Νεοφιλελευθερισμός και Χρηματιστικοποίηση

ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣΣΕΜΙΝΑΡΙΟ : Ειδικά θέματα οικονομικής θεωρίας (οικ4301)Καθηγητής : Δημήτρης Μυλωνάκης

Γενικά στοιχεία του νεοφιλελευθερισμού

• Έκανε την εμφάνισή του στον απόηχο της κρίσης του ’70

• Στρατηγική για την ενδυνάμωση της καπιταλιστικής τάξης

• Επηρεάζει : οικονομία , πολιτική ,κουλτούρα , σχέσεις κρατών

• Ξεκίνησε από τις Η.Π.Α και το Ηνωμένο Βασίλειο

• Εμβληματική χρονιά : 1979 ( Αύξηση επιτοκίων σε οποιοδήποτε επίπεδο σχετικά με την καμπύλη πληθωρισμού )

• Νεοεισαχθέντα χαρακτηριστικά : Αύξηση των χρηματιστηριακών συναλλαγών , διεθνής κίνηση κεφαλαίου , επέκταση πολυεθνικών , ρόλος φορέων όπως Δ.Ν.Τ και Π.Τ

Ιστορική Αναδρομή • Καπιταλισμός στις αρχές του 20ου αιώνα : χαρακτηρίζεται από

τρείς επαναστάσεις

1. Εταιρική : Αύξηση αριθμού επιχειρήσεων ιδιαίτερα από το 1900 και μετά

2. Χρηματοοικονομική : Επέκταση του τραπεζικού συστήματος μέσω δανείων στις νεοϊδρυθείσες επιχειρήσεις

3. Διαχειριστική : Υπαλληλικό προσωπικό σε θέσεις διαχείρισης , διαχωρισμός εννοιών ιδιοκτησίας και διαχείρισης , νέες ειδικότητες λόγο ανάπτυξης του χρηματοοικονομικού τομέα

Αποτέλεσμα των επαναστάσεων

• Δημιουργία μιας νέας τάξης λιγότερο συνδεδεμένης με τις επιχειρήσεις : Ιδιοκτησία μέσων παραγωγής μέσω χρεογράφων

• Χρηματοοικονομικός χαρακτήρας της καπιταλιστικής εξουσίας : Η εταιρική και χρηματοοικονομική επανάσταση σε συνδυασμό με την επέκταση χρηματοοικονομικών οργανισμών οδήγησε στην εξάρτηση των καπιταλιστών από χρηματοοικονομικούς οργανισμούς

• Τέλος εποχής : Κρίση του 1929 και Β΄ παγκόσμιος πόλεμος

Μεταπολεμική περίοδος : Μια πιο σοσιαλιστική προσέγγιση

• Επικρατούσες τάσεις : Αύξηση επενδύσεων , παρεμβατική πολιτική

• Στόχοι : Αύξηση αγοραστικής δύναμης , πλήρης απασχόληση , κράτος δικαίου , χρηματοοικονομικός τομέας προς όφελος της πραγματικής οικονομίας , αύξηση μισθών

Πορεία προς τον νεοφιλελευθερισμό

• Διαρθρωτική κρίση του ’ 70 : Μείωση κερδών , αύξηση του πληθωρισμού , αύξηση της ανεργίας

• Νέοι στόχοι : Αύξηση επιτοκίων , μείωση πληθωρισμού , αύξηση εισοδήματος μετόχων και πιστωτών , μειωμένη παρεμβατική πολιτική

ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ

• Πρωτεργάτες : Θάτσερ ( Ηνωμένο Βασίλειο) και Ρίγκαν ( ΗΠΑ)

• 1974 : Απελευθέρωση κεφαλαίων στις ΗΠΑ ( ίδια πολιτική από το Ηνωμένο Βασίλειο το 1979)

• Άλλες πολιτικές : Ελεύθερη αγορά ,αποτίναξη παρεμβατικών στοιχείων στους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς

• Συνέπειες : Μείωση αγοραστικής δύναμης , επέκταση πολυεθνικών εταιριών , αποκόμιση κερδών μέσω της χρηματιστικοποίησης

• Σκληροπυρηνικές αρχές : Ιδιωτικοποιήσεις ,ελεύθερο εμπόριο αγαθών και κεφαλαίων , μονεταριστική προσέγγιση για έλεγχο πληθωρισμού , απορύθμιση εργασίας και αγοράς προϊόντων προς όφελος των επιχειρήσεων , επιβολή νεοφιλελεύθερων κανόνων στην κοινωνία

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΧΩΡΕΣ

• Κυριαρχία κεντρικών έναντι περιφερειακών με σκοπό την εξαγωγή πλεονάσματος

• Θεραπείες Σοκ : Δάνεια για να περάσουν οι περιφερειακές χώρες σε καθεστώς ελεύθερης αγοράς

• Συνέπειες : Μακροπρόθεσμα παγιδεύτηκαν δημιουργώντας την τριτοκοσμική κρίση χρέους όπου σε συνδυασμό με την πτώση τιμών σε ενέργεια και πρώτες ύλες κατά την κρίση του 70 , έκανε τις χώρες αυτές ανήμπορες να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους

• Οφέλη κεντρικών χωρών : φθηνότερες πρώτες ύλες και ενέργεια ,χαμηλό εργατικό κόστος , παγίωση πολυεθνικών εταιριών , έλεγχο πολιτικής σκηνής μέσω δανεισμού και αγοράς κρατικών επιχειρήσεων

ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ

• Η συσσώρευση κεφαλαίου γίνεται με γνώμονα την αύξηση του εισοδήματος των καπιταλιστών . Επομένως πολλές εταιρίες μετανάστευσαν σε φθηνότερες περιφερειακές χώρες , γεγονός που ζημίωσε τις κεντρικές .

• Οι νέοι τρόποι αύξησης του εισοδήματος μέσω της χρηματιστικοποίησης ( δάνεια , παράγωγα ) έχτισαν ένα σαθρά δομημένο σύστημα που οδηγεί σε κρίσεις με αποτέλεσμα τα εισοδήματα αυτά να χάνονται .

• Η ελεύθερη ροή κεφαλαίων σε συνδυασμό με την χρηματιστικοποίηση έκαναν τις χώρες αδύναμες ως προς τον έλεγχο και την ρύθμιση των μακροοικονομικών τους πολιτικών

• Ενώ σαν σύστημα είναι κατά την παρεμβατικότητας , εν τέλει παρεμβαίνει σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

• Αποτελέσματα εφαρμογής του φιλελευθερισμού : αύξηση βιοτικού επιπέδου των ανώτερων τάξεων , απουσία ενιαίου κοινωνικού στόχου , μείωση ρυθμών ανάπτυξης , αύξηση ανεργίας , αύξηση εισοδηματικών ανισοτήτων , μείωση του βιοτικού και εργασιακού επιπέδου των μικρομεσαίων και πλήρης αποσταθεροποίηση των περιφερειακών χωρών .

• Αποτελεί μηχανισμό αναδιανομής πόρων προς όφελος των καπιταλιστών

• Αίτια αποτυχίας : πλήρης σύνδεση όλων των κλάδων με τον χρηματοοικονομικό , απουσία κοινωνικού στόχου, παράληψη σημαντικών μεταβλητών από το ίδιο το σύστημα

ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

• Ορισμός : Ο ολοένα και αυξανόμενος ρόλος των χρηματοοικονομικών κινήτρων , των χρηματαγορών και των χρηματοοικονομικών οργανισμών στην εγχώρια και διεθνή οικονομία

• Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα περιουσιακά στοιχεία που την αποτελούν και το πώς αυτά έγιναν οι κινητήριες δυνάμεις του σύγχρονου καπιταλισμού .

• Σχέση με τον νεοφιλελευθερισμό : Αλληλένδετα φαινόμενα και το ένα δεν επιβιώνει χωρίς το άλλο

• Εμφάνιση : Τέλη του ’70 ως απάντηση στης μειωμένη οικονομική δραστηριότητα

• Εκφράζει την μετατόπιση του κέντρου βάρους απ’ τον βιομηχανικό τομέα στον χρηματοοικονομικό

• Υπερέχει του νεοφιλελευθερισμού , εφόσον είναι ο κύριος μηχανισμός συσσώρευσης κεφαλαίου

ΑΙΤΙΑ ΕΚΓΑΘΙΔΡΥΣΗΣ

• Η κρίση του 70 συνοδευόμενη από οικονομική απραγία και μειωμένα κέρδη

• Αδυναμία της βιομηχανίας να ωθήσει την οικονομία

• Η άνθηση του χρηματοοικονομικού τομέα έπεισε τους επενδυτές να επενδύσουν εκεί αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα την πραγματική οικονομία

• Η πολιτική των πολυεθνικών εταιριών όπου εκμεταλλεύτηκαν τις ελεύθερες ροές κεφαλαίων , τις νέες αγορές και την ελευεθερία αγορών δανείων και τίτλων

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗΣ

• Η συσσώρευση κεφαλαίου μέσω της χρηματιστικοποίησης έδωσε την ευκαιρία στον χρηματοοικονομικό τομέα να κινεί τα νήματα

• Αύξηση προσφοράς χρηματοοικονομικών εργαλείων και έξαρση κερδοσκοπίας στις αγορές όπου δημιουργεί φούσκες που οδηγούν σε αστάθεια και κρίση

• Κατάρριψη τις βασικής λειτουργίας των χρηματαγορών ( κεφάλαια=> εταιρίες => πραγματική οικονομία )

• Περαιτέρω άνοιγμα εισοδηματικής ψαλίδας μεταξύ πλούσιων και φτωχών

ΓΕΝΙΚΗ ΣΦΑΙΡΑ ΕΠΙΡΡΟΗΣ

• Ο χρηματοοικονομικός τομέας είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική ευστάθεια και υπερέχει του βιομηχανικού σε επίπεδο σημαντικότητας και κινητήριου δύναμης της οικονομίας

• Έχει παρατηρηθεί μεταφορά εισοδήματος από τον βιομηχανικό τομέα στον χρηματοοικονομικό

• Εντείνει την οικονομική ανισότητα

• Έχει διεισδύσει σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας επηρεάζοντας την συμπεριφορά των οικονομικών φορέων τις κοινωνίας

ΔΟΜΗ ΑΓΟΡΑΣ

• Απαράβατοι κανόνες : ελεύθερη αγορά , προτίμηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας σε σχέση με ένα εμπλεκόμενο κράτος, επικέντρωση στην ζήτηση

• Η απορρύθμιση της αγοράς και η εμφάνιση νέων χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων οδήγησαν στην συσσώρευση χρέους από νοικοκυριά και επιχειρήσεις

• Θεωρία χρηματοοικονομικού επιταχυντή ( Kiyotaki και Μoore 1997) : όταν οι τιμές χρεογράφων αυξάνονται , οι επενδύσεις ενθαρρύνονται . Αυτή η διαδικασία συσσωρεύει χρέη έως ότου οι εταιρίες δεν είναι σε θέση να δανειστούν μειώνοντας την επενδυτική τους δραστηριότητα

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

• Η μεγιστοποίηση του κέρδους παρέμεινε ένας από τους κύριους στόχους αλλά άλλαξε η προσέγγισή του

• Υιοθέτηση «κουλτούρας χρέους» : Εάν δανείσουν το κέρδος από τα επιτόκια έχει μικρότερο φορολογικό βάρος από την πώληση ενός προϊόντος . Επιπλέον με σωστούς χειρισμούς οι εταιρίες που δανείζονται κινούνται σύμφωνα με τα συμφέροντα των εταιριών που δανείζουν

• Το κίνητρο για να δανειστούν οι εταιρίες είναι ότι οι επενδύσεις τους θα υπερκαλύψουν τις δανειοληπτικές υποχρεώσεις τους

• Το βραχυχρόνιο κέρδος και η αύξηση της αξίας της μετοχής είναι ζωτικής σημασίας αφήνοντας το μακροχρόνιο κέρδος σε δεύτερη μοίρα

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΚΕΡΔΟΦΟΡΙΑΣ

• Ελαστικοί όροι και προϋποθέσεις δανεισμού ωθούν εταιρίες και νοικοκυριά να δανείζονται υπέρογκα ποσά

• Οι εταιρίες επενδύουν σε νέα προϊόντα τα οποία θα βρουν ζήτηση αφού οι καταναλωτές έχουν χρήματα από καταναλωτικά δάνεια

• Οδηγεί σε αστάθεια εφόσον την ώρα αποπληρωμής των δανείων οι δύο φορείς θα μειώσουν την κατανάλωση και τις επενδύσεις

• Συμπερασματικά το σύστημα χρειάζεται οικονομικά booms για να αναπαράγεται και είναι κερδοφόρο για τις επιχειρήσεις

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

• Λειτουργικό πλαίσιο με τέσσερις βασικούς άξονες : παγκοσμιοποίηση , μειωμένος κρατικός παρεμβατισμός ,ευελιξία αγοράς εργασίας, αποδυνάμωση εργασιακών συνδικάτων

• Νεοφιλελεύθερες πολιτικές ακολουθήθηκαν προκειμένοι οι καπιταλιστές να χρησιμοποιήσουν την χρηματιστικοποίηση και να ανελιχθούν

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

• Τα χρηματοοικονομικά προϊόντα στερούν κεφάλαια από την πραγματική οικονομία

• Η αύξηση της αξίας των εταιρικών μετοχών είναι μεγαλύτερης σημασίας από την συνεχή μεγέθυνση και την αύξηση της παραγωγικότητάς τους

• Η οικονομία είναι πολύ ευάλωτη λόγω εισβολής του χρηματοοικονομικού τομέα στους υπόλοιπους κλάδους

• Ωθεί τις αναπτυσσόμενες χώρες να εξαρτώνται από τις χρηματαγορές

ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ

• Το δολάριο θεωρείται το επίσημο νόμισμα των χρηματαγορών , τα χαμηλά επιτόκια και τα αρνητικά ισοζύγια πληρωμών δεν το επηρέασαν

• Οι πολιτικές που ακολουθούνται για ανάκαμψη στους πρωτεργάτες της χρηματιστικοποίησης ( ΗΠΑ και Η.Β ) είναι εντελώς διαφορετικές από αυτές στις άλλες χώρες

• Ενώ το ιδιωτικό κεφάλαιο θεωρείται ιερό , σε περιόδους βαθιάς κρίσης υπάρχει τεράστιος κρατικός παρεμβατισμός για να σωθεί το σύστημα

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

• Πλέον ο βιομηχανικός τομέας είναι αρωγός του χρηματοοικονομικού γεγονός που στερεί επενδύσεις από την πραγματική οικονομία

• Η δομή του συστήματος γεννά βραχυχρόνια κρίσεις και μακροχρόνια στασιμότητα

• Το σύστημα είναι εύθραυστο και οδηγεί σε αστάθεια

• Αίτια κρίσεων : κερδοσκοπία , επενδύσεις σε ριψοκίνδυνες αγορές , παθητική στάση κυβερνήσεων

ΛΥΣΕΙΣ

• Κίνητρα για την επαναφορά της βιομηχανίας στο επίκεντρο της οικονομίας : επιδοτήσεις για επενδύσεις ή κατανάλωση στην πραγματική οικονομία

• Τόνωση της ζήτησης : πλήρης εργασία , αύξηση μισθών

• Περιορισμοί κεφαλαίων για την μείωση της κερδοσκοπίας

• Αύξηση φορολογίας στις χρηματοοικονομικές συναλλαγές και μείωση φόρων στον βιομηχανικό τομέα

• Πιο σκληρά προαπαιτούμενα για εκχώρηση δανείων

• Εγγυητικές απαιτήσεις για την συμμετοχή επενδυτών στις αγορές

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ