Ὁ Σαῖρεν Κίερκεγκωρ

καὶ οἱ ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι

τῆς Ἁγίας Γραφῆς

Μέρος Πρῶτο Ἡ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ κηρύγματος (τῆς

μετάδοσης) τοῦ Σ Κ καὶ ἡ ἑρμηνεία του στὴν laquoἘξάσκηση στον

Χριστιανισμόraquo

Ἀθῆνα 2005

(150 χρόνια ἀπὸ τὸν θάνατο τοῦ Σ Κ)

1

Ἡ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ κηρύγματος (τῆς μετάδοσης)

τοῦ Σαῖρεν Κίερκεγκωρ

καὶ καὶ ἡ ἑρμηνεία του στὴν laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo

rdquoΚύριε αὔξησέ μου τὴν πίστηrdquo δηλ rdquoΚύριε τράϐηξέ με - ἕλξε με

ἐντελῶς πρὸς Σεαυτόνrdquo

Πολλοὶ θεωροῦν τὸν Σαῖρεν Κίερκεγκωρ ὡς φιλόσοφο πατέρα τοῦ

Ὑπαρξισμοῦ κλπ Ὅσοι τὸν ἔχουν μελετήσει ξέρουν ὅτι ἦταν ἕνας

θεολόγος ὁ ἴδιος αὐτοχαρακτηρίζεται laquoθρησκευόμενος συγγραφέαςraquo ποὺ

στὴν ὑπηρεσία τῶν θεολογικῶν του ἐρευνῶν καὶ τῶν κηρυγμάτων του

ἔθεσε τὴν κατὰ κόσμον Φιλοσοφία ὅπως ἐξ ἄλλου καὶ τὴ Ψυχολογία

Ἀλλὰ καὶ ἀπὸ αὐτούς ποὺ γνωρίζουν τὸν Κ ὡς θεολόγο λίγοι εἶναι

ἐκεῖνοι ποὺ τὸν ξέρουν καὶ ὡς ἑρμηνευτὴ τῆς Ἁγίας Γραφῆς ὡς

ὁλοκληρωμένο ἱεροκήρυκα Ἕνα κατ᾿ ἐξοχὴν ἑρμηνευτικό του ἔργο εἶναι

καὶ ἡ laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo

Σχετικὰ μὲ τὸ ζήτημα τῆς Ἑρμηνευτικῆς γενικά πρέπει νὰ

σημειωθεῖ ὅτι μέχρι τοὺς προηγούμενους αἰῶνες ἡ Χριστιανικὴ

Ἑρμηνευτικὴ ἀγνοοῦνταν ὡς Ἐπιστήμη δὲ θεωροῦνταν δηλ κἄν

ἐπιστήμη Συγχέονταν δὲ πολλὲς φορὲς μὲ τὴ ρητορική Κατόπιν ἔγινε

γνωστὴ ἡ σημασία της καὶ ἔγινε φανερή ἡ σχέση της μὲ τὴ θεολογία

ἀφοῦ ἡ ἑρμηνευτικὴ ἐπεκτείνεται στὸν καθορισμὸ τοῦ νοήματος τῆς

θεολογίας γενικά1 Τώρα μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι προσεγγίζοντες τὴν

ἑρμηνευτικὴ ἑνὸς ἑρμηνευτοῦ γινόμαστε γνῶστες τῆς θεολογίας του

ὅπως ἴσως καὶ τὸ ἀντίστροφο2

1 Πρϐλ Σάϐϐα Ἀγουρίδη Ἑρμηνευτικὴ τῶν Ἱερῶν Κειμένων ΟΕΔΒ Ἀθῆνα 1984 σελ 5 2 Κάτι τὸ παρεμφερὲς λέει καὶ ὁ Rudolf Bultmann (Jesus Christus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik μετάφραση ἀπὸ τὰ Ἀγγλικὰ ἀπὸ τὸν Ursel Gwynnie Richter 6η ἔκδοση 1984 σσ 56-68) Συμπεραίνει ὅτι ἡ ἑρμηνεία ὑποπίπτει στὸν ἔλεγχο τῆς φιλοσοφίας ἐκείνης ποὺ ἀκολουθεῖ ὁ ἑρμηνευτής Γι᾿ αὐτό λέει πρέπει νὰ ἐπιλεγεῖ ἡ rdquoσωστὴrdquo φιλοσοφία Αὐτή γι᾿ αὐτόν εἶναι ἡ Existenzphilosophie_

2

Ἔτσι μελετῶντες τὶς ἑρμηνευτικὲς μεθόδους ποὺ χρησιμοποιεῖ ὁ Κ

στὸ laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo θὰ γίνουν ἐμφανῆ τὰ στοιχεῖα τῆς

Χριστολογίας του τὰ ὁποῖα ἐν συντομίᾳ θὰ παρουσιάσουμε στὸ τέλος

τοῦ παρόντος ἄρθρου Παράλληλα θὰ γίνουν ἐμφανεῖς καὶ οἱ laquoσχέσειςraquo

τῆς laquoμεθόδουraquo του μὲ αὐτὲς τῶν ἀποκαλουμένων συνεχιστῶν του ὅπως

τοῦ R Bultmann τῶν εἰσηγητῶν καὶ ὀπαδῶν τῆς laquoΝέας Ἑρμηνευτικῆςraquo

τοῦ χώρου τῶν θεολόγων δηλ οἱ ὁποῖοι θεωροῦν ὅτι ἡ ἐπικοινωνία τῆς

ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι λογικὰ δυνατή3 καὶ γιὰ τὶς ὁποῖες

θὰ γίνει διεξοδικώτερος λόγος σὲ ἕνα δεύτερο ἄρθρο ποὺ θὰ

ἀκολουθήσει Ἡ διαφορά τους ἔγκειται -καὶ ἀπὸ αὐτὴν ἐξαρτῶνται ὅλα-

στὴ διαφορετικὴ laquoΧριστολογικὴ ἑρμηνευτικὴ θέσηraquo τους

Στὸ προκείμενο ἄρθρο θὰ ἀσχοληθοῦμε καὶ μάλιστα μὲ συντομία

μόνο μὲ τὸ πρῶτο μέρος δηλ μὲ τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο ποὺ

χρησιμοποιεῖ αὐτὸς στὸ πιὸ πάνω ἔργο του τὸ ὁποῖο ἦταν καὶ τὸ

τελευταῖο μεγάλο του καὶ τὸ ὁποῖο ἐξέδωσε μὲ ψευδώνυμο

Προκαταλαμβάνουμε τὸν ἀναγνώστη τονίζοντας ἐκ τῶν προτέρων καὶ

γιὰ τὴν ἀνάγκη τῆς κατανόησης τοῦ ἄρθρου ndashκυρίως ὅμως γιὰ χάρη τῆς

γνωριμίας μὲ τὸν Κίερκεγκωρ- ὅτι ὁ Κ κατεργάστηκε μιὰ διαλεκτικὴ τῆς

μετάδοσης ποὺ εἶναι ἕνα πρωτότυπο δημιούργημά του Αὐτὴ ἔχει σχέση

μὲ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἐννοοῦσε τὸ ἔργο του ὡς συγγραφέα

Στὴν ἑρμηνευτικὴ τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας εἶναι ἀπαραίτητη ἡ σχέση τῆς ἑρμηνείας πρὸς τὴν ἱστορίαν τῶν Δογμάτων Θεωρεῖται ἀπαραίτητο ὁ ἑρμηνευτὴς νὰ εἶναι καλὸς γνώστης τῆς φιλοσοφίας νὰ ἔχει λατρευτικὴ καὶ ποιμαντικὴν ζωή πρὸ πάντων ὅμως νὰ εἶναι ἄριστος γνώστης τῆς Ἱστορίας ταῶν Δογμάτων ἕστε νὰ μὴ περιπέσει στὸ σφάλμα τῆς ἀλλαγῆς τοῦ περιεχομένου τῶν θεολογικῶν ὅρων τῶν θεσπισθέντων ὑπὸ τῶν Οἰκ Συνόδων 3 Κατὰ τοὺς Λουθηρανούς laquoἩ ΑΓ εἶναι rdquoλόγος τοῦ Θεοῦrdquo μόνο στὴ διαλεκτικὴ ἔννοια Ἡ ΑΓ δὲν εἶναι περίπου ἐκείνη ἡ Ὁμιλία τοῦ Θεοῦ ἐκείνη ἡ ἔλευση τοῦ Θεοῦ στὸν Λόγο ἐντελῶς ἀλλὰ μόνον ἀνθρώπινη μαρτυρία ἀπὸ Ἐκεῖνον τὸν μοναδικό στὴν ἀκολουθούμενη τὴν ἐνανθρώπιση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἔλευση τοῦ Θεοῦ στὸν Λόγο ὡς ἐκ τούτου ἀνθρώπινο λόγο ἀτελή ὅπως ἀτελῆ εἶναι ὅλα τὰ ἀνθρώπινα καὶ ἐν τούτοις ὄχι καθαρὰ ἀνθρώπινος λόγος ἐφόσον μαρτυρεῖ γιὰ τὸν Λόγο τοῦ Θεοῦraquo (J Geiselmann Dialektische Theologie Lexikon fuumlr Theologie und Kirche Dritter Band (σσ 279-282) Herder u Co GmbH Verlagsbuchhandlung Freiburg im Breisgau 1931 σελ 280)

3

γενικότερα ἀλλὰ καὶ ὡς συγγραφέα χριστιανικῶν μηνυμάτων δηλαδὴ ὡς

μεταδότη4 Πρόκειται δηλ γιὰ ἕνα βῆμα μετὰ τὴν ἑρμηνεία Τὸν ρόλο αὐτὸ

τὸν γνωρίζουμε ὅλοι στὸ ἔργο τοῦ ἱεροκήρυκα ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ κατrsquo

ἐχοχὴν μεταδότης Ἔτσι στὴν περίπτωση τοῦ Κ ἔχει ἰδιαίτερη σημασία-

ἀξία τὸ ψευδώνυμο μὲ τὴν ἔννοια δηλ τῆς ὑπηρεσίας τῆς ἔμμεσης

μετάδοσης ἱερῶν μηνυμάτων Τὸ νὰ διαλέγεσαι καὶ νὰ μεταδίδεις τὶς

θέσεις σου ἔστω καὶ σωκρατικά εἶναι ἕνα σπουδαῖο θέμα Τὸ νὰ

μεταδίδεις ὅμως θεϊκὰ μηνύματα εἶναι κάτι τὸ ἰδιαίτερο Σοῦ τίθεται ἀπὸ

τὴν πρώτη στιγμή τὸ ἐρώτημα καὶ ἐσὺ ποιὸς εἶσαι Ἐν ὀνόματι ποιᾶς

αὐθεντίας ἀποφαίνεσαι μιλᾶς ἀπόλυτα γιὰ θεϊκὰ θέματα Ὁ Κ δηλώνει

γιὰ τὸν ἑαυτό του ὅτι εἶναι δίχως κύρος laquoδίχως ἐξουσιοδότηση νὰ

δεσμεύσει κάποιον ἀπευθείας ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ εἶναι ἕνας κοινὸς

ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος δὲν ἔχει τὴν ἐξουσιοδότηση νὰ ἐπιβεβαιώσει τὸ

αἰώνιο μέσα στὸν καιρό νὰ ἑνώσει τὸ αἰώνιο καὶ τὸ ἱστορικό ὥστε τὸ

περιεχόμενο τῆς μετάδοσης νὰ γίνεται ἀποδεκτὸ ὄχι μὲ τὴν σωκρατικὴ

μέθοδο τῆς κύησης ἀλλὰ σὰν ἕνα αὐθεντικὸ αἴτημα πραγμάτωσηςraquo

Μόνον ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς μίλησε ἄμεσα καὶ εἶπε ὅτι εἶναι Θεός ndashlaquoὁ

Πατέρας κιrsquo Ἐγὼ εἴμαστε ἕναraquo Καὶ πάλιν ὁ ἴδιος ὁ Θεός προκειμένου νὰ

γίνει ἀντικείμενο τῆς πίστης ἐμφανίστηκε μὲ μορφὴ μὴ ἀναγνωρίσιμη

incognito5 καὶ ὄχι ὡς Θεός Δὲν ὑπάρχει ἐν προκειμένω ἀντίφαση ἀλλὰ

πρόκειται γιὰ μιὰ συνιστῶσα τοῦ κατrsquo ἐξοχὴν Παράδοξου Ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς εἶναι ἕνα σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο Καὶ ἐφrsquo ὅσον βρίσκεται

στὸ μὴ ἀναγνωρίσιμο ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη

Λέει ὁ Κ laquoἘὰν ἡ μετάδοση ἑνὸς μεταδότη ὡφείλει νὰ εἶναι ἄμεση δὲν

πρέπει νὰ εἶναι μόνον ἡ μετάδοση ἄμεση ἀλλὰ καὶ ὁ μεταδότης ὁ ἴδιος

πρέπει νὰ ὁρίζεται ἄμεσα Ἐὰν δὲν συμβαίνει αὐτό τότε παρόλα αὐτά 4 Πρβλ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης Βασικὲς ἀρχὲς καὶ ἡ ἐφαρμογή τους στὸ ἔργο τοῦ Κίρκεγκωρ Μετάφραση Σοφία Σκοπετέα Ἔκδοσις Ἐποπτεία Ἐκδοτική ΕΠΕ Ἀθῆνα Μάϊος 1983 σελ 425 5 Στὸ πρωτότυπο inkognito

4

ἀκόμα καὶ ἡ πιὸ ἄμεση δήλωση ἑνὸς τέτοιου μεταδότη δὲ θὰ γίνει ἄμεση

μετάδοση μέσω τοῦ μεταδότη ποὺ σημαίνει μέσω αὐτοῦ ποὺ εἶναι ὁ

μεταδότης Ἐὰν κάποιος πεῖ ἄμεσα εἶμαι Θεός -ὁ Πατέρας κιrsquo ἐγὼ εἴμαστε

ἕνα τότε αὐτὸ εἶναι ἄμεση μετάδοση Ἐὰν τώρα ὅμως ἐκεῖνος ποὺ τὸ λέει

ὁ μεταδότης εἶναι ὁ ἕνας καὶ μόνος ἕνας μεμονωμένος ἄνθρωπος

ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι τότε αὐτὴ ἡ μετάδοση δὲν εἶναι ἀκριβῶς

ἐντελῶς ἄμεση Διότι δὲ θὰ χρειαζόταν βέβαια νὰ εἶναι ἀκριβῶς ἐντελῶς

ἄμεση ὅτι ἕνας καὶ μόνος ἄνθρωπος εἶναι Θεός - ἐνῶ αὐτὸ τὸ ὁποῖο λέει

εἶναι ἐντελῶς ἄμεσο Ἡ μετάδοση ἐμπεριέχει μέσω τοῦ μεταδότη μιὰ

ἀντιλογία καὶ γίνεται μία ἔμμεση μετάδοση ποὺ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ μιὰ

ἐκλογή ἐὰν θέλεις νὰ τὸν πιστέψεις ἤ ὄχιraquo

Οἱ μόνοι οἱ ὁποῖοι εἶναι ἐξιουσιοδοτημένοι νὰ μεταδίδουν καὶ ἱερὰ

μηνύματα εἶναι οἱ λειτουργοὶ τῆς Ἐκκλησίας laquoὉ ἱερέας εἶναι αὐτὸ ποὺ

εἶναι διὰ τῆς χειροτονίας καὶ ἡ χειροτονία εἶναι ἡ παράδοξη

μεταμόρφωση τοῦ δάσκαλου μέσα στὸν χρόνοraquo6 Βρίσκονται ὅμως καὶ

αὐτοὶ πάντα στὸ ὕψος ἑνὸς τέτοιου ὑψηλοῦ ἔργου Μήπως κηρύσσουν

ἑαυτούς Μήπως παριστάνουν τὸν Θεὸ ἰδιαίτερα αὐστηρό ἐμᾶς ἰδιαίτερα

ἁμαρτωλούς ὥστε νὰ δικαιολογοῦν τὴ θέση τους νὰ ἐμφανίζουν τὴ θέση

τοῦ μεσάζοντος σημαντική ἀφοῦ προσπαθοῦν νὰ ἑνώσουν τὰ

laquoδιεστῶταraquo Ἤ μήπως ἔχασαν γενικὰ τὸ laquoπαράδοξοraquo Ἀλλὰ περὶ τοῦ

κηρύγματος ὁ λόγος γίνεται ἐκτενέστερος στὸ τέλος τοῦ παρόντος

ἄρθρου Πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ περίπτωση τοῦ ἱεραποστόλου εἶναι ἐξ

ὁλοκλήρου διαφορετική Ὁ ἀκροατὴς δὲν γνωρίζει τίποτε γιὰ τὸ θέμα καὶ

μπορεῖ χωρὶς νὰ μπερδέψει τὸν μεταδότη μὲ τὸν ἐντολέα νὰ δεχθεῖ σὲ

6 S Kierkegaard Ὑστερόγραφο Sammlede Skrifter Bind XIII σελ 543 Στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller ὅπως παραπάνω σελ 428_

Στὸ σημεῖο αὐτὸ σημειωτέα εἶναι ἡ σκέψη τοῦ Κ γιὰ τὸ θαῦμα τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας Τὸ θαῦμα ὡς laquoγεγονὸςraquo ὡς στιγμὴ τῆς αἰωνιότητας ποὺ σχετίζεται μὲ τὸν χρόνο δὲν ἐπαναλαμβάνεται ἀλλὰ οἱ πιστοὶ ὅλων τῶν ἐποχῶν καὶ ὅλων τῶν γεωγραφικῶν τόπων συμμετέχουν ἑνούμενοι σrsquo αὐτό τὸ θαῦμα σrsquo αὐτὴν τὴ laquoστιγμὴraquo τοῦ θαύματος τῆς μετάληψης τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου

5

ἄμεση μορφὴ τὸν εὐαγγελισμό Ἐνῶ στὴν Χριστιανοσύνη χρειάζεται ὁ

μεταδότης λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος θὰ πρέπει νὰ χρησιμοποιήσει τὴν τεχνικὴ

ἐκείνη ποὺ θὰ ἐξαγάγει αὐτὸ ποὺ ὁ ἀποδέκτης γνωρίζει ἐκ τῶν προτέρων

μὲ λιγότερη ἤ περισσότερη σαφήνεια

Γιὰ νὰ κατανοήσει κανεὶς βαθύτερα τὸν Κ ὡς σκεπτόμενο

ἄνθρωπο πρέπει νὰ κατανοήσει τὴν πρωτότυπη ἔννοιά του γιὰ τὴν

Ἀλήθεια μαζί μὲ τὴν διαλεκτική του μέθοδο Αὐτὲς οἱ σκέψεις του

βρίσκονται οὐσιωδῶς σὲ ἀντίθεση πρὸς τὶς παραδοσιακὲς εὐρωπαϊκὲς

ἰδέες γιὰ τὴ γνώση καὶ τὴ νόηση Καὶ αὐτὸ διότι ὁ Κ δὲν ἑρμηνεύει τὴν

ἔννοια τῆς Ἀλήθειας ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τοῦ ἀντικειμένου ἀλλὰ ἀπὸ αὐτὴν

τοῦ ὑποκειμένου Ὁ Ἕγελος ἀκολουθόντας τὸν Καρτέσιο δίδασκαν ὅτι

Ὕπαρξη καὶ Σκέψη ταυτίζονται Αὐτὸ τὸ ἀνέτρεψε ἀποδεικνύοντας ὅτι ἡ

Ὕπαρξη εἶναι ἡ ἀπόσταση Σκέψης καὶ Εἶναι Στὸ θέμα τῆς Ἀλήθειας λέει

ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ συμφωνία Σκέψης καὶ Εἶναι στὸν ὑπάρχοντα σκεπτόμενο

ὁ ὁποῖος ταυτόχρονα ὑπάρχει σrsquo αὐτὸ ποὺ σκέπτεται Ἔτσι ἡ ἀπόδειξη

τῆς ὕπαρξης στὸν συγκεκριμένο στὸν πραγματικὰ σκεπτόμενο ἄνθρωπο

γίνεται τὸ κριτήριο τῆς Ἀλήθειας Ἡ Ἠθικὴ καὶ ἡ θεωρία τῆς

Γνωσιολογία ἔχουν τὸν ἴδιο ἄξονα Αὐτὸ μᾶς ἐνθυμίζει καὶ τὴ ρήση του

ποὺ εἶναι γραμμένη καὶ σrsquo ἕναν βράχο στὸ σημαδιακὸ γιὰ τὴν ἐσωτερική

του πορεία Gileleje laquoΤι εἶναι ἡ Ἀλήθεια ἄλλο ἀπὸ μιὰ ζωὴ γιὰ μιὰ ἰδέαraquo

Ἔτσι ἄρχισε ὁ Κ νὰ ψάχνει τρόπους νὰ διαλέγεται καὶ νὰ μεταδίδει

laquoτὰ λόγια τοῦ Χριστοῦraquo τρόπους οἱ ὁποῖοι βρίσκονταν στὰ πλαίσια μιᾶς

σωκρατικῆς τακτικῆς Ἔλεγε πάνω σrsquo αὐτό ὅτι ὁ μαιευτήρας τραβώντας

τὸ μωρὸ πρὸς αὐτόν στὴν οὐσία τὸ ὠθεῖ νὰ γίνει ὁ ἑαυτός του νὰ

ὁλοκληρωθεῖ Προσπαθοῦσε ὁ Κ νὰ ἀποκρύπτει τὸν ἑαυτό του νὰ θέτει

τὸν συνομιλητή τὸν ἀκροατή τὸν ἀναγνώστη πρὸ τῶν εὐθυνῶν του

ἀπέναντι στὰ θρησκευτικὰ θέματα καὶ νὰ βγάζει μόνος του τὰ

συμπεράσματα νὰ τὰ γεννήσει ὁ ἴδιος Εἶχε διαπιστώσει ὅτι εἶναι ἡ φύση

τῶν κοινωνικῶν σχέσεων τέτοια ποὺ ὁ ἀκροατὴς ὑψηλῶν μηνυμάτων

6

θεοποιεῖ τὸν μεταδότη Ἕνας ἐρευνητής του λέει laquoοἱ ἀρχὲς τῆς

ἐπικοινωνίας ποὺ ἐκθέτει ὁ Κ ὑπογραμμίζουν πὼς ἕνας ἄνθρωπος δὲν

πρέπει οὔτε πρόκειται νὰ ἀποκτήσει ἀπόλυτη σημασία γιὰ ἕναν ἄλλον

Τουναντίον ἡ διαδικασία τῆς ἐπικοινωνίας πρέπει νὰ κανονιστεῖ ἀπὸ τὸν

μεταδότη κατὰ τέτοιον τρόπο ποὺ μέσα στὴν μετάδοση πάντα νὰ

συλλογίζεται τὸ πῶς θὰ ἐπέλθει ἡ ἀπελευθέρωση μεταξὺ τῶν μελῶν Σὲ

ἀντίθετη περίπτωση ἡ ἰσότητα ἡ ὁποία μόνη μπορεῖ νὰ διαφυλάξει τὸ

γνήσιο ἀνθρώπινο ἐγκαταλείπεται καὶ ἀντικαθίσταται ἀπὸ μιὰ σχέση

ἐξάρτησης ποὺ κάνει τὸν μεταδότη γιὰ τὸν ἀποδέκτη θεό Τὸ ὅτι ὁ Κ

προσπαθεῖ νὰ ἀποφύγει αὐτὴ τὴ δεύτερη περίπτωση προκύπτει ἀπὸ τὸ ὅτι

μέσα στὸ ἔργο του πλέκει τὶς ἀρχὲς τῆς ἐπικοινωνίας κατὰ τέτοιον τρόπο

τὴ μιὰ μέσα στὴν ἄλλη ποὺ νὰ καθίσταται ἀδύνατος ἕνας παπαγαλισμὸς

ἤ μιὰ λατρεία τῆς δικῆς του πχ κατανόησης τῶν συνθηκῶν καὶ τῶν

δυνατοτήτων τῶν διαφόρων σταδίων στὸ ξεδίπλωμα τῆς ὕπαρξης Καὶ

αὐτὴ τὴν τελευταῖα λειτουργία τὴν ἔχουν ἀναλάβει οἱ πολλὲς ἀποχρώσεις

στὴ διαλεκτική του τῆς μετάδοσης ndashμὰ δὲ θά rsquoταν καὶ στὴν ἀντίθετη

περίπτωση κἄν διαλεκτικόςraquo7

Ὑπάρχει πρῶτα ἡ σωστὴ ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ λεχθεῖ ὅτι ὁ

ἄνθρωπος συνήθως laquoπιστεύειraquo στὶς ἀλήθειες ποὺ ὁ ἴδιος ἀνακαλύπτει

Ἄλλος τρόπος εἶναι αὐτὸς τῆς ἀπrsquo εὐθείας μετάδοσης μιᾶς ἀλήθειας ἀπὸ

κάποιον ἄλλο Ἐκεῖνο τώρα ποὺ ἔχει σημασία δὲν εἶναι ἡ ἄκριτη

ἀποδοχή μιᾶς ἀλήθειας ἤ τῆς ἀλήθειας ἀλλὰ ὁ ἐνστερνισμός της ποὺ θὰ

προέκυπτε ὕστερα ἀπὸ γνήσιο διάλογο Καὶ σrsquo αὐτὸν τὸν γνήσιο διάλογο

διακρίνεται καὶ μία δεύτερη παράμετρος Αὐτὴ τῆς δημοκρατικῆς

ἀναγνώρισης ὅτι ὁ ἕτερος συμβαλλόμενος τῆς διάλεξης ἔχει τὸ ἀναφέρετο

δικαίωμα καὶ τὴν ὑποχρέωση νὰ ἐπιλέξει ὁ ἴδιος τὸ δρόμο του τὸν ὁποῖο

δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ τοῦ τὸν ἀνακόψει Κατὰ τὸν Κ τοῦτο θὰ

7 Paul Muumlller ὅπως παραπάνω σελ 429ἑξ

7

ἀποδιδόταν παραστατικά μὲ ἕναν δρομέα τὸν ὁποῖο ἕνας ἄλλος ποὺ θὰ

ἐπιθυμοῦσε νὰ διαλεχθεῖ μαζί του τὸν πλησιάζει τρέχοντας πρὸς τὴν ἴδια

κατεύθυνση καὶ μὲ τὴν ἴδια ταχύτητα γιὰ νὰ τοῦ μεταδώσει τὴν ἀλήθειά

του χωρὶς ἡ παρέμβασή του νὰ ἀνακόψει στὸν πρῶτο τὴν ταχύτητά του ἤ

νὰ τοῦ ἀλλάξει κατεύθυνση Συμπερασματικά ὁ Κ δὲν κήρυττε μὲ τὴ

γνωστὴ μορφὴ τῆς διδασκαλίας ἀλλὰ βίωνε πραγματικὰ τὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ἐπικοινωνίας ὅπως κάποτε ἔκανε καὶ ὁ Σωκράτης Πάνω σrsquo αὐτὸ

λέει ὁ Κ laquoὍταν ὁ Σωκράτης ἐπέκρινε τοὺς σοφιστὲς κάνοντας τὴ

διάκριση ὅτι ἦταν ἱκανοὶ νὰ μιλοῦν ὄχι ὅμως νὰ συνδιαλέγονται αὐτὸ

ποὺ πραγματικὰ ἐννοοῦσε ἦταν ὅτι οἱ σοφιστὲς μποροῦσαν νὰ μιλήσουν

σχετικὰ μὲ ὁτιδήποτε ἀλλὰ ὑστεροῦσαν στὴν παράμετρο τῆς προσωπικῆς

οἰκειοποίησης Ἡ οἰκειοποίηση εἶναι ἀκριβῶς τὸ μυστικὸ τοῦ διαλόγουraquo

Αὐτὴ εἶναι ἡ σωστὴ μορφὴ ἄμεσης ἐπικοινωνίας

Τὸ ἀντίθετο τῆς ἄμεσης μετάδοσης εἶναι ἡ ἔμμεση μετάδοση ἡ

ὁποία μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μὲ δύο διαφορετικοὺς τρόπους

Ἡ ἔμμεση μετάδοση λέει ὁ ἴδιος μπορεῖ νὰ εἶναι μία τέχνη τῆς

μετάδοσης μέσω τῆς ὁποίας ἡ μετάδοση διπλασιάζεται Ἡ τέχνη ἔγκειται

τότε ἀκριβῶς στὸ ὅτι ὁ μεταδότης κατὰ ἕναν πρῶτο τρόπο

αὐτοαναιρεῖται ἤ τοποθετεῖται καθαρὰ ἀντικειμενικὰ καί κατrsquo αὐτὸν τὸν

τρόπο ἑνώνει ἀδιάλειπτα ποιοτικὲς ἀντιθέσεις Εἶναι ἡ διπλὴ

ἀντανάκλαση τῆς μετάδοσης Πχ ἔμμεση μετάδοση εἶναι τὸ νὰ

συνδεθοῦν μεταξύ τους σοβαρὸ καὶ ἀστεῖο κατὰ τέτοιο τρόπο ὥστε ἡ

σύνδεσή τους νὰ γίνει ἕνας διαλεκτικὸς κόμπος μὲ ἀποτέλεσμα κατόπιν

νὰ πάψει ὁ ἴδιος νὰ ὑπάρχει Ἄν θέλει κάποιος νrsquo ἀσχοληθεῖ μrsquo αὐτὸ τὸ

εἶδος τῆς μετάδοσης τότε πρέπει αὐτὸς ὁ ἴδιος νὰ λύσει τὸν κόμπο (Ὡς

πρὸς τὴ χρήση ψευδωνύμου στὰ αἰσθητικά του ἔργα καὶ μόνον ndashπρόκειται

γιὰ τὴν πρώτη περίπτωση τῆς ἔμμεσης μετάδοσης- ὁ Κ λέει ὅτι τοῦτο

8

ὑπῆρξε ἕνα inkognito καὶ μιὰ ἀπάτη στὴν ὑπηρεσία τοῦ Χριστιανισμοῦ8)

Λαμπρὸ παράδειγμα ἡ περίπτωση τοῦ laquoΕἴτε-Εἴτεraquo (μὲ ἄλλη ἀπόδοση laquoἬ

τὸ ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo) Ὁ κατὰ φαντασίαν ἐκδότης τοῦ ἔργου αὐτοῦ Victor

Eremita λέει ὅτι βρῆκε χειρόγραφα δύο διαφορετικῶν συγγραφέων δύο

διαφορετικῶν κοσμοθεωριῶν Ὁ πρῶτος ἐκφράζεται αἰσθητικά Τὸν

δεύτερο τὸν Πάρεδρο Βίλχελμ τὸν χαρακτηρίζει μιὰ ἠθικὴ στάση Ὁ

δεύτερος ἔστελνε ἐπιστολὲς στὸν πρῶτο πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι

ἐπικοινωνοῦσαν Τὰ γραπτὰ καὶ τῶν δύο ἐκδίδει ὁ Victor Eremita (ὁ

Νικητὴς μέσω τῆς ἐρημιᾶς) δηλώνοντας ὅτι δὲν τοῦ ἐπιτρεπόταν νὰ

ἐκφράσει τὴν γνώμη του στὸν ἀναγνώστη ὡς πρὸς τὸν ποιὸν ἀπὸ τοὺς δύο

θὰ ὤφειλε νὰ ἀκολουθήσει Ἦταν θέμα τοῦ ἀναγνώστη νὰ ἀκολουθήσει

laquoἤ τὸν ἕνα ἤ τὸν ἄλλοraquo εἴτε τὴ μιὰ κοσμοθεωρία εἴτε τὴν ἄλλη Ἔτσι ὁ

Κίερκεγκωρ ἐξαφανιζόταν ἦταν ἀπών

Ἄλλος τρόπος ἡ ἔμμεση μετάδοση μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μέσα

ἀπrsquo τὴ σχέση μεταξὺ τῆς μετάδοσης καὶ τοῦ μεταδότη Σrsquo αὐτὴν τὴν

περίπωση εἶναι ὁ μεταδότης παρών ἐνῶ στὴν πρώτη περίπτωση ἦταν ἀπrsquo

ἔξω ἐν τούτοις μέσα ἀπὸ μία ἀρνητικὴ ἀντανάκλαση Τελικά ὅμως ἡ

ἐποχή μας δὲν γνωρίζει κυρίως καμμία ἄλλη μετάδοση ἀπὸ αὐτὴν τὴν

πενιχρή νὰ παραδίδει μαθήματα Ἔχουμε ξεχάσει παντελῶς τι σημαίνει

laquoνὰ ὑπάρχειςraquo Ὅλη ἡ μετάδοση ἀπαιτεῖ σὲ σχέση μὲ τὴν ὕπαρξη ἕναν

μεταδότη Καὶ ὁ ἀναδιπλασιασμὸς συνίσταται στὸ ὅτι αὐτὸς ὑπάρχει σrsquo

ἐκεῖνο ποὺ καταλαβαίνειraquo Δηλ συμβαίνει κάτι ποὺ θὰ μᾶς θυμίσει

ἐκεῖνο ποὺ εἶχε πεῖ ὁ Κ γιὰ τὸν Σωκράτη καὶ τὴ διαφορά του ἀπὸ τοὺς

Σοφιστές ὁ μεταδότης βιώνοντας αὐτὸ ποὺ μεταδίδει πιστεύοντάς το ὡς

ἀλήθεια ὑπάρχει Καὶ ὁ μεταδότης ποὺ ὑπάρχει δὲν εἶναι φερέφωνο ἤ δὲν

παραδίδει μαθήματα ἀλλὰ ἀναδιπλασιάζει ἡ ὕπαρξή του τὴν ἀλήθεια

8 Πρβλ S Kierkegaard Synspunktet for min Forfattervirksomhed Sammlede Skrifter XIII Bind Anden Udgabe Gyldendalske Boghandel Kjoslashbenhavn 1930 σελ 552

9

τὴν ὁποία μεταδίδει Ἡ ὕπαρξή του ἀνακλᾶ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴ

διπλασιάζει

Στὴν περίπτωση τοῦ Θεανθρώπου ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ ἕναν

μεταδότη ὁ ὁποῖος ὑπάρχει ὁ ἴδιος σrsquo αὐτὸ ποὺ μεταδίδει δὲν μπορεῖ

κανεὶς ἐν τούτοις ἀκόμα νὰ ὀνομάσει αὐτὴν τὴ μετάδοση ἔμμεση

μετάδοση Ἐὰν ὅμως ἀντίθετα προσδιορίζεται ὁ ἴδιος διαλεκτικά ἐὰν

εἶναι ἡ ἴδια του ἡ οὐσία ἕνας προσδιορισμὸς ἀνάκλασης τότε ὅλη ἡ ἄμεση

μετάδοση εἶναι ἀδύνατη Αὐτό λοιπόν συμβαίνει μὲ τὸν Θεάνθρωπο Καί

ὅπως προαναφέραμε Αὐτὸς εἶναι ἕνα Σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο

Αὺτὸς βρίσκεται στὴ θέση τοῦ μὴ ἀναγνωρίσιμου τοῦ Inkognito

ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη καὶ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ

μιὰ ἐκλογὴ ἐὰν θέλεις νὰ Τὸν πιστέψεις ἤ ὄχι

Ὁ πιστός μπροστὰ στὰ στὸν Θεάνθρωπο ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται

incognito ἐνδεχομένως σκανδαλίζεται λυγίζει ἡ λογική του (laquoΤὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσηςraquo λέει) Κατrsquo ἀκολουθία ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης

προκαλεῖ τὴν πίστη Λέει ἐπίσης ὁ Κ laquoτὸ ὅτι ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσης σημαίνει πρόσκληση καὶ πρόκληση τῆς πίστης μπορεῖ νὰ τὸ

ἀποδείξει κανείς πάρα πολὺ εὔκολα σὲ ἁπλὲς ἀνθρώπινες συνθῆκες ἐὰν

θυμηθεῖ κανεὶς μόνον ὅτι ἡ πίστη στὴν ἐξοχότερή της ἔννοια σχετίζεται

μόνον μὲ τὸν Θεάνθρωπο Ἄς τὸ παρατηρήσουμε καὶ μάλιστα ἄς

χρησιμοποιήσουμε γιrsquo αὐτὸ τὴ σχέση δύο ἐρωτευμένων Ξεκινῶ κατrsquo

ἀρχὰς ἀπrsquo τὴν ἀκόλουθη σχέση αὐτός ποὺ ἀγαπάει διαβεβαιώνει τὴν

ἀγαπημένη του γιὰ τὴν ἀγάπη του μὲ φλογερὲς ἐκφράσεις καὶ ὅλη του ἡ

ὕπαρξη ἀντιστοιχίζεται σrsquo αὐτὴν τὴ διαβεβαίωση ποὺ εἶναι σχεδὸν ἄδολη

λατρεία Ρωτάει λοιπὸν τὴν ἀγαπημένη πιστεύεις ὅτι σrsquo ἀγαπῶ Ἡ

ἀγαπημένη ἀπαντάει σrsquo αὐτό Ναί τὸ πιστεύω Ἔτσι μιλᾶμε συνήθως

Ἄς ὑποθέσουμε τώρα ἀντίθετα ὅτι αὐτὸς ποὺ ἀγαπάει εἶχε τὴν ἰδέα νὰ

τὴ δοκιμάσει ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Tί θὰ ἔκανε τότε αὐτός Θὰ

10

ἀπομάκρυνε ὅλη τὴν ἄμεση μετάδοση καὶ θὰ μεταμορφωνόταν σὲ μιὰ

διπλὴ φύση Στὸ ἐνδεχόμενο αὐτὸ φαίνεται τόσο ἀπατηλά ποὺ θὰ

μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἴδιο καλὰ ἕνας ἀπατεῶνας ὅπως καὶ ἕνας πιστὸς

ἐραστής Αυτό σημαίνει ὅτι κάνει τὸν ἑαυτό του ἕνα αἴνιγμα Ἀλλὰ τί

εἶναι ἕνα αἴνιγμα Ἕνα αἴνιγμα εἶναι μιὰ ἐρώτηση Καὶ τί ρωτάει αὐτὴ ἡ

ἐρώτηση Ρωτάει ἐὰν ἡ ἀγαπημένη του τὸν πιστεύει Δὲ θέλω τώρα νὰ

κρίνω λέει ὁ Κ ἐὰν εἶχε αὐτό τὸ δικαίωμα νὰ τὴν ἐξετάζει κατrsquo αὐτὸν

τὸν τρόπο ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης καί ἐν

πάση περιπτώσει δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ ξεχνάει ὅτι ἕνας μαιευτῆρας

μέχρι ἑνὸς ὁρισμένου σημείου κάνει τὸ ἴδιο καὶ ἐκφράζει τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο ἔστω κιrsquo ἄν τὸ ἐκφράζει μὲ ἐντελῶς ἀντίθετη πρόθεση

ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποκρούσει τὸν ἄλλο ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν ἑαυτό του γιὰ νὰ

τὸν στρέψει πρὸς τὸν ἑαυτό του νὰ τὸν κάνει ἐλεύθερο καὶ ὄχι νὰ τὸν

τραβήξει πρὸς αὐτόν Εὔκολα θὰ ἀναγνωρίσει κανεὶς τὴ διαφορὰ στὴ

συμπεριφορὰ αὐτοῦ ποὺ ἀγαπάει Στὴν πρώτη περίπτωση ρωτάει αὐτὸς

ἄμεσα μὲ πιστεύεις Στὴ δεύτερη κάνει ὁ ἴδιος στὸν ἑαυτό του μιὰ

ἐρώτηση Ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Ἴσως τὸ μετανιώσει πικρὰ ποὺ ἐπέτρεψε

στὸν ἑαυτό του νrsquo ἀναμιχθεῖ σrsquo αὐτό Ἐν τούτοις δὲν ἔχω ἐδῶ κάποια

δουλειὰ ἐγώ διότι ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἀπὸ

διαλεκτικὴ ἄποψη εἶναι σὲ κάθε περίπτωση ἐντελῶς σίγουρο ὅτι ἡ

τελευταῖα μέθοδος παριστάνει ἕναν τρόπο κατὰ πολὺ οὐσιαστικότερο νὰ

προκαλέσεις τὴν πίστη

Ἡ πρόθεση αὐτῆς τῆς μεθόδου ξεκινάει ἀπrsquo τὸ νὰ κάνει διάφανη

τὴν ἀγαπημένη μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογή Πρέπει δηλαδή αὐτή τώρα νὰ

διαλέξει ἀπrsquo αὐτὸ τὸ διφορούμενο ποιὰ μορφὴ θεωρεῖ ὡς τὴν ἀληθινή

Ἐὰν διαλέξει τὴ μορφὴ τοῦ καλοῦ θὰ γίνει φανερὸ ὅτι τὸν πιστεύει Εἶναι

φανερό διότι αὐτὸς δὲν τὴ βοηθάει καθόλου ἀντίθετα μέσα ἀπὸ τὸ

διφορούμενο τὴν ἄφησε τελείως μόνη της χωρίς ὁποιαδήποτε

ὑποστήριξη Αὐτὸς εἶναι ἕνα διφορούμενο καὶ τώρα τίθεται ἡ ἐρώτηση

11

πῶς αὐτὴ τὸν κρίνει Αὐτὸς ὅμως τὸ καταλαβαίνει μὲ ἄλλον τρόπο

βλέποντας ὅτι δὲν κρίνεται αὐτός ἀλλὰ αὐτή ἡ ὁποία μέσα ἀπrsquo τὴν κρίση

της ἀποκαλύπτεται Ἐὰν αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα γιrsquo αὐτό δὲ θέλω τώρα

νὰ κρίνω ἐπειδὴ ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἡ

μέθοδός του ἡ ὁποία σrsquo ὅλο τὸ διάστημα ποὺ αὐτὴ διαρκεῖ τοῦ προξενεῖ

ἴσως ἀπερίγραπτους πόνους ἀνησυχία καὶ φροντίδα εἶναι ταυτόχρονα

μιὰ παγερή ἀπάνθρωπη ἀδιαφορία καὶ ἐν τούτοις πάλι τὸ πλέον

ὑψωμένο σὲ δύναμη πάθος Ἀλλὰ προσκαλεῖ τὴν πίστη Καὶ διαλεκτικὰ

ἔχει δίκιο ὅτι ἡ πίστη παραεῖναι ἄμεση ὅταν δέχεται κανεὶς ἄμεση

μετάδοση

Καὶ κάτι παρόμοιο ποτὲ δὲν κατανόησε ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὸν ὅρο

πίστη (καὶ ἡ πίστη εἶναι ἡ ἴδια ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μιὰ ἐπιλογή) (σελ 161) Ὁ Θεάνθρωπος πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν

πίστη καὶ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση γιὰ νὰ ἀπαιτήσει ἀκριβῶς τὴν

πίστη Δὲν μπορεῖ μὲ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια νὰ κάνει ἀλλιώς Ὡς

Θεάνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο γιrsquo αὐτὸ

πρέπει νrsquo ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν πίστη καὶ

νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης

Στὴ σχέση μεταξύ ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ

ἀρκεῖται ὁ ἕνας ἄνθρωπος μὲ τὴ βεβαίωση τοῦ ἄλλου ὅτι τὸν πιστεύει

Κανένας ἄνθρωπος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης γιὰ τὸν ἄλλο Ἐὰν θέλει ὁ ἕνας σὲ σχέση μὲ τὸν

ἄλλο νὰ χρησιμοποιήσει τὸ διαλεκτικὸ διφορούμενο τότε αὐτὸς

ὀφείλει βέβαια νὰ τὸ χρησιμοποιήσει αὐτὸ ἀκριβῶς ἀντίθετα

μαιευτικά ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφύγει νὰ πρέπει νὰ γίνει γιὰ τὸν ἄλλον

τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἤ ὁτιδήποτε παρεμφερές Τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο εἶναι τὸ προσωρινό Ἡ ἀναλήθεια ἔρχεται ἀναμφίβολα μrsquo

αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ

διφορούμενο μόνον γιὰ νὰ ἀναχαιτίσει ἔχει τὴν ἀναίδεια νὰ γίνει γιὰ

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

1

Ἡ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ κηρύγματος (τῆς μετάδοσης)

τοῦ Σαῖρεν Κίερκεγκωρ

καὶ καὶ ἡ ἑρμηνεία του στὴν laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo

rdquoΚύριε αὔξησέ μου τὴν πίστηrdquo δηλ rdquoΚύριε τράϐηξέ με - ἕλξε με

ἐντελῶς πρὸς Σεαυτόνrdquo

Πολλοὶ θεωροῦν τὸν Σαῖρεν Κίερκεγκωρ ὡς φιλόσοφο πατέρα τοῦ

Ὑπαρξισμοῦ κλπ Ὅσοι τὸν ἔχουν μελετήσει ξέρουν ὅτι ἦταν ἕνας

θεολόγος ὁ ἴδιος αὐτοχαρακτηρίζεται laquoθρησκευόμενος συγγραφέαςraquo ποὺ

στὴν ὑπηρεσία τῶν θεολογικῶν του ἐρευνῶν καὶ τῶν κηρυγμάτων του

ἔθεσε τὴν κατὰ κόσμον Φιλοσοφία ὅπως ἐξ ἄλλου καὶ τὴ Ψυχολογία

Ἀλλὰ καὶ ἀπὸ αὐτούς ποὺ γνωρίζουν τὸν Κ ὡς θεολόγο λίγοι εἶναι

ἐκεῖνοι ποὺ τὸν ξέρουν καὶ ὡς ἑρμηνευτὴ τῆς Ἁγίας Γραφῆς ὡς

ὁλοκληρωμένο ἱεροκήρυκα Ἕνα κατ᾿ ἐξοχὴν ἑρμηνευτικό του ἔργο εἶναι

καὶ ἡ laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo

Σχετικὰ μὲ τὸ ζήτημα τῆς Ἑρμηνευτικῆς γενικά πρέπει νὰ

σημειωθεῖ ὅτι μέχρι τοὺς προηγούμενους αἰῶνες ἡ Χριστιανικὴ

Ἑρμηνευτικὴ ἀγνοοῦνταν ὡς Ἐπιστήμη δὲ θεωροῦνταν δηλ κἄν

ἐπιστήμη Συγχέονταν δὲ πολλὲς φορὲς μὲ τὴ ρητορική Κατόπιν ἔγινε

γνωστὴ ἡ σημασία της καὶ ἔγινε φανερή ἡ σχέση της μὲ τὴ θεολογία

ἀφοῦ ἡ ἑρμηνευτικὴ ἐπεκτείνεται στὸν καθορισμὸ τοῦ νοήματος τῆς

θεολογίας γενικά1 Τώρα μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι προσεγγίζοντες τὴν

ἑρμηνευτικὴ ἑνὸς ἑρμηνευτοῦ γινόμαστε γνῶστες τῆς θεολογίας του

ὅπως ἴσως καὶ τὸ ἀντίστροφο2

1 Πρϐλ Σάϐϐα Ἀγουρίδη Ἑρμηνευτικὴ τῶν Ἱερῶν Κειμένων ΟΕΔΒ Ἀθῆνα 1984 σελ 5 2 Κάτι τὸ παρεμφερὲς λέει καὶ ὁ Rudolf Bultmann (Jesus Christus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik μετάφραση ἀπὸ τὰ Ἀγγλικὰ ἀπὸ τὸν Ursel Gwynnie Richter 6η ἔκδοση 1984 σσ 56-68) Συμπεραίνει ὅτι ἡ ἑρμηνεία ὑποπίπτει στὸν ἔλεγχο τῆς φιλοσοφίας ἐκείνης ποὺ ἀκολουθεῖ ὁ ἑρμηνευτής Γι᾿ αὐτό λέει πρέπει νὰ ἐπιλεγεῖ ἡ rdquoσωστὴrdquo φιλοσοφία Αὐτή γι᾿ αὐτόν εἶναι ἡ Existenzphilosophie_

2

Ἔτσι μελετῶντες τὶς ἑρμηνευτικὲς μεθόδους ποὺ χρησιμοποιεῖ ὁ Κ

στὸ laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo θὰ γίνουν ἐμφανῆ τὰ στοιχεῖα τῆς

Χριστολογίας του τὰ ὁποῖα ἐν συντομίᾳ θὰ παρουσιάσουμε στὸ τέλος

τοῦ παρόντος ἄρθρου Παράλληλα θὰ γίνουν ἐμφανεῖς καὶ οἱ laquoσχέσειςraquo

τῆς laquoμεθόδουraquo του μὲ αὐτὲς τῶν ἀποκαλουμένων συνεχιστῶν του ὅπως

τοῦ R Bultmann τῶν εἰσηγητῶν καὶ ὀπαδῶν τῆς laquoΝέας Ἑρμηνευτικῆςraquo

τοῦ χώρου τῶν θεολόγων δηλ οἱ ὁποῖοι θεωροῦν ὅτι ἡ ἐπικοινωνία τῆς

ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι λογικὰ δυνατή3 καὶ γιὰ τὶς ὁποῖες

θὰ γίνει διεξοδικώτερος λόγος σὲ ἕνα δεύτερο ἄρθρο ποὺ θὰ

ἀκολουθήσει Ἡ διαφορά τους ἔγκειται -καὶ ἀπὸ αὐτὴν ἐξαρτῶνται ὅλα-

στὴ διαφορετικὴ laquoΧριστολογικὴ ἑρμηνευτικὴ θέσηraquo τους

Στὸ προκείμενο ἄρθρο θὰ ἀσχοληθοῦμε καὶ μάλιστα μὲ συντομία

μόνο μὲ τὸ πρῶτο μέρος δηλ μὲ τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο ποὺ

χρησιμοποιεῖ αὐτὸς στὸ πιὸ πάνω ἔργο του τὸ ὁποῖο ἦταν καὶ τὸ

τελευταῖο μεγάλο του καὶ τὸ ὁποῖο ἐξέδωσε μὲ ψευδώνυμο

Προκαταλαμβάνουμε τὸν ἀναγνώστη τονίζοντας ἐκ τῶν προτέρων καὶ

γιὰ τὴν ἀνάγκη τῆς κατανόησης τοῦ ἄρθρου ndashκυρίως ὅμως γιὰ χάρη τῆς

γνωριμίας μὲ τὸν Κίερκεγκωρ- ὅτι ὁ Κ κατεργάστηκε μιὰ διαλεκτικὴ τῆς

μετάδοσης ποὺ εἶναι ἕνα πρωτότυπο δημιούργημά του Αὐτὴ ἔχει σχέση

μὲ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἐννοοῦσε τὸ ἔργο του ὡς συγγραφέα

Στὴν ἑρμηνευτικὴ τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας εἶναι ἀπαραίτητη ἡ σχέση τῆς ἑρμηνείας πρὸς τὴν ἱστορίαν τῶν Δογμάτων Θεωρεῖται ἀπαραίτητο ὁ ἑρμηνευτὴς νὰ εἶναι καλὸς γνώστης τῆς φιλοσοφίας νὰ ἔχει λατρευτικὴ καὶ ποιμαντικὴν ζωή πρὸ πάντων ὅμως νὰ εἶναι ἄριστος γνώστης τῆς Ἱστορίας ταῶν Δογμάτων ἕστε νὰ μὴ περιπέσει στὸ σφάλμα τῆς ἀλλαγῆς τοῦ περιεχομένου τῶν θεολογικῶν ὅρων τῶν θεσπισθέντων ὑπὸ τῶν Οἰκ Συνόδων 3 Κατὰ τοὺς Λουθηρανούς laquoἩ ΑΓ εἶναι rdquoλόγος τοῦ Θεοῦrdquo μόνο στὴ διαλεκτικὴ ἔννοια Ἡ ΑΓ δὲν εἶναι περίπου ἐκείνη ἡ Ὁμιλία τοῦ Θεοῦ ἐκείνη ἡ ἔλευση τοῦ Θεοῦ στὸν Λόγο ἐντελῶς ἀλλὰ μόνον ἀνθρώπινη μαρτυρία ἀπὸ Ἐκεῖνον τὸν μοναδικό στὴν ἀκολουθούμενη τὴν ἐνανθρώπιση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἔλευση τοῦ Θεοῦ στὸν Λόγο ὡς ἐκ τούτου ἀνθρώπινο λόγο ἀτελή ὅπως ἀτελῆ εἶναι ὅλα τὰ ἀνθρώπινα καὶ ἐν τούτοις ὄχι καθαρὰ ἀνθρώπινος λόγος ἐφόσον μαρτυρεῖ γιὰ τὸν Λόγο τοῦ Θεοῦraquo (J Geiselmann Dialektische Theologie Lexikon fuumlr Theologie und Kirche Dritter Band (σσ 279-282) Herder u Co GmbH Verlagsbuchhandlung Freiburg im Breisgau 1931 σελ 280)

3

γενικότερα ἀλλὰ καὶ ὡς συγγραφέα χριστιανικῶν μηνυμάτων δηλαδὴ ὡς

μεταδότη4 Πρόκειται δηλ γιὰ ἕνα βῆμα μετὰ τὴν ἑρμηνεία Τὸν ρόλο αὐτὸ

τὸν γνωρίζουμε ὅλοι στὸ ἔργο τοῦ ἱεροκήρυκα ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ κατrsquo

ἐχοχὴν μεταδότης Ἔτσι στὴν περίπτωση τοῦ Κ ἔχει ἰδιαίτερη σημασία-

ἀξία τὸ ψευδώνυμο μὲ τὴν ἔννοια δηλ τῆς ὑπηρεσίας τῆς ἔμμεσης

μετάδοσης ἱερῶν μηνυμάτων Τὸ νὰ διαλέγεσαι καὶ νὰ μεταδίδεις τὶς

θέσεις σου ἔστω καὶ σωκρατικά εἶναι ἕνα σπουδαῖο θέμα Τὸ νὰ

μεταδίδεις ὅμως θεϊκὰ μηνύματα εἶναι κάτι τὸ ἰδιαίτερο Σοῦ τίθεται ἀπὸ

τὴν πρώτη στιγμή τὸ ἐρώτημα καὶ ἐσὺ ποιὸς εἶσαι Ἐν ὀνόματι ποιᾶς

αὐθεντίας ἀποφαίνεσαι μιλᾶς ἀπόλυτα γιὰ θεϊκὰ θέματα Ὁ Κ δηλώνει

γιὰ τὸν ἑαυτό του ὅτι εἶναι δίχως κύρος laquoδίχως ἐξουσιοδότηση νὰ

δεσμεύσει κάποιον ἀπευθείας ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ εἶναι ἕνας κοινὸς

ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος δὲν ἔχει τὴν ἐξουσιοδότηση νὰ ἐπιβεβαιώσει τὸ

αἰώνιο μέσα στὸν καιρό νὰ ἑνώσει τὸ αἰώνιο καὶ τὸ ἱστορικό ὥστε τὸ

περιεχόμενο τῆς μετάδοσης νὰ γίνεται ἀποδεκτὸ ὄχι μὲ τὴν σωκρατικὴ

μέθοδο τῆς κύησης ἀλλὰ σὰν ἕνα αὐθεντικὸ αἴτημα πραγμάτωσηςraquo

Μόνον ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς μίλησε ἄμεσα καὶ εἶπε ὅτι εἶναι Θεός ndashlaquoὁ

Πατέρας κιrsquo Ἐγὼ εἴμαστε ἕναraquo Καὶ πάλιν ὁ ἴδιος ὁ Θεός προκειμένου νὰ

γίνει ἀντικείμενο τῆς πίστης ἐμφανίστηκε μὲ μορφὴ μὴ ἀναγνωρίσιμη

incognito5 καὶ ὄχι ὡς Θεός Δὲν ὑπάρχει ἐν προκειμένω ἀντίφαση ἀλλὰ

πρόκειται γιὰ μιὰ συνιστῶσα τοῦ κατrsquo ἐξοχὴν Παράδοξου Ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς εἶναι ἕνα σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο Καὶ ἐφrsquo ὅσον βρίσκεται

στὸ μὴ ἀναγνωρίσιμο ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη

Λέει ὁ Κ laquoἘὰν ἡ μετάδοση ἑνὸς μεταδότη ὡφείλει νὰ εἶναι ἄμεση δὲν

πρέπει νὰ εἶναι μόνον ἡ μετάδοση ἄμεση ἀλλὰ καὶ ὁ μεταδότης ὁ ἴδιος

πρέπει νὰ ὁρίζεται ἄμεσα Ἐὰν δὲν συμβαίνει αὐτό τότε παρόλα αὐτά 4 Πρβλ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης Βασικὲς ἀρχὲς καὶ ἡ ἐφαρμογή τους στὸ ἔργο τοῦ Κίρκεγκωρ Μετάφραση Σοφία Σκοπετέα Ἔκδοσις Ἐποπτεία Ἐκδοτική ΕΠΕ Ἀθῆνα Μάϊος 1983 σελ 425 5 Στὸ πρωτότυπο inkognito

4

ἀκόμα καὶ ἡ πιὸ ἄμεση δήλωση ἑνὸς τέτοιου μεταδότη δὲ θὰ γίνει ἄμεση

μετάδοση μέσω τοῦ μεταδότη ποὺ σημαίνει μέσω αὐτοῦ ποὺ εἶναι ὁ

μεταδότης Ἐὰν κάποιος πεῖ ἄμεσα εἶμαι Θεός -ὁ Πατέρας κιrsquo ἐγὼ εἴμαστε

ἕνα τότε αὐτὸ εἶναι ἄμεση μετάδοση Ἐὰν τώρα ὅμως ἐκεῖνος ποὺ τὸ λέει

ὁ μεταδότης εἶναι ὁ ἕνας καὶ μόνος ἕνας μεμονωμένος ἄνθρωπος

ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι τότε αὐτὴ ἡ μετάδοση δὲν εἶναι ἀκριβῶς

ἐντελῶς ἄμεση Διότι δὲ θὰ χρειαζόταν βέβαια νὰ εἶναι ἀκριβῶς ἐντελῶς

ἄμεση ὅτι ἕνας καὶ μόνος ἄνθρωπος εἶναι Θεός - ἐνῶ αὐτὸ τὸ ὁποῖο λέει

εἶναι ἐντελῶς ἄμεσο Ἡ μετάδοση ἐμπεριέχει μέσω τοῦ μεταδότη μιὰ

ἀντιλογία καὶ γίνεται μία ἔμμεση μετάδοση ποὺ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ μιὰ

ἐκλογή ἐὰν θέλεις νὰ τὸν πιστέψεις ἤ ὄχιraquo

Οἱ μόνοι οἱ ὁποῖοι εἶναι ἐξιουσιοδοτημένοι νὰ μεταδίδουν καὶ ἱερὰ

μηνύματα εἶναι οἱ λειτουργοὶ τῆς Ἐκκλησίας laquoὉ ἱερέας εἶναι αὐτὸ ποὺ

εἶναι διὰ τῆς χειροτονίας καὶ ἡ χειροτονία εἶναι ἡ παράδοξη

μεταμόρφωση τοῦ δάσκαλου μέσα στὸν χρόνοraquo6 Βρίσκονται ὅμως καὶ

αὐτοὶ πάντα στὸ ὕψος ἑνὸς τέτοιου ὑψηλοῦ ἔργου Μήπως κηρύσσουν

ἑαυτούς Μήπως παριστάνουν τὸν Θεὸ ἰδιαίτερα αὐστηρό ἐμᾶς ἰδιαίτερα

ἁμαρτωλούς ὥστε νὰ δικαιολογοῦν τὴ θέση τους νὰ ἐμφανίζουν τὴ θέση

τοῦ μεσάζοντος σημαντική ἀφοῦ προσπαθοῦν νὰ ἑνώσουν τὰ

laquoδιεστῶταraquo Ἤ μήπως ἔχασαν γενικὰ τὸ laquoπαράδοξοraquo Ἀλλὰ περὶ τοῦ

κηρύγματος ὁ λόγος γίνεται ἐκτενέστερος στὸ τέλος τοῦ παρόντος

ἄρθρου Πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ περίπτωση τοῦ ἱεραποστόλου εἶναι ἐξ

ὁλοκλήρου διαφορετική Ὁ ἀκροατὴς δὲν γνωρίζει τίποτε γιὰ τὸ θέμα καὶ

μπορεῖ χωρὶς νὰ μπερδέψει τὸν μεταδότη μὲ τὸν ἐντολέα νὰ δεχθεῖ σὲ

6 S Kierkegaard Ὑστερόγραφο Sammlede Skrifter Bind XIII σελ 543 Στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller ὅπως παραπάνω σελ 428_

Στὸ σημεῖο αὐτὸ σημειωτέα εἶναι ἡ σκέψη τοῦ Κ γιὰ τὸ θαῦμα τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας Τὸ θαῦμα ὡς laquoγεγονὸςraquo ὡς στιγμὴ τῆς αἰωνιότητας ποὺ σχετίζεται μὲ τὸν χρόνο δὲν ἐπαναλαμβάνεται ἀλλὰ οἱ πιστοὶ ὅλων τῶν ἐποχῶν καὶ ὅλων τῶν γεωγραφικῶν τόπων συμμετέχουν ἑνούμενοι σrsquo αὐτό τὸ θαῦμα σrsquo αὐτὴν τὴ laquoστιγμὴraquo τοῦ θαύματος τῆς μετάληψης τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου

5

ἄμεση μορφὴ τὸν εὐαγγελισμό Ἐνῶ στὴν Χριστιανοσύνη χρειάζεται ὁ

μεταδότης λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος θὰ πρέπει νὰ χρησιμοποιήσει τὴν τεχνικὴ

ἐκείνη ποὺ θὰ ἐξαγάγει αὐτὸ ποὺ ὁ ἀποδέκτης γνωρίζει ἐκ τῶν προτέρων

μὲ λιγότερη ἤ περισσότερη σαφήνεια

Γιὰ νὰ κατανοήσει κανεὶς βαθύτερα τὸν Κ ὡς σκεπτόμενο

ἄνθρωπο πρέπει νὰ κατανοήσει τὴν πρωτότυπη ἔννοιά του γιὰ τὴν

Ἀλήθεια μαζί μὲ τὴν διαλεκτική του μέθοδο Αὐτὲς οἱ σκέψεις του

βρίσκονται οὐσιωδῶς σὲ ἀντίθεση πρὸς τὶς παραδοσιακὲς εὐρωπαϊκὲς

ἰδέες γιὰ τὴ γνώση καὶ τὴ νόηση Καὶ αὐτὸ διότι ὁ Κ δὲν ἑρμηνεύει τὴν

ἔννοια τῆς Ἀλήθειας ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τοῦ ἀντικειμένου ἀλλὰ ἀπὸ αὐτὴν

τοῦ ὑποκειμένου Ὁ Ἕγελος ἀκολουθόντας τὸν Καρτέσιο δίδασκαν ὅτι

Ὕπαρξη καὶ Σκέψη ταυτίζονται Αὐτὸ τὸ ἀνέτρεψε ἀποδεικνύοντας ὅτι ἡ

Ὕπαρξη εἶναι ἡ ἀπόσταση Σκέψης καὶ Εἶναι Στὸ θέμα τῆς Ἀλήθειας λέει

ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ συμφωνία Σκέψης καὶ Εἶναι στὸν ὑπάρχοντα σκεπτόμενο

ὁ ὁποῖος ταυτόχρονα ὑπάρχει σrsquo αὐτὸ ποὺ σκέπτεται Ἔτσι ἡ ἀπόδειξη

τῆς ὕπαρξης στὸν συγκεκριμένο στὸν πραγματικὰ σκεπτόμενο ἄνθρωπο

γίνεται τὸ κριτήριο τῆς Ἀλήθειας Ἡ Ἠθικὴ καὶ ἡ θεωρία τῆς

Γνωσιολογία ἔχουν τὸν ἴδιο ἄξονα Αὐτὸ μᾶς ἐνθυμίζει καὶ τὴ ρήση του

ποὺ εἶναι γραμμένη καὶ σrsquo ἕναν βράχο στὸ σημαδιακὸ γιὰ τὴν ἐσωτερική

του πορεία Gileleje laquoΤι εἶναι ἡ Ἀλήθεια ἄλλο ἀπὸ μιὰ ζωὴ γιὰ μιὰ ἰδέαraquo

Ἔτσι ἄρχισε ὁ Κ νὰ ψάχνει τρόπους νὰ διαλέγεται καὶ νὰ μεταδίδει

laquoτὰ λόγια τοῦ Χριστοῦraquo τρόπους οἱ ὁποῖοι βρίσκονταν στὰ πλαίσια μιᾶς

σωκρατικῆς τακτικῆς Ἔλεγε πάνω σrsquo αὐτό ὅτι ὁ μαιευτήρας τραβώντας

τὸ μωρὸ πρὸς αὐτόν στὴν οὐσία τὸ ὠθεῖ νὰ γίνει ὁ ἑαυτός του νὰ

ὁλοκληρωθεῖ Προσπαθοῦσε ὁ Κ νὰ ἀποκρύπτει τὸν ἑαυτό του νὰ θέτει

τὸν συνομιλητή τὸν ἀκροατή τὸν ἀναγνώστη πρὸ τῶν εὐθυνῶν του

ἀπέναντι στὰ θρησκευτικὰ θέματα καὶ νὰ βγάζει μόνος του τὰ

συμπεράσματα νὰ τὰ γεννήσει ὁ ἴδιος Εἶχε διαπιστώσει ὅτι εἶναι ἡ φύση

τῶν κοινωνικῶν σχέσεων τέτοια ποὺ ὁ ἀκροατὴς ὑψηλῶν μηνυμάτων

6

θεοποιεῖ τὸν μεταδότη Ἕνας ἐρευνητής του λέει laquoοἱ ἀρχὲς τῆς

ἐπικοινωνίας ποὺ ἐκθέτει ὁ Κ ὑπογραμμίζουν πὼς ἕνας ἄνθρωπος δὲν

πρέπει οὔτε πρόκειται νὰ ἀποκτήσει ἀπόλυτη σημασία γιὰ ἕναν ἄλλον

Τουναντίον ἡ διαδικασία τῆς ἐπικοινωνίας πρέπει νὰ κανονιστεῖ ἀπὸ τὸν

μεταδότη κατὰ τέτοιον τρόπο ποὺ μέσα στὴν μετάδοση πάντα νὰ

συλλογίζεται τὸ πῶς θὰ ἐπέλθει ἡ ἀπελευθέρωση μεταξὺ τῶν μελῶν Σὲ

ἀντίθετη περίπτωση ἡ ἰσότητα ἡ ὁποία μόνη μπορεῖ νὰ διαφυλάξει τὸ

γνήσιο ἀνθρώπινο ἐγκαταλείπεται καὶ ἀντικαθίσταται ἀπὸ μιὰ σχέση

ἐξάρτησης ποὺ κάνει τὸν μεταδότη γιὰ τὸν ἀποδέκτη θεό Τὸ ὅτι ὁ Κ

προσπαθεῖ νὰ ἀποφύγει αὐτὴ τὴ δεύτερη περίπτωση προκύπτει ἀπὸ τὸ ὅτι

μέσα στὸ ἔργο του πλέκει τὶς ἀρχὲς τῆς ἐπικοινωνίας κατὰ τέτοιον τρόπο

τὴ μιὰ μέσα στὴν ἄλλη ποὺ νὰ καθίσταται ἀδύνατος ἕνας παπαγαλισμὸς

ἤ μιὰ λατρεία τῆς δικῆς του πχ κατανόησης τῶν συνθηκῶν καὶ τῶν

δυνατοτήτων τῶν διαφόρων σταδίων στὸ ξεδίπλωμα τῆς ὕπαρξης Καὶ

αὐτὴ τὴν τελευταῖα λειτουργία τὴν ἔχουν ἀναλάβει οἱ πολλὲς ἀποχρώσεις

στὴ διαλεκτική του τῆς μετάδοσης ndashμὰ δὲ θά rsquoταν καὶ στὴν ἀντίθετη

περίπτωση κἄν διαλεκτικόςraquo7

Ὑπάρχει πρῶτα ἡ σωστὴ ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ λεχθεῖ ὅτι ὁ

ἄνθρωπος συνήθως laquoπιστεύειraquo στὶς ἀλήθειες ποὺ ὁ ἴδιος ἀνακαλύπτει

Ἄλλος τρόπος εἶναι αὐτὸς τῆς ἀπrsquo εὐθείας μετάδοσης μιᾶς ἀλήθειας ἀπὸ

κάποιον ἄλλο Ἐκεῖνο τώρα ποὺ ἔχει σημασία δὲν εἶναι ἡ ἄκριτη

ἀποδοχή μιᾶς ἀλήθειας ἤ τῆς ἀλήθειας ἀλλὰ ὁ ἐνστερνισμός της ποὺ θὰ

προέκυπτε ὕστερα ἀπὸ γνήσιο διάλογο Καὶ σrsquo αὐτὸν τὸν γνήσιο διάλογο

διακρίνεται καὶ μία δεύτερη παράμετρος Αὐτὴ τῆς δημοκρατικῆς

ἀναγνώρισης ὅτι ὁ ἕτερος συμβαλλόμενος τῆς διάλεξης ἔχει τὸ ἀναφέρετο

δικαίωμα καὶ τὴν ὑποχρέωση νὰ ἐπιλέξει ὁ ἴδιος τὸ δρόμο του τὸν ὁποῖο

δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ τοῦ τὸν ἀνακόψει Κατὰ τὸν Κ τοῦτο θὰ

7 Paul Muumlller ὅπως παραπάνω σελ 429ἑξ

7

ἀποδιδόταν παραστατικά μὲ ἕναν δρομέα τὸν ὁποῖο ἕνας ἄλλος ποὺ θὰ

ἐπιθυμοῦσε νὰ διαλεχθεῖ μαζί του τὸν πλησιάζει τρέχοντας πρὸς τὴν ἴδια

κατεύθυνση καὶ μὲ τὴν ἴδια ταχύτητα γιὰ νὰ τοῦ μεταδώσει τὴν ἀλήθειά

του χωρὶς ἡ παρέμβασή του νὰ ἀνακόψει στὸν πρῶτο τὴν ταχύτητά του ἤ

νὰ τοῦ ἀλλάξει κατεύθυνση Συμπερασματικά ὁ Κ δὲν κήρυττε μὲ τὴ

γνωστὴ μορφὴ τῆς διδασκαλίας ἀλλὰ βίωνε πραγματικὰ τὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ἐπικοινωνίας ὅπως κάποτε ἔκανε καὶ ὁ Σωκράτης Πάνω σrsquo αὐτὸ

λέει ὁ Κ laquoὍταν ὁ Σωκράτης ἐπέκρινε τοὺς σοφιστὲς κάνοντας τὴ

διάκριση ὅτι ἦταν ἱκανοὶ νὰ μιλοῦν ὄχι ὅμως νὰ συνδιαλέγονται αὐτὸ

ποὺ πραγματικὰ ἐννοοῦσε ἦταν ὅτι οἱ σοφιστὲς μποροῦσαν νὰ μιλήσουν

σχετικὰ μὲ ὁτιδήποτε ἀλλὰ ὑστεροῦσαν στὴν παράμετρο τῆς προσωπικῆς

οἰκειοποίησης Ἡ οἰκειοποίηση εἶναι ἀκριβῶς τὸ μυστικὸ τοῦ διαλόγουraquo

Αὐτὴ εἶναι ἡ σωστὴ μορφὴ ἄμεσης ἐπικοινωνίας

Τὸ ἀντίθετο τῆς ἄμεσης μετάδοσης εἶναι ἡ ἔμμεση μετάδοση ἡ

ὁποία μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μὲ δύο διαφορετικοὺς τρόπους

Ἡ ἔμμεση μετάδοση λέει ὁ ἴδιος μπορεῖ νὰ εἶναι μία τέχνη τῆς

μετάδοσης μέσω τῆς ὁποίας ἡ μετάδοση διπλασιάζεται Ἡ τέχνη ἔγκειται

τότε ἀκριβῶς στὸ ὅτι ὁ μεταδότης κατὰ ἕναν πρῶτο τρόπο

αὐτοαναιρεῖται ἤ τοποθετεῖται καθαρὰ ἀντικειμενικὰ καί κατrsquo αὐτὸν τὸν

τρόπο ἑνώνει ἀδιάλειπτα ποιοτικὲς ἀντιθέσεις Εἶναι ἡ διπλὴ

ἀντανάκλαση τῆς μετάδοσης Πχ ἔμμεση μετάδοση εἶναι τὸ νὰ

συνδεθοῦν μεταξύ τους σοβαρὸ καὶ ἀστεῖο κατὰ τέτοιο τρόπο ὥστε ἡ

σύνδεσή τους νὰ γίνει ἕνας διαλεκτικὸς κόμπος μὲ ἀποτέλεσμα κατόπιν

νὰ πάψει ὁ ἴδιος νὰ ὑπάρχει Ἄν θέλει κάποιος νrsquo ἀσχοληθεῖ μrsquo αὐτὸ τὸ

εἶδος τῆς μετάδοσης τότε πρέπει αὐτὸς ὁ ἴδιος νὰ λύσει τὸν κόμπο (Ὡς

πρὸς τὴ χρήση ψευδωνύμου στὰ αἰσθητικά του ἔργα καὶ μόνον ndashπρόκειται

γιὰ τὴν πρώτη περίπτωση τῆς ἔμμεσης μετάδοσης- ὁ Κ λέει ὅτι τοῦτο

8

ὑπῆρξε ἕνα inkognito καὶ μιὰ ἀπάτη στὴν ὑπηρεσία τοῦ Χριστιανισμοῦ8)

Λαμπρὸ παράδειγμα ἡ περίπτωση τοῦ laquoΕἴτε-Εἴτεraquo (μὲ ἄλλη ἀπόδοση laquoἬ

τὸ ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo) Ὁ κατὰ φαντασίαν ἐκδότης τοῦ ἔργου αὐτοῦ Victor

Eremita λέει ὅτι βρῆκε χειρόγραφα δύο διαφορετικῶν συγγραφέων δύο

διαφορετικῶν κοσμοθεωριῶν Ὁ πρῶτος ἐκφράζεται αἰσθητικά Τὸν

δεύτερο τὸν Πάρεδρο Βίλχελμ τὸν χαρακτηρίζει μιὰ ἠθικὴ στάση Ὁ

δεύτερος ἔστελνε ἐπιστολὲς στὸν πρῶτο πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι

ἐπικοινωνοῦσαν Τὰ γραπτὰ καὶ τῶν δύο ἐκδίδει ὁ Victor Eremita (ὁ

Νικητὴς μέσω τῆς ἐρημιᾶς) δηλώνοντας ὅτι δὲν τοῦ ἐπιτρεπόταν νὰ

ἐκφράσει τὴν γνώμη του στὸν ἀναγνώστη ὡς πρὸς τὸν ποιὸν ἀπὸ τοὺς δύο

θὰ ὤφειλε νὰ ἀκολουθήσει Ἦταν θέμα τοῦ ἀναγνώστη νὰ ἀκολουθήσει

laquoἤ τὸν ἕνα ἤ τὸν ἄλλοraquo εἴτε τὴ μιὰ κοσμοθεωρία εἴτε τὴν ἄλλη Ἔτσι ὁ

Κίερκεγκωρ ἐξαφανιζόταν ἦταν ἀπών

Ἄλλος τρόπος ἡ ἔμμεση μετάδοση μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μέσα

ἀπrsquo τὴ σχέση μεταξὺ τῆς μετάδοσης καὶ τοῦ μεταδότη Σrsquo αὐτὴν τὴν

περίπωση εἶναι ὁ μεταδότης παρών ἐνῶ στὴν πρώτη περίπτωση ἦταν ἀπrsquo

ἔξω ἐν τούτοις μέσα ἀπὸ μία ἀρνητικὴ ἀντανάκλαση Τελικά ὅμως ἡ

ἐποχή μας δὲν γνωρίζει κυρίως καμμία ἄλλη μετάδοση ἀπὸ αὐτὴν τὴν

πενιχρή νὰ παραδίδει μαθήματα Ἔχουμε ξεχάσει παντελῶς τι σημαίνει

laquoνὰ ὑπάρχειςraquo Ὅλη ἡ μετάδοση ἀπαιτεῖ σὲ σχέση μὲ τὴν ὕπαρξη ἕναν

μεταδότη Καὶ ὁ ἀναδιπλασιασμὸς συνίσταται στὸ ὅτι αὐτὸς ὑπάρχει σrsquo

ἐκεῖνο ποὺ καταλαβαίνειraquo Δηλ συμβαίνει κάτι ποὺ θὰ μᾶς θυμίσει

ἐκεῖνο ποὺ εἶχε πεῖ ὁ Κ γιὰ τὸν Σωκράτη καὶ τὴ διαφορά του ἀπὸ τοὺς

Σοφιστές ὁ μεταδότης βιώνοντας αὐτὸ ποὺ μεταδίδει πιστεύοντάς το ὡς

ἀλήθεια ὑπάρχει Καὶ ὁ μεταδότης ποὺ ὑπάρχει δὲν εἶναι φερέφωνο ἤ δὲν

παραδίδει μαθήματα ἀλλὰ ἀναδιπλασιάζει ἡ ὕπαρξή του τὴν ἀλήθεια

8 Πρβλ S Kierkegaard Synspunktet for min Forfattervirksomhed Sammlede Skrifter XIII Bind Anden Udgabe Gyldendalske Boghandel Kjoslashbenhavn 1930 σελ 552

9

τὴν ὁποία μεταδίδει Ἡ ὕπαρξή του ἀνακλᾶ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴ

διπλασιάζει

Στὴν περίπτωση τοῦ Θεανθρώπου ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ ἕναν

μεταδότη ὁ ὁποῖος ὑπάρχει ὁ ἴδιος σrsquo αὐτὸ ποὺ μεταδίδει δὲν μπορεῖ

κανεὶς ἐν τούτοις ἀκόμα νὰ ὀνομάσει αὐτὴν τὴ μετάδοση ἔμμεση

μετάδοση Ἐὰν ὅμως ἀντίθετα προσδιορίζεται ὁ ἴδιος διαλεκτικά ἐὰν

εἶναι ἡ ἴδια του ἡ οὐσία ἕνας προσδιορισμὸς ἀνάκλασης τότε ὅλη ἡ ἄμεση

μετάδοση εἶναι ἀδύνατη Αὐτό λοιπόν συμβαίνει μὲ τὸν Θεάνθρωπο Καί

ὅπως προαναφέραμε Αὐτὸς εἶναι ἕνα Σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο

Αὺτὸς βρίσκεται στὴ θέση τοῦ μὴ ἀναγνωρίσιμου τοῦ Inkognito

ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη καὶ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ

μιὰ ἐκλογὴ ἐὰν θέλεις νὰ Τὸν πιστέψεις ἤ ὄχι

Ὁ πιστός μπροστὰ στὰ στὸν Θεάνθρωπο ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται

incognito ἐνδεχομένως σκανδαλίζεται λυγίζει ἡ λογική του (laquoΤὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσηςraquo λέει) Κατrsquo ἀκολουθία ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης

προκαλεῖ τὴν πίστη Λέει ἐπίσης ὁ Κ laquoτὸ ὅτι ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσης σημαίνει πρόσκληση καὶ πρόκληση τῆς πίστης μπορεῖ νὰ τὸ

ἀποδείξει κανείς πάρα πολὺ εὔκολα σὲ ἁπλὲς ἀνθρώπινες συνθῆκες ἐὰν

θυμηθεῖ κανεὶς μόνον ὅτι ἡ πίστη στὴν ἐξοχότερή της ἔννοια σχετίζεται

μόνον μὲ τὸν Θεάνθρωπο Ἄς τὸ παρατηρήσουμε καὶ μάλιστα ἄς

χρησιμοποιήσουμε γιrsquo αὐτὸ τὴ σχέση δύο ἐρωτευμένων Ξεκινῶ κατrsquo

ἀρχὰς ἀπrsquo τὴν ἀκόλουθη σχέση αὐτός ποὺ ἀγαπάει διαβεβαιώνει τὴν

ἀγαπημένη του γιὰ τὴν ἀγάπη του μὲ φλογερὲς ἐκφράσεις καὶ ὅλη του ἡ

ὕπαρξη ἀντιστοιχίζεται σrsquo αὐτὴν τὴ διαβεβαίωση ποὺ εἶναι σχεδὸν ἄδολη

λατρεία Ρωτάει λοιπὸν τὴν ἀγαπημένη πιστεύεις ὅτι σrsquo ἀγαπῶ Ἡ

ἀγαπημένη ἀπαντάει σrsquo αὐτό Ναί τὸ πιστεύω Ἔτσι μιλᾶμε συνήθως

Ἄς ὑποθέσουμε τώρα ἀντίθετα ὅτι αὐτὸς ποὺ ἀγαπάει εἶχε τὴν ἰδέα νὰ

τὴ δοκιμάσει ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Tί θὰ ἔκανε τότε αὐτός Θὰ

10

ἀπομάκρυνε ὅλη τὴν ἄμεση μετάδοση καὶ θὰ μεταμορφωνόταν σὲ μιὰ

διπλὴ φύση Στὸ ἐνδεχόμενο αὐτὸ φαίνεται τόσο ἀπατηλά ποὺ θὰ

μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἴδιο καλὰ ἕνας ἀπατεῶνας ὅπως καὶ ἕνας πιστὸς

ἐραστής Αυτό σημαίνει ὅτι κάνει τὸν ἑαυτό του ἕνα αἴνιγμα Ἀλλὰ τί

εἶναι ἕνα αἴνιγμα Ἕνα αἴνιγμα εἶναι μιὰ ἐρώτηση Καὶ τί ρωτάει αὐτὴ ἡ

ἐρώτηση Ρωτάει ἐὰν ἡ ἀγαπημένη του τὸν πιστεύει Δὲ θέλω τώρα νὰ

κρίνω λέει ὁ Κ ἐὰν εἶχε αὐτό τὸ δικαίωμα νὰ τὴν ἐξετάζει κατrsquo αὐτὸν

τὸν τρόπο ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης καί ἐν

πάση περιπτώσει δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ ξεχνάει ὅτι ἕνας μαιευτῆρας

μέχρι ἑνὸς ὁρισμένου σημείου κάνει τὸ ἴδιο καὶ ἐκφράζει τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο ἔστω κιrsquo ἄν τὸ ἐκφράζει μὲ ἐντελῶς ἀντίθετη πρόθεση

ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποκρούσει τὸν ἄλλο ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν ἑαυτό του γιὰ νὰ

τὸν στρέψει πρὸς τὸν ἑαυτό του νὰ τὸν κάνει ἐλεύθερο καὶ ὄχι νὰ τὸν

τραβήξει πρὸς αὐτόν Εὔκολα θὰ ἀναγνωρίσει κανεὶς τὴ διαφορὰ στὴ

συμπεριφορὰ αὐτοῦ ποὺ ἀγαπάει Στὴν πρώτη περίπτωση ρωτάει αὐτὸς

ἄμεσα μὲ πιστεύεις Στὴ δεύτερη κάνει ὁ ἴδιος στὸν ἑαυτό του μιὰ

ἐρώτηση Ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Ἴσως τὸ μετανιώσει πικρὰ ποὺ ἐπέτρεψε

στὸν ἑαυτό του νrsquo ἀναμιχθεῖ σrsquo αὐτό Ἐν τούτοις δὲν ἔχω ἐδῶ κάποια

δουλειὰ ἐγώ διότι ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἀπὸ

διαλεκτικὴ ἄποψη εἶναι σὲ κάθε περίπτωση ἐντελῶς σίγουρο ὅτι ἡ

τελευταῖα μέθοδος παριστάνει ἕναν τρόπο κατὰ πολὺ οὐσιαστικότερο νὰ

προκαλέσεις τὴν πίστη

Ἡ πρόθεση αὐτῆς τῆς μεθόδου ξεκινάει ἀπrsquo τὸ νὰ κάνει διάφανη

τὴν ἀγαπημένη μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογή Πρέπει δηλαδή αὐτή τώρα νὰ

διαλέξει ἀπrsquo αὐτὸ τὸ διφορούμενο ποιὰ μορφὴ θεωρεῖ ὡς τὴν ἀληθινή

Ἐὰν διαλέξει τὴ μορφὴ τοῦ καλοῦ θὰ γίνει φανερὸ ὅτι τὸν πιστεύει Εἶναι

φανερό διότι αὐτὸς δὲν τὴ βοηθάει καθόλου ἀντίθετα μέσα ἀπὸ τὸ

διφορούμενο τὴν ἄφησε τελείως μόνη της χωρίς ὁποιαδήποτε

ὑποστήριξη Αὐτὸς εἶναι ἕνα διφορούμενο καὶ τώρα τίθεται ἡ ἐρώτηση

11

πῶς αὐτὴ τὸν κρίνει Αὐτὸς ὅμως τὸ καταλαβαίνει μὲ ἄλλον τρόπο

βλέποντας ὅτι δὲν κρίνεται αὐτός ἀλλὰ αὐτή ἡ ὁποία μέσα ἀπrsquo τὴν κρίση

της ἀποκαλύπτεται Ἐὰν αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα γιrsquo αὐτό δὲ θέλω τώρα

νὰ κρίνω ἐπειδὴ ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἡ

μέθοδός του ἡ ὁποία σrsquo ὅλο τὸ διάστημα ποὺ αὐτὴ διαρκεῖ τοῦ προξενεῖ

ἴσως ἀπερίγραπτους πόνους ἀνησυχία καὶ φροντίδα εἶναι ταυτόχρονα

μιὰ παγερή ἀπάνθρωπη ἀδιαφορία καὶ ἐν τούτοις πάλι τὸ πλέον

ὑψωμένο σὲ δύναμη πάθος Ἀλλὰ προσκαλεῖ τὴν πίστη Καὶ διαλεκτικὰ

ἔχει δίκιο ὅτι ἡ πίστη παραεῖναι ἄμεση ὅταν δέχεται κανεὶς ἄμεση

μετάδοση

Καὶ κάτι παρόμοιο ποτὲ δὲν κατανόησε ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὸν ὅρο

πίστη (καὶ ἡ πίστη εἶναι ἡ ἴδια ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μιὰ ἐπιλογή) (σελ 161) Ὁ Θεάνθρωπος πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν

πίστη καὶ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση γιὰ νὰ ἀπαιτήσει ἀκριβῶς τὴν

πίστη Δὲν μπορεῖ μὲ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια νὰ κάνει ἀλλιώς Ὡς

Θεάνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο γιrsquo αὐτὸ

πρέπει νrsquo ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν πίστη καὶ

νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης

Στὴ σχέση μεταξύ ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ

ἀρκεῖται ὁ ἕνας ἄνθρωπος μὲ τὴ βεβαίωση τοῦ ἄλλου ὅτι τὸν πιστεύει

Κανένας ἄνθρωπος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης γιὰ τὸν ἄλλο Ἐὰν θέλει ὁ ἕνας σὲ σχέση μὲ τὸν

ἄλλο νὰ χρησιμοποιήσει τὸ διαλεκτικὸ διφορούμενο τότε αὐτὸς

ὀφείλει βέβαια νὰ τὸ χρησιμοποιήσει αὐτὸ ἀκριβῶς ἀντίθετα

μαιευτικά ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφύγει νὰ πρέπει νὰ γίνει γιὰ τὸν ἄλλον

τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἤ ὁτιδήποτε παρεμφερές Τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο εἶναι τὸ προσωρινό Ἡ ἀναλήθεια ἔρχεται ἀναμφίβολα μrsquo

αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ

διφορούμενο μόνον γιὰ νὰ ἀναχαιτίσει ἔχει τὴν ἀναίδεια νὰ γίνει γιὰ

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

2

Ἔτσι μελετῶντες τὶς ἑρμηνευτικὲς μεθόδους ποὺ χρησιμοποιεῖ ὁ Κ

στὸ laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo θὰ γίνουν ἐμφανῆ τὰ στοιχεῖα τῆς

Χριστολογίας του τὰ ὁποῖα ἐν συντομίᾳ θὰ παρουσιάσουμε στὸ τέλος

τοῦ παρόντος ἄρθρου Παράλληλα θὰ γίνουν ἐμφανεῖς καὶ οἱ laquoσχέσειςraquo

τῆς laquoμεθόδουraquo του μὲ αὐτὲς τῶν ἀποκαλουμένων συνεχιστῶν του ὅπως

τοῦ R Bultmann τῶν εἰσηγητῶν καὶ ὀπαδῶν τῆς laquoΝέας Ἑρμηνευτικῆςraquo

τοῦ χώρου τῶν θεολόγων δηλ οἱ ὁποῖοι θεωροῦν ὅτι ἡ ἐπικοινωνία τῆς

ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι λογικὰ δυνατή3 καὶ γιὰ τὶς ὁποῖες

θὰ γίνει διεξοδικώτερος λόγος σὲ ἕνα δεύτερο ἄρθρο ποὺ θὰ

ἀκολουθήσει Ἡ διαφορά τους ἔγκειται -καὶ ἀπὸ αὐτὴν ἐξαρτῶνται ὅλα-

στὴ διαφορετικὴ laquoΧριστολογικὴ ἑρμηνευτικὴ θέσηraquo τους

Στὸ προκείμενο ἄρθρο θὰ ἀσχοληθοῦμε καὶ μάλιστα μὲ συντομία

μόνο μὲ τὸ πρῶτο μέρος δηλ μὲ τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο ποὺ

χρησιμοποιεῖ αὐτὸς στὸ πιὸ πάνω ἔργο του τὸ ὁποῖο ἦταν καὶ τὸ

τελευταῖο μεγάλο του καὶ τὸ ὁποῖο ἐξέδωσε μὲ ψευδώνυμο

Προκαταλαμβάνουμε τὸν ἀναγνώστη τονίζοντας ἐκ τῶν προτέρων καὶ

γιὰ τὴν ἀνάγκη τῆς κατανόησης τοῦ ἄρθρου ndashκυρίως ὅμως γιὰ χάρη τῆς

γνωριμίας μὲ τὸν Κίερκεγκωρ- ὅτι ὁ Κ κατεργάστηκε μιὰ διαλεκτικὴ τῆς

μετάδοσης ποὺ εἶναι ἕνα πρωτότυπο δημιούργημά του Αὐτὴ ἔχει σχέση

μὲ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἐννοοῦσε τὸ ἔργο του ὡς συγγραφέα

Στὴν ἑρμηνευτικὴ τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας εἶναι ἀπαραίτητη ἡ σχέση τῆς ἑρμηνείας πρὸς τὴν ἱστορίαν τῶν Δογμάτων Θεωρεῖται ἀπαραίτητο ὁ ἑρμηνευτὴς νὰ εἶναι καλὸς γνώστης τῆς φιλοσοφίας νὰ ἔχει λατρευτικὴ καὶ ποιμαντικὴν ζωή πρὸ πάντων ὅμως νὰ εἶναι ἄριστος γνώστης τῆς Ἱστορίας ταῶν Δογμάτων ἕστε νὰ μὴ περιπέσει στὸ σφάλμα τῆς ἀλλαγῆς τοῦ περιεχομένου τῶν θεολογικῶν ὅρων τῶν θεσπισθέντων ὑπὸ τῶν Οἰκ Συνόδων 3 Κατὰ τοὺς Λουθηρανούς laquoἩ ΑΓ εἶναι rdquoλόγος τοῦ Θεοῦrdquo μόνο στὴ διαλεκτικὴ ἔννοια Ἡ ΑΓ δὲν εἶναι περίπου ἐκείνη ἡ Ὁμιλία τοῦ Θεοῦ ἐκείνη ἡ ἔλευση τοῦ Θεοῦ στὸν Λόγο ἐντελῶς ἀλλὰ μόνον ἀνθρώπινη μαρτυρία ἀπὸ Ἐκεῖνον τὸν μοναδικό στὴν ἀκολουθούμενη τὴν ἐνανθρώπιση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἔλευση τοῦ Θεοῦ στὸν Λόγο ὡς ἐκ τούτου ἀνθρώπινο λόγο ἀτελή ὅπως ἀτελῆ εἶναι ὅλα τὰ ἀνθρώπινα καὶ ἐν τούτοις ὄχι καθαρὰ ἀνθρώπινος λόγος ἐφόσον μαρτυρεῖ γιὰ τὸν Λόγο τοῦ Θεοῦraquo (J Geiselmann Dialektische Theologie Lexikon fuumlr Theologie und Kirche Dritter Band (σσ 279-282) Herder u Co GmbH Verlagsbuchhandlung Freiburg im Breisgau 1931 σελ 280)

3

γενικότερα ἀλλὰ καὶ ὡς συγγραφέα χριστιανικῶν μηνυμάτων δηλαδὴ ὡς

μεταδότη4 Πρόκειται δηλ γιὰ ἕνα βῆμα μετὰ τὴν ἑρμηνεία Τὸν ρόλο αὐτὸ

τὸν γνωρίζουμε ὅλοι στὸ ἔργο τοῦ ἱεροκήρυκα ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ κατrsquo

ἐχοχὴν μεταδότης Ἔτσι στὴν περίπτωση τοῦ Κ ἔχει ἰδιαίτερη σημασία-

ἀξία τὸ ψευδώνυμο μὲ τὴν ἔννοια δηλ τῆς ὑπηρεσίας τῆς ἔμμεσης

μετάδοσης ἱερῶν μηνυμάτων Τὸ νὰ διαλέγεσαι καὶ νὰ μεταδίδεις τὶς

θέσεις σου ἔστω καὶ σωκρατικά εἶναι ἕνα σπουδαῖο θέμα Τὸ νὰ

μεταδίδεις ὅμως θεϊκὰ μηνύματα εἶναι κάτι τὸ ἰδιαίτερο Σοῦ τίθεται ἀπὸ

τὴν πρώτη στιγμή τὸ ἐρώτημα καὶ ἐσὺ ποιὸς εἶσαι Ἐν ὀνόματι ποιᾶς

αὐθεντίας ἀποφαίνεσαι μιλᾶς ἀπόλυτα γιὰ θεϊκὰ θέματα Ὁ Κ δηλώνει

γιὰ τὸν ἑαυτό του ὅτι εἶναι δίχως κύρος laquoδίχως ἐξουσιοδότηση νὰ

δεσμεύσει κάποιον ἀπευθείας ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ εἶναι ἕνας κοινὸς

ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος δὲν ἔχει τὴν ἐξουσιοδότηση νὰ ἐπιβεβαιώσει τὸ

αἰώνιο μέσα στὸν καιρό νὰ ἑνώσει τὸ αἰώνιο καὶ τὸ ἱστορικό ὥστε τὸ

περιεχόμενο τῆς μετάδοσης νὰ γίνεται ἀποδεκτὸ ὄχι μὲ τὴν σωκρατικὴ

μέθοδο τῆς κύησης ἀλλὰ σὰν ἕνα αὐθεντικὸ αἴτημα πραγμάτωσηςraquo

Μόνον ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς μίλησε ἄμεσα καὶ εἶπε ὅτι εἶναι Θεός ndashlaquoὁ

Πατέρας κιrsquo Ἐγὼ εἴμαστε ἕναraquo Καὶ πάλιν ὁ ἴδιος ὁ Θεός προκειμένου νὰ

γίνει ἀντικείμενο τῆς πίστης ἐμφανίστηκε μὲ μορφὴ μὴ ἀναγνωρίσιμη

incognito5 καὶ ὄχι ὡς Θεός Δὲν ὑπάρχει ἐν προκειμένω ἀντίφαση ἀλλὰ

πρόκειται γιὰ μιὰ συνιστῶσα τοῦ κατrsquo ἐξοχὴν Παράδοξου Ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς εἶναι ἕνα σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο Καὶ ἐφrsquo ὅσον βρίσκεται

στὸ μὴ ἀναγνωρίσιμο ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη

Λέει ὁ Κ laquoἘὰν ἡ μετάδοση ἑνὸς μεταδότη ὡφείλει νὰ εἶναι ἄμεση δὲν

πρέπει νὰ εἶναι μόνον ἡ μετάδοση ἄμεση ἀλλὰ καὶ ὁ μεταδότης ὁ ἴδιος

πρέπει νὰ ὁρίζεται ἄμεσα Ἐὰν δὲν συμβαίνει αὐτό τότε παρόλα αὐτά 4 Πρβλ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης Βασικὲς ἀρχὲς καὶ ἡ ἐφαρμογή τους στὸ ἔργο τοῦ Κίρκεγκωρ Μετάφραση Σοφία Σκοπετέα Ἔκδοσις Ἐποπτεία Ἐκδοτική ΕΠΕ Ἀθῆνα Μάϊος 1983 σελ 425 5 Στὸ πρωτότυπο inkognito

4

ἀκόμα καὶ ἡ πιὸ ἄμεση δήλωση ἑνὸς τέτοιου μεταδότη δὲ θὰ γίνει ἄμεση

μετάδοση μέσω τοῦ μεταδότη ποὺ σημαίνει μέσω αὐτοῦ ποὺ εἶναι ὁ

μεταδότης Ἐὰν κάποιος πεῖ ἄμεσα εἶμαι Θεός -ὁ Πατέρας κιrsquo ἐγὼ εἴμαστε

ἕνα τότε αὐτὸ εἶναι ἄμεση μετάδοση Ἐὰν τώρα ὅμως ἐκεῖνος ποὺ τὸ λέει

ὁ μεταδότης εἶναι ὁ ἕνας καὶ μόνος ἕνας μεμονωμένος ἄνθρωπος

ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι τότε αὐτὴ ἡ μετάδοση δὲν εἶναι ἀκριβῶς

ἐντελῶς ἄμεση Διότι δὲ θὰ χρειαζόταν βέβαια νὰ εἶναι ἀκριβῶς ἐντελῶς

ἄμεση ὅτι ἕνας καὶ μόνος ἄνθρωπος εἶναι Θεός - ἐνῶ αὐτὸ τὸ ὁποῖο λέει

εἶναι ἐντελῶς ἄμεσο Ἡ μετάδοση ἐμπεριέχει μέσω τοῦ μεταδότη μιὰ

ἀντιλογία καὶ γίνεται μία ἔμμεση μετάδοση ποὺ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ μιὰ

ἐκλογή ἐὰν θέλεις νὰ τὸν πιστέψεις ἤ ὄχιraquo

Οἱ μόνοι οἱ ὁποῖοι εἶναι ἐξιουσιοδοτημένοι νὰ μεταδίδουν καὶ ἱερὰ

μηνύματα εἶναι οἱ λειτουργοὶ τῆς Ἐκκλησίας laquoὉ ἱερέας εἶναι αὐτὸ ποὺ

εἶναι διὰ τῆς χειροτονίας καὶ ἡ χειροτονία εἶναι ἡ παράδοξη

μεταμόρφωση τοῦ δάσκαλου μέσα στὸν χρόνοraquo6 Βρίσκονται ὅμως καὶ

αὐτοὶ πάντα στὸ ὕψος ἑνὸς τέτοιου ὑψηλοῦ ἔργου Μήπως κηρύσσουν

ἑαυτούς Μήπως παριστάνουν τὸν Θεὸ ἰδιαίτερα αὐστηρό ἐμᾶς ἰδιαίτερα

ἁμαρτωλούς ὥστε νὰ δικαιολογοῦν τὴ θέση τους νὰ ἐμφανίζουν τὴ θέση

τοῦ μεσάζοντος σημαντική ἀφοῦ προσπαθοῦν νὰ ἑνώσουν τὰ

laquoδιεστῶταraquo Ἤ μήπως ἔχασαν γενικὰ τὸ laquoπαράδοξοraquo Ἀλλὰ περὶ τοῦ

κηρύγματος ὁ λόγος γίνεται ἐκτενέστερος στὸ τέλος τοῦ παρόντος

ἄρθρου Πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ περίπτωση τοῦ ἱεραποστόλου εἶναι ἐξ

ὁλοκλήρου διαφορετική Ὁ ἀκροατὴς δὲν γνωρίζει τίποτε γιὰ τὸ θέμα καὶ

μπορεῖ χωρὶς νὰ μπερδέψει τὸν μεταδότη μὲ τὸν ἐντολέα νὰ δεχθεῖ σὲ

6 S Kierkegaard Ὑστερόγραφο Sammlede Skrifter Bind XIII σελ 543 Στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller ὅπως παραπάνω σελ 428_

Στὸ σημεῖο αὐτὸ σημειωτέα εἶναι ἡ σκέψη τοῦ Κ γιὰ τὸ θαῦμα τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας Τὸ θαῦμα ὡς laquoγεγονὸςraquo ὡς στιγμὴ τῆς αἰωνιότητας ποὺ σχετίζεται μὲ τὸν χρόνο δὲν ἐπαναλαμβάνεται ἀλλὰ οἱ πιστοὶ ὅλων τῶν ἐποχῶν καὶ ὅλων τῶν γεωγραφικῶν τόπων συμμετέχουν ἑνούμενοι σrsquo αὐτό τὸ θαῦμα σrsquo αὐτὴν τὴ laquoστιγμὴraquo τοῦ θαύματος τῆς μετάληψης τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου

5

ἄμεση μορφὴ τὸν εὐαγγελισμό Ἐνῶ στὴν Χριστιανοσύνη χρειάζεται ὁ

μεταδότης λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος θὰ πρέπει νὰ χρησιμοποιήσει τὴν τεχνικὴ

ἐκείνη ποὺ θὰ ἐξαγάγει αὐτὸ ποὺ ὁ ἀποδέκτης γνωρίζει ἐκ τῶν προτέρων

μὲ λιγότερη ἤ περισσότερη σαφήνεια

Γιὰ νὰ κατανοήσει κανεὶς βαθύτερα τὸν Κ ὡς σκεπτόμενο

ἄνθρωπο πρέπει νὰ κατανοήσει τὴν πρωτότυπη ἔννοιά του γιὰ τὴν

Ἀλήθεια μαζί μὲ τὴν διαλεκτική του μέθοδο Αὐτὲς οἱ σκέψεις του

βρίσκονται οὐσιωδῶς σὲ ἀντίθεση πρὸς τὶς παραδοσιακὲς εὐρωπαϊκὲς

ἰδέες γιὰ τὴ γνώση καὶ τὴ νόηση Καὶ αὐτὸ διότι ὁ Κ δὲν ἑρμηνεύει τὴν

ἔννοια τῆς Ἀλήθειας ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τοῦ ἀντικειμένου ἀλλὰ ἀπὸ αὐτὴν

τοῦ ὑποκειμένου Ὁ Ἕγελος ἀκολουθόντας τὸν Καρτέσιο δίδασκαν ὅτι

Ὕπαρξη καὶ Σκέψη ταυτίζονται Αὐτὸ τὸ ἀνέτρεψε ἀποδεικνύοντας ὅτι ἡ

Ὕπαρξη εἶναι ἡ ἀπόσταση Σκέψης καὶ Εἶναι Στὸ θέμα τῆς Ἀλήθειας λέει

ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ συμφωνία Σκέψης καὶ Εἶναι στὸν ὑπάρχοντα σκεπτόμενο

ὁ ὁποῖος ταυτόχρονα ὑπάρχει σrsquo αὐτὸ ποὺ σκέπτεται Ἔτσι ἡ ἀπόδειξη

τῆς ὕπαρξης στὸν συγκεκριμένο στὸν πραγματικὰ σκεπτόμενο ἄνθρωπο

γίνεται τὸ κριτήριο τῆς Ἀλήθειας Ἡ Ἠθικὴ καὶ ἡ θεωρία τῆς

Γνωσιολογία ἔχουν τὸν ἴδιο ἄξονα Αὐτὸ μᾶς ἐνθυμίζει καὶ τὴ ρήση του

ποὺ εἶναι γραμμένη καὶ σrsquo ἕναν βράχο στὸ σημαδιακὸ γιὰ τὴν ἐσωτερική

του πορεία Gileleje laquoΤι εἶναι ἡ Ἀλήθεια ἄλλο ἀπὸ μιὰ ζωὴ γιὰ μιὰ ἰδέαraquo

Ἔτσι ἄρχισε ὁ Κ νὰ ψάχνει τρόπους νὰ διαλέγεται καὶ νὰ μεταδίδει

laquoτὰ λόγια τοῦ Χριστοῦraquo τρόπους οἱ ὁποῖοι βρίσκονταν στὰ πλαίσια μιᾶς

σωκρατικῆς τακτικῆς Ἔλεγε πάνω σrsquo αὐτό ὅτι ὁ μαιευτήρας τραβώντας

τὸ μωρὸ πρὸς αὐτόν στὴν οὐσία τὸ ὠθεῖ νὰ γίνει ὁ ἑαυτός του νὰ

ὁλοκληρωθεῖ Προσπαθοῦσε ὁ Κ νὰ ἀποκρύπτει τὸν ἑαυτό του νὰ θέτει

τὸν συνομιλητή τὸν ἀκροατή τὸν ἀναγνώστη πρὸ τῶν εὐθυνῶν του

ἀπέναντι στὰ θρησκευτικὰ θέματα καὶ νὰ βγάζει μόνος του τὰ

συμπεράσματα νὰ τὰ γεννήσει ὁ ἴδιος Εἶχε διαπιστώσει ὅτι εἶναι ἡ φύση

τῶν κοινωνικῶν σχέσεων τέτοια ποὺ ὁ ἀκροατὴς ὑψηλῶν μηνυμάτων

6

θεοποιεῖ τὸν μεταδότη Ἕνας ἐρευνητής του λέει laquoοἱ ἀρχὲς τῆς

ἐπικοινωνίας ποὺ ἐκθέτει ὁ Κ ὑπογραμμίζουν πὼς ἕνας ἄνθρωπος δὲν

πρέπει οὔτε πρόκειται νὰ ἀποκτήσει ἀπόλυτη σημασία γιὰ ἕναν ἄλλον

Τουναντίον ἡ διαδικασία τῆς ἐπικοινωνίας πρέπει νὰ κανονιστεῖ ἀπὸ τὸν

μεταδότη κατὰ τέτοιον τρόπο ποὺ μέσα στὴν μετάδοση πάντα νὰ

συλλογίζεται τὸ πῶς θὰ ἐπέλθει ἡ ἀπελευθέρωση μεταξὺ τῶν μελῶν Σὲ

ἀντίθετη περίπτωση ἡ ἰσότητα ἡ ὁποία μόνη μπορεῖ νὰ διαφυλάξει τὸ

γνήσιο ἀνθρώπινο ἐγκαταλείπεται καὶ ἀντικαθίσταται ἀπὸ μιὰ σχέση

ἐξάρτησης ποὺ κάνει τὸν μεταδότη γιὰ τὸν ἀποδέκτη θεό Τὸ ὅτι ὁ Κ

προσπαθεῖ νὰ ἀποφύγει αὐτὴ τὴ δεύτερη περίπτωση προκύπτει ἀπὸ τὸ ὅτι

μέσα στὸ ἔργο του πλέκει τὶς ἀρχὲς τῆς ἐπικοινωνίας κατὰ τέτοιον τρόπο

τὴ μιὰ μέσα στὴν ἄλλη ποὺ νὰ καθίσταται ἀδύνατος ἕνας παπαγαλισμὸς

ἤ μιὰ λατρεία τῆς δικῆς του πχ κατανόησης τῶν συνθηκῶν καὶ τῶν

δυνατοτήτων τῶν διαφόρων σταδίων στὸ ξεδίπλωμα τῆς ὕπαρξης Καὶ

αὐτὴ τὴν τελευταῖα λειτουργία τὴν ἔχουν ἀναλάβει οἱ πολλὲς ἀποχρώσεις

στὴ διαλεκτική του τῆς μετάδοσης ndashμὰ δὲ θά rsquoταν καὶ στὴν ἀντίθετη

περίπτωση κἄν διαλεκτικόςraquo7

Ὑπάρχει πρῶτα ἡ σωστὴ ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ λεχθεῖ ὅτι ὁ

ἄνθρωπος συνήθως laquoπιστεύειraquo στὶς ἀλήθειες ποὺ ὁ ἴδιος ἀνακαλύπτει

Ἄλλος τρόπος εἶναι αὐτὸς τῆς ἀπrsquo εὐθείας μετάδοσης μιᾶς ἀλήθειας ἀπὸ

κάποιον ἄλλο Ἐκεῖνο τώρα ποὺ ἔχει σημασία δὲν εἶναι ἡ ἄκριτη

ἀποδοχή μιᾶς ἀλήθειας ἤ τῆς ἀλήθειας ἀλλὰ ὁ ἐνστερνισμός της ποὺ θὰ

προέκυπτε ὕστερα ἀπὸ γνήσιο διάλογο Καὶ σrsquo αὐτὸν τὸν γνήσιο διάλογο

διακρίνεται καὶ μία δεύτερη παράμετρος Αὐτὴ τῆς δημοκρατικῆς

ἀναγνώρισης ὅτι ὁ ἕτερος συμβαλλόμενος τῆς διάλεξης ἔχει τὸ ἀναφέρετο

δικαίωμα καὶ τὴν ὑποχρέωση νὰ ἐπιλέξει ὁ ἴδιος τὸ δρόμο του τὸν ὁποῖο

δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ τοῦ τὸν ἀνακόψει Κατὰ τὸν Κ τοῦτο θὰ

7 Paul Muumlller ὅπως παραπάνω σελ 429ἑξ

7

ἀποδιδόταν παραστατικά μὲ ἕναν δρομέα τὸν ὁποῖο ἕνας ἄλλος ποὺ θὰ

ἐπιθυμοῦσε νὰ διαλεχθεῖ μαζί του τὸν πλησιάζει τρέχοντας πρὸς τὴν ἴδια

κατεύθυνση καὶ μὲ τὴν ἴδια ταχύτητα γιὰ νὰ τοῦ μεταδώσει τὴν ἀλήθειά

του χωρὶς ἡ παρέμβασή του νὰ ἀνακόψει στὸν πρῶτο τὴν ταχύτητά του ἤ

νὰ τοῦ ἀλλάξει κατεύθυνση Συμπερασματικά ὁ Κ δὲν κήρυττε μὲ τὴ

γνωστὴ μορφὴ τῆς διδασκαλίας ἀλλὰ βίωνε πραγματικὰ τὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ἐπικοινωνίας ὅπως κάποτε ἔκανε καὶ ὁ Σωκράτης Πάνω σrsquo αὐτὸ

λέει ὁ Κ laquoὍταν ὁ Σωκράτης ἐπέκρινε τοὺς σοφιστὲς κάνοντας τὴ

διάκριση ὅτι ἦταν ἱκανοὶ νὰ μιλοῦν ὄχι ὅμως νὰ συνδιαλέγονται αὐτὸ

ποὺ πραγματικὰ ἐννοοῦσε ἦταν ὅτι οἱ σοφιστὲς μποροῦσαν νὰ μιλήσουν

σχετικὰ μὲ ὁτιδήποτε ἀλλὰ ὑστεροῦσαν στὴν παράμετρο τῆς προσωπικῆς

οἰκειοποίησης Ἡ οἰκειοποίηση εἶναι ἀκριβῶς τὸ μυστικὸ τοῦ διαλόγουraquo

Αὐτὴ εἶναι ἡ σωστὴ μορφὴ ἄμεσης ἐπικοινωνίας

Τὸ ἀντίθετο τῆς ἄμεσης μετάδοσης εἶναι ἡ ἔμμεση μετάδοση ἡ

ὁποία μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μὲ δύο διαφορετικοὺς τρόπους

Ἡ ἔμμεση μετάδοση λέει ὁ ἴδιος μπορεῖ νὰ εἶναι μία τέχνη τῆς

μετάδοσης μέσω τῆς ὁποίας ἡ μετάδοση διπλασιάζεται Ἡ τέχνη ἔγκειται

τότε ἀκριβῶς στὸ ὅτι ὁ μεταδότης κατὰ ἕναν πρῶτο τρόπο

αὐτοαναιρεῖται ἤ τοποθετεῖται καθαρὰ ἀντικειμενικὰ καί κατrsquo αὐτὸν τὸν

τρόπο ἑνώνει ἀδιάλειπτα ποιοτικὲς ἀντιθέσεις Εἶναι ἡ διπλὴ

ἀντανάκλαση τῆς μετάδοσης Πχ ἔμμεση μετάδοση εἶναι τὸ νὰ

συνδεθοῦν μεταξύ τους σοβαρὸ καὶ ἀστεῖο κατὰ τέτοιο τρόπο ὥστε ἡ

σύνδεσή τους νὰ γίνει ἕνας διαλεκτικὸς κόμπος μὲ ἀποτέλεσμα κατόπιν

νὰ πάψει ὁ ἴδιος νὰ ὑπάρχει Ἄν θέλει κάποιος νrsquo ἀσχοληθεῖ μrsquo αὐτὸ τὸ

εἶδος τῆς μετάδοσης τότε πρέπει αὐτὸς ὁ ἴδιος νὰ λύσει τὸν κόμπο (Ὡς

πρὸς τὴ χρήση ψευδωνύμου στὰ αἰσθητικά του ἔργα καὶ μόνον ndashπρόκειται

γιὰ τὴν πρώτη περίπτωση τῆς ἔμμεσης μετάδοσης- ὁ Κ λέει ὅτι τοῦτο

8

ὑπῆρξε ἕνα inkognito καὶ μιὰ ἀπάτη στὴν ὑπηρεσία τοῦ Χριστιανισμοῦ8)

Λαμπρὸ παράδειγμα ἡ περίπτωση τοῦ laquoΕἴτε-Εἴτεraquo (μὲ ἄλλη ἀπόδοση laquoἬ

τὸ ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo) Ὁ κατὰ φαντασίαν ἐκδότης τοῦ ἔργου αὐτοῦ Victor

Eremita λέει ὅτι βρῆκε χειρόγραφα δύο διαφορετικῶν συγγραφέων δύο

διαφορετικῶν κοσμοθεωριῶν Ὁ πρῶτος ἐκφράζεται αἰσθητικά Τὸν

δεύτερο τὸν Πάρεδρο Βίλχελμ τὸν χαρακτηρίζει μιὰ ἠθικὴ στάση Ὁ

δεύτερος ἔστελνε ἐπιστολὲς στὸν πρῶτο πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι

ἐπικοινωνοῦσαν Τὰ γραπτὰ καὶ τῶν δύο ἐκδίδει ὁ Victor Eremita (ὁ

Νικητὴς μέσω τῆς ἐρημιᾶς) δηλώνοντας ὅτι δὲν τοῦ ἐπιτρεπόταν νὰ

ἐκφράσει τὴν γνώμη του στὸν ἀναγνώστη ὡς πρὸς τὸν ποιὸν ἀπὸ τοὺς δύο

θὰ ὤφειλε νὰ ἀκολουθήσει Ἦταν θέμα τοῦ ἀναγνώστη νὰ ἀκολουθήσει

laquoἤ τὸν ἕνα ἤ τὸν ἄλλοraquo εἴτε τὴ μιὰ κοσμοθεωρία εἴτε τὴν ἄλλη Ἔτσι ὁ

Κίερκεγκωρ ἐξαφανιζόταν ἦταν ἀπών

Ἄλλος τρόπος ἡ ἔμμεση μετάδοση μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μέσα

ἀπrsquo τὴ σχέση μεταξὺ τῆς μετάδοσης καὶ τοῦ μεταδότη Σrsquo αὐτὴν τὴν

περίπωση εἶναι ὁ μεταδότης παρών ἐνῶ στὴν πρώτη περίπτωση ἦταν ἀπrsquo

ἔξω ἐν τούτοις μέσα ἀπὸ μία ἀρνητικὴ ἀντανάκλαση Τελικά ὅμως ἡ

ἐποχή μας δὲν γνωρίζει κυρίως καμμία ἄλλη μετάδοση ἀπὸ αὐτὴν τὴν

πενιχρή νὰ παραδίδει μαθήματα Ἔχουμε ξεχάσει παντελῶς τι σημαίνει

laquoνὰ ὑπάρχειςraquo Ὅλη ἡ μετάδοση ἀπαιτεῖ σὲ σχέση μὲ τὴν ὕπαρξη ἕναν

μεταδότη Καὶ ὁ ἀναδιπλασιασμὸς συνίσταται στὸ ὅτι αὐτὸς ὑπάρχει σrsquo

ἐκεῖνο ποὺ καταλαβαίνειraquo Δηλ συμβαίνει κάτι ποὺ θὰ μᾶς θυμίσει

ἐκεῖνο ποὺ εἶχε πεῖ ὁ Κ γιὰ τὸν Σωκράτη καὶ τὴ διαφορά του ἀπὸ τοὺς

Σοφιστές ὁ μεταδότης βιώνοντας αὐτὸ ποὺ μεταδίδει πιστεύοντάς το ὡς

ἀλήθεια ὑπάρχει Καὶ ὁ μεταδότης ποὺ ὑπάρχει δὲν εἶναι φερέφωνο ἤ δὲν

παραδίδει μαθήματα ἀλλὰ ἀναδιπλασιάζει ἡ ὕπαρξή του τὴν ἀλήθεια

8 Πρβλ S Kierkegaard Synspunktet for min Forfattervirksomhed Sammlede Skrifter XIII Bind Anden Udgabe Gyldendalske Boghandel Kjoslashbenhavn 1930 σελ 552

9

τὴν ὁποία μεταδίδει Ἡ ὕπαρξή του ἀνακλᾶ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴ

διπλασιάζει

Στὴν περίπτωση τοῦ Θεανθρώπου ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ ἕναν

μεταδότη ὁ ὁποῖος ὑπάρχει ὁ ἴδιος σrsquo αὐτὸ ποὺ μεταδίδει δὲν μπορεῖ

κανεὶς ἐν τούτοις ἀκόμα νὰ ὀνομάσει αὐτὴν τὴ μετάδοση ἔμμεση

μετάδοση Ἐὰν ὅμως ἀντίθετα προσδιορίζεται ὁ ἴδιος διαλεκτικά ἐὰν

εἶναι ἡ ἴδια του ἡ οὐσία ἕνας προσδιορισμὸς ἀνάκλασης τότε ὅλη ἡ ἄμεση

μετάδοση εἶναι ἀδύνατη Αὐτό λοιπόν συμβαίνει μὲ τὸν Θεάνθρωπο Καί

ὅπως προαναφέραμε Αὐτὸς εἶναι ἕνα Σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο

Αὺτὸς βρίσκεται στὴ θέση τοῦ μὴ ἀναγνωρίσιμου τοῦ Inkognito

ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη καὶ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ

μιὰ ἐκλογὴ ἐὰν θέλεις νὰ Τὸν πιστέψεις ἤ ὄχι

Ὁ πιστός μπροστὰ στὰ στὸν Θεάνθρωπο ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται

incognito ἐνδεχομένως σκανδαλίζεται λυγίζει ἡ λογική του (laquoΤὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσηςraquo λέει) Κατrsquo ἀκολουθία ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης

προκαλεῖ τὴν πίστη Λέει ἐπίσης ὁ Κ laquoτὸ ὅτι ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσης σημαίνει πρόσκληση καὶ πρόκληση τῆς πίστης μπορεῖ νὰ τὸ

ἀποδείξει κανείς πάρα πολὺ εὔκολα σὲ ἁπλὲς ἀνθρώπινες συνθῆκες ἐὰν

θυμηθεῖ κανεὶς μόνον ὅτι ἡ πίστη στὴν ἐξοχότερή της ἔννοια σχετίζεται

μόνον μὲ τὸν Θεάνθρωπο Ἄς τὸ παρατηρήσουμε καὶ μάλιστα ἄς

χρησιμοποιήσουμε γιrsquo αὐτὸ τὴ σχέση δύο ἐρωτευμένων Ξεκινῶ κατrsquo

ἀρχὰς ἀπrsquo τὴν ἀκόλουθη σχέση αὐτός ποὺ ἀγαπάει διαβεβαιώνει τὴν

ἀγαπημένη του γιὰ τὴν ἀγάπη του μὲ φλογερὲς ἐκφράσεις καὶ ὅλη του ἡ

ὕπαρξη ἀντιστοιχίζεται σrsquo αὐτὴν τὴ διαβεβαίωση ποὺ εἶναι σχεδὸν ἄδολη

λατρεία Ρωτάει λοιπὸν τὴν ἀγαπημένη πιστεύεις ὅτι σrsquo ἀγαπῶ Ἡ

ἀγαπημένη ἀπαντάει σrsquo αὐτό Ναί τὸ πιστεύω Ἔτσι μιλᾶμε συνήθως

Ἄς ὑποθέσουμε τώρα ἀντίθετα ὅτι αὐτὸς ποὺ ἀγαπάει εἶχε τὴν ἰδέα νὰ

τὴ δοκιμάσει ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Tί θὰ ἔκανε τότε αὐτός Θὰ

10

ἀπομάκρυνε ὅλη τὴν ἄμεση μετάδοση καὶ θὰ μεταμορφωνόταν σὲ μιὰ

διπλὴ φύση Στὸ ἐνδεχόμενο αὐτὸ φαίνεται τόσο ἀπατηλά ποὺ θὰ

μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἴδιο καλὰ ἕνας ἀπατεῶνας ὅπως καὶ ἕνας πιστὸς

ἐραστής Αυτό σημαίνει ὅτι κάνει τὸν ἑαυτό του ἕνα αἴνιγμα Ἀλλὰ τί

εἶναι ἕνα αἴνιγμα Ἕνα αἴνιγμα εἶναι μιὰ ἐρώτηση Καὶ τί ρωτάει αὐτὴ ἡ

ἐρώτηση Ρωτάει ἐὰν ἡ ἀγαπημένη του τὸν πιστεύει Δὲ θέλω τώρα νὰ

κρίνω λέει ὁ Κ ἐὰν εἶχε αὐτό τὸ δικαίωμα νὰ τὴν ἐξετάζει κατrsquo αὐτὸν

τὸν τρόπο ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης καί ἐν

πάση περιπτώσει δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ ξεχνάει ὅτι ἕνας μαιευτῆρας

μέχρι ἑνὸς ὁρισμένου σημείου κάνει τὸ ἴδιο καὶ ἐκφράζει τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο ἔστω κιrsquo ἄν τὸ ἐκφράζει μὲ ἐντελῶς ἀντίθετη πρόθεση

ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποκρούσει τὸν ἄλλο ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν ἑαυτό του γιὰ νὰ

τὸν στρέψει πρὸς τὸν ἑαυτό του νὰ τὸν κάνει ἐλεύθερο καὶ ὄχι νὰ τὸν

τραβήξει πρὸς αὐτόν Εὔκολα θὰ ἀναγνωρίσει κανεὶς τὴ διαφορὰ στὴ

συμπεριφορὰ αὐτοῦ ποὺ ἀγαπάει Στὴν πρώτη περίπτωση ρωτάει αὐτὸς

ἄμεσα μὲ πιστεύεις Στὴ δεύτερη κάνει ὁ ἴδιος στὸν ἑαυτό του μιὰ

ἐρώτηση Ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Ἴσως τὸ μετανιώσει πικρὰ ποὺ ἐπέτρεψε

στὸν ἑαυτό του νrsquo ἀναμιχθεῖ σrsquo αὐτό Ἐν τούτοις δὲν ἔχω ἐδῶ κάποια

δουλειὰ ἐγώ διότι ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἀπὸ

διαλεκτικὴ ἄποψη εἶναι σὲ κάθε περίπτωση ἐντελῶς σίγουρο ὅτι ἡ

τελευταῖα μέθοδος παριστάνει ἕναν τρόπο κατὰ πολὺ οὐσιαστικότερο νὰ

προκαλέσεις τὴν πίστη

Ἡ πρόθεση αὐτῆς τῆς μεθόδου ξεκινάει ἀπrsquo τὸ νὰ κάνει διάφανη

τὴν ἀγαπημένη μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογή Πρέπει δηλαδή αὐτή τώρα νὰ

διαλέξει ἀπrsquo αὐτὸ τὸ διφορούμενο ποιὰ μορφὴ θεωρεῖ ὡς τὴν ἀληθινή

Ἐὰν διαλέξει τὴ μορφὴ τοῦ καλοῦ θὰ γίνει φανερὸ ὅτι τὸν πιστεύει Εἶναι

φανερό διότι αὐτὸς δὲν τὴ βοηθάει καθόλου ἀντίθετα μέσα ἀπὸ τὸ

διφορούμενο τὴν ἄφησε τελείως μόνη της χωρίς ὁποιαδήποτε

ὑποστήριξη Αὐτὸς εἶναι ἕνα διφορούμενο καὶ τώρα τίθεται ἡ ἐρώτηση

11

πῶς αὐτὴ τὸν κρίνει Αὐτὸς ὅμως τὸ καταλαβαίνει μὲ ἄλλον τρόπο

βλέποντας ὅτι δὲν κρίνεται αὐτός ἀλλὰ αὐτή ἡ ὁποία μέσα ἀπrsquo τὴν κρίση

της ἀποκαλύπτεται Ἐὰν αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα γιrsquo αὐτό δὲ θέλω τώρα

νὰ κρίνω ἐπειδὴ ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἡ

μέθοδός του ἡ ὁποία σrsquo ὅλο τὸ διάστημα ποὺ αὐτὴ διαρκεῖ τοῦ προξενεῖ

ἴσως ἀπερίγραπτους πόνους ἀνησυχία καὶ φροντίδα εἶναι ταυτόχρονα

μιὰ παγερή ἀπάνθρωπη ἀδιαφορία καὶ ἐν τούτοις πάλι τὸ πλέον

ὑψωμένο σὲ δύναμη πάθος Ἀλλὰ προσκαλεῖ τὴν πίστη Καὶ διαλεκτικὰ

ἔχει δίκιο ὅτι ἡ πίστη παραεῖναι ἄμεση ὅταν δέχεται κανεὶς ἄμεση

μετάδοση

Καὶ κάτι παρόμοιο ποτὲ δὲν κατανόησε ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὸν ὅρο

πίστη (καὶ ἡ πίστη εἶναι ἡ ἴδια ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μιὰ ἐπιλογή) (σελ 161) Ὁ Θεάνθρωπος πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν

πίστη καὶ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση γιὰ νὰ ἀπαιτήσει ἀκριβῶς τὴν

πίστη Δὲν μπορεῖ μὲ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια νὰ κάνει ἀλλιώς Ὡς

Θεάνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο γιrsquo αὐτὸ

πρέπει νrsquo ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν πίστη καὶ

νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης

Στὴ σχέση μεταξύ ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ

ἀρκεῖται ὁ ἕνας ἄνθρωπος μὲ τὴ βεβαίωση τοῦ ἄλλου ὅτι τὸν πιστεύει

Κανένας ἄνθρωπος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης γιὰ τὸν ἄλλο Ἐὰν θέλει ὁ ἕνας σὲ σχέση μὲ τὸν

ἄλλο νὰ χρησιμοποιήσει τὸ διαλεκτικὸ διφορούμενο τότε αὐτὸς

ὀφείλει βέβαια νὰ τὸ χρησιμοποιήσει αὐτὸ ἀκριβῶς ἀντίθετα

μαιευτικά ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφύγει νὰ πρέπει νὰ γίνει γιὰ τὸν ἄλλον

τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἤ ὁτιδήποτε παρεμφερές Τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο εἶναι τὸ προσωρινό Ἡ ἀναλήθεια ἔρχεται ἀναμφίβολα μrsquo

αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ

διφορούμενο μόνον γιὰ νὰ ἀναχαιτίσει ἔχει τὴν ἀναίδεια νὰ γίνει γιὰ

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

3

γενικότερα ἀλλὰ καὶ ὡς συγγραφέα χριστιανικῶν μηνυμάτων δηλαδὴ ὡς

μεταδότη4 Πρόκειται δηλ γιὰ ἕνα βῆμα μετὰ τὴν ἑρμηνεία Τὸν ρόλο αὐτὸ

τὸν γνωρίζουμε ὅλοι στὸ ἔργο τοῦ ἱεροκήρυκα ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ κατrsquo

ἐχοχὴν μεταδότης Ἔτσι στὴν περίπτωση τοῦ Κ ἔχει ἰδιαίτερη σημασία-

ἀξία τὸ ψευδώνυμο μὲ τὴν ἔννοια δηλ τῆς ὑπηρεσίας τῆς ἔμμεσης

μετάδοσης ἱερῶν μηνυμάτων Τὸ νὰ διαλέγεσαι καὶ νὰ μεταδίδεις τὶς

θέσεις σου ἔστω καὶ σωκρατικά εἶναι ἕνα σπουδαῖο θέμα Τὸ νὰ

μεταδίδεις ὅμως θεϊκὰ μηνύματα εἶναι κάτι τὸ ἰδιαίτερο Σοῦ τίθεται ἀπὸ

τὴν πρώτη στιγμή τὸ ἐρώτημα καὶ ἐσὺ ποιὸς εἶσαι Ἐν ὀνόματι ποιᾶς

αὐθεντίας ἀποφαίνεσαι μιλᾶς ἀπόλυτα γιὰ θεϊκὰ θέματα Ὁ Κ δηλώνει

γιὰ τὸν ἑαυτό του ὅτι εἶναι δίχως κύρος laquoδίχως ἐξουσιοδότηση νὰ

δεσμεύσει κάποιον ἀπευθείας ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ εἶναι ἕνας κοινὸς

ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος δὲν ἔχει τὴν ἐξουσιοδότηση νὰ ἐπιβεβαιώσει τὸ

αἰώνιο μέσα στὸν καιρό νὰ ἑνώσει τὸ αἰώνιο καὶ τὸ ἱστορικό ὥστε τὸ

περιεχόμενο τῆς μετάδοσης νὰ γίνεται ἀποδεκτὸ ὄχι μὲ τὴν σωκρατικὴ

μέθοδο τῆς κύησης ἀλλὰ σὰν ἕνα αὐθεντικὸ αἴτημα πραγμάτωσηςraquo

Μόνον ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς μίλησε ἄμεσα καὶ εἶπε ὅτι εἶναι Θεός ndashlaquoὁ

Πατέρας κιrsquo Ἐγὼ εἴμαστε ἕναraquo Καὶ πάλιν ὁ ἴδιος ὁ Θεός προκειμένου νὰ

γίνει ἀντικείμενο τῆς πίστης ἐμφανίστηκε μὲ μορφὴ μὴ ἀναγνωρίσιμη

incognito5 καὶ ὄχι ὡς Θεός Δὲν ὑπάρχει ἐν προκειμένω ἀντίφαση ἀλλὰ

πρόκειται γιὰ μιὰ συνιστῶσα τοῦ κατrsquo ἐξοχὴν Παράδοξου Ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς εἶναι ἕνα σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο Καὶ ἐφrsquo ὅσον βρίσκεται

στὸ μὴ ἀναγνωρίσιμο ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη

Λέει ὁ Κ laquoἘὰν ἡ μετάδοση ἑνὸς μεταδότη ὡφείλει νὰ εἶναι ἄμεση δὲν

πρέπει νὰ εἶναι μόνον ἡ μετάδοση ἄμεση ἀλλὰ καὶ ὁ μεταδότης ὁ ἴδιος

πρέπει νὰ ὁρίζεται ἄμεσα Ἐὰν δὲν συμβαίνει αὐτό τότε παρόλα αὐτά 4 Πρβλ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης Βασικὲς ἀρχὲς καὶ ἡ ἐφαρμογή τους στὸ ἔργο τοῦ Κίρκεγκωρ Μετάφραση Σοφία Σκοπετέα Ἔκδοσις Ἐποπτεία Ἐκδοτική ΕΠΕ Ἀθῆνα Μάϊος 1983 σελ 425 5 Στὸ πρωτότυπο inkognito

4

ἀκόμα καὶ ἡ πιὸ ἄμεση δήλωση ἑνὸς τέτοιου μεταδότη δὲ θὰ γίνει ἄμεση

μετάδοση μέσω τοῦ μεταδότη ποὺ σημαίνει μέσω αὐτοῦ ποὺ εἶναι ὁ

μεταδότης Ἐὰν κάποιος πεῖ ἄμεσα εἶμαι Θεός -ὁ Πατέρας κιrsquo ἐγὼ εἴμαστε

ἕνα τότε αὐτὸ εἶναι ἄμεση μετάδοση Ἐὰν τώρα ὅμως ἐκεῖνος ποὺ τὸ λέει

ὁ μεταδότης εἶναι ὁ ἕνας καὶ μόνος ἕνας μεμονωμένος ἄνθρωπος

ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι τότε αὐτὴ ἡ μετάδοση δὲν εἶναι ἀκριβῶς

ἐντελῶς ἄμεση Διότι δὲ θὰ χρειαζόταν βέβαια νὰ εἶναι ἀκριβῶς ἐντελῶς

ἄμεση ὅτι ἕνας καὶ μόνος ἄνθρωπος εἶναι Θεός - ἐνῶ αὐτὸ τὸ ὁποῖο λέει

εἶναι ἐντελῶς ἄμεσο Ἡ μετάδοση ἐμπεριέχει μέσω τοῦ μεταδότη μιὰ

ἀντιλογία καὶ γίνεται μία ἔμμεση μετάδοση ποὺ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ μιὰ

ἐκλογή ἐὰν θέλεις νὰ τὸν πιστέψεις ἤ ὄχιraquo

Οἱ μόνοι οἱ ὁποῖοι εἶναι ἐξιουσιοδοτημένοι νὰ μεταδίδουν καὶ ἱερὰ

μηνύματα εἶναι οἱ λειτουργοὶ τῆς Ἐκκλησίας laquoὉ ἱερέας εἶναι αὐτὸ ποὺ

εἶναι διὰ τῆς χειροτονίας καὶ ἡ χειροτονία εἶναι ἡ παράδοξη

μεταμόρφωση τοῦ δάσκαλου μέσα στὸν χρόνοraquo6 Βρίσκονται ὅμως καὶ

αὐτοὶ πάντα στὸ ὕψος ἑνὸς τέτοιου ὑψηλοῦ ἔργου Μήπως κηρύσσουν

ἑαυτούς Μήπως παριστάνουν τὸν Θεὸ ἰδιαίτερα αὐστηρό ἐμᾶς ἰδιαίτερα

ἁμαρτωλούς ὥστε νὰ δικαιολογοῦν τὴ θέση τους νὰ ἐμφανίζουν τὴ θέση

τοῦ μεσάζοντος σημαντική ἀφοῦ προσπαθοῦν νὰ ἑνώσουν τὰ

laquoδιεστῶταraquo Ἤ μήπως ἔχασαν γενικὰ τὸ laquoπαράδοξοraquo Ἀλλὰ περὶ τοῦ

κηρύγματος ὁ λόγος γίνεται ἐκτενέστερος στὸ τέλος τοῦ παρόντος

ἄρθρου Πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ περίπτωση τοῦ ἱεραποστόλου εἶναι ἐξ

ὁλοκλήρου διαφορετική Ὁ ἀκροατὴς δὲν γνωρίζει τίποτε γιὰ τὸ θέμα καὶ

μπορεῖ χωρὶς νὰ μπερδέψει τὸν μεταδότη μὲ τὸν ἐντολέα νὰ δεχθεῖ σὲ

6 S Kierkegaard Ὑστερόγραφο Sammlede Skrifter Bind XIII σελ 543 Στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller ὅπως παραπάνω σελ 428_

Στὸ σημεῖο αὐτὸ σημειωτέα εἶναι ἡ σκέψη τοῦ Κ γιὰ τὸ θαῦμα τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας Τὸ θαῦμα ὡς laquoγεγονὸςraquo ὡς στιγμὴ τῆς αἰωνιότητας ποὺ σχετίζεται μὲ τὸν χρόνο δὲν ἐπαναλαμβάνεται ἀλλὰ οἱ πιστοὶ ὅλων τῶν ἐποχῶν καὶ ὅλων τῶν γεωγραφικῶν τόπων συμμετέχουν ἑνούμενοι σrsquo αὐτό τὸ θαῦμα σrsquo αὐτὴν τὴ laquoστιγμὴraquo τοῦ θαύματος τῆς μετάληψης τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου

5

ἄμεση μορφὴ τὸν εὐαγγελισμό Ἐνῶ στὴν Χριστιανοσύνη χρειάζεται ὁ

μεταδότης λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος θὰ πρέπει νὰ χρησιμοποιήσει τὴν τεχνικὴ

ἐκείνη ποὺ θὰ ἐξαγάγει αὐτὸ ποὺ ὁ ἀποδέκτης γνωρίζει ἐκ τῶν προτέρων

μὲ λιγότερη ἤ περισσότερη σαφήνεια

Γιὰ νὰ κατανοήσει κανεὶς βαθύτερα τὸν Κ ὡς σκεπτόμενο

ἄνθρωπο πρέπει νὰ κατανοήσει τὴν πρωτότυπη ἔννοιά του γιὰ τὴν

Ἀλήθεια μαζί μὲ τὴν διαλεκτική του μέθοδο Αὐτὲς οἱ σκέψεις του

βρίσκονται οὐσιωδῶς σὲ ἀντίθεση πρὸς τὶς παραδοσιακὲς εὐρωπαϊκὲς

ἰδέες γιὰ τὴ γνώση καὶ τὴ νόηση Καὶ αὐτὸ διότι ὁ Κ δὲν ἑρμηνεύει τὴν

ἔννοια τῆς Ἀλήθειας ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τοῦ ἀντικειμένου ἀλλὰ ἀπὸ αὐτὴν

τοῦ ὑποκειμένου Ὁ Ἕγελος ἀκολουθόντας τὸν Καρτέσιο δίδασκαν ὅτι

Ὕπαρξη καὶ Σκέψη ταυτίζονται Αὐτὸ τὸ ἀνέτρεψε ἀποδεικνύοντας ὅτι ἡ

Ὕπαρξη εἶναι ἡ ἀπόσταση Σκέψης καὶ Εἶναι Στὸ θέμα τῆς Ἀλήθειας λέει

ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ συμφωνία Σκέψης καὶ Εἶναι στὸν ὑπάρχοντα σκεπτόμενο

ὁ ὁποῖος ταυτόχρονα ὑπάρχει σrsquo αὐτὸ ποὺ σκέπτεται Ἔτσι ἡ ἀπόδειξη

τῆς ὕπαρξης στὸν συγκεκριμένο στὸν πραγματικὰ σκεπτόμενο ἄνθρωπο

γίνεται τὸ κριτήριο τῆς Ἀλήθειας Ἡ Ἠθικὴ καὶ ἡ θεωρία τῆς

Γνωσιολογία ἔχουν τὸν ἴδιο ἄξονα Αὐτὸ μᾶς ἐνθυμίζει καὶ τὴ ρήση του

ποὺ εἶναι γραμμένη καὶ σrsquo ἕναν βράχο στὸ σημαδιακὸ γιὰ τὴν ἐσωτερική

του πορεία Gileleje laquoΤι εἶναι ἡ Ἀλήθεια ἄλλο ἀπὸ μιὰ ζωὴ γιὰ μιὰ ἰδέαraquo

Ἔτσι ἄρχισε ὁ Κ νὰ ψάχνει τρόπους νὰ διαλέγεται καὶ νὰ μεταδίδει

laquoτὰ λόγια τοῦ Χριστοῦraquo τρόπους οἱ ὁποῖοι βρίσκονταν στὰ πλαίσια μιᾶς

σωκρατικῆς τακτικῆς Ἔλεγε πάνω σrsquo αὐτό ὅτι ὁ μαιευτήρας τραβώντας

τὸ μωρὸ πρὸς αὐτόν στὴν οὐσία τὸ ὠθεῖ νὰ γίνει ὁ ἑαυτός του νὰ

ὁλοκληρωθεῖ Προσπαθοῦσε ὁ Κ νὰ ἀποκρύπτει τὸν ἑαυτό του νὰ θέτει

τὸν συνομιλητή τὸν ἀκροατή τὸν ἀναγνώστη πρὸ τῶν εὐθυνῶν του

ἀπέναντι στὰ θρησκευτικὰ θέματα καὶ νὰ βγάζει μόνος του τὰ

συμπεράσματα νὰ τὰ γεννήσει ὁ ἴδιος Εἶχε διαπιστώσει ὅτι εἶναι ἡ φύση

τῶν κοινωνικῶν σχέσεων τέτοια ποὺ ὁ ἀκροατὴς ὑψηλῶν μηνυμάτων

6

θεοποιεῖ τὸν μεταδότη Ἕνας ἐρευνητής του λέει laquoοἱ ἀρχὲς τῆς

ἐπικοινωνίας ποὺ ἐκθέτει ὁ Κ ὑπογραμμίζουν πὼς ἕνας ἄνθρωπος δὲν

πρέπει οὔτε πρόκειται νὰ ἀποκτήσει ἀπόλυτη σημασία γιὰ ἕναν ἄλλον

Τουναντίον ἡ διαδικασία τῆς ἐπικοινωνίας πρέπει νὰ κανονιστεῖ ἀπὸ τὸν

μεταδότη κατὰ τέτοιον τρόπο ποὺ μέσα στὴν μετάδοση πάντα νὰ

συλλογίζεται τὸ πῶς θὰ ἐπέλθει ἡ ἀπελευθέρωση μεταξὺ τῶν μελῶν Σὲ

ἀντίθετη περίπτωση ἡ ἰσότητα ἡ ὁποία μόνη μπορεῖ νὰ διαφυλάξει τὸ

γνήσιο ἀνθρώπινο ἐγκαταλείπεται καὶ ἀντικαθίσταται ἀπὸ μιὰ σχέση

ἐξάρτησης ποὺ κάνει τὸν μεταδότη γιὰ τὸν ἀποδέκτη θεό Τὸ ὅτι ὁ Κ

προσπαθεῖ νὰ ἀποφύγει αὐτὴ τὴ δεύτερη περίπτωση προκύπτει ἀπὸ τὸ ὅτι

μέσα στὸ ἔργο του πλέκει τὶς ἀρχὲς τῆς ἐπικοινωνίας κατὰ τέτοιον τρόπο

τὴ μιὰ μέσα στὴν ἄλλη ποὺ νὰ καθίσταται ἀδύνατος ἕνας παπαγαλισμὸς

ἤ μιὰ λατρεία τῆς δικῆς του πχ κατανόησης τῶν συνθηκῶν καὶ τῶν

δυνατοτήτων τῶν διαφόρων σταδίων στὸ ξεδίπλωμα τῆς ὕπαρξης Καὶ

αὐτὴ τὴν τελευταῖα λειτουργία τὴν ἔχουν ἀναλάβει οἱ πολλὲς ἀποχρώσεις

στὴ διαλεκτική του τῆς μετάδοσης ndashμὰ δὲ θά rsquoταν καὶ στὴν ἀντίθετη

περίπτωση κἄν διαλεκτικόςraquo7

Ὑπάρχει πρῶτα ἡ σωστὴ ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ λεχθεῖ ὅτι ὁ

ἄνθρωπος συνήθως laquoπιστεύειraquo στὶς ἀλήθειες ποὺ ὁ ἴδιος ἀνακαλύπτει

Ἄλλος τρόπος εἶναι αὐτὸς τῆς ἀπrsquo εὐθείας μετάδοσης μιᾶς ἀλήθειας ἀπὸ

κάποιον ἄλλο Ἐκεῖνο τώρα ποὺ ἔχει σημασία δὲν εἶναι ἡ ἄκριτη

ἀποδοχή μιᾶς ἀλήθειας ἤ τῆς ἀλήθειας ἀλλὰ ὁ ἐνστερνισμός της ποὺ θὰ

προέκυπτε ὕστερα ἀπὸ γνήσιο διάλογο Καὶ σrsquo αὐτὸν τὸν γνήσιο διάλογο

διακρίνεται καὶ μία δεύτερη παράμετρος Αὐτὴ τῆς δημοκρατικῆς

ἀναγνώρισης ὅτι ὁ ἕτερος συμβαλλόμενος τῆς διάλεξης ἔχει τὸ ἀναφέρετο

δικαίωμα καὶ τὴν ὑποχρέωση νὰ ἐπιλέξει ὁ ἴδιος τὸ δρόμο του τὸν ὁποῖο

δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ τοῦ τὸν ἀνακόψει Κατὰ τὸν Κ τοῦτο θὰ

7 Paul Muumlller ὅπως παραπάνω σελ 429ἑξ

7

ἀποδιδόταν παραστατικά μὲ ἕναν δρομέα τὸν ὁποῖο ἕνας ἄλλος ποὺ θὰ

ἐπιθυμοῦσε νὰ διαλεχθεῖ μαζί του τὸν πλησιάζει τρέχοντας πρὸς τὴν ἴδια

κατεύθυνση καὶ μὲ τὴν ἴδια ταχύτητα γιὰ νὰ τοῦ μεταδώσει τὴν ἀλήθειά

του χωρὶς ἡ παρέμβασή του νὰ ἀνακόψει στὸν πρῶτο τὴν ταχύτητά του ἤ

νὰ τοῦ ἀλλάξει κατεύθυνση Συμπερασματικά ὁ Κ δὲν κήρυττε μὲ τὴ

γνωστὴ μορφὴ τῆς διδασκαλίας ἀλλὰ βίωνε πραγματικὰ τὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ἐπικοινωνίας ὅπως κάποτε ἔκανε καὶ ὁ Σωκράτης Πάνω σrsquo αὐτὸ

λέει ὁ Κ laquoὍταν ὁ Σωκράτης ἐπέκρινε τοὺς σοφιστὲς κάνοντας τὴ

διάκριση ὅτι ἦταν ἱκανοὶ νὰ μιλοῦν ὄχι ὅμως νὰ συνδιαλέγονται αὐτὸ

ποὺ πραγματικὰ ἐννοοῦσε ἦταν ὅτι οἱ σοφιστὲς μποροῦσαν νὰ μιλήσουν

σχετικὰ μὲ ὁτιδήποτε ἀλλὰ ὑστεροῦσαν στὴν παράμετρο τῆς προσωπικῆς

οἰκειοποίησης Ἡ οἰκειοποίηση εἶναι ἀκριβῶς τὸ μυστικὸ τοῦ διαλόγουraquo

Αὐτὴ εἶναι ἡ σωστὴ μορφὴ ἄμεσης ἐπικοινωνίας

Τὸ ἀντίθετο τῆς ἄμεσης μετάδοσης εἶναι ἡ ἔμμεση μετάδοση ἡ

ὁποία μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μὲ δύο διαφορετικοὺς τρόπους

Ἡ ἔμμεση μετάδοση λέει ὁ ἴδιος μπορεῖ νὰ εἶναι μία τέχνη τῆς

μετάδοσης μέσω τῆς ὁποίας ἡ μετάδοση διπλασιάζεται Ἡ τέχνη ἔγκειται

τότε ἀκριβῶς στὸ ὅτι ὁ μεταδότης κατὰ ἕναν πρῶτο τρόπο

αὐτοαναιρεῖται ἤ τοποθετεῖται καθαρὰ ἀντικειμενικὰ καί κατrsquo αὐτὸν τὸν

τρόπο ἑνώνει ἀδιάλειπτα ποιοτικὲς ἀντιθέσεις Εἶναι ἡ διπλὴ

ἀντανάκλαση τῆς μετάδοσης Πχ ἔμμεση μετάδοση εἶναι τὸ νὰ

συνδεθοῦν μεταξύ τους σοβαρὸ καὶ ἀστεῖο κατὰ τέτοιο τρόπο ὥστε ἡ

σύνδεσή τους νὰ γίνει ἕνας διαλεκτικὸς κόμπος μὲ ἀποτέλεσμα κατόπιν

νὰ πάψει ὁ ἴδιος νὰ ὑπάρχει Ἄν θέλει κάποιος νrsquo ἀσχοληθεῖ μrsquo αὐτὸ τὸ

εἶδος τῆς μετάδοσης τότε πρέπει αὐτὸς ὁ ἴδιος νὰ λύσει τὸν κόμπο (Ὡς

πρὸς τὴ χρήση ψευδωνύμου στὰ αἰσθητικά του ἔργα καὶ μόνον ndashπρόκειται

γιὰ τὴν πρώτη περίπτωση τῆς ἔμμεσης μετάδοσης- ὁ Κ λέει ὅτι τοῦτο

8

ὑπῆρξε ἕνα inkognito καὶ μιὰ ἀπάτη στὴν ὑπηρεσία τοῦ Χριστιανισμοῦ8)

Λαμπρὸ παράδειγμα ἡ περίπτωση τοῦ laquoΕἴτε-Εἴτεraquo (μὲ ἄλλη ἀπόδοση laquoἬ

τὸ ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo) Ὁ κατὰ φαντασίαν ἐκδότης τοῦ ἔργου αὐτοῦ Victor

Eremita λέει ὅτι βρῆκε χειρόγραφα δύο διαφορετικῶν συγγραφέων δύο

διαφορετικῶν κοσμοθεωριῶν Ὁ πρῶτος ἐκφράζεται αἰσθητικά Τὸν

δεύτερο τὸν Πάρεδρο Βίλχελμ τὸν χαρακτηρίζει μιὰ ἠθικὴ στάση Ὁ

δεύτερος ἔστελνε ἐπιστολὲς στὸν πρῶτο πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι

ἐπικοινωνοῦσαν Τὰ γραπτὰ καὶ τῶν δύο ἐκδίδει ὁ Victor Eremita (ὁ

Νικητὴς μέσω τῆς ἐρημιᾶς) δηλώνοντας ὅτι δὲν τοῦ ἐπιτρεπόταν νὰ

ἐκφράσει τὴν γνώμη του στὸν ἀναγνώστη ὡς πρὸς τὸν ποιὸν ἀπὸ τοὺς δύο

θὰ ὤφειλε νὰ ἀκολουθήσει Ἦταν θέμα τοῦ ἀναγνώστη νὰ ἀκολουθήσει

laquoἤ τὸν ἕνα ἤ τὸν ἄλλοraquo εἴτε τὴ μιὰ κοσμοθεωρία εἴτε τὴν ἄλλη Ἔτσι ὁ

Κίερκεγκωρ ἐξαφανιζόταν ἦταν ἀπών

Ἄλλος τρόπος ἡ ἔμμεση μετάδοση μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μέσα

ἀπrsquo τὴ σχέση μεταξὺ τῆς μετάδοσης καὶ τοῦ μεταδότη Σrsquo αὐτὴν τὴν

περίπωση εἶναι ὁ μεταδότης παρών ἐνῶ στὴν πρώτη περίπτωση ἦταν ἀπrsquo

ἔξω ἐν τούτοις μέσα ἀπὸ μία ἀρνητικὴ ἀντανάκλαση Τελικά ὅμως ἡ

ἐποχή μας δὲν γνωρίζει κυρίως καμμία ἄλλη μετάδοση ἀπὸ αὐτὴν τὴν

πενιχρή νὰ παραδίδει μαθήματα Ἔχουμε ξεχάσει παντελῶς τι σημαίνει

laquoνὰ ὑπάρχειςraquo Ὅλη ἡ μετάδοση ἀπαιτεῖ σὲ σχέση μὲ τὴν ὕπαρξη ἕναν

μεταδότη Καὶ ὁ ἀναδιπλασιασμὸς συνίσταται στὸ ὅτι αὐτὸς ὑπάρχει σrsquo

ἐκεῖνο ποὺ καταλαβαίνειraquo Δηλ συμβαίνει κάτι ποὺ θὰ μᾶς θυμίσει

ἐκεῖνο ποὺ εἶχε πεῖ ὁ Κ γιὰ τὸν Σωκράτη καὶ τὴ διαφορά του ἀπὸ τοὺς

Σοφιστές ὁ μεταδότης βιώνοντας αὐτὸ ποὺ μεταδίδει πιστεύοντάς το ὡς

ἀλήθεια ὑπάρχει Καὶ ὁ μεταδότης ποὺ ὑπάρχει δὲν εἶναι φερέφωνο ἤ δὲν

παραδίδει μαθήματα ἀλλὰ ἀναδιπλασιάζει ἡ ὕπαρξή του τὴν ἀλήθεια

8 Πρβλ S Kierkegaard Synspunktet for min Forfattervirksomhed Sammlede Skrifter XIII Bind Anden Udgabe Gyldendalske Boghandel Kjoslashbenhavn 1930 σελ 552

9

τὴν ὁποία μεταδίδει Ἡ ὕπαρξή του ἀνακλᾶ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴ

διπλασιάζει

Στὴν περίπτωση τοῦ Θεανθρώπου ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ ἕναν

μεταδότη ὁ ὁποῖος ὑπάρχει ὁ ἴδιος σrsquo αὐτὸ ποὺ μεταδίδει δὲν μπορεῖ

κανεὶς ἐν τούτοις ἀκόμα νὰ ὀνομάσει αὐτὴν τὴ μετάδοση ἔμμεση

μετάδοση Ἐὰν ὅμως ἀντίθετα προσδιορίζεται ὁ ἴδιος διαλεκτικά ἐὰν

εἶναι ἡ ἴδια του ἡ οὐσία ἕνας προσδιορισμὸς ἀνάκλασης τότε ὅλη ἡ ἄμεση

μετάδοση εἶναι ἀδύνατη Αὐτό λοιπόν συμβαίνει μὲ τὸν Θεάνθρωπο Καί

ὅπως προαναφέραμε Αὐτὸς εἶναι ἕνα Σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο

Αὺτὸς βρίσκεται στὴ θέση τοῦ μὴ ἀναγνωρίσιμου τοῦ Inkognito

ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη καὶ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ

μιὰ ἐκλογὴ ἐὰν θέλεις νὰ Τὸν πιστέψεις ἤ ὄχι

Ὁ πιστός μπροστὰ στὰ στὸν Θεάνθρωπο ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται

incognito ἐνδεχομένως σκανδαλίζεται λυγίζει ἡ λογική του (laquoΤὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσηςraquo λέει) Κατrsquo ἀκολουθία ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης

προκαλεῖ τὴν πίστη Λέει ἐπίσης ὁ Κ laquoτὸ ὅτι ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσης σημαίνει πρόσκληση καὶ πρόκληση τῆς πίστης μπορεῖ νὰ τὸ

ἀποδείξει κανείς πάρα πολὺ εὔκολα σὲ ἁπλὲς ἀνθρώπινες συνθῆκες ἐὰν

θυμηθεῖ κανεὶς μόνον ὅτι ἡ πίστη στὴν ἐξοχότερή της ἔννοια σχετίζεται

μόνον μὲ τὸν Θεάνθρωπο Ἄς τὸ παρατηρήσουμε καὶ μάλιστα ἄς

χρησιμοποιήσουμε γιrsquo αὐτὸ τὴ σχέση δύο ἐρωτευμένων Ξεκινῶ κατrsquo

ἀρχὰς ἀπrsquo τὴν ἀκόλουθη σχέση αὐτός ποὺ ἀγαπάει διαβεβαιώνει τὴν

ἀγαπημένη του γιὰ τὴν ἀγάπη του μὲ φλογερὲς ἐκφράσεις καὶ ὅλη του ἡ

ὕπαρξη ἀντιστοιχίζεται σrsquo αὐτὴν τὴ διαβεβαίωση ποὺ εἶναι σχεδὸν ἄδολη

λατρεία Ρωτάει λοιπὸν τὴν ἀγαπημένη πιστεύεις ὅτι σrsquo ἀγαπῶ Ἡ

ἀγαπημένη ἀπαντάει σrsquo αὐτό Ναί τὸ πιστεύω Ἔτσι μιλᾶμε συνήθως

Ἄς ὑποθέσουμε τώρα ἀντίθετα ὅτι αὐτὸς ποὺ ἀγαπάει εἶχε τὴν ἰδέα νὰ

τὴ δοκιμάσει ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Tί θὰ ἔκανε τότε αὐτός Θὰ

10

ἀπομάκρυνε ὅλη τὴν ἄμεση μετάδοση καὶ θὰ μεταμορφωνόταν σὲ μιὰ

διπλὴ φύση Στὸ ἐνδεχόμενο αὐτὸ φαίνεται τόσο ἀπατηλά ποὺ θὰ

μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἴδιο καλὰ ἕνας ἀπατεῶνας ὅπως καὶ ἕνας πιστὸς

ἐραστής Αυτό σημαίνει ὅτι κάνει τὸν ἑαυτό του ἕνα αἴνιγμα Ἀλλὰ τί

εἶναι ἕνα αἴνιγμα Ἕνα αἴνιγμα εἶναι μιὰ ἐρώτηση Καὶ τί ρωτάει αὐτὴ ἡ

ἐρώτηση Ρωτάει ἐὰν ἡ ἀγαπημένη του τὸν πιστεύει Δὲ θέλω τώρα νὰ

κρίνω λέει ὁ Κ ἐὰν εἶχε αὐτό τὸ δικαίωμα νὰ τὴν ἐξετάζει κατrsquo αὐτὸν

τὸν τρόπο ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης καί ἐν

πάση περιπτώσει δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ ξεχνάει ὅτι ἕνας μαιευτῆρας

μέχρι ἑνὸς ὁρισμένου σημείου κάνει τὸ ἴδιο καὶ ἐκφράζει τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο ἔστω κιrsquo ἄν τὸ ἐκφράζει μὲ ἐντελῶς ἀντίθετη πρόθεση

ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποκρούσει τὸν ἄλλο ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν ἑαυτό του γιὰ νὰ

τὸν στρέψει πρὸς τὸν ἑαυτό του νὰ τὸν κάνει ἐλεύθερο καὶ ὄχι νὰ τὸν

τραβήξει πρὸς αὐτόν Εὔκολα θὰ ἀναγνωρίσει κανεὶς τὴ διαφορὰ στὴ

συμπεριφορὰ αὐτοῦ ποὺ ἀγαπάει Στὴν πρώτη περίπτωση ρωτάει αὐτὸς

ἄμεσα μὲ πιστεύεις Στὴ δεύτερη κάνει ὁ ἴδιος στὸν ἑαυτό του μιὰ

ἐρώτηση Ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Ἴσως τὸ μετανιώσει πικρὰ ποὺ ἐπέτρεψε

στὸν ἑαυτό του νrsquo ἀναμιχθεῖ σrsquo αὐτό Ἐν τούτοις δὲν ἔχω ἐδῶ κάποια

δουλειὰ ἐγώ διότι ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἀπὸ

διαλεκτικὴ ἄποψη εἶναι σὲ κάθε περίπτωση ἐντελῶς σίγουρο ὅτι ἡ

τελευταῖα μέθοδος παριστάνει ἕναν τρόπο κατὰ πολὺ οὐσιαστικότερο νὰ

προκαλέσεις τὴν πίστη

Ἡ πρόθεση αὐτῆς τῆς μεθόδου ξεκινάει ἀπrsquo τὸ νὰ κάνει διάφανη

τὴν ἀγαπημένη μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογή Πρέπει δηλαδή αὐτή τώρα νὰ

διαλέξει ἀπrsquo αὐτὸ τὸ διφορούμενο ποιὰ μορφὴ θεωρεῖ ὡς τὴν ἀληθινή

Ἐὰν διαλέξει τὴ μορφὴ τοῦ καλοῦ θὰ γίνει φανερὸ ὅτι τὸν πιστεύει Εἶναι

φανερό διότι αὐτὸς δὲν τὴ βοηθάει καθόλου ἀντίθετα μέσα ἀπὸ τὸ

διφορούμενο τὴν ἄφησε τελείως μόνη της χωρίς ὁποιαδήποτε

ὑποστήριξη Αὐτὸς εἶναι ἕνα διφορούμενο καὶ τώρα τίθεται ἡ ἐρώτηση

11

πῶς αὐτὴ τὸν κρίνει Αὐτὸς ὅμως τὸ καταλαβαίνει μὲ ἄλλον τρόπο

βλέποντας ὅτι δὲν κρίνεται αὐτός ἀλλὰ αὐτή ἡ ὁποία μέσα ἀπrsquo τὴν κρίση

της ἀποκαλύπτεται Ἐὰν αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα γιrsquo αὐτό δὲ θέλω τώρα

νὰ κρίνω ἐπειδὴ ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἡ

μέθοδός του ἡ ὁποία σrsquo ὅλο τὸ διάστημα ποὺ αὐτὴ διαρκεῖ τοῦ προξενεῖ

ἴσως ἀπερίγραπτους πόνους ἀνησυχία καὶ φροντίδα εἶναι ταυτόχρονα

μιὰ παγερή ἀπάνθρωπη ἀδιαφορία καὶ ἐν τούτοις πάλι τὸ πλέον

ὑψωμένο σὲ δύναμη πάθος Ἀλλὰ προσκαλεῖ τὴν πίστη Καὶ διαλεκτικὰ

ἔχει δίκιο ὅτι ἡ πίστη παραεῖναι ἄμεση ὅταν δέχεται κανεὶς ἄμεση

μετάδοση

Καὶ κάτι παρόμοιο ποτὲ δὲν κατανόησε ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὸν ὅρο

πίστη (καὶ ἡ πίστη εἶναι ἡ ἴδια ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μιὰ ἐπιλογή) (σελ 161) Ὁ Θεάνθρωπος πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν

πίστη καὶ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση γιὰ νὰ ἀπαιτήσει ἀκριβῶς τὴν

πίστη Δὲν μπορεῖ μὲ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια νὰ κάνει ἀλλιώς Ὡς

Θεάνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο γιrsquo αὐτὸ

πρέπει νrsquo ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν πίστη καὶ

νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης

Στὴ σχέση μεταξύ ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ

ἀρκεῖται ὁ ἕνας ἄνθρωπος μὲ τὴ βεβαίωση τοῦ ἄλλου ὅτι τὸν πιστεύει

Κανένας ἄνθρωπος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης γιὰ τὸν ἄλλο Ἐὰν θέλει ὁ ἕνας σὲ σχέση μὲ τὸν

ἄλλο νὰ χρησιμοποιήσει τὸ διαλεκτικὸ διφορούμενο τότε αὐτὸς

ὀφείλει βέβαια νὰ τὸ χρησιμοποιήσει αὐτὸ ἀκριβῶς ἀντίθετα

μαιευτικά ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφύγει νὰ πρέπει νὰ γίνει γιὰ τὸν ἄλλον

τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἤ ὁτιδήποτε παρεμφερές Τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο εἶναι τὸ προσωρινό Ἡ ἀναλήθεια ἔρχεται ἀναμφίβολα μrsquo

αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ

διφορούμενο μόνον γιὰ νὰ ἀναχαιτίσει ἔχει τὴν ἀναίδεια νὰ γίνει γιὰ

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

4

ἀκόμα καὶ ἡ πιὸ ἄμεση δήλωση ἑνὸς τέτοιου μεταδότη δὲ θὰ γίνει ἄμεση

μετάδοση μέσω τοῦ μεταδότη ποὺ σημαίνει μέσω αὐτοῦ ποὺ εἶναι ὁ

μεταδότης Ἐὰν κάποιος πεῖ ἄμεσα εἶμαι Θεός -ὁ Πατέρας κιrsquo ἐγὼ εἴμαστε

ἕνα τότε αὐτὸ εἶναι ἄμεση μετάδοση Ἐὰν τώρα ὅμως ἐκεῖνος ποὺ τὸ λέει

ὁ μεταδότης εἶναι ὁ ἕνας καὶ μόνος ἕνας μεμονωμένος ἄνθρωπος

ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι τότε αὐτὴ ἡ μετάδοση δὲν εἶναι ἀκριβῶς

ἐντελῶς ἄμεση Διότι δὲ θὰ χρειαζόταν βέβαια νὰ εἶναι ἀκριβῶς ἐντελῶς

ἄμεση ὅτι ἕνας καὶ μόνος ἄνθρωπος εἶναι Θεός - ἐνῶ αὐτὸ τὸ ὁποῖο λέει

εἶναι ἐντελῶς ἄμεσο Ἡ μετάδοση ἐμπεριέχει μέσω τοῦ μεταδότη μιὰ

ἀντιλογία καὶ γίνεται μία ἔμμεση μετάδοση ποὺ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ μιὰ

ἐκλογή ἐὰν θέλεις νὰ τὸν πιστέψεις ἤ ὄχιraquo

Οἱ μόνοι οἱ ὁποῖοι εἶναι ἐξιουσιοδοτημένοι νὰ μεταδίδουν καὶ ἱερὰ

μηνύματα εἶναι οἱ λειτουργοὶ τῆς Ἐκκλησίας laquoὉ ἱερέας εἶναι αὐτὸ ποὺ

εἶναι διὰ τῆς χειροτονίας καὶ ἡ χειροτονία εἶναι ἡ παράδοξη

μεταμόρφωση τοῦ δάσκαλου μέσα στὸν χρόνοraquo6 Βρίσκονται ὅμως καὶ

αὐτοὶ πάντα στὸ ὕψος ἑνὸς τέτοιου ὑψηλοῦ ἔργου Μήπως κηρύσσουν

ἑαυτούς Μήπως παριστάνουν τὸν Θεὸ ἰδιαίτερα αὐστηρό ἐμᾶς ἰδιαίτερα

ἁμαρτωλούς ὥστε νὰ δικαιολογοῦν τὴ θέση τους νὰ ἐμφανίζουν τὴ θέση

τοῦ μεσάζοντος σημαντική ἀφοῦ προσπαθοῦν νὰ ἑνώσουν τὰ

laquoδιεστῶταraquo Ἤ μήπως ἔχασαν γενικὰ τὸ laquoπαράδοξοraquo Ἀλλὰ περὶ τοῦ

κηρύγματος ὁ λόγος γίνεται ἐκτενέστερος στὸ τέλος τοῦ παρόντος

ἄρθρου Πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ περίπτωση τοῦ ἱεραποστόλου εἶναι ἐξ

ὁλοκλήρου διαφορετική Ὁ ἀκροατὴς δὲν γνωρίζει τίποτε γιὰ τὸ θέμα καὶ

μπορεῖ χωρὶς νὰ μπερδέψει τὸν μεταδότη μὲ τὸν ἐντολέα νὰ δεχθεῖ σὲ

6 S Kierkegaard Ὑστερόγραφο Sammlede Skrifter Bind XIII σελ 543 Στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller ὅπως παραπάνω σελ 428_

Στὸ σημεῖο αὐτὸ σημειωτέα εἶναι ἡ σκέψη τοῦ Κ γιὰ τὸ θαῦμα τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας Τὸ θαῦμα ὡς laquoγεγονὸςraquo ὡς στιγμὴ τῆς αἰωνιότητας ποὺ σχετίζεται μὲ τὸν χρόνο δὲν ἐπαναλαμβάνεται ἀλλὰ οἱ πιστοὶ ὅλων τῶν ἐποχῶν καὶ ὅλων τῶν γεωγραφικῶν τόπων συμμετέχουν ἑνούμενοι σrsquo αὐτό τὸ θαῦμα σrsquo αὐτὴν τὴ laquoστιγμὴraquo τοῦ θαύματος τῆς μετάληψης τοῦ Σώματος καὶ τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου

5

ἄμεση μορφὴ τὸν εὐαγγελισμό Ἐνῶ στὴν Χριστιανοσύνη χρειάζεται ὁ

μεταδότης λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος θὰ πρέπει νὰ χρησιμοποιήσει τὴν τεχνικὴ

ἐκείνη ποὺ θὰ ἐξαγάγει αὐτὸ ποὺ ὁ ἀποδέκτης γνωρίζει ἐκ τῶν προτέρων

μὲ λιγότερη ἤ περισσότερη σαφήνεια

Γιὰ νὰ κατανοήσει κανεὶς βαθύτερα τὸν Κ ὡς σκεπτόμενο

ἄνθρωπο πρέπει νὰ κατανοήσει τὴν πρωτότυπη ἔννοιά του γιὰ τὴν

Ἀλήθεια μαζί μὲ τὴν διαλεκτική του μέθοδο Αὐτὲς οἱ σκέψεις του

βρίσκονται οὐσιωδῶς σὲ ἀντίθεση πρὸς τὶς παραδοσιακὲς εὐρωπαϊκὲς

ἰδέες γιὰ τὴ γνώση καὶ τὴ νόηση Καὶ αὐτὸ διότι ὁ Κ δὲν ἑρμηνεύει τὴν

ἔννοια τῆς Ἀλήθειας ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τοῦ ἀντικειμένου ἀλλὰ ἀπὸ αὐτὴν

τοῦ ὑποκειμένου Ὁ Ἕγελος ἀκολουθόντας τὸν Καρτέσιο δίδασκαν ὅτι

Ὕπαρξη καὶ Σκέψη ταυτίζονται Αὐτὸ τὸ ἀνέτρεψε ἀποδεικνύοντας ὅτι ἡ

Ὕπαρξη εἶναι ἡ ἀπόσταση Σκέψης καὶ Εἶναι Στὸ θέμα τῆς Ἀλήθειας λέει

ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ συμφωνία Σκέψης καὶ Εἶναι στὸν ὑπάρχοντα σκεπτόμενο

ὁ ὁποῖος ταυτόχρονα ὑπάρχει σrsquo αὐτὸ ποὺ σκέπτεται Ἔτσι ἡ ἀπόδειξη

τῆς ὕπαρξης στὸν συγκεκριμένο στὸν πραγματικὰ σκεπτόμενο ἄνθρωπο

γίνεται τὸ κριτήριο τῆς Ἀλήθειας Ἡ Ἠθικὴ καὶ ἡ θεωρία τῆς

Γνωσιολογία ἔχουν τὸν ἴδιο ἄξονα Αὐτὸ μᾶς ἐνθυμίζει καὶ τὴ ρήση του

ποὺ εἶναι γραμμένη καὶ σrsquo ἕναν βράχο στὸ σημαδιακὸ γιὰ τὴν ἐσωτερική

του πορεία Gileleje laquoΤι εἶναι ἡ Ἀλήθεια ἄλλο ἀπὸ μιὰ ζωὴ γιὰ μιὰ ἰδέαraquo

Ἔτσι ἄρχισε ὁ Κ νὰ ψάχνει τρόπους νὰ διαλέγεται καὶ νὰ μεταδίδει

laquoτὰ λόγια τοῦ Χριστοῦraquo τρόπους οἱ ὁποῖοι βρίσκονταν στὰ πλαίσια μιᾶς

σωκρατικῆς τακτικῆς Ἔλεγε πάνω σrsquo αὐτό ὅτι ὁ μαιευτήρας τραβώντας

τὸ μωρὸ πρὸς αὐτόν στὴν οὐσία τὸ ὠθεῖ νὰ γίνει ὁ ἑαυτός του νὰ

ὁλοκληρωθεῖ Προσπαθοῦσε ὁ Κ νὰ ἀποκρύπτει τὸν ἑαυτό του νὰ θέτει

τὸν συνομιλητή τὸν ἀκροατή τὸν ἀναγνώστη πρὸ τῶν εὐθυνῶν του

ἀπέναντι στὰ θρησκευτικὰ θέματα καὶ νὰ βγάζει μόνος του τὰ

συμπεράσματα νὰ τὰ γεννήσει ὁ ἴδιος Εἶχε διαπιστώσει ὅτι εἶναι ἡ φύση

τῶν κοινωνικῶν σχέσεων τέτοια ποὺ ὁ ἀκροατὴς ὑψηλῶν μηνυμάτων

6

θεοποιεῖ τὸν μεταδότη Ἕνας ἐρευνητής του λέει laquoοἱ ἀρχὲς τῆς

ἐπικοινωνίας ποὺ ἐκθέτει ὁ Κ ὑπογραμμίζουν πὼς ἕνας ἄνθρωπος δὲν

πρέπει οὔτε πρόκειται νὰ ἀποκτήσει ἀπόλυτη σημασία γιὰ ἕναν ἄλλον

Τουναντίον ἡ διαδικασία τῆς ἐπικοινωνίας πρέπει νὰ κανονιστεῖ ἀπὸ τὸν

μεταδότη κατὰ τέτοιον τρόπο ποὺ μέσα στὴν μετάδοση πάντα νὰ

συλλογίζεται τὸ πῶς θὰ ἐπέλθει ἡ ἀπελευθέρωση μεταξὺ τῶν μελῶν Σὲ

ἀντίθετη περίπτωση ἡ ἰσότητα ἡ ὁποία μόνη μπορεῖ νὰ διαφυλάξει τὸ

γνήσιο ἀνθρώπινο ἐγκαταλείπεται καὶ ἀντικαθίσταται ἀπὸ μιὰ σχέση

ἐξάρτησης ποὺ κάνει τὸν μεταδότη γιὰ τὸν ἀποδέκτη θεό Τὸ ὅτι ὁ Κ

προσπαθεῖ νὰ ἀποφύγει αὐτὴ τὴ δεύτερη περίπτωση προκύπτει ἀπὸ τὸ ὅτι

μέσα στὸ ἔργο του πλέκει τὶς ἀρχὲς τῆς ἐπικοινωνίας κατὰ τέτοιον τρόπο

τὴ μιὰ μέσα στὴν ἄλλη ποὺ νὰ καθίσταται ἀδύνατος ἕνας παπαγαλισμὸς

ἤ μιὰ λατρεία τῆς δικῆς του πχ κατανόησης τῶν συνθηκῶν καὶ τῶν

δυνατοτήτων τῶν διαφόρων σταδίων στὸ ξεδίπλωμα τῆς ὕπαρξης Καὶ

αὐτὴ τὴν τελευταῖα λειτουργία τὴν ἔχουν ἀναλάβει οἱ πολλὲς ἀποχρώσεις

στὴ διαλεκτική του τῆς μετάδοσης ndashμὰ δὲ θά rsquoταν καὶ στὴν ἀντίθετη

περίπτωση κἄν διαλεκτικόςraquo7

Ὑπάρχει πρῶτα ἡ σωστὴ ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ λεχθεῖ ὅτι ὁ

ἄνθρωπος συνήθως laquoπιστεύειraquo στὶς ἀλήθειες ποὺ ὁ ἴδιος ἀνακαλύπτει

Ἄλλος τρόπος εἶναι αὐτὸς τῆς ἀπrsquo εὐθείας μετάδοσης μιᾶς ἀλήθειας ἀπὸ

κάποιον ἄλλο Ἐκεῖνο τώρα ποὺ ἔχει σημασία δὲν εἶναι ἡ ἄκριτη

ἀποδοχή μιᾶς ἀλήθειας ἤ τῆς ἀλήθειας ἀλλὰ ὁ ἐνστερνισμός της ποὺ θὰ

προέκυπτε ὕστερα ἀπὸ γνήσιο διάλογο Καὶ σrsquo αὐτὸν τὸν γνήσιο διάλογο

διακρίνεται καὶ μία δεύτερη παράμετρος Αὐτὴ τῆς δημοκρατικῆς

ἀναγνώρισης ὅτι ὁ ἕτερος συμβαλλόμενος τῆς διάλεξης ἔχει τὸ ἀναφέρετο

δικαίωμα καὶ τὴν ὑποχρέωση νὰ ἐπιλέξει ὁ ἴδιος τὸ δρόμο του τὸν ὁποῖο

δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ τοῦ τὸν ἀνακόψει Κατὰ τὸν Κ τοῦτο θὰ

7 Paul Muumlller ὅπως παραπάνω σελ 429ἑξ

7

ἀποδιδόταν παραστατικά μὲ ἕναν δρομέα τὸν ὁποῖο ἕνας ἄλλος ποὺ θὰ

ἐπιθυμοῦσε νὰ διαλεχθεῖ μαζί του τὸν πλησιάζει τρέχοντας πρὸς τὴν ἴδια

κατεύθυνση καὶ μὲ τὴν ἴδια ταχύτητα γιὰ νὰ τοῦ μεταδώσει τὴν ἀλήθειά

του χωρὶς ἡ παρέμβασή του νὰ ἀνακόψει στὸν πρῶτο τὴν ταχύτητά του ἤ

νὰ τοῦ ἀλλάξει κατεύθυνση Συμπερασματικά ὁ Κ δὲν κήρυττε μὲ τὴ

γνωστὴ μορφὴ τῆς διδασκαλίας ἀλλὰ βίωνε πραγματικὰ τὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ἐπικοινωνίας ὅπως κάποτε ἔκανε καὶ ὁ Σωκράτης Πάνω σrsquo αὐτὸ

λέει ὁ Κ laquoὍταν ὁ Σωκράτης ἐπέκρινε τοὺς σοφιστὲς κάνοντας τὴ

διάκριση ὅτι ἦταν ἱκανοὶ νὰ μιλοῦν ὄχι ὅμως νὰ συνδιαλέγονται αὐτὸ

ποὺ πραγματικὰ ἐννοοῦσε ἦταν ὅτι οἱ σοφιστὲς μποροῦσαν νὰ μιλήσουν

σχετικὰ μὲ ὁτιδήποτε ἀλλὰ ὑστεροῦσαν στὴν παράμετρο τῆς προσωπικῆς

οἰκειοποίησης Ἡ οἰκειοποίηση εἶναι ἀκριβῶς τὸ μυστικὸ τοῦ διαλόγουraquo

Αὐτὴ εἶναι ἡ σωστὴ μορφὴ ἄμεσης ἐπικοινωνίας

Τὸ ἀντίθετο τῆς ἄμεσης μετάδοσης εἶναι ἡ ἔμμεση μετάδοση ἡ

ὁποία μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μὲ δύο διαφορετικοὺς τρόπους

Ἡ ἔμμεση μετάδοση λέει ὁ ἴδιος μπορεῖ νὰ εἶναι μία τέχνη τῆς

μετάδοσης μέσω τῆς ὁποίας ἡ μετάδοση διπλασιάζεται Ἡ τέχνη ἔγκειται

τότε ἀκριβῶς στὸ ὅτι ὁ μεταδότης κατὰ ἕναν πρῶτο τρόπο

αὐτοαναιρεῖται ἤ τοποθετεῖται καθαρὰ ἀντικειμενικὰ καί κατrsquo αὐτὸν τὸν

τρόπο ἑνώνει ἀδιάλειπτα ποιοτικὲς ἀντιθέσεις Εἶναι ἡ διπλὴ

ἀντανάκλαση τῆς μετάδοσης Πχ ἔμμεση μετάδοση εἶναι τὸ νὰ

συνδεθοῦν μεταξύ τους σοβαρὸ καὶ ἀστεῖο κατὰ τέτοιο τρόπο ὥστε ἡ

σύνδεσή τους νὰ γίνει ἕνας διαλεκτικὸς κόμπος μὲ ἀποτέλεσμα κατόπιν

νὰ πάψει ὁ ἴδιος νὰ ὑπάρχει Ἄν θέλει κάποιος νrsquo ἀσχοληθεῖ μrsquo αὐτὸ τὸ

εἶδος τῆς μετάδοσης τότε πρέπει αὐτὸς ὁ ἴδιος νὰ λύσει τὸν κόμπο (Ὡς

πρὸς τὴ χρήση ψευδωνύμου στὰ αἰσθητικά του ἔργα καὶ μόνον ndashπρόκειται

γιὰ τὴν πρώτη περίπτωση τῆς ἔμμεσης μετάδοσης- ὁ Κ λέει ὅτι τοῦτο

8

ὑπῆρξε ἕνα inkognito καὶ μιὰ ἀπάτη στὴν ὑπηρεσία τοῦ Χριστιανισμοῦ8)

Λαμπρὸ παράδειγμα ἡ περίπτωση τοῦ laquoΕἴτε-Εἴτεraquo (μὲ ἄλλη ἀπόδοση laquoἬ

τὸ ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo) Ὁ κατὰ φαντασίαν ἐκδότης τοῦ ἔργου αὐτοῦ Victor

Eremita λέει ὅτι βρῆκε χειρόγραφα δύο διαφορετικῶν συγγραφέων δύο

διαφορετικῶν κοσμοθεωριῶν Ὁ πρῶτος ἐκφράζεται αἰσθητικά Τὸν

δεύτερο τὸν Πάρεδρο Βίλχελμ τὸν χαρακτηρίζει μιὰ ἠθικὴ στάση Ὁ

δεύτερος ἔστελνε ἐπιστολὲς στὸν πρῶτο πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι

ἐπικοινωνοῦσαν Τὰ γραπτὰ καὶ τῶν δύο ἐκδίδει ὁ Victor Eremita (ὁ

Νικητὴς μέσω τῆς ἐρημιᾶς) δηλώνοντας ὅτι δὲν τοῦ ἐπιτρεπόταν νὰ

ἐκφράσει τὴν γνώμη του στὸν ἀναγνώστη ὡς πρὸς τὸν ποιὸν ἀπὸ τοὺς δύο

θὰ ὤφειλε νὰ ἀκολουθήσει Ἦταν θέμα τοῦ ἀναγνώστη νὰ ἀκολουθήσει

laquoἤ τὸν ἕνα ἤ τὸν ἄλλοraquo εἴτε τὴ μιὰ κοσμοθεωρία εἴτε τὴν ἄλλη Ἔτσι ὁ

Κίερκεγκωρ ἐξαφανιζόταν ἦταν ἀπών

Ἄλλος τρόπος ἡ ἔμμεση μετάδοση μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μέσα

ἀπrsquo τὴ σχέση μεταξὺ τῆς μετάδοσης καὶ τοῦ μεταδότη Σrsquo αὐτὴν τὴν

περίπωση εἶναι ὁ μεταδότης παρών ἐνῶ στὴν πρώτη περίπτωση ἦταν ἀπrsquo

ἔξω ἐν τούτοις μέσα ἀπὸ μία ἀρνητικὴ ἀντανάκλαση Τελικά ὅμως ἡ

ἐποχή μας δὲν γνωρίζει κυρίως καμμία ἄλλη μετάδοση ἀπὸ αὐτὴν τὴν

πενιχρή νὰ παραδίδει μαθήματα Ἔχουμε ξεχάσει παντελῶς τι σημαίνει

laquoνὰ ὑπάρχειςraquo Ὅλη ἡ μετάδοση ἀπαιτεῖ σὲ σχέση μὲ τὴν ὕπαρξη ἕναν

μεταδότη Καὶ ὁ ἀναδιπλασιασμὸς συνίσταται στὸ ὅτι αὐτὸς ὑπάρχει σrsquo

ἐκεῖνο ποὺ καταλαβαίνειraquo Δηλ συμβαίνει κάτι ποὺ θὰ μᾶς θυμίσει

ἐκεῖνο ποὺ εἶχε πεῖ ὁ Κ γιὰ τὸν Σωκράτη καὶ τὴ διαφορά του ἀπὸ τοὺς

Σοφιστές ὁ μεταδότης βιώνοντας αὐτὸ ποὺ μεταδίδει πιστεύοντάς το ὡς

ἀλήθεια ὑπάρχει Καὶ ὁ μεταδότης ποὺ ὑπάρχει δὲν εἶναι φερέφωνο ἤ δὲν

παραδίδει μαθήματα ἀλλὰ ἀναδιπλασιάζει ἡ ὕπαρξή του τὴν ἀλήθεια

8 Πρβλ S Kierkegaard Synspunktet for min Forfattervirksomhed Sammlede Skrifter XIII Bind Anden Udgabe Gyldendalske Boghandel Kjoslashbenhavn 1930 σελ 552

9

τὴν ὁποία μεταδίδει Ἡ ὕπαρξή του ἀνακλᾶ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴ

διπλασιάζει

Στὴν περίπτωση τοῦ Θεανθρώπου ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ ἕναν

μεταδότη ὁ ὁποῖος ὑπάρχει ὁ ἴδιος σrsquo αὐτὸ ποὺ μεταδίδει δὲν μπορεῖ

κανεὶς ἐν τούτοις ἀκόμα νὰ ὀνομάσει αὐτὴν τὴ μετάδοση ἔμμεση

μετάδοση Ἐὰν ὅμως ἀντίθετα προσδιορίζεται ὁ ἴδιος διαλεκτικά ἐὰν

εἶναι ἡ ἴδια του ἡ οὐσία ἕνας προσδιορισμὸς ἀνάκλασης τότε ὅλη ἡ ἄμεση

μετάδοση εἶναι ἀδύνατη Αὐτό λοιπόν συμβαίνει μὲ τὸν Θεάνθρωπο Καί

ὅπως προαναφέραμε Αὐτὸς εἶναι ἕνα Σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο

Αὺτὸς βρίσκεται στὴ θέση τοῦ μὴ ἀναγνωρίσιμου τοῦ Inkognito

ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη καὶ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ

μιὰ ἐκλογὴ ἐὰν θέλεις νὰ Τὸν πιστέψεις ἤ ὄχι

Ὁ πιστός μπροστὰ στὰ στὸν Θεάνθρωπο ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται

incognito ἐνδεχομένως σκανδαλίζεται λυγίζει ἡ λογική του (laquoΤὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσηςraquo λέει) Κατrsquo ἀκολουθία ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης

προκαλεῖ τὴν πίστη Λέει ἐπίσης ὁ Κ laquoτὸ ὅτι ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσης σημαίνει πρόσκληση καὶ πρόκληση τῆς πίστης μπορεῖ νὰ τὸ

ἀποδείξει κανείς πάρα πολὺ εὔκολα σὲ ἁπλὲς ἀνθρώπινες συνθῆκες ἐὰν

θυμηθεῖ κανεὶς μόνον ὅτι ἡ πίστη στὴν ἐξοχότερή της ἔννοια σχετίζεται

μόνον μὲ τὸν Θεάνθρωπο Ἄς τὸ παρατηρήσουμε καὶ μάλιστα ἄς

χρησιμοποιήσουμε γιrsquo αὐτὸ τὴ σχέση δύο ἐρωτευμένων Ξεκινῶ κατrsquo

ἀρχὰς ἀπrsquo τὴν ἀκόλουθη σχέση αὐτός ποὺ ἀγαπάει διαβεβαιώνει τὴν

ἀγαπημένη του γιὰ τὴν ἀγάπη του μὲ φλογερὲς ἐκφράσεις καὶ ὅλη του ἡ

ὕπαρξη ἀντιστοιχίζεται σrsquo αὐτὴν τὴ διαβεβαίωση ποὺ εἶναι σχεδὸν ἄδολη

λατρεία Ρωτάει λοιπὸν τὴν ἀγαπημένη πιστεύεις ὅτι σrsquo ἀγαπῶ Ἡ

ἀγαπημένη ἀπαντάει σrsquo αὐτό Ναί τὸ πιστεύω Ἔτσι μιλᾶμε συνήθως

Ἄς ὑποθέσουμε τώρα ἀντίθετα ὅτι αὐτὸς ποὺ ἀγαπάει εἶχε τὴν ἰδέα νὰ

τὴ δοκιμάσει ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Tί θὰ ἔκανε τότε αὐτός Θὰ

10

ἀπομάκρυνε ὅλη τὴν ἄμεση μετάδοση καὶ θὰ μεταμορφωνόταν σὲ μιὰ

διπλὴ φύση Στὸ ἐνδεχόμενο αὐτὸ φαίνεται τόσο ἀπατηλά ποὺ θὰ

μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἴδιο καλὰ ἕνας ἀπατεῶνας ὅπως καὶ ἕνας πιστὸς

ἐραστής Αυτό σημαίνει ὅτι κάνει τὸν ἑαυτό του ἕνα αἴνιγμα Ἀλλὰ τί

εἶναι ἕνα αἴνιγμα Ἕνα αἴνιγμα εἶναι μιὰ ἐρώτηση Καὶ τί ρωτάει αὐτὴ ἡ

ἐρώτηση Ρωτάει ἐὰν ἡ ἀγαπημένη του τὸν πιστεύει Δὲ θέλω τώρα νὰ

κρίνω λέει ὁ Κ ἐὰν εἶχε αὐτό τὸ δικαίωμα νὰ τὴν ἐξετάζει κατrsquo αὐτὸν

τὸν τρόπο ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης καί ἐν

πάση περιπτώσει δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ ξεχνάει ὅτι ἕνας μαιευτῆρας

μέχρι ἑνὸς ὁρισμένου σημείου κάνει τὸ ἴδιο καὶ ἐκφράζει τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο ἔστω κιrsquo ἄν τὸ ἐκφράζει μὲ ἐντελῶς ἀντίθετη πρόθεση

ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποκρούσει τὸν ἄλλο ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν ἑαυτό του γιὰ νὰ

τὸν στρέψει πρὸς τὸν ἑαυτό του νὰ τὸν κάνει ἐλεύθερο καὶ ὄχι νὰ τὸν

τραβήξει πρὸς αὐτόν Εὔκολα θὰ ἀναγνωρίσει κανεὶς τὴ διαφορὰ στὴ

συμπεριφορὰ αὐτοῦ ποὺ ἀγαπάει Στὴν πρώτη περίπτωση ρωτάει αὐτὸς

ἄμεσα μὲ πιστεύεις Στὴ δεύτερη κάνει ὁ ἴδιος στὸν ἑαυτό του μιὰ

ἐρώτηση Ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Ἴσως τὸ μετανιώσει πικρὰ ποὺ ἐπέτρεψε

στὸν ἑαυτό του νrsquo ἀναμιχθεῖ σrsquo αὐτό Ἐν τούτοις δὲν ἔχω ἐδῶ κάποια

δουλειὰ ἐγώ διότι ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἀπὸ

διαλεκτικὴ ἄποψη εἶναι σὲ κάθε περίπτωση ἐντελῶς σίγουρο ὅτι ἡ

τελευταῖα μέθοδος παριστάνει ἕναν τρόπο κατὰ πολὺ οὐσιαστικότερο νὰ

προκαλέσεις τὴν πίστη

Ἡ πρόθεση αὐτῆς τῆς μεθόδου ξεκινάει ἀπrsquo τὸ νὰ κάνει διάφανη

τὴν ἀγαπημένη μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογή Πρέπει δηλαδή αὐτή τώρα νὰ

διαλέξει ἀπrsquo αὐτὸ τὸ διφορούμενο ποιὰ μορφὴ θεωρεῖ ὡς τὴν ἀληθινή

Ἐὰν διαλέξει τὴ μορφὴ τοῦ καλοῦ θὰ γίνει φανερὸ ὅτι τὸν πιστεύει Εἶναι

φανερό διότι αὐτὸς δὲν τὴ βοηθάει καθόλου ἀντίθετα μέσα ἀπὸ τὸ

διφορούμενο τὴν ἄφησε τελείως μόνη της χωρίς ὁποιαδήποτε

ὑποστήριξη Αὐτὸς εἶναι ἕνα διφορούμενο καὶ τώρα τίθεται ἡ ἐρώτηση

11

πῶς αὐτὴ τὸν κρίνει Αὐτὸς ὅμως τὸ καταλαβαίνει μὲ ἄλλον τρόπο

βλέποντας ὅτι δὲν κρίνεται αὐτός ἀλλὰ αὐτή ἡ ὁποία μέσα ἀπrsquo τὴν κρίση

της ἀποκαλύπτεται Ἐὰν αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα γιrsquo αὐτό δὲ θέλω τώρα

νὰ κρίνω ἐπειδὴ ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἡ

μέθοδός του ἡ ὁποία σrsquo ὅλο τὸ διάστημα ποὺ αὐτὴ διαρκεῖ τοῦ προξενεῖ

ἴσως ἀπερίγραπτους πόνους ἀνησυχία καὶ φροντίδα εἶναι ταυτόχρονα

μιὰ παγερή ἀπάνθρωπη ἀδιαφορία καὶ ἐν τούτοις πάλι τὸ πλέον

ὑψωμένο σὲ δύναμη πάθος Ἀλλὰ προσκαλεῖ τὴν πίστη Καὶ διαλεκτικὰ

ἔχει δίκιο ὅτι ἡ πίστη παραεῖναι ἄμεση ὅταν δέχεται κανεὶς ἄμεση

μετάδοση

Καὶ κάτι παρόμοιο ποτὲ δὲν κατανόησε ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὸν ὅρο

πίστη (καὶ ἡ πίστη εἶναι ἡ ἴδια ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μιὰ ἐπιλογή) (σελ 161) Ὁ Θεάνθρωπος πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν

πίστη καὶ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση γιὰ νὰ ἀπαιτήσει ἀκριβῶς τὴν

πίστη Δὲν μπορεῖ μὲ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια νὰ κάνει ἀλλιώς Ὡς

Θεάνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο γιrsquo αὐτὸ

πρέπει νrsquo ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν πίστη καὶ

νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης

Στὴ σχέση μεταξύ ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ

ἀρκεῖται ὁ ἕνας ἄνθρωπος μὲ τὴ βεβαίωση τοῦ ἄλλου ὅτι τὸν πιστεύει

Κανένας ἄνθρωπος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης γιὰ τὸν ἄλλο Ἐὰν θέλει ὁ ἕνας σὲ σχέση μὲ τὸν

ἄλλο νὰ χρησιμοποιήσει τὸ διαλεκτικὸ διφορούμενο τότε αὐτὸς

ὀφείλει βέβαια νὰ τὸ χρησιμοποιήσει αὐτὸ ἀκριβῶς ἀντίθετα

μαιευτικά ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφύγει νὰ πρέπει νὰ γίνει γιὰ τὸν ἄλλον

τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἤ ὁτιδήποτε παρεμφερές Τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο εἶναι τὸ προσωρινό Ἡ ἀναλήθεια ἔρχεται ἀναμφίβολα μrsquo

αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ

διφορούμενο μόνον γιὰ νὰ ἀναχαιτίσει ἔχει τὴν ἀναίδεια νὰ γίνει γιὰ

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

5

ἄμεση μορφὴ τὸν εὐαγγελισμό Ἐνῶ στὴν Χριστιανοσύνη χρειάζεται ὁ

μεταδότης λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος θὰ πρέπει νὰ χρησιμοποιήσει τὴν τεχνικὴ

ἐκείνη ποὺ θὰ ἐξαγάγει αὐτὸ ποὺ ὁ ἀποδέκτης γνωρίζει ἐκ τῶν προτέρων

μὲ λιγότερη ἤ περισσότερη σαφήνεια

Γιὰ νὰ κατανοήσει κανεὶς βαθύτερα τὸν Κ ὡς σκεπτόμενο

ἄνθρωπο πρέπει νὰ κατανοήσει τὴν πρωτότυπη ἔννοιά του γιὰ τὴν

Ἀλήθεια μαζί μὲ τὴν διαλεκτική του μέθοδο Αὐτὲς οἱ σκέψεις του

βρίσκονται οὐσιωδῶς σὲ ἀντίθεση πρὸς τὶς παραδοσιακὲς εὐρωπαϊκὲς

ἰδέες γιὰ τὴ γνώση καὶ τὴ νόηση Καὶ αὐτὸ διότι ὁ Κ δὲν ἑρμηνεύει τὴν

ἔννοια τῆς Ἀλήθειας ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τοῦ ἀντικειμένου ἀλλὰ ἀπὸ αὐτὴν

τοῦ ὑποκειμένου Ὁ Ἕγελος ἀκολουθόντας τὸν Καρτέσιο δίδασκαν ὅτι

Ὕπαρξη καὶ Σκέψη ταυτίζονται Αὐτὸ τὸ ἀνέτρεψε ἀποδεικνύοντας ὅτι ἡ

Ὕπαρξη εἶναι ἡ ἀπόσταση Σκέψης καὶ Εἶναι Στὸ θέμα τῆς Ἀλήθειας λέει

ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ συμφωνία Σκέψης καὶ Εἶναι στὸν ὑπάρχοντα σκεπτόμενο

ὁ ὁποῖος ταυτόχρονα ὑπάρχει σrsquo αὐτὸ ποὺ σκέπτεται Ἔτσι ἡ ἀπόδειξη

τῆς ὕπαρξης στὸν συγκεκριμένο στὸν πραγματικὰ σκεπτόμενο ἄνθρωπο

γίνεται τὸ κριτήριο τῆς Ἀλήθειας Ἡ Ἠθικὴ καὶ ἡ θεωρία τῆς

Γνωσιολογία ἔχουν τὸν ἴδιο ἄξονα Αὐτὸ μᾶς ἐνθυμίζει καὶ τὴ ρήση του

ποὺ εἶναι γραμμένη καὶ σrsquo ἕναν βράχο στὸ σημαδιακὸ γιὰ τὴν ἐσωτερική

του πορεία Gileleje laquoΤι εἶναι ἡ Ἀλήθεια ἄλλο ἀπὸ μιὰ ζωὴ γιὰ μιὰ ἰδέαraquo

Ἔτσι ἄρχισε ὁ Κ νὰ ψάχνει τρόπους νὰ διαλέγεται καὶ νὰ μεταδίδει

laquoτὰ λόγια τοῦ Χριστοῦraquo τρόπους οἱ ὁποῖοι βρίσκονταν στὰ πλαίσια μιᾶς

σωκρατικῆς τακτικῆς Ἔλεγε πάνω σrsquo αὐτό ὅτι ὁ μαιευτήρας τραβώντας

τὸ μωρὸ πρὸς αὐτόν στὴν οὐσία τὸ ὠθεῖ νὰ γίνει ὁ ἑαυτός του νὰ

ὁλοκληρωθεῖ Προσπαθοῦσε ὁ Κ νὰ ἀποκρύπτει τὸν ἑαυτό του νὰ θέτει

τὸν συνομιλητή τὸν ἀκροατή τὸν ἀναγνώστη πρὸ τῶν εὐθυνῶν του

ἀπέναντι στὰ θρησκευτικὰ θέματα καὶ νὰ βγάζει μόνος του τὰ

συμπεράσματα νὰ τὰ γεννήσει ὁ ἴδιος Εἶχε διαπιστώσει ὅτι εἶναι ἡ φύση

τῶν κοινωνικῶν σχέσεων τέτοια ποὺ ὁ ἀκροατὴς ὑψηλῶν μηνυμάτων

6

θεοποιεῖ τὸν μεταδότη Ἕνας ἐρευνητής του λέει laquoοἱ ἀρχὲς τῆς

ἐπικοινωνίας ποὺ ἐκθέτει ὁ Κ ὑπογραμμίζουν πὼς ἕνας ἄνθρωπος δὲν

πρέπει οὔτε πρόκειται νὰ ἀποκτήσει ἀπόλυτη σημασία γιὰ ἕναν ἄλλον

Τουναντίον ἡ διαδικασία τῆς ἐπικοινωνίας πρέπει νὰ κανονιστεῖ ἀπὸ τὸν

μεταδότη κατὰ τέτοιον τρόπο ποὺ μέσα στὴν μετάδοση πάντα νὰ

συλλογίζεται τὸ πῶς θὰ ἐπέλθει ἡ ἀπελευθέρωση μεταξὺ τῶν μελῶν Σὲ

ἀντίθετη περίπτωση ἡ ἰσότητα ἡ ὁποία μόνη μπορεῖ νὰ διαφυλάξει τὸ

γνήσιο ἀνθρώπινο ἐγκαταλείπεται καὶ ἀντικαθίσταται ἀπὸ μιὰ σχέση

ἐξάρτησης ποὺ κάνει τὸν μεταδότη γιὰ τὸν ἀποδέκτη θεό Τὸ ὅτι ὁ Κ

προσπαθεῖ νὰ ἀποφύγει αὐτὴ τὴ δεύτερη περίπτωση προκύπτει ἀπὸ τὸ ὅτι

μέσα στὸ ἔργο του πλέκει τὶς ἀρχὲς τῆς ἐπικοινωνίας κατὰ τέτοιον τρόπο

τὴ μιὰ μέσα στὴν ἄλλη ποὺ νὰ καθίσταται ἀδύνατος ἕνας παπαγαλισμὸς

ἤ μιὰ λατρεία τῆς δικῆς του πχ κατανόησης τῶν συνθηκῶν καὶ τῶν

δυνατοτήτων τῶν διαφόρων σταδίων στὸ ξεδίπλωμα τῆς ὕπαρξης Καὶ

αὐτὴ τὴν τελευταῖα λειτουργία τὴν ἔχουν ἀναλάβει οἱ πολλὲς ἀποχρώσεις

στὴ διαλεκτική του τῆς μετάδοσης ndashμὰ δὲ θά rsquoταν καὶ στὴν ἀντίθετη

περίπτωση κἄν διαλεκτικόςraquo7

Ὑπάρχει πρῶτα ἡ σωστὴ ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ λεχθεῖ ὅτι ὁ

ἄνθρωπος συνήθως laquoπιστεύειraquo στὶς ἀλήθειες ποὺ ὁ ἴδιος ἀνακαλύπτει

Ἄλλος τρόπος εἶναι αὐτὸς τῆς ἀπrsquo εὐθείας μετάδοσης μιᾶς ἀλήθειας ἀπὸ

κάποιον ἄλλο Ἐκεῖνο τώρα ποὺ ἔχει σημασία δὲν εἶναι ἡ ἄκριτη

ἀποδοχή μιᾶς ἀλήθειας ἤ τῆς ἀλήθειας ἀλλὰ ὁ ἐνστερνισμός της ποὺ θὰ

προέκυπτε ὕστερα ἀπὸ γνήσιο διάλογο Καὶ σrsquo αὐτὸν τὸν γνήσιο διάλογο

διακρίνεται καὶ μία δεύτερη παράμετρος Αὐτὴ τῆς δημοκρατικῆς

ἀναγνώρισης ὅτι ὁ ἕτερος συμβαλλόμενος τῆς διάλεξης ἔχει τὸ ἀναφέρετο

δικαίωμα καὶ τὴν ὑποχρέωση νὰ ἐπιλέξει ὁ ἴδιος τὸ δρόμο του τὸν ὁποῖο

δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ τοῦ τὸν ἀνακόψει Κατὰ τὸν Κ τοῦτο θὰ

7 Paul Muumlller ὅπως παραπάνω σελ 429ἑξ

7

ἀποδιδόταν παραστατικά μὲ ἕναν δρομέα τὸν ὁποῖο ἕνας ἄλλος ποὺ θὰ

ἐπιθυμοῦσε νὰ διαλεχθεῖ μαζί του τὸν πλησιάζει τρέχοντας πρὸς τὴν ἴδια

κατεύθυνση καὶ μὲ τὴν ἴδια ταχύτητα γιὰ νὰ τοῦ μεταδώσει τὴν ἀλήθειά

του χωρὶς ἡ παρέμβασή του νὰ ἀνακόψει στὸν πρῶτο τὴν ταχύτητά του ἤ

νὰ τοῦ ἀλλάξει κατεύθυνση Συμπερασματικά ὁ Κ δὲν κήρυττε μὲ τὴ

γνωστὴ μορφὴ τῆς διδασκαλίας ἀλλὰ βίωνε πραγματικὰ τὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ἐπικοινωνίας ὅπως κάποτε ἔκανε καὶ ὁ Σωκράτης Πάνω σrsquo αὐτὸ

λέει ὁ Κ laquoὍταν ὁ Σωκράτης ἐπέκρινε τοὺς σοφιστὲς κάνοντας τὴ

διάκριση ὅτι ἦταν ἱκανοὶ νὰ μιλοῦν ὄχι ὅμως νὰ συνδιαλέγονται αὐτὸ

ποὺ πραγματικὰ ἐννοοῦσε ἦταν ὅτι οἱ σοφιστὲς μποροῦσαν νὰ μιλήσουν

σχετικὰ μὲ ὁτιδήποτε ἀλλὰ ὑστεροῦσαν στὴν παράμετρο τῆς προσωπικῆς

οἰκειοποίησης Ἡ οἰκειοποίηση εἶναι ἀκριβῶς τὸ μυστικὸ τοῦ διαλόγουraquo

Αὐτὴ εἶναι ἡ σωστὴ μορφὴ ἄμεσης ἐπικοινωνίας

Τὸ ἀντίθετο τῆς ἄμεσης μετάδοσης εἶναι ἡ ἔμμεση μετάδοση ἡ

ὁποία μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μὲ δύο διαφορετικοὺς τρόπους

Ἡ ἔμμεση μετάδοση λέει ὁ ἴδιος μπορεῖ νὰ εἶναι μία τέχνη τῆς

μετάδοσης μέσω τῆς ὁποίας ἡ μετάδοση διπλασιάζεται Ἡ τέχνη ἔγκειται

τότε ἀκριβῶς στὸ ὅτι ὁ μεταδότης κατὰ ἕναν πρῶτο τρόπο

αὐτοαναιρεῖται ἤ τοποθετεῖται καθαρὰ ἀντικειμενικὰ καί κατrsquo αὐτὸν τὸν

τρόπο ἑνώνει ἀδιάλειπτα ποιοτικὲς ἀντιθέσεις Εἶναι ἡ διπλὴ

ἀντανάκλαση τῆς μετάδοσης Πχ ἔμμεση μετάδοση εἶναι τὸ νὰ

συνδεθοῦν μεταξύ τους σοβαρὸ καὶ ἀστεῖο κατὰ τέτοιο τρόπο ὥστε ἡ

σύνδεσή τους νὰ γίνει ἕνας διαλεκτικὸς κόμπος μὲ ἀποτέλεσμα κατόπιν

νὰ πάψει ὁ ἴδιος νὰ ὑπάρχει Ἄν θέλει κάποιος νrsquo ἀσχοληθεῖ μrsquo αὐτὸ τὸ

εἶδος τῆς μετάδοσης τότε πρέπει αὐτὸς ὁ ἴδιος νὰ λύσει τὸν κόμπο (Ὡς

πρὸς τὴ χρήση ψευδωνύμου στὰ αἰσθητικά του ἔργα καὶ μόνον ndashπρόκειται

γιὰ τὴν πρώτη περίπτωση τῆς ἔμμεσης μετάδοσης- ὁ Κ λέει ὅτι τοῦτο

8

ὑπῆρξε ἕνα inkognito καὶ μιὰ ἀπάτη στὴν ὑπηρεσία τοῦ Χριστιανισμοῦ8)

Λαμπρὸ παράδειγμα ἡ περίπτωση τοῦ laquoΕἴτε-Εἴτεraquo (μὲ ἄλλη ἀπόδοση laquoἬ

τὸ ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo) Ὁ κατὰ φαντασίαν ἐκδότης τοῦ ἔργου αὐτοῦ Victor

Eremita λέει ὅτι βρῆκε χειρόγραφα δύο διαφορετικῶν συγγραφέων δύο

διαφορετικῶν κοσμοθεωριῶν Ὁ πρῶτος ἐκφράζεται αἰσθητικά Τὸν

δεύτερο τὸν Πάρεδρο Βίλχελμ τὸν χαρακτηρίζει μιὰ ἠθικὴ στάση Ὁ

δεύτερος ἔστελνε ἐπιστολὲς στὸν πρῶτο πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι

ἐπικοινωνοῦσαν Τὰ γραπτὰ καὶ τῶν δύο ἐκδίδει ὁ Victor Eremita (ὁ

Νικητὴς μέσω τῆς ἐρημιᾶς) δηλώνοντας ὅτι δὲν τοῦ ἐπιτρεπόταν νὰ

ἐκφράσει τὴν γνώμη του στὸν ἀναγνώστη ὡς πρὸς τὸν ποιὸν ἀπὸ τοὺς δύο

θὰ ὤφειλε νὰ ἀκολουθήσει Ἦταν θέμα τοῦ ἀναγνώστη νὰ ἀκολουθήσει

laquoἤ τὸν ἕνα ἤ τὸν ἄλλοraquo εἴτε τὴ μιὰ κοσμοθεωρία εἴτε τὴν ἄλλη Ἔτσι ὁ

Κίερκεγκωρ ἐξαφανιζόταν ἦταν ἀπών

Ἄλλος τρόπος ἡ ἔμμεση μετάδοση μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μέσα

ἀπrsquo τὴ σχέση μεταξὺ τῆς μετάδοσης καὶ τοῦ μεταδότη Σrsquo αὐτὴν τὴν

περίπωση εἶναι ὁ μεταδότης παρών ἐνῶ στὴν πρώτη περίπτωση ἦταν ἀπrsquo

ἔξω ἐν τούτοις μέσα ἀπὸ μία ἀρνητικὴ ἀντανάκλαση Τελικά ὅμως ἡ

ἐποχή μας δὲν γνωρίζει κυρίως καμμία ἄλλη μετάδοση ἀπὸ αὐτὴν τὴν

πενιχρή νὰ παραδίδει μαθήματα Ἔχουμε ξεχάσει παντελῶς τι σημαίνει

laquoνὰ ὑπάρχειςraquo Ὅλη ἡ μετάδοση ἀπαιτεῖ σὲ σχέση μὲ τὴν ὕπαρξη ἕναν

μεταδότη Καὶ ὁ ἀναδιπλασιασμὸς συνίσταται στὸ ὅτι αὐτὸς ὑπάρχει σrsquo

ἐκεῖνο ποὺ καταλαβαίνειraquo Δηλ συμβαίνει κάτι ποὺ θὰ μᾶς θυμίσει

ἐκεῖνο ποὺ εἶχε πεῖ ὁ Κ γιὰ τὸν Σωκράτη καὶ τὴ διαφορά του ἀπὸ τοὺς

Σοφιστές ὁ μεταδότης βιώνοντας αὐτὸ ποὺ μεταδίδει πιστεύοντάς το ὡς

ἀλήθεια ὑπάρχει Καὶ ὁ μεταδότης ποὺ ὑπάρχει δὲν εἶναι φερέφωνο ἤ δὲν

παραδίδει μαθήματα ἀλλὰ ἀναδιπλασιάζει ἡ ὕπαρξή του τὴν ἀλήθεια

8 Πρβλ S Kierkegaard Synspunktet for min Forfattervirksomhed Sammlede Skrifter XIII Bind Anden Udgabe Gyldendalske Boghandel Kjoslashbenhavn 1930 σελ 552

9

τὴν ὁποία μεταδίδει Ἡ ὕπαρξή του ἀνακλᾶ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴ

διπλασιάζει

Στὴν περίπτωση τοῦ Θεανθρώπου ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ ἕναν

μεταδότη ὁ ὁποῖος ὑπάρχει ὁ ἴδιος σrsquo αὐτὸ ποὺ μεταδίδει δὲν μπορεῖ

κανεὶς ἐν τούτοις ἀκόμα νὰ ὀνομάσει αὐτὴν τὴ μετάδοση ἔμμεση

μετάδοση Ἐὰν ὅμως ἀντίθετα προσδιορίζεται ὁ ἴδιος διαλεκτικά ἐὰν

εἶναι ἡ ἴδια του ἡ οὐσία ἕνας προσδιορισμὸς ἀνάκλασης τότε ὅλη ἡ ἄμεση

μετάδοση εἶναι ἀδύνατη Αὐτό λοιπόν συμβαίνει μὲ τὸν Θεάνθρωπο Καί

ὅπως προαναφέραμε Αὐτὸς εἶναι ἕνα Σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο

Αὺτὸς βρίσκεται στὴ θέση τοῦ μὴ ἀναγνωρίσιμου τοῦ Inkognito

ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη καὶ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ

μιὰ ἐκλογὴ ἐὰν θέλεις νὰ Τὸν πιστέψεις ἤ ὄχι

Ὁ πιστός μπροστὰ στὰ στὸν Θεάνθρωπο ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται

incognito ἐνδεχομένως σκανδαλίζεται λυγίζει ἡ λογική του (laquoΤὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσηςraquo λέει) Κατrsquo ἀκολουθία ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης

προκαλεῖ τὴν πίστη Λέει ἐπίσης ὁ Κ laquoτὸ ὅτι ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσης σημαίνει πρόσκληση καὶ πρόκληση τῆς πίστης μπορεῖ νὰ τὸ

ἀποδείξει κανείς πάρα πολὺ εὔκολα σὲ ἁπλὲς ἀνθρώπινες συνθῆκες ἐὰν

θυμηθεῖ κανεὶς μόνον ὅτι ἡ πίστη στὴν ἐξοχότερή της ἔννοια σχετίζεται

μόνον μὲ τὸν Θεάνθρωπο Ἄς τὸ παρατηρήσουμε καὶ μάλιστα ἄς

χρησιμοποιήσουμε γιrsquo αὐτὸ τὴ σχέση δύο ἐρωτευμένων Ξεκινῶ κατrsquo

ἀρχὰς ἀπrsquo τὴν ἀκόλουθη σχέση αὐτός ποὺ ἀγαπάει διαβεβαιώνει τὴν

ἀγαπημένη του γιὰ τὴν ἀγάπη του μὲ φλογερὲς ἐκφράσεις καὶ ὅλη του ἡ

ὕπαρξη ἀντιστοιχίζεται σrsquo αὐτὴν τὴ διαβεβαίωση ποὺ εἶναι σχεδὸν ἄδολη

λατρεία Ρωτάει λοιπὸν τὴν ἀγαπημένη πιστεύεις ὅτι σrsquo ἀγαπῶ Ἡ

ἀγαπημένη ἀπαντάει σrsquo αὐτό Ναί τὸ πιστεύω Ἔτσι μιλᾶμε συνήθως

Ἄς ὑποθέσουμε τώρα ἀντίθετα ὅτι αὐτὸς ποὺ ἀγαπάει εἶχε τὴν ἰδέα νὰ

τὴ δοκιμάσει ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Tί θὰ ἔκανε τότε αὐτός Θὰ

10

ἀπομάκρυνε ὅλη τὴν ἄμεση μετάδοση καὶ θὰ μεταμορφωνόταν σὲ μιὰ

διπλὴ φύση Στὸ ἐνδεχόμενο αὐτὸ φαίνεται τόσο ἀπατηλά ποὺ θὰ

μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἴδιο καλὰ ἕνας ἀπατεῶνας ὅπως καὶ ἕνας πιστὸς

ἐραστής Αυτό σημαίνει ὅτι κάνει τὸν ἑαυτό του ἕνα αἴνιγμα Ἀλλὰ τί

εἶναι ἕνα αἴνιγμα Ἕνα αἴνιγμα εἶναι μιὰ ἐρώτηση Καὶ τί ρωτάει αὐτὴ ἡ

ἐρώτηση Ρωτάει ἐὰν ἡ ἀγαπημένη του τὸν πιστεύει Δὲ θέλω τώρα νὰ

κρίνω λέει ὁ Κ ἐὰν εἶχε αὐτό τὸ δικαίωμα νὰ τὴν ἐξετάζει κατrsquo αὐτὸν

τὸν τρόπο ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης καί ἐν

πάση περιπτώσει δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ ξεχνάει ὅτι ἕνας μαιευτῆρας

μέχρι ἑνὸς ὁρισμένου σημείου κάνει τὸ ἴδιο καὶ ἐκφράζει τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο ἔστω κιrsquo ἄν τὸ ἐκφράζει μὲ ἐντελῶς ἀντίθετη πρόθεση

ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποκρούσει τὸν ἄλλο ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν ἑαυτό του γιὰ νὰ

τὸν στρέψει πρὸς τὸν ἑαυτό του νὰ τὸν κάνει ἐλεύθερο καὶ ὄχι νὰ τὸν

τραβήξει πρὸς αὐτόν Εὔκολα θὰ ἀναγνωρίσει κανεὶς τὴ διαφορὰ στὴ

συμπεριφορὰ αὐτοῦ ποὺ ἀγαπάει Στὴν πρώτη περίπτωση ρωτάει αὐτὸς

ἄμεσα μὲ πιστεύεις Στὴ δεύτερη κάνει ὁ ἴδιος στὸν ἑαυτό του μιὰ

ἐρώτηση Ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Ἴσως τὸ μετανιώσει πικρὰ ποὺ ἐπέτρεψε

στὸν ἑαυτό του νrsquo ἀναμιχθεῖ σrsquo αὐτό Ἐν τούτοις δὲν ἔχω ἐδῶ κάποια

δουλειὰ ἐγώ διότι ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἀπὸ

διαλεκτικὴ ἄποψη εἶναι σὲ κάθε περίπτωση ἐντελῶς σίγουρο ὅτι ἡ

τελευταῖα μέθοδος παριστάνει ἕναν τρόπο κατὰ πολὺ οὐσιαστικότερο νὰ

προκαλέσεις τὴν πίστη

Ἡ πρόθεση αὐτῆς τῆς μεθόδου ξεκινάει ἀπrsquo τὸ νὰ κάνει διάφανη

τὴν ἀγαπημένη μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογή Πρέπει δηλαδή αὐτή τώρα νὰ

διαλέξει ἀπrsquo αὐτὸ τὸ διφορούμενο ποιὰ μορφὴ θεωρεῖ ὡς τὴν ἀληθινή

Ἐὰν διαλέξει τὴ μορφὴ τοῦ καλοῦ θὰ γίνει φανερὸ ὅτι τὸν πιστεύει Εἶναι

φανερό διότι αὐτὸς δὲν τὴ βοηθάει καθόλου ἀντίθετα μέσα ἀπὸ τὸ

διφορούμενο τὴν ἄφησε τελείως μόνη της χωρίς ὁποιαδήποτε

ὑποστήριξη Αὐτὸς εἶναι ἕνα διφορούμενο καὶ τώρα τίθεται ἡ ἐρώτηση

11

πῶς αὐτὴ τὸν κρίνει Αὐτὸς ὅμως τὸ καταλαβαίνει μὲ ἄλλον τρόπο

βλέποντας ὅτι δὲν κρίνεται αὐτός ἀλλὰ αὐτή ἡ ὁποία μέσα ἀπrsquo τὴν κρίση

της ἀποκαλύπτεται Ἐὰν αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα γιrsquo αὐτό δὲ θέλω τώρα

νὰ κρίνω ἐπειδὴ ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἡ

μέθοδός του ἡ ὁποία σrsquo ὅλο τὸ διάστημα ποὺ αὐτὴ διαρκεῖ τοῦ προξενεῖ

ἴσως ἀπερίγραπτους πόνους ἀνησυχία καὶ φροντίδα εἶναι ταυτόχρονα

μιὰ παγερή ἀπάνθρωπη ἀδιαφορία καὶ ἐν τούτοις πάλι τὸ πλέον

ὑψωμένο σὲ δύναμη πάθος Ἀλλὰ προσκαλεῖ τὴν πίστη Καὶ διαλεκτικὰ

ἔχει δίκιο ὅτι ἡ πίστη παραεῖναι ἄμεση ὅταν δέχεται κανεὶς ἄμεση

μετάδοση

Καὶ κάτι παρόμοιο ποτὲ δὲν κατανόησε ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὸν ὅρο

πίστη (καὶ ἡ πίστη εἶναι ἡ ἴδια ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μιὰ ἐπιλογή) (σελ 161) Ὁ Θεάνθρωπος πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν

πίστη καὶ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση γιὰ νὰ ἀπαιτήσει ἀκριβῶς τὴν

πίστη Δὲν μπορεῖ μὲ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια νὰ κάνει ἀλλιώς Ὡς

Θεάνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο γιrsquo αὐτὸ

πρέπει νrsquo ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν πίστη καὶ

νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης

Στὴ σχέση μεταξύ ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ

ἀρκεῖται ὁ ἕνας ἄνθρωπος μὲ τὴ βεβαίωση τοῦ ἄλλου ὅτι τὸν πιστεύει

Κανένας ἄνθρωπος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης γιὰ τὸν ἄλλο Ἐὰν θέλει ὁ ἕνας σὲ σχέση μὲ τὸν

ἄλλο νὰ χρησιμοποιήσει τὸ διαλεκτικὸ διφορούμενο τότε αὐτὸς

ὀφείλει βέβαια νὰ τὸ χρησιμοποιήσει αὐτὸ ἀκριβῶς ἀντίθετα

μαιευτικά ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφύγει νὰ πρέπει νὰ γίνει γιὰ τὸν ἄλλον

τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἤ ὁτιδήποτε παρεμφερές Τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο εἶναι τὸ προσωρινό Ἡ ἀναλήθεια ἔρχεται ἀναμφίβολα μrsquo

αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ

διφορούμενο μόνον γιὰ νὰ ἀναχαιτίσει ἔχει τὴν ἀναίδεια νὰ γίνει γιὰ

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

6

θεοποιεῖ τὸν μεταδότη Ἕνας ἐρευνητής του λέει laquoοἱ ἀρχὲς τῆς

ἐπικοινωνίας ποὺ ἐκθέτει ὁ Κ ὑπογραμμίζουν πὼς ἕνας ἄνθρωπος δὲν

πρέπει οὔτε πρόκειται νὰ ἀποκτήσει ἀπόλυτη σημασία γιὰ ἕναν ἄλλον

Τουναντίον ἡ διαδικασία τῆς ἐπικοινωνίας πρέπει νὰ κανονιστεῖ ἀπὸ τὸν

μεταδότη κατὰ τέτοιον τρόπο ποὺ μέσα στὴν μετάδοση πάντα νὰ

συλλογίζεται τὸ πῶς θὰ ἐπέλθει ἡ ἀπελευθέρωση μεταξὺ τῶν μελῶν Σὲ

ἀντίθετη περίπτωση ἡ ἰσότητα ἡ ὁποία μόνη μπορεῖ νὰ διαφυλάξει τὸ

γνήσιο ἀνθρώπινο ἐγκαταλείπεται καὶ ἀντικαθίσταται ἀπὸ μιὰ σχέση

ἐξάρτησης ποὺ κάνει τὸν μεταδότη γιὰ τὸν ἀποδέκτη θεό Τὸ ὅτι ὁ Κ

προσπαθεῖ νὰ ἀποφύγει αὐτὴ τὴ δεύτερη περίπτωση προκύπτει ἀπὸ τὸ ὅτι

μέσα στὸ ἔργο του πλέκει τὶς ἀρχὲς τῆς ἐπικοινωνίας κατὰ τέτοιον τρόπο

τὴ μιὰ μέσα στὴν ἄλλη ποὺ νὰ καθίσταται ἀδύνατος ἕνας παπαγαλισμὸς

ἤ μιὰ λατρεία τῆς δικῆς του πχ κατανόησης τῶν συνθηκῶν καὶ τῶν

δυνατοτήτων τῶν διαφόρων σταδίων στὸ ξεδίπλωμα τῆς ὕπαρξης Καὶ

αὐτὴ τὴν τελευταῖα λειτουργία τὴν ἔχουν ἀναλάβει οἱ πολλὲς ἀποχρώσεις

στὴ διαλεκτική του τῆς μετάδοσης ndashμὰ δὲ θά rsquoταν καὶ στὴν ἀντίθετη

περίπτωση κἄν διαλεκτικόςraquo7

Ὑπάρχει πρῶτα ἡ σωστὴ ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ λεχθεῖ ὅτι ὁ

ἄνθρωπος συνήθως laquoπιστεύειraquo στὶς ἀλήθειες ποὺ ὁ ἴδιος ἀνακαλύπτει

Ἄλλος τρόπος εἶναι αὐτὸς τῆς ἀπrsquo εὐθείας μετάδοσης μιᾶς ἀλήθειας ἀπὸ

κάποιον ἄλλο Ἐκεῖνο τώρα ποὺ ἔχει σημασία δὲν εἶναι ἡ ἄκριτη

ἀποδοχή μιᾶς ἀλήθειας ἤ τῆς ἀλήθειας ἀλλὰ ὁ ἐνστερνισμός της ποὺ θὰ

προέκυπτε ὕστερα ἀπὸ γνήσιο διάλογο Καὶ σrsquo αὐτὸν τὸν γνήσιο διάλογο

διακρίνεται καὶ μία δεύτερη παράμετρος Αὐτὴ τῆς δημοκρατικῆς

ἀναγνώρισης ὅτι ὁ ἕτερος συμβαλλόμενος τῆς διάλεξης ἔχει τὸ ἀναφέρετο

δικαίωμα καὶ τὴν ὑποχρέωση νὰ ἐπιλέξει ὁ ἴδιος τὸ δρόμο του τὸν ὁποῖο

δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ τοῦ τὸν ἀνακόψει Κατὰ τὸν Κ τοῦτο θὰ

7 Paul Muumlller ὅπως παραπάνω σελ 429ἑξ

7

ἀποδιδόταν παραστατικά μὲ ἕναν δρομέα τὸν ὁποῖο ἕνας ἄλλος ποὺ θὰ

ἐπιθυμοῦσε νὰ διαλεχθεῖ μαζί του τὸν πλησιάζει τρέχοντας πρὸς τὴν ἴδια

κατεύθυνση καὶ μὲ τὴν ἴδια ταχύτητα γιὰ νὰ τοῦ μεταδώσει τὴν ἀλήθειά

του χωρὶς ἡ παρέμβασή του νὰ ἀνακόψει στὸν πρῶτο τὴν ταχύτητά του ἤ

νὰ τοῦ ἀλλάξει κατεύθυνση Συμπερασματικά ὁ Κ δὲν κήρυττε μὲ τὴ

γνωστὴ μορφὴ τῆς διδασκαλίας ἀλλὰ βίωνε πραγματικὰ τὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ἐπικοινωνίας ὅπως κάποτε ἔκανε καὶ ὁ Σωκράτης Πάνω σrsquo αὐτὸ

λέει ὁ Κ laquoὍταν ὁ Σωκράτης ἐπέκρινε τοὺς σοφιστὲς κάνοντας τὴ

διάκριση ὅτι ἦταν ἱκανοὶ νὰ μιλοῦν ὄχι ὅμως νὰ συνδιαλέγονται αὐτὸ

ποὺ πραγματικὰ ἐννοοῦσε ἦταν ὅτι οἱ σοφιστὲς μποροῦσαν νὰ μιλήσουν

σχετικὰ μὲ ὁτιδήποτε ἀλλὰ ὑστεροῦσαν στὴν παράμετρο τῆς προσωπικῆς

οἰκειοποίησης Ἡ οἰκειοποίηση εἶναι ἀκριβῶς τὸ μυστικὸ τοῦ διαλόγουraquo

Αὐτὴ εἶναι ἡ σωστὴ μορφὴ ἄμεσης ἐπικοινωνίας

Τὸ ἀντίθετο τῆς ἄμεσης μετάδοσης εἶναι ἡ ἔμμεση μετάδοση ἡ

ὁποία μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μὲ δύο διαφορετικοὺς τρόπους

Ἡ ἔμμεση μετάδοση λέει ὁ ἴδιος μπορεῖ νὰ εἶναι μία τέχνη τῆς

μετάδοσης μέσω τῆς ὁποίας ἡ μετάδοση διπλασιάζεται Ἡ τέχνη ἔγκειται

τότε ἀκριβῶς στὸ ὅτι ὁ μεταδότης κατὰ ἕναν πρῶτο τρόπο

αὐτοαναιρεῖται ἤ τοποθετεῖται καθαρὰ ἀντικειμενικὰ καί κατrsquo αὐτὸν τὸν

τρόπο ἑνώνει ἀδιάλειπτα ποιοτικὲς ἀντιθέσεις Εἶναι ἡ διπλὴ

ἀντανάκλαση τῆς μετάδοσης Πχ ἔμμεση μετάδοση εἶναι τὸ νὰ

συνδεθοῦν μεταξύ τους σοβαρὸ καὶ ἀστεῖο κατὰ τέτοιο τρόπο ὥστε ἡ

σύνδεσή τους νὰ γίνει ἕνας διαλεκτικὸς κόμπος μὲ ἀποτέλεσμα κατόπιν

νὰ πάψει ὁ ἴδιος νὰ ὑπάρχει Ἄν θέλει κάποιος νrsquo ἀσχοληθεῖ μrsquo αὐτὸ τὸ

εἶδος τῆς μετάδοσης τότε πρέπει αὐτὸς ὁ ἴδιος νὰ λύσει τὸν κόμπο (Ὡς

πρὸς τὴ χρήση ψευδωνύμου στὰ αἰσθητικά του ἔργα καὶ μόνον ndashπρόκειται

γιὰ τὴν πρώτη περίπτωση τῆς ἔμμεσης μετάδοσης- ὁ Κ λέει ὅτι τοῦτο

8

ὑπῆρξε ἕνα inkognito καὶ μιὰ ἀπάτη στὴν ὑπηρεσία τοῦ Χριστιανισμοῦ8)

Λαμπρὸ παράδειγμα ἡ περίπτωση τοῦ laquoΕἴτε-Εἴτεraquo (μὲ ἄλλη ἀπόδοση laquoἬ

τὸ ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo) Ὁ κατὰ φαντασίαν ἐκδότης τοῦ ἔργου αὐτοῦ Victor

Eremita λέει ὅτι βρῆκε χειρόγραφα δύο διαφορετικῶν συγγραφέων δύο

διαφορετικῶν κοσμοθεωριῶν Ὁ πρῶτος ἐκφράζεται αἰσθητικά Τὸν

δεύτερο τὸν Πάρεδρο Βίλχελμ τὸν χαρακτηρίζει μιὰ ἠθικὴ στάση Ὁ

δεύτερος ἔστελνε ἐπιστολὲς στὸν πρῶτο πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι

ἐπικοινωνοῦσαν Τὰ γραπτὰ καὶ τῶν δύο ἐκδίδει ὁ Victor Eremita (ὁ

Νικητὴς μέσω τῆς ἐρημιᾶς) δηλώνοντας ὅτι δὲν τοῦ ἐπιτρεπόταν νὰ

ἐκφράσει τὴν γνώμη του στὸν ἀναγνώστη ὡς πρὸς τὸν ποιὸν ἀπὸ τοὺς δύο

θὰ ὤφειλε νὰ ἀκολουθήσει Ἦταν θέμα τοῦ ἀναγνώστη νὰ ἀκολουθήσει

laquoἤ τὸν ἕνα ἤ τὸν ἄλλοraquo εἴτε τὴ μιὰ κοσμοθεωρία εἴτε τὴν ἄλλη Ἔτσι ὁ

Κίερκεγκωρ ἐξαφανιζόταν ἦταν ἀπών

Ἄλλος τρόπος ἡ ἔμμεση μετάδοση μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μέσα

ἀπrsquo τὴ σχέση μεταξὺ τῆς μετάδοσης καὶ τοῦ μεταδότη Σrsquo αὐτὴν τὴν

περίπωση εἶναι ὁ μεταδότης παρών ἐνῶ στὴν πρώτη περίπτωση ἦταν ἀπrsquo

ἔξω ἐν τούτοις μέσα ἀπὸ μία ἀρνητικὴ ἀντανάκλαση Τελικά ὅμως ἡ

ἐποχή μας δὲν γνωρίζει κυρίως καμμία ἄλλη μετάδοση ἀπὸ αὐτὴν τὴν

πενιχρή νὰ παραδίδει μαθήματα Ἔχουμε ξεχάσει παντελῶς τι σημαίνει

laquoνὰ ὑπάρχειςraquo Ὅλη ἡ μετάδοση ἀπαιτεῖ σὲ σχέση μὲ τὴν ὕπαρξη ἕναν

μεταδότη Καὶ ὁ ἀναδιπλασιασμὸς συνίσταται στὸ ὅτι αὐτὸς ὑπάρχει σrsquo

ἐκεῖνο ποὺ καταλαβαίνειraquo Δηλ συμβαίνει κάτι ποὺ θὰ μᾶς θυμίσει

ἐκεῖνο ποὺ εἶχε πεῖ ὁ Κ γιὰ τὸν Σωκράτη καὶ τὴ διαφορά του ἀπὸ τοὺς

Σοφιστές ὁ μεταδότης βιώνοντας αὐτὸ ποὺ μεταδίδει πιστεύοντάς το ὡς

ἀλήθεια ὑπάρχει Καὶ ὁ μεταδότης ποὺ ὑπάρχει δὲν εἶναι φερέφωνο ἤ δὲν

παραδίδει μαθήματα ἀλλὰ ἀναδιπλασιάζει ἡ ὕπαρξή του τὴν ἀλήθεια

8 Πρβλ S Kierkegaard Synspunktet for min Forfattervirksomhed Sammlede Skrifter XIII Bind Anden Udgabe Gyldendalske Boghandel Kjoslashbenhavn 1930 σελ 552

9

τὴν ὁποία μεταδίδει Ἡ ὕπαρξή του ἀνακλᾶ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴ

διπλασιάζει

Στὴν περίπτωση τοῦ Θεανθρώπου ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ ἕναν

μεταδότη ὁ ὁποῖος ὑπάρχει ὁ ἴδιος σrsquo αὐτὸ ποὺ μεταδίδει δὲν μπορεῖ

κανεὶς ἐν τούτοις ἀκόμα νὰ ὀνομάσει αὐτὴν τὴ μετάδοση ἔμμεση

μετάδοση Ἐὰν ὅμως ἀντίθετα προσδιορίζεται ὁ ἴδιος διαλεκτικά ἐὰν

εἶναι ἡ ἴδια του ἡ οὐσία ἕνας προσδιορισμὸς ἀνάκλασης τότε ὅλη ἡ ἄμεση

μετάδοση εἶναι ἀδύνατη Αὐτό λοιπόν συμβαίνει μὲ τὸν Θεάνθρωπο Καί

ὅπως προαναφέραμε Αὐτὸς εἶναι ἕνα Σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο

Αὺτὸς βρίσκεται στὴ θέση τοῦ μὴ ἀναγνωρίσιμου τοῦ Inkognito

ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη καὶ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ

μιὰ ἐκλογὴ ἐὰν θέλεις νὰ Τὸν πιστέψεις ἤ ὄχι

Ὁ πιστός μπροστὰ στὰ στὸν Θεάνθρωπο ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται

incognito ἐνδεχομένως σκανδαλίζεται λυγίζει ἡ λογική του (laquoΤὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσηςraquo λέει) Κατrsquo ἀκολουθία ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης

προκαλεῖ τὴν πίστη Λέει ἐπίσης ὁ Κ laquoτὸ ὅτι ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσης σημαίνει πρόσκληση καὶ πρόκληση τῆς πίστης μπορεῖ νὰ τὸ

ἀποδείξει κανείς πάρα πολὺ εὔκολα σὲ ἁπλὲς ἀνθρώπινες συνθῆκες ἐὰν

θυμηθεῖ κανεὶς μόνον ὅτι ἡ πίστη στὴν ἐξοχότερή της ἔννοια σχετίζεται

μόνον μὲ τὸν Θεάνθρωπο Ἄς τὸ παρατηρήσουμε καὶ μάλιστα ἄς

χρησιμοποιήσουμε γιrsquo αὐτὸ τὴ σχέση δύο ἐρωτευμένων Ξεκινῶ κατrsquo

ἀρχὰς ἀπrsquo τὴν ἀκόλουθη σχέση αὐτός ποὺ ἀγαπάει διαβεβαιώνει τὴν

ἀγαπημένη του γιὰ τὴν ἀγάπη του μὲ φλογερὲς ἐκφράσεις καὶ ὅλη του ἡ

ὕπαρξη ἀντιστοιχίζεται σrsquo αὐτὴν τὴ διαβεβαίωση ποὺ εἶναι σχεδὸν ἄδολη

λατρεία Ρωτάει λοιπὸν τὴν ἀγαπημένη πιστεύεις ὅτι σrsquo ἀγαπῶ Ἡ

ἀγαπημένη ἀπαντάει σrsquo αὐτό Ναί τὸ πιστεύω Ἔτσι μιλᾶμε συνήθως

Ἄς ὑποθέσουμε τώρα ἀντίθετα ὅτι αὐτὸς ποὺ ἀγαπάει εἶχε τὴν ἰδέα νὰ

τὴ δοκιμάσει ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Tί θὰ ἔκανε τότε αὐτός Θὰ

10

ἀπομάκρυνε ὅλη τὴν ἄμεση μετάδοση καὶ θὰ μεταμορφωνόταν σὲ μιὰ

διπλὴ φύση Στὸ ἐνδεχόμενο αὐτὸ φαίνεται τόσο ἀπατηλά ποὺ θὰ

μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἴδιο καλὰ ἕνας ἀπατεῶνας ὅπως καὶ ἕνας πιστὸς

ἐραστής Αυτό σημαίνει ὅτι κάνει τὸν ἑαυτό του ἕνα αἴνιγμα Ἀλλὰ τί

εἶναι ἕνα αἴνιγμα Ἕνα αἴνιγμα εἶναι μιὰ ἐρώτηση Καὶ τί ρωτάει αὐτὴ ἡ

ἐρώτηση Ρωτάει ἐὰν ἡ ἀγαπημένη του τὸν πιστεύει Δὲ θέλω τώρα νὰ

κρίνω λέει ὁ Κ ἐὰν εἶχε αὐτό τὸ δικαίωμα νὰ τὴν ἐξετάζει κατrsquo αὐτὸν

τὸν τρόπο ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης καί ἐν

πάση περιπτώσει δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ ξεχνάει ὅτι ἕνας μαιευτῆρας

μέχρι ἑνὸς ὁρισμένου σημείου κάνει τὸ ἴδιο καὶ ἐκφράζει τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο ἔστω κιrsquo ἄν τὸ ἐκφράζει μὲ ἐντελῶς ἀντίθετη πρόθεση

ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποκρούσει τὸν ἄλλο ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν ἑαυτό του γιὰ νὰ

τὸν στρέψει πρὸς τὸν ἑαυτό του νὰ τὸν κάνει ἐλεύθερο καὶ ὄχι νὰ τὸν

τραβήξει πρὸς αὐτόν Εὔκολα θὰ ἀναγνωρίσει κανεὶς τὴ διαφορὰ στὴ

συμπεριφορὰ αὐτοῦ ποὺ ἀγαπάει Στὴν πρώτη περίπτωση ρωτάει αὐτὸς

ἄμεσα μὲ πιστεύεις Στὴ δεύτερη κάνει ὁ ἴδιος στὸν ἑαυτό του μιὰ

ἐρώτηση Ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Ἴσως τὸ μετανιώσει πικρὰ ποὺ ἐπέτρεψε

στὸν ἑαυτό του νrsquo ἀναμιχθεῖ σrsquo αὐτό Ἐν τούτοις δὲν ἔχω ἐδῶ κάποια

δουλειὰ ἐγώ διότι ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἀπὸ

διαλεκτικὴ ἄποψη εἶναι σὲ κάθε περίπτωση ἐντελῶς σίγουρο ὅτι ἡ

τελευταῖα μέθοδος παριστάνει ἕναν τρόπο κατὰ πολὺ οὐσιαστικότερο νὰ

προκαλέσεις τὴν πίστη

Ἡ πρόθεση αὐτῆς τῆς μεθόδου ξεκινάει ἀπrsquo τὸ νὰ κάνει διάφανη

τὴν ἀγαπημένη μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογή Πρέπει δηλαδή αὐτή τώρα νὰ

διαλέξει ἀπrsquo αὐτὸ τὸ διφορούμενο ποιὰ μορφὴ θεωρεῖ ὡς τὴν ἀληθινή

Ἐὰν διαλέξει τὴ μορφὴ τοῦ καλοῦ θὰ γίνει φανερὸ ὅτι τὸν πιστεύει Εἶναι

φανερό διότι αὐτὸς δὲν τὴ βοηθάει καθόλου ἀντίθετα μέσα ἀπὸ τὸ

διφορούμενο τὴν ἄφησε τελείως μόνη της χωρίς ὁποιαδήποτε

ὑποστήριξη Αὐτὸς εἶναι ἕνα διφορούμενο καὶ τώρα τίθεται ἡ ἐρώτηση

11

πῶς αὐτὴ τὸν κρίνει Αὐτὸς ὅμως τὸ καταλαβαίνει μὲ ἄλλον τρόπο

βλέποντας ὅτι δὲν κρίνεται αὐτός ἀλλὰ αὐτή ἡ ὁποία μέσα ἀπrsquo τὴν κρίση

της ἀποκαλύπτεται Ἐὰν αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα γιrsquo αὐτό δὲ θέλω τώρα

νὰ κρίνω ἐπειδὴ ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἡ

μέθοδός του ἡ ὁποία σrsquo ὅλο τὸ διάστημα ποὺ αὐτὴ διαρκεῖ τοῦ προξενεῖ

ἴσως ἀπερίγραπτους πόνους ἀνησυχία καὶ φροντίδα εἶναι ταυτόχρονα

μιὰ παγερή ἀπάνθρωπη ἀδιαφορία καὶ ἐν τούτοις πάλι τὸ πλέον

ὑψωμένο σὲ δύναμη πάθος Ἀλλὰ προσκαλεῖ τὴν πίστη Καὶ διαλεκτικὰ

ἔχει δίκιο ὅτι ἡ πίστη παραεῖναι ἄμεση ὅταν δέχεται κανεὶς ἄμεση

μετάδοση

Καὶ κάτι παρόμοιο ποτὲ δὲν κατανόησε ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὸν ὅρο

πίστη (καὶ ἡ πίστη εἶναι ἡ ἴδια ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μιὰ ἐπιλογή) (σελ 161) Ὁ Θεάνθρωπος πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν

πίστη καὶ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση γιὰ νὰ ἀπαιτήσει ἀκριβῶς τὴν

πίστη Δὲν μπορεῖ μὲ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια νὰ κάνει ἀλλιώς Ὡς

Θεάνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο γιrsquo αὐτὸ

πρέπει νrsquo ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν πίστη καὶ

νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης

Στὴ σχέση μεταξύ ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ

ἀρκεῖται ὁ ἕνας ἄνθρωπος μὲ τὴ βεβαίωση τοῦ ἄλλου ὅτι τὸν πιστεύει

Κανένας ἄνθρωπος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης γιὰ τὸν ἄλλο Ἐὰν θέλει ὁ ἕνας σὲ σχέση μὲ τὸν

ἄλλο νὰ χρησιμοποιήσει τὸ διαλεκτικὸ διφορούμενο τότε αὐτὸς

ὀφείλει βέβαια νὰ τὸ χρησιμοποιήσει αὐτὸ ἀκριβῶς ἀντίθετα

μαιευτικά ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφύγει νὰ πρέπει νὰ γίνει γιὰ τὸν ἄλλον

τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἤ ὁτιδήποτε παρεμφερές Τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο εἶναι τὸ προσωρινό Ἡ ἀναλήθεια ἔρχεται ἀναμφίβολα μrsquo

αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ

διφορούμενο μόνον γιὰ νὰ ἀναχαιτίσει ἔχει τὴν ἀναίδεια νὰ γίνει γιὰ

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

7

ἀποδιδόταν παραστατικά μὲ ἕναν δρομέα τὸν ὁποῖο ἕνας ἄλλος ποὺ θὰ

ἐπιθυμοῦσε νὰ διαλεχθεῖ μαζί του τὸν πλησιάζει τρέχοντας πρὸς τὴν ἴδια

κατεύθυνση καὶ μὲ τὴν ἴδια ταχύτητα γιὰ νὰ τοῦ μεταδώσει τὴν ἀλήθειά

του χωρὶς ἡ παρέμβασή του νὰ ἀνακόψει στὸν πρῶτο τὴν ταχύτητά του ἤ

νὰ τοῦ ἀλλάξει κατεύθυνση Συμπερασματικά ὁ Κ δὲν κήρυττε μὲ τὴ

γνωστὴ μορφὴ τῆς διδασκαλίας ἀλλὰ βίωνε πραγματικὰ τὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ἐπικοινωνίας ὅπως κάποτε ἔκανε καὶ ὁ Σωκράτης Πάνω σrsquo αὐτὸ

λέει ὁ Κ laquoὍταν ὁ Σωκράτης ἐπέκρινε τοὺς σοφιστὲς κάνοντας τὴ

διάκριση ὅτι ἦταν ἱκανοὶ νὰ μιλοῦν ὄχι ὅμως νὰ συνδιαλέγονται αὐτὸ

ποὺ πραγματικὰ ἐννοοῦσε ἦταν ὅτι οἱ σοφιστὲς μποροῦσαν νὰ μιλήσουν

σχετικὰ μὲ ὁτιδήποτε ἀλλὰ ὑστεροῦσαν στὴν παράμετρο τῆς προσωπικῆς

οἰκειοποίησης Ἡ οἰκειοποίηση εἶναι ἀκριβῶς τὸ μυστικὸ τοῦ διαλόγουraquo

Αὐτὴ εἶναι ἡ σωστὴ μορφὴ ἄμεσης ἐπικοινωνίας

Τὸ ἀντίθετο τῆς ἄμεσης μετάδοσης εἶναι ἡ ἔμμεση μετάδοση ἡ

ὁποία μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μὲ δύο διαφορετικοὺς τρόπους

Ἡ ἔμμεση μετάδοση λέει ὁ ἴδιος μπορεῖ νὰ εἶναι μία τέχνη τῆς

μετάδοσης μέσω τῆς ὁποίας ἡ μετάδοση διπλασιάζεται Ἡ τέχνη ἔγκειται

τότε ἀκριβῶς στὸ ὅτι ὁ μεταδότης κατὰ ἕναν πρῶτο τρόπο

αὐτοαναιρεῖται ἤ τοποθετεῖται καθαρὰ ἀντικειμενικὰ καί κατrsquo αὐτὸν τὸν

τρόπο ἑνώνει ἀδιάλειπτα ποιοτικὲς ἀντιθέσεις Εἶναι ἡ διπλὴ

ἀντανάκλαση τῆς μετάδοσης Πχ ἔμμεση μετάδοση εἶναι τὸ νὰ

συνδεθοῦν μεταξύ τους σοβαρὸ καὶ ἀστεῖο κατὰ τέτοιο τρόπο ὥστε ἡ

σύνδεσή τους νὰ γίνει ἕνας διαλεκτικὸς κόμπος μὲ ἀποτέλεσμα κατόπιν

νὰ πάψει ὁ ἴδιος νὰ ὑπάρχει Ἄν θέλει κάποιος νrsquo ἀσχοληθεῖ μrsquo αὐτὸ τὸ

εἶδος τῆς μετάδοσης τότε πρέπει αὐτὸς ὁ ἴδιος νὰ λύσει τὸν κόμπο (Ὡς

πρὸς τὴ χρήση ψευδωνύμου στὰ αἰσθητικά του ἔργα καὶ μόνον ndashπρόκειται

γιὰ τὴν πρώτη περίπτωση τῆς ἔμμεσης μετάδοσης- ὁ Κ λέει ὅτι τοῦτο

8

ὑπῆρξε ἕνα inkognito καὶ μιὰ ἀπάτη στὴν ὑπηρεσία τοῦ Χριστιανισμοῦ8)

Λαμπρὸ παράδειγμα ἡ περίπτωση τοῦ laquoΕἴτε-Εἴτεraquo (μὲ ἄλλη ἀπόδοση laquoἬ

τὸ ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo) Ὁ κατὰ φαντασίαν ἐκδότης τοῦ ἔργου αὐτοῦ Victor

Eremita λέει ὅτι βρῆκε χειρόγραφα δύο διαφορετικῶν συγγραφέων δύο

διαφορετικῶν κοσμοθεωριῶν Ὁ πρῶτος ἐκφράζεται αἰσθητικά Τὸν

δεύτερο τὸν Πάρεδρο Βίλχελμ τὸν χαρακτηρίζει μιὰ ἠθικὴ στάση Ὁ

δεύτερος ἔστελνε ἐπιστολὲς στὸν πρῶτο πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι

ἐπικοινωνοῦσαν Τὰ γραπτὰ καὶ τῶν δύο ἐκδίδει ὁ Victor Eremita (ὁ

Νικητὴς μέσω τῆς ἐρημιᾶς) δηλώνοντας ὅτι δὲν τοῦ ἐπιτρεπόταν νὰ

ἐκφράσει τὴν γνώμη του στὸν ἀναγνώστη ὡς πρὸς τὸν ποιὸν ἀπὸ τοὺς δύο

θὰ ὤφειλε νὰ ἀκολουθήσει Ἦταν θέμα τοῦ ἀναγνώστη νὰ ἀκολουθήσει

laquoἤ τὸν ἕνα ἤ τὸν ἄλλοraquo εἴτε τὴ μιὰ κοσμοθεωρία εἴτε τὴν ἄλλη Ἔτσι ὁ

Κίερκεγκωρ ἐξαφανιζόταν ἦταν ἀπών

Ἄλλος τρόπος ἡ ἔμμεση μετάδοση μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μέσα

ἀπrsquo τὴ σχέση μεταξὺ τῆς μετάδοσης καὶ τοῦ μεταδότη Σrsquo αὐτὴν τὴν

περίπωση εἶναι ὁ μεταδότης παρών ἐνῶ στὴν πρώτη περίπτωση ἦταν ἀπrsquo

ἔξω ἐν τούτοις μέσα ἀπὸ μία ἀρνητικὴ ἀντανάκλαση Τελικά ὅμως ἡ

ἐποχή μας δὲν γνωρίζει κυρίως καμμία ἄλλη μετάδοση ἀπὸ αὐτὴν τὴν

πενιχρή νὰ παραδίδει μαθήματα Ἔχουμε ξεχάσει παντελῶς τι σημαίνει

laquoνὰ ὑπάρχειςraquo Ὅλη ἡ μετάδοση ἀπαιτεῖ σὲ σχέση μὲ τὴν ὕπαρξη ἕναν

μεταδότη Καὶ ὁ ἀναδιπλασιασμὸς συνίσταται στὸ ὅτι αὐτὸς ὑπάρχει σrsquo

ἐκεῖνο ποὺ καταλαβαίνειraquo Δηλ συμβαίνει κάτι ποὺ θὰ μᾶς θυμίσει

ἐκεῖνο ποὺ εἶχε πεῖ ὁ Κ γιὰ τὸν Σωκράτη καὶ τὴ διαφορά του ἀπὸ τοὺς

Σοφιστές ὁ μεταδότης βιώνοντας αὐτὸ ποὺ μεταδίδει πιστεύοντάς το ὡς

ἀλήθεια ὑπάρχει Καὶ ὁ μεταδότης ποὺ ὑπάρχει δὲν εἶναι φερέφωνο ἤ δὲν

παραδίδει μαθήματα ἀλλὰ ἀναδιπλασιάζει ἡ ὕπαρξή του τὴν ἀλήθεια

8 Πρβλ S Kierkegaard Synspunktet for min Forfattervirksomhed Sammlede Skrifter XIII Bind Anden Udgabe Gyldendalske Boghandel Kjoslashbenhavn 1930 σελ 552

9

τὴν ὁποία μεταδίδει Ἡ ὕπαρξή του ἀνακλᾶ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴ

διπλασιάζει

Στὴν περίπτωση τοῦ Θεανθρώπου ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ ἕναν

μεταδότη ὁ ὁποῖος ὑπάρχει ὁ ἴδιος σrsquo αὐτὸ ποὺ μεταδίδει δὲν μπορεῖ

κανεὶς ἐν τούτοις ἀκόμα νὰ ὀνομάσει αὐτὴν τὴ μετάδοση ἔμμεση

μετάδοση Ἐὰν ὅμως ἀντίθετα προσδιορίζεται ὁ ἴδιος διαλεκτικά ἐὰν

εἶναι ἡ ἴδια του ἡ οὐσία ἕνας προσδιορισμὸς ἀνάκλασης τότε ὅλη ἡ ἄμεση

μετάδοση εἶναι ἀδύνατη Αὐτό λοιπόν συμβαίνει μὲ τὸν Θεάνθρωπο Καί

ὅπως προαναφέραμε Αὐτὸς εἶναι ἕνα Σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο

Αὺτὸς βρίσκεται στὴ θέση τοῦ μὴ ἀναγνωρίσιμου τοῦ Inkognito

ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη καὶ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ

μιὰ ἐκλογὴ ἐὰν θέλεις νὰ Τὸν πιστέψεις ἤ ὄχι

Ὁ πιστός μπροστὰ στὰ στὸν Θεάνθρωπο ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται

incognito ἐνδεχομένως σκανδαλίζεται λυγίζει ἡ λογική του (laquoΤὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσηςraquo λέει) Κατrsquo ἀκολουθία ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης

προκαλεῖ τὴν πίστη Λέει ἐπίσης ὁ Κ laquoτὸ ὅτι ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσης σημαίνει πρόσκληση καὶ πρόκληση τῆς πίστης μπορεῖ νὰ τὸ

ἀποδείξει κανείς πάρα πολὺ εὔκολα σὲ ἁπλὲς ἀνθρώπινες συνθῆκες ἐὰν

θυμηθεῖ κανεὶς μόνον ὅτι ἡ πίστη στὴν ἐξοχότερή της ἔννοια σχετίζεται

μόνον μὲ τὸν Θεάνθρωπο Ἄς τὸ παρατηρήσουμε καὶ μάλιστα ἄς

χρησιμοποιήσουμε γιrsquo αὐτὸ τὴ σχέση δύο ἐρωτευμένων Ξεκινῶ κατrsquo

ἀρχὰς ἀπrsquo τὴν ἀκόλουθη σχέση αὐτός ποὺ ἀγαπάει διαβεβαιώνει τὴν

ἀγαπημένη του γιὰ τὴν ἀγάπη του μὲ φλογερὲς ἐκφράσεις καὶ ὅλη του ἡ

ὕπαρξη ἀντιστοιχίζεται σrsquo αὐτὴν τὴ διαβεβαίωση ποὺ εἶναι σχεδὸν ἄδολη

λατρεία Ρωτάει λοιπὸν τὴν ἀγαπημένη πιστεύεις ὅτι σrsquo ἀγαπῶ Ἡ

ἀγαπημένη ἀπαντάει σrsquo αὐτό Ναί τὸ πιστεύω Ἔτσι μιλᾶμε συνήθως

Ἄς ὑποθέσουμε τώρα ἀντίθετα ὅτι αὐτὸς ποὺ ἀγαπάει εἶχε τὴν ἰδέα νὰ

τὴ δοκιμάσει ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Tί θὰ ἔκανε τότε αὐτός Θὰ

10

ἀπομάκρυνε ὅλη τὴν ἄμεση μετάδοση καὶ θὰ μεταμορφωνόταν σὲ μιὰ

διπλὴ φύση Στὸ ἐνδεχόμενο αὐτὸ φαίνεται τόσο ἀπατηλά ποὺ θὰ

μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἴδιο καλὰ ἕνας ἀπατεῶνας ὅπως καὶ ἕνας πιστὸς

ἐραστής Αυτό σημαίνει ὅτι κάνει τὸν ἑαυτό του ἕνα αἴνιγμα Ἀλλὰ τί

εἶναι ἕνα αἴνιγμα Ἕνα αἴνιγμα εἶναι μιὰ ἐρώτηση Καὶ τί ρωτάει αὐτὴ ἡ

ἐρώτηση Ρωτάει ἐὰν ἡ ἀγαπημένη του τὸν πιστεύει Δὲ θέλω τώρα νὰ

κρίνω λέει ὁ Κ ἐὰν εἶχε αὐτό τὸ δικαίωμα νὰ τὴν ἐξετάζει κατrsquo αὐτὸν

τὸν τρόπο ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης καί ἐν

πάση περιπτώσει δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ ξεχνάει ὅτι ἕνας μαιευτῆρας

μέχρι ἑνὸς ὁρισμένου σημείου κάνει τὸ ἴδιο καὶ ἐκφράζει τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο ἔστω κιrsquo ἄν τὸ ἐκφράζει μὲ ἐντελῶς ἀντίθετη πρόθεση

ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποκρούσει τὸν ἄλλο ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν ἑαυτό του γιὰ νὰ

τὸν στρέψει πρὸς τὸν ἑαυτό του νὰ τὸν κάνει ἐλεύθερο καὶ ὄχι νὰ τὸν

τραβήξει πρὸς αὐτόν Εὔκολα θὰ ἀναγνωρίσει κανεὶς τὴ διαφορὰ στὴ

συμπεριφορὰ αὐτοῦ ποὺ ἀγαπάει Στὴν πρώτη περίπτωση ρωτάει αὐτὸς

ἄμεσα μὲ πιστεύεις Στὴ δεύτερη κάνει ὁ ἴδιος στὸν ἑαυτό του μιὰ

ἐρώτηση Ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Ἴσως τὸ μετανιώσει πικρὰ ποὺ ἐπέτρεψε

στὸν ἑαυτό του νrsquo ἀναμιχθεῖ σrsquo αὐτό Ἐν τούτοις δὲν ἔχω ἐδῶ κάποια

δουλειὰ ἐγώ διότι ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἀπὸ

διαλεκτικὴ ἄποψη εἶναι σὲ κάθε περίπτωση ἐντελῶς σίγουρο ὅτι ἡ

τελευταῖα μέθοδος παριστάνει ἕναν τρόπο κατὰ πολὺ οὐσιαστικότερο νὰ

προκαλέσεις τὴν πίστη

Ἡ πρόθεση αὐτῆς τῆς μεθόδου ξεκινάει ἀπrsquo τὸ νὰ κάνει διάφανη

τὴν ἀγαπημένη μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογή Πρέπει δηλαδή αὐτή τώρα νὰ

διαλέξει ἀπrsquo αὐτὸ τὸ διφορούμενο ποιὰ μορφὴ θεωρεῖ ὡς τὴν ἀληθινή

Ἐὰν διαλέξει τὴ μορφὴ τοῦ καλοῦ θὰ γίνει φανερὸ ὅτι τὸν πιστεύει Εἶναι

φανερό διότι αὐτὸς δὲν τὴ βοηθάει καθόλου ἀντίθετα μέσα ἀπὸ τὸ

διφορούμενο τὴν ἄφησε τελείως μόνη της χωρίς ὁποιαδήποτε

ὑποστήριξη Αὐτὸς εἶναι ἕνα διφορούμενο καὶ τώρα τίθεται ἡ ἐρώτηση

11

πῶς αὐτὴ τὸν κρίνει Αὐτὸς ὅμως τὸ καταλαβαίνει μὲ ἄλλον τρόπο

βλέποντας ὅτι δὲν κρίνεται αὐτός ἀλλὰ αὐτή ἡ ὁποία μέσα ἀπrsquo τὴν κρίση

της ἀποκαλύπτεται Ἐὰν αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα γιrsquo αὐτό δὲ θέλω τώρα

νὰ κρίνω ἐπειδὴ ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἡ

μέθοδός του ἡ ὁποία σrsquo ὅλο τὸ διάστημα ποὺ αὐτὴ διαρκεῖ τοῦ προξενεῖ

ἴσως ἀπερίγραπτους πόνους ἀνησυχία καὶ φροντίδα εἶναι ταυτόχρονα

μιὰ παγερή ἀπάνθρωπη ἀδιαφορία καὶ ἐν τούτοις πάλι τὸ πλέον

ὑψωμένο σὲ δύναμη πάθος Ἀλλὰ προσκαλεῖ τὴν πίστη Καὶ διαλεκτικὰ

ἔχει δίκιο ὅτι ἡ πίστη παραεῖναι ἄμεση ὅταν δέχεται κανεὶς ἄμεση

μετάδοση

Καὶ κάτι παρόμοιο ποτὲ δὲν κατανόησε ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὸν ὅρο

πίστη (καὶ ἡ πίστη εἶναι ἡ ἴδια ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μιὰ ἐπιλογή) (σελ 161) Ὁ Θεάνθρωπος πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν

πίστη καὶ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση γιὰ νὰ ἀπαιτήσει ἀκριβῶς τὴν

πίστη Δὲν μπορεῖ μὲ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια νὰ κάνει ἀλλιώς Ὡς

Θεάνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο γιrsquo αὐτὸ

πρέπει νrsquo ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν πίστη καὶ

νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης

Στὴ σχέση μεταξύ ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ

ἀρκεῖται ὁ ἕνας ἄνθρωπος μὲ τὴ βεβαίωση τοῦ ἄλλου ὅτι τὸν πιστεύει

Κανένας ἄνθρωπος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης γιὰ τὸν ἄλλο Ἐὰν θέλει ὁ ἕνας σὲ σχέση μὲ τὸν

ἄλλο νὰ χρησιμοποιήσει τὸ διαλεκτικὸ διφορούμενο τότε αὐτὸς

ὀφείλει βέβαια νὰ τὸ χρησιμοποιήσει αὐτὸ ἀκριβῶς ἀντίθετα

μαιευτικά ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφύγει νὰ πρέπει νὰ γίνει γιὰ τὸν ἄλλον

τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἤ ὁτιδήποτε παρεμφερές Τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο εἶναι τὸ προσωρινό Ἡ ἀναλήθεια ἔρχεται ἀναμφίβολα μrsquo

αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ

διφορούμενο μόνον γιὰ νὰ ἀναχαιτίσει ἔχει τὴν ἀναίδεια νὰ γίνει γιὰ

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

8

ὑπῆρξε ἕνα inkognito καὶ μιὰ ἀπάτη στὴν ὑπηρεσία τοῦ Χριστιανισμοῦ8)

Λαμπρὸ παράδειγμα ἡ περίπτωση τοῦ laquoΕἴτε-Εἴτεraquo (μὲ ἄλλη ἀπόδοση laquoἬ

τὸ ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo) Ὁ κατὰ φαντασίαν ἐκδότης τοῦ ἔργου αὐτοῦ Victor

Eremita λέει ὅτι βρῆκε χειρόγραφα δύο διαφορετικῶν συγγραφέων δύο

διαφορετικῶν κοσμοθεωριῶν Ὁ πρῶτος ἐκφράζεται αἰσθητικά Τὸν

δεύτερο τὸν Πάρεδρο Βίλχελμ τὸν χαρακτηρίζει μιὰ ἠθικὴ στάση Ὁ

δεύτερος ἔστελνε ἐπιστολὲς στὸν πρῶτο πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι

ἐπικοινωνοῦσαν Τὰ γραπτὰ καὶ τῶν δύο ἐκδίδει ὁ Victor Eremita (ὁ

Νικητὴς μέσω τῆς ἐρημιᾶς) δηλώνοντας ὅτι δὲν τοῦ ἐπιτρεπόταν νὰ

ἐκφράσει τὴν γνώμη του στὸν ἀναγνώστη ὡς πρὸς τὸν ποιὸν ἀπὸ τοὺς δύο

θὰ ὤφειλε νὰ ἀκολουθήσει Ἦταν θέμα τοῦ ἀναγνώστη νὰ ἀκολουθήσει

laquoἤ τὸν ἕνα ἤ τὸν ἄλλοraquo εἴτε τὴ μιὰ κοσμοθεωρία εἴτε τὴν ἄλλη Ἔτσι ὁ

Κίερκεγκωρ ἐξαφανιζόταν ἦταν ἀπών

Ἄλλος τρόπος ἡ ἔμμεση μετάδοση μπορεῖ νὰ δημιουργηθεῖ μέσα

ἀπrsquo τὴ σχέση μεταξὺ τῆς μετάδοσης καὶ τοῦ μεταδότη Σrsquo αὐτὴν τὴν

περίπωση εἶναι ὁ μεταδότης παρών ἐνῶ στὴν πρώτη περίπτωση ἦταν ἀπrsquo

ἔξω ἐν τούτοις μέσα ἀπὸ μία ἀρνητικὴ ἀντανάκλαση Τελικά ὅμως ἡ

ἐποχή μας δὲν γνωρίζει κυρίως καμμία ἄλλη μετάδοση ἀπὸ αὐτὴν τὴν

πενιχρή νὰ παραδίδει μαθήματα Ἔχουμε ξεχάσει παντελῶς τι σημαίνει

laquoνὰ ὑπάρχειςraquo Ὅλη ἡ μετάδοση ἀπαιτεῖ σὲ σχέση μὲ τὴν ὕπαρξη ἕναν

μεταδότη Καὶ ὁ ἀναδιπλασιασμὸς συνίσταται στὸ ὅτι αὐτὸς ὑπάρχει σrsquo

ἐκεῖνο ποὺ καταλαβαίνειraquo Δηλ συμβαίνει κάτι ποὺ θὰ μᾶς θυμίσει

ἐκεῖνο ποὺ εἶχε πεῖ ὁ Κ γιὰ τὸν Σωκράτη καὶ τὴ διαφορά του ἀπὸ τοὺς

Σοφιστές ὁ μεταδότης βιώνοντας αὐτὸ ποὺ μεταδίδει πιστεύοντάς το ὡς

ἀλήθεια ὑπάρχει Καὶ ὁ μεταδότης ποὺ ὑπάρχει δὲν εἶναι φερέφωνο ἤ δὲν

παραδίδει μαθήματα ἀλλὰ ἀναδιπλασιάζει ἡ ὕπαρξή του τὴν ἀλήθεια

8 Πρβλ S Kierkegaard Synspunktet for min Forfattervirksomhed Sammlede Skrifter XIII Bind Anden Udgabe Gyldendalske Boghandel Kjoslashbenhavn 1930 σελ 552

9

τὴν ὁποία μεταδίδει Ἡ ὕπαρξή του ἀνακλᾶ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴ

διπλασιάζει

Στὴν περίπτωση τοῦ Θεανθρώπου ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ ἕναν

μεταδότη ὁ ὁποῖος ὑπάρχει ὁ ἴδιος σrsquo αὐτὸ ποὺ μεταδίδει δὲν μπορεῖ

κανεὶς ἐν τούτοις ἀκόμα νὰ ὀνομάσει αὐτὴν τὴ μετάδοση ἔμμεση

μετάδοση Ἐὰν ὅμως ἀντίθετα προσδιορίζεται ὁ ἴδιος διαλεκτικά ἐὰν

εἶναι ἡ ἴδια του ἡ οὐσία ἕνας προσδιορισμὸς ἀνάκλασης τότε ὅλη ἡ ἄμεση

μετάδοση εἶναι ἀδύνατη Αὐτό λοιπόν συμβαίνει μὲ τὸν Θεάνθρωπο Καί

ὅπως προαναφέραμε Αὐτὸς εἶναι ἕνα Σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο

Αὺτὸς βρίσκεται στὴ θέση τοῦ μὴ ἀναγνωρίσιμου τοῦ Inkognito

ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη καὶ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ

μιὰ ἐκλογὴ ἐὰν θέλεις νὰ Τὸν πιστέψεις ἤ ὄχι

Ὁ πιστός μπροστὰ στὰ στὸν Θεάνθρωπο ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται

incognito ἐνδεχομένως σκανδαλίζεται λυγίζει ἡ λογική του (laquoΤὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσηςraquo λέει) Κατrsquo ἀκολουθία ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης

προκαλεῖ τὴν πίστη Λέει ἐπίσης ὁ Κ laquoτὸ ὅτι ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσης σημαίνει πρόσκληση καὶ πρόκληση τῆς πίστης μπορεῖ νὰ τὸ

ἀποδείξει κανείς πάρα πολὺ εὔκολα σὲ ἁπλὲς ἀνθρώπινες συνθῆκες ἐὰν

θυμηθεῖ κανεὶς μόνον ὅτι ἡ πίστη στὴν ἐξοχότερή της ἔννοια σχετίζεται

μόνον μὲ τὸν Θεάνθρωπο Ἄς τὸ παρατηρήσουμε καὶ μάλιστα ἄς

χρησιμοποιήσουμε γιrsquo αὐτὸ τὴ σχέση δύο ἐρωτευμένων Ξεκινῶ κατrsquo

ἀρχὰς ἀπrsquo τὴν ἀκόλουθη σχέση αὐτός ποὺ ἀγαπάει διαβεβαιώνει τὴν

ἀγαπημένη του γιὰ τὴν ἀγάπη του μὲ φλογερὲς ἐκφράσεις καὶ ὅλη του ἡ

ὕπαρξη ἀντιστοιχίζεται σrsquo αὐτὴν τὴ διαβεβαίωση ποὺ εἶναι σχεδὸν ἄδολη

λατρεία Ρωτάει λοιπὸν τὴν ἀγαπημένη πιστεύεις ὅτι σrsquo ἀγαπῶ Ἡ

ἀγαπημένη ἀπαντάει σrsquo αὐτό Ναί τὸ πιστεύω Ἔτσι μιλᾶμε συνήθως

Ἄς ὑποθέσουμε τώρα ἀντίθετα ὅτι αὐτὸς ποὺ ἀγαπάει εἶχε τὴν ἰδέα νὰ

τὴ δοκιμάσει ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Tί θὰ ἔκανε τότε αὐτός Θὰ

10

ἀπομάκρυνε ὅλη τὴν ἄμεση μετάδοση καὶ θὰ μεταμορφωνόταν σὲ μιὰ

διπλὴ φύση Στὸ ἐνδεχόμενο αὐτὸ φαίνεται τόσο ἀπατηλά ποὺ θὰ

μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἴδιο καλὰ ἕνας ἀπατεῶνας ὅπως καὶ ἕνας πιστὸς

ἐραστής Αυτό σημαίνει ὅτι κάνει τὸν ἑαυτό του ἕνα αἴνιγμα Ἀλλὰ τί

εἶναι ἕνα αἴνιγμα Ἕνα αἴνιγμα εἶναι μιὰ ἐρώτηση Καὶ τί ρωτάει αὐτὴ ἡ

ἐρώτηση Ρωτάει ἐὰν ἡ ἀγαπημένη του τὸν πιστεύει Δὲ θέλω τώρα νὰ

κρίνω λέει ὁ Κ ἐὰν εἶχε αὐτό τὸ δικαίωμα νὰ τὴν ἐξετάζει κατrsquo αὐτὸν

τὸν τρόπο ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης καί ἐν

πάση περιπτώσει δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ ξεχνάει ὅτι ἕνας μαιευτῆρας

μέχρι ἑνὸς ὁρισμένου σημείου κάνει τὸ ἴδιο καὶ ἐκφράζει τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο ἔστω κιrsquo ἄν τὸ ἐκφράζει μὲ ἐντελῶς ἀντίθετη πρόθεση

ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποκρούσει τὸν ἄλλο ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν ἑαυτό του γιὰ νὰ

τὸν στρέψει πρὸς τὸν ἑαυτό του νὰ τὸν κάνει ἐλεύθερο καὶ ὄχι νὰ τὸν

τραβήξει πρὸς αὐτόν Εὔκολα θὰ ἀναγνωρίσει κανεὶς τὴ διαφορὰ στὴ

συμπεριφορὰ αὐτοῦ ποὺ ἀγαπάει Στὴν πρώτη περίπτωση ρωτάει αὐτὸς

ἄμεσα μὲ πιστεύεις Στὴ δεύτερη κάνει ὁ ἴδιος στὸν ἑαυτό του μιὰ

ἐρώτηση Ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Ἴσως τὸ μετανιώσει πικρὰ ποὺ ἐπέτρεψε

στὸν ἑαυτό του νrsquo ἀναμιχθεῖ σrsquo αὐτό Ἐν τούτοις δὲν ἔχω ἐδῶ κάποια

δουλειὰ ἐγώ διότι ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἀπὸ

διαλεκτικὴ ἄποψη εἶναι σὲ κάθε περίπτωση ἐντελῶς σίγουρο ὅτι ἡ

τελευταῖα μέθοδος παριστάνει ἕναν τρόπο κατὰ πολὺ οὐσιαστικότερο νὰ

προκαλέσεις τὴν πίστη

Ἡ πρόθεση αὐτῆς τῆς μεθόδου ξεκινάει ἀπrsquo τὸ νὰ κάνει διάφανη

τὴν ἀγαπημένη μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογή Πρέπει δηλαδή αὐτή τώρα νὰ

διαλέξει ἀπrsquo αὐτὸ τὸ διφορούμενο ποιὰ μορφὴ θεωρεῖ ὡς τὴν ἀληθινή

Ἐὰν διαλέξει τὴ μορφὴ τοῦ καλοῦ θὰ γίνει φανερὸ ὅτι τὸν πιστεύει Εἶναι

φανερό διότι αὐτὸς δὲν τὴ βοηθάει καθόλου ἀντίθετα μέσα ἀπὸ τὸ

διφορούμενο τὴν ἄφησε τελείως μόνη της χωρίς ὁποιαδήποτε

ὑποστήριξη Αὐτὸς εἶναι ἕνα διφορούμενο καὶ τώρα τίθεται ἡ ἐρώτηση

11

πῶς αὐτὴ τὸν κρίνει Αὐτὸς ὅμως τὸ καταλαβαίνει μὲ ἄλλον τρόπο

βλέποντας ὅτι δὲν κρίνεται αὐτός ἀλλὰ αὐτή ἡ ὁποία μέσα ἀπrsquo τὴν κρίση

της ἀποκαλύπτεται Ἐὰν αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα γιrsquo αὐτό δὲ θέλω τώρα

νὰ κρίνω ἐπειδὴ ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἡ

μέθοδός του ἡ ὁποία σrsquo ὅλο τὸ διάστημα ποὺ αὐτὴ διαρκεῖ τοῦ προξενεῖ

ἴσως ἀπερίγραπτους πόνους ἀνησυχία καὶ φροντίδα εἶναι ταυτόχρονα

μιὰ παγερή ἀπάνθρωπη ἀδιαφορία καὶ ἐν τούτοις πάλι τὸ πλέον

ὑψωμένο σὲ δύναμη πάθος Ἀλλὰ προσκαλεῖ τὴν πίστη Καὶ διαλεκτικὰ

ἔχει δίκιο ὅτι ἡ πίστη παραεῖναι ἄμεση ὅταν δέχεται κανεὶς ἄμεση

μετάδοση

Καὶ κάτι παρόμοιο ποτὲ δὲν κατανόησε ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὸν ὅρο

πίστη (καὶ ἡ πίστη εἶναι ἡ ἴδια ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μιὰ ἐπιλογή) (σελ 161) Ὁ Θεάνθρωπος πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν

πίστη καὶ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση γιὰ νὰ ἀπαιτήσει ἀκριβῶς τὴν

πίστη Δὲν μπορεῖ μὲ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια νὰ κάνει ἀλλιώς Ὡς

Θεάνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο γιrsquo αὐτὸ

πρέπει νrsquo ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν πίστη καὶ

νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης

Στὴ σχέση μεταξύ ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ

ἀρκεῖται ὁ ἕνας ἄνθρωπος μὲ τὴ βεβαίωση τοῦ ἄλλου ὅτι τὸν πιστεύει

Κανένας ἄνθρωπος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης γιὰ τὸν ἄλλο Ἐὰν θέλει ὁ ἕνας σὲ σχέση μὲ τὸν

ἄλλο νὰ χρησιμοποιήσει τὸ διαλεκτικὸ διφορούμενο τότε αὐτὸς

ὀφείλει βέβαια νὰ τὸ χρησιμοποιήσει αὐτὸ ἀκριβῶς ἀντίθετα

μαιευτικά ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφύγει νὰ πρέπει νὰ γίνει γιὰ τὸν ἄλλον

τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἤ ὁτιδήποτε παρεμφερές Τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο εἶναι τὸ προσωρινό Ἡ ἀναλήθεια ἔρχεται ἀναμφίβολα μrsquo

αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ

διφορούμενο μόνον γιὰ νὰ ἀναχαιτίσει ἔχει τὴν ἀναίδεια νὰ γίνει γιὰ

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

9

τὴν ὁποία μεταδίδει Ἡ ὕπαρξή του ἀνακλᾶ τὴν ἀλήθεια καὶ τὴ

διπλασιάζει

Στὴν περίπτωση τοῦ Θεανθρώπου ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ ἕναν

μεταδότη ὁ ὁποῖος ὑπάρχει ὁ ἴδιος σrsquo αὐτὸ ποὺ μεταδίδει δὲν μπορεῖ

κανεὶς ἐν τούτοις ἀκόμα νὰ ὀνομάσει αὐτὴν τὴ μετάδοση ἔμμεση

μετάδοση Ἐὰν ὅμως ἀντίθετα προσδιορίζεται ὁ ἴδιος διαλεκτικά ἐὰν

εἶναι ἡ ἴδια του ἡ οὐσία ἕνας προσδιορισμὸς ἀνάκλασης τότε ὅλη ἡ ἄμεση

μετάδοση εἶναι ἀδύνατη Αὐτό λοιπόν συμβαίνει μὲ τὸν Θεάνθρωπο Καί

ὅπως προαναφέραμε Αὐτὸς εἶναι ἕνα Σημεῖο τὸ Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο

Αὺτὸς βρίσκεται στὴ θέση τοῦ μὴ ἀναγνωρίσιμου τοῦ Inkognito

ἑπομένως εἶναι ὅλη ἡ ἄμεση μετάδοση ἀδύνατη καὶ σὲ βάζει μπροστὰ σὲ

μιὰ ἐκλογὴ ἐὰν θέλεις νὰ Τὸν πιστέψεις ἤ ὄχι

Ὁ πιστός μπροστὰ στὰ στὸν Θεάνθρωπο ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται

incognito ἐνδεχομένως σκανδαλίζεται λυγίζει ἡ λογική του (laquoΤὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσηςraquo λέει) Κατrsquo ἀκολουθία ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης

προκαλεῖ τὴν πίστη Λέει ἐπίσης ὁ Κ laquoτὸ ὅτι ἡ ἄρνηση τῆς ἄμεσης

μετάδοσης σημαίνει πρόσκληση καὶ πρόκληση τῆς πίστης μπορεῖ νὰ τὸ

ἀποδείξει κανείς πάρα πολὺ εὔκολα σὲ ἁπλὲς ἀνθρώπινες συνθῆκες ἐὰν

θυμηθεῖ κανεὶς μόνον ὅτι ἡ πίστη στὴν ἐξοχότερή της ἔννοια σχετίζεται

μόνον μὲ τὸν Θεάνθρωπο Ἄς τὸ παρατηρήσουμε καὶ μάλιστα ἄς

χρησιμοποιήσουμε γιrsquo αὐτὸ τὴ σχέση δύο ἐρωτευμένων Ξεκινῶ κατrsquo

ἀρχὰς ἀπrsquo τὴν ἀκόλουθη σχέση αὐτός ποὺ ἀγαπάει διαβεβαιώνει τὴν

ἀγαπημένη του γιὰ τὴν ἀγάπη του μὲ φλογερὲς ἐκφράσεις καὶ ὅλη του ἡ

ὕπαρξη ἀντιστοιχίζεται σrsquo αὐτὴν τὴ διαβεβαίωση ποὺ εἶναι σχεδὸν ἄδολη

λατρεία Ρωτάει λοιπὸν τὴν ἀγαπημένη πιστεύεις ὅτι σrsquo ἀγαπῶ Ἡ

ἀγαπημένη ἀπαντάει σrsquo αὐτό Ναί τὸ πιστεύω Ἔτσι μιλᾶμε συνήθως

Ἄς ὑποθέσουμε τώρα ἀντίθετα ὅτι αὐτὸς ποὺ ἀγαπάει εἶχε τὴν ἰδέα νὰ

τὴ δοκιμάσει ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Tί θὰ ἔκανε τότε αὐτός Θὰ

10

ἀπομάκρυνε ὅλη τὴν ἄμεση μετάδοση καὶ θὰ μεταμορφωνόταν σὲ μιὰ

διπλὴ φύση Στὸ ἐνδεχόμενο αὐτὸ φαίνεται τόσο ἀπατηλά ποὺ θὰ

μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἴδιο καλὰ ἕνας ἀπατεῶνας ὅπως καὶ ἕνας πιστὸς

ἐραστής Αυτό σημαίνει ὅτι κάνει τὸν ἑαυτό του ἕνα αἴνιγμα Ἀλλὰ τί

εἶναι ἕνα αἴνιγμα Ἕνα αἴνιγμα εἶναι μιὰ ἐρώτηση Καὶ τί ρωτάει αὐτὴ ἡ

ἐρώτηση Ρωτάει ἐὰν ἡ ἀγαπημένη του τὸν πιστεύει Δὲ θέλω τώρα νὰ

κρίνω λέει ὁ Κ ἐὰν εἶχε αὐτό τὸ δικαίωμα νὰ τὴν ἐξετάζει κατrsquo αὐτὸν

τὸν τρόπο ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης καί ἐν

πάση περιπτώσει δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ ξεχνάει ὅτι ἕνας μαιευτῆρας

μέχρι ἑνὸς ὁρισμένου σημείου κάνει τὸ ἴδιο καὶ ἐκφράζει τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο ἔστω κιrsquo ἄν τὸ ἐκφράζει μὲ ἐντελῶς ἀντίθετη πρόθεση

ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποκρούσει τὸν ἄλλο ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν ἑαυτό του γιὰ νὰ

τὸν στρέψει πρὸς τὸν ἑαυτό του νὰ τὸν κάνει ἐλεύθερο καὶ ὄχι νὰ τὸν

τραβήξει πρὸς αὐτόν Εὔκολα θὰ ἀναγνωρίσει κανεὶς τὴ διαφορὰ στὴ

συμπεριφορὰ αὐτοῦ ποὺ ἀγαπάει Στὴν πρώτη περίπτωση ρωτάει αὐτὸς

ἄμεσα μὲ πιστεύεις Στὴ δεύτερη κάνει ὁ ἴδιος στὸν ἑαυτό του μιὰ

ἐρώτηση Ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Ἴσως τὸ μετανιώσει πικρὰ ποὺ ἐπέτρεψε

στὸν ἑαυτό του νrsquo ἀναμιχθεῖ σrsquo αὐτό Ἐν τούτοις δὲν ἔχω ἐδῶ κάποια

δουλειὰ ἐγώ διότι ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἀπὸ

διαλεκτικὴ ἄποψη εἶναι σὲ κάθε περίπτωση ἐντελῶς σίγουρο ὅτι ἡ

τελευταῖα μέθοδος παριστάνει ἕναν τρόπο κατὰ πολὺ οὐσιαστικότερο νὰ

προκαλέσεις τὴν πίστη

Ἡ πρόθεση αὐτῆς τῆς μεθόδου ξεκινάει ἀπrsquo τὸ νὰ κάνει διάφανη

τὴν ἀγαπημένη μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογή Πρέπει δηλαδή αὐτή τώρα νὰ

διαλέξει ἀπrsquo αὐτὸ τὸ διφορούμενο ποιὰ μορφὴ θεωρεῖ ὡς τὴν ἀληθινή

Ἐὰν διαλέξει τὴ μορφὴ τοῦ καλοῦ θὰ γίνει φανερὸ ὅτι τὸν πιστεύει Εἶναι

φανερό διότι αὐτὸς δὲν τὴ βοηθάει καθόλου ἀντίθετα μέσα ἀπὸ τὸ

διφορούμενο τὴν ἄφησε τελείως μόνη της χωρίς ὁποιαδήποτε

ὑποστήριξη Αὐτὸς εἶναι ἕνα διφορούμενο καὶ τώρα τίθεται ἡ ἐρώτηση

11

πῶς αὐτὴ τὸν κρίνει Αὐτὸς ὅμως τὸ καταλαβαίνει μὲ ἄλλον τρόπο

βλέποντας ὅτι δὲν κρίνεται αὐτός ἀλλὰ αὐτή ἡ ὁποία μέσα ἀπrsquo τὴν κρίση

της ἀποκαλύπτεται Ἐὰν αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα γιrsquo αὐτό δὲ θέλω τώρα

νὰ κρίνω ἐπειδὴ ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἡ

μέθοδός του ἡ ὁποία σrsquo ὅλο τὸ διάστημα ποὺ αὐτὴ διαρκεῖ τοῦ προξενεῖ

ἴσως ἀπερίγραπτους πόνους ἀνησυχία καὶ φροντίδα εἶναι ταυτόχρονα

μιὰ παγερή ἀπάνθρωπη ἀδιαφορία καὶ ἐν τούτοις πάλι τὸ πλέον

ὑψωμένο σὲ δύναμη πάθος Ἀλλὰ προσκαλεῖ τὴν πίστη Καὶ διαλεκτικὰ

ἔχει δίκιο ὅτι ἡ πίστη παραεῖναι ἄμεση ὅταν δέχεται κανεὶς ἄμεση

μετάδοση

Καὶ κάτι παρόμοιο ποτὲ δὲν κατανόησε ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὸν ὅρο

πίστη (καὶ ἡ πίστη εἶναι ἡ ἴδια ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μιὰ ἐπιλογή) (σελ 161) Ὁ Θεάνθρωπος πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν

πίστη καὶ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση γιὰ νὰ ἀπαιτήσει ἀκριβῶς τὴν

πίστη Δὲν μπορεῖ μὲ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια νὰ κάνει ἀλλιώς Ὡς

Θεάνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο γιrsquo αὐτὸ

πρέπει νrsquo ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν πίστη καὶ

νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης

Στὴ σχέση μεταξύ ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ

ἀρκεῖται ὁ ἕνας ἄνθρωπος μὲ τὴ βεβαίωση τοῦ ἄλλου ὅτι τὸν πιστεύει

Κανένας ἄνθρωπος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης γιὰ τὸν ἄλλο Ἐὰν θέλει ὁ ἕνας σὲ σχέση μὲ τὸν

ἄλλο νὰ χρησιμοποιήσει τὸ διαλεκτικὸ διφορούμενο τότε αὐτὸς

ὀφείλει βέβαια νὰ τὸ χρησιμοποιήσει αὐτὸ ἀκριβῶς ἀντίθετα

μαιευτικά ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφύγει νὰ πρέπει νὰ γίνει γιὰ τὸν ἄλλον

τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἤ ὁτιδήποτε παρεμφερές Τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο εἶναι τὸ προσωρινό Ἡ ἀναλήθεια ἔρχεται ἀναμφίβολα μrsquo

αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ

διφορούμενο μόνον γιὰ νὰ ἀναχαιτίσει ἔχει τὴν ἀναίδεια νὰ γίνει γιὰ

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

10

ἀπομάκρυνε ὅλη τὴν ἄμεση μετάδοση καὶ θὰ μεταμορφωνόταν σὲ μιὰ

διπλὴ φύση Στὸ ἐνδεχόμενο αὐτὸ φαίνεται τόσο ἀπατηλά ποὺ θὰ

μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ ἴδιο καλὰ ἕνας ἀπατεῶνας ὅπως καὶ ἕνας πιστὸς

ἐραστής Αυτό σημαίνει ὅτι κάνει τὸν ἑαυτό του ἕνα αἴνιγμα Ἀλλὰ τί

εἶναι ἕνα αἴνιγμα Ἕνα αἴνιγμα εἶναι μιὰ ἐρώτηση Καὶ τί ρωτάει αὐτὴ ἡ

ἐρώτηση Ρωτάει ἐὰν ἡ ἀγαπημένη του τὸν πιστεύει Δὲ θέλω τώρα νὰ

κρίνω λέει ὁ Κ ἐὰν εἶχε αὐτό τὸ δικαίωμα νὰ τὴν ἐξετάζει κατrsquo αὐτὸν

τὸν τρόπο ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης καί ἐν

πάση περιπτώσει δὲν ἐπιτρέπεται κανεὶς νὰ ξεχνάει ὅτι ἕνας μαιευτῆρας

μέχρι ἑνὸς ὁρισμένου σημείου κάνει τὸ ἴδιο καὶ ἐκφράζει τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο ἔστω κιrsquo ἄν τὸ ἐκφράζει μὲ ἐντελῶς ἀντίθετη πρόθεση

ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποκρούσει τὸν ἄλλο ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν ἑαυτό του γιὰ νὰ

τὸν στρέψει πρὸς τὸν ἑαυτό του νὰ τὸν κάνει ἐλεύθερο καὶ ὄχι νὰ τὸν

τραβήξει πρὸς αὐτόν Εὔκολα θὰ ἀναγνωρίσει κανεὶς τὴ διαφορὰ στὴ

συμπεριφορὰ αὐτοῦ ποὺ ἀγαπάει Στὴν πρώτη περίπτωση ρωτάει αὐτὸς

ἄμεσα μὲ πιστεύεις Στὴ δεύτερη κάνει ὁ ἴδιος στὸν ἑαυτό του μιὰ

ἐρώτηση Ἐὰν αὐτὴ τὸν πιστεύει Ἴσως τὸ μετανιώσει πικρὰ ποὺ ἐπέτρεψε

στὸν ἑαυτό του νrsquo ἀναμιχθεῖ σrsquo αὐτό Ἐν τούτοις δὲν ἔχω ἐδῶ κάποια

δουλειὰ ἐγώ διότι ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἀπὸ

διαλεκτικὴ ἄποψη εἶναι σὲ κάθε περίπτωση ἐντελῶς σίγουρο ὅτι ἡ

τελευταῖα μέθοδος παριστάνει ἕναν τρόπο κατὰ πολὺ οὐσιαστικότερο νὰ

προκαλέσεις τὴν πίστη

Ἡ πρόθεση αὐτῆς τῆς μεθόδου ξεκινάει ἀπrsquo τὸ νὰ κάνει διάφανη

τὴν ἀγαπημένη μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογή Πρέπει δηλαδή αὐτή τώρα νὰ

διαλέξει ἀπrsquo αὐτὸ τὸ διφορούμενο ποιὰ μορφὴ θεωρεῖ ὡς τὴν ἀληθινή

Ἐὰν διαλέξει τὴ μορφὴ τοῦ καλοῦ θὰ γίνει φανερὸ ὅτι τὸν πιστεύει Εἶναι

φανερό διότι αὐτὸς δὲν τὴ βοηθάει καθόλου ἀντίθετα μέσα ἀπὸ τὸ

διφορούμενο τὴν ἄφησε τελείως μόνη της χωρίς ὁποιαδήποτε

ὑποστήριξη Αὐτὸς εἶναι ἕνα διφορούμενο καὶ τώρα τίθεται ἡ ἐρώτηση

11

πῶς αὐτὴ τὸν κρίνει Αὐτὸς ὅμως τὸ καταλαβαίνει μὲ ἄλλον τρόπο

βλέποντας ὅτι δὲν κρίνεται αὐτός ἀλλὰ αὐτή ἡ ὁποία μέσα ἀπrsquo τὴν κρίση

της ἀποκαλύπτεται Ἐὰν αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα γιrsquo αὐτό δὲ θέλω τώρα

νὰ κρίνω ἐπειδὴ ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἡ

μέθοδός του ἡ ὁποία σrsquo ὅλο τὸ διάστημα ποὺ αὐτὴ διαρκεῖ τοῦ προξενεῖ

ἴσως ἀπερίγραπτους πόνους ἀνησυχία καὶ φροντίδα εἶναι ταυτόχρονα

μιὰ παγερή ἀπάνθρωπη ἀδιαφορία καὶ ἐν τούτοις πάλι τὸ πλέον

ὑψωμένο σὲ δύναμη πάθος Ἀλλὰ προσκαλεῖ τὴν πίστη Καὶ διαλεκτικὰ

ἔχει δίκιο ὅτι ἡ πίστη παραεῖναι ἄμεση ὅταν δέχεται κανεὶς ἄμεση

μετάδοση

Καὶ κάτι παρόμοιο ποτὲ δὲν κατανόησε ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὸν ὅρο

πίστη (καὶ ἡ πίστη εἶναι ἡ ἴδια ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μιὰ ἐπιλογή) (σελ 161) Ὁ Θεάνθρωπος πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν

πίστη καὶ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση γιὰ νὰ ἀπαιτήσει ἀκριβῶς τὴν

πίστη Δὲν μπορεῖ μὲ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια νὰ κάνει ἀλλιώς Ὡς

Θεάνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο γιrsquo αὐτὸ

πρέπει νrsquo ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν πίστη καὶ

νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης

Στὴ σχέση μεταξύ ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ

ἀρκεῖται ὁ ἕνας ἄνθρωπος μὲ τὴ βεβαίωση τοῦ ἄλλου ὅτι τὸν πιστεύει

Κανένας ἄνθρωπος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης γιὰ τὸν ἄλλο Ἐὰν θέλει ὁ ἕνας σὲ σχέση μὲ τὸν

ἄλλο νὰ χρησιμοποιήσει τὸ διαλεκτικὸ διφορούμενο τότε αὐτὸς

ὀφείλει βέβαια νὰ τὸ χρησιμοποιήσει αὐτὸ ἀκριβῶς ἀντίθετα

μαιευτικά ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφύγει νὰ πρέπει νὰ γίνει γιὰ τὸν ἄλλον

τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἤ ὁτιδήποτε παρεμφερές Τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο εἶναι τὸ προσωρινό Ἡ ἀναλήθεια ἔρχεται ἀναμφίβολα μrsquo

αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ

διφορούμενο μόνον γιὰ νὰ ἀναχαιτίσει ἔχει τὴν ἀναίδεια νὰ γίνει γιὰ

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

11

πῶς αὐτὴ τὸν κρίνει Αὐτὸς ὅμως τὸ καταλαβαίνει μὲ ἄλλον τρόπο

βλέποντας ὅτι δὲν κρίνεται αὐτός ἀλλὰ αὐτή ἡ ὁποία μέσα ἀπrsquo τὴν κρίση

της ἀποκαλύπτεται Ἐὰν αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα γιrsquo αὐτό δὲ θέλω τώρα

νὰ κρίνω ἐπειδὴ ἀκολουθῶ μόνον τοὺς προσδιορισμοὺς τῆς σκέψης Ἡ

μέθοδός του ἡ ὁποία σrsquo ὅλο τὸ διάστημα ποὺ αὐτὴ διαρκεῖ τοῦ προξενεῖ

ἴσως ἀπερίγραπτους πόνους ἀνησυχία καὶ φροντίδα εἶναι ταυτόχρονα

μιὰ παγερή ἀπάνθρωπη ἀδιαφορία καὶ ἐν τούτοις πάλι τὸ πλέον

ὑψωμένο σὲ δύναμη πάθος Ἀλλὰ προσκαλεῖ τὴν πίστη Καὶ διαλεκτικὰ

ἔχει δίκιο ὅτι ἡ πίστη παραεῖναι ἄμεση ὅταν δέχεται κανεὶς ἄμεση

μετάδοση

Καὶ κάτι παρόμοιο ποτὲ δὲν κατανόησε ὁ Χριστιανισμὸς μὲ τὸν ὅρο

πίστη (καὶ ἡ πίστη εἶναι ἡ ἴδια ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μιὰ ἐπιλογή) (σελ 161) Ὁ Θεάνθρωπος πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν

πίστη καὶ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση γιὰ νὰ ἀπαιτήσει ἀκριβῶς τὴν

πίστη Δὲν μπορεῖ μὲ μιὰ ὁρισμένη ἔννοια νὰ κάνει ἀλλιώς Ὡς

Θεάνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο γιrsquo αὐτὸ

πρέπει νrsquo ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση πρέπει νὰ προκαλεῖ τὴν πίστη καὶ

νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης

Στὴ σχέση μεταξύ ἀνθρώπου καὶ ἀνθρώπου πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ

ἀρκεῖται ὁ ἕνας ἄνθρωπος μὲ τὴ βεβαίωση τοῦ ἄλλου ὅτι τὸν πιστεύει

Κανένας ἄνθρωπος δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάνει τὸν ἑαυτό του τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης γιὰ τὸν ἄλλο Ἐὰν θέλει ὁ ἕνας σὲ σχέση μὲ τὸν

ἄλλο νὰ χρησιμοποιήσει τὸ διαλεκτικὸ διφορούμενο τότε αὐτὸς

ὀφείλει βέβαια νὰ τὸ χρησιμοποιήσει αὐτὸ ἀκριβῶς ἀντίθετα

μαιευτικά ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφύγει νὰ πρέπει νὰ γίνει γιὰ τὸν ἄλλον

τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἤ ὁτιδήποτε παρεμφερές Τὸ διαλεκτικὸ

διφορούμενο εἶναι τὸ προσωρινό Ἡ ἀναλήθεια ἔρχεται ἀναμφίβολα μrsquo

αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ χρησιμοποιήσει τὸ

διφορούμενο μόνον γιὰ νὰ ἀναχαιτίσει ἔχει τὴν ἀναίδεια νὰ γίνει γιὰ

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

12

κάποιον ἄλλον τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐν τούτοις κιrsquo ἄν αὐτὸ συμβεῖ

ἔστω καὶ μόνον μαιευτικά δὲ θὰ ἐπιθυμοῦσα ἐγὼ νὰ πρέπει νὰ κρίνω

μέχρι ποίου βαθμοῦ θὰ ἦταν αὐτό σύμφωνα μὲ τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα

ἐπιτρεπτό

Ἀλλὰ μόνον ὁ Θεάνθρωπος δὲν μπορεῖ ἀλλιῶς παρὰ πρέπει -διότι

εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπrsquo τὸν ἄνθρωπο- νὰ προκαλέσει νὰ εἶναι τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του ndashκαὶ γιrsquo

αυτὸ πρέπει Αὐτὸς νrsquo ἀρνηθεῖ τὴν ἄμεση μετάδοση ἐπειδὴ πρέπει νὰ

προκαλέσει τὴν πίστηraquo9

Ποιὰ ἦταν ἡ ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ Κίερκεγκωρ

Εἰσαγωγικά πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ἡ πρόθεσή του δὲν ἦταν νὰ

δημιουργήσει κανενὸς εἴδους σύστημα καμμία διδασκαλία εἴτε

φιλοσοφικὴ εἴτε θεολογικὴ εἴτε ερμηνευτική Στὸ θέμα τοῦ κηρύγματος

εἰσήγαγε μία μέθοδο αὐτὴν τῆς διαλεκτικῆς τῆς ὕπαρξης laquoἙρμηνευτικὰraquo

λειτούργησε μὲ χαρακτηριστικά τὴν ἑρμηνεία laquoτῆς Γραφῆς διὰ τῆς

Γραφῆςraquo καὶ τὴν τῆς laquoἀκολουθίας τῆς γλωσσικῆς φιλοσοφίαςraquo Ὅμως τὸ

γεγονὸς ὅτι τοποθετεῖ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του ἐκτὸς τῆς λογικῆς τοῦ

Διαφωτισμοῦ τῆς speculativ φιλοσοφίας τοῦ ἑγελιανισμοῦ ὅτι ὅπως

βλέπομε καὶ στὰ laquoἡμερολόγιαraquo τῶν ἐργασιῶν-βιβλίων του ἀνατρέχει ἐξ

ὑπαρχῆς στὸν Πλάτωνα καὶ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους πρὸς

ἐπανερμηνεία καὶ ἐπαναπροσδιορισμὸ τῶν ὅρων (παρεμφερὲς ἦταν καὶ

ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔκαναν καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ οἱ laquoὅροιraquo τους

κατοχυρώθηκαν ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους) σημαίνει ὅτι κάτι νέο

παρουσιάζει ἄν καὶ τοῦτο δὲν εἶναι κάτι τὸ ὀντολογικό ὅπως πολλοὶ

ἑρμηνευτές του ἐπιμένουν σrsquo αὐτὸ νὰ ἀναζητοῦν

9 Ἐξάσκηση στὸν Χριστιανισμό ὅπ σελ 163-164 Ἐνδιαφέροντα σχόλια μπορεῖ ὁ ἀναγνώστης νὰ βρεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Paul Muumlller Ἡ διαλεκτικὴ τῆς μετάδοσης ὅπ σελ 425-430

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

13

Τὸ νέο λοιπόν στὴ θεολογικὴ προσέγγιση τοῦ Κίερκεγκωρ

εὑρίσκεται στὴν προσέγγιση τῆς laquoστάσηςraquo ἀφrsquo ἑνός τοῦ laquoἑνὸς καὶ

μόνουraquo τοῦ πιστοῦ ἀπέναντι στὸν laquoΘε-άνθρωποraquo Χριστό καὶ τῆς

laquoκίνησηςraquo τοῦ ἅλματός του ἀφrsquo ἑτέρου τῆς ἀνταπόκρισής του στὸ

κάλεσμά Του Στὴ laquoσυνάντησηraquo αὐτῶν τῶν δύο Τοῦ αἰωνίου μὲ τὸ χρονικό

Στὸ ἀποτέλεσμα τῆς laquoκλήσηςraquo καὶ τοῦ laquoἅλματοςraquo τῆς ὑπέρβασης Σrsquo αὐτό

τὸ σημεῖο μπορεῖ νὰ ἀναζητηθεῖ ἡ προσέγγιση τοῦ Κ στὴν Ὀρθοδοξία Τὶς

ὑπαρξιακές του ἐξυπακούεται τοποθετήσεις τὶς συνδέει μὲ χωρία τῆς

Γραφῆς καὶ κατrsquo αὐτὸν τὸν τρόπο προσπαθεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὶς

χριστιανικὲς συνειδήσεις Ἀκόμα καὶ τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία δὲν τὴν

ἀφήνει νὰ μεταδοθεῖ σὰν νομοδιδασκαλία ἀλλὰ μόνον στὴ διαλεκτικὴ

μορφὴ ὑπαρξιακῆς μετάδοσης ἀπὸ τὸ γεγονὸς τῆς Ἀποκαλύψεως Τοῦτο

τὸ καταφέρνει-τὸ ἐπιτυγχάνει γιὰ τὸν ἀκροατή μαζί μὲ τὴν αὐθεντία τοῦ

μεταδότη ἡ κατάσταση μέσα στὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ

τὸν Χριστό ἔμπροσθεν τοῦ χριστιανικοῦ laquoσκανδαλισμοῦraquo

Ποιὰ ἦταν ἡ ἐπιδίωξή του ἑρμηνεύοντας τὴν Ἁγία Γραφή

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου του μαζὺ μὲ τὸν ὑπότιτλο laquoΜία προσπάθεια γιὰ

ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴ Χριστιανοσύνηraquo10 δείχνει τὸ στόχο τοῦ

συγγραφέα ὁ ὁποῖος εἶναι νὰ ἀπαντήσει στὸ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς του

(τὸ ὅτι τὸ πρόϐλημα ἐκεῖνο εἶναι καὶ πρόϐλημα τῆς ἐποχῆς μας καθιστᾶ τὸ

βιϐλίο διαχρονικό11) Τὸ ἐρώτημα εἶναι δηλ ποιὸς εἶναι ὁ Χριστιανὸς καὶ

10 rdquoΜία προσπάθεια γιὰ ἐξάπλωση τοῦ Χριστιανισμοῦ [στὴ Δανία] στὴ Χριστιανοσύνηrdquo Ὁ ὑπότιτλος αὐτὸς τῆς ἑλληνικῆς μετάφρασης εἶχε σημειωθεῖ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Κ ὡς σχέδιο ὡς πιθανὸς τίτλος τοῦ βιϐλίου ὅπως προκύπτει ἀπὸ τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (Soslashren Kierkegaardacutes Papirer IX B 29 σελ 333 Ἐκδότες PA Heiberg καὶ V Kuhr Ἀπὸ τὸν Ἐκδοτικὸ Οἶκο Gyldendalske Boghandel -Nordisk Forlag- Kjoslashbenhavn og Kristiania MDCCCCXX) ποὺ ὅμως τελικά δὲν ὑπερίσχυσε Ἕνα ἄλλο σχέδιο ἦταν rdquo Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό - Μία προσπάθεια ltΣτὴν κατεύθυνση τοῦ Μία συμϐολὴ γιὰ ἐξάσκηση τῆς Χριστιανοσύνης στὸ Χριστιανισμόgt (Κ ὅπ σελ 338) 11 Γενικά καὶ σὲ πρώτη ἀνάγνωση ἂν δὲν ἀναγραφεῖ στὸ βιϐλίο αὐτό τὸ ὄνομα τοῦ συγγραφέα καὶ ἀλλάξουν ὁρισμένες λέξεις ὅπως rdquoΠάστοραςrdquo κλπ εὔκολα ὁ ἀναγνώστης του θὰ τὸ ἐκλάϐει ὡς προϊὸν ἑνὸς σημερινοῦ ὀρθόδοξου φλεγόμενου ἱεροκήρυκα Μόνον τὸ βάθος τὸ μέγεθος τῶν σκέψεών του θὰ πρόδιδε τὸ συγγραφέα

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

14

πῶς γίνεται κανεὶς Χριστιανός καὶ πῶς παραμένει κανεὶς Χριστιανός

Θεωρεῖ ὁ Κ τὸ Χριστιανισμὸ θεωρητικὰ laquoγνωστόraquo ποὺ ὅμως δὲν

ἐφαρμόζεται Θεωρεῖ ὅτι ἡ laquoΧριστιανοσύνηraquo κατὰ τὴ διάρκεια τῆς

ἱστορίας της κατάργησε τὸ laquoΧριστιανισμόraquo Ὁ ἀναγνώστης του-laquoὁ Ἕνας

καὶ μόνοςraquo12 laquoὁ καθένας ξεχωριστάraquo ὀφείλει νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ στὸν

Χριστιανισμό νὰ ἀσκηθεῖ σ᾿ αὐτὸν καὶ νὰ τὸν κάνει πράξη Ὁ

συγγραφέας λέει ὅτι ἡ Α Γ ἀπαντᾶ στὸ ἐρώτημα αὐτὸ μὲ τὰ ἀκόλουθα

τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ματθ 1128 laquoΔεῦτε πρός με πάντες οἱ

κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶςraquo Ματθ 116 (Λουκ

723) laquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίraquo καὶ Ἰωάν 1232

12 Ὁ μεμονωμένος laquoτὸν ὁποῖο μὲ χαρὰ καὶ μὲ εὐγνωμοσύνη ὀνομάζω ἀναγνώστη μου ὁ μοναχός του ποὺ τὰ βιβλία μου γυρεύειraquo (Δύο ἐποικοδομητικὲς ὁμιλίες Samlede Skrifter III Bind 11) Στὸ πρωτότυπο laquoden Enkelteraquo Ὁ ΝΑ Νησιώτης (Ὑπαρξισμὸς καὶ Χριστιανικὴ Πίστις Β᾿ Ἔκδοσις Ἀθῆναι 1969 σελ 296 ὑποσημ 3) μεταφράζει laquoὉ Εἷς καὶ μόνοςraquo Ἡ Σοφία Σκοπετέα κάνει χρήση κατὰ περίσταση τοῦ laquoμεμονωμένοςraquo laquoξεχωρισμένοςraquo laquoμοναχός τουraquo laquoκαθrsquo ἕκαστονraquo laquoὁ καθέκαστοςraquo laquoὁ ἕναςraquo laquoἐκεῖνος ὁ ἕναςraquo Σὲ ἄλλες περιπτώσεις ταιριάζει τὸ laquoἕναςraquo καὶ ἀλλοῦ laquoὁ μοναδικόςraquo Σίγουρα ὅμως πρόκειται γιὰ τὸν laquoπραγματικὰ ὑπάρχοντα ἄνθρωποraquo γιrsquo αὐτὸν ποὺ ἔχει συνείδηση ὅτι ὑπάρχει (Ὁ Κ ἀπέρριψε ἐμπεριστατωμένα τὴν Καρτεσιανὴ καὶ Ἑγελιανὴ θέση τοῦ ταυτισμοῦ τῆς σκέψης καὶ τῆς ὕπαρξης) Ὡς πρὸς τὸ πῶς καὶ πότε ἀποκτᾶ κανεὶς τὴν συνείδηση τῆς ὕπαρξής του ὁ Κ κάνει λόγο γιὰ τὴ μετάβασή του ἀπὸ τὴν πρωτόγονη αἰσθητικὴ σφαῖρα- μέσω τῆς εἰρωνείας- στὴν Ἠθική σφαῖρα Ἐμπεριστατωμένα καὶ μὲ συγκεντρωμένα στοιχεῖα τὸ βλέπουμε τὸ θέμα αὐτὸ στὸ ἔργο τοῦ Gregor Malantschuk Fra Individ til den Enkelte Problemer omkring Friheden og det Etiske hos Soslashren Kierkegaard C A Reitzels Boghandel Copenhagen 1978 Indfoslashrelse I Soslashren Kierkegaards Forfatterskab C A Reitzels (Ἀπὸ τὸ Ὑποκείμενο ἕως τὸν laquoἝνα καὶ μόνοraquo προβλήματα περὶ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τῆς Ἠθικῆς στὸν Σ Κίερκεγκωρ)

Μήπως ἴσως θὰ πρέπει νὰ laquoἀφθαιρετήσουμεraquo νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κυριολεξία καὶ νὰ ἑρμηνεύσουμε τὸν Enkelte ὡς laquoΠρόσωποraquo Διότι σὺν τοῖς ἄλλοις τὸ Πρόσωπο σχετίζεται στὴν Ὀρθοδοξία ἄμεσα καὶ μὲ τὴν laquoΠροσωπικὴ Ἀλήθειαraquo ποὺ μὲ τὴ σειρά της μᾶς συνδέει μὲ τὴ θέση τοῦ Κ ὡς πρὸς αὐτήν

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ἡ ἔννοια τοῦ laquoΠροσώπουraquo στὴν Ὀρθοδοξία δὲν ἔχει τὸ νόημα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ προσωπείου Ἀποτελεῖ δογματικὸ ὅρο καί μὲ δυὸ λόγια ἐνέχει στὸ νόημά του τὴν ἠθελημένη laquoσχέσηraquo τοῦ συγκεκριμένου ἀνθρώπου μὲ τὸν συνάνθρωπό του καὶ πού ὡς συνέχεια ἀποτελοῦν μαζί καὶ μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας Αὐτό λοιπόν τὸ νόημα τοῦ προσώπου δηλ τοῦ ἀνθρώπου laquoἐν σχέσειraquo δὲν τὸ γνωρίζουν πολλοὶ πιστοὶ καὶ δὲν καταλαβαίνουν τὴ συγγένειά του μὲ τὸν Enkelte τοῦ Κίερκεγκωρ Ὁ καθ Gregor Malantschuk διακρίνει ἑρμηνεύοντας τὸ πνεῦμα τοῦ Κίερκεγκωρ τὸ Ἠθικὸ μέρος τοῦ Enkelte τοῦ Προσώπου Εἶναι τὸ δεύτερο στάδιο μετὰ τὸ Αἰσθητικό Μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ τρίτο τὸ Θρησκευτικό (τὸ Ἐκκλησιολογικὸ θὰ λέγαμε ἐμεῖς) Αὐτὸ ἀποτελεῖ ἤδη σημαντικότατο διαφοροποιὸ στοχεῖο ἀπὸ τὸν Ὑποκειμενιστή- Ἀτομικιστή (Individualist)

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

15

laquoΚἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς πάντας ἑλκύσω πρὸς ἑμαυτόνraquo) Τὰ χωρία

αὐτὰ ἐκφράζουν τὸ χριστολογικὸ δόγμα τὸ ζήτημα τῆς πίστης καὶ τὸ

σωτηριολογικὸ δόγμα Ὁ Κ τὰ λαμϐάνει ὡς ἄξονες τῆς ἀπάντησης τῆς

ΑΓ ἐπὶ τοῦ θέματος καὶ τὰ ἑρμηνεύει λέξη πρὸς λέξη ἀπὸ διαφορετικὲς

πλευρές καὶ συνολικὰ κατόπιν βάσει καὶ τῶν ἄλλων σχετικῶν γραφικῶν

χωρίων13 ὑπὸ τὸ πρῖσμα τοῦ ἀντίκτυπου καὶ τοῦ τρόπου ποὺ βιώθηκαν

αὐτὰ στὴν ἀρχέγονη Ἐκκλησία Τέλος ἀπὸ τὴν προσέγγισή του αὐτὴ

ἐξάγει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς ὅρους τῆς φιλοσοφίας καὶ τὸ

περιεχόμενό τους

Τὰ τρία αὐτὰ χωρία λοιπόν ποὺ ἀναφέρθηκαν παραπάνω

ἀποτελοῦν καὶ τὰ τρία θέματα-μέρη τοῦ ἔργου (Πίστις Ἐλπίς καὶ

Ἀγάπη)

Τὸ πρῶτο μέρος ἀφορᾶ στὴν laquoΠρόσκληση τῆς Ἀγάπηςraquo laquoΔεῦτε

πρός με πάντεςraquo μὲ ὑπότιτλο laquoΠρὸς ἀφύπνηση καὶ ἐσωτερίκευσηraquo

Σ᾿αὐτό σκιαγραφεῖ τὴν εἰκόνα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐρευνᾶ τὶς διαθέσεις τῶν

συμϐαλλομένων τῆς πρόσκλησης τοῦ προσκαλοῦντος καὶ τοῦ

προσκεκλημένου Στὸ δεύτερο μέρος ἀσχολεῖται μὲ τὸ ὅλο θέμα τοῦ

laquoΣκανδαλισμοῦraquo καὶ τὴ σχέση του μὲ τὴν laquoΠίστηraquo Τὸ σκανδαλισμὸ τὸ

θέτει ὡς ἀντίποδα τῆς πίστης καὶ τὸν ἀναλύει μὲ ἕνα τρόπο πρωτόγνωρο

γιὰ τὰ μέχρι τότε δεδομένα Παρουσιάζει τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἡ

ἀνθρώπινη σκέψη συλλαμϐάνει-ἀντιλαμϐάνεται τὸ Σκανδαλισμό Τέλος

στὸ Τρίτο Μέρος ἀναφέρεται στὴν laquoἘλπίδαraquo τῆς ἕλξης μας ἀπὸ Αὐτόν

ἀπό τὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσής του ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο Του

Μιλάει γιὰ τὶς δυσκολίες μας στὴν ἕλξη μας αὐτή καὶ τοποθετεῖ τὴν

ἐλπίδα μας ὄχι στὴν laquoὙπαρκτὴ Χριστιανοσύνηraquo ἀλλὰ στὴ laquoΣτρατευμένη

Ἐκκλησίαraquo

13 Ὅρα περὶ τῶν 115 ἀναφερομένων γραφικῶν χωρίων στὸ βιβλίο του αὐτὸ στὴ σελ 20

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

16

Ἀναλυτικότερα στὸ πρῶτο μέρος τίθεται τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ

πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσώπου δηλ ποὺ ἐξέφρασε ἀλλὰ καὶ

τοῦ τρόπου ποὺ αὐτὸ ἐξέφρασε τὴν Πρόσκληση τῆς Ἀγάπης Ἐπίσης

γιὰ τὸ ποιὰ ἦταν ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς σχέσης στὴν περίπτωση τοῦ

Χριστοῦ τοῦ Βοηθοῦ καὶ τῆς Βοήθειας Πρώτιστα σημειώνεται ὅτι τὴν

πρώτη κίνηση τὴν κάνει ὁ Ἰησοῦς Χριστός Κατόπιν ὡς πρὸς τὸν τρόπο

τῆς πρόσκλησης παρατηρεῖται ὅτι ἡ πρόσκληση γίνεται χωρὶς ὅρους

Καθὼς καὶ ὅτι ὁ Ὁμιλῶν ταυτίζεται μὲ τὸ λόγο Του καὶ ὅτι ἡ λιτότητα τῆς

ρήσης Του ἐπιτρέπει τὴ γενίκευση ἐπειδὴ αὐτὴ δὲ γίνεται αἰτία μείωσης

τοῦ ἀριθμοῦ τῶν προσκεκλημένων πρᾶγμα ποὺ θὰ συνέϐαινε ἐὰν ἦταν

πληρέστερος ὁ προσδιορισμὸς τῶν προσκαλουμένων -τὸ πῶς θὰ

ἑρμηνεύσει ὁ ἀκροατὴς τὴν πρόσκληση εἶναι θέμα δικό του πρέπει μόνο

νὰ ἔρθει μὲ χρισμένο κεφάλι14 καὶ νὰ εἶναι ἐσωτερικὰ κοπιῶν καὶ

πεφορτισμένος Ἐπίσης ὅτι ὅλοι καλοῦνται νὰ μένουν στὸ τέλος κοντά

Του διότι στὴν περίπτωσή Του ὁ Βοηθὸς εἶναι ἡ Βοήθεια βοηθὸς καὶ

βοήθεια δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα εἶναι ταυτόσημα15 Ακόμη ὅτι δὲ ρωτάει ὁ

προσκαλῶν γιὰ τὴν ὑπαιτιότητα τῆς δυστυχίας τῶν προσκαλουμένων

Γίνεται σαφὲς ὅτι ἡ πρόσκληση στέκεται στὸ σταυροδρόμι τοῦ

διλήμματος ἐκεῖ ὅπου ἡ ὁδὸς τῆς ἁμαρτίας ἐκτρέπεται ἀπὸ τὴν

περίφραξη τῆς ἀθωότητας ἡ πρόσκληση γενικά στέκεται σὲ ὅλα τὰ

σταυροδρόμια τῶν διλημμάτων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἁμαρτία Τελικά

γίνεται φανερὸ ὅτι ἡ πρόσκληση ἀπευθύνεται σὲ ὅσους τὴν ἀναζητοῦν

καὶ ὅτι μπορεῖ ὁ προσκαλῶν νὰ προσκαλεῖ στὴν πραγματικότητα ὅμως

Αὐτὸς εἶναι ποὺ προσέτρεχε καὶ προστρέχει Αὐτὸς ποὺ προσκαλοῦσε

γιὰ νὰ βοηθήσει κατὰ τέτοιο τρόπο σὰ νὰ χρειαζόταν ὁ Ἴδιος

περισσότερο τοὺς κατατρεγμένους παρὰ οἱ κατατρεγμένοι-οἱ

14 Πρϐλ Ματθ 617 rdquoσὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύωνrdquo 15 Πρβλ καὶ Biser Eugen Der Helfer eine Vergegenwaumlrtigung Jesu Koumlsel-Verlag Muumlnchen 1973

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

17

ἐξουθενωμένοι Αὐτόν Αὐτὸς εἶναι ἡ ἄπειρη ἀγάπη γιὰ ὅλους (κατὰ μία

άλλη ἄποψη τοῦ Adorno εἶναι laquoἡ Ἀγάπη χωρὶς ἀντικείμενοraquo Ἡ

ἀνταπόκριση ὅμως δὲν ἦταν ἡ ἀναμενόμενη ἐκεῖ ποὺ rdquoθὰ περίμενε

κανεὶς ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένους

βλέπεις τὸ ἀκριϐῶς ἀντίθετο ἕναν ἀπέραντο συνωστισμὸ ἀπὸ

ἀνθρώπους ποὺ ὑποχωροῦν καὶ τρομάζουν ἀκόμη ἐπιτίθενται καὶ τὰ

καταπατοῦν ὅλα ἔτσι ὥστε ἄν θὰ ἔπρεπε νὰ συμπεράνουμε ἀπὸ αὐτὴ τὴ

ματαίωση τῆς ἀνταπόκρισης γιὰ τὸ τί λέχθηκε μᾶλλον θὰ πρέπει νὰ

ὑποθέσουμε ὅτι Τοὺς φώναξε rdquoProcul o procul este profanirdquo16 ἀντὶ

rdquoἜλθετεrdquo17 Ἐρευνᾶ ὁ Κ τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς συμπεριφορᾶς Βρίσκει ὅτι

αὐτὴ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ ἔχουν οἱ προσκεκλημένοι γι᾿

Αὐτόν Θέτει τὰ καίρια ἐρωτήματα κάνει ἀνατομία στὰ βάθη τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης ἑρμηνεύει τὰ ἁγιογραφικὰ χωρία ποὺ ἀπαντοῦν

γιὰ νὰ φθάσει στὸ τέλος στὸ συμπέρασμα καὶ γιὰ τὰ αἴτια τῆς κακοτυχίας

τῆς Χριστιανοσύνης

Ὁ Κ ρωτάει ὡς πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ προσκαλοῦντα Ποιὸς εἶναι ὁ

προσκαλῶν Ὁ Ἰησοῦς Χριστός Ποιὸς Ἰησοῦς Χριστός Αὐτὸς ποὺ κάθεται

στὸ μεγαλεῖο Του στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του Ὄχι Διότι βρισκόμενος στὸ

μεγαλεῖο Του δὲν εἶπε ἀκόμα κανένα λόγο Ἑπομένως εἶναι ὁ Ἰησοῦς

Χριστὸς στὴν ταπείνωσή Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ποὺ ὁ

ἴδιος ἐπέλεξε18 ἐκεῖνος ποὺ εἶπε αὐτὰ τὰ λόγια Εἶναι ἐπίσης ὁ ἴδιος ποὺ

εἶπε ὅτι θὰ ἐπανέρθει μέσα στὸ μεγαλεῖο Του Γιὰ τὸ χρονικὸ διάστημα

ποὺ μεσολαϐεῖ μεταξὺ τῆς ταπείνωσής Του καὶ τῆς ἐπανόδου Του στὸ

μεγαλεῖο Του λέει ὁ Κ ὅτι καμία Ἱστορία Παγκόσμια ἢ Ἐκκλησιαστική

δὲν ἐπιτρέπεται νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σχετίζοντάς το μὲ τὸν Ἰησοῦ

16 rdquoΜακριά ὦ μακριὰ ἐσεῖς μυάσματαrdquo (Virgil Αἰνειάς VI 258) 17 Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ Ἐξάσκηση στὸ Χριστιανισμό σελ 23 ἐκδόσεις laquoἌρτος Ζωῆςraquo (τυπώνεται) μετάφρ ΓΡούκαλη 18 Πρϐλ Φιλιπ 27 rdquoἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενοςrdquo

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

18

Χριστό rdquoΤὸ ἐνδιάμεσο χρονικὸ διάστημα μεταξὺ ταπείνωσης καὶ

ἐπανόδου στὸ μεγαλεῖο Του ποὺ αὐτὴ τὴ στιγμὴ συμποσοῦται σὲ περίπου

1800 (2000) χρόνια καὶ πιθανότατα θὰ προστεθοῦν πολλὲς φορὲς ἀκόμα

1800 χρόνια αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα εἶναι κάτι τὸ ἀδιάφορο Τὸ πῶς δηλ

αὐτὸ τὸ μεσοδιάστημα θὰ τὸ χρησιμοποιήσει ἡ κοσμικὴ ἐξιστόριση τῆς

παγκόσμιας καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας πάνω στὸ θέμα Χριστός πάνω

στὸ ποιὸς ἦταν ὁ Χριστός πάνω στὸ ποιὸς εἶχε πεῖ ἐκεῖνα τὰ λόγια εἶναι

κάτι ποὺ Τὸν παραποιεῖ μόνο καὶ μέσα ἀπ᾿ αὐτὸ κάνει τοὺς λόγους Του

ἐκείνους τῆς πρόσκλησης ἀναληθεῖςrdquo19 Ἑπομένως διαπιστώνεται ὅτι ὁ

Θε-άνθρωπος εἶναι ὁ προσκαλῶν καὶ Αὐτὸς εἶναι ἄπειρα

σπουδαιότερος καὶ ἀποφασιστικότερος ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν πρόσκληση

Ποιὰ εἶναι ἡ σχέση τοῦ προσκαλοῦντα μὲ τὴν παγκόσμια

Ἱστορία (Ὄχι τὴν Ἁγία Ἱστορία20) Μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀποκομίσει ἀπὸ

τὴν ἱστορία κάποιες γνώσεις γιὰ τὸν Χριστό Ὄχι Δὲν μποροῦμε νὰ

πάρουμε γνώσεις γι᾿ Αὐτὸν ἀπὸ τὴν παγκόσμια Ἱστορία διότι γενικά δὲν

μποροῦμε νὰ rdquoγνωρίσουμεrdquo τίποτα γι᾿ Αὐτόν Δὲ θέλει Αὐτός ὅπως ἐμεῖς

οἱ ἄνθρωποι τὸ κατανοοῦμε αὐτό νὰ κριθεῖ ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα καὶ τὶς

συνέπειες τῆς ζωῆς Του διότι εἶναι τὸ Σημεῖο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης διότι γι᾿ Αὐτὸν δὲν μπορεῖ κανείς τίποτα νὰ

γνωρίσει σ᾿ Αὐτὸν μπορεῖ κανεὶς μόνο νὰ πιστέψει Δὲν μπορεῖ κανείς νὰ

ἀποδείξει ἀπὸ τὴν ἱστορία ὅτι ὁ Χριστὸς ἦταν Θεός Τὰ ἀποτελέσματα

τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ δὲν εἶναι σπουδαιότερα ἀπὸ τὴν ζωή Του διότι

19 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 25ἑξ 20 rdquo Ἡ ἀνθρώπινη παράδοση σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θεϊκὴ ἀποκάλυψηrdquo ( Ὑποσημ τοῦ Κ)_ Γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo εἶναι ὅλη ἡ Ἱερὰ Ἱστορία rdquo Ἡ ἔννοια rdquoμυθολογικὸςrdquo ἀγκαλιάζει ὅλη τὴν εὐαγγελικὴ ἱστορία τὰ θαύματα ἡ σωματικὴ ἀνάσταση ἡ ἀναμονὴ τῆς ἐπανόδου του γιὰ νὰ κρίνει τὸν κόσμο ἡ τελικὴ ἀνάσταση ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ὡς ἱστορικὴ πραγματικότητα κτλ κτλ Ὅτι συνδέεται μὲ τὸ ὑπερϐατικὸ εἶναι γιὰ τὸν Bultmann rdquoμυθολογικόrdquo δηλαδὴ ἱστορικὰ μὴ ἐπαληθεύσιμο ἀφοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορικὴ νομοτέλειαrdquo (Σ Ἀγουρίδη ὅπ σελ 260) Καὶ ὅτι δὲν εἶναι ὀρθολογικὸ εἶναι μυστικιστικό (πρϐλ R Bultmann Jesus Chtistus und die Mythologie Das Neue Testament im Licht der Bibelkritik Guetersloher Verlagshaus Gerd Mohn 6ste Auflage Guetersloh 1984 σελ 53)

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

19

ἀλλιῶς ὁ Χριστὸς θὰ ἦταν ἁπλὰ καὶ μόνον ἕνας ἄνθρωπος Ἄρα ἔχει

μεγαλύτερη σπουδαιότητα ἡ ζωή Του ἀπὸ τὶς συνέπειες καὶ τὰ

ἀποτελέσματα τῆς ζωῆς Του στὴν Ἱστορία Τί ρόλο παίζουν τὰ

Σημεῖα καὶ Τέρατα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Χριστό Γιὰ κάποιον ποὺ δὲν ἔχει τὴ διάθεση νὰ

πιστέψει δὲν παίζουν ρόλο Ἂν ὅμως τὸν κρατήσει κάτι ἢ κάποιος σὲ

ἀπόσταση ἂν τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ζωῆς Του βοηθάει κάποιον νὰ ζεῖ σὲ

φαντασιώσεις εὔκολα μπορεῖ κανεὶς νὰ νομίσει ὅτι Τὸν πιστεύει Ἄρα

οὔτε κἂν τὰ θαύματά Του δὲν ἀποτελοῦν rdquoἀποδείξειςrdquo Ἂν τοῦτο ὅπως

καὶ ὁρισμένα ἄλλα σ᾿ Αὐτόν σκανδαλίζουν κάποιον τοῦτο ὀφείλεται καὶ

στὸ ὅτι ἀπὸ τὴ rdquoφύσηrdquo Του ὁ Χριστὸς ὄφειλε νὰ γίνει rdquoΣημεῖον

Ἀντιλεγόμενονrdquo γιὰ νὰ προσκαλέσει τὴν πίστη Μπορεῖ κανεὶς νὰ

συγκρίνει τὸ Χριστὸ μὲ ἕναν ἄνθρωπο τὸν ὁποῖο μεταχειρίζονται οἱ

σύγχρονοί του ὅσο ζεῖ ὅπως τὸν Χριστό Ὄχι διότι μὲ τὴν ταπείνωσή

Του ὁ Χριστὸς ἤθελε καὶ νὰ ἐκφράσει αὐτὸ ποὺ rdquoἡ Ἀλήθειαrdquo σὲ κάθε

γενιὰ θὰ ἔπρεπε νὰ πάθει καὶ πρέπει ἡ Ἀλήθεια νὰ πάθει21

Ὁ εὐαγγελικὸς ὅρος γιὰ τὴν αἰτία αὐτῆς τῆς ἀντίδρασης τῶν

ἀνθρώπων λέει ὁ Κ εἶναι ὁ rdquoΣκανδαλισμόςrdquo22 Ὁ Σκανδαλισμὸς εἶναι ἡ

21 Παρακαλεῖται ὁ ἀναγνώστης νὰ προσέξει ἰδιαίτερα τὴν παράγραφο ποὺ προηγήθηκε καὶ νὰ μὴ μείνει μὲ τὴν ἐντύπωση ποὺ εἶναι καὶ ἡ θέση τῶν Λουθηρανῶν ὅτι ὁ Θεάνθρωπος δὲν ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὸν κόσμο αὐτόν μὲ τὴν ἱστορία του Ἡ σχέση τοῦ Θεανθρώπου μὲ τὸν περιϐάλλοντα Αὐτὸν κόσμο ὁλοκληρώνεται μετὰ τὴν παρουσίαση-ἑρμηνεία τοῦ Θεανθρώπου ἀπὸ τὸν Κ στὴν κατάσταση τοῦ Incognito σελ 13ἑἑξ Ἡ ἔλλειψη γεφυρώματος δημιουργήθηκε ἀπὸ τὶς ἀνάγκες παρουσίασης ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔργου στὶς περιορισμένες σελίδες ἑνὸς ἄρθρου 22 Μία διευκρίνηση τοῦ Κ γιὰ τὴν κατηγορία rdquoσκάνδαλοrdquo Λέει ὅτι ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Ἠθικῆς ἡ μοντέρνα φιλοσοφία χρησιμοποιεῖ τὴν κατηγορία τῆς rdquoἈμφιϐολίαςrdquo ἀντὶ τῆς ὀρθῆς ποὺ εἶναι ἡ rdquoἈπελπισίαrdquo ἔτσι καὶ στὴν περίπτωση τοῦ ἀντίποδα τῆς rdquoΠίστηςrdquo θέτει καὶ πάλι τὴν rdquoἈμφιϐολίαrdquo ἀντὶ τοῦ rdquoΣκανδαλισμοῦrdquo rdquoὍλη ἡ μοντέρνα φιλοσοφία βασίζεται τόσο ἠθικὰ ὅσο καὶ χριστιανικά πάνω σὲ μιὰ ἐπιπολαιότητα Ἀντὶ νὰ ἀποθαρρύνει καὶ νὰ καλεῖ στὴν τάξη μιλώντας γιὰ ἀπελπισία καὶ σκανδαλισμό ἔχει προσελκύσει καὶ προσκαλέσει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπαίρονται ὅτι ἀμφιϐάλλουν Ἡ μοντέρνα φιλοσοφία αἰωρεῖται ἀφοῦ εἶναι ἀφηρημένη στὴν ἀπροσδιοριστία τοῦ μεταφυσικοῦ Ἀντὶ μόνη της νὰ τὸ ὁμολογίσει ὥστε μ᾿ αὐτὸ νὰ ὑποδείξει στοὺς ἀνθρώπους στὸν κάθε ἄνθρωπο ξεχωριστά τὸ ἠθικό τὸ θρησκευτικό

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

20

ρήξη μὲ τὴν ἀνθρώπινη λογική Πῶς λοιπόν νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ ὁποῖο

εἶναι σκάνδαλο Μπορεῖς μόνο νὰ ἀποδείξεις ὅτι βρίσκεται σὲ ρήξη μὲ

τὴν ἀνθρώπινη λογική ὅτι εἶναι σκάνδαλο Ὄχι νὰ ἀποδείξεις αὐτὸ τὸ

ὁποῖο εἶναι τὸ σκάνδαλο Ἑπομένως οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὴ θεότητα τοῦ

Χριστοῦ τὶς ὁποῖες παραθέτει ἡ Γραφή τὰ θαύματά Του ἡ Ἀνάστασή

Του ἀπὸ τοὺς νεκρούς ἡ Ἀνάληψή Του εἶναι δεσμευτικὲς μόνο γιὰ

τὴν πίστη ποὺ σημαίνει ὅτι αὐτὰ δὲν εἶναι rdquoἀποδείξειςrdquo Οὔτε αὐτὲς

θέλουν νὰ ἀποδείξουν ὅτι ὅλα αὐτὰ βρίσκονται σὲ συμφωνία μὲ τὴ

λογική εἶναι ἑπομένως ἀντικείμενο τῆς πίστης Μόνον ἡ Ἱερὰ Ἱστορία

ποὺ γενικὰ διαφέρει ποιοτικὰ ἀπὸ τὴν ἱστορία μπορεῖ καὶ διηγεῖται τὴν

πορεία τῆς ζωῆς Του στὴν κατάσταση τῆς ταπείνωσης ὅπως ἐπίσης καὶ τὸ

ὅτι ὁ ἴδιος εἶπε πὼς εἶναι Θεός

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲν συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς

σκέψης οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

τὸ ὑπαρξιακό ἔδωσε ἡ φιλοσοφία τὴν ἐντύπωση ὅτι θὰ μποροῦσαν οἱ ἄνθρωποι πεζὰ ἐκφραζόμενο νὰ καταδοκοῦν νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν καλὴ τους τὴ φύση καὶ νὰ μποῦν στὸ καθαρὰ φαινομενικόrdquo (ὑποσημ τοῦ Κ μὲ ἀστερίσκο) Ἐπίσης λέει ὁ Κ ἡ Speculations Philosophie νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θε-άνθρωπο ἐπειδὴ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θε-άνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραγματικότητας rdquoὉ Θεάνθρωπος δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεὸς καὶ ἄνθρωπος Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἡ ἑνότητα τοῦ Θεοῦ μὲ Ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωποrdquo Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυσή του τοῦ rdquoπαιδικοῦ Χριστιανισμοῦrdquo (rdquoδὲ σοῦ ἐπιτρέπεται κυρίως χωρὶς αὐτοεξέταση νὰ ἀφήνεις rdquoτοὺς ἄλλουςrdquo νὰ σοῦ δημιουργοῦν τὴ φαντασίωση ἢ ὁ ἴδιος νὰ φαντάζεσαι πὼς εἶσαι Χριστιανόςrdquo) ὅπου ἡ rdquoπαράστασηrdquo τοῦ rdquoΘεοῦrdquo δὲν ἐνέχει τὴν ποιότητα rdquoΘεόςrdquo ἑπομένως δὲν ἔχει καμμία κατηγορία καὶ δὲν προσκρούει σὲ κανένα σκανδαλισμό Πρϐλ Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 90 ὑποσημ μὲ ἀστερίσκο ()

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

21

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα23 ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἀποδοχή

δηλ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο24

Ἡ κακοτυχία τῆς Χριστιανοσύνης ἐδῶ καὶ πάρα πολὺ καιρό

ὀφείλεται καὶ σὲ ἐσφαλμένη ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ὡς πρὸς τὸ ποιὸς ἦταν ὁ

Ἰησοῦς Χριστός λέει ὁ Κ ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι

οὔτε Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἦταν ὅταν ζοῦσε πάνω στὴ γῆ οὔτε καὶ

Ἐκεῖνος ποὺ θὰ εἶναι ὅταν ἐπανέρθει Αὐτὸς εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς

κόμπος ποὺ μόνον ὁ Ἴδιος μπορεῖ νὰ φτειάξει καὶ νὰ λύσει Τὸ σημεῖο

τοῦ σκανδαλισμοῦ καὶ τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης ἔχει γίνει τὸ πιὸ

περιπεριῶδες ὅλων τῶν παραμυθένιων μορφῶν μιὰ μορφὴ κατάλληλη

γιὰ παιδιά ἕνας μικροαστὸς τῆς πίστης Δὲν ξέρει κανεὶς τί σημαίνει

πραγματικὰ rdquoσκανδαλίζομαιrdquo κι᾿ ἀκόμα λιγώτερο τί σημαίνει rdquoλατρεύωrdquo

Δὲν ἐνδιαφέρεται κανεὶς καθόλου στὴ βαθύτερή του ἔννοια γιὰ τὸ rdquoτίrdquo

rdquoΑὐτὸςrdquo κάνει καὶ ἀκόμα λιγότερο μὲ τὶς μικρὲς του δυνάμεις καὶ μὲ τὴ

βοήθεια τοῦ Θεοῦ νὰ Τὸν μιμηθεῖ στὴν πράξη τοῦ σωστοῦ τοῦ εὐγενικοῦ

τοῦ ὑψηλοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Διότι σὲ τί ὀφείλεται αὐτό δὲν τὸ ξέρει τελικά

κανείς Ἀρκεῖται νὰ ἐγκωμιάζει Γι᾿ αὐτὸ τὸ λόγο μπορεῖ κανεὶς νὰ κρίνει

23 Γιὰ τὴ διαφορὰ μεταξὺ μιᾶς ἰδιοφυΐας καὶ ἑνὸς Ἀπόστολου βλ τὸ βιϐλίο τοῦ Κ Περὶ τοῦ βιϐλίου τοῦ Magister Adler τὸ ὁποῖο δὲν ἐξέδοσε ἀλλὰ τὸ τμῆμα τοῦ βιϐλίου ποὺ ἀφορᾶ στὸ ἐν λόγω θέμα περὶ τῆς διαφορᾶς κλπ τὸ βρίσκομε στὸν ἐνδέκατο τόμο τῶν ἔργων του 1847 σσ 109-127 μὲ τίτλο rdquoOm forskjellen mellem et Genie og en Apostel 24 Ἑπομένως ἡ ἀντίληψη τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας ὅτι ἡ πίστη ἀπαιτεῖ προϋποθέτει τὴν ὕπαρξη τοῦ rdquoΠαράδοξουrdquo εἶναι πλήρης παρανόηση τοῦ Κ

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

22

ἀκριϐῶς ἀντίθετα στὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ

παρόντος μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό (Τοῦ ταυτοχρονισμοῦ μὲ τὸν Χριστό)

Καταγράφει δὲ τὸ πῶς κατανοήθηκαν τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ

ἀπὸ τὶς διάφορες κοινωνικὲς ὁμάδες τῶν συγχρόνων Του25

Γιὰ τὸν προσκαλοῦντα τὸν προσκεκλημένο καὶ τὴ Συμπόνια λέει

ὁ Κ Ἐὰν ὁ προσκαλῶν εἶχε 1) τὴ συμπεριφορά ὅπως φαντάζεται ὁ ἁπλὸς

ἄνθρωπος τὴ συμπόνια καὶ τὸ συμπονοῦντα καὶ ἐὰν 2) ἤξεραν τί εἶναι

πραγματικὰ ἡ ἀνθρώπινη κακομοιριά τότε βέϐαια δὲ θὰ εἶχε συμϐεῖ αὐτό

δηλ δὲ θὰ εἶχαν συμφωνήσει οἱ ἄνθρωποι νὰ φέρουν ἀντίσταση στὸν

προσκαλοῦντα νὰ Τὸν σκοτώσουν μάλιστα δὲ νὰ βάλουν ποινὴ σὲ

ἐκεῖνον ποὺ θὰ δεχόταν τὴ βοήθειά Του Βέϐαια εἶναι σχεδὸν ὕπουλο νὰ

ἔρθεις μὲ τὴ μορφὴ τῆς συμπόνιας καὶ νὰ μιλᾶς μετὰ γιὰ ἁμαρτία πχ

στὴν περίπτωση ποὺ δὲ σοῦ εἶναι ἐντελῶς ξεκάθαρο ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός

Ἂν ἔχεις πονόδοντο ἢ ἂν ἔχει καεῖ τὸ σπίτι σου καί ἀντίθετα σοῦ ἔχει

διαφύγει ὅτι εἶσαι ἁμαρτωλός τότε αὐτὸ εἶναι ὕπουλο

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν

ὁποῖο βιώνει κανεὶς τὸ παρόν μὲ τὸν Χριστό λέει ὅτι μὲ τὴν πρόσκληση σὲ

ὅλους τοὺς κοπιώντας καὶ πεφορτισμένους δὲν ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς

στὸν κόσμο ὅπως ὁ πάστορας τὸ παρουσιάζει κλαψουρίζοντας καὶ

λέγοντας ψέμματα σὰν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα rdquoαἰτίαςrdquo γιὰ τὴν

ὕπαρξη ἐπιείκειας ἀλλὰ ὡς τὸ Ἀπόλυτο Ἀπὸ ἀγάπη τὸ θέλει ὁ Θεὸς

ἔτσι ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης ὁ Θεὸς Αὐτὸς ποὺ τὸ θέλει καὶ Αὐτὸς θέλει ὅτι

θέλει Δὲ θέλει νὰ ἀναπλασθεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἕναν πιὸ

ἀξιαγάπητο πιὸ ἀνθρώπινο Θεό Αὐτὸς θέλει νὰ ἀναπλάσσει τοὺς

ἀνθρώπους καὶ μάλιστα ἀπὸ ἀγάπη Καὶ δὲν Τὸν ἐνδιαφέρει νὰ μάθει

25 Ὡς ἐπέκταση τοῦ Μάρκ 62-6 rdquoΠολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πόθεν τούτῳ ταῦτα καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα αὐτῷ καὶ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γίνονται οὐχ οὗτος ἐστιν ὁ τέκτων ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας ἀδελφὸς δὲ Ἰακώϐου καὶ Ἰωσῆ καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷrdquo

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

23

τίποτα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἀλαζονεία ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ πεῖ rdquoγιατὶrdquo καὶ

rdquoγιὰ ποιὸνrdquo λόγο ἦρθε ὁ Χριστιανισμὸς στὸν κόσμο εἶναι καὶ ὀφείλει νὰ

εἶναι τὸ ἀπόλυτο Γιὰ τὴν ἀνάπλαση στὸ rdquoκαθ᾿ ὁμοίωσινrdquo γιὰ νὰ γίνει

κανεὶς Χριστιανὸς ἀπαιτεῖται ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Χριστό διότι σὲ σχέση μὲ τὸ ἀπόλυτο ὑπάρχει μόνον ἕνας χρόνος τὸ

παρόν Ἐὰν ὅμως μπορεῖ νὰ ρωτήσει κάποιος ποὺ θεωρεῖ τὸν Κ πολὺ

αὐστηρό ἐὰν εἶναι τὸ χριστιανικὸ μήνυμα ἡ χριστιανικὴ ζωὴ τόσο

δυσϐάστακτη καὶ τρομερή τότε πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος στὸν κόσμο

νὰ ἔρθει στὴν ἰδέα νὰ ἀποδεχθεῖ τὸ Χριστιανισμό Μόνον ἡ συνείδηση τῆς

ἁμαρτίας λέει εἶναι ἀπόλυτος σεϐασμός -ἀλλὰ ὄχι ὅμως ἡ ἀφελὴς

παραδοχή της

Στὸ Δεύτερο μέρος ποὺ ἀφορᾶ στὴν πίστη θέτει ὡς τίτλο τὸ

χωρίο rdquoΜακάριός ἐστιν ὅς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo Ἐδῶ σκοπός του

εἶναι rdquoΜιὰ βιϐλικὴ περιγραφὴ ltκαὶ χριστιανικὸς προσδιορισμὸς τοῦ

ὅρουgtrdquo Σ᾿ αὐτὸ τὸ μέρος ὁ Κ τοποθετεῖται Χριστολογικά Ὁ Θεάνθρωπος

δὲν εἶναι rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo Δὲν εἶναι ἡ ἑνότητα Θεοῦ καὶ (γενικὰ)

ἀνθρώπου Ἡ ἕνωση τῶν ἀνθρώπων μὲ τὸ Θεὸ εἶναι προαιώνιο αἴτημα

τῶν ἀνθρώπων ἀλλὰ δὲν ἀφορᾶ στὸ θέμα Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ἡ

ἑνότητα τοῦ rdquoΘεὸς εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ

πραγματικὴ κατάσταση Ἐπίσης Δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ξεχωρίσει τὴ

διδασκαλία Του ἀπὸ Αὐτόν Δὲν ἔχει κανεὶς τὸ δικαίωμα νὰ ἀποδέχεται

λόγια τοῦ Χριστοῦ καὶ παράλληλα τὸν Ἴδιο ὄχι Αὐτὸ γίνεται μ᾿ ἕνα

φανταστικὸ τρόπο καὶ μὲ τὴ βοήθεια τῆς φλυαρίας τῆς ἱστορίας Τὸν

κάνει δηλ ὁτιδήποτε γιατὶ ἡ ἱστορία ὅταν μιλάει γι᾿ Αὐτόν

κυριολεκτικὰ δὲν ξέρει γιὰ ποιὸν μιλάει Πρὸς ἄρσιν παρεξηγήσεων καὶ

ἐπειδὴ τοῦ ἀποδόθηκε καὶ τάση ἀπολλιναρισμοῦ26 παραθέτομε ἕνα

ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ rdquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόrdquo σελ 140 laquoὉ τρόπος μὲ

26 Βλ Ν Νησιώτη ὅπ σελ 311 ὑποσημ 1

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

24

τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν

οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Στὰ πρῶτα χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὅπου

ἀκόμα καὶ οἱ πλᾶνες χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐν

πάσει περιπτώσει ἤξερε κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα γινόταν λόγος ἡ πλάνη

σὲ σχέση μὲ τὸ Θε-άνθρωπο συνίστατο στὸ ὅτι εἴτε ἀφαιροῦσαν μ᾿

ὁποιονδήποτε τρόπο τὸν ὁρισμὸ rdquoΘεὸςrdquo (Ἐϐιωναῖοι καὶ οἱ ὅμοιοί τους)

εἴτε ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά στὸ ὅτι ἀφαιροῦσαν τὸν ὁρισμὸ rdquoἄνθρωποςrdquo

(Γνωστικοί) Στὴ μοντέρνα ἐποχή ποὺ χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ἀπὸ τὸ

ὅτι οὔτε κἄν ξέρει κανεὶς γιὰ ποιὸ πρᾶγμα ἐπὶ τέλους γίνεται λόγος ἡ

σύγχυση εἶναι διαφορετικὴ καὶ πολὺ πιὸ ἐπικίνδυνη Διδάσκοντας

ἔκαναν τὸν Θεάνθρωπο νὰ εἶναι ἐκείνη ἡ θεωρητικο-ἀφαιρετικὴ

(speculativ) ἑνότητα Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου sub specie aeterni (ἀπὸ τὴν

ἄποψη τῆς αἰωνιότητας) ἢ Τὸν παρουσίασαν στὸ ἀνύπαρκτο μέσο ποὺ

ὀνομάζεται rdquoκαθαρὸ εἶναιrdquo ἀντὶ τοῦ ὅτι ὁ Θεάνθρωπος εἶναι ἑνότητα τοῦ

rdquoΘεὸς-εἶναιrdquo καὶ rdquoἙνὸς καὶ μόνουrdquo ἀνθρώπου σὲ ἱστορικὰ πραγματικὴ

κατάστασηrdquo Ἢ ἁπλὰ κατάργησαν τὸν Χριστό τὸν Ἴδιο τὸν ἀπέρριψαν

καὶ ἀποδέχτηκαν τὴ διδασκαλία Του θεωρώντας Τον τελικὰ ὅπως θεωρεῖ

κανεὶς ἕναν ἀνώνυμο ἡ διδασκαλία εἶναι τὸ κεφαλαιῶδες αὐτὴ εἶναι τὸ

πᾶν Ἀπ᾿ αὐτὸ προέρχεται τὸ ὅτι φαντάζεται κανεὶς πὼς ὅλος ὁ

Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἄμεση μετάδοση μὲ ἀφελῆ

τρόπο ἀκόμα πιὸ ἄμεση ἀπ᾿ τὴ βαθυστόχαστη ὑπαγόρευση ἑνὸς

καθηγητή Ἔχει ξεχαστεῖ ἐντελῶς παράλογα ὅτι ἐδῶ ὁ δάσκαλος εἶναι

σπουδαιότερος ἀπ᾿ τὴ διδασκαλίαraquo

Γιὰ τὸ ζήτημα τῆς πίστης λέει θέτοντας ὡς ἀντίποδά της τὸ

σκανδαλισμό Ἡ πίστη εἶναι ἕνας διαλεκτικὸς προσδιορισμός Πίστη

εἶναι μία ἐπιλογή σὲ καμμιά περίπτωση δὲν εἶναι ἡ ἄμεση ἀποδοχή -

καὶ ὁ δέκτης εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀποκαλύπτεται ἐὰν θέλει νὰ πιστέψει ἢ νὰ

σκανδαλισθεῖ Ἡ νεοτεριστικὴ (modern) φιλοσοφία κάνοντας τὴν

πίστη ὅρο λογικό -ἄμεσο προσδιορισμό κατάργησε τὸ Θεάνθρωπο

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

25

καθὼς καὶ τὴν κατάσταση τῆς ταυτόχρονης βίωσης τοῦ παρόντος μὲ τὸ

Χριστό Αὐτὸ ποὺ καταλαϐαίνει ἡ μοντέρνα φιλοσοφία ἀπὸ τὴν πίστη

εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζει κανεὶς rdquoμιὰ γνώμηrdquo ἢ rdquoπιστεύω ὅτιrdquo Ὁ

Χριστιανισμὸς γίνεται μιὰ διδασκαλία Ὅμως ὁ Θεάνθρωπος τὸ Σημεῖο

τῆς Ἀντιλογίας ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση -καὶ προκαλεῖ τὴν

πίστη

Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι ποιοτικὰ διαφορετικὸς ἀπὸ κάθε ἄνθρωπο

γι᾿ αὐτὸ δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ ἀρνεῖται τὴν ἄμεση μετάδοση Πρέπει νὰ

προκαλεῖ (καὶ προσκαλεῖ) τὴν πίστη καὶ νὰ ἀπαιτεῖ νὰ γίνει τὸ

ἀντικείμενο τῆς πίστης Ἐὰν δὲ γίνει τότε γίνεται τὸ εἴδωλό Του Τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι ἀντιληπτὸ στὴν πίστη

ἀφομοιωμένο ἀπό τὴν πίστη τὸ ἀρνητικὸ χαρακτηριστικὸ (τὸ σῆμα

κατατεθὲν) τοῦ Θεανθρώπου Διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ

σκανδαλισμοῦ τότε θὰ ὑπῆρχε τὸ ἄμεσα εὐδιάκριτο καὶ τότε θὰ ἦταν

ὁ Θεάνθρωπος ἕνα Εἴδωλο Τὸ ἄμεσο εὐδιάκριτο εἶναι εἰδωλολατρία

Λέει rdquoΚαὶ τὰ 1800 χρόνια δὲ συνεισέφεραν σίγουρα οὔτε μιὰ δεκάρα

τσακιστὴ στὸ νὰ ἀποδείξουν τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστιανισμοῦ Ἀντίθετα

βοήθησαν μὲ ὅλο καὶ περισσότερο αὐξανόμενη δύναμη στὸ νὰ

καταργηθεῖ ὁ Χριστιανισμόςrdquo Εἶναι σὰ νὰ λέμε ὅτι οἱ ἄνθρωποι ποὺ

ἔζησαν 1000 χρόνια μετὰ τὸ Χριστὸ εἶχαν περισσότερες ἀποδείξεις ὅτι ὁ

Ἰησοῦς ἦταν Θεός ἀπὸ ὅτι οἱ σύγχρονοί Του ἀλλὰ καὶ στὸ Μεσαίωνα ἡ

Θεότητά Του δὲν εἶχε ἀποδειχθεῖ τόσο ὅσο σήμερα Τώρα ποὺ ὁ

Χριστιανισμὸς ἔχει rdquoἀποδειχθεῖrdquo ὅτι εἶναι ἀλήθεια δὲν ὑπάρχει

σχεδὸν κανένας ποὺ θὰ ἦταν πρόθυμος νὰ κάνει μιὰ θυσία γιὰ χάρη

αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ Στὴν ἀρχή ὅμως ὅταν rdquoμόνονrdquo πίστευε

κανεὶς τὴν ἀλήθειά του τότε θυσίαζε αἷμα καὶ ζωή Νὰ φοϐᾶσαι τὸ

σκανδαλισμό γιὰ τὸν ὁποῖο ἄλλος εἶναι αἰτία ὁ σκανδαλισμὸς ὅμως

αὐτὸς εἶναι ἀδύνατος ἂν ἐσὺ δὲν τὸν ἀποδεχθεῖς Φοϐοῦ καὶ τρέμε διότι ἡ

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

26

πίστη προστατεύεται βαστάζεται σ᾿ ἕνα εὔθραυστο δοχεῖο27 στὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ Μακάριος ἐκεῖνος ποὺ δὲ σκανδαλίζεται

ἀπὸ Αὐτόν ἀλλὰ πιστεύει Τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ εἶναι τὸ

σταυροδρόμι Ἢ θὰ στρίψουμε στὸ σκανδαλισμὸ ἢ στὴν πίστη Ἀλλὰ δὲ

φτάνουμε ποτέ στὴν πίστη παρὰ μόνο μέσω τοῦ ἐνδεχομένου τοῦ

σκανδαλισμοῦ Ὁ σκανδαλισμὸς ἔχει σχέση οὐσιαστικὰ μὲ τὴ σύνθεση

Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου Ἡ Speculations Philosophie28 ἔχει φυσικά νομίσει

ὅτι μπορεῖ νὰ rdquoκατανοήσειrdquo τὸ Θεάνθρωπο Τοῦτο διότι ἡ Speculations

Philosophie ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸ Θεάνθρωπο τὸν προσδιορισμὸ τῆς

Χρονικότητας τοῦ Συγχρονισμοῦ καὶ τῆς Πραματικότητας Ἀναφέρει

ὁ Κ χωρία ἀπὸ τὴν ΚΔ ὅπως καὶ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ θεοποίηση τοῦ

Κατεστημένου Σὲ σχέση μὲ τὸ Χριστὸ στὸ μεγαλεῖο Του ἀναφέρονται οἱ

περιπτώσεις ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἀπαντάει εὐθέως ὅτι εἶναι Θεός Ποῦ

βρίσκεται τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ ἐπίσης Στὸ θαῦμα Εἶναι τὸ

θαῦμα ἀπόδειξη Ὄχι Ἀντίθετα καὶ τότε ὁ Χριστός ὁ ἱδρυτὴς καὶ

τελειωτὴς τῆς πίστης προσέθετε rdquoΜακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ

ἐν ἐμοίrdquo ἑρμηνεύοντας τὶς rdquoἀποδείξειςrdquo οἱ ὁποῖες θὰ ἔπρεπε βέϐαια νὰ

εἶχαν ἐπιδράσει τότε ὅταν συνέϐαιναν στὸ μέγιστο δυνατὸ βαθμό ἔτσι

ὥστε νὰ ἀμφισϐητεῖ πὼς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ σ᾿ Αὐτόν Ἀναφέρει

ἐπίσης ὁ Κ τὰ δύο παραδείγματα ἐνδεχομένου σκανδαλισμοῦ ὡς πρὸς

τὴν κατεύθυνση τοῦ μεγαλείου (Ματθ 11629 παράλλ Λουκ 723 καὶ

Ἰωάν 651-6330) Ὡς πρὸς τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ σὲ σχέση πρὸς

27 Πρϐλ Β΄Κορ 47 rdquo Ἔχομεν δὲ τὸν θησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σκεύεσιν ἵνα ἡ ὑπερϐολὴ τῆς δυνάμεως ᾖ τοῦ θεοῦ καὶ μὴ ἐξ ὑμῶνrdquo 28 Ἡ Θεωρησιακή Ἰδεαλιστικὴ-ἀφαιρετικὴ Φιλοσοφία τοῦ Ἑγέλου 29 rdquo Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοίrdquo 30 rdquoΟὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταϐάς ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα φαγεῖν εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

27

τὸ Χριστὸ τῆς ταπείνωσης ἀναφέρει τὰ χωρία 1) Ματθ 1355 (Μάρκ 6331

κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐπίσης σὲ τέτοιες ἐκφράσεις ὅπως Ἰωάν 727 καὶ 48)

2) Ματθ 263132 33 Μάρκ 1427 29 Ἡ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ

συγκροτεῖ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-933

Σχετικὰ εἶναι καὶ τὰ δύο χωρία ποὺ ἀφοροῦν στὸ rdquoΧριστιανὸς-εἶναιrdquo καὶ

rdquoΧριστιανὸς-γίγνεσθαιrdquo καὶ μάλιστα ἐξ αἰτίας τῆς ταπεινότητας 1)

Ματθ 132034 καὶ Μάρκ 417 2) Ἰωάν 16135 (καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία Ματθ

1623) Ἀκόμα καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιλαμϐάνεται ἡ σκέψη τὸ

rdquoσκανδαλισμὸrdquo ἀποτελεῖ τὸν οὐσιαστικὸ σκανδαλισμό Σ᾿ αὐτὸ τὸ

θέμα ὁ Κ ἑρμηνεύει τὸ rdquoΠαράδοξοrdquo τοῦ Θε-ανθρώπου ποὺ ἀποτελοῦσε

καὶ θὰ ἀποτελεῖ πάντοτε rdquoΣημεῖον Ἀντιλεγόμενονrdquo36 Φιλολογικο-

σημειολογικά rdquoσημεῖοrdquo σημαίνει ἄρνηση τῆς ἀμεσότητας Σημεῖο εἶναι

rdquoτιrdquo τὸ ὑπαρκτό -τὸ θεατό ἀλλὰ ποὺ σημαίνει καὶ κάτι ἄλλο Ἀφ᾿ ἑαυτοῦ

τὸ σημεῖο ἐμπεριέχει στὴ σύνθεσή του μιὰ Ἀντιλογία Ὅμως τὰ στοιχεῖα

τῆς ἀντιλογίας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀλληλοαναιροῦνται ἔτσι ὥστε νὰ

ἐκμηδενίζονται Ἀλλὰ καὶ οὔτε νὰ ἀλληλοαναιροῦνται μὲ τρόπο ὥστε ἀπ᾿

αὐτὸ νὰ δημιουργεῖται ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο εἶναι τὸ ἀντίθετο ἑνὸς σημείου ἕνα

ἐντελῶς ἀπαραίτητο μυστικό Καὶ εἰσάγει ὁ Κ στὸ χῶρο τῆς θεολογίας

Αὐτό λέει συμϐαίνει μὲ τὸ Θε-άνθρωπο Ἄμεσα εἶναι Ἕνας καὶ μόνος

Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναϐαίνοντα ὅπου ἦν πρότερον τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζωοποιοῦν ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδένrdquo 31 Βλ σελ 11 παραπομπὴ Νο 19 32 rdquoπάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ γέγραπται γάρ πατάξω τὸν ποιμένα ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαιrdquo 33 rdquoοὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα πλὴν οἰαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾿ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε ἔκκοψον αὐτὸνrdquo 34 rdquoὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμϐάνων αὐτόν οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεταιrdquo 35 rdquoΤαῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶςrdquo 36 Λουκ 234

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

28

ἄνθρωπος ἐντελῶς ὅπως οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι ἕνας ἐλάχιστος ἕνας

ἄσημος ἄνθρωπος Ἀντίθετα ἐδῶ βρίσκεται τώρα ἡ ἀντιλογία στὸ ὅτι

Αὐτὸς εἶναι Θεός Ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι Ἀντιλεγόμενο Σημεῖο κι᾿ αὐτὸ

γιατί Διότι Αὐτός -ἔτσι ἀπαντάει ἡ Γραφή- ὤφειλε νὰ κάνει φανερὲς τὶς

σκέψεις τῆς καρδιᾶς Ἡ ἀντιλογία βάζει τὸν ἄνθρωπο μπροστὰ ἀπὸ μιὰ

ἐπιλογή καί ἐπιλέγοντας αὐτός καὶ μέσα ἀπὸ αὐτό ποὺ αὐτὸς ἐπιλέγει

ἀποκαλύπτεται ὁ ἴδιος Γενικά τὸ σημεῖο ἀντιλογίας εἶναι rdquoτιrdquo τὸ μὴ

ἀναγνωρίσιμο τὸ ἀδιάγνωστο τὸ Incognito Ὅμως οἱ περισσότεροι

ἄνθρωποι ποὺ ζοῦν τώρα στὴ Χριστιανοσύνη ζοῦν ὁπωσδήποτε στὴ

φαντασίωση ὅτι θὰ ἀναγνώριζαν τὸν Χριστό παρὰ τὸ μὴ-ἀναγνωρίσιμό

Του ἐφόσον θὰ ζοῦσαν ταυτόχρονα μαζί Του Τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς

πὼς μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο προδίδουν ὅτι οἱ ἴδιοι δὲ γνωρίζουν τὸν ἑαυτό τους

καθόλου καὶ τοὺς διαφεύγει ἐντελῶς ὅτι αὐτὴ ἡ γνώμη τους μὲ τὴν ὁποία

πιθανότατα πιστεύουν ὅτι δοξάζουν τὸν Χριστό εἶναι βλασφημία37 rdquoΔιότι

εἶναι βλασφημία σ᾿ αὐτὴν τὴν μὴ-διαλεκτικὰ μωρολογοῦσα κλίμακα τῆς

παστορο-φλυαρίας ὅτι ὁ Χριστὸς ὑπῆρξε σὲ τέτοιο ὑψηλὸ βαθμὸ Θεός ποὺ

θὰ μποροῦσε κανεὶς ἀμέσως καὶ ἀπ᾿ εὐθείας νὰ τὸ δεῖ -ἐνῶ θὰ ἔπρεπε νὰ

πεῖ ἦταν ἀληθινὰ Θεὸς καὶ ἦταν σὲ τέτοιο βαθμὸ Θεὸς ἀκριϐῶς ἐπειδὴ δὲ

μποροῦσε νὰ ἀναγνωρισθεῖ ἔτσι ποὺ ὄχι ἡ σάρκα καὶ τὸ αἷμα38 ἀλλὰ

ἦταν ἀκριϐῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ τὸ αἷμα ἐκεῖνο ποὺ ἔκανε τὸν

Πέτρο νὰ καταλάϐει Ἀλλὰ οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι στὴ βαθύτερη

ἔννοια ζοῦν ἀλλὰ δὲν ὑπάρχουν δὲν ἔχουν ἐξοικειωθεῖ ποτὲ ὑπαρξιακά

ποὺ σημαίνει ποτὲ δὲν προσπάθησαν νὰ μετατρέψουν τὶς σκέψεις σὲ

πράξεις νὰ θέλουν νὰ εἶναι incognitordquo39 Καὶ ἀκολουθεῖ μία ἀνάλυση τοῦ

37 Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κ συνοψίζεται στὸ Ματθ 1617 rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαρωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo 38 Πρϐλ Ματθ 1617 (rdquoἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ μακάριος εἶ Σίμων Βαριωνᾶ ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾿ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖςrdquo) 39 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 147

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

29

ἀδύνατου τῆς ἄμεσης μετάδοσης ποὺ αὐτὴ εἶναι καὶ τὸ μυστικὸ τῶν

παθῶν Του ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ ὅτι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

ἔγκειται στὴν ἄρνηση τῆς ἄμεσης μετάδοσης πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μὲ

τὸ νὰ ἀρνεῖσαι τὴν ἄμεση μετάδοση rdquoπροσκαλεῖςrdquo τὴν rdquoπίστηrdquo

Συμπέρασμα εἶναι ὅτι τὸ ἀντικείμενο τῆς πίστης εἶναι ὁ Θε-άνθρωπος

ἀκριϐῶς ἐπειδὴ ὁ Θε-άνθρωπος εἶναι τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ

Καὶ ὁ Κ θαυμάζει rdquoΤί μυστικὸ τοῦ πάθους τὸ νὰ πρέπει νὰ εἶσαι τέτοιο

σημάδι τοῦ σκανδαλισμοῦ γιὰ νὰ μπορεῖς νὰ γίνεις τὸ ἀντικείμενο τῆς

πίστηςrdquo40

Τὸ Τρίτο Μέρος τιτλοφορεῖται rdquoἈπ᾿ τὸ μεγαλεῖο Του θέλει

rdquoπάντας ἕλξεινrdquo πρὸς Αὐτόνrdquo καὶ συμπληρώνει ὁ Κ ἀμέσως στὴν

ἑπόμενη σειρὰ ὅτι πρόκειται γιὰ rdquoΧριστιανικὲς ἐπεξηγηματικὲς

συζητήσειςrdquo Ἀρχίζει μὲ μιὰ προσευχὴ γιὰ τὴν Ἐλπίδα τῆς Λύτρωσης καὶ

Σωτηρίας καὶ ὑποσημειώνει ὅτι τὸ μέρος ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα

κήρυγμα41 Κατόπιν ἐρευνᾶ φιλολογικὰ τὴν ὀρθὴ ἐπιλογὴ τοῦ

ζητουμένου Τίθενται ἔτσι τὰ ἐρωτήματα οἱ ἀπαντήσεις τῶν ὁποίων

ἀποτελοῦν ἑρμηνεία Σὲ ἑλκύει ὁ Χριστὸς ἢ σὲ ἕλκει Τί εἶναι rdquoδέλεαρrdquo καὶ

τὶ rdquoἕλξηrdquo Ὑπάρχει Ἕλξη τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸ Χριστὸ καὶ ζητάει ὁ

Χριστὸς Ἐκλογὴ στὴν Ἀνταπόκριση τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλὴ

συγκατάθεση καὶ συναίνεση Τότε μπαίνει καὶ πάλι σὲ χῶρο καθαρὰ

θεολογικό Σὲ δελεάζει ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός Σὲ ἕλκει ὁ

ταπεινωμένος Χριστὸς ἢ ὁ ὑψωμένος στὸ μεγαλεῖο Του Χριστός42 Γιὰ τὴν

40 Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 165 41 ποὺ ἔκανε ὁ Κίερκεγκωρ τὴν Παρακευὴ 1 Σεπτεμϐρίου 1848 στὸ Ναὸ τῆς Παναγίας (στὴν Κοπεγχάγη) 42 Ἐκφραστικώτατη εἶναι ἡ παράσταση τοῦ θέματος ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ Ἐὰν ἔχουμε λέει δύο Εἰκόνες μία τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ καὶ μία τῆς Ἀνάστασης πῶς ἑλκυώμεθα ἀπὸ τὸν Χριστό Μὲ ποιὰ σειρὰ θὰ ξεκινήσουμε γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴ μία στὴν ἄλλη Ποιὰ ἀπὸ τὶς δύο θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχουμε σὲ πρῶτο πλάνο Ἀπὸ τὸν Ταπεινωμένο ἑλκώμεθα Χριστὸ ἢ ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὸ Μεγαλεῖο Του Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στὴ συνέχεια ποὺ ἀφορᾶ στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη (ἡ ὁποία

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

30

ἑρμηνεία τοῦ χωρίου αὐτοῦ rdquoὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μάρτυρας καὶ

συγγραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τῆς ΑΓ ἄρα ὁ καλύτερος ἑρμηνευτὴς τῶν

λόγων αὐτῶν λέγει κατηγορηματικά στὸ ἑπόμενο χωρίο 33rdquo rdquoτοῦτο δὲ

ἔλεγεν σημαίνων ποίω θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκεινrdquo Τὴν ἀνύψωση ἀπὸ

τὴ γῆ τὴν ἑρμηνεύει λοιπόν ὁ Ἀπόστολος ὡς τὴν ταπεινότητα ὡς τὴν

πλέον βαθύτερη ταπεινότητα τὴ σταύρωση Ἀπὸ χριστιανικὴ ἄποψη

ἀνύψωση εἶναι ἑπομένως ταπεινότητα σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο rdquoΓιὰ νὰ

μπορέσει ὅμως νὰ τὸν ἑλκύσει πρὸς Αὐτὸν στ᾿ ἀλήθεια θέλει τὸν

ἄνθρωπο μόνον ὡς ἐλεύθερο ὂν νὰ τὸν ἑλκύσει καὶ μάλιστα μέσα ἀπό

μιὰ ἐκλογή Ὅπως ἤδη σημειώθηκε δὲν ἀρκεῖ ἡ συναίνεση Γι᾿ αὐτὸ θέλει

ὁ ταπεινωμένος νὰ ἕλξει τὸν ἄνθρωπο ἀπ᾿ τὸ μεγαλεῖο πρὸς Αὐτόν Ἐπὶ

πλέον Αὐτὸς εἶναι στὸ μεγαλεῖο καὶ στὴν ταπείνωση ὁ ἴδιος Καὶ ἡ ἐκλογὴ

δὲν θὰ ἦταν σωστή ἐὰν κάποιος νόμιζε ὅτι ὀφείλει νὰ ἐπιλέξει μεταξὺ

τοῦ Χριστοῦ στὴν ταπείνωση καὶ τοῦ Χριστοῦ στὸ μεγαλεῖο Διότι ὁ

Χριστὸς δὲν εἶναι διαιρεμένος εἶναι ὁ ἴδιος καὶ ὁ αὐτός Ἡ ἐκλογὴ δὲν

ἔγκειται εἴτε ταπείνωση εἴτε μεγαλεῖο ἡ ἐκλογὴ εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός

καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κάτι συντεθημένο καὶ ἐν τούτοις ἕνας καὶ αὐτός εἶναι

ὁ ταπεινωμένος καὶ ὁ ὑψωμένος καὶ τὸ κάνει γι᾿ αὐτὸ ἀκριϐῶς ἀδύνατο

νὰ ἐκλέξεις ἕνα ἀπ᾿ τὰ δύο ἐνῶ ἀπ᾿ τὴν ἄλλη πευρά ἀκριϐῶς καὶ τὰ δύο

ἢ τὸ γεγονὸς ὅτι ὑπάρχουν καὶ τὰ δύο τὸ κάνει ἀδύνατο μ᾿ ἄλλον τρόπο

παρὰ μόνον μέσα ἀπὸ μιὰ ἐκλογὴ νὰ ἑλχθεῖς πρὸς Αὐτόνrdquo Ἡ ἐκλογή

ἑπομένως σύμφωνα πρὸς τὸν εὐαγγελιστὴ Ἰωάννη ἀρχίζει ἀπὸ τὴν

ταπείνωση

Ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς laquoἘκκλησίαςraquo ὁ Κ ρωτάει Σὲ ἑλκύει ἡ

Ἀλήθεια ἢ οἱ ἀλήθειες Κανένας ἄνθρωπος ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό δὲν

εἶναι ἡ Ἀλήθεια Μόνον τότε ἀναγνωρίζω τὴν Ἀλήθεια στ᾿ ἀλήθεια ὅταν

rdquoπεπεισμένηrdquo θεωρεῖ ὅτι εἶναι ἤδη rdquoθριαμϐεύουσαrdquo) καὶ τὴ Στρατευμένη Ἐκκλησία_ Πρϐλ τὴ σειρὰ ἀποδοχῆς τῆς Ὀρθ Ἐκκλησίας rdquoΠροσκυνοῦμεν Σου τὰ πάθη Χριστέ δεῖξον ἡμῖν καὶ τὴν ἔνδοξόν Σου Ἀνάστασινrdquo

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

31

αὐτὴ γίνει μέσα μου ζωή (Πρϐλ Ἰωάν 173)43 Αὐτὴ εἶναι ἡ διαφορὰ

μεταξὺ τῆς Ἀλήθειας καὶ μιᾶς ἀλήθειας διότι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο συντάραξε

ἐντελῶς τὸ Χριστιανισμὸ καὶ προκάλεσε κατὰ ἕνα μεγάλο μέρος τὴν

ἐντύπωση μιᾶς θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας εἶναι ἀκριϐῶς τοῦτο τὸ ὅτι

θεωρήθηκε ὁ Χριστιανισμὸς ὡς Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τοῦ

rdquoἀποτελέσματοςrdquo ἐνῶ αὐτὸς εἶναι Ἀλήθεια μὲ τὴν ἔννοια τῆς rdquoὁδοῦrdquo Καὶ

τὸ πῶς ὁ Χριστιανισμὸς μέσω αὐτῆς τῆς διαρκούσας διδασκαλίας ἔχει

ἀλλάξει τὸ βλέπει κανεὶς καὶ ἀπὸ τὸ ὅτι τώρα ὅλες οἱ ἐκφράσεις

διαρθρώθηκαν ἀπ᾿ αὐτὸν τὸ λόγο στὸ νὰ εἶναι ἡ Ἀλήθεια μιὰ

Ἀναγνώριση καὶ μία Γνώση (μιλάει κανεὶς τώρα διαρκῶς γιὰ

κατανόηση ἔρευνα παρατήρηση κλπ) σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἀρχικὸ

Χριστιανισμὸ ὅπου ὅλες οἱ ἐκφράσεις διαρθρώθηκαν στὸ νὰ εἶναι ἡ

Ἀλήθεια μιὰ Ὕπαρξη Ὁ Κ πολεμάει στὸ σημεῖο αὐτὸ ἐναντίον τῆς

παρεξήγησης μιᾶς γήινα θριαμϐεύουσας Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia

triumphans Γίνεται ἐπικριτικὸς τοῦ συστήματος (ὁ Χριστιανισμὸς στὴ

Δανία ἦταν ἡ μόνη ἐπιτρεπτὴ θρησκεία ἦταν ἡ κρατικὴ θρησκεία μὲ

ὀργάνωση δημοσιοϋπαλληλική ἀνὰ 1000 πιστοὺς καὶ ἕνας ἱερέας κλπ)

καὶ ἑρμηνευτὴς μιᾶς στρατευμένης Ἐκκλησίας (Ecclesia militans) ὡς

Ecclesia passionis (patiens) Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται ἀπὸ πιστούς Αὐτοὶ

δὲν πρέπει νὰ εἶναι θαυμαστὲς τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ ἀκόλουθοί Του

Πρέπει κανείς λέει ὁ Κ νὰ χειρίζεται τοὺς ἀνθρώπους μὲ προσοχή

καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ ἄνθρωπος ἀναλαμϐάνει βῆμα πρὸς βῆμα τὶς

ὑποχρεώσεις του βῆμα πρὸς βῆμα κατόπιν θὰ μπεῖ σταθερότερα στὸν

ζυγὸ τῶν ὅλο καὶ μεγαλύτερων καταπονήσεων τῆς ἄσκησης καὶ τῆς

ἐξέτασης Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο θὰ γίνει στὸν ἕνα καὶ μόνο ἄνθρωπο- καὶ

στὸν καθένα- βῆμα πρὸς βῆμα κατανοητό ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι μιὰ ἐξέταση καὶ

ἡ πιὸ μεγάλη ἐξέταση ἔγκειται στὸ νὰ βιώσει κατὰ πόσον κάποιος στ᾿

43 rdquoαὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόνrdquo

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

32

ἀλήθεια θέλει νὰ εἶναι Χριστιανὸς ἢ ὄχι ἀλλὰ καὶ νὰ παραμείνει Τί

σημαίνει νὰ εἶσαι μέλος τῆς στρατευμένης Ἐκκλησίας καὶ τί σημαίνει νὰ

εἶσαι σήμερα Χριστιανὸς στὴν ὑπαρκτὴ Χριστιανοσύνη Τὸ νὰ θεωρεῖς τὸ

Χριστιανισμὸ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo σημαίνει ὅτι δὲ χρειάζεται νὰ

ἀγωνίζεσαι Τὸ νὰ τοποθετεῖς τὴ rdquoΘριαμϐεύουσα Ἐκκλησίαrdquo στὴν

αἰωνιότητα εἶναι τὸ μόνο κατὰ τὴν τάξη ὀρθό

Ἑρμηνεία τῆς ΑΓ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὴ Χριστιανοσύνη εἶναι

καὶ τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα τὸ ὁποῖο ἔχει γίνει σήμερα μιὰ

rdquoπαρατήρησηrdquo Ἀκοῦμε δηλ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὰν ἔναρξη ἑνὸς

κηρύγματος rdquoἂς παρατηρήσουμε σήμεραrdquo rdquoπαρακαλῶ τοὺς ἀγαπητοὺς

ἀκροατὲς νὰ παρατηρήσουν μαζί μου τὸrdquo rdquoτὸ ἀντικείμενο τῆς

παρατήρησής μας εἶναιrdquo κλπ καὶ τὰ παρόμοια Κατὰ μία ἔννοια

rdquoπαρατηρῶrdquo σημαίνει rdquoἔρχομαι πολὺ κοντά σ᾿ ἕνα πράγμα ποὺ θέλω νὰ

παρατηρήσωrdquo Κατὰ μία ἄλλη σημαίνει ὅτι τοποθετεῖται κανεὶς πολὺ

μακριά ἄπειρα μακριά δηλ προσωπικά Καὶ ἔχει σημασία τὸ τελευταῖο44

Ὁ Θεὸς μὲ ἀκούει λέει ὁ Κ ὅταν κάνω κήρυγμα Καὶ ξέρει κατὰ πόσο

αὐτὰ ποὺ λέω ἀνταποκρίνονται στὸν τρόπο τῆς ζωῆς μου Ὅταν

καταργεῖται τὸ rdquoἐγὼrdquo στὸ κήρυγμα δῆθεν ἐπειδὴ εἶναι ἐγωϊστικό καὶ τὸ

44 Τὸ παράδειγμα περιπτώσεων ὅπως αὐτὸ τῆς ἀναφορᾶς στὸν Νικόδημο στὰ σχετικὰ κηρύγματα δείχνει τὸ πόσο εὔκολα μπορεῖ κανείς ἱεροκήρυκας καὶ ἀκροατήριο νὰ γίνει παρατηρητής κριτής Συνήθως παρουσιάζεται τὸ θέμα ἀπὸ τὸν ἱερέα ὡς ἑξῆς laquordquoστὴν οὐσία ὁ Νικόδημος ἦταν ἐν τούτοις ἕνας ἀδύναμος ἄνθρωπος ἀντὶ νὰ συνταχθεῖ ὁλοφάνερα μὲ τὸν Χριστό ἔρχεται σ᾿ Αὐτόν φοϐούμενος τοὺς ἀνθρώπους κρυφὰ τὴ νύχταrdquo Σ᾿ αὐτὴν τὴν ὁμιλία κολακεύει rdquoὁ ἱερέαςrdquo τὸν ἑαυτό του καὶ αὐτὴ ἡ ὁμιλία βρίσκει εὐχάριστη ἀνταπόκριση στὰ μάτια τῆς ἐνορίας -ἀφοῦ πραγματικὰ σιωπηρὰ παρεισάγει λαθρεμπορικά ὅτι τόσο ὁ κύριος πάστορας ὅσο ἐπίσης καὶ ὅλοι οἱ παρόντες εἶναι ἐντελῶς διαφορετικοὶ ἄνθρωποι ἀπὸ τὸν Νικόδημο Τώρα τὰ πράγματα ἔχουν διαφοροποιηθεῖ Τοὺς εἶναι περισσότερο εὔκολο νὰ Τὸν ὁμολογήσουν ἀνοικτά παρὰ νὰ παραιτηθοῦν ἀνοικτὰ ἀπὸ τὸ Χριστιανισμό Ἐὰν ἔτσι κηρύσσεται μήπως ἔχει γίνει ὁ Χριστιανισμὸς κυριολεκτικὰ φλυαρία Ὁ Λούθηρος ἔλεγε ὅτι ὁ rdquoκεραυνόςrdquo (ἡ φωτιὰ τοῦ θυμοῦ τοῦ Θεοῦ) πιὸ συχνὰ ἀπὸ παντοῦ χτυπάει τὴν Ἐκκλησία Πόσο παράδοξο ποὺ δὲ τὴ χτυπάει κάθε Κυριακή γιὰ νὰ πετύχει τέτοια κηρύγματα ποὺ δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἕνα εἶδος παρέκκλισης καθὼς ὁ ὁμιλῶν ψευδῶς ἐξυμνεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς ἀκροατές πρᾶγμα τὸ ὁποῖο σὲ σχέση μὲ αὐτὸν καὶ αὐτοὺς εἶναι ἀπόλυτα ἀναληθέςraquo (Ζ Κίερκεγκωρ ὅπ σελ 290)

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

33

rdquoἐγὼrdquo ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὸ rdquoθέμαrdquo τὴν rdquoπαρατήρησηrdquo καταργεῖται καὶ

τὸ rdquoἐσύrdquo Ἐὰν τὸ rdquoπροσωπικὸrdquo δὲ θεωρεῖται rdquoἁρμόζονrdquo καὶ καταργεῖται

τότε καταργεῖται τὸ κήρυγμα Ἡ διαφοροποίηση στὸ κήρυγμα

κατάργησε τὸ Χριστιανισμό καὶ ἔτσι ὁ Χριστὸς ἀποκομίζει rdquoθαυμαστὲςrdquo

καὶ ὄχι rdquoἀκολούθουςrdquo

Καὶ τελειώνει τὸ κήρυγμά του πάλι μὲ μιὰ προσευχή γιὰ ὅλους μὲ

ἐπιστέγασμα τὴν παράκληση γιὰ εὐόδωση τοῦ ἔργου τῶν ὑπηρετῶν τοῦ

θείου λόγου Προσεύχεται Νὰ μὴ γίνει αἰτία τὸ ἔργο τους νὰ ἕλξουν τοὺς

ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα καὶ οἱ ἴδιοι νὰ κρατηθοῦν μακρυά Σου Οἱ δὲ

ἐνορίτες νὰ μὴ σκέφτονται τόσο ταπεινὰ γιὰ τὸν ἑαυτό τους σὰ νὰ μὴν

εἶναι δεδομένο καὶ σὲ αὐτοὺς νὰ ἕλξουν ἄλλους πρὸς τὰ Ἐσένα ὅσο εἶναι

σὲ θέση νὰ τὸ κάνει ἕνας ἄνθρωπος αὐτό

Συμπερασματικά δὲν παρατηροῦμε κάποιο ἰδιαίτερο σύστημα

ἑρμηνείας στὸ ἔργο τοῦ Κ

Θεωρεῖ κατ᾿ ἀρχήν τοὺς συγγραφεῖς τῶν βιϐλίων τῆς ΚΔ

θεόπνευστους πρᾶγμα ποὺ τὸ ἀναφέρει45 Κατόπιν μὲ τὰ περὶ τὰ 115

γραφικὰ χωρία τὰ ὁποῖα ἀναφέρει ἢ στὰ ὁποῖα παραπέμπει κατοχυρώνει

τὴν ἑρμηνεία του ἢ μᾶλλον ἀφήνει τὴ Γραφὴ νὰ ἑρμηνεύσει τὰ ἴδια τὰ

χωρία της Ἔπειτα δὲν ἐπαφίεται στὴν ἀναγνωρισμένη δανέζικη

μετάφραση τῆς ΚΔ τοῦ 1819 ἀλλὰ γενικὰ ἐρευνᾶ καί ἐπὶ παραδείγματι

στὴν περίπτωση τοῦ Φιλιπ 27-846 ποὺ πρέπει νὰ ἑρμηνεύσει ἀκολουθεῖ

τὸ Βυζαντινὸ κείμενο τὴ Vulgata καὶ τὸ κείμενο τοῦ Λούθηρου (στὴ

Δανέζικη μετάφραση ὑπάρχει rdquoἐταπείνωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου

45 Ὁ Κ λέει laquoὉ αὐτήκοος μάρτυρας καὶ γραφέας αὐτῶν τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ (ὁ εὐαγ Ἰωάννης) ὁ καλλίτερος βέϐαια ἑρμηνευτής ἀλλὰ ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μέσω τῆς θεϊκῆς αὐθεντίας του διατάσσει σιωπὴ καὶ περατώνει κάθε περαιτέρω ἑρμηνείαraquo 46 rdquoὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαϐών ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου θανάτου δὲ σταυροῦrdquo

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

34

λαϐώνrdquo) Ὁ Κ χρησιμοποιεῖ τὴ φιλολογικο-ιστορικο-φιλοσοφικὴ μέθοδο

γιὰ νὰ ἐξηγήσει τὰ χωρία τῆς ΑΓ τὴν ἴδια δηλ ποὺ χρησιμοποιεῖ καὶ γιὰ

τὰ παραθέματά του ἀπὸ ἄλλους συγγραφεῖς Ἡ περίπτωση ὅμως τῶν

ἁγιογραφικῶν χωρίων ποὺ ἔχει σκοπὸ νὰ τὰ ἑρμηνεύσει εἶναι γι᾿ αὐτὸν

κάτι τὸ ξεχωριστό μπαίνει στὴ διαδικασία τοῦ κηρύγματος μὲ βιωματικὴ

γεφύρωση Ἀναφέρει συχνά περιπτώσεις βίωσης τοῦ Εὐαγγελίου πχ

αὐτὴ τῆς Ἀλήθειας στὴν πρώτη Ἐκκλησία ἢ γιὰ τὶς πλᾶνες στὰ πρῶτα

χρόνια τοῦ Χριστιανισμοῦ ποὺ χαρακτηρίζονταν ξεκάθαρα (Ἐϐιωναῖοι-

Γνωστικοί) κἄ Ἕνα ἄλλο παράδειγμα ἑρμηνείας συλλέγει ὅλα τὰ χωρία

ποὺ ἀναφέρονται ἄμεσα ἢ ἔμμεσα στὸ σκανδαλισμό Βρίσκει ὅτι εἶναι

δυνατὸν νὰ χωρισθοῦν σὲ κατηγορίες σκανδαλισμὸς σὲ σχέση τὸν

ταπεινωμένο Χριστό σκανδαλισμὸς σὲ σχέση μὲ τὸν Ἰησοῦ στὸ μεγαλεῖο

Του Ἀλλὰ καὶ χωρίο ποὺ ἔχει πληροφορίες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ

σκανδαλισμοῦ (rdquoἩ ἐσωτερικὴ ἀντίφαση εἶναι αὐτὴ ποὺ συγκροτεῖ τὸ

ἐνδεχόμενο τοῦ σκανδαλισμοῦ γενικά Ματθ 187-9rdquo) Κάνει σκέψεις γιὰ

τὸ πῶς ὁ ἄνθρωπος ἔρχεται σὲ κοινωνία διὰ τοῦ λόγου μὲ τὸ Θεό πῶς

βαθμιαῖα θὰ προσεγγίσει τὴν Ἀλήθεια καὶ θὰ τὴν ἐπιλέξει Ὁ ἄνθρωπος

συμπεραίνει ὁ Κ ἐπέλεξε καὶ ἐπιλέγει ὅταν βρέθηκε ἢ ὅταν βρεθεῖ στὸ

σταυροδρόμι -στὸ δίλημμα νὰ σκανδαλισθεῖ ἢ νὰ πιστέψει Ὅποιος

ἀρνεῖται τὸ ἐνδεχόμενο ἀρνεῖται τὴν Ἀλήθεια Ὅλα αὐτά ὁ Κ τὰ κάνει

μὲ τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι κοιττάει νὰ ἀναταράξει τὴν ὕπαρξη τοῦ

ἀνθρώπου Αὐτὴ πρέπει νὰ ἀφυπνισθεῖ καὶ νὰ ἐσωτερικεύσει τὴν

Ἀλήθεια

Τὴν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νὰ rdquoΚατανοήσειrdquo τὴν Ἁγία

Γραφὴ μέσῳ τῆς ἰδεαλιστικῆς (-ἀφαιρετικῆς) φιλοσοφίας (Speculative

Philosophie) τὴν ἀπορρίπτει μὲ ἀποτροπιασμό ἐπειδὴ ἡ μοντέρνα

αὐτὴ φιλοσοφία προσπαθεῖ νὰ καταργήσει τὴν Πίστη καταργώντας

τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ Σκανδαλισμοῦ καὶ θέτοντας στὴ θέση τῆς Πίστης

τὴν Κατανόηση

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

35

Μπορεῖ τέλος νὰ διαπιστώσει κανεὶς ὅτι ὁ Κ θεωρεῖ τοὺς

θρησκευτικοὺς προϐληματισμούς ὅπως καὶ ὅλα τὰ βιώματα κοινοὺς καὶ

γιὰ τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὅπως καὶ γιὰ τοὺς

συγχρόνους του Ἡ τελευταῖα διαπίστωση στὰ πλαίσια τῆς ἑρμηνευτικῆς

της ἐφαρμογῆς δὲν εἶναι ἀκριϐῶς καινούργια Περίπου τὴν ἴδια τὴ

συναντᾶμε ἀπὸ τὸν Schleiermacher καὶ κατόπιν Ἔτσι ὁ Κ μᾶς ἀφήνει νὰ

δοῦμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ συζητοῦν γιὰ τὸν Ἰησοῦ Χριστό χωρὶς κανένα

διασταγμό ὅπως ἀκριϐῶς μιλοῦσαν γι᾿ Αὐτὸν οἱ σύγχρονοί Του καὶ ὅπως

μιλάει κανεὶς γιὰ ἕνα σύγχρονό του ἕναν ἄνθρωπο ὅπως ἐμεῖς οἱ ἄλλοι

ποὺ τὸν συναντάει κανεὶς περνώντας δίπλα του στὸ δρόμο τοῦ μιλάει

ξέρει ποῦ μένει ποιὸς εἶναι ἀπὸ τί ζεῖ ποιοὶ εἶναι οἱ γονεῖς του καὶ οἱ

συγγενεῖς του47 πῶς συμπεριφέρεται καὶ ντύνεται μὲ ποιὸν

συναναστρέφεται rdquoκαὶ δὲν τοῦ βρίσκεις τίποτα τὸ ἀσυνήθιστο ἡ

ἐμφάνισή του εἶναι ἀκριϐῶς ὅπως ὅλων τῶν ἄλλωνrdquo μὲ λίγα λόγια ὅπως

κανεὶς μιλάει γιὰ ἕνα σύγχρονό του χωρὶς ὑπερϐολές Παραθέτει δὲ αὐτὰ

ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ πεῖ ὁ ἔξυπνος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος (σὲ ἕξι ἐκδοχές) ὁ

ἱερωμένος ὁ φιλόσοφος ὁ ἔξυπνος πολιτικός ὁ σοϐαρὸς πολίτης ὁ

σκώπτης κἄ δηλαδή ἀντιπροσωπευτικὲς κατηγορίες ἀνθρώπων Κάνει

καὶ μιὰ ἀνατομία στὸ βάθος τῆς ἄγνοιας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς

ἀνθρώπινης ὕπαρξης Τελικά βγαίνει ἀπὸ τὴν παρουσίαση τῶν σκέψεων

τῶν ἀντιπροσωπευτικῶν ὁμάδων καὶ ἕνα ἐπιπρόσθετο συμπέρασμα

Ἀφοῦ οἱ διάφοροι σύγχρονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ σκέφτονταν καὶ

ἀντιδροῦσαν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο γιατὶ ἐμεῖς Χριστιανοὶ τοῦ 19ου (ἢ

20ου ἢ 21ου) αἰώνα ποὺ βλέπουμε νὰ ἔχουμε τόσες ὁμοιότητες μὲ τοὺς

συγχρόνους τοῦ Ἰησοῦ δὲν εἴμαστε στὴν οὐσία ἐξ ἴσου εἰδωλολάτρες ἢ

Ἰουδαϊστὲς μὲ ἐκείνους48 Ὁ Κ ἀναφέρεται στὸν ἄνθρωπο σὰ δυνατότητα

47 Πρϐλ Μάρκ 62-6 48 Κάτι παρεμφερὲς σκέφτονταν σὲ μιὰ ἄλλη γωνιὰ τοῦ πλανήτη ἕνας σύγχρονος τοῦ Κ ὁ ὀρθόδοξος ΦΜ Ντοστογιέφσκι (1821-1881) ὅταν ἔγραφε γιὰ τὸ πῶς θὰ

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

36

ἄλλου τρόπου ὕπαρξης μὲ τὴν ταυτόχρονη βίωση τοῦ παρόντος μὲ τὸν

Ἰησοῦ Χριστό

Μὲ τὴν ζωή του ὁ Κ μᾶς δείχνει δρόμους μετάδοσης βιωμάτων καὶ

ἀντιμετώπισης τῶν δυσκολιῶν σὲ μιὰ μαχόμενη Ἐκκλησία πχ κήρυγμα

κάλεσμα γιὰ μετάνοια (rdquoΔὲν μπορεῖ καμιὰ ἐποχὴ χωρὶς μετάνοια ἀλλά

ἀντίθετα πρέπει κάθε ἐποχὴ νὰ θεωρεῖται συνυπεύθυνη γι᾿ αὐτὸ ποὺ

κάθε ἐποχὴ ἔκανε σ᾿ Αὐτὸνrdquo) ὁμολογία πίστεως μέχρι μαρτυρίου

θυσία ἄσκηση Ἡ δὲ Χριστολογία τοῦ Κ δὲν προσφέρεται γιὰ

rdquoἀπομυθοποίηση49 Καμμία σχέση μὲ τὴν περὶ διαστάσεως τοῦ δ΄

Εὐαγγελίου ἀπὸ τὰ Συνοπτικά θέση τοῦ R Bultmann καὶ τὰ παρόμοια

Ἀντίθετα ὑπάρχει σχεδόν ταυτισμὸς θέσης μὲ αὐτὴν τοῦ Κυρίλλου

Ἀλεξανδρείας Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειωθοῦν καὶ δύο λόγια γιὰ

τὴ ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ τοῦ Κίερκεγκωρ Ὅπως θὰ γίνει περισσότερο

ξεκάθαρο σὲ μιὰ ἐπικείμενη ἐργασία μας μὲ τίτλο laquoἩ Χριστολογικὴ θέση

τοῦ ὕστερου Κίερκεγκωρ σὲ Οἰκουμενικὴ συνάφειαraquo ἡ ὁμάδα τῶν

σημειώσεων τοῦ Κ πάνω στὸ θέμα τοῦ laquoΠαράδοξουraquo στὰ laquoἩμερολόγιάraquo

του τῆς περιόδου 1842-44 βρίσκεται σὲ μιὰ μορφὴ laquoπειραματισμοῦraquo Ὁ Κ

δοκιμάζει τὶς νοητικὲς δυνατότητες ποὺ βρίσκονται στὴ σκέψη τοῦ

συμπεριφέρονταν ἡ Ἱερὰ Ἐξέτασις στὸν Χριστό ἂν Αὐτὸς ζοῦσε τὴν περίοδο ποὺ αὐτὴ εἶχε τὴ γνωστὴ ἐξουσία της στὴ Δύση (Πρϐλ Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ (μετάφρ ΣΠ) Σύγχρονες Ἐκδόσεις σελ 220-229)_ Ἀντιθέτως πρὸς τὴν laquoκατανόησηraquo τοῦ Κ απὸ πλευρᾶς Εὐαγγελικῶν οἱ Ρωμαιοκαθολικοὶ rdquoβλέπουνrdquo καὶ αὐτοί ὅπως καὶ ὁ συντάκτης τοῦ ἄρθρου ἕνα μυστικισμὸ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Κ ὡς πρὸς τὴ σχέση του μὲ τὸ Χριστὸ (καὶ τὴν Ἐκκλησία) 49 Λέγεται ὅτι ὁ R Bultmann καὶ μὲ αὐτόν ὅλη ἡ rdquoΔιαλεκτικὴ Θεολογίαrdquo ἐπηρεάστηκε ἀπὸ τὸν Κίερκεγκωρ μέσω τοῦ Heidegger σὲ τέτοιο βαθμό ποὺ τὸν ὁδήγησε νὰ ἀναπτύξει τὴν rdquoexistentiale Interpretation der neutestamentlichen Texterdquo καὶ στὴν ἀπαίτηση νὰ rdquoἀπομυθοποιήσειrdquo τὸ κήρυγμα (πρϐλ σημείωση τοῦ Gerd Mohn ἐκδότη τοῦ Guumltersloher Verlagshaus στὸ πίσω ἐξώφυλλο τῆς Γερμανικῆς ἔκδοσης τοῦ βιϐλίου τοῦ R Bultmann Jesus Christus und die Mythologie ὅ π hellipDie stark an Soumlren Kierkegaard orientierte Philosophie des jungen Heidegger fuumlhrte Bultmann zur existentialen Interpretation der neutestamentlichen Texte und zu der Forderung die Verkuumlndigung zu entmythologisieren Seine Theorie kreist um die Frage wie sich der Glaube an J Christus zum historischen Jesus verhaumlltrdquo_ Πρϐλ πάνω στὸ ἴδιο θέμα Σ Ἀγουρίδη ὅπ σσ 259-277)

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

37

Παράδοξου χωρὶς νὰ τὶς περιλάϐει ἀκόμα σὲ μιά ὁλοκληρωμένη θεωρία

Αὐτὸ τὸ κάνει ἀργότερα στὸ βιϐλίο του laquoΦιλοσοφικὰ ψήγματα-ρινήσματαraquo

(laquoPhilosophiske Smulerraquo 1844) Καὶ τὴν ὁλοκληρωμένη Χριστολογία του τὴ

βρίσκομε μαζὶ μὲ τὴν ἑρμηνεία του γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ laquoΒοηθοῦ καὶ τῆς

Βοήθειας καὶ τῆς ταυτότητάς τουςraquo γιὰ τὴ διπλῆ σχέση τῆς laquoΠίστηςraquo καὶ

τοῦ laquoΣκανδαλισμοῦraquo γιὰ τὴν laquoἀπόλυτη Ἀγάπη καὶ τοῦ μυστικοῦ πάθους

τηςraquo τὴ θέση του γιὰ τὴν περὶ laquoΚενώσεωςraquo θεολογία τὴ σχέση του ἐπίσης

μὲ τὴ laquoμυστικὴ θεολογίαraquo ὅπως καὶ τὴ θέση του γιὰ τὴ laquoστρατευμένη

Ἐκκλησία τὴν Ἐκκλησία τοῦ πάθουςraquo καὶ ὅλα τὰ σχετικά στὸ βιϐλίο του

laquoἘξάσκηση στὸ Χριστιανισμόraquo Ἔτσι ὁ ἀναγνώστης τοῦ ἐν λόγῳ βιϐλίου

του θὰ γνωρίσει μὲν τὴ Χριστολογικὴ θέση του Κ ὅμως ἐὰν θελήσει νὰ

ἐμϐαθύνει καὶ νὰ γνωρίσει τὶς σχέσεις τῆς Χριστολογίας τοῦ Κ μὲ τὴν

laquoἀφηρημένη μεταφυσικὴ ἄποψη περὶ Παραδόξουraquo τῆς laquotheologia Crucisraquo

τοῦ Λουθήρου καὶ τῆς laquomajestas Deiraquo τοῦ Καλϐίνου (ὁρισμένοι Καθολικοὶ

συμπεριλαμϐάνουν στὴ σχέση αὐτή μαζὺ μὲ τὸν Κίερκεγκωρ καὶ τὸν

Ντοστογιέφσκι) ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὸ πῶς κατανοοῦν οἱ Εὐαγγελικοὶ

τὴν ἔννοια τῆς laquoπίστηςraquo καὶ πῶς τὴν κατανοεῖ ὁ Κ τότε ὀφείλει νὰ

παρακολουθήσει τοὺς laquoπειραματισμοὺςraquo τοῦ Κ πάνω στὶς ἔννοιες αὐτὲς

μελετώντας τὰ laquoἩμερολόγιάraquo του (ἔχουν γραφεῖ ἐν τῷ μεταξύ πολλὲς

ἐργασίες πάνω στὶς ἐπὶ μέρους σχέσεις-ἀποστασιοποιήσεις τοῦ Κ μὲ καὶ

ἀπὸ τὸν Schleiermacher τὸν Schelling κ ἄ) Στὸ παρὸν ἄρθρο γίνεται

μόνον παρουσίαση τῶν βασικωτέρων θεμάτων ὅπως αὐτὰ ἐξάγονται-

προσεγγίζονται ἀπὸ τὴν laquoἑρμηνευτικὴ μέθοδοraquo τῆς Ἁγίας Γραφῆς ποὺ ὁ

Κ ἀκολουθεῖ Καὶ ἡ Χριστολογία του γίνεται ἐμφανής Δὲν γίνεται ὁ Κ μὲ

τὸν ὅρο του laquoinkognitoraquo laquoKryptikerraquo οὔτε τοῦ διαφεύγουν οἱ

προβληματισμοὶ καὶ τὰ συμπεράσματα τῶν Οἰκ Συνόδων (Πχ σχολιάζει

στὴν laquoἘξάσκηση στὸν Χριστιανισμὸraquo τοὺς Ἐβιωνίτες laquoΣτα πρώτα χρόνια

του Χριστιανισμού όπου ακόμα και οι πλάνες χαρακτηρίζονταν

ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ήξερε κανείς εν πάσει περιπτώσει για ποιο

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

38

πράγμα γινόταν λόγος η πλάνη σε σχέση με τον Θε-άνθρωπο συνίστατο

στο ότι είτε αφαιρούσαν μrsquo οποιονδήποτε τρόπο τον ορισμό Θεός

(Εβιωναίοι και οι παρόμοιοί τους50) είτε από την άλλη πλευρά στο ότι

αφαιρούσαν τον ορισμό άνθρωπος (Γνωστικοί51) Στη μοντέρνα εποχή

που χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα από το ότι ούτε καν ξέρει κανείς για ποιο

πράγμα επί τέλους γίνεται λόγος η σύγχυση είναι διαφορετική και πολύ

πιο επικίνδυνη Διδάσκοντας έκαναν τον Θεάνθρωπο να είναι εκείνη η

θεωρητική-αφαιρετική [speculativ] ενότητα Θεού και ανθρώπου sub specie

aeterni52 ή τον παρουσίασαν στο ανύπαρκτο μέσο που ονομάζεται καθαρό

είναι αντί του ότι ο Θε-άνθρωπος είναι η ενότητα του Θεός-είναι και

ενός και μόνου ανθρώπου σε ιστορικά πραγματική κατάσταση Ή

απλά κατάργησαν τον Χριστό τον ίδιο τον απέρριψαν και αποδέχθηκαν

τη διδασκαλία του θεωρώντας Τον τελικά όπως θεωρεί κανείς έναν

ανώνυμο η διδασκαλία είναι το κεφαλαιώδες αυτή είναι το παν Απrsquo αυτό

προέρχεται το ότι φαντάζεται κανείς πως όλος ο Χριστιανισμός δεν είναι

τίποτα άλλο παρά άμεση μετάδοση με αφελή τρόπο ακόμα πιο άμεση

από τη βαθυστόχαστη υπαγόρευση ενός καθηγητή Έχει ξεχαστεί

εντελώς παράλογα ότι εδώ ο δάσκαλος είναι σπουδαιότερος απrsquo τη

διδασκαλία Παντού όπου ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστο στοιχείο

υπάρχει ένας αναδιπλασιασμός [Redupplikation] μια επανάληψη διότι η

ουσία του αναδιπλασιασμού έγκειται ακριβώς στο ότι ο δάσκαλος είναι

50 Οι Εβιωναίοι ήσαν οπαδοί μιας ιουδαϊκοχριστιανικής αίρεσης του 1ου και 2ου αιώνα που τηρούσαν ιδιαίτερα τον Μωσαϊκό νόμο Στη γλώσσα της δογματικής χαρακτηρίζει την αντίληψη που τονίζει την ανθρώπινη πλευρά του προσώπου του Χριστού ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θεϊκή μέσα από την υπόθεση ότι το Πνεύμα του Θεού ήρθε κατά την βάπτιση του Χριστού και επενέργησε επάνω του μέχρι τα πάθη του 51 Πλειάδα από πολυσχιδή θρησκευτικά συστήματα Κοινό χαρακτηριστικό ο έντονος δυαλισμός του πνευματικού και του υλικού Από την ύλη απολυτρώνεται ο άνθρωπος μέσω του ουρανίου λυτρωτή του Χριστού ο οποίος ενώθηκε με τον άνθρωπο Ιησού με το βάπτισμα Όμως ο ουράνιος λυτρωτής εγκατέλειψε αυτόν τον άνθρωπο τον Ιησού πριν από την σταύρωσή του επειδή το θεϊκό είναι υπεράνω των παθών (Σχόλιο του NThulstrup ένθrsquo ανωτ σελ 665) 52 Από την άποψη της αιωνιότητας

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

39

παρόν) Εἶναι ἐνήμερος ἐπίσης καὶ γιὰ τὶς laquoδύο φύσεις ἀχωρίστως

ἑνωμέναι ἕνα πρόσωποraquo τῆς Οἰκ Συνόδου τῆς Χαλκιδόνος Ἐπέλεξε γιὰ

τὸ Φιλιπ 26-8 laquoἀλλrsquo ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβώνraquo τὸν κώδικα

τῆς Vulgata

Ἐν προκειμένω γίνεται λόγος γιὰ τὸ Παράδοξο τοῦ φαινόμενου -

τῆς ἐμφάνισης τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐνανθρωπίσας Θεός ὡς ἄνθρωπος-

ἠθικά παραμένει κάτι τὸ ἐξαιρετικό (ἦταν ἐκ γεννετῆς ἀναμάρτητος)

κάτι ποὺ δὲ συμπεριλαμϐάνεται στὰ ἀνθρώπινα δεδομένα Αὐτὸ σημαίνει

ὅτι ἡ Θεότητα τοῦ Χριστοῦ οὔτε ἀναγνωρίζεται διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς σκέψης

οὔτε μέσω θρησκευτικῆς- ἄμεσης ἀποκάλυψης ὅπως δηλ μέσω

θαύματος Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ Τὸν φαντασθεῖ ἀκολουθώντας τὰ

ἀνθρώπινα μέτρα καὶ σταθμά σὰν ἕναν ἀσυνήθιστο ἄνθρωπο στὴν

καλλίτερη περίπτωση σὰν μιὰ ἰδιοφυΐα ἤ μιλώντας μὲ μορφὲς τῆς

ἐποχῆς μας σὰν τὸν ὑπερθετικὸ ἑνὸς ἀνθρώπου δηλ σὰν ὑπεράνθρωπο

Ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ γίνεται γνωστή καὶ θέλει νὰ γίνεται γνωστή

μέσω τῆς σὲ ἠθικὴ αὐτενέργεια ( ποὺ εἶναι δηλ ἡ προϋπόθεση καὶ

ἀπαίτηση γιὰ ὑπεύθυνη διάθεση ὅλης τῆς προσωπικότητας στὴ σχέση μὲ

τὸν Χριστό) προσφερόμενης πίστης στὸ Λυτωτή-στὸ Σωτήρα Αὐτὸ

σημαίνει ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀληθινὴ γνώση τοῦ Χριστοῦ σὲ

ἀψηλάφητη παρατήρηση ἀλλὰ γνώση τῆς Θεότητας σημαίνει ἡ ἀποδοχή

δηλ ἡ συμπερίληψη στὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης Του καὶ τίποτε ἄλλο

Πρέπει νὰ τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπὸς τῆς συγγραφῆς τοῦ ἐν λόγω ἔργου

του δὲν ἦταν νὰ ἐπαναδιατυπώσει Δογματικὰ τὸ Χριστιανισμό ἀλλὰ νὰ

ψέξει τὰ κακῶς κείμενα στὴν Ἐκκλησία τῆς Δανίας (μὴ λησμονοῦμε τὴ

διαμάχη τοῦ Κ μὲ τὸν ἐκκλησιαστικὸ ἡγέτη τῆς Δανίας καὶ τὸ τί λέχτηκε

τὴν ὥρα τῆς παράδοσης τοῦ ἐν λόγω βιϐλίου στὸν τελευταῖο) Ὁ Κ

καυτηρίαζε θεολογικά ἀκόμα καὶ αἰσθητικά ὅτι τὸν ἐνοχλοῦσε ἀπὸ τὸ

περιϐάλλον του εἴτε τὸ στενὸ Δανέζικο Προτεσταντικό εἴτε γενικώτερα

τοῦ Δυτικοῦ κόσμου Δὲν ἦταν σκοπὸς τῆς ζωῆς του νὰ καταστρέψει τὸν

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

40

Ἑγελιανισμό ὅπως συνήθως λέγεται ἀλλὰ τὴν laquoδογματικὰraquo

κυριαρχοῦσα σκέψη ποὺ ἐκφραζόταν ἀπὸ τὸν Καρτέσιο μέχρι τὸν Ἕγελο

Δὲν ὁδήγησε ὁ Κ τὴ Δογματικὴ σὲ χριστολογικὴ στενωπό σὲ

laquoΧριστομονισμόraquo ἀλλὰ τὸ θέμα τῆς laquoπίστηςraquo τῶν laquoἔργωνraquo laquoτῆς

σωτηρίαςraquo μὲ τὰ ὁποῖο ἀσχολεῖται τὸ ὑπὸ ἐξέταση ἔργο του δὲν

συμπεριλαμϐάνει ὅλα τὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς γιὰ νὰ ἀσχοληθεῖ καὶ

μὲ αὐτά Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ Χριστολογικὲς θέσεις τοῦ Κ ἀποτελοῦν

διατυπώσεις ποὺ ἐκφράζουν τὸ κυρίαρχο Δόγμα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς

Συνόδου καὶ δὲ διαφέρουν

Ἡ ἑρμηνευτικὴ τοῦ Schleiermacher τοῦ Dilthey ἡ laquoΑὐτογνωσίαraquo τοῦ

Heidegger τοῦ Bultmann laquoἡ γλώσσα τῆς πίστεωςraquo τῶν εἰσηγητῶν καὶ

ὀπαδῶν τῆς Νέας Ἑρμηνευτικῆς ἀφοροῦν στὸ χῶρο ὅπου ἡ ἐπικοινωνία

τῶν συγγραφέων τῆς ΚΔ καὶ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι δυνατὴ μὲ

τὴ laquoγλωσσικὴ μεταφοράraquo μὲ τὴν laquoΚατανόηση (Verstehen)raquo

Ἀλλὰ περὶ τῶν θεμάτων αὐτῶν περισσότερα ἀρχόμενοι ἀπὸ τὴν

παράγραφο 32 (laquoVerstehen und Auslegung - κατανόηση καὶ ἑρμηνείαraquo) τοῦ

πρώτου μέρους τοῦ laquoSein und Zeitraquo τοῦ M Heidegger ποὺ λέγεται ὅτι τόσο

πολὺ ἐπηρέασε laquoὑπαρξιακὰraquo τὴν ἑρμηνευτικὴ μέθοδο καὶ τοῦ R Bultmann

(ὅπως ἀναφέρθηκε παραπάνω στὴ σελ 46ἑξ περὶ laquoἀπομυθοποίησηςraquo) θὰ

γίνει λόγος στὸ ἑπόμενο ἄρθρο τὸ ὁποῖο θὰ ἀποτελεῖ τὸ δεύτερο μέρος

τοῦ θέματος laquoἩ διαλεκτικὴ μέθοδος τοῦ Ζ Κίερκεγκωρ καὶ οἱ

ἑρμηνευτικὲς μέθοδοι τῆς Ἁγίας Γραφῆςraquo

Ὑπὸ Γεωργίου πἈθαν Ρούκαλη

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher

41

laquoἘξάσκηση στον Χριστιανισμόraquo Μεταδότη ἄμεση μετάδοση laquoἬ τὸ

ἕνα ἤ τὸ ἄλλοraquo Victor Eremita

Πάρεδρο Βίλχελμ Synspunktet for min Forfattervirksomhed παιδικοῦ

Χριστιανισμοῦ Speculations Philosophie τὸ Ἀπόλυτο τοῦ Χριστιανισμοῦ

Ἐκκλησίας στρατευμένης Ἐκκλησίας () (patiens) θριαμϐεύουσας

Ἐκκλησίας ὡς Ecclesia triumphans Heidegger

Bultmann

ἔμμεση μετάδοση incognito Παράδοξο

ψευδώνυμο

μαιευτικά διαλεκτικὸ διφορούμενο ἑρμηνευτικὴ μέθοδος τοῦ

Κίερκεγκωρ ἅλμα ὑπαρξιακές ὑπέρβασης σκανδαλισμοῦ Ν Νησιώτης

χριστολογικὸ σωτηριολογικὸ δόγμα Πίστις Ἐλπίς Ἀγάπη σκάνδαλο

Γνωστικοί Ἐϐιωναῖοι κήρυγμα

Ecclesia militans

Ecclesia passionis

Ντοστογιέφσκι

Schleiermacher