Download - Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

Transcript
Page 1: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

Στοιχεία Σύγχρονης Εργατικής Νομοθεσίας & Εργασιακές Σχέσεις στο σύγχρονο

οικονομικό περιβάλλον. Εργασιακό περιβάλλον και συλλογικές

διαπραγματεύσεις στο νέο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο

ENOTHTA 6

Οι αλλαγές στο ελληνικό σύστημα εργασιακών σχέσεων από το 2010 και μετά

Συγγραφέας: Χριστίνα Καρακιουλάφη

Σύμβουλος ανάπτυξης εκπαιδευτικού υλικού:

Δέσποινα Μπαμπανέλου

ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ

«Συνδικαλιστική κατάρτιση και ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων εργαζομένων ιδιωτικού τομέα που εκπροσωπούνται

από την ΓΣΕΕ στις 2 Περιφέρειες Σταδιακής Εισόδου, στις 3 Περιφέρειες Σταδιακής Εξόδου και στις 8 Περιφέρειες

Σύγκλισης»

Page 2: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

2

Περιεχόμενα

Ενότητα 6: Οι αλλαγές στο ελληνικό σύστημα εργασιακών σχέσεων από το 2010 και μετά...... 3

Σκοπός ....................................................................................................................................... 3

Προσδοκώμενα Αποτελέσματα ................................................................................................ 3

Λέξεις – Κλειδιά ........................................................................................................................ 3

Υποενότητα 6.1: Εισαγωγή ....................................................................................................... 4

Υποενότητα 6.2: Ο δημόσιος τομέας: πρώτο και βασικό “θύμα” των μέτρων αντιμετώπισης

της κρίσης στην Ελλάδα ............................................................................................................ 4

Υποενότητα 6.3: Περαιτέρω ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας ....................................... 5

Υποενότητα 6.4: Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις στη δίνη της οικονομικής κρίσης ............ 7

Υποενότητα 6.5: Ο κοινωνικός διάλογος και τα συλλογικά δικαιώματα: οι «παράπλευρες»

απώλειες των μέτρων κατά της οικονομικής κρίσης .............................................................. 10

Σύνοψη ........................................................................................................................................ 13

Πηγές για περαιτέρω μελέτη ...................................................................................................... 13

Βιογραφικό σημείωμα συγγραφέα ............................................................................................ 14

Page 3: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

3

Ενότητα 6: Οι αλλαγές στο ελληνικό σύστημα εργασιακών

σχέσεων από το 2010 και μετά

Σκοπός Σκοπός της όγδοης ενότητας είναι να εξοικειωθείτε με τις αλλαγές που καταγράφονται

στο ελληνικό σύστημα εργασιακών σχέσεων από το 2010 και μετά, έτσι ώστε να

ενημερωθείτε συστηματικότερα σχετικά με το νέο νομοθετικό πλαίσιο που ρυθμίζει τις

εργασιακές σχέσεις στην Ελλάδα και να προβληματιστείτε σχετικά με τις συνέπειες

αυτών των αλλαγών και νόμων για τους εργαζόμενους.

Προσδοκώμενα Αποτελέσματα Με την ολοκλήρωση της μελέτης της συγκεκριμένης ενότητας, θα είστε ικανές/οί να:

- Αναλύετε με τρόπο συστηματικό τις βασικές επιπτώσεις της κρίσης και των

σχετικών με αυτήν μέτρων στις εργασιακές σχέσεις στην Ελλάδα.

- Ορίζετε τις βασικές αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο.

- Προβληματιστείτε σχετικά με τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των αλλαγών που

συντελούνται για τους μεμονωμένους εργαζόμενους.

Λέξεις – Κλειδιά Αποκέντρωση της συλλογικής διαπραγμάτευσης: Μετατόπιση του κέντρου

βάρος των συλλογικών διαπραγματεύσεων από πιο συγκεντρωτικα επίπεδα

διαπραγμάτευσης (εθνικό, διακλαδικό, κλαδικό) σε πιο αποκεντρωμένα επίπεδα

(επιχειρησιακό).

Αρχή της ευνοϊκότερης ρύθμισης: Σύμφωνα με αυτήν, όταν συντρέχουν ρυθμίσεις

κανόνων δικαίου διαφορετικής ιεραρχικής βαθμίδας (νόμοι, διατάγματα, υπουργικές

αποφάσεις, συλλογικές συμβάσεις εργασίας, διαιτητικές αποφάσεις) που ρυθμίζουν

ταυτόχρονα τη σύμβαση εργασίας του μισθωτού, υπερισχύει η ρύθμιση από την οποία

παρέχεται μεγαλύτερη προστασία του εργαζόμενου.

Μετενέργεια των συλλογικών συμβάσεων εργασίας: Σημαίνει ότι οι όροι των

συλλογικών συμβάσεων, ακόμη και μετά τη λήξη της διάρκειάς τους, παραμένουν

ενεργοί για ορισμένο χρονικό διάστημα (που ορίζεται από το νόμο). Αυτό γίνεται

προκειμένου να υπάρχει ο αναγκαίος χρόνος για την ολοκλήρωση των συλλογικών

διαπραγματεύσεων που θα καταλήξουν στην υπογραφή νέας σύμβασης. Αλλά ακόμη

και αν δεν υπογραφεί νέα σύμβαση και μετά την πάροδο του προβλεπόμενου χρόνου,

Page 4: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

4

οι όροι εργασίας εξακολουθούν να ισχύουν μέχρις ότου λυθεί ή τροποποιηθεί η ατομική

σχέση εργασίας.

Υποενότητα 6.1: Εισαγωγή Στην ενότητα αυτή γίνεται μια επισκόπηση των συνεπειών της οικονομικής κρίσης και

των μέτρων που υιοθετήθηκαν για την αντιμετώπιση της για τις (ατομικές και

συλλογικές) εργασιακές σχέσεις στην Ελλάδα από το 2010 και μετά (χρονιά κατά την

οποία άρχισαν να ψηφίζονται τα πρώτα μέτρα κατά της κρίσης)1. Αρχικά, θα

αναφερθούμε στις επιπτώσεις των μέτρων αυτών για τις εργασιακές σχέσεις στο

δημόσιο τομέα, ενώ στη συνέχεια θα εξετάσουμε τα μέτρα εκείνα που οδηγούν σε μια

περαιτέρω ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων. Ακολούθως, θα δούμε τις

βασικές αλλαγές στο πεδίο της συλλογικής διαπραγμάτευσης (και του καθορισμού των

μισθών). Τέλος, θα δείξουμε ότι τα τελευταία χρόνια ο κοινωνικός διάλογος και τα

συλλογικά δικαιώματα υπήρξαν συχνά οι «παράπλευρες απώλειες» των μέτρων

αντιμετώπισης της κρίσης.

Υποενότητα 6.2: Ο δημόσιος τομέας: πρώτο και βασικό “θύμα” των

μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης στην Ελλάδα Ο δημόσιος τομέας και οι εργαζόμενοι σε αυτόν ήταν οι πρώτοι που βρέθηκαν στο

στόχαστρο και που υπέστησαν τις συνέπειες των μέτρων κατά της κρίσης. Τα

προωθούμενα μέτρα ήταν ποσοτικού και ποιοτικού χαρακτήρα και κινήθηκαν σε

τέσσερις κυρίως άξονες: συρρίκνωση του δημόσιου τομέα και της δημόσιας

απασχόλησης, μείωση/πάγωμα των αποδοχών, αλλαγές στο καθεστώς εργασίας και

αλλαγές στην οργάνωση της εργασίας. Τα βασικά μέτρα ήταν τα ακόλουθα

(ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ 2013):

- Συρρίκνωση της δημόσιας απασχόλησης: καθιέρωση της σχέσης 1:10 μεταξύ

προσλήψεων και αποχωρήσεων, προσυνταξιοδοτική διαθεσιμότητα, εργασιακή

εφεδρεία (με το 60% του βασικού μισθού), διαθεσιμότητα (με το 75% των

αποδοχών), κατάργηση οργανισμών και οργανικών θέσεων, κατάργηση της ρήτρας

«μονιμότητας» στον ευρύτερο δημόσιο τομέα κ.ο.κ.

- Μείωση/πάγωμα αποδοχών: «πάγωμα» μισθών, οριζόντια περικοπή αποδοχών,

σταδιακή μείωση και κατάργηση του 13ου και 14ου μισθού, καθιέρωση ενιαίου

μισθολογίου. Τα μέτρα αυτά οδήγησαν σε εισοδηματικές απώλειες στο δημόσιο

1 Βλέπε αναλυτικότερα στο : http://www.inegsee.gr/wp-content/uploads/2014/02/files/ekthesh-

15email.pdf, σελ. 282-304.

Page 5: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

5

τομέα σε βαθμό που σε ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων υπερβαίνουν και το

40%.

- Αλλαγές στο καθεστώς εργασίας: κατάργηση των κανονισμών προσωπικού,

ουσιαστική κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και της ρήτρας

«μονιμότητας» στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, νέο σύστημα αξιολόγησης των

δημοσίων υπαλλήλων, κινητικότητα κ.ο.κ.

- Αλλαγές στην οργάνωση της εργασίας: αύξηση του ωραρίου στο Δημόσιο από τις

37,5 στις 40 ώρες με τις ίδιες αποδοχές κ.λπ.

Υποενότητα 6.3: Περαιτέρω ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας Σύμφωνα με την ετήσια Έκθεση του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ για την ελληνική οικονομία και

απασχόληση του 2013 τα βασικά μέτρα που προσανατολίζονται προς μια περαιτέρω

ελαστικοποίηση και απορύθμιση της αγοράς εργασίας στον ιδιωτικό τομέα αφορούν τη

χαλάρωση του προστατευτικού πλαισίου για τις απολύσεις και την ενίσχυση των

ευέλικτων μορφών απασχόλησης.

Ως προς τη χαλάρωση του προστατευτικού πλαισίου για τις απολύσεις, τα βασικότερα

μέτρα είναι τα εξής (ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, 2013):

- Η αποζημίωση λόγω απόλυσης μειώνεται: το ανώτατο ποσό της αντιστοιχεί σε 12

μισθούς αντί των 24 μισθών που ίσχυε παλαιότερα.

- Ο χρόνος προειδοποίησης πριν από την απόλυση μειώνεται: η ανώτατη διάρκειά

του μειώνεται από τους 24 στους 4 μήνες.

- Το όριο προστασίας από τις ομαδικές απολύσεις αυξάνεται: συγκεκριμένα

αυξάνεται ο αριθμός των ελεύθερων απολύσεων σε μηνιαία βάση: 6 (αντί για 4

όπως ίσχυε παλαιότερα) για τις επιχειρήσεις των 20-150 εργαζομένων και 5% των

εργαζομένων (αντί για 2% που ίσχυε παλαιότερα) για τις μεγαλύτερες σε μέγεθος

επιχειρήσεις).

- Παρέχονται στις επιχειρήσεις διευκολύνσεις ως προς την καταβολή των

αποζημιώσεων απόλυσης: μείωση του ποσού προκαταβολής της (2 μισθοί έναντι 6

μισθών), αύξηση του αριθμού των δόσεων και μείωση των ελάχιστων ποσών της

καταβαλλόμενης δόσης.

Τα βασικά μέτρα που στοχεύουν στην ενίσχυση της ευελιξίας είναι τα ακόλουθα:

Page 6: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

6

- Το κόστος της υπερωριακής εργασίας μειώνεται: το κόστος της υπερεργασίας

μειώνεται στο 20% (από 25%) και των υπερωριών στο 40% (από 50%) για τις

πρώτες 120 ώρες υπερωριακής απασχόλησης ανά έτος. Σε περίπτωση υπέρβασης

του ορίου των 120 ωρών το κόστος μειώνεται στο 60% (από 75%), ενώ τέλος στην

περίπτωση κατά την οποία οι υπερωρίες γίνονται χωρίς σχετική άδεια από τις

αρμόδιες αρχές, επίσης το κόστος μειώνεται στο 80% (από 100%).

- Η δυνατότητα ελαστικών διευθετήσεων του συνολικού εργάσιμου χρόνου που

αφορά την αυξομείωση των ημερήσιων και εβδομαδιαίων ωραρίων εργασίας κατά

τη διάρκεια του έτους μέσα από συμφωνίες μεταξύ εργοδοτών και «ενώσεων

προσώπων».

- Η κατάργηση του πενθήμερου στα καταστήματα και η εφαρμογή της εξαήμερης

εργασίας, καθώς και η διεύρυνση της λειτουργίας ορισμένων καταστημάτων τις

Κυριακές.

- Η αύξηση της ανώτατης διάρκειας της προσωρινής απασχόλησης και των

διαδοχικών συμβάσεων ορισμένου χρόνου πέραν των 2 ετών, στους 36 μήνες.

- Η αύξηση της ανώτατης διάρκειας ενοικίασης των εργαζομένων στους 36 μήνες

(από 12 μήνες).

- Η επέκταση της ετήσιας διάρκειας της εκ περιτροπής εργασίας2 (3ήμερα, 4ήμερα)

στους 9 μήνες (με δυνατότητα διαδοχής 2 ετήσιων περιόδων μέχρι του 18μηνου).

Οι βασικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης αλλά και των μέτρων που αφορούν την

αγορά εργασίας στον ιδιωτικό τομέα είναι οι εξής: μείωση του αριθμού των συμβάσεων

πλήρους απασχόλησης, αύξηση του αριθμού των συμβάσεων μερικής απασχόλησης και

εκ περιτροπής εργασίας και αύξηση της ανασφάλιστης εργασίας. Όπως επισημαίνεται

στην Έκθεση του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, η αύξηση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης δεν

προκύπτει μόνο από «νέες» συμβάσεις εργασίας, αλλά και από τη μετατροπή

συμβάσεων πλήρους απασχόλησης σε εκ περιτροπής εργασία ή μερική απασχόληση

(ειδικά με μονομερή απόφαση του εργοδότη). Η συμμετοχή της εκ περιτροπής

εργασίας και της μερικής απασχόλησης στις «νέες συμβάσεις» αυξάνεται στο 45% το

2012 (από 21% που ήταν το 2009), ενώ η συμμετοχή των συμβάσεων πλήρους

απασχόλησης μειώνεται σε 55% το 2012 (από 79% που ήταν το 2009). Επίσης, οι

συμβάσεις πλήρους απασχόλησης που μετατρέπονται σε μερική απασχόληση

2 http://secundum-legem.blogspot.gr/p/blog-page_4732.html

Page 7: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

7

αυξάνονται (τριπλασιάζονται) σε 49.640 το 2012 (από 12.219 το 2009), ενώ οι

συμβάσεις πλήρους απασχόλησης που μετατρέπονται σε εκ περιτροπής εργασία

αυξάνονται σε 34.850 το 2012 (από 4.758 το 2009). Τέλος, η ανασφάλιστη – αδήλωτη

εργασία (όπως προκύπτει από τους ελέγχους του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας –

ΣΕΠΕ) υπερέβαινε το 36% το 2012 (τα σχετικά ποσοστά ήταν της τάξεως του 25% το

2010 και του 30% το 2011) (ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, 2013).

Υποενότητα 6.4: Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις στη δίνη της

οικονομικής κρίσης Στην Ελλάδα, όλα δείχνουν ότι από το 2010 και μετά ενισχύεται η τάση αποκέντρωσης

των συλλογικών διαπραγματεύσεων, ενώ οι πιο συγκεντρωτικές μορφές συλλογικής

διαπραγμάτευσης βρίσκονται σε κίνδυνο. Οι βασικές αλλαγές που αφορούν τις

συλλογικές διαπραγματεύσεις είναι οι ακόλουθες (Κουζής, κ.α., 2012; Μουρίκη, 2012;

ΟΚΕ, 2013):

Με το Ν. 3845/2010 εισάγονται οι πρώτες ρυθμίσεις που προσανατολίζονται προς την

κατεύθυνση της αποκέντρωσης των συλλογικών διαπραγματεύσεων, σύμφωνα με τις

οποίες οι όροι των ομοιοεπαγγελματικών και επιχειρησιακών συλλογικών συμβάσεων

εργασίας (ΣΣΕ) μπορούν να αποκλίνουν από τους αντίστοιχους όρους των κλαδικών

και των εθνικών γενικών ΣΣΕ και οι όροι των κλαδικών ΣΣΕ μπορούν αποκλίνουν από

τους όρους των Εθνικών Γενικών ΣΣΕ (ΕΓΣΣΕ)

Την ίδια χρονιά (με το Ν. 3899/2010) εισάγονται αλλαγές στο σύστημα της διαιτησίας

μέσω του Οργανισμού Μεσολάβησης και Διαιτησία (Ο.ΜΕ.Δ.) και καταργείται η

δυνατότητα μονομερούς προσφυγής των συνδικάτων στη διαιτησία. Επίσης, ο ρόλος

του ΟΜΕΔ περιορίζεται στον καθορισμό του βασικού μισθού και του ημερομισθίου.

Τέλος θεσπίζονται οι «ειδικές» επιχειρησιακές ΣΣΕ, οι οποίες μπορούν να υπερισχύουν

έναντι των κλαδικών ΣΣΕ καταργώντας την αρχή της ευνοϊκότερης ρύθμισης .

Το 2011 (με το Ν.4024/2011) εισάγεται το «πρώτο πακέτο» των σημαντικότερων

αλλαγών στο σύστημα των συλλογικών διαπραγματεύσεων: (α) καταργείται η αρχή της

ευνοϊκότερης ρύθμισης και δίνεται προτεραιότητα στις επιχειρησιακές ΣΣΕ έναντι των

κλαδικών ΣΣΕ, (β) αναστέλλεται η δυνατότητα επέκτασης (επεκτασιμότητα) των

κλαδικών και ομοιεπαγγελματικών ΣΣΕ για όλους τους εργαζόμενους του κλάδου ή του

επαγγέλματος, (γ) δίνεται η δυνατότητα υπογραφής επιχειρησιακών ΣΣΕ σε

επιχειρήσεις και με λιγότερους από 50 εργαζόμενους, όπου, εάν δεν υπάρχει σωματείο

εργαζομένων η επιχειρησιακή ΣΣΕ μπορεί να υπογραφεί και από «ένωση προσώπων»

(θεσμός στον οποίο συμμετέχουν τα 3/5 των εργαζόμενων της επιχείρησης).

Page 8: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

8

Το 2012 [με τον Ν.4046/2012 που ψηφίστηκε στις αρχές του 2012 και την Πράξη

Υπουργικού Συμβουλίου (ΠΥΣ 6/2012) του Φεβρουαρίου του 2012] εισάγεται το

«δεύτερο πακέτο» των σημαντικών αλλαγών στο σύστημα συλλογικών

διαπραγματεύσεων και καθορισμού των μισθών. Οι σχετικές ρυθμίσεις αποτελούν το

επιστέγασμα μιας προσπάθειας που συντελείται τα τελευταία χρόνια για ριζική

απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Αν και είναι κατά κύριο λόγο ο Ν.1876/1990

που πλήττεται, η ψήφιση του Ν.4046/2012 και της ΠΥΣ 6: «ουσιαστικά σηματοδοτεί

την κατάλυση του συστήματος επίλυσης των εργασιακών διαφορών, που είχε

οικοδομηθεί σταδιακά και επίπονα από το 1955 και μετά.» (Μουρίκη, 2012: 69).

Ειδικότερα το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο προβλέπει τα εξής:

- Μείωση του κατώτατου νόμιμου μισθού που είχε συμφωνηθεί με την ΕΓΣΣΕ

2010‐ 2012 (η οποία ήταν σε ισχύ) σε ποσοστό 22% και σε ποσοστό 32% για τους

νέους εργαζόμενους κάτω των 25 ετών. Οι σχετικές μειώσεις μπορούν να γίνουν

μονομερώς και δεν προϋποθέτουν τη σύμφωνη γνώμη των εργαζομένων.

- Περιορισμός της διάρκειας ισχύος των ΣΣΕ, που από εδώ και στο εξής δε θα

μπορεί να υπερβαίνει τα 3 χρόνια3.

- Περιορισμός της μετενέργειας (δηλ. της διάρκειας παράτασης της ισχύος) από τους

6 στους 3 μήνες μετά την λήξη μιας ΣΣΕ.

- Με την πάροδο της περιόδου μετενέργειας (δηλ. με την πάροδο του τριμήνου) και,

αν στο μεταξύ δεν έχει υπογραφεί νέα ΣΣΕ, από τους όρους που υπήρχαν στην

προηγούμενη ΣΣΕ ισχύουν μόνο εκείνοι που αφορούν το βασικό

μισθό/ημερομίσθιο, καθώς και τα επιδόματα ωρίμανσης, παιδιών, σπουδών και

επικίνδυνης εργασίας (αν αυτά προβλέπονταν από την ΣΣΕ΅που έληξε ή

καταγγέλθηκε).

- «Πάγωμα» των μισθολογικών αυξήσεων, λόγω υπηρεσιακής ωρίμανσης για

προϋπηρεσία που έχει αποκτηθεί μετά το Φεβρουάριο του 2012 και μέχρι η ανεργία

να διαμορφωθεί στο 10%.

3 Ως προς τις ισχύουσες ΣΣΕ ο νόμος προέβλεπε μεταβατικές διατάξεις :

- ΣΣΕ που βρίσκονταν σε ισχύ ήδη για διάστημα 2 ετών μέχρι τις 14/2/2012 ή και περισσότερο θα έληγαν στις 14/2/2013.

- ΣΣΕ που στις 14/2/2012 βρίσκονταν σε ισχύ για χρονικό διάστημα μικρότερο των 2 χρόνων θα έληγαν με τη συμπλήρωση 3 χρόνων από την ημερομηνία έναρξης ισχύος τους, εκτός και αν καταγγέλλονταν νωρίτερα.

Page 9: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

9

- Κατάργηση της δυνατότητας μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία.

Τέλος, με το Ν.4093/2012 περιορίζεται η έκταση ισχύος των μισθολογικών όρων της

ΕΓΣΣΕ μόνο για τους εργαζόμενους των επιχειρήσεων που συμμετέχουν σε

εργοδοτικές οργανώσεις και ορίζεται κατώτατος μισθός/ ημερομίσθιο σε επίπεδο

ανάλογο με αυτό που προβλέπει η ΠΥΣ 6/2012, με αφαίρεση του επιδόματος γάμου,

ενώ διαμορφώνεται χαμηλότερος κατώτατος μισθός για τους νέους κάτω των 25 ετών.

Οι βασικές συνέπειες των παραπάνω νομοθετικών παρεμβάσεων είναι οι εξής:

− οι ΣΣΕ αποκεντρώνονται (το κέντρο βάρους να μετατοπίζεται προς το

επιχειρησιακό επίπεδο) ∙

− περιορίζεται η προστασία των εργαζομένων από ρυθμίσεις που προκύπτουν από

κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ στον κλάδο ή στο επάγγελμα όπου

εργάζονται ∙

− διαμορφώνεται ένα πλαίσιο όπου ενθαρρύνεται η μείωση των αμοιβών και η

τροποποίηση των όρων εργασίας με μονομερή απόφαση του εργοδότη∙

− ενθαρρύνεται η εξατομίκευση των αμοιβών και των όρων εργασίας (ΟΚΕ, 2013;

Ιωάννου & Παπαδημητρίου, 2013).

Σύμφωνα με τη μελέτη των Ιωάννου και Παπαδημητρίου (2013), το 2012

καταγράφεται μια εκρηκτική αύξηση του αριθμού των επιχειρησιακών ΣΣΕ: 976 έναντι

179 το 2011 και 238 το 2010, κάτι που μεταξύ άλλων συνδέεται και με τη δυνατότητα

σύναψης επιχειρησιακής ΣΣΕ με ενώσεις προσώπων και σε επιχειρήσεις με λιγότερους

από 50 εργαζομένους. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των

επιχειρησιακών ΣΣΕ (72,6%) συνάπτεται από ενώσεις προσώπων (ενώ από σωματεία

εργαζομένων συνάπτεται μόλις το 17,4% και το 9,9% από πρωτοβάθμια κλαδικά-

τοπικά Σωματεία). Αν και οι επιχειρησιακές ΣΣΕ θεωρούνταν παραδοσιακά ως

μηχανισμός βελτίωσης των αποδοχών, αυτό δε φαίνεται να ισχύει πια

δεδομένου ότι το 2012 οι περισσότερες αποσκοπούσαν στην προσαρμογή

των αμοιβών στα κατώτατα όρια μισθών και ημερομισθίων που όριζε η

ΕΓΣΣΕ. Μόνο το 0,7% των επιχειρησιακών ΣΣΕ προέβλεπε αυξήσεις

αποδοχών, το 16,1% διατήρηση των αποδοχών, το 19% ρητή μείωση των

αποδοχών, ενώ το 47.8% προέβλεπε προσαρμογή των αμοιβών στα όρια της

ΕΓΣΣΕ (κάτι που κατά πάσα πιθανότητα σήμαινε και μείωση των

αποδοχών).

Page 10: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

10

Αναμένεται να εκτιμηθούν οι συνέπειες των παραπάνω νομοθετικών ρυθμίσεων για τις

κλαδικές και ομοιεπαγγελματικές ΣΣΕ. Το 2012 είχε καταγραφεί ο χαμηλός βαθμός

ανανέωσης των κλαδικών και ομοιοεπαγγελματικών ΣΣΕ και το μειούμενο “απόθεμα”

των ΣΣΕ που βρίσκονται σε ισχύ (Ιωάννου & Παπαδημητρίου, 2013). Σύμφωνα με τη

Γνώμη Πρωτοβουλίας της ΟΚΕ (2013), λόγω της λήξης των κλαδικών συμβάσεων

(λόγω παρόδου της μετενέργειας), το 2012-2013 εκτιμάται ότι τουλάχιστον 1.200.000

εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα (περίπου το 60% των εργαζομένων) έχουν υποστεί

σημαντικές αλλαγές στους όρους εργασίας τους, κυρίως λόγω της μη-κάλυψης τους

από ΣΣΕ και της υπογραφής ατομικών συμβάσεων εργασίας. Η εκτίμηση της ΟΚΕ ήταν

ότι τέλος του 2013, οι σχέσεις εργασίας και οι αμοιβές των 80% των εργαζομένων στον

ιδιωτικό τομέα θα ρυθμίζονταν από ατομικές συμβάσεις εργασίας.

Υποενότητα 6.5: Ο κοινωνικός διάλογος και τα συλλογικά

δικαιώματα: οι «παράπλευρες» απώλειες των μέτρων κατά της

οικονομικής κρίσης Όπως είχε επισημανθεί στην έκτη ενότητα, πολλά από τα μέτρα για την αντιμετώπιση

της κρίσης, ειδικά στον τομέα των εργασιακών σχέσεων, προωθήθηκαν χωρίς τις

απαραίτητες διαδικασίες κοινωνικού διαλόγου, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις

παραβιάστηκαν συλλογικά δικαιώματα (όπως το δικαίωμα της συλλογικής αυτονομίας

και στις ελεύθερες συλλογικές διαπραγματεύσεις). Κάτι ανάλογο έγινε επανειλημμένα

και στην ελληνική περίπτωση, κυρίως με βάση το επιχείρημα του «κράτους σε

κατάσταση έκτακτης ανάγκης».

Όσον αφορά τον κοινωνικό διάλογο, «...οι επικρατούσες “έκτακτες” συνθήκες και η

απειλή της χρεοκοπίας χρησιμοποιήθηκαν ως βασικό “νομιμοποιητικό εργαλείο”,

παραγκωνίζοντας μ’ αυτό τον τρόπο τους κοινωνικούς εταίρους και τον κοινωνικό

διάλογο. [...] Κάτω υπό αυτές τις συνθήκες, ο κοινωνικός διάλογος [...] έμοιαζε με

πολυτέλεια που απλώς θα καθυστερούσε την υιοθέτηση μέτρων.» (Ζαμπαρλούκου,

2014: 259). Εκπρόσωποι της ΓΣΕΕ έχουν επισημάνει τις «καταστροφικές» συνέπειες

των μέτρων κατά της κρίσης για τον κοινωνικό διάλογο στην Ελλάδα4.

4 http://www.skai.gr/news/greece/article/207336/g-panagopoulos-o-koinonikos-dialogos-stin-ellada-ehei-katarreusei/

http://www.gsee.gr/news/news_view.php?id=2271

http://www.eesc.europa.eu/resources/docs/qe-31-12-350-fr-c.pdf

http://www.etuc.org/sites/www.etuc.org/files/BRIEFING_NOTE_GREECE_06-10-2011-2.pdf

http://www.etuc.org/sites/www.etuc.org/files/BRIEFING_NOTE_GREECE_06-10-2011-2.pdf

Page 11: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

11

Δεν είναι όμως μόνο τα συνδικάτα, αλλά και οι εργοδοτικές οργανώσεις που

επισημαίνουν ότι πολλά από τα μέτρα των τελευταίων χρόνων υιοθετήθηκαν χωρίς την

απαραίτητη κοινωνική συναίνεση και τις απαραίτητες διαδικασίες κοινωνικού

διαλόγου και αναφέρονται στην αναγκαιότητα διαφύλαξης και αποκατάστασης του

ρόλου που κατέχει ο κοινωνικός διάλογος. Μια από τις πρώτες από κοινού

πρωτοβουλίες προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν η επιστολή που απέστειλαν τον

Φεβρουάριο του 2012 οι κοινωνικοί εταίροι (ΓΣΕΕ, ΣΕΒ, ΓΣΕΒΕΕ, ΕΣΕΕ) στον τότε

Πρωθυπουργό Λ.Παπαδήμο (στο πλαίσιο της ψήφισης του Ν. Ν.4046/2012 για τις

συλλογικές διαπραγματεύσεις)5, όπου μεταξύ άλλων επισημαίνονται τα ακόλουθα : «O

κοινωνικός διάλογος αποτελεί θεσμό συνεννόησης, αναγνωρισμένο από την Συνθήκη

της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα πρέπει και στη χώρα μας να αποτελεί βασικό

«εργαλείο» συμφωνιών, με σεβασμό στα αποτελέσματά του.».

Ανάλογες είναι και οι ανακοινώσεις που έγιναν μεταγενέστερα τόσο από την πλευρά

της ΓΣΕΕ όσο και από την πλευρά της ΕΣΕΕ και της ΓΣΕΒΕΕ. Ενδεικτικά και μόνο θα

αναφερθούμε σε σχετικές δηλώσεις που έγιναν στο πλαίσιο ημερίδας που αφορούσε

τον κοινωνικό διάλογο τον Ιούνιο του 2014:

Παρέμβαση του προέδρου της ΕΣΕΕ (κ. Β. Κορκίδη) : «Ο ουσιαστικός Κοινωνικός

Διάλογος είναι στις παρούσες συνθήκες βασική προϋπόθεση για την επίλυση κρίσιμων

προβλημάτων.[...] Η θετική συμβολή του κοινωνικού διαλόγου στην αντιμετώπιση της

κρίσης, την ενίσχυση της απασχόλησης και των εργασιακών σχέσεων, είναι σήμερα

περισσότερο από ποτέ απαραίτητη στην "ειδική περίπτωση" της χώρας μας.» 6

Ανάλογες ήταν και οι δηλώσεις του προέδρου της ΓΣΕΒΕΕ (κ. Γ. Καββαθά) : «Για μας,

η αποκατάσταση του κλίματος εμπιστοσύνης που έχει πληγεί σοβαρά αλλά και του

κύρους του κοινωνικού διαλόγου αποτελεί προτεραιότητα, όχι μόνο για την

αποκατάσταση της ομαλότητας στην αγορά εργασίας, αλλά και γιατί αποτελεί βασική

αναπτυξιακή προϋπόθεση»7.

Σε σχέση με τα συλλογικά δικαιώματα. η επιχειρηματολογία περί «κράτους σε

κατάσταση έκτακτης ανάγκης» χρησιμοποιείται όλο και συχνότερα για να

«νομιμοποιήσει» την καταστολή διαδηλώσεων και απεργιών. Αυτή η καταστολή έχει

συχνά προληπτικό χαρακτήρα, μην κάνοντας καμία διάκριση. Μπορεί να έχει

νομοθετικό χαρακτήρα (σχετικά με τα πολιτικά δικαιώματα και τις πολιτικές

5 http://tvxs.gr/news/ellada/symfonoyn-sti-diatirisi-katotatoy-misthoy-13oy-kai-14oy-oi-koinonikoi-etairoi

6 http://www.taxheaven.gr/news/news/view/id/19252 7 http://www.gsevee.gr/deltiatupou/417-2014-06-23-13-26-02

Page 12: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

12

ελευθερίες) αλλά να είναι και «φυσική καταστολή» (στο πεδίο). Η νομοθετική

καταστολή λαμβάνει δύο κύριες μορφές: α) απαγόρευση του δικαιώματος και της

ελευθερίας της έκφρασης (π.χ. μέσα από το κλείσιμο κεντρικών σταθμών του Μετρό

κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων) β) και ποινικοποίηση του δικαιώματος στην απεργία

και χρήση του μέτρου της πολιτικής επιστράτευσης των απεργών8 (Kotronaki, 2014).

Έτσι, το μέτρο της πολιτικής επιστράτευσης, που προβλέπεται ουσιαστικά από

στρατιωτικό νόμο και συνήθως προορίζεται για καταστάσεις πολέμου ή κοινωνικής

ανάγκης (φυσικές καταστροφές), χρησιμοποιείται όλο και συχνότερα9. Όσον αφορά,

τη φυσική καταστολή, καταγράφεται αυξημένη αστυνομική βία κατά τη διάρκεια

απεργιακών κινητοποιήσεων και διαδηλώσεων (Kotronaki, 2014).

8 Η πολιτική επιστράτευση κηρύσσεται με βάση το Νομοθετικό Διάταγμα 17/1974 "Περί Πολιτικής Σχεδιάσεως Εκτάκτου Ανάγκης", το οποίο αναφέρει ότι κατάσταση εκτάκτου ανάγκης είναι κάθε αιφνίδια κατάσταση προκαλούμενη είτε από φυσικά ή από άλλα γεγονότα ή από ανωμαλίες κάθε φύσης και η οποία έχει ως αποτέλεσμα την παρακώλυση και τη διατάραξη της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της χώρας. 9 Μέσα σε ένα διάστημα 1 ½ περίπου χρόνου είχαμε τέσσερις διαδικασίες πολιτικής επιστράτευσης απεργών : εργαζόμενοι στο Μετρό της Αθήνας, τον Ιανουάριο του 2013, ·ναυτεργάτες τον Φεβρουάριο του 2013, · εκπαιδευτικοί στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση τον Μάιο του 2013 ·και προσωπικό της ΔΕΗ τον Ιούλιο του 2014.

Page 13: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

13

Σύνοψη Στην ενότητα αυτή εξετάσαμε τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης και των μέτρων

που υιοθετήθηκαν για την αντιμετώπισή της για τις (ατομικές και συλλογικές)

εργασιακές σχέσεις στην Ελλάδα από το 2010 και μετά. Αφού αναφερθήκαμε στις

επιπτώσεις των μέτρων για τις εργασιακές σχέσεις στο δημόσιο τομέα, μας

απασχόλησαν εκείνα τα μέτρα που αφορούν τις ατομικές εργασιακές σχέσεις στον

ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Ακολούθως, είδαμε τις βασικές αλλαγές στο πεδίο της

συλλογικής διαπραγμάτευσης και, τέλος, δείξαμε τις συνέπειες των προωθούμενων

πολιτικών και μέτρων κατά της τκρίσης για τον κοινωνικό διάλογο και τα συλλογικά

δικαιώματα.

Πηγές για περαιτέρω μελέτη http://www.inegsee.gr/wp-content/uploads/2014/02/files/ekthesh-15email.pdf

http://www.inegsee.gr/ekdoseis/meletes/ergasiakes-sxeseis/

http://www.ekke.gr/images/PDF/Social_portrait_2012.pdf

Βιβλιογραφία Kotronaki, L. (2014). Réapproprier la contestation démocratique : la forme Occupy. Στο

Burgi, Ν. (επίμ). La grande régression. La Grèce et l’avenir de l’Europe. Lormont: Le

Bord de l’eau, σσ. 175-190.

Ζαμπαρλούκου, Σ. (2014). Ο κοινωνικός διάλογος και οι συλλογικές συμβάσεις

εργασίας πριν και μετά την κρίση. Στο Ζαμπαρλούκου, Σ. και Κούση, Μ. (επιμ.). Κρίση

και Κοινωνία. Αθήνα: Πεδίο, σσ. 247-272.

ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ (2013). Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση. Αθήνα: ΙΝΕ-

ΓΣΕΕ/ΑΔΕΔΥ.

Ιωάννου, Χ. & Παπαδημητρίου, Κ. (2013). Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις στην

Ελλάδα τα έτη 2011 και 2012. Τάσεις, τομές και προοπτικές. Αθήνα : ΟΜΕΔ.

Κουζής, κ.α. (2012). Οι εργασιακές σχέσεις στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Ετήσια

Έκθεση 2012. Αθήνα : ΙΝΕ-ΓΣΕΕ.

Μουρίκη, Α. (2012) Στον βωμό της ‘ανταγωνιστικότητας’: η απορρύθμιση της αγοράς

εργασίας και των εργασιακών σχέσεων την περίοδο 2010-2012 και οι επιπτώσεις της

στις προοπτικές ανάπτυξης. Στο Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας-2012. Όψεις

της κρίσης, Αθήνα : ΕΚΚΕ, σσ.55-88.

Page 14: Οι Αλλαγές Στο Ελληνικό Σύστημα Εργασιακών Σχέσεων Από Το 2010 Και Μετά

14

ΟΚΕ (2013). Γνώμης Πρωτοβουλίας : H Eθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας

και οι συλλογικές διαπραγματεύσεις ως παράγοντες κοινωνικής συνοχής. Αθήνα: ΟΚΕ.

Βιογραφικό σημείωμα συγγραφέα Η Χριστίνα Καρακιουλάφη είναι Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Κοινωνιολογίας

του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπου διδάσκει μαθήματα σχετικά με τις εργασιακές

σχέσεις και την κοινωνιολογία της εργασίας. Έχει αποφοιτήσει από το Τμήμα

Κοινωνικής Πολιτικής και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου

και έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στη Γαλλία, όπου υποστήριξε και τη

διδακτορική της διατριβή. Έχει συνεργαστεί στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων

με το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ. Από το 2005 διδάσκει στην Ακαδημία Εργασίας

της ΓΣΕΕ και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Οι επιστημονικές της δημοσιεύσεις

και τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν σε θέματα ποιότητας της εργασίας και

ψυχοκοινωνικών κινδύνων στους χώρους εργασίας, θεωρίας των εργασιακών σχέσεων

και συνδικαλισμού, καθώς και σε ζητήματα που σχετίζονται με την καλλιτεχνική

εργασία και τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα.