Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

1

Η ανάδειξη της Ρωσίας σε περιφερειακή δύναμη ισχύος: η

επέμβαση στη Ν. Οσσετία και η κρίση της Ουκρανίας.

Εισαγωγή Ένα από τα βασικά ζητήματα των διεθνών σχέσεων που έχει ανακύψει μετά τις

εξελίξεις των τελευταίων 10 ετών στην ανατολική περιφέρεια της Ευρώπης, είναι το

ζήτημα της στάσης που θα ακολουθήσει τα επόμενα χρόνια η Ρωσία, όσον αφορά

το «Εγγύς Εξωτερικό» της. Ο όρος περιγράφει τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της

Ευρώπης και της Ασίας, καθώς και τις χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας [1], οι

οποίες δεν έχουν ακολουθήσει κοινή πορεία μετά τη διάλυση της Σοβιετικής

Ένωσης, την αποδυνάμωση της Ρωσίας και την εκ νέου γεωστρατηγική της

ενίσχυση.

Τα κράτη αυτά βιώνουν έναν συνεχή αγώνα διασφάλισης της εθνικής τους

κυριαρχίας και ακεραιότητας, προσπαθώντας να μεγιστοποιήσουν τη σχετική και

την απόλυτη ισχύ τους [2]. Βάσει του Mearsheimer [3], οι τρόποι επίτευξης είναι

τρεις:

1. η κατάκτηση εδαφών,

2. ο έλεγχος συμπεριφοράς κρατών, μέσων διαφόρων μοχλών πίεσης (απειλή

στρατιωτικής επέμβασης, κυβερνήσεις μαριονέτες, κ.λ.π.) και

3. η προσπάθεια άμεσου ή έμμεσου ελέγχου της οικονομίας.

Η ανάδειξη του Β. Πούτιν στην ηγεσία της Ρωσίας επέφερε μία σειρά σημαντικές

αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας του κράτους και του ρόλου του στο διεθνές

προσκήνιο. Αναπτύσσοντας τη ρωσική οικονομία, βασιζόμενος στους τεράστιους

ενεργειακούς της πόρους, ο Πούτιν διαμόρφωσε το πλαίσιο αμφισβήτησης δυτικών

πολιτικών, όπως η επέκταση του ΝΑΤΟ σε Γεωργία και Ουκρανία και επεδίωξε την

καθιέρωση της χώρας, τουλάχιστον σε περιφερειακή δύναμη, ώστε να

αποκαταστήσει κάποιες από τις ζώνες επιρροής στα γειτονικά της κράτη. Στα

πλαίσια της κατανόησης των σχέσεων και των ρόλων που διαμορφωθούν τα

επόμενα χρόνια καθίσταται αναγκαία η κατανόηση των εξελίξεων που έλαβαν χώρο

το 2008 στη Ν. Οσετία, όταν Ρωσία και Γεωργία οδηγήθηκαν σε πολεμική εμπλοκή,

αλλά και το 2014 με την Ουκρανική κρίση.

Κεντρικό ερώτημα αποτελεί, αν εν τέλει η Ρωσία έχει κατορθώσει να αναδειχτεί σε

περιφερειακή δύναμη ισχύος, ακολουθώντας μία συγκεκριμένη πολιτική,

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

2

λαμβάνοντας υπόψη την πολιτική που ακολουθούν τα τοπικά κράτη, η Ε.Ε. και οι

ΗΠΑ.

Σκοπός της Έρευνας Από την εξέταση των ιστορικών γεγονότων και των εξελίξεων σε επίπεδο διεθνών

σχέσεων και συσχετισμών ισχύος, που ακολούθησαν τον πόλεμο στη Γεωργία και

την Ουκρανική κρίση, μπορούν να εκληφθούν σημαντικά συμπεράσματα [4] σε μία

σειρά τομέων όπως:

Ο τρόπος που αντιλαμβάνεται η Ρωσία το «Εγγύς Εξωτερικό» και τα μέσα

που είναι διατεθειμένη να χρησιμοποιήσει προκειμένου να διασφαλίσει τα

συμφέροντα της.

Οι δυνατότητες των κρατών στην περιοχή να διαμορφώσουν μία εξωτερική

και διεθνή πολιτική τέτοια που να ισορροπεί μεταξύ Δυτικών - Ρωσικών

συμφερόντων.

Η κατανόηση των ανωτέρω, θα καθιστούσε ενδεχομένως δυνατή τον εντοπισμό των

επόμενων στρατηγικών και γεωπολιτικών σημείων, στα οποία ενδέχεται να

αντιπαρατεθούν Ρωσία και Δύση.

Μέθοδος Έρευνας Η μεθοδολογία της εργασίας περιλαμβάνει την μελέτη και ανάλυση πηγών από τη

διεθνή βιβλιογραφία, που αφορούν είτε τα γεγονότα που έλαβαν χώρα τα

τελευταία 10 έτη στο «Εγγύς Εξωτερικό» της Ρωσίας, είτε αναλύσεις περί των αιτιών

και των αποτελεσμάτων που προέκυψαν από αυτά. Για την ερμηνεία των γεγονότων

επιλέχτηκε το πρίσμα της ρεαλιστικής θεωρίας, καθώς κρίθηκε πως αυτό μπορεί να

ερμηνεύσει καλύτερα τα γεγονότα και τις συνέπειες τους, δεδομένου ότι αυτά

περιλαμβάνουν και εξελίξεις στον στρατιωτικό τομέα, όπου η θεωρία ισχύος

βρίσκει την καλύτερη εφαρμογή της.

Ανάλυση Στην παρούσα ενότητα θα εξεταστεί το πλαίσιο και τα γεγονότα που οδήγησαν στην

επαναδραστηριοποίηση της Ρωσίας στις περιοχές άμεσου ενδιαφέροντος της,

καθώς και τα γεγονότα του πολέμου στη Ν. Οσετία και της κρίσης στην Ουκρανία.

Η επαναδραστηριοποίηση της Ρωσίας

Ο πόλεμος στη Γεωργία και η ουκρανική κρίση ξέσπασαν σε μία περίοδο, που η

Ρωσία φαίνεται να έχει ξεπεράσει το μεταβατικό στάδιο της μετασιοβετικής

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

3

δημοκρατίας και βρίσκεται στην πορεία σημαντικών αλλαγών, προσδοκώντας να

επανακάμψει ως κράτος ισχύος στη διεθνή πολιτική σκηνή. Η χώρα έχει πετύχει

πολιτική σταθερότητα, καθώς διανύουμε την τρίτη προεδρία του Β. Πούτιν, με μία

ενδιάμεση, υποχρεωτική διακοπή κατά την οποία στη θέση εξελέγη υποψήφιος της

επιλογής του. Βασικός παράγοντας ανάπτυξης της χώρας, αποτελούν τα

ενεργειακά της αποθέματα, του σημαντικότερου στρατηγικού πόρου στον πλανήτη

[5], όπου έχει κατορθώσει σε σημαντικό βαθμό να ελέγξει τα αποθέματα του πρώην

σοβιετικού χώρου και να αναπτύξει μία σχέση αλληλεξάρτησης με την Ευρωπαϊκή

Ένωση, καθώς η μία πλευρά χρειάζεται ενέργεια και η άλλη κεφάλαια για τον

εκσυγχρονισμό της ενεργειακής υποδομής και των ανάπτυξη και άλλων τομέων της

ρωσικής οικονομίας [1].

Η πολιτική σταθερότητα και η οικονομική ανάκαμψη, συνοδεύτηκε και από την

αναδιοργάνωση και ενίσχυση του στρατιωτικού σκέλους της χώρας, τόσο σε

απόλυτα νούμερα, όσο και ως ποσοστό του ΑΕΠ της, όπως φαίνεται από το

ακόλουθο γράφημα. Για το 2014 ο ψηφισμένος προϋπολογισμός περιλάμβανε

αύξηση 18,4% για τις αμυντικές δαπάνες, με πρόβλεψη για περαιτέρω αύξηση το

2015 και 2016 (21,6% και 11,6% αντίστοιχα).

Εικόνα 1 Ρωσική στρατιωτική δαπάνη (πηγή: www.forbes.com)

Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια, η χώρα έχει κάνει σημαντική στροφή προς τη

Δύση, ενώ και στους διεθνείς οργανισμούς έχει προωθηθεί ένα μοντέλο

επωφελούς συνύπαρξης τόσο με την Ε.Ε., όσο και με τις Η.Π.Α. βασιζόμενο σε

τομείς όπως: α) ενεργειακή επάρκεια της Ευρώπης και β) καταπολέμηση της

διεθνούς τρομοκρατίας και του ριζοσπαστικού Ισλάμ.

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

4

Παρόλα αυτά, δεν έλειψαν και οι εντάσεις για μία σειρά ζητημάτων όπως, το

καθεστώς του Κοσσυφοπεδίου, η σχεδιαζόμενη αμερικανική αντιπυραυλική ασπίδα

στην Πολωνία και την Τσεχία, η ένταξη Γεωργίας και Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, κ.α.

Ειδικά εντός του 2013 Μόσχα και Ουάσιγκτον διαφώνησαν με αφορμή: α) το θέμα

του Ed. Snowden, που υπήρξε αντίθεση με τη στάση και τις επιθυμίες των Η.Π.Α.

και β) το θέμα της Συρίας, όπου η Ρωσία κατάφερε την παραμονή του Ασάντ στην

εξουσία υπό την προϋπόθεση της καταστροφής του χημικού οπλοστασίου της

χώρας.

Οι τριβές αυτές αποτελούν φυσικές συνέπειες της δυναμικής διαδικασίας

αναδιαμόρφωσης του παγκόσμιου συσχετισμού ισχύος, αλλά σε κάθε περίπτωση,

αποτέλεσαν τα πρώτα δείγματα εξωτερικής πολιτικής μίας χώρας που θέλει να

βαδίσει αυθύπαρκτα και να πετυχαίνει υπό προϋποθέσεις να διαμορφώσει την

παγκόσμια κοινή γνώμη. Διαμορφώνεται έτσι ένα πλέγμα ισχύος με βάση το οποίο

η Ρωσία επιθυμεί [6] να:

1. παραμένει στρατιωτική και πυρηνική υπερδύναμη, τερματίζοντας την περαιτέρω επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς,

2. εδραιωθεί ως αρχηγικός παίκτης στις διεθνείς εξελίξεις και να αποκαταστήσει τις ζώνες επιρροής της,

3. αναγνωρισθεί πολιτικός, οικονομικός και στρατηγικός ηγεμόνας της ευρύτερης περιοχής της Ευρασίας, κερδίζοντας ισότιμη αντιμετώπιση από τους παγκόσμιους στρατηγικούς παίκτες.

Η Ρωσία φαίνεται να διεκδικεί περισσότερη επιρροή και αναγνώριση ότι αποτελεί

και πάλι παγκόσμια δύναμη, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι Η.Π.Α. αν και παραμένει

παγκόσμια ηγεμονική δύναμη μοιάζει «πληγωμένη» [1]. Βασικό στοιχείο σε όλα

αυτά, είναι πως η Ρωσία για να πετύχει τους στόχους της δεν διστάζει σε σειρά

περιπτώσεων περιφερειακών γεγονότων, με διεθνή όμως απήχηση και σημασία, να

χρησιμοποιήσει στρατιωτική ισχύ.

Ρωσικός ζωτικός χώρος και Εγγύς Εξωτερικό

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, έφερε τις Η.Π.Α. σε θέση ισχύος, ενώ η ρωσική

αποδυνάμωση σε στρατιωτικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο επέτρεψε στην

μόνη υπερδύναμη να επιχειρήσει την απεξάρτηση των πρώην σοβιετικών

δημοκρατιών από την επιρροή της Μόσχας, μέσου του «εκδημοκρατισμού» και της

ένταξης τους στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση [7]. Η Ρωσία υποχρεώθηκε να

αποδεχτεί όσα της επέβαλε η αδυναμία της, αποδεχόμενη το 1999 την ένταξη στη

Βορειοατλαντική Συμμαχία, χωρών του συμφώνου της Βαρσοβίας (Ουγγαρία,

Πολωνία, Τσεχία), αν και είχε εξαρχής καταστήσει σαφές ότι η διεύρυνση προς τα

ανατολάς θεωρείται απειλή [8].

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

5

Σημείο καμπής αποτέλεσε όμως η είσοδος το 2004 στη Συμμαχία χωρών που στο

παρελθόν αποτέλεσαν δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης (Εσθονία, Λετονία,

Λιθουανία). Η κατάσταση αυτή δημιούργησε ένα αίσθημα περικύκλωσης, καθώς

για πρώτη φορά το ΝΑΤΟ απέκτησε χερσαία σύνορα με τη Ρωσία, αλλά πολύ δε

περισσότερο απέκοψε ο τον Ρωσικό θύλακα του Kaliningrad από το κυρίως σώμα

της Ρωσίας, όπως φαίνεται από το ακόλουθο γράφημα. Η σημασία του γεγονότος

αυτού από στρατιωτική πλευράς είναι μεγάλη καθώς στην περιοχή εδρεύει ο

στόλος της Βαλτικής, που αποτελεί τη κύρια ναυτική στρατιωτική βάση της χώρας

για την έξοδο στα νερά του Ατλαντικού και κατά επέκταση στη Δυτική Ευρώπη και

τις Η.Π.Α.

Εικόνα 2 Ρωσικός ζωτικός χώρος

Η αλλαγή στη Ρωσική πολιτική σηματοδοτήθηκε με την ξεκάθαρη από πλευράς

Ρωσίας, οριοθέτηση των περιοχών που ανήκουν στο λεγόμενο «Εγγύς Εξωτερικό»1

1 Ο όρος αναφέρεται στις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες που δεν έχουν ενταχθεί στην Ε.Ε. και χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά

από τον Ρώσο Υπουργό Εξωτερικών Andrey Kozyrev το 1990.

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

6

και αποτελούν σημεία ζωτικών συμφερόντων: Μαύρη Θάλασσα (Γεωργία και

Ουκρανία), Κεντρική Ασία και Κασπία Θάλασσα [9]. Το 2008, η Ρωσία δεν δίστασε

να επέμβει στρατιωτικά στη Γεωργία, με αφορμή το ζήτημα της Ν. Οσετίας, καθώς ο

Β.Πούτιν είχε προειδοποιήσει ότι η ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ θα

αντιμετωπίζονταν ως άμεση απειλή [10], ενώ μία αντίστοιχη διαδικασία οδήγησε

στην κρίση της Ουκρανίας.

Καθίσταται λοιπόν σαφές, ότι η Ρωσία αντιλαμβάνεται ως Εγγύς Εξωτερικό, χώρες

στις οποίες διακυβεύονται στρατηγικά γεωπολιτικά της συμφέρονται και οι οποίες

ανήκουν στον λεγόμενο «πυρήνα» των χωρών που χαρακτηρίζονται ως πρώην

σοβιετικές δημοκρατίες. Η εξάπλωση του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. προς ανατολάς μπορεί

να χωριστεί σε δύο περιόδους:

1. την περίοδο κατά την οποία η οικονομική και στρατιωτική αδυναμία της

χώρας, την εμπόδισε να διεκδικήσει τα στρατηγικά της συμφέροντα και

2. την περίοδο κατά την οποία η χώρα αξιοποιεί τα μέσα που διαθέτει για να

διατηρήσει την επιρροή της ή να εμποδίσει την πλήρη επικράτηση αυτών

που θεωρεί «αντιπάλων της».

Με βάση αυτά, το «Εγγύς Εξωτερικό» αποτελεί μία ζώνη ύψιστης προτεραιότητας

για τη Ρωσική πολιτική και δεν διστάζει να αξιοποιήσει στρατιωτικά μέσα για τη

διασφάλιση των εκεί συμφερόντων της. Η εξάπλωση του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε.

θεωρείται ευθεία απειλή και αντιμετωπίζεται ως τέτοια, με βάσει τις δηλώσεις των

πολιτικών της χώρας.

Τα γεγονότα του Πολέμου στη Γεωργία

Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης δημιούργησε την ανάγκη σε μία σειρά εθνότητες

να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία – αυτονομία τους, στα πλαίσια των κρατών που

δημιουργήθηκαν. Η Ν. Οσσετία αν και βρέθηκε στη επικράτεια της Γεωργίας, δεν

έκρυψε ποτέ την πρόθεση της να αποτελέσει κομμάτι του κορμού του Ρωσικού

κράτους. Ο πόλεμος του 1990, μεταξύ των Οσσέτιων και των Γεωργιανών κατέληξε

στην αυτονόμηση της περιοχής και στην δημιουργία ειρηνευτικού σώματος για τη

διαφύλαξη της σταθερότητας στην περιοχή [11].

Στα τέλη του 2003, στην εξουσία ήρθε ο Μ. Σαακασβίλι κατά τη διάρκεια της

λεγόμενης «επανάστασης των ρόδων», ο οποίος και δεσμεύτηκε να ακολουθήσει

μία σειρά μεταρρυθμίσεων προς την κατεύθυνση του εκδημοκρατισμού της χώρας,

της σύνδεσης με τον δυτικό κόσμο (ΝΑΤΟ), του επανασχεδιασμού της οικονομίας

της και τέλος αποφάσισε την επανάκτηση του ελέγχου από τη Κεντρική Κυβέρνηση

των περιοχών που είχαν εκδηλώσει αποσχιστικές τάσεις [11]. Όλα τα ανωτέρω

αποτέλεσαν κομμάτια μίας πολιτικής που στόχευε στη μεγιστοποίηση της

ασφάλειας της χώρας, έναντι της Ρωσίας.

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

7

Η Ρωσική πολιτική αντιμετώπισε τις ανωτέρω κινήσεις ως «επιθετικές ενέργειες»

ενάντια στα συμφέροντα της και έλαβε μέτρα για να αυξήσει την οικονομική

(επενδύσεις και παροχή κεφαλαίων) και πολιτική (παροχή ρωσικών διαβατηρίων

στους κατοίκους της περιοχής) επιρροή της στην Ν. Οσσετία, δημιουργώντας

προσδοκίες για «ένωση» [12]. Το άναρχο διεθνές σύστημα οδηγούσε τη Ρωσία στην

υλοποίηση πολιτικών που στόχο είχαν τη μεγιστοποίηση της ισχύος της, έναντι των

απειλών που αισθανόταν από τη Δύση και τους συμμάχους της.

Το 2005 η γεωργιανή πλευρά κατέθεσε ειρηνευτικό σχέδιο, που παρείχε αυτονομία

στην περιοχή, αλλά απορρίφτηκε από τον Πρόεδρο της Ν. Οσσετίας Ε. Kokoiti με την

αιτιολογία ότι ο «λαός του είναι Ρώσοι πολίτες» και αντιπρότεινε ένα σχέδιο στη

βάση του οποίου ήταν η ανεξαρτητοποίηση της περιοχής [11]. Η αδιάλλακτη στάση

των δύο πλευρών, οδήγησε σε αποτυχία τις διαπραγματεύσεις και έδωσαν το

έναυσμα στη Ρωσία για σειρά ενεργειών. Την άνοιξη του 2008 επιχείρησε να

πετύχει την de facto αναγνώριση της διεθνούς υπόστασης της Ν. Οσσετίας σε

οικονομικό επίπεδο, αλλά και την ενίσχυση της πολιτικής και στρατιωτικής της

θέσης στην περιοχή, ως αντίδραση στη αποτυχημένη προσπάθεια του ΝΑΤΟ να

εντάξει την Γεωργία στις τάξεις του κατά τη σύσκεψη του Βουκουρεστίου [13].

Η αποτυχημένη προσπάθεια ένταξης της χώρας στο ΝΑΤΟ (που θα λειτουργούσε ως

πολλαπλασιαστής ισχύος για τη Γεωργία και θα αύξανε την ασφάλεια της), όξυνε

τις αντιθέσεις των δύο πλευρών, που προχώρησαν σε επιδείξεις δύναμης μέσω

στρατιωτικών ασκήσεων. Η Ρωσική στρατιωτική άσκηση πραγματοποιήθηκε στα

σύνορα με τη Γεωργία και προέβλεπε την αντίδραση σε μία πιθανή επέμβαση της

Γεωργίας στη Ν. Οσσετία, ενώ και η γεωργιανή πλευρά απάντησε με αντίστοιχη

άσκηση στην οποία συμμετείχαν και στρατεύματα των ΗΠΑ και άλλων χωρών του

ΝΑΤΟ και των συμμάχων του (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Ουκρανία), τα οποία όμως

αποχώρησαν μετά τη λήξη της άσκησης στα τέλη του Ιουλίου του 2008 [14] και πριν

την έναρξη των συγκρούσεων.

Η κλιμάκωση των γεγονότων οδήγησε στην έναρξη των συγκρούσεων μεταξύ

Οσσετίων και Γεωργιανών την 7η Αυγούστου 2008. Αν και υφίσταται ασάφεια ως

προς το «ποιος» ξεκίνησε τον πόλεμο, είναι γεγονός πως οι Γεωργιανοί αντέδρασαν

δυναμικά βομβαρδίζοντας την πρωτεύουσα της Ν. Οσσετίας και καταλαμβάνοντας

με χερσαίες δυνάμεις μεγάλες περιοχές [11].

Η Ρωσική αντίδραση υπήρξε άμεση και την 8η Αυγούστου 2008 αεροπορικές και

στρατιωτικές δυνάμεις ενεπλάκησαν σε μάχες με τους Γεωργιανούς,

κατορθώνοντας μέχρι την 10η Αυγούστου να έχουν καταλάβει όλη τη Ν. Οσσετία,

αλλά και να περνούν σε γεωργιανό έδαφος προκειμένου να διασφαλίσουν το

απυρόβλητο της πρωτεύουσας της περιοχής. Η γρήγορη προέλαση των ρωσικών

στρατευμάτων σταμάτησε εξαιτίας της «σύγκρασις» που επέδειξε η ρωσική

πολιτική, λίγα χιλιόμετρα πριν την πρωτεύουσα της Γεωργίας και η χώρα διακήρυξε

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

8

ότι πέτυχε να επαναφέρει την σταθερότητα και την ασφάλεια στην περιοχή του

Καυκάσου [11].

Εικόνα 3 Χάρτης σύγκρουσης στη Γεωργία (Πηγή: J. Nichon [11])

Στα άξια προς καταγραφή σημεία είναι η προσοχή που έδειξε η Ρωσία ώστε να μην

καταστραφούν οι πετρελαϊκές υποδομές της Γεωργίας, ώστε να μην θιχτούν τα

διεθνή γεωπολιτικά συμφέροντα και να περιοριστούν οι πιθανότητες ουσιαστικής

δυτικής επέμβασης [13]. Λειτουργώντας ως ορθολογικός παίκτης, η Ρωσία

απέφυγε να διευρύνει τη σύγκρουση, ανοίγοντας παράλληλα πολλαπλά μέτωπα,

αλλά και αποφεύγοντας να απειλήσει άμεσα τα συμφέροντα των δυτικών χωρών.

Η επίτευξη κατάπαυσης πυρός και η αναζήτηση ειρηνευτικού σχεδίου διαμέσου της

Ευρωπαϊκής Ένωσης, ολοκληρώθηκε με την μονομερή αναγνώριση εκ μέρους της

Ρωσίας, της ανεξαρτησίας των αποσχισθέντων περιοχών [11], παρά τις προσπάθειες

του Γάλλου Προέδρου Σαρκοζύ για την ύπαρξη κοινά αποδεκτής λύσης. Η απειλή

διεθνούς απομόνωσης της Ρωσίας, αντιμετωπίστηκε από την ίδια με την

υποβάθμιση της σημασίας διεθνών οργάνων όπως οι G-8 και ο Παγκόσμιος

Οργανισμός Εμπορίου, γεγονός που είχε ως άμεσο αντίχτυπο την απόσυρση εκ

μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ των όποιων σκέψεων για

εκτεταμένες κυρώσεις [11]. Τον Σεπτέμβριο του 2008 η Ρωσία υπέγραψε Συμφωνία

Φιλίας, Συνεργασίας και Αμοιβαίας Βοήθειας, με τη Ν. Οσσετία γεγονός που της

επιτρέπει τη διατήρηση στρατευμάτων στην περιοχή και αυξάνει την εξάρτηση της

[11] από το Ρωσικό κράτος.

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

9

Μετά το πέρας της κρίσης, αναπτύχθηκε έντονος διάλογος σχετικό με το εάν η

πιθανότητα ένταξης της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ υπήρξε η σταγόνα που ξεχείλισε το

ποτήρι για τη ρωσική πολιτική ηγεσία [15] ή εάν η αποτυχία να ενταχθεί η χώρα σε

αυτό αποτέλεσε ένδειξη αδυναμίας και έδωσε το έναυσμα για την διογκούμενη

επιθετικότητα της Ρωσίας [11]. Η Γεωργιανή πλευρά ισχυρίζεται ότι ο πόλεμος

υπήρξε προσπάθεια της Ρωσίας να πλήξει την ανεξαρτησία τους και να τερματίσει

τα σχέδια ένταξης της χώρας στο ΝΑΤΟ [11]. Από την άλλη πλευρά η Γαλλία και η

Γερμανία που είχαν και τις ισχυρότερες επιφυλάξεις στη σύσκεψη του

Βουκουρεστίου, επιχειρηματολογούν στη βάση του ότι η σημασία για το ΝΑΤΟ από

την ένταξη της Γεωργίας ήταν μικρότερη από τα γεωπολιτικά και εμπορικά

συμφέροντα που θα πλήττονταν από μία ενδεχόμενη ρήξη με τη Ρωσία [11].

Τα γεγονότα της Ουκρανικής κρίσης

Στις δύο δεκαετίες που ακολούθησαν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η

Ουκρανία δεν κατάφερε ούτε να πετύχει την επανασύνδεση με τη Ρωσία, ούτε

όμως και τον συγχρονισμό με τη Δύση [16]. Ακροβατώντας σε ένα άναρχο διεθνές

σύστημα, προσπάθησε να ισορροπήσει μεταξύ των δύο, αλλά δεν είχε ποτέ την

ευκαιρία να επιλέξει ελεύθερα, καθώς: α) η συμμαχία με τη Δύση απαιτούσε μία

μακρά διαδικασία αναδιάρθρωσης, με πολλαπλά προαπαιτούμενα και μάλιστα υπό

το φόβο των ρωσικών «αντιποίνων», ενώ β) η σύνδεση με τη Ρωσία μπορεί να

φαινόταν ως οικονομικά και στρατιωτικά αναπόφευκτη, αλλά θα σηματοδοτούσε

την πρόσδεση της χώρας στο ρωσικό άρμα. Η μοίρα της Ουκρανίας λοιπόν

εξαρτιόταν πάντα από ισχυρότερες δυνάμεις, εκτός του πεδίου επιρροής της.

Την ίδια στιγμή, η Ρωσία δεν δίστασε να διαμορφώσει ένα πολύπλευρο πλέγμα

ισχύος, βασιζόμενο τόσο σε τακτικές «ήπιας ισχύος», όσο και σε στρατηγικές

«σκληρής ισχύος», προκειμένου να εξυπηρετήσει τα εθνικά της συμφέροντα με

γνώμονα είτε τη μεγιστοποίηση της ασφάλειας της, είτε την αύξηση της ισχύος της.

Εξάλλου, οι χώρες μεγάλης ισχύος έχουν τη δυναμική να επεμβαίνουν στο

εσωτερικό των γειτονικών τους κρατών όταν διακυβεύονται ζωτικά στους

συμφέροντα [17] και η Ρωσία εξασκεί αυτό που θεωρεί δικαίωμα της με κάθε

δυνατό μέσο.

Τα πεδία ισχύος που αξιοποίησε η Ρωσία, σε σχέση με την Ουκρανία και την κρίση

σε αυτήν, είναι:

1. Στρατιωτικά, στα οποία υπερέχει των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών,

καθώς οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις αποτελούν ένα αντίγραφο σε

μικρογραφία των ρωσικών, χωρίς όμως να έχουν δεχτεί τον εκσυγχρονισμό

των τελευταίων, με αποτέλεσμα να θεωρούνται υποδεέστερες.

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

10

2. Οικονομικά, η Ρωσία απορροφά το 23% των ουκρανικών εξαγωγών, ενώ το

μερίδιο στις εισαγωγές ανέρχεται στο 50%, ενώ αποτελεί και τον

σημαντικότερο στρατηγικό επενδυτή της ουκρανικής βιομηχανίας. Τα

στοιχεία αυτά αξιοποιούνται στα πλαίσια της πολιτικής ισχύος της Ρωσίας,

ώστε να αναγκάσει τους «γείτονες» της να επανεξετάσουν πολιτικής τους ή

να ευθυγραμμιστούν με τη δική της πολιτική. Για παράδειγμα τον

Αύγουστο του 2013 προχώρησε σε εμπορικούς περιορισμούς των

ουκρανικών προϊόντων2, ενώ είναι αποδεκτό ότι η Ρωσία σήμερα παίζει

σημαντικό ρόλο στις οικονομίες των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών [18].

3. Ενεργειακά, το 70%-75% του φυσικού αερίου που καταναλώνει η

Ουκρανία, προέρχεται από τη Ρωσία. Κατά τη Σοβιετική εποχή η διαδρομή

της υποδομής μεταφοράς υδρογονανθράκων δεν ήταν προεξέχων θέμα για

τις πετρελαιοπαραγωγές περιοχές της ΕΣΣΔ. Το δίκτυο αγωγών

κατασκευάστηκε έτσι ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες της Ένωσης και

συνεπώς ήταν προσανατολισμένο στη Μόσχα. Μετά τη διάλυση όμως, το

γεγονός αυτό κατέστησε της χώρες πλήρως εξαρτημένες από το δίκτυο

αγωγών της Ρωσίας, υποσκάπτοντας την πολιτική και οικονομική τους

αυτονομία και παρέχοντας στη Μόσχα σημαντική επιρροή [19].

4. Πολιτικά, η Ρωσία δεν διστάζει να εμπλακεί ανοιχτά σε εκλογικές

διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα σε περιοχές του Εγγύς Εξωτερικού της. Η

ηγεσία της χώρας θεωρούν ότι η ικανότητα να καθοδηγούν ή να

επηρεάζουν της πολιτικές επιλογές σε άλλες χώρες είναι μέρος του

παιγνίου ισχύος [20] και μάλιστα της λεγόμενης σκληρής ισχύος [21].

Οι ρίζες της Ουκρανικής κρίσης μπορούν να αναζητηθούν στο 2004, όταν τις

εκλογές κέρδισε η φιλοδυτική παράταξη, η οποία δια της αρχηγού της Γ.

Τιμονσένκο, ανακοίνωσε ότι: α) η χώρα θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., β) θα

συμβάλει στην ενίσχυση του GUAM3 (συμμαχία κρατών με σκοπό να λειτουργήσει

ως πολλαπλασιαστής ισχύος) και γ) θα συμβάλει στην εδραίωση της Κοινωνίας για

τη Δημοκρατική Επιλογή. Όλες οι αποφάσεις αυτές είχαν έναν έντονο αντιρωσικό

χαρακτήρα [4] και εκλήφθηκαν ως επέμβαση της Δύσης σε περιοχή υψηλής

προτεραιότητας για τη Ρωσία [22]. Ως συνέπεια έλαβαν χώρα οι λεγόμενοι

«πόλεμοι του φυσικού αερίου» κατά τις περιόδους 2005-2006 και 2007-2008.

Πέραν αυτών, «αγκάθι» στις σχέσεις των δύο χωρών αποτελούσε και το ζήτημα της

εκ νέου μίσθωσης της ναυτικής βάσης της Σεβαστούπολης στη Ρωσία, καθώς η

2 Ως προειδοποίηση για τις συνέπειες μίας μελλοντικής Συμφωνίας Σύνδεσης με την Ε.Ε.

3 Οργανισμός που ιδρύθηκε το 1997 μεταξύ Georgia, Ukraine, Azerbaijan, Moldova με αποκλειστικό σκοπό τη δημιουργία ενός

πόλου, ικανού να αντιπαρατεθεί στις πολιτικές της Ρωσίας (Fragonikolopoulos, 2001)

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

11

υπάρχουσα συμφωνία έληγε το 2017. Οι φιλοδυτικές πολιτικές δυνάμεις δεν

επιθυμούσαν την εκμίσθωση, ενώ η απώλεια της ναυτικής βάσης, θα απέκοπτε τη

χώρα από τη ζώνη ενδιαφέροντος της Μαύρης Θάλασσας, θα αύξανε την

ανασφάλεια της, αλλά και θα αποτελούσε ένα μήνυμα ότι η επιρροή της στο Εγγύς

Εξωτερικό ήταν ανεπαρκής και ότι μπορούσε να απολέσει ζωτικά της συμφέρονται

[23].

Στις εκλογές του 2010, η Ρωσική κυβέρνηση στήριξε σθεναρά τον Β. Γιανουκόβιτς,

ηγέτη της φιλορωσικής πτέρυγας στην Ουκρανία, η εκλογή του οποίου

σηματοδότησε αλλαγή και της γενικότερης ουκρανικής πολιτικής. Η εκμίσθωση της

ναυτικής βάσης επεκτάθηκε για άλλα 25 χρόνια, η συμφωνία για ένταξη της χώρας

στην Ε.Ε.4 ακυρώθηκε και προκρίθηκε η ιδέα της σύνδεσης με την Ευρασιατική

Τελωνειακή Ένωση5. Ακολούθησαν αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας, που

οδήγησαν το Φεβρουάριο του 2014, σε συμφωνία για μεταβατική κυβέρνηση

ενότητας και πρόωρες εκλογές, αλλά οι αντιδράσεις δεν σταμάτησαν. Η ένταση

κλιμακώθηκε και οδήγησε σε κοινοβουλευτικό πραξικόπημα, με τον σχηματισμό

φιλοδυτικής μεταβατικής κυβέρνηση, που υπό την επιρροή ακραίων – ναζιστικών

κομμάτων επιχείρησε να περιορίσει τα πολιτιστικά δικαιώματα της ρωσικής

μειονότητας.

Σε έναν κόσμο ισχύος όμως, κανένα κράτος δεν μπορεί να είναι βέβαιο ότι ένα

άλλο, ισχυρότερο κράτος δεν θα χρησιμοποιήσει στρατιωτική ισχύ εναντίων του.

Η Ρωσία απάντησε στα τεκταινόμενα στην Ουκρανία, καταλαμβάνοντας της περιοχή

της Κριμαίας άτυπα, καθώς στρατιωτικές δυνάμεις χωρίς εθνικά διακριτικά

τοποθετήθηκαν σε κομβικά σημεία της περιοχής, αποτρέποντας οποιαδήποτε

στρατιωτική ενέργεια του ουκρανικού στρατού και ναυτικού στην περιοχή. Το

δημοψήφισμα του Μαρτίου 2014 στην περιοχή απλά επιβεβαίωσε και τυπικά την

ένωση της Κριμαίας με τη Ρωσία.

Η διεθνής κοινότητα δεν αντέδρασε στρατιωτικά, αλλά κινήθηκε: α) προσπαθώντας

να ενισχύσει πολιτικά τη φιλοδυτική μεταβατική ουκρανική κυβέρνηση, β) να

συνδράμει μέσω του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου την υπό κατάρρευση

ουκρανική οικονομία, γ) να επιβάλει οικονομικά μέτρα στη Ρωσία και δ) να

ενισχύσει στρατιωτικά τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ στην Πολωνία, ασκώντας ψυχολογική

πίεση στη Ρωσία μέσω στρατιωτικών ασκήσεων στην περιοχή πλησίον της ρωσικής

ναυτικής βάσης του Kaliningrad. Η κρίση όμως δεν άργησε να μεταδοθεί στην

Ανατολική Ουκρανία, όπου σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού είναι ρωσόφωνο,

4 Οι διαπραγματεύσεις άρχισαν τον Φεβρουάριο του 2007 και κατέληξαν το Νοέμβριο του 2011.

5 Δημιουργήθηκε το 2010 με στόχο την οικονομική ένωση των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών, με έναρξη το 2015 και

συμμετοχή μέχρι στιγμής των: Ρωσία – Λευκορωσία – Καζακσταν. Η κίνηση αποτελεί πρωτοβουλία της Ρωσίας, σε μία

προσπάθεια να δημιουργήσει ένα Ευρασιατικό αντίβαρο στην Ε.Ε. Παρά τις ρωσικές πιέσεις η Ουκρανία παρέμεινε απλός

παρατηρητής της Ένωσης.

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

12

με τις ταραχές στα αστικά κέντρα να μετατρέπονται σύντομα σε τακτικές μάχες και

ανταρτοπόλεμο μεταξύ ουκρανικών δυνάμεων και ρωσόφωνων.

Σε αντιδιαστολή όμως με την Κριμαία, η Ρωσία διαφοροποίησε τη στρατηγική της,

μη αποδεχόμενη την ενσωμάτωση στον κορμό της των περιοχών αυτών παρά τα

σχετικά αιτήματα και δημοψηφίσματα που πραγματοποιήθηκαν, επιδεικνύοντας

«σύγκρασις» ώστε να αποφευχθεί μία πρόκληση προς τη Δύση που θα οδηγούσε σε

πιθανή εμπλοκή ρωσικών και ΝΑΤΟϊκών τακτικών στρατευμάτων. Στο στρατιωτικό

σκέλος όμως, δεν επέτρεψε την κατάληψη των περιοχών αυτών από τον ουκρανικό

στρατό, αλλά αντίθετα περιόρισε σημαντικά τη δράση του, αναγκάζοντας την

Ουκρανική κυβέρνηση να προσέλθει σε συνομιλίες για το καθεστώς της περιοχής.

Παρά τις διεθνείς εξελίξεις, ένα γενικευμένος πόλεμος αποτράπηκε, κυρίως γιατί

παρά τη ρωσική πολιτική που περιγράφηκε, η χώρα παραμένει ένας ορθολογικός

παίκτης, αποφεύγοντας την ολομέτωπη ρήξη με την Ε.Ε. και τις Η.Π.Α., γεγονός που

θα έφερνε αστάθεια και θα επηρέαζε σημαντικά και την ίδια, καθώς εξαρτάται από

την πολιτική και οικονομική σταθερότητα της Δυτικής Ευρώπης. Παράλληλα, οι

χώρες της Δύσης αντιλαμβάνονται τη θέση ισχύος που διαθέτει η Ρωσία σε

ζητήματα όπως η ενσωμάτωση της Κριμαίας στον ρωσικό εθνικό κορμό και

μετατοπίζουν το βάρος των διεθνών πολιτικών τους στην εξελίξεις στην Ανατολική

Ουκρανία, αποδεικνύοντας πως οι σχέσεις ισχύος ειδικά σε επίπεδο «μεγάλων

δυνάμεων» είναι βασικό στοιχείο των διεθνών σχέσεων. Με βάση την αρχή της

αναλογικότητας στην αντίδραση όπως την ανέπτυξε ο Θουκυδίδης [24], αλλά και

του ισοζυγίου ισχύος στην περιοχή, η Ρωσία διαθέτει την απαραίτητη ισχύ για να

επιβάλει τις θέσεις της στο ζήτημα της Κριμαίας, αλλά δεν θέλει να προβεί σε

ενέργειες πρόκλησης που μπορεί να οδηγήσουν στη δημιουργία ισοδύναμων

τετελεσμένων στην περιοχή του Kaliningrad, όπου το ισοζύγιο ισχύος μπορεί να

αποβεί εις βάρος της.

Συμπεράσματα Με βάση την ανωτέρω ανάλυση προκύπτουν κάποια σημαντικά συμπεράσματα

σχετικά με τον τρόπο που αντιλαμβάνεται η Ρωσία το «Εγγύς Εξωτερικό» της, τα

μέσα που αξιοποιεί για να διασφαλίσει τα συμφέροντα της, αλλά και τις

δυνατότητες των χωρών της περιοχής να διαμορφώσουν ανεξάρτητη πολιτική,

ακόμα και αν αυτή έρχεται σε σύγκρουση με τα ρωσικά συμφέροντα.

Η Ρωσία αντιλαμβάνεται το «Εγγύς Εξωτερικό» ως μία ζώνη πρώτης

προτεραιότητας, στην οποία διακυβεύονται ζωτικά της συμφέροντα. Ως εκ

τούτου, οι απόπειρες πρόσδεσης χωρών, όπως η Γεωργία και η Ουκρανία, στο

δυτικό άρμα αντιμετωπίζονταν ως «εχθρικές ενέργειες», καθώς μειώνουν το

αίσθημα ασφάλειας και την ισχύ της χώρας. Στα πλαίσια αυτά, η Ρωσία αξιοποιεί

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

13

ένα μίγμα ήπιας και ωμής ισχύος προκειμένου να υπερασπίσει τα ζωτικά της

συμφέροντα στις ζώνες επιρροής της, όπως η Γεωργία και η Ουκρανία. Παράλληλα,

προωθεί ένα μοντέλο «κυρίαρχης δημοκρατίας», ως αντίβαρο στις αρνητικές

επιδράσεις της παγκοσμιοποίησης, που θεωρεί ότι εκφράζουν οι Η.Π.Α., οι οποίες

με τη σειρά τους την κατηγορούν για «νέο – ιμπεριαλισμό» [25], προωθώντας τον

«εκδημοκρατισμό» και την ένταξη χωρών στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. Καθίσταται σαφές,

ότι και οι δύο χώρες επιδιώκουν να προσδώσουν χαρακτηριστικά «ηθικής

σταυροφορίας», στην προσπάθεια για ενίσχυση της θέσης τους.

Προς το παρόν, η Ρωσία φαίνεται να ανακτά τη θέση της στην παγκόσμια σκακιέρα

των διεθνών σχέσεων, χρησιμοποιώντας το «μαστίγιο», περισσότερο από ότι το

«καρότο» [26], χρησιμοποιώντας δηλαδή στρατιωτική πυγμή και επιβολή, παρά

πειθώ, για την εξυπηρέτηση των ζωτικών της συμφερόντων. Το στοιχείο αυτό, την

καθιστά περισσότερο «αρχή», παρά «ηγεμονία» καθώς το μοντέλο που προβάλει

δεν φαίνεται να βρίσκει επαρκή διεθνή απήχηση. Ακόμα και στις περιπτώσεις όμως

που αξιοποιεί πολιτικές ήπιας ισχύος, το πραγματοποιεί με τρόπο τέτοιο που

αποτελεί «ωμή παρέμβαση».

Για παράδειγμα, γνωρίζοντας ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην ουκρανική οικονομία

[18], δεν δίστασε να προχωρήσει σε εμπορικούς περιορισμούς των ουκρανικών

προϊόντων6, προκειμένου η χώρα να επανεξετάσει την πολιτική της και να

διαχειρίζεται το δίκτυο αγωγών φυσικού αερίου, ως μέσο άσκησης επιρροής σε

Κυβερνήσεις και κοινή γνώμη [19]. Ακόμα και σε πολιτικό επίπεδο, δεν διστάζει να

εμπλακεί ανοιχτά σε εκλογικές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα σε περιοχές του

Εγγύς Εξωτερικού της, καθώς η ρωσική ηγεσία θεωρεί ότι η ικανότητα να καθοδηγεί

ή να επηρεάζουν της πολιτικές επιλογές σε άλλες χώρες είναι μέρος του παιγνίου

ισχύος [20] και μάλιστα της λεγόμενης σκληρής ισχύος [21].

Ως εκ τούτου οι δυνατότητες των κρατών στην περιοχή να διαμορφώσουν μία

εξωτερική και διεθνή πολιτική τέτοια που να ισορροπεί μεταξύ Δυτικών -

Ρωσικών συμφερόντων, είναι περιορισμένες καθώς από τη μία πλευρά έχουν να

κάνουν με μία περιφερειακή δύναμη που χρησιμοποιεί σκληρή ισχύ, ενώ το

«αντίπαλο δέος» της περιορίζεται σε μέτρα ήπιας ισχύος αποφεύγοντας την

απευθείας σύγκρουση. Η πολιτική των Η.Π.Α. στην περιοχή εστιάζει κυρίως στο

ζήτημα των πετρελαϊκών αγωγών7, κατορθώνοντας να αποφύγουν την

επαναπρόσδεση των συμμάχων τους στο ρωσικό άρμα, αλλά αποτυγχάνοντας να

αποτρέψουν τη ρωσική παρεμβατικότητα / επιθετικότητα.

6 Ως προειδοποίηση για τις συνέπειες μίας μελλοντικής Συμφωνίας Σύνδεσης με την Ε.Ε.

7 Η αναφορά περιλαμβάνει τους αγωγούς: BTC, Baku – Supsa και τον South Caucasus Pipeline

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

14

Από την άλλη πλευρά η Ευρωπαϊκή Ένωση εστιάζει κυρίως στην εμπορική και

ενεργειακή διασύνδεση με τις δημοκρατίες του Καυκάσου, αναγνωρίζοντας εν μέρει

την περιοχή ως ζώνη πρωτίστως αμερικανικών συμφερόντων, αλλά παράλληλα

αποφεύγοντας να έρθει σε προστριβή με τον ρωσικό γίγαντα. Τόσο η Ε.Ε. όσο και οι

Η.Π.Α. όμως κράτησαν σαφής αποστάσεις από τις αναθεωρητικές τάσεις των

συμμάχων τους (π.χ. της γεωργιανής κυβέρνησης) όταν επεχείρησαν να

ανατρέψουν το status quo της περιοχής, ενώ η αντίδραση τους στις ρωσικές

ενέργειες, μπορούν να χαρακτηριστούν ως επίδειξη δύναμής «ήπιας» ισχύος μόνο

[13].

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

15

Κατάλογος πηγών [1] Α. Ντόκος, "Η «αναγέννηση» της Ρωσίας και οι προοπτικές για τις Ελληνο-Ρωσικές

σχέσεις," ΘΕΣΕΙΣ ΕΛΙΑΜΕΠ, vol. 3, pp. 1-8 2010. [2] R. Gilpin, "War and change in world politics," 1981. [3] J. J. Mearsheimer, The tragedy of Great Power politics. New York: Norton, 2001. [4] F. Proedrou, "Ukraine's foreign policy : accounting for Ukraine's indeterminate

stance between Russia and the West," Journal of Southeast European and Black Sea studies, vol. 10, 2010.

[5] M. T. Klare, Rising powers, shrinking planet: the new geopolitics of energy. New York: Metropolitan Books, 2008.

[6] E. B. Rumer and A. Stent, "Russia and the West," Survival, vol. 51, 2009. [7] M. M. Balmaceda, "On the edge Ukrainian-Central European-Russian security

triangle," S. American Council of Learned, Ed. Budapest: Central European University Press, 2000.

[8] A. Stent, Russia and Germany reborn : unification, the Soviet collapse, and the new Europe. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1999.

[9] S. Ivanov, "Russia Must be Strong," in The Wall Street Journal, 2006. [10] T. De Waal, "It takes a village: In the Caucasus, all politics are local," Prospect

Publishing Limited London, pp. 22-23, 2008. [11] J. Nichon, "Russia-Georgia conflict in South Ossetia : context and implications for

U.S. interests," vol. RL34618, Congressional Research Service, Ed.: Library of Congress,, 2009.

[12] J. Nichon, "Armenia, Azerbaijan and Georgia: Political Developments and Implications for U.S. Interests," vol. RL33453, Congressional Research Service, Ed.: Library of Congress,, 2008.

[13] Θ. Τσακίρης, "Ο Ψυχρός Πόλεμος που δεν τελείωσε: Προϊστορία, χρονικό και γεωστρατηγικός απολογισμός του ρωσο-γεωργιανού πολέμου," Αγορά Χωρίς Σύνορα, vol. 14, pp. 14-42, 2008.

[14] F. Roland, "War Games Too Close for Comfort," Congressional Quarterly Weekly, pp. 2765, 2008.

[15] P. Gallis, P. Belkin, and C. Ek, "Enlargement issues at NATO's Bucharest Summit," Current politics and economics of Russia, Eastern and Central Europe, vol. 25, pp. 101-140, 2010.

[16] S. Pifer, A. Εslund, J. Elkind, I. Brookings, and P. Foreign Policy, Engaging Ukraine in 2009. Washington, D.C.: Brookings Institution, 2009.

[17] J. Baylis and S. Smith, The globalization of world politics : an introduction to international relations. Oxford; New York: Oxford University Press, 2001.

[18] O. Haran, "From Viktor to Viktor: Democracy and authoritarianism in Ukraine," Demokratizatsyia Demokratizatsiya, vol. 19, pp. 93-110, 2011.

[19] T. C. German, "Pipeline politics: Georgia and energy security," Small Wars & Insurgencies Small Wars & Insurgencies, vol. 20, pp. 344-362, 2009.

[20] J. Cwiek-Karpowicz, Limits to Russian soft power in the post-Soviet area. Berlin: DGAP, Forschungsinst., 2012.

[21] J. S. Nye, Soft power : the means to success in world politics. New York: Public Affairs, 2004.

[22] A. Kazantsev, "Russian Policy in Central Asia and the Caspian Sea Region," Europe-Asia Studies, vol. 60, pp. 1073-1088, 2008.

[23] A. Dubien, "The Opacity of Russian-Ukrainian Energy Relations," Russie.Nei.Visions 2008 : Russia, Belarus, Ukraine, Moldova, Armenia, Georgia, Azerbaijan, Kazakhstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Tajikistan, Kyrgyzstan : understanding Russia and the new independent states, pp. 181-195, 2008.

Κάργας, Αντώνιος Δεκέμβριος 2014

16

[24] Thucydides, R. Warner, and M. I. Finley, History of the Peloponnesian War. Harmondsworth, Eng.; Baltimore: Penguin Books, 1972.

[25] S. Kiesbye, Is there a new Cold War? Detroit: Greenhaven Press, 2010. [26] G. Voloshin, "Russia’s Eurasian Union: A Bid for Hegemony?," in Geopolitical

monitor, 2012.