Η ελληνική οικονομία σε αναζήτηση στρατηγικής: Στόχοι και μέσα για μια ολική επαναφορά

Νίκος Βρεττός | Γιάννης Στουρνάρας

Αθήνα, 30 Νοεμβρίου 2009

2BCG & IOBE

Το κρατικό έλλειμμα προβλέπεται να ανέλθει στο 12,5% του ΑΕΠ για το 2009, το ποσοστό ανεργίας στο 10% ενώ το δημόσιο χρέος αναμένεται να είναι 113% του ΑΕΠ

Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εμφάνισε το μεγαλύτερο έλλειμμα το 2007 (~ 14% του ΑΕΠ) στην ιστορία της Ελλάδας, το μεγαλύτερο στον ΟΟΣΑ, και παραμένει υψηλό

Το ποσοστό της εθνικής αποταμίευσης στο ΑΕΠ έχει μειωθεί στο ~ 10% το 2009

Μία περικοπή 10% στις αμυντικές δαπάνες ισοδυναμεί με κατασκευή 100 σχολείων σε επαρχιακές πόλεις η δύο μεγάλα νοσοκομεία

Τα spreads ελληνικών ομολόγων ανεβαίνουν μέρα με τη μέρα

Το μη άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων κοστίζει περίπου 1-2% του ΑΕΠ ετησίως

3BCG & IOBE

Το ποσοστό των εξαγωγών στο ΑΕΠ (23%) είναι το χαμηλότερο στην ΕΕ-15

Οι ξένες επενδύσεις είναι οι χαμηλότερες στον ΟΟΣΑ

H ανταγωνιστικότητα της οικονομίας έχει υποβαθμιστεί κατά 32 θέσεις μεταξύ 2003-2008

Το σύστημα μεταχρονολογημένων επιταγών ευνοεί τη φοροδιαφυγή

4BCG & IOBE

H μη δηλωμένη οικονομία ανέρχεται στο 25% του ΑΕΠ. Διπλάσιο του μέσου όρου του ΟΟΣΑ και τριπλάσιο των ΗΠΑ. Αυτό ισοδυναμεί με απώλεια εσόδων ~€20δις το χρόνο

Η ικανότητα είσπραξης φόρων έχει πέσει στο 12,5% αντί 13,8% του ΑΕΠ που ήταν πριν από μερικά χρόνια (~ €5 δις. ετησίως)

Το ετήσιο κόστος συμμόρφωσης επιχειρήσεων στις διοικητικές πράξεις είναι ~ 7% του ΑΕΠ έναντι 3,5% της ΕΕ-15

Υποβάθμιση της θέσης στην παγκόσμια κατάταξη, ως προς τους δείκτες διαφθοράς, από την 49η το 2003, στην 57η θέση το 2008 και στην 71η θέση το 2009

5BCG & IOBE

Οι δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης είναι οι χαμηλότερες στην ΕΕ-15, όπως και ο αριθμός των ερευνητών ανά 1000 κατοίκους

Στις δαπάνες ανά εκπαιδευόμενο στον ΟΟΣΑ, η Ελλάδα κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις σε όλες τις βαθμίδες

Οι επιδόσεις των μαθητών μας στο πρόγραμμα αξιολόγησης PISA είναι από τις τελευταίες, παρά την υψηλή αναλογία διδακτικού προσωπικού προς μαθητές

Η παραοικονομία της εκπαίδευσης υπολογίζεται στα ~ €1,2δις το χρόνο (περίπου σε €400 - €800 ανά μαθητή ή μαθήτρια ανά μήνα)

6BCG & IOBE

Το πρώτο AEI στις διεθνείς κατατάξεις βρίσκεται στην 201η θέση

Στη Γερμανία αντιστοιχούν 1.100.000 κάτοικοι ανά ΑΕΙ, ενώ στην Ελλάδα κάτω των 500.000

Το 2009, στα ΤΕΙ έμειναν περίπου 20.000 θέσεις κενές

Συντηρούμε ~ 50.000 φοιτητές στο εξωτερικό με ετήσιο κόστος περίπου €1δις. Ο αριθμός φέρνει την Ελλάδα στην πρώτη θέση εξαγωγής φοιτητών με βάση τον πληθυσμό της

7BCG & IOBE

Το ποσοστό ανεργίας είναι υψηλό, κοντά στο 10% το 2009, και ειδικά το ποσοστό ανεργίας των νέων και των γυναικών

Το ποσοστό συμμετοχής του εργατικού δυναμικού στον ενεργό πληθυσμό είναι από τα χαμηλότερα στην ΕΕ (~ 60%)

Οι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι εργαζόμενοι σε ιδιωτικές επιχειρήσεις δουλεύουν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ομάδα εργαζομένων στην Ευρώπη

Οι εργαζόμενοι στο δημόσιο τομέα απολαμβάνουν την τέταρτη πιο ισχυρή νομοθεσία προστασίας των θέσεων εργασίας στον ΟΟΣΑ

Υπάρχει μεγάλο έλλειμμα στην ευελιξία εργασίας– από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη κυρίως λόγω του δημόσιου τομέα

Το ποσοστό των ατόμων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας είναι από τα υψηλότερα στην Ευρωζώνη (20%)

8BCG & IOBE

Υψηλές εργοδοτικές κρατήσεις για κοινωνική ασφάλιση και πρόνοια ως ποσοστό του συνολικού κόστους εργασίας (~42%). H ανταποδοτικότητα της εισφοράς είναι χαμηλή

Τα τελευταία 150 χρόνια το ποσοστό δασικής κάλυψης της Ελληνικής επικράτειας έχει πέσει από το 50% στο ~ 20% με την μεγαλύτερη πτώση τα τελευταία 50 χρόνια

Ο βαθμός συγκέντρωσης της οικονομίας είναι ακόμα σχετικά χαμηλός, πχ στο οργανωμένο λιανεμπόριο είναι 38% σε σχέση με 69% στην ΕΕ-15

Το εμπορικό ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων παρουσιάζει έλλειμμα που αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 11% στη περίοδο 1998-2008

9BCG & IOBE

Η πυκνότητα του εθνικού δικτύου σιδηροδρόμων είναι 3 φορές μικρότερη ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο από το μέσο όρο της ΕΕ-15

Το 95% της Ελληνικής πρωτογενούς ενέργειας σήμερα εξακολουθεί να παράγεται από ορυκτά καύσιμα

Βρισκόμαστε στη 18η θέση στην Ευρώπη στο Δείκτη Ταξιδιωτικής και Τουριστικής Ανταγωνιστικότητας

Χαμηλή ανταγωνιστικότητα με βάση τις τιμές στον τουριστικό κλάδο (114η κατάταξη διεθνώς), η χαμηλότερη όλων ανεξαιρέτως των χωρών της περιοχής των Βαλκανίων

Ο θαλάσσιος τουρισμός εμφανίζει συρρίκνωση ~ 50% στις ναυλώσεις για σκάφη μέχρι 12 επιβατών

10BCG & IOBE

Χρειαζόμαστε ένα νέο ωστικό κύμα

1950 – 1980 1981 – 1993 1994 – 2007 2020

Καταπολέμηση φτώχιας και

ένταξη στην ΕΟΚ

Κοινωνική συνοχή και

καταπολέμηση ανισοτήτων

Πολιτική σύγκλισης και

ΟΝΕ

Μεταρρύθμιση και ολική

επαναφορά

11BCG & IOBE

Ελαττώματα τρέχοντος αναπτυξιακού προτύπου

Ενθαρρύνει τη φοροδιαφυγή, την κατανάλωση, την ελλειμματική δημόσια διαχείριση και τις εισαγωγές εις βάρος της αποταμίευσης και των εξαγωγών

Ενθαρρύνει την πρόωρη συνταξιοδότηση εις βάρος της εργασίας

Εμποδίζει την επιχειρηματικότητα και θέτει φραγμούς στον ανταγωνισμό

Ευνοεί τον κομματισμό και τα δίκτυα γνωριμιών εις βάρος της αξιοκρατίας και της αριστείας

Καλλιεργεί την ανάπτυξη εξωθεσμικών σχέσεων μεταξύ του κράτους και ποικίλων επιχειρηματικών, συνδικαλιστικών και κομματικών συμφερόντων

Δε μεριμνά για το περιβάλλον, για ζητήματα διαφάνειας, διαφθοράς, και εταιρικής διακυβέρνησης

12BCG & IOBE

Παθογένειες ελληνικού δημοσίου

Έλλειψη χρήσης διπλογραφικού λογιστικού συστήματος από μεγάλους δημόσιους οργανισμούς

Ύπαρξη υποχρεωτικών ή συνιστώμενων κατώτατων τιμών, οι οποίες θεσπίζονται σε σχετικά υψηλό επίπεδο σε αρκετά προϊόντα και υπηρεσίες

Απουσία καταγραφής και αποτίμησης δημόσιας περιουσίας

Απουσία μέτρησης και αξιολόγησης των αποτελεσμάτων στις περισσότερες δραστηριότητες του δημοσίου

Φορολογία επιχειρήσεων με μοναδιαίους συντελεστές επί του τζίρου, και όχι στη βάση βιβλίων εσόδων-εξόδων

Το θεσμικό πλαίσιο και η τραπεζική πρακτική ευνοούν τη χρήση επιταγών εις βάρος της έκδοσης τιμολογίων, γεγονός που αποτελεί την κύρια αιτία της φοροδιαφυγής

13BCG & IOBE

Στόχοι δεκαετίας (2010 – 2020)

Δημόσιο χρέος: 75%-80% του ΑΕΠ, το 2020, από 113,4% το 2009

Εθνική αποταμίευση: 20% του ΑΕΠ το 2020, από 10% το 2009

Έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών: 2% το 2020, από 11% το 2009

Ποσοστό ανεργίας: 5% το 2020, από 9,5% το 2009

Κατά κεφαλήν ΑΕΠ: 100% της ΕΖ το 2020, από 86,1% το 2009 & 71,6% το '99

14BCG & IOBE

Δυνητικά οφέλη από τις μεταρρυθμίσεις

Μεσοπρόθεσμα:

• Μείωση διοικητικού βάρους ~2% με 3% του ΑΕΠ

• Άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων ~ 1% του ΑΕΠ

• Κατάργηση περιορισμών στον ανταγωνισμό ~ 2% του ΑΕΠ

Μακροπρόθεσμα

• Βελτίωση επίδοσης μέσης εκπαίδευσης κατά 45 μονάδες (3,5%) στη κλίμακα PISA του ΟΟΣΑ ~1% του ΑΕΠ

• Εισαγωγή μηχανοργάνωσης σε νοσοκομεία και γενικά στο δημόσιο τομέα: δεν έχει εκτιμηθεί

• Αξιοποίηση περιουσίας δημοσίου: δεν έχει εκτιμηθεί

• Αύξηση ξένων επενδύσεων: δεν έχει εκτιμηθεί

16BCG & IOBE

Δέκα άξονες μεταρρύθμισης

1. Δημοσιονομικός εξορθολογισμός (περιστολή δαπανών, αύξηση εσόδων)

2. Θεραπεία του μεγάλου ασθενούς, του κράτους

3. Υγιές χρηματοπιστωτικό σύστημα

4. Ισχυροί Ελληνικοί όμιλοι - καινοτόμες επιχειρήσεις / Διείσδυση στην ΝΑ Ευρώπη και στις αναδυόμενες μεσογειακές αγορές

5. Αποτελεσματική παιδεία

6. Ευελιξία εργατικού δυναμικού

7. Περιβάλλον και πράσινο ενεργειακό ισοζύγιο

8. Ποιοτικός τουρισμός και σύνδεση με τον πολιτισμό

9. Ισχυρή ναυτιλία

10. Ανταγωνιστική γεωργία

18BCG & IOBE

Δημοσιονομικός εξορθολογισμός – Περιστολή δαπανών

• Μείωση στα επόμενα δύο χρόνια του συνολικού μισθολογικού κόστους του Δημοσίου

• Καταγραφή όλων ανεξαιρέτως των δημοσιονομικών μεγεθών και της διαχρονικής εξέλιξής τους και ανάλυση βέλτιστων πρακτικών

• Ενοποίηση Λογιστικών και Πληροφοριακών Συστημάτων

• Ουσιαστικοί έλεγχοι δαπανών σε όλο το εύρος του δημόσιου τομέα και ΟΤΑ

• Ασφαλιστική μεταρρύθμιση

• Έλεγχος των δαπανών Υγείας

• Περιορισμός των Αμυντικών Δαπανών

• Καταγραφή, συγχώνευση ή κατάργηση επιχειρήσεων, φορέων & οργανισμών που απορροφούν δημόσιους πόρους

• Κατάρτιση ενός νέου μισθολογίου για νεοπροσλαμβανόμενους δημοσίους υπαλλήλους

19BCG & IOBE

Δημοσιονομικός εξορθολογισμός – Αύξηση εσόδων

• Αύξηση των ειδικών φόρων κατανάλωσης σε τσιγάρα, καύσιμα και οινοπνευματώδη

• Ενοποίηση εισπρακτικών μηχανισμών, φόρων και εισφορών κοινωνικής ασφάλισης

• Αναμόρφωση του πλαισίου φορολογίας εξωχώριων εταιρειών, ΟΤΑ και υπέρ τρίτων

• Ηλεκτρονική ενοποίηση σε μια βάση όλων των πληροφοριών στις οποίες έχουν πρόσβαση οι φορολογικές αρχές

• Κατάργηση της διαδικασίας ελέγχου όλων των φορολογικών υποθέσεων και θέσπιση συστήματος δειγματοληπτικών ελέγχων

• Κατάργηση των περισσότερων μορφών αυτοτελούς φορολόγησης, των εξαιρέσεων και των εξωλογιστικών προσδιορισμών

• Έναρξη φορολόγησης ελεύθερων επαγγελματιών και μικρών επιχειρήσεων με βάση βιβλία εσόδων-εξόδων

• Καταγραφή, αποτίμηση και αξιοποίηση περιουσίας δημόσιου τομέα

20BCG & IOBE

Θεραπεία του μεγάλου ασθενούς, του κράτους

• Άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων και κατάργηση εμποδίων στη λειτουργία του ανταγωνισμού (π.χ. ωράρια λειτουργίας, cabotage, bake-off κλπ)

• Κωδικοποίηση του νομοθετικού πλαισίου κάθε φορέα που ασκεί ρυθμιστική λειτουργία και περιορισμός συναρμοδιοτήτων και επικαλύψεων

• Καθιέρωση Κέντρων Εξυπηρέτησης Επιχειρήσεων (ΚΕΕ)

• Μετατροπή του "Invest in Greece" σε φορέα προσέλκυσης ξένων επενδύσεων και προώθησης Ελληνικών προϊόντων στο εξωτερικό

• Απλοποίηση διαδικασιών εισόδου και εξόδου επιχειρήσεων

• Περιορισμός της πολυνομίας

• Περαιτέρω αποκοπή "ομφάλιου λώρου" μεταξύ πολιτικών κομμάτων και δημόσιας διοίκησης με θέσπιση θέσεων υφυπουργών και Γ.Γ. με θητεία

• Ευρεία αναδιάταξη και συνενώσεις των Υπουργείων

21BCG & IOBE

Αποτελεσματική παιδεία

• Εκσυγχρονισμός της διδακτέας ύλης – επαναφορά δημόσιων πρότυπων σχολείων

• Αναδιάρθρωση του πλέγματος πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και τεχνικών σχολών

• Δημιουργία τεχνολογικών και ερευνητικών πάρκων και προώθηση συνεργασιών των πανεπιστημίων με εταιρίες στην έρευνα

22BCG & IOBE

Ευελιξία εργατικού δυναμικού

• Σταδιακή εξομοίωση της εργατικής νομοθεσίας των ΔΕΚΟ με αυτή που ισχύει στον ιδιωτικό τομέα

• Νομοθεσία που να επιτρέπει την ευέλικτη οργάνωση του χρόνου εργασίας

• Συνεχής πληροφόρηση και εκπαίδευση εργαζομένων και εργοδοτών

23BCG & IOBE

Περιβάλλον και πράσινο ενεργειακό ισοζύγιο

• Μαζικές αναδασώσεις και αλλαγή του νόμου με αυστηρότατες κυρώσεις για καταπατήσεις και εμπρησμούς

• Σταδιακή κατάργηση άμεσων και έμμεσων επιδοτήσεων για τα ορυκτά καύσιμα και σταδιακή απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων

• Καθιέρωση δεσμευτικών στόχων για τις ΑΠΕ και τη συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού

24BCG & IOBE

Συμπέρασμα

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει πολλά και οξέα προβλήματα, κυρίως:

• Δημοσιονομικό – ασφαλιστικό

• Ανταγωνιστικότητα – παραγωγική αναδιάρθρωση

Όμως διαθέτει πολύ μεγάλες ευκαιρίες και ανεκμετάλλευτες πηγές πλούτου

Εναπόκειται στη Κυβέρνηση και στο ευρύτερο πολιτικό σύστημα η υλοποίηση αναγκαίων μεταρρυθμίσεων