ΑΝΝΑΣ ΚΑΤΣΙΓΡΑΙ ΑΤΡΟΥ

Ιΐΐ&ν-""" -,ν.:''’' ! - " ί ν ^ ; , ' ' '' .'ι··:-ί '

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΪΌΝΤΑΚ Α I

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

ι

*

Α Θ Η Ν Α Ι

Λ 9 4 0

ΑΝΝΑΣ ΚΑΤΣ1ΓΡΑΙ Α Τ Ρ Ο Υ

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟ ΪΟΝΤΑΚ Α Ι

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΛΙΑΤΡΟΦΗΣ

Α Θ Η Ν Α Ι

Π αν άντίχνπον φέρει τήν ν ^ γ ρ α φ ή ν τής ανγγραφέω ς.

Τύποις : Ν . Δ . Φ ρ α ντζεα κ ά κ η , Καποδισιρίου 36 Ρ — Ά θ ή ν α ι

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΣ ελ ίς

Π ρ ό λ ο γ ο ς .......................................................................... 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ποσόν καί ποιόν λ ε υ κ ώ μ α τ ο ς ......................................... 7Έ πίδρασ ις π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν τ ο ς ........................................................19

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΤΟΝΤΑ

Έ λ η ά καί λ ά δ ι ........................................................................... 31Σταφύλια ..................................................................................42Κ ρ α σ ί ............................................................................................... 46Μ π ύ ρ α ............................................................................................. 56Σ τ α φ ί δ α ........................................................................................ 58Σ Ο κ α ............................................................................................... 66Ζ α χα ρ ο π λ α σ τικ ή ............................................................ 70Πορτοκάλια κλπ....................................................... 76Μ έ λ ι ............................................................................................... 82’Ελληνική χ λ ω ρ ί δ α .....................................................................92Λ α χα νό κ η π ο ς..................................................................................94Π α τ ά τ α ............................................................ 101Ψ ωμί .......................................................................................103

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

Διατροφή ά γ ρ ο τ ώ ν ............................................... ...... . 108» έ ρ γ α τ ώ ν .................................................................... 116» μ ικ ρ ο ε π α γ γ ε λ μ α τ ιώ ν ......................................... 121» μέσης ά σ τ ι κ ή ς .......................................................132» ε ύ π ό ρ ω ν ....................................................................136

Λ ι τ ό τ η ς .......................................................................................138’Υποθήκες περί διαίτης Ίπποκράτους . . . . 146Σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ α ..........................................................................180Π ε ρ ιε χ ό μ ε ν α .................................................................................183

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

"Οπως για τήν εύρυτέρα και βαθύτερα κατανόησι Ή|ς κάθε άλήθειας χρειάζεται ή κατάλληλη ατμόσφαιρα, τό ίδ ιο συμβαίνει και μέ τήν άλήθεια τής υπεροχής τών εγχωρίων προϊόντων και του εγχωρίου τρόπου διατροφής. Νά γιατί έπανερχόμεθα στο προσφιλές μας αυτό θέμα. Γιατί ποτέ ή άτμόσφαιρα δέν ήτο περισσότερο άπό τήν σημερινή κα­τάλληλη, όπως δοθή ή πρέπουσα προσοχή σέ μιά τόσο μβ7 •γάλης σημασίας Ιπιστημονική αλήθεια.

Τόσο χρησιμωτέρα θεωρούμε μιά πλήρη επανεξέτασι τού θέματος αυτού τήν έποχή αυτή ανάγκης αύταρκείας, καθόσον κατά τό τελευταίο καιρό ΰπεστηρίχθηκε άπό μερι­κούς επιστήμονας οτι ή υγεία απαιτεί εύρεΐα χρήσι ζωικών λευκωμάτων καί μάλιστα κρέατος, πού είναι τά πρώτα, τά •οποία θά μάς λείψουν σέ περίπτωσι μεγαλειτέρων δυσκο­λιών εισαγωγής. Γιατί, δπως είναι γνωστό, ή χώρα μας είναι πολύ πτωχή σέ ζωϊκά λευκώματα. Είνε επομένως ■ανάγκη νά καθυσυχάσωμε, δσους εδωκαν μεγαλειτέρα τοΰ πρέποντος σημασία στην ύπέρ εύρυτέρας χρήσεως τοΰ κρέατος προπαγάνδα. Γιατί πιστεύουμε δτι ή ψυχική άντ|-

* *0 πρόλογος αυτός γράφθηκε στις άρχές τοΰ πολέμου. ΑΙ προ* βλέψεις μας πραγματοποιήθηκαν. Κρέσς πωλείται δύο φορές τή» ¿βδομάδα καί σέ τιμές όχι προσιτές ατούς μή εύπορους.

βυχία εκείνων πού αδυνατούν νά προμηθευθούν τό κρέας Ιλαττόνει άπείρα^ς περισσότερο την άντίστασι στα νοσήματα»1 ϊ} ή παντελή; ελλειψις ζωικού λευκώματος από τήν δια­τροφή μας.

Ποτέ δεν ήτο καταλληλοτέρα ή ευκαιρία για νά πληρο- φορηθή δλος δ κόσμος δτι ή διατροφή πού προφυλάσσει. άπό τά μολυσματικά νοσήματα δέν έχει σχέσι μέ τά βασί­λεια, άπό τά όποια προμηθευόμαστε τις τροφές μας. Τά: μικρόβια υπήρχαν πολύ πριν τ’ ανακαλύψει δ Πάστερ. Κ αί δμως οι πρωτογενείς, χωρίς νά γνωρίζουν αντισηπτικά,, απολυμάνσεις και Ιμβόλια, ούτε καί τήν άντιμολυσματική[ βιταμίνη Α, ασθενούσαν πολύ λιγώτερο άπό ήμάς τούς πολι­τισμένους. Πολεμούσαν — καί πολεμούν— αποτελεσματι­κότατα εναντίον τού μικροβίου τής φθίσεως καί τών άλ­λων μολυσματικών νοσημάτων, τόσον οί Έσκιμώοι πού> τρέφονται σχεδόν άποκλειστικώς μέ κρέας καί ψάρια, δσον καί οί τών τροπικών χωρών πού βάσι τής τροφής τω ν Ιχουν τά φρούτα καί τά χόρτα. Αύτό καί μόνον δέν αρκεί γιά νά μάς βεβαίωση δτι ή φθίσις δένεχει καμμιά σχέσι με τά βασίλεια πού μάς προμηθεύουν τις τροφές μας ;

Δέν έχει δμως σχέσι ούτε καί μέ τήν Ισχνότητα καί τό- πάχος.Ποιος δέν εγνώρισε στο κύκλο του ανθρώπους ισχνούς θγιεστάτους καί άλλους παχυσάρκους μέ σπήλαια στούς πνεύμονας ; ”Αν δ λαός συνέδεσε τήν φθίσι μέ τήν ίσχνό- τητα, δ λόγος εινε δτι άλλοτε δέν ήσαν γνωστοί, παρά μό­νον οί φθισικοί τού τρίτου σταδίου, κατά τό δποίο δλοι αδυνατίζουν, δλοι φ ϋΊνονν εξ ου καί τό δνομα φϋ'ίοις*. Σήμερα δμως πού ή διάγνωσις γίνεται ευθύς εξ άρχής*

γνωρίζουμε δ ιι οί ευτραφείς δεν πληρώνουν στή φυματίωσι μικρότερο φόρο από τούς Ιχνους.

Μάλιστα' ή φθίσις δεν έχει καμμιά σχέσι μέ τις διαστά­σεις τού σώματος καΐτό βάρος, ούτε τό άπόλυτο ούτε τό σχε­τικό. Δεν εχει σχέσι παρά μόνον μέ τό ποιόν τού αίματος καί την αποτελεσματική ή μή άμυνα τού οργανισμού. *Αλλά γιά μια αποτελεσματική άμυνα χρειάζονται πλεΐσιοι δροι υγιεινής ζωής, μεταξύ τών οποίων πρωτεύουσα θέσι κατέχει ό δβ&ός τβόπος διατβοφής.

’Ο ρθή κατά ποοόν κα ί ποιόν διατροφή, ανιόν βρί­σκεται τό κυριώτερο προφυλακτικό μέσον εναντίον δχι μό­νον τής φθίσεως, άλλα καί εναντίον δλων σχεδόν τών νο­σημάτων. Φυσικά θά μ” ερωτήσετε : «Ποιος θά μάς διδάξυ τόν δρθόν αυτόν τρόπον διατροφής, άφού σεις οί γιατροί ίέ ν συμφωνήσατε άκόμη αναμεταξύ σας επάνω στο ζήτημα ■αυτό' δ ένας μάς συνιστά νά τρώμε καθημερινώς κρέας, «ν θέλωμε τήν υγεία μας, καί ό άλλος μάς φοβερίζει μέ τις τρομερώτερες άσθένειες αν δεν τό άποφεύγωμε σαν τό φο- βερώτερο δηλητήριο». ’Απαντώ : « Ή δρθή διατροφή δεν εχει σχέσι μέ τις θεωρίες αυτές των άκρων. 'Υπάρχει δρθή διατροφή μέ κρέας καί χωρίς κρέας, μέ φρούτα καί χωρίς «φρούτα. Ή δρθή διατροφή δέν άπομακρύνει από τό τρα­πέζι μας κανένα από τά φυσικά μας τρόφιμα. ’Αλλά καί κανένα δέν θεωρεί απαραίτητο, κανένα αναντικατάστατο».

Δέν υπάρχει ένα είδος δρθής διατροφής. 'Υπάρχουν τόσα είδη δσες χώρες καί χωριά, οικογένειες καί άτομα. *Η δρθή δηλ. διατροφή λαμβάνει ΰπ’ δψιν κλίμα, φυλή, ήλικία, επάγγελμά, συνήθεια κλπ. 'Υπάρχει δρθή διατροφή γιά δλα τά γούστα, γιά δλες τις κράσεις, γιά δλες τις κατα-

— 5 —

στάάεις, γιά δλα τά βαλάντια. 'Υπάρχει δρθός τρόπος δια­τροφής πού στοιχίζει 100 δραχ. τήν ήμερα κατ’ άτομο. Υ πά ρχει δμως καί δρθή διατροφή πού στοιχίζει λιγώτερο άπό 10 δραχμές. Μόνον γιά τά εντελώς κενά δέν υπάρχει ούτε δρθός, άλλ’ ούτε καί Ισφαλμένος τρόπος διατροφής.

Ποιος είναι δ δρθός τρόπος διατροφής πού αρμό­ζει Οέ μάς τούς Έλληνες, άναλόγως τών οικονομικών μέ- βοον του καθενός, νά τί πρόκειται νά εξετάσουμε στο βιβλίο μας αυτό.

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

Ποαέν καί ποιόν λευκώματος.

Ή διαφωνία πού ΰπάρχει μείαξύ τών έπιστημόνων Ιπάνω στα διάφορα ζητήματα τής διατροφής, δέν είναι λδ- γός δυσπισΐίας πρός τήν Ιπιστήμη γενικώς, παρά μόνον πρός τήν διάιτήτική πού βρίσκεται στά σπάργανα. Μέχρις δτου λοιπόν άνδρωθή, όπότε θ ’ άναλάβη στά στιβάρά τηξ χέρι« τά ηνία τού κανονισμού τής διατροφής τού άνθρω­ποί), δ καθένας οφείλει νά κανονίζη τήν διατροφή τού Ιχων ί π ’ δψιν μόνον βασικούς κανόνας φυσιολογίας και βιολο­γίας παραδεκτούς άπό δλους τούς επιστήμονας, δλου τοΰ κόσμου. Ά π ό δέ τις διαιτητικές Ιπιταγές ή φρόνησις άποϋ- τεϊ νά μη υιοθετούμε γιά τήν πρακτική Ιφαρμογή, παρά μόνον εκείνες πού δέν βρίσκονται σέ άντίθεση μέ τήν πείρα τών αιώνων καί τήν γύρω μας ζωή. Γιατί είναι άναμ- φίσβητη αλήθεια δτι : « 'Ό ταν τό έπιατημονικό πείραμα δέν συμφω νεί μέ τήν ζωντανή πραγματικότητα, έκεϊνο πού π ρ έπ ει ν ’ άνα&εωρη&β εϊνε τό πείραμα». Ά λλως τε ή ζωντανή πραγματικότης δέν είνε ή τό μεγαλείτερο πείραμα τού κόσμου πού είδε τό φώς μέ πεδίο Ιρεΰνής τήν Γην δλην καί χρόνον τήν αιωνιότητα.

Τούς κυριωτέρους βασικούς κανόνας πού άναφέρονται

στη τροφή καί στή λειτουργία τής θρέψεως αναπτύξαμε λεπτομερώς στο βιβλίο μας Τροφή καί Ζω ή. Έ δ ώ θά πραγματευθούμε μόνο ποιά ή σημασία τοΰ λευκώματος στή διατροφή. Γιατί, χωρίς τήν βαθύτατη αυτή γνώσι, άδύ- τατο νά εννοηθή ό Ελληνικός μέ Ελληνικά προϊόντα τρόπος διατροφής. Προηγουμένως δμως ας συγκεφαλαιώ­σουμε τά περί χρησιμότητος τών διαφόρων θρεπτικών ου­σιών στον εξής περιεκτικώτατο καί συγχρόνως εκφραστικώ- τατο χαρακτηρισμό :

«Στή μηχανή τοϋ όργανιομοϋ μας οί υδατάνθρακες (δηλ. τό Άμυλο καί τό οάκχαρο) καθώς καί τά λ ίπ η ε ϊνε ή καύαιμη ϋλη πού παράγει τήν ένέργεια καί τήν θερμότητα. Τά λευκώματα, μαζί μέ ένα μέρος τών άλάτων, άποτελοϋν τό οίκοδομικό ύλικό π ού κατα­σκευάζει κύτταρα καί Ιστούς. Τό ύπ όλο ιπ ο μέρος τών άλάτων είνε τό λάδι τής μηχανής' α ί δό βιταμίνες Α ντιπροσω πεύουν τό προσάναμμα, τόν σπινθήρα».

Στή φύσι δέν υπάρχουν ξεχωριστά λευκώματα, υδατάν­θρακες, άλατα, βιταμίνες. "Ολα αυτά βρίσκονται ηνωμένα καί αποτελούν τά διάφορα τρόφιμά μας δηλ. τό κρέας, τά ψάρια, τό γάλα, τά δημητριακά, τά όσπρια, τά χόρτα, τά λαχανικά, τά φρούτα κ.τ.λ.

Τά διάφορα αυτά είδη τροφίμαιν δέν διαφέρουν αναμε­ταξύ των, ή ως προς τήν αναλογία τών περιεχομένων συ­στατικών. Καί τό κρέας περιέχει υδατάνθρακας καί βιταμί­νες, αλλά σέ μικρά αναλογία καί σέ μεγάλη λεύκωμα. Καί τό χόρτο περιέχει λεύκωμα, σέ μικρά δμως ποσότητα, καί σέ μεγάλη άλατα καί βιταμίνες.

Ό λ ο ι σήμερα συμφωνούν δτι λεύκωμα πρέπει νά

τρώμε μόνον, δσο χρειάζεται για τήν πλδσι καί άνάπλασι κυττάρων. Κανείς βέβαια δέν άρνεΐται δτι τό λεύκωμα, επ’ όσον περιέχει'κάρβουνο, μπορεί νά χρησιμοποιηθή για εργασία καί γιά θέρμανσι. Ά λλ ’ αυτό δέν πρέπει νά γίνεται, παρά μόνον άπό άνάγκη, εκεί δ που σπανίζουν οί υδατάν­θρακες καί δπου άφθονες αί λευκωματοϋχες τροφές. Ό χ ι δμως στά δικά μας μέρη, δπου, άντιθέτως, σπάνιες καί πα­νάκριβες αί λευκωματοϋχες καί μάλιστα αί ζωικές, άφθονες θέ καί φθηνές αί ύδατανθρακοΰχες ψωμί, ρύζι, όσπρια, τό φρουτοσάκχαρο τής σταφίδας καί τών σύκων πού αποτελεί, καθώς θά ίδοϋμε, τό τελειόιερο κάρβουνο τής άνθρώπινης μηχανής. Γιατί καίεται τέλεια, χωρίς ν’ άφήνη, δπως τό λεύκωμα, υπολείμματα βλαβερά. Τό συμφέρον λοιπόν τής υγείας μας καί τής τσέπης μας άπαιτεΐ, δπως ημείς οί "Ελ­ληνες παραλαμβάνουμε μέ τις τροφές μας μόνο τόσο λεύ­κωμα δσο χρειάζεται γιά νά πλάττωμε τά κύτταρα τών ίστών. Πόσο ;

Ή διαφωνία μεταξύ τών επιστημόνων ώς πρός τό πο- σόν τοΰ άπαιτουμένου λευκώματος είνε πολύ μεγάλη : 120 — 200 Υραμ. κατά τούς μέν, καί 20—40 γραμ. κατά τούς δέ.

Ποϋ υπάρχει ή άλήθεια ; Στή περίπτωση αυτή δχι στό μέσον. Ό καθένας έχει μέ τό μέρος του ολόκληρη τήν αλήθεια, τήν αλήθεια τήν δική του. Πρόκειται γιά δυά αλήθειες εξ ϊσου άληθινές, άποδεδειγμένες καί αί δυο μέ §£ ίσου σοβαρά πειράματα.

Πριν ή δώσω τήν εξήγηση τής φαινομενικής αυτής πα­ραδοξολογίας, άνάγκη νά υπενθυμίσω γνωστές άπό τό Γυ­μνάσιο στοιχειώδεις γνώσεις φυσιολογίας καί χημείας, άπα-

— 9 —

— 10 —

ραίτητες στή κατανόηση των αίτιων της τόσο μεγάλής με­ταξύ των διαιτολόγων διχογνωμίας.

** *

Αϊ χημικές ενώσεις πού ονομάζονται βΑσεις η <Μχά- Λιά Ινούμενες μέ τΙς ενώσεις πού άέούουν στο όνομα όξέα, σχηματίζουν τα λεγάμενα άλατα, τα οποία είνε τριών ει­δών : ούδέτερα, βααιχΑ ή Αλκαλικά καί δξινα. Βάσεις γνωστές σέ δλους είνε ή Αμμωνία καί το καυστικό κΑλι. Ό ξέα : το ϋδροχλωρικό, το κιτρικό, το ϋ·ειϊκό κλπ.

Ή φυσιολογική άντίδρασις τού αίματος και ιών χυ­μών είνε βασική δηλ. Αλκαλική, Ή άλκαλικότης τού αίματος εινε ένας από τούς κυριωτέρους συντελεστής •υγείας καί αντοχής. Κάθε τι πού τείνει ν’ άπομακρΰν^ τό αίμά μας καί τού; χυμούς μας άπό τον φυσιολογικά βαθμό άλκαλικότητος, έλαττώνει την άμυνά μας εναντίον των μικροβίων καί γενικώς εναντίον όλων τών Ιχθρικών παραγόντων (κοπώσεως, ψύχους κλπ.)

Έλάττωσις άλκαλικότητος πέραν ενός καθωρισμένοιν δρίου είνε απειλή θανάτου. Παθήσεις πού οφείλονται σέ μεγαλείτερο βαθμό άλκαλικότητος τόσο σπανίζουν, ώστε: Ιπιτρέπεται νά τις αγνοούμε.

Ό οργανισμός μας αγωνίζεται όπως διατηρή σταθερά τήν πρέπουσαν άλκαλικότητα. Γ ια τον σκοπό αύτό διαθέ­τει καί Ιφεδρεία αλκαλίων πού την χρησιμοποιεί έν ώρα άνάγκης. °Αλλ’ αυτή ή ώρα Ανάγκης παρουσιάζεται πολύ συχνά, όταν ή διατροφή μας είνε λιγώτερο τού πρέποντος άλΗαλική.

Αί τροφές μας περιέχουν βασικά καί όξινα άλατα. Μ έ

τήν διαφοράν ότι σέ άλλες υπερτερούν ία μέν και σέ άλλες: ίά δέ. Αί πρώτες λέγονται βασεοββΐ&εΐς αί δεύτερες: ΑξεοββίΦεϊς.

Ό ξεοββΐ& εΐς είνε δλες αί ζωικές τροφές (εκτός το®* γάλακτος καί του αίματος) μέ μεγάλο βαθμό δξεοβριθείας; (20—25). Ε π ίσ η ς τα λίπη, τά δημητριακά, το ρύζι, τ ά δσπρια, οί ξηροί έλαιώδεις καρποί, μέ μικρότερο δμως: βαθμό δξεοβριθείας (5— 10).

Βααεοββΐϋ'εΐς είνε: εκ των ζωικών τροφών μόνον τό» γάλα καί το αίμα. Έ κ τοΰ φυτικοί κόσμου: τά φρούτα, τά χόρτα καί γενικώς δλα σχεδόν τά προϊόντα τοΰ λαχανό­κηπου.

"Αν ό δργανισμός μας δέν διέθετε, εκτός από την έφε— δβεία άλκαλικότητος, καί άλλην υπηρεσία αμύνης Ιναντίον- τών δξέων, μιά συχνή δξεοβριθής τροφή θ ’ άποτελοϊσε- άπειλή θανάτου. Ευτυχώς δμως διαθέτει ολόκληρο χημικό* Ιργαστήριο καί είνε επομένως σέ θέσι νά κατασκευάζη βά­σεις, δταν χρειασθοϋν γιά νά έξουδετερόνη τά δξέα. Εύκολη? ή παρασκευή Αμμωνίας που είνε, ως γνωστό, ενωσις Αζώ­του. Μεταξύ δμως τών τροφών μας Αζωτο περιέχουν μό­νον αί λευκωματοΰχες, αί δποίες άκριβώς γι’ αυτό δνομά- ζονται καί Αζωτοΰχες. Ή υπηρεσία λοιπόν τοΰ χημικοί» εργαστηρίου τοΰ δργανισμοΰ μας παραλαμβάνει από τις. τροφές πού τρώμε το λεύκωμα, κατά προτίμησι το ζωϊκό^ τό άποσυνθέτει καί μ’ αυτό παρασκευάζει αμμωνία, μέ τήν* όποία εξουδετερόνει τήν περίσσεια δξέων πού παρέχει μ ιά δξεοβριθής τροφή.

Πόσο λεύκωμα θά χρησιμοποίηση; Αυτό έξαρτδται. άπό τον βαθμό τής δξινότητος τής τροφής. "Αν τό ποσόν*

’τού είσαχθέντος λευκώματος μικρό καί δ βαθμός της δξι- •νότητος του συνόλου τής τροφής μεγάλος, μεταβάλλεται σέ -αμμωνία δλο τό λεύκωμα καί δεν περισσεύει για να πλα- 'σθοΰν κύτταρα. Καί δ οργανισμός πάσχει. Καί των παι­δ ιώ ν ή άνάπτυξις χωλαίνει. Γιατί, φυσικά, δ οργανισμός Ενδιαφέρεται περισσότερο ν’ άποσοβήση τον άμεσο κίνδυνο από ελάττωσι άλκαλικότητος καί λιγώτερο για την άνοικο- «δόμησί του. Θά προβή σ’ αυτήν έάν καί δταν περισσεύσει λεύκωμα.

"Ωστε εινε αλήθεια πού άπεδείχθηκε μέ πειράματα σο- ίβαρών Ιπιστημόνων δτι στη συνηθισμένη διατροφή τών -ανθρώπων τών πόλεων πού είνε δξεοβριθεστάτη, άφοϋ άπο- πελεΐται προ πάντων άπό κρέας, ψάρι, τυρί, αύγά, ζυμα­ρικά καί όσπρια, γιά νά μήν υποφέρει δ δργανισμός ύπάρ-

;χει ανάγκη άπό μεγάλες ποσότητες λευκώματος, 100 γρ. ;καί άνω. Καί τά πειράματα αυτά έχουν ΰπ’ δψ ιντω ν όσοι Εκστρατεύουν εναντίον τής πτωχής σέ λεύκωμα, καί μάλιστα ίξωϊκοΰ, διατροφής του Έλλ. λαού καί φθάνουν στο συμ­πέρασμα δτι υπάρχει πανυποσιτιαμός τήν χώρα μας.

Ευτυχώς κατά τά τελευταία έτη είδαν τό φώς άλλων σο­μφών έρευνητών πειράματα, τά δποία έγιναν μέ βασεοβριθή ■τρόφιμα: Γάλα, φρούτα, χόρτα, καί εϊδη λαχανοκηπουρι- 3ΐής. Καί τά πειράματα αυτά έπιστοποίησαν δτι : «Τό άπαι- τούμενο λεύκωμα στή φυσιολογική άνάπτυξι καί συντήρησι πού δργανισμοΰ εινε 20—40 γραμ. δταν ούτε ένα γραμ. «δέν χάνεται γιά νά έξουδετερώνη περισσεύοντα οξέα. Ό τ α ν -δηλ. δέν σπαταλάται καθόλου λεύκωμα σέ προατατενττ- Μονς σκοπούς, άλλ’ δλο χρησιμοποιείται σέ ϋ·ς>εητικούς, ΐ ή ν πλασι καί άνάπλασι κυττάρων.

— 12 -

— 13 —

Ιδ ο ύ τά σμμπεράσματα στα όποια φθάνει παγκόσμιόν φήμης Γερμανός χημικός διαιτολόγος, δ όποιος εΐνε δ πρώ­τος πού έδωσε την έξήγησι στο φαινόμενο αυτό :

«Σέ τροφή πλούσια σέ βασικά άλατα (γάλα, πατάτα χόρτα, φροϋτα) άρχοϋν 2 0 — 4 0 γρ. λευκώματος. Σ έ τροφή ατήν όποια πλεονάζει τό ψ ω μί χρειάζονται 60■ γραμ. Σ έ τροφή πλουαία σέ κρέατα, ρύζι, ζυμαρικά- χρειάζονται 8 0 — 1 0 0 γήαμ. Αν περιλαμβάνη καί τρό­φ ιμ α πλούσια σέ βασικά άλατα. "Αλλω ς π ρέπει νά. τρώμε καθημερινώ ς 1 5 0 —2 0 0 γρ. λευκώματος».

’Από τ’ ανωτέρω γίνεται φανερόν δτι τά φροϋτα, τά. χόρτα και γενικώς τά εϊδη τής λαχανοκηπουρικής δεν χρειά­ζονται μόνον γιά τ'ις βιταμίνες ίω ν, τις προορμόνες των„ τήν κυτταρίνην των, τά φυράματά των και τ’ άρώματά των,, άλλα καί γιά τόν πλούτο τών βασικών ίω ν αλάτων, με τ’ δποία περιορίζουν στο ελάχιστο τό ποσόν του άναγ- καιοΰντος στον οργανισμό λευκώματος.

’Από τά φροϋτα τό βασεοβριθέστερο τό πορτοκάλι με βαθμό άλκαλικότητος 10. Ά π ό τούς ξηρούς καρπούς τά σϋκα με 28. Ά π ’ τά διάφορα εϊδη τοΰ λαχανόκηπου : πα­τάτα 7, λάχανα 8, καρόττα 9, σπανάκι 13, μαροϋλι καί, ντομάτα 14, άγγοϋρι 31.

** *

Και αύτά μεν άρκοΰν ώς προς τό ποσόν τοϋ άπαιτου- μένου λευκώματος" ’Ας ελθωμεν τώρα στή διαφωνία ώς. προς τό ποιόν. Οί μέν υποστηρίζουν δτι απαραίτητο στήν υγεία καί τήν άμυνα εΐνε τό ζωϊκό λεύκωμα σέ αναλογία τουλάχιστον 1 :3 . Οί δέ δτι καί παντελής έλλειψις ζωικού-

— 14 —

«μπορεί νά συνυπάρχη μέ πλήρη υγεία. Ή διαφωνία στή ^περίπτωσι αυτή οφείλεται στή πίστι ότι ύπάρχει ριζική "διαφορά μεταξύ ζωικού καί φυτικού λευκώματος, από τήν «οποία πίστι έ.τέρασε ή επιστήμη καί ή όποια τελευταίως Άπεδείχθηκε πεπλανημένη. Τό ζήτημα τής ποιότητας τοδ «λευκώματος εξετάζουμε στο προαναφερθέν βιβλίο μας. ’Ε ­πειδή όμως ή βαθειά γνώσις τού θέματος αύτοΰ είνε άπατ

«ραίτητη στό καθορισμό ορθού Ελληνικού τρόπου διατροτ •φής, γ ι’ αυτό άνάγκη νά τό έπανεξετάσωμε εδώ συμπλη- ■ρώνοντάς το καταλλήλως μέ τα τελευταία δεδομένα τής Ιπ ι- στήμης.

Τα λευκώματα είνε πολυσύνθετες ενώσεις. ’Αποτελούν^ τα ι άπό άπλούστερα λευκώματα, τ' Αμινοξέα. ’Από τα άμι- ~νοξέα μερικά είναι απαραίτητα στήν άνοικοδόμησι τού όρ- -γανισμοΰ' αποτελούν τρόπον ιινά τούς θεμελίους λί&ους’ ϊ|νώ ά'λλα αντιπροσωπεύουν απλούς οικοδομικούς λ ί ­γ ο υ ς καί μπορούν ν’ άντικατασταθοΰν άπό αλλα.

Λεύκωμα πού περιέχει όλα τά αναντικατάστατα αμινο- ξέα, όλους τούς θεμελίους λίθους, λέγεται τέλειο ή πλήρες. Λεύκωμα, άπό τό όποιο λείπει ένας ή περισσότεροι άπό τούς θεμελίους, λίθους λέγεται άτεΛές.

Τά π λήρη λευκώματα ε ίνε Απολύτως τής αύτής Α ξίας, εΧτε ζωικής προελεύσεως ε ϊνε , εϊτε φυτικής.

Ε κείνο πού χαρακτηρίζει τις ζωικές τροφές είνε ότι «όλων τό λεύκωμα είνε πλήρες καί σέ αρκετά μεγάλη ανα­λογία. Μόνον τό γάλα είνε σχετικώς πτωχό 3°/ο· Τό κρέας περιέχει 15—2 0 % , τό ψάρι 15—1 7 % , τό τυρί 18—4 0 % . Ό σ ο ν άφορδ τά τρόφιμα τού φυτικού κόσμου, τά πλούτ ■σια σέ λεύκωμα όσπρια (23—25 % ) στερούνται δύο οδτ

— 15 —

σιώδη άμινοξέα. Ά π ό δέ τά δημητριακά επιστεύετο μέχρι τελευταίως δτι λείπουν τρία μεγάλη; άξίας άμινοξεα. Νεώτερες δμως έρευνες έφεραν στο φως δτι παντελής έλ- λειψις υπάρχει μόνον στα λευκά άλευρα και δτι τά πιτυ- ροΰχα περιέχουν καί από τρία αυτά μικρά ποσότητα. Τό δημητριακά δέ ούγια συναγωνίζεται και καιά ποσόν και κατά ποιόν τις ζωικές τροφές. Αυτή είνε ή αίτια πού προ­σπαθεί ή Πολιτεία νά είσαγάγη στήν Ελλάδα τήν καλιέρ- γεια του πολυτίμου αύτρϋ δημητριακοϋ.

'Απολύτως πλήρες είνε και τό λεύκωμα τής πατάτας καί δλων των είδών του λαχανόκηπου καί του φρουτόκη- που. Τό μόνο μειονέκτηιια ή μικρά των αναλογία. Τά πράσινα φύλλλα περιέχουν 1— 1 .50% , τό σπανάκι 3 % · Ή πατάτα έπίσης 2 —3 °/0. Τό ξηρό δμως σκόρδο καί τό ξηρό κρεμμύδι δέν είνε καθόλου πτωχά- 6 —8 % τό πρώτο καί 8 —9 °/« τό δεύτερο.

Ά φ θ ο νο πλήρες λεύκωμα περιέχουν οί ξηροί ελαιώδεις καρποί, άμύγδαλα, καρύδια κλπ. Μόνον πώς καί αυτά δέν είνε περισσότερο άπό τά ζωϊκά προσιτά στους μη εύπό­θους.

Τά ξηρά σύκα περιέχουν 5 β/ 01 ή σταφίδα 3 °/α·Ή άνακάλυψις των άμινοξέων έφερε κάποια άναστά-

τωσι στήν μέχρις ώρας ιεραρχία των τροφίμων. Ανέβασε μερικά σκαλοπάτια τό ζωικό λεύκωμα καί κατέβασε τά όσπρια, τά όποια, ως πλούσια σέ λεύκωμα παρακάθωνταν στό πλάγι τών ζωικών. Ή άναστάτωσις δμως αυτή υπήρξε προσωρινή- γιατί νέες πειραματικές έρευνες απέδειξαν τό Ιξής : άρκοΰν μικρά ποσά άπό πλήρες ζωϊκό, ή φυτικό λεύκωμα γιά νά συμπληρώση τό μή πλήρες ιώ ν οσπρίων

— 16 —

*α ί πολύ λιγώτερο τό ήμιπλήρες του πιτυρούχου ψωμιού. * Αρχουν δηλ. 30—40 γρ. γάλα η τό λεύκωμα μιας πράσι­νης σαλάτας η ένδς λαδερού με ένα δποιοδήπτε είδος τού λαχανόκηπου, για νά μεταβολή σέ πλήρες τό λεύκωμα τού ψωμιού των άρτοφάγων και τού ρυζιού τών ρυζο- φάγων.

Ά ν πρέπη νά υιοϋετήσωμε την αλήθεια αύιή δ λόγος δέν εινε μόνο γιατί Ιπεβεβαιώθηκε από Ιπανειλημμένα πειράματα διακεκριμένων επιστημόνων Ευρώπης καί ’Αμε­ρικής, άλλα γιατί Ιπάνω στή αλήθεια αυτή θέτει τήν σφρα­γ ίδα της ή γύρω μας ζωή. Μόνον ή άλήθεια αυτή μας Ιξηγεϊ πώς υπάρχουν γύρω μας, όχι μόνον άτομα, άλλα και ολόκληροι λαοί πού ζοΰν και ευδοκιμούν μέ λίγο ή καί κα­θόλου ζωϊκό λεύκωμα. Μόνον ή αλήθεια αυτή μάς εξηγεί τό θαύμα τής Έλλ. λιτότητος.

** #

«Π ιτνροΰχο ψ ω μί π ού τρώγεται μαζΐ μέ ίνα Από τά διάφορα είδη τοΰ λαχανόκηπον καί τοϋ φροντό- κ ηπου Αποτελεί Απολύτως τέλεια τροφή, είτε π ερ ι­λαμβάνει λ ίγο ζωικό λεύκωμα, είτε καί ό'χι». Τήν αλή­θεια αϋτη πού άποτελεΐ τήν δψίστης σημασίας κατάκτησε τής διαιτολογίας τών τελευταίων ετών, πρέπει καλά να τήν χωνεύσουν όλοι, όσοι Ινδιαφέρονται για τον ορθό τρόπο διατροφής τού πτωχού Ελληνικού λαού. Στήν αλήθεια άλ­λως τε αύτή οφείλεται ή εξαιρετική εντασι πού έλαβε κατά τά τελευταία έτη ή παγκόσμιος προπαγάνδα επάνω στο ζή­τημα τής διατροφής, καί μέ τήν οποία δεν απαξίωσαν •ν’ απασχοληθούν εξέχουσες προσωπικότητες όλου τοϋ κό­

σμου. "Οχι μόνον γιατί σήμερα περισσότερο από πάντοτε κατανοήθηκε δτι τά περισσότερα νοσήματα οφείλονται σ’ έσφαλμένο τρόπο διατροφής, άλλα προ πάντων γιατ'ι γτά πρώτη φορά άπεδείχθηκε επιστημονικώς αυτό πού ήτο γνωστό πρακτικώς : «δτι υπάρχει όρθός τρόπος διατροφής ύγεινότατος και φθηνότατος μέ λίγο ή καί κΰθόλου ζωϊκό λεύκωμα». Τ ί είδους προπαγάνδα ήτο δυνατή τήν εποχή πού πίστευαν δτι τά πολλά λευκώματα, καί μάλιστα τά ζωικά, ήσαν απαραίτητα στήν υγεία ; Φρονίμως ποιοΰντες έσιώπων. Γιατί οι μέν εύποροι δλων των χωρών, δλων των εποχών εκαμναν, δ'χι απλώς χρήσι, αλλά καί κατάχρησι άπ’ αυτά. Οϊ δέ πτωχοί, γιά νά προμηθευθούν τά πανά­κριβα αύτά τρόφιμα δεν αρκεί νά πληροφορηθοΰν δτι εϊνε χρήσιμα. Πρέπει καί νά μπορούν νά τ’ αγοράσουν. Γ ι’αΰτό καί ή έντονωτέρα προπαγάνδα δεν κατορθώνει νά πρόσ­θεση στή διατροφή τού λαού ουδέ ένα περιπλέον γραμ. ζωικού λευκώματος, αφού δεν τό κατορθώνει ό μεγαλεί- τερος τού κόσμου προπαγανδιστής, ή ό'ρεξίς του. Έ μ ­φυτη στον άνθρωπο ή δρεξις γιά τό ζωϊκό λεύκωμα καί μάλιστα τό κρέας. ’Αλλά πού νά τό βρή ; Δεν θά τον βοηθούσε στήν άνεύρεσί του ούδέ ή δικαιότερα με­ταξύ τών κατοίκων διανομή, δεδομένου δτι οί πλούσιοι πού τρώγουν περισσότερο από τό πρέπον εινε ελάχιστοι, συγκρι- νόμενοι προς εκείνους πού τό τρώγουν μόνον Χριστούγεννα καί Πάσχα. Δυσάρεστα, πολύ δυσάρεστα θά ήσαν τ’ αποτε­λέσματα, αν πραγματικά τό κρέας ήτο άπαραίτητο στήν υγεία καί τήν δημιουργία πολιτισμού, δπως πιστεύουν με­ρικοί. Γιατί δεν θά υπήρχε ούτε ό πρώτος, ούτε ό δεύ­τερος, άλλ’ ούτε καί ή ελπίς νά δημιουργήσωμε ένα τρίτο

— 17 —

— 18 —

πολιτισμό. Γιατί ή Ελλάς ούτε είχε, ούτε έχει, ούτε θά έχη κρέας σέ τιμή προσιτή στο λαό, όσαδήποτε άρθρα καί αν γραφούν υπέρ αυτού.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

Έτιίδρασις περιβάλλοντος.

Για νά εννοηθή ή σημασία πού εχει γιά τούς “"Έλληνας ή διατροφή μέ Ελληνικά κατά προτίμησι προϊόντα, ανάγκη νά προηγηδή ή γνώσις τού βιολογικού νόμου τής έπιδράσεως τοϋ περιβάλλοντος.

Έλληνικωτάτη και άρχαιοτάτη ή καταγωγή τοϋ νόμου τής έπιδράσεως τοϋ περιβάλλοντος. "Οφείλεται στή παροι- μιώδη παρατηρητικότητα τοϋ Ίπποκράτους. Κατά τα πολλά καί διάφορα ταξείδιά του έντύπωσι τοϋ προξένη­σαν αί πολλές καί μεγάλες διαφορές πού υπήρχαν μεταξύ των διαφόρων λαών πού επισκέπτετο, διαφορές άναφερό- μενες στο σώμα, στο πνεύμα καί στην ψυχή.

Τά συμπεράσματα, στά όποια κατέληξε-στό περιφη­μότερο από όλα τά βιβλία του : Π ερί Ανέμων, ύδάτων χ α ΐ τ ό π ω ν , είναι τά έξής :

«"Οπου τό κλίμα εύκραές, χωρίς άπότομες μεταβολές, ή δέ γή ένυδρος καί εύφορος, εκεί τά σώματα τών άνύρώ- πω ν παχειά, πλαδαρά καί ασκληραγώγητα. Έ κεΐ οϊ άνθρω­

ποι ράθυμοι καί νυσταλέοι, μέ βραδυτάιη τήν άντίληψι καί κάθε άλλο ή κατάλληλοι γιά τέχνες καί επιστήμες. "Ο­κού, άντιθέτως, ή χώρα άνυδρος, άδενδρος καί ανυπερά­σπιστη, ώστε τον χειμώνα νά τήν δέρνη ό βορρηδς καί τό- καλοκαίρι νά τήν ψήνη ό ήλιος, εκεί θά εύρης ανθρώπους. Ισχνούς, μέ πεταμένες τις αρθρώσεις (διηρθρωμένους) αλλά·, χειροδύναμους, Ιργατικούς καί έξυπνους. Έ κεΐ οί άνθρω­ποι εινε ορμητικοί καί ισχυρογνώμονες (αύτογνώμονες)* μάλλον άγριοι, παρά ήμεροι. Εινε δμως ευφυέστατοι καί πολύ επιτήδειοι γιά τις τέχνες καί τις Ιπιστήμες. Ε π ίσ ης άρρενοπρεπεΐς καί γενναίοι στή πολεμική τέχνη. Καί δλα δε τά άλλα πού φύονται στή γή εινε ανάλογα μέ τήν σύστασή τοΰ εδάφους».

Μέ επιστήμη υποτυπώδη, άλλά μέ τό μεγαλοφυές τον μυαλό καί τήν φημισμένη του παρατηρητικότητά άντελή- φθηκε ό πατέρας τής ’Ιατρικής δτι ή ίσχνότης τοΰ Ε λλη­νικού λαού δέν οφείλεται σέ υποσιτισμό, άλλά στο έδαφος* στδ κλίμα καί λοιπές συνθήκες ζωής καί περιβάλλοντος. Ά λλά καί μόνον διότι, καθώς γίνεται ολοφάνερο άπό τήν περικοπή αυτή τοΰ 'Ιπποκράτους, οί "Ελληνες ήσαν ισχνοί; άπ’ άρχαιοτάτων χρόνων, αρκεί γιά νά μάς βεβαιώση ότ* ή ίσχνότης τής μεγάλης πλειοψηφίας τοΰ σημερινού Ε λ ­ληνικού λαού είνε χαρακτηριστικό γνώρισμα τής φυλής, μας καί δέν πρέπει νά μάς άνησυχή, δταν δέν οφείλεται στήν ελονοσία.

Ή σημερινή επιστήμη δίδει, βέβαια, πολύ εύρυτέρα; σημασία στή βιολογική αλήθεια τής έπιδράσεως τού περι­βάλλοντος. ’Ιδιαιτέρως παραδέχεται δτι μεταξύ ιώ ν δρων περιβάλλοντος καί συνθηκών ζωής πού επιδρούν στήν δ ια -

— 20 —

— 21 —

μόρφωσι των ανθρώπων, την πρώτη θέσι κατέχει ή δια­τροφή. Κλιματολογικοι καί εδαφικοί όροι επιδρούν επί τον ■ανθρώπου, δχι μόνον απ’ ευθείας, άλλα καί εμμέσως, με τα ποιόν τής τροφής πού επιτρέπουν νά παραχθή στή κάθε χώρα.

Πολύ εύφορη γή πού μέ λίγη εργασία παράγει άφθονα θρεπτικά προϊόντα επιτρέπει στούς κατοίκους πολλήν άνά- παυσι καί άφθονη διατροφή. ΕΙνε επομένως πολύ φυσικό νά φέρη στο φώς ανθρώπους παχυσάρκους καί νωθρούς. "Ενώ ή λεπτόγειο; τής Ελλάδος μέ πολλή εργασία παρά­γει λιγοστά, άλλ’ εκλεκτά προϊόντα πού δίδουν τον ίσχνο τύπο πού περιγράφει ό Ιπποκράτης.

Τό ότι οί καλοτρεφόμενοι σύγχρονοι "Ελληνες δέν είνε Ισχνοί, δέν άποδεικνύει τό μή βάσιμο τής παρατηρήσεως καί τής έξηγήσεως τού Ίπποκράτους. Εύσαρκοι στήν "Ελ­λάδα καί γενικώς στις χώρες μέ τις απότομες καιρικές με­ταβολές καί τό όχι καί τόσο εύφορο έδαφος, είνε κυρίως ο ι κάτοικοι τών πόλεων, στούς οποίους οί σύγχρονοι πό­σης φύσεω; μηχανικοί πρόοδοι, άχρήστευσαν τις προσαρ­μοστικές των ικανότητες προς τά κλίμα καί τό έδαφος τής "Ελλάδος. Πρόοδοι δέ συγκοινωνίας καί εμπορίου επιτρέ­πουν σ’ αυτούς νά καταργήσουν καί τον 'Ελληνικό, μέ ‘Ελ­ληνικά προϊόντα τρόπο τής διατροφής των. Τρέφονται διεθνώς, προμηθευόμενοι τά πολύ θρεπτικά προϊόντα ξέ­νων, εύφορων χωρών. Εισάγουν δέ στον οργανισμό των πολύ περισσότερες θερμίδες, άφ’ ότι ξοδεύουν στήν άεργη ή στή καθεστικών επαγγελμάτων ζωή των. Καί ως εκ τού­του τήν μόνη προσαρμοστική ικανότητα πού ανέπτυξαν στον άνώτατο βαθμό είνε νά τά βγάζουν πέρα μέ τούς

— 22 —

δγκους όίχρηστης τροφής πού ρίχνουν μέσα των : Νά τήν Ιναποθηκεύουν ώς λίπος κάτω άπδ τδ δέρμα και γύρω άπδ τά δργανά των.

Τδν γνήσιο "Ελληνα, τδν ξερακινδ κα'ι τδν χειροδύναμο, τον ευκίνητο και τδν έξυπνο πού περιγράφει δ 'Ιπποκρά­της τδν βρίσκουμε έκεΐ, δπου δεν έφθασαν ούτε τα καλά, άλλ’ ούτε και τα στραβά του πολιτισμού. Τον βρίσκουμε Ικεϊ δπου τά καλοριφέρ, τ’ άσσανσέρ, τδ πλήθος των συγ­κοινωνιακών μέσων και λοιπών μηχανικών προόδων, δεν κατήργησαν τούς θαυμαστούς μηχανισμούς προσαρμογής τού άνθρώπινου οργανισμού. Θά τδν βρήτε εκεί, δπου, σαν τις κατσίκες, άνεβοκατεβαίνουν τά κατσάβραχα τού χωριού του. Έ κεΐ, δπου παλεύει με τά στοιχεία τής φύσεως, μέ τον βορρηά τδν χειμώνα και τδν καυτερδ ήλιο τδ καλοκαίρι. Τον γνήσιο "Ελληνα θά τον βρήτε στο λιτοδιαιτώμενο αγρότη τού βουνού και τού κάμπου πού τρέφεται μέ τά λιγοστά προϊόντα πού παράγει ή ό'χι και τόσο εύφορη γή του. Δεν τού περισσεύουν τρόφιμα γιά νά τά εναποθη- κεύη Ιπάνω και μέσα στο σώμά του. Τ ’ αφήνει εναποθη­κευμένα στη μητέρα γή, άπδ την οποία άποσπφ, και μέ πολύ μάλιστα κόπο, κάθε φορά, δσα τού χρειάζονται για νά διατηρή ακμαίες τις δυνάμεις του, γιά νά έργάζηται και πολλαπλα σιάζητα ι.

Γενικός βιολογικός κανών, χωρίς εξαίρεσι: «Κ ανένα άτομο δέν μ πορεί νά ζήση έ π ΐ π ολύ είς βάρος τών κυττάρων του, χωρίς νά φϋ'άαη σέ Απόλυτη άνικανό- χητα πρός έργασία, χωρίς νά καταλήξη ταχύτατα οέ Φάνατο. Κανένας λαός δέν μ πορεί νά ύποαιτίζηται έ π ΐ

π ο λύ , χωβίς νά έκφνλισ& β, χω ρ ίς νά χαϋ'ϋ άπδ τό ηβόοω πο τής γης».

Ά ς μή λησμονούμε άλλως τε δτι υπάρχει ή αυτόματος ρύθμισις : Πεθαίνουν δσοι πραγματικώς υποσιτίζονται, δσοι δηλ. χάνουν καθημερινώς περισσότερο άφ’ δτι εισά­γουν, καί έτσι σιγά, σιγά επέρχεται επάρκεια ζωτιποϋ χώ - βον, γιά νά μεταχειρισθώ τήν έκφρασι τής εποχής.

Καί μόνον ή γνώσις τοΰ βιολογικού αυτού κανόνος δέν μάς επιτρέπει ν’ άποδώσωμε τήν ίσχνότητα τοΰ Ελληνικού λαού σέ υποσιτισμό’ γιατί, άπό τήν Ιποχή τοΰ 'Ιπποκρά- τους, δν καί ισχνός, δέν έπαυσε νά εργάζηται καί ν’ άνα- παράγηται έντατικά. Γιατί ο! Ισχνοί άνέκαθεν "Ελληνες, δχι μόνον δέν ξεφυλίσθηκαν καί δέν χάθηκαν άπό τό πρό­σωπο τής γής, άλλ’ έζησαν καί ευδοκίμησαν καί ως ελεύ­θεροι καί ως σκλάβοι. ’Εδημιούργησαν δύο άφθαστους πο­λιτισμούς καί ήδη βαδίζουν γιά τήν δημιουργία τοΰ τρί­του, τοΰ Νεοελληνικού.

** *

Ή επίδρασις τής τροφής, δχι μόνον επί τής μορφολο­γίας, άλλά καί επί δλων τών Ικανοτήτων τοΰ άνθρώπου, ετέθη έκτος άμφισβητήσεως άπό τήν στιγμή τής άνακαλύ- ■ψεως τών ενδοκρινών άδένων.

Καθώς άναπτύσσουμε λεπτομερώς στο βιβλίο μας «Φυ­σιοθεραπεία» οί ορμόνες πού παράγουν οί ενδοκρινείς αδένες έχουν υπό τήν διεύθυνσί των δλες τις λειτουργίες καί δλες τις ικανότητες τού άνθρώπου. Κοντοί, ψηλοί, πα- χεΐς, αδύνατοι, νωθροί, ζωηροί, εύθυμοι, μελαγχολικοί, έξυ­πνοι, κουτοί, ήθικοί, άνήθικοι, μέ άλλους λόγους δλες αί

— 23 —

— 24 —

σωματικές, ψυχικές και πνευματικές Ιδιότητες τού ανθρώ­που εξαρτώνται προ πάντων από τό ποιόν των αδένων, άπό τό ποιόν καί ποσόν τών όρμονών καί τής αναμεταξύ των αναλογίας. Ά λλ’ ή κακή ή καλή λειτουργία αυτών στενώ- τατα συνδέεται μέ τό ποιόν τής τροφής, άφοΰ άπ’ αυτή προσλαμβάνουν οι αδένες τό υλικό, από τό όποιο παρα­σκευάζουν τις ορμόνες.

Τό δτι ή αγωγή παίζει σπουδαίο ρόλο στή ψυχική ιδίως διαμόρφωσι καί στον χαρακτήρα του ανθρώπου, κα­νένας δέν μπορεί νά τό άμφισβητήση.

’Α γω γή δμως σημαίνει προ πάντων αύ& υποβολή, τής οποίας γνωστή ή μεγάλη επίδρασις επί τού νευρικού συ­στήματος καί τών εσωκρινών αδένων καί διά μέσου αυτών επί δλων τών ψυχικών λειτουργιών.

Γ ι’ αυτό τ’ αποτελέσματα τής αγωγής Ιξαρτώνται άπό τό ποιόν τών αδένων, τό όποιο πάλιν Ιξαρτδται άπό τό ποιόν καί τό ποσόν τής τροφής. ΕΙνε επομένως πολύ φυ­σικόν άλλον τύπον νά παρουσιάζουν δσοι υπερσιτίζονται καί άλλον δσοι λιτοδιαιτώνται. “Αλλον δσοι τρέφονται μέ ρύζι καί άλλοι δσοι τρέφονται μέ σιτάρι. Διαφέρει ψυχικώς καί σωματικώς ό τύπος εκείνων πού έχουν ώς προσφάγι των τό ραδίκι, τήν εληά καί τό κρεμμύδι, άπό τον τύπον εκείνων πού τό προσφάγι των είναι συνήθως ρέγκα καί μπακαλιάρος.

Τόση είναι ή επίδρασις τής τροφής επί τού ποιοΰ τών άνθρώπων, ώστε κατά τήν γνώμη σοφών ερευνητών μιά άπό τις κυριώτερες αίτιες τής παρατηρουμένης εξαλείψεως τών χαρακτηριστικών μεταξύ τών λαών γνωρισμάτων, είναι

ή βαθμιαία συνεπείς: τής συγκοινωνίας καί τού εμπορίου «ξάλειψις διαφοράς διατροφής.

Ό σ ο περισσότερο προχωρούν αί περί τροφής καί έσω- κρίνων άδένων έρευνες, τόσο περισσότερο περιορίζονται αϊ επιδράσεις τών άλλων παραγόντων. Κατορθώνουν σήμερα ■νά μεταβάλλουν χρώμα, σχήμα, Ιδιότητες κατωτέρων ζώων 4ντός βραχύτατου διαστήματος μέ άπλή αλλαγή τής τροφής πων. Τά επίκτητα αυτά γνωρίσματα μεταδίδονται στους απο­γόνους, οι όποιοι τά διατηρούν μόνον έφ’ δσον εξακολου­θούν νά τρέφωνται κατά τον ίδιο τρόπο.

Ό τ ι ή φυλή καί ή κληρονομικότης κατέχουν δευτε- ρεύουσα θέσι στή διαμόρφωσι τών ανθρώπων, άπόδειξις ή ’Αμερική. "Ανθρωποι άπό διάφορες χώρες τοΰ κόσμου, ζώντες υπό τάς αύιάς κλιματολογικάς συνθήκας καί λοιπούς δρους περιβάλλοντος, διεμόρφωσαν Ιντός ολίγων γενεών Κνα ιδιαίτερο τύπο, τόν Α μ ερ ικανικόν, μέ τά καλά του καί τά στραβά του.

* *

Ε κείνο πού επιμένουμε νά εννοηθή καλά είναι ό στε­νός σύνδεσμος πού υπάρχει μεταξύ τοΰ άνθρώπου καί τοΰ περιβάλλοντος καί προ πάντων μέ τήν γή πού τόν τρέφει" γιατί, Ιπαναλαμβάνουμε, τό κάθε κλίμα καί τό κάθε έδα­φος είνε κατάλληλο γιά ώρισμένα είδη τροφών, τά όπαμα διαφέρουν άπό χώρα σέ χώρα, άλλά καί από χωριό σέ χω­ριό. "Αν τά γνήσια πεπόνια— γιά νά φέρωμε Ινα παρά­δειγμα—διαφέρουν τόσο πολύ σέ γλυκύτητα καί νοστιμάδα άπό τά σαχλά γόθα άργίτικα πού παράγονται άπό τόν ϊδιο σπόρο σέ αλλο έδαφος, ενα άπό τά αίτια εινε δτι, Ικτός

— 25 —

- 26 —

άπό τά κοινά σέ δλα τά εδάφη θρεπτικά συστατικά, υπάρ­χουν καί μερικά στοιχεία, αυτά άκριβώς πού δίδουν τήν γλυκύτητα καί νοστιμάδα, τά οποία υπάρχουν στή μητέρα γή τών πεπονιών καί λείπουν από τήν μητρνϊά , στήν οποία ζητούν νά τά μεταφυτεύσουν. Τό ϊδιο συμβαίνει καί μέ τά πορτοκάλια τής Κρήτης, τά φιρίκια μήλα τού Πηλίου, τ ’ αγγούρια τών Καλυβιών καί λοιπά εκλεκτά εϊδη τών δια­φόρων τής Ελλάδος μερών.

Αυτό τό κάτι πού υπάρχει εδώ καί λείπει εκεί, είνε συνήθως μεταλλικόν τι ά'λας σ’έλαχιστοτάτη δόσι, άλλ’ απα­ραίτητο γιά τήν εκλεκτή ποιότητα καί πού στά άλλα Ιδάφη άντικαθίσταται από άλλο συγγενικό.

Άκριβώς τό ϊδιο συμβαίνει, καί μέ τό σώμα τών αν­θρώπων πού άποτελεΐται άπό τά ίδ ια συστατικά τής γής. "Ας μή λησμονούμε : «Χούς ήν καί είς χούν εισελεύσεται».

Ό Έ λλην επομένως, γιά νά είνε γνήσιος Έ λλην, πρέ­πει ν’ άποτελεΐται άπό τά συστατικά τής δικής του γής, πού έκτος άπό τά κοινά στοιχεία περιέχει καί κάτι τό ξε­χωριστό πού τού δίδει τήν ‘Ελληνικότητά του.

Αυτό τό κάτι τής Ελληνικής γής μόνον τά Ελληνικά προϊόντα μάς τό προμηθεύουν. Γ ι’ αυτό ολίγον τι νόθος ό "Ελλην πού θά τρώγη ξενικό βούτυρο καί όχι λάδι, πού θ ά κάμνη συχνή χρήσι ρέγκας καί μπακαλιάρου καί όχι Ιλχιας ή σταφίδας. Καί ολίγον τι νόθος δ Σουηδός πού θά Ιδιδε εύρεία θέσι στά δικά μας προϊόντα διατροφής. Καί δ Κρητικός καί δ Μανιάτης καί Ή πειρώτης κρατεί περισσότερο τά τοπικά χαρακτηριστικά γνωρίσματά του, αν τρέφηται μέ προϊόντα τού τόπου του καί γίνεται πε­

— 27 —

ρισσότερο Έ λλην, αν χρησιμοποιή προς διατροφή το ν και προϊόντα δλων τών άλλων μερών τής Ελλάδος.

Εκείνο, πού ξεχωρίζει τά διάφορα έθνη, τούς διαφόρους λαούς αναμεταξύ των είνε, δπως καϊ στα φυτά, εκτός τών- άλλων, καί μεταλλικόν τι άλας πού δίδει την Ιδιαίτερη ζω­τικότητα στον άλφα ή βήτα άδένα καί πού τό παραλαμβά- νει άπό την δική του γή, μέ τά δικά του προϊόντα πού δεν· υπάρχει στη γή τών άλλων, ούτε έπομένως στα προϊόντά; των.

Ά πό τ’ ανωτέρω γίνεται φανερόν δτι ένας λαός νοθεύε­ται λιγώτερο, άν τό αιμά του άναμιχθή με αίμα ξένων- λαών, καί περισσότερο αν άπομακρυνθή άπό την εδαφο- παγή διατροφή, διατροφή δηλ. μέ εγχώρια προϊόντα. Γ ιατί τό ξενικό αίμα αντικαθίσταται μέσα σέ λίγες γενεές μέ ελληνικό, αν ή τροφή, πού θά τό ανανεώνει, προέρχεται άπό τήν ελληνική γή καί ό'χι άπό ξενική.

Κανένας λαός δέν πρέπει, αλλάζοντας ριζικά τήν δια­τροφή του, ν’ άλλάζη τά φυλετικά του χαρακτηριστικά γνω­ρίσματα' γιατί, δπως γιά τό άτομο, Ισχύει καί γιά τούς λαούς τό : «Γενοϋ δτι είσα ι» . Πολύ λιγώτερο δμως πρέ­πει νά Ιπιζητοΰμε διεθνοποίησι διαίτης ήμεις οί κάτοικον, τής Ελληνικής αυτής γωνιάς τής γής πού έδωκε τά τελειό­τερα άπό πάσης άπόψεως πρότυπα ανθρώπων τήν εποχί^ πού Ιτρέφοντο προ πάντων μέ εγχώρια προϊόντα.

Ή επιστημονική δμως έρευνα δέν άρκεΐται μόνον τα νά μάς πιστοποιή δτι τά εγχώρια προϊόντα είνε τά καλλί­τερα καί τά θρεπτικώτερα. Μάς πιστοποιεί άκόμη δτι τά αύτόχθονα, δηλαδή τά Ιθαγενή φυτά καί δένδρα, πού ύπάρχουν άνέκαθεν σέ μιά χώρα, αύτά είναι εκείνα πού

— 28 —

κατέχουν τά σκήπτρα τής καλής διατροφής. Γιατί αυτά, ϋνεκα τής μακράς Ιπιλογής και προσαρμογής, έχουν άπο- κτήσει τήν ικανότητα ν’ απορροφούν από τό έδαφος και την ατμόσφαιρα δλα τά θρεπτικά των συστατικά, πού εί­ναι και συστατικά του σώματός μας. Αυτά κατορθώνουν, υπό ωρισμένη θερμοκρασία, υγρασία και λοιπού; δρους ^περιβάλλοντος, νά σκλαβώνουν μέσα στούς θρεπτικούς καρ­πούς, τά φύλλα καί τά άλλα φαγώσιμα μέρη του φυτού, τις

-ήλιακές ακτίνες καί τά άλλα γεμάτα ζωϊκή ενέργεια υπερκό­σμ ια κύματα, τά δποΐα μεταδίδουν στον οργανισμό μας, •«όταν είσέλθουν μέσα σ’ αυτόν ώς τροφή. Έ ν φ τά ξένα φυτά καί δένδρα, μεταφυτεύομε να στον τόπο μας, αργούν νά προ- σαρμοσθούν — δσα εννοείται προσαρμοσθοΰν— επομένως «¡μάς παρέχουν τροφή πτωχοτέρα σέ θρεπτικά συστατικά, τκαθώς καί σέ διάφορες γνωστές καί άγνωστες δυνάμεις τού ύπερπέραν κόσμου.

Ή επιστημονική αύτή αλήθεια έχει άποδειχθή καί πει­ραματικούς. Φυτοφάγοι διατηρούνται καλά στήν υγεία των, τρώγοντες χόρτα, λαχανικά καί φρούτα αύτόχθονα. Έ ν φ , •αν τρέφωνται αποκλειστικούς μέ έστω καί φρεσκοκομμένα προϊόντα φυτών καί δένδρων, πού μετεφυτεύθησαν προ

«ολίγων Ιτών άπό άλλη χώρα, έξασθενοΰν καί κινδυνεύουν ■νά χαθούν, αν δέν σπεύσουν νά προσθέσουν στή διατροφή ίω ν καί άπό τά καθ’ εαυτό ντόπια είδη φυτικής δια­τροφής.

Γ ι’ αυτό στο βιβλίο μας αύτό θά έξετάσωμε κυρίως Εκείνα τά Ιγχώρια προϊόντα πού έχουν δση καί ή χώρα μας ιστορία, καθώς καί εκείνα πού μετεφέρθηκαν μέν άπό ξέ­

— 29 —

νες χώρες, αλλά προσαρμόσθηκαν στη χώρα μας τέλεια προ* πολλών αιώνων*.

Σ η μ . Τήν έπίδρασι του περιβάλλοντος, καί πρό πάντων τής: τροφής, σ ιό ποιόν τών ανθρώπων ως εξής εκφράζει ό μεγαλείτερος: βιολόγος τής εποχής μας, ό Καρρέλ :

«Άποτελούμεθα άπό τά συστατικά πού άποτελεΐται καί ή γή. Γ ι ' αύτό τό σώμά μας καί ή φυσιολογική καί ψυχική ποιότης τουν Ιπηρεάζεται άπό τήν γεωλογική κατάστασι τής χώρας πού ζοΰμε,. άπό τήν φυσι τών ζώων καί τών φυτών, μέ τά όποια τρεφόμεθα,. Ή κατασκευή τού οργανισμού μας έξαρτάται κατά μέγα μέρος άπό* άπό τήν φύοι τών χημικών ουσιών πού λαμβάνουν μέρος στή σύν— θεσι τών Ιστών μας. Ε ίνε δυνατόν νά δώσωμε μερικά χαρακτηρι­στικά στους άνθρώπους, δπως καί στα ζώα, ύποβάλλοντες αυτούς άπό μικρας ηλικίας σέ ανάλογη διατροηή. 'Υ πάρχει προσαρμογή·· στις ούσίες πού περιλαμβάνονται στις τροφές, αγνοούμε δμως τούς δργανικούς χαρακτήρας τής προσαρμογής αΰιής. Είνε πιθανόν ή? σύστασις ιών αδένων καί τού νευρικού συστήματος ν ’ άλλάζη άνα- λόγως ιή ς τροφής καί α ΐ πνευματικές καί ψυχικές λειτουργίες νά:. μεταβάλλωνται έκ παραλλήλου πρός τήν σύστασι, τήν μορφή καί: τις δαστάσεις τού σώματος. ΓΓ αυτό είνε φρόνιμο νά μήν άκο- λουθή κανείς τυφλώς δίαιτες ιατρών καί ύγιεινολόγων, τών οποίων· ό όρίζων περιορίζεται σέ μιά μόνο δποψι τού ανθρώπου. Ή πρόο­δος τής άνθρωπότητος δέν θά έλθη άπό τήν αΰξησι τού βάρους, καί τής μακροβιότητος τών άνθρώπων, άλλά άπό τήν βελτίωσι τού ποιου των».

Τήν γνώμη του Ίπποκράτους δτι δροι ζωής μεταβλητοί καί. ανώμαλοι είνε άπαραίτητοι στή δημιουργία εκλεκτών άνθρώπων-

* Τά προϊόντα αυτά πραγματευθήκαμε στό πρώτο τόμο τού β ι­βλίου μας « Τ ρ ο φ ή και ζωή». Ε π ειδή δμως καί τής δευτέρσς i x — δόσεως τού τόμου εκείνου υπολείπονται έλάχιστα άντίτυπα, θ εω ­ρήσαμε καλό νά τά περιλάβουμε στό ειδικό τής "Ελληνικής διατρο­φ ής βιβλίο μας αύτό, άφοΰ, εννοείται, τά συμπληρώσαμε μέ τά τε­λευταία δεδομένα τής επιστήμης.

— 30 —

•συμμερίζεται, επίσης 6 Καρρέλ. Συμπεράσματα ατά όποια καταλή­γει σέ σχετική μακρά του μελέτη είνε : *Ό άνθρωπος φθάνει στόν ■ανώτατο βαθμό τής άναπτύξεως καί τής τελειοποιήσεώς του, «όταν μεταβαίνει άποτόμως, άπό τήν ζέστη στό κρύο, όταν εκτίθε­ται στις κακοκαιρίες' όταν ή τροφή του είνε άλλοτε άφθονη καί

•άλλοτε λείπει εντελώς' καί γενικά, όταν δίδει στόν οργανισμό του τ ή ν ευκαιρία νά χρησιμοποιή τις πολύτιμες προσαρμοστικές Ικανό- χητές του πρός άντικρυς αντιθέτους καταστάσεις. *0 σύγχρονος άν- θρωπος εκφυλίζεται διότι αί πρόοδοι τοΰ βιομηχανικού πολιτισμού -ευκολύνουν ολοένα καί περισσότερο τήν άπομάκρυνσί του άπό τήν ανώμαλη ζωή των προγόνων του».

Τά συμπεράσματα τοΰ σοφού Καρρέλ πού τιμήθηκε μέ τό βρα­βείο Νόμπελ συμφωνούν άπολύτως μέ τά συμπεράσματα τοΰ μεγαλο­φ υούς πατρός τής ’Ιατρικής. Αύτός είνε ό λόγος πού τών δύο αδ- τών χήν γνώμην έπικαλούμεθα γιά νά ύποστηρίξωμε τις απόψεις μας. ’Αναφέρουμε βέβαια καί τις γνώμες πολλών άλλων εκλεκτών •συγχρόνων έπιστημόνων, χωρίς όμως νά κουράζωμε τό αναγνωστικό .κοινό μέ τά όνόματά των. 'Ιπ π ο κ ρ ά τη ς καί Κ α ρ ρ ϋ μα; άρκούν. Ό πρώχος, ώ ; ενας άπό χούς έκλεκτοτέρους αντιπροσώπους τής άφθα­στης μεγαλοφυΐας τοΰ χρυσού αίώνος. Ό δεύτερος, ως τό δυνιιτώ- χερο, ευρύτερα μορφωμένο καί συνθετικώτερο σύγχρονο επιστημο­νικ ό μυαλό.

Συμπέρασμα τών συμπερασμάτων, στό όποιο καταλήγει ό Καρ­ρέλ έπάνω στό ζήτημα τής επιδράσεως τοΰ περιβάλλοντος είνε :

« Ή σύγχρονος κατά καιρούς Ιμφάνισις εις τήν σκηνή τής αν­θρωπότητας μεγάλου αριθμού μεγάλων άνδρών δέν μπορεί νά είνε χυχαΐον γεγονός, άλλ’ οφείλεται στούς όρους ζωής καί περιβάλλον­τος. Είνε επομένως πολύ χρήσιμο νά έλθη στό φώς ό τρόπος ζωής, •διατροφής, έκπαιδεύσεως, άλλά καί τό πνευματικό, ψυχικό, αισθητικό κ α ί θρησκευτικό περιβάλλον τών ανθρώπων πού προηγή& ηοαν τών δύο μεγάλων Ιστορικών Ιποχών, τού Περικλέους καί τής ’Αναγεν­νήσεως».

1. Έλςιά καί λάδι.

“Ενα άπό τ’ άπαραίτητα στή ζωή θρεπτικά στοιχεία είνε και τό λίπ ος. Είνε ή ουσία πού έχει τήν μεγαιλείτερη θερμογόνο δύναμι. Ή άνοχή δμως τοΰ άνθρώπου γιά τδ λίπος είνε περιωρισμένη. Πάντως μεγαλείτερη τον χειμώνα καί στά ψυχρά μέρη Καί πολύ φυσικά. Ή σοφή φύσις πού «τά πάντα έν βοφίςι έποίηοε» κάμνει τον οργανισμό νά χωνευη εύκολώιερα και άφθονώτερα τήν θερμογόνο αύτή ουσία τήν εποχή καί στή χώρα πού χρειάζεται περισ­σότερο.

Ά π ό δλες τις λιπαρές ουσίες τό λάδι, ως ελαφρότερο, είνε τό προτιμώτερο γιά τό δικό μας ήπιο κλίμα, δπως καί γιά δλους τούς Μεσογειακούς λαούς. Πολλοί μάλιστα επι­στήμονες άποδίδουν στό λάδι, δχι σχετική άλλ’ άπόλυτη ύπεροχή. Εκλεκτός διαιτολόγος βορείας χώρας είπε «Ή μεΐς οί Βόρειοι μεταχειριζόμεθα τό λίπος καί τό βούτυρο, γιατί ή φύσις δέν μάς έδώρηβε τό λάδι.»

Τό λάδι μπορεί νά συγκριθή μέ τό κεφάλι ψηλά χαί τήν βεβαιότητα δτι θά νικήση, δχι μόνον μέ τά βού­τυρα τοΰ εμπορίου, αλλά καί προς αυτό τό φρέσκο βού­τυρο πού περνούμε κατ’ εύθεΐαν άπό τό γαλακτοκομείο. "Αν τό φρέσκο βούτυρο συνιστάται τόσο πολύ γιά τά Καιδιά, δ λόγος είναι δτι περιέχει τήν άντιρραχητική βιτα­μίνη Λ και τήν βιταμίνη τής άναπτύξεως και τής άμύ-

— 32 —

νης Α. ’Αλλ’ αί βιταμίνες αυτές δέν υπάρχουν στό κάθε «ρρέσκο βούτυρο, παρά μόνο σ’ εκείνο πού προέρχεται άπό ζφα, τά οποία τρέφονται στό ύπαιθρο μέ πράσινο χορτάρι. Σκεφθήτε λοιπόν τι αμαρτία, νά μοσχοπληρώνη δ πτωχός οικογενειάρχης μέ τόση θυσία τό φρέσκο βούτυρο μέ την ελπίδα νά δώση στό παιδί του τις πολύτιμες αύτές βιταμί­νες και δμως τό βούτυρο αύτό νά προέρχηται άπό ζφα πού τρέφονται μέσα σέ σταύλους μέ ξηρό χορτάρι. Και αύτό βυμβαίνει, ώς επί τό πλεΐστον, στην χώρα μας, δπου σπανί­ζουν τά λειβάδια.

Έ νώ λοιπόν υπάρχει καί φυσικό, καί μή νοθευμένο· βούτυρο χωρίς ίχνος βιταμίνης, δέν υπάρχει φυσικό λάδι χωρίς τις βιταμίνές του. Πόσες καί ποιές βιταμίνες περιέ­χει τό λάδι ; Μεγάλη διαφωνία βασιλεύει μεταξύ τών ερευ­νητών επάνω στό ζήτημα αύτό. 'Υπάρχουν επιστήμονες πού μας βεβαιώνουν δτι τό λάδι είνε πλουσιώτατο σέ δλων τών είδών τις βιταμίνες καί δτι άπό τήν Α καί Δ συναγω­νίζεται τό μουρονόλαδο. ’Αλλά καί δσοι άρνοΰνται τήν παρουσία στό λάδι τών θεραπευτικώ ν του μουρουνόλαδου δόσεων τής βιταμίνης Α καί Δ, παραδέχονται δμως δτι ύπάρχει σ’ αύτό ή προληπτική δόσις άπό τήν βιταμίνην Α , δση ποσότης δηλ. χρειάζεται, δπως εξασφαλίσει τήν άνά- πτυξι τών παιδιών, άλλά καί τήν άντίστασι μικρών καί με­γάλων σέ δλα τά νοσήματα.

Περιμένοντας μελλοντικές έρευνες νά εξομαλύνουν τις διαφωνίες πού υπάρχουν μεταξύ τών επιστημόνων ως προς τήν 'περιεκτικότητα του λαδιού στις διάφορες βιταμίνες, άρ- κούμεθα νά προσθέσωμε τά εξής : ”Αν γιά τούς κατοίκους τών Βόρειων Χωρών, στις όποιες ό ούρανός επί μήνες κα­

— 33 —

λύπτεται μέ σύννεφα καί ομίχλη καί ή γή σκεπάζεται μέ χιόνια καί δέν υπάρχει ούτε ενα πράσινο φύλλο, πηγή των βιταμινών Α καί Δ είνε τό βούτυρο, δ μπακαλιάρος καί ή ρέγκα, για μάς τούς Μεσογειακούς είνε δ λαχανόκηπος γιά τήν βιταμίνην Α καί δ "Ηλιος γιά τήν βιταμίνη Δ. Καί τά σϋκα είνε πλουσιώτατα στή βιταμίνη Α. Ύ πελογί- στηκε ότι 100 δρ. σύκων πού στοιχίζουν 8 τό πολύ δρ. περιέχουν δση βιταμίνη υπάρχει σέ 70 δρ. καλοΰ βουτύ­ρου πού ημάται 25 τουλάχιστον δραχ. Τονίζω καλοΰ γιατί, καθώς είπαμε, υπάρχει καί βούτυρο χωρίς ίχνος βι­ταμίνης.

Έ φ ’ όσον λοιπόν πηγή δλων τών βιταμινών είνε δ Ή ­λιος καί δ λαχανόκηπος πού άφθονοΰν στή χώρα μας χει­μώνα καλοκαίρι, επεται δτι : «δποιος ζή άρκετά στό ΰπ α ιβρ ο καί τρώγει καϋ'ημερινώς τά διάφορα είδη τής λαχανοκηπουρικής βραστά καί ώμά, δέν υπ ά ρχει λόγος νά έπ ιζητή όποιοδήποτε άλλο τρόφιμο μόνο γιά τό χατήρι τής τάδε ή τής δείνα βιταμίνης. Τοΰ έπ ι- τρέπεται μάλιστα ν ’ άγνοήση καί αύτή τήν ϋπ α ρξί των μέ τό άπολύτως άζημίωτό τον».

Τό δέ λάδι πρέπει νά τό τρώμε δχι γιά τις βιταμίνες του, άλλα γιατί μάς προσφέρει τήν απαραίτητη στόν όργα- γανισμό λιπαρά ουσία. Ή δέ υπεροχή τοΰ λαδιού με­ταξύ δλων τών λιπαρών δέν οφείλεται ού'τε στις βιταμίνες του, ούτε μόνο στό πλοΰτο τών περιεχομένων συστατικών, άλλά προ πάντων στό εξής : Τό λάδι, ώς πλέον λεπτόρρευ­στο, είνε, δχι μόνο πλέον εύπεπτο καί πλέον εύαπορρόφητο, άλλά καί πλέον χρησιμοποιήσιμο άπό τον οργανισμό ή τό βούτυρο καί μάλιστα τά παχύρρευστα ζωικά λίπη. Εινε δέ

— 34 —

γνωστόν δτι α! μή δυνάμενες νά χρησιμοποιηθούν λιπαρές ουσίες παράγουν διάφορα δηλητήρια, τά οποία, συναθροι­ζόμενα μέσα στό αιμα, οδηγούν στην αρτηριοσκλήρωσή Γ ι’ αυτό τά πρόωρα γεράματα συνυπάρχουν περισσότερο μέ τήν χρήσι τών λιπών καί τού βουτύρου παρά τού λαδιού.

'Υπάρχει δμως λάδι καί λάδι. Πρέπει επομένως νά εξε­τάσουμε ποιο εινε τό λάδι πού έχει πανθομολογούμενη επί τού βουτύρου υπεροχή.

Γιά νά επιτύχουμε λάδι εύπεπτο, θρεπτικό καί ύγιεινό απαιτούνται φροντίδες στή συλλογή τής Ιληάς, στή πα­ρασκευή καί στή συντήρησι τού λαδιού, τις οποίες βέβαια δέν πρόκειται νά αναπτύξουμε εδώ. Έ δ ώ άρκούμεθα νά βεβαιώσουμε πώς, αν δέν ληφθοϋν αί άπαιτούμενες φρον­τίδες, τότε θά έχωμε τό γνωστό μέ τήν μεγάλη οξύτητα λάδι πού καίει στό λαιμό.

Ε πειδή , λοιπόν, ό κόσμος αποφεύγει τό λάδι αύτό, τί σοφίστηκε, νομίζετε, ή βιομηχανία ; Νά παίρνη δ,τι λογής λάδια κακοκατασκευασμένα καί χαλασμένα καί νά τά «ρα· φινάρη». Γ ιά νά θεραπεύση δηλαδή τήν οξύτητα ρίπτει καυστικό κάλι- καί γιά νά προλάβη τό τσάγκισμα τό απο­στειρώνει σέ μεγάλη θερμοκρασία.

Ραφινάρουν τό λάδι, μέ άλλους λόγους θά πή · Νά παίρνουν μιά ζωντανή τροφή, μιά τροφή Ικλεκιή καί νά τήν μεταβάλλουν σέ τροφή κατοοτάτης ποιότητος, σέ τροφή νεκρά. Καί τήν νεκρά αύτή τροφή μάς τήν πουλούν ακρι- κώτερα. Θέλουν, φαίνεται, πληρωμή καί γιά τον κόπο τού σκοτώματος.

Αύτό τό λάδι δέν εινε μόνο άγευστο καί άοσμο. Δέν

— 35 —

«ϊνε μόνο χωρίς ίχνος βιταμίνης. Είνε καί δυσπεπτότατο. Καί ό λόγος είνε δ εξής : Τό φυσικό λάδι περιέχει, δπως δλες αί φυσικές ζωντανές τροφές, διάφορα φυράματα, οό- •σίες δηλ. πού βοηθούν τήν πέμψι του καί τήν χρησιμο- ποίησί του. ‘Η αποστείρωσις καταστρέφει πολύ πριν άπό τις βιταμίνες τά φυράματα, ιά δποΐα είνε πολύ ευαίσθητα στή θερμοκρασία.

Καί έτσι ιό λάδι γίνεται πολύ δύσπεπτο καί ελάχιστα θρεπτικό. Πρέπει καλά νά Ιννοήσουν δλοι δτι τό έργο τής βιομηχανίας είνε νά παραλαμβάνη εκλεκτές, ζωντανές τρο­φές καί νά μάς παραδίδη τροφές κατωτάτης ποιότητος καί συγχρόνως άκριβώτερες. Μή τό ίδιο δέν συμβαίνει καί μέ τήν βιομηχανία Ε Λ Α Γ Σ ; Ή βιομηχανία αυτή, ώς γνωστό, μεταβάλλει τό υγρό λάδι σέ στερεό. Καί έτσι, έκτος τών δίλλων καταστροφών, χάνει καί τό λεπτόρρευστο, μιά δηλ. άπό τις Ιδιότητες πού τυϋ δίδει τήν υπεροχή επί δλων τών •άλλων λιπαρών ουσιών. Καί γιατί δλη αυτή ή φασαρία τής βιομηχανίας; γιαςί, άπλούστατα, υπάρχουν πολλοί πού προ­τιμούν δχι άπλώς τό βούτυρο, αλλά κάθε προελεύσεως, ζωι­κής ή φυτικής, στερεές λιπαρές ουσίες.

Μιά γενική συμβουλή έχω νά δώσω σέ δσους εννόησαν ποιά τροφή είνε ή υγιεινή : ’Α ποφ εύγετε κάβε τρόφιμο φυσικό π ού τό έγγ ίξε ι ή βιομηχανία . "Εχετε ύπ’ δψιν σας δτι, αν άποφασίζατε νά πληρώνητε γιά Ινα αγνό φι>- -σικά λάδι, δσα δίδετε γιά τά περιπλέον έξοδα τού ραφινα- ρίσματος ή τής στερεοποιήσεως τοΰ λαδιού, θά εύρίσκετα τρόπος καλής παρασκευής καί διατηρήσεως, ώστε νά μήν ¡υπάρχουν τσαγκά ή μεγάλης δξύτητος λάδια.

Πολλοί οί εχθροί καί πολλά τά μαρτύρια πού ύφίστα-

- 36 —

τα ι ή εκλεκτή αυτή τροφή. Γιατί, και αν φθάση άγνό καί ζωντανό στό σπίτι μας, δέν θά πή πώς θά μπή καί τέτοιί> αχό στομάχι μας. Γιατί τό έπιβουλεύεται ή εμπεριστατω­μένη μαγειρική τής κυρίας νοικοκυράς. Γιατί θά τό βράση, θ ά τό καβουρδίση, θά τό τηγανίση. Καί ή νοικοκυρά, μέ άλλους λόγους, ακριβώς δπως καί δ βιομήχανος, άπό ενα τρόφιμο υγιεινό και ευπεπτο, γεμάτο βιταμίνες καί φυρά­ματα, δέν θά άφήση παρά μερικές νεκρές θερμίδες. Άλλά,. γ ιά νά τις παραλάβη καί αυτές δ οργανισμός μας, πρέπει, νά πληρώση αδρότατο φόρο. Πρέπει νά καταπονήση στό­μαχο καί έντερα, ήπαρ καί πάγκρεας στον υπέρτατο βαθμό. Καλλίτερα, λοιπόν, νά λείπη τέτοιο λάδι. Ευτυχώς πού υπάρχουν καί ο! σαλάτες καί έτσι τρώμε καί λίγο λάδι τής προκοπής, αν εννοείται, μπή παρόμοιο στό σπίτι μας.

Τό ξέρω πολύ καλά πώς αί νοικοκυρές θά σκεφθοΰν δτι γράφω μή εφαρμόσιμα πράγματα. Λαδερά φαγητά χω­ρίς γιάχνισμα ! Νά μή τρώμε τηγανητά ψάρια, κολοκυθά­κια καί άλλα !

Τί θά πή γιάχνισμα καί ιί τηγάνισμα καί ποιά ή άξία τής μαγειρικής, αναπτύξαμε στό δεύτερο τόμο του βιβλίου μας Τροφή καί ζωή. Έ δώ άρκουμεθα νά πούμε : Προσ- παθήτε νά τρώτε, δσο τό δυνατόν λιγώτερα γιαχνιστά καί τηγανιτά, δσο τό δυνατόν περισσότερο ωμό λάδι. Στά· δσπρια, βραστά ψάρια καί δπου αλλού είναι δυνατόν, μή ρίπτετε τό λάδι στό βράσιμο, άλλ5 δ καθένας ώ μύ στό πιάτο του. Μιά ωμή πράσινη σαλάτα μέ άγνό ξυδι„ ωμό, άγνό, μή αποστειρωμένο λάδι, είναι ή Ικλεκτότερη* τροφή πού συνιστφ ή υγιεινή σέ πτωχούς καί πλουσίους.

Ή Υ γιεινή, βλέπετε, έπαυσε νά είναι κυρία τής αριστο­κρατίας. Έ γ ινε . . . λαός.

’Ωμό, αγνό, μή βιομηχανοποιημένο, αλλά καλά παρα­σκευασμένο καί καλά διατηρημένο, νά τό λάδι τοΰ καλάδ Οεοΰ.

Αυτό χό λάδι δέν είναι μόνον Ικλεκτή τροφή. Ε ίνα ι καί φάρμακο. Μιά κουταλιά τό βράδυ καί μιά τό πραΛ εί­να ι τό ελαφρότερο καί τό καλλίτερο καθάρσιο. Είναι κάΐ άντιφλογιστικό τοΰ ήπατος. Τακτοποιεί τήν έκκρισι τής χά- Λής, δταν δι’ όποιονδήποτε λόγον επιβραδύνεται. Βοηθεϊ καί τήν άπομάκρυνσι τών χολολίθων. Είνε καί άντιδιαβητικό.

Εντελώς δέ τελευταία Γερμανός παγκοσμίου φήμης καρκινολόγος, μελετήσας, μεταξύ άλλων, καί τήν επίδράοι τώ ν διαφόρων λιπαρών ουσιών στή γένεσι καί τήν πο­ρεία τοΰ καρκίνου, έφθασε στό συμπέρασμα δτι άπό δλες τις λιπαρές ουσίες τό χοιρινό λίπος είνε τό πλέον καρκινο­γόνο καί τό λάδι τό λιγώτερο άπό δλα. Γ ι’ αυτό άποκλείέι απολύτως άπό τήν διατροφή τών καρκινοπαθών, δχί μό­νον κάθε λίπος, άλλά καί αυτό τό βούτυρο καί μεταχειρί­ζεται μόνον τό λάδι. Παραγγέλλει δπως καί αυτό τό κρέας μαγειρεύεται μέ λάδι. '

Γνωστό δτι σέ δλα τά ελαιοπαραγωγό μέρη τής Ε λλά­δος μαγειρεύουν καί τά κρεάτινά τών φαγητά μέ λάδι. Σ τή Κρήτη μάλιστα υπάρχουν άκόμη καί σήμερα χωριά που «γνοοΰν καί αύτή τήν λέξι βούτυρο. Έγνώρισα Κρητικό φοιτητή πού έτρωγε ώς καί τά τηγανητά αυγά μέ λάδι. "Οταν στάς ’Αθήνας τοΰ παρουσίαζαν αυγά τηγανητά'όω- τοΰσε: «Είνε μέ τό λάδι ; Γιατί εγώ δέν τά τρώγω μ ί το βούτυρο».

— 37 —

*Ω παντοδύναμη Συνήθεια, σύ πού κάμνεις τον άν­θρωπο, δχι απλώς νά τρώγη τ’ αυγά μέ τό λάδι, αλλά και να μην του άρέσουν πλέον μέ τδ βούτυρο.

Ή συνήθεια, ως γνωστό, έχει την αρχή της στήν άνάγκη προσαρμογής προς τούς δρους τού περιβάλλοντος. Συνηθίζουν στά βουτυροπαραγωγά μέρη τδ βούτυρο και δεν μπορούν νά υποφέρουν τδ λάδι. Συνηθίζουν, άντιθέ- τως, αί προικισμένες μέ τό δένδρο τής ’Αθήνας χώρες στο λάδι καί δέν τούς αρέσει πλέον τδ βούτυρο.

Ά λλ’ αν ύπάρχη προσαρμογή υπάρχει δμως καί νεο- προσαφμογή. «Μά&ημα, ξεμά&ημα δύο καλά μα&ή- ματα* συνήθιζε νά λέγη ή μητέρα μας.

Τήν αλήθεια τής παροιμίας αύτής μπορώ νά την βε­βαιώσω εξ Ιδίας πείρας. "Οταν, παρακολουθώντας δλες τις γύρω άπδ τό λάδι επιστημονικές έρευνες τών τελευταίων ετών, επείσθηκα για τήν καθ’ δλα ανωτερότητα τού λαδιον μεταξύ δλων τών άλλων λιπαρών ουσιών, ζωϊκών καί φυτι­κών' δταν πληροφορήθηκα τις άντιαρτηριοσκληρωτικές, άν- τιαρθριτικές, αντιδιαβητικές καί άντικαρκινικές ’ιδιότητες του' δταν, §κ παραλλήλου, άπελπίσθηκα πώς θά εύρισκα βούτυρό αγνό, δσο ακριβά καί αν τό πλήρωνα, άπεφάσισα νά δοκιμάσω τήν μέθοδο τών ελαιοπαραγωγών χωρών : Ν ά μαγειρεύω καί τδ κρέας μέ λάδι.

Γ ια νά κατορθώσω νά μεταβάλλω τήν άπόφασί μου σέ πράξι χρειάσθηκε νά Ιπιστρατεύσω τήν εξής σκέψι : «Μή­πως δέν μαγειρεύουμε τδν λαγώ, τήν πάπια καί δλα τά κυ­νήγια μέ λάδι, καθώς καί τδ κρεάτινο στιφάδο ; γιατί τάχα δχι καί τδ κάθε κρεάτινο φαγητό ;»

Καί άρχισα δειλά, δειλά από τό ροσπίφ, μέ τήν σκέψι

— 38 —

— 39 —

<5χι χό κρεμμύδι, χό σκόρδο, τό λίγο κρασί καί ή κανέλλα ■θα σκεπάσουν χήν μυρωδιά ιού λαδιού. ’Αποτέλεσμα : Κα- ί^ε/ας από χούς όμοτράπεζούς μου δεν πήρε εΐδησι τής άν* ^ικαταστάσεως αυτής. Κάνω λάθος. Κάποια διαφορά άντε- λήφθηκαν. "Ολαι βρήκαν χό κρέας μαλακώχερο από τό σύ- νηθες κα'ι χό φαγηχό νοσιιμώχερο. Πήρα θάρρος και σιγά, σιγά χό λάδι άνχικαχέσχησε χό βούτυρο σε δλα χά κρεάτινα φαγητά, σέ δλες τις εντράδες. Και χό παράδειγμά μου άρ­χισε νά μιμήται όλος ό κύκλος συγγενών και γνωστών. "Ολοι μένουν κατενθουσιασμένοι' γιατί και υγιεινότερο εΤν.ε καί οίκονομικώτερο.

“Αν αυτό συνέβηκε σέ μένα μεγαλωμένη από παιδί σχή πατρίδα μου (χήν Φιλιπποόπολι) μέ χά άφθονα Ικλεκτά καί πάμφθηνα βουτυρά χής Βουλγαρίας, δπου και χά λα­χανικά μαγειρεύαμε μέ βούτυρο—γιατί χά λάδια πού ήρ- χονταν από τό Ιξωχερικό καί πανάθλια ήσαν καί πανά­κριβα—σκεφθήχε, πόσο πιο εύκολη ή νεοπροσαρμογή γιά τούς κατοίκους χής προικισμένης καί τ’ άφθονα καλά καί φθηνά λάδια τής χώρας αΰχής καί χά πανάκριβα βουτυρά. Καί ό θεός νά χά πή βουτυρά, χά μίγματα αυτά τών δια­φόρων ξυγκιών.

Τό δχι άλλως τε ή Ελλάς είνε πτωχή σέ βούτυρο καί πλουσιωτάτη σέ λάδι, δεν σάς φαίνεται σαν μιά ΰπόδειξις §κ μέρους τής φυσεως δτι πρέπει νά τό προτιμούμε, γιατί αυτό χεριάζει καλλίτερα στον οργανισμό μας;

“Ας μή λησμονούμε, τέλος δχι οί μεγάλοι πρόγονοί μας, τών οποίων χήν αντοχή κανένας δεν αμφισβήτησε, άγνοούσαν τήν υπαρξι του βουτύρου καί έκαμναν αποκλει­στική χρήσι τοΰ λαδιού.

Τό πόσο πολύ εκτιμούσαν τό δένδρο τής έληάς οί άρ- χαΐοι Έλληνες μαρτυρεί ή μυθολογία, ή οποία μας διη­γείται πώς και γιατί ή πόλις μας φέρει τό δνομα τήα ’Αθηνάς πού τής χάρισε τό πολύτιμο αύτό δένδρο. 'Arte τότε ή έληά είνε τό σύμβολο τής Σοφίας, τής Είρήνής )ίάΐ τής Ευημερίας.

’Από τ’ άνωτέρω γίνεται φανερόν δτι τίποτε δέν εχουμε νά χάσωμε και πολλά νά κερδίσωμε από τήν εξ όλο1 κλήρου άντικατάσιασι του βουτύρου και λιπών μέ λάδι.' Κέρδη υγείας, οικιακής και εθνικής οικονομίας, γιά τά οποία κέρδη, δέν πρέπει νά εΐμεθα άδιάφοροι ήμεΐς οί γιατροί. Ουδέποτε άλλως τε ή έποχή ήτο καταλληλότερη \ γιά παρόμοιο πείραμα, έποχή πού εΐνε δύσκολη ή είσα- | γωγή βουτύρου και γι’ αύτό οργιάζει περισσότερο από I πάντοτε ή νοθεία.

Ή συνήθεια τής εύρείας χρήσεως τού λαδιού πού πρέ­πει ν’ αποκτήσουμε δλοι μας τήν έποχή αυτή τής ανάγκης αύταρκείας, θά εΐνε Ινα από τά δχι μικρότερα ευχάριστα μέσα στά τόσα του πολέμου δυσάρεστα.

Έ λ α * .

’Ολίγα τώρα καί γιά τήν έληά. Ή έληά δέν εΐνε άπλώς ορεκτικό, δπως τήν θέλουν οί πλούσιοι, άλλά τροφή τών τροφών, δπως τήν μεταχειρίζονται οί πταιχοί.

’Ιδού ή σύνθεσίς της :Νερό 28—50Λευκωματοΰχοι 1.20—2.10Έ λ α ιο ν 12—37‘Υδατάνθρακες 7—20Ά λα τα 0.50— 2

— 40 —

— 41 —

Μεταξύ των αλάτων σέ αρκετή ποσότητα ύπάρχουν ιά φημισμένα ώ; προληπτικά τού καρκίνου Αλατα μαγνησίου.

Ή εληά, ώς εκ τοϋ είδους τών ΰδατανθράκων, οΐ όποιοι δέν μεταβάλλονται σέ σάκχαρον, είνε είδική τροφή τών διαβητικών.

Κατηγορεΐται ώς τροφή δύσπεπτη. ΑΙ πράσινες βίνβ δμολογουμένως λίγο δύσπεπτες, χωρ'ις νά είνε καί δσο οΐ μαύρες θρεπτικές. Γιατί κόπτονται πριν αναπτυχθούν τα θρεπτικά των συστατικά- Έ ν φ αί μαύρες εινε, δχι μό­νον θρεπτικές, άλλα καί εύπεπτες. Δεν τίς χωνεύουν μόνον δσοι δεν τίς μασσοΰν. Τίς γυρίζουν άπλώς στο στόμα, δσο ■νά βγά?,ουν τό κουκούτσι καί έπειτα τίς καταπίνουν ολό­κληρες. Κατ’ αρχήν αί φυτικές τροφές απαιτούν περισσο- τέρα μάσσησι καί σιέλωσι ή αί ζωικές' γι’ αυτό είνε δύσπε­πτες στους ταχυφάγους.

Ελληνικό τραπέζι, χωρίς εληά δέν πρέπει νά ΰπάρχη. Πρέπει έν μέρει ν’ άντικαταστήση τό τυρί. Κρέας καί τυρί -στο ίδιο τραπέζι είναι διαιτητική ασυνταξία. Γιατί καί τά δύο εινε πλούσια σέ λεύκωμα. Κρέας καί έληά ταιριάζουν περισσότερο, γιατί άλληλοσυμπληρώνονται.

’Αλλά για νά πάρουν στο ελληνικό τραπέζι αί έληές την θέσι πού τούς αρμόζει, πρέπει νά βρίσκω με παντού και πάντοτε καλές εληές, καλά παρασκευασμένες, καλά διατη­ρημένες καί δχι άλμυρές. Σάπιες, άλμυρές-λύσσα Ιληές, ή Ιληές πού μυρίζουν αντισηπτικά, δέν είνε αυτές πού συνι- στμ ή υγιεινή, ούτε επομένως καί ήμείς καί δς είνε δσα θέλουν έλληνικώτατο προϊόν.

2. Σταφύλια.

“Ας άφήσωμε τούς ποιητάς νά τραγωδούν τά «ςουμ- 3ΐίνια αύτά, τά τομπάζια καί τά χρυσάφια μέ τήν δια­φ α νή σάρκα π ού φρικιά κάτω άπό τά ϋ'ερμά χάδια»

ιη η £ ς ¿ξετάβωμε τήν θρεπτική αυτών αξία.“Αν λάβωμε ύπ’ ό'ψιν τήν σύνθεσι τών σταφυλιών.

μπορούμε νά πούμε δτι είνε δ βασιλεύς τών φρούτων. Γ ιατί ή άνάλυσις τό θέτει πλάγι στο γυναικείο γάλα. Παρα­θέτω τον σχετικό πίνακα :

Γυναικείο γ ά λ α Χυμός σταφυλιού Νερό 87 7 5 -8 3Λευκωματοΰχες ουσίες 1,5 1,7"Αλατα 0,4 1,3Σάκχαρο 1,1 1,2—30

Καθώς βλέπετε, είνε ενα είδος φυτικού γάλακτος πλου- σιώτερο καί δχι πτωχότερο άπό τό γυναικείο γάλα. Και αφού τό βρέφος βρίσκει μέσα στο γάλα τής μητέρας δλα τά συστατικά καί στή πρέπουσα άναλογία πού απαιτεί ήι συντήρησι καί ή αύξησί του, θά πή πώς καί δ μεγάλος μπορεί θαυμάσια νά ζήση καί εύδοκιμήση τρώγοντας στα­φύλι καί μαύρο ψωμί.

Καί πώς, δχι αφού στο άφθονο άμυλο τού ψωμιού προστίθεται καί τό δχι λίγο σάκχαρο τών σταφυλιών ; αφού τό λιγοστό, αλλά πλήρες λεύκωμα τού σταφυλιού συμπλη­

— 43 —

ρώνει εξ ίσου μέ τό γάλα τέλεια τό ήμιπλήρες, Αλλ’ Αφθονο» λεύκωμα τοϋ μαύρου ψωμιού ;

"Αλατα ; δσα θέλετε και στο πίτυρο και στο σταφύλι,, στο όποιο υπάρχουν άλατα καλίου, νατρίου, φωσφόρου,, μαγνησίου, μαγγανίου, σιδήρου, χλωρίου, ιωδίου, πυρι τίου κλπ.

Ώ ς προς τίς βιταμίνες συμπληρώνονται Ιπίσης τέλεια. Πλούσιο τό καθένα Ακριβώς στη βιταμίνη πού είνε πτωχό* τό άλλο : στη βιταμίνη την άντινευρική Β τό ψωμί, στην Αντισκορβουτική Γ τό σταφύλι. ’Από την Α τής άναπτυ— ξεως καί τής Αντιστάσεως περιέχουν καί τά δύο αρκετή πο­σότητα.

Τό σταφύλι εινε, δχι μόνον τέλεια τροφή, άλλα καί. πολύ εύ'πεπτη. Για νά χρησιμοποιηθή τό σάκχαρό του Από* τόν οργανισμό Απαιτεί πολύ μικρά κατεργασία. Αί δέ λευ— κωματοΰχές του ουσίες δχι μόνον μάς προσφέρονται υπό τήν πιο εύπεπτη μορφή, Αλλά φέρουν μαζί των—Απαράλ­λακτα όπως καί τό γάλα— καί π ε ψ ίν η , τήν ουσία δηλ. πού βοηθεΐ τήν χώνευσί του" καί ετσι περιορίζεται Ανάγκη παραγωγής πεψίνης από τα πεπτικά όργανα. Ή πεψίνη αυτή περιέχεται στο χυμό πού βρίσκεται πολύ κοντά στή φλούδα. Μή φτύνετε λοιπόν τήν φλούδα, αν θέλητε νότ χωνεύητε εύκολα τό σταφύλι. Αί φλούδες άλλως τε εινε, ως. γνωστό, ή καλλιτέρα σκούπα γιά τό δχι καί τόσο υγιεινό· περιεχόμενο τού παχέος εντέρου.

ΣτοιφυλοΘεραπεία.

Μεταξύ τών διαφόρων φρουτοθεραπειών πού κάμνουν σωστά θαύματα, ή σταφυλοθεραπεία κατέχει τήν πρώττν

- 44 -

¿θέσι. Γιατί χό σχαφύλι, Ινώ εΐνετό θρεπτικώχερο, είνε συγ­χρόνως και χό φθηνώχερο.

"Αριστα άπό πάσης άπόψεως χά μήλα καί χά κεράσια. Ά ν θελήσωμε όμως νά συγκρίνωμε χήν θρεπτική καί χήν αγοραστική αξίαν χών χριών αύχών καρπών, Ιδού χί πλη-

»ροφορούμεθα :

Σταφύλια Μήλα Κεράσια Σάχχαρον 1 2 - 3 0 ·/„ 10«/* 8·/,Λεύκωμα 1.70«/, 0.10»/, 0 .077,"■Αγοραστική αξία, δραχμαί 10 30 30

Δηλαδή μέ δυο δκάδες σταφύλια πού σχοιχίζουν 20 δραχμές τό πολύ, μπορεί κανείς νά ζήση' όχι όμως μέ δυο

-οκάδες μήλα ή κεράσια πού σχοιχίζουν, χούλάχιστο 60 -δραχμάς. Τα μήλα καί χά κεράσια, ώς πχωχόχερα σέ θρε­πτικά συσχαχικά καί άκριβώχερα σχή χιμή, προσφέρονται καλλίτερα για χήν κούρα πλουσίων παχύσαρκων και διαβη­τικών. "Ολοι οι άλλοι ασθενείς έχουν νά ωφεληθούν πολύ

-άπό χήν σχαφυλοθεραπεία. ’Ωφελεί πολύ σχά νοσήμαχα καρδιάς καί άρχηριών, ή πάχος καί νεφρών. ’Ωφελεί σχόν '¿ρθριτισμό, ρευματισμούς, ποδάγρα' σχίς δυσπεψίες καί -χήν δυσκοιλιότητα. ’Ωφελούνται πολύ καί όσοι υποφέρουν άπό μικροενοχλήσεις πού οφείλονται σιή χρονία τού δργα- νισμού δηληχηρίασι άπό πλουσία ζωϊκή καί μαγειρευτή τροφή, δηλαδή όλοι σχεδόν οί εύποροι άνθρωποι.

"Ολοι ανεξαιρέτως πρέπει νά υποβάλλωνται, χάριν τής •άναγκαίας έτησίας άποχοξινώσεως, σχή σχαφυλοθεραπεία, χήν Ιποχή πού άφθονοΰν τά σταφύλια. Πρέπει όμως καλά νά εννοηθή ότι σχαφυλοθεραπεία δεν θά πή νά προσθέ- τωμε σχή συνήθη διατροφή μας, μιά, δυο οκάδες σχαφύ-

— 45 —

λια. Αυτό στη γλώσσα τής ΰγιεινής λέγεται ύ περσ ίττ- «μός πού είνε δ άντίπους τής άποτοξινώ σεω ς, τήν δποία: Ιπιδιώκουμε. Σταφυλοθεραπεία θά πή ν* άντικαταστήσωμε εξ ολοκλήρου τήν τροφή μας μέ σταφύλι«.

Ή σταφυλοθεραπεία είνε δυνατόν νά μεταβληθή σέ φρουτοθεραπεία, μέ τό αζημίωτο τής υγείας, δν δχι καί, τής τσέπης’ πεπόνια, καρπούζια, μήλα, αχλάδια, ροδά­κινα, μπορούν ν’ αντικαταστήσουν μέρος τών σταφυλών, οέ άλλη ώρα τής ημέρας τό καθένα.

Η μ ε ίς τουλάχιστο δέν έχουμε άντίρρησι, αν προστεθή5 καί καμμιά ντοματοσαλάτα, μέ άφθονο κρεμμυδάκι. Εύκο- λάκερα από τον καθένα Ιφαρμόζεται μιά τέτοια δίαιτα, αν μάλιστα προστεθή καμμιά φετοΰλα μαύρο ψωμί. Ό τρόπος αυτός, ά'λλως τε, είνε πολύ ελληνικώτερος.

’Απόλυτη αποφυγή ζωϊκής καί μαγειρευτής τροφής ζη­τεί χάριν τής άποτοξινώσεως ή υγιεινή τήν εποχή τών- άφθονων σταφυλιών πού συμπίπτει μέ τήν εποχή τής νη­στείας τού δεκαπενταύγουστου, τήν δποία μάς επιβάλλει καί ή θρησκεία μας γιά λόγους οχι πολύ διαφορετικούς.

Μιά τέτοια κούρα τριών εβδομάδων θεραπεύει πολύ καλύτερα δλα τά νοσήματα ή λουτροθεραπεία ενός μηνός,. δν εξακολουθούν νά δηλητηριάζωνται στο τραπέζι τών εκλεκτών ξενοδοχείων, τρεφόμενοι άφθονα, μεσημέρι καί, βράδυ, μέ μουσακάδες, αυγά, καλαμαράκια, γουρουνό­πουλα κ.τ.λ. Τότε μόνον τά λουτρά θά γίνουν αυτό πού είνε, δηλαδή πηγή άνανεώσεως τού δργανίσμοΰ, δταν συν- δυασθοΰν μέ τήν κατάλληλη δίαιτα καί μάλιστα τήν φρου— τοφαγία καί σαλατοφαγία.

— 46 —

Ιίραβί καί λοιπά οινοπνευματώδη ποτά.

Οινόπνευμα ! Πόση μελάνη δεν χύσανε για νά το ύπε- «ρασπισθούν. Καί πόση γιά νά το αναθεματίσουν !

Οί μεν λέγουν : Είνε άρισχο διεγερτικό του νευρικού «συστήματος, καί επομένως δλων χών λειτουργιών καί ιδιαι­τέρως χών αδένων Ισωχερικής έκκρίσεως. Είνε καί αντιση­πτικό χοϋ ενχερικού σωλήνος. Αίκό κανονίζει χήν άμυνα του οργανισμού. Αυτό ρυθμίζει χήν κυκλοφορία. Αυτό τέ­λος μάς διορθώνει χό κέφι πού μάς χό χαλούν αί σκουτού- ρες τής ζωής καί μάς σώζει άπό χήν μελαγχολία καί χήν -νευρασθένεια.

Οί δέ κατήγοροί χου άνχιτείνουν : Καί ποιο δργανο -αφήνει ήσυχο ; Καί ποιά λειτουργία δεν καταστρέφει ; Καί ποιά άρρώσχεια δεν προξενεί ; Νοσήμαχα στομά­χου καί Ινχέρων, ή πάχος καί νεφρών βρογχίτιδες, φυμα- τίω σις, καρκίνος, άρθριτισμός καί άρτηριοσκλήρωσις, στη­θάγχη, μυοκαρδίτις, υπερτροφία τής καρδίας καί δλη, τέ­λος, ή σειρά χών νευρικών νοσημάτων, όχι μόνον αυτών πού πίνουν, άλλά καί χών παιδιών χων, οφείλονται σχά -άναθεματισμένα αυτά ποχά.

Πού υπάρχει ή αλήθεια ; Ό χ ι στο μέσον, όπως συμ­βαίνει συνήθως σέ τόσο άντικρουόμενες γνώμες. Ούχε 3ΐάλι πρόκειται μόνον περί διαφοράς δόσεως, Ή αίχία τής «διχογνωμίας οφείλεται στο δ ιι υπό χήν ετικέτα «οίνοπνευ - μ,ατώδη ποτά» περιλαμβάνονται ποχά εντελώς διαφορε­τ ικ ά : ποχά άθώα ύπό συνήθη δόσι, καί ποχά δηλητηριώδη καί σχή παραμικροχέρα ποσότητα. Ύ πό χό όνομα δηλαδή •οίνοπνευμαχώδη ποχά περιλαμβάνονται χά εκ ζυμώσεως,

— 47 —

τϊλλά καί τά εξ άποοτάξεως δυο είδη Ιντελώς διαφορε­τικά. Τά μέν πρώτα : κρασί, μηλίτης, κερασίτης κλπ., είνε τροφές καί ως τροφές πρέπει να τις εξετάσουμε. Έ ν φ τά άπεσταγμένα είνε δηλητήρια καί τις δηλητηριώδεις αυτών Ιδιότητες πρέπει νά γνωρίσωμε.

Για νά χαρακτηρισθή μια τροφή ώς άπολότως υγιεινή δέν αρκεί νά μάς παρέχη πολλές θερμίδες ή νά περιέχη πολλά θρεπτικά συστατικά. Πρέπει ν’ άνταποκρίνηται καί ■στις εξής απαιτήσεις :

1) Νά εΐνε φυσική τροφή καί νά τρώγηται, εί δυνα­τόν, ωμή. 2) Νά κατέχη περγαμηνές δσο τό δυνατόν άρ- χαιοτέρας καταγωγής. 3) Νά είνε πλούσια σέ φυράματα, βιταμίνες καί λοιπά ζωντανά στοιχεία πού ευκολύνουν τήν χρησιμοποίησί της. 4) Ν’ άλκαλοποιή τό αίμα.

"Ολα αυτά σέ μεγαλειτέρα ή μικροτέρα δόσι υπάρχουν καί στο κρασί. Γ ι’ αυτό σημερινή διαιτητική του δίδει τ ι­μητική θέσι στο τραπέζι μας. Γιατί περιέχει δλα σχεδόν τά θρεπτικά του σταφυλιού συστατικά, από τό οποίο πα- ράγεται.

Δέν συμβαίνει δμως τό ίδιο μέ τά οινοπνευματώδη άπε- σταγμένα ποτά. Κάθε άλλο ή αρχαία έχουν τήν καταγωγή* ό λαμπίκος ανήκει σέ προχωρημένη περίοδο τής διανοή- σεως του ανθρώπου. Τεχνητό καί δχι φυσικό προϊόν. Ή θερμοκρασία τής άποστάξεως καταστρέφει δλα τά βοηθη­τικά τής πέψεως καί τής καύσεως ζωντανά συστατικά, βιτα­μίνες φυράματα κλπ. ’Απολύτως πτωχό σέ άλατα, τά οποία δέν άποστάζονται.

Τό άπεσταγμένο λοιπόν αυτό οινόπνευμα πού δέν μπο­ρεί νά χρησιμοποιηθή, κυκλοφορεί ως δηλητήριο στον

— 48

δργανισμό και προξενεί δλες τις καταστροφές πού προα- νβφέραμε.

Και τις μέν καταστροφές αύτές, κρυφές και ύπουλες στην αρχή, δέν αντιλαμβάνεται δ πίνων. Ε κείνο πού αι­σθάνεται, είνε ή διεγερτική τού οινοπνεύματος επί τού νευ­ρικού συστήματος, καί διά μέσου αυτού Ιπί δλων των λει­τουργιών, Ινέργεια. Πράγματι, ύπδ τήν επίδρασι αύιού, α ΐ κινήσεις τής καρδιάς καί τών πνευμόνων, καθώς καί ή ίκα- νότης μυών καί πνεύματος, αυξάνει στήν αρχή' άλλ’ έπειτα πέφτει κάτω άπό τό φυσιολογικό. Τήν καιάπτωσι αυτή α ι­σθάνονται οί ποδηλατισταί μισή ώρα άφοΰ πιουν οινό­πνευμα' γ ι’ αυτό τό άποφεύγουν.

Στη προσωρινή λοιπόν αυτή διέγερσι οφείλεται ή γνώμη ότι τό οινόπνευμα δίδει δυνάμεις, δτι τονώνει.

Ά ν μακρά χρήσις καί μικρών δόσεων άπεσταγμένων οινοπνευματωδών ποτών, οδηγεί άσφαλώς στον άλκολισμό, μεγάλη δμως μονομιάς δόσις μπορεί νά προξενήση καί αυ­τόν τον θάνατον.

Καί για νά έλθωμε άπό τήν θεωρία στήν πράξι θ ’ άνα- φέρωμε ένα άπό τό πλήθος τών σχετικών πειραμάτων. Ά ­πό τό πείραμα αυτό γίνεται φανερόν, εκτός τών άλλων, καί ή μεγάλη διαφορά οίνοπνεύματος τού κρασιού κα'τ Τών άπεσταγμένων ποτών. Πήραν μισό κοιλό κρασί πού· περιείχε 1 0 °/0 οινόπνευμα. Τα μισό τού ποσού αυτού έδω- καν ως κρασί σ’ ένα λαγό- παρουσίασε φαινόμενα μέθης *αί έπειτα άπεκοιμήθη, γιά νά ξυπνήση άπολύτως υγιής. Τό άλλο μισό τό άπέσταξαν καί πήραν ποτό δυνάμεως 50°/» καί τό έδωκαν σ’ ένα άλλο λαγό. Μόλις τό ήπιε έπεσε κε­ραυνόπληκτος, αν καί τό ποσόν τού οινοπνεύματος δέν ήτο

— 49 —

περισσότερον. Τό κακό δέν Ιλαττούται αν ληφΰή άραιω* μένο μέ νερό. Εκείνο πού βλάπτει είνε τό άπεσταγμένο οϊνόπνευμα, τό οποίον είνε δηλητήριο. Μόνον αί τοπικές του στομάχου βλάβες είνε εντονώτερες, όταν λαμβάνεται χωρίς νερό μέ κενό τό στομάχι. Κατά τήν νεκροψία ούτε ϊχνος οίνοπνεύματος εδρέθη στον πρώτο λαγό, δ δποίος Ιθυσιάσθη χάριν τής επιστήμης. Στοΰ δευτέρου εδρέθησαν 6 γραμμάρια οινόπνευμα τών 50 °/, στον εγκέφαλο. Τό δποϊον φανερώνει δτι έδρα κατακρατήσεως του οίνοπνεύ­ματος είναι κυρίως δ εγκέφαλος.

Πολύ πλέον έντονα δηλητήρια είνε τά άπεσταγμένα οινοπνεύματα πού παρασκευάζονται άπό πατάτα, κοκκινο­γούλια καί άλλες παρόμοιες ουσίες.

Καί σαν νά μή φθάνουν τά δηλητήρια αυτά, ή βιομη­χανία προσθέτει καί εκείνα, μέ τά δποία τά άρωματίζει, καί τά άλλα μέ τά δποία τά χρωματίζει. "Ωστε μπορούμε νά βεβαιώσωμε μέ τον κατηγορηματικώτερο τρόπο δτι τά ποτά αυτό πού πίνονται μέ μικρό ποτήρι—κάποτε καί μέ μεγάλο —δποιοδήποτε όνομα, άρωμα ή χρώμα καί αν έχουν, ένα καί τον αυτό τίτλο αξίζουν, τον τίτλο : «Δηλητήριον». Αυτά φέρουν τις άνεπανόρθωτες τών οργάνων μας κατα­στροφές. Αυτά δδηγούν στον χρόνιον αλκοολισμό πού είνε δ μεγαλείτερος προμηθευτής τών νοσοκομείων, νεκροτα­φείων, φρενοκομείων καί φυλακών.

Ό λ ο ι λοιπόν πρέπει νά διαγράψητε άπό τήν ζωή σας καί τήν διατροφή σας τά ποτά αυτά καί νά περιορισθήτε στα ποτά ζυμώσεως πού είναι φυσικά ποτά. Πρέπει νά γνω- ρίζητε ότι ή μητέρα φύσις πού μάς προετοιμάζει τις τρο­φές μας είναι ανίκανη νά έφεύρη έστω καί ένα άπό τά

— 50 —

προϊόντα έκεΐνα πού εφευρίσκει δ άνθρωπος για τήν κα­ταστροφή του.

“Ας έξετάσουμε τώρα τήν θρεπτική καί υγιεινή αξία των εκ ζυμώσεως ποτών, λαμβάνοντες ύπ’ δψιν τούς βασι­κούς κανόνας τής καλής διατροφής.

Είπαμε : Ό σ ο αρχαιότερα μια τροφή, τόσο καί υγιει­νότερα. Πότε πρωτοεΐδε τό φώς τό κρασί καί λοιπά ποτά ζυμώσεως ;

Προ τοΰ ανθρώπου τών αρχαιολόγων πού κυνηγούσε τήν αρκούδα καί ζοΰσε στά σπήλαια, ύπήρχεν δ άνθρωπος πού φέρει στο φώς ή συγκριτική άνατομία. Αυτή λοιπόν μας βεβαιώνει δτι, άν λάβωμε ΰπ’ δ’ψιν τήν εΰλυγισία τών χειρών του καί τό σχήμα τών δοντιών του, πρέπει νά πα­ραδεχθούμε δτι προ τού ανθρώπου τών σπηλαίων καί τής κρεωφαγίας, ύπήοχεν δ άνθρωπος πού σκαρφάλωνε στά δένδρα καί ετρέφετο μέ καρπούς. Ό τρόπος αύιός τής διατροφής τον εξηγεί, κατά τους εϊδικούς, καί τήν πνευμα­τική του υπεροχή. Καί Ιδού γιατί : Τά σαρκοφάγα δέν έχουν ανάγκη από φροντίδα γιά τήν αύριον, ούτε επομέ­νως από προνοητικότητα. Θά βρουν θήραμα ; Θά ζήσοϋν. Δέν θά βρουν ; Θά εκλείψουν. Μακραί περίοδοι σιτοδείας δέν υπάρχουν γιά τά κρεωφάγα. Γιά τά φυτοφάγα δμως ή περίοδος τής σιτοδείας είναι μεγάλη. Ά λλ5 ένφ τό χόρτο καί ξηραμένο επί τόπου χρησιμεύει ως τροφή τών χορτο­φάγων ζφων, τά φρούτα πού δέν θά φαγωθούν, πέφ­τουν ώριμα καί σαπίζουν στή γή. 'Ώστε τά καρποφάγο, γιά νά ζήσουν, πρέπει νά είναι εργατικά καί εφευρετικά. Πρέπει νά μάθουν νά ζητούν μέσα στή γή διάφορα μέρη τοΰ φυτού πλούσια σέ θρεπτικά συστατικά, ρίζες, βολ-

— 51 —

0ούς κλπ. Πρέπει νά μάθουν νά κατασκευάζουν αποθήκες, στίς όποιες νά εναποθηκεύουν σπόρους καί καρπούς για τίς ¡μακρές εποχές στερήσεων.

Και ο! μέν ξηροί καρποί διατηρούνται επί πολύ και εινε δυνατόν νά Ιναποθηκευθούν. Τά φρούτα δμως τά χυ- μώδη : σταφύλια, μήλα, κεράσια κλπ., αν πέσουν στή γή σαπίζουν. Έ ά ν δμως κατά τύχην, πέσουν σέ κοιλότητες βράχου, ό χυμός των εινε δυνατόν, υπό ώρισμένας εύνοϊ- κάς συνθήκας, νά ύποστή ζύμωσι καί νά δώση κρασί, μη- ¡λίτη, κερασίτη κλπ. Ή άνακάλυψις των ποτών αυτών εϊνε άπό τίς αρχαιότερες πού έκαμεν ό άνθρωπος. Τό γούστο, ■άλλωστε, γιά τά ποτά αυτά είνε πολύ άνεπτυγμένο καί στις ¡μαϊμούδες. Τό ν’ απόκτηση λοιπόν ένα πιθαράκι άπό άρ- γιλλο ήτο ή πρώτη άνθρώπινη βιομηχανική προσπάθεια. Μ ία άπό τίς πρώτες τέχνες τού ανθρώπου, ή κεραμική, ήτο σποτέλεσμα τής φρουτοφαγικής τού άνθρώπου διατροφής.

Τό κρασί καί λοιπά ποτά ζημώσεως δεν είναι μόνον εκ τών άρχαιοτέρων τροφών προς την οποία προσηρμόσθηκε ο άνθροόπινος οργανισμός, άλλά καί ζωντανή τροφή πού πίνεται ωμή' γιατί ή ζύμωσις λαμβάνει χώρα σέ θερμοκρα­σία 35°—37° καί σταματά σέ υψηλότερο βαθμό, επομένως •δέν καταστρέφει τά ζωντανά στοιχεία τών καρπών. ΕΙνε μ έ άλλους λόγους, τροφή γεμάτη φυράματα, διαστάσεις βιταμίνες καί προορμόνες πού βοηθεΐ τήν πέψι καί τήν ■άφομοίωσι νεκρών καί μαγειρευμένων φαγητών*. Σχετικές

* Πόσο σοφά λειτουργεί τό ένστικτο διατροφής καί επί παρεκ­τροπής διαίτης, γίνεται φανερό καί άπό τό εξής : Καμμιά ελξι πρός τό κρασί δέν έχουν, όσοι κάμνουν μεγάλη χρήσι χόρτων και

— 52 -

ερευνες απέδειξαν δτι, τό έξερχόμενο από τον οργανισμό μ ί | χρησιμοποιηθέν άζωτο λευκωματούχων τροφών, είνε πολν μικρότερο με τό κρασί, παρά χωρίς κρασί. Πειράματα δέ επί περιστερών έφεραν στο φώς, δτι, δσα ελάμβαναν κρασί, μεγάλωναν καλλίτερα από τά μή λαμβάνοντα. Ή γόνιμό- της των ήτο μεγαλειτέρα καί ή θνησιμότης τών μικρών των μικροτέρα.

'Η ευεργετική αυτή Ιπίδρασις τοΰ κρασιού επί τής θρέ- ψεως δέν οφείλεται στο οινόπνευμα, αλλά στά λοιπά συστα­τικά αυτού, πού είνε καί συστατικά τού σταφυλιού.

Υπάρχουν στο κρασί, δπως καί στο σταφύλι, εκτός; από τά ζωντανά στοιχεία πού προαναφέραμε, 20 καί περισ­σότερα απλά στοιχεία πού είνε καί στοιχεία τού ανθρώπι­νου οργανισμού. Δεδομένου δέ δτι τό σταφύλι προμη­θεύεται τά στοιχεία αυτά από τήν Ελληνική Γή, έπεται δτι. τό Ελληνικό σταφύλι καί τό Ελληνικό κρασί, μεταφέρουν τήν Ελληνικότητα από τήν γή στά κύτταρά μας καί στο« α ίμά μας καί μάς συνδέουν κατά τον άριστο τρόπο μέ τούς

φρούτων. "Από τούς λιτοδιαιτωμένους μόνον οΐ άνεπαρκώς τρεφόμε­νο ι αισθάνονται τήν ανάγκη νά συμπληρώσουν τό φαγητό των μ& ενα ποτηράκι κρασί. Καί τό συμπληρόνουν κατά τόν άριστο τρόπο. Ά φ θ ο νο ς σπονδή κρασιού λαμβάνει χώρα κυρίως επί πολυφαγίας μέ άφθονα ζω ικά λευκώματα καί λοιπά δξεοβριθή τρόφιμα (λίπι% καί ζυμαρικά). Γ ιατί τό βασεοβριθέστατο κρασί πού περιέχει, εκτός «βν άλλων, όλο τόν πλούτο τών αλκαλικών αλάτων τοΰ σταφυ­λιού, είνε ένα άπό τά καλύτερα μέσα νά προλάβη τά δυσάρεστα τ ή ς έλαττώσεως τής άλκαλικότητος τοΰ αίματος. Μέ άλλους λόγους κρεωφαγία καί πολυφαγία βλάπτουν λιγώτερο μέ κρασί παρά χω ρ ίς κρασί.

— 53 —

προγόνους μας πού έτρωγαν τής ίδιας γης τό σταφύλι και «πίναν του ίδιου σταφυλιού τό κρασί.

Και ως νά μην έφθαναν τά πλεονεκτήματα αύτά τού κρασιού, άνευρέθηκε σ’αύτό και ραδιοενέργεια, ίση σέ πολλά μέ τήν ραδιοενέργεια τών καλλιτέρων λουτρών.

Κρασάκι λοιπόν καί άγιος ό Θεός.Πριν δμως αρχίσετε : «"Ας πιούμε ένα ποτηράκι

κρασί, αφού έχει βιταμίνες, καί ένα άλλο γιατί εϊνε χωνευτικό' καί ένα τρίτο για τό χατήρι τής ραδιενέργειας* καί ένα τέταρτο γιατί εϊνε Ελληνικό προϊόν, περιμένετε πρώτα νά έξετάσωμε πιο κρασί καί σέ πιά δόσι εινε τό πο­λύτιμο ποτό πού ευλόγησε προ πολλών ετών ό Χριστός στο γάμο εν Κανφ τη; Γαλιλαίας καί τό επανέφερε τελευταίως ή νέα διαιτητική στο τραπέζι μας μετά πολλών τιμών.

Προκειμένου νά καθορίσω τήν δόσι, θά πώ μιά αλή­θεια πού γνωρίζω πώς θά λυπήση τούς κρασοπατέρες: Γ ιά δλα τά τρόφιμα υπάρχει βαθμός άνοχής, πέραν τοΰ οποίου βλάπτουν. Γιά μερικά δμως εϊδη δ βαθμός τής ανο­χής εϊνε πολύ περιωρισμένος. Περιωρισμένα δρια γιά τήν κέψι καί τήν καύσι έχει δ οργανισμός μας προ πάντων γιά τά λίπη καί τό οινόπνευμα.

Τό οινόπνευμα σέ μικρά δόσι καίεται σέ αναλογία "98 «/„, σέ μεγαλείτερη δμως ούτε στή μισή. Τό μέρος τοΰ οινοπνεύματος πού δέν καίεται κυκλοφορεί στο αϊμα καί δηλητηριάζει δλα τά όργανα, ακριβώς δπως τό οινόπνευμα τών άπεστογμένων ποτών.

"Οτι δέν πρόκειται περί υποθέσεων μάς τό βεβαιώνουν, έκτος πολλών πειραμάτων, καί ή παρατήρησις τής γύρω μας ζωής. Μή δέν εϊνε γνωστόν δτι γίνεται κανείς άλχο-

— 54 —

λτκός πίνων καθημερινώς μεγάλες ποσότητες κρασιού ; Σ τϊς νεκροψίες των ανθρώπων αυτών ανευρίσκονται αί αυτές τών οργάνων αλλοιώσεις, αί οποίες παρατηρούνται και στους: δλκολικούς από άπεσταγμένα ποτά. Ή μεγάλη διαφορά μεταξύ τών δυο αυτών οινοπνευμάτων εινε δτι τά άπε­σταγμένα είνε δηλητήρια και στή παραμικρότερη δόσι, ενφ ιό κρασί στη πρέπουσα δόσι είνε τροφή πού βοηθεί μά­λιστα την πέψι καί τών άλλων τροφών. Μπορούμε νά πούμε πώς καλλίτερα πότε, πότε κανένα γερό μεθύσι, παρά καθημερινώς περισσότερο τού πρέποντος.

Ποία εινε ή πρέπουσα δόσις ;Τίποτε πιο ελαστικό. Έξαρτάται άπό τό είδος τού κρα­

σιού, άπό τό επάγγελμα καί τό δλο ποσό τής διατροφής."Ενα κιλό κρασί τών 1 0 °/0 περιέχει 100 γραμ. οινό­

πνευμα. Τό ποσόν αυτό είνε πολύ καί γιά τον σωματικώς εργαζόμενον άνθρωπο. ’Αργά ή γλήγωρα τό ποσόν αυτό δ ά το ΰ καταστρέψη τό στομάχι καί τό σηκότι, θά σκληρύνη τις αρτηρίες, θά προξενήση ανεπανόρθωτες καταστροφές στο νευρικό σύστημα καί θά πληγώση τά πνευμόνια καί τά νεφρά, τά οποία αναλαμβάνουν τό βαρύ έργο ν’ άπο- μακρύνουν τό μη δυνάμενο νά καή περιπλέον οινόπνευμα. Ποία είνε ή επιτρεπομένη δόσις ; ’Ό χι πλέον τών 5 γραμ­μαρίων κατά κιλό ανθρώπου. Κανένας, μ’ άλλους λόγους, δεν πρέπει νά πίνη πλέον τού μισού κιλού την ήμέραν, δν θέλη νά τό πίνη μέ την άδεια τής υγιεινής. Γράφοντας δμως τήν υγιεινή στά παληά του τά παπούτσια, μπορεί νά πίνη δσο θέλει.

Ε ίμαι βεβαία δτι, καί δσοι εννοούν νά σεβασθούν τις Ιπιταγές τής υγιεινής, θά σκεφθούν : «Δώρο λοιπόν άδωρο

και οί έπαινοι τοΰ κρασιού, αφού δεν επιτρέπεται νά πί- νωμε περισσότερον από 1—2 ποτηράκια». Τί νά γίνη ; Είχαμε δλη τήν καλή διάθεσι νά εύχαριστήσωμε όλους επιτρέποντας περισσότερο, αλλά δεν μάς αφήνει ή Κυρία Υ γιεινή , ή οποία μέ παρατηρήσεις, αναλύσεις καί πειρά­ματα μάς βεβαιώνει δ τ ι : «Σέ μικβά δόσι τό κρασί δίδει ύγεία χα ϊ ζωή' σέ μεγάλη δμως τήν άαύ·ένεια καί τόν ■&άνατο».

Συμπέρασμα : “Ενα ποτηράκι καλό κρασ'ι είνε ανώτερο από ένα όποιοδήποτε κατασκεύασμα ζαχαροπλαστείου ίσων θερμίδων. Είνε δμως κατώτερο άπό ενα ίσο ποτήρι χυμού σταφυλιού, άπό τό οποίο έλκει την καταγωγή' δπως κατώτερο είνε ως τροφή τών ζώων τό ξηρό άπό τό πρά­σινο χόρτο. Είνε, καθώς είπαμε, τό κρασί ενα είδος κον­σέρβας τοΰ σταφυλιού.

Κρασοπατέρας στον όποιο προσέφεραν κάποτε σταφύλια είπε: «Δέν συνηθίζω νά πέρνω τό χρααί μου σ&χάπια».

Έ να ς δμως μέ αγνά ήθη νέος, γεμάτος υγεία καί ζωή, πού γνωρίζει τήν αξία τών δύο αυτών τροφών, μήν άμφι- βάλλητε δτι, αν τοΰ παρουσιάσητε κρασί τήν εποχή τών σταφυλιών θά πή : «Δέν ϋπάρχει λόγος νά π ίν φ κον­σέρβα αταφυλιοϋ, χα ΐ μάλιστα άλκολιαμένη, τήν έποχή αυτή πού άφθονα υπάρχουν γύρω μας τά φρέσκα μέ τΙς όρεκτικώτατες ρόγες σταφύλια».

01 πρώτοι άλλως τε άνθρωποι έπιναν κρασί μόνον τήν έποχή πού δεν υπήρχαν σταφύλια καί άλλα φρούτα.

Τρώτε λοιπόν καί σείς σταφύλια τήν έποχή τους καί

— 5ό —

— 56 —

πίνετε κρασί — αν εννοείται σας αρέσει — δλες τις άλλες ,εποχές.

Οίνον αγνόν σταφυλής !Ποϋ νά τον βρούμε ; Ό χ ι βέβαια στις προσιτές στο

βαλάντιό μας επιτέκες. Στο βαρελάκι τοΰ καθενός στο υπό­γειο, οποίος έχει. Μόνον για τό σπιτικό κρασί είνε κανείς βέβαιος. Τα περισσότερα τοΰ εμπορίου είνε νοθευμένα, δχι απλώς νερωμένα. Και αν παραδεχθούμε δτι ελάχιστα(;)

•είνε στο τόπο μας τά κρασιά πού γίνονται από άπε- σταγμένα οινοπνεύματα, σχεδόν όμως δλα περιέχουν ξένες, δηλητηριώδεις ουσίες πού μεταχειρίζονται για νά μή ξυνί- σουν και νά μή χαλάσουν, ή γιά νά διορθώσουν τά ξυνι- σμένα καί τά χαλασμένα.

Βιομηχανοποίησις τοΰ κρασιοΰ, νά τί Ιχάλασε τό κρασί μας. Βιομηχανοποίησις των τροφών μας, νά τί κατέστρεψε την υγείαν μας.

Μπυρα.Καί ή μπύρα πού παράγεται, ως γνωστό, άπό την ζύ-

μωσι τοΰ κριθαριοΰ, είνε τροφή, αλλά κατωτέρας τοΰ κρα­σιού ποιότητος.

Πρώτον μέν γιατί τό κριθάρι — καλό καί άξιο — είνε κατώτερο ως τροφή άπό τό σταφύλι. Δεύτερο, γιατί τό οι­νόπνευμα τών δημητριακών είνε κατώτερο άπό τό οινό­πνευμα τών καρπών καί ιδίως τών σταφυλών. Τρίτο, γιατί ή μπύρα δεν μένει ποτό ζημώσεως, άλλά βράζεται, ό δέ βρασμός σκοτώνει ένα μεγάλο μέρος άπό τις βιταμίνες καί δλα τά φυράματα καί λοιπά ζωντανά στοιχεία. Γ ι’ αυτό ή καΰσις τοΰ οινοπνεύματος τής μπύρας δεν είνε τελεία.

— 57 -

Έ κτος αύτού δ βρασμός, στον όποιον υποβάλλεται ή μπύρα, μεταβάλλει και τά οργανικά οξέα καί άλατα σέ ανόργανα, π:ού είνε δυσαπορρόφητες καί δυσαφομοίωτες ουσίες.

’Ανάγκη να προσθέσωμε δτι ή μπυρα έχει πολύ μεγα­λύτερους καί τούς κινδύνους τής νοθείας. Την νοθεύουν άντικαθιστώντες τό κριθάρι μέ κατωτέρας ποιότητος σπό- -ρους. Τήν νοθεύουν αντικαθιστώντες την πικρά ούσία Λν- κίοκο μέ πικρ ιχό δξύ, μέ αλόη, μέ εμετικά κάρυα πού είνε δλα ουσίες δηλητηριώδεις. Άλλ’ δ μεγαλείτερος κίν­δυνος νοθείας οφείλεται σέ σκευασία, αρσενικού, πού τήν μεταχείζονται γιά νά ευκολύνουν τήν σακχαροποίησι.

Τέλος, δέν πρέπει νά λησαονοΰμε δτι κρασί καί οχ» μπύρα ήπιαν οι πρώτοι άνθρωποι καί προς αύτό είνε προ- σηρμοσμένος δ οργανισμός μας. Κρασί έπιναν καί οί με­γάλοι πρόγονοί μας, πού είχαν τήν γνώμη δτι ή μπύρα. άρμόζει σέ βαρβάρους λαούς. Καλόν πάντως νά προ­σθέσω: «“Ενα ποτήρι ανόθευτη μπύρα δέν έβλαψε ποτέ κα­νένα. Έ ν α , δχι δύο. Τό δεύτερο αρχίζει νμ βλάπτη. Τ ο τρίτο καταστρέφει. Τό τέταρτο σκοτώνει».

3 . Σταφίδα.

Ά ν τό κρασί πραγματευθήκαμε κάπως διεξοδικώτερα για νά τό ξεχωρίσωμε από τά άλλα οινοπνευματώδη πού «Ινε φοβερά δηλητήρια, πρέπει νά κάνωμε ιό ϊδιο γιά τήν σταφίδα και τά σΰκα γιά τον εξής δμως λόγο : Γ ιατί, ενώ έχουν δση ή χώρα μας ιστορία καί ενώ στή παγκόσμια Ιεραρχία τών τροφίμων κατέχουν μια από τις πρώτες θέ­σεις, δέν κάμνουμε δση πρέπει χρήσι.

Είνε καί ή σταφίδα ενα είδος κονσέρβας σταφυλιού,αλλά κατά πολύ ανώτερη τού κρασιού καί σέ θερμαντικήκαί σέ θρεπτική αξία.

’Ιδού ή σύνθεσί της :2άκχαρο 65.74 »/οΛεύκωμα Β »/οΛίπος 0.61 °/ο'Οξέα καί άλατα 1.53 »/„Διάφορες μή άζωτοΰχες ουσίες 1.64 «/οΚυτταρίνη 1.75 · / .Νερό 20.12 %

Καθώς βλέπετε, ή περιεκτικότης τής σταφίδας σέ σάκ- χαρον είνε πλέον ή ικανοποιητική. Καί τί σάκχαρον ! Στα­φυλοσάκχαρο, δηλαδή άνωτέρας ποιότητος καύσιμη ύλη τού μοτέρ τής μηχανής μας. Καί σαν εκλεκτή ποιότης πού εϊνε, χαλμ λιγώτερο τήν ανθρώπινη μηχανή, δπως τό εκλε­κτό πετροκάρβουνο φέρει λιγώτερες καταστροφές στις μη­

χανές πού θέτει σέ κίνησι. Τό σάκχαρο τής βιομηχανίας* δπως και δλα τά είδη αυτής, είναι πολύ κατωτέρας ποιό^ τητος καύσιμο υλικό.

"Αν θελήσωμε νά εκτιμήσωμε την αξία τής σταφίδας: σέ θερμίδες και νά τήν συγκρίνωμε προς άλλους καρπούς; καί φρούτα τής ιδίας Ιποχής, Ιδού τί άπάντησι θά λά~ βω με :

Θερμίδες1 οκά σταφίδα μαύρη 4.0001 δκά μπανάνες ώριμες 8401 όχά μήλα 612

Δέν άρκούνται βέβαια σήμερα νά κρίνουν τήν αξία Ινός; τροφίμου άπό τόν άριθμό τών θερμίδων, πού παρέχει. Ά λλ’ Ιλάτε νά συγκρίνωμε τά άνωτέρω εϊδη και άπό δλες; τις άλλες απόψεις.

"Οσον άφορφ τις λευκωματοειδείς ουσίες :

Σταφίδα μαύρη 3 %Μπανάνα 1 °/οΜήλα 0 2 °'0

Τά μήλα θεωρούνται ως πολύ υγιεινά, γιατί περιέχουν σίδηρο καί φωσφόρο. "Ας δώσωμε λοιπόν καί ως προς, τήν άποψι αύιή τόν λόγο στούς άφατριάστους αριθμούς -

Σίδηρος Φώσφορος ΜαγνήσιονΣταφίδα 1 χιλ. °/ο 35 χιλ. °/ο 30 χιλ. %Μπανάνα 0.6 χιλ. °/0 31 χιλ. % 28 χιλ. °/οΜήλα 0.8 χιλ. »/. 12 χιλ. °/„ 8 χιλ. »/ο

Ή σταφίδα δέν δέχεται, καθώς βλέπετε, σύγκρισι ούτε μέ τις άληθινές μπανάνες, πού τρώγονται στή χώρα τω ν

— 59 —

κ α ί στήν ώρα των, πολύ λιγώτερο μέ τις ψευτομπανάνες τ ίς δικές μας, πού κόβονται, πολλούς μήνας πριν ωριμά- ■σουν, πριν δηλαδή σχηματισθή το άμυλο, τό σάκχαρο και ■λοιπά θρεπτικά συστατικά.

Έκτος άπό τό μαγνήσιο πού εινε, ώς γνωστό, χρησι- ιμώτατον εναντίον τού καρκίνου, υπάρχει στη σταφίδα και πυρίτιο, στοιχείο, πού έχει εξαιρετικές άντιαρτηριοσκλη- •ρωτικές Ιδιότητες. Τέλος, περιέχει, αν δχι δσες τό φρέσκο -σταφύλι, πάντως δμως Ιπαρκεις βιταμίνες. Γιατί τά τρό- «φιμα, ξηραινόμενα στον αέρα καί στον ήλιο, διατηρούν ¿περισσότερες βιταμίνες ή βραζόμενα.

Τόσο πολύτιμη τροφή είναι σταφίδα ! Νά γιατί οί πρό­γονοί μας έκαμναν εύρυτάτη χρήσι τής σταφίδας. Ε π ειδή «δε περιέχει πολύ σταφυλοσάκχαρο, πού είναι ή δυναμογό- Ύος ουσία, την δποία καταναλίσκει δ εργαζόμενος μΰς, ή «σταφίδα ήτο ή κυρία τροφή των αθλητών τής άρχαιότητος.

"Η μήπως νομίζετε, πώς οί Ά γγλοι, πού μεταφέρουν ■καραβιές — καραβιές τήν σταφίδα μας στή χώρα των, εΐνε κουτοί καί κουτονοικοκυρές αί γυναΐκές των, πού έχουν τήν ■σταφίδα στήν κουζίνα κοντά στο αλάτι καί πιπέρι καί σταφιδώνουν μέ αυτή τά φαγητά, τά γλυκά, τά ψωμιά, τά ττάντα. Αύτό γίνεται γιατί ξευρουν δτι, προσθέτοντες τήν ■σταφίδα μέ ανοικτή τή φούχτα, όπου χωρεϊ καί δπου δχι, ■αυξάνουν τήν θρεπτική αξία τής κάθε τροφής των, κα- ^ ώ ς καί τήν υγεία των.

Στο μεταξύ εμείς οί έξυπνοι "Ελληνες, άφήνοντες τούς ξένους νά νταραβερίζωνται μέ τήν σταφίδα μας, κουβα­λάμε βαποριές, βαποριές τις χορταρένιες μπανάνες τής Ά - «φρικής καί λοιπά φρούτα τοΰ παλαιού καί νέου κόσμου

— 60 —

"Επρεπε, φαίνεται, και ή σταφίδα μας νά ήρχετο, δπως: τόσα όίλλα, από το εξωτερικό μέσα σέ κομψά κουτιά μ ε καμμιά εγγλέζικη η άμερικάνικη φίρμα, γιά νά τρέχουν α ί μητέρες πατεΐς με πατώ σε νά την αγοράζουν μοσχο- πληρώνοντας την. Έ ν α πράγμα, πού τό παράγει δ τόπος, μας καί μάλιστα τόσο άφθονα, πώς μπορεί νά είναι νό­στιμο καί θρεπτικό !

** *

Ή σταφίδα δεν είνε μόνον Ινα άπό τά πλουσιώτερα; καί ύγιεινότερα τρόφιμα. Ε ίναι γιά μάς τούς Έλληνας καί» Ινα άπό τά φθηνότερα. Μιά οκά σταφίδα περιέχει θρεπτι­κά συστατικά, δσα 3 οκάδες γάλα, καί παρέχει θερμίδες 6- δκάδων γάλακτος. Έ ά ν τό σταφύλι θεωρήται ώς τό φυτικό- γάλα, ή σταφίδα είναι φυτικό γάλα συμπεπυκνωμένο. Τρεις, καί πλέον οκάδες γάλα πρώτης ποιότης μέ μόνον 20 δραχ— μάς (ή μαύρη). Καί πολύ λιγώτερο μάλιστα, αν φροντίσητε νά τήν προμηθευθήτε χονδρικώς. ’Αλλά καί μόνον τά 80(Κ δράμια σταφυλοσακχάρου, που περιέχει μία οκά σταφίδα,, αν τά ύπολογίσωμε στην σημερινή τιμή τής ζάχαρης, στοι­χίζουν 23 δραχμάς.

Τόσο φθηνή είναι ή πλόυσία αύτή τροφή ! Γ ι’ αυτό- δέν είναι ανάγκη νά κλεισθοΰν στή σταφίδα μας αί ξένες, αγορές γιά νά τής άνοίξωμε τά σπίτια μας. Φθάνει προς τούτο ν’ άνοίξωμε τά μάτια μας.

Πολλές μητέρες, μέ πολύ μέτρια μάλιστα οικονομικά,, αναγράφουν μέ μεγάλη των θυσία στον καθημερινό προϋ­πολογισμό τής διατροφής 6 —7 δραχμές γιά δυο μπανά­νες' γιατί τήν φαντάζονται ως εξαιρετικά υγιεινή καί θρε—

— 61 —

— 62 —

Λτική τροφή για τό παιδί των. Καί δμως, αί δυο αύτές μπανάνες, αν καί είναι καθ’ δλα τα άλλα συστατικά πτωχό­τερες άπό την σταφίδα, παρέχουν μόνον 210 θερμίδες, ένφ

*6—7 δραχμών σταφίδα περιέχει πλέον τών 1.000 θερ­μίδω ν.

"Ετσι πρέπει να κάμνουν τον λογαριασμόν των δλες οιΐ φωτισμένες μητέρες καί ιδιαιτέρως, δσες έχουν περιωρι- σαένα τά οικονομικά των. Καί είναι πλέον ή βέβαιο δτι, κάθε μια πού θά εννοήση καλά πόσος πλούτος τροφής

-καί πόση υγεία περιέχεται μέσα στο ζαρωμένο τήν δψι τρόφιμο αυτό, θά γίνη γιά τό κονδύλι τής σταφίδας τού καθημερινού τής διατροφής προϋπολογισμού τόσο φανα­τική, δσο ήτο δ άλκολικός εκείνος επιλοχίας γιά τό κον­δύλι τού κρασιού : "Οταν κατά τά τέλη τού μηνός δ μι- «σθός του ευρίσκετο περί τήν δύσι καί δεν μπορούσε ν’ άν- ταποκριθή σέ δλες του τις καθημερινές ανάγκες, περιέκο- πτε λίγο, λίγο άπό δλα τά άλλα κονδύλια, άλλ’ άφηνε ά θ ι­κτο, μέχρι τελευταίας πνοής τού περιεχομένου τού βαλαν­τίου του, τό κονδύλι τού κρασιού.

Τό κονδύλι τής σταφίδας δεν πρέπει νά περικόπτηται ούτε δταν τά οικονομικά μας μέσα μάς επιτρέπουν νά στο­λίζω με τό τραπέζι μας μέ δλα τά φρούτα καί δλα τά άλλα αγαθά τού ’Αβραάμ. Πολύ λιγώτερο, δταν τά οικονομικά

4ΐας μέσα είναι μετρημένα. Στη σημερινή μάλιστα εποχή πού βρισκόμεθα στήν ανάγκη νά περικόψωμε περιττές δα­πάνες, τό κονδύλι τής σταφίδας οφείλει νά λάβη τήν προς τά άνω άγουσαν. Γιατί είναι τό θρεπτικιότερο καί εύθηνό- τερο, μετά τό ψωμί, τρόφιμο.

Έ φ ’ δσον υπάρχει σταφίδα στόν τόπο, ας μείνουν ήσυ-

— 63 —

•χοι οι οίκογενειάρχαι. Καί μόνον ψωμί καί σταφίδα, 8ν «ναγκασθούμε νά φάμε, μπορεί νά ΰποφέρη το κακομαθη- μένο λαρύγγι καί ό ουρανίσκος μας, ή υγεία μας δμως ελάχιστα. Γ ιά τούς εργαζομένους Ιδίως πολύ σωματικώς καί τά αεικίνητα πλάσματα, πού λέγονται παιδιά, ή στα­φ ίδα είναι Ιδεώδης τροφή.

Ύ πό ποίαν μορφήν πρέπει νά τρώγηται ή σταφίδα ; Πρώτον ως :

Σταφιδόψωμο.

‘Ο καλλίτερος τρόπος νά φάνε δλα τά παιδιά, καί προ παντός τά πτωχά, τό υγιεινότατο καί θρεπτικώτατο αυτό τρόφιμο, είναι τό σταφιδόψωμο. Γιατί τό σταφιδόψωμο είναι καί ψωμί καί προσφάγι καί κάρβουνο στήν άεικί, νητη μηχανή τών μικρών των ποδαριών. Τά παιδιά, τουλάχιστον τά πτωχά, τό τρώνε πολύ ευχαρίστως. “Οσον αφορά τούς μεγάλους, ευνόητη ή άντίδρασίς των στήν άντικατάστασι του ψωμιού μέ σταφιδόψωμο. Δέν είνε εύκολο, ν ’ άντικατασταθή, άπό τήν μιά ήμερα στήν άλλη, μιά συνήθεια τόσο βαθειά ριζωμένη, δπως είνε ή συνή­θεια τού ψωμιού. Γ ι’ αύτό δς κάμνουν αί μητέρες τής μεσαίας τάξεως συχνά χρήσι φθηνών γλυκισμάτων μέ στα­φ ίδα. Γτά παρόμοια γλυκίσματα πρώτης τάξεως συνταγές κυκλοφορεί δ οργανισμός τής σταφίδας. Σ ’ αυτές θά προ­σθέσω καί εγώ μιά πού εχω κληρονομιά άπό τήν μητέρα μου γιά έ'να σταφιδόψωμο, τού δποίου ή παρασκευή καί εύκολη είνε καί οικονομική :

Παίρνετε άπό τό γειτονικό σας φυΰρνο 1 ψωμί μιας δκας «φτα­σμένο* πριν νά φουρνισθή. Τό άναξυμώνετε μέ ένα φλυτζάνι

λάδι σιγά, σιγά, όσο νά τό π ιβ όλο. Προσθέτετε έπειτα, ζυμώνοντας: όλοένα, ένα φλυτζάνι τοΰ τσαγιού ζάχαρι — κατά προτίμηση σταφι- βοοάκχαρο — πολλή κανέλλα κοπανισμένη καί γαρύφαλσ, επίσης τό σπίρτο Ινός πορτοκαλιού καί τήν φλούδα ενός άλλου ψιλοκομ­μένη. Στό τέλος ρίπτετε 1—2 φλυτζάνια τού τσαγιού σταφίδα πλυ­μένη, στεγνωμένη σέ μιά πετσέτα καί πασπαλισμένη μέ λίγο αλεύρι, καθώ ς καί δύο κουταλιές τοΰ καφέ μπέϋκεν πάουντερ.

Νά καί μιά άλλη συνταγή πολύ πιο εύκολη καί πιο οικονομική : Μιά δυο φούχτες σταφίδα τό πρωΐ μαζί μέ μά καλή φέτα ψωμί, αποτελεί τον χειμώνα τό πιο θρε­πτικό καί τό πιο θερμαντικό πρόγευμα γιά τά παιδιά, πιο θερμαντικό από κάθε άλλο θερμό πρωϊνό ρόφημα.

Ή σταφίδα στην κουζίνα.Γιά νά μπή ή σταφίδα στή πρέπουσα αναλογία μέσα

στή διατροφή μας, πρέπει νά μπή καί στα φαγητά μας. Γ ιατί γλυκίσματα μέ σταφίδα δεν μπορούν νά κάμνουν κάθε λίγο καί λιγάκι δλα τά σπίτια. Ό λα δμως πού έχουν κάπως τον τρόπο των, θεωρούν ΰποχρέωσί των νά βάζουν κάθε ήμερα τέντσερη στή φωτιά. Σταφίδα στά φαγητά Γ Γιατί δχι παρακαλώ ; ’Ό χ ι βέβαια σέ δλα, άλλα σέ πολλά φαγητά. Γιατί τάχα πάει στις παραγεμιστές νηστίσιμες ντο­μάτες καί στούς νηστίσιμους ντολμάδες μέ λάχανο καί δέν πάει στό σπανακόρυζο καί στό λαχανόρυζο καί λοιπά νη­στίσιμα πιλάφια ; Και σέ δλα εν γένει τά λαδερά φαγητά τά λεγάμενα γιαχνιά, χωρίς βέβαια νά τά γιαχνίζωμε. Δοκι­μάσατε την ιδίως στή πατάτα γιαχνί καί θά ίδήτε πόσο νό­στιμο γίνεται.

Πολλοί λέγουν πώς δέν ιούς αρέσει ή σταφίδα γιατί γλυκαίνει τά φαγητά. Αύτό αληθεύει γιά τούς μπεκρήδες, όχι όμως γιά τούς άλλους. Τά παιδιά μάλιστα τρελλαίνονται γ ι’ αύτά. 'Αλλως τε, κα­

— 64 —

— 65 —

θώ ς είπαμε, καί δέν θά παύσωμε νά επαναλαμβάνομε, τά παιδιά συνηθίζουν σέ δλα, φθάνει ο ί μεγάλοι νά μήν όμιλο Ον περιφρονη­τικά γ ι’ αύτά. "Ενα κοριτσάκι τεσσάρων ετών ετρωγεν ευχαρίστως τήν χορτόσουπά του. Ά π ό τήν ήμέραν δμως, πού ακούσε τόν πα­τέρα του νά τήν κοροΐδεύη, δέν ήθελε πιά μέ κανένα τρόπο νά τήν βάλη στό στόμα του. "Ενα άλλο πέντε ετών κατεβρόχθιζε τά μικρά κέκ, πού του αγόραζε ή μητέρα του. Ά πό τήν ήμερα δμως πού δ πατέρας του παρωμοίασε τήν αταφίδα μέ μυΐγες, ζητεί κου­λούρι καί δχι κέκ, λέγοντας : «Δέν θέλω εγώ ψωμί μέ μυΐγες».

Γ ι’ αύιό εΐμεθα τής γνώμης δ ι ι ή οικιακή παιδαγωγική καί ή υγιεινή, καί αΰιή ακόμη ή βρεφοκομία, πρέπει νά διδάσκηται, δχι μόνον στις αυριανές μητέρες, άλλά καί στούς αυριανούς πατέρες. Δέν μπορείτε νά φαντασθήτε πόση άντίδρασι συναντούμε στήν κα­θώ ς πρέπει διατροφή καί ανατροφή τών παιδιών έκ μέρονς τής πλειοψηφίας τών πατέρων. Εννόησα δτι γιά νά έφαρμοοθούν α ί συμ­βουλές μας δέν άρκεΐ νά πείσωμε τίς μητέρες. Είνε άνάγκη νά πει- σθοΰν καί οί πατέρες. Γ ιατί ανατροφή θά π ή υποβολή καί ύποβολή δέν μπορεί νά γίνη, δταν ένας στό σπίτι λέγη ναι καί 6 άλλος άχι.

Είνε βέβαια δυνατό νά προκόψη τό σπίτι καί χωρίς γνώσεις ανατροφής παιδιών έκ μέρους τού πατέρα: Νά μήν έχη καμμιάγνώμη επάνω στό ζήτημα αύιό. Ά λ λ ' αύιό πρός τό παρόν είνε πολύ π ιό δύσκολο. Γ ιατί προϋποθέτει, ά φ ' ενός μέν τέλεια προετοιμασία τής μητέρας στήν άποστολή της αυτή, άφ* ετέρου δέ αλλαγή τής ■ψυχικόιητος καί διανοητικότητος τού άνδρός. Π ρέπει δηλαδή νά παύση νά πιστεύη δτι ξεπέφτει, αν άφήση μερικές περιοχές τής ζωής στήν απόλυτη δικαιοδοσία τής γυναίκας.

Ή σταφίδα κατέχει τήν ανώτατη βαθμίδα στή κλίμακα τής αριστοκρατίας τών τροφών. Γιατί επί αιώνας τώρα συγκεντρώνει μέ επιμέλεια μέσα στό ταπεινό της περικά­λυμμα τούς θρεπτικούς θησαυρούς τής πατρώας γής και τάς δυναμογόνος καί ζωογόνους άκτίνας του ελληνικού ήλίου. Δέν μπορεί νά συγκριθή παρά μόνον πρός τόν ομογάλακτο της αδελφό, τό σΰκο, τό όποιο θά εξετάσαμε ευθύς αμέσως.

4. Σύκα.

Ή συκιά είναι ιό αγαπημένο δένδρο των αρχαίων Ε λ ­λήνων, Τόσο πολύτιμο θεωρούσαν τον καρπό της, ώστε τής άπέδιδον, δπως καί στην έληά, θεία τήν καταγωγή.

Ό Ό μ ηρος τήν αναφέρει συχνά. Μας τήν δείχνει καί μεταξύ ιών άλλων δένδρων στό κήπον τοΰ Αλκινόου. Τήν ονομάζει «αυκάν γλνκεβάν». Φιγουράρει επίσης μεταξύ των δένδρων, άπό τά όποια εΐς μάτην 6 Τάνταλος προ­σπαθούσε ν’ άποσπάση τούς καρπούς.

Τέσσαρες στίχοι όνομαστοΰ Έ φεσίου ποιητού δείχνουν πόσο μεγάλη θρεπτική αξία απέδιδαν οί πρόγονοί μας στά σύκα : «Έ άν κάποιος έχη κρυμμένα στό σπίτι του πολύ χρυσάφι καί μερικά σύκα καί μπάση μέσα σ’ αύτό 2—3 σκλάβους, θά πληροφορηθή άπ’ αυτούς δτι τά σύκα αξίζουν περισσότερο άπό τό χρυσάφι».

Καί ό Πλούταρχος αναφέρει σχετικώς μέ τήν γλυκύ- τητα των σύκων τό εξής : «Είς δείπνον ένας εκ τών συν­δαιτυμόνων ερωτρί πώς τό σύκο, πού είναι ένα άπό τά πιο γλυκά φρούτα τοΰ κόσμου, μπορεί νά προέρχηται άπό ένα δένδρο τόσο πικρό. Τότε δ γέρο Λαμπίας άπαντά : «Δέν είναι καθόλου περίεργο πώς ένα δένδρο, πού δίδει ολην τήν γλυκύτητα στον καρπό, μένει αύτό στυφό καί πικρό».

Τόσο ευχάριστη τροφή Ιθεωρείτο τό σύκο καί άπό τούς Ρωμαίους, ώστε 6 Κάτων, δείχνοντας στούς γερουσιαστάς

— 67 —

φρέσκα σύκα τής ’Αφρικής, τούς έπεισε νά κηρυξουν τόν τρίτο Καρχηδονιακό πόλεμο.

Δέν θά έιελειώναμε ποτέ, Ιάν ήθέλαμε ν ’ άναφέρωμε 4δώ δλους τούς επαίνους, πού άπεδόθησαν σέ δλες τις Ιπα- χές στά σύκα. ’Αρκοΰμαι νά προσθέσω δτι και αυτός δ θείος Πλάτων τόσο πολύ αγαπούσε τά σύκα, ώστε ώνο- μάσθη «Πλάτων ό φιλόονπος».

Καί δλοι έν γενει οί άθληταί τής άρχαιότητος έκαμναν ■μεγάλη χρήσι αυτών. Τότε βέβαια, δέν ήξευραν τίποτε περί θερμίδων καί περί μοτέρ τής ανθρώπινης μηχανής, του •οποίου τό άριστον υλικόν κινήσεως είναι τό φρουτοσάκ- :χαρο, "Ηξευραν δμως κάτι καλλίτερο: νά τά τρώνε. Τρώ­γοντας τα δέ παρετήρησαν δτι ήτο εκλεκτή τροφή γιά δλους :καί ειδική γιά τούς άθλητάς.

"Ας δώσωμε ήδη τό λόγον στους αριθμούς τής Ιπ ι- κπήμης γιά νά δούμε αν είχαν ή δχι δίκαιο οί πρόγονοι .μας πού υπολήπτονταν τόσο πολύ τά σύκα. ’Ιδού τι λέγει ή σχετική άνάλυσις :

Σύκα φρέσκα Σύκα ξηρά

Νερό 84.80 0.00Λεύκωμα 0.79 5.20Λιπαραί ούαίαι 0.32 2.10Ζάκχαρον 3.70 48.40Λοιπαί έκχυλισμ. ούαίαι 8.45 31.54Κυτταρίνη 1.32 8.06"Αλατα 6.71 4.70

Τό σύκο, καθώς βλέπετε, είνε πλουσιώτατο σέ λεύκωμα >από τήν σταφίδα, ή οποία περιέχει 3 °/0. Ε ίναι δμως πτω­χότερο σέ σάκχαρον. ΓΓ αύτό δίδει καί λιγώτερες θερμίδες.

3312 ιό σύκο. 4.000 ή σταφίδα. Γιά νά γίνη άνχιληπττι ή μεγάλη θρεπτική αξία τοΰ σύκου, ας τό συγκρίνωμε, δχι πλέον προς τήν μπανάνα καί τό μήλο, αλλά προς τον εκλε­κτότερο καί θρεπτικώτερο καρπό τών θερμών κλιμάτων πού χρησιμοποιείται καί ώς αποκλειστική τροφή τών αν­θρώπων, προς τον χουρμά : Λευκωματούχες ούσίες πού> χρησιμεύουν, ώς γνωστό, στή πλάσι καί άνάπλασι τών κυτ­τάρων, απέναντι τών 5.20 % τοΰ σύκου, ό χουρμάς έχει μό­νον 1.5 */„. "Αν καί πλούσιος σέ σάκχαρον, μολαταύτα, ίστερεΐ καί σέ θερμίδες' 3312 θερμίδες κατ’ δκάν τό σύκο, 3228 δ χουρμάς.

"Ωστε τό σύκο, καθώς καί ή σταφίδα, είναι ώς τροφές δνώτερη καθ’ δλα καί άπ’ αυτόν τον δνομαστό χουρμά, δ όποιος πωλείται 130 δραχμάς τήν οκά άπέ/αντι τών 32: δραχμών, πού πωλούνται τά εκλεκτά σύκα τής Κύμης καί> τών Καλαμών.

Ό π ο ιο ς δέν έφαγε ώριμο σύκο, χωρίς νά τό ξέφλου- δίση, τήν ίδια όμως στιγμή πού θά τό κόψη άπό τή συ­κιά μέ τήν πρωινή δροσιά, δέν ξεύρει τί θά πή σύκο. Ε ίνα ι τό φρούτο πού περισσότερον άπό δλα τά άλλα ικα­νοποιεί δλα τά αίσθητήρια. Εινε τό φρούτο πού συνδυά­ζει τό χρήοιμο μέ τό εύχάριστο. Χρήσιμο, δχι μόνο, γιατί είναι τροφή θρεπτική καί υγιεινή, αλλά καί γιατ» είναι τό αποτελεσματικότερο φάρμακο κατά τής άδρανείας τών εντέρων, άπό τήν όποία ποιος λίγο, ποιος πολύ, πά­σχουν δλοι σχεδόν οί σύγχρονοι άνθρωποι τών πόλεων.

Τό σύκο έχει καί ένα πολύ μεγάλο ελάττωμα : είναι τό- «ρρούτο «μή μοϋ\& πτον». Φθάνει άπό τό πρώτο χέρι, «ού θά τό κόψη, έως νά φθάση στό δεύτερο, νά μεσολα-

— 69 —

βήση τδ καλάθι, γιά νά παύση νά είναι τδ ίδιο φρούτο. Τρωγόμενο τήν πρώτη ημέρα, δέν χάνει βέβαια τήν αξία που ώς τροφή. Χάνει όμως άπό τήν γεΰσί του και τήν «πόλαυσι που δίδει. Πρώτα, πρώτα άδύνατο πλέον νά φα- γω θή μέ τήν φλούδα' γιατί αυτή δέχεται τις πρώτες κακο­ποιήσεις. "Αν μείνη δέ τήν άλλη ημέρα αποσυντίθεται ξυ- νίζέι καί άδύνατο νά φαγωθή άπό άνθρώπους.

Γ ι’ αυτό δέν πρέπει νά ύπάρχη ελληνικό περιβόλι, δσο μικρό καί άν είναι, χωρίς τήν συκιά του. Είται τό κατ’ εξοχήν ελληνικό φρουιοφόρο δένδρο, προσαρμοσμένο τέ­λεια καί καθ’ δλα πρός τήν μητέρα ελληνική γή. Δυστυχώς δέν είναι, δσο έπρεπε, διαδεδομένη ή συκιά, γι’ αυτό λί­γο ι άνθρωποι γνωρίζουν τήν άπόλαυσι πού δίδει τό φρε­σκοκομμένο σύκο.

Ευτυχώς, πού τά σύκα ξηραινόμενα στον ήλιο καί στον αέρα—δχι στό φούρνο—δέν χάνουν τίποτε άλλο άπό λίγες βιταμίνες. «Κ αλλίτερα , εύγευβτότερα καί ύγιεινότερα ε ίνα ι τά ξηρά αΰκα, παρά τά φρέσκα, τρωγόμενα τήν Ά λλην ήμέρα». Ε ίναι μιά άλήθεια, πού εφαρμόζεται, ίσως, μόνον στά σύκα.

Ώ ς πρός τήν σταφίδα μιά ύποχρέωσι έχει ή εταιρεία πρός διάδοσι τών ελληνικών προϊόντων : Πώς νά λιγο- σιεύση τά χέρια, άπό τά οποία περνά, δσο νά φθάση στά δικά μας, ώστε νά τήν τρώμε φθηνότερη, τόσο τήν ξανθή δσο καί τήν μελαγχροινή. Ώ ς πρός τά σύκα δμως έχει πολύ ευρύτερο στάδιο δράσεως. Γιατί δέν άρκεΐ μόνο νά τά τρώμε φθηνότερα, άνάγκη νά τά τρώμε καί καλλίτερα συντηρημένα. Μόνον τά σύκα τά άνω τών 30 δρ. είναι ευπρόσωπα καί εύγευστα. "Ολων τών άλλων ή συντήρτίτ

— 70 —

βις είναι πολύ λίγο ικανοποιητική. Νά, τι πρέπει νά δι­δάσκονται τά κορίτσια των συκοφόρων επαρχιών: πώς νά συντηρούν κατά τον καλλίτερο δυνατό τρόπο τά σύκά των.

'Αλλά συκοφόρος επαρχία μπορεί νά γίνη ολόκληρη σχεδόν ή Ελλάς, πού είναι ή κατ’ εξοχήν χώρα τής συκιάς. ’Αρκεί λίγη φροντίδα γιά τήν εξάπλωσι τής καλλιέργειας αυτής, κυρίως εκλεκτών είδών. Ά ν οί Έλληνες δεν τρώ ­γουν δσα έπρεπε σύκα, καί ή Ελλάς δμως δεν έχει, δσα θά μπορούσε νά έχη, τόσο γιά τήν εσωτερική κατανάλωσι, δσο καί γιά τό εξαγωγικό εμπόριον. Πρέπει νά ένταθή ή καλλιέργεια τής συκιάς καί νά καλλιτερεύση ή ποιότης τών σύκων, πού μπορεί νά θεωρηθή ως ή πλουσιωτέρα τροφή, δώρο τής θεάς Δήμητρας στον πτωχό οέ άλλα φρούτα τόπο μας.

Ά λλ’ δταν τό κάθε ελληνικό τραπέζι μπορή νά εχη τον χειμώνα σταφίδα, σύκα, μανδαρίνια καί πορτοκάλια, δεν υπάρχει λόγος νά παραπονούμεθα γιά τήν ελλειψι τών άλ­λων φρούτων, έφ’ όσον έχουμε τά υγιεινότερα καί θρεπτι- κώτερα.

Ζαχαροπλαστική.Πολλοί γονείς μάς λέγουν : «Πώς φαίνεσθε πώς δεν

2χετε παιδιά. "Αλλως θά ξεύρατε καί σείς αύτό πού ξεύ- ρουμε καί η μ ε ίς : Τά παιδιά δεν αγαπούν τήν σιαφίδα».Ε ίμ α ι πλέον ή βεβαία πώς τό ίδιο θά πούν καί γιά τά «ύκα. Καί δχι μόνον τά παιδιά, αλλά καί οί μεγάλοι δεν αγαπούν τούς δυο αυτούς ξηρούς καρπούς.

’Αλήθεια, πώς άλλαξαν τόσον πολύ τά γούστα τών κα-

— 71 —

τοίχων τής χώρας αυτής ; Οί πρόγονοί μας ήσαν τόσο φι- λόσυκοι, ώστε από φόβο μή τά στερηθούν, άπηγόρευαν αΰστηρώς την εξαγωγή των σύκων. Και γιατί ήμείς, μεγά­λοι και μικροί, τόσο λίγο γουστάρουμε τούς δυο αυτούς πολύτιμους καρπούς ; Εκείνων άρά γε τό γούστο δεν ήτο, δσο πρέπει, εξειλιγμένο, ή μήπως τό δικό μας είναι διε­φθαρμένο ;

Τό δτι συμβαίνει τό δεύτερο, μπορεί νά τό βεβαιωθή δ καθένας, αν δώση ένα πιάτο σταφίδα ή 5—6 σύκα σ’ ένα πτωχό παιδάκι, τού όποιου οί γονείς δεν μπορούν ν’ αναγράψουν στον προϋπολογισμό των ούτε μιά δεκάρα για καραμέλες. Ή δρεξις, μέ την οποία θά τά καταβρο- χθίση, θά σάς πείση πώς τό φυσιολογικό γούστο και των συγχρόνων, πριν διαφθαρή, είναι ίδιο και απαράλλακτο μέ τό προγονικό. Ποιος διαφθείρει τό γούστο των συγ­χρόνω ν; Ποιος άλλος από την ζαχαροπλαστική, ή οποία έξειλίχθη κατά τά τελευταία έτη σε επιστήμη.

Τι είναι ζαχαροπλαστική ;Είναι ή τέχνη πού από τρόφιμα πρώτης ποιότητος —

γάλα, αυγά, βούτυρο, αλεύρι κλπ.— κατασκευάζει θρεπτικά είδη κατωτάτης ποιότητος. Τροφές δηλαδή τού καλού Θεού τις μεταβάλλει σέ τροφές τού Διαβόλου. Καί σαν δλα τά διαβολικά πράγματα, είναι πειρασμοί πρώτης, όρεκτι- κώτατα τήν θέα καί γαργαλιστικώτατα τήν γεϋσι καί γ ι’ αυτό οδηγούν στή πολυφαγία, τήν παχυσαρκία, τον διαβήτη, τον άρθριτισμό καί τον εκφυλισμό.

Καί τά μέν πραγματικά πρώτης τάξεως ζαχαροπλαστεία, πού μεταχειρίζονται αγνά υλικά καί ξοδεύουν τά κατά- σκευάσματά των εντός τής ημέρας, επιβουλεύονται μόνο

— 72 —

υγεία καί βαλάντιο. Έ ν φ εκείνα πού μεταχειρίζονται υλικά υπόπτου ποιότητος και προσφέρουν πάστες και τούρτες μέ κρέμες αποσυντεθειμένες καί γαρνιτούρες ξυνισμένες, επι­βουλεύονται καί αυτή τή ζωή μας. Αί δηλητηριάσεις από πάστες καί από άλλα εϊδη ζαχαροπλαστικής δεν είναι καί τόσο σπάνιες, καθώς μπορούν να ομολογήσουν δλοι οϊ γιατροί.

01 αρχαίοι "Ελληνες δεν είχαν παρόμοιες παγίδες στη- δένες στην κάθε γωνιά τής πόλεώς των. Δεν είχαν μέ τί νά χαλάσουν τα φυσιολογικά των αγνά γούστα. Γ ι’ αυτό ευρι- καν άπειρη ευχαρίστηση τρώγοντες ξηρούς γλυκείς καρ­πούς. Ά π ’ αυτούς, δπως απ’ δλες τις φυσικές τροφές, είναι κάτι σπάνιο νά φάγη κανείς περισσότερο άπό δ,τι πρέπει. Μόνο ή έξοχωτάτη Μαγειρική καί ή ύψηλοτάτη Ζαχαροπλαστική έχουν τήν τέχνη — κακή καί ψυχρή τέχνη — νά σπρώχνουν τούς ανθρώπους στήν ύπερσίτισι γιά τό Τρττήρι τού ουρανίσκου καί προς βλάβην όλων των ορ­γάνων.

Δέν αγαπούν τά παιδιά σας τά σύκα καί τήν σταφίδα ! Μά, προς Θεού, πώς θέλετε νά τ’ αγαπούν, δταν άπό τό πρωί έως τό βράδυ τά ξελιγώνετε μέ καραμέλες, σοκολατά- κια καί διάφορα άλλα γλυκά καί ζαχαρωτά ; Γιατί, πότε ό μπαμπάς καί ή μαμά καί πότε ή γιαγιά καί ό παππούς, αλλά καί οί θείοι καί αί θείες — μή λησμονούμε καί τούς φίλους τού σπιτιού — καί πότε ό καθένας χωριστά καί πότε δλοιμαζί, τούς κουβαλάνε τά προϊόντα τής ζαχαροπλαστι­κής. Πώς θέλετε νά έχουν δρεξι καί θέσι γιά τήν σταφίδα καί τά σύκα : Τό σάκχαρο είναι βέβαια μιά μεγάλη ανάγκη τού ανθρώπινου οργανισμού καί ιδιαιτέρως τού παιδικού.

— 73 —

Ά λ λ ’ υπάρχει κόρος σέ δλα. Και οι τρυφεροί γονείς, τρέ- φοντες και άνατρέφοντες τά παιδιά των με τα κατασκευά­σματα τής ζαχαροπλαστικής, βλάπτουν την υγεία των, έκτος των άλλων, και γιατ'ι ποτίζουν τον οργανισμό των μέ τήν βιομηχανική ζάχαρη, πού, δεν θά παύσωμε να το έπανα- λαμβάνωμε, είναι δχι πρώτης ποιότητος καύσιμη ύλη τής ανθρώπινης μηχανής, και δεν αφήνουν θέσι για τούς ξη­ρούς γλυκείς καρπούς. Ά λλ5 ή άπουσία άπό τή διατροφή τών παιδιών μας τών σύκων καί τής σταφίδας δεν τά στε­ρεί μόνον άπό το πολύτιμο φρουτοσάκχαρο καί τον πλούτο τών βιταμινών, άλλα καί άπό τά άλατα του σιδήρου, φω ­σφόρου, άσβεστίου, καλίου, μαγνησίου, πυριτίου, άρσενι- κοϋ κτλ. κτλ. Τά μεταλλικά αυτά άλατα, άπό τά όποια ούτε ΐχνος περιέχει στο σάκχαρο τής βιομηχανίας, υπάρχουν στή πρέπουσα γιά τήν άνοικοδόμησι του οργανισμού δόσι στα σύκα καί στήν σταφίδα.

Πρέπει νά εννοήσουν καλά οί γονείς δ τι ή χρήσις, καί πολύ περισσότερο ή κατάχρησις τών προϊόντων τής ζαχα­ροπλαστικής, αν βλάπτη δλους εν γένει τούς άνθρώπους, βλάπτει πολύ περισσότερο τά παιδιά. Γιατί παιδί θά πβ οργανισμός εν τφ οίκοδομεΐσθαιι. Ο ί ξηροί καρποί καί τά φρούτα εν γένει, καθώς καί δλα τά είδη πού μάς προσφέ­ρει ή φύσις, οικοδομούν οργανισμούς πέτρινους ή, αν προ­τιμάτε, άπό μπετόν άρμέ. Έ ν φ τά πολυσύνθετα κατα­σκευάσματα τής ζαχαροπλαστικής προσφέρουν στήν οίκο- δόμησι τού παιδικού οργανισμού ως υλικό πλινθιά άπό λά­σπη. Μην άπορήτε, λοιπόν, γιατί τά παιδιά σας είναι ετοι­μόρροπα καί πέφτουν στο παραμικρότερο φύσημα τοδ άέρος.

— 74 —

"Ας χαιρετίσωμε επομένως μ’ ενθουσιασμό την εξ αιτίας του πολέμου Ιλλειψι του βλαβερωτάτου στήν υγεία βιομη­χανικού προϊόντος πού ακούει στο ονομα Ζάχαρη καί τήν έστω αναγκαστική άντικατάστασί του από τούς υγιει­νότατους γλυκείς ξηρούς καρπούς. "Οσο υπάρχουν στή χώρα μας σύκα, σταφίδα καί τα εξ αυτών παρασκευά­σματα (θρεψίνη, σταφιδοσάκχαρο κλπ.) πρέπει να μας είνε αδιάφορη καί ή παντελής έλλειψις τής ζάχαρης. Ή μερική έλλειψίς της κατά τον τελευταίο χειμώνα είχε τό ευχάριστο αποτέλεσμα νά γνωρίσωμε τήν περίφημη μαρ- μελάδα σύκων πού παρασκευάζεται με σταφιδοσάκχαρο καί περιέχει επομένως τά θρεπτικά συστατικά τών δύο αυ­τών έκλεκτών προϊόντων τής ελληνικής γής. Υγιεινότερο, Αρεπτικώτερο καί συγχρόνως φθηνότερο — 28 δρ. μιά οκά — δεν μπορούσε νά γίνη. Δικαίως λοιπόν έτυχε ενθου­σιώδους υποδοχής από τό λαό, ώστε ή κατανάλωσίς του νά φθαση σέ απίστευτα ποσά. IV αυτό επιτρέπεται νά πούμε, χωρίς ν’ απομακρυνθούμε καθόλου από τά τελευταία επι­στημονικά δεδόμενα : Έ φ ” δσον τά παιδιά μας θά έχουν πιτυρούχο ψωμί, πατάτα καί μαρμελάδα σύκων, δσο από τό καθένα τραβά ή ό'ρεξίς των, ας μή ανησυχή και ένας γιά τήν έλλειψι από τή διατροφή των κάθε άλλης τροφής. Μή λησμονήτε δτι τά σύκα εΐνε ιδιαιτέρως πλούσια καί στή βιταμίνη Α πού εινε ή βιταμίνη τής άναπτύξεως καί τής άντιστάσεως.

Τελειόνοντας τήν εξέτασι τών δύο αυτών τροφών, πού μάς ετοιμάζει ή καλλιτέχνις ελληνική φύσις, θά επανα- λάβωμε δ,τι είπαμε καί γιά τό λάδι : "Αν κατά τήν διάρκεια τού πολέμου κατορθώσωμε νά είσαγάγωμε, έστω καί άναγ-

— 75 —

καστικώς, στις τροφικές μας έξεις τούς δύο αύτούς πολύτι­μους καρπούς, επιτρέπεται νά ποϋμε : «Οϋδέν κακόν άμι— γές καλοΰ».

5 . Πορτοκάλια και λοιπά έαπεριδοειδη.

Ό τα ν για πρώτη φορά άντίκρυσα σε οπωροπωλείο πών ’Αθηνών τό φρούτο λωζδς μέ τά ωραιότατα χρώματα καί τήν ελκυστική Ιμφάνισι, έσπευσα νά τ’ αγοράσω. Τήν πρώτη δοκιμή συνώδευσε γριμάτσα αποδοκιμασίας. Καμ- μιά ουσία. Είναι τό κατ’ έξοχή φρούτο, πού «φαίνεται, χω~ φΙς νά είνα ι* . 'Ομοιάζει τό κορίτσι μέ τή φιγουράτη =εμφάνισι, πού κάτω άπό τις φκιαστές ώμορφιές καί τις κτυπητές φορεσιές, καχεξία, βλακεία καί προστυχιά κατοικεί.

Υ πάρχουν εξ άλλου κορίτσια μέ ταπεινή τήν Ιξωτερική -τους έμφάνισι, χωρίς φκιασίδια, χωρίς στολίδια. Μή τά πε- φίφρονεΐτε. Γιατί κάτω άπό τήν ταπεινή τους παράστασι, κάτω άπό τόν πενιχρό τους μανδύα κρύπτουν συχνά πλεΐ- ατες δσες σωματικές, ψυχικές καί πνευματικές χάρες καί •ωμορφιές. Προς τά κορίτσια αυτά ομοιάζει ή σταφίδα. Αέν γυρίζει κανείς νά τήν ’ιδή, παρά μόνον αν τήν γνω- •ρίση άπό πολύ κοντά. «Ε ίνα ι, χω ρίς νά φαίνηται*.

Νά καί τό κορίτσι τό δροσερό σαν τό κρύο νερό, μέ τήν απλή κομψή περιβολή, τά ροδοκόκκινα μάγουλα καί τά κερασένια χείλη. "Ολο υγεία καί ώμορφιά. Ή φρεσκάδα τού μυαλού του καί ή ευγένεια τής ψυχής του καθρεπτίζονται -στά εκφραστικά της μάτια καί τό εκφραστικώτερο γλυκό χαμόγελό της. Προς αύτό καί μόνο μπορεί νά συγκριθή τό πορτοκάλι, τό φρούτο πού «εϊνα ι καί φα ίνετα ι».

Τά πορτοκάλια μέ άλλους λόγους, καθώς και χά μαν- δαρίνια, δεν έχουν ανάγκη από χήν σύστασι κανενός. Αύχο- συσχαίνονχαι, αγοράζονται και καταβροχθίζονται από δλους αγρίως. Έξαίρεσις οί άνθρωποι, πού δεν χά χρώγουν εύ- χαρίσχως.

Τά μήλα χών Εσπερίδων δεν ήσαν χά πορχοκάλια.. Πρόκειχαι περί ποιητικού άναχρονισμού. Γιατί κανένας: συγγραφεύς δεν αναφέρει χίποτε πού φανερώνει χήν- δπαρξι πορτοκαλιών στην Ελλάδα η στην δυτική άκτή τής, "Αφρικής, δπου τοποθετεί ή μυθολογία τον κήπο χώ ν Ε σπερίδω ν. Πατρίς χων είναι ή Κίνα. "Απ’ έκεΐ διεδόθη- σαν κατά τά πρώτα έτη τού χριστιανισμού στις ’Ινδίες κα* την Ά σία. Οί σταυροφόροι τά βρήκαν στην Παλαιστίνη« καί τά μετέφεραν στην Ευρώπη.

Προ 150 έτών τόσο σπάνιο καί τόσο ακριβό φρούτο ήτο τό πορτοκάλι στην Ευρώπη, ώστε δεν τά έβλεπε κανείς: παρά μόνον στά επίσημα γεύματα τών πλουσίων, αλλά καί. εκεί μόνον γιά στολισμό. Καί γιά νά μη γελασθή και εις: καί άπλώση τό χέρι του σ’ ένα ολόκληρο πορτοκάλι, προσέ- φεραν άπ’ αυτό λεπτές-λεπτές φετούλες πασπαλισμένες μέ: ζάκχαρη καί περιχυμένες μέ εκλεκτό οινοπνευματώδες ποτό.

Προ 100 ακόμη ετών ένα ολόκληρο πορτοκάλι, ήτο δώρο πολυτελείας. Μιά γιαγιά διηγείτο στον έγ/ονό της. οτι ένας εξάδελφός της ήτο πολύ γενναιόδωρος. Γιατί, όταν ήτο μικρή, τής έφερνε ως δώρο τού νέου έτους δυο πορ­τοκάλια. Αύιά δμως έπρεπε νά φαγωθούν τό Πάσχα. Κ αθ’ δλο τό μεταξύ διάστημα έμεναν επάνω στο τζάκι τής τραπεζαρίας. Γιατί, πριν τ’ απόλαυση μιά στιγμή ό ουρα­νίσκος, έπρεπε νά τά χαροΰν επί μήνες τά μάτια.

— 77 —

— 78 —

Πραγματικούς τό πορτοκάλι, πού είναι τό τελευταίο «φρούτο τού έτους, δεν αφήνει σχεδόν κανένα αισθητήριο »άνικανοποίητο. Θά έλεγε κανείς, ενα κομμάτι άνοίξεως ^καί φθινοπώρου στη καρδιά τού χειμώνος. Χάρμα οφθαλ­μώ ν. Εύχυμο, γλυκόξυνο, δροσιστικό, αρωματικό, απο­τελεί την Ιδεώδη τροφή τού φυτικού βασιλείου. Ή άπό- λαυσις πού παρέχει στον ουρανίσκο, παύει σχεδόν νά είναι υλική. Έ γγίζει τά δρια καλλιτεχνικής άπολαύσεως.

Συμφωνούμε απολύτως μέ τούς ποιητάς εκείνους πού, καταργούντες τον χρόνον πολύ προ τού Α ϊνστάιν, θέλουν, οώνει καί καλά, τό πορτοκάλι καί δχι τό μήλο νά ήτο >6 άπηγορευμένος καρπός τού παραδείσου πού έδωκε ή Εύα στον Ά δάμ. Καί βέβαια μόνον γιά τό πορτοκάλι «άξιζε κανείς νά χάση τον παράδεισο.

Μόνο στις ευνοούμενες από τή φύσι χώρες ευδοκιμούν τά εσπεριδοειδή, οί βασιλείς αύτοί των δένδρων. Μιά άπ’ αυτές είνε καί ή δική μας χώρα, στήν οποία, τόσο τέ­λεια έγκλιματίσθησαν, ώστε μπορούν πλέον νά θεωρούνται ώς Ιθαγενή.

Τά δένδρα αύτά μέ τό άειθαλές πράσινο τού μεγαλο- πρεπεστάτου φυλλώματος των, μέ τό χιλιοαρωματισμένο λευκό μή μου άπτου κερένιο άνθος των,— πού δικαίως «γίνε τό σύμβολο τής άγνότητος καί τού γάμου — μέ τούς χρυσούς των καρπούς, τά δένδρα πού σκορπίζουν γύρω των ώμορφιές καί μυρωδιές, μας παρέχουν μιά αίθερία τροφή, αμβροσία μαζί καί νέκταρ.

Τόσο περισσότερο τής αρμόζει δ χαρακτηρισμός «αΐΰ'ε- βία», καθ’ δα ον ή άνάλυσις τού εργαστηρίου τήν φέρνει

— 79 —

πτωχή σέ ουσιαστικά συστατικά τής διατροφής, τό σάκχαρο και τό λεύκωμα. Ιδ ο ύ αύτή :

Νερό 90Σάκχαρο 4.6Λοιποί υδατάνθρακες 1'Οξέα 2.5Λευκωματοειδείς 0.7 - 1 .0Ά λα τα 0.5Κυτταρίνη 1

Δεν είναι, καθώς βλέπετε, ή αφθονία του σακχάρου καί των λευκωματοειδών ουσιών πού τό καθιστούν πολύ­τιμη τροφή. Είναι τά 90 ®/β νερό πού μέ τά περιεχόμενα άλατα καί τις βιταμίνες του, αντιπροσωπεύουν τρόπον τινα τό άθάνατο νερό τού παραμυθιού, πού προλαμβάνει και θεραπεύει πλεΐστες, δσες ασθένειες

”Αν ή σταφίδα μέ τό άφθονο σάκχαρο καί τά πλούσια λοιπά θρεπτικά συστατικά είναι ή ιδεώδης τροφή τών παιδιών καί τών εργαζομένων, ή ιδεώδης τροφή τών ήλι- κιωμένων είνε τό πορτοκάλι, καθώς καί δλα τά φρούτα. Γιατί δλα τά νοσήματα τής προχωρημένης ήλικίας δφεί- λονται σέ δηλητηριάσεις άπό πολύ θρεπτικές, πολύ ουσια­στικές τροφές.

Ό πτωχός σέ λεύκωμα χυμός τού πορτοκαλιού ωφελεί, δχι μόνον γιατί δέν άφήνει στον οργανισμό δηλητήρια, άλλά καί γιατί βοηθεΐ τήν άπομάκρυνσι τών δηλητηρίων πού παράγουν αί άλλες τροφές. Γιατί είναι άριστο διου­ρητικό καί ελαφρώς καθαρτικό, καθώς καί πρώτης τάξεως άντισηπτικό τών ούροφόρων οδών. Ε π ίσ ης γιατί τά αλκα­λικά άλατά του διαλύουν καί άπομακρύνουν τά δξινα άλατα τών άλλων τροφών.

Έ ξ αιτίας τής Ιδιότητάς των αυτής τά πορτοκάλια καί τά άλλα εσπεριδοειδή προλαμβάνουν καί θεραπεύουν τον άρθριτισμό, τούς ρευματισμούς, τήν ψαμμίασι, τούς λί­θους του ήπατος καί λοιπά ήπατικά νοσήματα, αρτηριο­σκλήρωσή παθήσεις τής καρδίας κλπ.

"Αριστο ορεκτικά καί χωνευτικό. Γιατί διεγείρει τις εκκρίσεις δλων τών οργάνων τής πέψεως. Ώ ς 1κ τής μ ι- κράς δέ ποσότητος του περιεχομένου σακχάρου, είναι τό κατ’ εκλογήν φρούτο τών διαβητικών. Συνεπείς τού πλού­του τών βιταμινών καί τών διαστάσεων, τά όποια είναι, στοιχεία ζωντανά, βοηθεί τήν κανονική λειτουργία δλων τών οργάνων. Είναι επομένως ένας άπό τούς συντελεστάς ΰγείας καί μακροζωίας.

Τό λεμόνι υπερτερεί τού πορτοκαλιού κυρίως γιά τήν άφθονία τών κιτρικών άλάτων. Γ ι’ αυτό πρέπει νά τό προτιμούμε προκειμένου νά χρησιμοποιήσωμε τις αντιση­πτικές αυτού ιδιότητες :

1) Σ ’ επαλείψεις στις στοματίτιδες αμυγδαλίτιδες καί μικροτραύματα. 2) 'Ως άντισηπτικό τού εντερικοΰ σωλή- νος στις επιδημίες τύφου, δυσεντερίας, χολέρας. 3) Ώ ς πρόχειρο παρασιτοκτόνο στον τριχοφάγο, ψώρα καί φ θει- ρίασι. 4) Γιά φρεσκάρισμα τροφών συντηρημένων. 5) Ώ ς άντιτοξικό δηλητηρίων λευκωματώδους προελεύσεως, καθι- στρ κάπως άβλαβέστερο κρέας, στρείδια, μύδια καί καί λοιπά οστρακοειδή.

Ό χυμός τού λεμονιού αυτούσιος είναι πολύ ερεθιστι­κός. Γ ι’ αυτό πρέπει νά λαμβάνηται ως λεμονάδα. Ή δέ έτοιμη στά φιαλίδια πορτοκαλάδα πού γίνεται άπό τον χυμό τού πορτοκαλιού, πρέπει ν’ άντικαταστήση τό καλο-

— 80 —

- δ ΐ -

καΐρι πού λείπουν τά πορτοκάλια, εξ ολοκλήρου τό ανθυ­γιεινότατο βιομηχανικόν προϊόν πού λέγεται λεμονάδα γκαζόζα.

6. Μ έ λ ι .

Ή μηχανή τού ανθρώπινου οργανισμού έχει, καθώς εί­παμε, μοτέρ καμωμένο γιά νά κινήται μέ σάκχαρο. 'Υπάρ­χει δμως σάκχαρο καί σάκχαρο, δπως υπάρχει κάρβουνο καί κάρβουνο. Ειδική εκλεκτή καύσιμη ύλη τού μοτέρ τής ανθρώ­πινης μηχανής είνε τό φρουτοσάκχαρο καί τό μέλι καί κα- τώτατη ή ζάχαρη τής βιομηχανίας. Παρέχει, βέβαια, καί αυτή στήν άνάγκη κίνησι, καί κάθε άλλου είδους ενέργεια, αλλά εις βάρος τής άνθρώπινης μηχανής, τήν δποία κα­ταστρέφει σέ βραχύ χρονικό διάστημα. Α κριβώς δηλ. δτι συμβαίνει καί μέ τις ατμομηχανές, δταν τροφοδοτούνται μέ καύσιμο υλικό, γιά τό δποίο δέν εΐνε κατασκευασμένες.

Στήν ίεραρχία, μέ άλλους λόγους, τών τροφίμων τό μέλι κατέχει μιά από τις πρώτες θέσεις καί ή ζάκχαρη μιά άπό τις τελευταίες. Γ ιατί τό μέλι είνε φυσικό προϊόν καί ή ζάχαρη βιομηχανικό. Γ ιατί ή ζάχαρη αριθμεί ολίγων μό­νον αίώνων ζωή, Ινώ τό μέλι έχει δση ή άνθρωπότης ιστο­ρία. Προς αυτό, επομένως, δπως καί προς τά φρούτα, έχουν τέλεια προσαρμοσθή δλα τά όργανα τού ανθρώπου.

Γιατί, τέλος, δσο πτωχή ως τροφή εΐνε τό ένα, τόσο πλούσια είνε τό άλλο. Δίδουμε τήν σύνθεσι τού μέλιτος, ή δποία αρκεί, αύτή καί μόνη, γιά νά Ιννοήση δ καθένας πόσο πολύ υπερέχει καθ’ δλα τό μέλι άπό τήν κοινή ζά­χαρη. Έ νώ στή ζάχαρη δέν υπάρχει τίτοτε άλλο άπό σάκ-

χάρο, το μέλι περιέχει: 19 μέρη νερό (και τί νερό σωστό νέκταρ), 1.33 άζωτοΰχες ουσίες, 79 εκλεκτό σάκχαρο. Κ αί πά Ιξής άλατα : φωσφόρου, μαγνησίου, ασβεστίου, σιδή­ρου, θείου, χλωρίου, καλίου, νατρίου κλπ. πού αποτελούν σπουδαίο μέρος του οικοδομικού υλικού τού οργανισμού •μας. Είνε ως έκ τούτου απαραίτητα σέ δλους, ιδιαιτέ­ρως δμως στο παιδί πού βρίσκεται σέ οικοδομικό δρ- γασμό.

Άλλα ποια άνάλυσις είνε δυνατόν νά συλλάβη καί μας γνωρίση τά ποικίλα αρώματα καί λοιπά αιθέρια συστατικό πού μέ τόση υπομονή περισυλλέγουν αί μέλισσες άπό τ’ άν- θοστόλιστα περιβόλια καί άπό τά τόσα καί τόσα τού κάμ­που καί τού βουνού μυρωμένα άγριολούλουδα ;

’Εάν δέν δύναται ζάχαρη νά συγκριθή μέ τό φρουτο- σάκχαρο, πολύ λιγώτερο μπορεί νά συγκριθή μέ τό μέλι, πού είναι τρόπον τινά φρουτοσάκχαρο συμπεπυκνωμένο. Ε ίναι, σάν νά πούμε, έτοιμη μαρμελάδα πού μάς παρα­σκευάζει ή ίδια ή φύσις. Τί σύγκρισις μπορεί νά γίνη τής θείας αυτής τροφής γεμάτης αρώματα, βιταμίνες, διαστά­σεις κλπ. πού τήν παρασκευάζουν αί μέλισσες χωρίς βρα­σμούς καί χημικές ουσίες, μέ τήν κοινή ζάχαρη πού, δν περιέχη τίποτε άλλο έξω άπό ζάχαρη, είναι διάφορα δηλΐ|- •τηριώδη χημικά προϊόντα, μέ τά όποια τήν κατεργά­ζονται ;

Ή μιά, σαν δλες τις βιομηχανικές τροφές, είναι νεκρά ουσία, επομένως δύσπεπτη, ερεθιστική, πού κατασκοτώνει πεπτικά όργανα καί όργανα τήςάπεκκρίσεως (ήπαρ και -νεφρά,) άπομεταλλώνει τον δργανισμό, εξαντλεί τό νευρικό σύστημα, ελαττώνει τήν άλκαλικότητα τού αίματος κα ί

— 83 —

— 84 -

προικίζει τον οργανισμό μέ ευπάθεια για πλεϊστα δσα νο- βήματα.

Ή άλλη, σδν ζωντανή τροφή, είνε είίπεπτη, εύαπορ- ροφητη, άφομοιώσιμη, παρέχει ενέργεια στούς μυς, διαύ- γεια στο πνεύμα, πρώτης ποιότητος καύσιμο υλικό στην, Ανθρώπινη μηχανή, χωρ'ις νά κουράζη κανένα απο­λύτως ό'ργανο. Τουναντίον μάλιστα- χάρις στον πλούτο βιταμινών καί διαφόρων πεπτικών ουσιών, βοηθεΐ τήν πέ- ψ ιν άλλων νεκρών δυσπέπτων τροφών 'Η ζάχαρη, δηλαδή* β ίαν τρώγηται μαζί μέ τό μέλι, χωνεύεται κάπως καλλί­τερα καί βλάπτει κάπως λιγώτερο, παρά αν τρώγηται. μόνη.

"Ο,τι συμβαίνει, μέ άλλους λόγους, στα βρέφη μέτό ξένο« γάλα. Λαμβανόμενο σέ μικτό θηλασμό, μαζί μέ τό μη­τρικό γάλα, χωνεύεται ολίγον τι καλλίτερα, χάρις στις διά­φορες πεψίνες πού περιέχει εν άφθονίφ τό μητρικό γάλα. Καί δπως ευχής εργον είναι για τό βρέφος νά τού αρκή, τό γάλα τής μητέρας του καί νά μην έχη ανάγκη από ξένο* γάλα, έτσι ευχής έργον είναι γιά πάντα ενδιαφερόμενο γιά τήν «γεια του άνθρωπο, νά τού άρκή τό μέλι καί οί γλυκείς καρ­ποί, καί νά μην έχη ανάγκη άπό τήν ζάχαρη τής βιομηχανίας*

*Αν ή συνήθεια καθιστά δύσκολη τήν εκπλήρωσι τής ευχής αυτής γιά τούς μεγάλους, δέν συμβαίνει όμως τό ϊδ ιο γιά τά παιδιά καί μάλιστα γιά τά μωρά. Γιατί ένστι­κτη είνε στον άνθρωπο ή αγάπη δχι προς τήν ζάχαρη, αλλά πρός τά γλυκά. Τό φυσικό, μάλιστα, μή διεφθαρμένο έν­στικτο, δπως είνε τού νεογέννητου, έλκεται πρός τό φυ­σικό προϊόν, τό μέλι, καί δχι πρός τό βιομηχανικό, τήν ζά­χαρη πού είνε άγνωστη στή βαθειά του κληρονομικότητα*

*Αρκεΐ ή πρώτη γλυκεία ουσία πού θά γνωρίση τό παιδί νά εΐνε τό μέλι, αρκεί ή γνωριμία του αυτή νά παραταθή καί σέ δλη τήν πρώτη παιδική ήλικία, για νά μή δώση ποτέ πιά στο μέλλον τήν προτίμησί του στή ζάχαρη.

Γ ι’ αυτό δίδω στις μητέρες τήν συμβουλή μέλι και δχι ζάχαρη νά βάζουν στά ζεστά καί στο γάλα τών μωρών, αρχίζοντας από μιά σταγόνα. Στά μεγαλείτερα πού έχουν γνωρίσει τήν ζάχαρη, ή άντικατάστασις νά γίνεται σιγά, «ιγά. Μεγάλη, πολύ, μεγάλη θά είναι ή ωφέλεια πού <θ’ αποκομίσουν τά παιδιά σας, αν κατορθώσητε ν’ άντι- καταστήσητε εξ ολοκλήρου τήν ζάχαρη μέ μέλι καί γλυκείς καρπούς, Είπαμε δτι τό παιδί εινε οργανισμός επάνω στήν «νοικοδόμησί του. Ά ν τό λεύκωμα είναι οί λίθοι τής οϊ- κοδομής, τά μεταλλικά άλατα είνε ή άμμος καί ή ασβέστη πού συγκολλούν τούς λίθους καί κάμνουν στερεά τήν οίκο- δομή. Στο μέλι καί τούς γλυκείς καρπούς υπάρχουν δλα τ ’ απαραίτητα στήν άνοικοδόμιση στερεάς οικοδομής με­ταλλικά άλατα. Στή ζάχαρη ούτε ένα. Καί κάτι χειρότερο. Καθώς απέδειξαν τελευταίες έρευνες, ή ζάχαρη, έξ αιτίας ζυμώσεων πού παθαίνει στά έντερα, παρέχει στο αίμα πολλά δξέα, τά οποία ό αμυνόμενος οργανισμός προσπα­θ ε ί νά έξουδετερώση χρησιμοποιώντας τό ασβέστιο πού τό αίμα παραλαμβάνει από τις άλλες τροφές.

Γ ι’ αυτό, δταν γίνηται άφθονη χρήσις ζάχαρης, δεν υπάρχει στο αίμα δσο ασβέστιο χρειάζεται γιά τον σχημα­τισμό τών οστών καί τών δοντιών. ’Αποτέλεσμα : Τάσις στό ραχιτισμό, σάπια δόντια, έλάττωσις άλκαλικότητος τού α ί­ματος, ελάττωσις άμύνης. Παιδιά πού άπό τήν μιά άρρώ- στεια σηκόνονται καί άπό τήν άλλη πέφτουν.

— 85 —

Τά ίδια αποτελέσματα έχει καί ή χρήσις ψωμιού καί ζυ­μαρικών από άσπρο αλεύρι’ γιατί καί αυτό είνε πολύ πτωχό σέ άλατα. Καί κάτι άλλο έγινε γνωστό τελευταία : ότι όσο μεγαλειτέρα χρήσι γίνεται ζάχαρης, ψωμιού καί ζυμαρικών άπό άσπρο αλεύρι, τόσο μεγαλειτέρα ή ανάγκη τού οργα­νισμού στήν άντινευρική βιταμίνη Β πού υπάρχει προ πάν­των στά πίτυρα τών δημητριακών καί στις φλούδες τών όσπρίων. "Ωστε μην άπορήτε, αν τά χαϋδεμένα παιδιά ποό τρέφονται μέ άσπρο ψωμί, πουρέδες, σοκολάτες, καί γλυκί­σματα μέ ζάχαρη, είνε τόσο καχεκτικά καί τόσο νευρικά. Α1 τροφές αυτές ξοδεύουν μεγάλα ποσά αλάτων καί βιταμι­νών, χωρίς νά προσφέρουν τίποτε άλλο, εκτός άπό κα- τωτάτης ποιότητος καύσιμο υλικό.

Πόσο κατώτερο ώς τροφή είνε ή ζάκχαρη άπό τό μέλι, φωτεινή άπόδειξι μάς παρέχουν αυτές αί μέλισσες : 'Υπάρ­χει μιά ασθένεια πού λέγεται λόκ καί πού άποδεκατίζει τις μέλισσες. "Αλλοτε αγνοούσαν τήν αιτίαν. Σήμερον όμως είνε γνωστόν ότι πρόκειται περί άβιταμινώσεως, είδος σκορβούτου, πού οφείλεται στο εξής : Πολλοί μελισσοκό- μ ο ι έχουν τήν συνήθεια ν’ άφαιρούν περισσότερο τού πρέ­ποντος μέλι άπό τις κυψέλες καί νά τό άντικαθιστοΰν μέ σιρόπι άπό ζάχαρη, ώς τροφή κατά τον χειμώνα. Αί μέλισ­σες, λοιπόν, πού θ ’ άναγκασθούν νά τραφούν μέ τροφή νεκρά, χωρίς βιταμίνες καί λοιπά ζωντανά συστατικά, άλλά καί χωρίς άζωτούχους ουσίες καί άλατα πού υπάρχουν στο μέλι, άλλ’ όχι καί στή ζάκχαρη, φυσικόν είνε ν’άσθενήσουν. Τόσο περισσότερα καί σοβαρώτερα είνε τά κρούσματα, όσο σε μεγαλείτερη άναλογία στή διατροφή λαμβάνει μέρος ή

— 86 —

ζάχαρη. Και μεταβάλλεται σέ σωστό θανατικό, αν μείνη ή άποκλειστική αυτών τροφή.

Την σήμερον εινε παραδεκτόν δτι ή κατάχρησις τής ζά­χαρης, του άσπρου ψωμιοΰ καί τών διαφόρων κονσερβών βίνε τά κυριώτερα αίτια τής τόσο τρομακτικής εξαπλώσεως του καρκίνου, τοΰ διαβήτου, του Ιλκους του στομάχου, τής σκωληκοειδίτιδος, τής πυώδους άμυγδαλίτιδος, τής καταρ- ρευσεως μέ μια λέξι τής υγείας, άλλα καί τής βραχύνσεως τής περιόδου τής νεότητος. Άναφέρεται δτι σέ πολλά μέρη τής ’Αφρικής, δπου γίνεται άφθονη χρήσις μέλιτος, εΐνε άγνωστος δ καρκίνος.

Τό νά βγή από τό μυαλό τών ανθρώπων ή πλάνη δτι ή ζάχαρη είνε άνώτερη άπό τό μέλι, εύκολο. Τό νά ξερριζωθή δμως άπό τό γούστο ή προτίμησίς των προς την ζάχαρη τής βιομηχανίας, την οποία συνήθισαν, δχι καί τόσο εύκολο. Γιατί πολύ μεγάλη είνε ή άντίδρασις τής συνήθειας. Γ ι’ αυτό ας αρχίσουμε τουλάχιστο νά τό εισά­γουμε στή διατροφή μας, ώστε νά περιορίζωνται κατά τι αϊ καταστροφές πού προξενεί ή εύρεΐα χρήσις ζάχαρης καί ζαχαρωτών. ’Άλλως τε, καί αν θελήσωμε νά τό αντι­καταστήσουμε εξ ολοκλήρου μέ τό μέλι, άδύνατο νά έπαρ- κέσωμε προς τό παρόν. Γιατί στο άναμεταξύ ευρύναμε τίς ζαχαρένιες μας ανάγκες καί ή βιομηχανία μάς ξεφουρ­νίζει εκατομμύρια οκάδων ζάχαρη, ενώ ή παραγωγή τοΰ μέλιτος παραμελεΐται.

Καί δμως, ή Ελλάς μπορούσε νά παράγη άσυγκρίτως περισσότερο μέλι, ώστε καί στις ανάγκες της νά επαρκή, καί εξαγωγή αξία λόγου νά κάμνη. Εινε άλλως τε άπό τά δλίγα προϊόντα, τοΰ δποίου εχουμε άφθονη τήν πρώτη

— 87 —

— 88 —

ύλη : Βουνά γυμνά άπό δένδρα, άλλά γεμάτα θυμάρι, ρεί­κια καί λοιπά άρωματικά φυτά.

Νά επάγγελμα γιά κορίτσια : 'Υγιεινό, παραγωγικό, πού θέλει λίγες γνώσεις καί ελάχιστα κεφάλαια.

Άλλά περισσότερο άπό τήν επαγγελματική παραγωγή συνιστούμε τήν οικιακή. Σέ πολλά μέρη τής Ελβετίας αί Έλβετίδες νοικοκυρές εξοικονομούν τό μέλι τής χρονιάς των, τοποθετώντας κυψέλες στά παράθυρα τών σπιτιών των, όπου, εννοείται, δεν ύπάρχουν ούτε κήποι, ούτε ταρά­τσες. Ή μικρά αυτή οικιακή παραγωγή θά έχη, όταν γε- νικευθή, πολύ μεγαλειτέρα άξία παρά ή Ιπαγγελματική. Γ ι’ αυτό ή πρακτική διδασκαλία τής μελισσοκομίας πρέπει νά εϊσαχθή στήν άνωτέρα τάξι όλων τών δημοτικών σχο­λείων. Δει, δει νά παράγωμε καί νά τρώμε περισσότερο μέλι. Γιατί αυτό άπαιτεΐ, όχι μόνον ή εθνική μας οικονο­μία, άλλά προ παντός ή υγεία μας.

Ή οικιακή παραγωγή, εκτός τών άλλων, μάς εξασφα­λίζει μέλι φυσικό καί άνόθευτο- Μόνον όποιος Ιδοκίμασε μέλι κατ’ εύθειαν άπό τήν κυψέλη, πριν περάσει άπό τά πολλαπλά χέρια τού εμπορίου, ξευρει τί θά πή μέλι, Τού εμπορίου είναι συνήθως νοθευμένο καί συχνά βρασμένο. Γιατί βρασμένο διατηρείται εύκολώτερα καί αυτό κυρίως ενδιαφέρει τον έμπορον. Ά λλως τε έως σήμερα δεν ήξευ- ραν πόσο μεγάλο μέρος τής άξίας του χάνει βραζόμενο. Βιταμίνες, πεψίνες, άρώματα άποδεκατίζονται μέ τό βρά­σιμο.

Προσπαθείτε, λοιπόν, νά προμηθεύησθε όσο τό δυνα­τόν αγνότερο μέλι, χωρίς νά λησμονήτε τό εξής : "Οτι καί νοθευμένο καί βρασμένο τό μέλι είναι, ώς τροφή, άνωτέρα

— 89 —

άπό τήν ζάχαρη τής βιομηχανίας. Γιατ'ι ό πλούσιος, δσο καί αν πτωχυνη, μένει πάντα πλουσιώτερος από τον πτωχό.

Μέ τα σημερινά δεδομένα τής επιστήμης δέν ήτο άξιος οίκτου ό άγιος ’Ιωάννης ό Βαπτισνής, πού έτρέφετο μέ άκρίδες και άγριο μέλι. ‘Ακρίδες, δηλαδή βλασταράκια άπό άγρια χόρτα, και άγριο, δηλαδή μή νοθευμένο μέλι, είναι ιδανική τροφή. Μόνο μέ παρόμοια τροφή, πού τρέ­φει χωρίς να δηλητηριάζη, μπορούσε να διατηρήση άθικτη μια κυρίαρχη δυνατή ψυχή, Καί. είναι πλέον ή βέβαιο, πώς, αν ή Ή ρω διάς δέν ζητούσε διά τής Σαλώμης άπό τον Η ρώ δη τήν κεφαλή του επί πίνακι, θά διατηρούσε τήν άγια ζωή του περισσότερον άπό 100 έτη. Γιατ'ι δρος απαραίτητος υγείας και μακροβιότητος είναι :

Φυσική, φρέσκη, άνό&ευτη τροφή.** *

"Αν τό μέλι πού έχει άπόλυτη θρεπτική αξία πρέπει νά τό προτιμούν άπό τήν ζάχαρη δλοι οί άνθριοποι τής οικουμένης, πολύ περισσότερο ήμεΐςοι "Ελληνες, αφού πρό­κειται γιά Ελληνικό προϊόν καϊ πού είχε εύρυτάτη θέσι στή διατροφή τών άρχαίων Ελλήνων.

Δέν έλειπε άπό κανένα τραπέζι, ουδέ άπό τα συμπόσια. Τό έπερναν μέ τό νερό, μέ τό κρασί, μέ τό γάλα κα'ι μέ πολλά φαγητά. Όνομαστά κα'ι τά διάφορα μέ μέλι γλυκί- σματά των.

Ψωμί καί μέλι ήτο ή κυρία τροφή τών Πυθαγορείων.Ό Ιπποκράτης πού τό μεταχειρίζεται , συχνά ως φάρ­

μακο, τό συνιστά ώς τροφή σέ δσους επιθυμούν υγεία καί παρατεταμένα νειάτα.

— 90 —

Ό “Ανακρέων πού έζησε 111 έτη απέδιδε τήν μακρο- βιότητά του στή μεγάλη χρήσι τού μέλιτος.

Ό δέ Δημόκριτος πού άπέθανε 101 έτους, όταν Ιρωτή- θηκε πώς μπορεί κανείς νά διατηρήση τήν υγεία του έπί πολύ, άπήντησε. «Έ άν τά μέν εντός τοϋ σώματος βρέχη μέ μέλι, τά δέ εκτός μέ λάδι». Γνωστόν ότι οί αρχαίοι εί­χαν περί πολλοΰ τις εντριβές όλου τοϋ σώματος μέ λάδι. Λέγεται δέ ότι, όταν, γέρων πλέον ό Δημόκριτος, προέβλεψε τό τέλος του, απώθησε τό δοχεΐον μέ τό μέλι, τό όποιο αποτελούσε τήν κυρία τροφή όλης τής ζωής του καί τήν μόνη κατά τις τελευταΧές του ήμέρες. Άλλ’ επειδή ή ημέ­ρα τού θανάτου του, σύμφωνα μέ τις προβλέψεις του, συ­νέπιπτε μέ τήν Πανήγυρη τών Θεσμοφορίων, τον παρεκά- λεσαν όί συγγενείς του νά μήν άποθάνη τήν ήμέρα Ικείνη, γιά νά δυνηθοΰν νά εορτάσουν καί αυτοί. Ύπακουσας τήν παράκλησί των ζήτησε νά θέσουν καί πάλι κοντά του τό μέλι, γιά νά ζήση λίγες ακόμη ήμέρες.

Μύθος ίσως τό άνέκδοτο αύτό' άλλά καί ως μύθος φανερώνει σέ πόση μεγάλη ύπόληψι είχαν τό μέλι οί άρ- χαίοι Έλληνες.

Σήμερα περισσότερο άπό πάντοτε, είνε παραδεκτό ότι άπό όλους τούς όρους τού περιβάλλοντος πού επιδρούν στο ποιόντοΰ άνθρώπου, είναι τό ποιόν τής τροφής. Σήμερα, επο­μένως, περισσότερο άπό πάντοτε πιστεύουμε ότι υπάρχουν πε­ρισσότερες ελπίδες νά όμοιάσωμε τούς μεγάλους μας προγό­νους, αν τρώμε ότι έτρωγαν καί έκεΧνοι, παρά αν μιλούμε τήν γλώσσα των, φορούμε τήν χλαμύδα των ή χορεύωμε τούς χο­ρούς των. Δίδετε λοιπόν στά παιδιά σας όχι τήν άγνωστη στούς προγόνους μας ζάχαρη, άλλά τό πολυαγαπημένο των

— 91 —

μέλι, δν θέλητε νά μεγαλώσητε αληθινά 'Ελληνόπουλου γερά, δπως εκείνοι, τό σώμα, τό πνεύμα και την ψυχή.

Άλλα για νά τό έπιτύχητε χρησι και όχι κατάχρησή πρέπει νά γίνητε και από τό περίφημο αΰχό προϊόν τών- μελισσών. Γιατί ή υγεία μέ κανενος τροφίμου την κατά- χρησι δεν συμβιβάζεται.

«Λ ιγ * Απ' δλα καί Από τίποτε πολύ* είνε τό σημε­ρινό Ιμβλημα τής υγιεινής διατροφής, τό όποιο δεν εϊνε ϊ | τό «Μ ηδέν Άγαν* τών προγόνων μας.

Ί . Ελληνική χλωρίδα — λαχανόκηπος

”Αν ή χώρα μας δεν εινε πρδς τό παρόν αυτάρκης στό ϊψωμί της, έχει δμως πλήρη επάρκεια στο προσφάγι της και μάλιστα από τά εκλεκτότερα είδη. Μεταξύ αύτών μια «άπό τις πρώτες θέσεις κατέχει ή Ελληνική χλωρίδα. Σ ω ­στό μάνα, τό όποιο, αν σέ χώρες έφορες ό καλός Θεός ερ- ριξε κάποτε από τον ουρανό σ’ εποχές αφορίας, στη χώρα

*τοΰ εκλεκτού του Ελληνικού λαού έ'ρριξε μια για πάντα στα σπλάχνα τής Ελληνικής γής τον σπόρο τής εκλεκτής του αυτής τροφής. Καί έτσι χειμώνα, καλοκαίρι, κάμποι και βουνά μάς παρέχουν εντελώς δωρεάν από τό πολύτιμο αυτό »φυτικό μάνα.

Ή συνθεσίς της παραπλήσια με την συνθεσι τού γά­λακτος. Τό λευκωμά της λιγώτερο μέν κατά ποσόν από τό γάλα, μέ ίση δμως καί άνωτέρα βιολογική αξία. ’Έχει δλες τίς βιταμίνες, δλα τά άλατα, * δλα τά συστατικά πού χρειάζε-

* Γιά νά ένοηθή ή μεγάλη άξια ιώ ν άλάιων καί λοιπών διαλυ­τώ ν συστατικών τών διαφόρων πρασίνων θ ' άνεφέρωμε τό έξης : "Έ να ς αρχίατρος αμερικανικού νοσοκομείου αντικατέστησε στίς αΙ· μορραγίες μέ πλήρη επιτυχία τήν μετάγγισι τού αίματος μέ μετάγ· γισ ι νερού, μέσα στό όποιο μουσκεύει διάφορα πράσινα φύλλα. Ή μέθοδός του στηρίζεται, κατά τήν γνώμη του, στό γνωστό επι­στημονικό δεδομένο δ τ ι 'ή αίμοσφαιρίνη τού αίματος τών ζώων, έχει στενωτάτη σχέσι μετά τήν χλωροφύλλη τών φύλλων τών φυτών, ιώ ν όποιων τά συστατικά διαλύονται στό νερό τού έμβρέγματος.

— 93 —

χαι ό οργανισμός προς άνοικοδόμησι καί συντήρησή άπαράλλακτα δπως καί το γάλα. Καί κάτι περισσότερο : Τό γάλα είνε πτωχό σέ σίδηρο, πλούσια ή χλωρίδα. 'Υπάρχει γάλα χωρίς βιταμίνες, τό γάλα τών ζφων πού- τρέφονται, καθώς είπαμε, μέ ξηρό χόρτο καί προ πάντων- μέ διάφορες βιομηχανικές ουσίες μέσα σέ σταύλους. Δέν υπάρχει δμως χλωρίδα πού αυξάνει στα βουνά καί στους κάμπους, χωρίς δλες τις γνωστές, αλλά καί τις άγνωστες μέ- χρις ώρας βιταμίνες, τά δημιουργήματα αυτά του "Ηλιου πού χρησιμεύουν, καθώς είπαμε, ως προαάναμμα στήν' Ε σ τία τής Ζωής.

ΕΙνε γνωστό δτι δ λαός τής υπαίθρου μέ τά γερά του- ένστικτα, δταν εξασφάλιση τό ψωμί του καί τό λάδι του* κοιμάται ήσυχος, χωρίς καμμιά ανησυχία γιά την αύριο. Γιατί, καί λεπτά αν δέν έχει γιά ν'άγοράση άλλο προσφάγι,, θά μαζεύση λίγα άγρια χόρτα καί θά συμπληρώση τό γεΰμά του1 αν μάλιστα μπορεί νά προσθέση λίγο τυράκι καί ένα ποτηράκι κρασάκι, δέν υπάρχει λόγος νά φθονή τούς θεούς. Γιατί τό νέκταρ των δέν ήτο τίποτε άλλο άπό γνή­σιο έλλην. κρασί. Καί ή άμβροσία των δχι ύγιεινοτέρα καί θρεπτικωτέρα από τό λιτό του αύτό φαγητό.

Σ η μ . Καιρός νά τεθή τελεία και παύλα σέ μιά πλάνη. Κ α­νένας ποτέ δέν είπε δτι ό άνθρωπος μπορεί νά ζήση μόνο μέ χόρ­τα. Κ αί αυτοί οι φανατικοί φυτοφάγοι έχουν βάσι τής τροφής των τό ψωμί καί τούς ξηρούς καρπούς καί προσφάγι των τά: χόρτα καί τά φρούτα. 'Επομένως άσυγχώρητη πλάνη υπάρχει σ ’ αύτό πού ελεγε ατούς μαθητάς τού Γυμνασίου ό καθηγητής τής ύγιεινής :

« Ή Κατσίγρα δέν ξέρει τί λέγει. Γ ιά νά προμηθευθή ό άνθρω­πος άπό τά χόρτα τις θερμίδες πού χρειάζεται γιά εργασία καί

— 94 —

■θερμότητα, πρέπει νό φάγχ) 15 τουλάχιστον όκάδες χόρτα τήν ήμερα !»

Π ρέπει καλά νά Ιννοηθή ότι τις θερμίδες, καθώς καί τά λεύκω­μ α . παραλαμβάνει ό άνθρωπος άπά τά δημητριακά, τό ρύζι κτλ. τπού άποτελοΰν τό ψ ω μ ί το ν καί δτι τά χόρτα είνε Ινα άπό τά προ­σ φ ά γ ια του, άπό τά όποια παραλαμβάνει μερικά χρήσιμα στοιχεία »πού δέν υπάρχουν στό ψωμί. Γ ι ' αυτό τά παντός είδους προσφά­γ ια χρειάζονται σέ μικρά δόσι.

’Ανάγκη νά διαλύσωμε καί τήν έξης πλάνη : Τό δτι ή χορτο­φ αγία όδηγεϊ σέ λιθιάσεις. 'Υπενθυμίζουμε σχετικώς τά έξης : Ό ­τα ν τό αίμα έχει τόν πρέποντα βαθμό άλκαλικότητος, διαλύει κα ί ■άπομακρύνει άπό τόν όργανισμό τά περισσεύοντα άλατα, Γ ιά νά σχηματίσουν τά άλατα αύτά άμμο καί λίθους, πρέπει νά εΐνε έλαττωμένη ή άλκαλικότης του αίματος. Αυτό συμβαίνει, όταν ή τροφή είναι Ιν τφ συνόλψ όξεοβριθής (πολλά ζωικά λευκώ­

μ α τα , λίπη, πολλά ζυμαρικά καί γλυκά) ή o ta r τρώ με πολλά .χόρτα, τώ ν όποιω ν π ε το ν μ ε τά νερό, μ ίν α στό όπο ιον βράζουν Moi ατά όποιον υπάρχουν τά άλκαλτχά άλατα. Ώ ς πρός 6έ τήν

-γνώμη ότι, δσα αρχίζουν άπό a (σπανάκι, σέλινο, σέσκουλο) εΐνε •αρθριτικά, έχουμε νά προσθέσωμε τά εξής : 'Από τά τρία αντά μόνον τό σπανάκι εΐνε πλούσιο σέ όξαλικά άλατα πού προξενούν «διάφορες αρθριτικές έκδηλώσεις, σέ περίπτωσι ήλαττωμένης άλκα­λικότητος. Ά λλ’ δταν ή τροφή εΐνε βασεοβριθής (λαχανικά π α ­

τ ά τ α καί φρούτα) καί δίαν τό σπανάκι μαγερεύηται χωρίς νά ζεματίζηται, μπορούν νά τό τρώγουν όλοι, μηδέ τών ηλικιωμένων

■αρθριτικών εξαιρούμενων.** *

Τά λαχανικά, εξευγενισμένα εϊδη τής φυσικής χλωρί­δας, δέν έχουν μέν δσην εκείνη ή αρχαία τήν καταγωγή, -δχι δμως και γι’ αυτό μικροτέρα θρεπτική καί υγιεινή αξία. Ή μεγάλη Ιδίως ποικιλία αυτών καί ή άφθονη παραγωγή τω ν καθιστούν ιόν λαχανόκηπο ανεκτίμητη πηγή τροφής τώ ν ανθρώπων.

— 95 —

Μερικά άπό τά είδη τής λαχανοκηπουρικής, δπως ή πατάτα καί τό σπανάκι, περιέχουν δσο καί τό γάλα πλή­ρες λεύκωμα. Καί μερικά άλλα, δπως τό σκόρδο καί τό κρεμμύδι, πολύ περισσότερο. Νά γιατί τό κρεμμύδι καί τό σκόρδο άποτκλεϊ απ’ άρχαιοτάτων χρόνων τό προσφάγι δλων τών πτωχών λαών, όλων τών πτωχών σέ ζωϊκό λεύ­κωμα χωρών. Γιατί συμπληρώνουν κατά τον άριστο τρόπο τό ψωμί των, έξ ίσου καλά μέ ιό γάλα, τό τυρί, τό ψάρι, τό κρέας άπό άπόψεως λευκώματος καί πολύ τελειώτερα άπ’ .άπόψεως βιταμινών, άλάτων, διαστάσεων καί λοιπών ζων­τανών στοιχείων.

Μεγάλη, πολύ μεγάλη ή αξία του λαχανόκηπου στή πτωχή σέ ζωϊκά λευκώματα χώρα μας. Μάς προσφέρει διάφορα είδη, στις διάφορες εποχές, καθ’ δλον τό ετος' γ ι ' αύτό σοφωτάτη ή έκ μέρους τής πολιτείας προπαγάνδα τής διαδόσεως του λαχανόκηπου, δπου τό επιτρέπουν α ί τοπικές συνθήκες. Ή κακοσίτισις μερικών χωριών οφείλε­ται, δχι στην ελλειψι τού κρέατος, αλλά τών λαχανικών. Εϊνε απόλυτη άνάγκη νά μάθη ή χωριατοπούλα στή σχο­λειό της την μεγάλη σημασία τού λαχανόκηπου. Καί προ παντός νά μάθη πρακτικά νά τον περιποιήται.

Πρέπει δλος ό κόσμος νά πληροφορηθή δτι στις με­σημβρινές, οπως ή δική μας, χώρες μαϋήο -ψωμί καί ένα λαδερό ή μιά ώμή σαλάτα μ& ένα της έποχής λαχα­νικά, άποτελεΐ τέλεια άπό πάσης άπόψεως τροφή π ο ν δόν ύστερεϊ άπό ένα κρεάτινο. Μπορεί τό κρέας νά προσθετή σέ νοστιμάδα—χρήσιμη στον άνόρεκτο τής άντι- φυσιολογικής καθεστικής ζωής τών πόλεων—οχι δμως σέ άναντικατάστατα θρεπτικά συστατικά. Δέν υπάρχουν βέβαια

— 96 —

λόγοι υγιεινής πού απαγορεύουν στη χώρα μας μικρά χρήστ του κρέατος. Ά λλ’ αν λόγοι οίκονομικο'ι δέν επιτρέπουν τήν χρήσί του, άς μην άνησυχή κανένας, εφ’ δσον υπάρχει ή χλωρίδα και δ λαχανόκηπος. "Αν τ’ άγρια χόρτα πού συνάζουν αί γυναίκες τού λαού γιά νά συμπληρώσουν, χω­ρίς δαπάνη, τό άπό ψωμί γεύμά των, εΐνε τό μάνα τών πολύ πτωχών, δ λαχανόκηπος εΐνε τό μάνα τών μέ πολύ μέτρια οικονομικά.

Κάθε χώρα εχει τό μάνα της, τήν προσιτή δηλ. στούς πτωχούς τροφή πού συμπληρώνει τό ψωμί καί εξασφαλίζει τ ’ άπαραίτητα στοιχεία στήν άνοικοδόμησι καί συντήρησι του δργανισμοΰ. "Αν στήν Ελλάδα εΐνε προ πάντων ή χλωρίδα καί δ λαχανόκηπος, στις βόρειες χώρες εΐνε ή ρέγκα καί δ μπακαλιάρος, άπό τις όποιες πήζει ή θάλασσά των. Π άμφθηνη, προσιτή σέ δλους εΐνε ή τροφή αυτή. Στις χώρες αύτές πού ή γή των εΐνε σκεπασμένη επί μήνες καί μήνες μέ χιόνια καί δέν υπάρχει ούτε ενα πράσινο φύλλο, αλλοίμονο αν δέν υπήρχε ή ρέγκα καί δ μπακαλιά­ρος, άπό τά δποΐα παραλαμβάνουν οί πτωχοί, δχι μόνον τό πλήρες λεύκωμα, άλλα καί τις βιταμίνες καί λοιπά συ­στατικά πού ημείς οΐ μεσημβρινοί παραλαμβάνουμε άπό τον φυτικόκοσμο καί άπ’ ευθείας άπό τον 'Ή λιο πού δέν λείπει ούτε μια δλόκλ.ηρη ημέρα. Τά ψάρια αυτά παρα­σκευάζουν τις βιταμίνές των άπό τά βιταμινούχα φύκη τής θαλάσσης πού άποτελούν μέρος τής τροφής των- άλλά καί άπ’ ευθείας άπό τον ήλιο τις ήλιόλουστες ήμέρες τού κα­λοκαιριού καί τίς εναποθηκεύουν στα σπλάγχνα των, Ιδίως στο ήπαρ, άπ’ δπου τά παραλαμβάνουν οΐ κάτοικοι τών βορείων χωρών πού τρέφονται μέ τά ψάρια αύτά, φρέσκα

— 97 -

εννοείται. Εΐνε επομένως πολύ λογικό Βορειογερμανοί καί Σουηδοί νά ρεκλαμάρουν γιά χόν λαόν των την ρέγκα καί τόν μπακαλιάρο των, δπως πολύ λογικό νά γνωρίζωμε ήμεΐς στό λαό μας τήν μεγάλη θρεπτική άξία του λαχανό­κηπου, τών σύκων μας, τής σταφίδας μας, του λαδιού μας καί δλων τών άλλων προϊόντων πού παράγει άφθονα ή χώρα μας. ’Όχι δμως λογικό νά ρεκλαμάρωμε καί τις παστές ρέγκες καί τόν παστό μπακαλιάρο καί νά προσπαθούμε νά τού δώση ό λαός εύρυτέρα θέσι στήν διατροφή του, άφ’ δτι τού έδιδε μέχρις ώρας. Εΐνε γνωστό δτι καί οΐ άρχαΐοι "Ελληνες έτρωγαν τά παστά ψάρια· γιατί καί τότε ήσαν λι­γοστά τά φρέσκα ψάρια τής θάλασσάς μας. ’Αλλά τά έτρω­γαν, δπως τά τρώγει δ δικός μας λαός : Συμπληρώνει ιό άπό ψωμί καί χορταρικό γεύμά του μέ μία σαρδέλα ή μέ μία φετούλα ρέγκα ή λακέρδα καί δχι μία ρε'γκα στη καθισιά, δπως συμβουλεύουν μερικοί Ιδικοί μας διαιτολό­γοι, επηρεασμένοι άπό τήν γερμανική καί σουηδική προ­παγάνδα.

Ψωμί καί ρέγκα εΐνε ό όξεοβριθής τρόπος διατροφής κατάλληλος γιά τούς πτωχούς, δπου ή ρέγκα εΐνε πάμφθηνη καί μπορούν νά κάμουν άφθονη χρήσι. Εΐνε τρόπος δια­τροφής προσαρμοσμένος στό κλίμα, στις έξεις, στό τρόπο τής ζωής τών Βορείων. 'Εκτός αυτού, καί νά ήθελαν δέν θά μπορούσαν νά υιοθετήσουν τόν δικό μας βασεοβριθή τρόπο διατροφής, αφού επί μήνες λείπουν τά φρέσκα λα­χανικά. Εΐνε αλήθεια ότι τώρα μέ τά αεροπλάνα φθάνουν εντός τής ή μέρας άπό άλλες χώρες, φρέσκα, φρέσκα δλα τά είδη τών λαχανικών. ’Αλλ’ αυτά εΐνε ακριβά, δχι επομέ­νως προσιτά στούς πτωχούς. Σ ’ αυτούς προσιτό είναι προ

πάντων το φρέσκο ψάρι. Αυτό είναι τό μάνα των. Καλλί­τερο, χειρότερο από τό δικό μας ; Ούτε τό ενα ούτε τά άλλο. Τό κάθε είδος διατροφής είνε καλλίτερο για τούς κατοίκους τής χώρας, δπου είδε τό φως υπό τήν Ιπίδρασι τής ανάγκης καί τής προσαρμογής.

Σ η μ . ’Υπάρχουν όμως επιστήμονες διακεκριμένοι πού θεωρούν τόν θικό μας τρόπο διατροφής, όχι μόνον σχετικώς, άλλά καί απο­λύτως ανώτερο. Έ ν α ς μεταξύ αύτών, ό πρόεδρος τού ινστιτούτου διατροφής τής Δανίας, πειραματισθείς επί πολλά έτη, έφθασε στό συμπέρασμα ό τ ι : « Ό ιδανικός τρόπος διατροφής πού λύει καί τό οικονομικό πρόβλημα των πολλών, χρειάζεται μόνον τά εξής είδη: πιτυρούχο ψωμί, βούτυρο ή λάδι, είδη τού λαχανόκηπου μέ επί κε­φαλής τήν πατάτα·. ΆφοΟ λοιπόν δ διακεκριμένος αύτός επιστήμων θεωρεί τόν τρόπον αύτόν Ιδανικόν καί γιά τόν βόρειο λαό τής Δα­νίας, είνε πολύ περισσότερο γιά τόν μεσημβρινό ¡δικό μας. Ώ σ τε τό λιτοδίαιτο τού έλλ. λαού έχει, εκτός πολλών άλλων, καί τήν Ιπ ι- δοκιμασία τού προέδρου τού ινστιτούτου τής Δανίας, ό όποιος τόν τρόπο αύτό τής διατροφής θεωρεί, όχι άπλώς ανεκτό, άλλ’ /δα­νικό, Ά λλω ς τε τά φυσικά φαινόμενα — καί φυσικό φαινόμενο πρέ­πει νά θεωρηθή ή κατά ένα ώρισμένο τρόπο διατροφή ένός λαού— δεν έχουν ανάγκη επιδοκιμασίας, παρά μόνον έξηγήσεως.

Οί αρχαίοι “Ελληνες καλλιεργούσαν καί έτρωγαν δλα τά γνωστά είς ήμάς είδη τής λαχανοκηπουρικής, εκτός από τήν ντομάτα, τήν μελιτσάνα καί τήν μπάμια πού μάς ήλ­θαν αργότερα από τήν ’Αμερική.

Τό άγγουράκι.

Τά κυριώτερα είδη του λαχανόκηπου εξητάσαμε στο δεύτερο τόμο τοΰ βιβλίου μας Τροφή καί Ζωή. Τό μόνο πού παραλείψαμε είνε τό άγγουβάκι. Ε π ειδή όμως είνε

— 98 —

— 99 —

«να άπό τά έκλεκτώτερα είδη τής λαχανοκηπουρικής, θεω­ρούμε καλόν νά τό περιλάβωμε εδώ.

Τό άγγουράκι εΐνε τό αγαπημένο σαλατικό δλων εκεί­νων πού έχουν δδηγό στή διατροφή τό ένστικτο τό φυ­σικό. Οί άρχαΐοι "Ελληνες τό καλλιεργούσαν ευρύτατα χα ί τό έτρωγαν άπληστα.

Γιά νά γίνη φανερό σέ πόση μεγάλη ύπόληψι είχαν τα ααλατικό αύτό οΐ πρόγονοί μας, θ ’ άναφέρωμε ένα χωρίο άπό τήν ΕΙρήνη τού Άριστοφάνους, στό όποιο εκφράζει τήν Ιπιθυμία νά καταπαύση ό Πελοποννησιακός πόλεμος -γιά νά έλθουν τ’ αγαθά τής ειρήνης. «Καί τήν άγοράν ήμών Ιμπλησθήναι μεγάλων σκορόδων, σικύων πρώων, μήλων, ροιών κλπ.» Τό νά καταχάσση ό Αριστοφάνης με­ταξύ τών μεγάλω ν άγαΰ'ών τής Ειρήνης καί τό άγγου- φάκι καί νά παρακαλή «νά παύση τέλος πάντων ό πό­λεμος γιά νά μπορέσωμε νά φάμε κανένα πρώιμο άγγου- ράκι», αύτό καί μόνον δέν άρκεΐ γιά νά μάς βεβαιώση δτι ο ι πρόγονοί μας είχαν περί πολλού τό άγγουράκι; Μόνον τήν εποχή πού μέτρο τής καλής διατροφής ήτο ό αριθμός τών περιεχομένων θερμίδων, τό άγγουράκι περιεφρονήθη. άν δχι άπό τό λαό — αυτός ποτέ δέν έπαυσε νά τό εκτιμά χα ί νά τό καταβροχθίζη — τουλάχιστο άπό τήν επιστήμιμ Κ αι πώς δχι ; Ή άνάλυσις τό έφερε τελευταίο σέ θρεπτικά •συστατικά καί σέ θερμίδες : Νερό 97.30, λεύκωμα 0,48, λ ί­πος 0,06, υδατάνθρακας 1,44, κυτταρίνη 0,28. άλατα 0 ,54 .

Δηλ. μέσα στή πράσινή του φλούδα περικλείει, κατά Την γνώμην των, μόνον νερό καί νερό δύσπεπτο. «Τί τό θέλετε αύτό τό σκουπίδι στό τραπέζι σας» έλεγαν οί άσκλτι- πιάδες δλου τού κόσμου. Τότε άκόμη δέν ήτο γνωστό δτι

— 100 —

αυτό τό νεβό, δπως καί τό νερό δλων των χόρτων καί λα­χανικών, είνε δ,τι πολύτιμο εχει νά μας προσφέρει δ φυτι­κός κόσμος’ δτι εινε έτοιμος ορός πού ζωογονεί τά αϊμά μας. Ό τ ι τά διαλελυμένα μέσα στό νερό αλατα είνε δλα αλκαλικά πού καθιστούν, καθώς είπαμε, τό αγγούρι τό βασεοβριθέστερο τρόφιμο τού φυτικού βασιλείου καί ως: Ικ τούτου χρήσιμο γιά νά προλαμβάνη καί θεραπεύει πλεΐ- στα νοσήματα.

Δεν έγνώριζαν τότε δτι αυτό τό άγγουρόνερο είνε γε­μάτο από τά μυστηριώδη δημιουργήματα τού ήλιου πον ακούουν στό ό'νομα βιτα μίνες, χωρίς τις όποιες είνε αδύ­νατη ή υγεία καί ή ζωή· δτι τέλος τό περιφρονημένο αύτσ νερό προσφέρει στον οργανισμό μας πλήθος από τά φω-1 τεινά τού- ήλίου κύματα πού εχει σκλαβώσει μέσα στις άπει­ρες σταγόνες του. Ό χ ι , τό άγγουράκι δεν είνε δπως ελεγαν,. μια φλούδα γεμάτη νερό. Είνε μιά φλούδα γεμάτη 'Ή λ ιο καί Φως. Λες καί τά 7 χρώματα τού Ή λίου γιά νά είσέλ- θουν μέσα μας λαμβάνουν, σαν πρώτης τάξεως Πρωτεύς* τήν μορφή τού σαλατικού αυτού.

Τό άγγουράκι είνε στήν εποχή του ή παρηγοριά δλων Ικείνων, τών οποίων ή δυναμικότης τού πορτοφολιού δεν επιτρέπει τήν πολυτέλεια τής φράουλας. Αυτούς μιά σα­λάτα μέ λεπτοκομένες φέτες άγγουριού, κρεμμυδάκι καί ντομάτα, τρέφει καί ευχαριστεί περισσότερο, άφ’ δτι τού£ άλλους ή φράουλα. Οί ζημιούμενοι, δχι μόνον άπό οίκονο- μικής, άλλά καί άπό υγιεινής άπόψεως, δεν είνε οί τρώγον- τες τό άγγουράκι. Γιατί είνε περισσότερο άπό τήν φράουλα διουρητικό, άντιαρθριτικό καί άντιψαμιακό. "Εχει καί μιά ιδιότητα πού στερείται ή φράουλα. Είνε καιευναστικό

τών νεύρων και Ιδιαιτέρως άναφροδισιακό. Στήν εποχή μας πού ή ερωτική κανθαρίδα είναι ύπεράφθονα διασκορ­πισμένη γύρω μας, δέν μπορεί παρά νά εκτιμηθή δεόντως μιά παρόμοια ίδιόιης τού ταπεινοί αύχοΰ σαλατικού.

Οί πρόγονοί μας άπέδιδουν σιδ άγγουράκι εύεργειική Ιπίδρασι στη διανοητικότητα καί στην γενική συναισθη- ματικότητα' αποτέλεσμα κατά πάσαν πιθανότητα τής άνα- φροδισιακής του ίδιότητος. Διότι, ά>ς γνωστόν, κατάχρησις άφροδισίων οδηγεί σέ άποκτήνωσι καί άποβλάκωσι. Κάθε τ ί επομένως, πού προφυλάσσει άπό καταχρήσεις, επιδρά Ιπωφελώς καί στή διανοητικότητα καί στή συναισθηματι- κότητα του άνθρώπου.

Π α τ ά τ α .

θεωρούμε καλό νά μή κλείσωμε τό κεφάλαιο αύτό χω­ρ ίς νά άνακεφαλαιώσωμε τις τροφικές αρετές τής πατάτας. Γ ιατί είνε τό τρόφιμο πού, αν καί δέν έχει Ελληνική τήν καταγωγή, μολαταύτα περισσότερο άπό δλα προσαρμόζε­τα ι προς τό Ελληνικό, λιτό τρόπο διατροφής.

Πρώτα, πρώτα γιατί περιέχει «λήΙρες λεύκωμα, ίσο καί ανώτερο άπό τό λεύκωμα τον γάλακτος, καί άνυψόνει επομένως τήν βιολογικήν άξία πλουσίων σέ κατώτερα λευ­κώματα τροφίμων, δπως εΐνε τά δημητριακά, τά όσπρια, τό ρύζι κλπ. Είνε καί άπό τά ολίγα μή πτωχά σέ υδατάν­θρακας είδη τού λαχανόκηπου. Πλουσιωτάτη εξ άλλου σε ολων τών ειδών τις βιταμίνες. Δέν εΐνε πτωχή παρά μόνον σέ λιπαρά ούσία, στήν οποία δμως εΐνε πλουσιωτάτη ή Ελλάς, ή κατ’ εξοχήν χώρα τής εληάς καί τού λαδιοΰ.

Ή πατάτα έχει καί ενα άλλο μεγάλο προτέρημα. Ε ΐνε

— 101 —

δυνατόν νά μαγειρεύεται κατά πολλούς και διάφορους τρό­πους, ώστε νά τρώγηται καθημερινώς, χωρίς νάτήν βαρεθή κανείς ποτέ. “Ολοι οι τρόποι μαγειρεύματος εΐνε καλοί, μηδέ τής τηγανιτής εξαιρυυμένης (φθάνει νά μή ξηροτηγα- νίζεται) Ικτός άπό τόν εξής : Βραστή μέσα σέ πολύ νερό. Γ ιατί μέσα στό νερό πού πετοϋμε διαλύονται τά πολύ­αιμα άλκαλικά άλατα καί ιδίως τοΰ καλίου, στά όποια είνε πλουσιωτάτη ή πατάτα καί στά όποια κυρίως οφείλεται ή Ιξαιρετική της θρεπτική άξία. ‘Υπενθυμίζουμε δτι χάρις στά άφθονα άλκαλικά της άλατα ή πατάτα περιορίζει στό τρίτο τις οέ λεύκωμα ανάγκες τοΰ οργανισμού (20 γρ. άντ'ι 60) καί τις θερμίδες στό ήμισυ (1200— 1500 θερ. αντί 2.400—3 000 χιλ.) Εΐνε μέ άλλους λόγους, ή πατάταή προ- σωποποίησις αύτής τής λιτότητος. Γιατί μέ τά τόσα και τόσα προτερήματά της μπορεί ν’ άντικαταστήση, έν ανάγκη, κατά τόν οικονομικώτερο καί υγιεινότερο τρόπο εν μέρει τό ψωμί καί Ιξ όλοκλήρου τό κρέας, τού όποιου ποτέ δέν είχε επάρκεια ή Ελλάς καί ήδη εχει έλλειψι τήν εποχή αύ- τή δυσκολιών εισαγωγής.

ΕίμπορεΙ κανείς νά βεβαιώση δτι σέ περίπτωσι ανάγ­κης αεινάμυνας, ή πατάτα αντιπροσωπεύει τό άσφαλέ- στερο είδος καταφυγίου.

— 102 —

8 . Το ψωμί.

Έ φ ’ δσον βάσι της τροφής τοΰ Ελληνικού λαού απ αρχαιότατων χρόνων αποτελεί τό ψωμί *, δεν είνε δυνατόν νά δμιλήσωμε γιά τόν Ελληνικό τρόπο διατροφής, χωρίς νά περιλάβωμε στά 'Ελληνικά προϊόντα τά δημητριακά καί Ιδιαιτέρως τό σιτάρι. Λεπτομερώς εξετάσαμε τό θέμα αύιό στό βιβλίο μας Τροφή καί Ζωή. Έ δώ θά περιορισθούμε σέ μικρά περίληψι καί συμπλήρωσι μέ δ,τι νεώτερο προ­σέθεσε εχτοτε ή επιστήμη.

Τά πειράματα καί αί αναλύσεις τών τελευταίων ετών εξηγούν τούς λόγους, γιά τούς οποίους δ ά'νθρωπος έδωκε ενστίκτως τήν προτίμησί του στά δημητριακά, άπό εποχή πον χάνεται στά βάθη τών αιώνων.

Σ ’ έ'να καί τό αυτό τρόφιμο, καί μάλιστα τό φθηνώ- τερο, ή φύσις έθεσε τό λεύκωμα, τό άμυλο, τό λίπος καί στή πρέπουσα άπό τό καθένα άναλογία πού χρειάζεται γιά αύξησι, συντήρησι καί εργασία. Ή άνάλασις τοΰ κόκκου τού σιταριού μάς δίδει 14®/0 νερό, 14 °/0 λεύκωμα, 67 άμυλον, 1.2 λίπος.

Έκτος αυτών περιέχει τις περισσότερες βιταμίνες. Ε ­παρκή ποσότητα άπό τήν βιταμίνη τής αύξήσεως καί άντι-

* Ό τ ι τό σιτάρι ή to ή κυρία τροφή τών αρχαίων Ελλήνω ν γ ί­νεται φανερόν καί άπό τό έξης χωριό τοΰ 'Ομήρου : «Ό σ ο ι νΰν βροτοί είσί έπι χθονί σΐτον έδοντες».

\ — 104 —

στάσεως Α, καθώς καί αιιό την της γονιμοποιήσεως Ε , Ιξαιρετικώς δέ μεγάλα ποσά από τήν άντινευρική Β. Στε­ρείται τήν Δ πού δεν είνε απαραίτητο νά μάς τήν προσ- φέρη ή τροφή μας, αφού παρά/εται μέσα στο σώμα μας ύιτό τήν έπίδρασι τού Ή λίου. Στερείται κα'ι των Γ πού υπάρχει άφθονη στα χόρτα, τά λαχανικά και τά φρούτα.

Πλούσιο τό σιτάρι σέ δλων τών είδών τά άλατα, πλου- σιώτατο δέ σέ φώσφορο. Σχετικώς πτωχό εινε μόνο στο ασβέστιο, στο οποίον δμως εινε πλούσιον τό γάλα, τά χόρτα κα'ι τά λαχανικά.

Τό σιτάρι, δπως δλα τά δημητριακά και όλα εν γένει τά φυσικά μας τρόφιμα, περιέχουν καί όλες τις ουσίες (πε­ψίνες, φυράματα, διαστάσεις) πού χρειάζονται γιά τήν πέψι καί τήν άφομοίωσι τών θρεπτικών συστατικών. "Ολες δμως αί πολύτιμες αυτές ουσίες, καθώς καί αϊ βιταμίνες, τά περισσότερα τών αλάτων, αλλά καί τά εκλεκτότερα τών λευκωμάτων, βρίσκονται στήν εξωτερική στιβάδα καί προ πάντων στο απέβμα τού κόκκου.

Ή εξωτερική αυτή στιβάς άφαιρεΐται κατά τήν παρα­σκευή τού άσπρου ψωμιού. Γ ι’ αυτό, καθώς άπεδείχθηκε μέ πολλά πειράματα, τό άσπρο ψωμί δεν επιτρέπει τήν ζωή στά ζώα.

Τό σιτάρι παρουσιάζει μιά αρμονία στή σύνθεσί του, τήν δποία αρμονία απαραίτητο νά λαμβάνωμε παντού καί πάντοτε ύπ’ δψιν. Ή αρμονία αύτή ποικίλλει ολίγον από σιτάρι σέ σιτάρι. Πάντως δμως σέ δλα τά σιτάρια περιέχει ένα ελάχιστο από δλα τά συστατικά πού είνε απαραίτητα στή συντήρησι τού φυτού τήν εποχή τής βλαστήσεώς του, καί τών δποίων ή χρησιμοποίησις συνδέεται στενώτατα μέ

τήν παρουσία τών φυραμάτων, τών βιταμινών, τών αλάτων πού περιέχοντο στό έξωτερικό λευκωματοΰχο στρώμα. Ό ποιαδήποτε και αν εΐνε ή ποικιλία τών αναλογιών μεταξύ τών συστατικών, εΐνε απαραίτητες αΐ μέν στις δέ γιά τήν συντήρησι τοΰ κάθε ζώντος οργανισμού. Ά φ α ίρ εα ις Επι­τρέπεται, χωρίς δμως νά Φ ιγοϋν αί μεταξύ των Αναλο­γ ίες . 'Α ν δηλ. θέλουν κατά τήν παρασκευή τοΰ ψωμιού ν ’ άφαιρέσουν, γιά όποιοδήποτε λόγο, τήν εξωτερική στι­βάδα, ανάγκη ν’ άφαιρέσουν στήν ίδια άναλογία καί μέρος άπό τήν Ισωτερική. "Αλλως θά Ιχωμε τΰπον άλεύρου άνΐτ αόρροπο, δπου δέν θά υπάρχουν σ’ επαρκή ποσότητα ούτε •αλατα, ούτε βιταμίνες, ούτε τά λοιπά στοιχεία πού χρειά­ζονται γιά τήν πέψι, τήν άφομοίωσι καί τήν ένσωμάτωσι στή ζωντανή ουσία τής άφομοιωθείσης ουσίας. ’Αντιθέ­τους προς δτι έπίστευαν μέχρι τελευταίως, οήμερα γνωρί­ζουμε δτι αΐ λειτουργίες αυτές εξαρτώνται, δχι μόνον άπό τό δν πού αφομοιώνει, αλλά καί άπό τήν άφομοιούμενη ούσία—τήν τροφή—πού περιέχει τ’ άπαραίτητα στή χρη- σιμοποίησί της βιολογικά χημικά στοιχεία. Ποια εΐνε τά στοιχεία α ύτά ; Δέν είνε δλα γνωστά. "Οσο περισσότερο Ιρευνδται ή εξωτερική στιβάδα, δσο περισσότερο μελετδται τό σπέρμα, τόσο περισσότερο γίνεται φανερό δτι ή βιολο­γική χημεία θά φάγη ακόμη πολλά καρβέλια, δσο νά μας άποκαλύψη δλο τό μυστήριο πού περιέχει τό «θαυμαστό» αύτό στρώμα, δπως τό ώνόμασαν.

Εύτυχώς αΐ μεγάλες μάζες τοΰ λαοΰ τής υπαίθρου δέν περίμεναν τις άναλΰσεις καί τά πειράματα τής βιολογικής χημείας τοΰ 20οΰ α’ιώνος, γιά νά δώσουν τήν προτίμησί των στό ψωμί άπό ολόκληρο τόν κόκκο τών δημητριακών.

— 105 —

— 106 —

Τά γερά ίων ένστικτα τούς ωδήγησαν στην Ικλογή των αύτή. Μόνον οί αστοί μέ τά παραστρατημένα των ένστικτα περιμένουν, φαίνεται, τό τέλος τών επιστημονικών ερευνών, γιά νά τραφούν φυσιολογικά.

Πρέπει καλά νά έννοηθή δτι τό άσπρο ψωμί, άπό τό όποιο λείπει τό εξωτερικό στρώμα τού σιταριού, ή πλουσία αύτή αποθήκη τών βιολογικών αντιδραστηρίων, δέν μπο­ρεί νά συντηρήση τήν ζωή. ΙΥ αύτό, δσοι τρώγουν άσπρο ψωμί, αισθάνονται τήν ανάγκη νά λιγοστεύουν τό ψωμί καί ν ’ αυξάνουν τό προσφάγι καί μάλιστα τό ζωϊκό. Τόσο περισσότερο, δσο πιο άσπρο εινε. Γιατί μ’ αύτό ζητεί ό οργανισμός νά άναπληρώση τις ελλείψεις τού ψωμιού. ’Ισχύει πάντοτε τό τού 'Ιπποκράτους: «Ή δρεξίς μας τραβά 8,τι λείπει άπό τον δργανι'σμό μας».

"Αλλη μιά φορά γίνεται ολοφάνερη ή αλήθεια: «Καί δταν τά ένστικτα χάσουν τά δικαιώματά των στήν εκλογή τής φυσιολογικής διατροφής, τά διατηρούν ακέραια στή προσπάθεια νά διορθώσουν τις κακές συνέπειες μιάς εσφαλ­μένης διατροφής». Καί αλλοίμονο σ’ εκείνον, στον όποιον τά οίκονομικά μέσα δέν επιτρέπουν τήν διόρθωσι αύτή.

Ά λλ’ ό αγροτικός κόσμος πού τρώγει τό πλήρες ψω­μί του μικράν ανάγκη προσφαγιού αισθάνεται καί καμ- μιά ζωικού. Δέν συντρέχει επομένως λόγος ν’ ανησυ­χούμε γιά τήν απουσία άπό τήν διατροφή του ζωικής τροφής. Γιατί ό τελευταίος λόγος τής διαιτητικής εινε: «Τό ψ ω μί π ρ έπ ε ι νά συμηληρώ νη τΙς έλλείψ εις τών άλλω ν τροφώ ν χα ϊ δχ ι α ΐ άλλες τροφές τίς έλλείψ εις τον ψω μιοΰ».

"Αν αυτό άληθεύει γιά δλους τούς λαούς, άληθεύει

— 107 —

πολύ περισσότερο γιά τον λαό τής δικής μας πτωχής σε ζωικά λευκώματα χώρας.

"Ολοι οϊ καυγάδες γύρω άπό τό ψωμί, καί δλη ή προ­παγάνδα πού έπότισε την κοινή γνώμη μέ τήν ιδέα τής υπεροχής τοΰ άσπρου ψωμιού, εϊνε συνδεδεμένη μέ τις βιομηχανικές καί Ιμπορικές άνάγκες νά πετοΰν τά εξωτερικά: ζωντανά στρώματα τοΰ σιταριού.

’Ιδού τί γράφει επάνω στο ζήτημα αυτό ό μεγαλείτερος των συγχρόνων βιολόγων, ό Καρρέλ:

« Ή ζωή μας επηρεάζεται πολύ άπό τήν προπαγάνδα,, ή οποία γίνεται μόνο προς δφελος των προπαγανδιζόν- των. Παραδείγματος χάριν έκαμαν τό λαό νά πισχεύη δτι. τό άσπρο ψωμί εϊνε ανώτερο άπό τό μαύρο. Τό άλεύρΐι Ικοσκινίζετο ολοένα καί περισσότερο, ώστε νά στερήται τά πλέον χρήσιμα συστατικά. ’Αλλά διατηρείται εύκολώτεροτ καί τό ψωμί παρασκευάζεται εύκολώτερα. Καί έτσι, για τά συμφέρον μετρημένων άνθρώπων, οί καταναλωταί τρώ­γουν, χωρίς νά ύποπτεύωνιαι, ένα προϊόν κατώτερο. Κ αί στις χώρες πού τό ψωμί εϊνε ή βάσις τής διατροφής, ά λαός εκφυλίζεται».

Β

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

1. Διατροφή αγροτών.

Είπαμε στήν αρχή δ η άπό τις επιταγές τής Διαιτητι­κής επιστήμης πού βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, δεν πρέπει νά υιοθετούμε για την πρακτική εφαρμογή, παρά »μόνον δσες δεν βρίσκονται σε άντίθεσι προς τήν πείρα των ■αΙώνων και τήν γύρω μας ζωντανή πραγματικότητα. Κα­θώ ς δμως είδαμε, τα τελευταία διαιτητικά δεδομένα, δχι μόνον δεν άποδοκιμάζουν τον αγνό καί ανόθευτο τρόπο

-διατροφής τού Ελληνικού λαού, άλλα κα'ι τον δικαιόνουν άπολύτως. Αυτό αληθεύει προ πάντων για τον άχροτικό πόσμο πού ζή μακράν άπό τά λεγάμενα κέντρα τού πολιτι­σμού, δ οποίος, μέ μόνο οδηγό το γερό του ένστικτο δια­τροφής καί τήν παράδοσι, έφθασε προ πολλών αίώνων •αυτού πού αγκυροβολεί μόλις σήμερα ή επιστήμη, κατόπιν •άπό πολλές καί διάφορες περιπλανήσεις.

Μόλις κατά τά τελευταία ετη ή επιστήμη μάς άναπτύσ-

— 109 —

βει τούς πολλαπλούς λόγους τής υπεροχής τού πιτυρούχου* ψωμιού. Ό λος δμως δ αγροτικός κόσμος, άπ° άρχαιοτάτων- χρόνων μέχρι σήμερον, κάμνει αποκλειστική χρήσι τού* ψωμιού αυτού πού αποτελεί τήν βάσι τής ϊροφής του.

Μόλις τώρα ή διαιτητική μάς έξηγεΐ πώς και διατίι αρκεΐ λίγο γάλα για να μεταβάλη το σιτάρι σέ τέλεια τροφήν 01 λαοί δμως προ πολλών α’ιώνων ανακάλυψαν τον τρα­χανά , σιτάρι βρασμένο μέ γάλα.

Ή διαιτητική μόλις προ ολίγων έτών προσέθηκε ότι τά πράσινα καί δλα τά είδη τού λαχανόκηπου συμπληρώ­νουν το σιτάρι έξ ϊσου καλά μέ το γάλα. Ά λλ’ δ λαός τής 'Ανατολικής Θράκης, δπου βαρύς δ χειμώνας καί επί μήνες, δέν υπάρχει ούτε ένα πράσινο φύλλο, κατασκευάζει άνέκα— δεν ένα είδος τραχανά, ζυμόνοντας τό άλεύρι, δχι μέ γάλα, άλλά μέ χυλό πού γίνεται άπό βρασμένο κόκκινο μεγάλο κολοκύθι, φρέσκες ντομάτες, άφθονο κρεμμυδάκι, πράσινες, καί κόκκινες πιπεριές, καθώς καί λίγο γλυκάνισο. Π ιο σοφό, πιο υγιεινό παρασκεύασμα, μέ μόνο δδηγό τό ένστι­κτο δέν μπορούσε νά γίνη. Τελευταίες έρευνες μάς βεβαιώ­νουν ότι τό κόκκινο κολοκύθι εϊνε ένα άπό τά πολυτιμώ- τερα τρόφιμα τού φυτικού κόσμου, πού περιέχει, έκτος άπό πολλά άλλα συστατικά, καί δλες τις βιταμίνες, μηδέ τις Ε τής γονιμοποιήσεως έξαιρουμένης. Ά φίνοντας κατά μέ­ρος τά άναγνωρισμένης μεγάλης άξίας τρόφιμα ντομάτα καί κρεμμύδια, θά πούμε δυο λέξεις γιά τις π ιπερ ιάς. Ή άνάλυσις τις φέρει πλουσιώτατες Ιδιαιτέρως στήν άντιμο- λυσματική βιταμίνη Α πού εινε, καθώς είπαμε, καί ή βιτα­μίνη τής άναπτύξεως καί τής άντιστάσεως. Ά π ό τις πιπε­ριές, καί μάλιστα τίς κόκκινες, εξάγεται ή φαρμακευτική»

— 110 —

βιταμίνη Α πού μοσχοπωλεΐται μέσα σέ σωληνάρια καί πουτιά. Τής κόκκινης πιπεριάς προ άμνημονεύτων χρόνων πάμνουν εύρυτάτη χρήσι δλοι οί λαοί τής βαλκανικής. Γκιρ- λάντες άπό κόκκινες πιπεριές, τις όποιες κρεμνούν γιά νά ■στεγνώσουν, στολίζουν γραφικώτατα τις αυλές καί τούς τοί- -χους τών σπιτιών των πού ελκύουν τήν προσοχήν τών τα- ξειδιωτών.

Καί χωρίς νά γνωρίζουν τίποτε περί βιταμίνης Γ καί «άλλων προστατευτικώ ν ουσιών, οί λαοί τών βαλκανίων πού δέν έχουν λαχανικά τον χειμώνα, άλλ’ ούτε καί φθηνά εσπεριδοειδή, άνακάλυψαν φθηνότατο προσιτό σέ δλους βιταμινούχο είδος τροφής, τό ξυνολάχανο, λάχανα δηλ. πού βάζουν νά ύποστοΰν τήν όξινη ζύμωσι μέσα σέ μεγάλα βαρέλια. Αύτό άποτελεΐ τήν καθημερινή των χειμωνιάτικη σαλάτα καί μέ αύτό παρασκευάζουν πολλά φαγητά.

Τό α ίμα εινε, καθώς είπαμε, μαζί μέ τό γάλα αϊ μόνες ξωϊκές βοσεοβριθεΐς τροφές, πού έχουν τόση σημασία σέ «μιά λιτή διατροφή. Οι Σπαρτιάται, χωρίς νά γνωρίζουν τίποτε περί βοσεοβριθείας καί δξεοβριθείας, τό είχαν ως τό σίριστο προσφάγι των παρασκευάζοντες μέ αύτό τον περί­φ ημο μέλανα ζωμό των. ’Υπάρχουν δέ χωρικοί στήν Κ ρήτη καί σέ άλλα μέρη τής Ελλάδος πού, σαν σωστοί «απόγονοι τών Σπαρτιατών, χρησιμοποιούν τό αίμα ώς τροφή των. Άναμιγνύοντες αύτό μέ αλεύρι παρασκευάζουν ^να είδος τηγανίτη πού τον δνομάζουν «ματίτην» *.

* Ύ πελογίσθηκε ότι ΙδΟΟτόννοι αίματος, δηλ. έκλεκτής ζω ικής -τροφής, χάνεται διότι δέν χρησιμοποιείται τό α ίμα τών σφαζομένιον ξφ ω ν.

— 111 —

Μόλις προ ολίγων Ιτών έγινε γνωστό δτι το νερό μέσα στο όποιο βράζουν τά χόρτα και πού τό πετοΰμε, υπάρ­χουν δχι απλώς τά ά'λατα, αλλά τά πολύτιμα βασικά’ γιατί αύτά προ πάντων πού εινε πλέον ευδιάλυτα, διαλύονται, Ινώ τά δξινα μένουν. Ό λαός δμως προ άμνημονεύτων χρόνων πίνει τό ραδικόζουμο. Καί οί πτωχοί γνωρίζουν Ινστίκτως κάτι περισσότερο άπό μερικούς διαιτολόγους που τούς οϊκτείρουν γιατί «τρώγουν τό μεσημέρι τά μπρόκολλα καί πίνουν τό βράδυ τό μπροκολλόζουμο». Πίνοντες τό πλούσιο σε βασικά άλατα νερό, μέσα στό όποιο βράζουν τά μπρόκολλα ή όποιοδήποτε άλλο χόρτο, περιορίζουν στο Ιλάχιστο την ανάγκην τού οργανισμού σέ λεύκωμα καί σέ θερμίδες.

Ή επιστήμη μόλις τώρα πού μπήκε στο σωστό της δρόμο μάς βεβαιώνει δτι τό λεύκωμα τού σπανακιού καί δλων εν γένει τών πρασίνων εινε έξ ϊσου τέλειο μέ τό λεύ­κωμα τού γάλακτος καί τού κρέατος. Οί λαοί, χωρίς νά έχουν ειδησι γιά άμινοξέα, έχουν εφεύρει τήν σπανακό- πηττα, τήν χορτόπηττα, αλλά καί τήν τσουκνιδόπηττα καί ισουκνιδόσουπα. Τήν τσουκνίδα αυτή πού τόσο πολύ με­ταχειρίζεται ό λαός μας καί πού υπάρχει στή διατροφή πολλών άλλων λαών καί αυτού τού Γερμανικού, άντί νά τήν κοροϊδεύωμε, καλά θά κάνωμε νά τήν μελετήσωμε.

Πειράματα σοβαρών επιστημόνων άπέδειξαν, δτι ό άν­θρωπος μπορεί νά ζήση επί πολύ μέ πιτυροΰχο ψωμί, αρ­κεί νά προσθέτη κάποια λιπαρά ουσία. Ό δικός μας ό λαός αισθάνεται Ινστίκτως τήν ανάγκη τής προσθήκης αυτής. Καί θά ίδήτε τά πτωχά παιδιά τών ελαιοπαρα­γωγών μερών, πηγαίνοντα στο σχολειό των, νά περνούν

άπό τά έλαιοτριβεία και τά βρέχουν τό ψωμί πού πέρ- νουν μαζί των γιά πρωινό. Λάδι μέ λεμόνι καί ρίγανι, ή λάδι μέ μέλι έπάνω στο ψωμί αποτελεί συχνά τό μονα­δικό προσφάγι τοΰ πτωχού καί τό συμπληρωματικό τού μέ μέτρια οίκονομικά λαού.

Ή χημική άνάλυσις φέρει τό ξηρό κρεμμύδι καί σκόρδο ώς τά πλουσιώτερα σέ πλήρες λεύκωμα εΐδη τοΰ λαχανό­κηπου. Ξηρό κρεμμύδι καί σκόρδο αποτελούσε καί άποτε- λεΐ τό προσφάγι τού πολύ πτωχού λαού δλων τών βαλκα- νίων καί δλων τών μεσογειακών χωρών πού δέν είνε σέ θέσι νά προσθέσουν τίποτε άλλο.

Ά π ό τά δλίγα αυτά παραδείγματα γίνεται φανερό πόσο σοφό είναι τό ένστικτο τοΰ λαού. Τόσο σοφό, ώστε δ ρόλος τής διαιτητικής επιστήμης σήμερα πού άνοίγει τά μάτια της εινε νά νοιώση καί δικαιώση τον λιτό αυτό τρόπο τής διατροφής του. Πώς θέλετε νά τον νοιώση τήν εποχή πού πίστευε, δτι τά πολλά λευκώματα, καί μάλιστα τά ζωικά, εινε άπαραίτητα στήν υγεία ; "Οσο περισσότερο φωτίζεται ή διαιτητική επιστήμη, τόσο περισσότερο πείθεται δτι ό τρόπος τής διατροφής τών χωρικών Ικείνων, στούς οποίους δέν έφθασαν αί θεωρίες τών επιστημόνων, ούτε τά προϊ­όντα τών βιομηχάνων, αντιπροσωπεύουν τό γερό, τό ανό­θευτο ένστικτο διατροφής, τό όποιον πολλά μπορεί νά μας διδάξη καί τίποτε νά διδαχθή.

Σ η μ . 'Ακριβώς τήν Ιδία γνώμη εκφράζει καί ό λογοτέχνης μας Μυριβήλης γιά τις σχέσεις Λογοτεχνίας καί Φυλής. Γράφει στό τελευταίο τεύχος τής «Νέας "Εστίας* (15 ’Ιουνίου τ. ε.) «Όσο γιά τόν άγράμματο ελληνικό λαό, τον άγνώς αγράμματο, τόν εκατό τής εκατό αγράμματο αύτόν είναι πού λογαριάζω γιά εθνική κιβωτό τών 'Ελληνικών αξιών. Ή πρώτη ήμερα τοΰ τρίτου ελληνικού πο­

— 112 —

— 113 —

λιτισμού θ ' άρχίση, όταν κάψουν οΐ δασκάλοι νά τού κάμουν τόν διδάχο καί θά τόν πλησιάσουν μέ αγάπη καί σεβασμό σά δάσκαλο, γιά νά μαθητέψουν κοντά του καί γιά νά ξεκαθαρίσουν τις παρα­δόσεις καί τά ιδανικά, όσα είνε δυναμικές αξίες τής ζωής.»

Σεβασμό πρός τήν εθνική, έδαφοπαγή τών λαών διατροφή δι­δάσκουν όλοι σχεδόν οί σύγχρονοι αντιπρόσωποι τής Ιπιστήμης. Θεωρούμε καλόν νά μεταφέρωμε εδώ τήν γνώμη μερικών έκ τών έκλεκτωτέρων. Καί πρώτον του καθηγητοΰ τής φυσιολογίας τού Βερολίνου πού θεωρείται τρόπον τινά ώς ό πρύτανις επί ιών ζητη­μάτων τής διατροφής, ό όποιος λέγει :

«Ή φυσιολογία καί ή υγιεινή έλαβον πάντοτε επιφυλακτική θέοι απέναντι τών έθνικών μορφών διατροφής. Γιατί παρόμοια προβλήματα είνε πολύ λίγο προσιτά οτήν ακριβή έρευνα. Ή δια­τροφή τών λαών είνε σχεδόν παντού ε δ α φ ο π α γ ή ς , προσηρμοσμένη πρός τά φυσικά προϊόντα τής χώρας. Κάθε έθνος έπιτυγχάνει τά Ιδια αποτελέσματα υγείας καί ρώμης, μέ διαφορετικό τρόπο δια­τροφής. Μέσα στή στενωτέρα έννοια τής πατρίδας υπάρχει, πλήν τού τόπου καί τής γλώσσας, καί τό ζήτημα τού στομάχου. Πουθενά άλλού ή δύναμις τής συνήθειας δέν είνε τόσο μεγάλη, όσο στή διατροφή. ’Απαιτείται μεγάλη θέλησις γιά νά μεταβάλη κανείς τόν τρόπο τής διατροφής του. Δικαίως αί μεγάλες μάζες δυαπιστούν πρός κάθε τρόπο διατροφής πού τόν άπομακρύνει άπό τόν πατρο­παράδοτο. Μέγα μέρος τού θησαυρού τών παραδόσεων πρέπει νά διατηρηθή. Τις τοπικές διαφορές οφείλουμε νά σεβώμεθα καί όχι νά καταπολεμούμε».

Ό καθηγητής φυσιολογίας Βιέννης : «Κατά γενικό κανόνα οι άν­θρωποι μέ μόνο οδηγό τό ένστικτο πού δέν έχει διαστρεβλωθή, βρίσκουν τόν όρθό τρόπο διατροφής, παραχωρούν τες, σύμφωνα μέ παλαιές συνήθειες, μεγαλείτερη Οέσι ατά λαχανικά καί τά φρούτα . . . Τήν λαϊκή διατροφή δέν πρόκειται νά τήν ρυθμίσουν τυποποιημέ­νοι αριθμοί, άλλ’ ή οικονομική κατάστασις. Κάθε χώρα πρέπει νά ρυθμίση τήν λαϊκή αύτής διατροφή σύμφωνα μέ τις συνθήκες τού τόπου καί τις ριζωμένες συνήθειες, αύξάνοντας τήν αγοραστική ικα­νότητα τού λαού καί έλαττόνοντας τήν ανεργία. Τό σοβαρώτερο

— 114 —

'θμως πού έχουμε νά κάνωμε είνε νά προπαγανδίζομε : Ε π ι σ τ ρ ο φ ή Ιιρύς τη* φνΟ ική διατροφή».

Ό καθηγητής τής φυσιολογίας τού Στρασβούργου: «Έκεϊνο πού πρέπει νά ένδιαφέρη τόν διαιτολόγο δέν εινε ή βιολογική άξία τών λευκωμάτων, άλλ’ ή προέλευσις τών είδών τροφής φύσεως δια­φορετικής, άναλόγως έδάφους, κλίματος, επομένως λαοΰ. Πρό παν­τός ένδιαφέρει, όχι ν’ απαγορεύομε, άλλά νά χρησιμοποιούμε κατά τόν άρισιο τρόπο τά τρόφιμα πού κάθε χώρα μπορεί νά προμη- θεύθή εύκολώτερα. Εινε ανοησία προιτου μεγέθους νά καταδικάζη κανείς ένα τρόφιμο πού παράγεται άφθονα σέ μιά χώρα, απλώς καί μόνο γιατί ή ποσότης τού λευκώματος είνε λιγωτέρα άπό ένα άλλο τρόφιμο πού παράγεται άλλού».

’Ιδού καί μερικών άλλων διακεκριμένων έπιστημόνων όλου τού κόσμου αΐ γνώμες επάνω στό ζήτημα τής λαϊκής διατροφής :

—«Ή λαϊκή διατροφή άνεπτύχθηκε παντού αΰτοτελώς, πάντοτε δέ σέ πολύ μεγάλη Ιξάρτησι άπό τό περιβάλλον, δηλ. τό κλίμα, τά προσιτά σιτία καί τόν γενικό τρόπο διαβιώσεως. Γιά πρώτη φορά ή σύγχρονη προπαγάνδα ζητεί άπό μέσα άπό τό γραφείο της με­ταβολή τής λαϊκής διατροφής, ή οποία έως σήμερα διεμορφώθηκε χωρίς επιταγές υγιεινής, άλλά μόνον ύπό τήν έπίδρασι θρησκευτι­κών παραγγελμάτων, τά όποια στηρίζονται έπάνω σ’ εύρυτάτη καί παλαιοτάτη δγιεινολογι<ή πείρα, καί ή σαν προσηρμοσμένα πρός τις συνθήκες τοΰ περιβάλλοντος.

—«Έκ τών δεδομένων τού κλίιιατος, τού έδάφους, τών οικονο­μικών δυνατοτήτων, προκύπτουν διαιτητικές έξεις καί εθνικά φα­γητά . . . 'Αναρίθμητες είνε αΐ μορφές τροφής μέ τις όποιες ό άν­θρωπος μπορεί νά έπιτύχη καί διατηρήση τήν σωματική καί πνευ­ματική αΰτού ικανότητα».

—«Αί διαιτητικές έξεις τών διαφόρων λαών δέν γεννήθηκαν τυχαίως. 'Αποτελούν τμήμα τής προσαρμοστικής καταστάσεως μιας φυλής πρός τά παραγόμενα στή χώρα του τρόφιμα. Δέν ύπάρχει καμμιά γενική συνταγή γιά τήν άρίστη διατροφή ενός λαού. Κάθε λαός έχει λύσει τό πρόβλημα αύτό κατά τόν άριστο τρόπο μόνο

— 115 —

γιά λογαριασμό του4 πολύ Ιτικίνδυνο νά έπεμβαίνωμε ατίς έξεις διατροφής ενός λαού».

—«Ή πείρα τής διατροφής ξένων λαών πρέπει νά μας ενδια­φέρει μόνο γιά συγκρίσεις' δέν επιτρέπεται όμως νά τήν μεταφέ- ρω με στή διατροφή τοΰ λαού μας. Τούς διαφόρους ε&νικοϋ; τρό­πους διατροφής οφείλουμε νά διατηρήσωμε. ‘Επί τοΰ πεδίου τής διατροφής αί συνήθειες αποτελούν τήν πραγματική λαϊκή διατροφή, ή δποία διαμορφόνεται επί τή βάσει τών τροφών έκείνων, πού θέ­τουν στή διάθεσι ενός λαού αί φυσικές συνθήκες. Έκτό; αύτοΰ, ά χ κ - δβίχθηκε ότι υπάρχουν και φυλετικέ; διαφορές »αί σ' αυτή τή ν παταοκευή ίω ν πεπτικώ ν όργάνων. 'Οφείλεται λοιπόν σ ε β α α /ε ο ς «τόν εθνικό τρόπο διατροφής τής κάθε χώρας».

2. Διατροφή εργατών.

Τά ίδια βιολογικά καί διαιτητικά δεδομένα πού δίκαιό- νουν τόν ένστικτο πατροπαράδοτο τρόπο διατροφής τον λαού τής υπαίθρου, μάς βεβαιώνουν δτι, αν ύπάρχη τάξις πού υποσιτίζεται καί κακοσιτίζεται στην Ελλάδα, καθώς καί σέ δλες τις μή εύπορες χώρες, εινε κυρίως ή τών !ρ- γατών τών πόλεων. Γιατί τό ένστικτο τής διατροφής πού· βρίσκεται εμπρός στα άγνωστά του βιομηχανικά προϊόντα, δέν μπορεί ν= άποτελέση ασφαλή οδηγό ορθής διατροφής. 2 ’ αυτούς χρειάζεται ή διαφώτισις. Αυτοί πρέπει νά πλη- ροφορηθοΰν πώς εινε δυνατόν νά διατραφοΰν δρθώς καί Ιπαρκώς καί στη περίπτωσι πού λιγώτερες καί δχι περισ­σότερες άπό 10 δρ. διαθέτουν κατ’ άτομο τήν ημέρα.

«Πιστεύω, θά μ5 ερωτήσητε, δτι υπάρχει ορθός τρόπος: διατροφής καί γιά τούς κατοίκους τών πόλεων μέ 10 μό­νον δραχμές ;» Βεβαιότατα πιστεύω. Καί στην πίστι μον αυτή βρίσκεται ή ρίζα τής διαφωνίας μου μέ δσους κη­ρύσσουν δτι υπάρχει ομαδικός υποσιτισμός στήν Ελλάδα. Γ ιατί εκείνοι κάνουν τούς υπολογισμούς των μέ όξεοβριθέ- στατο διαιτολόγιο πού περιλαμβάνει άνω τών 100 γραμ» λεύκωμα, άπό τό όποιο τό τρίτο κατά τούς μέν, τό ήμισυ κατά τούς δέ, πρέπει νά είνε ζωϊκό. Είνε επομένως λογικό· νά υπολογίζουν ως κατώτατο άπαιτούμενο ποσό γιά ένα παρόμοιο διαιτολόγιο τουλάχιστον 25 δρ. κατ’ άτομο καί νά

φθάνουν στο συμπέρασμα δτι πανυποαιτισμός βασιλεύει ■στήν Ελλάδα. Γιατί είνε κοινό μυστικό δ π ελάχιστη μειο­ψηφία σιήν Ελλάδα διαθέτει γιά διατροφή της άνω τών 10 δρ. κατ’ άτομο, ενώ ή μεγάλη πλειοψηφία κάτω καί δχ» «νω τοΰ ποσοΰ αΰτοΰ.

Υπενθυμίζουμε ομως δτι κατά τά τελευταία έτη πει­ράματα Ιπιστημόνων παγκοσμίου φήμης έφεραν είς φως ό τι: <ί’Α οχοϋν 6 0 γραμ. λευκώματος μέ έλάχιστο ή •χαΐ χαϋ'όλου ζω ϊκέ λεύκωμα, δταν βάσις τής τροφής ε ίν ε τό πιτυροϋχο ψ ω μί καί προσφάγι ένα δποιοδή- πστε βασεοβρι&ές τρόφιμο».

Μέ βάσι τήν επιστημονική αυτή αλήθεια πού τήν δι- παιόνει δ τρόπος τής διατροφής τοΰ αγροτικού μας κόσμου, <3ς Ιξετάσωμε ποιος εινε δ ορθός τρόπος διατροφής τών Ιργατών τών πόλεων καί τών κωμοπόλεων πού δέν διαθέ­τουν περισσότερες άπό 10 δρ. τήν ήμερα.

Πρέπει νά τονίσωμε εύΟύς έξ άρχής δτι, αν ή τάξις αυτή υποσιτίζεται καί κακοσιτίζεται, αύτό οφείλεται όχι γιατί τής λείπει τό κρέας, άλλά γιατί βάσι τής τροφής έχει τό άσπρο καί όχι τό μαύρο ψωμί. Πρόοδος βέβαια δτι το ψωμί τής πρώτης ποιότητος άπό 79 °/0 έγινε 85 ° /0 δηλ. πλουσιώτερο στά θρεπτικά συστατικά τής εξωτερικής ®α- βάδος Ά λλ’ δν αύτό άρκεΐ σ’ έκείνον, δ δ ποιος διαθέτει 2 0 —25 δρ. πού τοΰ Ιπιτρέπουν νά προσθέτη άρκετό καί ποικίλο προσφάγι, δέν είνε δμως εκείνο πού πρέπει γιά τόν πτωχό εργατικό, τοΰ δποίου βάσις τής τροφής του είνε τό ψωμί. Αύτός άπόλυτη άνάγκη νά χρησιμοποιή μαύρο τής δευτέρας ποιότητος. Ό χ ι γιατί είνε κατά μιά δρ. φθηνότερο, άλλά γιατί στο πίτυρο υπάρχει, εκτός πολ-

— 117 —

— 118 —

λάλν άλλων χρησίμων συστατικών, καί τό λεύκωμα πού ομοιάζει μέ τό λεύκωμα τοΰ κρέατος. Ή Πολιτεία πού έθεσε οέ κυκλοφορία ένα τόσο εκλεκτό άπό πάσης άπό- ψ«ος ψωμί έκαμε τό χρέος της' Απολείπεται δμως καί

κάτι άλλο. Αυτό τό ψωμί π ρέπει νά γίνη τό ψωμί τον λαοΰ. Υπάρχουν εύποροι πού τρώγουν τό ψωμί αυτό τής δευτέρας ποιότητος. Κανένας δμως, άπολύτως κανένας άπύ τον έργαζόμενο λαό. Ό τα ν έπιτύχωμε * αυτό, τό μόνο πού υπολείπεται είνε νά τόν καθοδηγήσουμε πώς πρέπει νά δια­θέτη τις 10 δρ. τής διατροφής του. Μέ 6 δρ. θ ’ άγοράζη 300 δρ. πιτυροΰχο ψωμί, τό όποιον παρέχει πλέον τών 80 γρ. λεύκωμα καί πλέον τών 3 χιλ. θερμίδες. Μέ τις Απολειπόμενες 4 δρ. θά προμηθεύηται τό προσφάγι τον μεταξύ τών βασεοβριθεβτέρων τροφών, ώστε καί τό άπαι- τούμενο λεύκωμα νά περιορίζη στό ελάχιστο καί ή χρηαι- μοποίησις τών θερμίδων νά γίνηται καλλίτερα.

* Αύτό έπετεύχθη κατά τόν άριστο τρόπο μέ τό έ ν ι α ϊ ο ψ ω μ ί πού καθιερώθηκε τελευταίως.

Σχετικώς μέ τό ΐ ν ι α ΐ ο ψ α μ ί γράψαμε πρό 6—7 έτών : «Κυ- βέρνησις πού θά κατώρθωνε νά έξασφαλίση στό λαό τό ¿ ν ια ΐ ο ■ φ & μ ί, κανένας δέν θά μπορούσε νά πή πώς έφαγε άδικα τό ψωμί της. *Η υγιεινή στέκεται ύπεράνω κομμάτων καί καθεστώτων. ΙΥ αύτό, αν κοινοβουλευτική κιβέρνηοις δέν θά μπόρεση νά λύση τδ ζήτηβα αύτό τού ψωμιού, τότε δέν τής μένει τής ύγιεινής ή νά εύχηθή μια δικτατορική όλά Μουσολίνι κυβέρνησι. Ό Μουσολίνι, καθιερώοας τό ενιαίο ψωμί καί μερίμνων ιδιαιτέρως γιά τήν καλή ακτού ποιότητα, ωφέλησε τήν χώρα του, όχι μόνον άπό οίκονομι- κης, άλλά κυρίως άπό ύγιεινής άπόψεως». Ή ευχή μας αΰτή είσα· κούσθηκε. Καί Ιτσι θέλοντας καί μή ό λαός θά τρώγη θρεπτικώ- « ρ ο καί ΰγιεινότερο ψωμί.

— 119 —

Ί ο άριστο συμπληρωματικό τοΰ πιτυρούχου ψωμιοδ είνε χό γάλα. Επομένως ή υπέρ τοΰ γάλακτος προπαγάνδα μιας μερίδος χών επιστημόνων μας είνε απολύτως σύμ­φωνη με τά τελευταία διαιτητικά δεδόμενα. Δυστυχώς ομως δεν είνε σύμφωνη καί μέ την Ελληνική πραγματικότητα. Γ ι’ αυτό ή υπέρ τοΰ γάλακτος ευχή τών πού καί ήμεΐς εκ- φράσαμε άλλοτε, τουλάχιστον για τά παιδιά, θά μείνη ανεκπλήρωτη γιά τά πλήθη τοΰ πτωχοΰ λαοΰ. Γιατί ή χώρα μας, πτωχή ανέκαθεν σέ γάλα, πτωχοτέρα ήδη μετά τήν καταδίωξι τής κατσίκας, δέν έπαρκεΐ νά εξασφάλιση ούτε από 10 δρ. γάλα στά 7 εκατομμύρια τών κατοίκων της.

Ευτυχώς, καθώς μάς βεβαιώνουν αί έρευνες τών Ιδίων αυτών επιστημόνων, έ§ ίσου καλά μέ τό γάλα συμπλη­ρώνουν τό π ιτυροϋχο ψ ω μί, τά χόρτα, τά λaχavιMár ή, πατάτα καί ή έλρά. Λοιπόν 6 δραχμάς γιά ψωμί, μια δραχ. γιά λάδι ή έληές καί 2—3 δραχ. γιά τό υπόλοιπο προσφάγι πού θά Ικλέγη μεταξύ τών έξης τροφίμων : Γάλα,, είδη λαχανόκηπου, άγρια χόρτα τοΰ βουνοΰ, φθηνά φροΰτά (σταφύλια, σΰκα, καρποΰζι, πεπόνι κλπ.). Τήν μία ήμέρα τό ένα καί τήν άλλη τό άλλο.

'Όσο λιγώτερα διαθέτει ένα άτομο γιά διατροφή του, τόσο αυστηρότερα πρέπει νά τηρή τήν βασική αυτή άρχή, όπως κάμνη ένστίκτως ό πολύ πτωχός αγρότης, πού άρ- κεΐται στο κρεμμύδι, τό σκόρδο καί τό πράσο. “Οσο πτω · χώτερος είνα ι, τόσο περισσότερο π ρέπει ν ’ ά π οφ ενγρ τά δσπρια τό ρύζι καί λο ιπά δξεοβρι&ή τρόφιμα πού

* Τό παοόν έγοάφη προ τής αΰξήσεως τής τιμής τοΰ ψωμιού.

— 120 -

αθξάνουν τις σέ λεύκωμα κα'ι θερμίδες ανάγκες τού οργα­νισμού.

Τά τρόφιμα αυτά, των οποίων αί θερμίδες είνε άκριβώ- τερες από τις θερμίδες του ψωμιού, επιτρέπεται νά περ­νούν άπό τό τραπέζι— άντικαθιστώντα μέρος τού ψωμιού— μόνον εκείνων πού διαθέτουν άνω τών 10 δραχ. την ήμε­ρα για διατροφή των. Ε κείνοι πού διαθέτουν κάτω τών 10 δραχ. μόνον μέ πατάτα επιτρέπεται ή άντικατάστασις αυτή. Γιατί, ναι μεν είνε άκριβωτέρα άπό τό ψωμί, άλλα Ιπειδή είνε πλουσία σε αλκαλικά άλατα, περιορίζει, καθώς είπαμε, τις θρεπτικές ανάγκες τού οργανισμού.

Γ ι ά ν ’ άρθή κάθε παρεξήγησις θεωρούμε καλόν νά προσθέσωμε τά έξης : Ε π ειδή πιστεύωμε δτι υπάρχει ορθή διατροφή μέ 8— 10 δραχ. κατ’ άτομο τήν ήμέρα, δέν θά πή δτι δέν θεωρούμε αναγκαία τήν άνύψωσι τού βιωτικοΰ Ιπιπέδου τού λαού—ή οποία άνύψωσις άπασχολεΐ σοβαρώ- τατα τήν παρούσα κυβέρνηση—πού θά Ιπέτρεπε βελτίωσι δλων τών δρων τής ζωής καί προσθήκη στή διατροφή των καί άπό τά τρόφιμα εκείνα πού, αν δέν είνε άπαραί- τητα στή ζωή καί στήν υγεία, δέν παύουν δμως νά είνε ευχάριστα. Ά λλ’ έφ’ δσον πβαγματιχότης είνε προς τό π α ­ρόν δτι υπάρχει μεγάλος άριθμός άνθρώπων μέ ημερομί­σθιο 70—80 δραχ. καί μέ 3, 4 καί περισσότερα στόματα νά θρέψουν, κυρία ΰποχρέωσις ήμών τών Ιατρών νά υπο­δείξομε τον σχετικώς επαρκέστερο τρόπο διατροφής καί δχι νά συντάσσωμε πρός χρήσι των διαιτολόγια τών 25 δραχ. τις οποίες άδυνατοΰν νά διαθέσουν.

3 . Διατροφή μικροϋπαλλιίλων κα\ μικροεπαγγελμαχιών.

Αϊ τάξεις αυτές πού τά οικονομικά των μέσα εΐνε εξ ίσου πενιχρά με τά οικονομικά των έργατών, πρέπει νά Ιχουν ύπ* δψιν των, δσα και εκείνοι. Μέ τήν εξής διαφορά : Ε π ε ιδή ή ζωή των είναι καθεστική, πρέπει νά διαθέτουν λιγώτερα για ψωμί καί περισσότερα για προσφάγι. Καλόν 2να μέρος του προσφαγιού των νά εΐνε ζωϊκό, ιδίως τυρί ή φθηνό φρέσκο ψάρι (σαρδέλα, μαρίδα, παλαμίδα κλπ.} καί, Ιλλείψει φρέσκου, λίγο παστό, (ρέγκα, σαρδέλα, μπα­καλιάρο).

Φυσικά πολλοί θά σκεφθοΰν, γιατί θεωρούμε καλόν νά κάμνη μικρά χρήσι ζωϊκοΰ λευκώματος ή τάξις αυτή, δχι δμως καί ή τάξις των εργατών. Ό λόγος εΐνε δ έξης :

Τό ψωμί περιέχει τό λεύκωμα πού χρειάζεται γιά τήν πλάσι κυττάρων καί τούς υδατάνθρακας πού παρέχουν τις άπαιτούμενες θερμίδες γιά έργασία καί θερμότητα. Τά ποσόν τού λευκώματος εινε, ως γνωστόν, τό ίδιο σέ δλους τούς ενήλικας ανθρώπους' γιατί στήν έργασία κατανα- λίσκονται υδατάνθρακες (άμυλο καί σάκχαρο) καί δχι λεύκωμα. Τό ποσόν δμως των υδατανθράκων πρέπει νά ποικίλλη άναλόγως τής παραγομένης εργασίας. Μέσα λοι­πόν στά 300 δρ. ψ ω μί πού πρέπει νά φάγη ό έργαζό-

— 122 —

μένος Οωματικώς βρίσκει τά 60 - 80 γραμ. λευκώμο^ος πού χρειάζονται σέ μια διατροφή πού έ'χει βάσι τό ψέρμί καί προσφάγι τά χόρτα και τά λαχανικά. “Οχι όμως και στά 100— 150 δραμ. ψωμιού πού άρκούν στον μικροαστό- γιατί μέ τήν καθεστική ζωή του περιορίζει τις σέ θερμίδες ανάγκες τού οργανισμού του. “Αν θελήση νά πάρη δλο τό λεύκωμα πού χρειάζεται από τό ψωμί, τ! θά κάμη τό περιπλέον ποσό υδατανθράκων ; Τι άλλο παρά λίπη πού θά τά εναπο­θηκεύει στο σώμά του ; IV αύιό καλόν στη διατροφή τής τάξεως αυτής νά περιορίζωνται αί πλούσιες σέ υδατάνθρα­κας τροφές (ψωμί, όσπρια, ρύζι κλπ.) καί νά συμπληρώνω τίς σέ λεύκωμα ανάγκες από πλούσιες σέ λεύκωμα καί πτωχές σέ υδατάνθρακας τροφές, δπως εινε δλες αί ζωι­κές. Μή αύτό δέν κάμνουν ενστίκτως δλοι οί άστοΐ τον κόσμου, όλων των εποχών ; ’Ανάγκη δμως νά τονίσω δττ ή προσθήκη ζωικής τροφής, χρειάζεται στή διατροφή των αστών για νά συμπληρώνη δχι τό η ο ιόν—αύτό τό συμ­πληρώνουν εξ ίσου καλά τά χόρτα, τά λαχανικά καί τά Φρούτα— αλλά τό ηοαόν. Γ ι’ αύτό χρειάζεται σέ πολύ μι­κρά δόσι, “Αν θεωρούμε αξιοσύστατη τήν προσθήκη μικρδς ποσότητος ζωικής τροφής, δέν τήν θεωρούμε δμως καί απαραίτητη. Πλέον ή βέβαιον δτι είνε δυνατή καί στή τάξι αύτή τών μικροαστών απόλυτη φυτική διατροφή. Μόνον πώς χρειάζεται κάποια φροντίδα στήν εκλογή τών πλουσιωτέρων σέ λεύκωμα καί συγχρόνως φθηνών είδών τού φυτικού κόσμου. ’Από τήν φροντίδα αύτή μάς απαλ­λάσσει ή προσθήκη μικράς ποσότητος ζωικής τροφής. ’Α­φού άλλως τε δ περιορισμός τοΰ ποσού τού ψωμιού μάς Ιλευθερώνει 2 —3 δραχ. καί αφού άθικτες μένουν αί 4

δραχμ. πού προορίζονται για λάδι, Ιληές καί λαχανικά, δ έ ν υπάρχουν λόγοι υγιεινής πού απαγορεύουν τις 2—3 αυτές; δραχ. νά διαθέσωμε γιά ζωϊκή^τροφή. ’Από δλα τ’ ανωτέρω» γίνεται φανερόν, δτι, αν μικρά χρήσις ζωϊκοϋ λευκώματος εύκολύνη τήν διατροφή τών άστών μέ τά καθεστικά επαγ­γέλματα, ούδεμία δμως ανάγκη υπάρχει δπως τό ζωικό λεύ­κωμα άντιπροσωπεύεται από τό κρέας. Τό είπαμε καί δεν- θά παύσωμε νά τό Ιπαναλαμβάνωμε : Καλό καί άξιο τό* κρέας, άλλ’ δ'χι άπαραίτητο στήν ύγεία καί τήν άμυνα.

“Οχι απλώς περιττή, αλλά καί βλαβερά ή υπέρ τοΰ κρέατος προπαγάνδα. Περιττή, γιατί δλοι σχεδόν βρίσκουν νόστιμο τό κρέας καί τό τρώγουν ευχαρίστως, μόλις κατορ­θώσουν νά τό προμηθευθοΰν. Βλαβερά σέ δσους έχουν πε— ριωρισμένα τά οικονομικά μέσα. Γιατί, πιστεύοντας δτι τό» κρέας Ιξασφαλίζει καλλιτέρα άνάπτυξι στά παιδιά καί δτι. τά προφυλάσσει από τά νοσήματα καί διαθέτοντας προς;, χάριν του ένα μεγάλο μέρος από τά προς διατροφή προο- ριζόμενα ελάχιστα χρηματικά μέσα, θά τά στερήση από» άλλα χρησιμώτερα στοιχεία.

Ε πειδή πολλά εγράφησαν γιά τήν ανάγκην μεγάλων* ποσοτήτων λευκώματος, καί μάλιστα άνωτέρας βιολογικής αξίας, κατά τήν άνάπτυξι, τήν κύησι καί τον θηλασμό, θά: μεταφέρωμε εδώ τά συμπεράσματα μακρών σχετικών Ιρευ— νών επιστημόνων παγκοσμίου κύρους : «Στον άνθρωπο δέν εφαρμόζονται τά συμπεράσματα πού εξάγονται άπό πείρά— ματα στά ζώα. Έ κεΐ ρπου ένας χοίρος στήν άνάπτυξι του„ μιά αγελάδα στή παραγωγή γάλακτος, μιά δρνιθα στή πα- ©αγωγή αυγών θ ’ απαιτήσουν μεγάλα ποσά λευκώματος, άνωτάτης ποιότητος γιά νά επιτύχουν τήν άρίστη άπόδοσι*.

— 123 —

— 124 —

«συγχρόνως άφθονη και ταχεία, ένας άνθρωπος μπορεί ν’ άρ- :κεσθή σέ ποιόν δλιγώτερο αποτελεσματικό. Ό άνθρωπος -τήν εποχή τής μεγαλυτέρας του άναπτύξεως προσθέτει κατά ^μέσον δρον καθημερινώς 1,5 γρ. Ινφ ό χοίρος 187 γρ. Κ αί στον ποντικό ταχυτέρα ή αυξησις. Τό νεογέννητο του άνθρωπον θέλει δύο ετη γιά νά τετραπλασιάση τό βάρος του, δσο πολύ καί αν τρώγη' γιατί έχει περιωρισμένες ικα­νότητες προς αύξησι' ενώ δ ποντικός τετραπλασιάζεται σε #0 ήμέρες. Ή προσθήκη λευκώματος πού απαιτείται στον άνθρω πο εΐνε: γιά αυξησι 1.6 γρ. τήν ήμέρα. Γιά τον •σχηματισμό του εμβρύου 2.3 γρ. Γιά τό θηλασμό τό Λολύ 16 γραμ. "Ωστε ή βιολογική αξία τού λευκώματος εΐνε μεγάλης σημασίας γιά τον κτηνοτρόφο πού ζητεί ταχεία «αύξησι καί άφθονη παραγωγή, δχι δμως καί γιά άνθρωπο.

*4c 4c

Μέ τήν π ίσ« δτι κάθε άλήθεια, γιά νά μπή βαθειά μέσα στο μυαλό, πρέπει, σαν τό καρφί, νά δεχθη επανει­λημμένα επάνω της κτυπήματα, θά έπαναλάβωμε γιά. πολ­λοστή φορά τις δύο αυτές διαιτητικές βεβαιώσεις :

1 ) άέν ϋποαιτίζεται, οϋτε κακοσιτίζεται ό Αγρότης Mal δ έργάτης πού μ πορεί νά δια&έση 6 — 7 δραχ. γιά 3 0 0 δρ. π ιτνροϋχο ψ ω μί καί 3 —4 δρ. γιά προσφάγι π ο ύ έκλέγει άπό τά διάφορα είδη του λαχανόκηπον Mal τοϋ φρουτόκηπου.

2 ) Δέν ύποσιτίζεται, οϋτε κακοσιτίζειαι δ μικροϋ- πάλληλος κα ί μιχροεπαγγελματίας ¿κείνος πού ε ΐνε σέ

τ&έαι νά δια&έση 3 —4 δρ. γιά π ιτνροϋχο ψ ω μί 2 — 3 y i ä τυρί ή ψάρι καί 4 δρ. γιά προσφάγι άπό τά διά­

— 125 —

φοβα είδη τοΰ λαχανόκηπου καί τοΰ φβουτόκηπου*.'Ανάγκη νά προσθέσω ότι μέσα σιά είδη τοΰ λαχανόκηπου» περιλαμβάνεται και ή πατάτα, ή οποία μάλιστα πρέπει ν ά υπάρχει στο τραπέζι τής τάξεως αυτής, εΐ δυνατόν, καθη­μερινώς' καί στά είδη τοΰ φρουτόκηπου ή εληά.

"Οταν αί αλήθειες αυτές γίνουν κτήμα δλου τοΰ έπι- στημονικού, δλου τοΰ διδασκαλικού καί δλου τοΰ διανοου­μένου κόσμου καί προπαγανδίζονται διά τοΰ σχολείου, τοΰ» τύπου, τοΰ ραδιοφώνου, τών εκθέσεων υγιεινής, τότε καί μόνον τότε, θά λείψη ό υποσιτισμός καί κακοσιτισμός μιας; μεγάλης μερίδος εργατών, μικροϋπαλλήλων καί μικροεπαγ- γελματιών πού οφείλεται στο δτι δέν διαθέτουν τά πενιχρά* των μέσα διατροφής δπως πρέπει. Πλειοδοτούμε στήν άνάγκη τής βελτιώσεως τών οίκονομικών αποδοχών τώ ν τάξεων αυτών. ’Αλλά μέχρις δτου γίνει, Ιπαναλαμβάνουμε,.. πραγματικότης ή βελτίωσις αύτή, ανάγκη νά διαφωτισθούν περί τής καλλιτέρας διαθέσεως τοΰ προς διατροφήν τω ν προοριζομένου ποσού. Πρέπει νά εννοηθή οτι ανάγκη δ ια - φωτίσεως έχουν, δχι οί άγρόται, άλλ’ αί τάξεις αύτές τών πόλεων πού έχασαν τό φυσικό ένστικτο διατροφής. Γιατί: βρίσκονται προ βιομηχανικών τροφών καί γιατί επηρεά­ζονται από τον τρόπο τής διατροφής τών εύπορων, άλλα καί από τήν προπαγάνδα διαιτολόγων, χωρίς καμμιά Ιπα- φή μέ τήν Ελληνική οικονομική πραγματικότηκα καί τον Ελληνικό ορθό τρόπο διατροφής.

Σ η μ . Μολονότι ή αγέραστη ζωτικότης τής 'Ελληνικής Φυλής,; είνα ι ή μεγαλειτέρα άπόδειξις ότι ό τρόπος τής διατροφής τοΰ λαοϋ μας δέν είχε καμμιά σχέσι μέ τόν υποσιτισμό καί κακό- σιτισμό πρό τής έμφανίσεως τών βιομηχανικών προϊόντων καί τών·

— 126 —

Επιταγώ ν τής διαιτητικής, μολαταύτα θεωρούμε καλόν νά έπικαλε- «σβούμε πρός ύποοτήριξι χής απόψεώς μας αυτής τις γνώμες σοφών τή ς παγκοσμίου επιστήμης. Ά π ό τίς γνώμες των σότές γίνεται φα· νβρόν, έκτος τών άλλων, ότι ό θόρυβος πού έλαβε χώρα τελευταίως

-γύρω άπό τόν δήθεν παννηοοιτισμΑ τού Έ λλ. λαού, είνε άπλή ■άπήχησις παρομοίας παγκόσμιας προπαγάνδας.

01 κηρύξαντες τήν 'Ελλάδα σέ πανυποσιτισμό έστήριξαν τήν -γνώμη των αύτή πρό πάντων στό πβαΑν καί ποιΑν τού λευκώματος π ο υ περιλαμβάνει ή διατροφή τού λαού καί ιδίω ς στήν ελλειψι κρέα­τος. ’Ιδού τί λέγουν επάνω στό ζήτημα αύτό καθηγηταί Π ανεπιστη­μ ίω ν , πρόεδροι Ινστιτούτων, διαιτολόγοι διακεκριμένοι Ευρώπης κ α ί Α μερικής, πού άνήκουν ούτε στό δεξιό, ούτε στό αριστερό ϊάκρον, άλλα στή παράταξι τών μετριοπαθών.

— «Πριν επιχειρήσαμε νά διδάξωμε τό λαό πώς πρέπει νά τρέ- «φηται, είνε ανάγκη νά ίρευνήσωμε πώς διαμορφώνεται ή διατροφή -αϋτοΰ αυτομάτως».

— «Κατά τήν διαμόρφωστ λογικής διαίτης πρέπει νά λαμβάνων- τα ι ύπ ' όψιν, πλήν τών φυσιολογικών δεδομένων καί ή τιμή τών

-τροφίμων καί οΐ τοπικοί καί έθνικοί πόροι. Συγχρόνως όμως δέν πρέπει .νά περιφρονοΰμε οΰτε τά γούστα, οΰτε τίς συνήθειες τών

:προγόνων.—« Έ π ί τού άνθρώπου δέν είνε γνωσταί νόσοι όφειλόμεναι σέ

μ ικρά πρόσληψι λευκώματος».—« Ό καθορισμός ένός ελάχιστου λευκώματος αποτελεί κάτι

τό άκατανόητον».— «Μεταξύ τών απαιτήσεων τών μέν πού θέλουν 200 γρ. λευκώ­

ματος καί τών δέ μόνον 20, όπάρχουν όλαι α ί ενδιάμεσοι υποδεί­ξεις. Ε ίνε τελείως πεπλανημένο νά θέλωμε ν* αναζητήσαμε τό •άριστο, είτε πλησίον τού άνωτάτου, είτε πλησίον τοΰ κατωτάτου».

— «Τά όργανά μας μας επιτρέπουν νά ζώμεν τόσον έκ σχεδόν μ όνον φυτικής, όσον καί εκ μόνης ζωικής τροφής. Γεωργικοί λαοί πραγματοποιούν τήν μέν, θηρευταί καί κτηνοτρόφοι τήν άλλην *ών δυνατοτήτων».

— «‘Υπάρχει λόγος τή ς τάσεως τών ανθρώπων τών πόλεων καί

— 127 —

τώ ν καθεστικών Ιπαγγελμάτων πρός συγκεντρωμένος πλούσιας τρο- ■φάς. Είνε ή μεταβολή τής νεωτέρας ζωής. Διαρκώς έλαττοΰται ή άναλογία τών ανθρώπων πού εκτελούν σωματικάς εργασίας. 01 σω - ματικώς εργαζόμενοι πού τρώγουν μεγάλα ποοά τροφής, αντλούν καί άπό όχι καί τόσο πλούσιες τροφές επαρκή ποσότητα λευκώμα­τος καί λοιπών αναπλαστικών ούσιών. Διότι ή εργασία απαιτεί με­γάλη ποσότητα υδατανθράκων πού ύπάρχουν εις μή συγκεντρωμέ­νες τροφές, όπως εινε τό ‘ψωμί, τό ρύζι, τά όσπρια. Δέν θ ' άπεκό- μιζε όμως επαρκή ποσότητα λευκώματος, βιταμινών καί αλάτων {κείνος πού άπό τήν τροφή τών βαρέως εργαζομένων θά Ετρωγε μικρά ποσότητα».

—«Μίγμα τροφίμων πού περιέχουν μεγάλη ποσότητα ώώνν κρέατος ή όποιονδήποτε άλλο μεγάλης βιολογικής άξίας λεύκωμα, προξενεί μεγάλας βλάβας εις τήν υγείαν τών ζώων. Είς μερικά μά­λιστα καί πρόωρο θάνατο. Έ νώ μικρός βιολογικής άξίας λευκώ­ματα δύνανται νά άλληλοσυμπληρωθοΰν είς μίγμα · πλήρους βιο­λογικής άξίας».

—«Πειράματα επί ζφω ν απέδειξαν ότι αδξησις τού λευκώματος πέραν τών άναγκών, άντί ούξήσεως, φέρει έλάττωσι τού βάρους του».

—«Μεταξύ τών τροφίμων εξαιρετική θέσι καταλαμβάνουν τ ό γάλα καί τά πράσινα φύλλα τών φυτών' διότι δύνανται νά έξουδε- τερώσουν τίς ελλείψεις, τίς δποΐες Εχουν τά δημητριακά, αί ρίζες, ο ί κόνδυλοι καί τό κρέας' Πρακτικώς έχει μεγαλειτέρα σημασία νά γνωρίζωμε, όχι τήν βιολογική άξία τών λευκωμάτων, άλλά τήν συμπληρωματικήν άξία τών τροφών. *Η άξία αύτή άναφέρεται, όχι μόνον στά άμινοξέα τών λευκωμάτων, άλλά καί στά άλατα. Συχνά μέ προσθήκη ώρισμένου άλατος αύξάνει σημαντικώς ή άξία τών λευκωμάτων».

—«Μεγάλη σημασίαν έχει ή άνάμιξις διαφόρων ειδών λευκωμά­των, άλλά καί ή άνάμιξις τού λευκώματος μέ άλλες θρεπτικές οό- σίες, σέ βαθμό μάλιστα, ώστε τό φυτικό λεύκωμα μέσα σέ μίγματα τροφίμων νά γίνεται τελικώς Ισότιμο μέ τό ζω ικό. Πόσο μεγάλη είναι ή σημασία τής μίξεως ιώ ν διαφόρων τροφίμων, γίνεται φανερό καί άπό τό έξής πείραμα : Μύες τρεφόμενοι μέ μαύρο ψωμί δ ια ­

τηρούνται επί πολλούς μήνας ο ιή ζω ή ' αποθνήσκουν δμως ταχύ­τα τα , αν χορηγήσωμε τό ίδιο αύτϋ ψωμί μαζί μέ λίπος καί ζάχαρη.

—« Ή επιστήμη δέν βρήκε άκόμη ασφαλές κριτήριο ύποσιτι- σμού ομαδικού καί όλα ά ·α κλινικά, σωματομετριακά ή εργαστη­ριακά κριτήρια ύπεδείχθησαν, άπεδείχθησαν πλημμελή καί Ικανά νά οδηγήσουν σέ πλάνες. Ά λλ ' οΰτε καί εΐνε δυνατόν νά εΰρεθούν ασφαλή κριτήρια ελαφρού υποσιτισμού, αφού δέν γνωρίζουμε ποία πρέπει νά θεωρήσωμε ώς τήν άρίοτη ΰ ρ έψ ι» .

—«Ούδεμία προδιάθεσις υπάρχει τού ανθρώπου πρός αποκλει­στική κρεωφαγία ή τήν αποκλειστική φυτοφαγία ’Ανατομικοί από­ψ εις ούδεμία σημασία έχουν. Καί ή πείρα μάς δείχνει τήν δυνα­τότητα άμφοτέρων των μορφών διατροφής. Ή φυτοφαγία εΐνε απολύτως άβλαβής. Άλλ* άπ’ άπέψεως εθνικής οικονομίας δέν εΐνε δ ιά γενική χρήσι. Γ ιατί ή κτηνοτροφία επιτρέπει εκμετάλλευσή αχρήστων εκτάσεων τής χώρας πρός παραγωγή κρέατος, γάλακτος κ α ί άλλων ζωικών τροφών».

— «Τά λευκώματα τά ζωϊκά, εΐνε περίφημα, αλλά καθόλου αναγκαία. Μπορεί κανείς νά πή ότι υπάρχει συμφέρον οικονο­μικό νά τά τρώγη, όταν χρησιμοποιή πρός παραγωγή των φυτι­κά τρόφιμα πού δέν μπορεί νά φάγη 6 ίδιος (ρίζες, χλόη κλπ.) όταν χρησιμοποιεί γαΐες, άπό τις όποιες δέν μπορεί νά πάρη, τίποτε άλλο ώς τροφή του. Ό χ ι όμως καί νά χρησιμοποιή ώς τροφή τών ζώων κόκκους, μέ τούς δπυίους μπορεί άριστα νά τραφή ό ίδιος. Γιατί, κατά τήν μεταβολή τών κόκκων σέ ζω ικά λεύκωμα, γίνεται μεγάλη απώλεια ένεργείας, ή οποία βέβαια δέν συμφέρει* λόγοι οικονομικοί καί λόγοι φυσιολογικοί συμφωνούν απολύτως καί οδηγούν στό συμπέρασμα ότι μεγάλη ωφέλεια υπάρ­χε ι σέ διατροφή, στήν οποία πλεονάζουν τά φυτικά τρόφιμα».

‘Ιδού τώρα ή γνώμη καί τών άσσων τής έπιστήμης, τούς δποίους προαναφέραμε :

Κ αθηγητής Πανεπιστημίου τής Βιέννης σέ υπόμνημά του πρός τή ν Κοινωνίαν τών ’Εθνών : «Εΐνε γεγονός ότι ζοΰν άνθρωποι μόνον μέ φυτικό λεύκωμα καί άλλοι μέ φυτικό καί έλάχιστο ζω ικό, ό π ω ς ό 'Ιταλός έργάτης τής υπαίθρου, ό όποιος τρώγει τήν πολέν-

— 128 —

— 129 —

τα του—χυλό άπό αραβόσιτο—μέ λίγο τυρί, καθώς καί ό θεριστής τής άνατολής πού συμπληρώνει τό άπό άραβόσιτο ‘ψωμί του μέ λίγο γάλα ή λαρδί. "Ο δέ Ίά πω ν συμπληρώνει τήν φυτική τροφή τον (ρύζι) μέ πολύ μικρά ποσότητα ψαριοΟ καί μόλα ταύτα είνε υγιής καί εξαιρετικής άποδόσεως. Δέν δικαιούμεθα νά πούμε δτι δλοι αυτοί τρέφονται έλαττωματικά, καθώς δέν μπορούμε νά Ισχυρι- αθούμε ότι τρέφονται άνεπαρκώς οί φυτοφάγο ι έκ τών αθλητών, ο ΐ δποΐοι, χωρίς καθόλου ζω ικό λεύκωμα, έχουν καταπληκτικές απο­δόσεις καί γίνονται νικηταί. 'Επομένως ή άπαίτησις δπως, πλήν τού φυτικού λευκώματος, ή τροφή τού ανθρώπου περιέχει τούλάχι- στο 30—40 γραμ. ζω ικού λευκώματος, οΰτε έπί έπιατημονικών έξακριβώσεων στηρίζεται, οΰτε μπορεί νά άποτελέση κανόνα γιά τήν λαϊκή διατροφή. Οΰτε ή θεωρητική ερευνά, αΰτά τά πειρά­ματα τής φυσιολογίας, οΰτε ή κλινική παρατήρησις μάς διαφω τί­ζουν ασφαλώς έπάνω στό ζήτημα τοΰ ύποσιτισμοΰ. Δέν γνωρίζουμε άκόμη, αν οί μέσοι δροι βάρους πού θεωρούνται καλοί γιά τούς ζώντας οτήν εύμάρεια, έχουν τήν αύτή άξία γιά τήν λαϊκή ύγεία. Κ αί τό ζήτημα τών σχέσεων μεταξύ υποσιτισμού καί νόσηρότητος παραμένει σκοτεινό*.

Καί τέλος δ καθηγητής Φυσιολογίας τού Βερολίνου :«Κατά τήν έκτίμησι τής διατροφής τοΰ λαού ξεκινούν άπό

εσφαλμένες γνώμες καί καταλήγουν σέ πάρα πολύ έσφαλμένα συμ­περάσματα. Μερικοί καταδίκασαν μέ μιά μονοκονδυλιά κάθε τροφή, στήν όποία πλεονάζουν τά φυτικά τρόφιμα. Ά λ λ ο ι ώμίλησαν περί ελλείμματος λευκώματος, όταν ή τροφή δέν περιέχει 100— 120 γρ. Ά λ λ ο ι έθεώρησαν επιβλαβή στήν ύγεία τροφή πού δέν περιλαμβά­νει καθημερινώς έστω καί μικρά ποσότητα κρέατος. Γενικώς υποσι­τισμό τού λαού βρίσκουν μόνον εκείνοι πού διαπράτιουν τό σφάλμα- νά συγκρίνουν αύτό πού τρώγει ό λαός πρός αύτό πού καλεϊ ή επι­στήμη μέση τροφή. Ό π ο ιο ς δμως θεωρεί δλες τίς παρεκκλίσεις άπό τήν μέση τροφή ώς μή κανονική, δέν βρίσκεται σέ αρμονία μέ τά πράγματα. Γ ιατί δέν υπάρχει ενα είδος κανονικής διατρο­φ ής, δπως δέν υπάρχει ενα είδος κανονικού υποδήματος. Καί δπω ς δέν επιτρέπεται νά χαρακτηρίσωμε ένα υπόδημα ώς μή κο-

— 130 —

νννιπδ, αν δέν γνωρίζομε τό πόδι που θά ιδ χρησιμοποίηση καί κα ί πρός ποιο σκοπό, άλλο τόσο δέν επιτρέπεται νά χαρακτηρίσο­με ώς μή κανονική μιά τροφή, εάν δέν γνω ρίζομε τις ιδιαίτερε: άνάγκες τού προσώπου πού θά τήν χρησιμοποιήση, άλλά καί τις Ιδιαίτερες συνθήκες, υπό τις όποιες θά χρησιμοποιηθή . . . Γιά τήν έκτίμησι του προβλήματος του υποσιτισμόν τών πτωχών ουδέ­ποτε θά δυνηθοΰμε νά καταλήξωμε οέ ορθό συμπέρασμα μόνο μέ χά γραμ. λευκώματος καί τόν αριθμό θερμίδων. Στό ποοόν τοϋ λευκώματος αποδίδουν μεγάλη σημασία, όσοι ασχολούνται μέ τό ζήτημα τής πρακτικής διατροφής, τόσο περισσότερο καθόσον υπό­σχεται επιτυχία στή δημαγωγία περί λαϊκής διατροφής. Πειράματα άναμφισβητήτου κύρους άποδεικνύουν ότι ό άνθρωπος επιτυγχάνει ισοζύγιο αζώτου καί μέ πτωχά σέ λευκώματα μίγματα τροφών. Τά υπό πειραματισμό άτομα ήσχολοΰντο σέ σωματικές ή πνευματικές έργασίες, χωρίς νά αίσθανθοΰν καμμιά έλάττωσι τής εργατικής των άποδόσεως. Έ π ί διαφόρων μορφών τροφής δυνάμεθα μέ διάφορα ποσά λευκώματος νά έχωμε τά ίδια αποτελέσματα. Τό ελάχιστο λεύκωμα είναι έκπλη χτικως μικρό έπ ί φυτικώ ν τροφών και Ιδίως χατάτας. Έ κτος αυτού, πειράματα απέδειξαν ότι τά μικρά ποσά λευ­κώματος χρησιμοποιούνται φειδολώτερα άπό τούς λιτοδιαιτωμένου; Ισχνούς, ή τά μεγάλα ποσά άπό καλοτρεφομένους παχύσαρκους, οί ό.ιοΐαι φυσικό εΐνε νά σπαταλοΰν τις μή αναγκαίες στό σώμα ποσό­τητες λευκώματος. Υπάρχουν, βέβαια, καί περιπτώσεις πραγματικής ύπο&ρεψίας’ άλλά τότε τό σώμα δέν μπορεί ν ’ άντισταθή έπί πολύ καί ό θάνατος έπέρχεται ταχύτατα.» Σχετικώς δέ μέ τό κρέας ό Ιδιος γράφει τά εξής : «Τροφή μέ κρέας ή χωρίς κρέας δέν μπορεί ν ’ άποτελέση κριτήριο τής έπαρκείας ή άνεπαρκείας τής διατροφής. •Ακόμη καί αποκλειστική φυτοφαγία, συμβιβάζεται τέλεια μέ πλήρη ευεξία. Πλάνη ότι τό κρέας δίδει δύναμι. Μέ τήν άπόδοσι δυνά- μεως ούδεμία σχέσι έχει τό λεύκωμα έν γένει καί είδικώτερα τό κρέας. Αύξησις μυών δέν επιτυγχάνεται μέ αδρανή ζω ή, όσο πολύ λεύκωμα καί αν φάμε. Ή τάσι τών κατοίκων τών πόλεων τείνει πρός βελχίωσι χής γεύσεως καί χήν έλάττωσι τοΰ όγκου. Σ ’ αύτό βοηθεί τό κρέας καί τά καρυκευμένα φαγητά, μέ τά όποια έπιζη-

— 131 —

ζοΰν διέγερσι τής όρέξεως πού απουσιάζει. Ή άνάγκη τής χρήσεως τοΰ κρέατος εκλείπει, άν έξουδετερωθή ή κακή έπίδρασι τών κλει­στών χώρων, τής καθεστικής ζωής καί τής πνευματικής κοπώσεως».

Ί σ ω ς ερώτηση κανείς : άπό πόϋ λοιπόν άντλοΰν τά επιχειρήματα των, όσοι παραδέχονται ώς δυνατόν τόν υποσιτισμόν ολοκλήρων λαώ ν; Τήν άπάντησι μάς τήν δίδει διακεκριμένος Γερμανός επιστή­μων μέ τόν εξής επίγραμματικώτατο χαρακτηρισμό :

<Αί αποφάσεις λαμβάνονται επ ι τή βάσει των υποκειμενικώ ν χων πίστεω ν Και οχι των αντικειμενικών γνωμών. 'Α ξία και μ ή Αξία, ωφέλεια ή βλάβη μιας τροφής έκφράζεται σε Ισχυρισμούς, χωρίς αποδείξεις και επ'ι τών Ισχυρισμών αυτών εγείρεται iv a τολμηρό οίκοδάμημα Φεωριών διατροφής».

Έ ν α παρόμοιο τολμηρό, τολμηρότατο οικοδόμημα είνε καί τό τού πανυποσιτιαμον τοΰ 'Ελληνικού λαού.

"Οσοι επιθυμούν νά γνωρίσουν περισσότερα επάνω στό ύψίστης σημασίας ζήτημα τής ορθής διατροφής τού λαού, τούς παραπέμ­πουμε στό διαφωτιστικώτατο βιβλίο τοΰ διακεκριμένου επιστήμονας Δ. Έλευθεριάδη, τό όποιο κυκλοφόρησε τελευταία μέ τόν τίτλο «.’Επίμαχα ζητήματα διατροφής» καί άπό τό όποϊο σταχυολογή- σαμε τίς άνωτέρω γνώμες τών σοφών. Τόσο άπλετο φώς ρίπτει σέ όλα τά ζητήματα τής διατροφής, ώστε, άν πράγματι χρειάζονται περιορισμοί στή διαφώτισι τοΰ λαού επάνω στό ζήτημα αύτό, όπω ς άποφάνθηκε ή επιτροπή τού Συνεδρίου τής Ίστροχειοοιργικής^ τολμούμε νά προτείνωμε τόν εξής : «Νά μην έπιτρέπηται σέ κ α ­νένα νά γράφη δημοσίφ νιά τήν διατροφή τού λαού, άν προηγου­μένως δέν ύποστή εΰδόκιμον έξέτασι, έκτός άπό τίς περί τροφής αποθήκες τού Ίπποκράτους, καί στό περιεχόμενο τού περί οδ δ λόγος βιβλίου τού κ. Έλευθεριάδη». Γ ιατί μόνον όποιος κατέχει τ ίς άθάνατες περί τροφής υποθήκες τοΰ πατρός τής Ια τρ ικ ή ς, αλλά καί τίς γνώμες όλων τών συγχρόνων αντιπροσώπων τής επιστήμης πού περιλαμβάνονται στό Ευαγγέλιο αύτό περί λαϊκής διατροφής τού έκλεκτοΰ μας Ύγειονολόγου, μπορεί νά γράφη δημοσίφ έπάνω οτό θέμα αύιό, χωρίς τόν κίνδυνο νά προξενήση άξιες λόγου κα­ταστροφές.

— 132 —

Τό βιβλίο αΰχό είνε μ ία άιχοσχομοηική άπάντησις σέ όλους, επ ι­στήμονας καί μή, πού έγραψαν περί η α τνπ ο ο ιτ ια μ ο ν χοΰ Έ λ λ η ν . Χαοΰ καί κατεδίκασαν έν όνόμαχι χής έπισχήμης τήν λ ιτό τη τα . Ά λ λ ά περί χής έθνικής οΰ ιή ς παρακαταθήκης θά όμιλήσιομε στό« όπόμενο κεφάλαιο. 'Ανάγκη προηγουμένως νά ποΰμε δυό λέξεις κα*. γ ιά τήν διατροφή τής μεσαίας αστικής τάξεως.

4. Διατροφή μεααίας άατικής τάξεως.

Ή ορθολογιστική διαιτητική επιστήμη επιδοκιμάζει καί τον πατροπαράδοτο τρόπο διατροφής τής μέ μέτρια οί- χονομικά αστικής τάξεως, Ιδίως δπως ήτο προ τής έμφα- νίσεως στον ορίζοντα τών βιομηχανικών προϊόντων και τών περί βρασμού καί άποστειρώσεως τών τροφών επιτα­γώ ν τής υγιεινής : Μικτή διατροφή μέ μεγάλη υπεροχής τώ ν φυτικών. Τό γάλα, ή βάσις τής τροφής τών παιδιών, δποτελοΰσε άνέκαθεν τό πρόγευμα μικρών καί μεγάλων. Μια δυο φορές τήν εβδομάδα κρέας ή ψητό ή άντράδα, λίγο δηλ. κρέας μέ άφθονο ένα άπό τά είδη τής λαχανο­κηπουρικής. Μια δυο φορές τήν εβδομάδα ψάρι. Σολάτα. ω μ ή δέν έλειπε, έστω καί δταν τό κρέας ήτο μαγειρευμένο- μέ χορταρικά. Τετάρτη καί Παρασκευή αποχή ζωϊκοΰ λευ­κώματος κατά παραγγελία τής σοφωτάτης θρησκείας. Ε π ί ­σης τριών περίπου μηνών κατά διαστήματα ενιός του έτους νηστείας, εκ τών οποίων δ ένας, τουλάχιστον, χωρίς λάδι. Πρώτης ποιότητος δηλ. ευκαιρίες άποτοξινώσεως του οργα­νισμού. Ή άπομάκρυνσίς μας άπό τις υγιεινότατες αυτές νηστείες τών πατέρων μας εΐνε ένα άπό τά αίτια τής καταρ- ρεύσεως τής υγείας μας. Γ ι’ αυτό, δσοι εκ τών ύγιειονολό-

■γων Ιννόησαν τήν μεγάλη των χρησιμότητα προσπαθούν ■νά τίς επαναφέρουν.

Καί ή μαγειρική τής τάξεως αυτής ήτο ή πρέπουσα. "Η άντράδα σήμερα πού γνωρίζουμε τήν σημασία τών βα­σικών αλάτων θεωρείται απολύτως ανώτερος τρόπος μαγει­ρικής' γιατί μένουν μέσα στό φαγητό καί τά αλκαλικά «άλατα, αφού δέν τά πετοΰμε μέ τό νερό, όπως γίνηται στο σοτάρισμα Στήν ελληνική εντράδα δέν !γιαχνίζετο τό κρεμμύδι, οΰτε τό κρέας. Τό γιάχνισμα είνε ανατολίτικος τρόπος μαγειρικής. Νοθεία τής ελληνικής μαγειρική; το «σοτάρισμα' νοθεία καί τό γιάχνισμα. Τό ενα μάς ήλθε άπδ τήν Δυσι καί τό άλλο άπό τήν ’Ανατολή.

Τήν σύγχρονη διατροφή τής μεσαίας τάξεως ένόθευσε σιρό πάντων ή χρήσις βιομηχανικών, ραφιναρισμένων και «υντηρημένων τροφών. “Ασπρο ψωμί, άντί πιτυρούχαυ στού ήτο τό ψωμί τών πατέρων μας * Μακαρόνια καί διά­φορα ζυμαρικά μέ άσπρο αλεύρι καί όχι σιταρίσιο τρα- •χανα. Ζάχαρι καί όχι μέλι, σϋκα, σταφίδα κλπ. Ε π ίσ η ς μεγαλειτέρα τού πρεπόντος χρήσις συντηρημένων μέσα σέ βουτιά τροφών.

Μολαταύτα ή τάξις αύτή είνε ή καλλίτερα τρεφόμενη μέσα στις πόλεις. Γ ιατί τά οικονομικά της μέσα επιτρέπουν άφθονο καί ποικίλο προσφάγι (κρέας, γάλα, ψάρι, φρούτα, λαχανικά κλπ.) μέ τό όποΐο αναπληρώνουν εν μέρει τά ελ­λείμματα τών ραφιναρισμένων τροφών, χωρίς όμως νά •διορθώνουν καί τίς βλάβες τών συντηρημένων. Έ ξ άλλου τά

* Ά ς ελπίσουμε ότι τό σημερινό πιτυρούχο ψωμί, τού όποιου τήν καθιέρωσι εΰκόλυνε δ πόλεμος, θά μείνη τό ψωμί όλων κ α ί μετά τήν πάροδο τών δυσκολιών εισαγωγής.

— 133 —

— 134 —

μέτρια οικονομικά των μέάα δέν επιτρέπουν άφθονη χρήσ» οΰτε ζωικών λευκωμάτων, οΰτε γλυκισμάτων, δπως δυστυ­χώς γίνεται στους εύπορους.

Ή τάξις αύιή μέ τήν πρέπουσα διαφώτισι και προε­τοιμασία τών μητέρων είνε εκείνη πού θά μάς δώση τόν δρθό ελληνικό τρόπο διατροφής πού αρμόζει στους αστούς τώ ν πόλεων.

Στήν προετοιμασία τών μητέρων αύτών άπέβλεπε τό διαφωτιστικό μας έργο πού αναλάβαμε κατά τά τελευταία Ιτη, τόσο μέ τά άρθρα μας, δσο καί μέ τά βιβλία μας. Καί τις μητέρες τής τάξεως αύτής έχουμε προ πάντων δπ ’ όψιν καί σέ δσα γράφουμε στό περί ελληνικών προϊόν­των μέρος τοΰ βιβλίου μας αύτοϋ. 'Υπολείπεται μόνον νά διαλυσωμε κάποια παρεξήγησι πού έλαβε χώρα επάνω στήν δπέρ τών φρούτων προπαγάνδα.

Φρούτα, τά όποϊα πρέπει νά υπάρχουν στό τραπέζι τών μέ μέτρια οικονομικά δέν είνε τά κεράσια, τά βερύκοκκα, τά ροδάκινα καί δλα δσα έχουν μεγάλη αγοραστική καί μι­κρά θρεπτική αξία. Γιατί κόβονται άωρα, πριν σχηματι- οθή τό φρουτοσάκχαρο, τό όποιο προ πάντων τούς δίδει τήν εκλεκτή θέσι πού κατέχουν μεταξύ τών τροφίμων. Σ ε βιταμίνες καί άλατα είνε πλουσιώτερος δ λαχανόκηπος.

Ή ορθή διατροφή τών φρουτοπαραγωγών μερών πρέ­πει νά περιλαμβάνη καί τά φρούτα τοΰ τόπου των' γιατί καί φθηνά είνε καί στήν ώρα των κομμένα. Ό χ ι δμως καί ή δρθή διατροφή τής μεσαίας τάξεως τών πόλεων πού κάταχ καί δχι άνω τών 25 δρ. διαθέτει κατ’ άτομο. Αύτή πρέπει ν’ άγνοήση τά φρούτα αύτά καί νά περιορισθή σέ δσα φθάνουν στήν αγορά τής πόλεώς της ώριμα καί άφθονα.

— 135 —

Ιπομένως φθηνά, δπως εινε τά σταφύλια, τά σύκα, τά καρ­πούζια, τά πεπόνια τδ καλοκαίρι καί τά πορτοκάλια τόν χειμώνα.

Θεωρούμε καλόν νά γ ν ω ρ ί σ ω μ ε σχο αναγνωστικό μας κοινό καί τήν εξής Ιπιστημονική άλήθεια, ή οποία θά κάμη εύκολώτερα άσπαστή τήν συμβουλή μας αύτή.

Τροφές πλούσιες σέ βιταμίνες, άλατα, καί λοιπά ζωντανά στοιχεία, άλλά καί στα άπαραίτητα στή ζωή άμινοξέα, λέ­γονται ¡προστατευτικές. Α ι προστατευτικές τροφές διαφέ­ρουν άναλόγως τού τρόπου τής διατροφής. Ό π ο υ βάσις τό άσπρο ψωμί, τό κρέας, ή ζάχαρη τής βιομηχανίας, τρο­φές πού προφυλάσσουν τήν υγεία εινε τό γάλα, τά χόρτα, τά φροϋτα. Ό π ο υ γίνεται χρήσις βραστών, στεγνών ή πα­στών τροφών, προστατευτικές τροφές εινε τά χόρτα και τά φροϋτα. Ό π ο υ χρήσις πιτυρούχου άρτου μέ εύρεΐα χρήσι χόρτων καί ειδών λαχανοκηπουρικής, ούδεμία άνάγκη άλ­λων προστατευτικών ουσιών υπάρχει.

Ά π ό τά άνωτέρω γίνεται φανερόν : 1) δτι δλες αί Ισφαλμένες διατροφές διορθώνονται μέ τήν προσθήκη χόρ­των, λαχανικών καί φρούτων' 2) δτι δέν υπάρχει ελαττω­ματική διατροφή πού τήν διορθώνουν τά φρούτα, δχι δμως καί τά λαχανικά ή τά χόρτα' 3) δτι υπάρχει εσφαλμένη δια­τροφή πού τήν διορθώνουν καλλίτερα τά λαχανικά άπό τά φρούτα. Εινε ή διατροφή πού έχει βάσι τό πιτυροΰχο ψωμί.

Συμπέρασμα : Ό π ο υ άφθονοΰν τά καρόττα, ή πατάτα, τά λάχανα, τά κουνουπίδια, αί ντομάτες, αί μελιτσάνες, τά φασολάκια, τά μαρούλια, τ’ άγγουράκια κλπ. κλπ. πολύτιμα είδη τής λαχανοκηπουρικής, καθώς καί τά διάφορα χόρτα

τοΰ βουνού καί τού κάμπου, δέν υπάρχουν λόγοι υγιεινής πού επιβάλλουν τήν ϋ'υαία %οτω χαΐ μιας δβαχμής γιά τήν προμήθεια φρούτων, πολύ όλιγώτερο ομοιωμάτων φρούτων, δπως είνε δλα τά πανάκριβα είδη πού άναφέ- ραμε, τά όποια ωριμάζουν (;) σαπίζοντα στά οπωροπωλεία. Ό σ ο ι έχουν περισσευούμενα χρήματα μπορούν νά τ’ αγο­ράζουν, δπως αγοράζουν καί τόσα άλλα, δχι απλώς πε­ριττά, άλλα καί βλαβερά φαγώσιμα.

“Οσον άφορρ *ήν διατροφή τών εύπορων τάξεων καί τήν κατάχρησι κρέατος καί ζωικών Ιν γένει τροφών, δί­δουμε τόν λόγον στον καθηγητή φυσιολογίας τοΰ Στρα­σβούργου, ό όποιος σέ διαφωτιστικώτατο υπόμνημα πρός τήν Κοινωνία τών Ε θ ν ώ ν γράφει, μεταξύ πολλών άλλων, καί τό εξής :

»'Αναμφισβήτητον ότι ή κατανάλωσις κρέατος αυξάνει μέ τήν αΰξηαι τοΰ πλούτου. Θεωρείται ευζωία πού ζηλεύουν οί πτω χοί. ’ Εδώ υπάρχει αξιοθρήνητο; άντίληψις πού πρέπει οί ιθύνοντες νά καταπολεμηθούν μέ δλα τά μέσα. Έ ά ν , δπως συχνά γράφεται, τά κρέας είνε ή τροφή τών πλουσίων, θά μπορούσε κανείς νά προθέ- ση : Τόσο τό χειρότερο γ ι 'α υ τ ο ύ ς . Γ ιατί ή αφθονία κρέατοςκάθε άλλο είναι ή πλεονέκτημα. Βεβαίως δέν συντρέχει λόγος νά συμβουλεύη κανείς τούς πτωχούς σέ αποχή κρέατος. Ά λλ ’ απα ­ραίτητο νά ύπενθυμίζωμε σέ δλους, χωρίς διάκρισι τάξεως καί πε­ριουσίας δτι πραγματοποιούν τον καλλίτερο τρόπο διατροφής άν δέν κάμνουν ή έλαχίοτη χρήσι τοΰ είδους αύτοϋ. Ή μικρά ποσό- της συμπληρώνει κατά τόν άριστο τρόπο τήν έκ φυτικών ειδών διατροφή.

Πόσο πολύ ό άνθρωπος απομακρύνθηκε άπό τήν λογική, φυ­σιολογική καί υγιεινή διατροφή ! Τόσο περισσότερο, δσο πλουσιώτε- ρος είνε. 'Υ πάρχει πιό παράλογο άπό τό γεύμα πού αρχίζει άπό ορε­κτικά (χαβιάρια, ψάρια συντηρημένα κλπ.). δπου κυριαρχεί τό κρέας σέ μεγάλα τεμάχια. Συνέχεια δεύτερο κρέας ψητό μέ δυό πατατά­

— 136 —

— 137 —

κια καί μερικά φύλλα σαλάτας, ετσι γιά γαρνιτούρα, πού δέν τά τρώ ­γουν. Τελειώνει μέ ενα πλούσιο λευκωματοΰχο, τό τυρί. Τό όλο συ­νοδεύεται άπό μιά φέτα ψωμί πού ολοένα μικραίνει. Έ π εσ ε σέ ανυποληψία (δικαίως έφ ' όσον ήτο τό άσπρο). Ευτύχημα άν τό επ ι­δόρπιο εΐνε φρούτο καί δχι γλύκισμα, στό όποιο άφθονοΰν γάλα καί αύγά. Ή καλλίτερα συμβουλή πού εχουμε νά δώσωμε: Έγκατάλειψ ι τού άνθυγιεονοτάτου, πλουσιωτάτου σέ ζω ικά λευκώματα τρόπου διατροφής καί επάνοδο στη μικτή, όπου τό κρέας θά ύπάρχη κά­ποτε, κάποτε γιά νά νοατιμίζη τό φαγητό καί Ικανοποιή τό γούστο, οπού βάσις θά εΐνε τά τρόφιμα τού φυτικού κόσμου. ’Ακολουθών­τας τήν συμβουλή αύτή καί τήν διδασκαλία τής φυσιολογίας θά σε- βασθοΰμε καί τήν άρίστη διατροφή, υπό τούς άρίστους οικονομικούς όρους, θά ίπιτύχωμε».

ΛI T O T Η Σ

’Απ’ άρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τελευταίοι; Λιτός ήτο Ιπίθετο πού περιποιοΰσε τιμή σ’ εκείνον πού άπεδίδετο, oè δποιαδήποτε εκδήλωσι τής ζωής καί δν άναφέρετο.

Προκειμένου περί ύφους εδήλωνε — καί δηλώνει ακόμη καί σήμερα — ύφος πού παριστάνει τά πράγματα «μέ ακρί­βεια, σαφήνεια, μέ κάθε κυριολεξία, χωρίς πομπώδεις εκ­φράσεις καί ποιητικές εξάρσεις».

1ο ίδιο εφανέρωνε καί δταν άνεφέρετο είτε στήν ενδυ­μασία, είτε στή κατοικία : απλούς, περιοριζόμενος σέ δ,τι ΙξυπηρετεΙ κατά τόν οίριστο τρόπο τόν σκοπό, χωρίς περιτ­τούς καλλωπισμούς.

Ό τα ν δέ τό επίθετο λιτός άπεδίδετο στή διατροφή, ^χαρακτήριζε διατροφή ως πρός μέν τό ποβόν ανάλογη τών αναγκών, ούτε περισσότερη, άλλ’ ούτε καί λιγώτερη τού πρέποντος' ως πρός δέ τό noibv υπό τήν άπλουστέρα μορφή, χωρίς σάλτσες καί καρυκεύματα.

Ή λιτότης είνε στή σφαίρα τής διατροφής δτι ή άγνό­της στή σφαίρα τών γενετησίων. Καθώς γράφουμε στό βι­βλίο μας «Για τό αγόρι» άγνότης είνε ή αωφβοσύνη ατή γενετήσια ζωή. ’Αγνός = εκείνος πού μπορεί ν’ άρ- πεσθή στό απολύτως αναγκαίο». ’Ακριβώς τό ίδιο σημαίνει Λιτός καί λιτότης. Κ αί δπως ή άγνότης δέν πρέπει νά συγχέεται ούιε μέ τόν ασκητισμό, ούτε μέ τήν σεμνοτυφία,

— 139 —

το ίδιο καί ή λιτότης δέν πρέπει νά συγχέεται ούτε μέ τήν- ίποσίτισι, ούτε μέ τήν κακοσίτισι. Καί δέν έσυγχέετο εως προ ολίγου. Πώς τώρα αΐφνιδίως άντελήφθησαν μερικοί δτι λιτότης σημαίνει, δχι μόνον υποσιτισμό καί κακοσι- τισμό, άλλά καί παντός είδους μιζέρια καί κακομοιριά, δέν εΐνε καί τόσο μυστήριο, δσο φαίνεται εκ πρώτης: δψεως. Μή ή ίδια συγχισις δέν έλαβε χώρα κατά τά τε­λευταία έτη καί μέ τήν αγνότητα ; "Ηρκεσε νά παρεξη— γηθή γνώμη εκλεκτού έπιστήμονος περί τών σχέσεων τών ψυχώσεων μέ τήν εγκράτεια, γιά νά εμφανισθούν σε- ξολόγοι νά ζητούν εν όνόματι τής υγείας κατάργησι κάθε περιορισμού στήν ικανοποίησι τού γενετησίου ενστίκτου,, καί νά κηρυχθή ύπό διωγμό, δχι μόνον ή άπόλυτη εγκρά­τεια, άλλά καί αύιή ή άγνότης. Ούδεμία διάκρισις γίνεται μεταξύ τών δύο, Ινφ, καθώς άναπτύσσουμε στό προανα- φερθέν βιβλίο μας, «εΐνε δυνατόν νά ΰπάρχη εγκράτεια χωρίς αγνότητα καί άγνότης χωρίς εγκράτεια». Γιατί Αγνός, εΐπ«με καί ξαναλέμε, εΐνε Ικιΐνος πού περιορίζεται στό άπολύτως άναγκαΐο.

Τό ΐδιο καί άπαράλλακτο συνέβηκε καί μέ τήν λιτό­τητα. "Ηρκεσε έρευνα Γερμανού φυσιολόγου έπί ύπερσι- τιζομένων μέ όξεοβριθή τρόφιμα Γερμανών νά φέρχ) στό φ ώ ; δτι τά λαμβανόμενα γραμ. λευκώματος εΐνε 118, γιά νά κηρτ'χθή άπό "Ελληνας επιστήμονας υπό διωγμό ή Ελληνική λιτότης. Ε ΐς μάτην ήλθαν άλλοι, εξ ίσου εκλε­κτοί επιστήμονες, οί όποιοι έπέστησαν τήν προσοχή μας στό πόσο περιωρισμένη εΐνε ή άξία τών συμπερασμάτων τού Γερμανού φυσιολόγου, γιατί μάς φανερώνουν «.πόσο τρώγει ένας καλοφαγάς καί δχι πόοο π ρέπει νά τρώγη-

— 140 —

&νας φυσιολογικός &νϋ·ρωπος»' δύο πράγματα δηλ. εντε­λώς διαφορετικά.

Είς μάτην διακεκριμένοι επιστήμονες δλου τοΰ κόσμου •μέ πειράματα διαρκείας πολλών Ιτών απέδειξαν πόσο μι­κρά είνε τά ποσά λευκώματος καί θερμίδων Ιπ ί φυτικής «διατροφής καί δτι ό άνθρωπος μπορεί νά ζήση καί εύδο- κιμήση μέ λίγο ή καθόλου ζωϊκό λεύκωμα. Είς μάτην δλοι τονίζουν δτι δ κάθε λαός έχει δικό του τρόπο διατρο­φ ή ς καί δέν πρέπει νά κρίνηται μέ τόν τρόπο διατροφής «άλλων λαών. Ε ίς μάτην, τέλος, ξεπροβάλλει ή γύρω μας ζωντανή ελληνική πραγματικότης μέ τούς εκλεκτούς της λαούς τών χωρίς ελονοσία μερών παλαιάς καί νέας Έ λλά- •δος, οί οποίοι, δν καί λιτοδιαιτώνται κατά τόν πλέον από­λυτο τρόπο απ’ άρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερον, δέν -κπαυσαν νά διακρίνωνται γιά τήν εργατικότητά των, γιά τήν εύφυΐα των καί τήν εύψυχία των. Τίποτε καί κανένας •δέν μπορεί νά τούς σταματήση στον κατήφορο πού πήραν καταδιώκοντας τήν πολύτιμη αύτή έλληνική αρετή πού •ακούει στό δνομα λιτότης. Έπηρεασθέντες άπό τά 118 γραμ . λευκώματος τοΰ Γερμανού έπιστήμονος, τίποιε άλλο «δέν βλέπουν καί δέν ακούουν πέραν αύτών.

Ά λλ’ ας άφήσωμε κατά μέρος τίς συζητήσεις καί αντεγ­κλήσεις τών επιστημόνων καί άς ίδοΰμε τί τέλος πάντων άν- τιπροσωπεύει αύτή ή λιτότης πού υπάρχει άφ’ δτου ΰπάρ- -χει άνθρωπόιης, πολύ δηλ. πριν Ιδη τό φως ή Διαιτητική ’Επιστήμη.

** *

Γενικώς παραδεκτό δτι δέν υπάρχει ζώο πού δέν ξεύρει,

— 141 —

μέ μόνο οδηγό τό φυσικό του δρμέμφυτο, νά βρίσκη τήν* τροφή του. Κανένας λόγος επομένως δέν συντρέχει νά πα­ραδεχθούμε δτι μόνον ό άνθρωπο; στερείται τό δρμέμ- φυιο αυτό. Ό άνθρωπος, δπως καί ολα τά ζώα, ξεύρει vet τραφή καί νά εκτελή δλες τις λειτουργίες πού συνδέονται: μέ τήν ζωή καί τήν διαιώνισι, χωρίς τήν συνδρομή κανενός. Α νάγκη δμως νά υπενθυμίσουμε δ ιι καί αύτά τά ζώα έχουν» άσφαλή δδηγό τό ένστικτο διατροφής, εφ’ δσον βρίσκονται, προ τροφής πού εΐνε γνωστή στή βαθειά των κληρονομι­κότητα. Γνωσιόν δτι τό ένστικτο δέν προφυλάσσει ούδέ τά> πρόβατα άπό δηλητηρίασι, αν μεταφερθοΰν σέ ξένη χώρα: καί εύρεθούν προ χλωρίδος άγνωστης στα πρόγονά τω ν πρόβατα. Καί δ φυσιολογικός άνθρωπος έχει άσφαλές τά ένστικτο διατροφής μόνον εφ’ δσον βρίσκεται προ φυσικών τροφών πού έτρωγε μακρά σειρά προγόνων του.

Μετά τήν εισαγωγήν αύτή επιτρέπεται νά πούμε ότι* ή λιτότης αντιπροσωπεύει τον σχετικώς οικονομικώτερα καί υγιεινότερο τρόπο διατροφής πού εφευρίσκει τό δρ­μέμφυτο τού άνθρώπου ύπό τήν πίεσι τής παντοδυνάμοα άνάγκης.

Κάθε λαός άνακαλύπτει τήν δική του λιτότητα π ο ά προσαρμόζεται πρός τά προϊόντα τής δικής του γής καν πρός τούς δικούς του δρους ζωής. Μέ βάσι τό σιτάρι, τ α κριθάρι, τό καλαμπόκι, τό ρύζι ή άλλα παρόμοια είδη, τά δποΐα τού παρέχουν τις άπαιτούμενες θερμίδες καί τό- άναγκαιο ποσό λευκώματος, παραλαμβάνει ώς συμπληρω­ματικό προσφάγι δτι ευρει γύρω του. Μήν άμφιβάλλητε δτι, δποιοδήποτε καί αν εΐνε αύτό—κρέας ψάρι γάλα., χόρτα, φρούτα κλπ. δ,τι καί δσο εΰρει άπό τό καθένα—

— 142 —

κίνε εκείνο πού συμπληρώνει κατά τόν καλλίτερο τρόπο τό -ψωμί του.

Γιά ενα λαό πού έχει δσο ψωμί τραβά ή δρεξίς του κα ί είνε σέ θέσι νά πρόσθεση ένα όποιοδήποτε προσφά­γι, δέν πρέπει νά γίνηται λόγος περί ύποαιτισμοϋ. Άλλ’ ούτε περί κακοαιτιαμον, αν τό ψωμί του είνε τό πιτυ- ροϋχο.

Πρέπει καλά νά εννοηθή δτι ή λιτότης πού είνε κατά π οιόν τό πλέον κατάλληλο πού επιτρέπουν αί γύρω συν­θήκες, κατά δέ τό ποοόν δσο χρειάζεται γιά νά μή χαθή ή εργατικότης καί ή γονιμότης, δέν έ'χει καμμία σχέσι μέ τήν Ανεπάρκεια καί τό Ακατάλληλο. Καί μέ μόνη τήν γονιμότητα, τό σχετικώς ασφαλέστερο κριτήριο τής πρε- πούσης κατά ποιόν καί ποσόν διατροφής, δν κριθή ή δια­τροφή τοΰ λαού μας, κάθε άλλο ή άπογοητευτικά συμ­περάσματα μάς δίδει. Κατά τήν τελευταία στατιστική ή Ε λλάς κατέχει τήν πρώτη θέσι ώς πρός τήν υπεροχή τών

γεννήσεων Ιπί τών θανάτων.Πιστεύουμε, θά μ’ έρωτήσητε, δτι δέν υπάρχουν στήν

Ελλάδα υποσιτιζόμενοι; Κάθε άλλο' πλέον ή βέβαιον δτι υπάρχουν καί στή χώρα μας, δχι μόνον άτομα, αλλά καί ομάδες, μικρές καί μεγάλες, στις πόλεις καί στά χωριά πού δέν χορταίνουν τό ψωμί. Ό αριθμός τών πεινώντων εξαρ- τάται άπό τόν βαθμό τής ανεργίας στις πόλεις καί τήν καλή ή κακή εσοδεία στά χωριά. Καί δσο περισσότερες καί με-

γαλείτερες είνε αί ομάδες αύτές, τόσο μεγαλείτερο καί τό άδικο Ικείνων πού ενδιαφέρονται γιά τό κρέας καί τό ψάρι τών λιτοδιαιτωμένων χορτάτων, πριν εξασφαλίσουν τό ψωμί στους πεινώντας.

— 143 —

Πλέον ή βέβαιο ότι υπάρχει καί στήν Ελλάδα ένας άριθμός άπορων πού υποσιτίζεται, ένώ άπό τό άντίθετο μέρος υπάρχει ένας άριθμός εύπορων πού υπερσιτίζεται. Καί, αν δέν υπήρχε ένας δχι εύκαταφρόνητος άριθμός που υποσιτίζεται καί κακοσιτίζεται γιατί δέν ξεύρει, καθώς εί­παμε, νά διαθέτη δπως πρέπει τά λιγοστά του οικονομικά μέσα κατά τον σχετικώς καλλίτερο τρόπο, θά προσθέταμε : *Η μεγάλη μάζα του Ελληνικού λαού τρέφεται δρθώς καί επαρκώς, τόσο δρθώτερα καί επαρκέστερα, δσο πλησιέστερα πρός τό μέσο βρίσκεται, μέ δλοένα αΰξανομένη τάσι υπερ­σιτισμού, δσο προχωρούμε πρός τό δεξιό άκρο τών εύπό- ρων ΰπερσιτιζομένων καί μέ τάσι υποσιτισμού, δσο πλη­σιάζουμε πρός τό άριστερό τών ύποσιτιζομένων άπορων. Ό φείλομε δμως νά γνωρίζωμε δτι ή υγιεινή πού καταδικάζει Ιξ ϊσου υπερσιτισμό καί υποσιτισμό, προκειμένου νά εκλέ- ξη μεταξύ τού «λίγο λιγότερ ο ή λίγο περισσότερο του πρέποντος, δίδει χωρίς δισταγμό τήν προτίμησί της στό λίγο λιγότερ ο τού πρέποντος. Γιατί πρός τό λιγώτερο πο­λέμησε επί αιώνας τό πρωτογενές δν καί πρός τό λιγώτερο ακόμη καί σήμερα πολεμά τό μεγαλείτερο μέρος τής άν- •θρωπότητος. Γ ι’ αύτό πρός τό λίγο λιγώτερο τού πρέπον­τος έχουν προσαρμοσθή δλα του τά όργανα. Τά βγάζει δηλ. πέρα άπείρως καλλίτερα μέ τό λ ιγό τερ ο , ή μέ τό π ε­ρισσότερο τού πρέποντος. Παχύσαρκοι πρωτογενείς δέν υπάρχουν, καθώς ούτε καί άγρια θηρία. Καί δλοι οϊ ακ­μαίοι υπερήλικες εΐνε ισχνοί. Οί τρώγοντες περισσότερο τού πρέποντος άποτελούν μια μικρά δμάδα άνθρώπων πο­λιτισμένων χωρών καί εποχών' δέν αριθμούν επομένως πολ­λές γενεές προγόνων. Οί περισσότεροι εΐνε οί έκάστοτε

— 144 —

νεόπλουτοι που, παρατρώγοντες, εκφυλίζονται καί παύουν νά διαιωνίζωνται. Ά ς μή λησμονούμε τόν βασικό βιολογικό κανόνα : *άέν διαιωνίζεται δ ,τι δέν έξυπηρετεΐ τή ν ζωή». Ούτε επομένως αί προσαρμοστικές πρός τήν πολυ­φαγία ικανότητες. “Οσες παλαιοτάτης καταγωγής πλούσιες οΙκογένειες υπάρχουν, έχουν παράδοσι τήν λιτότητα, τήν Ιγκράτεια καί τήν πειθαρχημένη ζωή.

Σ η μ . Τήν έπί τοΰ θέματος αύτοΰ γνώμη του δ Καρρέλ συνο­ψ ίζε ι ώς έξνις :

«Κάθε άνθρωπος έχει τάσι φυσική νά ζητή (κανοποίησι τώ ν φυσιολογικών όρέξεών του, άλλά κα ί τών τεχνητών πού άποκτφ διά. τών έξεων, λόγου χάριν τοΰ οινοπνεύματος, τής τσχύτητος, τών βπόρ ή τής άενάου αλλαγής. Άλλ* εκφυλίζεται όταν ίκανοποιή πλή­ρω ς τίς τάσεις του σύτές. Π ρέπει λοιπόν νά συνηθίζη νά κυρίαρχη τήν πείνα, τήν άνάγκη τοΰ ΰπνου, τίς γενετήσιες δρμές, τήν τεμπε­λιά , τήν μυϊκή άσκησι, τό οίνόπνευμα. Περισσότερο τοΰ πρέποντος φαγητό καί ύπνος είνε πλέον έπικίνδυνα ή όλιγώτερο τοΰ πρέ­ποντος».

Ά ς σημειώσουν καλό τά λόγια αΰτά τοΰ Καρρέλ γιατροί καί παιδαγωγοί. «Π ει& αρχημένη ζωή·* είνε άπαραίτητη βάσις ενός αληθινού πολιτισμού.

*♦ *

Ά ν χρειάζεται σεβασμός στη λιτότητα τού κάθε λαού, χρειάζεται δμως άπείρως μεγαλείτερος στήν ελληνική λιτό­τητα. Γιατί λιτότης καί Ελλάς είνε στενώτατα συνυφα- σμένες. Δέν μπορεί νά έννοηθή ή μία χωρίς τήν άλλη. Περιέχει καί ή λιτότης μέσα της τήν έννοια τοΰ κλασικού, δπως καί ή Ελλάς. Λιτότης καί ελληνικός τρόπος διατρο­φής είνε συνώνυμα.

"Οτι ή κατάδιωκόμενη σήμερα λιτότης έλκει τήν κατα­

γωγή της άπό τήν βιολογικώς ανώτερα δλων εποχή τών Μαραθωνομάχων, μάς τό πληροφορεί, εκτός πολλών άλλων, καί δ Αριστοφάνης. ΕΙς τίς Έκκλησιάζουσες, κακίζων τούς ’Αθηναίους τής εποχής τοΰ Περικλέους γιά τήν πολυτελή των ζωή καί γιά τό τριώβολο πού έπερναν ώς ήμερησία άποζημίωσι οί βουλευταί καί επαινών τήν εποχή πού διοι­κούσε δ συστράτηγος τοΰ ’Αριστείδη Μυρωνίδης, θέτει τούς έξης στίχους στό στόμα τοΰ χορού :

«Μυρωνίδης δτ’ ήρχεν δ γεννάδας, ούδείς ετόλμα τά τής πόλεως διοικεΐν άργύριον φέρων, άλλ’ ήκεν έκαστος έν άσκιδίφ φέρων πιεΐν άμα τ’ άρτον αΰον καί δύο κρομ- μύω καί τρεις δν ελάας».

"Ωστε ψ ω μί, δύο κρεμμύδια καί τρεις έληές πού είνε ή τροφή τοΰ σημερινού Έλλην. λαού καί στή ράχι τής δποίας φορτώνουν κάθε πραγματική, άλλά καί φανταστική σημερινή κακομοιριά πού τόν δέρνει, ήτο ή τροφή καί αυ­τών άκόμη τών βουλευτών τής εποχής πού ώδήγησε στον Χρυσοΰν Αιώνα τοΰ Περικλεούς. Εκείνο, βέβαια, που κλη­ρονομήσαμε άπό τούς προγόνους μας δέν είνε αύτή αύτη ή λιτότης, άλλ’ ή πτωχότης τής ελληνικής γης, τής δποίας κόρη είνε ή λιτότης. Γ ι’ αύτό άποτελεϊ μακρά καί συνεχή παράδοσι πού δέν είνε εύκολο νά τήν άλλάξωμε. ’Αλλά καί δέν είνε τής απολύτου άνάγκης ή άλλαγή, εφ’ δσον, κατά τόν τρόπον αύτόν τρεφόμενοι οί πρόγονοί μας, ώδήγησαν σέ παρόμοιο πολιτισμό.

Ή λιτότης δέν έπαυσε νά είνε πιστός άκόλουθος τών προγόνων μας ούδέ κατά τόν Χρυσοΰν Αιώνα. Γιατί, οχι απλώς δ πολύς λαός, άλλά καί αύτή ή Ιθύνουσα τάξις δέν έπαυσε νά είνε λιτή, έστω καί δν δέν έτρωγε κρεμμύδι

— 145 —

— 146 —

καί έληά Τόσο λιτοδίαιτοι ήσαν, ώστε οί κωμικοί τής εποχής Ικείνης τούς ώνόμαζαν μικροτράπεζους καί φυλλοτρώ γας. Τ ί άλλο φανερόνει τό επίθετο φυλλοτρώγες, παρά δτι έκα- μναν μεγάλη χρήσι χορταρικών καί σαλατικών ; Έ ξ αιτίας δέ τής δλιγαρκείας των τούς έλεγαν καί μικροτρ&πεζους. Έ νώ άντιθέτως οί Θεσσαλοί πού κατοικούσαν χώρα εύφο- ρωτέρα καί ήσαν πλουσιώτεροι Ικαλούντο εϋτράπεζοι.

Ό τ ι ή λιτότης δέν ήτο ίδιον μόνον τών Σπαρτιατών, άλλά καί τών ’Αθηναίων καί δλης τής ’Αττικής, γίνεται φα­νερό καί άπό τήν έκφρασι ε ’Αττικηρώς ζήν» πού ση­μαίνει ζήν λιτώς. Συνήθιζαν δέ νά λέγουν δτι, οποίος τό βράδυ δειπνούσε στό σπίτι τού Πλάτωνος, τό πρωΐ ήτο νη­φάλιος καί υγιής. Γιατί, ώς γνωστόν, στά συμπόσια τής εποχής εκείνης έσερβίρετο περισσοιέρα φιλοσοφία ή φα­γητά. Παραλείπουμε τούς μακροβίους μέ τό άνθηρότατο γήρας Πυθαγορείους, οί όποιοι, μέ επικεφαλής τον Π υ­θαγόρα, ήσαν λιτότατοι φυτοφάγοι.

Ό σ ο ν άφορά τά σφάγια καί τούς οβελίας, περί τών όποιων γίνεται λόγος, τόσο στον Ό μ η ρ ο , δσο καί στούς λοιπούς συγγραφείς, άποτελούσαν φαγητά εορτών, δπως καί σήμερα τά ίδικά μας Πασχαλινά. Καί σ’ αυτόν τον στρατό διανομή κρέατος ήτο σχεδόν άγνωστη. Δέν άναφέ- ρεται παρά μια φορά άπό τον Ξενοφώντα — στήν Κύρου ’Ανάβασι — σέ περίπτωσι πού έλλειψε τό ψωμί. ’Ιδού τό σχετικό χωρίο : «Τό δέ στράτευμα δ σίτος επέλιπε καί πρία- σθαι ούκ ήνκρέα ούν έσθίοντες οί στρατιώται διεγίγνοντο». Τό ψωμί των δμως, σιταρίσιο ή κρίθινο, ήτο τό πλήρες καί δχι τό άσπρο. Πάντως τό λιτοδίαιτο δέν αποκλείει τήν προ­σθήκη ενός τεμαχίου οβελία καί γενικώς κρέατος ή ψαριού

— 147 —

άπλά μαγειρευμένου, φθάνει εν τφ συνόλψ ή τροφή νά μήν ίπερβαίνη σέ λεύκωμα και σέ θερμίδες τίς ανάγκες τοΰ •δργανισμοΰ.-· Στή περίπτωσι αύτή πρόκειται περί τής πολυτελο9ς

Χιτότητος τών εύπορων, ή οποία είνε τό άποτέλεσμα, δχί νής ανάγκης, άλλά μιας πειθαρχημένης ζωής πού προσπα- θ ί ϊ νά μή περάση σέ τίποτε τό μέτρο.

“Αν ή πολυτελή; αύτή λιτότης τών Ικλεκτών τοΰ Χρυσόν Λϊώνος άξίζει ή οχι περισσότερο άπό τήν υποχρεωτική τών Μαραθονωμάχων, άγνωστο Γνωστότατο δμως δτι δ σημερι­νός τρόπος διατροφής δλων σχεδόν τών εύπορων είνε ένα ■άπό τά αίτια τοΰ εκφυλισμού τής τάξεως αύτής. Γνωστόν δτι όλοι οί χορτάτοι εύποροι βρίσκουν Λ $λιο τόν φθηνό τρόπο τής διατροφής τού λαού. ’Ακριβώς γι’ αύτό σπανίζουν τόσο πολύ οί μή υπήκοοι τής Θεάς ’Ανάγκης λιτοί. ’Ακριβώς γι’ αύτό είνε καί μένει αθάνατη ή χώρα μας. Γιατί ή ¡πενέα, τής όποιας γνήσιο παιδί, καθώς είπαμε, είνε ή λιτότης, είνε δ άχώριστος σύντροφος τής μικράς αύτής ενδόξου γωνίας τής γής. Ό λος δ λαός τής υπαίθρου λιτοδιατάται, χωρίς νά βρίσκη καθόλου άθλιο ιό ψωμί καί τό κρεμμύδι, τήν ;1ληά καί τόν τραχανά μετά τήν κοπιώδη εργασία τής ήμέ- ρας πού είνε τό μεγαλείτερο ορεκτικό. Χάρις στήν υπο­χρεωτική αύτή λιτότητα τού λαού τής υπαίθρου πού άπο- τελεΐ τήν μεγάλη πλειοψηφία τού Έλλ. λαού, υπάρχει άφθονο καθαρό αίμα πού άνανεώνει τό δηλητηριαζόμενο άπό τήν πολυφαγία καί κακοφαγία τών κατοίκων τών πό­λεων. “Αν ή ’Αμερική παρουσιάζει τά περισσότερα σημεία εκφυλισμού, δ λόγος είνε γιατί, εξ αιτίας τής^γενικής μέχρι .προ ολίγου εύημερίας, δέν υπήρχε τό παραμικρότερο κατα­

148 —

φύγιο γιά τήν λιτότητα, τήν αθάνατη αυτή πηγή άνανεώ- «κως ιώ ν λαών.

Γ Ia αυτό καί στήν ’Αμερική πρωτοείδε τό φως ή Ιναν- τέβν του σημερινού τρόπου ζωής καί διατροφής έπαναστα- ^ ή κίνησις.- Χ η μ . Λέγοντας εκ φ υλ ισμ ό εννοούμε κατάπιωσι όλων τών Ικα­νοτήτων τοΰ ανθρώπου, σωματικών, πνευματικών καί ψυχικών. Mk τή α{τια τοΰ έκφυλισμοΰ καί τά μέθα τής θεραπείας άπησχολή- θηκε τελευταίως τό φωτεινότερο καί συνθετικώτερο σύγχρονα· μυαλό, δ Καρρέλ. Μέ πειράματα καί έπιχειρήματα άκαταμάχητα μβς άποδεικνύει ότι έκφυλιζόμεθα γιατί ο( πρόοδοι τοΰ μηχανικοΟ πολιτισμού μας άπομακρύνουνόλοένα καί περισσότερο άπό τήν πρω - εογενή, ανώμαλη ζωή τών προγόνων μας. Έ κφυλιζόμεθα γιατί ό νέος ηφόηος τής ζωής μέ τ ις διάφορες ανέσεις αχρηστεύει φυσιολογικούς, αύτομάιως λειτουργοΰντας μηχανισμούς, τών οποίων ή ένεργητικό- της ήτο άκατάπαυστη Ιπ ί αιώνας αιώνων στήν ύγεία καί τήν εΰδο- κίμησι τού άνθρώπου. Έ κφυλιζόμεθα γιατί ή τάξις καί ή αφθονία: •ή καθημερινή τών γευμάτων άφήνουν άχρησιμοποίητη ΰψίστης, απουδαιόιητος λειτουργία πού έπαιξε σπουδαιότατο ρόλο στή δια- τήρησι τής ζωής ιώ ν ανθρωπίνων φυλώ ν: Τήν προσαρμογή πρός, χήν έλλειψι τροφής. Γ ιατί οτή πρωτογενή ζωή οί άνθρωποι περ­νούσαν περιόδους πείνας. O c a v δέν τούς ύπεχρέωνε στή πείνα Ιλλειψ ις τροφής, ύπεβάλλοντο σ’ σΰτή έκουσίως. Ό λ ε ς αί θρη ­σκείες έπέμειναν στήν χρησιμότητα ιώ ν νηστειών πού εΐνε ένα άπό* τά τελειότερα μέσα άνανεώσεως τών ιστών. ‘Η μείς οί σύγχρονοι, καταργήσαμε τις διάφορες θρησκευτικές νηστείες καί δέν κρατή­σαμε παρά μόνο τις εύωχίες τών έρτών. Έ κφυλιζόμεθα γιατί άλλά- ξαμε τήν χρήσι τών πεπτικών μας όργάνων. Έλησμονήσαμε ότι a l σιαγόνες έγιναν γιά νά σπάζουν σκληρές ούσίες, καί δ στόμαχος. Κβτασκευάσθηκε γιά νά χωνεύη φυσικά προϊόντα.

Α λλάξαμε όμως καί τό ποιόν τής τροφής μας καί δέν πσρα- λαμβάνουμε πλέον μέ αύτή τά θρεπτικά συστατικά πού παρελάμ- βμνε άλλοτε ό άνθρωπος. Σ ιτάρ ι, γάλα, αΰγά, λαχανικά διατηρούν·

— 149 —

ψ ΐν τήν έξωιερική των μορφή, άλλ* έξ αιτίας τής χονδρικής WMr παραγω γής καί ιώ ν χρησιμοποιούμενων μεθόδων ή σύατασίς 1OT ίχει μεταβληθή ριζικώς.

Τά περισσότερα είδη τών τροφών μας είνε βέβαια τά αύτά p t τά τών προγόνων μας. Δέν εισέρχονται όμως στά πεπτικά μκς όργανα, όπως είσήρχοντο τότε. Γ ιατί τά καθαρίζουμε, τ ' ασπρί­ζουμε, τά κοακινίζουμε, τά ραφινάρουμε, τά καβουρδίζουμε, τά ■κακοποιούμε κατά χίλιους δυό τρόπους; ενώ άποδεικνύεται καθημε­ρ ινώ ς καί περισσότερο ότι «ό όσο τό δυνατόν πρωτογενέστβράς Τρόπος διατροφής είνε ενα άπό τ ’ άπαραίτητα πρός δημιουργίαν όγιών, ισορροπημένων άνθρώπων».

Ό τ ι ό τρόπος τής διατροφής τών πολιτισμένων είνε ενα άπό Τά βασικά α ίτια τής τρομακτικής έξαπλώσεως καί τών ψυχονεορ*- «ώ ν νοσημάτων γίνεται φανερόν καί άπό τό εξής : Σκύλοι καθαρβς •ράτσας παρουσιάζουν φαινόμενα έξαοθβνήσεως τής διανοητικότητας ■καί τρέλλας, όταν μεχαλόνουν δπό τεχνητούς όρους καί όταν τρά- •φωνται μέ τροφές διαφορετικές ά π ' εκείνες πού έτρωγαν οί πρό­γονοί των σκύλοι πού κυνηγούσαν τούς λύκους.

Ά π ό τήν άξιοσημείωτη αύτή παρατήρησι γίνεται φανερόν ό τ ι, <δν ύπάρχη τόση διάδοσις τών ψυχονευρ ικών νοσημάτων, ας δψετβ», μεταξύ πολλών άλλων, καί ή πλάνη τών ανθρώπων πού έπίστευτ**» ■ότι θά έξευγενισθοδν έξευγενίζοντες τά τρόφιμά των.

Σχβτικώς, μέ τήν διάδοσι τών νοσημάτων αύτών στήν Α μ ερ ικ ή κ α ί γενικώς σέ όλα τά πολιτισμένα μέρη πού κατεκλύσθησαν άΜ& τ ’ άγαθά τοΰ υλικού πολιτισμού λ έγ ε ι: «01 όροι πού εύνοούν τ ίς ■ασθένειες αυτές υπάρχουν πρό πάντων σέ κοινωνικές όμάδες πού ζοΰν σέ συνεχές παοάδερμα, όπου ή ευημερία, α ί ανέσεις, ή χλιβή κ α ί ή άεργη, χωρίς καμμιά προσπάθεια, ζωή, έπιδροΰν δυσμεέΟς ■στήν ποιότητα τών Ιστών' όπου ή τροφή πλουσία καί ραφινα- ρισμένη, όπου ό αλκοολισμός, τ ’ άφροδίσια καί α ί πάντός είδββς καταχρήσεις συχνές καί όπου ή ηθική πειθαρχία, α ί πίστεις καί Α Ιδανικά έχουν έξαφανισθή. Ή τρομακτική διάδοσις τών άσθενβίΑν «ΰτώ ν πού καταρρίπτουν τήν άξία τής λευκής φυλής, είνε τό άντί-

— 150 —

τιμ ο πού πληρώνει δ σύγχρονος άνθρωπος στόν υλικό πολιτισμό πού τόν έθεοποίησε».

Π οια μέσα θεραπείας προτείνει δ Καρρέλ, ό μέγας ούτός άν· •ρ ω π ισ τή ε ; Ό χ ι βέβαια ένκατάλειψι τοΰ μηχανικοΰ πολιτισμού, άλλά προσαρμογή αύτοΰ πρός τις πραγματικές ανάγκες τοΰ άν· Ορώιτου. Χρησιμοποίησι μόνων εκείνων Ικ τών μηχανικών εφευρέ­σεων πού δέν καταπνίγουν τις βασικές Ικανότητες τοΰ άνθρωπον. Ζ ητεί νά προστατεύσωμε τόν άνθρωπο άπό δλες εκείνες τις εφευρε­θείς πού εΐνε επιβλαβείς στό σώμα, τό πνεύμα καί τήν ψυχή του. Ν ά τόν προστατεύσωμε άπό τήν νοθεία τής σκέψεως, άλλά καί άπό τή ν νοθεία τών τροφών καί άπό όλας έν γένει τάς προόδους πού τις. έμπνέουν, δχι α ί άνάγκες τοΰ άνθρώπου, άλλά τ ' ατομικά συμφέ­ροντα Ζητεί νέας μεθόδους ζωής καί πολιτισμού: « Φ υσιολογική και φ υχοπνενματική καλλιέργεια, χωρίς τά κονφάρ, ώ μορφιά,

»ή* πολυιέλεια, επ ισ τήμ η , χωρίς τήν λατρεία τής ϋ ιη ς . Α άιά έπιτρέπουν στόν άνθρωπο ν’ άναπτυχθη απεριόριστα, διατη­ρώντας τήν εύφυία του, τό ήθικό του συναίσθημα καί τήν άνδρι-' κάτητά του».

Ο Ι μέθοδοι ζωής καί πολιτισμού πού ζητεί γιά τήν άναγέννηστ τοΰ άνθρώπου ό Καρρέλ, εΐνε ακριβώς αύιές πού έφηρμόσθηκαν μ έ τόσην επιτυχία στήν Ιθνικοσοσιαλιστική Γερμανία. Πόσο όρθά άντικρύζει ή Νέα Γερμανία τό ζήτημα τής τροφής, γίνεται φανερό άπό τις έξής βασικές κατευθύνσεις πού έξέδωκε ή άρμοδία ύγιει- νομική ύπηρεσία γιά τήν διδασκαλία τής λαϊκής διατροφής είς: t o σχολεία :

1) Δέν πρέπει νά παραβλέπηται κατά τήν διδασκαλία ό οικονο­μικός παράγων, ούτε α ί διαφορές πού οφείλονται σέ εδαφικές καν παραγωγικές συνθήκες.

2) Βάσις τής διδασκαλίας καί τής διαπαιδαγωγήσεως θά εΐνε ό ρ ε κ τή δια τροφή . Ή τροφή καλόν νά περιέχη πράσινα λαχανικά, φρούτα, γάλα καί γαλακτερά ε ίδη , έφ ’ δσον, εννοείται, τό επιτρέ­πουν α ί οικονομικές συνθήκες.

3) ’Αποκλειστική χρήσις φυτικών τροφίμων δέν προπαγάνδιζε-

— 15 L —

101. Ά ν όμως μερικά πρόσωπα θέλουν νά τρέφωνται φυτοφαγικώς είνε ελεύθερα.

4) Ή ωμή τροφή ύπό μορφήν σαλάτας καί φρούτων πρέπ ιι νά •υνιστάται. Αποκλειστική όμως ώμοφαγία, μόνον μετά τήν άόεια τών ιατρών.

5) ’Ιδιαιτέρα προσοχή πρέπει νά δίδηται στή διδασκαλία τοΰ τρόπου παρασκευής τής τροφής, ώστε νά μή χάνηται ή θρεπτική αύτής άξία.

Ε κτός άπό τίς όδηγίες αύτές ή επίσημη Γερμανική ‘Ε τα ιρ ία Μεταρρυθμίσεως τής ζωής ¿κυκλοφόρησε, μεταξύ άλλων, καί τά έξης :

1) Μεταρρύθμισις τής ζω ής σημαίνει.: Ά ποκατάστασις τής δια - ταραχθείσης φυσικής τάξεως τής ζωής. Σημαίνει : ’Απελευθέρωσε καί άνάπτυξι όλων τών δυνάμεων, όλων τών Ικανοτήτων, μέ τις όποιες έχει εφοδιάσει ή φύσιςπόν άνθρωπο. Μεταρρύθμισις τής ζωή? σημαίνει νά λείψουν α ί γεμάτες αγωνία φροντίδες γύρω άπό τό *Υ«ό μας καί ή διαρκής έ,ταγρύπνησις καί κηδαιμονία τών άλλων επί τής υγείας μας.

2) Ή μεταρρύθμισις τής ζω ής πρέπει ν’ άρχίζη άπό τό έδα­φος. Α ί τής Γερμανικής γης τροφές είνε α ί πλέον κατάλληλες γιά μάς τούς Γερμανούς.

Β) Ή πρώτη άποίτησις μιας ζωής σύμφωνης μέ τήν φύσι είνε ή επιμέλεια τοΰ Ιδάφους.

4) Ή 'Ε ταιρία απαγορεύει τήν νόθευσι τών τροφών, τήν αφοί· ρεοι διαφόρων συστατικών καί γενικώς τίς έπεμβάσεις κατά τήν παραγωγή καί τήν μαγειρική πού έλαττόνουν τήν θρεπτική αύτών άξία.

6) Ά ποδοκιμάζει τά διάφορα είδη τροφής πού χρηαιμοποιεΐ τό παγκόσμιο εμπόριο καί ή παγκόσμια οικονομία καί εμμένει οέ μιά άπλή, έδαφοπαγή διατροφή τοΰ λαοΰ. Ή λιτότης στή τροφή κανένα λαό δέν έβλαψε' ένώ ή Ιστορία μάς δίδει πλεΐστα όσα παραδείγματα περί τοΰ εναντίου.

6) Τήν σημερινή άνάγκη, ή όποία μάς αναγκάζει νά σιηρίξωμε τήν διατροφή μας στά εγχώρια προϊόντα, δς χαιρετίσουμε ώς σωτη-

©ία άνάγκη πού θά άποκαταστήση, μοζί μέ τήν οικονομική, «αί τήν βιολογική ισορροπία.

7) Ό χ ι μόνο τήν τροφή, άλλά καί τήν ζωή έν γένει πρέπει νά Ιπαναφέρωμε πλησιέστερα πρός τήν φύσι. Νέος φυσικώιεοος ρυθ­μός χρειάζεται καί στις άσκήσεις καί στις φροντίδες τοΰ σώματος, άλλά καί στήν ένδυμασία, τήν κατοικία καί δλην έν γένει τήν ζω ή.

8) Ό δρόμος πού οδηγεί στον σκοπόν αύτόν είνε ή διαπαιδα- γώγησις μέ βάαι τούς βιολογικούς νόμους τής ζωής».

Διαπαιδαγώγησις μέ βάσι τού; βιολογικούς νόμους τής ζω ής πού έπιτρέπουν ν ’ άναπτυχθοΰν ελεύθερα καί αρμονικά όλες αί Ικανότητες τοΰ άνθρώπου. Αιτή διατροφή μέ φυσικά, ανόθευτα, έγ· χώρια, κατά προτίμησι, προϊόντα. Ιδ ο ύ τά μέσα πού έφεραν στό «ρώς τήν Γερμανική Νεότητα πού γνωρίζει τήν χαρά διά τή ς «}· γαβίας Mai τή ν χαράν διά τή ς Φυβίαξ.

** *Τελειόνοντας τό περί λιτότητος κεφάλαιο αύτό, δέν άν-

τέχω στό πειρασμό ν’ αναφέρω τίς εντυπώσεις πού άπεκό- «μισε ό Βαυαρός ποιητής Γκλούκ άντικρύζοντας τό θαΰμα τής Ελληνικής λιτότητος. Ό ποιητής αυτός είχε ελθει στήν 'Ελλάδα μαζί μέ τόν Ό θ ω ν α καί, παρακολουθήσας τόν τρόπο διατροφής τών κατοίκων σέ κάποιο νησί κοντά στό Ναύπλιο, γράφει τίς Ιντυπώσεις του στή περίφημη «'.Ελλη­νική Σερενάτα» του :

«Μεγάλη έντόπωσι μάς έκαμε ή λιτότης τών κατοίκων ιτού ήτο άδυνατο γιά μάς νά τήν φαντασθοΰμε; λίγο ψωμί, λίγο τυρί, μερικά αγριόχορτα καί κάπου, κάπου κανένα ψα­ράκι ή λίγο κρέας. Ή φτώχεια των ήτο αληθινά μεγάλη. Ά λλ’ είχαν άπό άπόψεως φαγητού δυο προϊόντα πού άξι­ζαν γιά πολλά άλλα, τό περίφημο κρασί τους καί τό χ ρ ν α ί

— 152 —

— 153 —

έκαμναν καί τό λιτώτερο φαγητό σωστό

Ά ν Ιπισκέπτης τοΰ νησιού αυτού ήτο δχι ό Βαυαρός ποιητής μέ δξεΐα τήν παρατηρητικότητα καί τήν άντίληψι, άλλ’ ενας άπό τούς "Ελληνας διαιτολόγους έκείνους πού γυρίζουν άπό τήν Γερμανία μέ τό κεφάλι των γεμάτο άπό γραμμα'ρια λευκώματος και θερμίδες καί ιόν χαρτοφύλακά Των μέ διαιτολόγια κατάλληλα γιά Βορείους, πλέον ή βέ­βαιον δτι δέν θά Ιπερνε εΐδησι δτι τό χρυσά μας τό λάδι καί τό περίφημο χρασάκι μας άρκοΰν, αυτά καί μόνα, νά μεταβάλλουν σέ λουκούλειο καί τό λιτώτερο γεύμα, άλλά ■θά έννοιωθε φρίκη καί άγανάκτησι γιά τόν έλεεινό αυτό τρόπο τής διατροφής των κατοίκων. Καί θά ζητούσε, εν -δνόματι τού μέλλοντος τής φυλής, νά πληροφορηθοΰν όλοι ο ί "Ελληνες πού σιτίζονται κατά παρόμοιο άθλιο τρόπο, δτι «τό κρέας, τό ψάρι, τά αυγά κλπ. εινε τρόφιμα τής πρώ­της άνάγκης καί δέν πρέπει νά λείπουν καθημερινώς άπό τό τραπέζι κανενός*. Καί σέ περίπτωσι πού δέν επαρκούν τά χρηματικά των μέσα γιά καθημερινή αύτών προμήθεια, πρέπει νά τρώγουν καθημερινώς άπό μια ρέγκα καί τρεις •φορές τήν εβδομάδα άπό ενα μεγάλων διαστάσεων κομμάτι μπακαλιάρο, δν θέλουν νά γίνουν ευτραφείς καί ροδοκόκ­κινοι, δπως εΐνε οί Γερμανοί καί οί Σουηδοί.

Οί "Ελληνες αύτοί διαιτολόγοι, δχι μόνον δέν εννοούν ■δσα εννόησε δ ξένος γιά τό χρυσά μας τό λάδι καί τό θαυμαστά μας χραοάχι, άλλ’ ήγνόησαν καί αυτό τού Ίπποκράτους, ό όποιος καθώς θά ίδούμε, είπε προ 2 χιλ.ετών : « Ή διατροφή διαφέρει κατά χώραν, ώραν και Ιθος» .

— 154 —

“Αν ό Βαυαρός ποιητής δέν μπορούσε νά φαντασθή tq- λιτό τρόπο διατροφής τού Έλλην. λαού, πριν τόν γνωρίσχή άπό κοντά, Ιξ ίσου δμως αδύνατο νά φαντασθή, πριν τίς άν- «ληφθή προσωπικώς, τίς ωμορφιές τής χώρας μας. Ή κα- νάπληξι πού ήσθήνθηκε, δταν τίς πρωτοαντίκρυσε, μάς τό μαρτυρεί. Γράφει σχετικώς : «Κατά τά άλλα εχρειάζοντο τόσο λίγα πράγματα στό θείο αύιό νησί. Ε γ ώ — τό λέω στ’ άλήθεια — θά μπορούσα νά περάσω δλη μου τή ζωή σ’ αύτή τήν νήσο τών Μακάρων. Τό πτωχό αύτό νησάκι φω­τισμένο άπό τόν ωραιότερο ήλιο πού είχα ίδή στή ζωή μου, τριγυρισμένο ολόγυρα άπό μιά καταγάλανη.θάλασσα πού ή διαύγεια τών νερών της εντρόπιαζε καί τό καθαρώτερο κρύ­σταλλο τοΰ κόσμου καί σκεπασμένο άπό ένα ούρανό πού ήμεΐς οί Βόρειοι ούτε νά φαντασθούμε μπορούσαμε τήν γαλήνη καί τήν απεραντοσύνη του, μάς έφάνη σωστός πα­ράδεισος. ’Ανάμεσα σέ κατακόκκινους πετρώδεις λοφίσκους ξαπλόνονται μικρές πεδιάδες καταπράσινες, στις όποιες αν­θούσαν δλα τ’ αγριολούλουδα τής γης, σ’ αύτές δέ έβοσκαν χατάλευκα αρνάκια τών χωρικών καί επηδούσαν άτακτα κατσικάκια, ενώ τά κουδουνάκια πού είχαν δλα κρεμμασμένα στό λαιμό αντηχούσαν σαν μιά αγγελική μουσική στήν απε­ρίγραπτη γαλήνια σιωπή τοΰ μαγευτικού αύτού νησιού. Μιά θρησκευτική κατάνυξι μάς κατέλαβε δλους καί είχαμε αϊ- σθησι τοΰ αμέριμνου νεογέννητου παιδιού πού δέν γνω­ρίζει καμμιά έγνοια καί καμμιά φροντίδα. Μέ μάτια σχε«- δόν δάκρυσμένα κυττάζαμε τόν ούρανό καί τήν θάλασσα χαί περιμέναμε—λέγαμε— κάθε στιγμή νά ίδούμε τόν Θεό νά περιπατήση Ιπάνω στά κύματα».

Ό “Ελλην ύγιεινολόγος πού θά γύριζε άπό τίς χώρες

— 155 -

τού Βορρά, δπου θά εγνώριζε τά περιποιημένα καί κομψά· Ιπιπλωμένα σπίτια καί αυτών τών χωρικών, θά έφριττε άντικρύζοντας τά σπίτια τοΰ πτωχού αυτού νησιού. Τήν κα­τά στα σι θά χαρακτήριζε μέ επιείκεια ώς μιζέρια καί κακο­μοιριά . Καθόλου δέν θά επερνε εϊδησι αυτό πού άντελή- φθηκε μέ τό πρώτο δ βαυαρός ποιητής. «Κατά τά άλλα· τόσο λίγα πράγματα χρειάζονται στό νησί αύιό τών Μ α- κάρων».

Δέν θά έβλεπε τά τόσα καί τόσα αντισταθμίσματα πού* προσφέρουν στις ελλείψεις μας αί φυσικές ώμορφιές τής χώ ­ρας μας. Δέν θά έσκέπτετο δτι περιποιημένα καί θερμασμένα οπίτια είνε τής πρώτης ανάγκης γιά τις χώρες, στις όποιες ή θερμοκρασία καθ’ δλον τόν χειμώνα δέν άναβαίνει άπό τό- μηδέν, καταβαίνει δμως στα 10, 15, 20 καί πλέον, καί δπου· επομένως είνε υποχρεωμένοι νά μένουν έπί μήνες καί μήνες κλεισμένοι μέσα σ’ αύτά. Καί δχι στή χώρα μας, δπου με­τρημένες αί μέρες πού ή θερμοκρασία φθάνει στό μηδέν, δπου, μέ άλλους λόγους, ή χειμωνιάτικη θαμπωρή δέν εΐνε: μύθος, άλλ’ αυτή ή πραγματικότης. "Οχι στή δική μας χώρα «τήν φωτισμένη άπό τόν ώραιότερο ήλιο καί τρυ- γνρ ιομ ένη άπό τήν καταγάλανη μέ τά κρυστάλλινα νερά -Φύλασσα, πού ντροπιάζουν καί αύτό τό κρύσταλλο».

’Επιπλώσεις καί έργα τέχνης χρειάζονται στά σπίτια· τών Βορείων Χωρών πού εΐνε τά διαρκή καταφύγια κατά τούς άτέλειωτους μήνες τού χειμώνα. "Οχι δμως καί στή· χώρα μας μέ τις περίφημες χειμωνιάτικες ήμέρες «τΙς ντυ­μένες στΙς χρυσαφένιες καί τϊς γαλάζιες χλαμύδες των» τΙς ήμέρες Φαϋμα, μέρες έργα τέχνης» δπως γράφει ένας ίδικός μας λογοτέχνης, ό όποιος μολαταύτα εΐνε ένας άπό*

— 156 —

-Τούς ασπονδότερους πολέμιους τής Ελληνικής λιτότητος, χα ί άπλότητος καί Ινας άπό τούς φανατικώτερους ύμνητάς τών περιττών ώραίων. 'Ωσάν νά ύπάρχη τίποτε περισσό­τερο περιττό {;) ωραίο άπό τήν ώμορφιά τη; Ελληνικής

φύσεως, ωσάν νά ύπάρχη τίποτε θαυμασιώτερο άπό τήν Ελληνική λιτότητα.

Πρέπει καλά νά εννοηθή δτι ή απόλυτη λιτότης καί «άπλότης δέν είνε τοΰ καθενός. Δέν είνε προσιτή παρά μόνον «στις ευνοούμενες άπό τό Θεό χώρες, δπως είνε, μεταξύ άλ­λων καί ή Ελλάς. Λιτότης στή τροφή καί άπλότης στή ζωή δέν μπορεί νά συνυπάρχη μέ άπόλυτη ζωτικότητα τής φυ- Ιλής, παρά μόνον σέ χώρες, δπου σπανίζουν αί ήμέρες χωρίς ήλιο, σέ χώρες πού έχουν λιγοστά μέν, άλλ’ εκλεκτά προϊ­όντα, δπως είνε δλα τά Ελληνικά : Τά γλυκά μας τά στα­

φ ύλια , καθώς καί ή σταφίδα μας. Τά γλυκύτατά μας σύκα. Το θαυμαστό μας κρασί καί τό χρυσό μας τό λάδι. Τό αθά­νατο νερό τών Εσπεριδοειδών. Τά περίφημα χόρτα τοΰ

ίβουνοΰ καί τοΰ κάμπου καί ύπεράνω δλων οί ανεκτίμητοι •θρεπτικοί θησαυροί τοΰ λαχανόκηπου.

Ά ς έλπίσωμε πώς γλήγορα, πολύ γλήγορα θά λείψχ) ~ιό εξής άντεθνικό καί άνθυγιεινό φαινόμενο : Ο ί ξένοι νά ύμνοϋν τόν Ελληνικό τρόπο διατροφής καί τά ελληνικά προϊόντα καί ήμεΐς νά προπαγανδίζωμε στή χώρα μας τίς ρέγκες τής Γερμανίας καί τόν μπακαλάο τής Σουηδίας. Νά θαυμάζωμε ήμεΐς τις Εστίες τών Βορείων καί ν’ άφήνωμε τούς ξένους νά εκπλήσσωνται εμπρός στις θαυμαστές ωμορ­

φ ιέ ς τοΰ Ελληνικού Παραδείσου.Σ η μ . "Ας έλπίσωμε ότι πολύ γλήγωρα θά ξαναγςαφοΰν άπό

πούς λογογράφους μας ο αν τό έξης χρονογράφημα πού έγραψε μέ

— 157 —

τόν τίτλον ι& ηλονς και λιτός», ένας έκτω ν έκλεκτωτέρων χρονογρά­φω ν τήν εποχή πού δέν ήτο τής μόδας ό πόλεμος κατά τής λιτόιητος.

«‘Ο Καποδίοτριας ήτο λιτότατος *Η τροφή του καί ή ενδυμασία- του συνίστατο έκ ποσότητος καί ποιότητος Ικανών νά διατηρώσι, τάς δυνάμεις του καί νά προφυλάττωσιν αϋτόν έκ τών ατμοσφαιρι­κών έπιδράσεων. Συχνά κυαθίσκος πλήρης ζωμού λαχανών άπετέ- λει ολόκληρο τό γεΰμα τοΰ Κυβερνήτου.

*0 Χαρίλαος Τρικούπης ήτο επίσης όλιγόσιτος. Πολλάκις τό< δείπνο του άπετελείτο άπό ένα κομμάτι πουδίγκας. Κυρίαρχος καί εκείνος, όπως δλοι οί πραγματικώς υπέροχοι άνδρες, τοΰ ουρανίσκου του, κατώρθωσε νάέπιβληθή έπί όλων τών αισθήσεων του καί έτσι Ιπέρασε παρθένος άπό τήν ζωήν, μέγας καί άσπιλος άπό τήν πολιτικήν.

Ό σ ο ι έξεκίνησαν μέ τήν άπόφοσι νά γίνουν κυβερνήται καί- άναμορφωταί λαών, ελευθερωτήί καί οδηγοί, ώπλίθηκαν πρώτον μέ τήν α π λό τη τα καί τήν Λιτότητα. Έ γ ινα ν πρώτον κυρίαρχοι τοΰ ου­ρανίσκου των καί έπειτα έπεβλήθησαν είς τούς λαούς.

« Ό καταναλίσκων ή ό κεκτημένος περισσότερα άπό δτι χρειά­ζονται διά μίαν λιτήν ζωήν, είνε κλέπτης τών άνηκόντων είς τούς. ουνανθρώπους του». Μέ τό δόγμα αύτό τό δποϊον έφήρμοσεν ε ίς τόν έαυτόν του ό μέγας Γκάντι, ύψώθη είς προφήτην καί άνα· μορφωτήν, πρός τόν όποιον πειθαρχούν δλοι ο ί ‘Ινδοί, όλων τών τάξεων. Βλέπων τήν σταδιοδρομίαν κοί τά έργα τών άπλών καί λι­τών ανθρώπων δ παλαιός σοφός τής Βοστώνης, δέν μπορεί νά έξηγήση ιό φαινόμενον καί λέγει. «Σαν νά έχουν κάποιαν είδικήν έλαφρότητα οί άπλοΐ, άνέρχονται δχι είς μίαν Ιδιαιτέραν άρετήν,. άλλά είς τά επίπεδα όλων τών αρετών» άλλά καί δλων τών Ικανο­τήτων. Ό λ ο ι οί άπλοι υπήρξαν μεγάλοι καί υπέροχοι, ίσως δ ιό ιι αύτή καθ’ έαυτήν ή άπλάτης είναι ή ύψίστη υπεροχή.

Ό π ο υ κι’ αν απλώσετε μεταξύ τών λιτών καί άπλών ανθρώ­πων, θά συλλάβετε τήν μεγαλειότητα, τήν δπεροχήν, τήν άναμβι- σβήτητον αξίαν, τόν καρλαϋλικόν ήρωα, ένα Καποδίστρια, ένα Τρι- κούπην, ένα Γ κ ά ντ ι. . . Ό π ο υ καί άν άπλώσεσε μεταξύ τών κοι­λιόδουλων, τών λαίμαργων, τών τρυφηλών και τών φιληδόνων, 6ά πιάσετε μίαν μηδαμινότητα καί ένα Καλιγούλαν».

ΥΠΟΘΗΚΕΣ ΠΕΡΙ ΔΙΑΙΤΗΣ

ΤΟΥ ΙΠΠθΚΡΑΤΟΥΣ =

Τ ρ ο φ ή Ύ γ ε ία .

’Απαραίτητο θεωρούμε στό βιβλίο μας αύτό πού πραγ­ματεύεται τά Ελληνικά προϊόννα καί τόν Ελληνικό τρόπο διατροφής νά περιλάβωμε καί τίς περί διαίτης αθάνατες υποθήκες τού πατρός τής ’Ιατρικής. Τίποτε τό Έλληνικώ- τέρον άπό τόν θησαυρόν αύτόν τών υποθηκών τού Ίπ π ο - κράτους, άφού περιλαμβάνει τά δσα τού έκληροδότησαν οι πρόγονοί του Μαραθωνομάχοι καί τά δσα δ ίδιος άπεκό- μισε παρατηρώντας καί μελετώντας τήν δίαιτα τών συγχρό­νων του τής εποχής τού Χρυσού Αίώνος. Ό λο ι οί μεγάλοι τής εποχής αύτής, Σωκράτης, Πλάτων, ’Αριστοτέλης κλπ. «γνώριζαν, καί έφήρμοζαν τίς υγιεινές επιταγές τοΰ άσκλη- πιάδου τής Κώ, καθώς γίνεται φανερόν άπό πολλές περι­κοπές τών έργων των.

Έ φ ’ δσον δέ είνε γενικώς παραδεκτόν δτι αί δυο αύτές ίποχές έδωκαν τά τελειότερα άπό πάσης άπόψεως δείγ­

— 159 —

ματα ανθρώπων καί Ιφ’ όσον γενικώς παραδεκτόν επίσης, δτι δ τρόπος τής τροφής δέν εΐνε άπό τούς μικρότερους παράγοντας στό ποιόν τοΰ ανθρώπου, επιτρέπεται νά συμ- περάνωμε δτι ή γνώσις τών σχετικών γνωμών τοΰ Ίπ π ο ­κράτους, αν είνε χρήσιμες σέ δλους, είνε άσυγκρίτως χρη- σιμώτερες σ’ έμας τούς “Ελληνας, άφοΰ εγράφησαν άπό μεγαλοφυά “Ελληνα Ιατρόν, απευθύνονταν πρός "Ελληνας πού κατοικούσαν τήν Ελληνική αύτή γη καί Ιτρέφοντο προ πάντων μέ Ελληνικά προϊόντα.

Τά δσα άλλως τε σχετικώς μέ τό ζήτημα τής υγιεινής διατροφής λέγει ό Ιπποκράτης είνε τόσο χρήσιμα άπό πρακτικής άπόψεως, ώστε, δποιος μπή καλά στό νόημα τών άθανάτων αυτών υποθηκών, θά είνε σέ θέσι νά κανονίζω μόνος του κατά τόν άριστο τρόπο τά τής διατροφής του, χωρίς νά λαμβάνη ύπ’ δψιν τίς άλληλοσυγκρουόμενες γνώ­μες τών συγχρόνων διαιτολόγων.

** *

"Ενα άπό τά χαρακτηριστικά γνωρίσματα τής ’Ιατρικής τοΰ Ίπποκράτους εΐνε δτι θεωρεί τόν κακό τρόπο διατρο­φής ως αίτία τών περισσοτέρων νοσημάτων, καθώς καί ώς άρχή τής άναζητήσεως τής Ιατρικής Τέχνης.

Μας λέγει σχετικώς : « Ή ’Ιατρική δέν ε ΐνε ή Αλλαγή τής διαίτης έκείνης πού προκαλοΰσε Αλγη, νόοους καί Φανάτονς». [«'Ιατρική εύρηται Ιπί τή τοΰ ανθρώπου ύγείη τε καί σωτηρίη καί τροφή καί άλλαγμα εκείνης τής διαίτης, Ιξ ής οί πόνοι νούσοι καί θάνατοι εγίνοντο»].

Πολλά βιβλία τού Ίπποκράτους πραγματεύονται τό ζή­τημα τής διατροφής τών υγιών καί τών ασθενών. Ή μ εΐς

— 160 —

θ ά μεταφέρωμε άπό τά τής διατροφής τών υγιών, δσα θεω ­ρούμε χρήσιμα άπό πρακτικής άπόψεως και Ιδίως, δσα λέ­γε ι Ιν εΐδει άφορισμών. ’Ανάγκη νά προσθέσω δτι οί άφο- ρισμοί του δέ είνε θεωρίες καί υποθέσεις, άλλά συμπερά­σματα μακράς παρατηρήσεως καί πείρας.

Π ο β ό ν κ α ί π ο ιό ν τροψ π ς.

Τίποτε πιο δύσκολο, κατά τόν Ίπποκράτην, άπό τού νά καθορισθή τό π οιόν καί τό ποοόν τής τροφής τοΰ αν­θρώπου. Ή δυσκολία βρίσκεται στό δτι πρέπει κατά τόν καθορισμό νά λαμβάνωνται ΰπ’ δψιν. «Αί διαφορετικές φύσεις τών ανθρώπων, ή ήλικία, τό φύλον, ή συνήθεια, α ί εποχές τού έτους, τό κλίμα, τό είδος τών άνέμων πον φυσούν Συνήθως οέ μιά χώρα καί γενικώς ή μετεωρολο­γική κατάστασις τής ατμόσφαιρας*.

Δυσκολία στό καθορισμό τοΰ ποσού τής τροφής είναι καί τό δτι δέν υπάρχουν μέτρα καί σταθμά παρά μό­νον ή αϊβΦηοις τοΰ σώματος. Χρειάζεται πολίή εργασία γιά ν’ άποκτήση κανείς τήν άπαιτούμενη ακρίβεια, ώστε νά σφάλλη δσο τό δυνανόν δλιγώτερο πρός τήν μία κα- τεύθυνσι ή τήν άλλη. Καί εγώ εκείνον τόν Ιατρόν επαινώ, ό όποιος σφάλλει ολίγο [τόν σμικρά άμαρτάνοντα}. Γιατί τό Αλά'&ητον πολύ δύσκολο νά τό επιτύχη κανείς.

Δυσκολία στό καθορισμό τοΰ ποσού τής τροφής είνε καί ή διαφορετική ποιότης τών τροφίμων. «Διαφέρει σί­τος σίτου καί οίνος οϊνου καί δλα τά τρόφιμα μας, άνα- λόγως τού τόπου τής προελεύσεώς των. Είνε πλουσιώτερα ή πτωχότερα σέ θρεπτικά συστατικά, άν προέρχωνται άπό δδαφος γόνιμο ή άγονο, υγρό ή ξηρό, εύήλιο ή πολύσκιο.

— 161 —

Καί ιό κρέας και τ’ αύγά και τό γάλα διαφέρουν άναλό- γως τής τροφής πού τρώγουν τά ζώα, από τά οποί« ,πφ- ραλαμβάνουμε τά εϊδη αύτά. Πρέπει ακόμη, προσθέτει, νά λαμβάνωμε ύπ’ δψιν και τις αλλοιώσεις πού προξενούν στα τρόφιμά μας ή βιομηχανία, ή νοθεία καί ή μαγειρική», Συμπέρασμα στο όποιο καταλήγει : «Μ έγα τό ηοαόν εύ- ατόχως ές δύναμιν ξυναρμοαϋ·έν». Δηλ. «Πολύ μεγάλο πρόβλημα για τό γιατρό νά προσαρμώση τό ποσόν τής τρο­φής προς τ'ις ανάγκες τού σώματος, ώστε νά τού δίδη δύ- ναμι».

Καθώς βλέπετε, ό μεγάλος σοφός τής Κώ, στηριζόμενος στη παρατήρησι τής γύρω του ζωής, γιά νά καθορίση την δίαιτα τών συγχρόνων του, θέλει νά γνωρίζη, δχι μόνον την Ιδιοσυγκρασία τού καθενός, την χώρα, την ώρα, την συνήθεια, άλλα και τί αέρας φυσά, και από πού μάς έρχον­ται τά τρόφιμα μας. Κα'ι ενώ αΐ καταστροφές πού προξε­νούσαν την εποχήν εκείνη στά τρόφιμα ή βιομηχανία , ή νο θ ε ία καί ή μαγειρική ήσαν τίποτε, συγκρινόμενες μέ τις σημερινές, μολαταύτα, προκειμένου νά καθορίση τό ποιόν καί τό ποσόν τής τροφής, δεν παραβλέπει καί τούς παρά­γοντας αύτούς. Γ ι’ αυτό φθάνει στο περίφημο του συμπέρα­σμα : «Μ έγα τό ηοαόν εύσζόχως ές δύναμιν ξυναρ- μοαϋ'έν».

Πολλοί δμως σύγχρονοι διαιτολόγοι, χωρίς νά λαμ­βάνουν ύπ’ δψιν καμμιά άπό τις άπειρες επιφυλάξεις τού πατρός τής ιατρικής, τίποτε δεν θεωρούν πιο εύκολο άπό τον κανονισμό τής διατροφής τών συνανθρώπων των, φθά- σαντες μέχρι διεθνούς τυποποιήσεως τής τροφής. Μπορεί ό μεγαλοφυέστερος τών ιατρών νά φωνάζη, δσο θέλει, δτι

— 162 —

στο κανονισμό τής διατροφής δέν υπάρχει μέτρον καί ατα&μά, άλλά μόνον ή αϊσ&ησις τοΰ σώματος. Μερικούς δικούς μας διαιτολόγους τούς φθάνουν τά μέτρα και τά σταθμά καί, σιηριζομένοι Ιπάνω σ’ αύτά, εκστρατεύουν εναντίον τής πατροπαοαδότου λαότητος τοΰ Ελληνικού λαού.

Σχετικώς μέ τό ποιόν και τό π οαόν λέγει καί τίς εξής άθάνατες αλήθειες :

«Σέ κάθε τρόφιμο υπάρχει κά'τι πού βλάπτει καί κάτι πού ωφελεί. Ά λλ’ αύτό τό «κάτι», σέ άλλα εΐνε φανερό καί σέ άλλα όχι. Γ ι’ αύτό τίς τροφές κατατάσσουμε άναλό- γως τών φανερών ιδιοτήτων των. Βλαβερές Ιδιότητες είνε : Φουσκώματα, ξυνίλες, ρεψίματα, κωλικοί, διάρροια ή δυ- σκοιλιότης. Τά δυσπεπτικά δμως αύτά φαινόμενα παρου­σιάζουν καί τά πιο εύπεπτα τρόφιμα, αν τά πάρωμε σέ μεγαλειτέρα ποσότητα, άφ’ δ,τι μπορεί νά χωνεύση ή κοι­λία. («Ποιέει δέ τούτο αύτό καί δταν πλείω τις φάγη ή πίη ή δσα οΐηται πέψαι ή κοιλίη*}.

— «Τονωτικές τροφέ; είνε δσες πλουτίζουν τό αίμα, πλάσσουν μύς καί παρέχουν κένωσι άνάλογη τών εϊσαγο- μένων. Τροφές καί ποτά πού ωφελούν καί τονώνουν τό σώμα, δπως τό ψωμί, τό κρέας, τό ψάρι, τό κρασί, αύτές αί ίδιες, δταν λαμβάνονται άκαίρως ή σέ μεγαλειτέρα τού πρέποντος δόσι, προξενούν άσθένεια καί θάνατο. Τά άλλα τρόφιμα πού δέν έχουν δυναμωτικές Ιδιότητες καί ολίγον ωφελούν, εάν τά μεταχειριζώμεθα δταν καί δπως πρέπει, άλλά καί ολίγον βλάπτουν».

— «Τά πιο ελαφρά καί τά πιο ύγιεινά τρόφιμα καί ποτά είνε εκείνα πού σέ μέτρια ή σέ λίγο μεγαλειτέρα τού

— 163 ~

¡πρέποντος δόσι, δεν φέρουν κανένα άπό τά συμπτώματα. *θύ άναφέραμε. Χωνεύονται γλήγορα, προκαλοΰν μια κέ- νωσι και δεν βλάπτουν, οϋτε δταν τρώγωνται καθημερινώς, «ύτε άπό καιρό σε καιρό».

— « Τά φαγητά πού μάς ταιριάζουν δεν έχουν τίποτε ΤΟ δριμύ καί τό ερεθιστικό. Τέτοια εϊνε τό ψωμί καί ο ϊ Άλλες τροφές πού τρώγει συνήθως δ άνθρωπος. Ό μιλώ ■γιά τις υγιεινές τροφές πού δέν παράγουν καμμιά ένόχλησι

δυσαρμονία, γιά τις τροφές πού χρησιμεύουν γιά νά τρέφουν, ν’ αυξάνουν καί νά δυναμώνουν τό σώμα* γ ιά τις τροφές πού άποτελοϋν ένα μίγμα απλό καί Ιπιτυχη- μένο, πού δέν έχει τίποτε τό άκρατο καί δριμύ. Μεταξύ •αυτών, βέβαια, δέν τάσσονται τά καρυκευμένα πού ευχαρι­στούν τον ουρανίσκο καί ερεθίζουν τήν δρεξι' (έξω τά προς ηδονήν τε καί κόρον ήριυμένων τε καί έσκευα- •σμένων)».

Μαγειρική.Σχετικώς μέ τήν μαγειρική λέγει τά εξής :«Υπάρχουν τρόποι παρασκευής πού αυξάνουν τήν δύ-

ναμι τής τροφής καί άλλοι πού τήν Ιλαττώνουν. Τ ά πολύ ψημμένα καί πολύ βρασμένα κρέατα δέν δίδουν δύ- ναμι. Τά μέτρια βρασμένα καί δυναμωτικά εϊνε καί ευ­κοίλια».

«Τά μέ σάλτσες (= ε ν ύποτρίμμασιν) παρασκευαζόμενα -φαγητά εϊνε ερεθιστικά καί πυρωτικά- γιατί διάφορες θρε­πτικές ovaieqjtoi) έχουν διαφορετικές Ιδιότητες εϊνε ήνωμέ- νες μαζί».

Εϊδικώς γιά τά κρέατα παραδέχεται δτι τά καρυκεύματα

— 164 —

καθιστούν αύτά ερεθιστικά καί ικανά ν’ αναστατώσουν· τούς χυμούς.

Γενικώς ό 'Ιπποκράτης τάσσεται ύπέρ τής δσον το δυ­νατόν άπλουστέρας μαγειρικής. Σκοπός τής μαγειρικής, κατά *ήν γνώμη του, είνε νά εξασθενή τίς πολύ δυνατές τροφές «οί νά δίδη δύναμι στις άδύνατες, μέ τήν κατάλληλη άνά- μιξι. Παρομοιάζει τόν καλόν μάγειρον πρός μουσικόν, ό· όποιος γνωρίζει, άναμιγνύων καταλλήλως τά υλικά του—πού« αποτελούν τίς νότες του—νά παρασκευάζη αρμονίες, αί. όποιες εύχαριστούν τήν γλώσσα, ενφ συγχρόνως ωφελούν τήν ύγεία. Ό π ω ς ή αρμονία τής μουσική: δέν εύχαριστεΕ μόνον ιό αύτί, άλλά τονώνει ολόκληρο τόν οργανισμό, τό· ϊδ ιον συμβαίνει καί μέ τήν αρμονία τής μαγειρικής.

Ό Ιπποκράτης δέν επίστευε στά περιττά ώραϊα. Έ - γνώριζε δτι ή κάθε εύχαρίστησις τοΰ κάθε οργάνου επιδρώ εύεργετικώς είς ολόκληρο τόν οργανισμό. Κανείς περισσό­τερο άπό τόν πατέρα τής ’Ιατρικής δέν Ιπίστευε στή στενήι αλληλεγγύη τών οργάνων αναμεταξύ των, άλλά καί τού αν­θρώπου πρός τό περιβάλλον του, τό εγγύς καί τό απώ­τερο, τόν ήλιο, τήν σελήνη καί τά άστρα.

Α τ ο μ ικ ό γο δα το .

Ζητεί σεβασμό στό άτομικό γούστο, γιατί έχει άπόλυττγ εμπιστοσύνη στή φύσι καί τό έ'νστικτο : «Ούδέν γάρ δει­νό ν τών κατά φ να ιν γίνετα ι, ούδέ &ανατώδες». Δηλ. Τίποτε τό επικίνδυνο δέν υπάρχει σέ δσα έχουν κατά φ ύ- σιν. Γ ι’ αύτό συμβουλεύει : «Ποτά καί φαγητά τής άρε- σκείας μας, έστω καί δλιγώτερο ύγιεινά, πρέπει νά προτι­μιόνται άπό περισσότερο υγιεινά πού μάς προξενούν άη-

— 165 —

δία» . Γιατί πιστεύει δτι «ή δρεξις τραβά δτι λείπει άπό σώ μα ' ένφ δ,τι πλεονάζει δέν εϊνε επιθυμητό*.

Αυτό αληθεύει απολύτως γιά τούς φυσιολογικούς άν- -θρώπους πού τρέφονται φυσιολογικά καί δχι διά τούς δια- τρεφομένους μέ βιομηχανικά προϊόντα ή με τά «έν ά η ο - ■χρίμμασιν» φαγητά.

Στο σχηματισμό πάντως τού γούστου καί στό καθορι­σμό τής διαίτης μεγάλη θέσι δίδει στη συνήθεια*

Δύναμις ουνηθείας.Λ έγει: «’Ανέχεται κανείς χωρίς ενοχλήσεις φαγητά καί

ποτά, στά όποια εϊνε συνηθισμένος, έστω καί δν αυτά εΐύ* ■κάτωτέρας ποιότητας. Καί ανέχεται δύσκολα φαγητά *άΑ ποτά, έστω καί μη δύσπεπτα, στά όποια δέν εϊνε συνη®*· σμένος. Δέν πρέπει ν’ άπορή κανείς άν, τρώγων κρέας ή σκόρδο ή άλλα δυναμωτικά τρόφιμα, στά όποια δέν εϊνε συνηθισμένος, αϊσθανθή ενοχλήσεις. Καί χυλός άπό άλενρι κριθαριού φέρει ενοχλήσεις καί άέρια στά άτομα πού Μ -τον φάγουν παρά τήν συνήθειά των. Καί τό ψωμί φέρει $άρος σ’ εκείνον πού συνήθως κάμνει χρήσι χυλού.

Παρατηρήσατε άκόμη πόσο διαφορετικό εϊνε τό νά τρώγη κανείς, παρά τήν συνήθειά του, ψωμί άπό λεπτό ή χονδροαλεσμένο σιτάρι, ζυμωμένο μέ πολύ ή λίγο νερό, δουλεμένο πολύ ή λίγο, καλά ή δχι καλά ψημμένο. Και ή αλλαγή οινοποσίας μέ τήν ύδροποσία τί ένοχλήσεις φέρει' ■αλλά καί τό αντίθετο. Καί άπλή αλλαγή άσπρου μέ μαύροι κρασί δέν περνά άπαρατήρητη. Κατά τήν άλλαγή ίδίαις τών τροφών αισθάνεται κανείς τις Ιδιότητες τών τροφίμων.

— 166 —

Τ ό σκόρδο φέρει στον ασυνήθιστο αέρια, φουσκώματα καί βάρος στό κεφάλι».

Ώ ς έξης περιληπτικώς καί άφοριστικώς εκφράζει τήν γνώμη του αύτή ό Ιπ π οκράτης: «Τά έκ π ολλοϋ χρ όνον ξυνή&εα κ&ν ή χείρω τών άξννήΦεων, ήααον ένο χ λε ϊν •Γω θεν». Καί χειρότερα δηλαδή αν εΐνε εκείνα πού συνη­θίσαμε, Ενοχλούν όλιγώτερο άπό τά άσυνήθιστα καλλίτερα.

Τίς απότομες μεταβολές σέ δλες τις εκδηλώσεις τής ζωής θεωρεί δ 'Ιπποκράτης ώς τά πλέον νοσηρά αίτια. «Τό κατά ¡πολύ καί έξαπίνης κενοϋν ή π ληρούν ή Φ ερμαίνειν ή ψ ύ χε ιν ή άλλως όκωσοϋν τό οώμα κ ι- νέε ιν σφαλερόν' καί π&ν τό π ολύ τή φ ύσει π ολέμ ιον . Τ ό δέ κατ’ όλίγον άαφαλές ήν τις έξ έτέρον £ φ ’ έτερον μεταβαίνει» . Παντού, σέ δλα, μάς λέγει, ή υπερβολή εΐνε Ιχθρά τής φύσεως’ γι’ αύτό πρέπει νά προβαίνωμε βαθ­μ ια ίος, ιδίως δταν πρόκειται νά μεταβούμε άπό μιά συνή­θεια σέ άλλη. Πάντως δίδει καί τήν συμβουλή νά συνη­θ ίζομ ε καί στις απότομες μεταβολές. Ά λλ’ δποιος δέν εΐνε Εξοικειωμένος σ’ αύτές, πρέπει νά μεταβάλλη τίς συνήθειές του μέ πολλή προσοχή.

Ώ ς πρός τόν άριθμό τών γευμάτων: «'Υπάρχουν άν­θρωποι πού έχουν καλώς εις τήν ύγεία των μέ ένα γεύμα τήν ήμέρα— μονοσίτιαις—καί επειδή αύτό τούς ωφελεί τό καθιερώνουν. Ά λλοι προσθέτουν καί τό «άριστον», διότι ή υγεία των έτσι τό θέλει, άπαίτησις πού δέν ύπάρ- χει σέ δσους χρησιμοποιούν άπό εύχαρίστησι ή άπό άλλους λόγους πότε τήν μία καί πότε τήν άλλη συνήθεια. Ε ίν ε χραγματικώ ς άδιάφορο ατούς πολλούς νά συνηθίσουν σ ’ ένα ή περισσότερα γεύματα τήν ήμέραν. Ά λλ’ ύπάρ-

χουν πύλλοί πού δεν μπορούν νά απομακρυνθούν ούτε μια ήμερα άπό χήν χακτική χων, χωρίς νά κακοπαθήσουν. Πρέπει ό ϊαιρός νά γνωρίζη δτι τό νά κάμνη δ άνθρω­πος χρήσι φαγηχών και ποτών συνήθους ποιόχηχος, μέ χήν αύτή τάξι, εινε πολύ άσφαλέσχερον ή νά κάμνη μεγά­λες απότομες μεταβολές. Ό σ ο ι παραδείγματος χάριν δέν είνε συνηθισμένοι νά παίρνουν πρωινό, θά αισθανθούν, αν τό πάρουν, βάρος στο σώμα, άχονία και ραθυμία. ’Ακόμη περισσότερον ήθελε κακοπαθήση δ μαθημένος στη μονο- σίτισι, άν έπαιρνε και τρίτο γεύμα. Θά έλθουν ξυνίλες καί εντερικές διαταραχές' διότι ήιο συνηθισμένος νά μή δέχη- ται και νά μή χωνεΰη σιχία πολλές φορές χήν ήμέρα, άλλα ν’ άφίνη χήν κοιλία νά ξηραίνηχαι. Κα'ι δμως υπάρχουν πολλοί στους δποίους και χρία γεύματα δέν φέρουν καμμιά ενόχλησι' γιατί εινε συνηθισμένοι σ’ αυτά».

Ούτε λέξιν αναφέρει δ 'Ιπποκράτης γιά τά πέντε γεύ­ματα χήν ήμέρα πού καθιέρωσε ή σύγχρονη ευπορούσα τά- ξις, ακριβώς δηλαδή εκείνη πού Ιργάζεται λιγώτερο σωμα- χικώς. Πάντως και σ’ αυτούς ή συνήθεια έχει ώς άποτέλε- σμα νά μήν α’ισθάνωνται καταφανή άμεσα ενοχλήματα.

”Ας προχωρήσωμε: «Ό σοι πάλι συνηθίσουν σέ δυο γεύματα κα'ι δέν πάρουν τό ένα, αισθάνονται αδυναμία και Ινοχλήσεις στο στομάχι καί σιά έντερα, έχουν πικρό τό στόμα, οφθαλμούς κοίλους, ούρα ακάθαρτα, άκρα ψυ­χρά, έλλειψιν δρέξεως διά τό δείπνον. Και αν δειπνήσουν, θά αισθανθούν βάρος στο στομάχι, ιδίως αν φάνε περισ­σότερο από τό συνηθισμένο, δπως κάμνουν πολλοί θέλον- τες ν’ αναπληρώσουν τό παραλειφθέν φσγητό. Τό σωστό είνε ένας πού θά παραλείψη τό πρωινό, στο όποιον ήτο

— 167 —

'¿ϋνηθισμένος, ν’ αντιστάθμιση τήν παράλειψι, άποφευγων <δ ψύχος, τήν θερμότητα, τήν κούρασι' γιατί όλα αυτά δυ- &Χολα θά τά ύποστή*. Τό δέ δεΐπνόν των πρέπει νά είνβ Ιλαφρότερο ιού συνήθους, ν’ αποτελήται άπό μάζαν (χυλό κριθαριού) αντί άρτου, λάχανα, λάπαθα, μολόχα, ή σεΰτλα. *ΊΕχω τήν γνώμην ότι αί ιδιοσυγκρασίες πού α ισθά­νονται γρήγορα και έντονα τά αποτελέσματα των αταξιών έΐνε αί άσθενέστερες. 'Ο άδύνατος είνε εκείνος πού πλη- σίάζει περισσότερο προς τόν άρρωστον».

** *

Άλ^ά γιά νά γίνη φανερό πόσο πολύ κατά τήν γνώμη του διαφέρει ή θρεπτική αξία τών τροφών αναλόγως τής χώρας, τής συνήθειας, του ποσού τής είσαγομένης τροφής καί λοιπών παραγόντων, θά παραθέσωμε καί τούς εξής άθανάτους δφορισμούς του, οί όποιοι τόσο περισσότερο καταπλήσσουν τούς συγχρόνους γιά τις αλήθειες πού πε­ριέχουν, όσο περισσότερο προχωρούν αί περί τροφής έρευ- νές των.

— 168 —

«Γάλα τροφή οίσι γάλα τροφή κατά φυσιν καί άλ- λοισι ούχί’ καί σάρκες καί άλλαι ϊδέαι τροφής πολλαί κ«1 κατά χώραν καί έθι- ομόν.

Τό γάλα, τό κρέας καί τά άλλα είδη τών τροφών άλλους τρέφουν καί άλλους όχι, αναλόγως τής χώρας καί τής συνήθειας.

* Τήν συμβουλή αύϊή του Ίπποκράτους εφαρμόζουν όλοι οί σύγχρονοι ιατροί πού παραγγέλουν στους ασθενείς των νά παραμέ­νουν κλινήρεις τήν ήμέραν τής εβδομοδιαία; των νηστείας ή φρου- τοψαγίας.

Μέ άλλους λόγους μάς λέγει ό σοφός τής Κώ δτι ιόν ^Ελληνα χωρικό ιόν τρέφει περισσότερο ή έληά και ϊό κρεμμύδι πού εινε προϊόντα τής χώρας του καί τα έχει <#ύνηθίσει άπό πάππο καί προπάππο καί δτι δέν συν­τρέχει λόγος νά τον σπρώχνωμε νά τρώγη την ρέγκα καί τον μπακαλιάρο πού είνε καλή τροφή γιά τούς Βορείους. Γ ιατί ή χώρα των είνε διαφορετική άπό τήν ΐδική μας, «διαφορετικές καί αί συνήθειες τής διατροφής των.

Αύτή τήν γνώμη είχε ό Μύγας 'Ιπποκράτης—τον τίτλον τού Μεγάλου του τον έδωσε ό ’Αριστοτέλης—ό όποιος δέν είχε κανένα άπό τά σύγχρονα θαυμαστά εργαστήρια καί •όργανα άναλύσεως τροφίμων, παρά τά δυό του μάτια γιά νά Λαρατηρή τήν γύρω του ζωή καί τον «λογιομόν» —δπως τόν έλεγε ό ίδιος—γιά νάκρίνη καί νά βγάζχι συμπεράσματα άπό δσα έβλεπε. Υπενθυμίζουμε αυτό πού είπε ένας εκ των •μεγαλειτέρων φυσιολόγων τού αίώνός μας : «Ό ταν τό πεί­ραμα δέν συμφωνεί μέ τήν γύρω μας πραγματικότητα, ή άλήθεια βρίσκεται μέ τό μέρος τής πραγματικότητος*.

—Άναλόγως των περι­στάσεων δλα καλά καί δλα κακά.

—"Αλλοτε αξίζει ό δγκος και άλλοτε ή δύναμις τής τροφής.

— Ούτε ή πολυφαγία, ούτε ή ασιτία, ούτε άλλο τι είνε καλό, δταν υπερβαίνει τά φυσικά δρια.

— 169 —

— «Πρός τι πάντα φου­ρά καί πάντα άστεΐα».

— «Ή δύναμις τροφής κρέσσων ή δγχος. ’Όγκος προφής κρέσσων ή δύνα- μις».

— «Ού πλησμονή, ού λι­μός, ούδ’ άλλο ούδέν άγα- θόν δτι αν μάλλον τής «ρύ­σεως ή».

170 —

— «Τροφή ού τροφή, ήν μή δύνηται τρέφειν. Μή τροφή, τροφή, ήν οΐόν τε ή τρέφεσθαι. Ούναμα τροφή, Ιργον δέ ούχί. Έ ρ γο ν τρο­φ ή , ούναμα δέ ούχί.

—Τροφή δέν εϊνε τροφή, αν δέν μπορεί νά θρέψη. Ή μή τροφή γίνεται τρο­φή, αν μπορή νά θρέψη. Τροφή όνομα και όχι πράγ­μα. Τροφή πράγμα και όχι όνομα.

Μέ τόν άφορισμό του αύτόν μάς λέγει δ μεγάλος αύτός Διδάσκαλος ότι υπάρχουν άνθρωποι πού κατορθώνουν ν’ άντλήσουν καί άπό τό βαλανίδι πολύ περισσότερα θρε­πτικά συστατικά ή άλλοι συνάνθρωποί του άπό τό κρέας. Γ ιατί, προσθέτει : «τροφή άφομοιούμενη τρέφει' μή άφο­μοιούμενη γίνεται βάρος καί άσθένεια». Δέν πιστεύει δηλ. δτι άρκεΐ νά ρίξωμε μέσα μας τόσα δράμια κρέας, ψάρια, γάλα, ψωμί, χόρτα, φρούτα γιά νά εξασφαλίσαμε μιά καλή τού σώματος θρέψι. Χρειάζονται κατά τήν γνώμη του καί δλλαι άπαραίτητοι στή πέψι καί στήν άφομοίωσι παράγοντες, καθαρός άέρας, άσκησις, καλή ψυχική διάθεσις κλπ. κλπ»

Σχετικώς δέ μέ τήν πολυφαγία προσθέτει :— «Κάθε τροφή παύει νά εϊνε τροφή, αν είσάγηται συ­

νεχώς καί άφθόνως».— «"Οπου ή λαμβανόμενη τροφή εϊνε περισσοτέρα τού

πρέποντος, προκαλεΐ νόσους».— «Υπάρχουν δύο προφυλακτικά τής υγείας : Νά τρώ-

γη κανείς λιγώτερο άπό ό,τι μπορεί καί νά εργάζηται πε- ©ισσότερο».

— « Ή διατροφή εϊνε πόλεμος. Ή τροφή εϊνε ό άντίπα- λος, πού, γιά νά νικηθή, δέν πρέπει νά εϊνε ισχυρά, ερε­θιστική καί συμπεπυκνωμένη. Ά λλ’ ούτε καί άφθονη, γιά

— 171 —

νά μπορή τό σώμα νά τήν νικά· Κάθε φορά πού τό σώμοε εϊνε ισχυρότερο άπό τήν τροφή, ή κατάστασις είνε φυσιο­λογική. Τό σώμα δέν τρέφεται παρά μέ τήν τροφή πού· νικά- ’Εάν ή τροφή δέν ληφθή δπως πρέπει και στην πρέ­πουσα αναλογία, παρέχει τό αντίθετο άποτέλεσμα. ’Αδυνα­τίζει» .

Έ φιστώ τέλος τήν προσοχή τών αναγνωστών στον* Ιξής άπό πάσης άπόψεως τέλειο ορισμό τών καλλίτερων τροφών :

— «ΕΙ ύγίην άριστα οσα όλίγιστα έσιόντα αύτάρκεα Ιστί και λιμού και δίψης άκος είναι καί πλεΐστον χρόνον αύτά δέχεται καί διαχωρέει κατά λόγον».

— Αί καλλίτερες τροφές; είνε δσες ικανοποιούν τό· αίσθημα τής πείνας σέ μι­κρά ποσότητα καί τά δέ­χεται τό σώμα Ιπί πολύ και στις οποίες ύπάρχει άντίστοιχος κένωσις.

Πολύ μεγάλη άλήθεια δτι αί καλλίτερες τροφές είνε, δσες μπορεί νά τρώγη κανείς καθημερινώς, χωρίς νά τις βαριέται. Ούτε ό Ελληνικός λαός βαρέθηκε ή κακοστομά­χιασε τρώγων επί αϊώνας ψωμί, κρεμμύδι καί εληά, ούτε ά* "Ιαπωνικός ρύζι καί λίγο ψάρι. Μόνον δσοι τρώγουν β ιο- μηχανοποιημένες καί καρυκευμένες τροφές, γιά νά μή τά: άηδιάζουν καί νά μή κακοστομαχιάζουν, πρέπει νά τά ποι­κίλλουν. Ή μονοτονία δηλ. τής τροφής βλάπτει, δσους τρώγουν «τά μή άριστα» τρόφιμα.

Ό.σον άφορά τήν φράσιν «όλίγιστα έσιόντα αύτάρ— χεα έστίν» είνε άπό τις λακονικώτερες καί ούσιαστικώτε- ρες πού εγράφησαν. Στις 4 αυτές λεξοΰλες περιέχονται δλα τά περί όξεοβριθείας καί βασεοβριθείας τών συγχρόνων-

Ερευνητών. Περιέχονται όλα όσα περί λιτότητος άναφέ- •ραμε, ή οποία σημαίνει «τίποτε περισσότερο καί τίποτε •λιγώτερο άπό τό πρέπον» καθώς καί τό «ελάχιστο τής -καταναλώσεως μέ τό μέγιστο τής άποδόσεως».

Τροφή πού περιέχει πολλά ζωϊκά λευκώματα, άσπρο ’ψωμί, πολλά ζυμαρικά, πολλά γλυκίσματα, δηλ. τροφή πού ώνομάσαμε δξεοββΐ&ή καί πού εϊνε ή τροφή τών εύπο­ρω ν, κανένα άπό τά γνωρίσματα τής άρίστης διατροφής :πού ζητεί δ Ιπποκράτης δέν Ικπληροί. Διότι καί τό ποσόν πών θερμίδων καί τών γραμμαρίων λευκώματος αύξάνει -«τόν άνώτατον βαθμό καί στήν δυσκοιλιότητα οδηγεί.

Δυσκοιλιοτηδ-Θά προσέξατε, βέβαια, ότι ή επφδός σέ δ,τι σχετικώς

«μέ τήν τροφή λέγει ό 'Ιπποκράτης εϊνε ή ανάγκη τής τα­κτικής κενώσεως. Γιατί πιστεύει γενικώς τά εξής : «"Οταν ~ή κοιλία δέν κενοΰται τακτικά, διαποτίζει μέ τήν υγρασία ττού προέρχεται άπό τά είσαχθέντα σιτία ολόκληρο τό σώ- •μα’ πηγαίνει στο κεφάλι, γύρω άπό τό κεφάλι, στον εγκέ- -φαλο, ξαναγυρίζει στήν κοιλία, όπου προξενεί νέαν ασθέ­νειαν, ή δποία μεταδίδεται καί σέ πλεΐστα άλλα όργανο*’ καί τό ενα όργανον μεταδίδει τήν άσθένεια στο άλλο («τό «τερον τφ Ιτέρφ νοϋσον ποιέει»), Γ ι’ αύτό δ καλλίτερος πρόπος θεραπείας τών πασχόντων μερών γίνεται διά θε­ραπείας τών μερών, άπό τά όποια άρχίζει ή νόσος. Ή άρχή συνήθως λαμβάνει χώραν άπό τήν κοιλία. Γ ι’ αύτό -σέ όλα σχεδόν τά νοσήματα ωφελεί καθάρσιο καί νηστεία».

Σχετικώς μέ τόν άριθμό τών κενώσεων λέγει τά εξής : -«Χρή κατά τό πλήθος τών εσιόντων ή δίς ή τρις τής ήμέ-

— 172 —

— 173 —

ρας ύποχωρέειν καί τής νυκτός άπαξ, πλείονα δ’ επί τά- πρωΐ, ώσπερ ξύνηθες εσιί τφ άνθρώπφ». Καί μόνον άπό χήν γνώμη του αύτή γίνεται ολοφάνερο πόσο πρώτο— γενεστέρα άπό τήν ΐδική μας ήτο ή διατροφή καί ή ζωή*, τών προγόνων μας. Γιατί, ως γνωστόν, ίδιον τών πρωτο­γενών εινε τήν κάθε πρόσληψι τροφής ν’ άκολουθή κένω- σις, αυτό άκριβώς πού θεωρεί δ 'Ιπποκράτης ώς «συνή­θεια τού κάθε φυσιολογικού άνθρώπου*. Πού νά ύπο— πτευθή δ πατήρ τής Ιατρικής δτι οί άπόγονοί του θά τάσ­σουν τον εαυτόν των μεταξύ τών φυσιολογικών άνθρώ πω ν άν, τρώγοντες πεντάκις τής ήμέρας, κατορθώνουν «ύποχω­ρέειν» άπαξ’ καί δτι υπάρχουν πολλοί, πάμπολλοι, ο ί όποιοι, λαμβάνοντες τροφή τουλάχιστον τρεις φορές τήν ήμέρα, «υποχωρούν» μιά φορά κάθε τρεις ήμέρες, χωρίς: νά τάσσουν τον εαυτό των μεταξύ τών πασχόντων.

Δέν χάνει ευκαιρία νά τονίση καί ξανατονίση δτι πρέ­πει νά φροντίζωμε δπως ή κοιλία εινε ελευθέρα. « Ά ν δύά ήμέρες περάσουν, χωρίς κένωσι, περίμενε πυρετό ή άλλες, Ινοχλήσεις».

Τήν πίστι τού Ίπποκράτους δτι στενή, στενωτάτη εινε- ή σχέσις έλευθέρας κοιλίας καί υγείας παραδέχονται δλοι οί σύγχρονοι ιατροί. Ό δέ γνωστός στο ελληνικό άναγνω— στικό κοινό Γάλλος νεοϊπποκρατικός ιατρός Pauchet^ ό όποιος πιστεύει δτι «τό παχύ έντερο δηλητηριάζει δλ% τήν ζωή μας» δίδει τήν εξής συμβουλή στους νέους ϊ «Προκειμένου νά νυμφευθούν νά δώσουν περισσοτέρα. προσοχή στήν καλή λειτουργία τού έντερου ή στήν προίκα καί λοιπά προσόντα τής μελλονύμφου, αν θέλουν νά μήν- άποτύχουν στο γάμο των».

— 174 —

Τροφή καί άβκήσεις.

Γιά νά έξασφαλισθή ή καλή θρέψις και ή υγεία δέν «άρκοϋν, κατά τόν Ίπποκράτην, καί αί ακριβέστερες περί -διατροφής γνώσεις. Πρέπει, έκτος τών άλλων, νά γνωρίζη καί τό εξής : «Ού δύναται ΙοϋΊων δ ά νθρ ω π ο ς ϋγια ί-

~νειν ήν μή πονέη». Δηλαδή : Δέν εϊνε δυνατόν δ άνθρω­πος τρώγων νά εϊνε υγιής, αν συγχρόνως δέν άσκήται. Τροφή καί άσκησις έχουν αντίθετες Ιδιότητες. Αί άσκή- -σεις έξοδεύουν, αί τροφές άντικαθιστοϋν τά εξοδευθέντα. Ά λλά , γιά νά εχωμε υγεία, δέν αρκεί απλώς ν’ άσκούμεθα. ί ΐρ έπ ε ι νά γνωρίζωμε καί τις σωστές αναλογίες, «τάς -συμμετρίας» μεταξύ τροφής καί άσκήσεως. Δέν πρέπει νά ύπάρχη υπεροχή ούτε προς τό ενα μέρος, ούτε προς τό «άλλο».

Πρώτος δ 'Ιπποκράτης άνεκάλυψε ότι ή συμμετρία με­ταξύ ασκήσεων καί τροφής εϊνε απαραίτητος παράγων -•υγείας. ’Από όλα όσα είπε καί έγραψε αύιή τήν άνακά- -λυψι θεωρεί πιο σπουδαία. Λέγει σχετικώς καί τά εξής πού ένδιαφέρουν Ιδιαιτέρως τούς οπωσδήποτε εύπορους :

«"Οσοι έχουν τά μέσα καί γνωρίζουν δ ιι οΰδεμία «άνάγκη τού πλούτου χωρίς υγεία, θά βρουν εδώ μιά δί- -αιτα πού άνεκάλυψα καί έφερα όσο τό δυνατόν πλησιέ- -στερα προς τήν ακρίβεια. Αυτή ή άνακάλυψις, ωραίο γιά ¡μένα εύρημα, χρήσιμη σέ όσους τήν πληροφορηθοϋν, εϊνε -ή «προδιάγνωαις έη ιχειμ ένης νόσον» καί ή διάγνωσις του τι παθαίνει το σώμα, δν τό φαγητό ύπερτερή τών «άσκήσεων καί αν ή άσκησις ύπερτερή τού φαγητού. Πρέ- -πει νά πληροφορηθοϋν όλοι ότι Ισορροπία μεταξύ τών δύο.

— 175 —

διατηρεί τήν υγεία καί δτι δ θρίαμβος του ενός δδηγεϊ στήν ασθένεια. "Οσο μικρά καί αν εΐνε ή δυσαναλογία με­ταξύ τροφής καί άσκήσεως, ή υπερβολή θά νικήση το σώ­μα μέ τον καιρό καί θά όδηγήση στήν ασθένεια. Πρέπει νά έννοήσουν καλά οτι «ή άο&ένεια δhv έρχεται α ίφ νι- δίω ς, άλλά, ουναΰροιζομένη λ ίγο , λ ίγο , ξεαπά Από­τομα». (Ού γάρ ευθέως οί νοϋσοι τοισι άνθρώποισι επιγί- γνονται, αλλά κατά μικρόν ξυλλεγόμεναι άθρόως έ ιφ α ί- νονται). Θά εκθέσω λοιπόν τί συμβαίνει στους ανθρώπους πού φαίνονται υγιείς, τρώγουν μ3 εύχαρίστησι, εργάζον­τα ι καί Ιχουν σώμα καί χρώματα Ικανοποιητικά».

Καί εκθέτει έπειτα διά μακρών τά συμπτώματα, τά δποΐα φανερώνουν οτι τό φαγητό υπερτερεί τών ασκή­σεων. Ή μεΐς θά δώσωμε μικρά περίληψι : «Υπεροχή αι­τίων φέρει φουσκώματα, ρεψίματα, ξυνίλες, διάρροια ή δυσκοιλιότητα. Ε π ίσ η ς κεφαλαγία, βαρειά βλέφαρα, υπνη­λία ή, άντιθέτως, αϋπνία ή ταραγμένο ύπνο». 'Ως εξής εξη­γεί δ 'Ιπποκράτης τήν συχνή συνύπαρξιν επί πολυφαγίας κεφαλαλγίας καί δυσκοιλιότητος : « Ή κεφαλή τήν πλησμο­νήν άντισπώσα, τήν τε κοιλίην ερίστησι (σφίγγει) καί αύτή ή ιδία βαρύνεται».

Ά λλ’ εκτός απ’ αυτά τά συμπτώματα υπάρχουν καί άλλα μικρότερα πού φανερώνουν υπεροχή τροφής : «Νοιώ­θει κανείς τούς ρώθωνας γεμάτους, χωρίς ν’ άπομύττηται. Μετά τον πρωινό δμως περίπατο άπομΰττειαι καί φτύνει «Μύξαι γάρ καί σίελα πλησμονής έστι κρίσις». Ε π ίσ η ς αισθάνεται φαγούρα στό μέτωπο καί τό δέρμα χάνει τό χρώμά του. Τά πρώτα αύτά συμπτώματα θεραπεύονται με αΰξησι τών ασκήσεων, άφαίρεσι του γεύματος καί τού ήμί-

- 176 —

«εος τού δείπνου. Μετά πέντε ημέρες θ ’ άρχίση ν’ αύξάν^ λίγο-λίγο τήν τροφή του. Άλλά πάντως θά τρώγη στό έξης λιγώτερο, άφ’ ό,τι έτρωγε καί θ ’ άσκήται περισσότερο. “Αν όμως δέν εννοήσωμε τήν γλώσσα τών συμπτωμά­των αύτών πού μάς ειδοποιούν δ ιι εξ αίτιας εισαγωγής μεγαλειτέρας τής καταναλώσεως δημιουργήθηκε πληθώρα καί δέν λάβωμε εγκαίρως τά μέτρα μας, τότε θά έλθουν σοβαρώτερα συμπτώματα, αίσθημα κοπώσεως καί διάρ­ροια. Πολλοί τό αίσθημα κοπώσεως πού οφείλεται σε ΰπερσιτισμό προσπαθούν νά τό θεραπεύσουν μέ αΰξησι τής τροφής καί ελάττωσι τής άσκήσεως καί χειροτερεύουν τό κακό. Έ ν φ ως θεραπεία χρειάζεται 2 — 3 ήμερων νηστεία καί θερμά λουτρά. Ά ν δέν λάβουν Ιγκαίρως τά μέτρα των, τό κακό θ ’ αύξήση καί θά έλθη πυρετός. ΓΙοΰ θά κτυπήση ή ασθένεια ; "Οπου ή τύχη φέρη τήν κίνησι τής πληθώρας.‘Συνήθως στο πιο άδύνατο δργανο. Οί άνθρω­ποι, λέγει, συνηθίζουν ν’ αποδίδουν τήν άσθένειά των σε ο,τι τύχει νά κάμουν ή νά πάθουν Ικείνην τήν ημέρα (ψύ- ξι, κόπωσι, λουτρό ή διαφορετικό φαγητό κλπ.) αδιάφορο 8ν αύτό είνε Ιντελώς ξένο προς τήν ασθένεια, ή δποία οφείλεται απλώς καί μόνον στή πλησμονή τού φαγητού. Οτ φρόνιμοι δμως άνθρωποι, προσθέτει, δέν αφήνουν τά πράγματα νά φθάσουν μέχρι τού σημείου αύτοΰ, άλλα μέ τά πρώτα συμπτώματα, μέ τις πρώτες προειδοποιή­σεις σπεύδουν νά επαναφέρουν τήν «συμμετρίαν», Ιλατ- τώνοντες τό ποσόν τής τροφής καί αύξάνοντες τις άσκήσεις».

Καί Ινώ δ 'Ιπποκράτης διά μακρών άσχολεΐται μέ τήν υπεροχή τών σιτίων, ολίγα λέγει γιά τήν υπεροχή τών άσκήσεων, στήν δποία βέβαια συμβουλεύει αύξησι τροφής

— ιη —

καί Ιλάττωσιν Ιργασίας. “Ισως γιατί αύτό συνήθως δεν συμβαίνει παρά μόνον στους φτωχούς εργατικούς, στους όποιους δέν άρκούν αί συμβουλές.

Ό Ιπποκράτης συνιστοΰσε δύο γεύματα καί πέντε πε­ριπάτους τήν ήμέρα (εκτός, εννοείται, τών απαραιτήτων στό γυμναστήριο άσκήσεων) : Τόν δρθιον, τόν προ τοΰ γεύμα­τος, τόν μετά τό γεύμα, τόν μετά τό γυμναστήριο καί τόν μετά τό δείπνο περίπατον. Έ ν φ ήμεΐς θεωρούμε άπαραί" τητα 4 καί 5 γεύματα τήν ήμέρα, χωρίς κανένα άπολύτως περίπατο. Ώ ς γνωστόν, δσοι έχουν αυτοκίνητο δέν βάζουν τό πόδι τους στη γη, μή τυχόν καί σκονισθή τό παπούτσι των. "Ολοι οί άλλοι θέλουν, εί δυνατόν, νά περνά *ό τραμ άπό τήν πόρτα των. Περί γυμναστικής ούτε λόγος διά τούς ενηλίκους σοβαρούς ανθρώπους. Καί δς φωνάζη< δσ® θέλει ό σοφός τής Κώ Άσκληπιάδης : «Ού δύνατα* έσ θ ίω ν ό ά νθρω πος ύγια ίνε ιν , ήν μή πονέχι».

Νά γιατί οί πρόγονοί μας ήσαν ε'νας άπό τούς ύγειε- στέρους λαούς τοΰ κόσμου. Γιατί είχαν γιατρούς πού έκα- μναν προληπτική υγιεινή, γιατρούς πού δέν περίμειναν φα­νερές ενοχλήσεις, άλλά τούς άρκούσε απλή φαγούρα στό μέτωπο ή τό φρύδι γιά νά συστήσουν ελάττωσι τροφής. Γιατί εφρόντιζαν μέ τήν κατάλληλη διαφώτισι νά γνωρί­σουν τούς τρώγοντας περισσότερο, άφ’ δ,τι εξώδευαν στις άσκήσεις, ότι εύρίσκονται υπό τήν άπειλή διαφόρων άσθε- νειών. Δεξιά καί αριστερά έκύρυττε : «Ον γάβ δυνατα*έσϋ'ίων ¿ ά ν θ ρ ω π ο ς ύγιαΙνειν, ήν μή πονέυ» . Καθώς καί τό : «Ον γάρ αί νοϋαοι έπιγίνανται* ευ θέω ς, άλλά κατά μΐΗβόν ξνλλεγόμεναι άϋ'βάως έκφαίνονται». Έ ν φ ήμεΐς οί σύγχρονοι Ιατροί προσέχουμε μόνον στά γραμμά­

ρια του λευκώματος και στις θερμίδες πού πρέπει νά εί- σάγη δ άνθρωπος, προτρέποντες τούς εύπόρους νά τρώ­γουν σύμφωνα μέ τήν δρεξίν των, άδιαφοροϋντες αν εξο- δεύουν ασκούμενοι τά δσα ποθεί δ ουρανίσκος ή δσα χω- ρεί δ στόμαχός των.

Ποιά ζωή θεωρεί δ 'Ιπποκράτης δτι άρμόζει α’ ελευ­θέρους "Ελληνας πολίτας, γίνεται φανερό και από τήν έξης συμβουλή πού δίδει στούς νέους ιατρούς προκειμένου νά Ιγκατασταθοΰν στή πόλι, δπου θά εξασκήσουν τό Ιπάγ- γελμά των :

«’Οφείλετε νά έξετάζητε τήν δίαιτα τών ανθρώπων, μέ τι τρόπο ευχαριστούνται, δν εινε φιλοπόται, φίλοι ποικί­λων φαγητών καί ράθυμοι, ή φιλογυμνασταί, φιλόπονοι, λιτοί στο φαγητό καί εγκρατείς στο πιοτό*. («Όκοίη ήδον- ται, πότερον φιλοπόται καί άριστηταί και άταλαίπωροι ή φιλογυμνασταί τε καί φιλόπονοι καί Ιδωδοί άποτοι»).

** *

Ή τελευταία παράγραφος του καταστατικού πού κυ­κλοφόρησε ή προαναφερθεϊσα Γερμανική Ε τα ιρ ία Μεταρ- ρυθμίσεως τής Ζωής έχει ώς εξής :

« Ή Γερ. Ε τα ιρ ία Μεταρρυθμίσεως τής Ζωής επιθυμεί νά Ιρευνήση καί άξιοποιήση τήν περί εδάφους, αίματος καί κόσμου σοφίαν τών προγόνων μας, ή δποία διετηρή- θηκε κατά τό μάλλον ή ήττον είς τά έθιμα τών χωρικών τής Γερμανίας. Έ κ τής μελέτης αύτής καί τής Ιπιμεμελη- μένης κατατάξεως καί συνθέσεως τών περί ζωής γνώσεων, θά προκύψη μία Νέα ’Επιστήμης τής Ζωής, δμοία περί­

— 178 —

— 179 —

που μέ εκείνην πού εδίδαξεν δ μέγας Γερμανός αγωνιστής Παράκελσος».

Ό Παράκελσος ήτο Ιατρός φιλόσοφος πού έζησε κατά τον 16ον' μετά Χριστόν αΙώνα. Ώνομάσθηκε Αούϋ“ηρος τής ’Ιατρικής, διότι έζήτησε ν’ άναμορφώση τήν αναλυτι­κή Ιατρική τής εποχής του μέ βάσι τις συνθετικές αρ­χές του Ίπποκράτους, τον όποιον Ιθαύμαζε.

Ά ν λοιπόν δέν σπεύσωμε νά ρυθμίσωμε τήν ζωή τής Νέας Ελλάδος Ιπάνω στ'ις υποθήκες πού μάς άφησε δ Με­γάλος τής ύγιεινής ’Απόστολος τού Χρυσού Αϊώνος, μήν άμφιβάλλητε οτι ή Σοφία του θά μάς έλθη άπό τήν Γερ­μανία πακεταρισμένη μέ τήν φίρμα Νεοααρακελβιμός. Γιατί πλέον ή βέβαιον δτι, μετά τά θαυμάσια αποτελέ­σματα πού εδωκε στήΝέα Γερμανία ή εφαρμογή τών υγιει­νών παραγγελμάτων τού Πατρός τής ’Ιατρικής, θά σπεύ- σουν νά τήν μιμηθούνδλες αί άλλες χώρες πού Ιπιθυμοΰν ν’ άναγεννηθοΰν.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

"Αν ύπάρχη κάτι πού δέν πρέπει ν’ άλλάζη υπό τήν επίδρασι τών διαφόρων θεωριών και τής μόδας εϊνε ή τροφή μας. Γιατί δέν είνε φόρεμα πού μπορούμε, χωρίς βλάβη, νά τό βάζωμε καί νά τό βγάζωμε, δποτε μάς κα­πνίζει. Συνδέεται στενώτατα μέ δλα τά όργανα τής θρέ- ψεως, τά όποια σχηματίσθηκαν πρό πολλών χιλιάδων ¿τών, -ύπό τήν έπίδρασιν ώρισμένων είδών τροφίμων καί καθω- ρισμένο τρόπο παρασκευής.

Προς τά τρόφιμα τής διατροφής τών πρώτων ανθρώ­πων, πού διήρκεσε επί αιώνας αίώνων, προσηρμώσθησαν τελείως τά όργανα τής θρέψεως τού ανθρώπου. 'Υπάρχει βέβαια καί ή ίκανόιης τής νεοπροσαρμογής. ’Αλλ’ δσο πιο πρόσφατη είνε ή νεοπροσαρμογή, τόσο πιο αδύνατη. Γ ι’ αυτό, δσα άπό τά σημερινά μας τρόφιμα είνε τά αυτά μέ τά τρόφιμα τών πρώτων άνθρώπων, είνε τά καλλίτερα καί τά υγιεινότερα γιά τόν ανθρώπινο δργανισμό. Καί δσα άπό τά σημερινά μας τρόφιμα καί τόν σημερινό μας τρόπο παρασκευής, είνε τά αυτά μέ τά τρόφιμα τών Ελλήνων προγόνων μας, είνε τά καλλίτερα καί τά υγιεινότερα γιά μας τούς Έλληνας.

Ή σύγχρονη Ελληνική Διαιτητική επιστήμη πρέπει νά μελετήση τόν τρόποt τής διατροφής τών ’Αρχαίων Ε λλή­νων, στό πολιτισμό τών όποιων συνετέλεσε περισσότερο,

— 181 —

«*φ" δχι μέχρις ώρας Ιπιστεύετο. Στή μελέτη των αυτή θά τούς βοηθήση και ή έρευνα τής διατροφής διαφόρων συγ­χρόνων λαών, τόσο τής Παλαιός, δσο καί. τής Νέας Ε λ λ ά ­δος, άλλα καί τών προσφυγών, Μικρασιατών, Ποντίων καί λοιπών. Σ ’ δλους αύτούς θά ευρη πολλά, πάρα πολλά λείψανα τής διατροφής τών προγόνων μας.

’Ιδιαιτέρα προσοχή πρέπει νά δοθή στή διατροφή τών κατοίκων άπομεμακρυσμένων άπό πολιτείες χωριών, δπόυ ^ζοΰν άνθρωποι ύγιείς καί δραστήριοι πού διακρίνονται γιά τήν έργατικότητά των, τήν ευφυΐα των καί τήν ευψυ­χία των. Αύτοϋ υπάρχει τό φυσικό ανόθευτο, ανθρώπινο ένστικτο διατροφής πού πλησιάζει περισσότερο άπό κάθε δίλλο προς τό εύγονικό τών προγόνων μας, τό όποιο, βοη- θούσης καί τής παραδόσεως, διεσώθη μέχρι σήμερον.

Πρώτον έργο τής Ελληνικής Έπιστημης νά ξεχωρίση τήν λιτότητα άπό τήν ψευτολιτότητα. "Αν λιτότης είνε τό πιτυρούχο ψωμί μέ προσφάγι τό κρεμμύδι, τό σκόρδο, τά ραδίκια, τήν άγγουροντοματοσαλάτα, τήν Ιληά, τό τυρί τον τραχανά, τον ματίτη, τήν σπανακόπηττα τήν χορτό- πηττα κλπ. κλπ. δέν είνε δμως τό λίγο τυρί ή λίγη ρέγκα καί γενικά πενιχρό προσφάγι, δταν τρώγηται μέ άσπρο ψωμί. Είνε κακοαίτιαις.

'Η λιτότης τού Ελληνικού λαού εινε άφθονα ψήγ­ματα χρυσού άναμεμιγμένα μέ ξένα στοιχεία. Έ ρ γ ο τής Ελληνικής ’Επιστήμης, δχι νά τά πετάξη, άλλα νά τά ξεκαθαρίση καί νά μάς παραδώση καθαρό χρυσάφι.

Ή μελέτη τής λαϊκής διατροφής πρέπει νά καταλάβη ■στήν έπιστημονική διαιτητική τήν θέσι πού κατέχει, ή λαϊκή

τέχνη στή καλλιτεχνία, τό δημοτικό ποίημα στη λογο­τεχνία και τό λαϊκό τραγούδι στή μουσική.

Τότε ή Διαιτητική, πού είνε Ιπιστήμη και τέχνη μαζί, ϋά γίνη δημιουργική και χρήσιμη, δταν, μέ τό φως τής σύγχρονης έπιστήμης στό χέρι, ξεκινήση γιά τήν τελειο- ποίησί της, πατώντας στερεά Ιπάνω στό τρόπο τής διατρο­φής τοΰ Ελληνικού λαού και τά προϊόντα τής Ελληνι­κής Γής.

— 182 —