Download - Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

Transcript
Page 1: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΕ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ.

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΚΩΔΙΚΩΝ –ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΥ

ΠΡΟΤΥΠΟΥ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΙΚΟΥ:

ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ (ΛΙΑΝΑ) ΚΑΛΟΚΥΡΗ

Το υλικό (Α. – Δ.), που δίνεται στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκε για τη διδασκαλία

της ευρύτερης διδακτικής ενότητας με άξονα/θέμα τη σχέση Ανθρώπου-Φύσης

στην ποίηση του Οδ. Ελύτη (σε διασύνδεση με τη θεματική ενότητα του σχολικού

βιβλίου ΚΝΕΛ Α΄ Γυμνασίου «Ο άνθρωπος και η φύση. Πόλη – Ύπαιθρος», στο

Πειραματικό Γυμνάσιο Ηρακλείου, με Φιλόλογο τη Β. Καλοκύρη).

Στο πλαίσιο άλλων διδακτικών σχεδιασμών, στη Λογοτεχνία Γυμνασίου/Λυκείου

το υλικό (ή μέρος του) μπορεί να αξιοποιηθεί από τους Φιλολόγους με κατάλληλες

επιλογές/αναπροσαρμογές .

Α. Corpus. ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΟΔ. ΕΛΥΤΗ/ ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ

Σημείωση: Από τη «συστάδα ποιημάτων» που παρουσιάζονται στη συνέχεια

επιλέγουμε ποια και πόσα θα αναλύσουμε, ανάλογα με το γενικότερο σενάριο.

Μπορούμε, ωστόσο, να τα δώσουμε όλα στους μαθητές, σε φωτοτυπία, ως

αντιπροσωπευτικά της κάθε θεματικής ενότητας της συλλογής ΤΑ ΡΩ ΤΟΥ

ΕΡΩΤΑ)

Τα Ρω του Έρωτα (1972, τραγούδια, πολλά μελοποιήθηκαν)

Page 2: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

(Από τον πρόλογο στη συλλογή) «Οι άγγελοι τραγουδάνε. Κι οι ερωτευμένοι επίσης. Πίσω από κάθε ανάταση, από κάθε μεράκι,

μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείλη. Δεν είναι

λίγο αυτό. Είναι η χαρά να δίνεις χαρά στους άλλους, είναι αυτό που μας βαστάει στη ζωή. Γι’

αυτό, κοντά στα ποιήματά μου δοκίμασα να γράψω και μερικά τραγούδια, χωρίς να τα υποτιμώ

καθόλου. Έτσι κι αλλιώς, μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά, κι από κει και πέρα το

λόγο έχουν αυτοί που θα τ’ ακούσουν. Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες. Δεν τους ξέρω,

και, πάντως, δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπορούσα ίσως να τους ακολουθήσω. Δουλεύει ο καθένας

όπως νιώθει. Κι η θάλασσα είναι απέραντη, τα πουλιά μυριάδες, οι ψυχές όσες κι οι συνδυασμοί

που μπορούν να γεννήσουν οι ήχοι και τα λόγια, όταν ο έρωτας και το όνειρο συμβασιλεύουν.» Ερώτηση: Τι «δικαιολογεί» ο Ελύτης στον πρόλογο της συλλογής αυτής;

Θεματικές ενότητες της συλλογής και μερικά τραγούδια από καθεμία

Μικρές Κυκλάδες (σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη, τραγούδι Ντόρα

Γιαννακοπούλου, στο cd ‘Μικρές Κυκλάδες’)

Μαρίνα Η Μάγια

Το τριζόνι Του μικρού Βοριά

Τα Ελληνάκια Τα’ δατε τα μάθατε

Το Θαλασσινό Τριφύλλι (σε μουσική Λίνου Κόκοτου, στο cd «Το Θαλασσινό

Τριφύλλι» )

Τα τζιτζίκια (Μιχάλης Βιολάρης & χορωδία) Ο ταχυδρόμος (Ρ. Κουμιώτη) Ντούκου-ντούκου μηχανάκι (Βιολάρης –Κουμιώτη)

Η Ελένη (οργανικό) Το Δελφινοκόριτσο (Βιολάρης)

Το θαλασσινό Τριφύλλι (Ρένα Κουμιώτη) Το ερημονήσι (Κουμιώτη) Η Ελένη (Βιολάρης)

Η Παναγία των Κοιμητηρίων

Η ποδηλάτισσα Η τελετή Η Παναγία των Κοιμητηρίων

Σου το’ πα για τα σύννεφα

Ο χαμαιλέων (σε μουσική Λίνου Κόκοτου, τραγ. Ρ. Κουμιώτη, στο cd «Το

θαλασσινό Τριφύλλι») Ο Αύγουστος

Το χρυσό κλειδί (μουσική Κόκοτου, τραγ. Βιολάρης)

Οι ανορθογραφίες Τα γατιά Το «Τετράδιον της Μαθητρίας»

Η Alfa Romeo

Page 3: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

T’αφανέρωτα (σε μουσική Δημήτρη Παπαδημητρίου, τραγούδι Ελευθερία

Αρβανιτάκη, στο cd «Τραγούδια για τους μήνες»)

Όλα τα πήρε το καλοκαίρι (θα το δούμε χωριστά, από το σχολικό βιβλίο). Το παράπονο

Ο Αγαμέμνων

Τα Ρω του Έρωτα (=τετράστιχα, με αρίθμηση 1- 28)

1. Αρχή του κόσμου πράσινη / κι αγάπη μου θαλασσινή/ Την κλωστή σου λίγο-λίγο/ τραγουδώ και ξετυλίγω

2. Διαβάζω μέσα στο νερό / το άλφα το βήτα και το ρω/ Τα δυο γυμνά σου πόδια / τους κήπους με τα ρόδια

Τραγούδια από τον Μπρεχτ Μια φορά κι έναν καιρό Τέσσερις στρατηγοί

Τραγούδια από τον Λόρκα

Του ανέμου και της παινεμένης Χαμός από αγάπη Η Σελήνη στο σιδεράδικο

-------------------------------------------------------------------- (Για το Λύκειο.)

Συγκριτικά προς τα προηγούμενα/ μέρος των προηγουμένων, ανάλογα με

τους στόχους του διδακτικού σχεδιασμού μας, μπορούμε να επιλέξουμε

άλλα ποιήματα του Ελύτη με περισσότερο έντονα γνωρίσματα νεωτερικής

ποίησης έως και τα υπερρεαλιστικά ποιήματα της ενότητας Διόνυσος από

τη συλλογή Προσανατολισμοί.)

Π.χ.

i) για να αναδειχτούν τα νεωτερικά χαρακτηριστικά της ποίησης του

Ελύτη :

Κάτω στης Μαργαρίτας το αλωνάκι, Ήλιος ο πρώτος, VII (1943) (στο:

Ποίηση, Ίκαρος, 2002, σ. 81)

ii) Η υπερρεαλιστική γραφή του Ελύτη: μόνο στην Ενότητα Διόνυσος της

συλλογής ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ( 1940)

ΔΙΟΝΥΣΟΣ, Απόσπασμα α΄

(στο: Ποίηση, Ίκαρος, 2002, σ. 24)

Page 4: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

Η Μάγια

Η Πούλια πόχει εφτά παιδιά

Μέσ’ απ’ τούς ουρανούς περνά Κάποτε λίγο σταματά στο φτωχικό μου και κοιτά:

–Γεια σας τι κάνετε; Καλά; –Καλά. Πώς είναι τα παιδιά;

–Τι να σας πω εκεί ψηλά τα τρώει τ’ αγιάζι κι η ερημιά

–Γι’ αυτό πικραίνεσαι Κυρά δε μου τα φέρνεις εδωνά;

–Ευχαριστώ μα ’ναι πολλά θα σου τη φάνε τη σοδειά –Δώσε μου καν την πιο μικρή

τη Μάγια την αστραφτερή –Πάρ’ τη λοιπόν κι έχε στο νου πως θα ’σαι ο άντρας τ’ ουρανού

Είπε. Και πριν βγάλω μιλιά μου την καρφώνει στα μαλλιά

Λάμπουνε γύρω τα βουνά τα χέρια μου βγάνουν φωτιά

Κι η Πούλια πόχει εφτά παιδιά φεύγει και μ’ αποχαιρετά.

Β. ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ (ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ) ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΑ ΡΩ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ (1972). ΕΝΟΤΗΤΑ «Μικρές Κυκλάδες». Μουσική Μίκης Θεοδωράκη, cd Μικρές Κυκλάδες.

τραγούδι: Ντόρα Γιαννακοπούλου

Μαρίνα

Δώσε μου δυόσμο να μυρίσω,

λουίζα και βασιλικό,

μαζί μ’ αυτά να σε φιλήσω,

και τι να πρωτοθυμηθώ

Τη βρύση με τα περιστέρια,

των αρχαγγέλων το σπαθί,

το περιβόλι με τ’ αστέρια,

και το πηγάδι το βαθύ

Τις νύχτες που σε σεργιανούσα,

στην άλλη άκρη τ’ ουρανού

και ν’ ανεβαίνεις σε θωρούσα,

σαν αδελφή του αυγερινού

Μαρίνα πράσινο μου αστέρι

Μαρίνα φως του αυγερινού

Μαρίνα μου άγριο περιστέρι

και κρίνο του καλοκαιριού

Το τριζόνι

Κοιμήθηκα κοιμήθηκα

στου γιασεμιού την ευωδιά

στην ερημιά του φεγγαριού

στο κυματάκι του γιαλού

Οι άνθρωποι μ’ αρνήθηκαν

κανείς δεν μου σιμώνει

μόνο μου κάνει συντροφιά

της νύχτας το τριζόνι

Έννοια σου, λέει, έννοια σου

κι εγώ είμαι εδώ κοντά σου

για συντροφιά στην έγνοια σου

και για παρηγοριά σου

Τρι και τρι και τρι και τρι

τι πικρή που ’ναι η ζωή

τι γλυκιά και τι πικρή

τρι και τρι και τρι και τρι

Κοιμήθηκα κοιμήθηκα

στων αρχαγγέλων τη σκιά

στων φύλλων το μουρμουρητό

στων άστρων το χρυσό γιαλό

Τι να ’φταιξα της μοίρας μου

κι έτσι με φαρμακώνει

μονάχα μου αποκρίνεται

της νύχτας το τριζόνι

Είμαι μικρό πολύ μικρό

μα είναι ο Θεός μεγάλος

αυτό ποτέ δε θα σ’ το πω

μήτε κανένας άλλος

Τρι και τρι και τρι και τρι

τι πικρή που ’ναι η ζωή

τι γλυκιά και τι πικρή τρι και τρι και τρι και τρι

Page 5: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

ΤΑ’ ΔΑΤΕ ΤΑ ΜΑΘΑΤΕ

ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΒΟΡΙΑ

Του μικρού βοριά παράγγειλα, να

'ναι καλό παιδάκι

Μη μου χτυπάει πορτόφυλλα και

το παραθυράκι

Γιατί στο σπίτι π' αγρυπνώ, η

αγάπη μου πεθαίνει

και μες στα μάτια την κοιτώ, που

μόλις ανασαίνει

Με πιάνει το παράπονο,

γιατί στον κόσμο αυτόνα

τα καλοκαίρια τα 'χασα

κι έφτασα στο χειμώνα

Σαν το καράβι π' άνοιξε τ' άρμενα

κι αλαργεύει

θωρώ να χάνονται οι στεριές κι ο

κόσμος λιγοστεύει

Γεια σας περβόλια, γεια σας

ρεματιές

Γεια σας φιλιά και γεια σας

αγκαλιές

Γεια σας οι κάβοι κι οι ξανθοί

γιαλοί

Γεια σας οι όρκοι οι παντοτινοί.

Ήταν μια θεία θέληση

κι ενός αγίου τάμα

Εμείς οι δυο να σμίξουμε

και να γενεί το θάμα:

Οι βάρκες ν' ανεβαίνουνε

ως τα ψηλά μπαλκόνια

Κι οι ορτανσίες να πετούν

καθώς τα χελιδόνια

Ν' ανάβουν οι άγιοι κερί

στη χάρη των δυονώ μας

Και τα ψαράκια να φυλούν την άκρη των ποδιών μας

Όλος ο κόσμος ν' απορεί

μωρέ τι να 'ν' και τούτο

Με το μπουζούκι να λαλεί

και το μικρό λαγούτο:

-Τα 'δατε τα μάθατε

μια αγάπη που εγεννήθη

Άνθρωπος δεν την κατελεί

κι ο Άδης ενικήθη.

ΤΑ ΕΛΛΗΝΑΚΙΑ

Τον Μάρτη περικάλεσα

και τον μικρό Νοέμβρη

Τον Αύγουστο τον φεγγερό

κακό να μη μας έβρει

Γιατ' είμαστε μικρά παιδιά

είμαστε δυο Ελληνάκια

Μες στα γαλάζια πέλαγα

και στ' άσπρα συννεφάκια

Γιατ' είμαστε μικρά παιδιά

κι η αγάπη μας μεγάλη

Που αν τη χωρέσουμε απ' τη μια

περσεύει από την άλλη

Κύματα σύρετε ζερβά

κι εσείς τα σύννεφα δεξιά

Φάληρο με Περαία

μια γαλανή σημαία.

Page 6: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ (ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ) ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ

ΤΑ ΡΩ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ (1972)

ΕΝΟΤΗΤΑ «ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΤΡΙΦΥΛΛΙ»

ΜΟΥΣΙΚΗ: ΛΙΝΟΥ ΚΟΚΟΤΟΥ, CD ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΤΡΙΦΥΛΙ

(τραγουδούν Μ. Βιολάρης, Ρ. Κουμιώτη)

ΤΑ ΤΖΙΤΖΙΚΙΑ

Η Παναγιά το πέλαγο

κρατούσε στην ποδιά της

Τη Σίκινο την Αμοργό

και τ' άλλα τα παιδιά της

Από την άκρη του καιρού

και πίσω απ' τους χειμώνες

ʼκουγα σφύριζε η μπουρού

κι έβγαιναν οι Γοργόνες

Κι εγώ μέσα στους αχινούς

στις γούβες στ' αρμυρίκια

Σαν τους παλιούς θαλασσινούς

ρωτούσα τα τζιτζίκια:

Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι

γεια σας κι η ώρα η καλή

Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει;

κι 'ολ' αποκρίνονταν μαζί:

-Ζει ζει ζει ζει ζει ζει ζει ζει.

Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ

Κάθε πρωί όπου ξυπνώ

τρέχω στην πόρτα και κοιτώ

Τρίτη Κυριακή Δευτέρα

κι άλλη μια χαμένη μέρα

Πάνε κι έρχονται ολοένα

τα βαπόρια και τα τρένα

Ταχυδρόμε ανάθεμα σε

μόνο εμένα δε θυμάσαι

Πιάνει ο κόσμος περιστέρια

κι εγώ μένω μ' άδεια χέρια

-Γράμμα τέτοιο δε λαβαίνεις

άδικα μην περιμένεις

Δε σου το 'χουνε γραμμένο

κι αν σου το 'χουν πάει άλλου

Άλλος μένει εκεί που μένεις

και το δίνουνε αυτουνού

Ίσως να 'ναι και σταλμένο

σ' άνθρωπο του φεγγαριού

Ή και παραπεταμένο σε μιαν άκρη τ' ουρανού.

Η ΕΛΕΝΗ

Σήκωνε το κλουβί

μια δω μια κει

κι ο ήλιος πήγαινε απ' την

άλλη

ν' ανάψει τ' όμορφο κεφάλι

Μια δω μια κει

ο ήλιος κάθε Κυριακή

Φώναζε στην αυλή

ψι ψι, ψι ψι

κι ο γάτος σήκωνε ποδάρι

μέσ' απ' τα μάτια της να

πάρει

Ψι ψι, ψι ψι

την αστραπή τους τη χρυσή

Πήγαινε ν' ανεβεί

σκαλί σκαλί

την αγκαλιά ρούχα γεμάτη

κι έλεγαν οι αγγέλοι να τη

Σκαλί σκαλί

την πιο μικρή μας αδερφή

Κάτασπρο γιασεμί

και μυ- και μυ-

και μυστικέ μου Αποσπερίτη

πάρτε με πάρτε με στην

Κρήτη

Και μη και μη και μη ρωτάτε το γιατί.

Page 7: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

ΤΟ ΕΡΗΜΟΝΗΣΙ

Γεια σου Απρίλη, γεια σου Μάρτη

και πικρή Σαρακοστή

Βάζω πλώρη και κατάρτι

και γυρεύω ένα νησί

που δεν βρίσκεται στο χάρτη

Το κρατάνε στον αέρα

τέσσερα χρυσά πουλιά

Δεν γνωρίζεις εκεί πέρα

ούτε κλέφτη ούτε φονιά ούτε μάνα, ούτε πατέρα

(…)

ΤΟ ΔΕΛΦΙΝΟΚΟΡΙΤΣΟ

Εκεί στης Ύδρας τ' ανοιχτά και των Σπετσώ

να σου μπροστά μου ένα δελφινοκόριτσο

Μωρέ του λέω που 'ν' το μεσοφόρι σου

έτσι γυμνούλι πάς να βρεις τ' αγόρι σου;

-Αγόρι εγώ δεν έχω μου αποκρίνεται

βγήκα μια τσάρκα για να δω τι γίνεται

Δίνει βουτιά στα κύματα και χάνεται

ξανανεβαίνει κι απ' τη βάρκα πιάνεται

Θε μου συχώρεσε μου σκύβω για να δω

κι ένα φιλί μου δίνει το παλιόπαιδο

Σαν λεμονιά τα στήθη του μυρίζουνε

κι όλα τα μπλε στα μάτια του γυαλίζουνε

-Χάιντε μωρό μου ανέβα και κινήσαμε πέντε φορές τους ουρανούς γυρίσαμε.

ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΤΡΙΦΥΛΛΙ

Μια φορά στα χίλια χρόνια

του πελάγου τα τελώνια

Μες στα σκοτεινά τα φύκια

μες στα πράσινα χαλίκια

Το φυτεύουνε και βγαίνει

πριν ο ήλιος ανατείλει

Το μαγεύουνε και βγαίνει

το θαλασσινό τριφύλλι

Κι όποιος το 'βρει δεν πεθαίνει

κι όποίος το 'βρει δεν πεθαίνει

Μια φορά στα χίλια χρόνια

κελαηδούν αλλιώς τ' αηδόνια

Δε γελάνε μήτε κλαίνε

μόνο λένε μόνο λένε:

-Μια φορ&ά στα χίλια χρόνια

γίνεται η αγάπη αιώνια

Να 'χεις τύχη να 'χεις τύχη

κι η χρονιά να σου πετύχει

Κι από τ' ουρανού τα μέρη

την αγάπη να σου φέρει

Το θαλασσινό τριφύλλι

ποιος θα βρει να μου το στείλει

Ποιος θα βρει να μου το στείλει

το θαλασσινό τριφύλλι.

Μες στης ερημιάς τ’ αγέρι

όλ΄ αγιάζουνε με μιας

Πιάνεις του Θεού το χέρι

και στα κύματα ακουμπάς σαν το άγριο περιστέρι

Γεια σας έχθρες, γεια σας μίση

και γινάτι καθενός

Άμα βρεις το ερημονήσι όλα τ’ άλλα είναι καπνός.

Μια φορά να το’ χεις ζήσει.

Page 8: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ (ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ) ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ

ΤΑ ΡΩ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ (1972)

«Το χρυσό κλειδί», «Ο Αύγουστος», στην Ενότητα «Ο Χαμαιλέων».

ΜΟΥΣΙΚΗ ΛΙΝΟΥ ΚΟΚΟΤΟΥ , CD ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟ ΤΡΙΦΥΛΛΙ (τραγουδούν Μ. Βιολάρης, Ρ. Κουμιώτη)

Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά

κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά

Αύγουστε μήνα και Θεέ σε σένανε ορκιζόμαστε

πάλι του χρόνου να μας βρεις στο βράχο να φιλιόμαστε

απ' την Παρθένο στον Σκορπιό χρυσή κλωστή να

ράψουμε

κι έναν θαλασσινό σταυρό στη χάρη σου ν' ανάψουμε

Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά .

ΤΟ ΧΡΥΣΟ ΚΛΕΙΔΙ

-Εσείς του κόσμου οι σοφοί για δώστε απάντηση σωστή. Ποιος έχει το χρυσό κλειδί όπου ανοίγουν οι ουρανοί; -Ένα κορί- ένα κορί ένα κορίτσι το ‘χει κι όποιος κι αν το παρακαλεί, όχι του λέει όχι. -Βρε κορίτσι, βρε κορίτσι μια ζωή την έχουμε. Άνοιξέ μας άνοιξέ μας άλλο δεν αντέχουμε. -Μάγισσες ρίχτε χαρτιά και μελετήστε τα καλά. Ποιος έχει το χρυσό κλειδί όπου ανοίγουν οι ουρανοί; -Ένα κορί- ένα κορί Ένα κορίτσι το ‘χει κι όποιος κι αν το παρακαλεί, όχι του λέει όχι. -Βρε κορίτσι, βρε κορίτσι θα μας φάει η άβυσσο

άνοιξέ μας άνοιξέ μας λίγο τον Παράδεισο.

Page 9: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ (ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ) ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ

ΤΑ ΡΩ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ (1972)

ΕΝΟΤΗΤΑ «Τ’ ΑΦΑΝΕΡΩΤΑ»: ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, CD 12 ΜΗΝΕΣ (τραγουδά η Ελ. Αρβανιτάκη)

ΟΛΑ ΤΑ ΠΗΡΕ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

Όλα τα πήρε το καλοκαίρι

τ' άγριο μαλλί σου στην τρικυμία

το ραντεβού μας η ώρα μία

Όλα τα πήρε το καλοκαίρι

τα μαύρα μάτια σου το μαντίλι

την εκκλησούλα με το καντήλι

Όλα τα πήρε το καλοκαίρι

κι εμάς τους δύο χέρι με χέρι

Όλα τα πήρε το καλοκαίρι

με τα μισόλογα τα σβησμένα

τα καραβόπανα τα σχισμένα

Μες στις αφρόσκονες και τα φύκια

όλα τα πήρε τα πήγε πέρα

τους όρκους που έτρεμαν στον αέρα

Όλα τα πήρε το καλοκαίρι κι εμάς τους δύο χέρι με χέρι.

ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ

Γρήγορα που σκοτεινιάζει, φθινοπώριασε,

Δεν αντέχω τους ανθρώπους άλλο, χώρια εσέ.

Που μιλάς και η νύχτα κλαίει σαν το σκύλο σου

Προδομένος απομένει ποιός; ο φίλος σου.

Αγαμέμνων Αγαμέμνων άμοιρε που σου- που σου 'μελλε να το βρεις απ' τη γυναίκα σου.

Και το ένα σου Αγαμέμνων και το δέκα σου

θα μετράει στα δάχτυλά της η γυναίκα σου.

Άσ' τον άνεμο να λέει άσ' τον να φυσά

κάποιος θα 'ναι ο Αγαμέμνων κάποια η φόνισσα.

Κάποτε κι εσύ θα φτάσεις - ποιος ο νικητής;

αλλά βασιλιάς μιας χώρας ακατοίκητης

Και το ένα σου Αγαμέμνων και το δέκα σου θα μετράει στα δάχτυλά της η γυναίκα σου.

Page 10: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

…αντί επιλόγου

Η ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΕ ΣΤΙΧΟΥΣ (ΣΤΟ: ΆΞΙΟΝ ΕΣΤΙ)

Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική. το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου... Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου... Εκεί σπάροι και πέρκες ανεμόδαρτα ρήματα ρεύματα πράσινα μες στα γαλάζια όσα είδα στα σπλάχνα μου ν' ανάβουνε σφουγγάρια, μέδουσες με τα πρώτα λόγια των Σειρήνων όστρακα ρόδινα με τα πρώτα μαύρα ρίγη... Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα μαύρα ρίγη... Εκεί ρόδια, κυδώνια θεοί μελαχρινοί, θείοι κ' εξάδελφοι το λάδι αδειάζοντας μες στα πελώρια κιούπια. Και πνοές από τη ρεματιά ευωδιάζοντας λυγαριά και σχίνο σπάρτο και πιπερόριζα με τα πρώτα πιπίσματα των σπίνων ψαλμωδίες γλυκές με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι... Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι!.. Εκεί δάφνες και βάγια θυμιατό και λιβάνισμα τις πάλες ευλογώντας και τα καριοφίλια στο χώμα το στρωμένο με τ' αμπελομάντιλα ,

ΤΟ ΠΑΡΑΠΟΝΟ

Εδώ στου δρόμου τα μισά

έφτασε η ώρα να το πω

άλλα είναι εκείνα που αγαπώ

γι’ αλλού γι’ αλλού ξεκίνησα.

Στ’ αληθινά στα ψεύτικα

το λέω και τ’ ομολογώ.

Σαν να ̀ μουν άλλος κι όχι εγώ

μες στη ζωή πορεύτηκα.

Όσο κι αν κανείς προσέχει

όσο κι αν το κυνηγά,

πάντα πάντα θα ̀ ναι αργά δεύτερη ζωή δεν έχει.

Page 11: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

κνίσες, τσουγκρίσματα και Χριστός Ανέστη με τα πρώτα σμπάρα των Ελλήνων! Αγάπες μυστικές με τα πρώτα λόγια του Ύμνου... Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα λόγια του Ύμνου !..

Γ. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΟΜΑΔΕΣ.

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΟΔ. ΕΛΥΤΗ «ΤΑ ΡΩ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ»

1η ερώτηση (1η ομάδα)

Ο Οδ. Ελύτης έχει χαρακτηριστεί ως «ο ποιητής του Αιγαίου». Τεκμηριώνεται ο χαρακτηρισμός από το περιεχόμενο και τα εκφραστικά μέσα των τραγουδιών αυτών της συλλογής «Τα Ρω του Έρωτα;»

2η ερώτηση (2η ομάδα)

Ποια θέματα και ποια εκφραστικά μέσα μαρτυρούν «σχέση Ανθρώπου – Φύσης»; Να προσδιορίσετε τη γενικότερη αντίληψη για τη σχέση Ανθρώπου – Φύσης που συνάγεται από τα τραγούδια αυτά.

3η ερώτηση (3η ομάδα)

Αναγνωρίζετε «συνύπαρξη αντιθέτων» (στα συναισθήματα, στις καταστάσεις, σε γνωρίσματα ανθρώπινα κλπ) στα τραγούδια αυτά; Συνακόλουθα, ποια γενικότερη αντίληψη ζωής εκφράζεται;

4η ερώτηση (4η ομάδα)

Γνώρισμα της ποίησης του Οδ. Ελύτη θεωρείται η «ελληνικότητά της», η «σχέση της με την ελληνική παράδοση». Αναγνωρίζετε στα τραγούδια αυτά της συλλογής «Τα Ρω του Έρωτα» χαρακτηριστικές αντιλήψεις της ελληνικής κουλτούρας και στοιχεία που

θυμίζουν δημοτικό τραγούδι;

5η ερώτηση (5η ομάδα) Όπως γνωρίζουμε, ο Ελύτης εμπνεύστηκε από τον υπερρεαλισμό και τον αξιοποίησε δημιουργικά στην ποίησή του. Αναγνωρίζετε στα τραγούδια αυτά εκφραστικά μέσα

που παραπέμπουν στον υπερρεαλισμό; Να επισημάνετε τα νοήματα που εκφράζονται διαμέσου αυτών.

Καλή συνεργασία

Page 12: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

----------------------- Ερώτηση που μπορεί να αξιοποιηθεί στην Α Λυκείου στο πλαίσιο της διερεύνησης

του θέματος «Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση». Παρατηρήστε τη μορφή των τραγουδιών και σχολιάστε τα ακόλουθα:

α) Συγκρίνετε ως προς την ομοιοκαταληξία το ποίημα του Ελύτη «Κάτω στης Μαργαρίτας το αλωνάκι» με τα τραγούδια αυτά. Ποια διαφορά παρατηρείτε και πώς ερμηνεύεται αυτή κατά τη γνώμη σας;

β) Στα τραγούδια υπάρχει αστιξία (=έλλειψη κόμματος και τελείας). (Εξαίρεση: μερικοί

στίχοι με ερωτηματικό στη «Μάγια»). Παρ’ όλ’ αυτά στην αρχή του α΄ στίχου και του γ΄ στίχου

χρησιμοποιείται κεφαλαίο. Αυτά τα γνωρίσματα παραπέμπουν στην παραδοσιακή ή στη μοντέρνα (‘νεοτερική’ ποίηση); Πώς νομίζετε ότι μπορούμε να αποδώσουμε στην «ανάγνωση» των ποιημάτων-τραγουδιών το ξεκίνημα με κεφαλαίο;

Δ. Ενδεικτικές - συνοπτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του φύλλου εργασίας για

τα ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΟΔ. ΕΛΥΤΗ ΤΑ ΡΩ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ

(Σημείωση: Οι απαντήσεις που ακολουθούν δίνονται ενδεικτικά.

Σύμφωνα με τον διδακτικό σχεδιασμό, οι μαθητές απαντούν οι ίδιοι (συν-) εργαζόμενοι σε ομάδες. Ανάλογα με τις ανάγκες της τάξης, ο Φιλόλογος μετά από τις απαντήσεις

των ομάδων στην τάξη, μπορεί να δώσει φωτοτυπία με συνοπτικές απαντήσεις, για μαθησιακή υποστήριξη, π.χ. να ξαναδούν οι μαθητές επίμαχα σημεία, να εμπεδώσουν νέα στοιχεία κ.λ.π.)

1η ερώτηση: Ο Οδ. Ελύτης έχει χαρακτηριστεί ως «ο ποιητής του Αιγαίου».

Τεκμηριώνεται ο χαρακτηρισμός από το περιεχόμενο και τα εκφραστικά μέσα των

τραγουδιών αυτών της συλλογής «Τα Ρω του Έρωτα;»

Απάντηση: Ο χαρακτηρισμός τεκμηριώνεται απολύτως και από το περιεχόμενο και από τα εκφραστικά μέσα με τα οποία «χτίζεται» και αποδίδεται το περιεχόμενο.

Α) ΣΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: Π.χ.

Ο ίδιος ο τίτλος της ενότητας «Μικρές Κυκλάδες» μαρτυρεί ότι στο επίπεδο

της σημασίας, μέσα δηλαδή από τα επιμέρους θέματα-περιεχόμενα των τραγουδιών, «κοινός άξονας» είναι το Αιγαίο, ως τόπος που μιλά στην ψυχή

του Έλληνα, ως τόπος όπου ερωτεύεται, πονάει, ζει και σκέφτεται για τη ζωή (π.χ. «Το τριζόνι»).

Ο τίτλος-όνομα «Μαρίνα» (=θαλασσινή) συνδέει τη γυναίκα-αγαπημένη με τη θάλασσα. Στα «Ελληνάκια», όχι μόνο αναφέρονται τα ταξίδια «μες στα

γαλάζια πέλαγα» που παραπέμπουν σε ελληνική θάλασσα, αλλά και ρητά, οι τελευταίοι στίχοι κατονομάζουν «Φάληρο και Περαία».

Στο τραγούδι «Τα’ δατε τα μάθατε»: βάρκες, ψαράκια θυμίζουν το γνώριμο

στον Έλληνα Αιγαίο.

Page 13: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

Ιδιαίτερα όμως στα «Τζιτζίκια», τα νησιά του Αιγαίου, ο θαλασσινός

βιότοπος (γούβες, αρμυρίκια, αχινοί) και η μυθολογία του (Γοργόνες)

αποτελούν το ποιητικό υλικό.

Επίσης, χαρακτηριστικό είναι το «Δελφινοκόριτσο» (δελφίνι–κολύμπι-

έρωτας-καλοκαίρι- Αιγαίο),

«Ντούκου-Ντούκου το μηχανάκι» (γνώριμες οι βενζινοκίνητες βάρκες, οι

θαλασσινές λέξεις, η ατμόσφαιρα του Αιγαίου).

Το Θαλασσινό Τριφύλλι αντλεί από τη μυθολογία του Αιγαίου και τη

συνεχίζει.

Το περιβάλλον παραλίας-θάλασσας στο φανταστικό «Ερημονήσι» θυμίζει

αιγαιοπελαγίτικο νησί .

Η αναφορά σε ουρανό, ήλιο αστέρια, αστερισμούς (π.χ. στον Αύγουστο)

θυμίζει τον ουρανό του Αιγαίου.

Αλλά και τα φυτά, τα λουλούδια, τα πουλιά, τα τριζόνια, οι ακτές, οι κάβοι

(π.χ. τελευταία στροφή Μικρού Βοριά), το γενικότερο περιβάλλον θυμίζουν αιγαιοπελαγίτικα νησιά και παράλια.

Συνοπτικά: το περιβάλλον και η μυθολογία του Αιγαίου ανάγλυφα

διακρίνονται στα τραγούδια αυτά του Ελύτη.

Β) ΣΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΩΝ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ, αντίστοιχα στήνονται μπροστά μας Αιγαιοπελαγίτικες εικόνες (π.χ. Τα τζιτζίκια).

Προσωποποιήσεις: π.χ. α) (Στα τζιτζίκια:) τα νησιά-παιδιά στα πόδια της Παναγιάς = μικρά και πολύτιμα, αγαπημένα από το Θεό, δεμένα με τη θρησκευτική παράδοση, τη φιγούρα της Παναγιάς – μάνας. β) Ο Αύγουστος-θεός, θυμίζει το

καλοκαίρι στο Αιγαίο. Παρομοιώσεις «σαν τους παλιούς θαλασσινούς».

Μεταφορές: π.χ. «από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά» (Ο Αύγουστος). Το «έσταζαν» παραπέμπει στο πέλαγο όπου «λούζονταν», τα «άστρα» παραπέμπουν στον έναστρο ουρανό και τα «γιασεμιά» παραπέμπουν στα νησιά: με 3

λέξεις δίνεται το αιγαιοπελαγίτικο περιβάλλον!

Στη γλώσσα: Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι τα επίθετα που προσδιορίζουν τα

ουσιαστικά και ζωντανεύουν τις εικόνες αιγαιοπελαγίτικου τοπίου. Π.χ. σκοτεινά φύκια, πράσινα χαλίκια (=στο θαλασσινό τριφύλλι), τ’ ασημένιο το φεγγάρι (στο ντούκου-ντούκου το μηχανάκι), κάτασπρο γιασεμί και μυστικέ μου Αποσπερίτη.

2η ερώτηση Ποια θέματα και ποια εκφραστικά μέσα μαρτυρούν «σχέση

Ανθρώπου – Φύσης»; Να προσδιορίσετε τη γενικότερη αντίληψη για τη σχέση

Ανθρώπου – Φύσης που συνάγεται από τα τραγούδια αυτά.

Απάντηση:

Στενή σχέση και ανταπόκριση ανθρώπου –φύσης, με θέματα π.χ.

Αύγουστος: καλοκαίρι- έρωτας (άνθρωπος- φύση) Δελφινοκόριτσο: καλοκαίρι – έρωτας

Το θαλασσινό τριφύλλι : ανάγκη για αθανασία και αιώνια αγάπη – «μαγικό φυλακτό» της φύσης

Το τριζόνι: προβληματισμός ανθρώπου για ζωή – απάντηση από πλάσμα της φύσης (τραγουδιστή όπως και ο ποιητής). Μαρίνα: έρωτας, αναπόληση μέσα από εικόνες-σκηνές φύσης (τόπου παλιών

συναντήσεων) και με τη βοήθεια αρωματικών φυτών.

Page 14: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

Εκφραστικά μέσα: εικόνες, μεταφορές που δημιουργούνται με θέματα, «υλικά» της φύσης, βλ. στα τραγούδια- παραδείγματα. Παρομοιώσεις: Φύση σαν άνθρωπος: «σαν

κορίτσια οι νερατζιές» (Ντούκου ντούκου το μηχανάκι). Άνθρωπος σαν φύση: «σαν λεμονιά τα στήθη του μυρίζουνε» (Δελφινοκόριτσο). ( Συνοπτικά: Η φύση

παραβάλλεται με τον άνθρωπο και ο άνθρωπος με τη φύση). Προσωποποιήσεις

στοιχείων φύσης (π.χ. του Μικρού Βοριά) Η φύση γίνεται Συμπαραστάτης στη ζωή του ανθρώπου π.χ. το Τριζόνι

Ομόλογα είναι ο άνθρωπος και η φύση όχι μόνο για την αρμονική συνύπαρξή τους, αλλά και για ένα άλλο κοινό στοιχείο

τους: τη συνύπαρξη αντιθέτων. Π.χ. το καλοκαίρι και ο χειμώνας αντιστοιχούν στη χαρά και στη λύπη (συνυπάρχουν στο έτος, στη ζωή), όπως και ο έρωτας και η απώλειά του, όπως η χαρά και η θλίψη είναι στοιχεία της ζωής.

3η ερώτηση. Αναγνωρίζετε «συνύπαρξη αντιθέτων» (στα συναισθήματα, στις

καταστάσεις, σε γνωρίσματα ανθρώπινα κλπ) στα τραγούδια αυτά; Συνακόλουθα,

ποια γενικότερη αντίληψη ζωής εκφράζεται;

Απάντηση:

Το τριζόνι: η ζωή γλυκιά και πικρή Του Μικρού Βοριά: η αγάπη (πηγή χαράς) γίνεται πόνος (λόγω θανάτου) Ο Αύγουστος: η αγάπη είναι έντονη αλλά και εύθραυστη, εφήμερη (γι’ αυτό

ορκίζονται να αγαπιούνται και τον επόμενο Αύγουστο). Αγαμέμνων: αγάπη και προδοσία (φόνος από τη γυναίκα του).

Το θαλασσινό τριφύλλι: η αγάπη είναι αιώνια μόνο κάθε χίλια χρόνια, δηλ. συνυπάρχει συνήθως με την απώλεια, το τέλος της (και τα συναισθήματα λύπης που αφήνει στο τέλος της).

Το παράπονο: επιθυμίες για αυθεντικότητα (= «να είναι ο εαυτός του») και διαψεύσεις «προδοσίες» των πιστεύω του ανθρώπου στην πράξη, στη ζωή. Επιθυμία

ποιότητας και συνέπειας προς αντιλήψεις/αδυναμία συνυπάρχουν στον άνθρωπο. ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ. Στοιχείο της ζωής είναι η συνύπαρξη των αντιθέτων,

η αντίφαση που πάνω της θεμελιώνεται η τραγικότητα της ζωής. Η αρχαία

τραγική αντίληψη ενυπάρχει στην ποίηση-τραγούδια του Ελύτη. Η

αρχαιοελληνική αντίληψη της τραγικότητας (λόγω συνύπαρξης αντιθέτων στη

ζωή π.χ. «θέλω/μπορώ»,) συνεχίζεται στη βυζαντινή «χαρμολύπη» και στον Ελύτη

(αγάπη/ πόνος [θάνατος ή τέλος σχέσης] ).

4η ερώτηση. Γνώρισμα της ποίησης του Οδ. Ελύτη θεωρείται η «ελληνικότητά

της», η «σχέση της με την ελληνική παράδοση». Αναγνωρίζετε στα τραγούδια

αυτά της συλλογής «Τα Ρω του Έρωτα» χαρακτηριστικές αντιλήψεις της

ελληνικής κουλτούρας και στοιχεία που θυμίζουν δημοτικό τραγούδι;

Απάντηση:

Α. Χαρακτηριστικές αντιλήψεις της ελληνικής κουλτούρας:

1. Στενή σχέση Ανθρώπου- Φύσης. Ο άνθρωπος ζει, πικραίνεται («Το τριζόνι»), αναπολεί αγαπημένο πρόσωπο,

(«Μαρίνα»), ερωτεύεται («Τα’ δατε τα μάθατε») ερωτοτροπεί (Δελφινοκόριτσο)

μέσα στη φύση. Η φύση δηλ. = τόπος δράσης, αδιάσπαστα δεμένος με τη ζωή, τις χαρές και τις λύπες της.

Page 15: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

Τα τζιτζίκια (πλάσματα της φύσης) είναι Συμπαραστάτης στην κατανόηση και στην αποδοχή της γλυκόπικρης ζωής από τον άνθρωπο. Το θαλασσινό τριφύλλι, το

περιζήτητο, βοηθάει στην αθανασία και στην αιώνια αγάπη. Όλα τα συναισθήματα βιώνονται μέσα στη φύση (π.χ. «Του Μικρού Βοριά»).

Οι προσωποποιήσεις των πλασμάτων της φύσης π.χ. τζιτζίκια, τριζόνι =στενή ανταπόκριση ανθρώπου-φύσης. Ο Αύγουστος, Ο Μάρτης, ο μικρός Νοέμβρης γίνονται πρόσωπα προς τα οποία απευθύνεται ο ποιητής-αφηγητής- ήρωας να τον

βοηθήσουν. Οι ξανθοί γιαλοί και οι όρκοι οι παντοτινοί συνδέονται (έρωτας - αδιαχώριστος από φύση-περιβάλλον: Του Μικρού Βοριά).

Γενικότερα: σχέση ισορροπίας, αρμονίας Ανθρώπου-Φύσης. Ομόλογα Α-Φ. Ο

άνθρωπος « προβάλλει» στη φύση τα συναισθήματά του και τη «ντύνει» επίσης με

χαρά και λύπη. Καλοκαίρια = χαρά, φθινόπωρα, χειμώνες = λύπη (π.χ. «Του

Μικρού Βοριά»: τα καλοκαίρια τα’ χασα και έφτασα στο χειμώνα. «Ο Αγαμέμνων»: Γρήγορα που σκοτεινιάζει, φθινοπώριασε… ).

2. Θρησκευτικές αντιλήψεις ζυμωμένες στην ψυχή του λαού. Κομμάτι της παράδοσης η Παναγιά («Τα τζιτζίκια»), ο αγιασμός το θυμιατό, ο παπάς= μέρος της

καθημερινότητας του λαού, συνδέονται εδώ με ευλογία για να κερδίσουν οι ήρωες ερωτική αγάπη (ντούκου ντούκου το μηχανάκι). «Τα’δατε, τα μάθατε»: η αγάπη=

θεία θέληση και ενός αγίου τάμα. Η θρησκεία δηλ. δεν συνδέεται με φόβο, αλλά

με χαρά και συμπαράσταση.

3. Τραγική αντίληψη ζωής, μοίρα που φαρμακώνει. Συνύπαρξη χαράς και πίκρας

στη ζωή. («Το Τριζόνι»).

4. Αξίες της ζωής:

ο έρωτας ως νόημα ζωής («Του μικρού Βοριά», «Μαρίνα», «Τα’δατε

τα μάθατε», «Το θαλασσινό τριφύλλι»).

Επίσης ο έρωτας ως χαρά ζωής [αντίθετα ο θάνατος αγαπημένου

προσώπου και ο χωρισμός φέρνουν λύπη («Του μικρού Βοριά»,

«Αύγουστος»)].

Η ανάγκη για αξιοπρέπεια και συνέπεια (να κάνει κανείς όσα πιστεύει,

να ζει όπως πιστεύει ότι είναι σωστό π.χ. «Το παράπονο»).

Οι ηθικές αξίες γενικότερα: φιλία («Το μηχανάκι») , ομορφιά (φύσης,

γυναίκας π.χ. «Η Ελένη»).

Η απόλαυση της ζωής (μέσα από άλλες αξίες (έρωτα , φύση, κλπ) στο

επίπεδο βαθύτερης σημασίας των ποιημάτων.

Β. Στοιχεία που θυμίζουν δημοτικό τραγούδι.

Θέματα από μυθολογία: η πούλια και τα 7 παιδιά, γοργόνες, τελώνια, μυθικά

πλάσματα, θαλασσινό τριφύλλι (θυμίζει μυθολογικό στοιχείο). Εκφραστικά μέσα:

διάλογος, προσωποποιήσεις πλασμάτων φύσης (διάλογος με τριζόνι, τζιτζίκια).

Υπερβολές: «Τα’δατε τα μάθατε»: «οι βάρκες ν’ ανεβαίνουνε/ ως τα ψηλά μπαλκόνια/ Κι οι ορτανσίες να πετούν καθώς τα χελιδόνια/ …». Μορφή: Τα δίστιχα

(π.χ. Ταχυδρόμος) και τα τετράστιχα (π.χ. Τα τζιτζίκια) θυμίζουν παραδοσιακή, δημοτική ποίηση με ιαμβικό μέτρο.

5η ερώτηση. Όπως γνωρίζουμε, ο Ελύτης εμπνεύστηκε από τον υπερρεαλισμό και

τον αξιοποίησε δημιουργικά στην ποίησή του. Αναγνωρίζετε στα τραγούδια αυτά

εκφραστικά μέσα που παραπέμπουν στον υπερρεαλισμό; Να επισημάνετε τα

νοήματα που εκφράζονται διαμέσου αυτών.

Page 16: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

Απάντηση:

Τα νοήματα εκφράζονται κυρίως μέσα από Εικόνες συνειρμικές, παράδοξες,

φανταστικές, ονειρικές = υπερρεαλιστικές. Όμως οι υπερρεαλιστικές εικόνες

συνθέτονται με ελληνικά θέματα (μοτίβα) και ελληνική κουλτούρα (=

δημιουργική αξιοποίηση υπερρεαλισμού από ποιητή). Εικόνες συνειρμικές και με φαντασία (=υπερρεαλιστικές) που θυμίζουν όμως

ελληνικό τοπίο π.χ. 2η και 3η στροφή «Μαρίνα». Μέσα από αυτές ο ποιητής-ήρωας-

αφηγητής αναπολεί τοπία και στιγμές που μοιράστηκε με τη Μαρίνα και εκφράζει έμμεσα τα συναισθήματά του.

Επίσης, έντονα φανταστικές που δένουν όμως με ελληνικές θρησκευτικές αντιλήψεις π.χ. «Το Τριζόνι»: « κοιμήθηκα στων Αρχαγγέλων τη σκιά/ Στην ερημιά του φεγγαριού».= Εκφράζουν απόσταση από τα ανθρώπινα, μοναξιά (για την οποία

παραπονείται παρακάτω ο ήρωας-αφηγητής). Στο τραγούδι «Τα’ δατε, τα μάθατε» οι «παράδοξες» εικόνες με τις οποίες εννοείται

το «θαύμα» της αγάπης που γεννήθηκε» παραπέμπουν στον υπερρεαλισμό (συνδυάζοντας μέσα τους και την υπερβολή του δημοτικού τραγουδιού, λόγω των «ελληνικών» θεμάτων-περιεχομένων.)

Το Δελφινοκόριτσο συνδυάζει υπερρεαλισμό (παράδοξο, ανορθόλογο στοιχείο) με μυθολογική παράδοση-ελληνικότητα (θυμίζει τις γοργόνες) και παραπέμπει σε μια

όμορφη, νεαρή κολυμβήτρια. Επίσης το ερημονήσι που το κρατούν τα 4 χρυσά πουλιά (θυμίζει υπερρεαλισμό + δημοτική παράδοση) =σημαίνει το σπάνιο, το ακριβοθώρητο.

Ποικιλία εικόνων: οπτικές, οσφρηντικές, απτικές, ακουστικές. Τολμηρούς συνδυασμούς λέξεων (π.χ. Τα τζιτζίκια) 2η στροφή: από την άκρη του

καιρού/ και πίσω απ’ τους χειμώνες/ Άκουγα σφύριζε η μπουρού/ και βγαίναν οι Γοργόνες (ταυτόχρονα δημιουργεί μια υπερρεαλιστική εικόνα που όμως θυμίζει το Αιγαίο και την ελληνική παράδοση)

Μεταφορές (Η Ελένη) : «κι ο ήλιος πήγαινε απ’ την άλλη (= προσωποποίηση) / ν’ ανάψει τ’ όμορφο κεφάλι» = του έδινε ξανθοκόκκινο χρώμα. Τα τζιτζίκια: Η

Παναγιά το πέλαγο κρατούσε στην ποδιά της = προσωποποίηση των αιγαιοπελαγίτικων νησιών και μεταφορά «κρατούσε» = σημαίνει την αντίληψη της μάνας-προστάτιδας-Παναγιάς: συνδυάζεται ο μεταφορικός λόγος και η

υπερρεαλιστική εικόνα με ελληνική θρησκευτική παράδοση.

---------------------------------------------------------

Ερώτηση που μπορεί να αξιοποιηθεί στην Α΄ Λυκείου στο πλαίσιο της

διερεύνησης του θέματος «Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση».

Παρατηρήστε τη μορφή των τραγουδιών και σχολιάστε τα ακόλουθα:

α) Συγκρίνετε ως προς την ομοιοκαταληξία το ποίημα του Ελύτη «Κάτω στης

Μαργαρίτας το αλωνάκι» με τα τραγούδια αυτά. Ποια διαφορά παρατηρείτε και

πώς ερμηνεύεται αυτή κατά τη γνώμη σας;

β) Στα τραγούδια υπάρχει αστιξία (=έλλειψη κόμματος και τελείας). (Εξαίρεση:

μερικοί στίχοι με ερωτηματικό στη «Μάγια»). Παρ’ όλ’ αυτά στην αρχή του α’

Page 17: Ε Ε Η ΔΔΑ ÿ Η Ε Η Α Ε ÿΗ Η Δ ΕΑ Ε Η.diktyofilologonkalokyri.weebly.com/uploads/2/6/6/1...(Από ον πρόλογο 2η υλλογή) « ι άγγελοι τραγουδάνε.

στίχου και του γ’ στίχου χρησιμοποιείται κεφαλαίο. Αυτά τα γνωρίσματα

παραπέμπουν στην παραδοσιακή ή στη μοντέρνα (‘νεοτερική’ ποίηση); Πώς

νομίζετε ότι μπορούμε να αποδώσουμε στην «ανάγνωση» των ποιημάτων-

τραγουδιών το ξεκίνημα με κεφαλαίο;

Απάντηση:

Α) Στο ποίημα δεν ακολουθείται ομοιοκαταληξία, καθώς ο Ελύτης γράφει ‘νεοτερική

ποίηση’, με ελεύθερο στίχο. Στα τραγούδια, αντίθετα, υπάρχει ομοιοκαταληξία, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο. Η ομοιοκαταληξία στα τραγούδια «λειτουργεί»,

χρειάζεται για να δώσει εντονότερα ρυθμό, αφού οι στίχοι γράφονται για μελοποίηση. Β) Και στο ποίημα και στα τραγούδια κοινό στοιχείο μορφής είναι η αστιξία (εκτός από συγκεκριμένες περιπτώσεις π.χ. σε διαλόγους (Μάγια) ) και το Κεφαλαίο στην

αρχή του στίχου χωρίς να προηγείται τελεία. Μάλιστα, στο ποίημα όλοι οι στίχοι ξεκινούν με κεφαλαίο, ενώ στα τραγούδια μόνο ο 1ος και ο 3ος σε κάθε τετράστιχη

στροφή. Το Κεφαλαίο έχει τη σημασία του: αντί στίξης (τελείας), μπαίνει Κεφαλαίο για να υποδηλώσει ένα μικρό τσάκισμα της φωνής, ένα μικρό χώρισμα του ενός δίστιχου από το άλλο δίστιχο της στροφής. Στο νόημα ο στίχος α΄ και β΄ συνδέονται

στενά μεταξύ τους και θα μπορούσαν μερικές φορές να είναι ένας στίχος ιαμβικός 15σύλλαβος, δηλαδή κρύβουν μέσα τους παραδοσιακό μέτρο και ρυθμό χορού. Έτσι,

η μοντέρνα ποίηση κι ο παραδοσιακός ελληνικός 15σύλλαβος ιαμβικός συνδυάζονται χωρίς να φαίνεται.

Βιβλιογραφία

Καψωμένος, Ε.Γ. (1980). Η αντίθεση φύση vs. κουλτούρα στο ελληνικό δημοτικό τραγούδι (σ. 227-232), στο: Σημειωτική και κοινωνία. Αθήνα: Οδυσσέας. Καψωμένος, Ε.Γ. (1996). Δημοτικό Τραγούδι. Μια διαφορετική προσέγγιση. Αθήνα:

Πατάκης. Καψωμένος, Ε.Γ. (2000). Η ποίηση του Οδ. Ελύτη και το τοπικό πολιτισμικό

σύστημα. (σ. 53-70), στο: Ο ποιητής και οι ελληνικές πολιτισμικές αξίες. Διεθνές επιστημονικό συνέδριο στην Κω. (Επιμ.-Εισαγ. Ε. Γ. Καψωμένος). Αθήνα: Γκοβόστης. Καψωμένος, Ε. (2005). Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης. Ερμηνευτικά ζητήματα. Πάτρα:

Περί Τεχνών. Καψωμένος, Ε. (2012). Ισπανική και ελληνική κουλτούρα. Αναζητώντας το

μεσογειακό πολιτισμικό πρότυπο. Διαθέσιμο on line: http://www.eks- ik.eu/dimosieyseis-ekdoseis/arthra-meletes/92- ispaniki-kai-elliniki-koultoyra-anazitontas-to-mesogeiako-politismiko-protypo