Download - ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Transcript
Page 1: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ laquoΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣraquo

Τμήμα Γενικής Αγωγής

Εργασία στο μάθημαlaquoΔιδακτική της Ιστορίαςraquo

Διδάσκουσα Μαρία Ρεπούση

Ακαδημαϊκό έτος 2008 ndash 2009εαρινό εξάμηνο

θέμαlaquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo - ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤ΄ ΤΑΞΗ

ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Σπυρόπουλος ΧαράλαμποςΤσαούσης Δημήτριος

μετεκπαιδευόμενοι Δάσκαλοι

Άποψη των Φιλιατών λιθογραφία του G De La Poer Beresford Συλλογή Βίκτωρος και Νιόβης Μελά Ιωάννινα Δημοτική Πινακοθήκη

Φωτογραφία εσώφυλλου Ναυτικοί στο λιμάνι της Τήνου (τέλη 18ου αι) Λιθογραφία σε σχέδιο του Τζ Υλαίρ Αθήνα Μουσείο Μπενάκη

Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

Στόχοι προσδοκώμενα μαθησιακά οφέλη

Α Γνώση περιεχομένου (δηλωτική)

bull Να γνωρίσουν οι μαθητές τις βασικές πτυχές της οργάνωσης του θεσμού των ελληνικών κοινοτήτων την περίοδο της Τουρκοκρατίας που αφορούν

α) στον τρόπο που διοικούνταν οι κοινότητες (όργανα διοίκησης εκλογή των προεστών)

β) στις λειτουργίες που επιτελούσε ο θεσμός των κοινοτήτων (είσπραξη των φόρων δικαστικές αρμοδιότητες κοινωφελή έργα πχ ίδρυση και συντήρηση σχολείων κα

γ) τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν στην κατά περιοχή εφαρμογή του θεσμού ανάλογα με τις συνθήκες κατάκτησης και τις οικονομικές ή άλλες ιδιαιτερότητες της περιοχής

bull Να γνωρίσουν οι μαθητές την εικόνα που είχε ο απλός λαός για τους προκρίτους

bull Τα οφέλη που αποκόμισαν περιοχές με υψηλή κοινοτική οργάνωση από την εφαρμογή του θεσμού

Β Γνώση ιστορικών μεθόδων (μεθοδολογική)

bull Να κατανοήσουν οι μαθητές ότι η ιστορία γράφεται με βάση τεκμήρια (πηγές) που μας άφησαν οι άνθρωποι που έζησαν κατά το παρελθόν

bull Να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με τη μέθοδο εργασίας του ιστορικού δηλαδή να μελετήσουν τις ιστορικές πηγές να συγκρίνουν μεταξύ τους περισσότερες από μία πηγές που αναφέρονται στο ίδιο γεγονός να ελέγξουν την αξιοπιστία τους και τέλος να προχωρήσουν σε εξαγωγήσυμπερασμάτων για ένα γεγονός

bull Να μάθουν οι μαθητές πως εξίσου πολύτιμα με τις γραπτές πηγές είναι και άλλα είδη πηγών όπως οι εικόνες

Γ Κατανόηση ιστορικών εννοιών (εννοιολογική)

Να κατανοήσουν οι μαθητές το περιεχόμενο εννοιών που αναφέρονται στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας στις ελληνικές κοινότητες και στο σύστημα διοίκησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Τέτοιες έννοιεςείναι δημογέροντας προεστός κοτζάμπασης κεφαλικός φόρος καδήςβοεβόδας καζάς προνόμια

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ

Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία της οργάνωσης των κοινοτήτων την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ποιες λειτουργίες εξυπηρετούσε ο θεσμός

ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Πως διοικούνταν οι κοινότητες την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας Ποιες λειτουργίες επιτελούσαν οι κοινότητες Πως γίνονταν η εκλογή των κοινοτικών αρχόντων Ο τρόπος εφαρμογής του θεσμού των κοινοτήτων ήταν ενιαίος σε όλο τον ελλαδικό χώρο Ποια εικόνα είχε ο απλός λαός για τους προεστούς Ποια ήταν τα οφέλη από την εφαρμογή του θεσμού των κοινοτήτων για τις ελληνικές περιοχές που είχαν υψηλό επίπεδο κοινοτικής οργάνωσης

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Η διδασκαλία του μαθήματος γίνεται σε ένα περιβάλλον ομαδοσυνεργατικής μά-θησης και για την επεξεργασία της ενότητας θα χρειαστούν 5 διδακτικές ώρες

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

15ος 16ος 17ος 18ος 19ος

Παραχώρηση προνομίων

Οργάνωση ελληνικών κοινοτήτων

Κεντρικό ερώτημα

Πως ήταν οργανωμένος ο θεσμός των ελληνικών κοινοτήτων και ποιες ανάγκες εξυπηρετούσε

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

laquoΟι Τούρκοι καθώς ήταν απασχολημένοι με συνεχείς πολέμους διατήρησαν ορισμένες από τις δομές της βυζαντινής κρατικής και κοινωνικής οργάνωσης [hellip] Παράλληλα η ανάγκη για τη συλλογή των φό-ρων την εκμίσθωση της γης μαζί με τις διοικητικές ανάγκες οδήγησαν σε μια διοικητική αποκέντρωση στο χωριό και την πόλη με δημοκρατικό χαρακτήρα στο επίπεδο των εθνοτήτων με χαρακτήρα αριστο-κρατικό στο επίπεδο της εθνότητας Οι κοινότητες είχαν καθήκον να κατανέμουν σε συνεργασία με τους αρμόδιους Τούρκους υπαλλήλους τους φόρους και να ασχολούνται με το διακανονισμό των τοπικών υποθέσεων Φυσικά τέτοια αυτοδιοίκηση δεν υπήρχε στα χωριά που υπάγονταν στα τσιφλίκια Με την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων σχηματίστηκε με το χρόνο ένα νέο κοινωνικό στρώμα που είναι γνωστό με το όνομα πρόκριτοι Αυτοί ήταν κατά τεκμήριο οι πιο ικανοί να διοικήσουν την κοινότητα [hellip] [hellip]μερικές ελληνικές περιοχές είχαν απόλυτη αυτοδιοίκηση και δεν γνώρισαν την παρουσία της τουρκι-κής εξουσίας είτε επειδή ήταν ορεινές και απρόσιτες είτε επειδή ασχολούνταν ειδικά με την εκμετάλ-λευση φυσικού πλούτου είτε διότι τροφοδοτούσαν με ειδικευμένους άντρες τον τουρκικό στόλο Τέτοιες περιοχές που ήταν υποχρεωμένες να πληρώνουν κάποια εισφορά ήταν τα Σφακιά στην Κρήτη η Μάνη στην Πελοπόννησο τα Μαστιχοχώρια στη Χίο τα Μαδεμοχώρια στη Χαλκιδική τα νησιά του Αιγαίου (Σπέτσες Ύδρα κλπ) Βλέπουμε έτσι ότι από άποψη της διοικητικής αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκη-σης ο ελλαδικός χώρος έχει μοιραστεί σε τρία καθεστώτα Των ελεύθερων - αυτοδιοικούμενων χωριών και πόλεων των τσιφλικιών και των ανεξάρτητων [αυτόνομων] περιοχώνraquo

Βασ Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή σελ 85 -86 εκδ Γνώση Αθήνα 1981 Κ1

Κ2

Χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα Στα κέντρα αυτά ο Ελληνισμός ζούσε οργανωμένος σε κοινότητες πολλές από τις οποίες τον αιώνα αυτό γνωρίζουν αξιόλογη ακμή

Πηγή χάρτη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1974 τόμος 11 σελ 168

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

laquo[hellip] το οικονομικό και κοινωνικό καθεστώς των χριστιανικών πληθυσμών δε διαμορφώθηκε χωροχρονικά ομοιόμορφα Η ιδεολογία του Κορανίου επέτρεψε στο σουλτάνο να εφαρμόσει από την αρχή διαφορετικά κριτήρια ενσωμάτωσης στην οθωμανική επικράτεια ανάλογα αν η υποταγή έγινε καθομολογίη δηλαδή θεληματικά ή δια της σπάθης [hellip]

Οι χριστιανοί που υποτάχθηκαν δια της σπάθης οργανώθηκαν σε ένα δυσμενέστερο συνήθως laquoτιμαριωτικόraquo καθεστώς [hellip] Αντίθετα οι περιοχές που υποτάχθηκαν καθομολογίη διατήρησαν καταρχήν ανέπαφες τις κοινωνικές δομές και τις εξουσιαστικές τους ιεραρχήσεις

[hellip] Σε γενικές γραμμές η ιδιοκτησία της γης αποτέλεσε προνόμιο του κράτους που όμως δεν επεκτάθηκε στην άμεση εκμετάλλευση της πα-ραγωγής και συνακόλουθα των κοινωνικών ενοτήτων ndash αγροτικών ή αστικών ndash που περιέχονταν σrsquo αυτήν Η οθωμανική εξουσία αρκέστηκε στην ιδιοποίηση ενός μέρους από τον οικονομικό δυναμισμό κάθε περιοχής με τη μορφή είτε της φορολογικής είτε της έγγειας προσόδου την οποία όμως διέθετε κατά μεγάλο μέρος άλλοτε σε μέλη της βασιλικής οικογένειας και σε υψηλούς αξιωματούχους του καθεστώτος εν είδη επικαρπίας (τα χάσια) και άλλοτε στους σπαχήδες δηλαδή σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά των υπη-ρεσιών τους στις πολεμικές ανάγκες του κράτους (τα τιμάρια) Η σχέση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα στον επικαρπωτή των φοροδοτικών υ-ποχρεώσεων της γης τον τιμαριώτη και στο νομέα και καλλιεργητή της χωρικό είναι άμεση Με την έννοια ότι το δικαίωμα του τιμαριώτη στο προϊόν της παραγωγής που αντιπροσωπεύει τη φορολογική ευθύνη του καλλιεργητή ικανοποιείται απευθείας χωρίς την παρεμβολή οποιουδήποτε τρίτου[hellip] Στις περιοχές αντίθετα που οι χριστιανοί υπάχθηκαν εξαρχής ή συν τῳ χρόνῳ σε ένα χαλαρό γεωκτητικό και δη-μοσιονομικό καθεστώς (η περίπτωση λχ των περισσότερων πόλεων ή των περιοχών που υπάχθηκαν σε αξιωματούχους της Πύλης [χάσια] ή έγιναν βακούφια) το αποκεντρωτικό διοικητικό σύστημα λειτούργησε στη βάση της κοινοτικής αυτοδιοίκησηςraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 σελ 44ndash46 amp 50-51

Dodwell Edward Σκηνή από αγροτικές εργασίες σε τσιφλίκι της Λάρισας το 1805Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210095 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ4

Κ3

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Περιοχή Ελληνικές

ιδιοκτησίες(σε στρέμματα)

Μουσουλμανικέςιδιοκτησίες

(σε στρέμματα) Δυτική Ελλάδα 1636730 1285730

Ανατολική Ελλάδα 5178440 2082990

Μοριάς 1500000 3000000

Κρήτη 1520000 2280000

Χίος 200000 1600

Κυκλάδες 100

ΣΣ Οι αριθμοί είναι κατ εκτίμηση Με την περιοχή του Πηλίου αλλά χωρίς την υπόλοιπη ΘεσσαλίαΠηγή DA Zakythinos The Mαking of Modern Greece From Byzantίum to Independence Blackwell Oxford 1976Γ Μαργαρίτης κ ά Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορίασελ 53 ΕΑΠ Πάτρα 1999

Χριστιανική γαιοκτησία στις παραμονές της Επανάστασης

Η Δημητσάνα Μαρία Γρ Ζαγορησίου Αθήνα Μουσείο Μπενάκη 1997 σ31

Ήταν ενιαία η οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων σε όλο τον ελληνικό χώρο Αν όχι γιατί (Κ1 Κ4)

Ποιες είναι οι δύο περιοχές του Ελλαδικού χώρου όπου οι ελληνικές ιδιοκτησίες υπερτερούν των μουσουλμανικών (Κ5) Γιατί συμβαίνει αυτό στις συγκεκριμένες περιοχές (Κ1 Κ4 Κ5)

Κ6

Κ5

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Πράξις εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΕν Αθήναις τη 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΗμείς οι κατοικούντες εις τας Αθήνας πιστοί ραγιάδες του κραταιοτάτου και πολυχρονίου ημών άνακτος και βασιλέως [hellip] συνελθόντες σήμερον εις εν όλοι ομού διηρημένοι εις τάξεις και συνάφια επροβάλαμεν αναμεταξύ μας την συνήθη εις τον τόπον εκλογήν Δημογερόντων και προεστώτων της πατρίδος ταύτης κατά τους βασιλικούς νόμους και παλαιάν της πατρίδος μας συνήθειαν Λοιπόν συνηγμένοι όλοι κοινῄ γνώμῃ και αποφάσει εκλέγομεν και διορίζομεν δια προεστώτας της πατρίδος τους ευγενεστάτους κυρίους Νικόλαον Λογοθέτην και Νικόλαον Τυρναβίτην δια δε επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκην Κατζηλέρην και Παλαιολόγον Αλεξάνδρου εις τους οποίους [hellip] αφήνομεν την επιστασίαν της πατρίδος μας δια ένα χρόνον Οι οποίοι να έχουν χρέος εις κάθε αναγκαίαν υπόθεσιν να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τιμί-ους ανθρώπους και συνάφια Δια δε μισθόν των μεν προεστώτων υποσχόμεθα ανά χίλια γρόσια των δε επιτρόπων ανά επτακόσια πενήντα Τα δε κοινά εις την πολιτείαν δοσίματα να είναι εις χρέος και οι προε-στοί και επίτροποι να τα πληρώνουν Και ούτῳ κοινῄ γνώμῃ αποφασίσαντες έγεινε το παρόν και εδόθη εις χείρας των υπογεγραμμένον παρrsquo ημών εις ένδειξινraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

[για να διαβάσετε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Dodwell Edward Η Αγορά της Αθήνας το 1805 Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210051 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε το

Σάββατο 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ8

Κ7

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ9

Η διαδικασία εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν σε γενικές γραμμές η ακόλουθη μία φορά το χρόνο από το Φεβρουάριο έως τον

Απρίλιο κατά κανόνα μάλιστα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) και κατrsquo εξαίρεση σε ορισμένες κοινότητες δύο φορές (και του Αγ Δη-

μητρίου στις 26 Οκτωβρίου) τα μέλη μιας κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που αποτελούσαν τις νέες κοινο-

τικές αρχές [hellip] Τόπος συγκέντρωσης του εκλογικού σώματος ήταν κάποιο κεντρικό σημείο δημόσιος χώρος η πλατεία το προαύλιο

ή το εσωτερικό της κεντρικής εκκλησίας το σχολείο ή ακόμα και η έδρα των κοινοτικών αρχών δηλαδή η καντζελαρία Η εκλογή

γινόταν [hellip] δια βοής ή με laquoκοινόν διαλαλισμόνraquo κατά τη γενική συνέλευση των κατοίκων Στις συνελεύσεις μετείχαν αδιακρίτως όλα τα

μέλη της κοινότητας κληρικοί και λαϊκοί αρκεί να ήταν αυτόχθονες μόνιμοι κάτοικοι του τόπου και να είχαν καταβάλει τον κεφαλικό φόρο

[hellip] Ο τρόπος αυτός των κοινοτικών αρχαιρεσιών ήταν μεν ο επικρατέστερος αλλά όχι ο μοναδικός και απαραβίαστος [hellip] Έτσι στις

Κυκλάδες λχ στις γενικές συνελεύσεις για την εκλογή των αρχών όπου πρωτοστατούσε ο κλήρος κατά κανόνα δεν λάβαιναν μέρος οι

χωρικοί οι αγρότες και οι μικροεπαγγελματίες περιορίζοντας το εκλογικό δικαίωμα στην ευρύτερη μερίδα των ναυτικών εμπόρων και

μεγαλο-ϊδιοκτητών Στην Ύδρα και στις Σπέτσες επίσης τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται πως το εκλογικό σώμα

αποτελού-σαν μόνο οι πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι ενώ στα Ψαρά οι δημογέροντες εκλέγονταν έμμεσα από σώμα εκλεκτόρων και όχι

από τον laquoκοινόν λαόνraquo [hellip] Αντίθετα στη Νάουσα ο πρόεδρος της κοινότητας εκλεγόταν άμεσα από το λαό και ο ίδιος αποφάσιζε για

την εκλογή των υπολοίπων μελών (7 ή 9) του διοικητικού συμβουλίου

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα - οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 316 ndash 317 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 Κ10

Με βάση την πράξη εκλογής των κοινοτικών αρχόντων της Αθή- νας αλλά και τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο για άλλες περιοχές (Κυκλάδες Ύδρα Σπέτσες) να περι- γράψετε τον τρόπο εκλογής των δημογερόντων (Κ8 Κ10)

Το λιμάνι της Ύδρας σε γκραβούρα των αρχών του 18ου αιώνα Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ6

laquoΤα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω Διοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάμεώς της -Το προσδιορίζειν κατrsquo αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του Διοι-κητού επιβαλλομένας εις την κοινότητα αγγαρίας καταλύματα και τροφο-δοσίας - Το δανείζεσθαι εν ονόματι της κοινότητος το χρηματικόν εκείνο ποσόν όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των μελών της κοινότητος -Το διαδικάζειν επί τη βάσει των καθιερω-μένων διατυπώσεων τας μεταξύ των συμπολιτών αυτού αναφυομένας μικράς διενέξεις και διαφοράς - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιμω-ρίαν τα πλημμελούντα ή κακουργούντα άτομα κτλ Ημείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην διrsquo ετησίου μισθοδοτήματος αποδι-δομένου εκ της ολομελείας του κοινού αναλόγωςraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 [για να δείτε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ]

Πηγή Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄ Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Λάζαρος Κουντουριώτης [1769-1852] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του 1821 Πηγή (Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ14

Κ11 Κ12

Σχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της ΤουρκοκρατίαςΠηγή Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Κ13

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

[hellip] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων το διορισμό την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στη Σύρα λχ τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας Στη Θεσσαλονίκη εξάλλου από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων Το laquoΚοινό των Μυκονίωνraquo [hellip] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες καθώς μπορούσε να συντάσσει την laquoταρίφαraquo με τις τιμές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα από το 1645 είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή προνόμιο που θα το συναντήσουμε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάταςraquo

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 320 ndash 321 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Κ15

Το laquoΚαλογερικόraquo γεφύρι ή του laquoΠλακίδαraquo ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ16

Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων (Κ12 Κ15 Κ16)

Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους (K11 Κ13 Κ14 Κ17 Κ22 Κ29)

(Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο httpelwikipediaorg

httpwwwphysuoagr~nektarhistory3contemporaryfighters_1821htmΛογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 2: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

Στόχοι προσδοκώμενα μαθησιακά οφέλη

Α Γνώση περιεχομένου (δηλωτική)

bull Να γνωρίσουν οι μαθητές τις βασικές πτυχές της οργάνωσης του θεσμού των ελληνικών κοινοτήτων την περίοδο της Τουρκοκρατίας που αφορούν

α) στον τρόπο που διοικούνταν οι κοινότητες (όργανα διοίκησης εκλογή των προεστών)

β) στις λειτουργίες που επιτελούσε ο θεσμός των κοινοτήτων (είσπραξη των φόρων δικαστικές αρμοδιότητες κοινωφελή έργα πχ ίδρυση και συντήρηση σχολείων κα

γ) τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν στην κατά περιοχή εφαρμογή του θεσμού ανάλογα με τις συνθήκες κατάκτησης και τις οικονομικές ή άλλες ιδιαιτερότητες της περιοχής

bull Να γνωρίσουν οι μαθητές την εικόνα που είχε ο απλός λαός για τους προκρίτους

bull Τα οφέλη που αποκόμισαν περιοχές με υψηλή κοινοτική οργάνωση από την εφαρμογή του θεσμού

Β Γνώση ιστορικών μεθόδων (μεθοδολογική)

bull Να κατανοήσουν οι μαθητές ότι η ιστορία γράφεται με βάση τεκμήρια (πηγές) που μας άφησαν οι άνθρωποι που έζησαν κατά το παρελθόν

bull Να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με τη μέθοδο εργασίας του ιστορικού δηλαδή να μελετήσουν τις ιστορικές πηγές να συγκρίνουν μεταξύ τους περισσότερες από μία πηγές που αναφέρονται στο ίδιο γεγονός να ελέγξουν την αξιοπιστία τους και τέλος να προχωρήσουν σε εξαγωγήσυμπερασμάτων για ένα γεγονός

bull Να μάθουν οι μαθητές πως εξίσου πολύτιμα με τις γραπτές πηγές είναι και άλλα είδη πηγών όπως οι εικόνες

Γ Κατανόηση ιστορικών εννοιών (εννοιολογική)

Να κατανοήσουν οι μαθητές το περιεχόμενο εννοιών που αναφέρονται στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας στις ελληνικές κοινότητες και στο σύστημα διοίκησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Τέτοιες έννοιεςείναι δημογέροντας προεστός κοτζάμπασης κεφαλικός φόρος καδήςβοεβόδας καζάς προνόμια

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ

Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία της οργάνωσης των κοινοτήτων την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ποιες λειτουργίες εξυπηρετούσε ο θεσμός

ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Πως διοικούνταν οι κοινότητες την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας Ποιες λειτουργίες επιτελούσαν οι κοινότητες Πως γίνονταν η εκλογή των κοινοτικών αρχόντων Ο τρόπος εφαρμογής του θεσμού των κοινοτήτων ήταν ενιαίος σε όλο τον ελλαδικό χώρο Ποια εικόνα είχε ο απλός λαός για τους προεστούς Ποια ήταν τα οφέλη από την εφαρμογή του θεσμού των κοινοτήτων για τις ελληνικές περιοχές που είχαν υψηλό επίπεδο κοινοτικής οργάνωσης

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Η διδασκαλία του μαθήματος γίνεται σε ένα περιβάλλον ομαδοσυνεργατικής μά-θησης και για την επεξεργασία της ενότητας θα χρειαστούν 5 διδακτικές ώρες

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

15ος 16ος 17ος 18ος 19ος

Παραχώρηση προνομίων

Οργάνωση ελληνικών κοινοτήτων

Κεντρικό ερώτημα

Πως ήταν οργανωμένος ο θεσμός των ελληνικών κοινοτήτων και ποιες ανάγκες εξυπηρετούσε

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

laquoΟι Τούρκοι καθώς ήταν απασχολημένοι με συνεχείς πολέμους διατήρησαν ορισμένες από τις δομές της βυζαντινής κρατικής και κοινωνικής οργάνωσης [hellip] Παράλληλα η ανάγκη για τη συλλογή των φό-ρων την εκμίσθωση της γης μαζί με τις διοικητικές ανάγκες οδήγησαν σε μια διοικητική αποκέντρωση στο χωριό και την πόλη με δημοκρατικό χαρακτήρα στο επίπεδο των εθνοτήτων με χαρακτήρα αριστο-κρατικό στο επίπεδο της εθνότητας Οι κοινότητες είχαν καθήκον να κατανέμουν σε συνεργασία με τους αρμόδιους Τούρκους υπαλλήλους τους φόρους και να ασχολούνται με το διακανονισμό των τοπικών υποθέσεων Φυσικά τέτοια αυτοδιοίκηση δεν υπήρχε στα χωριά που υπάγονταν στα τσιφλίκια Με την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων σχηματίστηκε με το χρόνο ένα νέο κοινωνικό στρώμα που είναι γνωστό με το όνομα πρόκριτοι Αυτοί ήταν κατά τεκμήριο οι πιο ικανοί να διοικήσουν την κοινότητα [hellip] [hellip]μερικές ελληνικές περιοχές είχαν απόλυτη αυτοδιοίκηση και δεν γνώρισαν την παρουσία της τουρκι-κής εξουσίας είτε επειδή ήταν ορεινές και απρόσιτες είτε επειδή ασχολούνταν ειδικά με την εκμετάλ-λευση φυσικού πλούτου είτε διότι τροφοδοτούσαν με ειδικευμένους άντρες τον τουρκικό στόλο Τέτοιες περιοχές που ήταν υποχρεωμένες να πληρώνουν κάποια εισφορά ήταν τα Σφακιά στην Κρήτη η Μάνη στην Πελοπόννησο τα Μαστιχοχώρια στη Χίο τα Μαδεμοχώρια στη Χαλκιδική τα νησιά του Αιγαίου (Σπέτσες Ύδρα κλπ) Βλέπουμε έτσι ότι από άποψη της διοικητικής αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκη-σης ο ελλαδικός χώρος έχει μοιραστεί σε τρία καθεστώτα Των ελεύθερων - αυτοδιοικούμενων χωριών και πόλεων των τσιφλικιών και των ανεξάρτητων [αυτόνομων] περιοχώνraquo

Βασ Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή σελ 85 -86 εκδ Γνώση Αθήνα 1981 Κ1

Κ2

Χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα Στα κέντρα αυτά ο Ελληνισμός ζούσε οργανωμένος σε κοινότητες πολλές από τις οποίες τον αιώνα αυτό γνωρίζουν αξιόλογη ακμή

Πηγή χάρτη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1974 τόμος 11 σελ 168

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

laquo[hellip] το οικονομικό και κοινωνικό καθεστώς των χριστιανικών πληθυσμών δε διαμορφώθηκε χωροχρονικά ομοιόμορφα Η ιδεολογία του Κορανίου επέτρεψε στο σουλτάνο να εφαρμόσει από την αρχή διαφορετικά κριτήρια ενσωμάτωσης στην οθωμανική επικράτεια ανάλογα αν η υποταγή έγινε καθομολογίη δηλαδή θεληματικά ή δια της σπάθης [hellip]

Οι χριστιανοί που υποτάχθηκαν δια της σπάθης οργανώθηκαν σε ένα δυσμενέστερο συνήθως laquoτιμαριωτικόraquo καθεστώς [hellip] Αντίθετα οι περιοχές που υποτάχθηκαν καθομολογίη διατήρησαν καταρχήν ανέπαφες τις κοινωνικές δομές και τις εξουσιαστικές τους ιεραρχήσεις

[hellip] Σε γενικές γραμμές η ιδιοκτησία της γης αποτέλεσε προνόμιο του κράτους που όμως δεν επεκτάθηκε στην άμεση εκμετάλλευση της πα-ραγωγής και συνακόλουθα των κοινωνικών ενοτήτων ndash αγροτικών ή αστικών ndash που περιέχονταν σrsquo αυτήν Η οθωμανική εξουσία αρκέστηκε στην ιδιοποίηση ενός μέρους από τον οικονομικό δυναμισμό κάθε περιοχής με τη μορφή είτε της φορολογικής είτε της έγγειας προσόδου την οποία όμως διέθετε κατά μεγάλο μέρος άλλοτε σε μέλη της βασιλικής οικογένειας και σε υψηλούς αξιωματούχους του καθεστώτος εν είδη επικαρπίας (τα χάσια) και άλλοτε στους σπαχήδες δηλαδή σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά των υπη-ρεσιών τους στις πολεμικές ανάγκες του κράτους (τα τιμάρια) Η σχέση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα στον επικαρπωτή των φοροδοτικών υ-ποχρεώσεων της γης τον τιμαριώτη και στο νομέα και καλλιεργητή της χωρικό είναι άμεση Με την έννοια ότι το δικαίωμα του τιμαριώτη στο προϊόν της παραγωγής που αντιπροσωπεύει τη φορολογική ευθύνη του καλλιεργητή ικανοποιείται απευθείας χωρίς την παρεμβολή οποιουδήποτε τρίτου[hellip] Στις περιοχές αντίθετα που οι χριστιανοί υπάχθηκαν εξαρχής ή συν τῳ χρόνῳ σε ένα χαλαρό γεωκτητικό και δη-μοσιονομικό καθεστώς (η περίπτωση λχ των περισσότερων πόλεων ή των περιοχών που υπάχθηκαν σε αξιωματούχους της Πύλης [χάσια] ή έγιναν βακούφια) το αποκεντρωτικό διοικητικό σύστημα λειτούργησε στη βάση της κοινοτικής αυτοδιοίκησηςraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 σελ 44ndash46 amp 50-51

Dodwell Edward Σκηνή από αγροτικές εργασίες σε τσιφλίκι της Λάρισας το 1805Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210095 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ4

Κ3

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Περιοχή Ελληνικές

ιδιοκτησίες(σε στρέμματα)

Μουσουλμανικέςιδιοκτησίες

(σε στρέμματα) Δυτική Ελλάδα 1636730 1285730

Ανατολική Ελλάδα 5178440 2082990

Μοριάς 1500000 3000000

Κρήτη 1520000 2280000

Χίος 200000 1600

Κυκλάδες 100

ΣΣ Οι αριθμοί είναι κατ εκτίμηση Με την περιοχή του Πηλίου αλλά χωρίς την υπόλοιπη ΘεσσαλίαΠηγή DA Zakythinos The Mαking of Modern Greece From Byzantίum to Independence Blackwell Oxford 1976Γ Μαργαρίτης κ ά Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορίασελ 53 ΕΑΠ Πάτρα 1999

Χριστιανική γαιοκτησία στις παραμονές της Επανάστασης

Η Δημητσάνα Μαρία Γρ Ζαγορησίου Αθήνα Μουσείο Μπενάκη 1997 σ31

Ήταν ενιαία η οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων σε όλο τον ελληνικό χώρο Αν όχι γιατί (Κ1 Κ4)

Ποιες είναι οι δύο περιοχές του Ελλαδικού χώρου όπου οι ελληνικές ιδιοκτησίες υπερτερούν των μουσουλμανικών (Κ5) Γιατί συμβαίνει αυτό στις συγκεκριμένες περιοχές (Κ1 Κ4 Κ5)

Κ6

Κ5

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Πράξις εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΕν Αθήναις τη 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΗμείς οι κατοικούντες εις τας Αθήνας πιστοί ραγιάδες του κραταιοτάτου και πολυχρονίου ημών άνακτος και βασιλέως [hellip] συνελθόντες σήμερον εις εν όλοι ομού διηρημένοι εις τάξεις και συνάφια επροβάλαμεν αναμεταξύ μας την συνήθη εις τον τόπον εκλογήν Δημογερόντων και προεστώτων της πατρίδος ταύτης κατά τους βασιλικούς νόμους και παλαιάν της πατρίδος μας συνήθειαν Λοιπόν συνηγμένοι όλοι κοινῄ γνώμῃ και αποφάσει εκλέγομεν και διορίζομεν δια προεστώτας της πατρίδος τους ευγενεστάτους κυρίους Νικόλαον Λογοθέτην και Νικόλαον Τυρναβίτην δια δε επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκην Κατζηλέρην και Παλαιολόγον Αλεξάνδρου εις τους οποίους [hellip] αφήνομεν την επιστασίαν της πατρίδος μας δια ένα χρόνον Οι οποίοι να έχουν χρέος εις κάθε αναγκαίαν υπόθεσιν να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τιμί-ους ανθρώπους και συνάφια Δια δε μισθόν των μεν προεστώτων υποσχόμεθα ανά χίλια γρόσια των δε επιτρόπων ανά επτακόσια πενήντα Τα δε κοινά εις την πολιτείαν δοσίματα να είναι εις χρέος και οι προε-στοί και επίτροποι να τα πληρώνουν Και ούτῳ κοινῄ γνώμῃ αποφασίσαντες έγεινε το παρόν και εδόθη εις χείρας των υπογεγραμμένον παρrsquo ημών εις ένδειξινraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

[για να διαβάσετε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Dodwell Edward Η Αγορά της Αθήνας το 1805 Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210051 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε το

Σάββατο 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ8

Κ7

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ9

Η διαδικασία εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν σε γενικές γραμμές η ακόλουθη μία φορά το χρόνο από το Φεβρουάριο έως τον

Απρίλιο κατά κανόνα μάλιστα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) και κατrsquo εξαίρεση σε ορισμένες κοινότητες δύο φορές (και του Αγ Δη-

μητρίου στις 26 Οκτωβρίου) τα μέλη μιας κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που αποτελούσαν τις νέες κοινο-

τικές αρχές [hellip] Τόπος συγκέντρωσης του εκλογικού σώματος ήταν κάποιο κεντρικό σημείο δημόσιος χώρος η πλατεία το προαύλιο

ή το εσωτερικό της κεντρικής εκκλησίας το σχολείο ή ακόμα και η έδρα των κοινοτικών αρχών δηλαδή η καντζελαρία Η εκλογή

γινόταν [hellip] δια βοής ή με laquoκοινόν διαλαλισμόνraquo κατά τη γενική συνέλευση των κατοίκων Στις συνελεύσεις μετείχαν αδιακρίτως όλα τα

μέλη της κοινότητας κληρικοί και λαϊκοί αρκεί να ήταν αυτόχθονες μόνιμοι κάτοικοι του τόπου και να είχαν καταβάλει τον κεφαλικό φόρο

[hellip] Ο τρόπος αυτός των κοινοτικών αρχαιρεσιών ήταν μεν ο επικρατέστερος αλλά όχι ο μοναδικός και απαραβίαστος [hellip] Έτσι στις

Κυκλάδες λχ στις γενικές συνελεύσεις για την εκλογή των αρχών όπου πρωτοστατούσε ο κλήρος κατά κανόνα δεν λάβαιναν μέρος οι

χωρικοί οι αγρότες και οι μικροεπαγγελματίες περιορίζοντας το εκλογικό δικαίωμα στην ευρύτερη μερίδα των ναυτικών εμπόρων και

μεγαλο-ϊδιοκτητών Στην Ύδρα και στις Σπέτσες επίσης τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται πως το εκλογικό σώμα

αποτελού-σαν μόνο οι πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι ενώ στα Ψαρά οι δημογέροντες εκλέγονταν έμμεσα από σώμα εκλεκτόρων και όχι

από τον laquoκοινόν λαόνraquo [hellip] Αντίθετα στη Νάουσα ο πρόεδρος της κοινότητας εκλεγόταν άμεσα από το λαό και ο ίδιος αποφάσιζε για

την εκλογή των υπολοίπων μελών (7 ή 9) του διοικητικού συμβουλίου

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα - οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 316 ndash 317 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 Κ10

Με βάση την πράξη εκλογής των κοινοτικών αρχόντων της Αθή- νας αλλά και τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο για άλλες περιοχές (Κυκλάδες Ύδρα Σπέτσες) να περι- γράψετε τον τρόπο εκλογής των δημογερόντων (Κ8 Κ10)

Το λιμάνι της Ύδρας σε γκραβούρα των αρχών του 18ου αιώνα Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ6

laquoΤα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω Διοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάμεώς της -Το προσδιορίζειν κατrsquo αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του Διοι-κητού επιβαλλομένας εις την κοινότητα αγγαρίας καταλύματα και τροφο-δοσίας - Το δανείζεσθαι εν ονόματι της κοινότητος το χρηματικόν εκείνο ποσόν όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των μελών της κοινότητος -Το διαδικάζειν επί τη βάσει των καθιερω-μένων διατυπώσεων τας μεταξύ των συμπολιτών αυτού αναφυομένας μικράς διενέξεις και διαφοράς - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιμω-ρίαν τα πλημμελούντα ή κακουργούντα άτομα κτλ Ημείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην διrsquo ετησίου μισθοδοτήματος αποδι-δομένου εκ της ολομελείας του κοινού αναλόγωςraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 [για να δείτε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ]

Πηγή Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄ Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Λάζαρος Κουντουριώτης [1769-1852] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του 1821 Πηγή (Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ14

Κ11 Κ12

Σχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της ΤουρκοκρατίαςΠηγή Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Κ13

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

[hellip] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων το διορισμό την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στη Σύρα λχ τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας Στη Θεσσαλονίκη εξάλλου από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων Το laquoΚοινό των Μυκονίωνraquo [hellip] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες καθώς μπορούσε να συντάσσει την laquoταρίφαraquo με τις τιμές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα από το 1645 είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή προνόμιο που θα το συναντήσουμε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάταςraquo

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 320 ndash 321 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Κ15

Το laquoΚαλογερικόraquo γεφύρι ή του laquoΠλακίδαraquo ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ16

Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων (Κ12 Κ15 Κ16)

Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους (K11 Κ13 Κ14 Κ17 Κ22 Κ29)

(Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο httpelwikipediaorg

httpwwwphysuoagr~nektarhistory3contemporaryfighters_1821htmΛογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 3: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Β Γνώση ιστορικών μεθόδων (μεθοδολογική)

bull Να κατανοήσουν οι μαθητές ότι η ιστορία γράφεται με βάση τεκμήρια (πηγές) που μας άφησαν οι άνθρωποι που έζησαν κατά το παρελθόν

bull Να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με τη μέθοδο εργασίας του ιστορικού δηλαδή να μελετήσουν τις ιστορικές πηγές να συγκρίνουν μεταξύ τους περισσότερες από μία πηγές που αναφέρονται στο ίδιο γεγονός να ελέγξουν την αξιοπιστία τους και τέλος να προχωρήσουν σε εξαγωγήσυμπερασμάτων για ένα γεγονός

bull Να μάθουν οι μαθητές πως εξίσου πολύτιμα με τις γραπτές πηγές είναι και άλλα είδη πηγών όπως οι εικόνες

Γ Κατανόηση ιστορικών εννοιών (εννοιολογική)

Να κατανοήσουν οι μαθητές το περιεχόμενο εννοιών που αναφέρονται στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας στις ελληνικές κοινότητες και στο σύστημα διοίκησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Τέτοιες έννοιεςείναι δημογέροντας προεστός κοτζάμπασης κεφαλικός φόρος καδήςβοεβόδας καζάς προνόμια

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ

Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία της οργάνωσης των κοινοτήτων την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ποιες λειτουργίες εξυπηρετούσε ο θεσμός

ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Πως διοικούνταν οι κοινότητες την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας Ποιες λειτουργίες επιτελούσαν οι κοινότητες Πως γίνονταν η εκλογή των κοινοτικών αρχόντων Ο τρόπος εφαρμογής του θεσμού των κοινοτήτων ήταν ενιαίος σε όλο τον ελλαδικό χώρο Ποια εικόνα είχε ο απλός λαός για τους προεστούς Ποια ήταν τα οφέλη από την εφαρμογή του θεσμού των κοινοτήτων για τις ελληνικές περιοχές που είχαν υψηλό επίπεδο κοινοτικής οργάνωσης

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Η διδασκαλία του μαθήματος γίνεται σε ένα περιβάλλον ομαδοσυνεργατικής μά-θησης και για την επεξεργασία της ενότητας θα χρειαστούν 5 διδακτικές ώρες

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

15ος 16ος 17ος 18ος 19ος

Παραχώρηση προνομίων

Οργάνωση ελληνικών κοινοτήτων

Κεντρικό ερώτημα

Πως ήταν οργανωμένος ο θεσμός των ελληνικών κοινοτήτων και ποιες ανάγκες εξυπηρετούσε

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

laquoΟι Τούρκοι καθώς ήταν απασχολημένοι με συνεχείς πολέμους διατήρησαν ορισμένες από τις δομές της βυζαντινής κρατικής και κοινωνικής οργάνωσης [hellip] Παράλληλα η ανάγκη για τη συλλογή των φό-ρων την εκμίσθωση της γης μαζί με τις διοικητικές ανάγκες οδήγησαν σε μια διοικητική αποκέντρωση στο χωριό και την πόλη με δημοκρατικό χαρακτήρα στο επίπεδο των εθνοτήτων με χαρακτήρα αριστο-κρατικό στο επίπεδο της εθνότητας Οι κοινότητες είχαν καθήκον να κατανέμουν σε συνεργασία με τους αρμόδιους Τούρκους υπαλλήλους τους φόρους και να ασχολούνται με το διακανονισμό των τοπικών υποθέσεων Φυσικά τέτοια αυτοδιοίκηση δεν υπήρχε στα χωριά που υπάγονταν στα τσιφλίκια Με την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων σχηματίστηκε με το χρόνο ένα νέο κοινωνικό στρώμα που είναι γνωστό με το όνομα πρόκριτοι Αυτοί ήταν κατά τεκμήριο οι πιο ικανοί να διοικήσουν την κοινότητα [hellip] [hellip]μερικές ελληνικές περιοχές είχαν απόλυτη αυτοδιοίκηση και δεν γνώρισαν την παρουσία της τουρκι-κής εξουσίας είτε επειδή ήταν ορεινές και απρόσιτες είτε επειδή ασχολούνταν ειδικά με την εκμετάλ-λευση φυσικού πλούτου είτε διότι τροφοδοτούσαν με ειδικευμένους άντρες τον τουρκικό στόλο Τέτοιες περιοχές που ήταν υποχρεωμένες να πληρώνουν κάποια εισφορά ήταν τα Σφακιά στην Κρήτη η Μάνη στην Πελοπόννησο τα Μαστιχοχώρια στη Χίο τα Μαδεμοχώρια στη Χαλκιδική τα νησιά του Αιγαίου (Σπέτσες Ύδρα κλπ) Βλέπουμε έτσι ότι από άποψη της διοικητικής αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκη-σης ο ελλαδικός χώρος έχει μοιραστεί σε τρία καθεστώτα Των ελεύθερων - αυτοδιοικούμενων χωριών και πόλεων των τσιφλικιών και των ανεξάρτητων [αυτόνομων] περιοχώνraquo

Βασ Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή σελ 85 -86 εκδ Γνώση Αθήνα 1981 Κ1

Κ2

Χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα Στα κέντρα αυτά ο Ελληνισμός ζούσε οργανωμένος σε κοινότητες πολλές από τις οποίες τον αιώνα αυτό γνωρίζουν αξιόλογη ακμή

Πηγή χάρτη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1974 τόμος 11 σελ 168

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

laquo[hellip] το οικονομικό και κοινωνικό καθεστώς των χριστιανικών πληθυσμών δε διαμορφώθηκε χωροχρονικά ομοιόμορφα Η ιδεολογία του Κορανίου επέτρεψε στο σουλτάνο να εφαρμόσει από την αρχή διαφορετικά κριτήρια ενσωμάτωσης στην οθωμανική επικράτεια ανάλογα αν η υποταγή έγινε καθομολογίη δηλαδή θεληματικά ή δια της σπάθης [hellip]

Οι χριστιανοί που υποτάχθηκαν δια της σπάθης οργανώθηκαν σε ένα δυσμενέστερο συνήθως laquoτιμαριωτικόraquo καθεστώς [hellip] Αντίθετα οι περιοχές που υποτάχθηκαν καθομολογίη διατήρησαν καταρχήν ανέπαφες τις κοινωνικές δομές και τις εξουσιαστικές τους ιεραρχήσεις

[hellip] Σε γενικές γραμμές η ιδιοκτησία της γης αποτέλεσε προνόμιο του κράτους που όμως δεν επεκτάθηκε στην άμεση εκμετάλλευση της πα-ραγωγής και συνακόλουθα των κοινωνικών ενοτήτων ndash αγροτικών ή αστικών ndash που περιέχονταν σrsquo αυτήν Η οθωμανική εξουσία αρκέστηκε στην ιδιοποίηση ενός μέρους από τον οικονομικό δυναμισμό κάθε περιοχής με τη μορφή είτε της φορολογικής είτε της έγγειας προσόδου την οποία όμως διέθετε κατά μεγάλο μέρος άλλοτε σε μέλη της βασιλικής οικογένειας και σε υψηλούς αξιωματούχους του καθεστώτος εν είδη επικαρπίας (τα χάσια) και άλλοτε στους σπαχήδες δηλαδή σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά των υπη-ρεσιών τους στις πολεμικές ανάγκες του κράτους (τα τιμάρια) Η σχέση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα στον επικαρπωτή των φοροδοτικών υ-ποχρεώσεων της γης τον τιμαριώτη και στο νομέα και καλλιεργητή της χωρικό είναι άμεση Με την έννοια ότι το δικαίωμα του τιμαριώτη στο προϊόν της παραγωγής που αντιπροσωπεύει τη φορολογική ευθύνη του καλλιεργητή ικανοποιείται απευθείας χωρίς την παρεμβολή οποιουδήποτε τρίτου[hellip] Στις περιοχές αντίθετα που οι χριστιανοί υπάχθηκαν εξαρχής ή συν τῳ χρόνῳ σε ένα χαλαρό γεωκτητικό και δη-μοσιονομικό καθεστώς (η περίπτωση λχ των περισσότερων πόλεων ή των περιοχών που υπάχθηκαν σε αξιωματούχους της Πύλης [χάσια] ή έγιναν βακούφια) το αποκεντρωτικό διοικητικό σύστημα λειτούργησε στη βάση της κοινοτικής αυτοδιοίκησηςraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 σελ 44ndash46 amp 50-51

Dodwell Edward Σκηνή από αγροτικές εργασίες σε τσιφλίκι της Λάρισας το 1805Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210095 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ4

Κ3

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Περιοχή Ελληνικές

ιδιοκτησίες(σε στρέμματα)

Μουσουλμανικέςιδιοκτησίες

(σε στρέμματα) Δυτική Ελλάδα 1636730 1285730

Ανατολική Ελλάδα 5178440 2082990

Μοριάς 1500000 3000000

Κρήτη 1520000 2280000

Χίος 200000 1600

Κυκλάδες 100

ΣΣ Οι αριθμοί είναι κατ εκτίμηση Με την περιοχή του Πηλίου αλλά χωρίς την υπόλοιπη ΘεσσαλίαΠηγή DA Zakythinos The Mαking of Modern Greece From Byzantίum to Independence Blackwell Oxford 1976Γ Μαργαρίτης κ ά Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορίασελ 53 ΕΑΠ Πάτρα 1999

Χριστιανική γαιοκτησία στις παραμονές της Επανάστασης

Η Δημητσάνα Μαρία Γρ Ζαγορησίου Αθήνα Μουσείο Μπενάκη 1997 σ31

Ήταν ενιαία η οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων σε όλο τον ελληνικό χώρο Αν όχι γιατί (Κ1 Κ4)

Ποιες είναι οι δύο περιοχές του Ελλαδικού χώρου όπου οι ελληνικές ιδιοκτησίες υπερτερούν των μουσουλμανικών (Κ5) Γιατί συμβαίνει αυτό στις συγκεκριμένες περιοχές (Κ1 Κ4 Κ5)

Κ6

Κ5

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Πράξις εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΕν Αθήναις τη 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΗμείς οι κατοικούντες εις τας Αθήνας πιστοί ραγιάδες του κραταιοτάτου και πολυχρονίου ημών άνακτος και βασιλέως [hellip] συνελθόντες σήμερον εις εν όλοι ομού διηρημένοι εις τάξεις και συνάφια επροβάλαμεν αναμεταξύ μας την συνήθη εις τον τόπον εκλογήν Δημογερόντων και προεστώτων της πατρίδος ταύτης κατά τους βασιλικούς νόμους και παλαιάν της πατρίδος μας συνήθειαν Λοιπόν συνηγμένοι όλοι κοινῄ γνώμῃ και αποφάσει εκλέγομεν και διορίζομεν δια προεστώτας της πατρίδος τους ευγενεστάτους κυρίους Νικόλαον Λογοθέτην και Νικόλαον Τυρναβίτην δια δε επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκην Κατζηλέρην και Παλαιολόγον Αλεξάνδρου εις τους οποίους [hellip] αφήνομεν την επιστασίαν της πατρίδος μας δια ένα χρόνον Οι οποίοι να έχουν χρέος εις κάθε αναγκαίαν υπόθεσιν να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τιμί-ους ανθρώπους και συνάφια Δια δε μισθόν των μεν προεστώτων υποσχόμεθα ανά χίλια γρόσια των δε επιτρόπων ανά επτακόσια πενήντα Τα δε κοινά εις την πολιτείαν δοσίματα να είναι εις χρέος και οι προε-στοί και επίτροποι να τα πληρώνουν Και ούτῳ κοινῄ γνώμῃ αποφασίσαντες έγεινε το παρόν και εδόθη εις χείρας των υπογεγραμμένον παρrsquo ημών εις ένδειξινraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

[για να διαβάσετε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Dodwell Edward Η Αγορά της Αθήνας το 1805 Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210051 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε το

Σάββατο 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ8

Κ7

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ9

Η διαδικασία εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν σε γενικές γραμμές η ακόλουθη μία φορά το χρόνο από το Φεβρουάριο έως τον

Απρίλιο κατά κανόνα μάλιστα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) και κατrsquo εξαίρεση σε ορισμένες κοινότητες δύο φορές (και του Αγ Δη-

μητρίου στις 26 Οκτωβρίου) τα μέλη μιας κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που αποτελούσαν τις νέες κοινο-

τικές αρχές [hellip] Τόπος συγκέντρωσης του εκλογικού σώματος ήταν κάποιο κεντρικό σημείο δημόσιος χώρος η πλατεία το προαύλιο

ή το εσωτερικό της κεντρικής εκκλησίας το σχολείο ή ακόμα και η έδρα των κοινοτικών αρχών δηλαδή η καντζελαρία Η εκλογή

γινόταν [hellip] δια βοής ή με laquoκοινόν διαλαλισμόνraquo κατά τη γενική συνέλευση των κατοίκων Στις συνελεύσεις μετείχαν αδιακρίτως όλα τα

μέλη της κοινότητας κληρικοί και λαϊκοί αρκεί να ήταν αυτόχθονες μόνιμοι κάτοικοι του τόπου και να είχαν καταβάλει τον κεφαλικό φόρο

[hellip] Ο τρόπος αυτός των κοινοτικών αρχαιρεσιών ήταν μεν ο επικρατέστερος αλλά όχι ο μοναδικός και απαραβίαστος [hellip] Έτσι στις

Κυκλάδες λχ στις γενικές συνελεύσεις για την εκλογή των αρχών όπου πρωτοστατούσε ο κλήρος κατά κανόνα δεν λάβαιναν μέρος οι

χωρικοί οι αγρότες και οι μικροεπαγγελματίες περιορίζοντας το εκλογικό δικαίωμα στην ευρύτερη μερίδα των ναυτικών εμπόρων και

μεγαλο-ϊδιοκτητών Στην Ύδρα και στις Σπέτσες επίσης τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται πως το εκλογικό σώμα

αποτελού-σαν μόνο οι πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι ενώ στα Ψαρά οι δημογέροντες εκλέγονταν έμμεσα από σώμα εκλεκτόρων και όχι

από τον laquoκοινόν λαόνraquo [hellip] Αντίθετα στη Νάουσα ο πρόεδρος της κοινότητας εκλεγόταν άμεσα από το λαό και ο ίδιος αποφάσιζε για

την εκλογή των υπολοίπων μελών (7 ή 9) του διοικητικού συμβουλίου

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα - οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 316 ndash 317 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 Κ10

Με βάση την πράξη εκλογής των κοινοτικών αρχόντων της Αθή- νας αλλά και τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο για άλλες περιοχές (Κυκλάδες Ύδρα Σπέτσες) να περι- γράψετε τον τρόπο εκλογής των δημογερόντων (Κ8 Κ10)

Το λιμάνι της Ύδρας σε γκραβούρα των αρχών του 18ου αιώνα Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ6

laquoΤα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω Διοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάμεώς της -Το προσδιορίζειν κατrsquo αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του Διοι-κητού επιβαλλομένας εις την κοινότητα αγγαρίας καταλύματα και τροφο-δοσίας - Το δανείζεσθαι εν ονόματι της κοινότητος το χρηματικόν εκείνο ποσόν όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των μελών της κοινότητος -Το διαδικάζειν επί τη βάσει των καθιερω-μένων διατυπώσεων τας μεταξύ των συμπολιτών αυτού αναφυομένας μικράς διενέξεις και διαφοράς - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιμω-ρίαν τα πλημμελούντα ή κακουργούντα άτομα κτλ Ημείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην διrsquo ετησίου μισθοδοτήματος αποδι-δομένου εκ της ολομελείας του κοινού αναλόγωςraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 [για να δείτε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ]

Πηγή Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄ Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Λάζαρος Κουντουριώτης [1769-1852] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του 1821 Πηγή (Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ14

Κ11 Κ12

Σχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της ΤουρκοκρατίαςΠηγή Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Κ13

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

[hellip] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων το διορισμό την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στη Σύρα λχ τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας Στη Θεσσαλονίκη εξάλλου από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων Το laquoΚοινό των Μυκονίωνraquo [hellip] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες καθώς μπορούσε να συντάσσει την laquoταρίφαraquo με τις τιμές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα από το 1645 είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή προνόμιο που θα το συναντήσουμε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάταςraquo

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 320 ndash 321 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Κ15

Το laquoΚαλογερικόraquo γεφύρι ή του laquoΠλακίδαraquo ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ16

Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων (Κ12 Κ15 Κ16)

Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους (K11 Κ13 Κ14 Κ17 Κ22 Κ29)

(Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο httpelwikipediaorg

httpwwwphysuoagr~nektarhistory3contemporaryfighters_1821htmΛογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 4: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ

Ποια ήταν τα βασικά στοιχεία της οργάνωσης των κοινοτήτων την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ποιες λειτουργίες εξυπηρετούσε ο θεσμός

ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Πως διοικούνταν οι κοινότητες την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας Ποιες λειτουργίες επιτελούσαν οι κοινότητες Πως γίνονταν η εκλογή των κοινοτικών αρχόντων Ο τρόπος εφαρμογής του θεσμού των κοινοτήτων ήταν ενιαίος σε όλο τον ελλαδικό χώρο Ποια εικόνα είχε ο απλός λαός για τους προεστούς Ποια ήταν τα οφέλη από την εφαρμογή του θεσμού των κοινοτήτων για τις ελληνικές περιοχές που είχαν υψηλό επίπεδο κοινοτικής οργάνωσης

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Η διδασκαλία του μαθήματος γίνεται σε ένα περιβάλλον ομαδοσυνεργατικής μά-θησης και για την επεξεργασία της ενότητας θα χρειαστούν 5 διδακτικές ώρες

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

15ος 16ος 17ος 18ος 19ος

Παραχώρηση προνομίων

Οργάνωση ελληνικών κοινοτήτων

Κεντρικό ερώτημα

Πως ήταν οργανωμένος ο θεσμός των ελληνικών κοινοτήτων και ποιες ανάγκες εξυπηρετούσε

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

laquoΟι Τούρκοι καθώς ήταν απασχολημένοι με συνεχείς πολέμους διατήρησαν ορισμένες από τις δομές της βυζαντινής κρατικής και κοινωνικής οργάνωσης [hellip] Παράλληλα η ανάγκη για τη συλλογή των φό-ρων την εκμίσθωση της γης μαζί με τις διοικητικές ανάγκες οδήγησαν σε μια διοικητική αποκέντρωση στο χωριό και την πόλη με δημοκρατικό χαρακτήρα στο επίπεδο των εθνοτήτων με χαρακτήρα αριστο-κρατικό στο επίπεδο της εθνότητας Οι κοινότητες είχαν καθήκον να κατανέμουν σε συνεργασία με τους αρμόδιους Τούρκους υπαλλήλους τους φόρους και να ασχολούνται με το διακανονισμό των τοπικών υποθέσεων Φυσικά τέτοια αυτοδιοίκηση δεν υπήρχε στα χωριά που υπάγονταν στα τσιφλίκια Με την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων σχηματίστηκε με το χρόνο ένα νέο κοινωνικό στρώμα που είναι γνωστό με το όνομα πρόκριτοι Αυτοί ήταν κατά τεκμήριο οι πιο ικανοί να διοικήσουν την κοινότητα [hellip] [hellip]μερικές ελληνικές περιοχές είχαν απόλυτη αυτοδιοίκηση και δεν γνώρισαν την παρουσία της τουρκι-κής εξουσίας είτε επειδή ήταν ορεινές και απρόσιτες είτε επειδή ασχολούνταν ειδικά με την εκμετάλ-λευση φυσικού πλούτου είτε διότι τροφοδοτούσαν με ειδικευμένους άντρες τον τουρκικό στόλο Τέτοιες περιοχές που ήταν υποχρεωμένες να πληρώνουν κάποια εισφορά ήταν τα Σφακιά στην Κρήτη η Μάνη στην Πελοπόννησο τα Μαστιχοχώρια στη Χίο τα Μαδεμοχώρια στη Χαλκιδική τα νησιά του Αιγαίου (Σπέτσες Ύδρα κλπ) Βλέπουμε έτσι ότι από άποψη της διοικητικής αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκη-σης ο ελλαδικός χώρος έχει μοιραστεί σε τρία καθεστώτα Των ελεύθερων - αυτοδιοικούμενων χωριών και πόλεων των τσιφλικιών και των ανεξάρτητων [αυτόνομων] περιοχώνraquo

Βασ Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή σελ 85 -86 εκδ Γνώση Αθήνα 1981 Κ1

Κ2

Χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα Στα κέντρα αυτά ο Ελληνισμός ζούσε οργανωμένος σε κοινότητες πολλές από τις οποίες τον αιώνα αυτό γνωρίζουν αξιόλογη ακμή

Πηγή χάρτη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1974 τόμος 11 σελ 168

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

laquo[hellip] το οικονομικό και κοινωνικό καθεστώς των χριστιανικών πληθυσμών δε διαμορφώθηκε χωροχρονικά ομοιόμορφα Η ιδεολογία του Κορανίου επέτρεψε στο σουλτάνο να εφαρμόσει από την αρχή διαφορετικά κριτήρια ενσωμάτωσης στην οθωμανική επικράτεια ανάλογα αν η υποταγή έγινε καθομολογίη δηλαδή θεληματικά ή δια της σπάθης [hellip]

Οι χριστιανοί που υποτάχθηκαν δια της σπάθης οργανώθηκαν σε ένα δυσμενέστερο συνήθως laquoτιμαριωτικόraquo καθεστώς [hellip] Αντίθετα οι περιοχές που υποτάχθηκαν καθομολογίη διατήρησαν καταρχήν ανέπαφες τις κοινωνικές δομές και τις εξουσιαστικές τους ιεραρχήσεις

[hellip] Σε γενικές γραμμές η ιδιοκτησία της γης αποτέλεσε προνόμιο του κράτους που όμως δεν επεκτάθηκε στην άμεση εκμετάλλευση της πα-ραγωγής και συνακόλουθα των κοινωνικών ενοτήτων ndash αγροτικών ή αστικών ndash που περιέχονταν σrsquo αυτήν Η οθωμανική εξουσία αρκέστηκε στην ιδιοποίηση ενός μέρους από τον οικονομικό δυναμισμό κάθε περιοχής με τη μορφή είτε της φορολογικής είτε της έγγειας προσόδου την οποία όμως διέθετε κατά μεγάλο μέρος άλλοτε σε μέλη της βασιλικής οικογένειας και σε υψηλούς αξιωματούχους του καθεστώτος εν είδη επικαρπίας (τα χάσια) και άλλοτε στους σπαχήδες δηλαδή σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά των υπη-ρεσιών τους στις πολεμικές ανάγκες του κράτους (τα τιμάρια) Η σχέση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα στον επικαρπωτή των φοροδοτικών υ-ποχρεώσεων της γης τον τιμαριώτη και στο νομέα και καλλιεργητή της χωρικό είναι άμεση Με την έννοια ότι το δικαίωμα του τιμαριώτη στο προϊόν της παραγωγής που αντιπροσωπεύει τη φορολογική ευθύνη του καλλιεργητή ικανοποιείται απευθείας χωρίς την παρεμβολή οποιουδήποτε τρίτου[hellip] Στις περιοχές αντίθετα που οι χριστιανοί υπάχθηκαν εξαρχής ή συν τῳ χρόνῳ σε ένα χαλαρό γεωκτητικό και δη-μοσιονομικό καθεστώς (η περίπτωση λχ των περισσότερων πόλεων ή των περιοχών που υπάχθηκαν σε αξιωματούχους της Πύλης [χάσια] ή έγιναν βακούφια) το αποκεντρωτικό διοικητικό σύστημα λειτούργησε στη βάση της κοινοτικής αυτοδιοίκησηςraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 σελ 44ndash46 amp 50-51

Dodwell Edward Σκηνή από αγροτικές εργασίες σε τσιφλίκι της Λάρισας το 1805Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210095 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ4

Κ3

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Περιοχή Ελληνικές

ιδιοκτησίες(σε στρέμματα)

Μουσουλμανικέςιδιοκτησίες

(σε στρέμματα) Δυτική Ελλάδα 1636730 1285730

Ανατολική Ελλάδα 5178440 2082990

Μοριάς 1500000 3000000

Κρήτη 1520000 2280000

Χίος 200000 1600

Κυκλάδες 100

ΣΣ Οι αριθμοί είναι κατ εκτίμηση Με την περιοχή του Πηλίου αλλά χωρίς την υπόλοιπη ΘεσσαλίαΠηγή DA Zakythinos The Mαking of Modern Greece From Byzantίum to Independence Blackwell Oxford 1976Γ Μαργαρίτης κ ά Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορίασελ 53 ΕΑΠ Πάτρα 1999

Χριστιανική γαιοκτησία στις παραμονές της Επανάστασης

Η Δημητσάνα Μαρία Γρ Ζαγορησίου Αθήνα Μουσείο Μπενάκη 1997 σ31

Ήταν ενιαία η οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων σε όλο τον ελληνικό χώρο Αν όχι γιατί (Κ1 Κ4)

Ποιες είναι οι δύο περιοχές του Ελλαδικού χώρου όπου οι ελληνικές ιδιοκτησίες υπερτερούν των μουσουλμανικών (Κ5) Γιατί συμβαίνει αυτό στις συγκεκριμένες περιοχές (Κ1 Κ4 Κ5)

Κ6

Κ5

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Πράξις εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΕν Αθήναις τη 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΗμείς οι κατοικούντες εις τας Αθήνας πιστοί ραγιάδες του κραταιοτάτου και πολυχρονίου ημών άνακτος και βασιλέως [hellip] συνελθόντες σήμερον εις εν όλοι ομού διηρημένοι εις τάξεις και συνάφια επροβάλαμεν αναμεταξύ μας την συνήθη εις τον τόπον εκλογήν Δημογερόντων και προεστώτων της πατρίδος ταύτης κατά τους βασιλικούς νόμους και παλαιάν της πατρίδος μας συνήθειαν Λοιπόν συνηγμένοι όλοι κοινῄ γνώμῃ και αποφάσει εκλέγομεν και διορίζομεν δια προεστώτας της πατρίδος τους ευγενεστάτους κυρίους Νικόλαον Λογοθέτην και Νικόλαον Τυρναβίτην δια δε επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκην Κατζηλέρην και Παλαιολόγον Αλεξάνδρου εις τους οποίους [hellip] αφήνομεν την επιστασίαν της πατρίδος μας δια ένα χρόνον Οι οποίοι να έχουν χρέος εις κάθε αναγκαίαν υπόθεσιν να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τιμί-ους ανθρώπους και συνάφια Δια δε μισθόν των μεν προεστώτων υποσχόμεθα ανά χίλια γρόσια των δε επιτρόπων ανά επτακόσια πενήντα Τα δε κοινά εις την πολιτείαν δοσίματα να είναι εις χρέος και οι προε-στοί και επίτροποι να τα πληρώνουν Και ούτῳ κοινῄ γνώμῃ αποφασίσαντες έγεινε το παρόν και εδόθη εις χείρας των υπογεγραμμένον παρrsquo ημών εις ένδειξινraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

[για να διαβάσετε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Dodwell Edward Η Αγορά της Αθήνας το 1805 Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210051 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε το

Σάββατο 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ8

Κ7

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ9

Η διαδικασία εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν σε γενικές γραμμές η ακόλουθη μία φορά το χρόνο από το Φεβρουάριο έως τον

Απρίλιο κατά κανόνα μάλιστα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) και κατrsquo εξαίρεση σε ορισμένες κοινότητες δύο φορές (και του Αγ Δη-

μητρίου στις 26 Οκτωβρίου) τα μέλη μιας κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που αποτελούσαν τις νέες κοινο-

τικές αρχές [hellip] Τόπος συγκέντρωσης του εκλογικού σώματος ήταν κάποιο κεντρικό σημείο δημόσιος χώρος η πλατεία το προαύλιο

ή το εσωτερικό της κεντρικής εκκλησίας το σχολείο ή ακόμα και η έδρα των κοινοτικών αρχών δηλαδή η καντζελαρία Η εκλογή

γινόταν [hellip] δια βοής ή με laquoκοινόν διαλαλισμόνraquo κατά τη γενική συνέλευση των κατοίκων Στις συνελεύσεις μετείχαν αδιακρίτως όλα τα

μέλη της κοινότητας κληρικοί και λαϊκοί αρκεί να ήταν αυτόχθονες μόνιμοι κάτοικοι του τόπου και να είχαν καταβάλει τον κεφαλικό φόρο

[hellip] Ο τρόπος αυτός των κοινοτικών αρχαιρεσιών ήταν μεν ο επικρατέστερος αλλά όχι ο μοναδικός και απαραβίαστος [hellip] Έτσι στις

Κυκλάδες λχ στις γενικές συνελεύσεις για την εκλογή των αρχών όπου πρωτοστατούσε ο κλήρος κατά κανόνα δεν λάβαιναν μέρος οι

χωρικοί οι αγρότες και οι μικροεπαγγελματίες περιορίζοντας το εκλογικό δικαίωμα στην ευρύτερη μερίδα των ναυτικών εμπόρων και

μεγαλο-ϊδιοκτητών Στην Ύδρα και στις Σπέτσες επίσης τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται πως το εκλογικό σώμα

αποτελού-σαν μόνο οι πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι ενώ στα Ψαρά οι δημογέροντες εκλέγονταν έμμεσα από σώμα εκλεκτόρων και όχι

από τον laquoκοινόν λαόνraquo [hellip] Αντίθετα στη Νάουσα ο πρόεδρος της κοινότητας εκλεγόταν άμεσα από το λαό και ο ίδιος αποφάσιζε για

την εκλογή των υπολοίπων μελών (7 ή 9) του διοικητικού συμβουλίου

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα - οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 316 ndash 317 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 Κ10

Με βάση την πράξη εκλογής των κοινοτικών αρχόντων της Αθή- νας αλλά και τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο για άλλες περιοχές (Κυκλάδες Ύδρα Σπέτσες) να περι- γράψετε τον τρόπο εκλογής των δημογερόντων (Κ8 Κ10)

Το λιμάνι της Ύδρας σε γκραβούρα των αρχών του 18ου αιώνα Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ6

laquoΤα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω Διοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάμεώς της -Το προσδιορίζειν κατrsquo αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του Διοι-κητού επιβαλλομένας εις την κοινότητα αγγαρίας καταλύματα και τροφο-δοσίας - Το δανείζεσθαι εν ονόματι της κοινότητος το χρηματικόν εκείνο ποσόν όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των μελών της κοινότητος -Το διαδικάζειν επί τη βάσει των καθιερω-μένων διατυπώσεων τας μεταξύ των συμπολιτών αυτού αναφυομένας μικράς διενέξεις και διαφοράς - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιμω-ρίαν τα πλημμελούντα ή κακουργούντα άτομα κτλ Ημείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην διrsquo ετησίου μισθοδοτήματος αποδι-δομένου εκ της ολομελείας του κοινού αναλόγωςraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 [για να δείτε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ]

Πηγή Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄ Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Λάζαρος Κουντουριώτης [1769-1852] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του 1821 Πηγή (Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ14

Κ11 Κ12

Σχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της ΤουρκοκρατίαςΠηγή Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Κ13

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

[hellip] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων το διορισμό την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στη Σύρα λχ τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας Στη Θεσσαλονίκη εξάλλου από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων Το laquoΚοινό των Μυκονίωνraquo [hellip] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες καθώς μπορούσε να συντάσσει την laquoταρίφαraquo με τις τιμές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα από το 1645 είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή προνόμιο που θα το συναντήσουμε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάταςraquo

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 320 ndash 321 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Κ15

Το laquoΚαλογερικόraquo γεφύρι ή του laquoΠλακίδαraquo ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ16

Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων (Κ12 Κ15 Κ16)

Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους (K11 Κ13 Κ14 Κ17 Κ22 Κ29)

(Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο httpelwikipediaorg

httpwwwphysuoagr~nektarhistory3contemporaryfighters_1821htmΛογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 5: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

15ος 16ος 17ος 18ος 19ος

Παραχώρηση προνομίων

Οργάνωση ελληνικών κοινοτήτων

Κεντρικό ερώτημα

Πως ήταν οργανωμένος ο θεσμός των ελληνικών κοινοτήτων και ποιες ανάγκες εξυπηρετούσε

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

laquoΟι Τούρκοι καθώς ήταν απασχολημένοι με συνεχείς πολέμους διατήρησαν ορισμένες από τις δομές της βυζαντινής κρατικής και κοινωνικής οργάνωσης [hellip] Παράλληλα η ανάγκη για τη συλλογή των φό-ρων την εκμίσθωση της γης μαζί με τις διοικητικές ανάγκες οδήγησαν σε μια διοικητική αποκέντρωση στο χωριό και την πόλη με δημοκρατικό χαρακτήρα στο επίπεδο των εθνοτήτων με χαρακτήρα αριστο-κρατικό στο επίπεδο της εθνότητας Οι κοινότητες είχαν καθήκον να κατανέμουν σε συνεργασία με τους αρμόδιους Τούρκους υπαλλήλους τους φόρους και να ασχολούνται με το διακανονισμό των τοπικών υποθέσεων Φυσικά τέτοια αυτοδιοίκηση δεν υπήρχε στα χωριά που υπάγονταν στα τσιφλίκια Με την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων σχηματίστηκε με το χρόνο ένα νέο κοινωνικό στρώμα που είναι γνωστό με το όνομα πρόκριτοι Αυτοί ήταν κατά τεκμήριο οι πιο ικανοί να διοικήσουν την κοινότητα [hellip] [hellip]μερικές ελληνικές περιοχές είχαν απόλυτη αυτοδιοίκηση και δεν γνώρισαν την παρουσία της τουρκι-κής εξουσίας είτε επειδή ήταν ορεινές και απρόσιτες είτε επειδή ασχολούνταν ειδικά με την εκμετάλ-λευση φυσικού πλούτου είτε διότι τροφοδοτούσαν με ειδικευμένους άντρες τον τουρκικό στόλο Τέτοιες περιοχές που ήταν υποχρεωμένες να πληρώνουν κάποια εισφορά ήταν τα Σφακιά στην Κρήτη η Μάνη στην Πελοπόννησο τα Μαστιχοχώρια στη Χίο τα Μαδεμοχώρια στη Χαλκιδική τα νησιά του Αιγαίου (Σπέτσες Ύδρα κλπ) Βλέπουμε έτσι ότι από άποψη της διοικητικής αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκη-σης ο ελλαδικός χώρος έχει μοιραστεί σε τρία καθεστώτα Των ελεύθερων - αυτοδιοικούμενων χωριών και πόλεων των τσιφλικιών και των ανεξάρτητων [αυτόνομων] περιοχώνraquo

Βασ Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή σελ 85 -86 εκδ Γνώση Αθήνα 1981 Κ1

Κ2

Χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα Στα κέντρα αυτά ο Ελληνισμός ζούσε οργανωμένος σε κοινότητες πολλές από τις οποίες τον αιώνα αυτό γνωρίζουν αξιόλογη ακμή

Πηγή χάρτη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1974 τόμος 11 σελ 168

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

laquo[hellip] το οικονομικό και κοινωνικό καθεστώς των χριστιανικών πληθυσμών δε διαμορφώθηκε χωροχρονικά ομοιόμορφα Η ιδεολογία του Κορανίου επέτρεψε στο σουλτάνο να εφαρμόσει από την αρχή διαφορετικά κριτήρια ενσωμάτωσης στην οθωμανική επικράτεια ανάλογα αν η υποταγή έγινε καθομολογίη δηλαδή θεληματικά ή δια της σπάθης [hellip]

Οι χριστιανοί που υποτάχθηκαν δια της σπάθης οργανώθηκαν σε ένα δυσμενέστερο συνήθως laquoτιμαριωτικόraquo καθεστώς [hellip] Αντίθετα οι περιοχές που υποτάχθηκαν καθομολογίη διατήρησαν καταρχήν ανέπαφες τις κοινωνικές δομές και τις εξουσιαστικές τους ιεραρχήσεις

[hellip] Σε γενικές γραμμές η ιδιοκτησία της γης αποτέλεσε προνόμιο του κράτους που όμως δεν επεκτάθηκε στην άμεση εκμετάλλευση της πα-ραγωγής και συνακόλουθα των κοινωνικών ενοτήτων ndash αγροτικών ή αστικών ndash που περιέχονταν σrsquo αυτήν Η οθωμανική εξουσία αρκέστηκε στην ιδιοποίηση ενός μέρους από τον οικονομικό δυναμισμό κάθε περιοχής με τη μορφή είτε της φορολογικής είτε της έγγειας προσόδου την οποία όμως διέθετε κατά μεγάλο μέρος άλλοτε σε μέλη της βασιλικής οικογένειας και σε υψηλούς αξιωματούχους του καθεστώτος εν είδη επικαρπίας (τα χάσια) και άλλοτε στους σπαχήδες δηλαδή σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά των υπη-ρεσιών τους στις πολεμικές ανάγκες του κράτους (τα τιμάρια) Η σχέση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα στον επικαρπωτή των φοροδοτικών υ-ποχρεώσεων της γης τον τιμαριώτη και στο νομέα και καλλιεργητή της χωρικό είναι άμεση Με την έννοια ότι το δικαίωμα του τιμαριώτη στο προϊόν της παραγωγής που αντιπροσωπεύει τη φορολογική ευθύνη του καλλιεργητή ικανοποιείται απευθείας χωρίς την παρεμβολή οποιουδήποτε τρίτου[hellip] Στις περιοχές αντίθετα που οι χριστιανοί υπάχθηκαν εξαρχής ή συν τῳ χρόνῳ σε ένα χαλαρό γεωκτητικό και δη-μοσιονομικό καθεστώς (η περίπτωση λχ των περισσότερων πόλεων ή των περιοχών που υπάχθηκαν σε αξιωματούχους της Πύλης [χάσια] ή έγιναν βακούφια) το αποκεντρωτικό διοικητικό σύστημα λειτούργησε στη βάση της κοινοτικής αυτοδιοίκησηςraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 σελ 44ndash46 amp 50-51

Dodwell Edward Σκηνή από αγροτικές εργασίες σε τσιφλίκι της Λάρισας το 1805Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210095 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ4

Κ3

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Περιοχή Ελληνικές

ιδιοκτησίες(σε στρέμματα)

Μουσουλμανικέςιδιοκτησίες

(σε στρέμματα) Δυτική Ελλάδα 1636730 1285730

Ανατολική Ελλάδα 5178440 2082990

Μοριάς 1500000 3000000

Κρήτη 1520000 2280000

Χίος 200000 1600

Κυκλάδες 100

ΣΣ Οι αριθμοί είναι κατ εκτίμηση Με την περιοχή του Πηλίου αλλά χωρίς την υπόλοιπη ΘεσσαλίαΠηγή DA Zakythinos The Mαking of Modern Greece From Byzantίum to Independence Blackwell Oxford 1976Γ Μαργαρίτης κ ά Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορίασελ 53 ΕΑΠ Πάτρα 1999

Χριστιανική γαιοκτησία στις παραμονές της Επανάστασης

Η Δημητσάνα Μαρία Γρ Ζαγορησίου Αθήνα Μουσείο Μπενάκη 1997 σ31

Ήταν ενιαία η οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων σε όλο τον ελληνικό χώρο Αν όχι γιατί (Κ1 Κ4)

Ποιες είναι οι δύο περιοχές του Ελλαδικού χώρου όπου οι ελληνικές ιδιοκτησίες υπερτερούν των μουσουλμανικών (Κ5) Γιατί συμβαίνει αυτό στις συγκεκριμένες περιοχές (Κ1 Κ4 Κ5)

Κ6

Κ5

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Πράξις εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΕν Αθήναις τη 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΗμείς οι κατοικούντες εις τας Αθήνας πιστοί ραγιάδες του κραταιοτάτου και πολυχρονίου ημών άνακτος και βασιλέως [hellip] συνελθόντες σήμερον εις εν όλοι ομού διηρημένοι εις τάξεις και συνάφια επροβάλαμεν αναμεταξύ μας την συνήθη εις τον τόπον εκλογήν Δημογερόντων και προεστώτων της πατρίδος ταύτης κατά τους βασιλικούς νόμους και παλαιάν της πατρίδος μας συνήθειαν Λοιπόν συνηγμένοι όλοι κοινῄ γνώμῃ και αποφάσει εκλέγομεν και διορίζομεν δια προεστώτας της πατρίδος τους ευγενεστάτους κυρίους Νικόλαον Λογοθέτην και Νικόλαον Τυρναβίτην δια δε επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκην Κατζηλέρην και Παλαιολόγον Αλεξάνδρου εις τους οποίους [hellip] αφήνομεν την επιστασίαν της πατρίδος μας δια ένα χρόνον Οι οποίοι να έχουν χρέος εις κάθε αναγκαίαν υπόθεσιν να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τιμί-ους ανθρώπους και συνάφια Δια δε μισθόν των μεν προεστώτων υποσχόμεθα ανά χίλια γρόσια των δε επιτρόπων ανά επτακόσια πενήντα Τα δε κοινά εις την πολιτείαν δοσίματα να είναι εις χρέος και οι προε-στοί και επίτροποι να τα πληρώνουν Και ούτῳ κοινῄ γνώμῃ αποφασίσαντες έγεινε το παρόν και εδόθη εις χείρας των υπογεγραμμένον παρrsquo ημών εις ένδειξινraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

[για να διαβάσετε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Dodwell Edward Η Αγορά της Αθήνας το 1805 Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210051 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε το

Σάββατο 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ8

Κ7

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ9

Η διαδικασία εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν σε γενικές γραμμές η ακόλουθη μία φορά το χρόνο από το Φεβρουάριο έως τον

Απρίλιο κατά κανόνα μάλιστα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) και κατrsquo εξαίρεση σε ορισμένες κοινότητες δύο φορές (και του Αγ Δη-

μητρίου στις 26 Οκτωβρίου) τα μέλη μιας κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που αποτελούσαν τις νέες κοινο-

τικές αρχές [hellip] Τόπος συγκέντρωσης του εκλογικού σώματος ήταν κάποιο κεντρικό σημείο δημόσιος χώρος η πλατεία το προαύλιο

ή το εσωτερικό της κεντρικής εκκλησίας το σχολείο ή ακόμα και η έδρα των κοινοτικών αρχών δηλαδή η καντζελαρία Η εκλογή

γινόταν [hellip] δια βοής ή με laquoκοινόν διαλαλισμόνraquo κατά τη γενική συνέλευση των κατοίκων Στις συνελεύσεις μετείχαν αδιακρίτως όλα τα

μέλη της κοινότητας κληρικοί και λαϊκοί αρκεί να ήταν αυτόχθονες μόνιμοι κάτοικοι του τόπου και να είχαν καταβάλει τον κεφαλικό φόρο

[hellip] Ο τρόπος αυτός των κοινοτικών αρχαιρεσιών ήταν μεν ο επικρατέστερος αλλά όχι ο μοναδικός και απαραβίαστος [hellip] Έτσι στις

Κυκλάδες λχ στις γενικές συνελεύσεις για την εκλογή των αρχών όπου πρωτοστατούσε ο κλήρος κατά κανόνα δεν λάβαιναν μέρος οι

χωρικοί οι αγρότες και οι μικροεπαγγελματίες περιορίζοντας το εκλογικό δικαίωμα στην ευρύτερη μερίδα των ναυτικών εμπόρων και

μεγαλο-ϊδιοκτητών Στην Ύδρα και στις Σπέτσες επίσης τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται πως το εκλογικό σώμα

αποτελού-σαν μόνο οι πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι ενώ στα Ψαρά οι δημογέροντες εκλέγονταν έμμεσα από σώμα εκλεκτόρων και όχι

από τον laquoκοινόν λαόνraquo [hellip] Αντίθετα στη Νάουσα ο πρόεδρος της κοινότητας εκλεγόταν άμεσα από το λαό και ο ίδιος αποφάσιζε για

την εκλογή των υπολοίπων μελών (7 ή 9) του διοικητικού συμβουλίου

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα - οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 316 ndash 317 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 Κ10

Με βάση την πράξη εκλογής των κοινοτικών αρχόντων της Αθή- νας αλλά και τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο για άλλες περιοχές (Κυκλάδες Ύδρα Σπέτσες) να περι- γράψετε τον τρόπο εκλογής των δημογερόντων (Κ8 Κ10)

Το λιμάνι της Ύδρας σε γκραβούρα των αρχών του 18ου αιώνα Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ6

laquoΤα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω Διοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάμεώς της -Το προσδιορίζειν κατrsquo αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του Διοι-κητού επιβαλλομένας εις την κοινότητα αγγαρίας καταλύματα και τροφο-δοσίας - Το δανείζεσθαι εν ονόματι της κοινότητος το χρηματικόν εκείνο ποσόν όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των μελών της κοινότητος -Το διαδικάζειν επί τη βάσει των καθιερω-μένων διατυπώσεων τας μεταξύ των συμπολιτών αυτού αναφυομένας μικράς διενέξεις και διαφοράς - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιμω-ρίαν τα πλημμελούντα ή κακουργούντα άτομα κτλ Ημείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην διrsquo ετησίου μισθοδοτήματος αποδι-δομένου εκ της ολομελείας του κοινού αναλόγωςraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 [για να δείτε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ]

Πηγή Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄ Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Λάζαρος Κουντουριώτης [1769-1852] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του 1821 Πηγή (Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ14

Κ11 Κ12

Σχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της ΤουρκοκρατίαςΠηγή Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Κ13

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

[hellip] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων το διορισμό την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στη Σύρα λχ τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας Στη Θεσσαλονίκη εξάλλου από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων Το laquoΚοινό των Μυκονίωνraquo [hellip] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες καθώς μπορούσε να συντάσσει την laquoταρίφαraquo με τις τιμές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα από το 1645 είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή προνόμιο που θα το συναντήσουμε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάταςraquo

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 320 ndash 321 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Κ15

Το laquoΚαλογερικόraquo γεφύρι ή του laquoΠλακίδαraquo ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ16

Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων (Κ12 Κ15 Κ16)

Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους (K11 Κ13 Κ14 Κ17 Κ22 Κ29)

(Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο httpelwikipediaorg

httpwwwphysuoagr~nektarhistory3contemporaryfighters_1821htmΛογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 6: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Κ2

Χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα Στα κέντρα αυτά ο Ελληνισμός ζούσε οργανωμένος σε κοινότητες πολλές από τις οποίες τον αιώνα αυτό γνωρίζουν αξιόλογη ακμή

Πηγή χάρτη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1974 τόμος 11 σελ 168

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

laquo[hellip] το οικονομικό και κοινωνικό καθεστώς των χριστιανικών πληθυσμών δε διαμορφώθηκε χωροχρονικά ομοιόμορφα Η ιδεολογία του Κορανίου επέτρεψε στο σουλτάνο να εφαρμόσει από την αρχή διαφορετικά κριτήρια ενσωμάτωσης στην οθωμανική επικράτεια ανάλογα αν η υποταγή έγινε καθομολογίη δηλαδή θεληματικά ή δια της σπάθης [hellip]

Οι χριστιανοί που υποτάχθηκαν δια της σπάθης οργανώθηκαν σε ένα δυσμενέστερο συνήθως laquoτιμαριωτικόraquo καθεστώς [hellip] Αντίθετα οι περιοχές που υποτάχθηκαν καθομολογίη διατήρησαν καταρχήν ανέπαφες τις κοινωνικές δομές και τις εξουσιαστικές τους ιεραρχήσεις

[hellip] Σε γενικές γραμμές η ιδιοκτησία της γης αποτέλεσε προνόμιο του κράτους που όμως δεν επεκτάθηκε στην άμεση εκμετάλλευση της πα-ραγωγής και συνακόλουθα των κοινωνικών ενοτήτων ndash αγροτικών ή αστικών ndash που περιέχονταν σrsquo αυτήν Η οθωμανική εξουσία αρκέστηκε στην ιδιοποίηση ενός μέρους από τον οικονομικό δυναμισμό κάθε περιοχής με τη μορφή είτε της φορολογικής είτε της έγγειας προσόδου την οποία όμως διέθετε κατά μεγάλο μέρος άλλοτε σε μέλη της βασιλικής οικογένειας και σε υψηλούς αξιωματούχους του καθεστώτος εν είδη επικαρπίας (τα χάσια) και άλλοτε στους σπαχήδες δηλαδή σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά των υπη-ρεσιών τους στις πολεμικές ανάγκες του κράτους (τα τιμάρια) Η σχέση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα στον επικαρπωτή των φοροδοτικών υ-ποχρεώσεων της γης τον τιμαριώτη και στο νομέα και καλλιεργητή της χωρικό είναι άμεση Με την έννοια ότι το δικαίωμα του τιμαριώτη στο προϊόν της παραγωγής που αντιπροσωπεύει τη φορολογική ευθύνη του καλλιεργητή ικανοποιείται απευθείας χωρίς την παρεμβολή οποιουδήποτε τρίτου[hellip] Στις περιοχές αντίθετα που οι χριστιανοί υπάχθηκαν εξαρχής ή συν τῳ χρόνῳ σε ένα χαλαρό γεωκτητικό και δη-μοσιονομικό καθεστώς (η περίπτωση λχ των περισσότερων πόλεων ή των περιοχών που υπάχθηκαν σε αξιωματούχους της Πύλης [χάσια] ή έγιναν βακούφια) το αποκεντρωτικό διοικητικό σύστημα λειτούργησε στη βάση της κοινοτικής αυτοδιοίκησηςraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 σελ 44ndash46 amp 50-51

Dodwell Edward Σκηνή από αγροτικές εργασίες σε τσιφλίκι της Λάρισας το 1805Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210095 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ4

Κ3

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Περιοχή Ελληνικές

ιδιοκτησίες(σε στρέμματα)

Μουσουλμανικέςιδιοκτησίες

(σε στρέμματα) Δυτική Ελλάδα 1636730 1285730

Ανατολική Ελλάδα 5178440 2082990

Μοριάς 1500000 3000000

Κρήτη 1520000 2280000

Χίος 200000 1600

Κυκλάδες 100

ΣΣ Οι αριθμοί είναι κατ εκτίμηση Με την περιοχή του Πηλίου αλλά χωρίς την υπόλοιπη ΘεσσαλίαΠηγή DA Zakythinos The Mαking of Modern Greece From Byzantίum to Independence Blackwell Oxford 1976Γ Μαργαρίτης κ ά Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορίασελ 53 ΕΑΠ Πάτρα 1999

Χριστιανική γαιοκτησία στις παραμονές της Επανάστασης

Η Δημητσάνα Μαρία Γρ Ζαγορησίου Αθήνα Μουσείο Μπενάκη 1997 σ31

Ήταν ενιαία η οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων σε όλο τον ελληνικό χώρο Αν όχι γιατί (Κ1 Κ4)

Ποιες είναι οι δύο περιοχές του Ελλαδικού χώρου όπου οι ελληνικές ιδιοκτησίες υπερτερούν των μουσουλμανικών (Κ5) Γιατί συμβαίνει αυτό στις συγκεκριμένες περιοχές (Κ1 Κ4 Κ5)

Κ6

Κ5

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Πράξις εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΕν Αθήναις τη 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΗμείς οι κατοικούντες εις τας Αθήνας πιστοί ραγιάδες του κραταιοτάτου και πολυχρονίου ημών άνακτος και βασιλέως [hellip] συνελθόντες σήμερον εις εν όλοι ομού διηρημένοι εις τάξεις και συνάφια επροβάλαμεν αναμεταξύ μας την συνήθη εις τον τόπον εκλογήν Δημογερόντων και προεστώτων της πατρίδος ταύτης κατά τους βασιλικούς νόμους και παλαιάν της πατρίδος μας συνήθειαν Λοιπόν συνηγμένοι όλοι κοινῄ γνώμῃ και αποφάσει εκλέγομεν και διορίζομεν δια προεστώτας της πατρίδος τους ευγενεστάτους κυρίους Νικόλαον Λογοθέτην και Νικόλαον Τυρναβίτην δια δε επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκην Κατζηλέρην και Παλαιολόγον Αλεξάνδρου εις τους οποίους [hellip] αφήνομεν την επιστασίαν της πατρίδος μας δια ένα χρόνον Οι οποίοι να έχουν χρέος εις κάθε αναγκαίαν υπόθεσιν να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τιμί-ους ανθρώπους και συνάφια Δια δε μισθόν των μεν προεστώτων υποσχόμεθα ανά χίλια γρόσια των δε επιτρόπων ανά επτακόσια πενήντα Τα δε κοινά εις την πολιτείαν δοσίματα να είναι εις χρέος και οι προε-στοί και επίτροποι να τα πληρώνουν Και ούτῳ κοινῄ γνώμῃ αποφασίσαντες έγεινε το παρόν και εδόθη εις χείρας των υπογεγραμμένον παρrsquo ημών εις ένδειξινraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

[για να διαβάσετε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Dodwell Edward Η Αγορά της Αθήνας το 1805 Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210051 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε το

Σάββατο 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ8

Κ7

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ9

Η διαδικασία εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν σε γενικές γραμμές η ακόλουθη μία φορά το χρόνο από το Φεβρουάριο έως τον

Απρίλιο κατά κανόνα μάλιστα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) και κατrsquo εξαίρεση σε ορισμένες κοινότητες δύο φορές (και του Αγ Δη-

μητρίου στις 26 Οκτωβρίου) τα μέλη μιας κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που αποτελούσαν τις νέες κοινο-

τικές αρχές [hellip] Τόπος συγκέντρωσης του εκλογικού σώματος ήταν κάποιο κεντρικό σημείο δημόσιος χώρος η πλατεία το προαύλιο

ή το εσωτερικό της κεντρικής εκκλησίας το σχολείο ή ακόμα και η έδρα των κοινοτικών αρχών δηλαδή η καντζελαρία Η εκλογή

γινόταν [hellip] δια βοής ή με laquoκοινόν διαλαλισμόνraquo κατά τη γενική συνέλευση των κατοίκων Στις συνελεύσεις μετείχαν αδιακρίτως όλα τα

μέλη της κοινότητας κληρικοί και λαϊκοί αρκεί να ήταν αυτόχθονες μόνιμοι κάτοικοι του τόπου και να είχαν καταβάλει τον κεφαλικό φόρο

[hellip] Ο τρόπος αυτός των κοινοτικών αρχαιρεσιών ήταν μεν ο επικρατέστερος αλλά όχι ο μοναδικός και απαραβίαστος [hellip] Έτσι στις

Κυκλάδες λχ στις γενικές συνελεύσεις για την εκλογή των αρχών όπου πρωτοστατούσε ο κλήρος κατά κανόνα δεν λάβαιναν μέρος οι

χωρικοί οι αγρότες και οι μικροεπαγγελματίες περιορίζοντας το εκλογικό δικαίωμα στην ευρύτερη μερίδα των ναυτικών εμπόρων και

μεγαλο-ϊδιοκτητών Στην Ύδρα και στις Σπέτσες επίσης τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται πως το εκλογικό σώμα

αποτελού-σαν μόνο οι πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι ενώ στα Ψαρά οι δημογέροντες εκλέγονταν έμμεσα από σώμα εκλεκτόρων και όχι

από τον laquoκοινόν λαόνraquo [hellip] Αντίθετα στη Νάουσα ο πρόεδρος της κοινότητας εκλεγόταν άμεσα από το λαό και ο ίδιος αποφάσιζε για

την εκλογή των υπολοίπων μελών (7 ή 9) του διοικητικού συμβουλίου

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα - οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 316 ndash 317 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 Κ10

Με βάση την πράξη εκλογής των κοινοτικών αρχόντων της Αθή- νας αλλά και τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο για άλλες περιοχές (Κυκλάδες Ύδρα Σπέτσες) να περι- γράψετε τον τρόπο εκλογής των δημογερόντων (Κ8 Κ10)

Το λιμάνι της Ύδρας σε γκραβούρα των αρχών του 18ου αιώνα Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ6

laquoΤα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω Διοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάμεώς της -Το προσδιορίζειν κατrsquo αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του Διοι-κητού επιβαλλομένας εις την κοινότητα αγγαρίας καταλύματα και τροφο-δοσίας - Το δανείζεσθαι εν ονόματι της κοινότητος το χρηματικόν εκείνο ποσόν όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των μελών της κοινότητος -Το διαδικάζειν επί τη βάσει των καθιερω-μένων διατυπώσεων τας μεταξύ των συμπολιτών αυτού αναφυομένας μικράς διενέξεις και διαφοράς - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιμω-ρίαν τα πλημμελούντα ή κακουργούντα άτομα κτλ Ημείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην διrsquo ετησίου μισθοδοτήματος αποδι-δομένου εκ της ολομελείας του κοινού αναλόγωςraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 [για να δείτε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ]

Πηγή Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄ Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Λάζαρος Κουντουριώτης [1769-1852] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του 1821 Πηγή (Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ14

Κ11 Κ12

Σχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της ΤουρκοκρατίαςΠηγή Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Κ13

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

[hellip] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων το διορισμό την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στη Σύρα λχ τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας Στη Θεσσαλονίκη εξάλλου από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων Το laquoΚοινό των Μυκονίωνraquo [hellip] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες καθώς μπορούσε να συντάσσει την laquoταρίφαraquo με τις τιμές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα από το 1645 είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή προνόμιο που θα το συναντήσουμε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάταςraquo

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 320 ndash 321 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Κ15

Το laquoΚαλογερικόraquo γεφύρι ή του laquoΠλακίδαraquo ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ16

Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων (Κ12 Κ15 Κ16)

Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους (K11 Κ13 Κ14 Κ17 Κ22 Κ29)

(Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο httpelwikipediaorg

httpwwwphysuoagr~nektarhistory3contemporaryfighters_1821htmΛογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 7: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

laquo[hellip] το οικονομικό και κοινωνικό καθεστώς των χριστιανικών πληθυσμών δε διαμορφώθηκε χωροχρονικά ομοιόμορφα Η ιδεολογία του Κορανίου επέτρεψε στο σουλτάνο να εφαρμόσει από την αρχή διαφορετικά κριτήρια ενσωμάτωσης στην οθωμανική επικράτεια ανάλογα αν η υποταγή έγινε καθομολογίη δηλαδή θεληματικά ή δια της σπάθης [hellip]

Οι χριστιανοί που υποτάχθηκαν δια της σπάθης οργανώθηκαν σε ένα δυσμενέστερο συνήθως laquoτιμαριωτικόraquo καθεστώς [hellip] Αντίθετα οι περιοχές που υποτάχθηκαν καθομολογίη διατήρησαν καταρχήν ανέπαφες τις κοινωνικές δομές και τις εξουσιαστικές τους ιεραρχήσεις

[hellip] Σε γενικές γραμμές η ιδιοκτησία της γης αποτέλεσε προνόμιο του κράτους που όμως δεν επεκτάθηκε στην άμεση εκμετάλλευση της πα-ραγωγής και συνακόλουθα των κοινωνικών ενοτήτων ndash αγροτικών ή αστικών ndash που περιέχονταν σrsquo αυτήν Η οθωμανική εξουσία αρκέστηκε στην ιδιοποίηση ενός μέρους από τον οικονομικό δυναμισμό κάθε περιοχής με τη μορφή είτε της φορολογικής είτε της έγγειας προσόδου την οποία όμως διέθετε κατά μεγάλο μέρος άλλοτε σε μέλη της βασιλικής οικογένειας και σε υψηλούς αξιωματούχους του καθεστώτος εν είδη επικαρπίας (τα χάσια) και άλλοτε στους σπαχήδες δηλαδή σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά των υπη-ρεσιών τους στις πολεμικές ανάγκες του κράτους (τα τιμάρια) Η σχέση που εγκαθιδρύεται ανάμεσα στον επικαρπωτή των φοροδοτικών υ-ποχρεώσεων της γης τον τιμαριώτη και στο νομέα και καλλιεργητή της χωρικό είναι άμεση Με την έννοια ότι το δικαίωμα του τιμαριώτη στο προϊόν της παραγωγής που αντιπροσωπεύει τη φορολογική ευθύνη του καλλιεργητή ικανοποιείται απευθείας χωρίς την παρεμβολή οποιουδήποτε τρίτου[hellip] Στις περιοχές αντίθετα που οι χριστιανοί υπάχθηκαν εξαρχής ή συν τῳ χρόνῳ σε ένα χαλαρό γεωκτητικό και δη-μοσιονομικό καθεστώς (η περίπτωση λχ των περισσότερων πόλεων ή των περιοχών που υπάχθηκαν σε αξιωματούχους της Πύλης [χάσια] ή έγιναν βακούφια) το αποκεντρωτικό διοικητικό σύστημα λειτούργησε στη βάση της κοινοτικής αυτοδιοίκησηςraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 σελ 44ndash46 amp 50-51

Dodwell Edward Σκηνή από αγροτικές εργασίες σε τσιφλίκι της Λάρισας το 1805Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210095 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ4

Κ3

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Περιοχή Ελληνικές

ιδιοκτησίες(σε στρέμματα)

Μουσουλμανικέςιδιοκτησίες

(σε στρέμματα) Δυτική Ελλάδα 1636730 1285730

Ανατολική Ελλάδα 5178440 2082990

Μοριάς 1500000 3000000

Κρήτη 1520000 2280000

Χίος 200000 1600

Κυκλάδες 100

ΣΣ Οι αριθμοί είναι κατ εκτίμηση Με την περιοχή του Πηλίου αλλά χωρίς την υπόλοιπη ΘεσσαλίαΠηγή DA Zakythinos The Mαking of Modern Greece From Byzantίum to Independence Blackwell Oxford 1976Γ Μαργαρίτης κ ά Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορίασελ 53 ΕΑΠ Πάτρα 1999

Χριστιανική γαιοκτησία στις παραμονές της Επανάστασης

Η Δημητσάνα Μαρία Γρ Ζαγορησίου Αθήνα Μουσείο Μπενάκη 1997 σ31

Ήταν ενιαία η οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων σε όλο τον ελληνικό χώρο Αν όχι γιατί (Κ1 Κ4)

Ποιες είναι οι δύο περιοχές του Ελλαδικού χώρου όπου οι ελληνικές ιδιοκτησίες υπερτερούν των μουσουλμανικών (Κ5) Γιατί συμβαίνει αυτό στις συγκεκριμένες περιοχές (Κ1 Κ4 Κ5)

Κ6

Κ5

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Πράξις εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΕν Αθήναις τη 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΗμείς οι κατοικούντες εις τας Αθήνας πιστοί ραγιάδες του κραταιοτάτου και πολυχρονίου ημών άνακτος και βασιλέως [hellip] συνελθόντες σήμερον εις εν όλοι ομού διηρημένοι εις τάξεις και συνάφια επροβάλαμεν αναμεταξύ μας την συνήθη εις τον τόπον εκλογήν Δημογερόντων και προεστώτων της πατρίδος ταύτης κατά τους βασιλικούς νόμους και παλαιάν της πατρίδος μας συνήθειαν Λοιπόν συνηγμένοι όλοι κοινῄ γνώμῃ και αποφάσει εκλέγομεν και διορίζομεν δια προεστώτας της πατρίδος τους ευγενεστάτους κυρίους Νικόλαον Λογοθέτην και Νικόλαον Τυρναβίτην δια δε επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκην Κατζηλέρην και Παλαιολόγον Αλεξάνδρου εις τους οποίους [hellip] αφήνομεν την επιστασίαν της πατρίδος μας δια ένα χρόνον Οι οποίοι να έχουν χρέος εις κάθε αναγκαίαν υπόθεσιν να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τιμί-ους ανθρώπους και συνάφια Δια δε μισθόν των μεν προεστώτων υποσχόμεθα ανά χίλια γρόσια των δε επιτρόπων ανά επτακόσια πενήντα Τα δε κοινά εις την πολιτείαν δοσίματα να είναι εις χρέος και οι προε-στοί και επίτροποι να τα πληρώνουν Και ούτῳ κοινῄ γνώμῃ αποφασίσαντες έγεινε το παρόν και εδόθη εις χείρας των υπογεγραμμένον παρrsquo ημών εις ένδειξινraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

[για να διαβάσετε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Dodwell Edward Η Αγορά της Αθήνας το 1805 Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210051 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε το

Σάββατο 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ8

Κ7

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ9

Η διαδικασία εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν σε γενικές γραμμές η ακόλουθη μία φορά το χρόνο από το Φεβρουάριο έως τον

Απρίλιο κατά κανόνα μάλιστα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) και κατrsquo εξαίρεση σε ορισμένες κοινότητες δύο φορές (και του Αγ Δη-

μητρίου στις 26 Οκτωβρίου) τα μέλη μιας κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που αποτελούσαν τις νέες κοινο-

τικές αρχές [hellip] Τόπος συγκέντρωσης του εκλογικού σώματος ήταν κάποιο κεντρικό σημείο δημόσιος χώρος η πλατεία το προαύλιο

ή το εσωτερικό της κεντρικής εκκλησίας το σχολείο ή ακόμα και η έδρα των κοινοτικών αρχών δηλαδή η καντζελαρία Η εκλογή

γινόταν [hellip] δια βοής ή με laquoκοινόν διαλαλισμόνraquo κατά τη γενική συνέλευση των κατοίκων Στις συνελεύσεις μετείχαν αδιακρίτως όλα τα

μέλη της κοινότητας κληρικοί και λαϊκοί αρκεί να ήταν αυτόχθονες μόνιμοι κάτοικοι του τόπου και να είχαν καταβάλει τον κεφαλικό φόρο

[hellip] Ο τρόπος αυτός των κοινοτικών αρχαιρεσιών ήταν μεν ο επικρατέστερος αλλά όχι ο μοναδικός και απαραβίαστος [hellip] Έτσι στις

Κυκλάδες λχ στις γενικές συνελεύσεις για την εκλογή των αρχών όπου πρωτοστατούσε ο κλήρος κατά κανόνα δεν λάβαιναν μέρος οι

χωρικοί οι αγρότες και οι μικροεπαγγελματίες περιορίζοντας το εκλογικό δικαίωμα στην ευρύτερη μερίδα των ναυτικών εμπόρων και

μεγαλο-ϊδιοκτητών Στην Ύδρα και στις Σπέτσες επίσης τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται πως το εκλογικό σώμα

αποτελού-σαν μόνο οι πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι ενώ στα Ψαρά οι δημογέροντες εκλέγονταν έμμεσα από σώμα εκλεκτόρων και όχι

από τον laquoκοινόν λαόνraquo [hellip] Αντίθετα στη Νάουσα ο πρόεδρος της κοινότητας εκλεγόταν άμεσα από το λαό και ο ίδιος αποφάσιζε για

την εκλογή των υπολοίπων μελών (7 ή 9) του διοικητικού συμβουλίου

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα - οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 316 ndash 317 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 Κ10

Με βάση την πράξη εκλογής των κοινοτικών αρχόντων της Αθή- νας αλλά και τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο για άλλες περιοχές (Κυκλάδες Ύδρα Σπέτσες) να περι- γράψετε τον τρόπο εκλογής των δημογερόντων (Κ8 Κ10)

Το λιμάνι της Ύδρας σε γκραβούρα των αρχών του 18ου αιώνα Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ6

laquoΤα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω Διοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάμεώς της -Το προσδιορίζειν κατrsquo αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του Διοι-κητού επιβαλλομένας εις την κοινότητα αγγαρίας καταλύματα και τροφο-δοσίας - Το δανείζεσθαι εν ονόματι της κοινότητος το χρηματικόν εκείνο ποσόν όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των μελών της κοινότητος -Το διαδικάζειν επί τη βάσει των καθιερω-μένων διατυπώσεων τας μεταξύ των συμπολιτών αυτού αναφυομένας μικράς διενέξεις και διαφοράς - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιμω-ρίαν τα πλημμελούντα ή κακουργούντα άτομα κτλ Ημείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην διrsquo ετησίου μισθοδοτήματος αποδι-δομένου εκ της ολομελείας του κοινού αναλόγωςraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 [για να δείτε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ]

Πηγή Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄ Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Λάζαρος Κουντουριώτης [1769-1852] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του 1821 Πηγή (Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ14

Κ11 Κ12

Σχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της ΤουρκοκρατίαςΠηγή Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Κ13

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

[hellip] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων το διορισμό την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στη Σύρα λχ τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας Στη Θεσσαλονίκη εξάλλου από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων Το laquoΚοινό των Μυκονίωνraquo [hellip] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες καθώς μπορούσε να συντάσσει την laquoταρίφαraquo με τις τιμές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα από το 1645 είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή προνόμιο που θα το συναντήσουμε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάταςraquo

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 320 ndash 321 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Κ15

Το laquoΚαλογερικόraquo γεφύρι ή του laquoΠλακίδαraquo ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ16

Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων (Κ12 Κ15 Κ16)

Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους (K11 Κ13 Κ14 Κ17 Κ22 Κ29)

(Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο httpelwikipediaorg

httpwwwphysuoagr~nektarhistory3contemporaryfighters_1821htmΛογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 8: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Περιοχή Ελληνικές

ιδιοκτησίες(σε στρέμματα)

Μουσουλμανικέςιδιοκτησίες

(σε στρέμματα) Δυτική Ελλάδα 1636730 1285730

Ανατολική Ελλάδα 5178440 2082990

Μοριάς 1500000 3000000

Κρήτη 1520000 2280000

Χίος 200000 1600

Κυκλάδες 100

ΣΣ Οι αριθμοί είναι κατ εκτίμηση Με την περιοχή του Πηλίου αλλά χωρίς την υπόλοιπη ΘεσσαλίαΠηγή DA Zakythinos The Mαking of Modern Greece From Byzantίum to Independence Blackwell Oxford 1976Γ Μαργαρίτης κ ά Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορίασελ 53 ΕΑΠ Πάτρα 1999

Χριστιανική γαιοκτησία στις παραμονές της Επανάστασης

Η Δημητσάνα Μαρία Γρ Ζαγορησίου Αθήνα Μουσείο Μπενάκη 1997 σ31

Ήταν ενιαία η οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων σε όλο τον ελληνικό χώρο Αν όχι γιατί (Κ1 Κ4)

Ποιες είναι οι δύο περιοχές του Ελλαδικού χώρου όπου οι ελληνικές ιδιοκτησίες υπερτερούν των μουσουλμανικών (Κ5) Γιατί συμβαίνει αυτό στις συγκεκριμένες περιοχές (Κ1 Κ4 Κ5)

Κ6

Κ5

I Οργάνωση του θεσμού των κοινοτήτων στον ελληνικό χώρο

Πράξις εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΕν Αθήναις τη 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΗμείς οι κατοικούντες εις τας Αθήνας πιστοί ραγιάδες του κραταιοτάτου και πολυχρονίου ημών άνακτος και βασιλέως [hellip] συνελθόντες σήμερον εις εν όλοι ομού διηρημένοι εις τάξεις και συνάφια επροβάλαμεν αναμεταξύ μας την συνήθη εις τον τόπον εκλογήν Δημογερόντων και προεστώτων της πατρίδος ταύτης κατά τους βασιλικούς νόμους και παλαιάν της πατρίδος μας συνήθειαν Λοιπόν συνηγμένοι όλοι κοινῄ γνώμῃ και αποφάσει εκλέγομεν και διορίζομεν δια προεστώτας της πατρίδος τους ευγενεστάτους κυρίους Νικόλαον Λογοθέτην και Νικόλαον Τυρναβίτην δια δε επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκην Κατζηλέρην και Παλαιολόγον Αλεξάνδρου εις τους οποίους [hellip] αφήνομεν την επιστασίαν της πατρίδος μας δια ένα χρόνον Οι οποίοι να έχουν χρέος εις κάθε αναγκαίαν υπόθεσιν να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τιμί-ους ανθρώπους και συνάφια Δια δε μισθόν των μεν προεστώτων υποσχόμεθα ανά χίλια γρόσια των δε επιτρόπων ανά επτακόσια πενήντα Τα δε κοινά εις την πολιτείαν δοσίματα να είναι εις χρέος και οι προε-στοί και επίτροποι να τα πληρώνουν Και ούτῳ κοινῄ γνώμῃ αποφασίσαντες έγεινε το παρόν και εδόθη εις χείρας των υπογεγραμμένον παρrsquo ημών εις ένδειξινraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

[για να διαβάσετε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Dodwell Edward Η Αγορά της Αθήνας το 1805 Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210051 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε το

Σάββατο 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ8

Κ7

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ9

Η διαδικασία εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν σε γενικές γραμμές η ακόλουθη μία φορά το χρόνο από το Φεβρουάριο έως τον

Απρίλιο κατά κανόνα μάλιστα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) και κατrsquo εξαίρεση σε ορισμένες κοινότητες δύο φορές (και του Αγ Δη-

μητρίου στις 26 Οκτωβρίου) τα μέλη μιας κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που αποτελούσαν τις νέες κοινο-

τικές αρχές [hellip] Τόπος συγκέντρωσης του εκλογικού σώματος ήταν κάποιο κεντρικό σημείο δημόσιος χώρος η πλατεία το προαύλιο

ή το εσωτερικό της κεντρικής εκκλησίας το σχολείο ή ακόμα και η έδρα των κοινοτικών αρχών δηλαδή η καντζελαρία Η εκλογή

γινόταν [hellip] δια βοής ή με laquoκοινόν διαλαλισμόνraquo κατά τη γενική συνέλευση των κατοίκων Στις συνελεύσεις μετείχαν αδιακρίτως όλα τα

μέλη της κοινότητας κληρικοί και λαϊκοί αρκεί να ήταν αυτόχθονες μόνιμοι κάτοικοι του τόπου και να είχαν καταβάλει τον κεφαλικό φόρο

[hellip] Ο τρόπος αυτός των κοινοτικών αρχαιρεσιών ήταν μεν ο επικρατέστερος αλλά όχι ο μοναδικός και απαραβίαστος [hellip] Έτσι στις

Κυκλάδες λχ στις γενικές συνελεύσεις για την εκλογή των αρχών όπου πρωτοστατούσε ο κλήρος κατά κανόνα δεν λάβαιναν μέρος οι

χωρικοί οι αγρότες και οι μικροεπαγγελματίες περιορίζοντας το εκλογικό δικαίωμα στην ευρύτερη μερίδα των ναυτικών εμπόρων και

μεγαλο-ϊδιοκτητών Στην Ύδρα και στις Σπέτσες επίσης τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται πως το εκλογικό σώμα

αποτελού-σαν μόνο οι πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι ενώ στα Ψαρά οι δημογέροντες εκλέγονταν έμμεσα από σώμα εκλεκτόρων και όχι

από τον laquoκοινόν λαόνraquo [hellip] Αντίθετα στη Νάουσα ο πρόεδρος της κοινότητας εκλεγόταν άμεσα από το λαό και ο ίδιος αποφάσιζε για

την εκλογή των υπολοίπων μελών (7 ή 9) του διοικητικού συμβουλίου

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα - οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 316 ndash 317 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 Κ10

Με βάση την πράξη εκλογής των κοινοτικών αρχόντων της Αθή- νας αλλά και τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο για άλλες περιοχές (Κυκλάδες Ύδρα Σπέτσες) να περι- γράψετε τον τρόπο εκλογής των δημογερόντων (Κ8 Κ10)

Το λιμάνι της Ύδρας σε γκραβούρα των αρχών του 18ου αιώνα Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ6

laquoΤα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω Διοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάμεώς της -Το προσδιορίζειν κατrsquo αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του Διοι-κητού επιβαλλομένας εις την κοινότητα αγγαρίας καταλύματα και τροφο-δοσίας - Το δανείζεσθαι εν ονόματι της κοινότητος το χρηματικόν εκείνο ποσόν όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των μελών της κοινότητος -Το διαδικάζειν επί τη βάσει των καθιερω-μένων διατυπώσεων τας μεταξύ των συμπολιτών αυτού αναφυομένας μικράς διενέξεις και διαφοράς - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιμω-ρίαν τα πλημμελούντα ή κακουργούντα άτομα κτλ Ημείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην διrsquo ετησίου μισθοδοτήματος αποδι-δομένου εκ της ολομελείας του κοινού αναλόγωςraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 [για να δείτε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ]

Πηγή Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄ Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Λάζαρος Κουντουριώτης [1769-1852] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του 1821 Πηγή (Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ14

Κ11 Κ12

Σχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της ΤουρκοκρατίαςΠηγή Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Κ13

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

[hellip] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων το διορισμό την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στη Σύρα λχ τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας Στη Θεσσαλονίκη εξάλλου από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων Το laquoΚοινό των Μυκονίωνraquo [hellip] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες καθώς μπορούσε να συντάσσει την laquoταρίφαraquo με τις τιμές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα από το 1645 είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή προνόμιο που θα το συναντήσουμε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάταςraquo

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 320 ndash 321 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Κ15

Το laquoΚαλογερικόraquo γεφύρι ή του laquoΠλακίδαraquo ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ16

Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων (Κ12 Κ15 Κ16)

Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους (K11 Κ13 Κ14 Κ17 Κ22 Κ29)

(Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο httpelwikipediaorg

httpwwwphysuoagr~nektarhistory3contemporaryfighters_1821htmΛογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 9: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Πράξις εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΕν Αθήναις τη 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΗμείς οι κατοικούντες εις τας Αθήνας πιστοί ραγιάδες του κραταιοτάτου και πολυχρονίου ημών άνακτος και βασιλέως [hellip] συνελθόντες σήμερον εις εν όλοι ομού διηρημένοι εις τάξεις και συνάφια επροβάλαμεν αναμεταξύ μας την συνήθη εις τον τόπον εκλογήν Δημογερόντων και προεστώτων της πατρίδος ταύτης κατά τους βασιλικούς νόμους και παλαιάν της πατρίδος μας συνήθειαν Λοιπόν συνηγμένοι όλοι κοινῄ γνώμῃ και αποφάσει εκλέγομεν και διορίζομεν δια προεστώτας της πατρίδος τους ευγενεστάτους κυρίους Νικόλαον Λογοθέτην και Νικόλαον Τυρναβίτην δια δε επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκην Κατζηλέρην και Παλαιολόγον Αλεξάνδρου εις τους οποίους [hellip] αφήνομεν την επιστασίαν της πατρίδος μας δια ένα χρόνον Οι οποίοι να έχουν χρέος εις κάθε αναγκαίαν υπόθεσιν να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τιμί-ους ανθρώπους και συνάφια Δια δε μισθόν των μεν προεστώτων υποσχόμεθα ανά χίλια γρόσια των δε επιτρόπων ανά επτακόσια πενήντα Τα δε κοινά εις την πολιτείαν δοσίματα να είναι εις χρέος και οι προε-στοί και επίτροποι να τα πληρώνουν Και ούτῳ κοινῄ γνώμῃ αποφασίσαντες έγεινε το παρόν και εδόθη εις χείρας των υπογεγραμμένον παρrsquo ημών εις ένδειξινraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

[για να διαβάσετε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ] Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Dodwell Edward Η Αγορά της Αθήνας το 1805 Πηγή httpdiglitubuni-heidelbergdediglitdodwell18210051 [universitaumltş bibliothek Heidelberg] Ανακτήθηκε το

Σάββατο 02 05 2009 0011΄30΄΄

Κ8

Κ7

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ9

Η διαδικασία εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν σε γενικές γραμμές η ακόλουθη μία φορά το χρόνο από το Φεβρουάριο έως τον

Απρίλιο κατά κανόνα μάλιστα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) και κατrsquo εξαίρεση σε ορισμένες κοινότητες δύο φορές (και του Αγ Δη-

μητρίου στις 26 Οκτωβρίου) τα μέλη μιας κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που αποτελούσαν τις νέες κοινο-

τικές αρχές [hellip] Τόπος συγκέντρωσης του εκλογικού σώματος ήταν κάποιο κεντρικό σημείο δημόσιος χώρος η πλατεία το προαύλιο

ή το εσωτερικό της κεντρικής εκκλησίας το σχολείο ή ακόμα και η έδρα των κοινοτικών αρχών δηλαδή η καντζελαρία Η εκλογή

γινόταν [hellip] δια βοής ή με laquoκοινόν διαλαλισμόνraquo κατά τη γενική συνέλευση των κατοίκων Στις συνελεύσεις μετείχαν αδιακρίτως όλα τα

μέλη της κοινότητας κληρικοί και λαϊκοί αρκεί να ήταν αυτόχθονες μόνιμοι κάτοικοι του τόπου και να είχαν καταβάλει τον κεφαλικό φόρο

[hellip] Ο τρόπος αυτός των κοινοτικών αρχαιρεσιών ήταν μεν ο επικρατέστερος αλλά όχι ο μοναδικός και απαραβίαστος [hellip] Έτσι στις

Κυκλάδες λχ στις γενικές συνελεύσεις για την εκλογή των αρχών όπου πρωτοστατούσε ο κλήρος κατά κανόνα δεν λάβαιναν μέρος οι

χωρικοί οι αγρότες και οι μικροεπαγγελματίες περιορίζοντας το εκλογικό δικαίωμα στην ευρύτερη μερίδα των ναυτικών εμπόρων και

μεγαλο-ϊδιοκτητών Στην Ύδρα και στις Σπέτσες επίσης τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται πως το εκλογικό σώμα

αποτελού-σαν μόνο οι πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι ενώ στα Ψαρά οι δημογέροντες εκλέγονταν έμμεσα από σώμα εκλεκτόρων και όχι

από τον laquoκοινόν λαόνraquo [hellip] Αντίθετα στη Νάουσα ο πρόεδρος της κοινότητας εκλεγόταν άμεσα από το λαό και ο ίδιος αποφάσιζε για

την εκλογή των υπολοίπων μελών (7 ή 9) του διοικητικού συμβουλίου

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα - οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 316 ndash 317 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 Κ10

Με βάση την πράξη εκλογής των κοινοτικών αρχόντων της Αθή- νας αλλά και τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο για άλλες περιοχές (Κυκλάδες Ύδρα Σπέτσες) να περι- γράψετε τον τρόπο εκλογής των δημογερόντων (Κ8 Κ10)

Το λιμάνι της Ύδρας σε γκραβούρα των αρχών του 18ου αιώνα Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ6

laquoΤα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω Διοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάμεώς της -Το προσδιορίζειν κατrsquo αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του Διοι-κητού επιβαλλομένας εις την κοινότητα αγγαρίας καταλύματα και τροφο-δοσίας - Το δανείζεσθαι εν ονόματι της κοινότητος το χρηματικόν εκείνο ποσόν όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των μελών της κοινότητος -Το διαδικάζειν επί τη βάσει των καθιερω-μένων διατυπώσεων τας μεταξύ των συμπολιτών αυτού αναφυομένας μικράς διενέξεις και διαφοράς - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιμω-ρίαν τα πλημμελούντα ή κακουργούντα άτομα κτλ Ημείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην διrsquo ετησίου μισθοδοτήματος αποδι-δομένου εκ της ολομελείας του κοινού αναλόγωςraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 [για να δείτε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ]

Πηγή Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄ Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Λάζαρος Κουντουριώτης [1769-1852] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του 1821 Πηγή (Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ14

Κ11 Κ12

Σχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της ΤουρκοκρατίαςΠηγή Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Κ13

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

[hellip] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων το διορισμό την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στη Σύρα λχ τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας Στη Θεσσαλονίκη εξάλλου από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων Το laquoΚοινό των Μυκονίωνraquo [hellip] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες καθώς μπορούσε να συντάσσει την laquoταρίφαraquo με τις τιμές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα από το 1645 είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή προνόμιο που θα το συναντήσουμε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάταςraquo

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 320 ndash 321 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Κ15

Το laquoΚαλογερικόraquo γεφύρι ή του laquoΠλακίδαraquo ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ16

Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων (Κ12 Κ15 Κ16)

Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους (K11 Κ13 Κ14 Κ17 Κ22 Κ29)

(Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο httpelwikipediaorg

httpwwwphysuoagr~nektarhistory3contemporaryfighters_1821htmΛογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 10: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Κ9

Η διαδικασία εκλογής των κοινοτικών αρχόντων ήταν σε γενικές γραμμές η ακόλουθη μία φορά το χρόνο από το Φεβρουάριο έως τον

Απρίλιο κατά κανόνα μάλιστα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου) και κατrsquo εξαίρεση σε ορισμένες κοινότητες δύο φορές (και του Αγ Δη-

μητρίου στις 26 Οκτωβρίου) τα μέλη μιας κοινότητας συγκεντρώνονταν για να εκλέξουν τα πρόσωπα που αποτελούσαν τις νέες κοινο-

τικές αρχές [hellip] Τόπος συγκέντρωσης του εκλογικού σώματος ήταν κάποιο κεντρικό σημείο δημόσιος χώρος η πλατεία το προαύλιο

ή το εσωτερικό της κεντρικής εκκλησίας το σχολείο ή ακόμα και η έδρα των κοινοτικών αρχών δηλαδή η καντζελαρία Η εκλογή

γινόταν [hellip] δια βοής ή με laquoκοινόν διαλαλισμόνraquo κατά τη γενική συνέλευση των κατοίκων Στις συνελεύσεις μετείχαν αδιακρίτως όλα τα

μέλη της κοινότητας κληρικοί και λαϊκοί αρκεί να ήταν αυτόχθονες μόνιμοι κάτοικοι του τόπου και να είχαν καταβάλει τον κεφαλικό φόρο

[hellip] Ο τρόπος αυτός των κοινοτικών αρχαιρεσιών ήταν μεν ο επικρατέστερος αλλά όχι ο μοναδικός και απαραβίαστος [hellip] Έτσι στις

Κυκλάδες λχ στις γενικές συνελεύσεις για την εκλογή των αρχών όπου πρωτοστατούσε ο κλήρος κατά κανόνα δεν λάβαιναν μέρος οι

χωρικοί οι αγρότες και οι μικροεπαγγελματίες περιορίζοντας το εκλογικό δικαίωμα στην ευρύτερη μερίδα των ναυτικών εμπόρων και

μεγαλο-ϊδιοκτητών Στην Ύδρα και στις Σπέτσες επίσης τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα φαίνεται πως το εκλογικό σώμα

αποτελού-σαν μόνο οι πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι ενώ στα Ψαρά οι δημογέροντες εκλέγονταν έμμεσα από σώμα εκλεκτόρων και όχι

από τον laquoκοινόν λαόνraquo [hellip] Αντίθετα στη Νάουσα ο πρόεδρος της κοινότητας εκλεγόταν άμεσα από το λαό και ο ίδιος αποφάσιζε για

την εκλογή των υπολοίπων μελών (7 ή 9) του διοικητικού συμβουλίου

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα - οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 316 ndash 317 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 Κ10

Με βάση την πράξη εκλογής των κοινοτικών αρχόντων της Αθή- νας αλλά και τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρακάτω κείμενο για άλλες περιοχές (Κυκλάδες Ύδρα Σπέτσες) να περι- γράψετε τον τρόπο εκλογής των δημογερόντων (Κ8 Κ10)

Το λιμάνι της Ύδρας σε γκραβούρα των αρχών του 18ου αιώνα Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

Κ6

laquoΤα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω Διοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάμεώς της -Το προσδιορίζειν κατrsquo αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του Διοι-κητού επιβαλλομένας εις την κοινότητα αγγαρίας καταλύματα και τροφο-δοσίας - Το δανείζεσθαι εν ονόματι της κοινότητος το χρηματικόν εκείνο ποσόν όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των μελών της κοινότητος -Το διαδικάζειν επί τη βάσει των καθιερω-μένων διατυπώσεων τας μεταξύ των συμπολιτών αυτού αναφυομένας μικράς διενέξεις και διαφοράς - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιμω-ρίαν τα πλημμελούντα ή κακουργούντα άτομα κτλ Ημείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην διrsquo ετησίου μισθοδοτήματος αποδι-δομένου εκ της ολομελείας του κοινού αναλόγωςraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 [για να δείτε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ]

Πηγή Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄ Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Λάζαρος Κουντουριώτης [1769-1852] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του 1821 Πηγή (Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ14

Κ11 Κ12

Σχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της ΤουρκοκρατίαςΠηγή Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Κ13

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

[hellip] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων το διορισμό την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στη Σύρα λχ τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας Στη Θεσσαλονίκη εξάλλου από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων Το laquoΚοινό των Μυκονίωνraquo [hellip] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες καθώς μπορούσε να συντάσσει την laquoταρίφαraquo με τις τιμές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα από το 1645 είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή προνόμιο που θα το συναντήσουμε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάταςraquo

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 320 ndash 321 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Κ15

Το laquoΚαλογερικόraquo γεφύρι ή του laquoΠλακίδαraquo ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ16

Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων (Κ12 Κ15 Κ16)

Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους (K11 Κ13 Κ14 Κ17 Κ22 Κ29)

(Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο httpelwikipediaorg

httpwwwphysuoagr~nektarhistory3contemporaryfighters_1821htmΛογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 11: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Κ6

laquoΤα χρέη του προεστώτος -ήσαν κυρίως το αντιπροσωπεύειν παρά τω Διοικητή ή Έπαρχω την εαυτού κοινότητα δια τας προς την εξουσίαν σχέ-σεις και υποχρεώσεις αυτής - Το εισπράττειν τους τακτικούς και έκτα-κτους φόρους εξ εκάστης οικογένειας αναλόγως ης δυνάμεώς της -Το προσδιορίζειν κατrsquo αναλογίαν εις εκάστην οικογένειαν τας υπό του Διοι-κητού επιβαλλομένας εις την κοινότητα αγγαρίας καταλύματα και τροφο-δοσίας - Το δανείζεσθαι εν ονόματι της κοινότητος το χρηματικόν εκείνο ποσόν όπερ εις κατεπειγούσας περιπτώσεις ουκ η-δύνατο εισπραχθήναι εκ των μελών της κοινότητος -Το διαδικάζειν επί τη βάσει των καθιερω-μένων διατυπώσεων τας μεταξύ των συμπολιτών αυτού αναφυομένας μικράς διενέξεις και διαφοράς - Το υποβάλλειν εις την διοικητκήν τιμω-ρίαν τα πλημμελούντα ή κακουργούντα άτομα κτλ Ημείβετο δε δια την ενασχόλησιν και υπηρεσίαν ταύτην διrsquo ετησίου μισθοδοτήματος αποδι-δομένου εκ της ολομελείας του κοινού αναλόγωςraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 [για να δείτε το κείμενο σε απλή γλώσσα πατήστε εδώ]

Πηγή Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄ Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Λάζαρος Κουντουριώτης [1769-1852] Ισχυρός πρόκριτος της Ύδρας πριν την Επανάσταση του 1821 Πηγή (Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ14

Κ11 Κ12

Σχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας στην αρχή και το τέλος της ΤουρκοκρατίαςΠηγή Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Κ13

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

[hellip] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων το διορισμό την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στη Σύρα λχ τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας Στη Θεσσαλονίκη εξάλλου από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων Το laquoΚοινό των Μυκονίωνraquo [hellip] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες καθώς μπορούσε να συντάσσει την laquoταρίφαraquo με τις τιμές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα από το 1645 είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή προνόμιο που θα το συναντήσουμε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάταςraquo

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 320 ndash 321 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Κ15

Το laquoΚαλογερικόraquo γεφύρι ή του laquoΠλακίδαraquo ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ16

Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων (Κ12 Κ15 Κ16)

Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους (K11 Κ13 Κ14 Κ17 Κ22 Κ29)

(Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο httpelwikipediaorg

httpwwwphysuoagr~nektarhistory3contemporaryfighters_1821htmΛογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 12: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

[hellip] Στα κύρια καθήκοντα των τοπικών οργάνων αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβάνεται ακόμα η μέριμνα για την οργάνωση και τη λειτουργία των σχολείων το διορισμό την αμοιβή και την επίβλεψη του έργου των κοινοτικών δασκάλων Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στη Σύρα λχ τους είχε ανατεθεί και η φροντίδα για την οργάνωση υγειονομικής υπηρεσίας Στη Θεσσαλονίκη εξάλλου από το 18ο αιώνα υπήρχε οργανωμένο κοινοτικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων Κοινοτικό έργο ήταν ακόμα ο διορισμός αγροφυλάκων και πολιτοφυλάκων (κάπων) που επαγρυπνούσαν για την αποφυγή οποιασ-δήποτε κλοπής και είχαν την ευθύνη για την ανεύρεση των δραστών και των κλοπιμαίων Το laquoΚοινό των Μυκονίωνraquo [hellip] είχε και αγορανομικές δικαιοδοσίες καθώς μπορούσε να συντάσσει την laquoταρίφαraquo με τις τιμές των ειδών της αγοράς η ίδια κοινότητα από το 1645 είχε το δικαίωμα να εκλέγει τον κα-δή προνόμιο που θα το συναντήσουμε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις κοινότητες της Πάτρας και της Καλαμάταςraquo

Ευτυχία Λιάτα άρθρο από την Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση σελ 320 ndash 321 επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Κ15

Το laquoΚαλογερικόraquo γεφύρι ή του laquoΠλακίδαraquo ανάμεσα στα χωριά Κουκούλι και Κήποι στα Ζαγοροχώρια Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια) Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ16

Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων (Κ12 Κ15 Κ16)

Tι θέσεις καταλάμβαναν πριν και μετά την Επανάσταση οι κοινοτικοί άρχοντες ή οι οικογένειές τους (K11 Κ13 Κ14 Κ17 Κ22 Κ29)

(Παίρνουμε πληροφορίες και από το διαδίκτυο httpelwikipediaorg

httpwwwphysuoagr~nektarhistory3contemporaryfighters_1821htmΛογοθέτης) (Μικρὸ ἀρχεῖο ἀγωνιστῶν τοῦ 1821)

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 13: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Ναύτηςέγχρωμη στιγματο-γραφία του 1802 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Κ19

Γυναίκα της Χίου έγχρωμη λιθογραφία του 1819 Πηγή (Ε -ΙΣΤΟΡΙΚΑ τεύχος 131 25 Απριλίου 2002)

Οι προύχοντες φέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλήν ικανότητα με μεγάλην φιλοπατρίαν και αρχάς αναλλοίω-τους [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ] Κ21

Κανέλλος Δεληγιάννης Πρόκριτος των Λαγκαδίων Γορτυνίας στην Αρκαδία Πηγή(Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Κ22

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν λαοπρόβλητοι καθώς τινες γράφουσι αλλrsquo ήσαν ένα σώμα ενωμένον δια του μεταξύ των συμφέροντος Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν πνεύμα περισσότερον των Τούρκων [hellip] ένεκα τούτου εφαίνετο ότι και πολιτικώς αυτοί εδιοικούσαν διότι αυτοί έδιδαν συμβουλάς σχέδια δια να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον των [hellip] Εκάστη φατρία ήθελε να έχει την εξουσίαν δια να διοικεί τον τόπον και δια να πλουτεί και δια να την αποκτήσει έστελλεν εις την πρωτεύουσαν έδραν του Σουλτάνου πληρεξουσίους της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα εγίνοντο δια την αποστολήν των τοιούτων πληρεξουσίων και την διαμονήν των εις την Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιάν επληρώνοντο όπως οι Τούρκοι και οι κοτσαμπάσηδες ήθελανraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Κ20

Ανδρέας Σ Λόντος (1784-1845)Πρόκριτος του Αιγίου Γιος του ισχυρού προκρίτου ΣωτηράκηΛόντου πήρε μέρος στην Επα-νάσταση του 1821 ως αρχηγός ένοπλου σώματος συμπατριω-τών του Πηγή ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ ΙΒ΄ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ ΑΘΗΝΑ 1975

Κ17 Κ18

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 14: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

laquoΤούτους (τους Τούρκους) εμιμήθησαν και οι πλουσιώτεροι των προεστώτων Εκτός των όσων αυτοί εκ προτέρου διετήρησαν αγοράζοντες και κατοχάς (γαί-ας) από τους ευαρίθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωρίων ή και από Τούρκους πτωχεύοντας απέκτησαν και τινές αυτών τσιφλίκια Η δε τούτων των προεστώτων τάξις ως μετέχουσα της εξουσίας ή αρχής άρχισε να διακρίνηται και ως τις ανωτέρα ή αριστοκρατική ευπορούσα ευημερούσα και τοις Τούρκοις προσπελάζουσα τινές δrsquo αυτών και εκολάκευον και υπηρέτουν μάλιστα αυτούς σφόδρα διrsquo ίδια τέλη και συμφέροντα τα κοινά εν δευτέρω τιθέμενοι λόγω τους δε τούτω επιτηδεύοντας ο νοήμων λαός ως απεσπασμένους απrsquo αυτού απεκά-λει Τουρκολάτρας ή Τούρκους απεριτμήτους (χωρίς περιτομή) ων εννίους και ίσα με τους Τούρκους και εφοβείτο και εμίσειraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Κ23

Προεστός Αιγαιοπελαγίτης Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος βιβλιοθήκη)

Κ25

Λιθογραφία Σχέδιο OM Stackelberg χάραξη A Jesta Stackelberg OM baron de Costumes et Usages des Peuples de la Grece Moderne Rome 1825 εικ 28Αθήνα Συλλογή Eυστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ24

Η κόρη του Ιωάννη Λογοθέτη Προκρίτου της Λειβαδιάς Πίνα-κας του Louis Dupre Πηγή (Ένθετο lsquolsquoΕπτά Ημέρεςrsquorsquo της Καθημερινής της Κυριακής 18121994)

Κ26

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 15: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

laquoΆσπρος αϊτός καθότανε στου Σμόλιγκα στη ράχη

Βαστούσε και στα νύχια του ανθρώπινο κεφάλι

Βολές βολές το τσίμπαγε βολές βολές του λέει

laquoΚεφάλι κακοκέφαλο μωρέ κακό κεφάλι

σαν τι κακό ν οπόκαμες κι έπεσες στα φτερά μου

Κι έπεσες στα νυχάκια μου στα νυχοπόδαρά μου

minus Σίντας ήμουν γκουτζιάμπασης και προεστός της Χώρας

στους πλούσιους έβαζα εκατό και στους φτωχούς διακόσια

και μια χήρα κακοχήρα την είχα πεντακόσια

Που lsquoχε τrsquo αμπέλι το καλό και το πλατύ χωράφιraquo

(ανώνυμου λαϊκού στιχουργού σε τραγούδι της Κόνιτσας)

Κ27

Με ποια ονόματα αναφέρονται αυτοί που διοικούν τις κοινότητες (Κ12 Κ18 Κ27 Κ28)

Με ποιο τρόπο συμπεριφέρονταν στον απλό λαό (K18 K21 K23 K27 K28)

Παρατηρήστε τα ρούχα του απλού λαού και των προεστών Τι συμπεραίνεται για την οικονομική τους κατάσταση

(Κ17 Κ19 Κ20 Κ22 Κ24 Κ25 Κ26 Κ29) Πού έβρισκαν άραγε τα χρήματα οι προεστοί (Κ8 Κ12 Κ18 Κ23

Κ27 Κ28)

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχισμένος καί τίς σέ κακοποίησε καί στέκεις λυπημένος

Αχ τό γένος μου πολλά μέ κατατρέχει μοί λέγει τάχα πώς τ αρπαξα τά έχει εγώ εστάθην τρεις χρόνους στήν άξίαν κι ώς ηθελα εβάσταξα τήν επαρχίαν εδειχνα είς όλους πώς εlμαι ευεργέτης ουδείς δ ετόλμα νά φανή προπέτης

Έάν πολλά ασπρα τούς αρπαξα βιαίως πάλιν στούς Τούρκους τάδωσα διά χρέοςΘέλω τούς κάμω τίς είμαι νά γνωρίσουν μικροί μεγάλοι γιά νά μέ προσκυνήσουν

κοινώς γάρ αλλοι λέγουν γιά νά μέ ψήσουν κι αλλοι φωνάζουν κάλλιο νά μέ φουρκίσουν

Αυτό φίλοι μου τό παράπονον εχωκαί είς τούς Τούρκους διά τούτο προστρέχωraquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981

Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ28

Ιωάννης Λογοθέτης Πρόκριτος της Λειβαδιάς και Φιλικός Πηγή (Αθήνα Γεννάδιος Βιβλιοθήκη)

Κ29

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 16: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Γυναίκα της Σίφνου με τα παιδιά τηςΕπιχρωματισμένη λιθογραφία Αρχικό σχέδιο JB Hilaire απο το έργο του Choiseul Gouffier Voyage Pittoresque Paris 1782-1825Αθήνα Μουσείο ΜπενάκηΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 05050

Συνάθροιση στο σπίτι του βοεβόδα της Αθήνας 1825Λιθογραφία Σχέδιο Dupre χάραξη LemercierDupre L Voyage a Athenes et a Constantinople Paris 1825 σ 40Αθήνα Συλλογή Ευστ ΦινόπουλουΠηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Αγρότες στο δρόμο προς το χωράφι 1824Χαλκογραφία Σχέδιο P Dewint χάραξη G CookStanhope JS Olympia Λονδίνο 1824σ 1προμετωπίδα Αθήνα Εθνική Βιβλιοθήκη Αρχ 2631 Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ30

Κ32

Περιγράψτε τις διαφορές ανάμεσα στα δύο σπίτια και τη ζωή των ανθρώπων στις εικόνες (Κ30 Κ31 K32 Κ33) Τι συμπεράσματα βγάζετε για τον τρόπο ζωής των προεστών και του απλού λαού

Κ33

Η εσωτερική αυλή του σπιτιού τουεμπόρου Νικόλαου Αργύρη στα

Γιάννενα 1820 ΧαλκογραφίαΣχέδιο CR Cockerell χάραξη FC LewisHughes TS Travels in Sicily Greece and Albania τ 1 London 1820 σ 438 Αθήνα Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή 5 961Πηγή wwwe-historygr ανακτήθηκε 050509

Κ31

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 17: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίται οικούσι χώραν δι ης πολλοί διέρχονται κατά πάσαν ώρα του έτους και τον μεν χει-μώνα διαπερώσι αυτούς κατακλειομένους υπό των πολλών χιόνων και να απολεσθώσιν κινδυνεύοντας εκείθεν στρωννύ-ντες επιβλήματα εις τους πόδας των ίππων και μεταφέροντες τους ανθρώπους επί των ώμων αυτών το δε θέρος εκτιθέμε-νους εις την διάκρισιν των ληστών προφυλάττουσι και εξα-σφαλίζουσιν αυτούςraquo [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Οι τρεις κοινότητες (Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) απολάμβαναν

προνομιακό καθεστώς από το 1707 laquoωρίσθησαν δια την εξυπηρέτησιν

της τσόχας των Γενιτσάρωνraquohellip laquoφορτώνουν την τσόχαν ταύτην εις

ιδικούς των ίππους εν Θεσσαλονίκη την μεταφέρουν εις τα χωρία των

(και αφού την πλύνουν) την επαναφέρουν πάλιν και την παραδίδουν εν

Θεσσαλονίκη εις την αποθήκην της τσόχαςraquo Έναντι της παροχής laquoτων

υπηρεσιών τούτων (οι κάτοικοι) ήσαν απηλλαγμένοι βασιλικών φόρων

και λοιπών εξόδωνraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 27-28(21)

Κ35

laquoΑυτά τα χωρία (Δερβενοχώρια Μεγαρίδας) έλαβαν τα προνόμια από τους Τούρκους εις τους 1677[helliphellip]να είναι φύλακες του δρόμου να εμποδίζουν τους Βενετζάνους να μην έχουν την διάβασιν της Βοιωτίας και να περνούν οι κλέπται του Μορέως εις την Βοιωτία να κλέπτουνraquoΣπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Έναανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Κ34

Το Μέτσοβο Χαλκογραφία του H Holland Χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα τΕ΄ Αθήνα Ολκός1983 σ81 εικ 3

Κ36

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 18: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωρίον των κείται πλησίον του πυριτιδοποιείου ετάχθησαν από της ανεγέρσεως αυτού εις τον καθαρισμόν του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και ένεκα της υπηρεσίας των ταύτης απηλλάγησαν δια φιρμανίου της καταβολής κτηματικού φόρουraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής εργαζόμενοι δε εις αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργίαν και ως εκ τούτου δεν δύνανται να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

[το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ39

Το αυτοκρατορικό φιρμάνι για τα Μαντεμοχώρια του έτους 1733 ανα-φέρει laquoΟι ραγιάδες του παρά την Θεσσαλονίκην μεταλλείου των Μα-ντεμοχωρίωνhellipείναι απηλλαγμένοι φόρων και δεν έπρεπε να ζητώ-νται παρrsquo αυτών υπό των Βαλήδων της Ρούμελης[hellip] είναι από πάσης απόψεως ελεύθεροι και απηλλαγμένοι οι δε Βαλήδες της Ρούμελης και της Θεσσαλονίκης και οι ιεροδίκαι δεν πρέπει να ανα-μιγνύωνται να μη ζητήται παρrsquo αυτών ούτε εν άσπρον ούτε οβολός με (οποιαδήποτε) πρόφασινhellipraquo

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 202(156)

Κ38

Πορταριά Πηλίου (18ος αι)Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Κ40

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 19: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

[hellip] Η περιοχή του Ζαγορίου υπαγόταν στη βαλιδέ σουλτάνα (βασιλομήτορα) και οι κάτοικοί της πλήρωναν τρεις μόνον φόρους τον προσωπικόν το προβατονόμιον και το χαράτσι (κεφαλικός φόρος) [hellip] τα χωριά του ανατολικού και του δυτικού τμήματος α-ποτέλεσαν μια ομοσπονδία 47 χωριών που διατηρήθηκε επί 200 σχεδόν χρόνια ως τα 1868 Ο πρόεδρός της [της ομοσπονδίας] εκλεγόταν κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία στα Ιωάννινα με πλειοψηφία από τους προεστούς του κάθε χωριού [hellip]Παράλληλα προς την αρχή του γενικού προεστού υπήρχαν σε κάθε χωριό κοινοτικοί άρχοντες που εκλέγονταν από τους προκρίτους με πλειοψηφία και οι οποίοι καθήκον είχαν να φροντίζουν για την κατανομή και είσπραξη των φόρων για την ασφάλεια της πατρίδας τους για την συντήρηση των σχολείων κλπ οι άρχοντες αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να δίδουν λόγο των πράξεών τους κάθε χρόνο ή κάθε εξαμηνία Ποια ήταν τα προνόμια που είχε εξασφαλίσει η ηπειρωτική αυτή ομοσπονδία δεν είναι ακριβώς επί μέρους και κατά εποχές γνωστά Από την προφορική όμως παράδοση από σωζόμενες κατά τόπους σημειώσεις και από διαταγές Τούρκων αξιωματούχων είναι δυνατόν να συνοψιστούν στα εξής 1) απαγόρευση της εισόδου των Τούρκων στην περιοχή του Ζαγοριού 2) οι κάτοικοι να μη προστρέχουν στα τουρκικά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεών τους και 3) να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα (μαζί και το δικαίωμα της κωδωνοκρουσίας [hellip]raquo

Απόστολου Ε Βακαλόπουλου Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τομ Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669 Θεσσαλονίκη 1964 Κ41

Χάρτης περιοχής Ζαγορίου Πηγή Ένθετο Επτά ημέρες (Ζαγοροχώρια)Καθημερινή της Κυριακής 27031994

Κ42

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 20: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέαν απογραφήν της νήσου παρανόμως εξισώ-θησαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους λοιπούς υποχρε-ωθέντες εις την καταβολήν εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφίων των καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων αποτίνουσιν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρον υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες ούτοι του επιβληθέντος φόρου εις τας αμπέλους τα περι-βόλια και τα χωράφια των υπό τον όρον να καταβάλλωσι τον φόρον ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ44

Επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες httpwwwfreewebscomonomayanicahtm κ΄ pandektisektgr και βρείτε τα σημερινά ονόματα των χωριών που αναφέρονται στα Κείμενα (Γραδεμπόριο Γουμέντζα Κρίβα και Τσερναρέκα) (Κ35 Κ39)

Για ποιο λόγο έλαβαν προνόμια οι κοινότητες που αναφέρονται στις πηγές (Κ1 Κ4 Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 K39 Κ41 Κ43 Κ44)

Τι είδους προνόμια ήταν αυτά

Ο Κήπος της Χίου Χαλκογραφία (1782) του JBHilaaire Πηγή (Μουσείο Μπενάκη Αθήνα)

Κ45

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγη κάθε χρόνο να βάζη κριτήraquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν μπας κοτζάμπασης δεν θέλει δυνη-θή να κρίνη άνθρωπόν τινά διrsquo αμάρτημα τινά εγκληματικόν ή και δια χρέος τινά ή και δια υπόθεσιν τινά εμπορικήν αλλά τα τοιαύτα θέλει κριθώσιν από όλην την βουλήν των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11 [το κείμενο σε απλή γλώσσα εδώ]

Κ43

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 21: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

laquoΕπειδή δε όταν ήτο ηνωμένη η αρχιερατεία με τη δημογεροντίαν ήτο πάσα μία σεβαστοτέρα δια τούτο αι φατρίαι και το κράτος τας συνέκρουαν και επροξένουν κοινή δυστυχίαν Εις πολλά μέρη αι φατρίαι αύται εκορυφώνοντο τόσον ώστε εγίνοντο συχναί καταδρομαί φυλακώσεις εξορίαι και όχι ολιγάκις δολοφονίαι των αντιφατριαστών και δωροδοκίαι προς τους τοπάρχας δια τας οποίας πολλαί χώραι εξηφανήζοντοraquoΑπόσπασμα από το βιβλίο του Κωννου Κούμα Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτωνχρόνων μέχρι το 1831 [Χατζηγιάννης 1959 298] τ 12 σελ 537-538]

Κ1

laquoΟι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχίαraquo

Εντοπίστε και σημειώστε στο χάρτη τις ορεινές αστικές και νησιώτικες κοινότητες που αναφέρθηκαν στο μάθημα (Κ6 Κ8 Κ11 Κ13Κ34 Κ35 Κ37 Κ38 Κ39 Κ40 Κ41 Κ43 Κ44) [Θα σας βοηθήσει και ο χάρτης με τα σημαντικότερα διοικητικά και οικονομικά κέντρα του Ελλαδικού χώρου το 18ο αιώνα (Κ2)]

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Διαλέξτε μερικές από τις κοινότητες για τις οποίες έγινε λόγος στο μάθημα και κάνετε μια μικρή ιστορική έρευνα στην οποία θα βρείτε στοιχεία για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας τους μέχρι σήμερα

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 22: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

VI Η εξέλιξη του κοινοτικού θεσμού στο χρόνο

laquo[hellip] Στους αιώνες της ακμής του οθωμανικού κράτους [15ος ndash 16ος αι] η ισχυρή συγκεντρωτική εξουσία και η διοίκηση των περισσότερων επαρ-χιών κατά το τιμαριωτικό σύστημα δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια αναπτύ-ξεως πρωτοβουλίας και αυξήσεως της δυνάμεως των κοινοτήτων ενώ κατά τους αιώνες της παρακμής [17ος ndash 19ος αι] και ιδιαίτερα σε περι-φέρειες με πυκνό ελληνικό πληθυσμό σιγά ndash σιγά αναπτύχθηκε μια ισχυ-ρή οικονομικά τάξη Ελλήνων που ανέλαβε σχεδόν αυτή αποκλειστικά τα κοινοτικά αξιώματα Με τα κέρδη από τη μίσθωση [της είσπραξης] των φόρων της περιφέρειάς τους με τη δύναμη του αξιώματός τους με τα τσιφλίκια που και αυτοί αγόραζαν αν και σε μικρότερη κλίμακα απrsquo ότι οι Οθωμανοί με τα κέρδη από το εμπόριο που διεξήγαν κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τέτοια δύναμη ώστε να ασκήσουν αξιόλογη επιρροή στα επαρχιακά κρατικά όργανα και σrsquo αυτή ακόμα την έδρα της κυβερνή-σεωςraquo

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ (Ο Ελληνισμός υπό ξένηκυριαρχία περίοδος 1669 ndash 1821) ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα 1975 σελ136

laquo[hellip] Αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της κατηγορίας κοινοτήτων [με διευρυ-μένη αυτονομία] παρέχουν τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου Τα νησιά αυ-τά υποτάχθηκαν από πολύ νωρίς στην αρμοδιότητα του καπουδάν πασά και τους αναγνωρίστηκαν σημαντικά προνόμια στο δημοσιονομικό και διοι-κητικό σύστημα της κατάκτησης Τα οποία μάλιστα από τον 17ο αιώνα διευ-ρύνθηκαν ακόμα περισσότερο με την ανάπτυξη από την κοινότητα αρμοδιο-τήτων που υποκαθιστούσαν σε σημαντικό βαθμό την οθωμανική εξουσίαraquo Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνιικές κοινότητες της τουρκοκρατίας εκδόσεις Νέα Σύνορα ndash Α Λιβάνης σελ 124 - 125

Κ47

Κ48

Choiseul-Gouffier Ερμούπολη Σύρου (τέλη 18ου αι)Η Σύρος όπως και οι περισσότερες κοινότητες των νησιών του Αιγαίου υπάγονταν υπό προνομιακό κα-θεστώς στην εξουσία του καπουδάν πασά Τα προ-νόμια αυτά μετά το 17ο αιώνα διευρύνθηκαν δίνοντας στις κοινότητες των νησιών σημαντικές αρμοδιότητες

Πηγή Μουσείο Μπενάκη Μελετώντας τα δύο κείμενα (Κ47 και Κ48) τι συμπε- ράσματα βγάζετε για την ανάπτυξη του θεσμού των κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο τους αιώνες της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Κ46

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 23: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟτσιφλίκια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες κατείχαν Τούρκοι αξιωματούχοι ή Έλληνες γαιοκτήμονες

έγγεια πρόσοδος φορολογία σε είδος από την αγροτική παραγωγή που έδινε η γη

χάσια μεγάλες εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης ή σε γυναίκες του χαρεμιού

σπαχής στρατιωτικός αξιωματούχος του οθωμανικού ιππικού

τιμάρια εκτάσεις γης τις οποίες παραχωρούσε ο Σουλτάνος σε στρατιωτικούς αξιωματούχους με αντάλλαγμα την προσφορά υπηρεσίας στον οθωμανικό στρατό

βακούφια εκτάσεις γης που είχε παραχωρήσει ο Σουλτάνος σε κοινωφελή ή θρησκευτικά ιδρύματα (πτωχοκομεία τζαμιά κτλ)

ραγιάδες οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

σινάφι συντεχνία οργανωμένο επαγγελματικό σωματείο μιας κατηγορίας επαγγελματιών

κεφαλικός φόρος ο φόρος που πλήρωναν οι lsquorsquoάπιστοιrsquorsquo τους οποίους κατακτούσαν οι Οθωμανοί ως αντάλλαγμα για να διατηρήσουν τη ζωή τους και τη θρησκεία τους

προεστοί οι κοινοτικοί άρχοντες Λέγονταν και κοτζαμπάσηδες προύχοντες πρόκριτοι και δημογέροντες

Σουλτάνος Ο ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βοεβόδας Οθωμανός διοικητής του καζά

προνόμια διευκολύνσεις που παραχωρεί η οθωμανική διοίκηση στους υπόδουλους χριστιανούς

Βαλής ο διοικητής βιαλετιού (νομού) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Βαλιδέ σουλτάνα η βασιλομήτωρ (μητέρα του Σουλτάνου)

ισπεντζέ ή haraci muwazzaf έγγειος φόρος (χαράτσι επί της γης)

Μπας κοτσάμπασης Ο κοτζαμπάσης με την υψηλότερη θέση στην κοινότητα της Ύδρας

καδής Οθωμανός δικαστής

σαντζάκι Ευρύτερη από τον καζά διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

καζάς επαρχία της οθωμανικής αυτοκρατορίας

3 Οι ελληνικές κοινότητες κατά την οθωμανική κυριαρχία

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 24: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Απομνημονεύματα Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Εγχειρίδια Ιστορίας Εκδόσεις Γνώση 1981

ΓΔ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982

Γ Μαργαρίτης Σπ Μαρκέτος Κ Μαυρέας Ν Ροτζώκος Νεότερη κα Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία τομ Γ΄ ΕΑΠΠάτρα 1999

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασδραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952

Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτονομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου άρθρο στο περιοδικό ldquoΜΝΗΜΩΜrdquo Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 τόμος 23ος σελ 98

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 υπ 3

Σπ Ασδραχάς laquoΠραγματικότητες από τον ελληνικό ΙΗ΄ αιώνα Ένα ανέκδοτο κείμενοraquo Εποχές 13 (1965) σελ 11

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975

Ευτυχία Λιάτα κα Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1ος Η Οθωμανική κυριαρχία 1770-1821 πολιτική πραγματικότητα-οικονομική και κοινωνική οργάνωση επιμ Β Παναγιωτόπουλος Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ 309-324

Β Σκουλάτου ndash Ν Δημακοπούλου ndash Σ Κόνδη Ιστορία νεότερη και σύγχρονη τεύχος Β΄ σχολικό εγχειρίδιο ΟΕΔΒ για τη Β΄Λυκείου δ΄ έκδοση Αθήνα 1984

Απ Βακαλόπουλος Πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού τ 2 (1669 ndash 1812) Θεσσαλονίκη 1977

Μαρία Ρεπούση Χαρά Ανδρεάδου Αριστείδης Πουταχίδης Αρμόδιος Τσίβας Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνιαβιβλίο ΔασκάλουΟΕΔΒ α΄ έκδοση Αθήνα2006

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 25: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Πράξη εκλογής των Δημογερόντων [hellip] και των επιτρόπων [hellip] στην ΑθήναΑθήνα 26η Φεβρουαρίου 1819

laquoΕμείς που κατοικούμε στην Αθήνα πιστοί ραγιάδες του δυνατού και πολύχρονου εξοχότατου και βασιλέως μας [hellip] συγκεντρωθήκαμε σήμερα όλοι μαζί χωρισμένοι σε τάξεις και κατηγορίες επαγγελμάτων και συζητήσαμε αναμεταξύ μας τη συνήθεια να εκλέγουμε Δημογέροντες και προεστούς για την πατρίδα μας σύμφωνα με τους βασιλικούς νόμους και τις παλαιές συνήθειές μας Συγκεντρωθήκαμε λοιπόν όλοι και με κοινή γνώμη και απόφαση εκλέγουμε και διορίζουμε ως προεστούς της πατρίδας μας τους καταγόμενους από διακεκριμένο γένος κυρίους Νικόλαο Λογοθέτη και Νικόλαο Τυρναβίτη για επιτρόπους τους κυρίους Αγγελάκη Κατζηλέρη και Παλαιολόγο Αλεξάνδρου στους οποίους [hellip] αφήνουμε την επίβλεψη της πατρίδος μας για ένα χρόνο Αυτοί πρέπει να έχουν υποχρέωση να φροντίζουν για κάθε αναγκαία υπόθεση και να συμβουλεύονται με τους απrsquo έξω τίμιους ανθρώπους και τα σινάφια (επαγγελματικά σωματεία) Για το μισθό μεν των προεστών υποσχόμαστε για τον καθένα από χίλια γρόσια για δε τους επιτρόπους από επτακόσια πενήντα γρόσια Το κοινό χρέος προς την πολιτεία να το πληρώνουν οι προεστοί και οι επίτροποι Έτσι αφού αποφασίσαμε με σύμφωνη γνώμη έγινε το παρόν (έγγραφο) και δόθηκε στα χέρια αυτών που υπέγραψαν για μαςraquo (ακολουθούν 88 υπογραφές)

Κοντογιώργης Γιώργος Κοινωνική δυναμική και πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας σελ 473 εκδ νέα σύνορα ndash Α Λιβάνης Αθήνα1982

Κ8

II Εκλογή των κοινοτικών αρχόντων amp όργανα διοίκησης της κοινότητας

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 26: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

III Αρμοδιότητες και καθήκοντα των κοινοτικών αρχόντων

laquoΟι υποχρεώσεις του προεστώτος -ήταν κυρίως να αντιπροσωπεύει την κοινότητά του στον Διοικητή ή τον Έπαρχο σχετικά με τις σχέσεις της κοινότητας με την εξουσία αλλά και τις υποχρεώσεις της προς αυτήν ndashΝα εισπράττει τους τακτικού και έκτακτους φόρους από κάθε οικογένεια ανάλογα με την οικονομική της ευχέρειά ndashΝα προσδιορίζει αναλογικά για κάθε οικογένεια τις αγγαρείες που θα επιβάλλει ο Διοικητής στην κοινότητα σχετικά με τα καταλύματα και την τροφοδοσία ndashΝα δανείζεται στο όνομα της κοινότητας εκείνα χρηματικά ποσά που σε κατεπείγουσες περιπτώσεις δεν μπορούν να εισπραχθούν από τα μέλη της κοινότητας ndashΝα δικάζει με βάση το καθιερωμένο εθιμικό δίκαιο όλες τις μικρές διενέξεις και διαφορές που προκύπτουν μεταξύ των συμπολιτών ndashΝα επιβάλλει κάθε διοικητική τιμωρία σε άτομα που έχουν κάνει παραπτώματα ή κακουργήματα κτλ Η αμοιβή δε για την ενασχόληση και την υπηρεσία του αυτή θα είναι ένας ετήσιος μισθός που θα αποδίδεται από την ολομέλεια του λαού ανάλογα με την οικονομική του ευχέρειαraquo

Π Αραβαντινού Χρονογραφία τής Ηπείρου Αθήναι 1856 τ 1 σ 254 - 255 Κ12

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 27: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

laquoΟι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες δεν ήσαν οι εκλεκτοί του λαού όπως κάποιοι γράφουν αλλά ήταν ένα σώμα ενωμένο για το δικό τους συμφέρον Είχαν και αυτοί σύστημα [hellip] Επειδή δε οι Έλληνες είχαν περισσότερες ικανότητες από τους Τούρκους [hellip] εξαιτίας αυτού φαινόταν ότι και πολιτικά αυτοί διοικούσαν διότι αυτοί έδιναν συμβουλές και σχέδια για να τα εφαρμόζουν οι Τούρκοι προς το συμφέρον τους [hellip] Κάθε μια φατρία (ομάδα που εξυπηρετούσε δικά της συμφέροντα συνήθως πολιτική) ήθελε να έχει την εξουσία για να διοικεί τον τόπο και για να πλουτίζει και για να την αποκτήσει έστελνε στην πρωτεύουσα όπου ήταν και η έδρα του Σουλτάνου πληρεξούσιούς της [hellip] Όλα τα έξοδα όσα γίνονταν για την αποστολή αυτών των πληρεξουσίων και την διαμονή τους στην Κωνσταντινούπολη από τον ίδιον ραγιά πληρώνονταν όπως οι Τούρκοι και οι κοτζαμπάσηδες ήθελανraquo

Απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Φωτάκου Α΄ σελ 143-145

Οι προύχοντες αναφέρονται ως laquo Άνθρωποι μεγαλόπνοες φρόνιμοι με πολλή ικανότητα με μεγάλη φιλοπατρία και αρχές αναλλοίωτες [ hellip] άνθρωποι απτόητοι [ hellip] φόβητρα των επισήμων Τούρκων μπέηδων και αγάδων καύχημα των τότε αδυνάτων χριστιανώνraquo

Από τα Απομνημονεύματα του Κανέλλου Δελη-γιάννη στο Μάρθα Πύλια Λειτουργίες και αυτό-νομία των κοινοτήτων της Πελοποννήσου ΜΝΗΜΩΜ τόμος 23 Εταιρεία μελέτης νέου Ελληνισμού Αθήνα 2001 σελ 98

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

Κ18

Κ21

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 28: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

IV Οι σχέσεις των κοινοτικών αρχόντων με τον απλό λαό

laquoΑυτούς (τους Τούρκους) μιμήθηκαν και οι πλουσιότεροι των προεστών Εκτός από όσα οι ίδιοι από πριν διατήρησαν αγοράζοντας και κατέχοντας (γαίες) από τους ολιγάριθμους γεωργούς των ολιγανθρώπων χωριών ή και από Τούρκους που είχαν πτωχεύσει κάποιοι από αυτούς απέκτησαν και τσιφλίκια Η δε τάξη αυτών των προεστών επειδή μετείχε στις αρμόδιες αρχές και την εξουσία άρχισε να διακρίνεται και να προσεγγίζει τους Τούρκους επειδή είχε πολλούς πόρους και ήταν ευκατάστατη Μάλιστα κάποιοι από αυτούς (τους προεστούς) υπηρετούσαν και κολάκευαν αυτούς (τους Τούρκους) υπερβολικά από ιδιοτέλεια και για το συμφέρον τους βάζοντας τα δημόσια πράγματα σε δεύτερη μοίρα Αυτούς που καταγίνονταν με τα κοινά με αυτόν τον τρόπο ο ευφυής λαός επειδή είχαν αποκοπεί από αυτόν τους αποκαλούσε Τουρκολάτρες ή Τούρκους απερίτμητους (χωρίς περιτομή) γιατί πίστευαν πως ήταν ίδιοι με τους Τούρκους και τους φοβόταν και μισούσεraquo

Μαρτυρία του Μιχαήλ Οικονόμου [γραμματέα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη] Ιστορικά της Ελληνικής Επαναστάσεως Αθήνα 1873 σ28-29

laquoΓεια σου χαρά σου προεστέ γιατί είσαι συγχυσμένος και ποιος σε κακοποίησε και στέκεις λυπημένος

Αχ το γένος μου πολλή με καταδιώκει μου λέγει τάχα πώς τ άρπαξα τα έχει (κατέχω)

εγώ έκατσα τρεις χρόνους στην αξία (εξουσία) κι όπως ήθελα διοίκησα την επαρχίαέδειχνα σε όλους πώς είμαι ευεργέτης

κανείς δεν τολμούσε να φανεί προπέτης (αυθάδης)Εάν πολλά χρήματα τους άρπαξα βιαίως (με τη βία)

πάλι στους Τούρκους τα έδωσα για χρέοςΘέλω (να) τούς κάνω ποιος είμαι να γνωρίσουν

μικροί μεγάλοι για να με προσκυνήσουν διότι από κοινού άλλοι λένε να με ψήσουν

κι άλλοι φωνάζουν καλύτερα να με παλουκίσουν Αυτό φίλοι μου το παράπονο έχω

και στους Τούρκους γιrsquo αυτό προστρέχω (ζητάω βοήθεια)raquo

Βασίλης Κρεμμυδάς Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή Γνώση 1981 Μια άποψη από την πολιτική σάτιρα laquoΡωσαγγλογάλλοςraquo

Κ28

Κ23

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29
Page 29: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ  ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ  ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

V Τα προνόμια των ελληνικών κοινοτήτων

Από την εποχή του Μουράτ του Β΄ απέκτησαν τα προνόμιά τους (1421-1451) laquoεπειδή οι Μετσοβίτες κατοικούν σε περιοχή από την οποία διέρχονται πολλοί άνθρωποι καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους και τον μεν χειμώνα διαπερνούν απέναντι αυτούς που αποκλείονται από τα πολλά χιόνια και κινδυνεύουν να χαθούν στρώνοντας σκεπάσματα στα πόδια των αλόγων και μεταφέροντας τους ανθρώπους πάνω στους ώμους τους το δε θέρος επειδή είναι απροφύλαχτοι στην θέληση των ληστών τους προφυλάγουν από τον κίνδυνο (τους ταξιδιώτες)raquo

Απ Βακαλόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ι΄ σελ 152

Κ37

Το προνομιακό καθεστώς της κοινότητας Γραδεμπορίου παραχωρήθηκε από το 1663 laquoΕπειδή το χωριό τους βρίσκεται κοντά στο πυριτιδοποιείο τοποθετήθηκαν (ορίστηκαν) από τη στιγμή της ανέγερσής του στον καθαρισμό του υδραγωγείου του πυριτιδοποιείου και εξαιτίας της υπηρεσίας τους αυτής απηλλάγησαν με διάταγμα του Σουλτάνου να μην καταβάλουν κτηματικό φόροraquo laquoη εργασία του υδραγωγείου είναι υπερβολική και διαρκής και οι εργαζόμενοι σrsquo αυτήν νυχθημερόν αναγκάζονται να απέχουν από την γεωργία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να καταβάλλουν τους συνήθεις και αναγκαστικούς φόρουςraquo Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας τ Α Αρχείον Θεσσαλονίκης (επιμ Ι Βασ-δραβέλη) Θεσσαλονίκη 1952 σελ 48-49(41)

Κ39

Το κοινόν της Μυκόνου έχει την εξουσία laquoνα διαλέγει κάθε χρόνο να βάζει κριτή (δικαστή πρόσωπο που κρίνει)raquo

Το 1818 το ε΄ άρθρο του νόμου της Ύδρας ορίζει ότι laquoΟ κατά καιρόν κοτζαμπάσης δεν μπορεί να κρίνει κάποιον άνθρωπο για οποιαδήποτε εγκληματική παράβαση ή και για κάποιο χρέος ή ακόμη και για εμπορική υπόθεση αλλά όλα αυτά τα παραπτώματα πρέπει να κριθούν από όλη την βουλή των κατά καιρόν κριτώνhelliphelliphelliphellipraquo

Δημητρίου Γκίνη Περίγραμμα ιστορίας του μεταβυζαντινού δικαίου Αθήνα 1966 αρ 110 σ 11

Κ43

Φιρμάνι του 1755 για το φορολογικό καθεστώς των ΜαστιχοχωρίωνlaquoΕπειδή κατά την νέα απογραφή του νησιού παρανόμως εξισώθηκαν οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων προς τους άλλους (ραγιάδες) και υποχρεώθηκαν στην καταβολή εκτός του κεφαλικού φόρου του φόρου ισπεντζέ και των άλλων φόρων των αμπέλων και χωραφιών τους καθόσον οι ραγιάδες των Μαστιχοχωρίων πληρώνουν ετησίως 20020 οκάδες μαστίχας ως φόρο υποτελείας [hellip] απαλλάσσονται οι ραγιάδες αυτοί του φόρου που τους έχει επιβληθεί στα αμπέλια τα περιβόλια και τα χωράφια τους με τον όρο να καταβάλλουν τον φόρο ισπεντζέraquo

Γ Δ Κοντογιώργης Κοινωνική δυναμική amp πολιτική αυτοδιοίκηση Οι ελληνικές Κοινότητες της τουρκοκρατίας Νέα σύνορα ndash Λιβάνης Αθήνα 1982 Κ44

  • Slide 1
  • Slide 2
  • Slide 3
  • Slide 4
  • Slide 5
  • Slide 6
  • Slide 7
  • Slide 8
  • Slide 9
  • Slide 10
  • Slide 11
  • Slide 12
  • Slide 13
  • Slide 14
  • Slide 15
  • Slide 16
  • Slide 17
  • Slide 18
  • Slide 19
  • Slide 20
  • Slide 21
  • Slide 22
  • Slide 23
  • Slide 24
  • Slide 25
  • Slide 26
  • Slide 27
  • Slide 28
  • Slide 29