που βρίσκονται στην κατοχή της υπό μορφή καταθέσεων. Η ιδιομορφία αυτήν

έχει δύο βασικές δύο επιπτώσεις.

Πρώτον, το μετοχικό κεφάλαιο ενός τραπεζικού ιδρύματος, το οποίο αποτελεί

Σελίδα 49

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

το «μαξιλάρι» που προστατεύει την επιχείρηση από την πτώχευση σε

περίπτωση επέλευσης κάποιας απρόβλεπτης μεταβολής, διατηρείται σε όσο το

δυνατόν χαμηλότερα επίπεδα. Το χαμηλό αυτό ύψος του μετοχικού

κεφαλαίου έχει ως αποτέλεσμα να επηρεάζονται οι τράπεζες από μικρές

μεταβολές. Επομένως, όσο μεγαλύτερη είναι η διακύμανση του περιβάλλοντος

μίας τράπεζας τόσο μεγαλύτερο δεύτερον, η μόχλευση, σε συνδυασμό με τη

περιορισμένη ευθύνη των μετόχων, δημιουργεί κίνητρα στους managers, οι

οποίοι δρουν ορθολογικά εκ μέρους των μετόχων τους, να επενδύουν σε

ριψοκίνδυνα περιουσιακά στοιχεία. Τα κίνητρα αυτά πηγάζουν από το γεγονός

ότι οι τα κέρδη των επενδύσεων αποδίδονται στους μετόχους, ενώ για ζημίες

που οδηγούν σε κατάρρευση μίας τράπεζας το τίμημα πληρώνεται από τους

δανειστές της τράπεζας.

Επομένως, γίνεται κατανοητό ότι οι τράπεζες εμφανίζουν μεγαλύτερη

μόχλευση σε σύγκριση με μη χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις ενώ

ταυτόχρονα οι καταθέτες, λόγω του μεγάλου αριθμού τους, βρίσκονται σε

μειονεκτική θέση για να εκτελέσουν εκείνες τις λειτουργίες εταιρικής

διακυβέρνησης που συνήθως πραγματοποιούνται από τους δανειστές μίας μη

χρηματοοικονομικής εταιρίας.

3.9.2. Η ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

Στις περισσότερες οικονομίες, οι τράπεζες μετατρέπουν βραχυπρόθεσμες

λήξεις σε μακροπρόθεσμες. Συγκεκριμένα, έχοντας στην κατοχή τους

καταθέσεις μέσο- βραχυπρόθεσμου χρονικού ορίζοντα, χορηγούν δάνεια

μέσο-μακροπρόθεσμου χρονικού ορίζοντα. Η ανισότητα αυτή στις λήξεις των

καταθέσεων και των χορηγήσεων οδηγεί σε μειωμένη ρευστότητα των

τραπεζικών ιδρυμάτων. Για την αύξηση αυτής της ρευστότητας, το τραπεζικό

σύστημα θα πρέπει να προχωρήσει σε εσπευσμένη είσπραξη δανείων ή σε μη

Σελίδα 50

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

αναχρηματοδότηση δανείων που λήγουν, γεγονός που θα κατέληγε σε βίαιη

μείωση της αξίας των δανείων της, δηλαδή των επενδύσεών της. οφείλει να

είναι και το ύψος του μετοχικού της κεφαλαίου, οφειλή, η οποία, όμως, δεν

ακολουθείται πάντα, καθότι δε συμφέρει τους μετόχους της τράπεζας.

3.9.4 ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ

ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ

Έχει ήδη αναφερθεί ότι η αύξηση της ρευστότητας των τραπεζών θα

οδηγούσε στη μείωση της αξίας των επενδύσεών τους. Συγκεκριμένα, η

απαίτηση αποπληρωμής των δανείων από το σύνολο των τραπεζικών

ιδρυμάτων οδηγεί σε μείωση της ποιότητας των τραπεζικών περιουσιακών

στοιχείων, η οποία οδηγεί σε ανικανότητα της τράπεζας να αποπληρώσει τους

δανειστές της, δηλαδή τους καταθέτες της, αφενός, και σε πτώχευση αρκετών

δανειοδοτημένων επιχειρήσεων αφετέρου. Σε μία τέτοια ακραία περίπτωση, οι

τράπεζες θα αναλάβουν να πουλήσουν σε χαμηλές τιμές τα περιουσιακά

στοιχεία των δανειοδοτημένων επιχειρήσεων που πτώχευσαν, γεγονός που θα

μειώσει τις τιμές όλων των περιουσιακών στοιχείων της οικονομίας και η

ύφεση ακολουθεί.

Για αυτό το λόγο είναι απαραίτητη η φερεγγυότητα των τραπεζών. Ακόμη και

φήμες για την μη φερεγγυότητα κάποιων τραπεζών οδηγούν τους καταθέτες

σε απομάκρυνση των κεφαλαίων τους από αυτές. Μία μαζική απομάκρυνση

κεφαλαίων είναι ικανή να οδηγήσει σε κατάρρευση τις τράπεζες και σε ύφεση

την οικονομία. Σε αυτήν την περίπτωση, ακόμα και πραγματικά

αποτελεσματικές τράπεζες μπορούν να οδηγηθούν σε πτώχευση.

Σελίδα 51

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

3.9.5. ΟΙ ΚΑΤΑΘΕΤΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΝΤΑΙ

Για να μειωθεί η πιθανότητα πραγματοποιήσεως μαζικών απομακρύνσεων

κεφαλαίων από τους καταθέτες, παρέχεται, είτε σιωπηρώς είτε ρητώς,

ασφάλεια στις καταθέσεις από την κεντρική κυβέρνηση. Η ασφάλεια αυτήν

ελαχιστοποιεί την έμφυτη τάση των καταθετών να ελέγχουν τους managers

των τραπεζών στις οποίες τοποθετούν τα κεφάλαιά τους, αφήνοντας

ταυτόχρονα το δρόμο ανοιχτό για την καταχρηστική συμπεριφορά των

managers, τα όποια αρνητικά αποτελέσματα, όμως, της οποίας πληρώνουν

τελικώς οι φορολογούμενοι.

Σελίδα 52

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο

4.1. Η ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗ

ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Οι ελληνικές τράπεζες, παρότι έδειχναν ανεπηρέαστες στα αρχικά στάδια της

κρίσης, αφενός λόγω της μικρής έκθεσής τους σε τοξικά προϊόντα, και

αφετέρου λόγω του συγκριτικά μικρότερου χρηματοδοτικού ανοίγματος

έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου ως απόρροια του μικρότερου λόγου

δανείων προς καταθέσεις, εν τέλει εισήλθαν σε μια μακρά περίοδο

αποκλεισμού τους από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές. Αυτή η πρωτόγνωρη

εξέλιξη είχε αρνητικά επακόλουθα στη λειτουργία τους και απείλησε ακόμα και

την επιβίωσή τους, ύστερα από μια πενταετία (2002-2007) όπου οι ελληνικές

τράπεζες αναπτύσσονταν ραγδαία, τόσο σε γεωγραφικό επίπεδο με την

εξάπλωσή τους κατά κύριο λόγο στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, όσο και σε

προϊοντικό επίπεδο με την είσοδό τους σε νέες αγορές χρηματοοικονομικών

προϊόντων (Μιχαλόπουλος, 2011)

Ένα από τους παράγοντες που επηρέασαν την επιτυχία τους ήταν η χονδρικής

χρηματοδότηση. Είναι γεγονός, ότι τα μεγέθη της χρηματοδότησης των

ελληνικών τραπεζών από τις αγορές ακολούθησαν μια θετική πορεία, όπου με

αφετηρία το 1999, διέγραφαν τροχιά σύγκλισης με τον μέσο όρο των

μεγεθών των ευρωπαϊκών τραπεζών. Οι δυνατότητες άντλησης

μεσοπρόθεσμης ρευστότητας ενισχύονταν κάθε χρόνο, καθώς οι αγορές

γνώριζαν τον ελληνικό πιστωτικό κίνδυνο (Μιχαλόπουλος, 2011).

Ένα ακόμη ποιοτικό γνώρισμα της μορφής της χρηματοδότησης των

ελληνικών τραπεζών ήταν η πρόσβασή τους σε εύκολο, γρήγορο και φθηνό

δανεισμό από άλλες τράπεζες σε ποσοστό 60% και από επενδυτές στην

Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη σε ποσοστό 70% της χονδρικής χρηματοδότησής

Σελίδα 53

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

τους. Η επιτυχία τους στο συγκεκριμένο επενδυτικό κοινό τις ωθούσε να

βολιδοσκοπούν σχεδόν αποκλειστικά επενδυτές με παρόμοια χαρακτηριστικά.

Με σχετική καθυστέρηση όλες οι μεγάλες ελληνικές τράπεζες ανέλαβαν

πρωτοβουλίες για τη διαφοροποίηση της επενδυτικής τους βάσης προς νέες

αγορές και νέα προϊόντα. Πιο συγκεκριμένα, ξεκίνησαν την εξέταση

προτάσεων διεθνών οίκων για την είσοδό τους στην αγορά της Αμερικής, για

να προσελκύσουν πιστοποιημένους επενδυτές. Ο αρχικός δισταγμός των

τραπεζών για τη δραστηριοποίησή τους ως ξένοι εκδότες σε πιο αυστηρές,

ελεγχόμενες και ακριβές αγορές δανεισμού εκτός Ευρώπης, μειώθηκε όταν οι

ευρωπαϊκές αγορές εμφάνισαν σημάδια κορεσμού, οριοθετώντας τη

δυνατότητα απορρόφησης ελληνικών κρατικών και τραπεζικών ομολόγων και

διευρύνοντας τα πιστωτικά περιθώριά τους το 2007 (Μιχαλόπουλος, 2011).

Ωστόσο, το φθινόπωρο του 2007 με τη διάχυση των προβλημάτων της

αγοράς των στεγαστικών δανείων των ΗΠΑ στις κεφαλαιαγορές, οι αγορές

παρουσίασαν σημάδια εσωστρέφειας, καθώς επλήγη η εμπιστοσύνη των

επενδυτών, με αποτέλεσμα να αποφεύγουν την ανάληψη πιστωτικού κινδύνου

εκτός των συνόρων της χώρας τους. Μια συνέπεια της κατάρρευσης της

αγοράς των δομημένων χρηματοδοτήσεων ήταν η αναβολή όλων των

τιτλοποιήσεων, με αποτέλεσμα να αποθαρρυνθεί η αυτοχρηματοδότηση των

στοιχείων του ενεργητικού (Μιχαλόπουλος, 2011).

Στις αρχές του 2008, στην προσπάθειά τους για επιστροφή στις παραδοσιακές

αγορές χρηματοδότησης, οι ελληνικές τράπεζες αντιμετώπισαν δυσκολίες,

αφού η εμπιστοσύνη μεταξύ των πιστωτικών ιδρυμάτων βρισκόταν σε χαμηλό

επίπεδο, λόγω της αβεβαιότητας για την ευρωστία τους. Η διατραπεζική

αγορά ήταν σχεδόν ανύπαρκτη και οι μόνες διαθέσιμες βραχυχρόνιες πηγές

χρηματοδότησης ήταν ο δανεισμός τίτλων repos και τα εμπορικά γραμμάτια.

Σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, οι ιδιωτικές τοποθετήσεις δεν μπορούσαν να

αναπληρώσουν το χρηματοδοτικό κενό, με τις τράπεζες να στρέφονται σε

εκδόσεις χρέους με τη μορφή δανείων. Αυτός ο νεωτερισμός επικράτησε γιατί

Σελίδα 54

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

οι επενδυτές τα κατέτασσαν στην κατηγορία «δάνεια και απαιτήσεις» και,

συνεπώς, απέφευγαν την αποτίμησή τους σε μια εποχή με αυξημένη

μεταβλητότητα τιμών στα χρεόγραφα.

Η επεκτατική πολιτική των ελληνικών τραπεζών στη Νοτιοανατολική Ευρώπη

συνεχιζόταν με τον ίδιο ρυθμό και απορροφούσε ένα μεγάλο μέρος του

αποθέματος ρευστών διαθεσίμων τους για την εξυπηρέτηση αναγκών όπως

(Μιχαλόπουλος, 2011):

• η ανοικτή γραμμή χρηματοδότησης ενεργητικού των θυγατρικών

τραπεζών και εκχώρησης υποχρεωτικών διαθεσίμων στις τοπικές

κεντρικές τράπεζες,

• η τακτική κεφαλαιακή ενίσχυση, και

• η διαρκής κάλυψη λειτουργικών δαπανών.

Το τρίπτυχο αυτό ενίοτε συνοδευόταν από αναγκαστική μετατροπή ευρώ στο

τοπικό νόμισμα της κάθε χώρας, με αποτέλεσμα τη δέσμευση ρευστότητας σε

χώρες με αρκετά προβλήματα στη λειτουργία των χρηματαγορών. Ως εκ

τούτου, το 65% των στοιχείων του ενεργητικού τους κατά μέσο όρο

χρηματοδοτούνταν από τη μητρική τράπεζα στην Ελλάδα μέσω μιας πλήρως

κεντρικής διαδικασίας που εστίαζε στους παραδοσιακούς επενδυτές στην

Ευρώπη.

Τότε επέρχεται η πτώχευση της Lehman Brothers τον Σεπτέμβριο του 2008,

ανατρέποντας τα δεδομένα στις αγορές. Το γεγονός αυτό επιταχύνει τη λήψη

μέτρων από τις εποπτικές αρχές, που έως το σημείο αυτό έδειχναν να

πιστεύουν στη διαδικασία της αυτορρύθμισης και απέφευγαν την παρέμβαση

στις κεφαλαιαγορές. Τα επιτόκια στις διατραπεζικές αγορές ενσωματώνουν τον

πιστωτικό κίνδυνο του αντισυμβαλλομένου, αποκλίνοντας από το επιτόκιο

αναφοράς της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Σταδιακά η διατραπεζική

αγορά καθίσταται ανενεργή, ενώ οι εκδόσεις ομολόγων αναβάλλονται (Ένωση

Ελληνικών Τραπεζών, 2011).

Σελίδα 55

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Εν μέσω αυτών των εξελίξεων οι καταθέτες-επενδυτές χάνουν την

εμπιστοσύνη στο τραπεζικό σύστημα. Οι τράπεζες υπεραμύνονται των

καταθέσεων με σημαντική αύξηση των περιθωρίων τους εν μέσω συνεχών

μειώσεων του βασικού επιτοκίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που

στοχεύει στην ελάφρυνση των δανειζομένων από το βασικό κόστος

χρηματοδότησης. Σε όλη την Ευρώπη αναζητούνται τρόποι για τη διασφάλιση

των καταθέσεων λιανικής (Μιχαλόπουλος, 2011).

Αρχικά το πρόβλημα αντιμετωπίζεται με κρατικές εγγυήσεις ορισμένου ποσού

ανά καταθέτη, προκειμένου να αποφευχθεί μαζική φυγή καταθέσεων. Τελικά

αποφασίζεται η θέσπιση προγραμμάτων στήριξης των οικονομιών και

ενίσχυσης της ρευστότητας των τραπεζών από τις κυβερνήσεις, που

λαμβάνουν τη μορφή κρατικών εγγυήσεων προς τις τράπεζες, τόσο σε

επίπεδο κεφαλαίων όσο και χρηματοδότησης.

Οι τράπεζες ενσωματώνουν τις εγγυήσεις στις νέες εκδόσεις, προκειμένου να

άρουν τις αμφιβολίες των επενδυτών και να μειώσουν το κόστος δανεισμού.

Κατά συνέπεια, οι αγορές δομημένων ομολόγων (όπως για παράδειγμα οι

τιτλοποιήσεις), οι αγορές ομολόγων χωρίς εγγύηση και οι αγορές ομολόγων

υψηλού κινδύνου παραμένουν ανενεργές έως το 2009. Κατόπιν, με την

επιτυχή ανακοίνωση των αποτελεσμάτων από τις τράπεζες σε παγκόσμιο

επίπεδο, οι προσδοκίες για άρση της αβεβαιότητας και εξομάλυνση των

συνθηκών ανανεώνονται.

Οι ελληνικές τράπεζες εντείνουν ξανά τις προσπάθειές τους για την

προσέλκυση καταθέσεων ως τη μοναδική αξιόπιστη πηγή χρηματοδότησης. Τα

περιθώρια νέων καταθέσεων κυμαίνονται για πρώτη φορά σε επίπεδα άνω του

1,50%.

Συγχρόνως, επιταχύνουν τις τιτλοποιήσεις στοιχείων του ενεργητικού τους

Σελίδα 56

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

προκειμένου να τις προσκομίσουν ως ενέχυρα στην Ευρωπαϊκή Κεντρική

Τράπεζα και παγώνουν οποιαδήποτε αναπτυξιακά και επενδυτικά πλάνα. Στον

τομέα της χονδρικής χρηματοδότησης, οι αγορές καθίστανται αφιλόξενες για

τις ελληνικές τράπεζες παρά τις εγγυήσεις του κράτους, εξαιτίας της χαμηλής

πιστωτικής διαβάθμισης. Έτσι, έχουμε σημαντική αύξηση του πιστωτικού

κινδύνου (Μιχαλόπουλος, 2011).

Εν τω μεταξύ η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, προσπαθώντας να

αναζωογονήσει τη διατραπεζική αγορά, εγκαινιάζει μια περίοδο παροχής

ρευστότητας έως ένα έτος στα μέσα του 2009. Παραδόξως, η μεγάλη

απήχησή της επιβεβαιώνει τις απαισιόδοξες εκτιμήσεις για την κακή λειτουργία

των χρηματαγορών και την προσδοκία ότι τα περιθώρια δε θα

αποκλιμακωθούν περαιτέρω. Προκειμένου μάλιστα να διευκολυνθεί ο

δανεισμός των τραπεζών, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προωθεί τη

χαλάρωση των κριτηρίων καταλληλότητας των ενεχύρων προκειμένου να

επιτρέψει ένα πλήθος από ενέχυρα χαμηλής πιστοληπτικής αξιολόγησης να

γίνονται αποδεκτά στις δεξαμενές της.

Ο δανεισμός των ευρωπαϊκών τραπεζών από την Ευρωπαϊκή Κεντρική

Τράπεζα βαίνει μειούμενος από το τέλος του 2009, καθώς το επιτόκιο

δανεισμού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας δεν είναι πλέον τόσο

ελκυστικό σε σύγκριση με τα επιτόκια αναφοράς στη διατραπεζική αγορά, ενώ

συγχρόνως, παρατηρείται ελάφρυνση των υποχρεώσεών τους λόγω της

απομόχλευσης του ισολογισμού τους.

Αντιθέτως, ο δανεισμός των ελληνικών τραπεζών αυξάνεται λόγω της ανάγκης

αναχρηματοδότησης παλαιότερων ομολόγων που ωριμάζουν, καθώς και

επενδυτικών επιλογών που προκύπτουν από την αυξημένη συμμετοχή τους

στις εκδόσεις του Ελληνικού Δημοσίου (Μιχαλόπουλος, 2011).

Σελίδα 57

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Το γεγονός μάλιστα ότι η εξάρτηση των ελληνικών τραπεζών από την ΕΚΤ

στις αρχές του 2010 υπερβαίνει τα ανεκτά όρια εν συγκρίσει με το μέγεθός

τους, δέχεται κριτικές από αναλυτές, εποπτικές αρχές και οίκους πιστοληπτικής

αξιολόγησης. Ταυτόχρονα, η ελληνική οικονομία εισέρχεται σε νέες

περιπέτειες με την αποκάλυψη ενός τεράστιου δημοσιονομικού προβλήματος.

Αυτό το γεγονός αποτέλεσε την αρχή μιας σειράς δυσμενών εξελίξεων για τις

ελληνικές τράπεζες, υπαγορεύοντας τον ανασχεδιασμό των προβλέψεων. Η

οριστική διακοπή παροχής ρευστότητας στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα,

οδηγεί σε έντονο ανταγωνισμό για την προσέλκυση πελατειακών καταθέσεων.

Η πλειονότητα των προϊόντων του παθητικού των ελληνικών τραπεζών

(υπόλοιπα λογαριασμών, προθεσμιακές, repos και διατραπεζικός δανεισμός)

επηρεάζεται δυσμενώς, αποδεικνύοντας ότι οι δεξαμενές δανεισμού

συνδέονται. Οι τράπεζες του εξωτερικού κλείνουν τις γραμμές

χρηματοδότησης, αλλά και τα πιστωτικά όρια για το σύνολο των

χρηματοοικονομικών προϊόντων με ελληνικές τράπεζες και απαιτούν πολύ

υψηλές εξασφαλίσεις για τη διατήρηση της έκθεσής τους στην Ελλάδα. Ακόμα

και τα αποθέματα ρευστότητας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη δεν είναι εφικτό

να επαναπατριστούν, λόγω δεσμεύσεων προς τις τοπικές κυβερνήσεις και το

Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (Μιχαλόπουλος, 2011).

Η διεθνής κοινότητα ανησυχεί για τη βιωσιμότητα του τραπεζικού συστήματος

στην Ελλάδα, αφού χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα υψηλό κόστος

χρηματοδότησης, όπως είναι οι καταθέσεις, και εγγενή αδυναμία

απομόχλευσης.

Αυτό το δεδομένο, σε συνδυασμό με μια σειρά υποβαθμίσεων από τους

οίκους πιστοληπτικής αξιολόγησης, οδηγεί τους επενδυτές σε φυγή. Τα σχέδια

των ελληνικών τραπεζών ανατρέπονται και οδηγούνται σε πλήρη εξάρτηση

από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για το σύνολο της χρηματοδότησης, με

Σελίδα 58

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

όχημα τις εγγυήσεις του Ελληνικού Δημοσίου για τις οποίες υπάρχει ευνοϊκή

μεταχείριση από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η ρευστοποίηση στοιχείων

ενεργητικού είναι εφικτή μόνο σε χαρτοφυλάκια δανείων με μεγάλη

διαφοροποίηση και εφόσον δεν έχουν συσχέτιση με Ελλάδα. Παραδοσιακά,

όμως, αυτά καταλαμβάνουν μικρό μερίδιο στον ισολογισμό των ελληνικών

τραπεζών. Η κατάσταση φαίνεται πως ξεφεύγει από τον έλεγχο όταν τίθεται

θέμα χρεοκοπίας ή αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους της χώρας, με

αποτέλεσμα την οριστική φυγή των καταθέσεων προς το εξωτερικό και την

κάμψη των καταθέσεων στις θυγατρικές τράπεζες των ελληνικών ομίλων στη

Νοτιοανατολική Ευρώπη (Μιχαλόπουλος, 2011).

Πλέον, η πορεία των ελληνικών τραπεζών είναι συνυφασμένη με την εξέλιξη

των οικονομικών και δημοσιονομικών θεμάτων που ταλανίζουν την Ελλάδα. Οι

ελληνικές τράπεζες έχουν πλέον τη δυνατότητα να στραφούν μόνο στην

Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που επιβαρύνεται όλο και περισσότερο με τη

χρηματοδότηση τραπεζών προερχόμενων από τις αδύναμες οικονομίες της

Ευρώπης. Η θέσπιση μιας σειράς από μέτρα για τη σωτηρία των οικονομιών

της Ευρώπης στα μέσα του 2010 επιβραδύνει το κύμα φυγής κεφαλαίων. Για

την Ελλάδα, τα μέτρα θέτουν μεν τη χώρα σε έμμεση προστασία από τους

πιστωτές, αλλά γεννούν και αμφιβολίες για το αν η περίοδος χάριτος και τα

δημοσιονομικά μέτρα μπορούν να βοηθήσουν την ελληνική οικονομία και να

συντελέσουν στην επαναφορά της στις αγορές.

Η κλιμάκωση των ανωτέρω μέτρων μέσω της αποδοχής των ελληνικών

κρατικών ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ανεξαρτήτως

πιστοληπτικής διαβάθμισης, εξασφαλίζει την επάρκεια των ενεχύρων του

ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Οι ελληνικές τράπεζες αυξάνουν την

εξάρτησή τους από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και οι δυσοίωνες

προβλέψεις των αναλυτών γιααδυναμία χρηματοδότησης εκτός της

Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας εξελίσσονται σε αυτοεκπληρούμενη

προφητεία (Μιχαλόπουλος, 2011).

Σελίδα 59

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Η τάση αυτή επικρατεί έως σήμερα και δεν φαίνεται να μπορεί να αλλάξει

άμεσα. Ενδεικτικό είναι ότι το σύνολο του δανεισμού των ελληνικών τραπεζών

από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αγγίζει τα 95 δισ. ευρώ στις αρχές του

2011 έναντι ευρώ 50 δισ. στο τέλος του 2009. Η εξάρτηση από την

Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα καλύπτει πλέον το 18% των στοιχείων του

ενεργητικού των ελληνικών τραπεζών έναντι 3% για το σύνολο των τραπεζών

στην Ευρώπη. Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο δύσκολη με την κατάταξη της

Ελλάδας, και κατ' επέκταση των ελληνικών τραπεζών, στην κατηγορία μη

διαβαθμισμένης επενδυτικής ικανότητας (junk) από τους περισσότερους

οίκους πιστοληπτικής αξιολόγησης. Οι υποβαθμίσεις έχουν επίπτωση και στη

χρηματοδότηση μέσω της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας με δύο τρόπους.

Πρώτον, η αποτίμηση των ελληνικών ενεχύρων στην Ευρωπαϊκή Κεντρική

Τράπεζα χειροτερεύει και δεύτερον, τα haircuts κλιμακώνονται. Αυτή η

πραγματικότητα πιέζει περαιτέρω τους ισολογισμούς τους, διότι αφενός οδηγεί

σε σημαντικό έλλειμμα χρηματοδότησης, και αφετέρου, οξύνει το πρόβλημα

τακτικής αναπλήρωσης του ύψους των ενεχύρων που απαιτείται να είναι

δεσμευμένα για την επαρκή κάλυψη του ονομαστικού ύψους δανεισμού από

την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Μιχαλόπουλος, 2011).

4.2. ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΑΕΠ

Η άμεση συμμετοχή του τραπεζικού συστήματος στο Ακαθάριστο Εγχώριο

Προϊόν της χώρας παρουσίασε κατά την περίοδο 2004 - 200864 μικρή αύξηση

της τάξης του 2,4% (από 4,26% το 2004 σε 4,36% το 2008), σε σταθερές

τιμές προηγούμενου έτους (Πίνακας 1). Τα παραπάνω στοιχεία αναδεικνύουν

τη συμβολή του τραπεζικού συστήματος στην αναπτυξιακή δυναμική της

ελληνικής οικονομίας. Σημειώνεται ότι η συμβολή αυτή αναφέρεται

αποκλειστικά στην «άμεση» συμβολή, χωρίς να υπολογίζονται: (α) η με

άλλους τρόπους θετική συμβολή σε συνολικά οικονομικά μεγέθη (π.χ.

φορολογικά έσοδα, απασχόληση κ.λπ.) και (β) τα κάθε τύπου

Σελίδα 60

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα από τη διάχυση δανειοδότησης και

εισοδημάτων στην ελληνική οικονομία.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι, επίσης, και η «έμμεση» συμβολή του τραπεζικού

τομέα στην αναπτυξιακή πορεία της ελληνικής οικονομίας, μέσω:

• της επιτυχημένης προσαρμογής των ελληνικών πιστωτικών ιδρυμάτων στο

διεθνές ανταγωνιστικό χρηματοπιστωτικό περιβάλλον,

• της συνεχούς προσπάθειας διασφάλισης συνθηκών χρηματοπιστωτικής

σταθερότητας, και

• της παροχής σύγχρονων υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και διαρκώς

χαμηλότερου μέσου κόστους στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας και, κατά

συνέπεια, στη θετική συμβολή στη γενική ανταγωνιστικότητα της οικονομίας

της χώρας.

Πίνακας 1Συμμετοχή ενδιάμεσων χρηματοπιστωτικών οργανισμών στο ΑΕΠ65

(σε εκατ. €)

(σε σταθερές τιμές προηγούμενου έτους) 2004* 2005* 2006* 2007* 2008*

Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία 7.683 7.868 8.675 9.797 10.070

Ποσοστό συμμετοχής τραπεζικού τομέα στο ΑΕΠ (%) 4,26 4,14 4,25 4,46 4,36

Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία

* Προσωρινά στοιχεία

Σελίδα 61

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

4.3. ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ

4.3.1. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ

Η διεθνής ύφεση έχει επηρεάσει δυσμενώς την εγχώρια οικονομική

δραστηριότητα και, μέσω αυτής, τη χρηματοοικονομική κατάσταση των

επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Το 2009 η εφαρμογή από τις τράπεζες

αυστηρότερων κριτηρίων χορήγησης πιστώσεων προς τις επιχειρήσεις και τα

νοικοκυριά περιόρισε την προσφορά δανείων, ενώ ο κλονισμός της

εμπιστοσύνης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων ως προς τις μελλοντικές

τους επιδόσεις και αντίστοιχα εισοδήματά τους και η επακόλουθη

υποχώρηση της ροπής προς κατανάλωση, επενδύσεις και ανάληψη

πιστωτικών υποχρεώσεων, περιόρισαν τη ζήτηση δανείων.

Σύμφωνα με στοιχεία που συνέλεξε η Ελληνική Ένωση Τραπεζών από τις

τράπεζες-μέλη της, προκύπτει ότι οι τράπεζες εξακολουθούν67 να είναι

ιδιαίτερα αυστηρές κατά τη χορήγηση καταναλωτικών και στεγαστικών

δανείων με στόχο τη σταδιακή βελτίωση του χαρτοφυλακίου των δανείων

τους προς τα νοικοκυριά. Ειδικότερα, το 2009 σε σχέση με το 2008, για όλες

τις κατηγορίες δανεισμού προς νοικοκυριά, τα ποσοστά εγκρίσεων, σε

επίπεδο μεμονωμένων τραπεζών, ως ποσοστό του συνόλου των αιτήσεων

χορήγησης δανείων ήταν, στο σύνολό τους, χαμηλότερα, με εξαίρεση τα

καταναλωτικά δάνεια χωρίς εξασφάλιση, για τα οποία παρουσιάστηκε οριακή

αύξηση του ανώτατου ποσοστού εγκρίσεων κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες.

Παράλληλα, το χαμηλότερο ποσοστό εγκρίσεων, για τη συγκεκριμένη

κατηγορία δανεισμού, περιορίστηκε σημαντικά κατά 16 ποσοστιαίες μονάδες

(Πίνακας 2).

Η εκδήλωση της πρόσφατης διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, και κυρίως

η έκταση και η έντασή της, ανέδειξε την ύπαρξη κενών στο υφιστάμενο,

ιδιαίτερα σημαντικό κατά τα λοιπά, διεθνές και ευρωπαϊκό θεσμικό και

Σελίδα 62

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ρυθμιστικό πλαίσιο. Μεταξύ αυτών των κενών συγκαταλέγονται και οι

υφιστάμενοι κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών, οι οποίοι

εντείνουν την «προκυκλικότητα», δηλαδή ωθούν τις τράπεζες να χορηγούν

περισσότερα δάνεια κατά τη διάρκεια της ανόδου του οικονομικού κύκλου

και να είναι πιο διστακτικές στην πιστωτική τους δραστηριότητα κατά τη

διάρκεια της ύφεσης.

Ενδεικτικό εν προκειμένω είναι ότι το 66,7% των επιχειρήσεων που έλαβαν

μέρος σε πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων της

ΓΣΕΒΕΕ απάντησαν ότι κατά το χρονικό διάστημα Μάιος 2008 - Μάιος 2009

δεν απευθύνθηκαν σε κάποια τράπεζα για δανεισμό. Από το υπόλοιπο 33,3%

των επιχειρήσεων που απευθύνθηκαν σε κάποια τράπεζα για δανεισμό

περισσότερες από τις μισές χρηματοδοτήθηκαν. Τα αποτελέσματα της

έρευνας είναι διαθέσιμα στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

http://www.gsevee.gr/media/gsevee/deltia_typoy/2009/meleti_ime.pdf

Πίνακας 2

Πολιτική δανεισμού προς

νοικοκυριά

2008 2009

Εγκρίσεις στεγαστικών δανείων, ως ποσοστό του συνόλου των αιτήσεων χορήγησης στεγαστικού δανείου: 53% - 86% 38% - 76%

Εγκρίσεις πιστωτικών καρτών, ως ποσοστό του συνόλου των αιτήσεων χορήγησης πιστωτικής κάρτας: 45% - 62% 25% - 51%

Εγκρίσεις καταναλωτικών δανείων χωρίς εξασφάλιση ,ως ποσοστό του συνόλου των αιτήσεων χορήγησης καταναλωτικού δανείου χωρίς εξασφάλιση:

45% - 59% 29% - 62%

Υ_______________________ ΥΠηγή: Ειδική έρευνα ΕΕΤ, Ιούνιος 2009

Σελίδα 63

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

4.3.2. ΒΑΘΜΟΣ ΧΡΕΩΣΗΣ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Ένας γενικά αποδεκτός δείκτης προσδιορισμού της τάσης δανεισμού των

νοικοκυριών και επιχειρήσεων μιας χώρας είναι ο λόγος των συνολικών

πιστώσεων που έχουν χορηγηθεί σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις, προς το

ΑΕΠ της χώρας αυτής. Όπως προκύπτει από τα τελευταία δημοσιευμένα

συγκρίσιμα στατιστικά στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος και της

Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ο λόγος αυτός για την Ελλάδα

εξακολούθησε να είναι και το 2009 από τους χαμηλότερους μεταξύ των

κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ-27) και της ευρωζώνης (ΕΕ-

1570) (Πίνακας 3).

Στην Ελλάδα, ο λόγος που αφορά την κατηγορία στεγαστικών δανείων

έναντι του ΑΕΠ, εμφανίζεται σημαντικά χαμηλότερος, έναντι των αντίστοιχων

μέσων όρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ευρωζώνης, (Πίνακας 4) ενώ

αντίθετη τάση παρατηρείται στο λόγο των λοιπών δανείων προς νοικοκυριά

έναντι του ΑΕΠ (Πίνακας 5).

Συμπερασματικά, το 2009 στην Ελλάδα, ο λόγος των συνολικών πιστώσεων,

αλλά και επιμέρους, των στεγαστικών δανείων προς το ΑΕΠ εξακολουθούσε

να είναι σημαντικά χαμηλότερος σε σχέση με τους αντίστοιχους λόγους στην

Ευρωπαϊκή Ένωση και στην ευρωζώνη στο τέλος του 2008.

Πίνακας 3 Λόγος συνολικών πιστώσεων προς νοικοκυριά και

επιχειρήσεις προς το ΑΕΠ

2006 2007 2008 2009 Μεταβολή

(π.μ.)

Μεταβολή

(π.μ.)

Ελλάδα 78% 87% 91%71 97%72 +13 +6

ΕΕ-27 147% 157% 154% μ.δ. +7 μ.δ.

ΕΕ-15 128% 143% 138% μ.δ. +10 μ.δ.

Σελίδα 64

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Πίνακας 4 Λόγος συνολικών χορηγήσεων στεγαστικών

δανείων προς νοικοκυριά προς το ΑΕΠ

2006 2007 2008 2009 Μ εταβολή

(π.μ.)

Μ εταβολή

(π.μ.)

Ελλάδα 24,5% 28% 27%73 33,9%74 +2,5 +6,9

ΕΕ-27 41% 41% 38% μ.δ. -3% μ.δ.

ΕΕ-15 38% 39% 38% μ.δ. 0% μΛ

Λόγος λοιπών δανείων προς νοικοκυριά (καταναλωτικά δάνεια &

πιστωτικές κάρτες) προς το ΑΕΠ

2006 2007 2008 2009

Μεταβολή

(π.μ.)

(2008-2006)

Μεταβολή

(π.μ.)

(2009-2008)

Ελλάδα 12 12,1 11,7%75 15,2%76 -0,3 +3,5

ΕΕ-27 7,5 7,3 6,9% μ.δ -0,6 μ.δ.

ΕΕ-15 7 7,8 7,1% μ .δ +0,1 μ.δ.

Πηγή: European Central Bank, Τράπεζα της Ελλάδος, Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.Α.)

Επισημαίνεται σχετικά ότι και παλαιότερη μελέτη, του 2007, για λογαριασμό

της Τράπεζας της Ελλάδος κατέληξε στη διαπίστωση ότι τα ελληνικά

νοικοκυριά δεν είναι «υπερχρεωμένα», στο βαθμό τουλάχιστον που γενικά

πιστεύεται και αναπαράγεται στο δημόσιο διάλογο της χώρας μας. Τα

συμπεράσματα της μελέτης της Τράπεζας της Ελλάδος επιβεβαιώθηκαν και

από πρόσφατη, το Μάρτιο του

Σελίδα 65

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

2010, έρευνα της εταιρείας ΚΑΠΑ Research, για λογαριασμό της Γενικής

Γραμματείας Καταναλωτή. Ειδικότερα, όπως προκύπτει από την εν λόγω

έρευνα:

• 4 στα 10 νοικοκυριά δεν έχουν δανειστεί από τράπεζα.

• 2 στα 3 νοικοκυριά που έχουν δανειστεί δεν αντιμετωπίζουν κανένα

πρόβλημα αποπληρωμής.

• 8 στα 10 νοικοκυριά είτε δεν έχουν δανειστεί είτε δεν αντιμετωπίζουν

κανένα πρόβλημα αποπληρωμής του χρέους τους.

• 1 στα 10 νοικοκυριά παρουσιάζουν καθυστέρηση αποπληρωμής της δόσης

τους κατά ένα μήνα.

• 1 στα 10 νοικοκυριά παρουσιάζουν καθυστέρηση στην αποπληρωμή της

δόσης τους άνω του ενός μηνός (εκ των οποίων το 50% με καθυστέρηση έως

τρεις μήνες).

Τέλος, η επιβράδυνση του ρυθμού πιστωτικής επέκτασης προς τα

νοικοκυριά, η οποία εντάθηκε από το τελευταίο τρίμηνο του 2008, αποδίδεται

στους ακόλουθους βασικούς παράγοντες:

• στη μετάδοση των επιπτώσεων της χρηματοπιστωτικής κρίσης στην

πραγματική οικονομία,

• στη μετάδοση των επιπτώσεων της δημοσιονομικής κρίσης της Ελλάδας

στην πραγματική οικονομία,

• στην εξασθένηση της ζήτησης δανείων από τα νοικοκυριά κυρίως λόγω:

n της ενίσχυσης της αβεβαιότητας των νοικοκυριών αναφορικά με την πορεία

των εισοδημάτων τους, n της μειωμένης ζήτησης στεγαστικών δανείων, n

των χαμηλότερων δαπανών των νοικοκυριών για διαρκή καταναλωτικά αγαθά,

• στη μείωση της προσφοράς νέων δανείων λόγω της αυστηροποίησης,

μεταξύ άλλων, των όρων και κριτηρίων νέου δανεισμού των νοικοκυριών

προκειμένου να διατηρηθεί η πιστοληπτική τους ικανότητα σε επίπεδα

κατάλληλα για την εξυπηρέτηση του δανεισμού τους (υφιστάμενου και

νέου).

Σελίδα 66

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Σε κάθε περίπτωση, και παρά της ιδιαιτερότητες της οικονομικής συγκυρίας,

η επιβράδυνση του ρυθμού πιστωτικής επέκτασης των νοικοκυριών

εξακολουθεί να παρέχει σοβαρές ενδείξεις ότι η σταδιακή ωρίμανση της

αγοράς έχει ξεκινήσει και, πιθανώς, θα επέλθει σύντομα η σταθεροποίηση

της ζήτησης καταναλωτικών δανείων σε επίπεδα ανάλογα με αυτά άλλων

κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ευρωζώνης.

4.4. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Η χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών εμφανίζει δυσκολίες, καθώς η

μετεξέλιξη της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης σε κρίση χρέους

έχει δυσκολέψει σε μεγάλο βαθμό τη δυνατότητά τους να στραφούν σε μέσα

κάλυψης των χρηματοδοτικών τους αναγκών, οδηγώντας τη δυναμική

του εξωτερικού τους δανεισμού στο χαμηλότερό της επίπεδο. Επιπλέον,

η μείωση των καταθέσεων συνεχίζεται λόγω της ανάγκης των πολιτών να

χρησιμοποιήσουν τις αποταμιεύσεις τους, σε αντίθεση με τις εκροές στις αρχές

του 2010 που σχετίζονταν με τις ανησυχίες τους για την πορεία της

οικονομίας.

Παρότι οι ελληνικές τράπεζες πραγματοποιούν καίριες τομές στη λειτουργία,

τον ισολογισμό και τους στόχους τους, η αδυναμία εξασφάλισης πόρων τις

φέρνει σε δυσχερή θέση. Επιπροσθέτως, η ελληνική δημοσιονομική κρίση που

βρίσκεται σε εξέλιξη αποτελεί πλέον τη βασική αιτία για το γεγονός ότι οι

ελληνικές τράπεζες βιώνουν την μείωση της χρηματοδοτικής τους βάσης από

πηγές όπως οι πελατειακές καταθέσεις και κλιμακώνουν την εξάρτηση τους

από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το πρόγραμμα στήριξης του

Ελληνικού Δημοσίου.

Μάλιστα, έχοντας ήδη προχωρήσει σε τιτλοποιήσεις για

την αυτοχρηματοδότηση του ενεργητικού τους και έχοντας επιδιώξει τη

Σελίδα 67

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

συγκράτηση του ρυθμού επεκτάσεως, θα αναγκαστούν πλέον να στραφούν

στην απομόχλευση και την επιλεκτική εκποίηση στοιχείων του ενεργητικού,

ελπίζοντας σε έμμεση αναπλήρωση της χαμένης δανειοδότησης.

Τα τελευταία χρόνια οι τράπεζες είδαν την κερδοφορία τους να εξαφανίζεται,

καθώς αντιμετωπίζουν ένα διογκούμενο κύμα επισφαλειών, ενώ

πληρώνουν και υψηλά επιτόκια στις καταθέσεις που δεν μπορούν να

μετακυλίσουν στις χορηγήσεις λόγω της ύφεσης. Οι ελληνικές τράπεζες

παρουσίασαν το 2010 σημαντική μείωση των προ φόρων κερδών. Η μεγάλη

αυτή μείωση ήταν το αποτέλεσμα μιας σειράς παραγόντων, όπως, μεταξύ

άλλων:

• της πολιτικής σχηματισμού αυξημένων προβλέψεων που

ακολουθήθηκε και το 2010,

• της μείωσης των λειτουργικών εσόδων, τα οποία μειώθηκαν σε

σύγκριση με το 2009

• της καταγραφής ζημιών από χρηματοοικονομικές πράξεις,

Ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας των εγχώριων τραπεζών και των ομίλων

τους ενισχύθηκε το 2010, εν μέσω ιδιαίτερα αρνητικών οικονομικών

συνθηκών, στο 13,8% από 13,2% το 2009 για τις τράπεζες και στο 12,2%

από 11,7% για τους τραπεζικούς ομίλους, ενώ ο δείκτης βασικών κεφαλαίων

αυξήθηκε ελαφρώς, στο ίδιο διάστημα, εξαιτίας της αύξησης των

εποπτικών ιδίων κεφαλαίων τους και της μείωσης του σταθμισμένου ως

προς τον κίνδυνο ενεργητικού Κατά συνέπεια, και παρά τις ιδιαίτερα

αντίξοες συνθήκες της ελληνικής οικονομίας, το εγχώριο τραπεζικό

σύστημα κατάφερε να βελτιώσει την κεφαλαιακή του βάση και να

διατηρήσει την κεφαλαιακή του επάρκεια σε επίπεδο υψηλότερο των

ελάχιστων απαιτούμενων.

Ο δείκτης αποτελεσματικότητας (λειτουργικά έξοδα προς λειτουργικά έσοδα)

παρουσίασε μικρή επιδείνωση, όπως προκύπτει από την αύξηση του

Σελίδα 68

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

σχετικού δείκτη, τόσο σε επίπεδο τραπεζικών ομίλων όσο και σε επίπεδο

τραπεζών από 54,9% το 2009 σε 58,2% το 2010 και από 57,7% σε 62,3%

το 2010, αντίστοιχα.

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, το Δεκέμβριο

του 2010 αυξήθηκε τόσο ο λόγος των δανείων σε καθυστέρηση προς το

σύνολο των δανείων καταναλωτικής πίστης όσο και ο λόγος των δανείων σε

καθυστέρηση προς το σύνολο των δανείων στεγαστικής πίστης.

Η αύξηση των δανείων σε καθυστέρηση θα πρέπει να αποδοθεί στην

περαιτέρω επιδείνωση του οικονομικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα το 2010

και στην επιβράδυνση των εισοδημάτων των νοικοκυριών. Ταυτόχρονα,

κατά τη διάρκεια του 2010 συνεχίστηκε η άσκηση συντηρητικότερης

πολιτικής δανεισμού από τις τράπεζες, με στόχο τη σταδιακή βελτίωση του

χαρτοφυλακίου των δανείων τους προς τα νοικοκυριά. Οι αυξημένες

προβλέψεις οι οποίες έγιναν με σκοπό την αντιμετώπιση του φαινομένου

των καθυστερήσεων, είναι φανερό ότι επηρεάζουν τα οικονομικά τους

μεγέθη και τους δείκτες αποδοτικότητάς τους (Ένωση Ελληνικών Τραπεζών,

2011)82.

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι κυριότερες συνέπειες της παρούσας ύφεσης για

το τραπεζικό σύστημα της χώρας είναι η αύξηση των μη εξυπηρετουμένων

δανείων, η αύξηση του κόστους χρηματοδότησης των τραπεζών, αλλά

και η μείωση της ζήτησης για χρηματοπιστωτικά προϊόντα. Στα πλαίσια

αυτά το σύνολο των τραπεζικών ιδρυμάτων όρισαν ως προτεραιότητες τη

διασφάλιση της ρευστότητας και της κεφαλαιακής επάρκειας (με

αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου, έκδοση ομολογιακών δανείων, τιτλοποίηση

απαιτήσεων, κλπ), τη διατήρηση της ποιότητας του δανειακού

χαρτοφυλακίου (με αυστηρότερους πιστωτικούς ελέγχους), και τη

συγκράτηση του κόστους λειτουργίας (με περιορισμό των εξόδων και των

αμοιβών του προσωπικού και των προμηθειών πέραν των τόκων).

Σελίδα 69

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Επομένως, οι ελληνικές τράπεζες δέχτηκαν τις συνέπειες της κρίσης. Ενώ το

τραπεζικό σύστημα μπόρεσε και ξεπέρασε συγκριτικά με άλλες χώρες,

σχεδόν ανώδυνα, την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση, στη συνέχεια

δοκιμάζεται λόγω της δημοσιονομικής κρίσης και των συνεχών υποβαθμίσεων

που υφίσταται από τους οίκους αξιολόγησης το Ελληνικό κράτος. Παρά

τα προβλήματα όμως αυτά, οι τράπεζες έδειξαν μεγάλη αντοχή και με τη

βοήθεια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Η αξιοσημείωτη αυτή ανθεκτικότητα του τραπεζικού μας συστήματος μπορεί

να αποδοθεί σε μια σειρά από παράγοντες, οι πιο σημαντικοί από τους

οποίους είναι ότι:

■ οι ελληνικές τράπεζες δεν είχαν εκτεθεί στους κινδύνους που αποτέλεσαν

τις αιτίες της πρόσφατης διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης,

■ έχουν ισχυρή κεφαλαιακή βάση,

■ προχώρησαν έγκαιρα στην αύξηση των προβλέψεών τους έναντι

επισφαλών απαιτήσεων,

■ ακολούθησαν πολιτική συνετούς διαχείρισης των κινδύνων στους

οποίους εκτίθενται στην τρέχουσα συγκυρία,

■ είχαν ικανοποιητικά οικονομικά αποτελέσματα ακόμα και κατά το 2009, και

■ υπήρξε αποτελεσματική προληπτική εποπτεία από την Τράπεζα της

Ελλάδος που συνέβαλε αποτελεσματικά στη διασφάλιση της

σταθερότητας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος.

Σελίδα 70

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Αξίζει να επισημανθεί ότι, κατά τη διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας, το

ελληνικό τραπεζικό σύστημα υπέστη σταδιακά και με αποτελεσματικό τρόπο

ένα ριζικό θετικό μετασχηματισμό. Δεν πρέπει να αγνοείται επίσης ότι οι

ελληνικές τράπεζες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, λειτουργούν

σε ένα ιδιαίτερα αυστηρό πλαίσιο ρυθμιστικής παρέμβασης. Μέσα σε αυτό το

ρυθμιστικό πλαίσιο, οι τραπεζικοί όμιλοι της χώρας μας επιδιώκουν τόσο τη

μεγιστοποίηση των αποδόσεων για τους μετόχους τους όσο και την

ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας και των

χωρών στις οποίες δραστηριοποιούνται (Μιχαλόπουλος, 2011)83. Παρόλα

αυτά, οι ελληνικές τράπεζες θα πρέπει να κερδίσουν το μεγάλο στοίχημα της

επιστροφής τους στις αγορές.

Στο πλαίσιο μιας πιο αποτελεσματικής προσπάθειας αντιμετώπισης των

προκλήσεων, οι ελληνικές τράπεζες προέβησαν σταδιακά εντός του

έτους στις ακόλουθες ενέργειες (Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, 2011):

α. προώθηση νέων καταθετικών προϊόντων που επιβράβευαν την

εμπιστοσύνη και σταθερότητα της καταθετικής τους βάσης,

β. εξατομικευμένη διαχείριση των ευμετάβλητων και ευμεγεθών

καταθέσεων χονδρικής φύσης,

γ. υιοθέτηση πληρέστερων εσωτερικών δεικτών υπολογισμού ρευστότητας

και πρόβλεψης χρηματοδοτικών ανοιγμάτων,

δ. αναδόμηση των στοιχείων ενεργητικού για την αυτοχρηματοδότησή τους

μέσω των πράξεων νομισματικής πολιτικής των κεντρικών τραπεζών.

Τέλος, οι ελληνικές τράπεζες στράφηκαν στο επενδυτικό κοινό για να

αντλήσουν κεφάλαια, κυρίως μέσω των αυξήσεων μετοχικού κεφαλαίου. Η

Σελίδα 71

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Εθνική Τράπεζα και Eurobank κατέφεραν να αντλήσουν ρευστότητα από την

διατραπεζική αγορά, με την πρώτη να χρησιμοποιεί αποκλειστικά

ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, ενώ η δεύτερη χρησιμοποίησε ελληνικά

και ξένα ομόλογα ως ενέχυρο για repos.

Η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η ελληνική οικονομία καθιστά

αναγκαία την χάραξη μιας δυναμικής και αποτελεσματικής στρατηγικής για

την αντιμετώπισή της.

Το πρώτο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση είναι να κατανοηθεί ο βαθμός

στον οποίον η κρίση που βιώνει η ελληνική οικονομία οφείλεται σε

ενδογενείς παράγοντες ή στις εγγενείς δυνάμεις που οδήγησαν στην κρίση

των subprime δανείων στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.

Τα ελληνικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και οι ασφαλιστικοί οργανισμοί

είχαν μικρή έκθεση σε προϊόντα μειωμένης εξασφάλισης, ενώ λίγοι

επενδύτες τοποθέτησαν τα κεφαλαία τους σε τοξικά προϊόντα. Πράγματι την

τελευταία δεκαετία οι ελληνικές τράπεζες έστρεψαν το επιχειρηματικό

τους ενδιαφέρον και κατ' επέκταση και τα κεφαλαία τους στις

αναπτυσσόμενες χώρες (π.χ. Τουρκία, Βαλκάνια κτλ). Οι μεγαλύτερες

ελληνικές τράπεζες ακολούθησαν μία παραδοσιακή τραπεζική πολιτική και

ανέπτυξαν ένα ευρύ δίκτυο καταστημάτων στην Ρουμανία, στην

Βουλγαρία κ.λ.π., αντί να στραφούν σε επενδύσεις σε επενδυτικά προϊόντα

υψηλού ρίσκου.

Όσον αφορά τα ασφαλιστικά ταμεία, τα προηγούμενα χρόνια αντιμετώπισαν

μια μείωση των διαθεσίμων τους εξαιτίας αστοχιών διαχείρισης και συνεπώς

δεν είχαν τη δυνατότητα να επενδύσουν μεγάλα κεφάλαια στην αγορά αυτή.

Παρόλα αυτά, υπήρξε κλονισμός της εμπιστοσύνης του κοινού και της αγοράς

προς τους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς παγκοσμίως, που εκδηλώθηκε

Σελίδα 72

με την πτώση των χρηματιστηριακών τιμών τους, τις συνεχείς αναλήψεις

κεφαλαίων και την εκτόξευση των διατραπεζικών επιτοκίων.

Ωστόσο, πέρα από τις κινήσεις των ίδιων των τραπεζών, το κλειδί για την

επανένταξή τους στις αγορές αποτελεί η εξυγίανση και η αναβάθμιση

της πιστοληπτικής αξιολόγησης της ελληνικής οικονομίας, καθώς και η

διευθέτηση των ευρωπαϊκών ανισορροπιών που ταλανίζουν τη διεθνή

επενδυτική κοινότητα.

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Σελίδα 73

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Σε αυτό το δυσμενές οικονομικό περιβάλλον, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα

έρχεται αντιμέτωπο με μια σειρά από προκλήσεις. Σε αντίθεση με τον

τραπεζικό κλάδο άλλων χωρών, οι ελληνικές τράπεζες δεν υπήρξαν

γενεσιουργός αιτία της οικονομικής κρίσης, αλλά υφίστανται τις

συνέπειες των δημοσιονομικών προβλημάτων της χώρας, τις οποίες

μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν, με επιτυχία, χάρη στην ικανοποιητική

κεφαλαιακή τους βάση, τη χαμηλή σχετικά μόχλευση, τη συντηρητική

πολιτική διαχείρισης ρευστότητας και την ποιότητα των στοιχείων

ενεργητικού.

Οι συνεχείς υποβαθμίσεις της πιστοληπτικής αξιολόγησης των ελληνικών

τραπεζών, αποτέλεσμα των αντίστοιχων υποβαθμίσεων της χώρας, ο

αποκλεισμός των ελληνικών τραπεζών από τις διεθνείς αγορές άντλησης

κεφαλαίων, αλλά και ο περιορισμός της ρευστότητάς τους από την

έντονη εκροή καταθέσεων που παρατηρήθηκε στην ελληνική αγορά

κατά τη διάρκεια του 2010 αντισταθμίστηκαν κυρίως από τα

συνδυασμένα μέτρα ενίσχυσης της ρευστότητας εκ μέρους του

Ελληνικού Δημοσίου και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Επιπλέον, το

2010 σημειώθηκε υποχώρηση της αποδοτικότητας των ελληνικών τραπεζών,

με σημαντική άνοδο, της τάξης του 19% σε ετήσια βάση, των προβλέψεων

λόγω της χειροτέρευσης των δεικτών ποιότητας των δανειακών

χαρτοφυλακίων τους (Ένωση Ελληνικών

Τραπεζών, 2011).

Κάτω από τις σημερινές συνθήκες, οι προκλήσεις για το ελληνικό τραπεζικό

σύστημα είναι οι εξής (Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, 2011):

Σελίδα 74

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

(α) Να βελτιωθεί η ποιότητα των συνθηκών ρευστότητας, με

σταδιακή αποκλιμάκωση της εξάρτησης από τη ρευστότητα που αντλείται

από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

(β) Να διατηρηθεί η σταθερότητα, με διατήρηση υψηλών

δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας.

(γ) Να συγκρατήσει ή και να μειώσει τα λειτουργικά του έξοδα.

(δ) Να συνεχίσει τη στήριξη των διεθνών δραστηριοτήτων του, ειδικά

σε χώρες όπου η οικονομική συγκυρία βελτιώνεται ή έχει βελτιωθεί

σημαντικά.

Οι ελληνικές τράπεζες, αν και δεν ήταν εκτεθειμένες σε παράγωγα

προϊόντα υψηλού ρίσκου, επηρεάστηκαν αρνητικά από την

αύξηση του κόστους χρηματοδότησής τους με αποτέλεσμα τη

μείωση της ρευστότητάς τους. Προς αντιμετώπιση αυτών των

προβλημάτων, προχώρησαν ή προχωρούν σε αυξήσεις μετοχικών

κεφαλαίων, εκδόσεις ομολογιακών δανείων, αύξηση των προβλέψεων μη

αποπληρωθέντων δανείων, μείωση των λειτουργικών τους κοστών,

επέκταση των επενδύσεών τους στις αγορές της Νοτιοανατολικής

Ευρώπης, εφόσον σε αυτές τις αγορές εμφανίζονται ευοίωνες προοπτικές,

ενώ πολλές από αυτές χρησιμοποίησαν και τον κρατικό μηχανισμό

στήριξης του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Όλες αυτές οι ενέργειες

συνέβαλαν στην διατήρηση ικανοποιητικού επιπέδου κεφαλαιακής επάρκειας

και ρευστότητας.

Κάτω από τις σημερινές συνθήκες, το τραπεζικό σύστημα θα πρέπει

να συνεχίσει να βοηθά τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά να

αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που έχει προκαλέσει η μείωση της

οικονομικής δραστηριότητας από το2009 και η οποία θα συνεχιστεί και

κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους.

Σελίδα 75

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Adrian, T. Hyun Song Shin, (2009), "Money, Liquidity, and

Monetary Policy", Federal Reserve Bank of New York, Staff Reports,

Staff Report no.360, January.

• Alpha Bank (2010), Οικονομικό Δελτίο, Τεύχος 111, Φεβρουάριος.

• Alpha Bank, (2008), «Η κρίση του 2007 - 2009: η άνοδος και η πτώση

της χρηματοοικονομικής μοχλεύσεως», Οικονομικό Δελτίο, τεύχος

108, Φεβρουάριος.

• Basel Committee on Banking Supervision, (June 2006),

International Convergence of Capital Measurement and Capital

Standards: A Revised Framework", Basel: Bank for International

Settlements

• Blume, M., MacKinlay C., Terker B., (1989), "Order imbalances and

stock price movements on October 19 and 20 1987", Journal of

Finance, Vol. 44, pp. 827-848.

• Boone, P., S. Johnson (2010) "Greece, the Latest and Greatest

Bubble", Economix, 11 March.

• Caballero, R., Krishnamurthy, A. (2009), "Global Imbalances and

Financial Fragility", American Economic Review Papers and Proceedings,

May, pp. 584-88.

• Cai, J., K. Cherny and T. Milbourn, (2010), "Compensation and

Risk Incentives in Banking and Finance", Federal Reserve Bank of

Cleveland, Economic Commentary, Number 2010-13, September 14.

Σελίδα 76

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

• Calomiris, Charles W., (2011), «Αίτια της κρίσης στην αγορά

ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου», Άρθρο Α.1, Από

τη διεθνή κρίση στην κρίση της Ευρωζώνης και της Ελλάδας: Τι μας

επιφυλάσσει το μέλλον;, Επιμέλεια Νικόλαος Β. Καραμούζης και Γκίκας Α.

Χαρδούβελης, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα.

• Crotty, J., (2009), "Structural causes of the global financial crisis: a

critical assessment of the 'new financial architecture'", Cambridge

Journal of Economics, 33, pp. 563-580

• Davies, H. and D. Green (2010), "Banking on the Future: The Fall and Rise

of Central Banking", Princeton University Press.

• Dell' Ariccia G., E. Detragiache, R. Rajan, (2008), "The real effect of

banking crises", Journal of Financial Intermediation, Vol. 17, pp. 89-112.

• Demirguc- Kunt A., E. Detraciache, (1998), "The determinants of

banking crises in developing and developed countries", IMF Stuff Papers,

Vol. 45, No. 1, March.

• Diamond, D. (1984), "Financial Intermediation and Delegated

Monitoring", Review of Economic Studies, Vol. 51, 393-414.

• Friedman M., Schwartz J. A, (1963), "A monetary history of the

United States, 1867-1960", Princeton University Press.

• Gavin M., R. Housmann, (1998), "The roots of banking crises:

The macroeconomic context", Inter- American Development Bank,

Working Paper 318.

• Glick R., M. Hutchison, (2001), "Banking and currency crises: How

common are twins?", in Financial Crises in emerging markets, ed. By

Σελίδα 77

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Reuven Glick, Ramon Moreno and Marc M. Spiegel, Ney York, Cambridge

University Press.

• Goodhart, C.A.E., (2008), "The background to the 2007 financial

crisis", IEEP, Springer, Vol. 4, pp. 331-346.

• Greenwald B., Stiglitz J.E. and Weiss A., (1984), "Information

imperfections in the capital market and macroeconomic fluctuations”,

American Economic Review, Vol. 74, pp. 194-199.

• Από την ιστοσελίδα της Τράπεζας Διεθνώς

διακανονισμών: http://www.bis.org/bcbs/

• Γκόγκας, Π., (2008), «Τραπεζική κρίση και ύφεση για μη ειδικούς»,

10 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: www.in.gr

• Γκόγκας, Π., (2010), «Η δομή του ελληνικού δημόσιου χρέους»,

Εφημερίδα Καθημερινή, 26 Μαϊου.

• Γκόρτσος, Χ., (2000), "Τραπεζικό περιβάλλον: Τραπεζικό δίκαιο",

Πάτρα, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

• Ελληνική Ένωση Τραπεζών, (2010), «Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα

το 2009», Αθήνα.

• Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, (2011), «Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα

το 2010», Ιούνιος.

• Ζωγραφάκης, Σ., Σπαθής, Π., (2011), «Οικονομική κρίση και

ελληνική οικονομία: το τέλος των αποκλίσεων και επιπτώσεις». Στο:

Τράπεζα της Ελλάδας, 'Η ελληνική αγορά εργασίας: χαρακτηριστικά,

εξελίξεις και προκλήσεις', Ομιλίες Ημερίδας 22 Μαρτίου 2010.

Σελίδα 78

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

• Ινστιτούτο Ομοσπονδίας Εργασίας Τραπεζοϋπαλληλικών

Οργανώσεων Ελλάδας, (2009), «Η απασχόληση στις τράπεζες», Αθήνα.

• Καραμούζης, Ν., (2009), «Τα αίτια της Διεθνούς Χρηματοπιστωτικής

Κρίσης και ο ρόλος του Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος»,

Eurobank EFG Economic Research: Η κρίση του 2007-2009: τα αίτια, η

αντιμετώπιση και οι προοπτικές, Vol. 4, No. 8, pp. 10-18.

• Κόλλιντζας, Τ., Ψαλιδόπουλος, Μ., (2009), «Οι κρίσεις του 1929 και

του 2008 και οι πολιτικές αντιμετώπισής τους», παρουσίαση στην

ημερίδα του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων με θέμα «Από την κρίση

του 1929 στην κρίση του 2009», Αθήνα, 12/11/2009.

• Κώνστας Χ.Ν., (2010), «Η διεθνής δραστηριότητα των ελληνικών

τραπεζών». Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα:

http://www.banksnews.gr/portal/useful/962-2010-08-16-22-21-52

• Μιχαλόπουλος, Γ., (2011), «Χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών

στη διάρκεια της κρίσης», Alpha Bank.

• Νούλας, Γ.Α. (2000). Χρήμα και Τράπεζες, Θεσσαλονίκη,

Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

• Προβόπουλος, Γ., (2009), «Οι δυο παγκόσμιες κρίσεις και η

ελληνική οικονομία», παρουσίαση στην Ημερίδα του Ιδρύματος της

Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη δημοκρατία,

12/11/2009.

• Τράπεζα της Ελλάδας, (2009), «Η κρίση του 1929, η ελληνική οικονομία

και οι εκθέσεις της Τράπεζας της Ελλάδας για τα έτη 192801940»,

Αθήνα, Νοέμβριος 2009.

Σελίδα 79

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2007 ΚΑΙ ΟΙΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

• Χαρδούβελης, Γ.Α., (2011), «Το χρονικό της διεθνούς και

συνακόλουθης ελληνικής και ευρωπαϊκής κρίσης: αίτια,

επιπτώσεις, αντιδράσεις, προοπτική», Πανεπιστήμιο Πειραιά.

• Χαρδούβελης, Γ.Α., (2009), «Η χρηματοοικονομική κρίση και το μέλλον

της παγκόσμιας οικονομίας», Eurobank EFG Economic Research: Η

κρίση του 2007-2009: τα αίτια, η αντιμετώπιση και οι προοπτικές, Vol. 4,

No. 8, pp. 19-43.

Σελίδα 80