ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΙ Α Τ Ρ Ο Υ

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΑΛΑΓΟΝΙΩΝΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Κ Α Λ Α Μ Α Τ Α 2 0 0 4

ν

ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΙ Α Τ Ρ Ο Υ

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΑΛΑΓΟΝΙΩΝΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Κ Α Λ Α Μ Α Τ Α 2004

-5-

Η συμβολή των Αλαγονίων

στην Επανάσταση του 1821.*

Το Γενάρη του 1821, ο Παπαφλέσσας

έρχεται στην Πελοπόννησο. Ο πρώτος

άνθρωπος που συναντά είναι ένας Αλανό-

νιος, ο Μητροπολίτης Ναυπλίου και

Αργούς Γρηγόριος (Καλαμαράς). Ο Γρηνό-

ριος, Φιλικός και ο ίδιος, φιλοξενεί τον

Παπαφλέσσα στη Μητρόπολη και τον

* Διάλεξη που πραγματοποιήθηκε στο Δημο-τικό Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας, την Κυ-ριακή 21 Μαρτίου 2004 με πρωτοβουλία τηςΠαναλαγονιακής Κοινότητας, δηλαδή των Πο-λιτιστικών Συλλόγων Αλαγονίων, Αρτεμισίων,Καρβελαίων, Λαδαίων, Νεδουσαίων και Πη-γαίων και τον Δήμου Καλαμάτας.

Τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν για τησύνταξη της Διάλεξης προέρχονται από τοδεύτερο τόμο της Ιστορίας της Αλαγονίας πουφέρει τον τίτλο: «ΑΛΑΓΟΝΙΑ ΚΑΙ ΑΛΑ-ΓΟΝΙΟΙ».

- 6 -

φέρνει σε επαφή με τους υπόλοιπους Φιλικούς της περιοχής.

Αποφασίζουν ότι ο Παπαφλέσσας πρέ-ι ΐ ! Μ · ν α περάσει στη Βοστίτσα για να συνα-ντηθεί με τους αντιπροσώπους των μεγά-λων τζακιών του Μοριά αλλά και με τουςαρχιερείς. Ο Παπαφλέσσας πηγαίνειπράγματι στη Βοστίτσα και προσπαθεί νατους πείσει ότι όλα πια είναι έτοιμα για τοξεκίνημα της Επανάστασης. Αλλά οι προε-στοί δεν πείθονται. Ο Παπαφλέσσας ανα-γκάζεται να τους απειλήσει:

«Εγώ θα πάρω χίλιους Μανιάτες και χί-λιους Σαμπαζιώτες και Πισινοχωρίτες καιθα ξεκινήσω, και όποιον βρουν οι Τούρκοι

να κάθεται στο σπίτι του, να δούμε πώς θαγλιτώσει!».

Ο Παπαφλέσσας εδώ αναφέρει τρεις ο-μάδες εμπειροπόλεμων ανδρών. Και οιτρεις σχετίζονται άμεσα με την Καλαμάτα.Αν σ' αυτούς προσθέσουμε τους επίσης

δυναμικούς και έμπειρους Ντρέδες, βλέ-πουμε ότι οι ικανότεροι επαναστάτες βρί-σκονται ακριβώς εδώ, στη Μεσσηνία καιστις γύρω περιοχές. Εδώ λοιπόν είναι ο

-7-

καιαλληλότερος τόπος για να ξεκινήσει η

Επανάσταση.

Από τις ομάδες αυτές, εμείς θα ασχο-ληθούμε για λίγο με τους Πισινοχωρίτες,τους νεώτερους Αλαγόνιους. Από πού άρα-γε αντλούν τη φήμη του ξεχωριστού πολε-μιστή; Τι είναι αυτό που δίνει στον Παπα-φλέσσα τη βεβαιότητα ότι η επίκληση τουονόματος τους μπορεί όντως να ταρακου-νήσει τους διστακτικούς κοτζαμπάσηδες;Για να απαντήσουμε στο ερώτημα χρειάζε-ται να κάνουμε μια σύντομη αναδρομή σταχρόνια της σκλαβιάς.

Από το 1463 που πέφτει ο Μυστράς, οιΑλαγόνιοι βρίσκονται στο πλευρό των Ε-νετών που κρατούν την εποχή αυτή σημα-ντικό τμήμα της Μεσσηνίας. Η αντίστασηεδώ, πότε φουντώνει και πότε κάμπτεται,ουσιαστικά όμως καταστέλλεται μόλις το1500, όταν ο Βαγιαζήτ ξεκινά μεγάλεςεκκαθαριστικές επιχειρήσεις.

Η Αλαγονία όμως δεν είναι ο χώρος πουμπορούν οι Τούρκοι να τον βαστήξουνδουλωμένο. Όταν αναχωρούν, οι αντάρτι-κες ομάδες του Ταϋγέτου είναι και πάλι ε-λεύθερες να δράσουν. Διατηρούν τις έπα-

- 8 -

φές τους με τους Ενετούς και περιμένουντον επόμενο ξεσηκωμό.

Το 1570 Μανιάτες, Αλαγόνιοι και λοιποίεπαναστάτες έρχονται στη Δήμιοβα, όπουσυναντούν απεσταλμένους των Ισπανώνκαι μαζί αποφασίζουν τον νέο ξεσηκωμό.Οι αντιθέσεις ανάμεσα στους Ισπανούς καιτου Ενετούς προδίδουν την υπόθεση και ηΕπανάσταση χάνεται. Η Αλαγονία όμωςμετά την προσωρινή υποταγή της είναι καιπάλι ελεύθερη. Έτσι το 1618 οι Αλαγόνιοιείναι μεταξύ εκείνων που βολιδοσκοπεί οΚάρολος Γκονζάγα, ο οποίος ονειρεύεταινα επανασυστήσει τη Βυζαντινή αυτοκρα-τορία. Αλλά και αυτή η υπόθεση τελικάχάνεται.

Σαράντα χρόνια αργότερα όμως, οι Α-λαγόνιοι οργανώνουν μόνοι τους μια και-νούργια επανάσταση. Ο Παπα-Κασέλαςκαι ο Παπα-Καλός οργώνουν το Μοριάκαι καλούν τον κόσμο να ξεσηκωθεί. Μετη βοήθεια των Ενετών η Επανάσταση ξε-κινάει αλλά προδίδεται και πάλι. Αλλά οιΤούρκοι δεν καταφέρνουν να υποτάξουντην Αλαγονία πριν περάσουν δέκα ολόκλη-ρα χρόνια. Για να το πετύχουν οργανώ-

-9-

νουν ολόκληρη εκστρατεία και χτυπούντους Αλαγόνιους ταυτόχρονα από το Μυ-στρά και από το Λιοντάρι. Διαβάζοντας ταγραφτά του Εβλιγιά Τσελεπή, του περιη-γητή πού ακολούθησε τον οθωμανικόστρατό, βλέπουμε τη γνώμη που είχαν οιίδιοι οι Τούρκοι για τους Αλαγόνιους επα-ναστάτες. Γράφει ο Τσελεπή:

«Την περιοχή τη βαστούν οι άπιστοι μετα γιαταγάνια τους. Φόρους πληρώνουν ό-ποτε θέλουν και αν πάμε να τους πιέσουμεέστω και λίγο παίρνουν τις οικογένειεςκαι τα υπάρχοντα τους και φεύγουν σταβουνά».

Ο Τσελεπή υπολογίζει ότι οι Αλαγόνιοιένοπλοι είναι 2000 και ελέγχουν όχι μόνοτα έξι χωριά αλλά και τις γύρω περιοχές.

Λίγο αργότερα όμως οι Τούρκοι ανα-γκάζονται να εγκαταλείψουν και πάλι τοντόπο όταν οι Ενετοί καταλαμβάνουν τηνΠελοπόννησο. Αλλά οι Αλαγόνιοι δε σκο-πεύουν να σκύψουν το κεφάλι ούτε στουςκαινούριους αφεντάδες.

Οι Ενετικές αναφορές θεωρούν τουςΚουτσαβίτες ως τους πλέον ανυπόταχτουςΠελοποννήσιους. Είναι στιγμές που κάνε-

- 10-

νας Ενετός ή Έλληνας δε δέχεται να νοι-κιάσει τους φόρους της περιοχής και νατους διεκδικήσει δυναμικά γιατί όλοι γνω-ρίζουν με ποιους έχουν να κάνουν.

Παρ' όλ' αυτά στους Αλαγόνιους προ-στρέχουν και πάλι όταν οι Τούρκοι επι-στρέφουν στο Μοριά. Οι Τούρκοι βέβαιαεπικρατούν τελικά, αλλά οι Αλαγόνιοι, α-ντάρτες πάντα, σπεύδουν να ακολουθή-σουν από την πρώτη στιγμή τους Ρώσουςστην Επανάσταση του 1770. Και αυτή ηΕπανάσταση αποτυγχάνει αλλά ο Ταΰγετοςμένει πάντα το κέντρο της αντίστασης. ΟΖαχαρίας και τόσοι άλλοι κλέφτες έχουνεδώ τα λημέρια τους και οι Αναστασοβίτεςβρίσκονται πάντα στο πλευρό τους.

Το 1805 ο Γιάννης ο Στρούμπος, ο Α-νάστασης Αλεξανδρόπουλος, ο Χριστόδου-λος Δημάκης και ο Γιώργης Βασιλάκηςδιαθέτουν δικά τους ένοπλα τμήματα. Σεσυνεννόηση με τον Αναγνωσταρά περνούνστο Ιόνιο και στην Κάτω Ιταλία, όπου οιΡώσοι με τους Εγγλέζους ξεκινούν επιχει-ρήσεις κατά των Γάλλων. Οι Γαλλικές μυ-στικές υπηρεσίες καταγράφουν την πα-ρουσία των Αλαγονίων, πράγμα που α-

- 11 -

σφαλώς δείχνει την αξία των Πισινοχωρι-τών.

Όλα αυτά τα γεγονότα, όλη αυτή η αντι-στασιακή δράση, που καλύπτει μια περίο-δο 400 χρόνων, έχει ασφαλώς προσδώσειστους Αλαγόνιους τη φήμη σπουδαίων πο-λεμιστών.

Συγχρόνως όμως οι Αλαγόνιοι διαθέτουνκαι πολιτική δύναμη. Από το 1555 που οΠαρθενίας Ψωμάς γίνεται επίσκοπος Με-θώνης, ακολουθεί σημαντικός αριθμός Α-λαγονίων οι οποίοι καταλαμβάνουν θέσειςαρχιερέων :

Το 1744 ο Νεόφυτος Πελεκάσης γίνεταιμητροπολίτης Γάνου και Χώρας.

Το 1770 ο Προκόπιος Πελεκάσης γίνε-ται μητροπολίτης Σμύρνης.

Το 1785 ο ανωτέρω γίνεται πατριάρχηςστην Πόλη.

Την ίδια χρονιά ο Ματθαίος γίνεταιΣκοπέλου.

Το 1781 ο Γρηγόριος Α ' Καλαμαράς γί-νεται Παλαιών Πατρών και στη συνέχειαΑργούς.

- 1 2 -

Το 1810 τον διαδέχεται ως Αργούς οΓρηγόριος Β', ο οποίος το 1815 γίνεταιΝαυπλίου και Αργούς.

Την ίδια εποχή η Αλαγονία διαθέτει δικότης αντιπρόσωπο στην Πόλη. Ο ΒεκίληςΣτρούμπος (μετέπειτα Καμπούρογλου)βρίσκεται εδώ και επιλαμβάνεται των Λλαγονιακών υποθέσεων, σε άμεση συνεν-νόηση με τις Τουρκικές αρχές.

Η πολιτική μαζί με τη στρατιωτική ισχύπροσδίδουν ασφαλώς στην Αλαγονία μιαξεχωριστή αίγλη. Έτσι δεν είναι καθόλουτυχαίο που οι Φιλικοί προσεγγίζουν τουςΑλαγονιους. Ως τις παραμονές της Επανά-στασης δεκατέσσερις τουλάχιστον Αλαγό-νιοι έχουν γίνει και οι ίδιοι Φιλικοί! Καιείναι ο αριθμός αυτός όντως αξιοζήλευ-τος, καθώς όχι μονάχα πόλεις και χωριά,αλλά και επαρχίες ολόκληρες δεν έχουν ναεπιδείξουν κάτι ανάλογο.

Αξίζει λοιπόν να θυμηθούμε τους Αλαγο-νιους εκείνους πρωτεργάτες της Επανά-στασης:

Α. Δημήτρης Στρούμπος (Καμπούραγλου).

-13-

Β. Αποστόλης Αλεξανδρόπουλος.

Γ. Γιώργης Αναγνώστου.

Δ. Γιώργης Βασιλάκης.

Ε. Αναγνώστης Βασιλάκης.

ΣΤ. Αντώνης Παπαδάκης (Βουτζής).

Ζ. Παπα- Πολυζώης Κουτουμάνος.

Η. Γρηγόριος Καλαμαράς.

Θ. Τζαννέτος Αλεξανδρόπουλος Μανίατάκης.

Ι. Παρθένιος Μπαλάνος.

ΙΑ. Γιώργης Φουντούκης.

ΙΒ. Παπα-Κύριλλος Δούβας.

ΙΓ. Παπα-Νικηφόρος Πράτης.

ΙΔ. Νικήτας Σταματελόπουλος.

Καταλαβαίνει κανείς λοιπόν ότι όταν οΠαπαφλέσσας επικαλείται στη Βοστίτσα τοόνομα των Πισινοχωριτών, ξέρει καλά τικάνει. Ξέρει ότι τα λόγια του μπορούν ναπιάσουν τόπο.

Τελικά εκεί στη Βοστίτσα επέρχεται κά-

- 14-

ποιος συμβιβασμός. Οι πρόκριτοι προτεί-νουν να πάει ο Παπαφλέσσας στην Αλαγονία, στην Καρβελιώτικη Σιδερόπορτα, καινα παραμείνει εκεί μέχρι να μελετήσουνκαλύτερα την κατάσταση. Ο Παπαφλέσσαςπροσποιείται ότι δέχεται και φεύγει γιατην Λλαγονία. Εδώ, στη Σιδερόπορτα, οιπροεστοί προσπαθούν να τον εξοντώσουν

αλλά ο Παπαφλέσσας γλιτώνει και συνεχί-ζει ακάθεκτος. Στη Σίτσοβα συναντιέταιμε το Γιώργη Βασιλάκη και στα Σαμπάζικα

με τον Κεφάλα και τον Παπα-Τούρτα. Στο

Μαρδάτσι συναντά τον Αναγνωσταρά καιτο Νικηταρά. Οργανώνει την αποστολή ό-πλων και πυρομαχικών από τη Σμύρνη καιστέλνει Αλαγόνιους και Σαμπαζιώτες να ταπαραλάβουν. Το μπαρούτι φτάνει στοΜαρδάτσι και εκεί με χαρτί από την πλού-σια βιβλιοθήκη του μοναστηριού φτιάχνο-νται φυσέκια για τον Αγώνα. Όλα είναιπλέον έτοιμα. Σαμπαζιώτες και Μεγάλαναστασοβίτες κατεβαίνουν από τα δυτικά

στη Βελανιδιά. Σιτσοβίτες, Τσερνιτσιώτεςκαι Μικραναστασοβίτες προχωρούν προςτα Διπόταμα και τις Τούρλες. Λαδοκαρβέ-λιώτες φτάνουν στον Άγιο Λιά.

-15-

Ο Παπα-Κύριλλος Δούβας πείθει τουςΤούρκους ότι δεν έχουν και πολλές ελπί-δες. Η Καλαμάτα ελευθερώνεται.

Οι Αλαγόνιοι είναι ελεύθεροι πια να βα-δίσουν προς άλλα μέτωπα. Άλλοι με τονΠαπαφλέσσα και τους Μανιάτες φεύγουνγια τη Δυτική Μεσσηνία, το Δερβένι καιτην Αρκαδία. Άλλοι υπό το Νικηταρά περ-νούν στο Δυρράχι και στο Λιοντάρι. Άλλοιτέλος πηγαίνουν στη Λακωνία και τίθενταιυπό τις διαταγές του Κρεβατά. Πολεμούνστο Βαλτέτσι, και μαζί με τους Φλεσσαί-ους κρατούν την Παλουκόραχη κατά τηνπολιορκία της Τρίπολης. Η πόλη πέφτεικαι οι Αλαγόνιοι γυρίζουν νικητές στα χω-ριά τους, φορτωμένοι αιχμαλώτους, πλού-το και λάφυρα από τους θησαυρούς τουΧουρσίτ.

Συνεχίζουν το αγώνα και τον Ιούλη του1822, μαζί με άλλους εθελοντές, κατα-λαμβάνουν το κάστρο του Αργούς και κα-θηλώνουν το Δράμαλη στην Αργολική πε-διάδα. Όταν ο τελευταίος, αποκαμωμένος,κάνει να κινηθεί πίσω προς την Κόρινθο,οι Αλαγόνιοι βρίσκονται και πάλι εκεί. ΟΠαναγιώτης Σύντυχος μαζί με τους Φλεσ-

-16-

σαίους πολεμά στα Δερβενάκια όπου οιΈλληνες πετυχαίνουν τη μεγαλύτερη νίκητου αγώνα.

Αλλά και σε πια μάχη δε βρίσκουμε Αλαγόνιους; Στον Ακροκόρινθο ο ΓιώργηςΒασιλάκης, στις παλαιές Πάτρες ο ΓιάννηςΣτρούμπος και ο Αναγνώστης Βασιλάκης,ακόμα και στη Στερεά οι Οικονομάκηδεςείναι εκεί, για να δώσουν το αγωνιστικότους παρόν.

Όλες αυτές οι απανωτές επιτυχίες δεί-χνουν ότι η τελική νίκη πλησιάζει. Είναιεφικτή. Από κει και πέρα όμως αρχίζουντα προβλήματα. Οι Τούρκοι παύουν να α-ποτελούν τον κύριο στόχο. Όλοι κοιτάζουννα πιάσουν επίκαιρες θέσεις για να 'χουντο πάνω χέρι στο υπό ίδρυση Κράτος.Όλοι ερωτοτροπούν πια με την εξουσία.

Σε αδρές γραμμές οι πολιτικές ομάδεςείναι τρεις: οι μεγαλοϊδιοκτήτες του Μο-ριά, οι καραβοκυραίοι με τους Φαναριώ-τες και τους Στερεοελλαδίτες και τέλος ταλαϊκά στρώματα που εκπροσωπούνται απότον Παπαφλέσσα και τον Αναγνωσταρά.

Οι Αλαγόνιοι ακολουθούν τον Παπαφλέσσα και όταν αυτός στρέφεται στην

- 1 7 -

πολιτική ακολουθούν το Γιατράκο ωςστρατιωτικό προϊστάμενο. Στον εμφύλιοπου ξεκινάει εγκαταλείπουν σταδιακά τονΚολοκοτρώνη και το Νικηταρά και βρί-σκονται με το μέρος εκείνων που επικρα-τούν. Ο εμφύλιος όμως αποβαίνει, όπωςπάντα, καταστρεπτικός. Άξιοι άνθρωποιτίθενται στο περιθώριο. Πολλοί φυλακίζο-νται και άλλοι εξορίζονται. Έτσι όταν το1825 φτάνει στη Μεσσηνία ο Ιμπραήμ μετους Άραβες τα πράγματα γίνονται αληθι-νά δύσκολα. Τα χρήματα έχουν σπαταλη-θεί και οι κυβερνητικοί βρίσκονται εντε-λώς ανέτοιμοι να αντιμετωπίσουν τη νέααπειλή.

Οι Αλαγόνιοι σπεύδουν βέβαια στη Δυτι-κή Μεσσηνία μαζί με τους υπόλοιπους ε-παναστάτες αλλά υποχρεώνονται να υπο-χωρήσουν μπροστά στην ανωτερότητα τουΑραβικού στρατού και στη στρατιωτική α-ξιοσύνη του Ιμπραήμ. Οι Στερεοελλαδίτεςφεύγουν βιαστικά από την Μεσσηνία. ΟΠαπαφλέσσας πιάνει το Μανιάκι. Δίπλατου στέκουν οι Δημάκηδες και ο Γιώργης οΦουντούκης. Άλλα οι Αιγύπτιοι νικούν καιπάλι. Οι επαναστάτες υποχωρούν στηνΚαλαμάτα. Όταν όμως ο Ιμπραήμ πλησιά-

- 18-

ζει στην πόλη, πολλοί είναι εκείνοι που ε-γκαταλείπουν την προσπάθεια για να μηνεπιβαρύνουν τη θέση των συγγενών τουςπου έχουν ήδη συλληφθεί αιχμάλωτοι τωνΑράβων.

Οι ίδιοι οι Καλαματιανοί εγκαταλείπουντα σπίτια τους και τρέχουν να σωθούνστην Αλαγονία. Να πώς περιγράφει ο με-γαλοπροεστός της Καλαμάτας, ο Κ. Κυ-ριάκος, τις τραγικές εκείνες στιγμές:

«...πόσοι ηχμαλωτίσθησαν και εχάθησανδεν ηξεύρομεν. Και ημείς γυμνοί και ιιτραχηλιομένοι μερικοί εσώθημεν εδώ ειςτα Πισινά Χωριά. Κατά χρέος λοιπόν ειδο-ποιώ την σεβαστήν διοίκησιν ίνα λαβή τηναπαιτουμένην πρόνοιαν να οχυρωθούν ό-σον ούπω αϊ αναγκαίαι θέσεις και εδώ ταΠισινά Χωριά και να προφθασθούν εφό-δια και τροφαί όσον τάχιστα».

Οι Αλαγόνιοι δε μπορούσαν πια να πα-ραμείνουν στο Μεσσηνιακό κάμπο. Υπο-χωρούν οργανωμένα προς τα γύρω υψώ-ματα, αφού φροντίζουν πρώτα να περισώ-σουν ό,τι μπορούν από τα όπλα και τα πο-λεμοφόδια που παράτησαν οι άλλοι στηνεσπευσμένη φυγή τους. Εκεί στα γύρω υ-

- 19-

ψωματα οργανώνουν μια πρώτη γραμμήάμυνας. Από κει ο Γιώργης Βασιλάκης μα-ζί με τον Παναγιώτη Οικονόμου καλούν ε-κείνους που εγκατέλειψαν την προσπάθειανα το ξανασκεφτούν. Γράφουν σε επιστολήτους προς τους Μυστριώτες :

« και δι άλλης (επιστολής) σας εγνωρί-σαμεν... το ύποπτον δια τα εδώ μέρη... ειςτην θέσιν Βελανιδιά είναι ολίγοι και δενδύνανται να τους απαντήσουν... Επειδήκαι αν αυτή η θέσις δεν τους απαντήσει,βέβαια χανόμεθα και ημείς και η επαρχίαόλη... σας λέγομεν τον προφανή μέγανκίνδυνον, υμείς δε αδιαφορίσαντες όψε-σθε έως ημέρας Κρίσεως».

Αλλά τότε ποιος είχε το κουράγιο να συ-νάξει τους πανικόβλητους φυγάδες και νατρέξει στην Αλαγονία; Κανείς. Έτσι οΙμπραήμ χτυπάει τη Βελανιδιά και περνάεινικητής. Οι Αλαγόνιοι όμως δε χάνουν τησυνοχή τους. Υποχωρούν και σχηματίζουνμια νέα γραμμή άμυνας στο Βόλιμο. Καιεκεί όμως ο Άραβας περνάει δυναμικά.Τελευταία ελπίδα των Αλαγονίων να σώ-σουν τα χωριά τους είναι τώρα τα Δίπαταμα. Εδώ μαζεύονται όλοι. Οι Βασιλάκηδες,

-20-

οι Σιρούμποι, οι Μαοουρίδηδες, οι Θεοφι-λόπουλοι. Αν περάσει και από 'δώ οΙμπραήμ η Αλαγονία χάνεται. Και όχι μό-νο η Αλαγονία. Το Δυρράχι είναι δυο βή-ματα πιο πάνω και η Τρίπολη πέντε. Εκείλοιπόν στα Διπόταμα οι Αλαγόνιοι δίνουντην αποφασιστική μάχη. Και τα καταφέρ-νουν. Η Αλαγονία όώζεται. Αλλά και η ε-πίθεση κατά τα Λαδοκάρβελα και τη Μπαρουτοσπηλιά δεν πάει καλύτερα για τουςΑιγυπτίους. Οι Λαζαραίοι με τους Μπεσή-δες και οι Λυγουραίοι με τους Μαραβάδεςκαι τους υπόλοιπους Κουτσαβίτες κρατούντις θέσεις τους. Ο Ιμπραήμ πρέπει να ψά-ξει τώρα για άλλο πέρασμα προς την Αρ-καδία.

Ο Κολοκοτρώνης καλεί τους Αλαγόνιουςμαζί με τους άλλους επαναστάτες να φυ-λάξουν το Δερβένι. Ο Ιμπραήμ όμως αιφ-νιδιάζει και πάλι. Τραβάει για τη Σορώκακαι τα στενά περάσματα της Πολιανής. ΟιΑλαγόνιοι τρέχουν και πάλι για να προλά-βουν, αλλά ήδη οι Αραβες έχουν διαβεί.Πιάνουν τότε μαζί με τους Σαμπαζιώτεςκαι τους Λάκωνες τα περάσματα προς τοΔυρράχι και τη Λακωνία. Ο Κολοκοτρώ-νης προσπαθεί να κρατήσει τη Δραμπάλα.

-21 -

Οι Άραβες πριν χτυπήσουν τη Δραμπάλαθέλουν να έχουν ήουχα τα πλευρά τους καιγι' αυτό στρέφονται ανατολικά. Οι Αλαγό-νιοι μάχονται ηρωϊκά. Η άμυνα όμως κα-ταρρέει όταν τα δικά τους, τα Πισινοχωρί-τικα ταμπούρια δέχονται μαζική επίθεσηκαι λυγίζουν. Ελεύθεροι οι Άραβες στρέ-φονται βόρεια και περνούν και τη Δρα-μπάλα. Ανυπεράσπιστη πια η Τρίπολη πέ-φτει.

Ο Ιμπραήμ με κέντρο την Τρίπολη επι-χειρεί τώρα επιθέσεις όπου και όποτε θέ-λει και διαλύει κυριολεκτικά την Ελληνικήάμυνα.

Κατεβαίνοντας προς τη Λακωνία χτυπάαιφνιδιαστικά τα Βέρβενα. Οι περισσότε-ροι φεύγουν πανικόβλητοι. Μένει ο ΠαπαΠολυζώης Κουτουμάνος με δέκα Αλαγόνι-ους να υπερασπιστούν ένα ολόκληροστρατόπεδο. Ταμπουρωμένοι ο ένα πύργοκρατούν καλά. Οι Αιγύπτιοι τους χτυπούναπό παντού και βάζουν φωτιά να τους κά-ψουν, αλλά αυτοί αντέχουν. Αποκαμωμέ-νιιι οι Άραβες, βλέπουν ότι τώρα κινδυνεύ-ουν από τους Έλληνες που επανακάμπτουνκαι αποφασίζουν να φύγουν. Το στρατό-

-22-

πεδο σώζεται χάρη στους Πισινοχωρίτεςτου Αλαγόνιου παπά. 'Ομως, παρά την Ελ-ληνική αυτή επιτυχία, οι Άραβες εξακο-λουθούν πάντα να είναι οι κύριοι του παι-χνιδιού. Παίρνουν το Μεσολόγγι και σε λί-γο δεν απομένουν ελεύθεροι τόποι, παράμονάχα ο Ταΰγετος και η Αργολίδα.

Οι Αλαγόνιοι και η Αλαγονία την εποχήαυτή αποχτούν ακόμα περισσότερη αξίαγια την Επανάσταση. Αυτοί κρατούν τα βο-ρειότερα περάσματα ανάμεσα στη Λακω-νία και στη Μεσσηνία. Έτσι οι Άραβες γιανα περάσουν από τη μια περιοχή στην άλ-λη αναγκάζονται να ανεβούν ως το Λιο-ντάρι και από εκεί να στραφούν νοτιοανα-τολικά ή νοτιοδυτικά.

Αντίθετα οι Αλαγόνιοι μπορούν αυθημε-ρόν να κινηθούν προς το Δερβένι ή προςτην Καστανιά. Αυτό ακριβώς-κάνουν ότανο Ιμπραήμ κινείται προς τα χωριά του α-νατολικού Ταΰγετου. Βρίσκονται εκεί, υπότις διαταγές του Νικηταρά και προβάλουνγερή άμυνα στην Καστανιά. Το Γιωργίτσισώζεται.

Συγχρόνως η Αλαγονία είναι την εποχήαυτή ο ασφαλέστερος τόπος για να κατά-

-23-

φύγουν οι ξεριζωμένοι ολόκληρης της Πε-λοποννήσου. Οι τοπικές εφορίες υπό τονΠαπα-Παρθένιο Αντωνόπουλο, τον ΠαπαΔημήτρη Δαμηλάτη, τον Παπα ΒασίληΚουτουμάνο, το Νικήτα Σαλμόπουλο, τοΝικολάκη Τζάννε και τόσους άλλους έχουντώρα πολλή δουλειά να φέρουν σε πέρας.Εδώ, στα Πισινά χωριά περιθάλπονται οιτραυματίες, εδώ βρίσκουν λίγη τροφή καικάποιο κατάλυμα οι φυγάδες. Από δωπροέρχονται τα εφόδια που συντηρούν τοσημαντικότερο Ελληνικό στρατόπεδο πουβρίσκεται στου Μάνεση.

Ο Ιμπραήμ κατανοεί ότι η Αλαγονία εί-ναι ένα μεγάλο αγκάθι στα πόδια τουστρατού του. Επιτίθεται στου Μάνεση καιδιαλύει το στρατόπεδο. Οι Αλαγόνιοι όμωςδε διαλύονται. Υποχωρούν στη Μεγάλη Αναστάσοβα και τον περιμένουν. Ο Άραβαςχτυπά το χωριό και βάζει φωτιά να το κά-ψει. Δέχεται όμως μαζική επίθεση απότους Βεργινάδηδες, τους Μέλιους, τουςΠαπανικολόπουλους, τους Σούμπληδες καιτους υπόλοιπους Πισινοχωρίτες που κρα-τούν τα γύρω υψώματα. Βλέπει ότι ταπράγματα είναι δύσκολα και σπεύδει να α-πομακρυνθεί για να μη τον βρουν τα χει-

-24-

ρότερα. Έτσι η Αλαγονία μένει γκι πάνταελεύθερη.

Εδώ στρατοπεδεύει ο Κολοκοτρώνης καιαπό δω παρακολουθεί τις κινήσεις των αντιπάλων προς τη Μεσσηνία, τη Λακωνίακαι την Αρκαδία. Από 'δώ συντηρεί τον α-νταρτοπόλεμο. Η παρουσία του Κολοκο-τρώνη και των Αλαγονίων βοηθούν ασφα-λώς και τη Μανιάτικη άμυνα. Στη Βέργα οιΜανιάτες κρατούν καλά. Όταν λοιπόν εμφανίζονται στις πλαγιές του βουνού οι Αλαγόνιοι, οι Άραβες αντιλαμβάνονται ότιείναι ώρα να απεμπλακούν και να υποχω-ρήσουν σε ασφαλέστερους τόπους.

Όσο όμως αντέχει ο Ταΰγετος η Επανά-σταση δεν έχει χαθεί. Ουσιαστικά ξεκινάειένας αγώνας δρόμου και το ερώτημα εί-ναι: θα προλάβουν οι Φιλέλληνες να βοη-θήσουν ή θα καταφέρει ο Ιμπραήμ να ε-ξουδετερώσει τις τελευταίες εστίες της α-ντίστασης; Ο Κολοκοτρώνης το ξέρει.Διατάζει λοιπόν: φωτιά και τσεκούρι όχιμονάχα στους δοσίλογους που κάνουν ε-κείνη την εποχή την εμφάνιση τους, αλλάκαι σε κείνους που απλά εγκαταλείπουντον αγώνα. Έτσι η Επανάσταση εξακολου-

-25-

θεί να ζει όταν ο στόλος των Μεγάλων Δυ-νάμεων καταναυμαχεί τον Αραβικό στοΝαυαρίνο. Έτσι σώζεται η Επανάστασηκαι το νέο Ελληνικό κράτος είναι γεγονός.

Αυτή είναι σε αδρές γραμμές η προσφο-ρά των Αλαγονίων στον Αγώνα. Στην πρώ-τη φάση του πολέμου συναποτελούν μαζίμε πολλούς ακόμα έμπειρους αγωνιστέςτον πυρήνα πολλών ενόπλων ομάδων. Δενξεχωρίζουν για τον αριθμό τους αλλά γιατην αγωνιστικότητα και την εμπειρία τους.Αποστολή τους είναι να προχωρήσουνμπροστά στην επίθεση ή να αντέξουν τηναντεπίθεση των αντιπάλων. Ας μη ξεχνάμεότι στην αρχή ανάμεσα στους επαναστάτεςυπάρχουν πολλοί άοπλοι και άλλοι τόσοιπλιατσικολόγοι που τρέπονται εύκολα σεφυγή όταν οι Τούρκοι επιχειρούν κάποιαοργανωμένη αντεπίθεση. Αποστολή λοιπόντων Αλαγονίων είναι να συγκρατήσουν καινα εμψυχώσουν όλους αυτούς και να τουςδείξουν πώς να σταθούν στη μάχη σαν ίσοιπρος ίσους.

Στη δεύτερη φάση του αγώνα τα πράγ-ματα αλλάζουν. Από την πρώτη στιγμή πουο Κολοκοτρώνης αποφυλακίζεται και ανά-

-26-

λαμβάνει την αρχιστρατηγία, από τηνπρώτη αυτή στιγμή δεν παύει να απευθύ-νεται στους Αλαγόνιους και να ζητά τηβοήθεια τους. Με το Νικηταρά, ο οποίοςτώρα έχει επιστρέψει από την εξορία, τουςαναθέτει συγκεκριμένες και δύσκολες α-ποστολές. Στο Δυρράχι, στα Βέρβενα, στοΓιωργίτσι, στου Μάνεση, παντού υπάρχεικαι από ένα κάλεσμα του Κολοκοτρώνηκαι του Νικηταρά προς τους Αλαγόνιουςνα τρέξουν να βοηθήσουν. Τώρα που πολ-λοί εγκαταλείπουν τον αγώνα, η αξία τωνΑλαγονίων γίνεται ακόμα πιο φανερή καιη προσφορά τους πολυτιμότατη.

Θα ρωτήσει βέβαια κανείς: γιατί, αφούοι Αλαγόνιοι έχουν μια εν πάση περιπτώ-σει αξιόλογη προσφορά, δε διαβάσαμε πο-τέ τίποτα γι' αυτούς σ' ένα σχολικό βιβλίοή ακόμα και σε μια γενική ιστορία; Οι λό-γοι είναι πολλοί:

Α. Κανένας Αλαγόνιος και κανένας απότους καπεταναίους υπό τους οποίους άμε-σα πολέμησαν δεν έγραψε Απομνημονεύ-ματα.

Β. Τα Αρχεία της Καλαμάτας και τουΜυστρά που ασφαλώς περιείχαν τα σπου-

-27-

δαιότερα στοιχεία καταστράφηκαν απότον Ιμπραήμ.

Γ. Στα Πισινά Χωριά οι κάτοικοι ήταν ό-λοι μικροαγρότες. Δεν υπήρχε εδώ ο με-γαλοϊδιοκτήτης που θα ξεχώριζε και θαμπορούσε να συγκεντρώσει υπό τις διατα-γές του ένα σημαντικό αριθμό Αλαγονίων.Δεν υπήρξε ο Αλαγόνιος πολέμαρχος πουθα διέθετε 50-100 άνδρες και θα προκα-λούσε το ενδιαφέρον των ερευνητών.

Δ. Όλα τα υψηλόβαθμα στελέχη τηςΕπανάστασης που σχετίζονταν με την Λλαγόνια χάθηκαν νωρίς. Ο Κρεβατάς, ο Α-ναγνωσταράς και ο Παπαφλέσσας, πουβασίζονταν σε σημαντικό βαθμό στους Λλαγόνιους αγωνιστές σκοτώθηκαν ως τιςαρχές του 1825. Ακόμα καθοριστικότερηόμως ήταν η απώλεια του Γρηγορίου, τουΜητροπολίτη Ναυπλίου και Αργούς. Ο Φι-λικός ιεράρχης πέθανε στις φυλακές τηςΤρίπολης. Έτσι ο μοναδικός Αλαγόνιοςπου θα μπορούσε ως υψηλόβαθμο στέλε-χος τόσο της Επανάστασης όσο και τουνεοσύστατου κράτους να βοηθήσει και νααναδείξει τον τόπο του δεν υπήρχε πια.

Ε. Ασφαλώς πολύ έβλαψε και η αλλαγή

-28-

των ονομάτων των χωριών της Αλαγονίας.Έτσι διαβάζει κανείς στο Φωτάκο την ε-κτενή αναφορά για την ηρωική άμυνα τουΣιτσοβίτη Παπα-Πολυζώη Κουτουμάνουστα Βέρβενα και διερωτάται πού είναι αυ-τή η Σίτσοβα και αν υπάρχει και σήμερα!Ή διαβάζει στην Ιστορία του ΕλληνικούΈθνους (Βραβευμένη από την ΑκαδημίαΑθηνών) για την κίνηση του Ιμπραήμ προςτα Πισινά Χωριά και καταλαβαίνει αμέσωςότι οι συντάκτες του σχετικού θέματος α-γνοούν εντελώς ποια είναι τα Πισινά Χω-ριά που τα τοποθετούν αόριστα κάπουστην Αρκαδία.

Είναι λοιπόν καθήκον των Αλαγονίων ναπροβάλουν οι ίδιοι τον τόπο τους και τηνπροσφορά των προγόνων τους στον αγώ-να. Και διαθέτουν άφθονο υλικό για να τοκάνουν.

Σαν αφετηρία μπορούν να χρησιμοποι-ηθούν δύο πολύ σημαντικά γεγονότα τουαγώνα :

Α._ Οι Γ κ ρ ε μ ι ο μ έ ν ε ς Γυ ν α ί κ ε ς πουαποτελούν ασφαλώς το Μεσσηνιακό Ζά-λογγο. Ας θυμηθούμε για λίγο αυτό το γε-γονός: Όταν ο Ιμπραήμ ανηφορίζει από τη

-29-

Βελανιδιά προς τα Διπόταμα, κάποιες γυ-ναίκες βρίσκονται εγκλωβισμένες ανάμε-σα στους Άραβες και τα βράχια της δυτι-κής πλευράς του Νέδοντα. Οι γυναίκες αυ-τές προτιμούν να πέσουν στο γκρεμό απότο να υποστούν τους εξευτελισμούς τηςσκλαβιάς. Από τότε η θέση ονομάζεται«Γκρεμισμένες Γυναίκες». Πόσοι το γνω-ρίζουν και πόσοι αναφέρονται σ' αυτό;Και πώς να το γνωρίσουν, αν αυτοί οι ίδι-οι οι Αλαγόνιοι δε φροντίσουν να το κά-νουν ευρύτερα γνωστό;

Και αυτό δεν είναι το μόνο γεγονός η-ρωισμού και αυταπάρνησης που κοσμείτην Ιστορία της Αλαγονίας.

Δυο χρόνια αργότερα ακολουθεί...

Β. Η Χ ο ρ η γ ό σ κ α λ α

Ας ξαναφέρουμε στη μνήμη μας και αυ-τό το γεγονός. Όταν ο Ιμπραήμ βαδίζει α-πό του Μάνεση προς τη Μεσσηνία και πά-λι βρίσκονται άνθρωποι, από τους χιλιάδεςπου είχαν καταφύγει τότε στην Αλαγονία,και πάλι λοιπόν βρίσκονται άνθρωποι πουπροτιμούν να γκρεμιστούν από τα βράχιατης «Χορηγόσκαλας» για να μη πέσουν σταχέρια των Αράβων. Το δεύτερο αυτό γεγο-

-30-

νος, γνωστό και καταγραμμένο σε αναφο-ρές της εποχής, εξακολουθεί να μένειστην αφάνεια. Πόσοι το γνωρίζουν σήμε-ρα και πόσοι αναφέρονται σ' αυτό;

Ας πάρουμε για παράδειγμα την εργασίαενός σπουδαίου Μεσσήνιου ερευνητή. Α-ναφερόμαστε βέβαια στον κ. Ντίνο Κο-τσώνη και στη μελέτη του «Ο Ιμπραήμστην Πελοπόννησο», που είναι ό,τι πληρέ-στερο διαθέτουμε για την περίοδο αυτή. Ε-δώ ο εξαίρετος ιστορικός αναφέρεται στογεγονός της «Χορηγόσκαλας» και στον η-ρωισμό των ανθρώπων της. Διερωτάται ό-μως: ποιος ξέρει πού να βρίσκεται αυτή η«Χορηγόσκαλα»; και ο ίδιος εικάζει ότιπρέπει να είναι κάποια τοποθεσία της Ι Ι ολιανής. Φταίει όμως ο κ. Κατσώνης που δεγνωρίζει ότι η «Χορηγόσκαλα» είναι τοπο-θεσία Αλαγονιακή, τόπος Τσερνιτσιώτικοςκοντά στο Φτερούφι, κατά τα σύνορα μετη Μεγάλη Αναστάσοβα; Εδώ καλά καλάδε το ξέρουν οι ίδιοι οι Αλαγόνιοι!

Αν όμως δε φροντίσουν όσοι γνωρίζουν,πώς μπορούν να γίνουν γνωστά αυτά ταγεγονότα; Πώς θα αναγνωρισθεί ότι ηπροσφορά των Αλαγονίων και κατ' επέ-

-31 -

κταση των Μεσσηνίων ξεπερνά κατά πολύό,τι μέχρι σήμερα τους αναγνωρίζεται;

Τελειώνοντας, λοιπόν, θέλω να καλέσωτους Πολιτιστικούς Συλλόγους της περιο-χής να επιληφθούν αυτής της υπόθεσης.

Σε συνεργασία με το Δήμο της Καλαμά-τας θα πρέπει, πιστεύω, να εντάξουν στονεορτασμό της 23ης Μαρτίου 1821 και κά-ποιες εκδηλώσεις για τις «ΓκρεμισμένεςΓυναίκες» και για τη «Χορηγόσκαλα». Εί-ναι ασφαλώς γεγονότα με Πανελλήνιο βε-ληνεκές και δε θα πρέπει να συνεχίσουμενα τα αγνοούμε.