Download - Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

Transcript
Page 1: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

Α Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Ε Ι Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

Σ Χ Ο Λ Η Θ Ε Τ Ι Κ Ω Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ω Ν – Τ Μ Η Μ Α Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α Σ

Μ Ε Τ Α Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Σ Π Ο Υ ∆ Ω Ν

Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν Τ Ι Κ Η Σ Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α Σ

Αξιολόγηση του Τοπίου από Μαθητές Γυµνασίου ,

µε βάση τα Γνωστικά Μοντέλα

Ε π ι β λ έ π ω ν Κ α θ η γ η τ ή ς :

Ε ξ ε τ α σ τ ι κ ή Ε π ι τ ρ ο π ή :

Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η , Ι ο ύ ν ι ο ς 2 0 0 0

Σ τ ά µ ο υ Γ ε ώ ρ γ ι ο ς

Πα ν τ ή ς Ι ω ά ν ν η ς

M εταπτυχ ιακή Eργασ ία

του Παπαδόπουλου Ιάκωβου - ∆ασολόγου

Πα ρ α σ κ ε υ ό π ο υ λ ο ς Σ τ έ φ α ν ο ς

Ε π ί κ ο υ ρ ο ς Κ α θ η γ η τ ή ς Π α ι δ α γ ω γ ι κ ο ύ Τ µ ή µ α τ ο ς

∆ η µ ο τ ι κ ή ς Ε κ π α ί δ ε υ σ η ς - Α . Π . Θ .

Κ α θ η γ η τ ή ς Τ ο µ έ α Ο ι κ ο λ ο γ ί α ς

Τ µ ή µ α τ ο ς Β ι ο λ ο γ ί α ς - Α . Π . Θ .

Ε π ί κ ο υ ρ ο ς Κ α θ η γ η τ ή ς Τ ο µ έ α Ο ι κ ο λ ο γ ί α ς

Τ µ ή µ α τ ο ς Β ι ο λ ο γ ί α ς - Α . Π . Θ .

Page 2: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα
Page 3: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

«Η απάντηση στο τι κάνει κάτι όµορφο ή άσχηµο,

δε βρίσκεται στις γραµµές, τα αντικείµενα, τα σχήµατα,

τις µορφές, το χώρο, τη σχεδίαση. Αυτό που έχει σηµασία, είναι το τι αισθάνεται κανείς εκεί. Το αν αρέσει ή δεν αρέσει ένα τοπίο, ένας κήπος , ένα

πάρκο , είτε ακόµη και µια πόλη, δεν εξαρτάται από τα

δέντρα, το νερό , την αντίθεση, τα χρώµατα, τις γραµµές, το σχεδιασµό, τη γεωµετρία και τα

νεωτεριστικά κλισέ, αλλά από το τι αντιδράσεις αυτό

προκαλεί. Αν κάποιος λοιπόν θέλει να σχεδιάσει έναν εξωτερικό χώρο, πρέπει να «κατασκευάσει» εµπειρίες . Αν θέλει να αξιολογήσει το τοπίο, πρέπει να ψάξει την

απάντηση όχι στο τοπίο, αλλά σ ’ αυτό που το τοπίο σε κάνει να νιώθεις. Η οµορφιά δε βρίσκεται ούτε στο αντικείµενο, ούτε στο

υποκείµενο . Βρίσκεται στο τι συµβαίνει µεταξύ τους».

[John Ormsbee Simonds, 1983, p.313]

Page 4: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα
Page 5: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

1

ΠΠΕΕΡΡ ΙΙ ΕΕΧΧΟΟΜΜΕΕΝΝΑΑ

Περιεχόµενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 1

Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 6

Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 7

Περίληψη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . 11

ΚΕΦΑΛΑ ΙΟ 1

1.1. Ορισµοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 12

1.1.1. Τοπίο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.1.1.α . Τοπίο , Περιβάλλον , Περιοχή και Τόπος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.1.2. Εκτίµηση Τοπίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.1.3. Αξιολόγηση Τοπίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.1.4. Αντικειµενικότητα – Αντικειµενικά Κριτήρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.1.5. Υποκειµενικότητα – Υποκειµενικά Κριτήρια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.1.6. Ποιότητα Τοπίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.1.7. Αξία Τοπίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.1.8. Αισθητική . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1.1.8.α . Η Αισθητική του Τοπίου και η Αισθητική σε άλλους Τοµείς . . . . . . 18

1.2. Το Τοπίο ως Οπτικός Πόρος και Αντικείµενο ∆ιαχείρισης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

1.3. Λόγοι Εκτίµησης και Αξιολόγησης του Τοπίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

1.3.1. Επιστηµονικές Ειδικότητες που ασχολούνται µε την Εκτίµηση και Αξιολόγηση του Τοπίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Page 6: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

2

ΚΕΦΑΛΑ ΙΟ 2

2.1. Μοντέλα Εκτίµησης της Ποιότητας του Τοπίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

2.1.1. Τυπικά Περιγραφικά Μοντέλα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . 29

2.1.1.α . Πλεονεκτήµατα και Μειονεκτήµατα

των Τυπικών Περιγραφικών Μοντέλων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.1.2. Οικολογικά Μοντέλα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

2.1.2.α . Πλεονεκτήµατα και Μειονεκτήµατα

των Οικολογικών Μοντέλων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 34

2.1.3. Φυσικά – Αντιληπτικά Μοντέλα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 35

2.1.3.α . Πλεονεκτήµατα και Μειονεκτήµατα

των Φυσικών – Αντιληπτικών Μοντέλων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

2.1.4. Γνωστικά Μοντέλα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

2.1.4.α . Πλεονεκτήµατα και Μειονεκτήµατα

των Γνωστικών Μοντέλων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

2.1.5. Γενικά Συµπεράσµατα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

ΚΕΦΑΛΑ ΙΟ 3

3.1. Η Αντίληψη του Τοπίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

3.1.1 Το Τοπίο ως Σύνδεση , Συστατικό

και Υποσύνολο του Γενικότερου Περιβάλλοντος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

3.1.2. Το Μοντέλο των Περιβαλλοντικών «Παροχών» του Gibson .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

3.1.3. Οι Γνωστικοί Χάρτες στην Αντίληψη του Τοπίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

3.2. Τα Αίτια των Προτιµήσεων για το Τοπίο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . 49

3.2.1. Η Προτίµηση ως Έµφυτη Αντίδραση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 50

3.2.2. Η Προτίµηση ως Αποτέλεσµα Πολιτισµικών ,

Κοινωνικών και Προσωπικών Χαρακτηριστικών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

3.2.2.α . Ο Ρόλος της Κοινωνίας και της Θρησκείας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

3.2.2.β . Ο Ρόλος των Προσωπικών Χαρακτηριστικών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

3.2.3. Ο Βαθµός Οµοφωνίας των Προτιµήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

3.2.4. Η Προτίµηση ως Συνιστάµενο Αποτέλεσµα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Page 7: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

3

ΚΕΦΑΛΑ ΙΟ 4

4.1. Η Αισθητική του Τοπίου µέσα από τη Θεωρία του Daniel Berlyne ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

4.2. Η Θεωρία της Προοπτικής – Καταφυγίου του Jay Appleton .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

4.3. Το Μοντέλο της Επεξεργασίας των Πληροφοριών των Kaplans .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

4.3.1. Συνοχή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

4.3.2. Ποικιλότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

4.3.3. Ευαναγνωσιµότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

4.3.4. Μυστηριακότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

4.3.5. Φυσικότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

4.3.6. Οικειότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

4.3.7. Έκταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

4.4. Ο Συναισθηµατικός Παράγοντας κατά την Αξιολόγηση του Τοπίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

ΚΕΦΑΛΑ ΙΟ 5

5.1. Αντικειµενικοί Σκοποί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

5.2. Υλικά και Μέθοδοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

5.2.1. Το ∆είγµα Πληθυσµού . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

5.2.2. Η Μέθοδος Παρουσίασης των Τοπίων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 84

5.2.3. Η Μέθοδος Συλλογής των ∆εδοµένων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 88

5.2.4. Το Στάδιο της Προκαταρκτικής Έρευνας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

5.2.5. Ο Σχεδιασµός της Τελικής Συνέντευξης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

5.2.6. Η ∆ιεξαγωγή των Τελικών Συνεντεύξεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

ΚΕΦΑΛΑ ΙΟ 6

6.1. Η Ανάλυση των ∆εδοµένων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Τοπίο 1: Τοπίο στο δάσος Ταξιάρχη Χαλκιδικής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

Τοπίο 2: Μονοπάτι περιήγησης στο πάρκο Αγίου Νικολάου Νάουσας . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Τοπίο 3: Τοπίο ορεινής περιοχής στη Μεταµόρφωση Βερµίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Τοπίο 4: Φυσική λίµνη στη Μεταµόρφωση Βερµίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

Τοπίο 5: Τεχνητή λίµνη στη Μεταµόρφωση Βερµίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Τοπίο 6: Πρώτο τοπίο στη λίµνη Βόλβη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . 107

Τοπίο 7: ∆εύτερο τοπίο στη λίµνη Βόλβη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 108

Τοπίο 8: Πρώτο τοπίο λίµνης Α .Π .Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 110

Page 8: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

4

Τοπίο 9: ∆εύτερο τοπίο λίµνης Α .Π .Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 111

Τοπίο 10: Φθινοπωρινό τοπίο στα Τρία – Πέντε Πηγάδια Βερµίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Τοπία 11, 12 & 13: Τοπία µε στύλους µεταφοράς ηλεκτρικού ρεύµατος και κεραίες αναµετάδοσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . 117

Τοπίο 14: Καταρράκτης σε ορεινό δασικό τοπίο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Τοπίο 15: Καταρράκτης σε παραπόταµο του Αµαζονίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

Τοπίο 16: Τοπίο στο πάρκο «Πλατανάκια» Πανοράµατος Θεσσαλονίκης . . . . . . . . . . . 129

Τοπίο 17: Τοπίο στο πάρκο Αγίου Νικολάου Νάουσας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

Τοπίο 18: Τοπίο στο περιαστικό δάσος Θεσσαλονίκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Τοπίο 19: Λυόµενο του ∆ασαρχείου Αρναίας στον Ταξιάρχη Χαλκιδικής . . . . . . . . . . 135

Τοπίο 20: Χιονισµένο τοπίο στον Εθνικό δρυµό Πάρνηθας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Τοπία 21 & 22: Τοπίο καλλιεργειών στο Στανό Χαλκιδικής και ανοιξιάτικο τοπίο στο Μενοικίο ∆ράµας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

Τοπίο 23: Τοπίο στο πάρκο του ∆ηµοτικού Αναψυκτηρίου Θεσσαλονίκης . . . . . . . . . 143

Τοπία 24, 25 & 26: Τοπίο στο Ασβεστοχώρι Θεσσαλονίκης και τοπία µεταλλείων Βάβδου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 145

Τοπία 27, 28, 29, 30 & 31: ∆ασικά τοπία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 150

ΚΕΦΑΛΑ ΙΟ 7

7.1. Συµπεράσµατα – Προτάσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

1ον Ο ρόλος του χαρακτηριστικού της φυσικότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

2ον Ο ρόλος του χαρακτηριστικού της ποικιλότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

3ον Ο ρόλος του χαρακτηριστικού της µυστηριακότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

4ον Ο ρόλος του χαρακτηριστικού της προσβασιµότητας στο χώρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

5ον Οι περιβαλλοντικές «παροχές» του τοπίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

6ον Η παράµετρος της συνοχής – συνάφειας µεταξύ των χαρακτηριστικών του οπτικού περιβάλλοντος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

7ον Νεωτεριστικά χαρακτηριστικά στο τοπίο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

8ον Ο ρόλος του χαρακτηριστικού της ευαναγνωσιµότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

9ον ∆ιαφορές στις προτιµήσεις ανάµεσα στα άτοµα

της αστικής και της επαρχιακής περιοχής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

10ο ν ∆ιαφορές στις προτιµήσεις ανάλογα µε το φύλο των ατόµων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

11ο ν Τα τοπία που συγκρατούνται εύκολα στη µνήµη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

12ο ν Ο βαθµός οµοφωνίας των προτιµήσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 168

13ο ν Ο ρόλος των συναισθηµάτων κατά την αξιολόγηση του τοπίου . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Page 9: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

5

14ο ν Σηµεία σύγκλισης τυπικών – περιγραφικών

και γνωστικών µοντέλων αξιολόγησης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 170

15ο ν Ο τρόπος παρουσίασης των τοπίων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 171

16ο ν Η µέθοδος συλλογής των δεδοµένων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 171

17ο ν Τα µειονεκτήµατα εφαρµογής των γνωστικών

µοντέλων αξιολόγησης και η πορεία των πρόσφατων ερευνών . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

Τελικές Επισηµάνσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

Β Ι ΒΛ ΙΟΓΡΑΦ ΙΑ

Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

Ελληνική Βιβλιογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Παραρτήµατα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 193

Παράρτηµα Φωτογραφιών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

Παράρτηµα Σχηµάτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

Παράρτηµα Πινάκων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

Παράρτηµα Υποδείγµατος Φύλλου Συνέντευξης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 197

Page 10: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

6

Π ρ όλογος

Ολοκληρώνοντας την εργασία αυτή η οποία πραγµατοποιήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυ-χιακού Προγράµµατος Σπουδών Περιβαλλοντικής Βιολογίας του Τµήµατος Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, αισθάνοµαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω

όλους εκείνους που καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της προσπάθειας, είχα την τύχη να συνερ-γαστώ µαζί τους. Ιδιαίτερα θα ήθελα να αναφερθώ στον Επίκουρο Καθηγητή του Παιδαγωγικού Τµήµα-

τος ∆ηµοτικής Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ., κ. Παρασκευόπουλο Στέφανο για τη βοήθεια που πρόθυµα και ακούραστα µου προσέφερε σε όλη την πορεία εκπόνησης της παρούσας ερ-γασίας. Η βοήθεια αυτή, δεν είχε µόνο το χαρακτήρα του σχεδιασµού του ερευνητικού µέ-ρους, αλλά και της συνεχούς επιστηµονικής καθοδήγησης. Ιδιαίτερα τον ευχαριστώ, όχι µόνο για την επιστηµονική επίβλεψη, τη συνεργασία µας, την εµπιστοσύνη που µου έδειξε ως προς την περάτωση του θέµατος, αλλά προπάντων για το φιλικό κλίµα µέσα από το ο-ποίο προσπάθησα να επιτύχω τους σκοπούς µου. Θερµά ευχαριστώ τον Καθηγητή Οικολογίας του Τµήµατος Βιολογίας του Α.Π.Θ. κ.

Στάµου Γεώργιο για τα επιστηµονικά ερεθίσµατα, τις συµβουλές και την καθοδήγηση που µου παρείχε ως προς την επιλογή του συγκεκριµένου θέµατος. Η βοήθειά του, τόσο στα

πρώτα στάδια αυτής της προσπάθειας, όσο και οι πολύτιµες υποδείξεις και παρατηρήσεις του ως µέλος της Εξεταστικής Επιτροπής, ήταν πολύ σηµαντικές για µένα.

Ευχαριστώ επίσης τον Επίκουρο Καθηγητή Οικολογίας του Τµήµατος Βιολογίας του Α.Π.Θ., κ. Παντή Ιωάννη, για τις χρήσιµες και ουσιαστικές υποδείξεις, την εποικοδοµητι-κή κριτική του και τις παρατηρήσεις του ως µέλος της Εξεταστικής Επιτροπής. Τον Επίκουρο Καθηγητή Οικολογίας του Τµήµατος Βιολογίας του Α.Π.Θ., κ. Σγαρδέλη

Στέφανο, ευχαριστώ για την πολύτιµη βοήθεια και συµβουλές του στη στατιστική επεξερ-γασία των αποτελεσµάτων. Ακόµη, αισθάνοµαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω τον πατέρα µου κ. Παπαδόπουλο

Παύλο, Γυµνασιάρχη του 2ου Γυµνασίου Μαλακοπής Θεσσαλονίκης, καθώς και όλους τους καθηγητές και δασκάλους για τη βοήθεια που µου προσέφεραν ως προς την παραχώρηση

των αιθουσών και την ενηµέρωση των µαθητών για τους σκοπούς της εργασίας αυτής. Τέλος, θα ήταν παράλειψη να µην ευχαριστήσω όλους τους µαθητές από τα Γυµνάσια

της Θεσσαλονίκης και τις περιοχές της ορεινής Χαλκιδικής, για τον πολύτιµο χρόνο που διέθεσαν, την προθυµία συµµετοχής και την καλή διάθεση που έδειξαν κατά τη διεξαγωγή

των συνεντεύξεων, στην προσπάθεια ολοκλήρωσης του πονήµατός µου.

Page 11: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

7

Ε ι σα γω γή

Το τοπίο είναι οπτικός πόρος ο οποίος επιδέχεται διαχείριση και είναι εποµένως αναγκαίο να

εκληφθεί ως παράγοντας στις αποφάσεις που αφορούν το κοινωνικό συµφέρον (Gussow,

1979; Ross, 1979; Bacon, 1979; Lucas, 1991). Για να εφαρµοστεί όµως διαχείριση, πρέπει µε κάποιο τρόπο να εκτιµηθεί η ποιότητά του. Η διαδικασία όµως αυτή, ειδικά για το τοπίο, α-

ποτελεί κάτι που κατά γενική οµολογία είναι δύσκολο να γίνει. Λαµβάνοντας επίσης υπόψη

ότι οποιοσδήποτε πόρος δεν µπορεί (ή τουλάχιστον είναι δύσκολο) να εκτιµηθεί χρηµατικά,

συνήθως τείνει να αγνοείται (Fischhoff από Fiedeldey, 1995), τίθεται το κατ’ εξοχήν ζήτηµα

του τι πρέπει να «υπολογιστεί» για να αποδοθεί η ποιότητα, ή η αξία που τοποθετούν οι άν-θρωποι στο τοπίο.

Είναι εποµένως εύλογο ότι το βασικότερο ίσως ερώτηµα που τίθεται στη συγκεκριµένη

κατεύθυνση είναι το κατά πόσο η ποιότητα του τοπίου είναι εγγενές χαρακτηριστικό του α-

ντικειµένου του ίδιου, ή εντελώς υποκειµενικό θέµα του παρατηρητή. Αν µπορούσε να δοθεί µε σιγουριά απάντηση στο ερώτηµα αυτό, τότε η αξιολόγηση δε θα ήταν και τόσο δυσεπίλυτο

πρόβληµα. Αν η ποιότητα ήταν «ενσωµατωµένη» ιδιότητα του αντικειµένου, τότε οι έρευνες θα επικεντρωνόταν στο τοπίο. Αντίστροφα, αν η αξία προέκυπτε από την απόδοση νοήµατος στο τοπίο από τα άτοµα, οι έρευνες όχι µόνο θα µπορούσαν, αλλά και θα έπρεπε να στραφούν στην καταγραφή των υποκειµενικών απόψεων των ανθρώπων που άµεσα ή έµµεσα εµπλέκο-

νται µε το υπό αξιολόγηση αντικείµενο.

Η αλήθεια είναι ότι η απάντηση στο θεµελιώδες για την εκτίµηση του τοπίου και ίσως φι-λοσοφικό ερώτηµα αυτό, δε βρίσκεται ούτε µόνο στη µία άποψη ούτε µόνο στην άλλη. Η ο-

µορφιά (ή η ασχήµια) του τοπίου προκύπτει πιθανότατα από την αλληλεπίδραση µεταξύ τοπί-ου – παρατηρητή (Craik & Feimer, 1979; Pitt & Zube, 1987; Bourassa, 1991). Αν συντρέξουν ορισµένες προϋποθέσεις, οι αξιολογήσεις διαφόρων ατόµων ή ξεχωριστών κοινωνικών οµά-

δων είναι δυνατόν να παρουσιάσουν εξαιρετικά µεγάλη σύγκλιση και τότε µπορεί ίσως να

γίνει λόγος για «αντικειµενικά» κριτήρια ποιότητας (Dearden, 1987). Υπάρχουν όµως και πε-ριπτώσεις (ειδικά σε τοπία όχι κατά το κοινώς θεωρούµενο εξαιρετικά ωραία ή εξαιρετικά

άσχηµα) όπου οι απόψεις δεν ακολουθούν µία γενική τάση. Στις περιπτώσεις αυτές, τα εξω-

τερικά από το τοπίο χαρακτηριστικά είναι εκείνα που καθορίζουν το τελικό αποτέλεσµα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η «οµορφιά» είναι µία υποκειµενική έννοια.

Page 12: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

8

Πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι η αξιολόγηση του τοπίου δεν είναι µονόπλευρη έρευνα. ∆α-

σολόγοι, βιολόγοι, περιβαλλοντολόγοι, ψυχολόγοι, αρχιτέκτονες, κοινωνιολόγοι, οικονοµο-

λόγοι, προσπαθούν να εκτιµήσουν την ποιότητα του τοπίου, από διαφορετική όµως σκοπιά

και ανάλογα µε τον εκάστοτε τιθέµενο σκοπό. Κάθε µία από τις ειδικότητες όµως αυτές, έχει να προφέρει κάτι διαφορετικό και κάτι ουσιαστικό στον τρόπο σύνδεσης του ανθρώπου µε τα

τοπία που τον περιβάλλουν (Knopf, 1991).

Σήµερα, είναι διαθέσιµες αρκετές µέθοδοι αξιολόγησης. Όσοι υποστηρίζουν ότι η ποιότη-

τα µπορεί να εκτιµηθεί µε αντικειµενικά κριτήρια, έχουν τη δυνατότητα να εφαρµόσουν µε-θόδους αρχιτεκτονικής τοπίου. Όσοι πάλι πιστεύουν ότι η αξία του τοπίου είναι εντελώς υπο-

κειµενικό θέµα, µπορούν να ανατρέξουν στα βιωµατικά µοντέλα. Όλες οι άλλες µέθοδοι βρί-σκονται ανάµεσα στο διπολικό αυτό επίπεδο αντικειµενικών – υποκειµενικών κριτηρίων, πλησιάζοντας είτε προς τη µια κατεύθυνση, είτε προς την άλλη. Όποιο µοντέλο όµως και να

εφαρµόσει κάποιος, πρέπει απαραίτητα να λάβει υπόψη του ότι κανένα από αυτά δεν παρου-

σιάζει µόνο πλεονεκτήµατα ή µόνο µειονεκτήµατα.

Τα γνωστικά µοντέλα δε βρίσκονται στο άκρο του υποκειµενισµού, η λογική τους όµως βασί-ζεται στο ότι οι εκτιµήσεις του τοπίου οφείλουν κατά το µεγαλύτερο µέρος να επικεντρώνο-

νται στα άτοµα και όχι στο τοπίο. Η έµφαση δίνεται δηλαδή όχι στα φυσικά χαρακτηριστικά

του περιβάλλοντος, αλλά στο τι αυτά προκαλούν στους παρατηρητές, στους οποίους σε τελι-κή ανάλυση η διαχείριση του τοπίου απευθύνεται. Στα γνωστικά µοντέλα, η µεγαλύτερη βα-

ρύτητα δίνεται στο πληροφοριακό περιεχόµενο του τοπίου και η αξία προκύπτει ως αποτέλε-σµα των αντιληπτικών, γνωστικών και συναισθηµατικών αντιδράσεων των ατόµων µέσω της εµπειρίας τους σε αυτό.

Το ευρύτερα χρησιµοποιούµενο µοντέλο της συγκεκριµένης κατηγορίας είναι αυτό της ε-πεξεργασίας των πληροφοριών. Η εκτεταµένη εφαρµογή του όχι µόνο σε επίπεδο ψυχολογι-κής και κοινωνιολογικής έρευνας, αλλά και σε πεδίο εφαρµοσµένης διαχείρισης, συνηγορεί στο ότι αποτελεί ένα έγκυρο και αξιόπιστο, αλλά και ένα δύσκολα πρακτικά εφαρµόσιµο σύ-

στηµα αξιολόγησης. Το σηµαντικότερο όµως πλεονέκτηµα του µοντέλου της επεξεργασίας των πληροφοριών

δε βρίσκεται στην αξιολόγηση του τοπίου. Αυτό µπορούν να το επιτύχουν όλες οι µέθοδοι εκτίµησης (σύµφωνα πάντα µε τις παραδοχές, τις προϋποθέσεις και τον τιθέµενο σκοπό) και µάλιστα µε πολύ µικρότερο κόστος. Το µεγάλο του πλεονέκτηµα έναντι των άλλων µεθόδων έγκειται στο ότι είναι σε θέση να ανιχνεύσει και να καταγράψει τις αντιδράσεις, τις απόψεις και τα συναισθήµατα των παρατηρητών. Με τον τρόπο αυτό παρέχεται η δυνατότητα να ε-

Page 13: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

9

ντοπιστούν οµοιότητες και διαφορές για το χαρακτήρα της σύνδεσης των ατόµων όχι µόνο µε το τοπίο, αλλά και µε τη φύση γενικότερα (R. Kaplan, 1979).

Η παρούσα εργασία σκοπό έχει την αξιολόγηση του τοπίου από µαθητές Γυµνασίου µίας α-

στικής και µίας επαρχιακής περιοχής, µε βάση το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφο-

ριών. Η επιλογή του συγκεκριµένου πληθυσµού «στόχου» είτε ως αυτοτελές δείγµα, είτε ως κατηγορία δείγµατος σε συγκρίσεις µεταξύ διαφορετικών ηλικιακών οµάδων, είναι πολύ δια-

δεδοµένη στην εφαρµογή των γνωστικών µοντέλων για δύο κυρίως λόγους: 1. Μπορεί να προσφέρει χρήσιµα συµπεράσµατα για τη γενικότερη περιβαλλοντική στάση

των µαθητών. 2. ∆ίνει τη δυνατότητα να διερευνηθούν αυθόρµητες αντιδράσεις και συναισθήµατα, αφού

τα συγκεκριµένα άτοµα δεν έχουν σε καταλυτικό βαθµό διαµορφώσει προσωπικά κριτή-

ρια αξιολόγησης επηρεαζόµενα από κοινωνικά πρότυπα (Dearden, 1987).

Οι αντικειµενικοί σκοποί της εργασίας είναι δύο:

1. Η αξιολόγηση του τοπίου µέσω των προβλεπτικών παραγόντων προτίµησης που προτεί-νουν τα γνωστικά µοντέλα.

2. Η καταγραφή οµοιοτήτων και διαφορών ανάµεσα σε ανθρώπους που περιστασιακά βλέ-πουν φυσικά τοπία και ανθρώπους οι οποίοι ζουν σε αυτά καθηµερινά.

Η εργασία χωρίζεται σε επτά κεφάλαια και δύο κύρια µέρη. Το πρώτο µέρος περιλαµβάνει από το πρώτο µέχρι και το τέταρτο κεφάλαιο. Το δεύτερο µέρος περιλαµβάνει το πέµπτο, έ-κτο και έβδοµο κεφάλαιο.

1. Στο πρώτο κεφάλαιο αναφέρονται οι βασικότεροι ορισµοί και ορισµένες εννοιολογικές αποσαφηνίσεις που αφορούν τους τιθέµενους σκοπούς της εργασίας.

2. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα κυριότερα µοντέλα εκτίµησης τοπίου, καθώς και τα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα κάθε µεθόδου.

3. Το τρίτο κεφάλαιο περιλαµβάνει δύο κύριες αναφορές: τους «µηχανισµούς» της αντίλη-

ψης του τοπίου και τα αίτια των προτιµήσεων. 4. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα βασικότερα γνωστικά µοντέλα µε κυριότερη

αναφορά στο µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών. 5. Στο πέµπτο κεφάλαιο τίθενται οι αντικειµενικοί σκοποί, οι ερευνητικές υποθέσεις και α-

ναφέρονται τα υλικά και οι µέθοδοι που χρησιµοποιήθηκαν. 6. Το έκτο κεφάλαιο περιλαµβάνει την ανάλυση των δεδοµένων. 7. Τα συµπεράσµατα και οι προτάσεις αναφέρονται στο έβδοµο και τελευταίο κεφάλαιο.

Page 14: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

10

Πρέπει απαραίτητα να τονιστεί ότι η σχετικά εκτεταµένη βιβλιογραφική ανασκόπηση δεν εί-χε σκοπό την απλή παράθεση πληροφοριών, αλλά την αιτιολόγηση των αποτελεσµάτων της έρευνας. Ένας επιπλέον λόγος είναι ότι στη χώρα µας δεν έχουν εφαρµοστεί µέχρι στιγµής –

από όσο τουλάχιστον είµαστε σε θέση να γνωρίζουµε – τα γνωστικά µοντέλα αξιολόγησης. Θεωρήθηκε λοιπόν σκόπιµο να παρουσιαστούν ορισµένα κύρια σηµεία στα οποία οι συγκε-κριµένες µέθοδοι βασίζονται, ώστε να µην υπάρξει περίπτωση να φανούν τα αποτελέσµατα

«ασύνδετα».

Εκτιµήθηκε λοιπόν, ότι σωστότερο θα ήταν οι βασικές αναφορές να παρουσιαστούν σε ένα αρχικό µέρος, παρά να αναφέρονται κάθε φορά στην ανάλυση των δεδοµένων ανάλογα

µε τον αν επαληθεύουν ή όχι τις εκάστοτε ερευνητικές υποθέσεις. Κατά την άποψη µας, οι αναφορές αυτές ήταν ουσιαστικής σηµασίας τοποθετήσεις, για να υπάρχει σύνδεση, αιτιολό-

γηση, βάση και σύγκριση µε όσα διαπιστώθηκαν.

Page 15: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

11

Π ερ ί ληψη

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η αξιολόγηση του τοπίου από µαθητές Γυµνασίου µε βάση

τα γνωστικά µοντέλα. Το δείγµα πληθυσµού (Ν=71) περιελάµβανε µαθητές Γ’ τάξης Γυµνασί-ου ενός αστικού κέντρου (Θεσσαλονίκη, Ν1= 35 άτοµα) και µίας επαρχιακής περιοχής (ορεινή

Χαλκιδική, Ν2= 36 άτοµα). Σε ότι αφορά τη µέθοδο αξιολόγησης, το κύριο βάρος δόθηκε στο

µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών. Οι προβλεπτικοί παράγοντες προτίµησης που εξε-τάστηκαν διεξοδικότερα ήταν η φυσικότητα και η µυστηριακότητα. Τα τοπία παρουσιάστηκαν

σε φωτογραφικές διαφάνειες και η µέθοδος συλλογής των δεδοµένων ήταν η ηµιδοµηµένη συ-

νέντευξη.

Οι απόψεις που καταγράφηκαν συνηγορούν στο ότι το µοντέλο της επεξεργασίας των πληρο-

φοριών µέσω των παραγόντων που προτείνει, µπορεί να αξιολογήσει µε επιτυχία το τοπίο και να προβλέψει τις προτιµήσεις του κοινού. ∆ιαφορές ανάµεσα στους µαθητές της πόλης και της επαρχίας δεν εντοπίστηκαν, µε µοναδική εξαίρεση την περίπτωση µίας ανιχνεύσιµης διαφοράς σε µια «ακραία» περιοχή. Η διαφοροποίηση απόψεων σε ότι αφορά το φύλο των ατόµων, ήταν επίσης µικρή.

Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, η φυσικότητα φάνηκε να αποτελεί τον κυριότερο λόγο προ-

τίµησης, ανεξάρτητα µάλιστα από την οικειότητα ορισµένων ατόµων µε συγκεκριµένα τοπία.

Η µυστηριακότητα αφενός συνδέθηκε µε υψηλές προτιµήσεις και αφετέρου διακρίθηκε σε διαφορετικές µορφές, προκαλώντας ισχυρές τάσεις προσέγγισης ακόµη και σε τοπία µε εµφανή

την ανθρώπινη επίδραση, ακόµη δε και σε τοπία που κατά γενική οµολογία θεωρήθηκαν δυσά-

ρεστα.

Η συνοχή µεταξύ των χαρακτηριστικών του τοπίου, η συµβατότητα και ο βαθµός προσαρµο-

γής των κατασκευών στο περιβάλλον όπου αυτές εντάσσονται, ήταν χαρακτηριστικά τα οποία

επίσης επηρέασαν τις τελικές απόψεις των παρατηρητών. Στα δασικά τοπία, η ευκολία προσανατολισµού και η απόσταση οπτικής διείσδυσης έπαιξαν

σηµαντικό ρόλο στις αξιολογήσεις. Νεωτεριστικά στοιχεία και καινοτοµικά χαρακτηριστικά στο οπτικό περιβάλλον, συνδέθηκαν

µε ισχυρή κινητοποίηση της προσοχής, όχι όµως µε ανάλογη σχέση στις προτιµήσεις. Η παρουσία νερού ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό σε ορισµένα τοπία, σχετίστηκε µε θετικές

αξιολογήσεις µόνο όταν το νερό ήταν καθαρό.

∆ιαπιστώθηκε επίσης ότι όχι µόνο ο βαθµός ευχαρίστησης, αλλά και η κινητοποίηση της προσοχής επηρέασαν το είδος της τελικής δραστηριότητας που εκφράστηκε ότι µπορεί να εκ-

δηλωθεί στο τοπίο. Σε δυσάρεστα πάντως τοπία, οι ισχυρότερες τάσεις προσέγγισης εκδηλώθη-

καν σε όσα προκάλεσαν χαµηλά και υψηλά, παρά µέτρια επίπεδα διέγερσης.

Page 16: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

ΚΚ ΕΕ ΦΦ ΑΑ ΛΛ ΑΑ ΙΙ ΟΟ 11

Το κεφάλαιο αυτό χωρίζεται σε τρεις ενότητες . Αρχικά παρουσιάζονται οι βα-

σικότεροι ορισµοί που αφορούν το γενικότερο πλαίσιο του τοπίου ως αντικειµέ-

νου µελέτης και ορισµένες εννοιολογικές αποσαφηνίσεις που σχετίζονται µε

τους σκοπούς της παρούσας εργασίας . Στα δύο επόµενα υποκεφάλαια γίνεται αντίστοιχα λόγος για τη σηµασία του τοπίου ως οπτικού πόρου και παράγοντα

διαχείρισης και αναφέρονται οι σηµαντικότεροι λόγοι έρευνας στην κατεύθυνση

εκτίµησης και αξιολόγησής του .

1.1. ΟΡΙΣΜΟΙ 1.1.1. Τοπίο Για το τι είναι τοπίο δεν υπάρχει ένας και µόνο απόλυτα ξεκαθαρισµένος ορισµός. Στον κα-

θορισµό της έννοιας, είτε δίνεται έµφαση στα χαρακτηριστικά εκείνα του εξωτερικού περι-βάλλοντος τα οποία µπορούν να γίνουν µόνο άµεσα οπτικά αντιληπτά, είτε το τοπίο θεωρείται ως κάτι περισσότερο, αφού εκτός από την καταγραφή των φανερών οπτικών ιδιοτήτων, δίνε-ται επίσης σηµασία στα λιγότερο «απτά» χαρακτηριστικά του γενικότερου περιβάλλοντος, όπως είναι π.χ. οι οσµές, οι ήχοι, ή τα συναισθήµατα που προκαλούνται από την εµπειρία σε αυτό. Στη δεύτερη αυτή κατηγορία ορισµών, ίσως είναι προτιµότερο να χρησιµοποιείται ο όρος «ολικό τοπίο» (Wherrett, 1998). Αυτό που πάντως διαπιστώνεται, είναι ότι η έννοια δεν ορίζεται µονοσήµαντα και ούτε υπάρχει οµοφωνία από όλους για το τι επακριβώς καλείται να

περιγράψει. Ο όρος «τοπίο» αρχικά χρησιµοποιήθηκε στη γεωγραφία δηλώνοντας την περιοχή ή µία

µεγάλη γεωγραφική έκταση. Ο Saufer (από Bourassa, 1991, p. 2) ορίζει τη γεωγραφία ως τη

«µορφολογία του τοπίου» και εννοεί το τοπίο ως «περιοχή δοµηµένη από καθορισµένη σύν-θεση φυσικών και πολιτιστικών µορφών».

Page 17: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

13

Ο Appleton (1980, p. 14) θεωρεί ότι το τοπίο δεν είναι συνώνυµη έννοια µε το περιβάλ-λον, αλλά είναι το περιβάλλον που γίνεται αντιληπτό, και ιδιαίτερα οπτικά αντιληπτό. Παρό-µοιοι ορισµοί δίνονται και από τους Tuan (1990, p. 113) και Lucas (1991, p. 4) σύµφωνα µε τον οποίους, ως τοπίο ορίζεται το περιβάλλον που καθίσταται αντιληπτό µέσω της οπτικής προοπτικής και από ένα συγκεκριµένο σηµείο παρατήρησης. Σύµφωνα µε ένα περισσότερο συγκεκριµενοποιηµένο ορισµό, το τοπίο εστιάζεται απο-

κλειστικά στις οπτικές ιδιότητες των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος. Τα χαρακτηριστι-κά αυτά περιλαµβάνουν φυσικά ή τεχνητά στοιχεία, βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες, που µπορούν να αναγνωριστούν µόνο οπτικά. Για το λόγο αυτό, οι µη ορατές βιολογικές λει-τουργίες, οι πολιτιστικές και ιστορικές αξίες, η αξία αναψυχής και ψυχαγωγίας, το εύρος των ήχων και οσµών δεν περιλαµβάνονται στον ορισµό της ποιότητας του τοπίου. Αυτό σε καµία

όµως περίπτωση δε σηµαίνει ότι οι µη οπτικές ιδιότητες του τοπίου δεν είναι σηµαντικοί πα-

ράγοντες. Τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν ιδιαίτερη σηµασία, πρέπει όµως να εκτιµώνται ξε-χωριστά από το τοπίο αυτό καθαυτό, ώστε να διαπιστωθεί η σηµασία, το νόηµα και η αξία

που προσδίδουν οι άνθρωποι σε αυτό (Daniel & Vining, 1983, p. 41).

Η έννοια του τοπίου στην ελληνική γλώσσα είναι περισσότερο συνδεδεµένη µε την αισθη-

τική και σπάνια δηλώνει απλώς ένα χώρο του οποίου τα χαρακτηριστικά µπορούν να ανα-

γνωριστούν µόνο οπτικά. Κατά τον Μπαµπινιώτη (1998, σ. 1798), τοπίο είναι ένας υπαίθριος, συνήθως φυσικός χώρος ως προς τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά του, που τον καθιστούν αντικείµενο αισθητικής απόλαυσης από τον άνθρωπο ο οποίος µπορεί να το θαυµάσει, να το ατενίσει κ.λπ.. Σύµφωνα επίσης µε το Γεωργοπαπαδάκο (1993, σ. 550), ως τοπίο ορίζεται η

τοποθεσία µε κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που κινεί το αισθητικό ενδιαφέρον.

Η αρχιτεκτονική του τοπίου (Χατζηστάθης & Ισπικούδης, 1992, σ. 91) ορίζει ως τοπίο το σύνολο των χαρακτηριστικών στοιχείων που διακρίνουν µια συγκεκριµένη περιοχή της γήι-νης επιφάνειας από άλλες περιοχές, όπως αυτή φαίνεται σε ένα οπτικό πεδίο. Τα χαρακτηρι-στικά αυτά στοιχεία είναι αποτέλεσµα όχι µόνο φυσικών παραγόντων όπως είναι π.χ. το το-πογραφικό ανάγλυφο, τα νερά, η βλάστηση και τα ζώα, αλλά και της ανθρώπινης παρουσίας και χρήσης της γης όπως είναι π.χ. οι δρόµοι, οι οικισµοί, τα µνηµεία κ.λπ.. Κατά παρόµοιο τρόπο σύµφωνα µε το Ντάφη (1999, σ. 4), τοπίο εννοείται το οπτικό αποτέλεσµα ως προς τον ορίζοντα, του συνδυασµού της µορφολογικής διαµόρφωσης του εδάφους, του µωσαϊκού των οικοσυστηµάτων και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων (οικισµών, αγρών κ.λπ.).

Page 18: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

14

1.1.1.α. Τοπίο, Περιβάλλον, Περιοχή και Τόπος Οι παραπάνω έννοιες αν και σε αρκετές περιπτώσεις χρησιµοποιούνται ως συνώνυµες, εντού-τοις, το ακριβές τους περιεχόµενο δεν είναι το ίδιο. Ο όρος περιβάλλον είναι πολύ γενικός και περιλαµβάνει χαρακτηριστικά τα οποία δεν εξυ-

πακούεται ότι καθίστανται σε κάθε περίπτωση άµεσα αντιληπτά. Στο περιβάλλον περιλαµβά-

νονται τα φυσικά, βιοτικά, ιστορικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά µιας περιοχής, είτε αυτά

γίνονται αντιληπτά είτε όχι. Όταν για παράδειγµα κάποιος λεει: «Τι ωραίο περιβάλλον!» ή

«Νιώθω άνετα σ’ αυτό το περιβάλλον», προφανώς εννοεί το αποτέλεσµα της αντίληψής του από πολύ περισσότερα χαρακτηριστικά από ότι µόνο από τις οπτικές ιδιότητες του εξωτερι-κού χώρου. Η έννοια της περιοχής έχει περισσότερο γεωγραφικό νόηµα και επικεντρώνεται σε καθο-

ρισµένα φυσικογεωγραφικά όρια που διαφοροποιούν µία συγκεκριµένη έκταση από κάποια

άλλη. Πολύ ευκολότερα κάποιος θα µπορούσε να κάνει λόγο για αισθητική του τοπίου, παρά

για αισθητική της περιοχής, η οποία περιέχει εξ’ ορισµού την έννοια της συνοριοποίησης. Επίσης, το τοπίο δε συµπίπτει µε την έννοια του τόπου, αν και στην ελληνική γλώσσα το

τοπίο ετυµολογικά είναι υποκοριστικό του αρχαίου «τόπος» (Γεωργοπαπαδάκος, 1993, σ.

550). Η έννοια του τόπου εστιάζεται σε µία περισσότερο κτητική ιδιότητα και εµπεριέχει σα-

φή αίσθηση ιστορικότητας και συµβολικού δεσµού. Ο τόπος καθορίζεται σε µεγάλο βαθµό από τις αξίες που προσδίδουν σε αυτόν οι άνθρώποι οι οποίοι ζουν ή ανατράφηκαν στη συ-γκεκριµένη περιοχή (Tuan, 1990, p. 93). Οι αξίες αυτές που µπορεί εκτός από την αισθητική,

να είναι πολιτιστικές, ιστορικές, ή θρησκευτικές, δεν είναι άµεσα αντιληπτές σε κάποιον που επισκέπτεται για πρώτη φορά το συγκεκριµένο τοπίο ή έχει ελάχιστη εµπειρία σε αυτό.

Στην παρούσα εργασία, η έννοια του τοπίου εστιάζεται στις οπτικά αντιληπτές ιδιότητες του περιβάλλοντος και δεν εµπεριέχει στοιχεία τα οποία εννοούνται ή δηλώνονται από το περιβάλλον στη γενικότερη του έννοια, την περιοχή, ή τον τόπο. Ως τοπίο δηλαδή ορίζεται ένας οπτικά αντιληπτός εξωτερικός χώρος µε αναγνωρίσιµα φυσικά χαρακτηριστικά, που δεν αποτελεί και απαραίτητα αντικείµενο αισθητικής απόλαυσης ή θαυµασµού.

Page 19: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

15

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 1.1.

Το οπτικά αντιληπτό περιβάλλον στη διπλανή φωτογραφία δεν

παύει να είναι τοπίο. Στον ορισµό της έννοιας δηλαδή,

δεν εµπίπτουν µόνο τα τοπία

εκείνα που προκαλούν το αισθητικό ενδιαφέρον και το

θαυµασµό, αλλά και όσα

αξιολογούνται ως αδιάφορα

ή ακόµη και ως άσχηµα.

1.1.2. Εκτίµηση Τοπίου

Είναι ένας γενικός όρος που περιλαµβάνει την παρατήρηση, περιγραφή και ανάλυση του το-πίου. Η εκτίµηση αναφέρεται στον καθορισµό της ποιότητας του αντικειµένου µέσα από τη

σύγκρισή του µε συγκεκριµένα πρότυπα ή κριτήρια τα οποία τίθενται από κυβερνητικούς φο-ρείς ή έγκυρα και κοινά αποδεκτά επιστηµονικά κριτήρια (Zube, 1980, p. 3). Η εκτίµηση του τοπίου είναι διαδικασία που εφαρµόζεται από σχεδιαστές, αρχιτέκτονες τοπίου και γενικά

ειδικευµένους στη συγκεκριµένη κατεύθυνση επιστήµονες, σαν ένα µέσο που βοηθά στη λή-

ψη αποφάσεων (Ε.Κ.Β.Υ., 1995, σ. 26).

1.1.3. Αξιολόγηση Τοπίου

Η αξιολόγηση έχει περισσότερο υποκειµενικό χαρακτήρα. Περιλαµβάνει το γενικότερο πλαί-σιο των αντιλήψεων, εµπειριών, συναισθηµάτων και προτιµήσεων των ατόµων σχετικά µε την αξία που προσδίδουν στο τοπίο (Zube, 1980, p. 3; Hampe & Noe, 1983, p. 240). Είναι δη-

λαδή, οι υποκειµενικές εκτιµήσεις των παρατηρητών, µέσω της απόδοσης νοήµατος στο αντι-κείµενο (Rusell & Snodgrass, 1991, p. 249).

Page 20: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

16

1.1.4. Αντικειµενικότητα – Αντικειµενικά Κριτήρια

Η αντικειµενικότητα αναφέρεται στο αντικείµενο το οποίο εκτιµάται (Alexander, 1993, p. 66;

Γεωργοπαπαδάκος, 1993, σ. 70), στο τοπίο δηλαδή στη συγκεκριµένη περίπτωση. Αντικειµε-νικά κριτήρια είναι εκείνα που αφορούν αµερόληπτα και εξωτερικά από τον παρατηρητή χα-

ρακτηριστικά, που δεν επηρεάζονται και δε «χρωµατίζονται» από την υποκειµενική κρίση ή

τα συναισθήµατα του αξιολογητή. Σε αντίθεση πάντως µε άλλα πεδία έρευνας, σε ότι αφορά ειδικά το τοπίο, αρκετά από τα προτεινόµενα αντικειµενικά κριτήρια ποιότητας έχουν υπο-κειµενικά εφαρµόσιµο χαρακτήρα (Zube, 1980, p. 8).

1.1.5. Υποκειµενικότητα – Υποκειµενικά Κριτήρια

Αναφέρεται στο υποκείµενο το οποίο αξιολογεί το τοπίο (Alexander, 1993, p. 66; Γεωργοπα-

παδάκος, 1993, σ. 582). Τα υποκειµενικά κριτήρια είναι καθαρά θέµα προσωπικών αντιλή-

ψεων, απόψεων, εµπειριών, συναισθηµάτων και στάσεων των ατόµων απέναντι στο υπό αξι-ολόγηση αντικείµενο.

1.1.6. Ποιότητα Τοπίου

Ο όρος «ποιότητα τοπίου» εµπεριέχει µία σαφή χροιά αντικειµενικότητας. Γενικά, ως ποιότη-

τα µπορεί να οριστεί ο βαθµός υπεροχής ή κατωτερότητας του εκτιµώµενου αντικειµένου σε σύγκριση µε ορισµένα πρότυπα (Daniel & Vining, 1983, p. 42). Η ποιότητα του τοπίου προσ-

διορίζεται από ένα µεγάλο εύρος µεταβλητών που µπορεί να είναι περιβαλλοντικές, οικολο-γικές, κοινωνικές, πολιτισµικές, ή ψυχολογικές. 1.1.7. Αξία Τοπίου

Η αξία του τοπίου είναι έννοια µε περισσότερο υποκειµενικό χαρακτήρα και αποτελεί περισ-

σότερο δόκιµο όρο σε ό,τι αφορά τις προτιµήσεις των ατόµων. Η αξία του τοπίου σχετίζεται µε το νόηµα που εισπράττει ο κάθε άνθρωπος από αυτό (Zube, 1976, p. 90; 1984, p. 106).

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Knopf (1991, p. 786): «Η αξία του τοπίου δεν έχει σχέση µε τα δέντρα, το νερό, τις µορφές ή τα κριτήρια που λαµβάνονται υπόψη στον καθορισµό της ποιό-

τητας. Η αξία που έχει το τοπίο για τους ανθρώπους, είναι το νόηµα και ο συµβολισµός που

προέρχεται από τα χαρακτηριστικά αυτά».

Page 21: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

17

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 1.2. Αν αντικειµενικός σκοπός είναι η εκτίµηση του τοπίου, τότε οι ειδικευµένοι στη συγκεκριµένη κατεύθυνση επιστήµονες εκτιµούν την ποιότητά του βάσει συγκεκριµένων κριτηρίων. Αν όµως σκοπός είναι η εξακρίβωση του τρόπου µε τον οποίο τα άτοµα αντιλαµ-

βάνονται και αξιολογούν το τοπίο, τότε καταγράφονται οι υποκειµενικές απόψεις του «µη

ειδικού» κοινού. Έτσι λοιπόν, η αξιολόγηση είναι περισσότερο ατοµοκεντρική υπόθεση και εστιάζεται στον τρόπο µε τον οποίο τα άτοµα σκέφτονται και αισθάνονται για τα τοπία που τους περιβάλλουν. Αντίθετα, η εκτίµηση είναι περισσότερο τοπιοκεντρική διαδικασία και στοχεύει στον καθορισµό της «ποιότητας» του τοπίου µέσα από την καταγραφή και ανάλυση

των φυσικών χαρακτηριστικών (Gifford 1997, p. 69).

1.1.8. Αισθητική

Ο όρος προέρχεται από το ελληνικό ρήµα αισθάνοµαι, που σηµαίνει αντιλαµβάνοµαι διαµέ-σου των αισθήσεων και του νου (Averill et al., 1998, p. 165). Τελικά ο όρος επιβλήθηκε µε τη σηµασία «γνώση του ωραίου, η οποία θεµελιώνεται πάνω στην αντίληψη» (Χριστοδουλί-δης, 1989, σ. 156). Πράγµατι, η αισθητική θεµελιώνεται πάνω στην αντίληψη, η παράµετρος όµως της «γνώσης του ωραίου», ειδικά στην περίπτωση του τοπίου, αποδεικνύεται εντυπωσι-ακά λανθασµένη.

Το τοπίο είναι σίγουρα αντικείµενο αισθητικής (Γεωργούλης, 1964; Bourassa, 1991;

Thompson, 1995), διαφοροποιείται όµως σε µεγάλο βαθµό από ότι η αισθητική σε άλλους τοµείς. Ειδικότερα δε, η αισθητική του τοπίου χαρακτηρίζεται από τρία βασικά σηµεία:

α) Το πόσο «όµορφο» είναι ένα τοπίο (και όχι µόνο), είναι ικανή, όχι όµως αναγκαία συνθή-

κη στην αισθητική του. Ακόµη περισσότερο, οι άνθρωποι δεν επιλέγουν πάντα το κοινώς

Page 22: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

18

λεγόµενο «ωραίο» (Rusell & Snodgrass, 1991, p. 254). Έτσι λοιπόν, η αισθητική είναι το τελικό αποτέλεσµα όχι µόνο του βαθµού ευχαρίστησης (ηδονικού τόνου), αλλά και του ε-πιπέδου διέγερσης (έντασης και κινητοποίησης της προσοχής) που προκαλεί το αντικείµε-νο στο άτοµο. Ορισµένες φορές κυριαρχεί ο ένας παράγοντας, ορισµένες ο άλλος.

β) Η αισθητική, και ειδικά στην αξιολόγηση του τοπίου (Bourassa, 1991, p. 19) δεν είναι µία

«µη βιολογική» ανάγκη (Young, 1991, σ. 309). Μόνο και µόνο το γεγονός ότι αφετηρία

της αισθητικής κρίσης είναι η αντίληψη η οποία κατευθύνεται σε µεγάλο µέρος από τους σκοπούς και τα κίνητρα του ατόµου (S. Κaplan,1979, p. 242; Hampe & Noe, 1983, p. 240)

είναι επαρκής λόγος για να προσδοθεί στην αισθητική η παράµετρος της «ανάδυσης νοή-

µατος» από το αξιολογούµενο αντικείµενο. γ) Η αισθητική δεν αφορά µόνο τη γνώση, αλλά και το συναίσθηµα. Ο περιορισµός της στα σύνορα της «γνώσης του ωραίου» και η εµµονή κυρίως των κριτικών τέχνης και των ειδη-

µόνων στο ότι η αισθητική «µαθαίνεται», έχει λανθασµένα αποδώσει µόνο ένα µέρος του νοήµατος. Το συναίσθηµα όχι µόνο επηρεάζει, αλλά µάλλον προηγείται της γνωστικής δι-αδικασίας και πιθανότατα είναι καταλυτικότερος παράγοντας στις προτιµήσεις για το το-πίο.

Επειδή λοιπόν η έννοια της αισθητικής – όπως τουλάχιστον χρησιµοποιείται τις περισσότερες φορές – είναι αρκετά ακαθόριστη και µόνο εν µέρει αντικατοπτρίζει το νόηµα της αισθητικής του τοπίου, στην παρούσα εργασία ελάχιστα αναφέρεται ο όρος. Αντί για αισθητική, τις πε-ρισσότερες φορές χρησιµοποιείται ο όρος προτίµηση. Έχοντας υπόψη ότι παρόλο που η έν-νοια της προτίµησης έχει περισσότερο συγκριτικό νόηµα και σηµαίνει «επιλέγω κάτι από κά-

ποιο άλλο», θεωρήθηκε ότι ο συγκεκριµένος όρος ανταποκρίνεται καλύτερα στα κριτήρια

που τέθηκαν παραπάνω. Επιπλέον, η προτίµηση εκφράζει τάσεις και προδιαθέσεις, ενώ η αι-σθητική εκφράζει περισσότερο την προσπάθεια του µη ειδικού να καθορίσει ένα πρότυπο το-πίου σύµφωνα µε τη λογική (Craik, από Ελευθεριάδη, 1989, σ. 36).

Η αισθητική του τοπίου είναι σίγουρα κάτι πολύ περισσότερο από ότι η οπτική οµορφιά.

(Jennings, 1997; Averill et al., 1998). Επιπλέον, διαφοροποιείται σε µεγάλο βαθµό σε σχέση

µε την αισθητική και τις προτιµήσεις σε άλλους χώρους, απαιτώντας διαφορετική προσέγγιση

από ότι η θεώρηση της τέχνης ή η αξιολόγηση άλλων αντικειµένων αισθητικής αξίας (Craik

& Feimer, 1991; Kroh & Gimblett, 1995; Thompson, 1995). Υπάρχουν ορισµένοι σαφείς λό-γοι που συνηγορούν σε αυτό:

1.1.8.α. Η Αισθητική του Τοπίου και η Αισθητική σε άλλους Τοµείς

Page 23: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

19

Τα φυσικά τοπία δεν αποτελούν ανθρώπινο δηµιούργηµα. Σε αυτά συναντάται σε µία ε-νιαία σύνθεση, η πολυπλοκότητα και η τάξη, δύο παράγοντες φαινοµενικά αντιδιαµετρικοί. Σύµφωνα µε την Thompson (1995, p. 300), ελάχιστα έργα τέχνης έχουν µπορέσει να συνδυά-

σουν µε τέτοιο τρόπο τα δύο αυτά χαρακτηριστικά, δίνοντας ταυτόχρονα σε µια ενότητα την αίσθηση του ανυπέρβλητου και του µέτρου. Στην εµπειρία του τοπίου, η πληροφορία προσλαµβάνεται διαµέσου όλων των αισθήσεων.

Σχεδόν ποτέ, δεν είναι δυνατόν να συνυπάρξουν όλες οι αισθήσεις κατά την αξιολόγηση ενός έργου τέχνης, κάποιου ζωγραφικού πίνακα, ενός µουσικού θέµατος κ.λπ.. Αν και η όραση

είναι η σηµαντικότερη αίσθηση σε ότι αφορά την αντίληψη, οι ήχοι και οι οσµές στην εµπει-ρία του τοπίου, σίγουρα επηρεάζουν τις προτιµήσεις (Ulrich, 1983, p. 86).

Τα φυσικά τοπία ειδικά, αποτελούν κατά κάποιο τρόπο συνδετικό κρίκο των ανθρώπων µε το παρελθόν. Η ιστορικότητα αυτή των δεσµών που είχε και συνεχίζει να έχει ο άνθρωπος µε τη φύση και η άµεση εξάρτηση από αυτή για την επιβίωσή του, δεν είναι δυνατόν να µην α-

ποτελούν διαφοροποιούς παράγοντες αισθητικής σε σχέση µε άλλα αντικείµενα (Gussow,

1979, p. 8).

Κατά ορισµένους (Gussow, 1979; S. Κaplan, 1979; Wilson, 1984; Kellert & Wilson, 1993)

στα φυσικά τοπία υπάρχει εγγενής, ενσωµατωµένη αξία (αυταξία). Έτσι λοιπόν, ενώ αρκετά

αντικείµενα αισθητικής αξίας µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο αποτιµώνται χρηµατικά και µπο-ρούν να αποτελέσουν αντικείµενο ιδιοκτησίας, για ένα φυσικό τοπίο αυτό είναι µάλλον αδύ-νατο να γίνει (Emerson, από Τietenberg, 1997, σ. 77).

H προτίµηση και η αισθητική για κάτι, είτε αυτό είναι αντικείµενο είτε τοπίο, αφορά το τελικό αποτέλεσµα των αντιληπτικών, συναισθηµατικών και γνωστικών διαδικασιών (Little,

1976; Γεώργας, 1997). Η αξιολόγηση των έργων τέχνης ή των αντικειµένων αισθητικής αξίας είναι περισσότερο µαθησιακή διαδικασία και αποτελεί κατά κάποιο τρόπο µία µορφή «γνω-

στικής αισθητικής» η οποία επηρεάζεται, ίσως και κατευθύνεται από τα εκάστοτε κοινωνικά

πρότυπα.

Στην αξιολόγηση του τοπίου, ο συναισθηµατικός παράγοντας συµµετέχει σε πολύ µεγαλύ-τερο βαθµό. Είναι δηλαδή αντίστοιχα µία περίπτωση «συναισθηµατικής αισθητικής» (Axia et

al., 1991; Jennings 1997). Με άλλα λόγια, το τοπίο κρίνεται σε µεγαλύτερο βαθµό µε το συ-ναίσθηµα, ενώ τα άλλα αντικείµενα αισθητικής κρίνονται σε µεγαλύτερο βαθµό µε τη γνώση

ή τα πρότυπα.

Page 24: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

20

1.2. ΤΟ ΤΟΠΙΟ ΩΣ ΟΠΤΙΚΟΣ ΠΟΡΟΣ ΚΑΙ ANTIKEIMENO ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ

Όπως έχει ήδη αναφερθεί και στο εισαγωγικό µέρος της εργασίας, το τοπίο αποτελεί οπτικό πόρο που επιδέχεται διαχείριση, πρέπει να λαµβάνεται εξίσου υπόψη όσο οι άλλοι φυσικοί πόροι των οικοσυστηµάτων (π.χ. ορυκτοί, δασικοί, ή υδάτινοι πόροι) και είναι αναγκαίο να

εκληφθεί ως παράγοντας λήψης απόφασης σε ζητήµατα που αφορούν το κοινωνικό συµφέρον (Gussow, 1979, p. 8; Ross, 1979, p. 667; Bacon, 1979, p. 660; Lucas, 1991, p. 4). Εποµένως, η εκτίµηση της ποιότητας του τοπίου, λαµβάνοντας υπόψη όποτε είναι εφικτό και τις απόψεις των ανθρώπων στους οποίους η διαχείριση στοχεύει, συµβάλει στην άριστη σύγκλιση και εν-σωµάτωση των κοινωνικών αξιών και προσδοκιών µε τις δυνατότητες της περιοχής, υπολογί-ζοντας συγχρόνως και τους διαθέσιµους οικονοµικούς και τεχνολογικούς παράγοντες. Αυτό διαπιστώνεται και από το ότι η εκτίµηση της ποιότητας του οπτικού περιβάλλοντος είναι µία

από τις διαδικασίες που αναφέρεται στη διαδικασία σύνταξης διαχειριστικών σχεδίων και υ-πάγεται στο στάδιο της ανάλυσης της υφιστάµενης κατάστασης της περιοχής (Countryside

Commission, 1987; Eurosite, 1992; Alexander, 1993; Convention on Wetlands of Internatio-

nal Importance, 1993; Birdlife International, 1994; Ε.Κ.Β.Υ., 1995). Έτσι λοιπόν, η εκτίµηση,

η αξιολόγηση και η ποσοτικοποίηση της αξίας του τοπίου, είναι επιτακτικοί σκοποί όχι µόνο για τη διαχειριστική πρακτική, αλλά και για την ορθή εκτίµηση ενδεχόµενων περιβαλλοντι-κών επιπτώσεων (Wherrett, 1998).

Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η διατήρηση του τοπίου αποτελεί σηµαντικότατο παράγοντα

προστασίας της φύσης γιατί µέσω αυτού του χειρισµού εξασφαλίζεται η διατήρηση των οι-κοσυστηµάτων που το συνθέτουν, και κατ’ επέκταση η διατήρηση των ειδών (Ντάφης, 1999,

σ. 4). Επιπρόσθετα, η ποικιλότητα των τοπίων είναι ένα από τα επίπεδα ποικιλότητας της φύ-σης και εκφράζεται µε τον αριθµό των διαφορετικών τοπίων σε µια συγκεκριµένη περιοχή1.

Εφόσον επίσης κάθε τοπίο εντάσσεται µέσα σε ένα γενικότερο περιβάλλον, η µεταβολή του χαρακτήρα του δεν παραµένει µόνο στο επίπεδο της αλλοίωσης της οπτικής ποιότητας αλλά

επεκτείνεται στο τελικό επίπεδο των παραγόµενων αγαθών και υπηρεσιών του ευρύτερου οι-κοσυστήµατος.

1 Η βιοποικιλότητα εκφράζει την ποικιλία µορφών ζωής σε όλα τα επίπεδα οργάνωσής της. ∆ιακρίνεται σε τέσ-

σερα επίπεδα άµεσα αλληλοεπηρεαζόµενα και αλληλοεξαρτώµενα: α) τη γενετική ποικιλότητα, β) τη βιοποικι-λότητα των ειδών χλωρίδας και πανίδας, γ) την ποικιλότητα των οικοσυστηµάτων, και δ) την ποικιλότητα των τοπίων (Dafis, 1996, p. 11).

Page 25: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

21

Επιπτώσεις σεΕπίπεδο Εκροών

Επιπτώσειςστο ΓενικότεροΠεριβάλλον

ΟπτικήΥποβάθµιση

Επιπτώσειςστο Τοπίο

ΣΧΗΜΑ 1.1. Η υποβάθµιση των οπτικών πόρων του τοπίου δε µένει µόνο στο επίπεδο αυτό.

Επαγωγικά ακολουθούν επιπτώσεις στο γενικότερο περιβάλλον και επέρχεται µείωση της αξίας των παρεχόµενων αγαθών και υπηρεσιών της παρα-

γωγικής διαδικασίας του συστήµα-

τος µέσα στο οποίο το συγκεκριµέ-νο τοπίο εντάσσεται.

(Πηγή: Turner, T. 1998. Landscape

Planning and Environmental

Impact Design (2nd Ed.). UCL Press,

London, p. 34).

Αν και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου οι διαχειριστές θεωρούν τους οπτικούς πόρους του περιβάλλοντος ασήµαντους σε σχέση µε τα οικονοµικά, πολιτικά και νοµικά ζητήµατα της διαχείρισης (Cutler, 1979, p. 13; McGuire, 1979, p. 17), είναι απολύτως αναγκαίο να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι το κοινό είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στο τοπίο (McCloskey, 1979, p.

674) τόσο για τη συµβολική αξία του, όσο και για τις υπηρεσίες που αυτό µπορεί να προσφέ-ρει (Andrews, 1979, p. 687; R. Kaplan, p. 209). Για παράδειγµα, η διαχειριστική πρακτική

µεγιστοποίησης της ξυλοπαραγωγής ως βασικότερου σκοπού σε ένα παραλιακό δάσος, θεω-

ρώντας την αισθητική αξία του τοπίου ως δευτερεύουσα και συµπληρωµατική υπηρεσία, εί-ναι πολύ πιθανό να αποδειχθεί λανθασµένη και οικονοµικά ασύµφορη. Στη συγκεκριµένη

κατεύθυνση, ο Ελευθεριάδης (1996, σ. 44) αναφέρει ότι στη Θάσο η ωφέλεια από τη διάθεση

των πευκοδασών για υπαίθρια αναψυχή είναι πολύ µεγαλύτερη από αυτήν της παραγωγής ξύλου. Ο Λιάκος (1977, σ. 56, 60) επίσης, υπογραµµίζει ότι η αισθητική αξία του τοπίου εί-ναι το σηµαντικότερο χαρακτηριστικό κάθε δάσους αναψυχής. Γίνεται εποµένως φανερό ότι πρέπει οπωσδήποτε να αναγνωριστεί το κοινωνικό περιεχό-

µενο της διαδικασίας εκτίµησης του τοπίου. Πρέπει επίσης σε κάθε περίπτωση, η εκτίµηση

αυτή να είναι αποτέλεσµα ολιστικής θεώρησης, λαµβάνοντας υπόψη το σύνολο όχι µόνο των γεωµορφολογικών, βιολογικών και φυσικών παραγόντων αλλά και των αρχαιολογικών, ιστο-

Page 26: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

22

ρικών, θρησκευτικών, και πολιτιστικών χαρακτηριστικών τα οποία εντάσσονται στο τοπίο προσδίδοντας σε αυτό µία συµβολική αξία2.

1.3. ΛΟΓΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ

Το πιο απλό ίσως ερώτηµα που θα µπορούσε να τεθεί σε ότι αφορά το τοπίο είναι: «Γιατί πρέπει να εκτιµηθεί η ποιότητά του;». Η απάντηση στο ερώτηµα αυτό, µάλλον εξαρτάται από το ποιος κάθε φορά ερωτάται (Knopf, 1991, p. 783). Παρόλο λοιπόν που οι αντικειµενικοί στόχοι είναι κάθε φορά διαφορετικοί, οι λόγοι έρευνας στη συγκεκριµένη κατεύθυνση γενικά

είναι: 1. Η ανάπτυξη γενικών αρχών, κατευθυντήριων γραµµών και µεθοδολογίας στη διαδικασία

εκτίµησης του τοπίου (Zube, 1976, p. 89). Από τα συµπεράσµατα, τις προτεινόµενες λύ-σεις και τη διατύπωση κριτηρίων αξίας και ποιότητας, προκύπτουν πολύτιµες πληροφορίες σχετικά µε τη διαχείριση του τοπίου σε ότι αφορά τις δυνατές αξίες αναψυχής, ψυχαγωγί-ας, κ.λπ.. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται επίσης ο προσδιορισµός των τοπίων που υφί-στανται µεγάλη οπτική τρωτότητα και συνεπώς διατυπώνονται προτάσεις σχετικά µε τη

διαχείρισή τους (Zube, 1976, p. 116).

2. Η διερεύνηση του τρόπου σύνδεσης των ανθρώπων µε το γενικότερο περιβάλλον, καθώς και τι αξίες αντιπροσωπεύει για αυτούς (R. Kaplan, 1979, p. 209). Ο τρόπος µε τον οποίο αντιλαµβάνονται, αισθάνονται και αξιολογούν οι άνθρωποι το τοπίο, παρέχει σηµαντικές πληροφορίες για τις στάσεις και τη συµπεριφορά τους απέναντι στο γενικότερο περιβάλ-λον και τη φύση (Ulrich, 1983, p. 85). Είναι επίσης δυνατόν να διαπιστωθούν οι αντιλή-

ψεις του κοινού σχετικά µε τη σοβαρότητα πιθανής οπτικής υποβάθµισης των φυσικών τοπίων (R. Kaplan, 1979, p. 211; Ελευθεριάδης, 1989, σ. 35).

3. Ο προσδιορισµός των ατοµικών και των γενικότερων κοινωνικών αντιλήψεων και απόψε-ων για τους οπτικούς πόρους (Andrews, 1979, p. 689). Όπως έχει ήδη αναφερθεί, σε κάθε ολοκληρωµένη διαχείριση, η εκτίµηση της ποιότητας του τοπίου πρέπει απαραίτητα να

λαµβάνει υπόψή της τις υποκειµενικές απόψεις του κοινού στο οποίο η διαχείριση απευ-θύνεται (Schauman & Adams, 1979, p. 672; Chase et al., 1993, p. 5).

2 Η Wherrett (1999) αναλύοντας το περιεχόµενο των στίχων των εθνικών ύµνων των χωρών της Ευρώπης, δια-

πίστωσε ότι περίπου το 45% αυτών, περιέχει αναφορές ή ακόµη και περιγραφές τοπίων των αντίστοιχων χωρών. Μερικές από τις χώρες αυτές είναι η Αυστρία, η ∆ανία, η Σκοτία, η Βουλγαρία, η Κροατία, η Τσεχία, κ.λπ.. Εί-ναι λοιπόν φανερό ότι η αξία που προσδίδουν οι άνθρωποι στο τοπίο µπορεί να είναι τόσο µεγάλη, ώστε να απο-

τελεί σηµείο αναφοράς, ταυτότητας και συµβόλου.

Page 27: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

23

4. Η πληροφόρηση των διαχειριστών, των φορέων πολιτικής και των ειδικών στην κατεύ-θυνση του τοπίου επιστηµόνων, σχετικά µε τις αντιλήψεις και τις προτιµήσεις του άµεσα

ενδιαφεροµένου κοινού (Echelberger, 1979, p. 524; Patey & Evans, 1979, p. 532; S.

Kaplan, 1979, p. 246). Οι πληροφορίες αυτές σκιαγραφούν όχι µόνο τις διαφορές και τις οµοιότητες µεταξύ διαφορετικών κοινωνικών οµάδων, αλλά και µεταξύ κοινού και ειδι-κών (R. Kaplan, 1977, 1991; S. Kaplan, 1978, 1991; Bourassa, 1991).

5. Η εξακρίβωση των αντιλήψεων και προτιµήσεων του κοινού για καθηµερινά τοπία όπως το αστικό πράσινο (Kaplan & Talbot, 1983; Lien & Buhyoff, 1986; Goode, 1989), τα πάρ-κα (Schroeder & Orland, 1994), οι δρόµοι (Blair et al., 1979; Hampe & Noe, 1979, 1983;

Lucas, 1991), τα µονοπάτια, (Hammit, 1979; Staats et al., 1997), η προσαρµογή κτιρίων και κατασκευών στο περιβάλλον όπου εντάσσονται (Simonds, 1983; Banning & Banning,

1992), έτσι ώστε να ληφθούν αποφάσεις που αφορούν την αναβάθµιση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων (Andrews, 1979; R. Kaplan, 1983; Ulrich, 1983; Goode, 1989).

1.3.1. Επιστηµονικές Ειδικότητες που ασχολούνται µε την Εκτίµηση και Αξιολόγηση του Τοπίου

Η µελέτη του τοπίου είναι πολύπλευρη και διεπιστηµονική, κάθε ειδικότητα όµως βλέπει τη

σχέση ανθρώπου – τοπίου κάτω από διαφορετική οπτική γωνία, ανάλογα µε τον σκοπό που θέτει (Daniel & Vining, 1983; R. Kaplan, 1991; Zube, 1991; Kroh & Gimblett, 1995). Γενικά,

οι επιστήµες που ασχολούνται µε τη µελέτη του τοπίου είναι:

∆ασολογία , βιολογία και γενικότερα επιστήµες του φυσικού περιβάλλοντος

Η δασολογία είναι µία από τις επιστήµες η οποία µαζί µε άλλους συναφείς κλάδους όπως εί-ναι η βιολογία, θεωρεί το τοπίο αναπόσπαστο οπτικό πόρο κάθε οικοσυστήµατος. Είναι επο-µένως εύλογο ότι η εκτίµηση της ποιότητάς του είναι ουσιαστικής σηµασίας παράµετρος στη

διαχειριστική πρακτική. Αξίζει πάντως να σηµειωθεί ότι ενώ στις γεωτεχνικές επιστήµες υ-πάρχει η ευχέρεια και η συσσωρευµένη εµπειρία χρησιµοποίησης των «συµβατικών» µεθό-δων εκτίµησης (τυπικά περιγραφικά µοντέλα), παρατηρείται ολοένα και µεγαλύτερη εφαρµο-γή µεθόδων που βασίζονται στις υποκειµενικές γνώµες του κοινού. Με λίγα λόγια, η µετατό-πιση από τις αυστηρά «αντικειµενικές» στις λιγότερο ή περισσότερο «υποκειµενικές» µεθό-δους, δείχνει ότι δασολόγοι, οι βιολόγοι και οι περιβαλλοντολόγοι ενδιαφέρονται όχι µόνο για

το τοπίο ως αντικείµενο διαχείρισης, αλλά και για το τι αυτό σηµαίνει σε διαφορετικούς αν-θρώπους µε διαφορετικά ενδιαφέροντα. Με τον τρόπο αυτό, η διαχείριση των οικοσυστηµά-

των εξετάζεται κάτω από µία περισσότερο ολοκληρωµένη, αλλά κυρίως αιτιολογηµένη θεώ-

ρηση.

Page 28: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

24

Επιπλέον, τα αποτελέσµατα των ασχολούµενων µε το φυσικό περιβάλλον ειδικοτήτων, εί-ναι πολύ χρήσιµα στην επιστήµη της γεωγραφίας. Με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας παρέχεται η δυνατότητα να εντοπιστούν οι τοποθεσίες που προσφέρουν την καλύτερη δυνατή

θέα, περιοχές οι οποίες υφίστανται µεγάλη πίεση λόγω έντονης προσέλευσης κόσµου, σηµεία µε υψηλή οπτική τρωτότητα, περιοχές που προσφέρουν θέσεις παρατήρησης αλλά είναι δύ-σκολα προσβάσιµες κ.λπ.3.

Ψυχολογία

Η σπουδαιότερη ίσως συνεισφορά στο πεδίο της έρευνας του τοπίου, είναι αυτή της ψυχολο-γίας και ειδικότερα του κλάδου της περιβαλλοντικής ψυχολογίας (Craik & Feimer, 1979, p.

93; S. Kaplan, 1979, p. 241). Η διερεύνηση των αντιλήψεων, της αισθητικής και των συναι-σθηµάτων για τα τοπία που µας περιβάλλουν, δεν είναι διαδικασία που µένει µόνο στο επίπε-δο αυτό, αφού µπορεί να δώσει πολύ ουσιαστικές πληροφορίες για τη σχέση ανθρώπου – φύ-σης σε πολύ γενικότερο πλαίσιο από αυτό του τοπίου. Ακόµη, η έρευνα σε καθαρά προσωπι-κό επίπεδο ψυχολογικής ανάλυσης (κατεύθυνση όπου επικεντρώνονται τα βιωµατικά µοντέ-λα) έχει προσφέρει σηµαντικότατες πληροφορίες για τα αισθητικά πρότυπα του τοπίου, παρέ-χοντας περιθώρια γενίκευσης, παρότι οι συγκεκριµένες µέθοδοι βρίσκονται στο άκρο του υ-ποκειµενισµού (Daniel & Vining, 1983, p. 73).

Κοινωνικές Επιστήµες

Οι κοινωνικές επιστήµες δεν επικεντρώνονται σε τόσο προσωπικό επίπεδο σε ό,τι αφορά τις οµοιότητες και τις διαφορές των ατόµων στις προτιµήσεις τους για το τοπίο. Η κοινωνιολογι-κή έρευνα δίνει µεγαλύτερη βαρύτητα στην καταγραφή και ανάλυση των οµοιοτήτων και των διαφορών µεταξύ διαφορετικών κοινωνικών δοµών και οµάδων. Έτσι λοιπόν, η µεταβολή

των προτύπων αισθητικής των οπτικών πόρων, όχι µόνο µεταξύ διαφορετικών κοινωνιών αλ-λά και µεταξύ διαφορετικών κοινωνικών οµάδων µέσα στην ίδια κοινωνία, είναι από τα ζη-

τήµατα που ενδιαφέρουν την κοινωνιολογία (Craik & Feimer, 1991, p. 893). Τα αποτελέσµα-

τα των συγκεκριµένων ερευνών έχουν ιδιαίτερη σηµασία γιατί παρέχουν χρήσιµες πληροφο-ρίες σε άλλους τοµείς. Για παράδειγµα, η έρευνα των απόψεων των µαθητών ως ξεχωριστού κοινωνικού συνόλου, είναι δυνατόν να δώσει χρήσιµα συµπεράσµατα παιδαγωγικής έρευνας

3 Ο εντοπισµός των θέσεων αυτών γίνεται στα ψηφιοποιηµένα µοντέλα χαρτών τα οποία παράγονται µέσω των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών (GIS: Geographical Information Systems). Τα ΓΣΠ χρησιµοποιούνται σε µεγάλο βαθµό στην εκτίµηση ποιότητας του τοπίου (Lynch & Gimblett, 1992; Baldwin et al., 1998).

Page 29: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

25

ή να παρέχει πληροφορίες για το αντικείµενο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Ένα επίσης από τα θέµατα που αφορούν την κοινωνιολογία είναι οι στάσεις και η συµπε-

ριφορά των ανθρώπων. Τα αποτελέσµατα των ερευνών συνηγορούν στο ότι το τοπίο επηρεά-

ζει σε σηµαντικό βαθµό τη συµπεριφορά και δραστηριοποίηση των ατόµων (Evans &

Gärling, 1991; Küller, 1991). Ο κάθε άνθρωπος, δεν αξιολογεί το τοπίο µόνο σε επίπεδο αι-σθητικής µε µοναδικό κριτήριο το πόσο ευχάριστο ή ενδιαφέρον το θεωρεί, αλλά επηρεάζεται συναισθηµατικά από αυτό, διαµορφώνει µία εν δυνάµει δραστηριοποίηση η οποία (αν συ-ντρέξουν ορισµένες προϋποθέσεις) µπορεί να µετατραπεί σε πραγµατική συµπεριφορά στο συγκεκριµένο περιβάλλον.

Αρχιτεκτονική

Ο κλάδος της αρχιτεκτονικής που ασχολείται µε το τοπίο είναι η αρχιτεκτονική του τοπίου. Ο

συγκεκριµένος κλάδος έχει ως αντικείµενο τη σχεδίαση εξωτερικών χώρων κάθε µεγέθους (αν και σύµφωνα µε το Σεκλιζιώτη (1999, σ. 18) στη χώρα µας το πεδίο δράσης της αρχιτε-κτονικής τοπίου τις περισσότερες φορές συγχέεται µε αυτό της κηποτεχνίας). Η σχεδίαση

όµως των εξωτερικών χώρων δεν είναι το ίδιο µε την εκτίµηση του τοπίου. Έτσι λοιπόν, ενώ

για αρκετές δεκαετίες η εκτίµηση ποιότητας του τοπίου βασιζόταν πάνω στις θεµελιώδεις αρ-χές της αρχιτεκτονικής, η ανάπτυξη πρόσφατων µεθόδων αξιολόγησης και κυρίως η κατα-

γραφή των απόψεων του µη ειδικού κοινού, έχει οδηγήσει σε επανεξέταση αρκετών αρχών (π.χ. του νεωτερισµού ή της πολυπλοκότητας) στις οποίες στηρίζεται σε πολύ µεγάλο βαθµό η αρχιτεκτονική του τοπίου (Simonds, 1983).

Οικονοµικές Επιστήµες

Λαµβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οποιοσδήποτε πόρος που δεν µπορεί να αποτιµηθεί χρη-

µατικά συνήθως τείνει να αγνοείται (Fischhoff από Fiedeldey, 1995), είναι αναγκαίο να υ-πάρξουν κάποιες µέθοδοι που να επιτρέπουν – την κατά προσέγγιση έστω – οικονοµική

εκτίµηση των οπτικών πόρων. Ακόµη, επειδή η αξία που τοποθετούν οι άνθρωποι στο τοπίο είναι άϋλο µέγεθος4 και δύσκολο να αποδοθεί οικονοµικά, δεν είναι εύκολη υπόθεση να υ-πεισέλθουν τιµές στην αισθητική εµπειρία που νιώθει κάποιος όταν επισκέπτεται ή θαυµάζει

4 Άϋλα οφέλη είναι εκείνα που δεν µπορούν να αποτιµηθούν χρηµατικά, είτε επειδή δεν υπάρχουν στοιχεία, είτε επειδή αυτά δεν είναι αρκετά φερέγγυα, είτε επειδή δεν είναι σαφής ο τρόπος µέτρησης της αξίας ακόµη και µε τα διαθέσιµα στοιχεία (Τietenberg, 1997, σ. 130). Τα προβλήµατα οικονοµικής εκτίµησης της αξίας του τοπίου

εντοπίζονται στο τελευταίο σηµείο.

Page 30: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

26

ένα τοπίο (Wherrett, 1998). Έτσι λοιπόν, οι προσπάθειες των οικονοµικών επιστηµών και ει-δικότερα του κλάδου της οικονοµικής των φυσικών πόρων, εστιάζονται στην απόδοση της ποιότητας του οπτικού περιβάλλοντος σε οικονοµικά µεγέθη5.

Η πρόβλεψη ζήτησης του κοινού για τοπία υψηλής αισθητικής αξίας µπορεί επίσης να

προσφέρει πολύτιµες πληροφορίες σε κλάδους της οικονοµίας όπως είναι η διαφήµιση περιο-χών, η αναψυχή, ο οικοτουρισµός κ.λπ. (Fiedeldey, 1995).

5 Σύµφωνα µε τον Ελευθεριάδη (1996, σ. 48) δύο από τις µεθόδους που εφαρµόζονται ευρέως για την απόδοση

της ποιότητας του τοπίου σε οικονοµικούς όρους είναι: α) Η µέθοδος της «προθυµίας πληρωµής». Από την εφαρµογή της συγκεκριµένης µεθόδου διαπιστώθηκε ότι η

διατήρηση του σηµερινού τοπίου στο Yorkshire της Αγγλίας εκτιµάται από τους επισκέπτες και τους περίοικους σε 15 δισεκ. δρχ./έτος (τιµές 1990).

β) Η µέθοδος των «εικονικών τιµών» µε βάση το χρηµατικό κέρδος που αποφέρει το προϊόν ή η παρεχόµενη

υπηρεσία όπως είναι π.χ. η αισθητική εµπειρία. Εφαρµόζοντας τη µέθοδο αυτή, ο Ελευθεριάδης διαπίστωσε ότι η αξία αισθητικής του τοπίου και αναψυχής που προσφέρουν τα παραλιακά δάση της χώρας µας, µπορεί να ε-κτιµηθεί περίπου σε 150 δισεκ. δρχ./έτος (τιµές 1993).

Page 31: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

ΚΚ ΕΕ ΦΦ ΑΑ ΛΛ ΑΑ ΙΙ ΟΟ 22

Το κεφάλαιο αυτό περιλαµβάνει µία γενική αναφορά στα βασικότερα µοντέλα

εκτίµησης και αξιολόγησης του τοπίου. Από την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας γίνεται φανερό ότι καµία από τις µεθόδους που εφαρµόζονται στη συγκεκριµένη κατεύθυνση δεν παρουσιάζει µόνο πλεονεκτήµατα ή µόνο

µειονεκτήµατα. Ειδικότερα δε σε ότι αφορά τους σκοπούς της παρούσας εργασίας, αξίζει να αναφερθεί ότι τα γνωστικά µοντέλα, εκτός από την

εκτίµηση του τοπίου, παρέχουν επιπρόσθετα και τη δυνατότητα διερεύνησης του

τρόπου µε τον οποίο κάθε οµάδα ατόµων αξιολογεί το τοπίο.

2.1. ΜΟΝΤΕΛΑ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ

Ο διαχωρισµός των µοντέλων εκτίµησης που προτείνεται για τους σκοπούς της παρούσας εργασίας ακολουθεί την κατηγοριοποίηση που συνιστούν οι Daniel & Vining, 1983; Dearden,

1987; Pitt & Zube, 1991 και Bell et al., 1990. Παρά τις µικρές διαφοροποιήσεις που

παρουσιάζονται, τα µοντέλα εκτίµησης µπορούν να διακριθούν γενικά σε:

Η εκτίµηση της ποιότητας του τοπίου µπορεί να πραγµατοποιηθεί µέσω πολλών µεθόδων. Σήµερα, είναι διαθέσιµα δεκάδες µοντέλα εκτίµησης. Ο διαχωρισµός τους σε κατηγορίες µπορεί να γίνει µε πολλούς τρόπους: ανάλογα µε τον τιθέµενο σκοπό, ανάλογα µε την κλίµακα στην οποία µπορούν να εφαρµοστούν, ανάλογα µε τα κριτήρια που λαµβάνουν υπόψη, κ.λπ.. Πρέπει πάντως να υπογραµµιστεί ότι διαφορετικοί αντικειµενικοί σκοποί απαιτούν και διαφορετική προσέγγιση σε ό,τι αφορά την επιλογή της καταλληλότερης µεθόδου.

Page 32: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

28

α) Τυπικά Περιγραφικά Μοντέλα,

β) Οικολογικά Μοντέλα,

γ) Φυσικά – Αντιληπτικά Μοντέλα, και, δ) Γνωστικά Μοντέλα6.

Υπάρχουν και άλλες µέθοδοι που έχουν εφαρµοστεί κατά καιρούς ή εφαρµόζονται ακόµη, το

πεδίο δράσης τους όµως είναι σαφώς πιο περιορισµένο. Οι παρακάτω αναφορές περιλαµβάνουν τα κυριότερα σηµεία κάθε µοντέλου, κάποιο τυπικό παράδειγµα κάθε κατηγορίας και τα βασικότερα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα κάθε µεθόδου.

Η σύγκριση των µεθόδων εκτίµησης τοπίου, βασίζεται σε ορισµένα κριτήρια που είναι γενικά αποδεκτά και εφαρµόζονται σε περιπτώσεις σύγκρισης µεταξύ διαφορετικών µεθόδων ή συστηµάτων µέτρησης του ίδιου µεγέθους. Τα κριτήρια αυτά είναι η αξιοπιστία, η

ευαισθησία, η εγκυρότητα, η λειτουργικότητα και η χρησιµότητα των εξαγόµενων συµπερασµάτων (Craik & Feimer, 1979, p. 93; Pitt & Zube, 1979, p. 228; Daniel & Vining,

1983, p. 40). Αναλυτικότερα:

α) Αξιοπιστία Ορίζεται ως ο βαθµός συµφωνίας των αποτελεσµάτων που προκύπτουν από την εφαρµογή

της ίδιας µεθόδου σε διαδοχικές περιπτώσεις εκτίµησης της ποιότητας του ίδιου τοπίου.

β) Ευαισθησία

Ορίζεται ως ο βαθµός προσαρµοστικότητας της µεθόδου στο να παρακολουθεί και να

καταγράφει ενδεχόµενες αλλαγές στις ιδιότητες των χαρακτηριστικών του τοπίου που

υπόκειται σε εκτίµηση. Μία µέθοδος χαρακτηρίζεται ως ευαίσθητη όταν µπορεί να

εφαρµοστεί σε ένα εύρος διαφορετικού «είδους» τοπίων.

γ) Εγκυρότητα Ορίζεται ως ο βαθµός στον οποίο η µέθοδος µετρά αυτό που πραγµατικά πρέπει να µετρά,

στη συγκεκριµένη περίπτωση την ποιότητα του τοπίου (Daniel & Schroeder, 1979, p. 516;

6 Οι Pitt & Zube (1991, p. 1020) χαρακτηρίζουν τα τυπικά περιγραφικά και τα οικολογικά µοντέλα ως µοντέλα

των ειδικών, και τα φυσικά–αντιληπτικά ως ψυχοφυσικά µοντέλα. Υποστηρίζουν επίσης ότι τα µοντέλα της τέταρτης κατηγορίας είναι προτιµότερο να ονοµάζονται γνωστικά παρά ψυχολογικά. Ανάλογα, τα

φαινοµενολογικά µοντέλα είναι προτιµότερο να ονοµάζονται βιωµατικά.

Page 33: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

29

Judith, 1997, σ. 108). Ειδικά δε σε ότι αφορά το συγκεκριµένο χαρακτηριστικό, ο βαθµός εγκυρότητας κάθε µεθόδου είναι πολύ δύσκολο να ελεγχθεί, αφού τα µετρήσιµα µεγέθη

συχνά δεν είναι ξεκάθαρα ορισµένα και ορισµένες φορές εντελώς υποκειµενικά.

µόνο αποκλίσεις, το µοντέλο του Litton (1979)7.

Το πρώτο στάδιο της διαδικασίας είναι η ανάλυση του κάθε τοπίου στα κυρίαρχα στοιχεία

7 Για ανάλυση του µοντέλου του Litton ο αναγνώστης µπορεί να ανατρέξει στους: Λιάκο, 1977, 1985; Bacon,

1979; Litton, 1979; Ross, 1979; Simonds, 1983; Κασσιό, 1985; Lucas, 1991; Χατζηστάθη & Ισπικούδη, 1992.

δ) Λειτουργικότητα

Ορίζεται ως ο βαθµός ικανότητας µίας µεθόδου να είναι πρακτικά εφαρµόσιµη παρέχοντας ακριβή, αξιόπιστα και έγκυρα αποτελέσµατα, µε µικρό σχετικά κόστος σε χρόνο, χρήµα,

προσωπικό, απαιτούµενη εργασία, υλικά και εξοπλισµό. Χαρακτηριστικό λειτουργικότητας κάποιας µεθόδου, είναι επίσης και ο βαθµός στον οποίο τα αποτελέσµατα των µετρήσεων µπορούν να ενσωµατωθούν µε παράγοντες της γενικότερης περιβαλλοντικής ποιότητας. Όποτε είναι δυνατόν να συσχετιστεί η ποιότητα µε τα φυσικά, βιολογικά, και πολιτισµικά

χαρακτηριστικά του γενικότερου περιβάλλοντος, υπάρχει η δυνατότητα να γίνουν προβλέψεις περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε περιπτώσεις διαχειριστικών επεµβάσεων (Zube, 1976, p.

93).

ε) Χρησιµότητα Συµπερασµάτων

Χρήσιµα συµπεράσµατα είναι η δυνατότητα ποσοτικοποίησης των αποτελεσµάτων, η

εξαγωγή προβλεπτικών παραγόντων που µπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα του τοπίου, η

δυνατότητα οικονοµικής εκτίµησης της αξίας του τοπίου, η καταγραφή οµοιοτήτων και διαφορών µεταξύ διαφορετικών κοινωνικών οµάδων στις προτιµήσεις κ.λπ..

2.1.1. Τυπικά Περιγραφικά Μοντέλα

Οι ευρύτερα χρησιµοποιούµενες µέθοδοι στην κατεύθυνση εκτίµησης της ποιότητας του τοπίου είναι τα τυπικά περιγραφικά µοντέλα τα οποία έχουν αναπτυχθεί και χρησιµοποιούνται κυρίως από αρχιτέκτονες, αρχιτέκτονες τοπίου, και διαχειριστές µε γνώσεις αρχιτεκτονικής τοπίου. Η εκτίµηση είναι δυνατόν να γίνει σε όλους τους «τύπους»

τοπίων, είτε αυτά είναι φυσικά, τεχνητά ή ηµιφυσικά, προϋποθέτει όµως γνώσεις αρχιτεκτονικής τοπίου, και µπορεί να πραγµατοποιηθεί είτε µέσω φωτογραφιών, είτε σε συνθήκες υπαίθρου. Τα τυπικά περιγραφικά µοντέλα ακολουθούν κατά βάση και µε µικρές

Page 34: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

30

του, τα οποία είναι: η µορφή, η γραµµή, το χρώµα, και η υφή8.

Σύµφωνα µε τα τυπικά περιγραφικά µοντέλα, οι βασικοί παράγοντες αισθητικής του τοπίου

είναι: α) Η αντίθεση (αρµονική όµως αντίθεση και όχι ασυµφωνία),

β) Η διαδοχή (τοπίων και εµπειριών), γ) Ο άξονας (ισχυρότατο χαρακτηριστικό εστίασης της προσοχής), δ) Η σύγκλιση (σε κάποιο συγκεκριµένο χαρακτηριστικό του τοπίου που αποκτά µεγαλύτερη

σχετική σηµασία),

ε) Η κυριαρχία κάποιου χαρακτηριστικού (καθώς και η συγκυριαρχία και η πολυκυριαρχία),

στ) Η πλαισίωση (η οποία προσδίδει την αίσθηση της κλίµακας), και, η) Η ισορροπία (όταν κυριαρχεί ένας κεντρικός άξονας στο τοπίο).

Οι µεταβλητοί παράγοντες αισθητικής του τοπίου είναι: α) Η κίνηση (π.χ. η ροή ενός ποταµού, το πέταγµα των πουλιών), β) Το φως (οπίσθιος, πλάγιος και εµπρόσθιος φωτισµός), γ) Οι ατµοσφαιρικές συνθήκες (π.χ. η βροχή, τα σύννεφα, η οµίχλη),

δ) Η εποχή του έτους (π.χ. το χρώµα των φύλλων το φθινόπωρο),

ε) Η απόσταση οπτικής διείσδυσης (1η, 2η & 3η ζώνη), και, στ) Η θέση του παρατηρητή σε σχέση µε το τοπίο (κατώτερη, κανονική και ανώτερη θέση).

Κάθε τοπίο µπορεί να υπαχθεί σε ένα από τους παρακάτω συνθετικούς ή χαρακτηριστικούς τύπους: α) Πανοραµικό τοπίο (µε απεριόριστη θέα όπου κυριαρχεί ο ορίζοντας), β) Τοπίο χαρακτηριστικών µορφών (όπως είναι π.χ. χαρακτηριστικοί γεωλογικοί

σχηµατισµοί), γ) Περικλειόµενο τοπίο (όπως είναι π.χ. ένα ξέφωτο σε ένα δάσος), 8 α) Μορφή είναι η µάζα ενός αντικειµένου ή ο συνδυασµός αντικειµένων που εµφανίζονται συνενωµένα και µε σαφή διάκριση της σιλουέτας τους στο χώρο. Αν διακρίνονται µόνο σε δύο διαστάσεις αντί για τον όρο µορφή,

χρησιµοποιείται ο όρος «σχήµα». β) Γραµµή. Είναι ένα σηµείο που έχει επεκταθεί προς µια κατεύθυνση ή ότι είναι διαταγµένο σε µια σειρά. Επίσης ορίζεται ως η τοµή δύο επιφανειών. γ) Χρώµα. Είναι η βασική εκδήλωση

του φωτός και εκφράζεται από τον τόνο (φωτεινό – σκοτεινό), την ένταση ή λαµπρότητα (καθαρότητα του

χρώµατος), και τη χροιά ή απόχρωση (κίτρινο, πράσινο κ.λπ.). Το χρώµα δίνει τη δυνατότητα να

διαφοροποιηθούν και να διαχωριστούν τα αντικείµενα ακόµη και όταν είναι όµοια στη µορφή, στη γραµµή και την υφή. δ) Υφή. Αναφέρεται στον τρόπο που συναρθρώνονται τα διάφορα συστατικά του τοπίου. ∆ιακρίνεται η

λεπτή (ή λεία) υφή, η µέση υφή και η τραχεία (ή ανώµαλη) υφή.

Page 35: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

31

δ) Εστιακό τοπίο (όπως είναι π.χ. παράλληλες γραµµές που δηµιουργούν σύγκλιση),

ε) Στεγασµένο τοπίο (όπως εκτείνεται π.χ. το οπτικό πεδίο κάτω από την κοµοστέγη του

Σε ότι αφορά ειδικά την αισθητική του τοπίου, δείκτης εγκυρότητας µπορεί να είναι ο

βαθµός συµφωνίας µεταξύ των εκτιµήσεων των ειδικών και των αξιολογήσεων του µη

ειδικού κοινού. Ο βαθµός συµφωνίας µεταξύ ειδικών και µη, γενικά κυµαίνεται από µέτρια

(Patey & Evans, 1979), έως πολύ χαµηλά επίπεδα (S. Kaplan, 1977; Ulrich, 1983;

Ελευθεριάδης, 1989; Pitt & Zube, 1991; Zube & Sheehan, 1991; Priestley & Evans, 1996;

Hanyu, 1997). Πρέπει απαραίτητα όµως να ληφθεί υπόψη ότι στη συγκεκριµένη κατεύθυνση

έχουν πραγµατοποιηθεί λίγες µόνο έρευνες, γεγονός που δεν επιτρέπει το µε σαφήνεια

καθορισµό του βαθµού εγκυρότητας της µεθόδου (Daniel & Vining 1983; Pitt & Zube, 1991).

Αξίζει πάντως να σηµειωθεί ότι οι ειδικοί µπορούν να προβλέψουν µε πολύ µεγάλη ακρίβεια

τις προτιµήσεις του κοινού, παρότι οι δικές τους εκτιµήσεις γενικά διαφέρουν (Bourassa,

1991, p. 107).

δάσους), στ) Τοπίο λεπτοµερειών (όπως είναι π.χ. τα νούφαρα σε ένα ρυάκι), και, η) Εφήµερο τοπίο (όταν για παράδειγµα καθρεφτίζεται ένα βουνό σε µια λίµνη).

Στα τυπικά περιγραφικά µοντέλα χρησιµοποιούνται όροι όπως: οπτική τρωτότητα, οπτική απορροφητική ικανότητα, κλάσεις ποικιλίας τοπίου, επίπεδα ευαισθησίας κ.λπ..

Η εγκυρότητα της µεθόδου εξαρτάται από το πόσο ισχύει η βασική υπόθεση του

µοντέλου, από το πόσο δηλαδή η µορφή, η γραµµή, το χρώµα και η υφή καθώς και οι σχέσεις µεταξύ τους, αποδίδουν την ποιότητα του τοπίου.

2.1.1.α. Πλεονεκτήµατα και Μειονεκτήµατα των Τυπικών Περιγραφικών Μοντέλων

Η αξιοπιστία της µεθόδου µπορεί να διαπιστωθεί από το βαθµό συµφωνίας των αποτελεσµάτων µεταξύ διαφορετικών εκτιµητών στο ίδιο τοπίο, ή από τη συνέπεια µεταξύ

των εκτιµήσεων του ίδιου αξιολογητή σε διαφορετικές εκτιµήσεις του ίδιου τοπίου. Στη

σχετική βιβλιογραφία γενικά αναφέρεται αρκετά υψηλός βαθµός συµφωνίας (µε λίγες µόνο

εξαιρέσεις) µεταξύ των ειδικευµένων εκτιµητών (Dearden, 1987, p. 273). Ο βαθµός ευαισθησίας της µεθόδου επίσης σηµειώνεται σχετικά υψηλός και υπαγορεύεται από την κατηγοριοποίηση των τοπίων σε τρεις γενικές κατηγορίες, υψηλής, µέτριας και χαµηλής ποιότητας.

Page 36: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

32

Η λειτουργικότητα της µεθόδου είναι υψηλή, κάτι το οποίο διαπιστώνεται και από το πόσο

διαδεδοµένα είναι τα περιγραφικά µοντέλα. Η εκτεταµένη χρήση τους τόσο από δηµόσιες υπηρεσίες (π.χ. VMS: Visual Management System της USDA Forest Service (Bacon, 1979)

και Bureau of Land Management and Visual Resource Management (Ross, 1979; Smardon,

1986)), όσο και από ανεξάρτητους ιδιωτικούς φορείς, έχει αποδείξει ότι το κόστος σε χρόνο,

χρήµα, προσωπικό, εργασία, µέσα και υλικά είναι µικρό (Bell et al., 1990, p. 37). Υπάρχει επίσης συσσωρευµένη εµπειρία και πληθώρα δεδοµένων εξαιτίας της εκτεταµένης εφαρµογής της συγκεκριµένης µεθόδου.

Το συνηθέστερα χρησιµοποιούµενο οικολογικό µοντέλο εκτίµησης είναι αυτό του

«βαθµού µοναδικότητας» του Leopold9. Η βασική υπόθεση του Leopold είναι ότι όσο

9 Για αναλυτική παρουσίαση της µεθοδολογίας του Leopold ο αναγνώστης µπορεί να ανατρέξει στο: ΕΚΒΥ,

1995.

Σε ό,τι αφορά την πρακτική αξία των συµπερασµάτων, τα τυπικά περιγραφικά µοντέλα αν και δεν παρέχουν συγκεκριµένες κατευθύνσεις στην εκτίµηση της ποιότητας σε οικονοµικούς όρους, µπορούν να θέσουν προτάσεις σχετικά µε την οπτική τρωτότητα και ευαισθησία του

τοπίου. Θέτοντας επίσης κατευθυντήριες γραµµές σχετικά µε την προσαρµογή των κατασκευών στο περιβάλλον όπου εντάσσονται, υποστηρίζεται ότι µπορεί να

πραγµατοποιηθεί διαχείριση µε κατάλληλο συνδυασµό λειτουργικότητας και αισθητικής (Χατζηστάθης & Ισπικούδης, 1992, σ. 92).

2.1.2. Οικολογικά Μοντέλα

Σύµφωνα µε τα µοντέλα της κατηγορίας αυτής, τα χαρακτηριστικά που προσδίδουν ποιότητα σε ένα τοπίο είναι κατά βάση οικολογικά. Αν το τοπίο είναι φυσικό, η ποιότητά του εκτιµάται από οικολογικά κριτήρια όπως είναι π.χ. η ποικιλότητα ειδών χλωρίδας και πανίδας, η ποιότητα των υδάτων κ.λπ.. Αν στο τοπίο εντοπίζονται ανθρώπινες παρεµβάσεις, η ποιότητα εκτιµάται από το πόσο εµφανείς είναι οι επεµβάσεις αυτές, οι οποίες αναγκαστικά προκαλούν µεταβολή της φυσικότητας. Γενικά, ο άνθρωπος θεωρείται χρήστης του τοπίου και συνήθως η δραστηριότητά του από την απλή παρουσία δρόµων µέχρι την απόρριψη λυµάτων, προκαλεί διαταραχές στη φυσικότητα του οικοσυστήµατος, υποσύνολο του οποίου είναι το τοπίο. Με λίγα λόγια, η µεγαλύτερη έµφαση δίνεται στη «φυσικότητα». Οι εκτιµήσεις γίνονται συνήθως από επιστήµονες µε γνώσεις οικολογίας, όπως βιολόγους, δασολόγους ή

περιβαλλοντολόγους.

Page 37: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

33

περισσότερο «µοναδικό» σε ορισµένα χαρακτηριστικά είναι ένα τοπίο, τόσο περισσότερο

σηµαντικό και πολύτιµο είναι ως κοινωνικό αγαθό.

Τα 46 κριτήρια που χρησιµοποιούνται για τον καθορισµό της ποιότητας, συγκαταλέγονται µέσα σε τρεις βασικές κατηγορίες οι οποίες είναι: α) Η κατηγορία των φυσικών παραγόντων που περιλαµβάνει χαρακτηριστικά όπως το µέγεθος της λεκάνης απορροής, οι συνθήκες διάβρωσης του εδάφους κ.λπ.. β) Η κατηγορία των βιολογικών παραγόντων που

συµπεριλαµβάνει χαρακτηριστικά όπως η χλωρίδα του τοπίου, η ορατή πανίδα, κ.λπ.. γ) Η

κατηγορία των ανθρωπογενών παρεµβάσεων που περιλαµβάνει χαρακτηριστικά όπως οι χρήσεις γης, η δυνατότητα κίνησης οχηµάτων, κ.λπ..

Η τιµή κάθε παράγοντα υπολογίζεται από µια πενταβάθµια κλίµακα, µε ορισµένους παράγοντες να βαθµολογούνται µε συνεχείς κλίµακες, ενώ κάποιους άλλους να

βαθµολογούνται από κατηγορικές. Έστω ότι για παράδειγµα συγκρίνονται 11 διαφορετικά

τοπία. Στον παράγοντα πλάτος ανοίγµατος κοιλάδας, τα 3 πρώτα τοπία, βαθµολογούνται στην 1η κατηγορία, 1 τοπίο στη 2η, 2 στην 3η , 4 στη 4η και 1 στην 5η. Τα τοπία µε την υψηλότερη

ποιότητα για το συγκεκριµένο χαρακτηριστικό, είναι αυτά στην 2η και την 5η κατηγορία.

Συµβαίνει δηλαδή:

ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1. Παράδειγµα υπολογισµού του Βαθµού Μοναδικότητας, σύµφωνα µε το

µοντέλο του Leopold.

Χαρακτηριστικό: Πλάτος ανοίγµατος κοιλάδας

1η κατηγορία 2η κατηγορία 3η κατηγορία 4η κατηγορία 5η κατηγορία

< 30 µ. 30 – 90 µ. 90 – 150 µ. 150 – 300 µ. >300 µ.

3 τοπία 1 τοπίο 2 τοπία 4 τοπία 1 τοπίο

Κάθε τοπίο, στην ίδια κατηγορία, και για το συγκεκριµένο χαρακτηριστικό,

λαµβάνει βαθµό µοναδικότητας (Β.Μ.):

Β.Μ.:1/3=0,33 Β.Μ.:1/1=1 Β.Μ.:1/2=0,50 Β.Μ.:1/4=0,25 Β.Μ.:1/1=1

Το άθροισµα των βαθµών µοναδικότητας σε όλους τους παράγοντες δίνει το συνολικό βαθµό

µοναδικότητας για κάθε τοπίο. Πρέπει ακόµη να σηµειωθεί ότι δεν υπάρχουν συντελεστές βαρύτητας και κάθε παράγοντας συµµετέχει µε τον ίδιο βαθµό στην τελική βαθµολογία.

Όποιο τοπίο συγκεντρώσει τον υψηλότερο βαθµό µοναδικότητας είναι και αυτό που έχει την υψηλότερη ποιότητα, µε την προϋπόθεση όµως ότι η µοναδικότητα αναφέρεται σε θετικό

χαρακτηριστικό. Αυτό σηµαίνει ότι αν η διαδικασία τελειώσει µε την άθροιση των βαθµών, ένα τοπίο µπορεί να αποδειχθεί µοναδικά άσχηµο, γεγονός το οποίο σε καµία περίπτωση δεν

Page 38: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

34

το καθιστά υψηλής ποιότητας γιατί υψηλός δείκτης µοναδικότητας εκτός από υψηλή τιµή σε κάποιο επιθυµητό χαρακτηριστικό µπορεί να σηµαίνει π.χ. µοναδικά υψηλή ρύπανση. Για το

λόγο αυτό, κάθε παράγοντας ερµηνεύεται ανάλογα µε το περιεχόµενό του και σε συνδυασµό

µε όλα τα άλλα τοπία.

Επειδή οι 40 από τους 46 συνολικά παράγοντες είναι «οικολογικοί» και µόνο έξι µπορούν να χαρακτηριστούν ως «οπτικοί» ή «παράγοντες αισθητικής αξίας», η τελικά εκτιµώµενη

ποιότητα καθορίζεται σχεδόν εξολοκλήρου από οικολογικά κριτήρια.

2.1.2.α. Πλεονεκτήµατα και Μειονεκτήµατα

Η εγκυρότητα της µεθόδου είναι επίσης πολύ δύσκολο να εξακριβωθεί. Αν υποτεθεί ότι τα

περισσότερο φυσικά τοπία είναι και τα ποιοτικά υψηλότερα10, και η αντίληψη του κοινού

θεωρεί το κριτήριο αυτό λογικό, τότε η µέθοδος είναι σίγουρα έγκυρη (Daniel & Vining,

1983, p. 47).

Ο βαθµός συµφωνίας µεταξύ ειδικών και µη, σε µετρήσεις ποσοτικοποιηµένων και αντικειµενικά µετρήσιµων στοιχείων, δεν αποτελεί δείκτη εγκυρότητας ενός συστήµατος µέτρησης µίας επιστηµονικής µεθοδολογίας. Για παράδειγµα, η µέτρηση ποιότητας των ρεόντων υδάτων, είτε αυτή γίνεται µε µεθόδους των φυσικοχηµικών ιδιοτήτων, είτε µε βιολογικούς δείκτες, είναι αντικείµενο το οποίο αφορά και πρέπει να αφορά µόνο τους ειδικούς. Ειδικά όµως στην περίπτωση του τοπίου, η εκτίµηση της ποιότητας παρουσιάζει σηµαντικές ιδιαιτερότητες. Σε αντίθεση µε τα πρότυπα ποιότητας του αέρα και του νερού,

10 Αν και τις περισσότερες φορές η φυσικότητα είναι χαρακτηριστικό που συνδέεται ισχυρότατα µε τις προτιµήσεις, αυτό δεν είναι απόλυτο. Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι τοπία που έγιναν αντιληπτά ως εµφανώς διαχειριζόµενα από τον άνθρωπο, αξιολογήθηκαν περισσότερο θετικά από ότι εντελώς φυσικές περιοχές.

των Οικολογικών Μοντέλων

Όπως συµβαίνει και στην περίπτωση των τυπικών περιγραφικών µοντέλων, η αξιοπιστία της µεθόδου µπορεί να διαπιστωθεί από το βαθµό συµφωνίας των εκτιµήσεων µεταξύ

διαφορετικών εκτιµητών στο ίδιο τοπίο, ή από τη συνέπεια µεταξύ των εκτιµήσεων του ίδιου κριτή σε διαφορετικές εκτιµήσεις του ίδιου τοπίου. Στη συγκεκριµένη κατεύθυνση, δεν υπάρχουν διαθέσιµα δεδοµένα για τον έλεγχο αξιοπιστίας (Daniel & Vining, 1983, p. 47). Η ευαισθησία της µεθόδου υπαγορεύεται από το γεγονός ότι τα µοντέλα της κατηγορίας αυτής είναι πολύ εξειδικευµένα και χρησιµοποιούνται σε συγκεκριµένους «τύπους» τοπίων (π.χ. το µοντέλο του βαθµού µοναδικότητας βρίσκει εφαρµογή σε ποτάµια οικοσυστήµατα).

Page 39: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

35

είναι πολύ δύσκολο να οριστούν αντίστοιχα κριτήρια για το τοπίο. Η αναζήτηση γενικά

αποδεκτών απόλυτα µετρήσιµων χαρακτηριστικών περιγραφής ποιότητας (όπως είναι π.χ. ppm ρύπων για τον αέρα ή BOD για το νερό), είναι ένα ζήτηµα που προβληµατίζει όλους εκείνους που ασχολούνται είτε µε εφαρµοσµένα θέµατα διαχείρισης, είτε µε την έρευνα της σύνδεσης ανθρώπου – τοπίου (Zube, 1976, p. 88).

Η λειτουργικότητα της µεθόδου είναι σαφώς υψηλή αφού µε µικρές σχετικά απαιτήσεις σε χρήµα, προσωπικό και χρόνο είναι δυνατόν να εξαχθούν συµπεράσµατα. Είναι επίσης πιθανό

να υπάρχουν έτοιµα δεδοµένα (π.χ. από ένα διαχειριστικό σχέδιο) για την οικολογική

κατάσταση της περιοχής, τα οποία µπορούν να ενσωµατωθούν και να χρησιµοποιηθούν στην εκτίµηση ποιότητας. Μειονέκτηµα της µεθόδου είναι ότι σχεδόν πάντα τα οικολογικά

µοντέλα είναι ενάντια σε οποιαδήποτε µορφή παρέµβασης και δεν προτείνουν λύσεις (εκτός από τη σχεδόν πάντα µη επέµβαση) σχετικά µε τον τρόπο δράσης στα τοπία των οποίων την ποιότητα εκτιµά.

Σε ότι αφορά την απόδοση της ποιότητας σε οικονοµικούς όρους, τα οικολογικά µοντέλα

δέχονται ότι υπάρχει εγγενής/ενσωµατωµένη αξία στα φυσικά οικοσυστήµατα, άσχετα από

την ετεροπροσδιοριζόµενη σε αυτά αξία (π.χ. Gussow, 1979, p. 10). Αν η υπόθεση αυτή

ισχύει, τότε τα οικολογικά µοντέλα µπορούν να προσφέρουν λύσεις στη βελτίωση των µη

φυσικών τοπίων παρέχοντας αντιστοιχίες προερχόµενες από τα επιθυµητά χαρακτηριστικά

των καθαρά φυσικών τοπίων.

Η ανάλυση των προτιµήσεων προκύπτει από βαθµολογίες σε µία συνήθως δεκαβάθµια

κλίµακα Likert ερωτηµατολογίου αξιολόγησης τοπίων που παρουσιάζονται σε φωτογραφίες ή

φωτογραφικές διαφάνειες. Ανεξάρτητες µεταβλητές είναι ορισµένα αντικειµενικά µετρήσιµα

φυσικά χαρακτηριστικά (π.χ. τοπογραφική διαµόρφωση, βαθµός φυτοκάλυψης, υδάτινη

επιφάνεια, µήκος διάνοιξης δρόµων κ.λπ.). Η µέτρηση ορισµένων από τα µεγέθη αυτά

2.1.3. Φυσικά – Αντιληπτικά Μοντέλα

Τα φυσικά – αντιληπτικά µοντέλα (π.χ. Daniel & Schroeder, 1979; Lien & Buhyoff, 1986;

Ελευθεριάδης, 1989, 1996, κ.ά.) επιχειρούν να ορίσουν µαθηµατικές σχέσεις µεταξύ των φυσικών χαρακτηριστικών του τοπίου και των απόψεων αντιπροσωπευτικών δειγµάτων πληθυσµού (π.χ. επισκεπτών, κατοίκων της συγκεκριµένης περιοχής κ.λπ.). Όλα σχεδόν τα µοντέλα της κατηγορίας αυτής αφορούν τη δασική πράξη. Εξαρτηµένη µεταβλητή είναι η αξιολογούµενη ποιότητα του τοπίου (SBE: Scenic Beauty Estimates: αισθητική αξία, βαθµός προτίµησης, οπτική οµορφιά κ.λπ.) των υποκειµενικών κρίσεων ενός πληθυσµού «στόχου».

Page 40: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

36

πραγµατοποιείται απευθείας σε συνθήκες υπαίθρου, ενώ µερικά αλλά υπολογίζονται από

φωτογραφίες. Τον κανόνα των µαθηµατικών µοντέλων των φυσικών – αντιληπτικών µεθόδων αποτελούν µοντέλα πολλαπλής γραµµικής παλινδρόµησης11.

Τυπικό παράδειγµα αυτής της κατηγορίας, είναι το µοντέλο υπολογισµού της αισθητικής αξίας των παραλιακών δασών (Ελευθεριάδης, 1996).

Η εξίσωση του συγκεκριµένου µοντέλου είναι:

SBE = 63,57 + 0,25 X1 + 0,966 X2 + 0,857 X3 + 0,439 X4 – 0,652 X5

– 0,103 X6 + 0,018 X7 + 0,075 X8 – 7,220 X9 – 2,067 X10 – 12,493 X11

+ 0,211 X12 + 7,101 X13 – 13,467 X14 (R2 = 0,787, p < 0,006) όπου:

Εξαρτηµένη µεταβλητή: SBE (Scenic Beauty Estimates): Αισθητική αξία που προέκυψε από

την ανάλυση των προτιµήσεων.

Ανεξάρτητες µεταβλητές: X 1: Παρουσία ουρανού στο τοπίο X8 : Κυκλική επιφάνεια

X 2: Παρουσία δάσους στο τοπίο X9 : Μορφή κόµης ανωρόφου

X 3: Παρουσία θάµνων στο τοπίο X10: Μορφή κόµης υπορόφου

X 4: Παρουσία ακρογιαλιάς στο τοπίο X11: Βαθµός συγκόµωσης

X 5: Παρουσία δρόµων στο τοπίο X12: Απόσταση παρατηρητή

X 6: Παρουσία ξηροτάπητα στο τοπίο X13: Βάθος τοπίου

X 7: Αριθµός κορµών/ha X14: Βάθος τοπίου υπό κοµοστέγη

Σύµφωνα µε το παραπάνω µοντέλο, η παρουσία δάσους, ουρανού, ακρογιαλιάς, η απόσταση

παρατήρησης, το βάθος του τοπίου κ.λπ. επηρεάζουν θετικά τις προτιµήσεις, ενώ αντίθετα, η

παρουσία δρόµων ή η αύξηση του βαθµού συγκόµωσης τις επηρεάζουν αρνητικά.

11 Σε ορισµένες προσπάθειες καλύτερης προσαρµογής των µοντέλων, έχει χρησιµοποιηθεί και η µη γραµµική

παλινδρόµηση, αλλά στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα αποτελέσµατα ήταν ελάχιστα καλύτερα (Bishop,

1997).

2.1.3.α. Πλεονεκτήµατα και Μειονεκτήµατα των Φυσικών – Αντιληπτικών Μοντέλων

Η αξιοπιστία της µεθόδου µπορεί να ελεγχθεί από το βαθµό συµφωνίας µεταξύ διαδοχικών

Page 41: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

37

εκτιµήσεων της ποιότητας του ίδιου τοπίου από την ίδια οµάδα πληθυσµού. Ο βαθµός αξιοπιστίας των φυσικών – αντιληπτικών µοντέλων έχει αποδειχθεί εξαιρετικά υψηλός. Έχει επίσης παρατηρηθεί, αξιολογήσεις του ίδιου τοπίου από διαφορετικές οµάδες κοινού να µη

διαφέρουν σηµαντικά, ειδικά σε ότι αφορά τα φυσικά τοπία (Bell et al., 1990, p. 38).

Η ευαισθησία του µοντέλου έχει καταγραφεί υψηλή σε τοπία που διαφέρουν ελάχιστα

µόνο µεταξύ τους. Το µεγάλο δηλαδή µειονέκτηµα της µεθόδου είναι ότι βρίσκει πολύ

εξειδικευµένο πεδίο εφαρµογής. Ακόµη και στο ίδιο τοπίο, ανάλογα µε την εποχή του έτους, τα αποτελέσµατα δεν είναι τα ίδια (Lien & Buhyoff, 1986, p. 252). Για παράδειγµα, η

αισθητική αξία ενός δάσους φυλλοβόλων δε θα παραµείνει η ίδια το χειµώνα. Έτσι λοιπόν, η

δυνατότητα γενίκευσης των φυσικών – αντιληπτικών µοντέλων είναι περιορισµένη (Bishop,

1997).

Αν θεωρηθεί ότι οι απόψεις του κοινού αντικατοπτρίζουν την πραγµατική ποιότητα του

τοπίου, τότε η µέθοδος µπορεί να θεωρηθεί έγκυρη (Daniel & Vining, 1983, p. 64). Παρόλα

αυτά, έχουν διατυπωθεί επιφυλάξεις σχετικά µε την πληρότητα θεωρητικής βάσης των µοντέλων της κατηγορίας αυτής. Το ζήτηµα που τίθεται στη συγκεκριµένη περίπτωση, αφορά

την εκ των προτέρων συσχέτιση µεταξύ των µετρούµενων φυσικών χαρακτηριστικών και των προτιµήσεων του κοινού (Bell et al., 1990, p. 39). Ακόµη, στις προκύπτουσες εξισώσεις παλινδρόµησης ορισµένα από τα φυσικά µεγέθη των ανεξάρτητων µεταβλητών δεν είναι ανεξάρτητα µεταξύ τους, όπως είναι για παράδειγµα η διάµετρος των δέντρων και η

απόσταση οπτικής διείσδυσης, αφού όσο πυκνότερος είναι ο σύνδεσµος στον οποίο

αναπτύσσονται τα δέντρα, τόσο µικρότερες διαµέτρους έχουν (Bourassa, 1991, p. 127).

Η λειτουργικότητα της µεθόδου είναι µάλλον χαµηλή, αφού εκτός από την καταγραφή των απόψεων του κοινού µέσω ερωτηµατολογίων και την προβολή φωτογραφικών διαφανειών, απαιτείται και η επίπονη µέτρηση αρκετών φυσικών χαρακτηριστικών. Οι διαδικασίες αυτές απαιτούν ειδικευµένο προσωπικό, πολύ χρόνο και υψηλό κόστος. Γενικά λοιπόν, η εφαρµογή

των µοντέλων της κατηγορίας αυτής στην πράξη αντιµετωπίζει αρκετές δυσκολίες. Έτσι λοιπόν, η εφαρµόσιµη αξία ενός µοντέλου πολλαπλής παλινδρόµησης είναι µικρή αν ληφθεί υπόψη ότι χρειάζεται να µετρηθούν αρκετά φυσικά χαρακτηριστικά του τοπίου, να

εξακριβωθεί ποια από αυτά έχουν προβλεπτική ικανότητα στις προτιµήσεις και να εξαχθούν συµπεράσµατα σχετικά µε την τροποποίηση των φυσικών χαρακτηριστικών του τοπίου ώστε να µεγιστοποιηθεί η ποιότητά του. Αν οι παράγοντες αυτοί είναι λίγοι, εκ των προτέρων γνωστοί, και εύκολα µετρήσιµοι, τότε τα φυσικά – αντιληπτικά µοντέλα είναι σίγουρα

χρήσιµα.

Ένα σηµαντικό πλεονέκτηµα των φυσικών – αντιληπτικών µοντέλων είναι ότι

Page 42: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

38

καταγράφονται οι απόψεις του κοινού. Πλεονέκτηµα αποτελεί επίσης το γεγονός ότι τα

φυσικά χαρακτηριστικά (όπως π.χ. µήκος, επιφάνεια, όγκος κ.λπ.) είναι αντικειµενικά

µετρήσιµα µεγέθη. Μέσω της µεταβολής αυτών των χαρακτηριστικών µπορούν να

επιτευχθούν ακριβείς προβλέψεις σε ότι αφορά το τελικό αποτέλεσµα των ενδεχόµενων αλλαγών, ή τη βελτίωση της ποιότητας (Pitt & Zube, 1991, p. 1020).

Οικονοµική εκτίµηση ποιότητας µπορεί µερικώς να επιτευχθεί. Για παράδειγµα, αν για την αισθητική βελτίωση ενός δασικού τοπίου απαιτείται η συγκοµιδή των κατακείµενων κορµών (αν αποδειχθεί µέσω του µοντέλου ότι το χαρακτηριστικό αυτό σχετίζεται αρνητικά µε την εκτιµώµενη ποιότητα), τότε µπορούν να εξαχθούν οικονοµικά δεδοµένα βελτίωσης της ποιότητας του τοπίου, εφόσον είναι δυνατόν να υπολογιστεί το κόστος διαδικασίας αποκοµιδής των κορµών.

Η καταγραφή των υποκειµενικών αξιολογήσεων του κοινού πραγµατοποιείται µέσω

ερωτηµατολογίων ή συνεντεύξεων. Τα υπό αξιολόγηση τοπία παρουσιάζονται σε φωτογραφίες ή φωτογραφικές διαφάνειες. Σε αντίθεση µε τα φυσικά – αντιληπτικά µοντέλα

12 Τα µοντέλα της κατηγορίας αυτής είναι προτιµότερο να ονοµάζονται γνωστικά παρά ψυχολογικά. Ως ψυχολογικά θα µπορούσαν πιο εύκολα να χαρακτηριστούν τα φαινοµενολογικά (ή βιωµατικά) µοντέλα. Τα

µοντέλα όµως αυτά, δεν αποτελούν υπό τη στενή έννοια µεθόδους εκτίµησης τοπίου, αφού είναι περισσότερο

ψυχολογικές αναλύσεις. Οι φαινοµενολογικές µέθοδοι επικεντρώνονται σε καθαρά προσωπικά και υποκειµενικά

βιώµατα, αντιλήψεις, συναισθήµατα και απόψεις. Το πρωταρχικά ζητούµενο είναι η καταγραφή των συναισθηµάτων και η ανάλυση των αντιδράσεων του αξιολογητή (π.χ. Sebba, 1991). Ακόµη, στα βιωµατικά

µοντέλα χρησιµοποιείται η ελεύθερη συνέντευξη, σε αντίθεση µε τα γνωστικά µοντέλα όπου χρησιµοποιούνται ερωτηµατολόγια ή δοµηµένες και ηµιδοµηµένες συνεντεύξεις.

2.1.4. Γνωστικά Μοντέλα

Για τα γνωστικά µοντέλα, η αξία του τοπίου προκύπτει ως αποτέλεσµα των αντιλήψεων, συναισθηµάτων και προτιµήσεων των ανθρώπων οι οποίοι ζουν, παρατηρούν ή

επισκέπτονται το συγκεκριµένο τοπίο12. Η έµφαση δίνεται δηλαδή όχι στα φυσικά

χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος αυτά καθαυτά, αλλά στις γνωστικές και συναισθηµατικές αντιδράσεις των ατόµων µέσω της εµπειρίας τους στο τοπίο. Εκτός εποµένως από την εξακρίβωση, καταγραφή και ανάλυση των χαρακτηριστικών του οπτικού περιβάλλοντος που

δροµολογούν προτίµηση ή απόρριψη, δίνεται επίσης η ευχέρεια να διερευνηθούν οι απόψεις, τα συναισθήµατα, οι αντιδράσεις και οι προτιµήσεις των ατόµων. Το ευρύτερα

χρησιµοποιούµενο µοντέλο της κατηγορίας αυτής, είναι το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών.

Page 43: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

39

όπου ενώ η εξαρτηµένη µεταβλητή προκύπτει από την ανάλυση των προτιµήσεων του κοινού

και οι ανεξάρτητες µεταβλητές από µετρήσεις φυσικών µεγεθών, στα γνωστικά µοντέλα όλες οι µεταβλητές (ανεξάρτητη και εξαρτηµένες) προκύπτουν από υποκειµενικές κρίσεις, µία

διαδικασία που είναι αναπόφευκτη για χαρακτηριστικά όπως η ποικιλότητα, η

µυστηριακότητα κ.λπ.13.

2.1.4.α. Πλεονεκτήµατα και Μειονεκτήµατα

Όπως συµβαίνει και µε τα φυσικά – αντιληπτικά µοντέλα, αν κάποιος θεωρεί ότι η κοινή

γνώµη αντικατοπτρίζει την ποιότητα του τοπίου, τότε η µέθοδος είναι απολύτως έγκυρη. Η

εφαρµογή διαφορετικών µεθόδων µέτρησης στην ίδια όµως µεθοδολογία (π.χ. ερωτηµατολόγια, συνεντεύξεις, συγκρίσεις µεταξύ τοπίων, χαρακτηρισµοί για το τοπίο κ.λπ.),

έχει δείξει ότι τα γνωστικά µοντέλα µετρούν αυτό που πρέπει να µετρούν, την αξία του

13 Η υποκειµενικότητα στις κρίσεις αφορά εκτός από το βαθµό προτίµησης και τις ανεξάρτητες µεταβλητές του

µοντέλου. Το συγκεκριµένο σηµείο έχει ιδιαίτερη σηµασία γιατί όπως υποστηρίζει ο Wohlwill (1976, p. 50) ο

κάθε άνθρωπος χαρακτηρίζεται από διαφορετικό επίπεδο προσαρµογής (adaptation level). Αυτό σηµαίνει ότι ο

καθένας εκτιµά διαφορετικά π.χ. την ποικιλότητα, ανάλογα µε τις προσωπικές του εµπειρίες και το περιβάλλον όπου ζει. Ο κάθε άνθρωπος όντας συνηθισµένος σε συγκεκριµένο επίπεδο ποικιλότητας του καθηµερινού του

περιβάλλοντος, κατά την αξιολόγηση κάποιου τοπίου µπορεί να παρεκκλίνει από το επίπεδο που του είναι γνώριµο.

των Γνωστικών Μοντέλων

Ο βαθµός αξιοπιστίας της µεθόδου που υπολογίζεται από το βαθµό συµφωνίας των εκτιµήσεων σε καθένα από τα αξιολογούµενα χαρακτηριστικά του τοπίου από διαφορετικές οµάδες κοινού ή από την ίδια οµάδα σε διαφορετικές περιπτώσεις, έχει διαπιστωθεί γενικά

υψηλός (Daniel & Vining, 1983, p. 68). Πλεονέκτηµα επίσης της µεθόδου είναι ότι παρουσιάζει υψηλά επίπεδα ευαισθησίας. Τα γνωστικά µοντέλα επιδεικνύουν καθολικότητα

εφαρµογής, όσο διαφορετικά κι αν είναι τα τοπία, µόνο που σε κάθε περίπτωση ο κάθε προβλεπτικός παράγοντας συµµετέχει σε διαφορετικό βαθµό. Για παράδειγµα, η συνάφεια

µεταξύ των στοιχείων του τοπίου µπορεί να είναι ο ισχυρότερος προβλεπτικός παράγοντας για κάποιο αστικό τοπίο, ενώ η µυστηριακότητα να είναι ο παράγοντας που παρουσιάζει την υψηλότερη συσχέτιση µε τις προτιµήσεις σε ένα φυσικό τοπίο. Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι στα γνωστικά µοντέλα λαµβάνονται εκ των προτέρων υπόψη τα πολιτιστικά, κοινωνικά και προσωπικά χαρακτηριστικά των παρατηρητών, έτσι ώστε να υπάρχει η ευχέρεια να

διαπιστωθούν οµοιότητες και διαφορές.

Page 44: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

40

τοπίου δηλαδή (η οποία – ειδικά στη συγκεκριµένη µέθοδο – είναι περισσότερο δόκιµος όρος από ότι η ποιότητα), µόνο που κάθε φορά η έννοια είναι εκφρασµένη µε τους όρους τους οποίους καλείται να περιγραφεί.

Η λειτουργικότητα της µεθόδου περιορίζεται από το γεγονός ότι απαιτεί τη συµπλήρωση

ερωτηµατολογίων ή τη χρονοβόρο ανάλυση συνεντεύξεων. Έχει επίσης επισηµανθεί (Rudell

et al., 1989, p. 396) ότι οι προβλεπτικοί παράγοντες προτίµησης εκτός από το ότι δεν είναι αντικειµενικά µετρήσιµοι, έχουν πολλές φορές αφηρηµένο και διφορούµενο νόηµα αν δε δοθούν στους αξιολογητές οι ερµηνείες τους ή δε τεθούν κατάλληλες ερωτήσεις.

Η χρησιµότητα των εξαγόµενων συµπερασµάτων είναι µάλλον η υψηλότερη σε σύγκριση

µε τις άλλες µεθόδους (Lynch & Gimblett, 1992). Πρώτα από όλα διαπιστώνεται η αξία που

αντιπροσωπεύουν κάποια τοπία για ορισµένους ανθρώπους. Επιπρόσθετα, προκύπτουν χρήσιµα συµπεράσµατα σχετικά µε το βαθµό συµφωνίας σε ότι αφορά τις απόψεις, την αισθητική και την αξιολόγηση από διαφορετικές κοινωνικές οµάδες.

Έχει επίσης επισηµανθεί ότι υψηλή αξία τοπίων σχετίζεται εκτός από την αισθητική

εµπειρία, και µε µείωση του άγχους, ψυχική ανάταση, µεγαλύτερη παραγωγικότητα κ.λπ.,

γεγονός το οποίο αυτοµάτως µεταφράζεται σε οικονοµικό κέρδος (R. Kaplan, 1983; Ulrich,

1986; Wilson, 1993; Friedeldey, 1995).

Είναι επίσης δυνατόν να γίνουν προβλέψεις σχετικά µε τον τρόπο επέµβασης σε ένα τοπίο,

έτσι ώστε να επιτευχθούν οι προβλεπτικοί παράγοντες προτιµήσεων. Αυτό πραγµατοποιείται µε τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας όπου µέσω εξελιγµένου λογισµικού (π.χ. AutoCAD, 3D Studio, MultiGen, Iris, Vantage Point, Arc/Info, Arc/View, κ.λπ.) γίνεται σύγκριση µεταξύ του τοπίου πριν τις ενδεχόµενες επεµβάσεις, και της προσοµοίωσης του

ίδιου τοπίου όπως θα µπορούσε να είναι (π.χ. Zube et al., 1987; Orland, 1989; Shang, 1992;

Oh, 1994; Bergen et al., 1995; Bishop, 1996, Baldwin, et al., 1996, κ.ά.)14.

14 Για παράδειγµα, οι Schroeder & Orland (1994) εφαρµόζοντας τεχνικές προσοµοίωσης Video Imaging

(λογισµικό AutoCAD & AutoShade) διαπίστωσαν ότι το κοινό προτιµά τοπία πάρκων µε πολλά δέντρα, παρά µε λίγα. Επίσης, µεγάλες και απλωµένες οµάδες δέντρων µε µεγάλες αποστάσεις µεταξύ των δέντρων, προτιµώνται σε σχέση µε πολλές, µικρές, ξεχωριστές οµάδες δέντρων µε πυκνό φυτευτικό σύνδεσµο οι οποίες δίνουν την αίσθηση του τεχνητού και της αφύσικα δοµηµένης βλάστησης.

2.1.5. Γενικά Συµπεράσµατα

Τα τυπικά περιγραφικά και τα οικολογικά µοντέλα στηρίζονται αποκλειστικά σε γνώµες

Page 45: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

41

ειδικευµένων εκτιµητών, βασίζονται σχεδόν εξολοκλήρου σε «αντικειµενικά» κριτήρια

(Litton, 1979, p. 86) και εκτιµούν την ποιότητα µε βάση τα κυρίαρχα στοιχεία και τους συνθετικούς τύπους ή τα οικολογικά χαρακτηριστικά του τοπίου αντίστοιχα. Το τελικό

αποτέλεσµα µπορεί, µπορεί όµως και να µη συµφωνεί µε τη γνώµη του κόσµου στον οποίο η

διαχείριση του τοπίου απευθύνεται. ∆εν πρέπει πάντως να παραβλέπεται το γεγονός ότι το

κόστος εκτίµησης είναι χαµηλό και ο χρόνος που απαιτείται είναι σχετικά µικρός. Από την άποψη αυτή, τα εν λόγω µοντέλα είναι ιδιαίτερα εύχρηστα.

Σε διαφορετική κατεύθυνση, τα φυσικά – αντιληπτικά και τα γνωστικά µοντέλα

τοποθετούν τον άνθρωπο στην κεντρική θέση και η αξία του τοπίου προκύπτει µέσω των υποκειµενικών αξιολογήσεων του κοινού. Τα φυσικά αντιληπτικά µοντέλα λειτουργούν πολύ

καλά µόνο σε τοπία που διαφέρουν ελάχιστα µεταξύ τους, ενώ τα γνωστικά µοντέλα έχουν αποδειχθεί ευέλικτα σε διαφορετικούς τύπους τοπίων. Το βασικό µειονέκτηµα των συγκεκριµένων µεθόδων είναι ότι απαιτούν υψηλό κόστος σε χρόνο, εργασία και χρήµα και κατά συνέπεια η εφαρµογή τους δικαιολογείται µόνο τότε όταν πρέπει να εκτιµηθεί η

ποιότητα ενός τοπίου που είναι ιδιαίτερα σηµαντικό από διαχειριστικής άποψης, ή όταν τιθέµενος σκοπός είναι να εξακριβωθούν και να αναλυθούν οι απόψεις κάποιας κοινωνικής οµάδας σχετικά µε το τοπίο. Η ολοένα αυξανόµενη εφαρµογή των µοντέλων αυτών, συνηγορεί στην άποψη ότι όπου και όταν υπάρχει η δυνατότητα, πρέπει τουλάχιστον να

καταγράφονται οι απόψεις των ανθρώπων στους οποίους η διαχείριση του τοπίου στοχεύει.

Ένα βασικό ζήτηµα στο οποίο πρέπει επίσης να δοθεί βαρύτητα είναι το κατά πόσο η

ποιότητα του τοπίου αντικατοπτρίζεται από την εκτίµηση των εκπαιδευµένων και µε

Από όσα έχουν αναφερθεί ως τώρα, είναι φανερό ότι κανένα µοντέλο εκτίµησης δεν είναι απαλλαγµένο µειονεκτηµάτων. Όλες οι µέθοδοι παρουσιάζουν πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα που πρέπει απαραίτητα να ληφθούν υπόψη ανάλογα µε τον τιθέµενο

αντικειµενικό σκοπό, τα υφιστάµενα υλικά και µέσα, τους οικονοµικούς πόρους και το

διαθέσιµο χρόνο (Dearden, 1987, p. 269). Αν πρωταρχικά επιδιωκόµενο είναι η διαχειριστική

πράξη, τότε τα τυπικά περιγραφικά και τα φυσικά – αντιληπτικά µοντέλα αποτελούν τον πιο

ενδεδειγµένο τρόπο αξιολόγησης. Από τις δύο αυτές µεθόδους, η πρώτη µπορεί να

εφαρµοστεί όταν υπάρχει οικονοµική και χρονική στενότητα, ενώ η δεύτερη προτείνεται όταν είναι ανάγκη να εκτιµηθεί κάποιο συγκεκριµένο τοπίο µεγάλης συνήθως σηµασίας. Στην περίπτωση όµως που τελικό ζητούµενο είναι η διερεύνηση του χαρακτήρα της σύνδεσης ανθρώπου – τοπίου, τα γνωστικά µοντέλα είναι η πληρέστερη µέθοδος παρότι τα µοντέλα

αυτά µπορούν να επιτύχουν και τους στόχους των µεθόδων της προηγούµενης κατηγορίας, µε το απαιτούµενο κόστος βέβαια.

Page 46: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

42

κατάλληλες γνώσεις ειδικών, ή από τις κρίσεις του κοινού που εµπλέκεται άµεσα ή έµµεσα

µε το τοπίο. Οι ειδικοί αξιολογούν βασιζόµενοι στη θεωρητική γνώση, τη διαίσθηση και την εµπειρία (Ελευθεριάδης, 1989, σ. 31), όχι µόνο γιατί αντιλαµβάνονται µε διαφορετικό τρόπο

το πεδίο δράσης τους, αλλά και γιατί δρουν διαφορετικά (S. Kaplan, 1977; R. Kaplan, 1991)15.

Ενώ λίγα µπορούν να ειπωθούν για την ορθότητα της γνώµης ενός ειδικού σε ένα ζήτηµα στο

οποίο το κοινό δεν µπορεί και δεν πρέπει να έχει άποψη, σε ό,τι αφορά θέµατα αισθητικής ενός κοινωνικού αγαθού όπως είναι το τοπίο, τα εµπειρικά δεδοµένα δείχνουν ότι οι γνώµες των ειδικών γενικά διαφέρουν από αυτές του κοινού (R. Kaplan, 1979, p. 214; S. Kaplan,

1979, p. 246). Η συµµετοχή του κοινού στις αποφάσεις, ειδικά σήµερα, κρίνεται όλο και πιο

αναγκαία (R. Kaplan, 1977, 1991; S. Kaplan, 1978, 1979, 1991; Ελευθεριάδης, 1989; Hanyu,

1997).

Αν και η κοινή γνώµη δεν µπορεί να είναι το µοναδικό κριτήριο στην εκτίµηση της ποιότητας του τοπίου, δεν είναι δυνατόν να δικαιολογηθεί η σχεδόν καθ’ ολοκληρία

εφαρµογή των «αντικειµενικών» µεθόδων χωρίς κάποιες ξεκάθαρες αποδείξεις σχετικά µε την εγκυρότητά τους (Daniel & Vining, 1983, p. 55). Αν και στα τυπικά – περιγραφικά

µοντέλα αναγνωρίζεται ότι οι εκτιµήσεις του τοπίου πρέπει να συµπορεύονται µε τις αξίες και τις αντιλήψεις του άµεσα ενδιαφεροµένου κοινού (Litton, 1979, p. 86), αυτό σπάνια

µετατρέπεται σε πράξη. Επιπλέον, αρκετοί ειδικοί αν και χρησιµοποιούν αντικειµενικές µεθόδους, σήµερα πλέον, όχι µόνο θεωρούν ότι η συµµετοχή του κοινού στη διαδικασία

εκτίµησης του τοπίου πρέπει απαραίτητα να λαµβάνεται υπόψη (Gazvoda, 1999; Filor, 1999;

Lorzing, 1999), αλλά έχουν σε µεγάλο βαθµό επαναπροσδιορίσει τις θέσεις τους µέσα από τα

αποτελέσµατα εφαρµογής των γνωστικών µοντέλων (Simonds, 1983; Lucas, 1991).

15 Η διάσταση απόψεων µεταξύ ειδικών και µη, εστιάζεται στην εκτίµηση του τοπίου. Οι απόψεις µεταξύ

αρχιτεκτόνων τοπίου και κοινού, µπορεί να µη διαφέρουν σε ότι αφορά τη διαµόρφωση του τοπίου.

Κάθε αποτυχία αποτελεσµατικής επικοινωνίας σε ότι αφορά το τοπίο µεταξύ ειδικών και µη, είναι όχι µόνο µία χαµένη ευκαιρία αποτελεσµατικής δράσης, αλλά και αιτία έλλειψης εµπιστοσύνης µεταξύ των εµπλεκόµενων φορέων διαχείρισης, καθώς και απαρχή

ανερµάτιστης και άγονης ασυµφωνίας (S. Kaplan, 1977, p. 221). Άλλωστε, οι προτιµήσεις του κοινού δεν πρέπει να υπαγορεύουν εξολοκλήρου την αξιολόγηση του τοπίου, αλλά να

πληροφορούν τους ειδικούς που λαµβάνουν αποφάσεις ή ασκούν διαχείριση (Bourassa, 1991,

p. 132).

Page 47: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

ΚΚ ΕΕ ΦΦ ΑΑ ΛΛ ΑΑ ΙΙ ΟΟ 33

Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται δύο θεµατικές ενότητες : η αντίληψη του το-

πίου και τα αίτια των προτιµήσεων για αυτό. Ο τρόπος µε τον οποίο καθίσταται αντιληπτό το τοπίο επηρεάζει σε µεγάλο βαθµό την τελική αξιολόγηση. Για το

ποια είναι τα αίτια των προτιµήσεων είναι θέµα όπου µέχρι στιγµής δεν έχουν

δοθεί ξεκάθαρες απαντήσεις . Είναι πάντως ζήτηµα όχι και τόσο αυταπόδεικτο

όσο πρωταρχικά φαίνεται.

3.1. Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ

3.1.1. Το Τοπίο ως Σύνδεση, Συστατικό

Αντίληψη είναι η πρωταρχική διαδικασία της συλλογής των περιβαλλοντικών πληροφο-

ριών (Bell, et al., 1978; Καλούρη, 1990; Gifford, 1997). Πρέπει πάντως να σηµειωθεί ότι η

αντίληψη δεν είναι το ίδιο µε την αίσθηση, αλλά είναι το αποτέλεσµα του «φιλτραρίσµατος»

των περιβαλλοντικών δεδοµένων και ο µετασχηµατισµός τους σε πληροφορίες. Αν και κατά

την αντίληψη του γενικότερου περιβάλλοντος περιλαµβάνονται όλες εκείνες οι διαδικασίες µε τις οποίες προσλαµβάνεται η πληροφορία δια µέσου όλων των αισθήσεων, στην αντίληψη

και Υποσύνολο του Γενικότερου Περιβάλλοντος

Οι απόψεις, τα συναισθήµατα και οι προτιµήσεις για το τοπίο είναι αποτέλεσµα µίας πολύ-

πλοκης διαδικασίας όπου πρωταρχικό στάδιο είναι η αντίληψη. Έτσι λοιπόν, ο τρόπος µε τον οποίο αξιολογεί κάποιος το τοπίο, καθορίζεται σε µεγάλο βαθµό από τις διαδικασίες και τους «µηχανισµούς» σύµφωνα µε τους οποίους καθίσταται αντιληπτό το γενικότερο περιβάλλον.

Page 48: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

44

του τοπίου η αίσθηση της όρασης είναι ο βασικότερος παράγοντας16.

Γενικά, οι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την αντίληψη του τοπίου (Bell, et al., 1978;

Tuan, 1990; Liben, 1991; Pitt & Zube, 1991; Wapner, 1991; Gifford, 1997) είναι: • Τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόµου που αντιλαµβάνεται το τοπίο,

• Το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον όπου το συγκεκριµένο άτοµο ζει, και, • Τα φυσικά χαρακτηριστικά του τοπίου που γίνεται αντιληπτό.

α) Τα Προσωπικά Χαρακτηριστικά του κάθε Ατόµου

Ο κάθε άνθρωπος ανάλογα µε την ηλικία, τις εµπειρίες, το επάγγελµα, τα ενδιαφέροντα, τους σκοπούς και τα κίνητρά του, δε θα αντιληφθεί µε τον ίδιο τρόπο το τοπίο (Tuan, 1990;

Golledge, 1991; R. Kaplan, 1991). Το περιβάλλον προσφέρει ένα εξαιρετικά µεγάλο πλήθος πληροφοριών, πολύ µεγαλύτερο από αυτό που κάποιο άτοµο µπορεί να επεξεργαστεί αποτε-λεσµατικά.

Έτσι λοιπόν, ενώ για όλους υπάρχουν τα ίδια «διαθέσιµα» δεδοµένα (ποσοτικά χαρακτηρι-στικά) στο οπτικό περιβάλλον, ο καθένας θα τα µετασχηµατίσει σε διαφορετικού είδους πλη-

ροφορίες (ποιοτικά χαρακτηριστικά). Παρόλα αυτά, η διαφορετική αντίληψη και επιλεκτική

συγκράτηση εικόνων, δε σηµαίνει κατ’ ανάγκη ότι και οι αξιολογικές κρίσεις των παρατηρη-

τών θα είναι διαφορετικές. Οι προτιµήσεις µπορεί να είναι οι ίδιες, η πορεία όµως από την αντίληψη µέχρι την τελική κρίση είναι συχνά διαφορετική.

β) Το Κοινωνικό και Πολιτιστικό Περιβάλλον Το γενικότερο κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον όπου ζει κάθε άνθρωπος, επηρεάζει τον τρόπο µε τον οποίο θα αντιληφθεί το τοπίο. Σαν παράδειγµα µπορεί να αναφερθεί το παρακά-

τω πραγµατικό περιστατικό:

Η φυλή των Πυγµαίων Μπουµπούτι του Κονγκό ζει µέσα σε πυκνά βροχερά δάση και σπάνια το οπτικό πεδίο των ανθρώπων αυτών εκτείνεται πάνω από τα τριάντα µέτρα. Ο αν-θρωπολόγος Colin Turnbull (από Gifford, 1997, p. 22) οδήγησε έναν Πυγµαίο της φυλής αυ-

16 Το 85% περίπου της αντίληψης, βασίζεται στην όραση (Simonds, 1983, p. 195). Η όραση είναι η βασικότερη

αίσθηση όχι µόνο στην αντίληψη του τοπίου αλλά και του ευρύτερου περιβάλλοντος. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η ικανότητα συγκράτησης πληροφοριών από εικόνες είναι εντυπωσιακή. O Nickerson (από Συγκολίτου,

1997, σ. 84) σε ένα πείραµα οπτικής µνήµης παρουσίασε σε ορισµένα άτοµα µια σειρά από 200 φωτογραφίες, επί 5” την κάθε µία. Οι 200 αυτές φωτογραφίες ακολουθήθηκαν από άλλες 400, από τις οποίες οι 200 ήταν επα-

νάληψη των προηγούµενων, ενώ οι υπόλοιπες 200 ήταν νέες. Η ικανότητα των ατόµων να διακρίνουν ποιες από

αυτές ήταν καινούργιες και ποιες αποτελούσαν επανάληψη, κυµάνθηκε στο 95%. Άλλες έρευνες έδειξαν περί-που ίδια ποσοστά ικανότητας διάκρισης σε 2.560 φωτογραφίες.

Page 49: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

45

τής σε ένα πανοραµικό τοπίο και του έδειξε ένα κοπάδι από βούβαλους, παρατηρώντας τους από µεγάλη απόσταση. Ο Πυγµαίος µόλις είδε τα ζώα ρώτησε: «Τι είδους έντοµα είναι αυ-

τά;». Ο Turnbull του εξήγησε ότι ήταν βούβαλοι, διπλάσιοι σχεδόν σε µέγεθος από αυτούς των βροχερών δασών που οι Πυγµαίοι γνώριζαν. Ο Πυγµαίος γέλασε και του φάνηκε απί-στευτο. Ακόµη όµως και όταν έφτασε πιο κοντά, του φάνηκε ότι οι βούβαλοι µεγάλωναν σε µέγεθος και ότι συνέβαινε κάτι εξωπραγµατικό.

Αν και το συγκεκριµένο παράδειγµα είναι κάπως ακραίο, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι το

κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον µέσα στο οποίο ζει κάθε άτοµο, αναµφίβολα επηρεά-

ζει σε µεγάλο βαθµό την αντίληψη του τοπίου.

γ) Τα Φυσικά Χαρακτηριστικά του Τοπίου Όχι µόνο τα φυσικά χαρακτηριστικά του τοπίου, αλλά και ο τρόπος µε τον οποίο διαρθρώνο-

νται αυτά µεταξύ τους, παίζουν σηµαντικό ρόλο στην αντίληψή του.

Ο Eliovson (από McAndrew, 1993, p. 245) περιγράφει µε λεπτοµέρεια τον τρόπο χρησι-µοποίησης των φυσικών χαρακτηριστικών στην περίπτωση των γιαπωνέζικων κήπων. Αν και οι κήποι αυτοί στην πλειονότητα των περιπτώσεων καταλαµβάνουν πολύ µικρή έκταση, η

έξυπνη χρησιµοποίηση των δέντρων, του νερού και των βράχων, δηµιουργεί την αίσθηση πο-

λύ µεγαλύτερου χώρου. Η τοποθέτηση των µεγαλύτερων δέντρων σε πρώτο πλάνο και των µικρότερων στο φόντο, δίνει την εντύπωση προοπτικής και βάθους. Οι συνθήκες αποκρυπτό-

µενης θέας δεν επιτρέπουν το να δει κάποιος όλη τη περιοχή µονοµιάς, αλλά να περπατήσει στο χώρο ανακαλύπτοντας καινούργιες προοπτικές. Όταν υπάρχει κάποιο ρυάκι, ένας καταρ-

ράκτης ή ένα σιντριβάνι, συχνά είναι κρυµµένα (σε αντίθεση µε τους Αµερικάνικους ειδικά

κήπους όπου τις περισσότερες φορές τα στοιχεία αυτά φωτίζονται ακόµη και µε προβολείς). Ο ήχος του νερού παρακινεί τον επισκέπτη να ψάξει, να περιπλανηθεί µέσα από τα µονοπάτια

για να βρει την άγνωστη πηγή ήχου17.

Όχι µόνο τα φυσικά χαρακτηριστικά του τοπίου, αλλά και οι εποχιακά εναλλασσόµενες συνθήκες του περιβάλλοντος δηµιουργούν ψευδή εντύπωση της πραγµατικότητας (Ross,

1974).

17 Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Malte–Brun, ενός ∆ανού γεωγράφου για τους γιαπωνέζικους κήπους (α-

ναφορά από Tuan, 1990, p. 128): «Οι κήποι αυτοί είναι µία µικρογραφία του τοπίου των χωρών τους. Οι προεξέ-χοντες βράχοι µοιάζουν σα να είναι έτοιµοι να αποκολληθούν από στιγµή σε στιγµή, οι γέφυρες νοµίζεις ότι κρέµο-

νται από το πουθενά, περίεργα νανόµορφα έλατα φύονται στις άκρες απόκρηµνων πλαγιών, υδάτινες επιφάνειες ξεφυτρώνουν ξαφνικά, η αντίθεση του ήρεµου νερού µε τα ορµητικά ποτάµια, και οι παγόδες µε τις περίεργες πυ-ραµιδοειδείς µορφές τους, σε κάνουν να βρίσκεσαι σε πλήρη σύγχυση, µη ξέροντας τι µπορείς να περιµένεις παρα-

κάτω».

Page 50: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

46

Το πιθανότερο είναι πάντως ότι όσο περισσότερο διαφέρουν ορισµένα τοπία, τόσο ισχυρότε-ρη είναι η επίδραση των φυσικών χαρακτηριστικών στην αντίληψή και αξιολόγησή τους. Α-

ντίθετα, όσο περισσότερο µοιάζουν κάποια τοπία, τόσο ισχυρότερη είναι η επίδραση των προσωπικών χαρακτηριστικών του κάθε ατόµου (Dearden, 1987, p. 273).

Πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι κανένας παράγοντας από µόνος του, δεν είναι αυτός που

καθορίζει την αντίληψη του τοπίου, αφού κάθε άνθρωπος είναι µέρος του συστήµατος το ο-

ποίο αντιλαµβάνεται και σε διαρκή αλληλεπίδραση µε αυτό (Ittelson et al., 1976, p. 190).

Έτσι λοιπόν, η αντίληψη του οπτικού περιβάλλοντος είναι αποτέλεσµα του συνδυασµού

των προσωπικών χαρακτηριστικών του ατόµου, του κοινωνικού περιβάλλοντος και των χα-

ρακτηριστικών του τοπίου που καθίσταται αντιληπτό. Το πόσο ισχυρή είναι η αλληλεπίδραση

αυτή, µπορεί να φανεί και µέσα από την άποψη του Κατσαδωράκη (1999, σ. 197) ο οποίος παραφράζοντας λίγο τον Ελύτη, αναφέρει ότι: «Τοπίο δεν είναι µόνο αυτό που αντιλαµβάνο-

νται µερικοί, κάποιο απλώς σύνολο γης, φυτών και υδάτων. Είναι η προβολή ενός λαού πάνω

στην ύλη».

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 3.1.

Η αντίληψη του τοπίου

επηρεάζεται από τις καιρικές συνθήκες. Η οµίχλη για

παράδειγµα, δηµιουργεί ψευδή εντύπωση διαστάσεων

των φυσικών χαρακτηριστικών οδηγώντας σε υπερεκτίµηση

απόστασης και µεγεθών.

Page 51: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

47

ΣΧΗΜΑ 3.1. Η αλληλεπίδραση µεταξύ των παραγόντων που καθορίζουν την αντίληψη του

τοπίου. (Πηγή: Craik, K.Η. 1976. The Personality Research Paradigm in Environmental Psy-

chology. In Wapner, S., Cohen, S.B. and Kaplan, B. (Eds.), Experiencing the Environment.

Plenum Press, New York, p. 73).

περιβαλλοντικούς παράγοντες που σχετίζονται µε τη βιολογική προσαρµογή και λειτουργία

του ανθρώπου (Neisser, 1997; Averill et al., 1998). Οι απόψεις του Gibson σχετικά µε την αντίληψη του εξωτερικού περιβάλλοντος, δεν έχουν απλά επηρεάσει, έχουν σηµατοδοτήσει την πορεία των ερευνών στην κατεύθυνση του τρόπου µε τον οποίο αντιλαµβάνεται και αξιο-

λογεί ο άνθρωπος το τοπίο (S. Κaplan, 1979, p. 241).

Σύµφωνα µε το Gibson, τα «αντικείµενα» στο περιβάλλον προσφέρουν λειτουργικές ιδιό-

τητες που ορίζονται ως παροχές (affordances, σε πιο ελεύθερη µετάφραση δυνατότητες). Οι ιδιότητες αυτές δεν καλύπτουν µόνο βιολογικές ανάγκες τροφής, ασφάλειας, άνεσης και ανά-

παυσης, αλλά και γνωστικές ανάγκες εξερεύνησης και απόκτησης νέας πληροφορίας των ο-

ποίων ο ρόλος είναι εξίσου λειτουργικός. Οι παροχές του περιβάλλοντος είναι οικολογικά και χρηστικά συγκεκριµένες (ειδο–ειδικές) για κάθε οργανισµό18. Οι προσφερόµενες αυτές δυνα-

18 Το τι µπορεί το περιβάλλον να προσφέρει σε κάποιον, εξετάζεται κάτω από µία οικολογική άποψη (Bell, et

al., 1978; Neisser, 1997). Για παράδειγµα, ένα δέντρο ενώ χρησιµεύει ως φωλιά για ένα πτηνό ή ως τροφή για

κάποιο έντοµο, την ίδια στιγµή χρησιµεύει ως καύσιµη ύλη (και όχι µόνο), για τον άνθρωπο.

Κοινωνικό και πολιτιστικό

περιβάλλον

Προσωπικά

χαρακτηριστι-κά του ατόµου

Φυσικά

χαρακτηριστι-κά του τοπίου

Η προσέγγιση του Gibson στην αντίληψη ονοµάστηκε οικολογική γιατί έδωσε έµφαση στους

3.1.2. Το Μοντέλο των Περιβαλλοντικών «Παροχών» του Gibson

Page 52: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

48

τότητες του φυσικού χώρου που µπορούν να ανακαλυφθούν µόνο µέσω της εξερεύνησης και της αποτελεσµατικής κινητοποίησης της προσοχής, δεν είναι ξεκοµµένα και ξεχωριστά ση-

µεία, αλλά νοηµατικές οντότητες οι οποίες πληροφορούν κάποιον για τις δυνατές χρήσεις των αντικειµένων τόσο σε καθαρά βιολογικό, όσο και σε γνωστικό επίπεδο (Mc Andrew, 1993, p.

31).

3.1.3. Οι Γνωστικοί Χάρτες στην Αντίληψη του Τοπίου

ναπαραστάσεων και προκύπτουν από συσσωρευµένες εικόνες περιβαλλόντων που γνωρίζει κάθε άτοµο (Young, 1991; Κουλαΐδης, 1994). Πρόκειται δηλαδή για νοητικά «µοντέλα» που

αναπτύσσονται µέσα από µια αφαιρετική και επιλεκτική διαδικασία φιλτραρίσµατος της δια-

θέσιµης πληροφορίας. Αυτή η διαδικασία της οργανωµένης αναπαράστασης του περιβάλλο-

ντος και της γνώσης του χώρου, αφορά τον τρόπο που αποκτούνται, συσσωρεύονται, κωδι-κοποιούνται, οργανώνονται και ανακαλούνται οι πληροφορίες για διάφορα µέρη, τοπία και αποστάσεις (Dows & Stea, 1977, p. 7).

Η ανάπτυξη των γνωστικών χαρτών επηρεάζεται από αρκετούς παράγοντες, όπως είναι η

ηλικία, το φύλο, τα φυσικά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος κ.λπ. (Dows & Stea, 1977;

Axia et al., 1991; Golledge, 1991; McAndrew, 1993; Συγκολλίτου, 1997).

Σε ότι αφορά το τοπίο, έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν ορισµένα χαρακτηριστικά που συ-

ντελούν στη σηµαντικά ευκολότερη δηµιουργία γνωστικών χαρτών (Moore, 1991; Mc

Andrew, 1993; Συγκολλίτου, 1997)19. Αυτά είναι: α) Τα µονοπάτια. Με αυτά αναγνωρίζονται οι διαδροµές µέσω των οποίων µπορεί κάποιος να

κινηθεί. β) Τα άκρα. Είναι γραµµικά στοιχεία που δε χρησιµεύουν ως περάσµατα, αλλά αποτελούν

διαχωριστικές γραµµές µεταξύ διαφορετικών «τµηµάτων» του τοπίου.

γ) Οι περιοχές, όπου αναγνωρίζεται ότι υπάρχει ένας συγκεκριµένος χαρακτήρας. δ) Οι κόµβοι, όπως είναι οι διασταυρώσεις ή τα σηµεία τοµής φυσικών ή τεχνητών χαρακτη-

ριστικών. ε) Τα ορόσηµα. Είναι τα εύκολα διακρινόµενα στοιχεία µεγάλης ή µικρής κλίµακας τα οποία

έχουν σα χαρακτηριστικά τη µοναδικότητα και τη σπουδαιότητα σε σχέση µε τον περι-βάλλοντα χώρο.

19 Τα στοιχεία αυτά προέκυψαν από την µελέτη των γνωστικών χαρτών για τις πόλεις, βρίσκουν όµως εφαρµογή

τόσο στο γενικότερο επίπεδο του ευρύτερου περιβάλλοντος, όσο και στο ειδικότερο επίπεδο του τοπίου.

Οι γνωστικοί χάρτες είναι δοµηµένα ανάλογα του περιβάλλοντος υπό τη µορφή νοητικών α-

Page 53: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

49

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 3.2. Στο παραπάνω τοπίο τα φυσικά χαρακτηριστικά και ο τρόπος µε τον οποίο

διαρθρώνονται µεταξύ τους, επιτρέπουν την εύκολη νοητική «χαρτογράφησή» του. Συγκε-κριµένα διακρίνονται: α) τα µονοπάτια (ο δρόµος πάνω στον οποίο κάποιος µπορεί να κινηθεί), β) τα άκρα (τα σηµεία τοµής µεταξύ της ξηράς και του υγρού στοιχείου),

γ) οι περιοχές (όπως είναι οι συστάδες κουκουναριάς, ή οι γυµνές από βλάστηση περιοχές), δ) οι κόµβοι (οι διασταυρώσεις του δρόµου), και ε) τα ορόσηµα (όπως το εκκλησάκι του Αγίου Πέτρου).

Έτσι λοιπόν, κάποιος µπορεί να θυµάται εύκολα το οπτικό περιβάλλον αυτό, έχοντας µία

γρήγορα ανακαλούµενη «αντιστοιχία» µε παρόµοια νέα τοπία.

Όπως καταγράφεται και από την παραπάνω άποψη, για τα γνωστικά µοντέλα δεν αρκεί µόνο η καταγραφή και ανάλυση προβλεπτικών παραγόντων αξιολόγησης, αλλά εξίσου σηµα-

3.2. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΤΟΠΙΟ «∆εν υπάρχει απολύτως τίποτε στα αποτελέσµατα των ερευνών στην κατεύθυνση της σύνδεσης

άνθρωπος – περιβάλλον που να δείχνει ότι η αισθητική, τα συναισθήµατα και οι προτιµήσεις των ανθρώπων για ορισµένα τουλάχιστον τοπία, είναι τυχαία γεγονότα και καθαρά θέµατα ιδι-οσυγκρασίας του κάθε ατόµου» (Ulrich, 1983, p. 107).

Page 54: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

50

ντικό ρόλο παίζουν και τα αίτια των προτιµήσεων (Purcell & Lamb, 1984, p. 32). Η γνώση

των χαρακτηριστικών εκείνων που καθιστούν ένα τοπίο αρεστό σε συγκεκριµένους ανθρώ-

πους, έχει περισσότερο πρακτική και εφαρµόσιµη αξία και αφορά ειδικότητες διαχείρισης. Η

µελέτη όµως του τι ευθύνεται για συγκεκριµένες προτιµήσεις, εξετάζει περισσότερο ολιστικά

το ζήτηµα, χωρίς να αποµονώνει το αποτέλεσµα από τους λόγους. Πρέπει πάντως να αναφερθεί ότι η διερεύνηση των αιτιών των προτιµήσεων – ειδικά για

τα φυσικά τοπία – παρουσιάζει σηµαντικές δυσκολίες. Ότι µοιάζει ενδεχοµένως οφθαλµοφα-

νές, αποδεικνύεται εντυπωσιακά πολυδιάστατο, πολύπλοκο και µη ξεκάθαρο (R. Kaplan,

1977, 1991; Purcell & Lamb, 1984; Gärling et al., 1991; Knopf, 1991; Pitt & Zube, 1991;

McAndrew, 1993). Γενικά, µπορούν να διακριθούν τρεις κύριες απόψεις σχετικά µε τα αίτια

των προτιµήσεων: α) Η άποψη των προτιµήσεων ως αποτέλεσµα εξελικτικών µηχανισµών. Η συγκεκριµένη το-

ποθέτηση υποστηρίζει ότι οι προτιµήσεις (ειδικά για τα φυσικά τοπία) έχουν προέλθει ως αποτέλεσµα της µακραίωνης πορείας του ανθρώπου στη γη.

β) Η άποψη των προτιµήσεων ως αποτέλεσµα κοινωνικών, πολιτισµικών και προσωπικών ιδιαιτεροτήτων. Σύµφωνα µε τη θεώρηση αυτή, οι προτιµήσεις είναι καθαρά ρευστό ζήτη-

µα, αφού υπαγορεύονται από το τι θεωρεί αισθητικά ωραίο κάποια συγκεκριµένη κοινωνία

µε τα πολιτιστικά και αισθητικά της πρότυπα, σε κάποια συγκεκριµένη χρονική στιγµή.

γ) Η άποψη της ολοκληρωµένης θεώρησης, η οποία υποστηρίζει ότι είναι λάθος να αποµονώ-

νονται και να εξετάζονται χωριστά οι παράγοντες της έµφυτης αντίδρασης και της κοινω-

νικής µάθησης. Με βάση τις συγκεκριµένες απόψεις, η έµφυτη αντίδραση συνδέεται πε-ρισσότερο µε τα συναισθήµατα που προκαλεί το τοπίο, ενώ η κοινωνική µάθηση έχει να

κάνει περισσότερο µε το γνωστικό παράγοντα που διαφοροποιείται σε µεγάλο βαθµό ανά-

λογα µε τα τρέχοντα κοινωνικοπολιτισµικά πρότυπα και το χαρακτήρα του κάθε ανθρώ-

που.

3.2.1. Οι Προτιµήσεις ως Έµφυτη Αντίδραση

Η τοποθέτηση αυτή, υποστηρίζει ότι οι προτιµήσεις για ορισµένα τουλάχιστον τοπία, είναι έκφραση έµφυτης αντίδρασης η οποία έχει προκύψει ως αποτέλεσµα της εξελικτικής πορείας του ανθρώπου µέσω της εµπειρίας του µε συγκεκριµένους τύπους περιβαλλόντων που τον βοηθούσαν στο να µπορεί να λειτουργεί αποτελεσµατικότερα (Ittelson et al., 1976; Balling &

Falk, 1982; Kaplan & Talbot, 1983; Knopf, 1991; Fiedeldey, 1995). Η αυθόρµητη προτίµησητων ανθρώπων για ορισµένα τοπία, ο απειροελάχιστος χρόνος που χρειάζεται για να µορφο-

ποιηθούν οι κρίσεις αυτές καθώς και η δυσκολία των ατόµων να εξηγήσουν τους λόγους τους

Page 55: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

51

Η θεωρία της Προοπτικής – Καταφυγίου του Jay Appleton αποδίδει τις προτιµήσεις σε έµ-

φυτες αντιδράσεις. Σύµφωνα µε τις απόψεις του Appleton, προτιµώνται τοπία που προσφέ-ρουν τόσο δυνατότητες προοπτικής όσο και δυνατότητες προφύλαξης.

Το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών των Kaplans, είναι µία τοποθέτηση που ε-πίσης επιχειρεί να εξηγήσει τις προτιµήσεις µε βάση εξελικτικές καταβολές. Αν και το συ-

γκεκριµένο µοντέλο αναγνωρίζει ότι υπάρχουν διαφορές που οφείλονται σε κοινωνικούς ή

προσωπικούς παράγοντες, υποστηρίζει ότι τα κύρια αίτια των προτιµήσεων για τα φυσικά

τοπία είναι κατά βάση έµφυτα.

Η θεωρία «λειτουργικής – εξελικτικής άποψης» του Ulrich (1983), είναι επίσης µία προ-

σπάθεια απόδοσης έµφυτων αντιδράσεων προτίµησης. Ο Ulrich υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος έχει αναπτύξει προσαρµοστικούς µηχανισµούς απέναντι σε συγκεκριµένα χαρακτηριστικά

του περιβάλλοντος, τόσο σε «θετικό – προσεγγιστικό» επίπεδο το οποίο ονοµάζεται βιοφιλία

(προκύπτει από το προσδοκώµενο όφελος για την κάλυψη βασικών βιολογικών αναγκών), όσο και σε «αρνητικό – απωθητικό επίπεδο» το οποίο ονοµάζεται βιοφοβία (προέρχεται από

τους πιθανούς κινδύνους του περιβάλλοντος). Με λίγα λόγια, ο άνθρωπος είναι βιολογικά

προετοιµασµένος να αισθάνεται αντιπάθεια και να εκδηλώνει τάσεις αποφυγής για τοπία που

κρύβουν κινδύνους και προσφέρουν ελάχιστες δυνατότητες διαφυγής, ενώ αντίστροφα κατα-

γράφεται αυθόρµητη προτίµηση για τοπία που παρουσιάζουν µέτρια ως υψηλά επίπεδα οπτι-κής διείσδυσης, σηµεία εστίασης της προσοχής, οπτικό βάθος, κρυµµένη αλλά όχι αυτονόητη

πληροφορία20.

20 Ο όρος «Βιοφιλία» (Biophilia), είναι ένας νεολογισµός που χρησιµοποιήθηκε από το Wilson (1984). Αντί-στοιχα, ο όρος «Βιοφοβία» (Biophobia) πρωτοχρησιµοποιήθηκε από τον Ulrich (1993). Ως βιοφιλία ορίζεται η

έµφυτη τάση αγάπης του ανθρώπου για τη φύση και όλες τις µορφές ζωής. Για να εδραιώσει τη θεωρία του ο

Wilson, αναφέρει και µερικά παραδείγµατα: Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων σε παγκόσµιο επίπεδο,

άσχετα από φυλετικό, κοινωνικό, µορφωτικό, πολιτιστικό ή οικονοµικό επίπεδο, θαυµάζει τα φυσικά τοπία. Οι εργαζόµενοι σε γραφεία µε λιγοστά παράθυρα διακοσµούν το εργασιακό τους περιβάλλον µε φυτά ή µινιατού-

ρες ζώων, σε πολύ µεγαλύτερο βαθµό από ότι οι εργαζόµενοι σε άλλους χώρους. Στο Καναδά και στις Η.Π.Α. η

προσέλευση του κοινού σε ενυδρεία, ζωολογικούς κήπους και εθνικά πάρκα είναι µεγαλύτερη από ότι σε όλες τις επαγγελµατικές αθλητικές εκδηλώσεις. Ασθενείς που κατά τη διάρκεια της θεραπείας τους έχουν θέα σε φυ-

σικά τοπία, αναρρώνουν γρηγορότερα.

που οδηγούν σε αυτό, συνηγορούν στο ότι οι προτιµήσεις είναι µία σχεδόν υποσυνείδητη

διαδικασία που έχει πιθανότατα εξελικτικό υπόβαθρο (R. Kaplan, 1979, 1991; S. Kaplan,

1979, 1987).

Page 56: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

52

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 3.3. Κάθε άποψη που υποστηρίζει ότι οι προτιµήσεις για το τοπίο είναι κατά

βάση έµφυτες, τονίζει ότι η εξέλιξη του ανθρώπου άφησε τη σφραγίδα της σε ένα σηµείο: το

πληροφοριακό περιεχόµενο του τοπίου. Το χαρακτηριστικό αυτό αν και έχει διαφορετική ονο-

µασία σε κάθε θεωρία, έχει ουσιαστικά το ίδιο νόηµα. Έτσι λοιπόν, στο παραπάνω τοπίο ο

Appleton θα έλεγε ότι οι µερικά αποκρυπτόµενες και παρεκκλίνουσες θέσεις παρατήρησης, οι Kaplans ότι η µυστηριακότητα, και ο Ulrich ότι η προσδοκία, «υπόσχονται» κάτι παραπά-

νω από το άµεσα αντιληπτό, παρέχοντας πληροφοριακές ευκαιρίες.

Τα αποτελέσµατα σχετικών ερευνών επιβεβαιώνουν σε πολύ µεγάλο βαθµό το µοντέλο των Kaplans, σε αρκετά µεγάλο βαθµό τη θεωρία του Appleton, µέχρι στιγµής όµως δεν υπάρ-

χουν έρευνες που να στηρίζουν τη θεωρία του Ulrich (Kazunori, 1997, p. 304).

Σύµφωνα µε τους υποστηρικτές της άποψης αυτής, οι βάσεις των προτιµήσεων για το τοπίο

είναι κοινωνικές, πολιτισµικές και προσωπικές αφού οι δεσµοί που έχει ο κάθε άνθρωπος µε το τοπίο είναι ευµετάβλητοι και πολιτισµικά κατευθυνόµενοι. Ανεξάρτητα από το αν ένα το-

πίο είναι φυσικό ή τεχνητό, έχει διαφορετική αξία για ανθρώπους µε διαφορετικές εµπειρίες, προσωπικά χαρακτηριστικά και κοινωνική κατάσταση, αφού οι έννοιες «κοινωνικό – πολιτι-

3.2.2. Οι Προτιµήσεις ως Αποτέλεσµα Πολιτισµικών, Κοινωνικών και Προσωπικών Χαρακτηριστικών

Page 57: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

53

σµικό πλαίσιο» και «περιβάλλον – τοπίο» αλληλοεπηρεάζονται όπως οι έννοιες «άνθρωπος»

και «φύση» αντίστοιχα (Tuan, 1990, p. 59). Πιθανή σύγκλιση στις προτιµήσεις, είναι αποτέ-λεσµα του τι έχουν διδαχτεί οι άνθρωποι στο σχολείο και του τι η κοινωνία θεωρεί ωραίο και όχι αποτέλεσµα κάποιας βιολογικής προσαρµογής (Craik, 1976; Gussow, 1979; Maciá, 1979;

Tuan, 1990). Έτσι λοιπόν δεν πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι τοπία που θεωρούνταν στο

παρελθόν χωρίς κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, έχουν εκτιµηθεί και αναγνωριστεί σήµερα

ως τόποι εκπληκτικής γραφικότητας και εξαιρετικά υψηλής αισθητικής αξίας. Έχει επίσης επισηµανθεί (Knopf, 1991; Van Den Berg et al., 1998), ότι ορισµένες από τις

έρευνες που παρουσιάζουν σχεδόν καθολική προτίµηση για τα φυσικά τοπία, πρέπει να αντι-µετωπιστούν µε επιφυλακτικότητα. Οι συγκεκριµένες έρευνες (ειδικά οι αρχικές) αφορούσαν την επιλογή οµοιογενών δειγµάτων πληθυσµού (συνήθως λευκούς, µέσης κοινωνικής τάξης φοιτητές) και την αξιολόγηση εντυπωσιακών, σχεδόν φαντασµαγορικών φυσικών τοπίων. Τα

αποτελέσµατα ήταν λοιπόν προδικασµένα και κανείς δε θα περίµενε να µην προτιµηθούν τα

συγκεκριµένα τοπία από τους συγκεκριµένους ανθρώπους. Έρευνες µε περισσότερο ετερογε-νή δείγµατα πληθυσµού και τοπία που δεν ήταν εξαιρετικά ωραία, αρκετές φορές έχουν κα-

ταδείξει όχι και τόσο µεγάλη οµοφωνία στις προτιµήσεις.

Στις δυτικές κοινωνίες γενικά, ο άνθρωπος έµαθε να βλέπει τη φύση µε άµεσο στόχο την υποταγή της για την κάλυψη των αναγκών του. Αντίθετα, στο µη δυτικό πολιτισµό η φύση

έχει περισσότερο συµβολικό νόηµα και η λειτουργία της είναι παράδειγµα προς µίµηση ή µέ-σο πνευµατικής ένωσης µε τον άνθρωπο (Simonds, 1983, p. 11). Οι δύο αυτές αντιδιαµετρι-κές µορφές κοινωνικών στάσεων είναι αντίστοιχα ο ανθρωποκεντρισµός (anthropocentrism)

και ο φυσιοκεντρισµός (biocentrism ή ecocentricm) (Knopf, 1991; McAndrew, 1993; De

Vries, 1996; Παπαδηµητρίου, 1998). Κάθε κοινωνικό πλαίσιο, σε κάθε χρονική στιγµή, έχει µία στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον ανάµεσα σε αυτό το δίπολο (Boxner & Wiseman,

1997, p. 112).

Οι προτιµήσεις κάθε ατόµου για το τοπίο, εξαρτώνται σε πολύ µεγάλο βαθµό από τη γενικό-

τερη στάση της εκάστοτε κοινωνίας (όπου το συγκεκριµένο άτοµο ζει) απέναντι στο φυσικό

περιβάλλον (Wohlwill, 1983, p. 27). Κάθε κοινωνία, σε κάθε δεδοµένη χρονική στιγµή,

«βλέπει» τη φύση µε διαφορετικό τρόπο (Παντής & Παρασκευόπουλος, 1992; McAndrew,

1993; Παντής κ.ά., 1996; Averill et al., 1998). Ο διαφορετικός αυτός τρόπος στάσης απέναντι στο φυσικό περιβάλλον, σίγουρα επηρεάζει τις προτιµήσεις για το τοπίο (Hampe & Noe,

1983; De Vries, 1996).

3.2.2.α. Ο Ρόλος της Κοινωνίας και της Θρησκείας

Page 58: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

54

Ο ανθρωποκεντρισµός, θεωρώντας την αδιαµφισβήτητη ανωτερότητα του ανθρώπου σε σχέση µε τη φύση, ονοµάζεται και «Μοντέλο της ανθρώπινης εξαίρεσης/προνοµίου». Οι ρίζες της ιδεολογίας αυτής τοποθετούνται στη δυτική δυϊστική φιλοσοφία και τα θρησκευτικά δόγ-µατα µέσα από τα οποία αναπτύχθηκε21. Η στάση απέναντι στα φυσικά τοπία ήταν ένα περί-εργο µίγµα από φόβο, υπεροψία και αδιαφορία. Για παράδειγµα, στη µεσαιωνική ζωγραφική

η φύση απεικονιζόταν µόνο τυχαία και περιστασιακά και ακόµη και όταν συνέβαινε αυτό, δεν ήταν ποτέ ρεαλιστική. Τα δάση θεωρούνταν µέρη όπου µόνο οι άνθρωποι µε µεγάλο ψυχικό

σθένος µπορούσαν να διασχίσουν (McAndrew, 1993, p. 235).

Σε αντίθετη κατεύθυνση, ο φυσιοκεντρισµός τοποθετώντας τον άνθρωπο περιφερειακά και όχι κεντρικά, µέρος της φύσης και όχι σε υψηλότερη ή χαµηλότερη θέση σε σχέση µε τους άλλους οργανισµούς, διέπεται από «βιοκεντρικά ήθη» αναγνωρίζοντας εγγενή αξία στα µη

ανθρώπινα όντα, ανεξάρτητα από τη χρησιµότητά τους στον άνθρωπο22. Αυτός ο τρόπος στάσης που ονοµάζεται και «Νέο Περιβαλλοντικό Μοντέλο», αποτελεί χαρακτηριστικό φαι-νόµενο της στροφής προς την προστασία της φύσης και τα οικολογικά κινήµατα των µοντέρ-

νων δυτικών κοινωνικών κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Πιθανότατα, αυτή η νέα «περιβαλλο-

ντική ηθική» που σε αρκετές περιπτώσεις είναι περισσότερο «µόδα» και όχι πραγµατικό και ανιδιοτελές ενδιαφέρον για τη φύση (Παντής κ.ά., 1996, σ. 215; Κατσαδωράκης, 1999, σ.

15), µπορεί να εξηγήσει κατά ένα µέρος την υψηλή αξία του τοποθετούν οι άνθρωποι των µοντέρνων δυτικών κοινωνιών, στα φυσικά τοπία σήµερα.

Επιπλέον, η εύκολη πρόσβαση σε απρόσιτες πριν µερικά χρόνια φυσικές περιοχές, η αυ-

ξηµένη γνώση για τις διεργασίες που επιτελούνται στη φύση (µε σηµαντικότατο το ρόλο των ΜΜΕ στην κατεύθυνση αυτή), καθώς και η αποτελεσµατική προστασία απέναντι στις δυ-

σκολίες και τους κινδύνους της εµπειρίας µε το φυσικό περιβάλλον, έχουν συµβάλει στην

21 Η φύση υπάρχει για να εξυπηρετεί τους σκοπούς του ανθρώπου, και είναι θέληµα Θεού να γίνει έτσι. Αυτός ο

τρόπος στάσης µπορεί να συνοψιστεί στο Βιβλίο της Γενέσεως (Κεφάλαιο Α΄, στίχος 28): Και ευλόγησεν αυτούς ο Θεός λέγων˙ “ Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε, γεµίσατε όλην την γην και γενήτε κύριοι αυτής˙ σας δίδω την δύναµιν να είσθε κύριοι και εξουσιασταί των ιχθύων της θαλάσσης και των πτηνών του ουρανού, όλων των κτηνών και όλης της γης και όλων όσα, ως ερπετά σύρονται επάνω εις την επιφάνειαν της γης”. Στους δύο επόµενους στίχους (29 & 30), ο Τριαδικός Θεός δίνει στον άνθρωπο την κυριότητα στα φυτά και στα ζώα της γης. 22 Ένα παράδειγµα από όπου µπορεί να διαπιστωθεί η στάση των Ιθαγενών Ινδιάνων της Αµερικής απέναντι στη

φύση, είναι το απόσπασµα της επιστολής που έστειλε ο αρχηγός της φυλής των Ινδιάνων Σουβαµίς, Σιάτλ, προς τον τότε πρόεδρο των Η.Π.Α. που ζητούσε να του δοθούν τα εδάφη όπου ζούσε η φυλή αυτή: «Η γη δεν είναι αδερφός του (του λευκού), αλλά εχθρός που πρέπει να τον καταχτήσει, και αφού τον καταχτήσει, πηγαίνει παρακά-

τω […] Τα ζώα της γης αυτής, ο λευκός θα πρέπει να τα µεταχειριστεί σαν αδέρφιά του … γιατί όσα συµβαίνουν στα ζώα, τα ίδια συµβαίνουν στον άνθρωπο […] Τα πάντα µοιράζονται την ίδια πνοή – τα ζώα, τα δέντρα, οι άν-θρωποι».

Page 59: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

55

σχεδόν καθ’ ολοκληρία προτίµηση των ανθρώπων για τα φυσικά τοπία (Wohlwill, 1983, p.

29).

3.2.2.β. Ο Ρόλος των Προσωπικών Χαρακτηριστικών

Αντίθετα, όσοι άνθρωποι προτιµούν την ηρεµία, όσοι αποφεύγουν τις έντονες εµπειρίες, οι εσωστρεφείς και οι κυκλοθυµικοί, εκφράζουν υψηλότερες προτιµήσεις για «γαλήνια» τοπία

τα οποία προσφέρουν ασφάλεια και αίσθηση σιγουριάς (Maciá, 1979; Ulrich, 1983; Küller,

1991; Rusell & Snodgrass, 1991; De Vries, 1996). Αυτή η δεύτερη κατηγορία ανθρώπων, εκ-

φράζει γενικά υψηλότερες προτιµήσεις για τα φυσικά τοπία.

Συνοπτικά λοιπόν, σε ότι αφορά την επίδραση του κοινωνικού παράγοντα στις προτιµή-

σεις, έχουν καταγραφεί τόσο οµοιότητες όσο και διαφορές στην αισθητική του τοπίου µετα-

ξύ:

• ∆ιαφορετικών εθνικοτήτων (Buhyoff et al., 1983; Kaplan & Helbert, 1988; Tuan, 1990;

Yang & Brown, 1992),

• ∆ιαφορετικών φυλών (Tips & Savasdisara, 1986; Kaplan & Talbot, 1988),

• ∆ιαφορετικού φύλου (Maciá, 1979; Strumse, 1996),

• ∆ιαφορετικών ηλικιών (Zube et al., 1983; Axia et al., 1991; Moore, 1991; Spencer, 1991),

• ∆ιαφορετικής οικονοµικής κατάστασης (Priestley & Evans, 1996),

• ∆ιαφορετικών ενδιαφερόντων των ατόµων (Küller, 1991).

Παρόλα αυτά, στις περισσότερες περιπτώσεις τα αποτελέσµατα των ερευνών δείχνουν ότι υπάρχει ένας υπολογίσιµος, τουλάχιστον άνω του µετρίου, βαθµός σύγκλισης απόψεων, µε-γαλύτερος ίσως από ότι θα µπορούσε να υποθέσει κανείς αρχικά (Buhyoff et al., 1983; Tips

& Savasdisara, 1986; Lucas, 1991).

3.2.3. Ο Βαθµός Οµοφωνίας των Προτιµήσεων Παρότι δεν υπάρχουν ξεκάθαρες αποδείξεις, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι ο βαθµός οµο-

φωνίας των προτιµήσεων επηρεάζεται καταλυτικά από το χαρακτήρα της αλληλεπίδρασης ανθρώπου (εσωτερικοί παράγοντες) – τοπίου (εξωτερικοί παράγοντες) (Dearden, 1987, p.

268). Όταν οι εξωτερικοί παράγοντες (τα χαρακτηριστικά του τοπίου) κυριαρχούν των εσω-

τερικών (προσωπικά χαρακτηριστικά του αξιολογητή και κοινωνικά πρότυπα), τότε οι πιθα-

Τα άτοµα µε συναισθηµατική σταθερότητα, όσοι αναζητούν την περιπέτεια και οι εξωστρε-φείς, έχοντας ανάγκη για µεγαλύτερο συγκινησιακό επίπεδο διέγερσης, προτιµούν «έντονα»

τοπία γιατί αυτά τους προσφέρουν µη προβλέψιµες εµπειρίες.

Page 60: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

56

νότητες για υψηλότερο βαθµό οµοφωνίας αυξάνονται. Όσο περισσότερο «ακραία» είναι ορισµένα τοπία (πολύ ωραία ή πολύ άσχηµα), τόσο αυ-

ξάνονται οι πιθανότητες για υψηλότερο βαθµό οµοφωνίας. Η σύγκλιση στις προτιµήσεις είναι µικρότερη για τοπία ανάµεσα στα όρια του εξαιρετικά ωραίου ή άσχηµου.

Η φυσικότητα και η παρουσία νερού, αυξάνουν σε πολύ µεγάλο βαθµό τις πιθανότητες για

υψηλότερο βαθµό συµφωνίας. Το νερό για παράδειγµα, είναι χαρακτηριστικό το οποίο συν-δέεται µε υψηλές προτιµήσεις σε παγκόσµιο επίπεδο. Αυτό που πρέπει όµως να τονιστεί, εί-ναι ότι η ύπαρξη νερού από µόνη της, δεν αποτελεί προβλεπτικό παράγοντα υψηλών προτι-µήσεων. Η καθαρότητα του νερού είναι πιθανότατα ο καταλυτικότερος παράγοντας. Έχει λοι-πόν διαπιστωθεί ότι τοπία όπου κυρίαρχο χαρακτηριστικό είναι το καθαρό ή τρεχούµενο νερό

(λίµνες, ποτάµια, καταρράκτες, υδάτινες επιφάνειες µε αντανακλάσεις) είναι υπερβολικά α-

ρεστά, ενώ αντίθετα βαλτώδεις εκτάσεις και επιφάνειες µε στάσιµο νερό καλυµµένο από άλ-

γη, σχετίζονται µε χαµηλές προτιµήσεις (R. Kaplan, 1977; Lee, 1979; Simonds, 1983; Ulrich,

1983; Yang & Brown, 1992; McAndrew, 1993).

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 3.4. Η συσχέτιση του νερού ως κυρίαρχου χαρακτηριστικού στο τοπίο και προ-

τιµήσεων είναι τόσο ισχυρή, που η παρουσία του συγκεκριµένου στοιχείου θεωρείται αξιω-

µατικά πλέον (από όλες τις µεθόδους αξιολόγησης) ότι προσδίδει υψηλότερη ποιότητα (ή α-

ξία) στο τοπίο. Αν εκτός από νερό εντοπίζεται και κυριαρχία βλάστησης, τότε όχι µόνο οι προτιµήσεις, αλλά και οι πιθανότητες για σύγκλιση στις αξιολογήσεις αυξάνουν ακόµη πε-ρισσότερο.

Σε ότι αφορά τους αξιολογητές, έχει διαπιστωθεί ότι όσο µικρότερη ηλικία έχουν, τόσο αυξά-

νονται οι πιθανότητες για υψηλότερο βαθµό οµοφωνίας. Τα παιδιά επηρεάζονται λιγότερο

από τα εκάστοτε κοινωνικά πρότυπα και δεν έχουν διαµορφώσει σε εξαιρετικά µεγάλο βαθµό

Page 61: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

57

προσωπικά κριτήρια αξιολόγησης. Έτσι λοιπόν, αφού οι κρίσεις τους κατευθύνονται περισ-

σότερο από τα «εξωτερικά» χαρακτηριστικά του τοπίου, παρά από «εσωτερικούς» προσωπι-κούς παράγοντες, οι πιθανότητες για σύγκλιση στις προτιµήσεις αυξάνονται.

Ακόµη και ο τρόπος µε τον οποίο διατυπώνονται οι ερωτήσεις στα άτοµα επηρεάζει το

βαθµό οµοφωνίας απόψεων. Αν για παράδειγµα τεθεί η ερώτηση: «Πόσο ωραίο θεωρείτε το

τοπίο αυτό;» το πιθανότερο είναι να υπάρξει µεγαλύτερος βαθµός συµφωνίας από ότι αν τεθεί η ερώτηση: «Σας αρέσει το τοπίο αυτό;». Η πρώτη ερώτηση ζητά κατά κάποιο τρόπο από

τους παρατηρητές να απαντήσουν µε περισσότερο «αντικειµενικά» κριτήρια, ενώ η δεύτερη

είναι διατυπωµένη έτσι ώστε να αποβλέπει σε περισσότερο υποκειµενικά κριτήρια αξιολόγη-

σης. ∆ιαφορές στις απόψεις για το τοπίο υπάρχουν τόσο µεταξύ κοινωνικών οµάδων όσο και µε-

ταξύ ατόµων. Αυτό είναι σίγουρο. Εκτός όµως από διαφορές υπάρχουν και οµοιότητες. Επι-πλέον, ο βαθµός στον οποίο εντοπίζονται διαφορές δεν είναι τέτοιος που να µην επιτρέπει την εξαγωγή συµπερασµάτων µέσα από τις οµοιότητες. Σύµφωνα λοιπόν µε τον Ulrich (1983, p. 107), οι απόψεις των υποστηρικτών της άποψης

των κοινωνικά κατευθυνόµενων προτύπων χαρακτηρίζονται από µία τάση να τονίζουν τις διαφορές ανάµεσα σε κάθε κοινωνία, χωρίς όµως να κάνουν λόγο για τις οµοιότητες. Το να

βρεθούν διαφορές µεταξύ διαφορετικών κοινωνικών πλαισίων είναι κάτι που εύκολα διαπι-στώνεται. Ο εντοπισµός όµως κοινών σηµείων ίσως οδηγήσει σε ορθότερη θεώρηση σχετικά

µε τα αίτια των προτιµήσεων γιατί οι οµοιότητες που απαντώνται µεταξύ των κοινωνιών αυ-

τών είναι περισσότερο εντυπωσιακές από τις διαφορές, σε ό,τι τουλάχιστον αφορά το συγκε-κριµένο θέµα.

Η σχετικότητα στις προτιµήσεις είναι κάτι που φυσικά και υπάρχει, πρέπει όµως µε κάποιο

τρόπο να γίνουν επιλογές. Υποστηρίζοντας ότι η αισθητική του τοπίου είναι εντελώς σχετικό

ζήτηµα µε καθαρά υποκειµενικό χαρακτήρα και θέµα τελείως κοινωνικά διαφοροποιηµένο,

δε λύνεται το πρόβληµα της αξιολόγησης του τοπίου αλλά αντίθετα επιτείνεται (S. Kaplan,

1979, p. 246). Ειδικά δε, στις περιπτώσεις εκτίµησης µη υλικών αγαθών (όπως είναι οι οπτι-κοί πόροι) και χαρακτηριστικών δύσκολα υπολογίσιµων (όπως είναι οι αισθητικές προτιµή-

σεις), πρέπει να υπάρχει απαραίτητα κάποια βάση αναφοράς που να χρησιµεύει σαν οδηγός στην λήψη αποφάσεων και στην εξαγωγή συµπερασµάτων (Moore, 1991, p. 321).

3.2.4. Η Προτίµηση ως Συνιστάµενο Αποτέλεσµα Μία περισσότερο ολοκληρωµένη θεώρηση είναι αυτή που ενσωµατώνει και τις δύο απόψεις, αναγνωρίζοντας το διαφορετικό ρόλο των παραπάνω παραγόντων στην αλληλεπίδραση αν-

Page 62: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

58

θρώπου – τοπίου. Σύµφωνα µε την τοποθέτηση αυτή, οι διαφορές στις προτιµήσεις ανάµεσα

σε ανθρώπους µε διαφορετικά κοινωνικά χαρακτηριστικά δεν είναι απαραίτητα αµοιβαία α-

ποκλειόµενες µε την «εξελικτική» θεωρία. Ακόµη περισσότερο, η ύπαρξη τέτοιων διαφορών δεν είναι επαρκής λόγος για την απόρριψη της εξελικτικής άποψης και την υιοθέτηση της το-

ποθέτησης των κοινωνικών διαφορών, παρότι οι απόψεις των θεωριών της έµφυτης προτίµη-

σης είναι έµµεσες και ορισµένες φορές αρκετά θεωρητικές (Van Den Berg et al., 1998, p.

142).

Σηµείο που πρέπει πάντως να ληφθεί υπόψη είναι ότι η αξιολόγηση του τοπίου είναι το τε-λικό αποτέλεσµα της συνδυασµένης δράσης: • της αντίληψης (συλλογή των περιβαλλοντικών πληροφοριών), • του συναισθηµατικού παράγοντα (τα συναισθήµατα εκδηλώνονται ως έµφυτα και παναν-

θρώπινα φαινόµενα),

• της γνωστικής διαδικασίας (µάθηση, µνήµη, σκέψη, φαντασία, συµβολισµός), και • της δράσης (τελική εκδήλωση λεκτικής ή µη, συµπεριφοράς).

Όπως φαίνεται και από τον παρακάτω πίνακα, είναι δυνατόν να συνυπάρξουν τόσο βιολο-

γικές καταβολές όσο και κοινωνικά και προσωπικά χαρακτηριστικά στην αξιολόγηση του το-

πίου (Ulrich, 1983; Bourassa,1991; Fiedeldey, 1995; Jennings, 1997; Averill et al., 1998).

ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1. Η µετάβαση από το γενικότερο, στο ειδικότερο επίπεδο των αιτίων των προτι-µήσεων για το τοπίο. (Πηγή: Bourassa, S.C. 1991. The Aesthetics of Landscape. Belhaven

Press, London, p. 64).

Επίπεδα Αξιολόγησης του Τοπίου

Αντίστοιχα Αίτια

Βιολογικό

——————

Φυσικοί νόµοι & Ένστικτα

Κοινωνικό – Πολιτισµικό

——————

Κοινωνικά Πρότυπα

Ατοµικό

——————

Προσωπικά Χαρακτηριστικά

Σύµφωνα µε τους υποστηρικτές της συγκεκριµένης άποψης, οι βιολογικές καταβολές των προτιµήσεων είναι υπεύθυνες για την αντίληψη και το συναίσθηµα, ενώ ο κοινωνικός και προ-

σωπικός παράγοντας επιδρά περισσότερο στη γνωστική διαδικασία. Το πιθανότερο είναι λοι-πόν, οι βιολογικές καταβολές να είναι υπεύθυνες για τις προτιµήσεις για τα φυσικά τοπία, το

κοινωνικό και πολιτισµικό πλαίσιο να διαµορφώνει περισσότερο τις απόψεις σε τοπία µε εµ-

φανή την ανθρώπινη επίδραση ή συγκεκριµένους συµβολισµούς, και τέλος, τα προσωπικά

χαρακτηριστικά του κάθε ατόµου να παίζουν µεγαλύτερο ρόλο στην εκδήλωση συγκεκριµέ-

Page 63: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

59

νων δραστηριοτήτων στο τοπίο.

Ο άνθρωπος αντιλαµβάνεται συνειδητά, σκόπιµα και ενεργητικά, επιθυµεί και προσδοκά

(Παπαδόπουλος & Ζάχος, 1985, σ. 241). Με λίγα λόγια, υπάρχει κίνητρο στην αντίληψη του

τοπίου. Τα συναισθήµατα που ακολουθούν την αντίληψη, συµβαίνουν σε πρό–γνωστική δια-

δικασία, χρειάζονται απειροελάχιστο χρόνο και ελάχιστες πληροφορίες από το τοπίο για να

αναπτυχθούν και είναι άρρηκτα συνδεδεµένα από το πόσο το τοπίο µπορεί να καλύψει τους στόχους, τις ανάγκες και τα κίνητρα του κάθε ατόµου (Bourassa 1991; Evans & Gärling,

1991; Gärling et al., 1991; Golledge, 1991; Küller, 1991; Rusell & Snodgrass, 1991)23.

Οι γνωστικές διαδικασίες όπως η µνήµη, η σύγκριση και η παραβολή µε τα κοινωνικά

πρότυπα, το φαντασιακό στοιχείο, κ.λπ., απαιτούν πολύ περισσότερες πληροφορίες από το

γύρω περιβάλλον για να αναπτυχθούν και είναι παράγοντες καθοριζόµενοι από µαθησιακά,

κοινωνικά και προσωπικά χαρακτηριστικά. Λαµβάνοντας επίσης υπόψη ότι η γνώση και το

συναίσθηµα είναι σε µεγάλο βαθµό ανεξάρτητοι παράγοντες24, µπορεί να εξηγηθεί αρκετά

ικανοποιητικά ο «δυϊσµός» συναισθήµατος - γνώσης κατά την αξιολόγηση του τοπίου (Rusell

& Snodgrass, 1991, p. 247). Έτσι λοιπόν τα µετά–γνωστικά συναισθήµατα είναι φιλτραρι-σµένα µέσα από τη γνώση, την εµπειρία και τα κοινωνικά πρότυπα. Η τελική συµπεριφορά

κάθε ατόµου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, ορισµένες φορές µπορεί να κυριαρχεί το

συναίσθηµα, ορισµένες ο γνωστικός παράγοντας. Αξίζει πάντως να τονιστεί ότι η διερεύνηση των συναισθηµάτων που προκαλεί το τοπίο

στα άτοµα, µπορεί σε κάποιο βαθµό να προβλέψει τη µετέπειτα συµπεριφορά τους. Για πα-

ράδειγµα, ορισµένοι άνθρωποι µπορεί να θεωρούν τα αστικά τοπία αγχώδη και τα φυσικά

γαλήνια. Κάποιοι άλλοι άνθρωποι µπορεί να αξιολογούν τα αστικά τοπία βαρετά, ενώ τα φυ-

σικά συναρπαστικά. Αν και οι δύο οµάδες ανθρώπων προτιµούν τα φυσικά από τα τεχνητά

τοπία, ο τρόπος συµπεριφοράς τους σε ένα φυσικό τοπίο µπορεί να διαφέρει σηµαντικά εξαι-τίας των διαφορετικών συναισθηµάτων που νιώθουν (Rusell & Snodgrass, 1991, p. 257).

23 Τα περισσότερο «πρωτόγονα» µέρη του εγκεφάλου λειτουργούν πιο πολύ στη βάση του συναισθήµατος παρά

της γνώσης και ενεργοποιούνται από τον οπτικό ερεθισµό του τοπίου, πριν από τη γνωστική διαδικασία (Ulrich,

1983; Tuan, 1990; Bourassa, 1991). Πριν την ανάπτυξη των γνωστικών εφοδίων του ανθρώπου, το συναίσθηµα

από µόνο του, ήταν αυτό που καθόριζε την επιτυχή επιβίωση και προσαρµογή. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι είναι δυνατόν να συµβούν συναισθηµατικές αντιδράσεις απέναντι σε ερεθίσµατα, απουσία γνωστικής συνειδητοποίη-

σης των ερεθισµάτων αυτών (Zajonc, από Ulrich, 1983, p. 89). 24 Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, δεν είναι παράξενο φαινόµενο η εκδήλωση θαυµασµού για τα φυσικά τοπία

από ανθρώπους οι οποίοι δε δείχνουν αγάπη για τη φύση, ή οι γλαφυρές περιγραφές τοπίων που πρωταντίκριζαν µε δέος οι Ευρωπαίοι εξερευνητές στην Αµερική και την Αυστραλία (Tuan, 1990, p. 95).

Page 64: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

60

Πρωταρχική

Συναισθηµατική Αντίδραση

(Ελκυστικό – Απωθητικό)

ΆΆττοοµµοο

(µε συγκεκριµένα προσωπικά χαρακτηριστικά και συ-

ναισθηµατική κατάσταση πριν την αντίληψη του τοπίου)

ΤΤοοππίίοο

(µε πλήθος δεδοµένων που υπάρχουν σε αυτό)

Αντίληψη του τοπίου (ιδιαίτερα οπτική).

Επιλεκτική συγκράτηση δεδοµένων και µετασχηµατισµός τους σε πληροφορίες

Η οποία µπορεί να οδηγήσει σε:

ΣΧΗΜΑ 3.2. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τις προτιµήσεις και τα διαδοχικά στάδια της αξιολόγησης του τοπίου. (Πηγή: Ulrich, R.S. 1983. Aesthetic and Affective Response to

Natural Εnvironment. In Altman, I. and Worhlwill, J.F. (Eds.), Behaviour and the Natural

Environment, Plenum Press, New York, p. 91).

ΤΤεελλιικκήή σσυυµµππεερριιφφοορράά

σε επίπεδο δραστηριότητας

ΣΣττάάσσηη

Ετοιµότητα, κινητοποίηση και παρόρµηση προς συµπεριφορά

Γενικότερη µετά – γνωστική

συναισθηµατική κατάσταση

ΓΓννωωσσττιικκήή δδιιααδδιικκαασσίίαα

Αξιολόγηση του τοπίου σύµφωνα µε το

προσδοκώµενο όφελος και την εκπλήρωση

των σκοπών και κινήτρων του παρατηρητή

Προηγούµενη εµπειρία,

µαθησιακά στοιχεία ,

κοινωνικά και πολιτιστικά πρότυπα

Page 65: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

ΚΚ ΕΕ ΦΦ ΑΑ ΛΛ ΑΑ ΙΙ ΟΟ 44 Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται τα βασικότερα σηµεία των γνωστικών µο-

ντέλων αξιολόγησης του τοπίου. Η αναφορά αυτή περιλαµβάνει τη θεωρία του

Berlyne, την «εξελικτική» θεωρία του Appleton και το µοντέλο της επεξεργασί-ας των πληροφοριών των Kaplans. Οι συναισθηµατικές αντιδράσεις κατά την

αξιολόγηση του τοπίου, εξετάζονται µέσα από το µοντέλο των Russell & Meh-

rabian.

4.1. Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ DANIEL BERLYNE

Κατά γενική οµολογία η έρευνα του Daniel Berlyne αποτέλεσε µία από τις σηµαντικότερες επιρροές στην προσπάθεια κατανόησης του τρόπου µε τον οποίο αξιολογούν οι άνθρωποι το

τοπίο (Wohlwill, 1976; Bell et al., 1978, 1990; Gifford, 1997; Hanyu, 1997). Η θεωρία του

Berlyne ήταν εξαιρετικά πρωτοποριακή υπό την έννοια ότι επιχείρησε να αναλύσει τους «µη-

χανισµούς» της περιβαλλοντικής αισθητικής και να καταγράψει προβλεπτικούς παράγοντες προτίµησης σε µια λιγότερο «φιλοσοφική» βάση από ότι οι προϋπάρχουσες θεωρίες. Μετα-

γενέστεροι ερευνητές προσπάθησαν να προσαρµόσουν τη συγκεκριµένη θεωρία στο ειδικό-

τερο επίπεδο του τοπίου.

Σύµφωνα µε τον Berlyne, τα ερεθίσµατα του περιβάλλοντος προκαλούν συγκριτικές και εξερευνητικές αντιδράσεις. Συγκριτικές αντιδράσεις, γιατί τα ερεθίσµατα αυτά λειτουργούν έτσι ώστε να προκαλούν σύγκριση και αντιπαραβολή µε προηγούµενα ερεθίσµατα από ήδη

γνωστά περιβάλλοντα. Εξερευνητικές αντιδράσεις, γιατί τα περιβαλλοντικά ερεθίσµατα είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε δύο τύπους εξερεύνησης: την αόριστη και τη συγκεκριµένη εξερεύ-

νηση. Αναλυτικότερα:

Page 66: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

62

• Η αόριστη (µη συγκεκριµένη) εξερεύνηση συµβαίνει όταν κάποιος δε λαµβάνει τόσο έ-ντονα ερεθίσµατα από το περιβάλλον και «ψάχνει» προς πολλές κατευθύνσεις ώστε να

βρει κάποιο ερέθισµα που θα τον ικανοποιήσει και θα τον οδηγήσει κοντά στο «καταλλη-

λότερο» επίπεδο διέγερσης. Το υποκειµενικά «άριστο» αυτό επίπεδο διέγερσης είναι συ-

νήθως κάποιο ερέθισµα που χαρακτηρίζεται από χαµηλά έως µέτρια επίπεδα αβεβαιότη-

τας. • Η συγκεκριµένη εξερεύνηση συµβαίνει όταν κάποιο άτοµο διεγείρεται από ένα συγκεκρι-

µένο ερέθισµα και εξετάζει αυτή καθαυτή την πηγή του ερεθίσµατος µε σκοπό να µειώσει την αβεβαιότητα ή την περιέργεια που του προκαλείται.

• Η πολυπλοκότητα. Eκφράζεται είτε ως ποικιλότητα (που αναφέρεται στην ποικιλία διαφο-

ρετικών στοιχείων), είτε ως δοµική (ή οργανωτική) πολυπλοκότητα (που αναφέρεται στην ποικιλία της δοµής του περιβάλλοντος ως συνόλου).

• Η πρωτοτυπία. ∆ηλώνει το βαθµό στον οποίο ένα περιβάλλον περιέχει χαρακτηριστικά

που µπορούν να θεωρηθούν καινοτοµικά και νεωτεριστικά.

• Η ασυµφωνία. Αποτελεί το βαθµό στον οποίο εντοπίζεται δυσαρµονία µεταξύ κάποιου συ-

γκεκριµένου χαρακτηριστικού µε το γενικότερο περιβάλλον όπου εντάσσεται. • Η έκπληξη. Εκφράζει το βαθµό στον οποίο δεν επιβεβαιώνονται οι προσδοκίες που έχει

κάποιος για το τι πρόκειται να συναντήσει, αλλά συµβαίνει κάτι για το οποίο δεν είναι προετοιµασµένος25.

Ο Berlyne υπέθεσε ότι η αξιολόγηση ενός περιβάλλοντος είναι το τελικό αποτέλεσµα δύο

παραγόντων: της αβεβαιότητας – διέγερσης και του βαθµού ευχαρίστησης (ή ηδονικού τόνου).

25 Οι αντίστοιχοι όροι είναι: Complexity, Novelty, Incongruity και Surprisingness. Για τον τελευταίο όρο δεν υπάρχει αντίστοιχη ελληνική λέξη, µπορεί όµως ελεύθερα να µεταφραστεί ως: «η δυνατότητα του τοπίου να προ-

καλέσει έκπληξη».

Ενώ στην πρώτη περίπτωση το άτοµο ξεκινά από ένα σχετικά χαµηλό επίπεδο διέγερσης και στοχεύει σε ένα υψηλότερο, στη δεύτερη περίπτωση ωθείται από ένα υψηλό επίπεδο διέγερ-

σης αποβλέποντας σε ένα χαµηλότερο, έτσι ώστε να «αποφορτίσει» την ένταση που του προ-

καλείται από την εξωτερική πηγή.

Τα χαρακτηριστικά των ερεθισµάτων του περιβάλλοντος που δηµιουργούν τις εξερευνητικέςαυτές αντιδράσεις, είναι:

Page 67: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

63

Η υπόθεση ήταν ότι η διέγερση (ειδικά αυτή που σχετίζεται µε τη συγκεκριµένη εξερεύνηση)

αυξάνει σχεδόν γραµµικά, όσο η αβεβαιότητα και οι υπόλοιπες αντιπαραβαλλόµενες ιδιότη-

τες των περιβαλλοντικών ερεθισµάτων αυξάνουν. Η αντίστοιχη υπόθεση για το βαθµό ευχαρίστησης (που συνδέεται περισσότερο µε την αό-

ριστη εξερεύνηση) ήταν ότι παρουσιάζει περίπου µία πορεία ανάποδου U σε σχέση µε την αβεβαιότητα και τις υπόλοιπες αντιπαραβαλλόµενες ιδιότητες των περιβαλλοντικών ερεθι-σµάτων. Προφανώς λοιπόν, κάποιος είναι περισσότερο ευχαριστηµένος µε µέτρια επίπεδα

διέγερσης και αβεβαιότητας παρά µε ακραίες τιµές. Με λίγα λόγια, ο Berlyne υποστήριξε ότι προτιµώνται περιβάλλοντα των οποίων η πολυ-

πλοκότητα, η πρωτοτυπία, η ασυµφωνία, η έκπληξη και η αβεβαιότητα βρίσκονται σε µέτρια

επίπεδα. Ανάλογα, ακραίες τιµές των χαρακτηριστικών αυτών οδηγούν σε χαµηλότερες προ-

τιµήσεις ή ακόµη και σε απόρριψη.

Η έρευνα του Berlyne δεν περιελάµβανε την αξιολόγηση φυσικών τοπίων. Τα αποτελέ-σµατα µετέπειτα ερευνών σχετικά µε τη µεταβολή του βαθµού προτιµήσεων σε σχέση µε την ποικιλότητα διαφορετικού «είδους» τοπίων επιβεβαίωσαν µόνο εν µέρει τις υποθέσεις του

Berlyne. Ειδικότερα δε, τα εµπειρικά δεδοµένα έδειξαν (Wohlwill, 1976; R. Kaplan, 1979;

Kaplan et al., 1989) ότι η πολυπλοκότητα, στην καλύτερη µάλιστα περίπτωση, παίζει ασαφή

ρόλο στις προτιµήσεις του «µη ειδικού» κοινού, παρότι το συγκεκριµένο χαρακτηριστικό θω-

ρούνταν και κατά µεγάλο βαθµό συνεχίζει να θεωρείται ως ο βασικότερος παράγοντας αισθη-

τικής από τους περισσότερους αρχιτέκτονες και σχεδιαστές (Rusell & Snodgrass, 1991). Αυ-

τό είναι µία διαπίστωση που και οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες τοπίου αναγνωρίζουν (Simonds,

1983).

Σε ότι αφορά τις άλλες ιδιότητες των αντιπαραβαλλόµενων ερεθισµάτων, έγινε φανερό ότι οι απόψεις µεταξύ ειδικών και µη, διίστανται. Τα αποτελέσµατα σχετικών ερευνών έδειξαν ότι εντοπίζεται µία περίπου θετικά γραµµική συσχέτιση µεταξύ της καινοτοµίας (υπό την έν-νοια της πρωτοτυπίας και του νεωτερισµού) και των προτιµήσεων των ειδικών (αρχιτέκτονες και σχεδιαστές). Στο χωρίς ειδικές γνώσεις κοινό, θετικά γραµµική συσχέτιση διαπιστώθηκε µόνο σε ότι αφορά την κινητοποίηση της προσοχής. Ο βαθµός προτίµησης της πλειοψηφίας των ατόµων παρουσίασε µεταβολή περίπου ανάποδου U σε σχέση µε την πρωτοτυπία. Η έκ-

πληξη παρουσίασε µία περίπου θετικά γραµµικά συσχέτιση µε το βαθµό προτίµησης και η

ασυµφωνία µεταβλήθηκε σχεδόν αρνητικά γραµµικά σχετικά µε το βαθµό προτίµησης.

Page 68: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

64

ΣΧΗΜΑ 4.1. Η µεταβολή των προτιµήσεων ανάλογα µε το επίπεδο ποικιλότητας τεχνητών, µικτών (ηµιφυσικών ή ηµιτεχνητών) και φυσικών τοπίων. Η σηµαντικότερη διαπίστωση ήταν ότι τα φυσικά τοπία προτιµώνται σε πολύ υψηλότερο βαθµό σε σχέση µε τα τεχνητά. Αξίζει όµως να σηµειωθεί ότι σε όλες τις έρευνες που αφορούσαν τη συγκεκριµένη κατεύθυνση, ή-

ταν αδύνατο να εντοπιστούν φυσικά τοπία των οποίων ο βαθµός ποικιλότητας να πλησιάζει έστω, στα υψηλά επίπεδα του αντίστοιχου χαρακτηριστικού των τεχνητών.

Το συµπέρασµα λοιπόν που διατύπωσε ο Wohlwill (1976, p. 47) είναι ότι υπάρχει ενδογε-νής διαφορά στο χαρακτήρα της πολυπλοκότητας µεταξύ φυσικών και τεχνητών τοπίων. Στα

φυσικά τοπία, ο όρος ποικιλότητα είναι περισσότερο δόκιµος. Αντίστοιχα, ο όρος πολυπλο-

κότητα ταιριάζει περισσότερο στα τεχνητά τοπία. Το να συγκρίνεται λοιπόν η ποικιλότητα

των φυσικών τοπίων µε την πολυπλοκότητα των τεχνητών σαν όµοια χαρακτηριστικά, είναι ατυχής σύγκριση γιατί συγκρίνονται ουσιαστικά διαφορετικές ιδιότητες.

(Πηγή: Wohlwill, J.F. 1976. Environmental Αesthetics: The Εnvironment as a Source of

Affect. In Altman I. and Wohlwill J.F. (Eds.), Human Behavior and Environment: Advances

in Theory and Research, Vol. 1., Plenum, New York, p. 47).

0

1

2

3

4

5

6

7

0 1 2 3 4 5 6 7

Ε π ί π ε δ ο Π ο ι κ ι λ ό τ η τ α ς

Μ έ σ

ο ς

Ό ρ

ο ς Π ρ

ο τ ί

µ η σ

η ς Φ υ σ ι κ ά Τ ο π ί α

Η µ ι φ υ σ ι κ ά Τ ο π ί α

Τ ε χ ν η τ ά Τ ο π ί α

Page 69: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

65

4.2. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ – ΠΡΟΦΥΛΑΞΗΣ

ωρία σε ότι αφορά τις καταβολές και τα αίτια των προτιµήσεων για το τοπίο. Το να µπορεί κάποιος παρατηρεί, χωρίς όµως να παρατηρείται, ήταν µία αναγκαία προϋπόθεση για την κά-

λυψη δύο βασικών βιολογικών αναγκών των πρώτων ανθρώπων: να κυνηγούν τη λεία τους και να αποφεύγουν τους φυσικούς εχθρούς τους. Σύµφωνα λοιπόν µε τη θεωρία του ενδιαι-τήµατος26, ακόµη και σήµερα προτιµώνται τοπία που εξασφαλίζουν τις προϋποθέσεις για το

να µπορεί κάποιος να ελέγχει τον ευρύτερο χώρο, χωρίς όµως ο ίδιος να είναι άµεσα ορατός. Έτσι λοιπόν: • Η προοπτική αναφέρεται στην ύπαρξη µιας θέσης παρατήρησης η οποία προσφέρει σε

κάποιον τη δυνατότητα να επιβλέπει και να επιτηρεί το γύρω χώρο, συλλέγοντας όσο το

δυνατόν περισσότερες περιβαλλοντικές πληροφορίες. • Η προφύλαξη αφορά την ύπαρξη µίας περιοχής που να µπορεί να παρέχει απόκρυψη και

«καταφύγιο» όταν κάποιος νιώθει ότι απειλείται από εξωτερικούς κινδύνους. Οι δυνατότητες της προοπτικής και προφύλαξης περιγράφουν στην ουσία ένα «µηχανι-

σµό» προστασίας του ανθρώπου από τους κινδύνους, ένα τρίτο περιβαλλοντικό παράγοντα ο

οποίος παίζει σηµαντικό ρόλο στη θεωρία του ενδιαιτήµατος. Πρέπει πάντως να σηµειωθεί ότι τα χαρακτηριστικά αυτά είναι περισσότερο συµβολικές έννοιες και όχι κατ’ ανάγκη κυρι-ολεκτικές θέσεις σε ένα τοπίο. Για παράδειγµα, οι τόνοι φωτεινότητας και σκοτεινότητας συµβολίζουν την προοπτική και την απόκρυψη αντίστοιχα27.

Η θεωρία της προοπτικής – προφύλαξης του Appleton και το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών των Kaplans αλληλοκαλύπτονται σε αρκετά σηµεία. Ενώ όµως το µοντέλο

της επεξεργασίας των πληροφοριών διατυπώνει αρκετά σαφείς προβλεπτικούς παράγοντες προτιµήσεων, ο κίνδυνος, η προοπτική και η προφύλαξη της θεωρίας του ενδιαιτήµατος είναι παράγοντες αρκετά γενικοί και αόριστα καθορισµένοι σε ότι τουλάχιστον αφορά την εφαρ-

26 Ο όρος «Θεωρία Ενδιαιτήµατος» (Habitat Theory) είναι πιθανότατα δόκιµος γιατί σύµφωνα µε τον Appleton,

τα αίτια των προτιµήσεων συγκεκριµένων τοπίων είναι βιολογικά. Η Προοπτική–Προφύλαξη (Prospect–Refuge)

µεταφράζεται από τους αντίστοιχους όρους. Αν και η λέξη Refuge στην κυριολεκτική της έννοια σηµαίνει «κα-ταφύγιο», προτιµήθηκε ο γενικότερος όρος προφύλαξη. 27 Στο συµβολισµό των εννοιών της προοπτικής και της προφύλαξης, το σκοτάδι µπορεί να µη συµβολίζει πάντα

την απόκρυψη, αλλά να δηλώνει και τον κίνδυνο. Όταν υπάρχει σκοτάδι στη θέση προφύλαξης τότε το χαρα-

κτηριστικό αυτό δε συνδέεται µε τον κίνδυνο. Αντίθετα, όταν το σκοτάδι είναι χαρακτηριστικό της θέσης προο-πτικής, τότε µπορεί να συµβολίζει τον κίνδυνο.

ΤΟΥ JAY APPLETON Η θεωρία της Προοπτικής – Προφύλαξης του Jay Appleton είναι µία καθαρά «βιολογική» θε-

Page 70: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

66

µόσιµη αξία της συγκεκριµένης θεωρίας (Craik & Feimer, 1991; Kroh & Gimblett, 1995).

Ακόµη, ο Appleton έδωσε υπερβολική βαρύτητα στις έµφυτες καταβολές των προτιµήσεων, σε αντίθεση µε το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών που αναγνωρίζει τη σηµαντι-κή επίδραση του κοινωνικοπολιτισµικού παράγοντα στη διαφοροποίηση των απόψεων. Παρ’

όλες τις ατέλειες της θεωρίας του όµως, ο Appleton έχει προσφέρει σηµαντική συνεισφορά

στην προσπάθεια εξήγησης των προτιµήσεων για το τοπίο (Bourassa,1991). Αρκετές έρευνες έχουν επιβεβαιώσει ότι τα βασικά σηµεία της θεωρίας της προοπτικής – προφύλαξης ισχύουν σε µεγάλο βαθµό (Moore, 1991; McAndrew, 1993; Averill et al., 1998).

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 4.1. Σύµφωνα µε τον Appleton, στο τοπίο αυτό συνδυάζεται τόσο η δυνατότητα

προοπτικής όσο και η δυνατότητα προφύλαξης. Εκτός όµως από κυριολεκτικές θέσεις στο

τοπίο, η προοπτική και η προφύλαξη µπορούν να συµβολιστούν από τη φωτεινότητα της θέας προς στο ξέφωτο και τη σκίαση της θέσης παρατήρησης αντίστοιχα. Ο κίνδυνος αντιπροσω-

πεύεται από τη σφοδρότητα και την ορµή του καταρράκτη και τους απότοµους και τραχείς βράχους. Πρέπει επίσης να επισηµανθεί η παρουσία του νερού που βρίσκεται σε δύο µορφές: ως ήρεµο και γαλήνιο, στοιχείο ασφάλειας το οποίο συνδέεται άρρηκτα µε την κάλυψη των βασικότερων βιολογικών αναγκών του ανθρώπου, και ως ορµητικό, χαρακτηριστικό που

προτρέπει σε εγρήγορση και δραστηριοποίηση. Το τοπίο αυτό «ισορροπεί» ανάµεσα σε δύο

ακραίες καταστάσεις: την προοπτική και την προφύλαξη, την πρόκληση και τη σιγουριά.

Page 71: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

67

4.3. ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ

28

Το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών κυριολεκτικά αναθεώρησε το πεδίο της έρευνας του τοπίου, µετατοπίζοντας την ουσία της αξιολόγησης από το τοπίο αυτό καθαυτό,

στην εµπειρία του τοπίου και στο τι αυτό προκαλεί στους παρατηρητές, στους οποίους σε τελική ανάλυση η διαχείριση του τοπίου απευθύνεται. Αν και στην αρχή η συγκεκριµένη

θεώρηση αντιµετωπίστηκε µε σκεπτικισµό, κυρίως εξαιτίας της «ανθρωποκεντρικής» και όχι «τοπιοκεντρικής» τοποθέτησής της, στην πορεία αποκαλύφθηκε ότι αποτελεί ένα ιδιαίτερα

χρήσιµο µέσο όχι µόνο στην κατεύθυνση εκτίµησης των οπτικών πόρων, αλλά και στην καταγραφή των αντιλήψεων του κοινού. Η εκτεταµένη εφαρµογή του σε επίπεδο

εφαρµοσµένης διαχείρισης, συνηγορεί σε αυτό (Lee, 1979; Lynch & Gimblett,1992; Schroe-

der & Orland, 1994; Deadman & Gimblett, 1996).

Το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών υποστηρίζει ότι οι προτιµήσεις των ατόµων για τα τοπία που τους περιβάλλουν δεν είναι ξαφνικές, τυχαίες και περιστασιακές αντιδράσεις, αλλά αντίθετα έχουν αίτια. Τα αίτια αυτά µπορούν να γίνουν κατανοητά µέσω

της εξελικτικής πορείας, κατά τη διάρκεια της οποίας ο άνθρωπος επέλεγε συγκεκριµένα

τοπία και περιοχές που παρείχαν ουσιαστικές δυνατότητες για επιβίωση, ασφάλεια και διαιώνιση του είδους. Σε ότι αφορά το τοπίο λοιπόν, ό,τι διαδραµάτιζε λειτουργικό ρόλο κατά

28 Stephen Kaplan: Professor of Psychology and of Computer Science and Engineering, University of Michigan.

Rachel Kaplan: Professor of Environmental Psychology, School of Natural Resources, and Professor of Psychol-

ogy, University of Michigan.

. Αν και η συγκεκριµένη θεωρία δεν απετέλεσε κάτι το εντελώς πρωτοποριακό (αφού βασίστηκε σε µεγάλο βαθµό σε προγενέστερες θεωρίες της περιβαλλοντικής αντίληψης), αυτό το οποίο την κατέστησε σηµείο αναφοράς ήταν το γεγονός ότι επικεντρώθηκε σε µία περισσότερο «χρηστική» απόδοση προβλεπτικών παραγόντων προτίµησης για το τοπίο. Οι ήδη υπάρχουσες θεωρίες της περιβαλλοντικής ψυχολογίας έκαναν λόγο για το τοπίο, ήταν όµως σχεδόν ακατάληπτες στους µη ακαδηµαϊκούς κύκλους, αφού η σύνδεση µε την ψυχολογική ανάλυση ήταν άρρηκτη. Οι διαχειριστές και οι φορείς άσκησης πολιτικής αν και αναγνώριζαν το σηµαντικό ρόλο της ψυχολογικής έρευνας στη

συγκεκριµένη κατεύθυνση, είχαν ανάγκη από πρακτικά εφαρµόσιµες λύσεις.

ΤΩΝ STEPHEN & RACHEL KAPLAN

Το ευρύτερα χρησιµοποιούµενο γνωστικό µοντέλο αξιολόγησης τοπίου, είναι αυτό της επεξεργασίας των πληροφοριών. Αναπτύχθηκε από δύο ψυχολόγους, τον Stephen Kaplan και τη γυναίκα του Rachel

Page 72: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

68

τη διάρκεια της πορείας του ανθρώπου, είναι και αυτό που αρέσει περισσότερο, άσχετα για το

τι είναι ή θεωρείται λειτουργικό στον άνθρωπο σήµερα.

Η θεωρία των Kaplans επηρεάστηκε σε πολύ µεγάλο βαθµό από την οικολογική θεωρία

της περιβαλλοντικής αντίληψης του Gibson (Βλέπε σ. 47). Το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών όµως, έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στο ότι ο άνθρωπος είναι αναµφίβολα

γνωστικά εξαρτώµενος οργανισµός του οποίου οι πιθανότητες για επιτυχή προσαρµογή στο

περιβάλλον αυξάνονται από την ικανότητα όχι µόνο απόκτησης, αλλά και επεξεργασίας της περιβαλλοντικής πληροφορίας που είναι διαθέσιµη, όχι όµως ολοφάνερη.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 4.2. Σύµφωνα µε το οικολογικό µοντέλο του Gibson, στο τοπίο που εικονίζεται στην παραπάνω φωτογραφία, οι περιβαλλοντικές παροχές που προσφέρονται σε κάποιον είναι να καθίσει και να ξεκουραστεί στο παγκάκι (αντικείµενο) και να περπατήσει στο

µονοπάτι (χώρος). Σύµφωνα όµως µε το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών, η

γενικότερη διαµόρφωση του χώρου, εκτός από τις βιολογικές αυτές δυνατότητες προσφέρει επιπρόσθετα και γνωστικές παροχές. Έτσι λοιπόν, στο τοπίο αυτό δεν παρέχονται µόνο

δυνατότητες περιήγησης και ξεκούρασης, αλλά επιπλέον και η πληροφοριακή ευκαιρία σε κάποιον να περπατήσει και να δει (ή καλύτερα να εξακριβώσει) τι βρίσκεται πίσω από τη

στροφή του µονοπατιού.

Ειδικότερα δε, προτιµώνται τοπία τα οποία είναι σε θέση να καλύψουν δύο βασικές ανάγκεςπληροφόρησης (S. Kaplan, 1979, p. 245; R. Kaplan, 1983, p. 132):

Page 73: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

69

• Την κατανόηση, την αναγνώριση και το «χαρακτηρισµό» τους, την εύκολη ένταξή τους δηλαδή στο γνωστικό χάρτη του ατόµου, και,

• Την πρόκληση σε ενεργό ανάµιξη, σε εµπλοκή δηλαδή του παρατηρητή στη δυναµική τους.

Η κατανόηση του τοπίου έχει επίπεδα όπως η τάξη, η ασφάλεια και η σιγουριά. Η ενεργός ανάµιξη του ατόµου σε αυτό, έχει ανάλογα επίπεδα όπως η περιέργεια, η διέγερση και η

πρόκληση. Οι δύο αυτές ανάγκες πληροφόρησης αν και είναι παράγοντες ανεξάρτητοι µεταξύ

τους, δεν είναι αµοιβαία αποκλειόµενοι, αφού υπάρχουν τοπία που µπορεί να είναι συγχρόνως άµεσα αναγνωρίσιµα και κατανοητά, αλλά και παρακινητικά και ενδιαφέροντα. Η

«ισορροπία» ανάµεσα στην κατανόηση και την εµπλοκή, καθορίζει σε µεγάλο βαθµό τις προτιµήσεις (Evans & Gärling, 1991, p. 7).

Οι πρώτες έρευνες των Kaplans επικεντρώθηκαν στο ρόλο της παραµέτρου της πολυπλοκότητας ως προβλεπτικού παράγοντα προτίµησης. Από τις συγκεκριµένες έρευνες διαπιστώθηκε αφενός ότι η πολυπλοκότητα των φυσικών τοπίων είναι εκ των πραγµάτων πολύ µικρότερη από αυτή των τεχνητών και αφετέρου ότι το συγκεκριµένο χαρακτηριστικό

από µόνο του, αποτελεί ανεπαρκή παράγοντα προτίµησης. Το γεγονός αυτό οδήγησε τους θεµελιωτές της θεωρίας και τους συνεργάτες τους στην αναζήτηση και άλλων παραµέτρων που να «εξηγούν» τις απόψεις των ατόµων. Έτσι λοιπόν, µετά από τριάντα περίπου χρόνια

έρευνας, διαπιστώθηκε ότι οι κύριοι παράγοντες προτιµήσεων είναι:

ΠΙΝΑΚΑΣ 4.1. Οι κύριοι προβλεπτικοί παράγοντες προτιµήσεων. (Πηγή: Kaplan, R., Kaplan, S. and Brown, T. 1989. Environmental Preference: A Comparison

of Four Domains of Predictors. Environment and Behavior, 21(5), p. 516).

Βασικές Ανάγκες Πληροφόρησης

Επίπεδο Ερµηνείας

Νοηµατικό Περιεχόµενο

& Επίπεδο Κατανόησης

Εµπλοκή &

Εξερεύνηση

Συνοχή Ποικιλότητα

Χώρο

ς & Χ

ρόνο

ς

Ευαναγνωσιµότητα Μυστηριακότητα

Αν και για να αρέσει ένα τοπίο πρέπει να έχει ένα ελάχιστο επίπεδο συνοχής και ποικιλότητας, υψηλές τιµές των χαρακτηριστικών αυτών δεν οδηγούν απαραίτητα σε

2διάστατο επίπεδο &

άµεσο παρόν

3διάστατος χώρος &

συµπερασµατικό µέλλον

Page 74: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

70

υψηλότερες προτιµήσεις. Αντίθετα, η ευαναγνωσιµότητα και ειδικά η µυστηριακότητα,

επηρεάζουν θετικά τις προτιµήσεις σε όλο το εύρος τους. Προτιµώνται λοιπόν τοπία που

είναι αναγνωρίσιµα, εύληπτα, και παρέχουν δυνατή, όχι όµως αυτονόητη πληροφορία.

Αντίθετα, απορρίπτονται τοπία τα οποία απαιτούν υψηλά επίπεδα νοητικής προσπάθειας, αναγνώρισης και ένταξης στο γνωστικό χάρτη, ή αποκαλύπτουν όλη τη διαθέσιµη

πληροφορία που µπορούν να παρέχουν. Εκτός από τους τέσσερις βασικούς παράγοντες, διαπιστώθηκαν και τρεις

συµπληρωµατικοί: η φυσικότητα, η οικειότητα και η έκταση του τοπίου. Αναλυτικότερα:

4.3.1. Συνοχή Είναι ο βαθµός στον οποίο υπάρχει συγκρότηση και συνάφεια στο τοπίο µέσα από την ακολουθία και τον τρόπο εναλλαγής της µορφής, της γραµµής, του χρώµατος και της υφής των φυσικών χαρακτηριστικών. Η συνοχή ανάµεσα στα χαρακτηριστικά του τοπίου και το

ταίριασµα µεταξύ τους, βοηθά στην εύκολη αντίληψη και άµεση κατανόηση του οπτικού

περιβάλλοντος.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 4.3. Ο ξύλινος φράχτης αποτελεί µία περίπτωση συνταιριάσµατος ενός φυσικού

τοπίου και µιας κατασκευής, απλής ίσως, αλλά συµβατής (Feimer, et al., 1979, p. 288), ή

προσαρµόσιµης µε το γύρω περιβάλλον (Wohlwill, 1976, p. 56; Ulrich, 1983, p. 112). Η

µορφή, οι γραµµές, το χρώµα και η υφή της κατασκευής συνθέτονται µε τα αντίστοιχα

στοιχεία του ευρύτερου περιβάλλοντος, ίσως και να τα αναδεικνύουν αισθητικά. Με λίγα

Page 75: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

71

λόγια, επιτυγχάνεται η αρµονική σύνθεση µεταξύ της βασικής θέσης (φύση) και της αντί–θεσης (ανθρώπινες παρεµβάσεις) σε ένα ενιαίο σύνολο (Gazvoda, 1999).

Είναι ο βαθµός ποικιλίας και ανοµοιότητας των χαρακτηριστικών που υπάρχουν σε ένα

τοπίο29. Έτσι λοιπόν, η ποικιλότητα σχετίζεται όχι µόνο µε τον αριθµό των ξεχωριστά

αντιλαµβανόµενων χαρακτηριστικών αλλά και µε το βαθµό ανοµοιοµορφίας µεταξύ τους (Ulrich, 1983, p. 95). Η ποικιλότητα αναφέρεται κυρίως στην πολυπλοκότητα µε τάξη η

οποία ουσιαστικά σηµαίνει οπτική αφθονία. Αν η ποικιλότητα καλείται να περιγράψει την χωρίς τάξη πολυπλοκότητα (χαρακτηριστικό που αρκετά συχνά εντοπίζεται σε τεχνητά

τοπία), τότε σηµαίνει χάος (Hanyu, 1997, p. 311). Παρόλα αυτά, αν και πολυπλοκότητα,

ποικιλότητα, οπτική αφθονία και ποικιλοµορφία δεν είναι ακριβώς το ίδιο (Orland et al.,

1995), η ποικιλότητα είναι παράγοντας άµεσα εµφανής προτρέποντας σε περαιτέρω

εξερεύνηση.

4.3.3. Ευαναγνωσιµότητα

Τα ευανάγνωστα τοπία έχουν χαρακτηριστικά τα οποία µπορούν να αναγνωριστούν, να

κατανοηθούν και να οργανωθούν σε ένα ενιαίο σχήµα. Ευανάγνωστα είναι εκείνα τα τοπία

που δίνουν την υπόσχεση στον παρατηρητή ότι µπορεί να κινηθεί εύκολα στο χώρο, χωρίς όµως να αποπροσανατολιστεί. Έτσι λοιπόν, η ευκολία µε την οποία «διαβάζεται» ένα τοπίο

αφορά την εύκολη ένταξή του στο γνωστικό χάρτη, την αποτύπωση στη µνήµη και τη χωρίς δυσκολία ανάκληση της εικόνας του.

Η έννοια της «ανάγνωσης» του τοπίου µπορεί να παραλληλιστεί µε την ανάγνωση µιας σελίδας. Αν η σελίδα είναι ευανάγνωστη, µπορεί να «αρπαχθεί» οπτικά, να αποτυπωθεί ως νοηµατική ροή αναγνωρίσιµων συµβόλων, να «φωτογραφηθεί» και να αποτελεί ένα εύκολα

ανακαλούµενο ενιαίο σύνολο.

4.3.4. Μυστηριακότητα

Αναφέρεται στο βαθµό απόκτησης και «εκµαίευσης» νέας πληροφορίας όσο κάποιος παρατηρεί το τοπίο ή κινείται µέσα σε αυτό. Η µυστηριακότητα αφορά την περιέργεια που

29 Αν και το συγκεκριµένο χαρακτηριστικό στον πίνακα των προβλεπτικών παραγόντων προτίµησης αναφέρεται ως πολυπλοκότητα (complexity), µπορούν να χρησιµοποιηθούν και οι όροι ποικιλότητα (diversity) ή αφθονία

(richness) αφού το νόηµα του συγκεκριµένου χαρακτηριστικού παραµένει το ίδιο, άσχετα από το ποια λέξη χρησιµοποιείται (R. Kaplan, 1979, p. 210; S. Κaplan, 1979, p. 243; McCarthy, 1979, p. 235). Για τους σκοπούς της παρούσας εργασίας θεωρήθηκε ότι ο ταιριάζει περισσότερο ο όρος ποικιλότητα.

4.3.2. Ποικιλότητα

Page 76: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

72

προκαλείται στον παρατηρητή για το «τι υπάρχει παραπέρα από το άµεσα αντιληπτό» κατά

τη διάρκεια της αυξανόµενης εξερεύνησής του στο τοπίο.

πληροφοριών. Όλα τα γνωστικά µοντέλα κάνουν λόγο για το συγκεκριµένο χαρακτηριστικό,

µε διαφορετική όµως κάθε φορά ονοµασία (Βλέπε σ. 52). Στο µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών όµως, ο παράγοντας αυτός έχει ξεχωριστή σηµασία και είναι λιγότερο

αφηρηµένος. Έχει επίσης διαπιστωθεί ότι ειδικά στα φυσικά τοπία, αποτελεί τον ισχυρότερο

προβλεπτικό παράγοντα προτίµησης. Πρέπει να σηµειωθεί ότι η µυστηριακότητα δεν πρέπει να συγχέεται µε την «έκπληξη»

που δηλώνει το απροσδόκητο, ούτε µε την «καινοτοµία» η οποία δηλώνει κάτι το καινούργιο.

Στην έννοια της µυστηριακότητας υπάρχει το στοιχείο της συνέχειας, η νέα πληροφορία

υπάρχει, υπονοείται και συνεπάγεται, δεν είναι όµως άµεσα ορατή.

Ένα τοπίο αποκτά µυστηριακότητα από µια στροφή σε ένα δρόµο ή όταν η θέα αποκρύπτεται από το φύλλωµα των δέντρων. Ένα µονοπάτι σε ένα δάσος, ένα ποτάµι µε µαιανδρισµούς ή

Η έννοια της µυστηριακότητας δεν αναφέρεται µόνο στο µοντέλο της επεξεργασίας των

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 4.4. Σύµφωνα µε το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών, η µερικά

αποκρυπτόµενη θέα που δηµιουργείται από το φύλλωµα των δέντρων δίνει την αίσθηση της µυστηριακότητας γιατί ενώ εµποδίζει την ευθεία οπτική διείσδυση, την ίδια στιγµή υπόσχεται και νέα πληροφορία παρακινώντας τον παρατηρητή να προχωρήσει στο βάθος. Αν το οπτικό

πεδίο δεν εµποδιζόταν από το φύλλωµα, πιθανότατα οι προτιµήσεις για το συγκεκριµένο

τοπίο θα ήταν χαµηλότερες γιατί δε θα υπήρχε η περιέργεια για το «τι υπάρχει παραπέρα».

Page 77: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

73

µια κοιλάδα που χάνεται στο βάθος του ορίζοντα, είναι τοπία µε µυστηριακότητα. Όλα αυτά

τα τοπία υπόσχονται καινούργια και πρόσθετη πληροφορία και σχετίζονται άµεσα µε αυξανόµενο ενδιαφέρον, προσδοκία, περιέργεια, συµπερασµατικότητα και εξερευνητική

διάθεση. Όταν ένα τοπίο υπόσχεται «κάτι παραπάνω από αυτό που συναντά το µάτι»,

προσφέρει ένα νέο επίπεδο εµπειριών και δραστηριότητας (Kaplan & Talbot, 1983; p. 111).

Πρέπει πάντως να επισηµανθεί ότι η µυστηριακότητα είναι χαρακτηριστικό το οποίο οδηγεί σε υψηλότερες προτιµήσεις µόνο όταν ο παρατηρητής κρίνει ότι νέα πληροφορία µπορεί να

αποκτηθεί µε σχετικά µικρό κίνδυνο. ∆εν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι υπάρχει ένα

πολύ λεπτό όριο ανάµεσα στην περιέργεια και το φόβο. Τοπία που έχουν χαρακτηριστικά στα

οποία θεωρείται ότι εγκυµονεί απειλή ή κίνδυνος (όπως στενά και βαθιά φαράγγια,

απόκρηµνοι γκρεµοί, πυκνά οπτικά αδιαπέραστα δάση), προκαλούν τάσεις αποφυγής, ανασφάλεια, και συχνά φόβο (Ulrich, 1983, p. 104).

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 4.5. Η στροφή

στο δρόµο παρακινεί καιδελεάζει τον παρατηρητή σε χωρικό και χρονικό επίπεδο.

Η µυστηριακότητα βρίσκεται στην προσδοκία και περιέργεια

που προκαλείται από το χώρο

«ο οποίος δεν αποκαλύπτεται µέχρι στιγµής».

Με λίγα λόγια, το τοπίο αυτό

παρασύρει ή εµπλέκει τον παρατηρητή στη δυναµική του.

Πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι η θέση παρατήρησης

χαρακτηρίζεται από σκίαση,

ενώ η θέση προοπτικής από

φωτεινότητα. Αν συνέβαινε το

αντίθετο, η έννοια της µυστηριακότητας µπορεί να

µετατρεπόταν σε φόβο.

Page 78: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

74

Η παραπάνω διαπίστωση δεν αφορά µόνο το πλαίσιο της αισθητικής αλλά εκτείνεται και στο επίπεδο των επιπτώσεων στη συναισθηµατική κατάσταση των ανθρώπων. Κατά την αξιολόγηση τεχνητών τοπίων τα εκφραζόµενα συναισθήµατα των ατόµων είναι κατά βάση

αρνητικά ενώ αντίθετα, οι εκτιµήσεις σε φυσικά τοπία σχετίζονται µε θετικές αντιδράσεις. Προχωρώντας ακόµη παραπέρα, αρκετοί (R. Kaplan, 1977; Kaplan & Talbot, 1983; Ulrich,

1983; Wohlwill, 1983; Wilson, 1984; Gobster & Chenoweth, 1989; Kellert & Wilson, 1993;

Staats et al., 1997) έχουν κατ’ επανάληψη διατυπώσει το συµπέρασµα ότι η εµπειρία µε φυσικά τοπία σχετίζεται ισχυρότατα µε ψυχολογικά οφέλη. Σύµφωνα λοιπόν µε τον Wohlwill

(1983, p. 6), δεν υπάρχει αµφιβολία ότι η εµπειρία των φυσικών τοπίων (και της φύσης γενικότερα), παίζει σηµαντικότατο ρόλο στη συναισθηµατική κατάσταση, τον τρόπο σκέψης, τις στάσεις, και την περαιτέρω συµπεριφορά των ανθρώπων.

4.3.5. Φυσικότητα

Όλες σχεδόν οι έρευνες στην καταγραφή των προτιµήσεων για το τοπίο, έχουν δείξει ότι η

φυσικότητα είναι ο σηµαντικότερος παράγοντας διαχωρισµού µεταξύ διαφορετικών τοπίων (Zube, 1976; Yang & Brown, 1992; McAndrew, 1993; Scott & Canter, 1997). Έτσι λοιπόν, όλοι σχεδόν οι άνθρωποι, όχι µόνο προσέχουν και δείχνουν µεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα

φυσικά τοπία, αλλά και τα προτιµούν στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων σε σχέση µε τοπία όπου η ανθρώπινη επίδραση είναι φανερή. Γενικά λοιπόν, από τις πρώτες µέχρι και τις πιο πρόσφατες έρευνες στο πεδίο αξιολόγησης του τοπίου, τα αποτελέσµατα

δείχνουν µία εκπληκτική σταθερότητα στις προτιµήσεις που εκφράζουν οι άνθρωποι για τα

φυσικά τοπία (π.χ. Knopf, 1991; Yang & Brown, 1992; McAndrew, 1993; Strumse, 1996;

Hanyu, 1997; Purcell & Lamb, 1998; Van Den Berg, et al., 1998). Επιπλέον, τεχνητά τοπία

µε κυριαρχία φυσικών χαρακτηριστικών, προτιµώνται σε πολύ µεγαλύτερο βαθµό από ότι τεχνητά τοπία χωρίς αυτά τα φυσικά χαρακτηριστικά (Ulrich, 1983).

Πρέπει πάντως να επισηµανθεί ότι όσο πιο φυσικό είναι ένα τοπίο, δε σηµαίνει ότι και τόσο περισσότερο θα αρέσει. Προτιµώνται λοιπόν τοπία στα οποία εντοπίζεται κυριαρχία

φυσικών χαρακτηριστικών (βλάστηση, νερό, χαρακτηριστικοί γεωλογικοί σχηµατισµοί κ.λπ.)

και δηµιουργούν αφενός την εντύπωση ενός ευχάριστου περιβάλλοντος και αφετέρου

προκαλούν το ενδιαφέρον αλλά δεν οδηγούν σε επίπεδα διέγερσης που προξενούν ανασφάλεια. Για παράδειγµα, τα εντελώς φυσικά δάση πολύ συχνά προκαλούν ανασφάλεια

και φόβο στα άτοµα (Staats et al., 1997). Ο Ελευθεριάδης (1989) επίσης, αναφέρει ότι το

εντελώς φυσικό τοπίο παρατηρούµενο από µικρή απόσταση δεν αρέσει τόσο, όσο λιγότερο

φυσικά τοπία.

Page 79: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

75

4.3.6. Οικειότητα Αν και αναφέρεται ότι ο συγκεκριµένος παράγοντας γενικά συνδέεται µε υψηλές προτιµήσεις, τα αποτελέσµατα των ερευνών σχετικά µε την επίδραση της οικειότητας στις προτιµήσεις, είναι ασαφή και αρκετές φορές διίστανται (Pitt & Zube, 1991, p. 1023).

Ορισµένες έρευνες διαπιστώνουν υψηλότερους βαθµούς προτιµήσεων για οικεία τοπία

(Hammit, 1979; Kaplan & Herbert, 1987), άλλες δίνουν ακριβώς αντίθετα αποτελέσµατα (R.

Kaplan, 1977), ενώ άλλες δεν καταγράφουν κάτι ξεκάθαρο (Yang & Brown, 1992).

Αυτό που έχει όµως σηµασία είναι ότι ο επισκέπτης και ο κάτοικος του τοπίου θα το

αξιολογήσουν διαφορετικά γιατί οι εµπειρίες, οι σκοποί και ο συµβολισµός τους µε το

συγκεκριµένο περιβάλλον είναι διαφορετικοί (Tuan, 1990; Bourassa, 1991). Μία εξήγηση

είναι ότι η οικειότητα οδηγεί σε υψηλότερες προτιµήσεις όταν σχετίζεται µε την ανάπτυξη

ενός συµβολικού δεσµού µε το τοπίο (Wohlwill, 1976, p. 74), παρότι όµως στην περίπτωση

αυτή δεν αξιολογείται το τοπίο, αλλά το τι αυτό αντιπροσωπεύει (Ulrich, 1983, p. 119)30.

Αντίθετα, όταν η οικειότητα συνδέεται µε τοπία τα οποία βρίσκονται στο καθηµερινό

περιβάλλον των ατόµων, οδηγεί σε χαµηλότερες προτιµήσεις, αφού αυτά αποτελούν κάτι δεδοµένο και συνηθισµένο. Γενικά πάντως, αν και η οικειότητα µπορεί να συνδέεται µε υψηλότερες προτιµήσεις, το συγκεκριµένο χαρακτηριστικό αυτό καθαυτό, αποτελεί ανεπαρκή

παράγοντα προτίµησης (Hammit, 1979, p. 223).

4.3.7. Έκταση Ως έκταση (ή ευρυχωρία31) του τοπίου ορίζεται το σύνολο του οπτικά αντιληπτού χώρου

(Kaplan et al., 1989, p. 518). Η έκταση του οπτικού χώρου σχετίζεται µε υψηλότερες προτιµήσεις όταν το τοπίο έχει τόση έκταση ώστε να επιτρέπει σε κάποιον να το «διαβάσει»

χωρίς όµως να αποπροσανατολιστεί. Αν και η παράµετρος της έκτασης έχει ερευνηθεί ελάχιστα µόνο και τα αποτελέσµατα σε

αρκετές περιπτώσεις δεν είναι ξεκάθαρα, θεωρείται ότι γενικά δεν αρέσουν τοπία των οποίων η έκταση βρίσκεται στα «άκρα».

30 Ο Yi – Fu Tuan (1990, p. 93), χρησιµοποίησε τον όρο Τοποφιλία (Topophilia) για να εκφράσει το χαρακτηριστικό αυτό συµβολικό δεσµό που αναπτύσσεται µεταξύ των ανθρώπων και των τοπίων στα οποία ζουν ή ανατράφηκαν. 31 Ο αντίστοιχος όρος είναι Openness. Σε ελεύθερη µετάφραση µπορεί να οριστεί ως «ευρυχωρία» (αν και κυριολεκτικά σηµαίνει «ανοικτότητα»).

Page 80: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

76

4.4. Ο ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ

Ως συναίσθηµα ορίζεται µία πολύπλοκη κατάσταση του ατόµου που αφορά όχι µόνο ειδικά

συναισθήµατα όπως η χαρά, ο φόβος, η έκπληξη, η ευχαρίστηση, αλλά και φυσιολογικές α-

ντιδράσεις από µέρους του οργανισµού καθώς επίσης και παρόρµηση προς όλες τις µορφές συµπεριφοράς32 (Gifford, 1997, p. 62). Επιπλέον, επειδή χωρίς συναίσθηµα δεν είναι δυνατόν να µορφοποιηθούν σκέψεις, απόψεις, στάσεις και συµπεριφορά, η µελέτη των συναισθηµά-

των που το τοπίο προκαλεί στα άτοµα, έχει ιδιαίτερη σηµασία γιατί µε τον τρόπο αυτό απο-καλύπτεται ο χαρακτήρας της σύνδεσης των αξιολογητών µε το συγκεκριµένο περιβάλλον (Ulrich, 1983, p. 85).

Παρόλα αυτά όµως, αρκετές φορές ο ρόλος των συναισθηµάτων δε λαµβάνεται υπόψη σε µεγάλο βαθµό. Ένας λόγος του γεγονότος αυτού είναι ότι η καταγραφή των συναισθηµάτων στην πράξη αντιµετωπίζει σηµαντικές δυσκολίες µέτρησης. Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι τα

τοπία και το γενικότερο περιβάλλον που καθηµερινά βιώνουν οι περισσότεροι άνθρωποι (ό-πως είναι το αστικό τοπίο, ή το τοπίο που βλέπουν οι εργαζόµενοι έξω από τα παράθυρα του γραφείου τους) δεν προκαλούν έντονες συναισθηµατικές αντιδράσεις όπως είναι για παρά-

δειγµα η υποβολή ή ο ενθουσιασµός. Παρόλα αυτά όµως, τα συγκεκριµένα τοπία είναι δυνα-

τόν µακροπρόθεσµα να έχουν σηµαντική επίδραση (µικρότερης µεν έντασης, αλλά διαρκή,

συνεχόµενη και προσθετική επιρροή) στη συναισθηµατική κατάσταση των ανθρώπων οι ο-ποίοι ζουν σε αυτά καθηµερινά (Ulrich, 1983, p. 93).

Κατά τους περισσότερους (π.χ. Ittelson et al., 1976; Hull & Harvey, 1989; Axia et al.,

1991; Hanyu, 1997) το πιο ολοκληρωµένο µοντέλο στην ανάλυση των προκαλούµενων από το τοπίο συναισθηµάτων, είναι αυτό των Russell & Mehrabian. Σύµφωνα µε τη συγκεκριµένη

τοποθέτηση, το είδος, η ένταση και η διάρκεια των συναισθηµάτων που νιώθει κάθε άνθρω-

πος κατά την αξιολόγηση του τοπίου επηρεάζονται από δύο παράγοντες: α) Τα χαρακτηριστικά του τοπίου όπως είναι π.χ. τα φυσικά χαρακτηριστικά που υπάρχουν

τική του τάση κ.λπ.) και η διάθεση στην οποία βρίσκεται τη συγκεκριµένη στιγµή της αξι-

32 Το συναίσθηµα δεν είναι το ίδιο µε το αίσθηµα. Ως αίσθηµα ορίζεται το ελάχιστο, πρωταρχικό γεγονός που

προκαλείται από τη διέγερση ενός αισθητηρίου οργάνου από ένα φυσικό ερέθισµα (Παπαδόπουλος & Ζάχος, 1985; Καλούρη, 1990). Το αίσθηµα είναι το αποτέλεσµα της αίσθησης, είναι δηλαδή η αντίδραση – απάντηση

στα εξωτερικά ερεθίσµατα του περιβάλλοντος όπως είναι π.χ. το φως, ο ήχος, η θερµοκρασία κ.λπ..

σε αυτό, η φωτεινότητα, οι πληροφοριακές ευκαιρίες που µπορεί να παρέχει, και, β) Τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόµου (όπως π.χ. είναι η κοινωνικότητα, η εξερευνη-

Page 81: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

33.

Οι έρευνες του Russell αποκάλυψαν ότι τα συναισθήµατα που προκαλούνται στον καθένα,

είτε από κάποιο πρόσωπο, είτε από µία κατάσταση, είτε από ένα αντικείµενο, µπορούν να ε-ντοπιστούν σε τρία διπολικά επίπεδα, παρόµοια µε αυτά που είχε διατυπώσει και ο Berlyne:

το επίπεδο ευχαρίστησης – δυσαρέσκειας, το επίπεδο διέγερσης – ατονίας και το επίπεδο κυ-ριαρχίας – υποβολής34.

• Το επίπεδο ευχαρίστησης – δυσαρέσκειας είναι πολύ άµεσο. ∆ηλώνει το βαθµό στον οποίο κάποιος νιώθει χαρά, ικανοποίηση και ευχαρίστηση, ή ενόχληση, απώθηση και δυσαρέ-σκεια αντίστοιχα.

• Το επίπεδο διέγερσης – ατονίας ως συναισθηµατική αντίδραση προκύπτει από την παρόρ-µηση για δραστηριότητα (παρακινητικό – βαρετό) και την εγρήγορση (διεγερτικό – νω-

θρό).

Στο παρακάτω σχήµα παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα µίας τυπικής έρευνας των Rusell

& Snodgrass (1991), όπου ορισµένα άτοµα χαρακτήρισαν κάποια τοπία ανάλογα µε τα συ-ναισθήµατα που τους προκάλεσαν. Η σχετική θέση των συναισθηµάτων ορίζεται στους άξο-νες ευχαρίστησης (οριζόντιος άξονας) και διέγερσης (κάθετος άξονας).

33 Ως διάθεση ορίζεται η συναισθηµατική κατάσταση του ατόµου σε συγκεκριµένη χρονική στιγµή (Rusell &

Snodgrass, 1991, p. 247). ∆ιαπιστώθηκε ότι η αξιολόγηση του τοπίου επηρεάζεται σε µεγάλο βαθµό από την πρότερη συναισθηµατική κατάσταση του παρατηρητή. Όταν κάποιος έχει ευχάριστη διάθεση, αξιολογεί τα το-

πία ως περισσότερο ευχάριστα από ότι όταν αξιολογεί τα ίδια τοπία σε άλλη στιγµή όταν η διάθεσή του είναι λιγότερη ευχάριστη (Gifford, από Rusell & Snodgrass, 1991, p. 258). 34 Το επίπεδο κυριαρχίας – υποβολής αφορά το βαθµό στον οποίο κάποιος αισθάνεται ότι έχει απόλυτο έλεγχο

καταστάσεων, ελευθερία και ασφάλεια, ή ανασφάλεια, υποταγή, φόβο και αγωνία αντίστοιχα. Οι µετέπειτα έ-ρευνες του Russell έδειξαν ότι ο ρόλος της παραµέτρου κυριαρχίας – υποβολής δεν ήταν τόσο σηµαντικός όσο

είχε αρχικά υποτεθεί.

77

ολόγησης

Τα παραπάνω επίπεδα είναι ανεξάρτητα µεταξύ τους. Αυτό σηµαίνει ότι τα συναισθήµατα

στο ένα επίπεδο είναι δυνατόν να µεταβληθούν εντελώς ενώ τα συναισθήµατα του άλλου επιπέδου παραµένουν τα ίδια. Έτσι λοιπόν, διαφορετικοί συνδυασµοί διέγερσης και ευχαρίστησης προκαλούν διαφορετικά συναισθήµατα. Για παράδειγµα, µικρή ευχαρίστηση

και χαµηλή διέγερση πιθανότατα οδηγούν στο να θεωρείται το τοπίο βαρετό. Μικρή

ευχαρίστηση και υψηλή διέγερση προκαλούν αγωνία, ανασφάλεια ή φόβο. Οι δύο διαστάσεις αυτές έχουν χρησιµοποιηθεί είτε για να περιγράψουν συναισθήµατα είτε για να

«χαρακτηρίσουν» τα υπό αξιολόγηση τοπία.

Page 82: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

78

Ευ χαρ ί σ τ η σ η ∆υ σα ρ έ σκ ε ι α

∆ ι έ γ ε ρ σ η

Ατ ο ν ί α

Ενεργητικό • • Ζωντανό

Συναρπαστικό •

• Ενδιαφέρον • Αναζωογονητικό ∆ιεγερτικό •

• Παρακινητικό

Εκπληκτικό •

Ευχάριστο •

Ωραίο • • Όµορφο

• Συµπαθητικό Ευχάριστο •

• Ατάραχο

• Ειρηνικό

• Γαλήνιο

Ήρεµο •

Αναπαυτικό •

• Νωχελικό

• Αργόσυρτο

• Νωθρό

• Μονότονο • Βαρετό

Κουραστικό • Αδρανές •

Μουντό • • Μελαγχολικό

• Καταθλιπτικό

• Ενοχλητικό • ∆υσάρεστο • Απωθητικό

• Απογοητευτικό

Άβολο •

Ανησυχητικό •

Αγωνιώδες • • Υποβλητικό

Απειλητικό • Σφοδρό •

Χειµαρρώδες •

• Φρενιτιώδες

ΣΧΗΜΑ 4.1. Η γενική κατάταξη των συναισθηµάτων στους άξονες «διέγερσης – ατονίας» και «ευχαρίστησης – δυσαρέσκειας». (Πηγή: Rusell, J.Α. and Snodgrass, J. 1991. Emotion and

the Environment. In Stokols, D. and Altman I. (Eds.), Handbook of Environmental

Psychology, Krieger Publishing Company, Florida, p. 250).

Page 83: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

ΚΚ ΕΕ ΦΦ ΑΑ ΛΛ ΑΑ ΙΙ ΟΟ 55

Στο κεφάλαιο αυτό τίθενται οι αντικειµενικοί σκοποί της εργασίας, οι υποθέ-σεις έρευνας και παρουσιάζεται η µεθοδολογία, τα υλικά και τα µέσα που χρη-

σιµοποιήθηκαν .

5.1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ Οι αντικειµενικοί σκοποί της εργασίας είναι δύο: 1. Ο πρώτος σκοπός εστιάζεται στην αξιολόγηση του τοπίου. Στόχος είναι η διερεύνηση του

βαθµού στον οποίο οι προβλεπτικοί παράγοντες προτίµησης (ειδικά η φυσικότητα και η

µυστηριακότητα) του µοντέλου της επεξεργασίας των πληροφοριών, πράγµατι σχετίζο-νται µε υψηλές προτιµήσεις.

2. Ο δεύτερος σκοπός επικεντρώνεται στην καταγραφή των απόψεων για το τοπίο, ενός δείγµατος µαθητών Γυµνασίου µίας αστικής περιοχής (Θεσσαλονίκη) και µίας επαρχια-

κής περιοχής (ορεινή Χαλκιδική). Συµπληρωµατικός σκοπός είναι ο προσδιορισµός οµοι-οτήτων και διαφορών στις προτιµήσεις µεταξύ των δύο οµάδων πληθυσµού.

Οι αντίστοιχες ερευνητικές υποθέσεις είναι: 1. Τα γνωστικά µοντέλα µέσω των προβλεπτικών παραγόντων προτίµησης που προτείνουν,

είναι σε θέση να αξιολογήσουν το τοπίο µε βάση τις προτιµήσεις του κοινού. 2. Μέσα από την εφαρµογή των γνωστικών µοντέλων παρέχεται η δυνατότητα να προκύ-

ψουν χρήσιµα συµπεράσµατα όχι µόνο για τον τρόπο µε τον οποίο οι άνθρωποι εκτιµούν το τοπίο, αλλά και για το χαρακτήρα της σύνδεσής τους µε τη φύση γενικότερα. Επιπλέ-ον, η υπόθεση του συµπληρωµατικού σκοπού είναι ότι υπάρχουν µικρές αλλά ανιχνεύσι-µες διαφορές µεταξύ των απόψεων των ατόµων της αστικής και της επαρχιακής περιοχής.

Page 84: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

80

Πρέπει να σηµειωθεί ότι ο κύριος σκοπός της εργασίας δεν επικεντρώθηκε αποκλειστικά στη

διερεύνηση του ρόλου της φυσικότητας και της µυστηριακότητας στις προτιµήσεις. Απλώς, στους συγκεκριµένους παράγοντες δόθηκε µεγαλύτερη βαρύτητα. Αυτό σηµαίνει ότι προσεγ-γίστηκαν – σε µικρότερο βαθµό όµως – η επίδραση της πολυπλοκότητας, της ευαναγνωσιµό-τητας και της συνοχής των κατασκευών µε το γενικότερο οπτικό περιβάλλον. Εκτός από τους παράγοντες του µοντέλου της επεξεργασίας των πληροφοριών, εξετάστηκε επίσης η κατηγο-ρία τοπίων «παρεχόµενου» (τοπία µε κυριαρχία νερού) και οι παράµετροι του νεωτερισµού και της συµβατότητας των κατασκευών στο ευρύτερο περιβάλλον. Αναλυτικότερα δε, στο κεφάλαιο της ανάλυσης των δεδοµένων διατυπώνονται για κάθε τοπίο ξεχωριστές υποθέσεις ανάλογα µε τους υπό εξέταση παράγοντες. Πιστεύουµε ότι είναι κατανοητό ότι η διερεύνηση όλων των παραγόντων του µοντέλου της

επεξεργασίας των πληροφοριών σε κάθε τοπίο, θα υπερέβαινε κατά πολύ τους σκοπούς της παρούσας εργασίας. Αντί για τη µελέτη όλων των χαρακτηριστικών, κρίθηκε σκόπιµο να εξε-ταστούν κάθε φορά διαφορετικές παράµετροι, σε αρκετά µεγάλο όµως πλήθος τοπίων. Ο κυ-ριότερος λόγος της επιλογής αυτής είναι ότι στη χώρα µας ενώ έχει γίνει λόγος για τις τυπικές περιγραφικές µεθόδους (Λιάκος, 1977, 1985; Κασσιός, 1985; Χατζηστάθης & Ισπικούδης, 1992) και έχουν εφαρµοστεί τα φυσικά – αντιληπτικά µοντέλα (Ελευθεριάδης, 1989, 1996),

δεν έχει µέχρι στιγµής πραγµατοποιηθεί – από όσο τουλάχιστον είµαστε σε θέση να γνωρί-ζουµε – αξιολόγηση τοπίου µε βάση τα γνωστικά µοντέλα. Επειδή λοιπόν δεν υπάρχουν δια-

θέσιµα δεδοµένα σε ότι αφορά τις µεθόδους που εφαρµόστηκαν στην παρούσα εργασία, θεω-

ρήθηκε ότι η προσέγγιση σε ένα γενικότερο επίπεδο µπορεί να παρέχει ουσιαστικότερες πλη-

ροφορίες δίνοντας ερεθίσµατα για µία περισσότερο εξειδικευµένη έρευνα στη συγκεκριµένη

κατεύθυνση.

5.2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ∆ΟΙ

5.2.1. Το ∆είγµα Πληθυσµού Ως αξιολογητές επιλέχτηκαν µαθητές Γυµνασίου. Η επιλογή του συγκεκριµένου πληθυσµού «στόχου» είτε ως αυτοτελές δείγµα, είτε ως κατηγορία δείγµατος σε συγκρίσεις µεταξύ δια-

φορετικών ηλικιακών οµάδων, είναι πολύ διαδεδοµένη στην εφαρµογή των γνωστικών µο-ντέλων (π.χ. Zube et al., 1983; Bishop et al., 1990; Hampel et al., 1997; Scott & Canter,

1997; Purcell & Lamb, 1998).

Ειδικότερα δε, η ηλικιακή οµάδα των 11 – 16 ετών έχει κατ’ επανάληψη συµπεριληφθεί ως δείγµα σε παρόµοιες έρευνες, προσφέροντας χρήσιµα συµπεράσµατα για τη γενικότερη

περιβαλλοντική στάση των µαθητών (Boxner & Wiseman, 1997, p. 113). Επιπλέον, όσο µι-

Page 85: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

81

κρότερες είναι οι ηλικίες (π.χ. Sebba, 1991; Cohen & Horm–Wingerd, 1993), τόσο περισσό-τερο παρέχεται η δυνατότητα να διερευνηθούν αυθόρµητες αντιδράσεις και συναισθήµατα,

αφού οι αξιολογητές δεν έχουν σε καταλυτικό βαθµό διαµορφώσει κριτήρια αξιολόγησης ε-πηρεαζόµενα από κοινωνικά πρότυπα (Dearden, 1987, p. 272).

Όλα σχεδόν τα άτοµα του δείγµατος προερχόταν από µαθητές της Γ’ τάξης Γυµνασίου (64

µαθητές: ποσοστό 90%, ενώ τα υπόλοιπά 7 άτοµα: ποσοστό 10% ήταν από τη Β’ τάξη). Το δείγµα περιελάµβανε δύο επιµέρους οµάδες ατόµων, µία από τη Θεσσαλονίκη και µία από την ευρύτερη περιοχή της ορεινής Χαλκιδικής. Σκοπός της επιλογής αυτής ήταν να µην υ-πάρχει µεγάλη οµοιογένεια του πληθυσµού «στόχου», να εντοπιστούν πιθανές οµοιότητες και διαφορές ανάµεσα σε ανθρώπους που περιστασιακά βλέπουν φυσικά τοπία και ανθρώπους που ζουν σε αυτά καθηµερινά και να διαπιστωθεί αν η παράµετρος της οικειότητας επηρεάζει και πως, τις προτιµήσεις. Οι περιοχές της ορεινής Χαλκιδικής από τις οποίες επιλέχτηκε το δείγµα των µαθητών της

επαρχίας ήταν ο Βάβδος, η Αρναία, το Παλαιοχώρι και η Βαρβάρα. Οι συγκεκριµένες επαρ-χιακές περιοχές έχουν την ιδιαιτερότητα ότι ενώ βρίσκονται κοντά σε ένα µεγάλο αστικό κέ-ντρο όπως η Θεσσαλονίκη, ταυτόχρονα περιβάλλονται από τοπία τα οποία στην πλειοψηφία

τους διατηρούν το φυσικό τους χαρακτήρα.

ΧΑΡΤΗΣ 5.1. Ο Νοµός Χαλκιδικής. Οι περιοχές Βάβδος, Αρναία, Παλαιοχώρι και Βαρβάρα από όπου επιλέχτηκε το δείγµα των µαθητών της επαρχίας, σηµειώνονται στα γραµµοσκια-

σµένα πράσινα τετράγωνα.

Page 86: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

82

Τα Γυµνάσια της αστικής και επαρχιακής περιοχής από όπου επιλέχτηκε το δείγµα, η αναλυ-τική αναλογία ατόµων και τα µέρη στα οποία πραγµατοποιήθηκε η παρουσίαση των φωτο-γραφικών διαφανειών και διεξάχθηκαν οι συνεντεύξεις, παρουσιάζονται στον παρακάτω πί-νακα.

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.1. Τα Γυµνάσια της αστικής και επαρχιακής περιοχής από όπου επιλέχτηκε το δείγµα, η αναλυτική αναλογία ατόµων και τα µέρη στα οποία πραγµατοποιήθηκε η παρουσί-αση των φωτογραφικών διαφανειών και διεξάχθηκαν οι συνεντεύξεις.

Γυµνάσιο Αγόρια Κορίτσια Τόπος παρουσίασης των φ .δ . και διεξαγωγής της συνέντευξης

Θεσσαλονίκη

1ο Γυµνάσιο

Μαλακοπής 1 2 2ο Γυµνάσιο Μαλακοπής

2ο Γυµνάσιο

Μαλακοπής 10 9 2ο Γυµνάσιο Μαλακοπής

2ο Γυµνάσιο

Πυλαίας 3 – 2ο Γυµνάσιο Μαλακοπής

3ο Γυµνάσιο

Καλαµαριάς – 4 9ο Γυµνάσιο Καλαµαριάς

9ο Γυµνάσιο

Καλαµαριάς 2 4 9ο Γυµνάσιο Καλαµαριάς

Σύνολο ατόµων: 35 16 19

Χαλκιδική: Περιοχή και αντίστοιχο Γυµνάσιο

Βάβδος (Γυµνάσιο

Γαλάτιστας) 5 3 ∆ηµοτικό Σχολείο Βάβδου

Γυµνάσιο Αρναίας (Γυµνάσιο Αρναίας)

6 4 Αίθουσα συνεδριάσεων

∆ηµαρχείου Αρναίας Παλαιοχώρι (Γυµνά-

σιο Παλαιοχωρίου) 5 4

Αίθουσα συνεδριάσεων Κοινοτ. καταστήµατος Παλαιοχωρίου

Βαρβάρα (Γυµνάσιο

Παλαιοχωρίου) 6 3 ∆ηµοτικό Σχολείο Βαρβάρας

Σύνολο ατόµων: 36 22 14

Page 87: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

83

Γενικό Σύνολο Πόλη Επαρχία Αγόρια Κορίτσια

71

Άτοµα

ποσοστό 49% συνόλου

ποσοστό 51% συνόλου

ποσοστό 53,5% συνόλου

ποσοστό 46,5% συνόλου

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.2. Το δείγµα πληθυσµού και η αναλογία αγοριών – κοριτσιών, ανάλογα µε τις πε-ριοχές.

Αν και καταβλήθηκε προσπάθεια η δειγµατοληψία να είναι τυχαία (απλή τυχαία δειγµατολη-

ψία από αλφαβητικούς καταλόγους µαθητών), διαπιστώθηκε ότι στην πράξη αυτό δεν ήταν εφικτό. Οι κυριότεροι λόγοι του γεγονότος αυτού ήταν ότι αρκετοί µαθητές είχαν υποχρεώ-

σεις, δε διέθεταν ελεύθερο χρόνο, δεν τους βόλευε η ώρα παρουσίασης, ή δεν εκδήλωσαν εν-διαφέρον συµµετοχής. Όπου όµως υπήρχε η δυνατότητα να µετατεθεί η ώρα παρουσίασης –

για να µην έρθουν απλά αυτοί που ήθελαν να έρθουν – αυτό έγινε, και οι συνεντεύξεις πραγ-µατοποιήθηκαν τα Σαββατοκύριακα. Ανάλογα προβλήµατα συνέβησαν και σε ότι αφορά την αναλογία αγοριών – κοριτσιών. Ενώ λοιπόν αρχικός στόχος ήταν η αναλογία να είναι περίπου

50% µε 50%, αυτό µόνο εν µέρει επιτεύχθηκε µε την τελική αναλογία να κυµαίνεται σε πο-σοστό περίπου 54% αγόρια και 46% κορίτσια.

Παρόλα αυτά, το δείγµα περιελάµβανε µαθητές όλων των επιπέδων επιδόσεων στο σχο-λείο, κάθε οικονοµικής κατάστασης και κάθε είδους ενδιαφερόντων. Αν ληφθεί επίσης υπόψη

ότι στα χωριά Βάβδος και Βαρβάρα συµµετείχαν όλοι σχεδόν οι µαθητές της Γ’ τάξης Γυ-µνασίου (8 από σύνολο 9 και 9 από σύνολο 11 αντίστοιχα), ενώ στην Αρναία και στο Παλαι-οχώρι συµµετείχε η πλειοψηφία αυτών, µπορεί να διατυπωθεί το συµπέρασµα ότι η τυχαιότη-

τα δεν παραβιάστηκε σε µεγάλο βαθµό. Μπορεί λοιπόν να θεωρηθεί ότι το δείγµα είναι σε ικανοποιητικό βαθµό αντιπροσωπευτικό, σε ότι τουλάχιστον αφορά τα Γυµνάσια µίας αστι-

ΠΟΛΗ ΕΠΑΡΧΙΑ * ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ Crosstabulation

16 19 35

45,7% 54,3% 100,0%

42,1% 57,6% 49,3%

22 14 36

61,1% 38,9% 100,0%

57,9% 42,4% 50,7%

38 33 71

53,5% 46,5% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0%

Count

% within ΠΟΛΗ ΕΠΑΡΧΙΑ% within ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑCount

% within ΠΟΛΗ ΕΠΑΡΧΙΑ% within ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑCount

% within ΠΟΛΗ ΕΠΑΡΧΙΑ% within ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΧΑΛΚΙ∆ΙΚΗ

ΠΟΛΗΕΠΑΡΧΙΑ

Total

ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ

ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ

Total

Page 88: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

84

κής και µίας µη αποµονωµένης επαρχιακής περιοχής. Αν συνυπολογιστεί επίσης το ότι οι έ-ρευνες που βασίζονται σε συνεντεύξεις στηρίζονται σε µικρά δείγµατα πληθυσµού (Lamb &

Morris, 1997), µπορεί να θεωρηθεί ότι το δείγµα των 71 συνολικά ατόµων είναι επαρκές για

την εξαγωγή συµπερασµάτων. 5.2.2. Η Μέθοδος Παρουσίασης των Τοπίων

Ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα στη διαδικασία αξιολόγησης του τοπίου είναι ο τρό-πος παρουσίασής τους στους παρατηρητές. Η παρουσίαση των τοπίων είναι δυνατόν να γίνει ή επιτόπου, ή σε συνθήκες εκτός υπαίθρου. Η µη επιτόπου αξιολόγηση γενικά περιλαµβάνει τρεις διαφορετικές τεχνικές: α) Περιγραφές τοπίων (π.χ. Russell & Mehrabian, 1976).

β) Απεικόνιση τοπίων σε ασπρόµαυρες φωτογραφίες (π.χ. Hammit, 1979; Tips & Savasdi-

sara, 1986; Yang & Brown, 1992), έγχρωµες φωτογραφίες (π.χ. R. Kaplan, 1977; Pitt &

Zube, 1979; Hampe & Noe, 1983; Ελευθεριάδης, 1989; Hanyu, 1997; Scott & Canter,

1997) και φωτογραφικές διαφάνειες (π.χ. Lee, 1979; Maciá, 1979; Patey & Evans, 1979;

Propst, 1979; Balling & Falk, 1982; Buhyoff et al., 1983; R. Kaplan, 1983; Purcell &

Lamb, 1984; Lien & Buhyoff, 1986; Lynch & Gimblett, 1992; Kroh & Gimblett, 1995;

Strumse, 1996).

γ) Παρουσίαση τοπίων σε σχέδια (π.χ. Cohen & Horm–Wingerd, 1993) ή µακέτες (π.χ S.

Kaplan, 1977) και προσοµοίωση της πραγµατικότητας (π.χ. Orland, 1989; Shang, 1992;

Oh, 1994; Schroeder & Orland, 1994; Bergen et al., 1995; Wang & Manning, 1999)35.

Γενικά, τα κύρια πλεονεκτήµατα αξιολόγησης του τοπίου µε τη βοήθεια απεικονίσεων και προσοµοιώσεων είναι (Craik & Feimer, 1991; Wang & Manning, 1999):

α) Η ικανοποιητική απεικόνιση ενός περιβάλλοντος µε µεγάλο πλήθος οπτικών πληροφοριών, χωρίς να είναι αναγκαίο να µεταφερθούν επιτόπου οι αξιολογητές,

β) Η δυνατότητα εξαγωγής συµπερασµάτων για τοπία που δεν υφίστανται στην πραγµατικό-τητα, και

γ) Η ευκαιρία για συστηµατικό πειραµατικό χειρισµό του τοπίου.

35 Προσοµοίωση είναι η αποµίµηση πολύπλοκων διαδικασιών και φαινοµένων της πραγµατικότητας µε χρονική

προοπτική. Απεικόνιση είναι η παρουσίαση της πραγµατικότητας εκτός συνθηκών υπαίθρου (Wang & Manning,

1999, p. 195).

Page 89: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

85

Εν κατακλείδι λοιπόν, οι µέθοδοι της µη επιτόπου αξιολόγησης είναι σε θέση να προσφέ-ρουν ένα οικονοµικό τρόπο έρευνας στη διαχειριστική πράξη και ένα αποτελεσµατικό µέσο κατανόησης του τρόπου µε τον οποίο εκτιµούν τα άτοµα το τοπίο (R. Kaplan, 1979, p. 214).

Παρόλα αυτά, είναι λογικό ότι η πραγµατικότητα και η µη επιτόπου αξιολόγηση δεν είναι το ίδιο (R. Kaplan, 1979, p. 213). Στην επιτόπου αξιολόγηση ο παρατηρητής προσλαµβάνει περιβαλλοντικές πληροφορίες διαµέσου όλων των αισθήσεων, κάτι το οποίο δεν µπορεί να

γίνει στις προσοµοιώσεις και απεικονίσεις. Αν και είναι εξακριβωµένο ότι η όραση είναι η

σηµαντικότερη αίσθηση σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση του τοπίου, ο ρόλος των «δυναµικών»

παραγόντων που επηρεάζουν την αντίληψη όπως ο ήχος, η θερµοκρασία, η προσβασιµότητα

κ.λπ., είναι επίσης σηµαντικός (Kroh & Gimblett, 1995). Κατά δεύτερο λόγο, οι επιτόπου α-

ξιολογήσεις δίνουν τη δυνατότητα να εξακριβωθούν σαφέστερα οι παράµετροι των γνωστι-κών µοντέλων που σχετίζονται µε τον τρισδιάστατο χώρο, όπως είναι η ευαναγνωσιµότητα

και η µυστηριακότητα.

Στην πράξη όµως υπάρχουν προβλήµατα. Εκτός από το κόστος που είναι εξαιρετικά υψη-

λό, είναι πολύ δύσκολο να επισκεφτεί το δείγµα παρατηρητών όλα τα τοπία. Έτσι λοιπόν, εί-ναι πρακτικά ανέφικτο να πάρει κάποιος όλους τους παρατηρητές που χρειάζονται για την έρευνα και να τους περιφέρει σε όλα τα υπό αξιολόγηση τοπία (Ελευθεριάδης, 1989, σ. 42).

Εναλλακτικά, υπάρχει περίπτωση να χρησιµοποιηθούν ως κριτές οι επισκέπτες του τοπίου που βρίσκονται εκείνη τη στιγµή εκεί. Η διαδικασία όµως αυτή έχει το µειονέκτηµα ότι στο τοπίο βρίσκονται όσοι θέλουν εκείνη τη στιγµή να είναι εκεί. Το συγκεκριµένο δείγµα σίγου-ρα δεν είναι αντιπροσωπευτικό, εκτός κι αν κάποιος θέλει να καταγράψει τις απόψεις ενός δείγµατος το οποίο δεν είναι τυχαίο36.

Όλες οι έρευνες στην κατεύθυνση αξιολόγησης του τοπίου πραγµατοποιούνται σε συνθή-

κες εκτός συνθηκών υπαίθρου, µε ελάχιστες µόνο εξαιρέσεις (π.χ. Echelberger, 1979). Οι επι-τόπου εκτιµήσεις σχεδόν πάντα αφορούν περιπτώσεις ελέγχου της συσχέτισης των απόψεων µεταξύ πραγµατικότητας και απεικονίσεων (π.χ. Kroh & Gimblett, 1995). Οι έρευνες σχετικά

µε το επίπεδο συµφωνίας µεταξύ πραγµατικότητας και απεικονίσεων έχουν δείξει ότι οι φω-

τογραφίες, οι διαφάνειες και ειδικά οι φωτογραφικές διαφάνειες µπορούν µε επιτυχία να α-

ντιπροσωπεύσουν το τοπίο στη διαδικασία αξιολόγησης (Russell & Mehrabian, 1976; Daniel

& Schroeder, 1979; Feimer et al., 1979; Patey & Evans, 1979; Propst, 1979; Nassauer, 1983;

36 Αυτή είναι µία περίπτωση σκόπιµης δειγµατοληψίας. Το δείγµα πληθυσµού που επιλέγεται ονοµάζεται συ-µπτωµατικό δείγµα. Αν και η µέθοδος αυτή µπορεί να δώσει χρήσιµα συµπεράσµατα, εφαρµόζεται σε περιπτώ-

σεις που δεν υπάρχει εναλλακτική λύση (κυρίως λόγω µειωµένων οικονοµικών πόρων ή περιορισµένου χρόνου),

αποτελεί όµως την πιο αδύνατη επιστηµονικά µορφή δειγµατοληψίας (∆ηµητρόπουλος, 1997, σ. 58).

Page 90: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

86

Ελευθεριάδης, 1989; Craik & Feimer, 1991; Evans & Gärling, 1991; Pitt & Zube, 1991), αν και υπάρχουν ορισµένοι που ισχυρίζονται ότι το επίπεδο συµφωνίας δεν είναι και τόσο ικα-

νοποιητικό (Kroh & Gimblett, 1995). Αυτό στο οποίο συµφωνούν όµως όλοι, είναι ότι οι δυ-νατότητες της επιτόπου εκτίµησης είναι ελάχιστες. Η προσοµοίωση τοπίων έχει επίσης δώσει ικανοποιητικά επίπεδα συµφωνίας µε την πραγ-

µατικότητα (Craik & Feimer, 1991, p. 911). Περιλαµβάνει δύο κυρίως τεχνικές: α) Τη δυναµική προσοµοίωση που χαρακτηρίζεται από αίσθηση της κίνησης και περιλαµβά-

νει κυρίως κινηµατογράφηση τοπίων και τεχνικές Video Simulation τρισδιάστατων γραφι-κών, και

β) Τη στατική προσοµοίωση η οποία δε χαρακτηρίζεται από αίσθηση της κίνησης και περι-λαµβάνει κυρίως σχέδια και µακέτες. Εκτός όµως από πλεονεκτήµατα, υπάρχουν και υπολογίσιµα µειονεκτήµατα. Ένα από αυ-

τά είναι ότι η απεικόνιση τοπίων σε φωτογραφίες καλύπτει σαφώς µικρότερο µέρος από αυτό που πραγµατικά βλέπει κάποιος, αφού η φωτογραφία είναι εκ των πραγµάτων µια «αφαίρε-ση» της πραγµατικότητας. Η λύση θα ήταν η χρησιµοποίηση ευρυγώνιου φακού ώστε να πε-ριλαµβάνεται αρκετά µεγάλο µέρος του τοπίου (Ελευθεριάδης, 1989, σ. 45). Το σοβαρό όµως µειονέκτηµα αυτής της τεχνικής είναι ότι οι ευρυγώνιοι φακοί παραποιούν την πραγµατική

εικόνα, µερικές φορές σε αρκετά µεγάλο βαθµό. Ένα επιπλέον µειονέκτηµα των φωτογρα-

φιών είναι ότι έχουν µικρές διαστάσεις (φωτογραφίες διαστάσεων 20 x 25 cm έχουν αποδει-χθεί καλύτερες από ότι φωτογραφίες διαστάσεων 12 x 15 cm). Τα σχήµατα και οι περιγραφές τοπίων συνήθως χρησιµοποιούνται στα φαινοµενολογικά µοντέλα στα οποία το πρωταρχικά

ζητούµενο δεν είναι η αξιολόγηση του τοπίου αλλά η ανάλυση των βιωµάτων του αξιολογη-

τή.

Συµπερασµατικά λοιπόν, η πράξη έχει δείξει ότι οι έγχρωµες φωτογραφίες αποδίδουν κα-

λύτερα αποτελέσµατα από ότι οι ασπρόµαυρες, και οι φωτογραφικές διαφάνειες καλύτερα

από ότι οι φωτογραφίες. Αυτό µπορεί να δικαιολογηθεί κατά ένα µέρος από την «κλίµακα»

στην παρουσίαση. Οι διαστάσεις της οθόνης προβολής των διαφανειών πλησιάζουν περισσό-τερο σε αυτές της πραγµατικότητας, επιτυγχάνοντας ασύγκριτα µεγαλύτερο εµβαδόν προβο-λής από ότι οι φωτογραφίες. Ακόµη, το ότι οι διαφάνειες παρατηρούνται σε σκοτεινό χώρο –

όπου οι εξωτερικές εικόνες δεν επηρεάζουν τον παρατηρητή – φαίνεται να εξηγεί αρκετά την καλύτερη απόδοση τους (Nassauer, 1983, p. 4).

Page 91: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

87

Έχοντας υπόψη όσα έχουν αναφερθεί, θωρήθηκε ότι για τους σκοπούς της παρούσας εργασί-ας οι φωτογραφικές διαφάνειες ήταν το προσφορότερο µέσο παρουσίασης. Αν η αξιολόγηση

πραγµατοποιούνταν µέσω φωτογραφιών, δε θα υπήρχε το πρόβληµα εξεύρεσης αιθουσών που να πληρούν συγκεκριµένα κριτήρια και το µειονέκτηµα µεταφοράς, τοποθέτησης και χρησιµοποίησης του υλικού προβολής. Παρόλα αυτά, οι φωτογραφίες σίγουρα υστερούν συ-γκριτικά µε τις φωτογραφικές διαφάνειες σε ό,τι αφορά την πιστότερη και ρεαλιστικότερη

απεικόνιση της πραγµατικότητας. ∆εν υπήρχε επίσης δυνατότητα χρησιµοποίησης τεχνικών προσοµοίωσης, αφού κάτι τέτοιο απαιτεί πολύ εξειδικευµένες γνώσεις και τεχνολογικό εξο-πλισµό.

Από 400 περίπου φωτογραφικές διαφάνειες που αρχικά συλλέχτηκαν37, τελικά χρησιµοποιή-

θηκαν 31. Τα κριτήρια επιλογής ήταν: • Προσπάθεια για µία όσο το δυνατόν περισσότερο «αυθεντική» εικόνα των τοπίων, χωρίς

ειδικά φίλτρα µηχανής, λήψη µε ευρυγώνιο φακό, ψηφιακή επεξεργασία φωτογραφίας. • Οι περισσότερες λήψεις πραγµατοποιήθηκαν στο επίπεδο του µατιού, έτσι όπως περίπου

θα έβλεπε ο παρατηρητής το τοπίο στην πραγµατικότητα. Επιδιώχθηκε να δοθεί διάσταση

στον παράγοντα της ενεργού ανάµιξης του παρατηρητή στο τοπίο, µε τις περισσότερες φωτογραφικές διαφάνειες να είναι «µέσα» στο τοπίο και όχι πανοραµικής άποψης.

• Τα µισά περίπου από τα τοπία που παρουσιάστηκαν ήταν από την ευρύτερη περιοχή της ορεινής Χαλκιδικής, µε σκοπό να διαπιστωθεί αν η παράµετρος της οικειότητας σχετίζε-ται και µε ποιο τρόπο µε τις προτιµήσεις.

Πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι ελήφθησαν ξεχωριστά φωτογραφικές διαφάνειες και φωτο-γραφίες του ίδιου ακριβώς τοπίου. Η συγκεκριµένη διαδικασία κρίθηκε αναγκαία γιατί οι φω-

τογραφικές διαφάνειες θα έπρεπε να αντιγραφούν σε µορφή φωτογραφιών και στη συνέχεια

να σαρωθούν ηλεκτρονικά για να παρουσιαστούν στο κείµενο, έτσι ώστε ο αναγνώστης να

έχει τη δυνατότητα να βλέπει τα τοπία. Αν και η αντιγραφή των φωτογραφικών διαφανειών σε φωτογραφία είναι εφικτή, εκτός από το αυξηµένο κόστος (αντιγραφή από θετικό σε αρνη-

τικό φιλµ), η ποιότητα του φωτογραφικού υλικού δεν παραµένει η ίδια.

37 Ευχαριστούµε το ∆ρ. Νικόλαο Σ. Γρηγοριάδη (∆ασολόγος – Ερευνητής, ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. / Ινστιτούτο ∆ασικών

Ερευνών) για τις 200 περίπου φωτογραφικές διαφάνειες που µας παρείχε από την ιδιωτική συλλογή του. Από τις συγκεκριµένες διαφάνειες, αυτές που χρησιµοποιήθηκαν ήταν: Τοπίο 15 (καταρράκτης σε παραπόταµο του Α-

µαζονίου), τοπίο 22 (πρόποδες του όρους Μενοικίου στη ∆ράµα) και τοπίο 31 (συστάδα οξιάς στα Πιέρια).

Page 92: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

88

Οι φωτογραφίες που βλέπει ο αναγνώστης στην παρούσα εργασία παρουσιάζουν εξαιρετι-κά ελάχιστη διαφορά µε αυτές που παρουσιάστηκαν στα άτοµα. Ακόµη και όταν διαπιστώθη-

καν µικρές διαφορές, οι παρουσιαζόµενες στο κείµενο φωτογραφίες αφού σαρώθηκαν ηλε-κτρονικά, επεξεργάστηκαν µέσω λογισµικού Corel Photo–Paint 8, ώστε να προσεγγίζουν όσο το δυνατόν περισσότερο στην αντίστοιχη φωτογραφική διαφάνεια. Η επεξεργασία περιε-λάµβανε αφενός την καλύτερη ποιοτική απεικόνιση της φωτογραφίας και αφετέρου την όσο το δυνατόν πιστότερη µεταφορά των συνθηκών φωτισµού της αντίστοιχης φωτογραφικής δι-αφάνειας. Για τη λήψη των φωτογραφικών διαφανειών χρησιµοποιήθηκε φωτογραφική µηχανή

MINOLTA DYNAX 500 SI. Ο φακός που προσαρµόστηκε ήταν MINOLTA AF ZOOM, 35–70 mm,

1:3,5(22)–4,5. Οι περισσότερες φωτογραφικές διαφάνειες ελήφθησαν µε ρύθµιση φακού στα 35 mm. Επειδή καταβλήθηκε προσπάθεια το οπτικό υλικό να απεικονίζει όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστικά την πραγµατικότητα, η ρύθµιση του φακού επιλέχτηκε στα 35 mm γιατί βρίσκεται κοντά στο όριο της ευρυγώνιας ρύθµισης φακού, πριν συµβεί παραµόρφωση της εικόνας. Για

να δοθεί η αίσθηση του βάθους στο χώρο και να συµπεριληφθεί το µεγαλύτερο δυνατόν οπτι-κό πεδίο, χρησιµοποιήθηκε µία ειδική ρύθµιση της συγκεκριµένης φωτογραφικής µηχανής, το «πρόγραµµα τοπίου» το οποίο ταυτόχρονα µεγιστοποιεί την απόσταση παρατήρησης και την οπτική γωνία λήψης. Το φιλµ που χρησιµοποιήθηκε ήταν FUJI ASTIA PROFESSIONAL

SLIDES FILM 135·36/100.

Για τη λήψη των φωτογραφιών χρησιµοποιήθηκε φωτογραφική µηχανή OLYMPUS

µ–[mju]–1, µε ενσωµατωµένο φακό OLYMPUS LENS 35 mm 1:3,5. Τα φίλµς που χρησιµοποιή-

θηκαν ήταν: KODAK NC 135·36/160 για λήψη φωτογραφιών όταν ο εξωτερικός φυσικός φω-

τισµός ήταν έντονος και KODAK NC 135·36/400 για λήψη φωτογραφιών όταν ο εξωτερικός φυσικός φωτισµός ήταν χαµηλός. Η συσκευή που χρησιµοποιήθηκε για την προβολή των φωτογραφικών διαφανειών ήταν

WEBER DIA – VOLLAUTOMAT 5004 ELECTRONIC µε φακό WILL WETZLAR MAGINON 1:2,8/85.

5.2.3. Η Μέθοδος Συλλογής των ∆εδοµένων Στα γνωστικά µοντέλα αξιολόγησης η καταγραφή των απόψεων του κοινού πραγµατοποιείται είτε µε ερωτηµατολόγια είτε µε συνεντεύξεις. Κάθε µέθοδος παρουσιάζει και πλεονεκτήµατα

και µειονεκτήµατα.

Τα ερωτηµατολόγια δεν απαιτούν εξαιρετικά πολύ χρόνο για τη συλλογή των δεδοµένων, είναι προτιµότερα για συλλογή σχετικά µεγάλου αριθµού απαντήσεων, αλλά δεν µπορούν να

παρέχουν πληροφορίες τις οποίες µία «ελεύθερη» απάντηση θα αποκάλυπτε (Oppenheim,

1996; Judith, 1997). Το µειονέκτηµα αυτό µπορεί να µετριαστεί αν στα ερωτηµατολόγια συ-

Page 93: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

89

µπεριληφθούν «ανοιχτές» ερωτήσεις (Russell & Mehrabian, 1976; Craik & Feimer, 1991;

Moore, 1991; Kroh & Gimblett, 1995; Scott & Canter, 1997). Πρέπει πάντως να ληφθεί υπό-ψη ότι εξαιτίας του είδους των πληροφοριών που ερευνούνται κατά την αξιολόγηση του το-πίου µε βάση τις προτιµήσεις του κοινού, η χρησιµοποίηση των ερωτηµατολογίων είναι δύ-σκολη υπόθεση (Ελευθεριάδης, 1989, σ. 43).

Σε σύγκριση µε το ερωτηµατολόγιο, η συνέντευξη θεωρείται εγκυρότερο ερευνητικό µέσο, επιτρέπει να εξεταστεί το υπό διερεύνηση θέµα σε µεγαλύτερο βάθος και λαµβάνει υπόψη το γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι περισσότερο πρόθυµοι να µιλούν παρά να γράφουν (Παρα-

σκευόπουλος, 1991, σ. 129). Έτσι λοιπόν, αν σκοπός είναι η έρευνα των αντιλήψεων, των συναισθηµάτων και του τρόπου σύνδεσης των αξιολογητών µε το τοπίο, οι συνεντεύξεις είναι σε θέση να παρέχουν περισσότερο ικανοποιητικά αποτελέσµατα γιατί εκτός του ότι υπάρχει προσωπική επικοινωνία συνεντευκτή – συνεντευξιαζόµενου, προσφέρεται επιπλέον και η ευ-χέρεια να δοθούν στους αξιολογητές εξηγήσεις και αποσαφηνίσεις στις έννοιες των υπό διε-ρεύνηση χαρακτηριστικών. Τα βασικότερα µειονεκτήµατα των συνεντεύξεων σε σχέση µε τα ερωτηµατολόγια, είναι

ότι απαιτούν εξαιρετικά πολύ χρόνο (όχι µόνο για τη διεξαγωγή αλλά και για την αποµαγνη-

τοφώνηση των συνεντεύξεων), υψηλότερες απαιτήσεις σε υλικά και µέσα, πιο εκτεταµένο µέρος προέρευνας και µεγαλύτερη προσοχή και ικανότητα από µέρους του συνεντευκτή (Φί-λιας κ.ά., 1977). Το µεγάλο όµως πλεονέκτηµα της συνέντευξης που δεν αντισταθµίζεται από το ερωτηµατολόγιο, είναι ότι η συνέντευξη είναι σε θέση να ανιχνεύσει ιδέες, αντιδράσεις, κίνητρα και συναισθήµατα που δε θα µπορούσε ποτέ ένα ερωτηµατολόγιο να κάνει (Judith,

1997, σ. 143).

Ακόµη, η συνέντευξη δίνει τη δυνατότητα όχι µόνο συλλογής των υπό διερεύνηση πληρο-φοριών αλλά και την ευχέρεια ανάλυσης του τρόπου µε τον οποίο δόθηκαν οι απαντήσεις. Αν ληφθεί επίσης υπόψη ότι στη συνέντευξη η καταγραφή των αντιδράσεων των ατόµων γίνεται τις περισσότερες φορές σε πραγµατικό χρόνο, γίνεται φανερό ότι η συνέντευξη «µετρά αυτό που πρέπει να µετρά» σε µεγαλύτερο βαθµό από ότι το ερωτηµατολόγιο (Oppenheim, 1996,

p. 82).

Από τα διαθέσιµα είδη συνεντεύξεων, η µέθοδος που επιλέχτηκε για την καταγραφή των α-

πόψεων του δείγµατος των µαθητών ήταν ο τύπος της ηµιδοµηµένης µορφής. Οι βασικότεροι λόγοι που οδήγησαν στη συγκεκριµένη επιλογή ήταν: • Η ιδιαιτερότητα του δείγµατος. Οι µαθητές (και όχι µόνο), αισθάνονται πιο άνετα και είναι προθυµότεροι να αποκαλύψουν όχι µόνο αυτά που σκέφτονται αλλά και αυτά που αισθά-

νονται, όταν δεν είναι αναγκασµένοι να απαντήσουν σε «ερωτήσεις» υπό τη στενή έννοια

του όρου. Όταν οι ζητούµενες πληροφορίες περιστρέφονται γύρω από ένα κεντρικό θέµα

Page 94: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

90

χωρίς όµως να απαιτούν µονολεκτική ή βαθµολογική απάντηση, δίνουν στον συνεντευξια-

ζόµενο την ευχέρεια να συµµετέχει ενεργά στην όλη διαδικασία.

• Η παρουσίαση περιελάµβανε µεγάλο σχετικά αριθµό τοπίων. Αν οι ερωτήσεις ήταν οι ίδι-ες ή περίπου οι ίδιες σε όλες τις περιπτώσεις, η διαδικασία θα ήταν µάλλον βαρετή και χωρίς ενδιαφέρον για τα άτοµα.

• Η αξιολόγηση βασίστηκε σε µεγάλο µέρος στον αυθορµητισµό των ατόµων αφού δεν είχε σκοπό την καταγραφή σταθερά διαµορφωµένων στάσεων αλλά επιχείρησε να ανιχνεύσει αντιδράσεις και σε ορισµένα σηµεία συναισθήµατα, χρησιµοποιώντας αρκετές φορές αντι-παραβαλλόµενες συγκρίσεις τοπίων και όχι απόλυτες αξιολογικές κρίσεις.

Σε ότι αφορά τους σκοπούς της παρούσας εργασίας, αν το ερώτηµα είναι σε ποια µορφή συ-νέντευξης38, πλησιάζει περισσότερο η µέθοδος που χρησιµοποιήθηκε για τη συλλογή των δε-δοµένων, η απάντηση είναι ότι προσεγγίζει περισσότερο τη δοµηµένη παρά την ελεύθερη

µορφή, κι αυτό για δύο κυρίως λόγους: α) Ο αντικειµενικός σκοπός συνιστούσε τη µη µεγάλη παρέκκλιση από την αξιολόγηση του τοπίου. Σκοπός ήταν βέβαια η καταγραφή των απόψεων των ατόµων, όχι όµως σε βαθµό αυστηρά προσωπικό. Άλλωστε, αν η συνέντευξη πλησίαζε προς την ελεύθερη µορφή τότε αναγκαστικά θα µειωνόταν το µέγεθος του δείγµατος, αφού τέτοιου είδους µέθοδοι σε ό-λες σχεδόν τις περιπτώσεις, απαιτούν τη συµµετοχή ενός και µόνο ατόµου.

β) Αν η συνέντευξη πλησίαζε αρκετά στην αδόµητη µορφή, για την αξιολόγηση 31 τοπίων ο απαιτούµενος χρόνος θα ήταν εξαιρετικά µεγάλος.

38 Οι βασικές µορφές συνέντευξης είναι η δοµηµένη (ή κατευθυνόµενη), η ηµίδοµηµένη (ή εντοπισµένη) και η

αδόµητη (ή ελεύθερη) συνέντευξη (Φίλιας κ.ά., 1977; Παρασκευόπουλος, 1991; Judith, 1997). Ο πρώτος τύπος συνέντευξης έχει τη µορφή ερωτηµατολογίου ή καταλόγου και στηρίζεται στην καταγραφή των απόψεων των

ερωτώµενων σε κάτι προκαθορισµένο και συγκεκριµένο. Η εντελώς αδόµητη συνέντευξη έχει ουσιαστικά τη

µορφή ελεύθερης συζήτησης και καθορίζεται από καθένα ξεχωριστά συνεντευξιαζόµενο, µε κάποιο – σε µεγάλο

βαθµό ευµετάβλητο όµως – πυρήνα ερωτήσεων. Στην κατεύθυνση αξιολόγησης του τοπίου, ο τελευταίος τύπος συνέντευξης που αποτελεί το άκρο του υποκειµενισµού, βρίσκει εφαρµογή στα φαινοµενολογικά µοντέλα. Η

ηµιδοµηµένη συνέντευξη βρίσκεται ανάµεσα στις δύο ακραίες περιπτώσεις όντας «χαλαρότερη» από τη δοµη-

µένη και «αυστηρότερη» από την αδόµητη. Έχει ένα κεντρικό γενικό πλαίσιο ερωτήσεων και θεµάτων εντοπί-ζοντας τις αποκρίσεις των ατόµων σε ένα πυρήνα ερωτήσεων, χωρίς όµως να επιχειρεί την καταγραφή µονολε-κτικών και «κωδικοποιηµένων» απαντήσεων. Επιπλέον, οι αδόµητες συνεντεύξεις στην πλειοψηφία των περι-πτώσεων είναι αυστηρά προσωπικές ενώ οι ηµιδοµηµένες επιχειρούν να καταγράψουν τις απόψεις µιας ολιγο-

µελούς οµάδας ατόµων.

Page 95: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

91

5.2.4. Το Στάδιο της Προκαταρκτικής Έρευνας Για τέτοιου είδους έρευνες είναι απολύτως απαραίτητο ένα πρώτο στάδιο πιλοτικής έρευνας, τόσο για την επιλογή και διάρθρωση των διερευνούµενων θεµάτων όσο και για τη µορφοποί-ηση του γενικότερου πλάνου εργασίας, ώστε τα αποτελέσµατα να ανταποκρίνονται στην ου-σία του αντικειµενικού σκοπού (Φίλιας κ.ά., 1977; Παρασκευόπουλος, 1991; Oppenheim,

1996; Judith, 1997).

Το στάδιο της προκαταρκτικής έρευνας της παρούσας εργασίας είχε ως στόχο αφενός την όσο το δυνατόν σαφέστερη και περισσότερο κατανοητή διάρθρωση των ερωτήσεων και αφε-τέρου την επιλογή εκείνων των φωτογραφικών διαφανειών που θα κάλυπταν ένα εύρος δια-

φορετικού «είδους» τοπίων δίνοντας τη δυνατότητα να διατυπωθούν κάθε φορά διαφορετικές υποθέσεις έρευνας. Οι πρώτες συνεντεύξεις είχαν κατά βάση αδόµητη µορφή, δεν ήταν όµως σε καµία περί-

πτωση καταγραφή αόριστων και γενικότατων απόψεων. Η µορφή των συνεντεύξεων στο στάδιο αυτό, δεν περιοριζόταν σε «ερωτήσεις» υπό τη στενή έννοια του όρου, αλλά είχε πε-ρισσότερο τη µορφή συζήτησης, πάντα όµως µε βάση ένα συγκεκριµένο πλαίσιο. Στόχος της διαδικασίας αυτής ήταν να διαµορφωθούν µε τέτοιο τρόπο οι τελικές ερωτήσεις ώστε να είναι νοηµατικά κατανοητές και να περιέχουν τον πυρήνα των υπό διερεύνηση παραµέτρων. Οι πρώτες συνεντεύξεις περιλάµβαναν µία τριµελή, δύο τετραµελείς και δύο πενταµελείς

οµάδες ατόµων και διάρκεσαν έως και λίγο παραπάνω από µιάµιση ώρα. Τα σηµεία στα ο-ποία δόθηκε το µεγαλύτερο βάρος στο στάδιο αυτό, ήταν το κατά πόσο σύµφωνα µε τις από-ψεις των µαθητών υπήρξαν ασαφείς ή αόριστες ερωτήσεις, αν είχαν αντίρρηση να απαντή-

σουν σε κάποιες από αυτές, αν οι διευκρινήσεις που ενίοτε δόθηκαν ήταν καθοδηγητικές, αν τους κούρασε ο χρόνος παρουσίασης και αν είχαν να κάνουν κάποιες παρατηρήσεις πάνω στο θέµα.

5.2.5. Ο Σχεδιασµός της Τελικής Συνέντευξης Η πιλοτική έρευνα έδωσε τη δυνατότητα να καταστρωθεί ένα συγκεκριµένο πλαίσιο συλλο-γής των διερευνούµενων πληροφοριών µέσω της τροποποίησης των ερωτήσεων και της ε-ναλλαγής των φωτογραφικών διαφανειών. Τελικά επιλέχτηκαν 31 φωτογραφικές διαφάνειες και ένας πυρήνας ερωτήσεων, έτσι ώστε η καθαρή διάρκεια της συνέντευξης τριών ατόµων να διαρκεί έως και λίγο περισσότερο από µία ώρα (έως και περίπου 75 λεπτά). Τα 31 τοπία

Page 96: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

92

αποδείχθηκαν στο όριο του χρόνου αυτού39.

Οι περισσότερες συνεντεύξεις συµπεριλάµβαναν οµάδες τριών ατόµων. Οι ολιγοµελείς οµάδες ατόµων αποτελούν ένα οικονοµικότερο και λιγότερο χρονοβόρο τρόπο συλλογής δε-δοµένων από ότι οι προσωπικές συνεντεύξεις οι οποίες χρησιµοποιούνται περισσότερο όταν στόχος είναι η διερεύνηση πληροφοριών που αφορούν καθαρά το άτοµο (Oppenheim, 1996,

p. 79). Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται ο αριθµός των διεξαγόµενων συνεντεύξεων α-

νάλογα µε τον αριθµό των ατόµων που έλαβαν µέρος σε καθεµία από αυτές.

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.3. Ο αριθµός των συνεντεύξεων ανάλογα µε τον αριθµό των ατόµων που έλαβαν µέρος σε κάθε µία από αυτές.

Αριθµός ατόµων/ Συνέντευξη Αριθµός συνεντεύξεων Σύνολο ατόµων

4µελείς οµάδες 3 12

3µελείς οµάδες 16 48

2µελείς οµάδες 4 8

Προσωπική συνέντευξη 3 3

Σύνολο: 26 συνεντεύξεις Σύνολο ατόµων: 71

Κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων κρατήθηκαν ορισµένες σηµειώσεις (Βλέπε παράρτηµα

υποδείγµατος φύλλου συνέντευξης) έχοντας ως κύριο στόχο την επιτόπου καταγραφή των αντιδράσεων των ατόµων. Αυτό κρίθηκε αναγκαίο γιατί είναι πολύ δυσκολότερο να ανιχνευ-τούν αντιδράσεις κατά την αποµαγνητοφώνηση των όσων έχουν καταγραφεί.

5.2.6. Η ∆ιεξαγωγή των Τελικών Συνεντεύξεων Αφού τα άτοµα ενηµερώθηκαν σχετικά µε το σκοπό της εργασίας, τον τόπο, την ώρα και τη

διάρκεια διεξαγωγής της συνέντευξης, τους ζητήθηκε να ενηµερώσουν τους γονείς τους σχε-τικά µε τη συµµετοχή τους στη συγκεκριµένη διαδικασία.

Πριν αρχίσει η συνέντευξη, καλωσορίσαµε και ευχαριστήσαµε τους µαθητές για τη συµ-

µετοχή τους. Αφού έγιναν οι απαραίτητες συστάσεις και δόθηκαν στα άτοµα οι αναγκαίες διευκρινήσεις σχετικά µε τους σκοπούς της έρευνας (Van Den Berg et al., 1998), κατέστη

39 Αν και στην αρχή διατυπώθηκαν ορισµένες επιφυλάξεις σχετικά µε τη διάρκεια της συνέντευξης, η πράξη

έδειξε ότι ο χρόνος αυτός δεν κούρασε τους αξιολογητές. Αν και τα άτοµα του δείγµατος της προκαταρκτικής έρευνας είχαν προειδοποιηθεί σχετικά µε τη διάρκεια της διαδικασίας, αυτό που διαπιστώθηκε από τις δικές τους απόψεις, ήταν ότι η διάρκεια της συνέντευξης τους φάνηκε πολύ µικρότερη από το χρόνο που πραγµατικά

διάρκεσε.

Page 97: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

93

σαφές ότι στις ερωτήσεις που θα ακολουθήσουν δεν υπάρχουν σωστές ή λάθος απαντήσεις αφού δεν πραγµατοποιείται κάποιου είδους εξέταση γνώσεων αλλά αντίθετα αυτό που ζητεί-ται είναι να εκφράσουν ελεύθερα τις υποκειµενικές απόψεις τους (Hanyu, 1997; Purcell &

Lamb, 1998).

Ξεκαθαρίστηκε επίσης ότι οι απόψεις που πρόκειται να καταγραφούν είναι ανώνυµες. Μία

διευκρίνιση που επίσης δόθηκε στα άτοµα, ήταν να κρίνουν το περιεχόµενο του απεικονιζό-µενου τοπίου και όχι την ποιότητα της φωτογραφικής διαφάνειας (Russell & Mehrabian,

1976; Rudell et al., 1989; Rusell & Snodgrass, 1991; Scott & Canter, 1997).

Αφού προβαλλόταν η διαφάνεια, δε γινόταν αµέσως ερώτηση, αλλά µεσολαβούσε ένα

χρονικό διάστηµα πέντε περίπου δευτερολέπτων. Όσο µικρό κι αν φαίνεται το διάστηµα αυ-τό, είναι εντούτοις υπεραρκετό για να µορφοποιηθεί η κρίση προτίµησης (R. Kaplan, 1979; S.

Kaplan, 1987). Το συγκεκριµένο συµπέρασµα προέκυψε µέσω της προέρευνας όπου διαπι-στώθηκε ότι αυτά τα ελάχιστα αρχικά δευτερόλεπτα ήταν πολύ σηµαντικά, όχι µόνο γιατί κα-

τά τη διάρκειά τους ανιχνεύονταν οι πρωταρχικές αντιδράσεις (οι οποίες είναι πολύ ουσια-

στικής σηµασίας γιατί είναι άµεσες αποκρίσεις στο τοπίο), αλλά και γιατί πολλές φορές δε χρειαζόταν καν να γίνει η πρώτη ερώτηση αφού τα άτοµα εξέφραζαν τις απόψεις τους σχετι-κά µε το αν τους αρέσει ή όχι το τοπίο. Οι παρατηρητές όση ώρα απαντούσαν στις ερωτήσεις, τόση ώρα έβλεπαν και το τοπίο. ∆ε

γινόταν δηλαδή προβολή του τοπίου, µετά παύση για ερωτήσεις και στη συνέχεια προβολή

του επόµενου τοπίου. Όση ώρα ζητούνταν οι απόψεις του κοινού, παρουσιαζόταν στην οθόνη

η αντίστοιχη φωτογραφική διαφάνεια.

Οι φωτογραφικές διαφάνειες προβλήθηκαν σε σκοτάδι. Οι συνεντεύξεις µαγνητοφωνήθη-

καν µε δηµοσιογραφικό κασετόφωνο (αφού ζητήθηκε η άδεια των συνεντευξιαζόµενων) και στη συνέχεια αποµαγνητοφωνήθηκαν για την ανάλυση του περιεχοµένου των απαντήσεων (Oppenheim, 1996, p. 57). Ζητήθηκε επίσης από τους µαθητές να µιλούν ένας – ένας, ώστε να υπάρχει δυνατότητα να αποµαγνητοφωνηθούν χωρίς δυσκολία οι απόψεις που καταγρά-

φηκαν. Στο τέλος των συνεντεύξεων ευχαριστήσαµε τα άτοµα που διέθεσαν το χρόνο τους συµµε-

τέχοντας στην όλη διαδικασία.

Page 98: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

ΚΚ ΕΕ ΦΦ ΑΑ ΛΛ ΑΑ ΙΙ ΟΟ 66

Το κεφαλαίο αυτό περιλαμβάνει την ανάλυση των δεδ ομένων.

40.

Η ανάλυση των δεδομένων ακολουθεί την εξής δομή: Αρχικά παρουσιάζεται το τοπίο μαζί

με μια σύντομη περιγραφή του. Στη συνέχεια διατυπώνεται η ερευνητική υπόθεση. Στο επόμε-

νο στάδιο αναλύονται συνοπτικά οι απόψεις που τα άτομα εξέφρασαν, καθώς και ορισμένες

αναφορές που θεωρήθηκαν αντιπροσωπευτικές. Όπου κρίθηκε αναγκαίο, καταγράφηκαν ορι-

σμένες απόψεις όταν αυτές παρουσίασαν κάποιες ιδιαιτερότητες.

Στις περισσότερες περιπτώσεις η διάρθρωση των ερωτήσεων ακολουθεί δύο άξονες: Τα αρ-

χικά ερωτήματα αφορούν το πρώτο και άμεσο επίπεδο που περιστρέφεται στο αν αρέσει ή όχι

και γιατί, το παρουσιαζόμενο τοπίο. Το επόμενο στάδιο περιλαμβάνει το δεύτερο επίπεδο ερω-

τήσεων που αφορά τον τρισδιάστατο χώρο, την «εμπλοκή» δηλαδή των ατόμων στη δυναμική

του τοπίου. Οι ερωτήσεις που τέθηκαν, παρουσιάζονται στο κείμενο με πλάγια και έντονα

γράμματα.

Στο τέλος της ανάλυσης των δεδομένων, διατυπώνονται ορισμένα γενικά συμπεράσματα

σχετικά με την επαλήθευση ή μη, της ερευνητικής υπόθεσης. Αναφέρονται επίσης τα αποτελέ-

σματα παρόμοιων ερευνών, είτε αυτά επαληθεύονται είτε όχι.

Η επεξεργασία των δεδομένων και οι στατιστικές αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν μέσω του

λογισμικού SPSS V.8.0.

40 Ορισμένα από τα τοπία έπρεπε να παρουσιαστούν μαζί (π.χ. διαδοχικές λήψεις του ίδιου τοπίου, η κατηγορία

δασικών τοπίων, οι λίμνες κ.λπ.). Έτσι λοιπόν κατά την εκλογή της σειράς παρουσίασης, όποιο τοπίο επιλεγόταν

«συμπαρέσυρε» μαζί του κι αυτά που έπρεπε να ακολουθήσουν, ή αυτά με τα οποία έπρεπε να συγκριθεί.

6.1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Οι φωτογραφικές διαφάνειες τέθηκαν σε τυχαία σειρά (Nassauer, 1983, p. 8) και με αυτή την

ακολουθία παρουσιάζονται και στη συνέχεια

Page 99: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

95

Τοπίο 1:

∆ασικός δρόµος σε υψηλή συστάδα (διφυής µορφή: πρεµνοφυής υπό αναγωγή) πλατύφυλλης δρυός (Quercus

conferta) στο Πανεπιστηµιακό δάσος Ταξιάρχη Χαλκιδικής.

Υπόθεση: Η φυσικότητα, η µυστηριακότητα και η περιβαλλοντική «παροχή» της κίνησης του παρατηρητή στο χώρο, είναι χαρα-κτηριστικά τα οποία επηρεάζουν θετικά τις προτιµήσεις για το τοπίο.

Στο συγκεκριµένο τοπίο η φυσικότητα

αναφέρεται στην παρουσία της βλάστη-σης ως κυρίαρχου χαρακτηριστικού. Η ανθρώπινη επέµβαση είναι φανερή, όχι όµως τόσο ισχυρή ώστε να προκαλεί αλ-λοίωση του φυσικού χαρακτήρα του τοπίου. Η µυστηριακότητα αντιπροσωπεύεται από τη στροφή στο δρόµο παρακινώντας σε περαιτέρω

εξερεύνηση. Η προτροπή σε κίνηση αφορά όχι µόνο το «βάθος» και την κατά κάποιο τρόπο «αξονική» διάταξη του τοπίου, αλλά και την προσβασιµότητα και δυνατότητα κίνησης του παρατηρητή σε χωρικό (και χρονικό αν πραγµατοποιείται επιτόπου αξιολόγηση) επίπεδο. Η πρώτη ερώτηση τέθηκε µε τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλιστεί αµεσότητα στις απόψεις των παρατηρητών41. Έτσι λοιπόν στο ερώτηµα: «Σας αρέσει το τοπίο αυτό;» η πλειοψηφία των ατόµων δήλωσε ότι το τοπίο τους άρεσε από «αρκετά» έως «πολύ». Το τοπίο χαρακτηρίστηκε λίγες µόνο φορές (4 άτοµα: 6%) «όχι και πολύ ωραίο», µερικές φορές (9 άτοµα: 13%) απλώς «καλό», τις περισσότερες φορές (43 άτοµα: περίπου 60%) «ωραίο» ή «όµορφο» και αρκετές φορές (11 άτοµα: 15%) «πολύ ωραίο». Τέσσερα µόνο άτοµα (ποσοστό 6%) εξέφρασαν την

41 Οι αποκρίσεις – απαντήσεις των παρατηρητών είναι πολύ πιο άµεσες αν αντί για την ερώτηση: «Πόσο σας αρέ-σει το τοπίο αυτό;», τεθεί απλώς η ερώτηση: «Σας αρέσει το τοπίο αυτό;». Η πρώτη ερώτηση χρησιµοποιείται σε περιπτώσεις αξιολογήσεων µέσω ερωτηµατολογίων, ζητά όµως µία «βαθµολογική» απάντηση απαιτώντας από τα

άτοµα να ανασύρουν από το µυαλό τους γρήγορα ανακαλούµενα «πρότυπα» τοπίων και να τα αντιπαραβάλλουν µε το τοπίο που βλέπουν εκείνη τη στιγµή. Αντίθετα, η δεύτερη ερώτηση είναι πολύ πιθανότερο να ανιχνεύσει αντιδράσεις του τύπου: «Μου αρέσει,… όµως …». Αυτό το συνδετικό «όµως» µπορεί να παρέχει πολύ σηµαντικές πληροφορίες. Στη συγκεκριµένη εργασία, το συµπέρασµα αυτό έγινε φανερό ήδη από το στάδιο της προέρευνας.

Page 100: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

96

άποψη ότι το τοπίο δεν τους άρεσε, κι αυτό εξαιτίας της παρουσίας του δρόµου και της διά-σπασης «συνέχειας» της βλάστησης. Σε γενικές πάντως γραµµές οι απόψεις που καταγράφη-καν ως πρώτη απόκριση έδειξαν ότι το συγκεκριµένο οπτικό περιβάλλον χαρακτηρίστηκε από σχετικά υψηλά επίπεδα ευχαρίστησης και από σχετικά µέτρια επίπεδα διέγερσης (Hull &

Harvey, 1989, p. 330; Rusell & Snodgrass, 1991, p. 250). Αυτό διαπιστώθηκε και από το γεγο-νός ότι σε ορισµένες µη µονολεκτικές απαντήσεις, το τοπίο θεωρήθηκε «ευχάριστο» χωρίς µά-λιστα να δοθούν στα άτοµα προκαθορισµένα επίθετα αξιολόγησης. Στην ερώτηση: «Γιατί σας αρέσει (ή δε σας αρέσει) το τοπίο αυτό;», όλες σχεδόν οι από-

ψεις περιστράφηκαν γύρω από τη φυσικότητα. Αντιπροσωπευτικές απαντήσεις του λόγου των προτιµήσεων ήταν: «Είναι φυσικό», «Έχει πολύ πράσινο», «Έχει ψηλά δέντρα», «Έχει πυκνή

βλάστηση». Αξίζει πάντως να σηµειωθεί ότι η φυσικότητα σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις ήταν η αιτιολόγηση των σχετικά υψηλών προτιµήσεων, ανεξάρτητα από την οικειότητα αρκετών ατόµων της επαρχίας µε το τοπίο. Οι απόψεις δεν ακολούθησαν διαφοροποίηση, παρότι αρκε-τά άτοµα από τη Θεσσαλονίκης είπαν πως σπάνια βλέπουν τέτοια τοπία, ενώ το σύνολο σχε-δόν των ατόµων της Αρναίας, του Παλαιοχωρίου και της Βαρβάρας αναγνώρισαν από την πρώτη στιγµή το τοπίο δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι τοπία όπως το παραπάνω είναι πολύ συνηθισµένα για αυτούς42.

Η επόµενη ερώτηση αφορούσε την παράµετρο της ενεργού ανάµιξης των παρατηρητών στο τοπίο. ∆ιατυπώθηκε ως εξής: «Φανταστείτε ότι βρίσκετε στο τοπίο αυτή τη στιγµή. Σας διε-γείρει την περιέργεια; Αισθάνεστε την επιθυµία να το εξερευνήσετε;». Η συγκεκριµένη ερώ-

τηση έχει κατ’ επανάληψη χρησιµοποιηθεί για την καταγραφή των αντιδράσεων των ατόµων σε ότι αφορά το χαρακτηριστικό της µυστηριακότητας (Van Den Berg et al., 1998, p. 144). Η

πρώτη πρόταση της ερώτησης έχει στόχο την προτροπή για φαντασιακή προσέγγιση από µέ-ρους των παρατηρητών (Russell & Mehrabian, 1976, p. 11; Staats et al., 1997, p. 286) ενώ η

δεύτερη και η τρίτη πρόταση σχετίζονται µε τους παράγοντες προτιµήσεων που αναφέρονται στον τρισδιάστατο χώρο. Στο παραπάνω ερώτηµα οι απαντήσεις των ατόµων ήταν σχεδόν καθ’ ολοκληρία καταφατι-

κές. Το τοπίο πράγµατι προκάλεσε το ενδιαφέρον και την εξερευνητική διάθεση. Ορισµένες αντιπροσωπευτικές απόψεις ήταν: «∆εν ξέρεις τι µπορεί να συναντήσεις µετά τη στροφή», «Θέ-λω να περπατήσω και να δω τι υπάρχει στο βάθος», «Μπορεί να υπάρχει κάτι διαφορετικό µετά

τη στροφή», «Το δάσος κρύβει πολλά».

∆ιαπίστωση που αξίζει να αναφερθεί σε ότι αφορά τις απαντήσεις που δόθηκαν, είναι ότι τα

άτοµα αντιλήφθηκαν εύκολα και σε µερικές µάλιστα περιπτώσεις αυθόρµητα την έννοια της

42 Οι µαθητές από τα Γυµνάσια της Αρναίας και του Παλαιοχωρίου (µαθητές από Αρναία, Παλαιοχώρι και Βαρ-βάρα) έχουν επισκεφτεί το συγκεκριµένο τοπίο στο Πανεπιστηµιακό δάσος Ταξιάρχη κατά τη διάρκεια µαθηµά-

των περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

Page 101: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

97

µυστηριακότητας. Ορισµένες µάλιστα φορές εκφράστηκαν απόψεις όπως: «Το τοπίο έχει κά-

ποιο µυστήριο» και «Το τοπίο είναι µυστηριώδες» χωρίς µάλιστα να διατυπωθεί ερώτηµα µε τη

συγκεκριµένη λέξη. Έγινε επίσης φανερό ότι η µυστηριακότητα συνδέθηκε µε την αίσθηση

της κίνησης. Ενδεικτική άποψη που καταγράφηκε ήταν: «Θα προχωρούσα στο βάθος για να δω

τι υπάρχει µετά τη στροφή». Έξι µόνο άτοµα (ποσοστό 8%) δήλωσαν ότι δεν αισθάνονται την επιθυµία να περπατήσουν στο βάθος, είτε γιατί κατά τη γνώµη τους δεν πρόκειται να δουν «κάτι καινούργιο» είτε γιατί όπως είπαν αισθάνονται λίγο φόβο. Οι αξιολογήσεις των ατόµων έδειξαν ότι η φυσικότητα και η µυστηριακότητα επηρέασαν

θετικά τις προτιµήσεις, επαληθεύοντας τις απόψεις και τα αποτελέσµατα των R. Kaplan, 1977;

Bell et al., 1978, 1990; Lee, 1979; Ulrich, 1983; Knopf, 1991; McAndrew, 1993; Strumse,

1996; Averill et al., 1998; Van Den Berg et al., 1998. Επιπλέον, φάνηκε να επιβεβαιώνονται οι τοποθετήσεις των Zube, 1976; Yang & Brown, 1992; McAndrew, 1993; Scott & Canter, 1997;

Purcell & Lamb, 1998, κατά τους οποίους, η φυσικότητα είναι όχι µόνο ο συνηθέστερα και αυθόρµητα αναφερόµενος λόγος προτίµησης του κοινού, αλλά και ο παράγοντας διαχωρισµού των εκτιµήσεων µεταξύ διαφορετικών τοπίων. Τα αποτελέσµατα επιβεβαιώνουν επίσης τα συµπεράσµατα των Appleton, 1975; Lee, 1979;

S. Kaplan, 1979; Kaplan & Talbot, 1983; Kaplan et al., 1989; Moore, 1991; Staats et al.,1997:

Η προσβασιµότητα και η περιβαλλοντική «παροχή» κίνησης στο χώρο είναι χαρακτηριστικά

που συνδέονται µε υψηλές προτιµήσεις. Επαληθεύονται επίσης οι απόψεις των Lynch &

Gimblett (1992), σύµφωνα µε τους οποίους, τα άτοµα µπορούν εύκολα και αυθόρµητα να α-ντιληφθούν την έννοια της µυστηριακότητας. Από το συνδυασµό των απαντήσεων της πρώτης ερώτησης και της ερώτησης που αφορούσε

την εµπλοκή στη δυναµική του τοπίου, εξάγεται το συµπέρασµα ότι το παραπάνω τοπίο προ-κάλεσε µία µορφή «µη συγκεκριµένης» εξερεύνησης (Βλέπε σ. 62). Το ότι χαρακτηρίστηκε κατά βάση ευχάριστο, προτρέποντας συγχρόνως σε κίνηση και εξερευνητική διάθεση, δείχνει ότι τα άτοµα ξεκίνησαν από ένα επίπεδο µέτριας σχετικά διέγερσης στοχεύοντας σε ένα υψη-λότερο: το τι µπορεί να υπάρχει στην πορεία στο βάθος του τοπίου και ειδικότερα µετά τη

στροφή. Το παραπάνω συµπέρασµα όχι µόνο συµφωνεί µε τις απόψεις του Berlyne, αλλά έχει και ι-

διαίτερη σηµασία γιατί «διακρίνει» κατά κάποιο τρόπο την παράµετρο της µυστηριακότητας σε διαφορετικές µορφές. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε στην επιλογή των δύο επόµενων φωτο-γραφικών διαφανειών µε στόχο τον έλεγχο διαφοροποίησης του συγκεκριµένου παράγοντα, ανάλογα µε τη διαµόρφωση των χαρακτηριστικών του τοπίου.

Page 102: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

98

Τοπίο 2:

Μονοπάτι περιήγησης στο πάρκο

του Αγίου Νικολάου Νάουσας.

Υπόθεση:

Η µυστηριακότητα, η δυνατότητα κίνησης του παρατηρητή στο χώρο και η αίσθηση

της φυσικότητας, είναι χαρακτηριστικά που

συνδέονται µε υψηλές προτιµήσεις, ακόµη

και σε τοπία µε φανερή την ανθρώπινη

επίδραση.

Η αίσθηση της φυσικότητας στο τοπίο

προσδίδεται από την παρουσία υψηλών θάµνων (Πυξάρι: Buxus sempervirens)

δίπλα στο µονοπάτι και τη χαρακτηριστική

µορφή του όρους Βερµίου στο βάθος. Η µυστηριακότητα, όπως και στο

προηγούµενο τοπίο, αντιπροσωπεύεται από

τη στροφή στο δρόµο, η υπόθεση όµως είναι ότι σε αυτή την περίπτωση διακρίνεται από

περισσότερο «συγκεκριµένο» χαρακτήρα. Εδώ η έννοια συνδέεται µε το τι µπορεί κάποιος να

συναντήσει κατά τη διάρκεια της διαδροµής προς το βουνό.

Οι ερωτήσεις που τέθηκαν στο τοπίο αυτό ήταν οι ίδιες µε αυτές στο προηγούµενο. Στην ερώτηση: «Σας αρέσει το τοπίο αυτό;», οι περισσότερες απαντήσεις ήταν καταφατικές. Έξι µόνο άτοµα (ποσοστό 8%) δήλωσαν πως το τοπίο δεν τους άρεσε. Οι περισσότεροι πάντως παρατηρητές εκδήλωσαν την τάση να απαντήσουν συγκριτικά µε το προηγούµενο τοπίο. Αυτό

πιθανότατα συνέβη γιατί τα δύο τοπία µοιάζουν προς τη διαµόρφωση του χώρου τους. Έτσι λοιπόν, τυπική απάντηση που µπορεί να συνοψίσει τη γενική εικόνα της αξιολόγησης, ήταν: «Είναι αρκετά ωραίο τοπίο, όχι όµως τόσο όσο το προηγούµενο».

Όταν ζητήθηκε από τα άτοµα να εξηγήσουν τους λόγους της συγκεκριµένης άποψης, η

αιτιολογία που δόθηκε σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, ανεξάρτητα από φύλο και περιοχή, ήταν ότι: «Το προηγούµενο τοπίο ήταν πιο φυσικό». Παρόλα αυτά, το περίπου των ατόµων του

δείγµατος (15 άτοµα: ποσοστό 21%) εξέφρασε την άποψη πως το τοπίο αυτό τους άρεσε περισσότερο από ότι το πρώτο.

Page 103: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

Όπως συνέβη και στην πρώτη ερώτηση, έτσι και στην ερώτηση: «Φανταστείτε ότι βρίσκετε στο τοπίο αυτή τη στιγµή. Σας διεγείρει την περιέργεια και το ενδιαφέρον; Αισθάνεστε την

επιθυµία να το εξερευνήσετε;», οι περισσότερες απαντήσεις έτειναν να είναι συγκριτικές. Πράγµατι, τα άτοµα εξέφρασαν την άποψη ότι αισθάνονται την επιθυµία να εξερευνήσουν το

τοπίο, λιγότερο όµως από ότι το προηγούµενο.

Στο τοπίο αυτό οι απόψεις ήταν περισσότερο συγκεκριµενοποιηµένες σε ότι αφορά την παράµετρο της µυστηριακότητας και εστιάστηκαν στη διαδροµή προς το βουνό.

Χαρακτηριστική απάντηση στην κατεύθυνση αυτή ήταν: «Μπορεί να συναντήσεις διαφορετικά

πράγµατα µετά τη στροφή στο δρόµο που οδηγεί στο βουνό». Επιβεβαιώθηκε επίσης ότι το

χαρακτηριστικό της προτροπής σε κίνηση συνδέεται µε θετικές αξιολογήσεις, αφού

εκφράστηκαν απόψεις όπως: «Θέλω να περπατήσω στο δρόµο και να φτάσω στο βουνό».

Η υπόθεση επαληθεύτηκε. Η αίσθηση της φυσικότητας φάνηκε να είναι χαρακτηριστικό

υψηλών προτιµήσεων (R. Kaplan, 1983; Ulrich, 1983; S. Kaplan, 1995; Hanyu, 1997). Ακόµη, η

παράµετρος του «χώρου ο οποίος δεν αποκαλύπτεται µέχρι στιγµής» και η προτροπή σε κίνηση

επηρέασαν θετικά τις εκτιµήσεις, ακόµη και σε ένα µη φυσικό τοπίο όπου υπάρχει όµως φυσικός χαρακτήρας. Το συµπέρασµα αυτό επιβεβαιώνει τα αποτελέσµατα παρόµοιων ερευνών (R. Kap-

lan, 1977; Banning & Banning, 1992; Yang & Brown, 1992; Schroeder & Orland, 1994).

Πρέπει πάντως να τονιστεί ότι στο παραπάνω τοπίο η µυστηριακότητα αν και συνδέθηκε µε σχετικά υψηλές προτιµήσεις δεν ήταν τόσο «αόριστη» όσο στο προηγούµενο. Οι απαντήσεις των ατόµων έδειξαν ότι η καινούργια πληροφορία που θα µπορούσε να αποκαλυφθεί από την εξερεύνηση του χώρου, ήταν λιγότερο δελεαστική και περισσότερο αυτονόητη. Η έννοια της µυστηριακότητας έγινε µεν αντιληπτή, είχε όµως την αίσθηση της «συνέχειας» σε αρκετά

µεγάλο βαθµό και συνδέθηκε µε περισσότερο προβλέψιµες εµπειρίες. Με βάση τις απόψεις των ατόµων φάνηκε να επιβεβαιώνεται ένας βασικός παράγοντας

αισθητικής σύµφωνα µε τα τυπικά – περιγραφικά µοντέλα: η εστιακή διαµόρφωση του τοπίου

(Λιάκος, 1977, σ. 92, 1985, σ. 92; Χατζηστάθης & Ισπικούδης, 1992, σ. 115). Όταν η

διαµόρφωση των χαρακτηριστικών του τοπίου κατευθύνει την προσοχή του παρατηρητή σε ένα

σηµείο, τονίζει και αναδεικνύει ακόµη περισσότερο, όχι µόνο το σηµείο σύγκλισης της προσοχής (το βουνό στη συγκεκριµένη περίπτωση) αλλά και τα ίδια τα χαρακτηριστικά που

δηµιουργούν την εστίαση αυτή (τη διαδροµή στη συγκεκριµένη περίπτωση).

τερων προτιµήσεων (σε σχέση µε το προηγούµενο περισσότερο φυσικό τοπίο) ορισµένων ανθρώπων, είναι ότι κάποια άτοµα προτιµούν περισσότερο «προβλέψιµες» εµπειρίες. Αυτό

όµως είναι κάτι που έχει να κάνει περισσότερο µε το χαρακτήρα του κάθε ανθρώπου παρά µε το

φύλο του ή την περιοχή όπου ζει. Η άποψη αυτή µπορεί πιθανότατα να εξηγήσει το ότι δε φάνηκε να υπάρχουν διαφορές ούτε µεταξύ πόλης – επαρχίας ούτε µεταξύ αγοριών – κοριτσιών.

99

Σε ένα τοπίο όπως αυτό µε φανερή την ανθρώπινη επίδραση, η εξήγηση των υψηλό-

Page 104: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

100

Τοπίο 3:

Τοπίο ορεινής

περιοχής στη

Μεταμόρφωση

Βερμίου.

Υπόθεση:

Τοπία που αξιολογούνται χωρίς κάποιο ιδιαίτερο αισθητικό ενδιαφέρον ή ακόμη και ως δυ-

σάρεστα, περιέχουν όμως συγκεκριμένα σημεία εστίασης της προσοχής τα οποία διεγείρουν

την περιέργεια των παρατηρητών, σχεδόν πάντα προκαλούν τάσεις προσέγγισης.

Τα ελάχιστα αρχικά δευτερόλεπτα ήταν αρκετά για να διαπιστωθεί ότι το παραπάνω τοπίο

προκάλεσε την περιέργεια των παρατηρητών σε μεγάλο βαθμό. Προτού καν τεθεί η πρώτη

ερώτηση, όλα σχεδόν τα άτομα αντέδρασαν με χαρακτηριστική περιέργεια και κινητοποίηση

της προσοχής. Έτσι λοιπόν, οι αντιδράσεις τους είχαν περισσότερο τη μορφή αυθόρμητης

ερώτησης παρά τη μορφή άποψης σχετικά με το πόσο τους άρεσε το τοπίο. Αντιπροσωπευτι-

κές αντιδράσεις ήταν: «Τι είναι εκεί πίσω απ’ το δέντρο;», «Τι υπάρχει στο βάθος;», «Κάτι

γυαλίζει εκεί πίσω από τα δέντρα», «Που οδηγεί αυτός ο δρόμος;», «Λίμνη είναι εκεί;», «Τι

έχει εκεί; Ποτάμι, λίμνη; … κάτι φαίνεται». Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις λοιπόν, δε χρειά-

στηκε καν να τεθεί η ερώτηση: «Υπάρχει κάτι που σας τραβά την προσοχή στο τοπίο αυ-

τό;». Οι αντιδράσεις των ατόμων ήταν αυθόρμητες, επιβεβαιώνοντας την αρχική υπόθεση

σχετικά με την άμεση κινητοποίηση της προσοχής.

Στην ερώτηση: «Το τοπίο αυτό το θεωρείτε ευχάριστο ή δυσάρεστο;», οι περισσότερες

απαντήσεις ήταν: «δυσάρεστο», «προς το δυσάρεστο», «καθόλου ευχάριστο». Ποσοστό 27%

(19 άτομα) αξιολόγησε το τοπίο ως «ούτε ευχάριστο, ούτε δυσάρεστο» και ποσοστό 10% (7

άτομα) θεώρησε το τοπίο «ευχάριστο».

Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι οι απαντήσεις σχετικά με το βαθμό ευχαρίστησης – δυσα-

ρέσκειας σπάνια ήταν μονολεκτικές αφού τις περισσότερες φορές το τοπίο χαρακτηρίστηκε

Page 105: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

101

συγχρόνως και στο βαθμό διέγερσης που προκάλεσε. Χαρακτηριστικές απαντήσεις ήταν: «Το

τοπίο δεν είναι όμορφο, αλλά μου κινεί πολύ την περιέργεια … μου δημιουργεί κάποια ένταση»,

«Δεν είναι ωραίο τοπίο, σε κάνει όμως να θέλεις να πλησιάσεις κοντά. Με κάποια διστακτικό-

τητα όμως, …, σε κάνει κάπως να φοβάσαι». Το τοπίο χαρακτηρίστηκε αρκετές φορές ως

«σκοτεινό», «ανησυχητικό» και σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις με έντονα επίθετα όπως

«τρομακτικό».

Η δεύτερη ερώτηση τέθηκε ως εξής: «Φανταστείτε ότι βρίσκεστε αυτή τη στιγμή εκεί.

Θα προχωρούσατε στο βάθος, θα φεύγατε, ή το τοπίο θα σας άφηνε αδιάφορους;». Οι α-

παντήσεις έδειξαν σαφέστατη τάση προσέγγισης, ακόμη μάλιστα και από τα άτομα που χα-

ρακτήρισαν το τοπίο ως σκοτεινό, αγχώδες και ανησυχητικό. Ποσοστό περίπου 20% (14 ά-

τομα) δήλωσε ότι θα έφευγε και μόλις επτά άτομα (ποσοστό 10%) εξέφρασαν την άποψη ότι

το τοπίο δεν τους προκάλεσε ούτε τάση προσέγγισης, ούτε τάση αποφυγής.

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι απαντήσεις των ατόμων σχετικά με το αν θα

προσέγγιζαν ή θα απέφευγαν το τοπίο. Για να πραγματοποιηθεί η δοκιμασία χ2, έγινε συνέ-

νωση συχνοτήτων της επιλογής «αδιαφορία προσέγγισης» μαζί με την επιλογή «αποφυγή»,

έτσι ώστε να μην υπάρχει μεγάλος αριθμός θεωρητικών συχνοτήτων με τιμή μικρότερη του

πέντε (Kinnear & Gray, 1999, p. 281).

ΠΙΝΑΚΑΣ 6.1. Οι τάσεις προσέγγισης και αποφυγής (συνένωση συχνοτήτων μαζί με την επι-

λογή «αδιαφορία» προσέγγισης) για το τοπίο της φωτογραφίας, ανάλογα με την περιοχή και

το φύλο των ατόμων.

Αγόρια Κορίτσια * Προσέγγιση Αποφυγή * Πόλη Επαρχία Crosstabulation

12 4 16

10,5 5,5 16,0

11 8 19

12,5 6,5 19,0

23 12 35

23,0 12,0 35,0

18 4 22

16,5 5,5 22,0

9 5 14

10,5 3,5 14,0

27 9 36

27,0 9,0 36,0

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Αγόρια

Κορίτσια

ΑγόριαΚορίτσια

Total

Αγόρια

Κορίτσια

ΑγόριαΚορίτσια

Total

Πόλη ΕπαρχίαΠόλη

Επαρχία

ΠροσέγγισηΑποφυγή ήΑδιαφορία

Προσέγγιση Αποφυγή

Total

Page 106: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

102

Η δοκιμασία χ2 σε ότι αφορά τις απαντήσεις ανάλογα με την περιοχή των αξιολογητών,

έδειξε ότι οι μεταβλητές αυτές είναι ανεξάρτητες (Pearson Chi-Square 0,735; df1; NS

(p0,05)).

Με την ίδια διαδικασία, η δοκιμασία χ2 στις απαντήσεις ανάλογα με το φύλο των ατόμων,

έδειξε ότι οι μεταβλητές αυτές είναι επίσης ανεξάρτητες (Pearson Chi-Square 2,853; df 1;

NS (p0,05)).

Από την επισκόπηση των δεδομένων φαίνεται επίσης ότι δεν εντοπίζεται σημαντική δια-

φορά στις απαντήσεις μέσα στο ίδιο φύλο ανάλογα με την περιοχή (τα αγόρια δήλωσαν δη-

λαδή ότι θα προσέγγιζαν το τοπίο σε ίδιο περίπου ποσοστό, άσχετα από περιοχή και τα κορί-

τσια ότι θα προσέγγιζαν το τοπίο, σε ίδιο περίπου ποσοστό, άσχετα από περιοχή)43.

Με βάση τις αντιδράσεις των παρατηρητών και τις απόψεις που εξέφρασαν, έγινε φανερό ότι

το τοπίο αυτό δεν άφησε περιθώρια αδιαφορίας, ασκώντας ένα είδος «μαγνητισμού» σε αυ-

τούς. Ο χαρακτηρισμός του τοπίου ως «εκβιαστικού» μπορεί να συνοψίσει τις αντιδράσεις

των ατόμων σχετικά με την τάση να προχωρήσουν στο βάθος αν ήταν εκείνη τη στιγμή εκεί.

Η έννοια της μυστηριακότητας στη συγκεκριμένη περίπτωση διαφέρει από αυτή των δύο

προηγούμενων τοπίων. Σύμφωνα με τις απόψεις που καταγράφηκαν, φαίνεται να επαληθεύο-

νται όσα υποστηρίζουν οι Appleton, 1975; Lee, 1979; Ulrich, 1983; Fiedeldey, 1995. Όταν σε

ένα τοπίο εντοπίζονται συγκεκριμένα σημεία εστίασης προσοχής, το τοπίο αυτό κυριολεκτικά

«δεσμεύει» την περιέργεια των ατόμων. Τις περισσότερες φορές η περιέργεια αυτή μετατρέ-

πεται σε έντονη επιθυμία προσέγγισης προς τα συγκεκριμένα σημεία, αρκετές φορές μάλιστα

ακόμη και όταν κρίνεται ότι μπορεί να υπάρχει απειλή ή κίνδυνος. Σύμφωνα με τις απόψεις

αυτές, ο άνθρωπος είναι γνωστικά εξαρτώμενος οργανισμός, όχι μόνο θέλει αλλά αισθάνεται

και ότι πρέπει να αποκτήσει την περισσότερη δυνατή περιβαλλοντική πληροφορία του χώρου

όπου βρίσκεται.

43 Εφόσον τα άτομα διαχωρίζονται με παραπάνω από ένα κριτήριο (φύλο και περιοχή) ανάλογα με τις απαντή-

σεις που έδωσαν, η κατάλληλη δοκιμασία ελέγχου πιθανής διαφοροποίησης στις απαντήσεις είναι η Ιεραρχική

Λογαριθμογραμμική Ανάλυση (Hierarchical Loglinear Analysis) (Kinnear & Gray, 1999, p. 322; Σγαρδέλης,

1998, σ. 7). Παρόλα αυτά, η δοκιμασία αυτή δεν επιλέχτηκε για τη διερεύνηση των προτιμήσεων γιατί για το

συγκεκριμένο τοπίο δε θα είχε νόημα ούτε και θα ήταν κύριου ενδιαφέροντος ο έλεγχος ενδεχόμενων διαφορών

ανάμεσα στο ίδιο φύλο ανάλογα με περιοχή. Παρόλα αυτά, το τελικό μοντέλο της Ιεραρχικής Λογαριθμογραμ-

μικής Ανάλυσης περιελάμβανε μόνο την κύρια επίδραση της ΕΠΙΛΟΓΗΣ (εφόσον το 70% των ατόμων δήλωσε

ότι θα προσέγγιζε το τοπίο). Όπως έδειξαν δηλαδή και τα ξεχωριστά τεστ χ2, ούτε το φύλο ούτε η περιοχή συν-

δέθηκαν με διαφοροποίηση στις απαντήσεις.

Page 107: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

103

Στο τοπίο αυτό η μυστηριακότητα είχε ισχυρά καθορισμένο χαρακτήρα, το χαρακτήρα της

«υποψίας» του τι βρίσκεται στο βάθος πίσω από τη μερικά αποκρυπτόμενη θέα που δημιουρ-

γούν τα δέντρα. Επιβεβαιώνονται λοιπόν οι απόψεις των S. Kaplan, 1979, 1987; Lee, 1979;

Kaplan et al., 1989; Lynch & Gimblett, 1992: Η μερικά αποκρυπτόμενη θέα δημιουργεί την

αίσθηση της μυστηριακότητας, έχει όμως την έννοια του «τι δεν αποκαλύπτεται καθαρά μέ-

χρι στιγμής» και όχι την έννοια της έκπληξης η οποία δηλώνει το απροσδόκητο.

Τα συμπεράσματα επιβεβαιώνουν επίσης τις τοποθετήσεις του Berlyne (Βλέπε σ. 62). Το

τοπίο αυτό προκάλεσε καθαρά μία μορφή συγκεκριμένης εξερεύνησης, σε αντιπαραβολή με

τις δύο προηγούμενες περιπτώσεις όπου η προκαλούμενη περιέργεια δεν ήταν τόσο έντονη.

Στην περίπτωση αυτή, τα άτομα ωθήθηκαν από ένα υψηλό επίπεδο διέγερσης στοχεύοντας σε

ένα χαμηλότερο, έτσι ώστε να μειώσουν την αβεβαιότητα και να «αποφορτίσουν» την ένταση

που τους προκλήθηκε από την εξωτερική πηγή.

Page 108: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

104

Τοπίο 4:

Φυσική λίμνη

στην περιοχή

Μεταμόρφωσης

Βερμίου.

Υπόθεση:

Φυσικά τοπία στα οποία κυρίαρχο χαρακτηριστικό είμαι το νερό, σχετίζονται με υψηλές προ-

τιμήσεις μόνο όταν το νερό είναι καθαρό.

Η πρώτη ερώτηση ζητούσε από τους παρατηρητές να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά

με το αν τους αρέσει το τοπίο. Το τοπίο θεωρήθηκε «πολύ ωραίο» από 8 άτομα (ποσοστό

11%), «αρκετά ωραίο» ή απλώς «καλό» από 56 άτομα (ποσοστό 79%), ενώ 7 άτομα (ποσοστό

10%) δήλωσαν ότι το τοπίο δεν τους άρεσε και τόσο.

Ήδη από το στάδιο της προέρευνας έγινε φανερό ότι στις περιπτώσεις των «μη ακραίων»

τοπίων (όχι ιδιαίτερα ωραίων ή ιδιαίτερα άσχημων), τα περισσότερα άτομα εκδήλωναν την

τάση να εξηγούν στην ερώτηση του πόσο τους αρέσει το τοπίο, τι δεν τους αρέσει. Αυτό συ-

νέβη και στην περίπτωση αυτή. Έτσι λοιπόν, η πλειοψηφία των απαντήσεων περιστρεφόταν

γύρω από την γενική άποψη: «Είναι αρκετά ωραίο τοπίο, αλλά το νερό δεν είναι και τόσο κα-

θαρό», «Το τοπίο είναι καλό, όμως το νερό είναι κάπως βρώμικο», «Ωραίο τοπίο, αλλά μοιάζει

σα βάλτος».

Τις περισσότερες φορές λοιπόν, δε χρειάστηκε καν να τεθεί η ερώτηση: «Τι σας αρέσει

και τι δε σας αρέσει στο τοπίο αυτό;». Το χαρακτηριστικό που σημειώθηκε από όλα τα άτο-

μα ως ανασχετικός παράγοντας προτίμησης ήταν η μη καθαρότητα του νερού, ενώ αντίθετα η

φυσικότητα και τα χρώματα της βλάστησης ήταν τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν ως οι

σημαντικότεροι παράγοντες που σύμφωνα με τις απόψεις των παρατηρητών προσέδωσαν ο-

μορφιά στο τοπίο. Χαρακτηριστική απάντηση που μπορεί να συνοψίζει τη γενική εικόνα των

εκτιμήσεων ήταν: «Το τοπίο είναι αρκετά καλό, είναι φυσικό, αλλά αν το νερό ήταν καθαρό θα

ήταν πολύ καλύτερο».

Page 109: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

105

Σημείο που αξίζει να αναφερθεί σχετικά με το ρόλο και των άλλων εκτός της όρασης αι-

σθήσεων κατά τη διαδικασία αξιολόγησης, ήταν η άποψη: «Αν ήμουν εκεί, έτσι όπως φαίνεται

το τοπίο, μάλλον θα είχε άσχημες μυρωδιές και θα μου άρεζε λιγότερο». Η γνώμη αυτή αφενός

δείχνει ότι η απεικόνιση ενός τοπίου δεν είναι σίγουρα το ίδιο με την επιτόπου εμπειρία αφε-

τέρου όμως δηλώνει ότι οι απεικονίσεις – σε ορισμένες τουλάχιστον περιπτώσεις – είναι σε

θέση να κάνουν τους παρατηρητές να φανταστούν την πραγματικότητα. Αν και η εμπειρία

του τοπίου βασίζεται κατά το μεγαλύτερο μέρος στην οπτική πληροφορία, δεν πρέπει να πα-

ραβλέπεται το γεγονός ότι ο ρόλος και των άλλων αισθήσεων όπως της όσφρησης και της

ακοής, είναι επίσης σημαντικός (Balling & Falk, 1982; Kroh & Gimblett, 1995).

Η υπόθεση επαληθεύτηκε. Αν το νερό ήταν καθαρό, ή τουλάχιστον καθαρότερο, το τοπίο

αυτό σύμφωνα με τα λεγόμενα των παρατηρητών θα παρουσίαζε υψηλότερες προτιμήσεις.

Το συμπέρασμα αυτό έδωσε το ερέθισμα για την επιλογή της επόμενης φωτογραφικής διαφά-

νειας με σκοπό την καταγραφή των απόψεων σε τοπία με φανερές τις ανθρώπινες επεμβάσεις

αλλά με κυρίαρχο στοιχείο το νερό το οποίο χαρακτηρίζεται από καθαρότητα.

Τοπίο 5:

Δεξαμενή

άρδευσης

κοντά στη θέ-

ση λήψης της

προηγούμενης

φωτογραφίας.

Υπόθεση:

Τεχνητά τοπία με κυρίαρχο χαρακτηριστικό το νερό που είναι (ή τουλάχιστον φαίνεται) κα-

θαρό, σχετίζονται με υψηλές προτιμήσεις.

Η πρώτη ερώτηση σε αυτή τη φωτογραφική διαφάνεια ήταν η ίδια με αυτή στην προηγούμε-

νη, δηλαδή αν αρέσει στα άτομα το τοπίο. Όλοι σχεδόν οι παρατηρητές απάντησαν συγκρι-

τικά με το προηγούμενο τοπίο. Το 65% του δείγματος (46 άτομα) δήλωσε πως το τοπίο αυτό

Page 110: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

106

τους άρεσε περισσότερο ενώ το 35% (25 άτομα) είπε πως προτιμά το προηγούμενο τοπίο. Αν

ληφθούν υπόψη οι απόψεις για το προηγούμενο τοπίο, το τοπίο αυτό γενικά θεωρήθηκε «αρ-

κετά ωραίο», και «ωραίο».

Ο λόγος των υψηλότερων προτιμήσεων ήταν σε όλες τις περιπτώσεις η καθαρότητα του

νερού. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στα άτομα, ανεξάρτητα

από φύλο και περιοχή. Αντιπροσωπευτικές απόψεις στη συγκεκριμένη κατεύθυνση ήταν: «Το

νερό είναι πολύ καθαρό», «Μου κάνει πολύ εντύπωση ότι το τοπίο καθρεφτίζεται». Παρόλα

αυτά, οι αξιολογητές ανέφεραν πολύ συχνά ότι το τοπίο είναι σίγουρα τεχνητό, αφού όπως

χαρακτηριστικά δήλωσαν: «Η λίμνη είναι σκαμμένη γύρω – γύρω», «Στο αριστερό μέρος φαί-

νονται σωλήνες», «Φαίνεται καθαρά η επέμβαση του ανθρώπου αφού υπάρχει τσιμέντο».

Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι αρκετές φορές διατυπώθηκαν συνδυαστικές απόψεις. Μία

αντιπροσωπευτική γνώμη στην κατεύθυνση αυτή ήταν: «Αν το προηγούμενο τοπίο είχε τόσο

καθαρό νερό όσο αυτό, τότε σίγουρα θα ήταν πολύ ωραίο». Σε καμία όμως περίπτωση δεν εκ-

φράστηκε η αντίστροφη συνδυαστική σκέψη του τύπου: «Αν σ’ αυτό το τοπίο δε φαινόταν τό-

σο η επίδραση του ανθρώπου, τότε θα ήταν καλύτερο». Σε όλες δηλαδή τις περιπτώσεις, η σύ-

γκριση είχε ως βάση το προηγούμενο φυσικό τοπίο στο οποίο αναφέρθηκε η βελτίωση της

αισθητικής του αν υπήρχε η δυνατότητα να ήταν το νερό καθαρό. Το σημείο αναφοράς δεν

ήταν ποτέ το δεύτερο εμφανώς τεχνητό τοπίο που όμως προτιμήθηκε από τους περισσότε-

ρους, εξαιτίας του καταλυτικού όπως αποδείχθηκε χαρακτηριστικού της καθαρότητας του

νερού.

Η υπόθεση επαληθεύτηκε υπό την έννοια ότι για να αρέσει ένα τοπίο όπου το νερό είναι

κυρίαρχο χαρακτηριστικό, η φυσικότητα δεν είναι από μόνη της επαρκής παράγοντας. Αντί-

στροφα, σε τεχνητά τοπία η καθαρότητα του νερού όχι μόνο σχετίζεται με υψηλές προτιμή-

σεις αλλά και προσελκύει σε μεγάλο βαθμό την προσοχή των παρατηρητών. Σύμφωνα με τα

λεγόμενα των ατόμων, αν υπήρχε συνδυασμός φυσικότητας και καθαρού νερού τότε το τοπίο

θα άρεζε πολύ περισσότερο. Αν όχι, σε ότι τουλάχιστον αφορά τα αποτελέσματα για τα δύο

αυτά τοπία, η καθαρότητα του νερού φάνηκε να είναι ισχυρότερος προβλεπτικός παράγοντας

προτιμήσεων σε σχέση με τη φυσικότητα.

Έγινε επίσης φανερό ότι σε πολλές περιπτώσεις το «καθρέφτισμα» του τοπίου προκάλεσε

ιδιαίτερη εντύπωση. Επιβεβαιώνεται λοιπόν σε μεγάλο βαθμό ένας βασικός παράγοντας αι-

σθητικής σύμφωνα με τα τυπικά περιγραφικά μοντέλα και τις αρχές της αρχιτεκτονικής του

τοπίου: η αντανάκλαση μορφών σε υδάτινες επιφάνειες (Χατζηστάθης & Ισπικούδης, 1992,

σ. 100).

Page 111: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

107

Τοπίο 6:

Τοπίο στη

λίμνη Βόλβη.

Υπόθεση:

Η διάταξη των «τμημάτων» της διαθέσιμης πληροφορίας στο τοπίο, επηρεάζει τις προτιμή-

σεις.

Η υπόθεση που διατυπώθηκε για το συγκεκριμένο τοπίο αφορά τη σύγκριση με αυτό που α-

κολουθεί. Η ερώτηση που τέθηκε στα άτομα ήταν αν τους αρέσει το τοπίο και γιατί. Έγινε

φανερό ότι οι προτιμήσεις δεν ακολούθησαν μια γενική τάση. Ποσοστό 11% (8 άτομα) δή-

λωσε ότι το τοπίο δεν τους άρεσε, ποσοστό 15% (11 άτομα) το θεώρησε «μέτριο», το 44%

(31 άτομα) το αξιολόγησε «αρκετά καλό» ή «καλό» και ποσοστό περίπου 30% (21 άτομα)

είπε ότι θεωρεί το τοπίο από «ωραίο» ως «πολύ ωραίο». Σε γενικές γραμμές πάντως, το τοπίο

θεωρήθηκε από «μέτριο» έως «αρκετά καλό». Σε όσα άτομα άρεσε, το χαρακτήρισαν «ήρε-

μο» και «απέραντο». Σε όσους δεν άρεσε, το χαρακτήρισαν «μονότονο» και «κενό». Οι παρα-

τηρητές που το θεώρησαν μέτριο διατύπωσαν γενικά την άποψη ότι: «Το τοπίο είναι λίγο βα-

ρετό … αν είχε κάποια δέντρα θα ήταν πολύ καλύτερο».

Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν τις απόψεις του Dearden (1987, p. 271): Η σύγκλιση στις

προτιμήσεις είναι χαμηλότερη σε τοπία που θεωρούνται γενικά «μέτρια», σε τοπία δηλαδή

που βρίσκονται ανάμεσα στα όρια του εξαιρετικά ωραίου ή άσχημου.

Επαληθεύονται επίσης όσα αναφέρουν οι Russell & Mehrabian (1976) και Rusell & Snod-

grass (1991) σε ότι αφορά τις συναισθηματικές αντιδράσεις. Όταν το τοπίο προκαλεί χαμηλά

επίπεδα διέγερσης και κινητοποίησης του ενδιαφέροντος αλλά αξιολογείται ως «όχι τόσο ω-

ραίο», θεωρείται βαρετό ή μονότονο. Όταν το ίδιο τοπίο, προκαλεί επίσης χαμηλά επίπεδα

κινητοποίησης της προσοχής αλλά εκτιμάται «αρκετά ωραίο», τότε αξιολογείται ήρεμο.

Page 112: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

108

Η υπόθεση αφορούσε την τοποθέτηση των «τμημάτων» της εικόνας που ακολουθούν πα-

ράλληλα επίπεδα. Τα ξεχωριστά αυτά τμήματα πληροφορίας στο συγκεκριμένο τοπίο είναι

τέσσερα (πέντε μαζί με το βουνό που φαίνεται στο βάθος), ο τρόπος όμως με τον οποίο είναι

διατεταγμένα δίνει την εντύπωση ενός κατά κάποιο τρόπο «άδειου» οπτικού αποτελέσματος.

Η υπόθεση αυτή μπορεί να ελεγχθεί σε συνάρτηση με το τοπίο που ακολουθεί.

Τοπίο 7:

Τοπίο στη λίμνη

Βόλβη, κοντά

στη θέση λήψης

της προηγούμε-

νης φωτογραφί-

ας.

Υπόθεση:

Η «πλαισίωση» στο τοπίο προσδίδει την αίσθηση της «κλίμακας», επηρεάζοντας θετικά τις

προτιμήσεις.

Η ερώτηση που τέθηκε στο τοπίο αυτό αφορούσε τη σύγκριση με το προηγούμενο και ήταν η

εξής: «Το τοπίο αυτό σας αρέσει το ίδιο, περισσότερο ή λιγότερο σε σχέση με το προηγού-

μενο;». Η πλειοψηφία των ατόμων (ποσοστό 89%: 63 άτομα) εξέφρασε την άποψη ότι το το-

πίο αυτό τους άρεσε περισσότερο. Χαρακτηριστικές απόψεις που αναφέρθηκαν ήταν: «Εδώ

συνδυάζεται η θάλασσα με το πράσινο»44, «Αυτό το τοπίο είναι πιο φυσικό… το προηγούμενο

δεν είχε δέντρα», «Το βουνό στο βάθος φαίνεται πιο κοντά». Οκτώ μόνο άτομα (ποσοστό

11%) δήλωσαν ότι προτιμούν το προηγούμενο τοπίο.

Σε ορισμένες περιπτώσεις εκφράστηκαν – έμμεσα βέβαια – απόψεις σχετικά με την ποικι-

λότητα των δύο τοπίων όπως: «Το τοπίο αυτό έχει περισσότερα πράγματα να δεις», ή «το προ-

ηγούμενο ήταν πολύ άδειο, πολύ κενό».

44 Όλα σχεδόν τα άτομα θεώρησαν ότι πρόκειται για τοπίο με θάλασσα στο βάθος.

Page 113: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

109

Τα συμπεράσματα επιβεβαιώνουν την αρχή της πλαισίωσης ως βασικού παράγοντα αισθη-

τικής (Lee, 1979; Simonds, 1983; Λιάκος, 1985; Lucas, 1991; Χατζηστάθης & Ισπικούδης,

1992). Με βάση όσα καταγράφηκαν, φαίνεται να επαληθεύεται η άποψη ότι όταν ορισμένα

χαρακτηριστικά είναι τοποθετημένα κάθετα σε σχέση με το σύνολο της γενικότερης διαμόρ-

φωσης του οπτικού περιβάλλοντος, τότε τα χαρακτηριστικά αυτά προσδίδουν την αίσθηση

της «κλίμακας» στο χώρο αναδεικνύοντας τις ιδιαίτερες μορφές του τοπίου. Αρκεί λοιπόν ένα

μόνο μικρό ή «ασήμαντο» (σε σχέση με το μέγεθος των υπόλοιπών αντικειμένων) στοιχείο,

για να «διασπάσει» την αξονική διάταξη.

Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι η αρχή της πλαισίωσης αποτελεί χαρακτηριστικό υψηλών

προτιμήσεων, όχι μόνο με βάση τα τυπικά – περιγραφικά, αλλά και με τα γνωστικά μοντέλα,

αφού μπορεί να εξηγηθεί και με βάση το τι προκαλεί στους παρατηρητές. Σύμφωνα λοιπόν με

τα γνωστικά μοντέλα, οι προτιμήσεις είναι γενικά χαμηλές σε τοπία όπου δεν «καθορίζεται»

ο χώρος (Lee, 1979, p. 575; Simonds, 1983, p. 165). Όταν υπάρχουν κάθετα στοιχεία σε το-

πία των οποίων τα χαρακτηριστικά ακολουθούν παράλληλη διάταξη, τότε δημιουργείται ένα

είδος «περιβολής». Το σημείο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί όταν δεν υπάρχει η αίσθηση

της περιβολής, ο άνθρωπος αισθάνεται γενικά ανασφαλής.

Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι ενώ το τοπίο αυτό θεωρήθηκε ότι έχει μεγαλύτερη ποικι-

λία χαρακτηριστικών, εντούτοις, τα ξεχωριστά μέρη πληροφορίας δε διαφέρουν σημαντικά

από ότι στο προηγούμενο. Παρόλα αυτά, είναι μάλλον απίθανο να θεωρήσει κάποιος ότι το

προηγούμενο τοπίο διαφέρει ελάχιστα μόνο με αυτό σε ότι αφορά την «οπτική αφθονία». Το

συμπέρασμα αυτό συμφωνεί σε ορισμένα σημεία με τις απόψεις των Orland et al., (1995)

σύμφωνα με τους οποίους, η «πραγματική» ποικιλότητα του τοπίου διαφέρει από αυτή που ο

άνθρωπος αντιλαμβάνεται45. Η διάταξη των χαρακτηριστικών του οπτικού περιβάλλοντος

μπορεί να δώσει ουσιαστικά την «ψευδαίσθηση» μεγαλύτερης ποικιλίας, απόστασης και έ-

κτασης, ακόμη και όταν όλα τα άλλα χαρακτηριστικά παραμένουν αμετάβλητα.

45 Οι Orland et al. (1995) επιχείρησαν να εκτιμήσουν με αντικειμενικό τρόπο την «πραγματική» ποικιλότητα

ορισμένων τοπίων σε φωτογραφίες. Η διαδικασία αυτή περιελάμβανε τον υπολογισμό των χρωμάτων, του συ-

νολικού μήκους σημείων τομής των χαρακτηριστικών, τον αριθμό των διαφορετικών εικονοστοιχείων (pixels),

ορισμένους αλγορίθμους συμπίεσης αρχείων κ.λπ., έτσι ώστε να υπολογιστεί η ποικιλότητα που «πραγματικά»

υπάρχει και όχι αυτή που ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται.

Page 114: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

110

Τοπίο 8:

Δεξαμενή

ποτίσματος

διαμορφωμένη ως

λίμνη, στο πάρκο

του Αριστοτελείου

Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης.

Υπόθεση:

Τοπία πάρκων που παρουσιάζουν επιμελημένη όψη και έχουν κυρίαρχο χαρακτηριστικό το

νερό το οποίο φαίνεται καθαρό και πλαισιώνεται από βλάστηση, αν και δεν αξιολογούνται ως

εντυπωσιακά ή εξαιρετικά ωραία, δίνουν την αίσθηση ενός ευχάριστου περιβάλλοντος.

Στο συγκεκριμένο τοπίο τέθηκε μία μόνο ερώτηση αφού σκοπός ήταν να διαπιστωθεί η μετα-

βολή των προτιμήσεων σε σχέση με το τοπίο που ακολουθεί. Η ερώτηση ζητούσε από τα άτο-

μα να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με το αν τους αρέσει ή όχι το τοπίο που βλέπουν

και γιατί.

Στις περισσότερες περιπτώσεις (ποσοστό 58%: 41 άτομα) το τοπίο θεωρήθηκε «ωραίο» και

μερικές μάλιστα φορές «πολύ ωραίο» (ποσοστό 18%: 13 άτομα). Μικρό μόνο ποσοστό (6 ά-

τομα: λιγότερο από 9%) δήλωσε ότι το τοπίο δεν τους άρεσε επειδή όπως χαρακτηριστικά εί-

παν «Είναι πολύ τεχνητό». Ποσοστό περίπου 15% (11 άτομα) αξιολόγησε το τοπίο «μέτριο».

Σε γενικές πάντως γραμμές, οι παρατηρητές χαρακτήρισαν το περιβάλλον που έβλεπαν ως

«προσεγμένο», «ωραία διαμορφωμένο», «καθαρό», «καλοφτιαγμένο», «περιποιημένο».

Παρόλα αυτά, αρκετές φορές αναφέρθηκε ότι το τοπίο θα μπορούσε να είναι πολύ καλύτε-

ρο. Σύμφωνα με τις συγκεκριμένες απόψεις αυτό θα μπορούσε να γίνει «Αν τα κράσπεδα απ’ το

τσιμέντο ήταν καλύτερα διαμορφωμένα», «Αν το τοπίο έδειχνε περισσότερο φυσικό χωρίς να

φαίνεται η περίφραξη στο βάθος», «Αν υπήρχε μια γέφυρα για να περπατήσω».

Συνοπτικά λοιπόν, αν και το τοπίο θεωρήθηκε εμφανώς τεχνητό, αξιολογήθηκε ως ευχάρι-

στο, και περιβάλλον που θα προσέλκυε τους παρατηρητές. Τα αποτελέσματα συμφωνούν με

τις απόψεις του Nasar (από Gifford, 1997, p. 59): Η επιμελημένη, καθαρή και τακτοποιημένη

όψη του «αστικού πρασίνου» επηρεάζει θετικά τις προτιμήσεις ακόμη και σε καθημερινά το-

πία.

Page 115: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

111

Τοπίο 9:

Διαφορετική

θέση παρατή-

ρησης του

προηγούμενου

τοπίου, λίγα

μόλις μέτρα

πιο μπροστά.

Υπόθεση:

Τοπία πάρκων με ακατάστατη όψη, νερό που είναι και φαίνεται ρυπασμένο και κατασκευές

που δεν προσαρμόζονται με τη γενικότερη διαμόρφωση του χώρου, σχετίζονται με εξαιρετικά

χαμηλές προτιμήσεις.

Το προηγούμενο τοπίο άρεσε σε γενικές γραμμές στους παρατηρητές κυρίως εξαιτίας της ε-

πιμελημένης όψης του και του νερού το οποίο φαινόταν καθαρό. Με βάση το συμπέρασμα

αυτό, στην αντίστροφη κατεύθυνση όμως, επιλέχτηκε η παραπάνω φωτογραφική διαφάνεια.

Όπως ήταν αναμενόμενο, οι αξιολογήσεις των ατόμων παρουσίασαν απότομη αρνητική

μεταβολή σε σχέση με το προηγούμενο τοπίο. Ενώ κατά τα ελάχιστα αρχικά δευτερόλεπτα οι

παρατηρητές αναγνώρισαν ότι πρόκειται για το ίδιο τοπίο, τις αμέσως επόμενες στιγμές φά-

νηκε να «διαβάζουν» την εικόνα, αντιδρώντας με έκπληξη, ίσως και με κάποιου είδους απο-

γοήτευση.

Όλα τα άτομα δήλωσαν ότι το τοπίο δεν τους άρεσε. Αν και τις περισσότερες λοιπόν φο-

ρές δε χρειάστηκε καν να διατυπωθεί η ερώτηση γιατί το τοπίο αυτό δεν άρεσε, (αφού οι α-

ντιδράσεις των ατόμων ήταν πολύ άμεσες και αυθόρμητες), οι λόγοι της αντιστροφής των

προτιμήσεων σύμφωνα με τις απόψεις που εκφράστηκαν ήταν ότι: «Εδώ το νερό είναι βρώμι-

κο», «Τα σύρματα δεν ταιριάζουν καθόλου», «Ο φράχτης φαίνεται πολύ άσχημα», «Τα δέντρα

δείχνουν κάπως άρρωστα».

Επιβεβαιώθηκε επίσης η άποψη ότι η δυσκολία προσέγγισης στο τοπίο επηρεάζει αρνητι-

κά τις προτιμήσεις, αφού εκφράστηκαν απόψεις όπως: «Το συρματόπλεγμα δε σ’ αφήνει να

πλησιάσεις κοντά».

Page 116: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

112

Η αρχική υπόθεση επαληθεύτηκε πλήρως. Ο καταλυτικότερος λόγος των χαμηλών προτι-

μήσεων ήταν η μη καθαρότητα του νερού. Εκτός όμως από αυτό, οι απόψεις των παρατηρη-

τών επιβεβαιώνουν όσα έχουν αναφερθεί σχετικά με το πρώτο στάδιο της αξιολόγησης (S.

Kaplan, 1979, 1987; Kaplan et al., 1989; R. Kaplan, 1991), το επίπεδο της «λογικής» του ο-

πτικά αντιληπτού περιβάλλοντος. Σε ορισμένα άτομα φάνηκαν «παράξενα» τα σκαλοπάτια

που βρίσκονται στο δεξί μεσαίο μέρος της φωτογραφίας. Έκριναν πως είναι κάπως «παράλο-

γο» να υπάρχουν εκεί σκαλοπάτια, αφού δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι σκοπό εξυπηρε-

τούν. Όταν η αντιπαραβολή και η σύγκριση με προηγούμενα παρόμοια τοπία δεν οδηγεί σε

ορισμένα λογικά συμπεράσματα, απαιτεί επιπλέον νοητική προσπάθεια από μέρους των ατό-

μων για να «κατανοήσουν» και να «χαρακτηρίσουν» αυτό που βλέπουν (Averill et al., 1998,

p. 169).

Όσα τα άτομα εξέφρασαν συνηγορούν στο ότι η παράμετρος της «συνοχής – συνάφειας»

των κατασκευών με τον ευρύτερο χώρο παίζει σημαντικό ρόλο στις προτιμήσεις. Στη συγκε-

κριμένη κατεύθυνση εκφράστηκαν γνώμες όπως: «Αν τουλάχιστον ο φράχτης ήταν ξύλινος, το

τοπίο δε θα ήταν και τόσο άσχημο». Όταν οι αξιολογητές εκφράζουν τέτοιες απόψεις, χωρίς

μάλιστα να τεθεί ανάλογη ερώτηση, σίγουρα επιβεβαιώνεται ο ρόλος του χαρακτηριστικού

της «συμβατότητας» των κατασκευών στο τοπίο.

Page 117: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

113

Τοπίο 10:

Φθινοπωρινό

τοπίο στο

χιονοδρομικό

κέντρο

«Τρία – Πέντε

Πηγάδια»

Βερμίου.

Υπόθεση:

Η αίσθηση του «βάθους» και η ποικιλία χρωμάτων στο τοπίο είναι χαρακτηριστικά που επη-

ρεάζουν θετικά τις προτιμήσεις. Αντίθετα, η απότομη διάσπαση της «συνέχειας» της βλάστη-

σης και η παρουσία τεχνικών έργων είναι χαρακτηριστικά τα οποία τις επηρεάζουν αρνητικά.

Στο τοπίο αυτό οι απόψεις διαφοροποιήθηκαν σε αρκετά μεγάλο βαθμό. Έτσι λοιπόν στην

ερώτηση: «Σας αρέσει το τοπίο αυτό;», ποσοστό 27% (19 άτομα) δήλωσε ότι το τοπίο δεν

τους άρεσε ή δεν τους άρεσε και τόσο, οι περισσότεροι (31 άτομα: ποσοστό 44%) θεώρησαν

το τοπίο «καλό» ή «αρκετά ωραίο» και ποσοστό περίπου 30% (21 άτομα) αξιολόγησε το το-

πίο «μέτριο» ή «ούτε ωραίο ούτε άσχημο».

Σύμφωνα με όσα καταγράφηκαν, η γενική τάση που διαπιστώθηκε ήταν ότι το τοπίο θεω-

ρήθηκε «περίεργο» υπό την έννοια ότι στις περισσότερες περιπτώσεις εντοπίστηκαν ορισμένα

«ωραία» και ορισμένα «άσχημα» στοιχεία. Έτσι λοιπόν στην ερώτηση: «Τι σας αρέσει και τι

δε σας αρέσει στο τοπίο αυτό;», χαρακτηριστικά που συνδέθηκαν θετικά με τις προτιμήσεις

ήταν «τα ωραία χρώματα», «η φωτεινότητα» και το «βάθος» του χώρου. Αρνητικά χαρακτη-

ριστικά σύμφωνα με τους παρατηρητές ήταν ότι: «Το τοπίο είναι λίγο άδειο σε μερικά σημεί-

α», «Τα δέντρα είναι λίγο απότομα κομμένα», «Οι στύλοι δεν ταιριάζουν καθόλου με το τοπίο».

Ορισμένα άτομα εξέφρασαν την άποψη: «Αν ήμουν εκεί θα περπατούσα για να φτάσω στην

κορυφή και να δω τι υπάρχει απ’ την άλλη μεριά του βουνού», κάτι που επιβεβαιώνει τη σύν-

δεση μεταξύ προτιμήσεων και περιβαλλοντικών παροχών κίνησης στο χώρο.

Page 118: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

114

Όσα άτομα θεώρησαν τα «θετικά» χαρακτηριστικά σημαντικότερα σε σχέση με τα «αρνη-

τικά», αξιολόγησαν το τοπίο ως «αρκετά ωραίο». Το αντίθετο συνέβη στα άτομα που δήλω-

σαν ότι το τοπίο δεν τους άρεσε. Γενικά πάντως, οι περισσότεροι παρατηρητές κατά κάποιο

τρόπο αμφιταλαντεύτηκαν ανάμεσα στα χαρακτηριστικά που θεώρησαν ότι προσδίδουν ο-

μορφιά στο τοπίο και στα στοιχεία τα οποία συνδέθηκαν αρνητικά με τις απόψεις τους. Η τε-

λική κρίση κάθε ατόμου ουσιαστικά καθορίστηκε από την υποκειμενική ιεράρχηση μεταξύ

των «θετικών» και των «αρνητικών χαρακτηριστικών.

Οι γνώμες των παρατηρητών παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Πρέπει απαραίτητα

πάντως να διευκρινιστεί ο τρόπος με τον δόθηκαν οι απαντήσεις. Έτσι λοιπόν:

Η επιλογή «αρκετά καλό» δεν είχε την έννοια ότι το τοπίο σίγουρα άρεσε, αλλά την έννοια

του ότι: «Αν και το τοπίο και δεν είναι και κάτι το ιδιαίτερο, δεν υπάρχουν χαρακτηριστι-

κά τα οποία «ενοχλούν» αισθητά». Ακόμη δηλαδή και τα άτομα που εξέφρασαν τη συγκε-

κριμένη άποψη, τις περισσότερες φορές δήλωσαν ότι το τοπίο θα μπορούσε να είναι πολύ

καλύτερο.

Η επιλογή «μέτριο» επικεντρώθηκε γύρω από την έννοια του ότι τα θετικά και τα αρνητι-

κά χαρακτηριστικά έχουν την ίδια περίπου βαρύτητα στις προτιμήσεις.

Τέλος, η επιλογή «δε μ’ αρέσει και τόσο» είχε την έννοια ότι εντοπίστηκαν συγκεκριμένα

χαρακτηριστικά που σίγουρα συνδέθηκαν αρνητικά με τις αξιολογήσεις.

ΠΙΝΑΚΑΣ 6.2. Οι απόψεις που εκφράστηκαν για το τοπίο 10, ανάλογα με την περιοχή και το

φύλο των ατόμων.

Αγόρια Κορίτσια * Προτιμήσεις * Πόλη Επαρχία Crosstabulation

5 6 5 16

6,4 5,5 4,1 16,0

9 6 4 19

7,6 6,5 4,9 19,0

14 12 9 35

14,0 12,0 9,0 35,0

10 5 7 22

10,4 5,5 6,1 22,0

7 4 3 14

6,6 3,5 3,9 14,0

17 9 10 36

17,0 9,0 10,0 36,0

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Αγόρια

Κορίτσια

ΑγόριαΚορίτσια

Total

Αγόρια

Κορίτσια

ΑγόριαΚορίτσια

Total

Πόλη ΕπαρχίαΠόλη

Επαρχία

Αρκετάκαλό Μέτριο

Δε μ' αρέσεικαι τόσο

Προτιμήσεις

Total

Page 119: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

115

Η δοκιμασία χ2 σε ότι αφορά τις απαντήσεις ανάλογα με την περιοχή των ατόμων, έδειξε

ότι οι μεταβλητές αυτές (περιοχή και απαντήσεις) είναι ανεξάρτητες (Pearson Chi-Square

0,758; df 2; NS (p 0,05)).

Ανάλογα με το φύλο των αξιολογητών, η δοκιμασία χ2 έδειξε ότι οι μεταβλητές αυτές (φύ-

λο και απαντήσεις) είναι επίσης ανεξάρτητες (Pearson ChiSquare1,049; df2; NS (p0,05)).

Η δοκιμασία της Ιεραρχικής Λογαριθμογραμμικής Ανάλυσης δεν εφαρμόστηκε για δύο λό-

γους:

1. Στο τοπίο αυτό, δε θα υπήρχε νόημα να εξεταστούν διαφορές επιλογών ανάμεσα στο ίδιο

φύλο ανάλογα με περιοχή.

2. Ο διαχωρισμός των ατόμων ανάλογα με φύλο και περιοχή δίνει τις μισές περίπου (4 συ-

χνότητες από σύνολο 9) θεωρητικές συχνότητες μικρότερες του πέντε46.

Συνοπτικά λοιπόν, οι απόψεις που καταγράφηκαν, οδηγούν σε δύο συμπεράσματα:

Πρώτον, οι σημαντικότεροι παράγοντες που συνδέθηκαν αρνητικά με τις αξιολογήσεις ή-

ταν η απότομη διάσπαση της κομοστέγης των δέντρων και η παρουσία των στύλων μεταφο-

ράς του αναβατήρα. Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνει μία «αρχή» της δασολογικής πρακτι-

κής σε ότι αφορά το αισθητικό αποτέλεσμα των δασικών τοπίων. Σύμφωνα λοιπόν με τον κα-

νόνα αυτό, η ορατή από κάποια απόσταση διάσπαση της συνέχειας του δάσους προκαλεί ση-

μαντικότατη οπτική αλλοίωση στο τοπίο (Lucas, 1991; Χατζηστάθης & Ισπικούδης, 1992,

Turner, 1998). Η αλλοίωση αυτή, είναι τόσο εντονότερη όσο περισσότερο ευθείες ή κανονι-

κοποιημένες είναι οι επιφάνειες διανοίξεως (Price, από Wherret, 1998). Παρόμοια αποτελέ-

σματα αναφέρει και ο Echelberger (1979 p. 529) σύμφωνα με τον οποίο, οι προτιμήσεις του

κοινού είναι χαμηλότερες σε δασικά τοπία αποψιλωμένων επιφανειών σε σχέση με επιλεκτι-

κά αραιωμένες επιφάνειες βλάστησης.

Οι παραπάνω θέσεις επαληθεύτηκαν. Ορισμένα άτομα εξέφρασαν την άποψη ότι το τοπίο

τους «άρεσε λιγότερο» στο αριστερό μέρος της φωτογραφίας όπου η διάσπαση ακολουθεί

ευθεία γραμμή παρά στο δεξί μέρος όπου οι αποψιλωμένες επιφάνειες έχουν ακανόνιστο

σχήμα.

46 Ο κανόνας του ότι δεν πρέπει πάνω από το 20% των θεωρητικών συχνοτήτων να έχουν τιμές μικρότερες του 5

είναι πολύ αυστηρός και μπορεί να παραβλεφθεί (Norusis/SPSS, 1992, p.200). Αυτό όμως δε σημαίνει ότι μπο-

ρεί να πραγματοποιηθεί δοκιμασία με τις μισές τιμές θεωρητικών συχνοτήτων μικρότερες του 5.

Page 120: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

116

Φαίνεται επίσης να επιβεβαιώνονται οι απόψεις του Λιάκου (1985, σ. 211) σχετικά με τη

σοβαρότατη υποβάθμιση των οπτικών πόρων του δασικού τοπίου (και όχι μόνο), όταν εισά-

γονται στο τοπίο κατασκευές όπως στύλοι μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος.

Το δεύτερο συμπέρασμα αφορά τα γνωστικά μοντέλα αξιολόγησης. Τα χαρακτηριστικά

εκείνα που θεωρήθηκαν ότι προσδίδουν ομορφιά στο τοπίο, επιβεβαιώνουν τις απόψεις του

Ulrich (1983, p. 100) και τους προβλεπτικούς παράγοντες του μοντέλου της επεξεργασίας

των πληροφοριών των Kaplans. Πράγματι, οι προτιμήσεις φάνηκε να είναι συνδέονται με

«βάθος» χώρου, περιβαλλοντικές «παροχές» κίνησης στο χώρο και ευκαιρίες απόκτησης και-

νούργιας, όχι όμως αυτονόητης πληροφορίας.

Page 121: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

Τοπίο 11:

Τοπίο στη

διαδρομή

Βαρβάρα

– Αρναία.

Τοπίο 13:

Διαφορετική θέση

παρατήρησης του τοπίου

στο Στρατώνι Χαλκιδικής.

Τοπίο 12:

Πανοραμικό

τοπίο στο

Στρατώνι

Χαλκιδικής. 117

Page 122: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

118

Υπόθεση:

Τεχνικές κατασκευές όπως στύλοι μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος, πυλώνες και κεραίες α-

ναμετάδοσης προκαλούν τις σημαντικότερες οπτικές αλλοιώσεις στο τοπίο. Ο βαθμός όμως

ασυμφωνίας και ασυμβατότητας των συγκεκριμένων κατασκευών με το ευρύτερο περιβάλλον

επηρεάζει την τελική αξιολόγηση γιατί είναι παράγοντας που σχετίζεται με το βαθμό συνοχής

μεταξύ των χαρακτηριστικών του τοπίου.

Είναι λογικό ότι τεχνικά έργα όπως στύλοι μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος, καλώδια και

κεραίες προκαλούν τα σοβαρότερα προβλήματα αισθητικής προσαρμογής στο οπτικό περι-

βάλλον όπου εντάσσονται (Ulrich, 1983; Λιάκος, 1985; Bishop et al., 1990; Priestley & Ev-

ans, 1996). Είναι επίσης λογικό ότι όλα σχεδόν τα άτομα εκφράζουν εξαιρετικά αρνητικές

απόψεις για τοπία στα οποία τέτοιου είδους τεχνικά έργα είναι ορατά.

Παρόλα αυτά, η καταγραφή των απόψεων των ατόμων του δείγματος για τέτοιου είδους

τοπία, δεν είχε σκοπό το αυταπόδεικτο. Οι φωτογραφικές διαφάνειες στην προηγούμενη σε-

λίδα επιλέχτηκαν με σκοπό να διαπιστωθούν οι απόψεις των αξιολογητών σχετικά με το βαθ-

μό ασυμβατότητας των κατασκευών στο γενικότερο περιβάλλον (Feimer et al., 1979, p. 290).

Τοπίο 11

Οι αντιδράσεις των παρατηρητών για το τοπίο 11 ήταν πολύ άμεσες. Όλα τα άτομα εξέφρα-

σαν αυθόρμητα απόψεις όπως: «Φαίνεται πολύ έντονα η επέμβαση του ανθρώπου μέσα σ’ ένα

φυσικό τοπίο», «Οι κολώνες κάνουν το τοπίο να δείχνει πολύ άσχημο», «Οι στύλοι και τα κα-

λώδια φαίνονται πολύ άσχημα».

Στην ερώτηση: «Αν δεν υπήρχαν οι στύλοι μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος, το τοπίο θα

σας άρεζε;» τα περισσότερα άτομα εξέφρασαν κατά βάση την άποψη: «Αν και το τοπίο δεν

είναι κάτι το ιδιαίτερο, θα ήταν σίγουρα πολύ καλύτερο, …, οι στύλοι όμως το κάνουν πολύ ά-

σχημο». Αν και γενικά λοιπόν το υποτιθέμενο χωρίς τις κατασκευές τοπίο θεωρήθηκε «μέτρι-

ο», οι απαντήσεις των ατόμων έδειξαν ότι είναι πολύ δύσκολο να απομονωθούν τα χαρακτη-

ριστικά που προκαλούν την οπτική υποβάθμιση, ακόμη και όταν τους ζητηθεί να φανταστούν

το τοπίο χωρίς τα στοιχεία εκείνα που προκαλούν την οπτική αλλοίωση.

Με βάση τις απόψεις των ατόμων φαίνεται να επαληθεύεται η τοποθέτηση του Bourassa

(1991, p. 21): Το τοπίο είναι «σύνολο» και όχι απλή παράθεση φυσικών ή τεχνητών χαρα-

κτηριστικών. Είναι πολύ δύσκολο να αποχωριστούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και να

Page 123: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

119

πραγματοποιηθεί αξιολόγηση ενός «μερικού» τοπίου, γιατί όλα τα χαρακτηριστικά του τοπί-

ου αλληλεπιδρούν μεταξύ τους (Gussow, 1979, p. 8).

Πρέπει επίσης να αναφερθεί είναι ότι αν και όλα τα άτομα από τη Βαρβάρα καθώς και τα

περισσότερα από το Παλαιοχώρι αναγνώρισαν αμέσως το συγκεκριμένο τοπίο47, δε διαφορο-

ποιήθηκαν καθόλου στις απόψεις τους σχετικά με τα άτομα του δείγματος από τη Θεσσαλονί-

κη. Αν γίνει σύγκριση με τα συμπεράσματα μίας παρόμοιας έρευνας των Bishop et al., (1990)

οι οποίοι διαπίστωσαν ότι τοπία (με τεχνικές κατασκευές) που είναι γνώριμα, εκτιμώνται ως

λιγότερο άσχημα σε σχέση με αντίστοιχα άγνωστα τοπία, κάτι τέτοιο δεν φάνηκε με βάση τις

απόψεις των ατόμων να συμβαίνει για το παραπάνω τοπίο.

Τοπία 12 & 13

Η καταγραφή των απόψεων των ατόμων για το τοπίο της φωτογραφίας 12 είχε σκοπό τη σύ-

γκριση των προτιμήσεων με το επόμενο.

Το πανοραμικό τοπίο στο Στρατώνι Χαλκιδικής γενικά αξιολογήθηκε από «μέτριο» έως

«αρκετά ωραίο» (45 άτομα: ποσοστό 63%). Ποσοστό περίπου 27% (19 άτομα) θεώρησε το

τοπίο «ωραίο», ενώ 7 άτομα (ποσοστό 10%) εξέφρασαν την άποψη ότι το τοπίο δεν τους ά-

ρεσε. Σε γενικές πάντως γραμμές, οι περισσότεροι παρατηρητές αξιολόγησαν θετικά το αρι-

στερά διαγώνιο μέρος του τοπίου και αρνητικά το δεξί κάτω διαγώνιο μέρος. Χαρακτηριστι-

κά αναφέρθηκαν ότι: «Ο συνδυασμός ακτής και θάλασσας είναι πολύ ωραίος, αλλά τα σπίτια

κάτω φαίνονται άσχημα», «Το τοπίο έχει ωραία θέα, ο ήλιος καθρεφτίζεται στο νερό, είναι ό-

μορφο έτσι όπως η θάλασσα χάνεται στο βάθος, αλλά αν έλειπαν τα σπίτια θα ήταν πολύ καλύ-

τερο».

Στην επόμενη φωτογραφική διαφάνεια τα αποτελέσματα ήταν αναμενόμενα. Σε κανένα άτο-

μο δεν άρεσε το «σύνολο» του τοπίου, παρότι αναγνώρισαν ότι είναι το ίδιο με το προηγού-

μενο, απλώς από διαφορετική θέση παρατήρησης. Με βάση όσα οι παρατηρητές ανέφεραν,

έγινε φανερό ότι ο μεταλλικός στύλος κυριολεκτικά «διέσπασε» την εικόνα του τοπίου, συ-

μπαρασύροντας ολοκληρωτικά τις προτιμήσεις. Από το γενικά αξιολογούμενο ως «μέτριο»

στην προηγούμενη φωτογραφία τοπίο, αυτό με το μεταλλικό στύλο σε πρώτο πλάνο θεωρή-

θηκε «πολύ άσχημο». Αυτή ήταν η άποψη όλων των ατόμων.

47 Οι μαθητές από τη Βαρβάρα κάνουν τη διαδρομή αυτή καθημερινά για τα μεταβούν στο Γυμνάσιο Παλαιο-

χωρίου.

Page 124: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

120

Η τελευταία ερώτηση σκοπό είχε τη σύγκριση της οπτικής υποβάθμισης μεταξύ του σχετι-

κά φυσικού τοπίου με τους ξύλινους στύλους και του πανοραμικού τοπίου με το μεταλλικό

στύλο. Διατυπώθηκε ως εξής: «Σε ποιο τοπίο πιστεύετε ότι υπάρχει μεγαλύτερη ασυμφωνία

μεταξύ τοπίου και κατασκευών;». Η υπόθεση που τέθηκε στη συγκεκριμένη κατεύθυνση

ήταν ότι η εντονότερη οπτική υποβάθμιση εντοπίζεται στο τοπίο με το μεταλλικό στύλο γιατί

το χρώμα και η υφή του ξύλου δεν προκαλεί τόσο έντονη δυσαρμονία με το γενικότερο περι-

βάλλον όπου εντάσσεται όσο ο μεταλλικός στύλος στο πανοραμικό τοπίο.

Η υπόθεση δεν επαληθεύτηκε πλήρως. Το 82% των ατόμων (58 άτομα) δήλωσε χαρακτη-

ριστικά ότι: «Οι ξύλινοι στύλοι και τα καλώδια δεν ταιριάζουν, αλλά ο στύλος στο πανοραμικό

τοπίο είναι ακόμη χειρότερος γιατί είναι από μέταλλο, …. το ξύλο στους στύλους δεν είναι και

τόσο αταίριαστο όσο είναι το μέταλλο και μάλιστα σ’ ένα τοπίο με θέα στη θάλασσα».

Παρόλα αυτά, ποσοστό περίπου 18% (13 άτομα) εξέφρασε αντίθετη άποψη. Για τα συ-

γκεκριμένα άτομα, οι ξύλινοι στύλοι προκάλεσαν εντονότερη αλλοίωση στο τοπίο, γιατί όπως

χαρακτηριστικά δήλωσαν: βρίσκονται μέσα σε ένα φυσικό τοπίο. Σύμφωνα με τη γνώμη τους

δηλαδή, ο μεταλλικός στύλος εντάσσεται σε ένα τοπίο που έτσι κι αλλιώς περιέχει εμφανέ-

στατες ανθρώπινες παρεμβάσεις. Για όσους εξέφρασαν αυτή τη δεύτερη άποψη, πιθανότατα

η διατήρηση της φυσικότητας είναι σημαντικότερος παράγοντας σε ότι αφορά το τοπίο σε

σχέση με τη «συμβατότητα» των κατασκευών.

Page 125: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

121

Τοπίο 14:

Καταρράκτης σε ορεινό δασικό τοπίο

στην περιοχή «Μεταµόρφωση»

Βερµίου.

Υπόθεση:

Νερό που πλαισιώνεται από βλάστηση,

είναι καθαρό και χαρακτηρίζεται από

κίνηση, είναι χαρακτηριστικό το οποίο

προκαλεί θετικά συναισθήµατα,

καθιστώντας το τοπίο όχι µόνο

εξαιρετικά ευχάριστο αλλά και ιδιαίτερα ενδιαφέρον.

Οι αντιδράσεις των ατόµων στο τοπίο αυτό ήταν πολύ άµεσες και πολύ χαρακτηριστικές. Οι πρωταρχικές αποκρίσεις έδειξαν καθαρά ότι οι παρατηρητές εντυπωσιάστηκαν, αφού

µάλιστα οι περισσότεροι αντέδρασαν µε αυθόρµητα επιφωνήµατα θαυµασµού. ∆ε χρειάστηκαν λοιπόν ούτε καν λίγα δευτερόλεπτα για να χαρακτηριστεί το τοπίο ως «πάρα

πολύ ωραίο», «φανταστικό», «υπέροχο», ή «τέλειο». Το σηµείο αυτό έχει ιδιαίτερη σηµασία,

αφού οι παραπάνω πηγαίοι µάλιστα χαρακτηρισµοί (οι παρατηρητές δεν επέλεξαν κάποια

επίθετα από προκαθορισµένη λίστα) δηλώνουν υψηλότερα επίπεδα ενδιαφέροντος και διέγερσης από ότι για παράδειγµα οι χαρακτηρισµοί «ωραίο», «όµορφο» ή «πολύ ωραίο» οι οποίοι χρησιµοποιήθηκαν για τοπία που απλώς άρεσαν. Όσα καταγράφηκαν λοιπόν, επιβεβαιώνουν τα αποτελέσµατα των Rusell & Snodgrass (Βλέπε σ. 78) σχετικά µε την «κατάταξη» των συναισθηµάτων.

Χαρακτηριστικά που έκαναν εντύπωση ήταν το καθαρό και τρεχούµενο νερό, η πυκνή

βλάστηση και η «αρµονία» που ενδεικτικά αναφέρθηκε από κάποιο άτοµο. Με βάση τις απόψεις των παρατηρητών το τοπίο αυτό φάνηκε να «ισορροπεί» ανάµεσα στην ηρεµία και την παρότρυνση για δραστηριότητα.

Page 126: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

122

Αξίζει επίσης να σηµειωθεί ότι ορισµένα άτοµα αναφέρθηκαν και σε άλλες, εκτός της όρασης αισθήσεις. Αντιπροσωπευτική άποψη στη συγκεκριµένη κατεύθυνση ήταν: «Αν άκουγα και τον ήχο του νερού, θα ήταν ακόµη καλύτερα». Παρόµοια άποψη αναφέρθηκε και στην αξιολόγηση του τοπίου 4, µόνο που εκεί αφορούσε την αίσθηση της οσµής. Όπως συνέβη και στο τοπίο εκείνο, µπορεί αφενός να ειπωθεί ότι η απεικόνιση ενός τοπίου δεν είναι το ίδιο µε την επιτόπου εµπειρία αφετέρου όµως δηλώνει ότι οι απεικονίσεις – σε ορισµένες τουλάχιστον περιπτώσεις – είναι σε θέση να κάνουν τους παρατηρητές να

φανταστούν την πραγµατικότητα.

Ο σηµαντικός ρόλος του φαντασιακού παράγοντα κατά την αξιολόγηση του τοπίου έδειξε να επαληθεύεται και σε ορισµένες περιπτώσεις όπου το τοπίο χαρακτηρίστηκε ως «παραδεισένιο» ή ότι «θυµίζει παράδεισο». Η διαπίστωση αυτή ενισχύει τις απόψεις περί σύνδεσης µεταξύ προτιµήσεων και κοινωνικών, πολιτισµικών, ή ακόµη και θρησκευτικών προτύπων (Averill et al., 1998, p. 163).

Το συγκεκριµένο σηµείο έχει ιδιαίτερη σηµασία για τον εξής λόγο: Αν υπήρχε υποθετικά η

δυνατότητα να αξιολογηθεί το παραπάνω τοπίο από ανθρώπους σε διαφορετικές κοινωνίες (και όχι µόνο µέσα στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού δυτικού πολιτισµού) και θεωρούνταν «όχι και τόσο ωραίο» ή απλώς «µέτριο» από ανθρώπους των οποίων η κοινωνία δεν «απεικονίζει»

την «ιδανική» τοποθεσία σαν ένα τοπίο παρόµοιο µε αυτό της φωτογραφίας, τότε θα

µπορούσε εύκολα να εξαχθεί το συµπέρασµα ότι οι προτιµήσεις εξαρτώνται και κατευθύνονται µόνο από τα κοινωνικοπολιτισµικά πρότυπα. Αν και τονίζεται ότι το

συµπέρασµα αυτό είναι εντελώς υποθετικό, αν λάβει κανείς υπόψη την εικόνα του «ιδανικού

και τέλειου µέρους» σύµφωνα µε τις αντιλήψεις διαφορετικών πολιτισµών, θα διαπιστώσει πως οι εικόνες αυτές δε διαφέρουν σηµαντικά. Ακόµη όµως κι αν διαφέρουν, το νερό είναι σχεδόν πάντα κεντρικό χαρακτηριστικό48.

48 Σύµφωνα µε τον Tuan (1990, p. 114) όλοι οι πολιτισµοί και οι θρησκείες παρουσιάζουν αξιοπρόσεκτες οµοιότητες στην εικόνα του «παραδείσου» όπως αυτή συµβολίζεται στη φαντασία των ανθρώπων (µοναδική

ίσως εξαίρεση αποτελεί ο Βουδισµός σύµφωνα µε το δόγµα του οποίου τέτοιο µέρος δεν υπάρχει. Παρόλα αυτά,

οι Βουδιστικοί ναοί βρίσκονται σε εξαιρετικά ωραίες τοποθεσίες). Οι βασικότερες οµοιότητες στην εικόνα της ιδανικής τοποθεσίας» είναι δύο: πρώτον: είναι ήρεµο αλλά

συγχρόνως και παρακινητικό µέρος, και δεύτερον: έχει άφθονο νερό. Έτσι λοιπόν, οι Αυστραλοί Ιθαγενείς παροµοιάζουν τον παράδεισο σαν τη «χώρα µε τα πολλά δάση και νερό. Ένα τοπίο µε εύφορη γη, πολύ νερό και άφθονο κυνήγι». Για τους Ινδιάνους Κοµάντσι, το τοπίο του παραδείσου είναι: «Η µεγάλη κοιλάδα στη χώρα

της παντοτινής ευτυχίας όπου µπορούν να κυνηγούν χωρίς να υπάρχει σκοτάδι, άνεµος και βροχή». Οι Εσκιµώοι φαντάζονται τον παράδεισο ως τη χώρα του αέναου καλοκαιριού, µε νερό, ψάρια και κυνήγι».

Page 127: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

123

Το πιθανότερο είναι λοιπόν ότι από όλους σχεδόν τους ανθρώπους το τοπίο της παραπάνω φωτογραφίας θα πλησίαζε περισσότερο ή λιγότερο, στην «ιδανική εικόνα» ενός τοπίου. Και αυτό για τρεις κυρίως λόγους: α) Στο παραπάνω τοπίο µπορούν να καλυφθούν βασικές βιολογικές ανάγκες. Η εντυπωσιακή

σύγκλιση προτιµήσεων για τοπία όπου το νερό είναι κυρίαρχο χαρακτηριστικό, προέρχεται πιθανότατα από τον κεντρικό ρόλο του στοιχείου αυτού στο να καλύπτει βασικότατες ανθρώπινες ανάγκες (Pitt & Zube, 1991, p. 1025).

β) Τα «πρότυπα» του τοπίου ανάµεσα σε διαφορετικά κοινωνικοπολιτισµικά πλαίσια δε διαφέρουν σηµαντικά από ένα τοπίο σαν το παραπάνω, λαµβάνοντας υπόψη όχι µόνο την κυριολεκτική αλλά και τη συµβολική αξία του νερού σε διάφορους πολιτισµούς (Simonds,

1983, p. 57). Σύµφωνα µε τον Ulrich (1983, p. 107), τοπία σαν κι αυτό της φωτογραφίας, αποτελούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις όπου οι οµοιότητες στις προτιµήσεις µεταξύ

διαφορετικών ανθρώπων ή διαφορετικών κοινωνιών υποσκελίζουν τις διαφορές. γ) Το συγκεκριµένο τοπίο «ισορροπεί» ανάµεσα στην ηρεµία και την προτροπή σε κίνηση.

Πρέπει πάντως να τονιστεί ότι η «αρµονία» και η «ισορροπία» όπως χαρακτηριστικά

ανέφεραν ορισµένα άτοµα δεν αφορούσαν τα φυσικά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος αλλά το τι αυτά προκάλεσαν. Σύµφωνα µε τις απόψεις που καταγράφηκαν, έγινε φανερό

ότι οι έννοιες αυτές αναφέρθηκαν σε συναισθήµατα «ισορροπίας» και όχι στην ισορροπία

και την αρµονία όπως αυτές ορίζονται από τους κανόνες της αρχιτεκτονικής τοπίου49.

∆ιαπίστωση που πρέπει επίσης να αναφερθεί είναι ότι αρκετά άτοµα εξέφρασαν απόψεις όπως: «Θα ήθελα πολύ να ήµουν εκεί», «Αισθάνοµαι την επιθυµία να πλησιάσω κοντά». Οι αυθόρµητες προτιµήσεις και η έντονη προσεγγιστική τάση για τοπία σαν το παραπάνω,

προέρχονται πιθανότατα από την ιδιότητα του στοιχείου αυτού να καλύπτει βασικότατες βιολογικές ανάγκες (Ulrich, 1983, p. 105).

Οι προτιµήσεις για τέτοιου είδους τοπία, δεν µπορούν να εξηγηθούν ή εξηγούνται µερικά

µόνο, µε παράγοντες όπως η ποικιλοµορφία, η συνάφεια, η φυσικότητα κ.λπ.. Αυτός είναι και ο λόγος που τα τοπία αυτά ανήκουν σε µία ειδική κατηγορία, την «κατηγορία περιεχοµένου»

(R. Kaplan, 1977; Yang & Brown, 1992; McAndrew, 1993; Morvay et al., 1996).

49 Σύµφωνα µε τους κανόνες της αρχιτεκτονικής που εφαρµόζουν τα τυπικά περιγραφικά µοντέλα αξιολόγησης, αρµονία είναι ο συνδυασµός ξεχωριστών χαρακτηριστικών τα οποία διατηρούν τον ιδιαίτερο τους χαρακτήρα

και συνταιριάζονται µεταξύ τους δίνοντας την αίσθηση της ενιαίας σύνθεσης. Η ισορροπία είναι περισσότερο

γεωµετρικός όρος και αφορά την ίση βαρύτητα (ή σηµασία) των χαρακτηριστικών εκατέρωθεν ενός άξονα

(Jennings, 1997).

Page 128: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

124

Συνοπτικά λοιπόν, η σύγκλιση στις προτιµήσεις ήταν εντυπωσιακή φτάνοντας πρακτικά το 100%. Όλα τα άτοµα, ανεξάρτητα από φύλο και περιοχή, εξέφρασαν τις ίδιες περίπου απόψεις. Το συµπέρασµα αυτό συµφωνεί µε τις απόψεις του Dearden (1987, p. 271):

Η σύγκλιση στις προτιµήσεις είναι υψηλή σε τοπία που κατά γενική οµολογία θεωρούνται εξαιρετικά όµορφα. Αν ακόµη, κυρίαρχο χαρακτηριστικό είναι το νερό το οποίο είναι καθαρό

και χαρακτηρίζεται από κίνηση, τότε ο βαθµός οµοφωνίας των προτιµήσεων είναι εντυπωσιακός. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι εξωτερικοί από τον παρατηρητή παράγοντες (χαρακτηριστικά του τοπίου), υπερισχύουν των υποκειµενικών κριτηρίων αξιολόγησης.

Page 129: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

125

Τοπίο 15:

Καταρράκτης

σε παραπόταμο

του Αμαζονίου

κοντά στα

σύνορα

Βραζιλίας –

Αργεντινής.

Όλα σχεδόν τα άτομα χαρακτήρισαν το συγκεκριμένο τοπίο σίγουρα λιγότερο ευχάριστο αλ-

λά πιο «έντονο» σε σχέση με το προηγούμενο. Οι αντιδράσεις των παρατηρητών έδειξαν ότι

εντυπωσιάστηκαν, ο εντυπωσιασμός όμως αυτός είχε διαφορετικό χαρακτήρα από ότι στο

προηγούμενο τοπίο, είχε το χαρακτήρα της έντασης και της υποβλητικότητας. Τα περισσότε-

ρα άτομα χαρακτήρισαν το τοπίο «ορμητικό», «εντυπωσιακό», «άγριο», «επικίνδυνο», με

«δράση» και «περιπέτεια». Το ότι το νερό δεν είναι καθαρό, αναφέρθηκε σε όλες σχεδόν τις

περιπτώσεις ως το σημαντικότερο «αρνητικό» χαρακτηριστικό. Μια αντιπροσωπευτική άπο-

ψη στη συγκεκριμένη κατεύθυνση ήταν: «Αν το νερό ήταν καθαρό, το τοπίο θα ήταν πολύ κα-

λύτερο».

Αρκετά άτομα ρώτησαν από που είναι το τοπίο. Το γεγονός δηλαδή ότι δε μοιάζει να είναι

από την Ελλάδα, έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στους περισσότερους αξιολογητές. Η συγκεκρι-

μένη διαπίστωση επιβεβαιώνει τις απόψεις των Averill et al. (1998, p. 168): Τα άτομα έχουν

στο μυαλό τους γρήγορα ανακαλούμενα «πρότυπα» περιβαλλόντων με τα οποία αντιπαρα-

βάλλουν κάθε καινούργιο τοπίο που αντιλαμβάνονται.

Η τελευταία ερώτηση τέθηκε ως εξής: «Σε ποιο τοπίο θα θέλατε να ήσασταν, σ’ αυτό,

στο προηγούμενο, ή πιστεύετε ότι ανάλογα με τη διάθεσή σας θα προτιμούσατε το καθένα

για διαφορετικούς λόγους;». Διαπιστώθηκε ότι:

Υπόθεση:

Όσα τοπία δίνουν την αίσθηση του κινδύνου, προκαλούν υψηλά επίπεδα διέγερσης και κινη-

τοποίησης της προσοχής. Υπάρχει όμως υπολογίσιμο ποσοστό ατόμων που εκφράζει υ-

ψηλές προτιμήσεις για τέτοιου είδους τοπία όπου ο κίνδυνος είναι άμεσα εμφανής.

Page 130: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

126

Τα περισσότερα άτομα (το 86%) δήλωσαν ότι σίγουρα και σε κάθε περίπτωση θα προτι-

μούσαν το προηγούμενο.

Ποσοστό περίπου 8% δήλωσε ότι προτιμά αυτό το τοπίο γιατί όπως χαρακτηριστικά δή-

λωσαν είναι «πιο συναρπαστικό». Οι απόψεις όμως των ατόμων αυτών δεν ήταν τόσο από-

λυτες και σίγουρες όσο οι απαντήσεις αυτών που προτίμησαν το προηγούμενο (ορισμένοι

για παράδειγμα ανέφεραν ότι θα επέλεγαν το «ορμητικό» τοπίο με την προϋπόθεση ότι το

νερό θα ήταν καθαρό).

Οι περισσότερες απαντήσεις στην τρίτη επιλογή (ποσοστό 6%) περιστράφηκαν γύρω από

τη γενική άποψη: «Προτιμώ το προηγούμενο τοπίο αλλά δε θα απέκλεια ότι σε κάποια στιγ-

μή θα ήθελα να βρίσκομαι στο τοπίο αυτό παρά στο προηγούμενο».

Για να πραγματοποιηθεί η δοκιμασία χ2 έπρεπε απαραίτητα να γίνει συνένωση συχνοτή-

των της δεύτερης με την τρίτη επιλογή εφόσον οι τιμές των συγκεκριμένων κατηγοριών ήταν

πολύ μικρές με αποτέλεσμα οι μισές περίπου τιμές των προβλεπόμενων συχνοτήτων να είναι

μικρότερες του πέντε (Kinnear & Gray, 1999, p. 281). Έτσι λοιπόν, τα αποτελέσματα αφο-

ρούν τις απαντήσεις σε ότι αφορά την επιλογή του πρώτου τοπίου και της συνένωσης των

επιλογών του δεύτερου μαζί με την επιλογή «εξαρτάται».

Η δοκιμασία της Ιεραρχικής Λογαριθμογραμμικής Ανάλυσης δεν εφαρμόστηκε για δύο

λόγους:

1. Στο συγκεκριμένο τοπίο δε θα υπήρχε νόημα να εξεταστούν διαφορές επιλογών ανάμεσα

στο ίδιο φύλο ανάλογα με περιοχή.

2. Ο διαχωρισμός των ατόμων ανάλογα με φύλο και περιοχή παρουσίαζε εξαιρετικά μεγάλο

πλήθος θεωρητικών συχνοτήτων μικρότερων του πέντε (ακόμη και με συνένωση βαθμίδων

το 50%)50.

Πρέπει πάντως να τονιστεί ότι αν και σίγουρα δεν τίθεται θέμα ότι το προηγούμενο τοπίο

προτιμήθηκε κατά πολύ περισσότερο σε σχέση με αυτό, τα αγόρια προτίμησαν το πρώτο σε

ποσοστό μικρότερο (82%), από ότι το αντίστοιχο των κοριτσιών (91%).

Τα αποτελέσματα αυτά οδήγησαν στην επιλογή της δοκιμασίας χ2 με σκοπό να διαπιστω-

θεί αν οι απόψεις των αγοριών διαφέρουν από αυτές των κοριτσιών στις προτιμήσεις ανάμε-

σα σε «πολύ ωραία και εξαιρετικά ευχάριστα» και «ορμητικά και έντονα» τοπία.

50 Ο κανόνας του ότι δεν πρέπει πάνω από το 20% των θεωρητικών συχνοτήτων να έχουν τιμές μικρότερες του 5

είναι πολύ αυστηρός και μπορεί να παραβλεφθεί (Norusis/SPSS, 1992, p.200). Αυτό όμως δε σημαίνει ότι μπο-

ρεί να πραγματοποιηθεί δοκιμασία με τις μισές τιμές θεωρητικών συχνοτήτων μικρότερες του 5.

Page 131: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

127

Στον παρακάτω πίνακα συνάφειας παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των επιλογών ανάλογα

με το φύλο των αξιολογητών.

ΠΙΝΑΚΑΣ 6.3. Οι προτιμήσεις για τα δύο τοπία, ανάλογα με το φύλο των ατόμων.

Αρχική Υπόθεση Η0: Το φύλο δεν παίζει ρόλο στις προτιμήσεις.

Εναλλακτική Υπόθεση Η1: Το φύλο παίζει ρόλο στις προτιμήσεις.

Επίπεδο σημαντικότητας p 0,05.

Η δοκιμασία χ2 έδωσε τα εξής αποτελέσματα:

Pearson Chi-Square 1,271; df 1; p 0,260 (χ2 1,271; df 1; NS)

Εφόσον η πιθανότητα να είναι ανεξάρτητες οι υπό διερεύνηση μεταβλητές είναι αρκετά με-

γάλη (p 0,05) συμπεραίνεται ότι δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ φύλου

και επιλογής. Γίνεται δεκτή η υπόθεση Η0: Το φύλο δεν παίζει ρόλο στις προτιμήσεις για τα

συγκεκριμένα τοπία.

Συνοπτικά λοιπόν, διαπιστώθηκε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων άσχετα από φύλο

και περιοχή, εξέφρασε ισχυρότερες τάσεις προσέγγισης και προτίμησε το τοπίο που αξιολό-

γησε με πρωταρχικό κριτήριο το επίπεδο ευχαρίστησης παρά το επίπεδο διέγερσης. Παρόλα

Αγόρια Κορίτσια * ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΠΙΟΥ Crosstabulation

31 7 38

32,6 5,4 38,0

81,6% 18,4% 100,0%

43,7% 9,9% 53,5%

30 3 33

28,4 4,6 33,0

90,9% 9,1% 100,0%

42,3% 4,2% 46,5%

61 10 71

61,0 10,0 71,0

85,9% 14,1% 100,0%

85,9% 14,1% 100,0%

Count

Expected Count

% within Αγόρια Κορίτσια

% of Total

Count

Expected Count

% within Αγόρια Κορίτσια

% of Total

Count

Expected Count

% within Αγόρια Κορίτσια

% of Total

Αγόρια

Κορίτσια

ΑγόριαΚορίτσια

Total

1ο Τοπίο2ο Τοπίο ήΕξαρτάται

ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΠΙΟΥ

Total

Page 132: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

128

αυτά, ένα υπολογίσιμο ποσοστό ατόμων προτίμησε το τοπίο που προκάλεσε την αίσθηση της

περιπέτειας και του κινδύνου.

Τα συμπεράσματα επιβεβαιώνουν τις απόψεις των Rusell & Snodgrass (1991, p. 254): Τα

άτομα δεν αποφασίζουν πάντα με βάση το πόσο ευχάριστο θεωρούν ένα τοπίο. Όσοι προτι-

μούν μη προβλέψιμες εμπειρίες επιλέγουν περισσότερο «περιπετειώδη» ή «έντονα» παρά «ε-

ξαιρετικά ευχάριστα» τοπία. Υπάρχουν βέβαια και ορισμένοι άνθρωποι που αποφασίζουν α-

νάλογα με τη διάθεση τους.

Πρέπει απαραίτητα πάντως να υπογραμμιστεί ότι ο κίνδυνος στο παραπάνω τοπίο είναι

εμφανής και δηλώνεται άμεσα. Τα άτομα ξέρουν τι μπορούν να κάνουν για να τον αποφύγουν

ή είναι προετοιμασμένα για να τον αντιμετωπίσουν. Όταν ο κίνδυνος δεν είναι τόσο φανερός,

όταν δηλαδή δε θεωρείται ότι υπάρχει κάποια συγκεκριμένη απειλή που ενδέχεται κάποιος να

αντιμετωπίσει αλλά αιωρείται μία «αίσθηση» κινδύνου, τότε όχι μόνο τα συναισθήματα ανα-

σφάλειας και φόβου είναι εντονότερα, αλλά και οι τάσεις προσέγγισης είναι κατά πολύ χαμη-

λότερες (Averill et al., 1998, p. 160). Η συγκεκριμένη υπόθεση εξετάζεται παρακάτω στην

κατηγορία των δασικών τοπίων.

Page 133: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

129

Τοπίο 16:

Τοπίο

στο πάρκο

«Πλατανάκια»

Πανοράματος

Θεσσαλονίκης.

Υπόθεση:

Ανάλογα από το πόσο ευχάριστο θεωρείται το τοπίο και από το πόσο κινητοποιεί την προσο-

χή προτρέποντας σε εξερευνητική προσέγγιση, επηρεάζεται και το είδος της τελικής δραστη-

ριότητας που μπορεί να εκδηλωθεί. Η διαφοροποίηση αυτή στο είδος της τελικής δραστηριό-

τητας συμβαίνει όχι μόνο ανάμεσα σε διαφορετικά άτομα αλλά ακόμη και στο ίδιο άτομο,

ανάλογα με την εκάστοτε διάθεση και σκοπούς του.

Η πρώτη ερώτηση που τέθηκε αφορούσε το βαθμό ευχαρίστησης – δυσαρέσκειας. Διατυπώ-

θηκε ως εξής: «Θεωρείτε το τοπίο αυτό ευχάριστο ή δυσάρεστο;». Η πλειοψηφία των ατό-

μων (ποσοστό περίπου 60%: 42 άτομα) αξιολόγησε το τοπίο «ούτε ιδιαίτερα ευχάριστο, ούτε

ιδιαίτερα δυσάρεστο». Ποσοστό περίπου 6% (4 άτομα) χαρακτήρισε το τοπίο «μάλλον δυσά-

ρεστο», ενώ ποσοστό 35% (25 άτομα) το θεώρησε «ευχάριστο» ή «αρκετά ευχάριστο».

Η ερώτηση σχετικά με το βαθμό κινητοποίησης του ενδιαφέροντος και της εξερευνητικής

διάθεσης διατυπώθηκε ως εξής: «Το τοπίο αυτό σας προκαλεί το ενδιαφέρον ώστε να το

εξερευνήσετε;». Οι απόψεις των ατόμων έδειξαν ότι πράγματι, το τοπίο προκάλεσε εξερευ-

νητική διάθεση προτρέποντας σε κίνηση και δραστηριότητα. Χαρακτηριστικές απόψεις στη

συγκεκριμένη κατεύθυνση ήταν: «Θα ακολουθούσα το μικρό ρυάκι για να δω που φτάνει»,

«Δεν ξέρεις τι μπορεί να συναντήσεις στη διαδρομή».

Η τελευταία ερώτηση ζητούσε από τα άτομα να εκφράσουν το είδος της δραστηριότητας

που θα μπορούσαν να εκδηλώσουν. Ήταν η εξής: «Φανταστείτε ότι βρίσκεστε στο τοπίο. Τι

θα θέλατε να κάνετε;». Οι απαντήσεις ήταν ουσιαστικά οι ίδιες με τις απόψεις που εκφρά-

στηκαν στην προηγούμενη ερώτηση, όπως: «Είναι τοπίο που θέλω να περπατήσω», «Είναι

Page 134: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

130

ωραίο τοπίο για περιπέτεια και εξερεύνηση», «Θα μπορούσα ν’ ακολουθήσω το ρυάκι περπα-

τώντας στη φύση» .

Τοπίο 17:

Τοπίο στο πάρκο Αγίου Νικολάου

Νάουσας.

Υπόθεση:

Η υπόθεση αφορά τη σύγκριση

με το προηγούμενο τοπίο.

Οι ερωτήσεις ήταν οι ίδιες με αυτές που τέθηκαν προηγουμένως. Η τάση των ατόμων να α-

παντήσουν σε αντιπαραβολή με το προηγούμενο τοπίο ήταν αναμενόμενη εξαιτίας της ομοιό-

τητας στη διαμόρφωση του χώρου.

Στην ερώτηση: «Θεωρείτε τοπίο αυτό ευχάριστο ή δυσάρεστο;», τα περισσότερα άτομα

θεώρησαν το παραπάνω τοπίο περισσότερο ευχάριστο. Λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις που

εκφράστηκαν προηγουμένως, το τοπίο αυτό αν και δεν αξιολογήθηκε ως κάτι το ιδιαίτερο,

γενικά θεωρήθηκε ευχάριστο.

Στην ερώτηση: «Το τοπίο σας προκαλεί το ενδιαφέρον ώστε να το εξερευνήσετε;», οι

απόψεις των ατόμων έδειξαν σαφώς μικρότερη εξερευνητική διάθεση από ότι στο προηγού-

μενο. Χαρακτηριστικές απόψεις ήταν: «Αυτό είναι πιο φωτεινό, πιο ήρεμο τοπίο», «Το προη-

γούμενο ήταν τοπίο για εξερεύνηση, αυτό είναι πιο ωραίο, πιο χαρούμενο, αλλά δεν σου κινεί

τόσο την περιέργεια».

Page 135: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

131

Η ερώτηση σχετικά με το είδος της τελικής δραστηριότητας που θα μπορούσε να εκδηλω-

θεί στα δύο τοπία τέθηκε ως εξής: «Προτιμάτε αυτό ή το προηγούμενο τοπίο, ή πιστεύετε

ότι σε κάθε τοπίο μπορείτε να κάνετε διαφορετικά πράγματα;». Ποσοστό περίπου 40% είπε

ότι το προηγούμενο τοπίο τους άρεσε περισσότερο (επειδή όπως δήλωσαν είναι πιο φυσικό

και ενδιαφέρον). Το 35% είπε πως προτιμά το δεύτερο τοπίο (γιατί κατά τη γνώμη τους είναι

πιο ήρεμο και φωτεινό). Παρόλα αυτά, το ¼ των ατόμων του δείγματος απάντησε ότι προτιμά

κάθε τοπίο για διαφορετικούς λόγους, αφού όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν: «Σε κάθε τοπίο

μπορείς να κάνεις διαφορετικά πράγματα».

Γενικά λοιπόν, σύμφωνα με τις απόψεις που καταγράφηκαν, τα άτομα δήλωσαν ότι αν εί-

χαν διάθεση να περπατήσουν και να περιηγηθούν στη φύση, θα προτιμούσαν το προηγούμενο

τοπίο. Αν όμως όπως χαρακτηριστικά ορισμένοι είπαν: «Πηγαίναμε εκδρομή με το σχολείο ή

μια βόλτα με τους φίλους ή τους γονείς μας, τότε θα προτιμούσα το τοπίο στο πάρκο».

ΠΙΝΑΚΑΣ 6.4. Οι προτιμήσεις για τα δύο τοπία ανάλογα με την περιοχή και το φύλο των ατό-

μων.

Η δοκιμασία χ2 σε ότι αφορά τις απαντήσεις ανάλογα με την περιοχή των αξιολογητών έδειξε

ότι οι μεταβλητές αυτές είναι ανεξάρτητες (Pearson Chi-Square 1,487; df2; NS (p 0,05)).

Ανάλογα με το φύλο των ατόμων, η δοκιμασία χ2 έδειξε ότι οι μεταβλητές αυτές είναι επί-

σης ανεξάρτητες (Pearson Chi-Square 0,484; df2; NS (p0,05)).

Η ΕΠΙΛΟΓΗ λοιπόν, δε συνδέθηκε ούτε με το ΦΥΛΟ ούτε με την ΠΕΡΙΟΧΗ.

Αγόρια Κορίτσια * Προτιμήσεις * Πόλη Επαρχία Crosstabulation

9 3 4 16

7,3 5,5 3,2 16,0

7 9 3 19

8,7 6,5 3,8 19,0

16 12 7 35

16,0 12,0 7,0 35,0

7 9 6 22

7,3 7,9 6,7 22,0

5 4 5 14

4,7 5,1 4,3 14,0

12 13 11 36

12,0 13,0 11,0 36,0

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Count

Expected Count

Αγόρια

Κορίτσια

ΑγόριαΚορίτσια

Total

Αγόρια

Κορίτσια

ΑγόριαΚορίτσια

Total

Πόλη ΕπαρχίαΠόλη

Επαρχία

Πάρκο"Πλατανάκια"

Πάρκο ΑγίουΝικολάου Εξαρτάται

Προτιμήσεις

Total

Page 136: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

132

Με βάση όσα καταγράφηκαν, έγινε φανερό ότι όταν κάποια τοπία δε βρίσκονται στα άκρα

του εξαιρετικά «έντονου» ή του εξαιρετικά «ευχάριστου», ορισμένα άτομα προτιμούν τα πε-

ρισσότερο «έντονα» παρά τα ευχάριστα τοπία. Ορισμένα όμως άτομα, επιλέγοντας περισσό-

τερο «προβλέψιμες» εμπειρίες αξιολογούν το τοπίο με σημαντικότερο κριτήριο το πόσο ευ-

χάριστο το θεωρούν. Παρόλα αυτά, αρκετοί άνθρωποι σε τέτοια «μη ακραία» τοπία διαφορο-

ποιούνται στις προτιμήσεις και την εκδήλωση της τελικής δραστηριότητας ανάλογα με την

εκάστοτε διάθεση τους, επιλέγοντας κάθε φορά όποιο περιβάλλον εξυπηρετεί καλύτερα τους

ενίοτε σκοπούς και διαθέσεις τους.

Page 137: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

133

Τοπίο 19:

Μονοπάτι στον «Κέδρινο Λόφο» του

περιαστικού δάσους Θεσσαλονίκης.

Υπόθεση:

Τοπία που δίνουν την αίσθηση της

φυσικότητας ακόμη και όταν δεν είναι

φυσικά, προτρέπουν σε κίνηση προκα-

λώντας εξερευνητικές αντιδράσεις και

περιέχουν κατασκευές που χαρακτηρί-

ζονται από συνοχή και συνάφεια με το

γενικότερο περιβάλλον όπου αυτές

εντάσσονται, σχετίζονται με υψηλές

προτιμήσεις.

Το συγκεκριμένο τοπίο σε γενικές γραμμές αξιολογήθηκε ως «ωραίο» (ποσοστό 56%: 40 ά-

τομα) και «πολύ ωραίο» (ποσοστό 35%: 25 άτομα). Έξι άτομα (ποσοστό 8%) θεώρησαν ότι

το τοπίο «δεν τους φαίνεται και κάτι το ιδιαίτερο» όπως χαρακτηριστικά δήλωσαν.

Στην ερώτηση σχετικά με την εμπλοκή των παρατηρητών στη δυναμική του τοπίου («Φα-

νταστείτε ότι βρίσκεστε στο τοπίο αυτή τη στιγμή. Αισθάνεστε την επιθυμία να το εξερευ-

νήσετε περπατώντας στο βάθος;») οι απαντήσεις έδειξαν ότι πράγματι το τοπίο προκάλεσε

την εξερευνητική διάθεση προτρέποντας σε κίνηση. Επτά μόνο άτομα (ποσοστό 10%) δήλω-

σαν ότι δεν αισθάνονται τόσο πολύ την επιθυμία να προχωρήσουν στο βάθος.

Η παράμετρος της μυστηριακότητας ως προβλεπτικού παράγοντα προτίμησης επαληθεύ-

τηκε, αφού σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις εκφράστηκαν απόψεις όπως: «Θα περπατούσα για

να δω που οδηγεί ο δρόμος», «Κάτι φαίνεται στο βάθος …, σα δρόμος μοιάζει, δεν είμαι όμως

σίγουρος, θα πήγαινα να δω τι είναι».

Με βάση όσα καταγράφηκαν, φάνηκε να επαληθεύεται το νόημα της μυστηριακότητας του

μοντέλου της επεξεργασίας των πληροφοριών. Η «υποψία» του τι υπάρχει στο βάθος δεν έχει

την έννοια της έκπληξης που δηλώνει το απροσδόκητο, αλλά την έννοια της «συνέχειας».

Σύμφωνα με τις απόψεις των ατόμων, η περιέργεια που προκλήθηκε από το συγκεκριμένο

Page 138: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

134

τοπίο σχετίστηκε με ό,τι δεν αποκαλύπτεται ολοφάνερα, διακρίνεται όμως.

Η επόμενη ερώτηση αφορούσε την παράμετρο της συνοχής μεταξύ των ανθρώπινων κα-

τασκευών και του γενικότερου περιβάλλοντος. Τέθηκε ως εξής: «Κατά τη γνώμη σας, τα κά-

γκελα που υπάρχουν στα αριστερά του μονοπατιού, ταιριάζουν ή όχι με το τοπίο;». Όλα τα

άτομα απάντησαν ότι ταιριάζουν (τέσσερα μόνο άτομα εξέφρασαν αντίθετη άποψη) γιατί

όπως ανέφεραν: «Είναι από ξύλο, όμορφα φτιαγμένα και ταιριάζουν με το γύρω περιβάλλον».

Μερικές μάλιστα φορές ακούστηκαν γνώμες όπως: «Όχι μόνο ταιριάζουν, αλλά κάνουν και

πιο όμορφο το τοπίο».

Οι παραπάνω απόψεις επιβεβαιώνουν τις τοποθετήσεις του Λιάκου (1985, σ. 211) σύμφω-

να με τον οποίο, τα τεχνητά χαρακτηριστικά του τοπίου μπορούν όχι μόνο να μη βρίσκονται

σε δυσαρμονία με το γύρω χώρο αλλά πολλές φορές μπορούν να τονίσουν, να συμπληρώ-

σουν, ακόμη και να βελτιώσουν την αισθητική εικόνα του οπτικού περιβάλλοντος. Γενικά

λοιπόν, τα κάγκελα στο μονοπάτι φάνηκε να είναι όχι μόνο συμβατή, αλλά και προσαρμοσμέ-

νη κατασκευή με το τοπίο (Wohlwill, 1976, p. 56).

Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι ορισμένα άτομα είπαν ότι τους έκανε εντύπωση το γερμένο

δέντρο στο κέντρο της φωτογραφίας. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσαν: «Αν και εμποδίζει να

δεις καλά στο βάθος, κάνει το τοπίο να φαίνεται πιο φυσικό». Οι απόψεις αυτές επιβεβαιώνουν

τα αποτελέσματα παρόμοιων ερευνών (π.χ. R. Kaplan, 1977; Kaplan & Talbot, 1983;

Strumse, 1996; Scott & Canter, 1997; Staats et al.,1997; Purcell & Lamb, 1998; Van Den

Berg et al., 1998). Επαληθεύονται επίσης οι απόψεις των Lee, 1979, και Lynch & Gimblett,

1992: Η μερικά αποκρυπτόμενη θέα που δημιουργείται από το φύλλωμα των δέντρων, είναι

χαρακτηριστικό που προσδίδει την αίσθηση της μυστηριακότητας στο τοπίο.

Ορισμένα άτομα ανέφεραν ότι τους έκανε εντύπωση ο συνδυασμός του βράχου με τα δέ-

ντρα. Η άποψη αυτή επιβεβαιώνει τα συμπεράσματα των Yang & Brown (1992) σχετικά με

τη θετική επίδραση του συνδυασμού «σκληρών» και «απαλών» χαρακτηριστικών. Τοπία στα

οποία οι βράχοι είναι κυρίαρχο χαρακτηριστικό, συνήθως θεωρούνται δυσάρεστα. Όταν όμως

η βλάστηση είναι κυρίαρχο χαρακτηριστικό, η πλαισίωσή της από βράχους είναι παράγοντας

που συνδέεται με υψηλές προτιμήσεις.

Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι με βάση όσα καταγράφηκαν επαληθεύονται ορισμένες θέ-

σεις των τυπικών περιγραφικών μοντέλων σχετικά με την αρμονική σύνθεση μεταξύ τραχείας

υφής των βράχων και λείας υφής της βλάστησης (Χατζηστάθης & Ισπικούδης, 1992, σ. 107).

Page 139: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

135

Πράγµατι, η κατασκευή στο παραπάνω τοπίο δεν άφησε αδιάφορους του παρατηρητές. Από τις πρώτες αυθόρµητες αντιδράσεις των ατόµων έγινε φανερό ότι δεν τους άρεσε, αν και σίγουρα έκανε εντύπωση υπό την έννοια κινητοποίησης της προσοχής. Χαρακτηριστικές αντιδράσεις ήταν: «Το χρώµα είναι πολύ ανοιχτό, πολύ φανταχτερό», «Το σχήµα είναι πολύ

τετράγωνο», «Το στυλ δεν ταιριάζει, αν είχε πλάγιες στέγες θα ταίριαζε πολύ περισσότερο», «Το

χρώµα δεν ταιριάζει καθόλου, είναι πολύ χτυπητό, …, αν ήταν στο χρώµα του ξύλου θα ήταν πολύ καλύτερα», «Φαίνεται πολύ πρόχειρο, δε µοιάζει να είναι φτιαγµένο από ξύλο». Πέντε µόνο άτοµα (ποσοστό 7%) εξέφρασαν την άποψη ότι η κατασκευή δεν τους ενοχλεί γιατί όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν: «∆είχνει κάτι το διαφορετικό». Πρέπει πάντως να σηµειωθεί ότι µικρό µόνο ποσοστό (8%: 6 άτοµα) δήλωσε ότι η κατασκευή δεν τους προκάλεσε κάποια

Τοπίο 19:

Λυόµενο του ∆ασαρχείου

Αρναίας στο δάσος Ταξιάρχη

Χαλκιδικής.

Υπόθεση:

«Γενικά, κατασκευές µε ανοιχτά

χρώµατα προβάλλονται έντονα […]

Κατασκευές που η κάλυψή τους ή η

µείωση στο ελάχιστο της προβολής τους προς το γύρω χώρο εξαιτίας χρωµατικής αντίθεσης κρίνεται σκόπιµη, θα πρέπει να χρωµατίζονται µε σκοτεινότερο χρώµα από τη

χρωµατική εντύπωση που προκαλεί το βάθος (φόντο) του τοπίου».

(Χατζηστάθης & Ισπικούδης, 1992, σ. 146)

Όπως καταγράφεται και από την παραπάνω άποψη, η υπόθεση που τέθηκε στο συγκεκριµένο

τοπίο είναι ότι όταν η µορφή, οι γραµµές, το χρώµα και η υφή των κατασκευών δηµιουργεί τόσο έντονη αντίθεση µε το γύρω περιβάλλον ώστε να φτάνει στα όρια της «ασυµφωνίας»,

τότε οι προτιµήσεις για το «σύνολο» του τοπίου µειώνονται.

ιδιαίτερη εντύπωση.

Page 140: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

136

ότι το λυόµενο στο παραπάνω τοπίο δεν πέρασε απαρατήρητο. Έκανε σίγουρα αισθητή την παρουσία του, θεωρήθηκε όµως ότι δεν ταιριάζει. Το σύνολο σχεδόν των παρατηρητών θεώρησε «ασύµφωνο» µε το τοπίο, το χρώµα κυρίως, αλλά και τη µορφή, τις γραµµές καθώς και την υφή της συγκεκριµένης κατασκευής.

Σε ότι αφορά τα γνωστικά µοντέλα αξιολόγησης φάνηκε να επαληθεύεται ο ρόλος του

παράγοντα της συνοχής και συνάφειας µεταξύ των χαρακτηριστικών του τοπίου (S. Kaplan,

1979, 1987; Zube, 1980; Kaplan et al., 1989; R. Kaplan, 1991; McAndrew, 1993; Fiedeldey,

1995). Το χαρακτηριστικό που θεωρήθηκε όµως περισσότερο «ασύµβατο» µε το γύρω

περιβάλλον ήταν το χρώµα της κατασκευής και όχι τόσο η κατασκευή αυτή καθαυτή.

Επιβεβαιώνονται επίσης ορισµένες βασικές θέσεις των τυπικών – περιγραφικών µοντέλων σχετικά µε το δασικό τοπίο. Βασική αρχή των µοντέλων αυτών είναι ότι όταν οι ανθρώπινες παρεµβάσεις δεν µπορούν να συνεισφέρουν στη βελτίωση του τοπίου, πρέπει τουλάχιστον να

µην το υποβαθµίζουν οπτικά. Σύµφωνα επίσης µε το Λιάκο (1985, σ. 210), οι κατασκευές που εισάγονται σε κάποιο περιβάλλον πρέπει να «συνθέτονται» αρµονικά µε το γύρω χώρο.

Πρέπει δηλαδή ναι µεν να δίνουν το «στίγµα» τους αλλά να προσαρµόζονται στο τοπίο όπου

εντάσσονται. Στην περίπτωση του τοπίου αυτού διαπιστώθηκε ότι τόσο τα αντικειµενικά όσο και τα

υποκειµενικά µοντέλα αξιολόγησης έχουν κοινές θέσεις. Όπως λοιπόν και να οριστεί η

συνύπαρξη µεταξύ φυσικών και τεχνητών χαρακτηριστικών στο τοπίο, είτε «προσαρµοστικότητα και συµβατότητα» κατασκευών σύµφωνα µε τις πρώτες µεθόδους, είτε «συνοχή και συνάφεια» από τις δεύτερες µεθόδους, η ουσία παραµένει η ίδια. Αν η ορολογία

είναι περισσότερο τεχνική ή περισσότερο υποκειµενικά ορισµένη, δεν είναι και τόσο µεγάλο

πρόβληµα. Αυτό που έχει σηµασία είναι ότι οι διαχειριστές – σε ό,τι αφορά το τοπίο και σε ορισµένες τουλάχιστον περιπτώσεις – θα πρέπει να λαµβάνουν σοβαρότερα υπόψη τους την «κοινή λογική» περί αισθητικής προσαρµογής των κατασκευών, ακόµη περισσότερο δε, όταν αυτές είναι φανερές σε άµεση θέα.

Γενικά λοιπόν, µε βάση τις απόψεις και τις αντιδράσεις που καταγράφηκαν έγινε φανερό

Page 141: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

137

Τοπίο 20:

Χιονισμένο τοπίο στον

Εθνικό δρυμό Πάρνηθας51.

Υπόθεση:

Σε φυσικά τοπία, το χαρακτηριστικό

της ποικιλότητας είναι ικανή, όχι

όμως αναγκαία συνθήκη υψηλών

προτιμήσεων. Είναι δηλαδή δυνατόν

φυσικά τοπία με ελάχιστα επίπεδα

ποικιλότητας, να αξιολογούνται όχι

μόνο ιδιαίτερα ευχάριστα, αλλά και

εξαιρετικά ενδιαφέροντα.

Οι αντιδράσεις των παρατηρητών στο συγκεκριμένο τοπίο ήταν πολύ άμεσες. Το τοπίο θεω-

ρήθηκε «πολύ ωραίο», «πάρα πολύ ωραίο», «φανταστικό». Εκτός όμως από αυτό, αξιολογή-

θηκε και ως ιδιαίτερα ευχάριστο και ενδιαφέρον.

Έτσι λοιπόν στην ερώτηση: «Φανταστείτε ότι βρίσκεστε στο τοπίο. Σας προκαλεί την

εξερευνητική διάθεση;», όλοι σχεδόν οι παρατηρητές (εκτός από 6 άτομα: ποσοστό 8%) α-

πάντησαν καταφατικά. Χαρακτηριστικές απόψεις στην κατεύθυνση αυτή ήταν: «Τα δέντρα

κλείνουν λίγο τη θέα, αλλά θέλω να δω τι υπάρχει παρακάτω», «Αισθάνομαι την επιθυμία να το

εξερευνήσω, θέλω να δω τι έχει μετά τη στροφή».

Με βάση όσα καταγράφηκαν επαληθεύονται οι απόψεις των R. Kaplan, 1977; Lee, 1979;

Lynch & Gimblett, 1992, σύμφωνα με τους οποίους, η μερικά αποκρυπτόμενη θέα δημιουρ-

γεί την αίσθηση της μυστηριακότητας, επηρεάζοντας θετικά τις προτιμήσεις.

51 Φωτογραφία: Βαγγέλης Ευθυμίου. EXPERIMENT – ΓΑΙΟΡΑΜΑ, Νο 6, Νοέμβριος – Δεκέμβριος 1995.

Page 142: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

138

Στην ερώτηση: «Θεωρείτε ότι το τοπίο αυτό έχει ποικιλία (δηλαδή αρκετά διαφορετικά

πράγματα) ή είναι απλό;» χαρακτηριστικές απαντήσεις που μπορούν να συνοψίσουν τις α-

πόψεις που αναφέρθηκαν ήταν: «Τα μόνα πράγματα που υπάρχουν στο τοπίο είναι τα δέντρα

και το χιόνι», «Δεν υπάρχουν πολλά διαφορετικά πράγματα στο τοπίο, είναι πολύ απλό αλλά

είναι πολύ όμορφο». Παρότι λοιπόν το τοπίο αξιολογήθηκε ως απλό και με ελάχιστη ποικιλό-

τητα, οι προτιμήσεις ήταν εξαιρετικά υψηλές. Κάτι τέτοιο επιβεβαιώνει τις απόψεις των

Wohlwill, 1976; R. Kaplan, 1979; Ulrich, 1983; Kaplan et al., 1989: Το χαρακτηριστικό της

ποικιλότητας από μόνο του, είναι ανεπαρκής παράγοντας υψηλών προτιμήσεων σε φυσικά

τοπία. Με άλλα λόγια, αν και για να αρέσει ένα τοπίο γενικά πρέπει να έχει κάποιο ελάχιστο

επίπεδο ποικιλότητας, υψηλές τιμές των χαρακτηριστικών αυτών δεν οδηγούν απαραίτητα σε

υψηλότερες προτιμήσεις, σε ότι τουλάχιστον αφορά τα φυσικά τοπία.

Η επόμενη ερώτηση τέθηκε ως εξής: «Τι σας προκαλεί περισσότερο εντύπωση στο τοπίο

αυτό;». Τα περισσότερα άτομα εξέφρασαν απόψεις όπως: «Το χιόνι που είναι απάτητο», «Το

τοπίο έχει απλή φυσική ομορφιά», «Είναι πολύ φωτεινό, το χιόνι είναι πολύ καθαρό», «Το το-

πίο σε κάνει να θέλεις να περιπατήσεις στο βάθος». Επαληθεύονται επομένως όσα υποστηρί-

ζουν οι Balling & Falk (1982, p. 8) και Evans & Gärling (1991, p. 7): Η «ισορροπία» ανάμε-

σα στην «κατανόηση» του τοπίου και την εμπλοκή του παρατηρητή σε αυτό, καθορίζει σε

μεγάλο βαθμό τις προτιμήσεις. Η «κατανόηση» έχει επίπεδα όπως η τάξη, η ασφάλεια και η

σιγουριά. Η ενεργός ανάμιξη του παρατηρητή σε αυτό, έχει ανάλογα επίπεδα όπως η περιέρ-

γεια, η διέγερση και η πρόκληση. Στο συγκεκριμένο τοπίο, οι δύο αυτές ανάγκες πληροφόρη-

σης «ισορρόπησαν», αφού το τοπίο αξιολογήθηκε άμεσα αναγνωρίσιμο και κατανοητό αλλά

συγχρόνως και παρακινητικό και ενδιαφέρον.

Διαφοροποίηση στις προτιμήσεις ανάλογα με το φύλο των ατόμων δε διαπιστώθηκε, ανι-

χνεύτηκε όμως διαφορά στις αξιολογήσεις των παρατηρητών ανάλογα με το βαθμό οικειότη-

τας τους με παρόμοια τοπία. Είναι χαρακτηριστικό ότι αν και τέσσερα άτομα από την περιοχή

της Βαρβάρας δε διαφοροποιήθηκαν στις απόψεις τους σε σχέση με το σύνολο του δείγματος,

τα υπόλοιπα άτομα της συγκεκριμένης περιοχής (πέντε άτομα: τρία αγόρια και δύο κορίτσια)

χαρακτήρισαν το τοπίο απλά «καλό», ή «ωραίο, αλλά όχι και κάτι το ιδιαίτερο». Σύμφωνα με

τις απόψεις των αξιολογητών αυτών: «Το τοπίο είναι αρκετά ωραίο, αλλά τοπία σαν κι αυτά

βλέπουμε συνέχεια». Στην περίπτωση αυτή, η οικειότητα συνδέθηκε με χαμηλότερες προτι-

μήσεις.

Υπάρχει όμως ένα αξιοπρόσεκτο σημείο στη διαφοροποίηση των απόψεων: οι μαθητές

από τη Βαρβάρα μπορεί να αξιολόγησαν το χιονισμένο τοπίο ως «απλά ωραίο όχι όμως και

κάτι το εξαιρετικό», ορισμένοι όμως από αυτούς έσπευσαν στη συνέχεια να δηλώσουν τους

λόγους για τους οποίους εξέφρασαν την άποψη αυτή. Με άλλα λόγια, οι συγκεκριμένοι παρα-

Page 143: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

139

τηρητές φάνηκε να είναι ενήμεροι για την ομορφιά του τοπίου. Αναγνώρισαν – έμμεσα βέ-

βαια – ότι είναι τοπίο που κατά γενική ομολογία θεωρείται πολύ ωραίο, υποκειμενικά όμως

για αυτούς δεν είναι κάτι το εξαιρετικό, εξαιτίας του ότι είναι πολύ γνώριμο.

Τα παραπάνω συμπεράσματα επιβεβαιώνουν τις απόψεις του Tuan (1990, p. 96): Η οι-

κειότητα ορισμένων ανθρώπων με (κοινώς παραδεκτά) εξαιρετικά ωραία τοπία που όμως για

αυτούς αποτελούν κάτι δεδομένο, συνηθισμένο και καθημερινό, μπορεί να οδηγεί σε χαμηλό-

τερες προτιμήσεις (όχι όμως χαμηλές) σε σχέση με όσους σπάνια συναντούν τέτοια τοπία.

Αυτό όμως δε σημαίνει ότι οι «οικείοι» με τα εν λόγω τοπία άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν την

κατά γενική άποψη ομορφιά των τοπίων αυτών.

Page 144: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

140

Τοπίο 21:

Τοπίο στη

διαδρομή

Αρναία –

Στανός.

Τοπίο 22:

Τοπίο στους

πρόποδες

του όρους

Μενοικίου

Δράμας.

Υπόθεση:

Τοπία που αποκαλύπτουν όλη τη διαθέσιμη πληροφορία που μπορούν να προσφέρουν, προ-

καλούν χαμηλά επίπεδα διέγερσης και κινητοποίησης της προσοχής. Σε τέτοιες περιπτώσεις η

τελική αξιολόγηση καθορίζεται από το πόσο ευχάριστο θεωρείται το τοπίο. Ειδικότερα δε:

Όταν το τοπίο δε θεωρείται ευχάριστο, χαρακτηρίζεται μονότονο και βαρετό (τοπίο 21).

Οι προτιμήσεις για τέτοια τοπία είναι χαμηλές.

Όταν όμως ένα τοπίο με επίσης χαμηλά επίπεδα διέγερσης αξιολογείται ως ευχάριστο, τό-

τε χαρακτηρίζεται ήρεμο και γαλήνιο (τοπίο 22). Οι προτιμήσεις για τέτοια τοπία είναι

σχετικά υψηλές.

Page 145: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

141

Τοπίο 21

Το τοπίο αυτό γενικά δεν άρεσε στους παρατηρητές. Στην ερώτηση: «Πως θα χαρακτηρίζα-

τε το τοπίο αυτό;», οι συνηθέστερες απαντήσεις ήταν: «πολύ μονότονο», «κενό», «βαρετό»,

«πολύ άδειο», «μουντό».

Πρέπει πάντως να επισημανθεί ο τρόπος με τον οποίο διατυπώθηκε η ερώτηση. Η ερώτη-

ση δεν τέθηκε ως: «Τι συναισθήματα σας προκαλεί το τοπίο αυτό;». Αν η διατύπωση του ερω-

τήματος ήταν κάπως έτσι, θα επικεντρωνόταν στους παρατηρητές στοχεύοντας στις υποκει-

μενικές τους απόψεις. Ακόμη όμως και όταν η ερώτηση είχε σκοπό το χαρακτηρισμό του α-

ντικειμένου, τις περισσότερες φορές το τοπίο χαρακτηρίστηκε με βάση το τι προκάλεσε (π.χ.

βαρετό, μουντό) και όχι με βάση τα εξωτερικά από τον παρατηρητή χαρακτηριστικά (π.χ. ά-

δειο, κενό). Το συγκεκριμένο συμπέρασμα που αποτελεί σημείο αναφοράς για τα γνωστικά

μοντέλα (Hull & Harvey, 1989, p. 341), φάνηκε να επαληθεύεται σύμφωνα με όσα τα άτομα

ανέφεραν. Το τοπίο αξιολογήθηκε με βάση το τι προκάλεσε και όχι με βάση την παράθεση ή

το συνδυασμό των φυσικών χαρακτηριστικών.

Αν και γενικές γραμμές λοιπόν, το τοπίο δε θεωρήθηκε «άσχημο», έγινε φανερό ότι προ-

κάλεσε πολύ χαμηλά επίπεδα διέγερσης και κινητοποίησης της προσοχής. Επειδή όμως η α-

ξιολόγηση εκτός από το συναισθηματικό, αφορά και το γνωστικό παράγοντα, ορισμένες χα-

ρακτηριστικές απαντήσεις που μπορούν να συνοψίσουν τις απόψεις των ατόμων για τις εν-

δεχόμενες «δυνατότητες» του τοπίου ήταν: «Στο τοπίο αυτό δεν υπάρχει τίποτα να κάνεις,

είναι πολύ άδειο», «Δεν έχει πουθενά να πας», «Δεν υπάρχει κανένα ενδιαφέρον», «Δεν έχει

καθόλου δράση». Οι απόψεις αυτές δείχνουν καθαρά ότι το οπτικό περιβάλλον δεν προσέφερε

καμία, ή σχεδόν καμία, «περιβαλλοντική παροχή».

Αν και οι εκτιμήσεις των ατόμων για τοπία σαν το παραπάνω είναι ευκολότερο να εκτιμη-

θούν – ή τουλάχιστον να πιθανολογηθούν – με βάση τα συναισθήματα που προκαλούν, σύμ-

φωνα με το μοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών το τοπίο μπορεί να χαρακτηριστεί

ως εξής: Είναι ευανάγνωστο, τόσο ευανάγνωστο όμως που καταλήγει μονότονο και βαρετό.

Η πληροφορία που μπορεί να προφέρει είναι ολοφάνερη και αυτονόητη. Δεν υπάρχει ποικι-

λομορφία για να προκαλέσει το ενδιαφέρον των ατόμων σε πρώτο τουλάχιστον επίπεδο, και

σίγουρα δεν καταφέρνει να «εμπλέξει» τους παρατηρητές στη δυναμική του.

Page 146: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

142

Τοπίο 22

Τα επίπεδα διέγερσης και κινητοποίησης της προσοχής στο τοπίο αυτό, ήταν περίπου τα ίδια

με αυτά στο προηγούμενο. Όταν ζητήθηκε από τα άτομα να «χαρακτηρίσουν» το τοπίο, οι

συνηθέστερες απόψεις που αναφέρθηκαν ήταν: «ήρεμο», «χαρούμενο», «ξεκούραστο», «ελκυ-

στικό», «απαλό», «ανοιξιάτικο». Οι χαρακτηρισμοί αυτοί δηλώνουν ότι το συγκεκριμένο ο-

πτικό περιβάλλον προκάλεσε ναι μεν χαμηλά επίπεδα διέγερσης αλλά και σχετικά υψηλά επί-

πεδα ευχαρίστησης. Γενικά πάντως, το τοπίο στους πρόποδες του Μενοικίου συνδέθηκε με

υψηλές προτιμήσεις.

Με βάση το μοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών, το τοπίο αυτό είναι ευανάγνω-

στο, δεν έχει ποικιλομορφία, έχει όμως «αρμονική αντίθεση» μεταξύ ορισμένων χαρακτηρι-

στικών. Αποκαλύπτει όλη σχεδόν τη πληροφορία που μπορεί να διαθέσει, δίνει όμως την αί-

σθηση της φυσικότητας η οποία προκύπτει από την έντονη παρουσία του πράσινου. Αν το

τοπίο δεν ήταν «πράσινο» όπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε, τότε πιθανότατα θα αξιολογού-

νταν περίπου όπως το προηγούμενο.

Πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι το τοπίο αυτό άρεσε περισσότερο στα κορίτσια παρά

στα αγόρια του δείγματος. Τα αγόρια το χαρακτήρισαν ναι μεν ευχάριστο, τα κορίτσια όμως

εκδήλωσαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον στα «αισθητικά» χαρακτηριστικά αφού έδειξαν να εντυ-

πωσιάζονται σε μεγάλο βαθμό από τα λουλούδια. Η «αντίθεση» που πράσινου με τις παπα-

ρούνες ήταν χαρακτηριστικό που τονίστηκε ιδιαίτερα.

Τα παραπάνω συμπεράσματα συμφωνούν με τα αποτελέσματα και τις απόψεις των R.

Kaplan, 1979; Lee, 1979; Maciá, 1979; Tuan, 1990; Bourassa, 1991; Cohen & Horm–Win-

gerd, 1993; Farmakis et al., 1999, σύμφωνα με τους οποίους, το γυναικείο φύλο εντυπωσιά-

ζεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τα «αισθητικά» χαρακτηριστικά και τα κοινωνικά πρό-

τυπα «ρομαντισμού» και καλαισθησίας στο τοπίο.

Page 147: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

143

Τοπίο 23:

Αρχιτεκτονική

παρέμβαση στο

πάρκο του

Δημοτικού

Αναψυκτηρίου

Θεσσαλονίκης.

Υπόθεση:

Κατασκευές και παρεμβάσεις με εξαιρετικά έντονο το στοιχείο του νεωτερισμού και της και-

νοτομίας, σχετίζονται με ισχυρή κινητοποίηση της προσοχής, όχι όμως με ανάλογη σχέση

στις προτιμήσεις.

Το ότι το συγκεκριμένο τοπίο, η καλύτερα η αρχιτεκτονική παρέμβαση στο δεξί μέρος της

φωτογραφίας κινητοποίησε την προσοχή των παρατηρητών, έγινε φανερό από τα ελάχιστα

αρχικά δευτερόλεπτα προβολής της φωτογραφικής διαφάνειας. Όλα τα άτομα αντέδρασαν με

χαρακτηριστική απορία, ίσως και αμηχανία, ρωτώντας: «Τι είναι αυτό; … τι δείχνει;». Μια

ενδεικτική άποψη που μπορεί να συνοψίσει τις εκτιμήσεις για το παραπάνω τοπίο είναι: «Το

τοπίο είναι ωραίο, αλλά αυτό …, αυτός ο μοντέρνος σχεδιασμός δεν ταιριάζει καθόλου …, δε μ’

αρέσει καθόλου, και ειδικά η σκεπή».

Έγινε επίσης φανερό ότι τα άτομα δεν μπορούσαν να χαρακτηρίσουν, να ονομάσουν δη-

λαδή με κάποιο τρόπο έστω και περιφραστικά, την αρχιτεκτονική παρέμβαση. Σε ότι αφορά

το σημείο αυτό, καταγράφηκαν απόψεις όπως: «Δεν ξέρω τι συμβολίζει αυτό», «Δε μ’ αρέσει

καθόλου γιατί δε δείχνει τίποτα». Όσα οι αξιολογητές ανέφεραν, επαληθεύουν τις τοποθετή-

σεις των S. Kaplan (1979, p. 245) και R. Kaplan (1983, p. 132): Η αδυναμία κατανόησης, α-

ναγνώρισης και «χαρακτηρισμού» του τοπίου, είναι παράγοντας ο οποίος συνδέεται σίγουρα

αρνητικά με τις προτιμήσεις.

Στην ερώτηση: «Θεωρείτε την κατασκευή αυτή κάτι συνηθισμένο ή κάτι πρωτοπορια-

κό;», όλα τα άτομα απάντησαν ότι είναι σίγουρα κάτι πρωτοποριακό, πάλι όμως είχαν την

τάση να δηλώσουν ότι δεν ταιριάζει με το γύρω περιβάλλον. Όλοι σχεδόν το χαρακτήρισαν

Page 148: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

144

«αλλόκοτο», «πολύ παράξενο» και «πολύ περίεργο». Παρόλα αυτά, δεν πρέπει να παραβλεφ-

θεί το γεγονός ότι ποσοστό περίπου 11% (8 άτομα) ανέφερε ότι η συγκεκριμένη παρέμβαση

τους άρεσε, ή τουλάχιστον δεν τους ενόχλησε. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσαν: «Είναι κάτι

ξεχωριστό, δεν είναι κάτι συνηθισμένο». Ακόμη όμως και σε αυτές τις περιπτώσεις, τα περισ-

σότερα άτομα εξέφρασαν την άποψη ότι αν έλλειπε η σκεπή, όχι μόνο η κατασκευή αλλά και

το τοπίο θα ήταν πολύ καλύτερο. Με βάση όσα καταγράφηκαν διαπιστώθηκε ότι το «σύνο-

λο» του τοπίου αξιολογήθηκε στα «άκρα», είτε ως όχι ακριβώς ωραίο αλλά «ξεχωριστό» ε-

ξαιτίας της καινοτομίας που παρουσίασε, είτε ως όχι ακριβώς άσχημο αλλά «ενοχλητικά πε-

ρίεργο» εξαιτίας της σύγχυσης που προκάλεσε.

Η τελευταία ερώτηση αφορούσε το βαθμό προσαρμογής της κατασκευής στο τοπίο. Τέθη-

κε ως εξής: «Αν η κατασκευή δεν ήταν στο πάρκο αυτό αλλά κάπου αλλού, πιστεύετε ότι

μπορεί να ταίριαζε;». Ποσοστό περίπου 35% (25 άτομα) δήλωσε ότι θα ταίριαζε ή μπορεί να

ταίριαζε π.χ. σε μια πλατεία ή σε ένα περισσότερο «μοντέρνο» μέρος όπως χαρακτηριστικά

ανέφεραν. Ακόμη όμως και σε αυτή την περίπτωση, πάλι είχαν ενστάσεις σχετικά με τη στέ-

γη της κατασκευής. Τα περισσότερα πάντως άτομα (46 άτομα: ποσοστό περίπου 65%) εξέ-

φρασαν την άποψη ότι η συγκεκριμένη παρέμβαση δε θα ταίριαζε πουθενά, γιατί όπως χαρα-

κτηριστικά είπαν: «Όπου και να βρίσκεται εξακολουθεί να μη δείχνει κάτι».

Με βάση τις απόψεις που καταγράφηκαν, επαληθεύεται η άποψη ότι η «κατανόηση» του

τοπίου είναι παράγοντας που όχι μόνο επηρεάζει, αλλά κατευθύνει την αξιολόγηση (S.

Kaplan, 1979; R. Kaplan, 1983; Kaplan et al., 1989; Gifford, 1987). Για να αρέσει ένα τοπίο,

πρέπει να υπάρχει, ή καλύτερα να «ανακαλύπτεται» νόημα σε αυτό (Golledge, 1991; Lorzing,

1999).

Σε ότι αφορά τις αντιδράσεις και τις απόψεις των ατόμων για το παραπάνω τοπίο, φαίνεται

να επιβεβαιώνονται όσα χαρακτηριστικά αναφέρει ο Young (1991, σ. 348): «Τα μάτια δε μέ-

νουν ποτέ ακίνητα, αντίθετα αναζητούν διαρκώς διαδοχικά ερεθίσματα τα οποία συνδέουν για

να φτιάξουν μια ικανοποιητική και γεμάτη νόημα «εικόνα» […]. Όταν δεν υπάρχει τρόπος να

βρεθεί «αντιστοιχία» ανάμεσα σε αυτό που κάποιος αντιλαμβάνεται και στις αναπαραστάσεις

που έχει στο μυαλό του, τότε δεν μπορεί να αποκαλυφθεί νόημα σ΄ αυτό που βλέπει».

Τα αποτελέσματα συμφωνούν επίσης με τις απόψεις του Wohlwill (1976, p. 51): Αν και

για τους ειδικούς (αρχιτέκτονες και σχεδιαστές) η καινοτομία (υπό την έννοια της πρωτοτυ-

πίας και του νεωτερισμού) συνδέεται με υψηλότερες προτιμήσεις, στο χωρίς ειδικές γνώσεις

κοινό, τις περισσότερες φορές οι προτιμήσεις παρουσιάζουν μεταβολή ανάποδου περίπου U

σε σχέση με την πρωτοτυπία.

Page 149: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

145

Τοπίο 24:

Τοπίο στο

Ασβεστοχώρι

Θεσσαλονίκης.

Τοπίο 25:

Τοπίο στα

εγκαταλελειμμένα

μεταλλεία Βάβδου.

Τοπίο 26:

Τοπίο κοντά στη

θέση λήψης της

προηγούμενης

φωτογραφίας.

Page 150: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

146

Υπόθεση:

Σε δυσάρεστα τοπία, οι ισχυρότερες τάσεις προσέγγισης εκδηλώνονται σε εκείνα που προκα-

λούν χαμηλά και υψηλά, παρά μέτρια επίπεδα διέγερσης.

Οι αντιδράσεις των ατόμων για τα τοπία 24, 25 & 26 ήταν πολύ αυθόρμητες και άμεσες. Κάτι

τέτοιο ήταν εξάλλου αναμενόμενο, αφού οι αποκρίσεις σε τοπία που κατά γενική ομολογία

είναι εξαιρετικά «ωραία» ή εξαιρετικά «άσχημα» είναι σχεδόν πάντα πολύ άμεσες. Όλα τα

τοπία αυτά λοιπόν, αξιολογήθηκαν ως «άσχημα», «πολύ άσχημα» και «δυσάρεστα».

Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι η ερώτηση σχετικά με το βαθμό ευχαρίστησης – δυσαρέ-

σκειας, δεν είχε σκοπό το αναμενόμενο αλλά την εξασφάλιση της προϋπόθεσης ότι όλα τα

παραπάνω τοπία θα θεωρηθούν δυσάρεστα.

Μία διευκρίνηση που επίσης πρέπει να δοθεί, είναι ότι η έννοια της προκαλούμενης από

το τοπίο διέγερσης στους παρατηρητές, μπορεί να σημαίνει είτε ένταση, είτε κινητοποίηση του

ενδιαφέροντος και της προσοχής. Η πρώτη έννοια έχει περισσότερο αρνητικό χαρακτήρα ενώ

η δεύτερη συνδέεται πιο πολύ με τις τάσεις προσέγγισης που μπορεί να εκδηλωθούν στο το-

πίο.

Τοπίο 24Όλες οι απόψεις που εκφράστηκαν για το συγκεκριμένο τοπίο ήταν πολύ αρνητικές. Το τοπίο

στο Ασβεστοχώρι Θεσσαλονίκης αξιολογήθηκε σίγουρα ως «πολύ άσχημο». Στο ερώτημα:

«Θεωρείτε το τοπίο αυτό ευχάριστο ή δυσάρεστο;», το σύνολο των ατόμων θεώρησε το το-

πίο εξαιρετικά δυσάρεστο.

Όταν όμως τα άτομα ερωτήθηκαν σχετικά με το αν το τοπίο τους προκαλεί κάποια έντα-

ση ή τους αφήνει εντελώς αδιάφορους, οι περισσότεροι δήλωσαν ότι δεν τους άφησε εντε-

λώς απαθείς. Αρκετοί αξιολογητές είπαν ότι τους προκάλεσε κάποια «αρνητική» ένταση. Χα-

ρακτηριστική απάντηση στην κατεύθυνση αυτή ήταν: «Το τοπίο αυτό σου δημιουργεί κάποια

ένταση, μικρή όμως…, δεν έχει όμως κανένα ενδιαφέρον, φαίνεται πολύ έντονα η καταστροφή

του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο».

Παρόλα αυτά, ποσοστό περίπου 11% (8 άτομα) δήλωσε ότι το τοπίο τους προκάλεσε αρ-

κετά υψηλά επίπεδα έντασης. Ποσοστό περίπου 32% (23 άτομα) είπε ότι δεν τους προξένησε

καθόλου ένταση. Στην περίπτωση πάντως αυτή, η προκαλούμενη από το τοπίο διέγερση είχε

καθαρά το χαρακτήρα της «έντασης» και όχι της κινητοποίησης του ενδιαφέροντος.

Page 151: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

147

Στην ερώτηση: «Αν ήσασταν εκεί, θα πλησιάζατε το τοπίο, θα φεύγατε, ή θα σας άφηνε

αδιάφορους;», η πλειοψηφία των ατόμων απάντησε ότι θα έφευγε και ότι δεν αισθάνεται κα-

μία διάθεση να το πλησιάσει. Παρόλα αυτά, ποσοστό περίπου 10% (7 άτομα) δήλωσε ότι αι-

σθάνεται κάποια τάση να πλησιάσει το τοπίο.

Τοπίο 25

Οι ερωτήσεις που τέθηκαν στο τοπίο αυτό και στο επόμενο ήταν οι ίδιες με αυτές στο

προηγούμενο. Έτσι λοιπόν, αν και το τοπίο 25 αξιολογήθηκε και αυτό ως «πολύ άσχημο» και

σίγουρα «δυσάρεστο», έγινε φανερό ότι προκάλεσε ισχυρότερες τάσεις προσέγγισης σε σχέση

με το τοπίο στο Ασβεστοχώρι. Ο λόγος ήταν ότι το συγκεκριμένο τοπίο δε θεωρήθηκε απλά

«δυσάρεστο» ή «άσχημο» αλλά και «περίεργο» ή τοπίο που «προκαλεί σε κάποιο βαθμό το

ενδιαφέρον και την περιέργεια», όπως χαρακτηριστικά δήλωσαν ορισμένα άτομα. Σε αντίθεση

λοιπόν με το προηγούμενο τοπίο, στην περίπτωση αυτή η προκαλούμενη από το τοπίο διέ-

γερση είχε περισσότερο το χαρακτήρα κινητοποίησης του ενδιαφέροντος (υπό την έννοια της

περιέργειας) και όχι της «έντασης».

Συνοπτικά, η γενική τάση που καταγράφηκε ήταν ότι το πρώτο τοπίο στα εγκαταλελειμμέ-

να μεταλλεία Βάβδου δεν άφησε τόσο απαθείς στους παρατηρητές σε ότι αφορά την ένταση

που προκάλεσε. Σύμφωνα με όσα τα άτομα ανέφεραν, το συγκεκριμένο οπτικό περιβάλλον

προκάλεσε υψηλότερα επίπεδα διέγερσης (με τη λογική όμως του διαχωρισμού της έννοιας

όπως αναφέρθηκε παραπάνω) αλλά και τοπίο που αρκετοί παρατηρητές θα προσέγγιζαν.

Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι τα περισσότερα άτομα δήλωσαν: «Δε θα το προσέγγιζα»

και όχι «Θα το απέφευγα» όπως απάντησαν στο προηγούμενο τοπίο. Επιπλέον, το περίπου

των ατόμων του δείγματος (13 άτομα: ποσοστό 18%) δήλωσε ότι σίγουρα θα πλησίαζε το το-

πίο αν ήταν εκείνη τη στιγμή εκεί. Τα περισσότερα πάντως άτομα εξέφρασαν την άποψη ότι

δε θέλουν να προσεγγίσουν το τοπίο, κάτι που όμως σαφώς διαφέρει από τις τάσεις αποφυγής

που προκάλεσε το προηγούμενο.

Τοπίο 26Το τοπίο 26 σε απόλυτη κλίμακα αξιολογήθηκε και αυτό γενικά ως «άσχημο», «καθόλου ω-

ραίο» και «δυσάρεστο». Συγκριτικά όμως με τα δύο προηγούμενα, θεωρήθηκε σίγουρα ως

«όχι τόσο δυσάρεστο», ή «πιο ευχάριστο».

Καταγράφηκαν απόψεις όπως: «Το τοπίο αυτό έχει λίγο πράσινο, δεν είναι τόσο άσχημο

όσο τα προηγούμενα», «Είναι και αυτό περίεργο τοπίο, δεν είναι όμως τόσο γυμνό και άδειο

όπως το προηγούμενο», «Στο βάθος φαίνονται μονοπάτια, βουνά και περίεργα σχήματα και

αυτό σου προκαλεί κάπως το ενδιαφέρον, σου κάνει κάποια εντύπωση».

Page 152: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

148

Στο τοπίο αυτό εκφράστηκαν ισχυρότερες τάσεις προσέγγισης σε σχέση με τα δύο προη-

γούμενα. Το ποσοστό που δήλωσε ότι αν ήταν εκείνη τη στιγμή στο τοπίο θα το προσέγγιζε,

ήταν σαφώς υψηλότερο (17 άτομα: 24%) από ότι στα δύο προηγούμενα.

Οι απόψεις που καταγράφηκαν έδειξαν ότι στο τοπίο αυτό η προκαλούμενη διέγερση είχε

το χαρακτήρα της κινητοποίησης του ενδιαφέροντος (παρά της έντασης) σε πολύ μεγαλύτερο

βαθμό από ότι στα δύο προηγούμενα.

Συνοπτικά λοιπόν διαπιστώθηκε ότι:

Το ναι μεν δυσάρεστο αλλά τοπίο που δεν προκάλεσε τόσο υψηλά επίπεδα έντασης (τοπίο

26: μεταλλεία Βάβδου με λίγο πράσινο) συνδέθηκε με ισχυρότερες τάσεις προσέγγισης σε

σχέση με τα άλλα.

Σε ότι αφορά τα μέτρια και υψηλά επίπεδα διέγερσης σε επίσης δυσάρεστα τοπία (τοπίο

24: Ασβεστοχώρι Θεσσαλονίκης και τοπίο 25: μεταλλεία Βάβδου), υψηλά επίπεδα κινη-

τοποίησης του ενδιαφέροντος προκάλεσαν ισχυρότερες προσεγγιστικές τάσεις σε σχέση με

χαμηλότερα επίπεδα κινητοποίησης της προσοχής.

Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι για την εδραίωση αυτού του τελευταίου συμπεράσματος δεν

υπήρξε η δυνατότητα (κυρίως λόγω περιορισμένου χρόνου στη διάρκεια των συνεντεύξεων)

να εξεταστούν λεπτομερώς και σε καθαρά συγκριτικό βαθμό οι απόψεις των ατόμων για τα

παραπάνω τοπία.

Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι αν και τα άτομα από το Βάβδο αναγνώρισαν από την πρώ-

τη στιγμή τα τοπία των μεταλλείων, δε διαφοροποιήθηκαν στις απόψείς τους από το σύνολο

του δείγματος.

Η υπόθεση που τέθηκε για τα παραπάνω τοπία βασίστηκε στα συμπεράσματα των Russell

& Mehrabian (από Gifford, 1997, p. 64) και φάνηκε να επαληθεύεται σε ότι αφορά τις τάσεις

προσέγγισης ανάλογα με το βαθμό διέγερσης μεταξύ δυσάρεστων τοπίων.

Page 153: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

149

ΣΧΗΜΑ 4.2. Τα επίπεδα ευχαρίστησης – διέγερσης ως συναισθηματικές αντιδράσεις κατά την

αξιολόγηση του τοπίου σύμφωνα με τους Russell & Mehrabian. Οι καμπύλες γραμμές αφο-

ρούν τις υποθέσεις που είχαν διατυπωθεί. Οι γραμμές με τα σημεία αφορούν τα αποτελέσμα-

τα των ερευνών. Η προσεγγιστική τάση στο τοπίο μεταβάλλεται ανάλογα με το βαθμό ευχα-

ρίστησης και διέγερσης που προκαλεί στους παρατηρητές. (Πηγή: Gifford, R. 1997. Environ-

mental Psychology: Principles and Practice, 2nd Edition. Allyn & Bacon, USA, p. 64).

Β α θ μ ό ς π ρ ο κ α λ ο ύ μ ε ν η ς δ ι έ γ ε ρ σ η ς

Ε π ι θ υ μ ί α

π ρ ο σ έ γ γ ι σ η ς

τ ο υ τ ο π ί ο υ

Τ ά σ η

α π ο φ υ γ ή ς

τ ο υ τ ο π ί ο υ

Ε υ χ ά ρ ι σ τ α

τ ο π ί α

Ο υ δ έ τ ε ρ α

τ ο π ί α

Δ υ σ ά ρ ε σ τ α

τ ο π ί α

Χ α μ η λ ή

δ ι έ γ ε ρ σ η

Μ έ τ ρ ι α

δ ι έ γ ε ρ σ η

Υ ψ η λ ή

δ ι έ γ ε ρ σ η

Page 154: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

Τοπίο 27:

Τεχνητή συστάδα μαύρης

πεύκης (Pinus nigra) στο

Πανεπιστημιακό δάσος

Ταξιάρχη Χαλκιδικής.

Τοπίο 29:

Τεχνητή συστάδα λεύκης

(Populus spp.) κοντά στον ποταμό

Γαλλικό, παραπλεύρως της Εθνικής

οδού Θεσσαλονίκης – Βέροιας.

150

Τοπίο 28:

Σπερμοφυής συστάδα

πλατύφυλλης δρυός (Quercus

frainetto) στο πάρκο της Αγίας

Παρασκευής στην Αρναία.

Page 155: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

151

Τοπίο 30:

Μικτό υποκηπευτό δάσος μοισιακής

οξιάς (Faqus moesiaca) – Ίταμου

(Taxus baccata) στην τοποθεσία

«Κρυονέρι» στη Βαρβάρα

Χαλκιδικής.

Τοπίο 31:

Συστάδα

δασικής οξιάς

(Faqus silvatica)

στα Πιέρια.

Page 156: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

152

Για τα πέντε δασικά τοπία της ενότητας αυτής ζητήθηκε από τα άτομα να εκφράσουν ελεύ-

θερα τις γνώμες τους, είτε αυτές είναι γενικές απόψεις για το αν τους αρέσουν ή όχι, είτε

για το τι είναι αυτό που τους προκαλεί κάθε φορά περισσότερο εντύπωση.

Τοπία 27, 28 & 29

Υπόθεση:

Η απόσταση οπτικής διείσδυσης, η προσβασιμότητα και η πυκνότητα βλάστησης στα δασικά

τοπία, επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τις αξιολογήσεις. Οι παράγοντες αυτοί σχετίζονται με

υψηλές προτιμήσεις, όχι όμως γραμμικά.

Τοπίο 27Το δασικό τοπίο στον Ταξιάρχη Χαλκιδικής γενικά χαρακτηρίστηκε ως ναι μεν αρκετά ωραίο

αλλά «αγχώδες» όπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε. Αυτό μπορεί να γίνει φανερό και από τις

απόψεις που αναφέρθηκαν: «Αν τα δέντρα δεν ήταν τόσο πυκνά σίγουρα θα ήταν πολύ καλύτε-

ρο», «Σ’ αυτό το τοπίο όλα είναι ίδια, αν ήσουνα εκεί σίγουρα θα χανόσουν», «Ωραίο τοπίο,

αλλά ζαλίζεσαι κάπως», «Αν μπορούσα να διακρίνω τι υπάρχει στο βάθος θα μου άρεζε σίγου-

ρα περισσότερο», «Σαν τοπίο δεν είναι άσχημο, αλλά αυτό που δε μ’ αρέσει είναι ότι σε κάνει

να φοβάσαι λίγο».

Αν ληφθεί υπόψη ο ορισμός της παραμέτρου της ευαναγνωσιμότητας σύμφωνα με το μο-

ντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών («Ο βαθμός στον οποίο κάποιος θα μπορούσε να

κινηθεί στο χώρο και να εξερευνήσει το τοπίο, χωρίς όμως να χαθεί»), σύμφωνα με όσα ανέ-

φεραν τα άτομα το συγκεκριμένο τοπίο θεωρήθηκε σίγουρα «δυσανάγνωστο». Αν η διάταξη

των δέντρων ήταν τέτοια ώστε να επιτρέπει μεγαλύτερο βάθος παρατήρησης, τότε σύμφωνα

με τα λεγόμενα των αξιολογητών οι προτιμήσεις θα ήταν αρκετά υψηλότερες.

Έχοντας υπόψη τις απόψεις που καταγράφηκαν, φαίνεται να επαληθεύονται όσα υποστη-

ρίζουν οι Ittelson et al., 1976; Simonds, 1983; Evans & Gärling, 1991. Η δυσκολία προσανα-

τολισμού σε ένα περιβάλλον και ειδικά στα δασικά τοπία (Rudell et al., 1989; Staats et al.,

1997; Purcell & Lamb, 1998), είναι χαρακτηριστικό το οποίο προκαλεί συναισθήματα ανα-

σφάλειας, ανησυχίας και φόβου, επηρεάζοντας σε σημαντικό βαθμό την τελική αξιολόγηση.

Page 157: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

153

Τοπίο 28Όλοι σχεδόν οι παρατηρητές εκδήλωσαν την τάση να αξιολογήσουν το συγκεκριμένο τοπίο

συγκριτικά με το προηγούμενο. Κάτι τέτοιο ήταν εξάλλου αναμενόμενο, γιατί το τοπίο αυτό

σύμφωνα με τις απόψεις που καταγράφηκαν, ήταν περίπου όπως θα ήθελαν τα άτομα να ήταν

το προηγούμενο.

Κατά γενική ομολογία λοιπόν, το τοπίο αυτό άρεσε περισσότερο. Χαρακτηριστικές από-

ψεις που αναφέρθηκαν ήταν: «Αυτό είναι πιο αραιό, πιο ευχάριστο τοπίο», «Αυτό μ’ αρέσει

περισσότερο γιατί είναι πιο φωτεινό, πιο καθαρό τοπίο», «Αυτό είναι πιο ανοιχτό τοπίο, βλέπω

περισσότερα», «Δεν είναι τόσο πυκνό τοπίο όσο το προηγούμενο, εδώ μπορείς να δεις πιο καλά

στο βάθος», «Στο τοπίο αυτό περπατάς πιο εύκολα».

Οι απόψεις των ατόμων επαληθεύουν όσα υποστηρίζουν οι R. Kaplan, 1977; Lee, 1979,

Patey & Evans, 1979, σε ότι αφορά τη σύνδεση μεταξύ προτιμήσεων και ευκολίας προσανα-

τολισμού και κίνησης σε τοπία δασών. Σύμφωνα επίσης με τους Rudell et al. (1989, p. 398),

το χαρακτηριστικό που καθορίζει το βαθμό ευαναγνωσιμότητας στα δασικά τοπία είναι η α-

πόσταση οπτικής διείσδυσης.

Συνοπτικά λοιπόν, το τοπίο αυτό άρεσε περισσότερο στους παρατηρητές από ότι και το

προηγούμενο και το επόμενο. Το τοπίο στο πάρκο της Αγίας Παρασκευής στην Αρναία, βρί-

σκεται ανάμεσα στα όρια της πολύ μικρής οπτικής διείσδυσης του τοπίου στο δάσος του Τα-

ξιάρχη Χαλκιδικής και της εξαιρετικά μεγάλης του τοπίου της λευκοκαλλιέργειας.

Τοπίο 29Το τοπίο αυτό γενικά δεν άρεσε στους παρατηρητές. Δε θεωρήθηκε όμως και ιδιαίτερα άσχη-

μο. Χαρακτηριστικές απόψεις ήταν: «Είναι πολύ τεχνητό», «Τα δέντρα είναι πολύ τακτοποιη-

μένα», «Δεν έχει ενδιαφέρον, όλα τα δέντρα είναι στη σειρά», «Αν τα δέντρα ήταν κάπως σκορ-

πισμένα και όχι τόσο ευθεία, σίγουρα θα ήταν καλύτερο».

Με βάση όσα τα άτομα ανέφεραν, το τοπίο παρουσίασε ένα θετικό και ένα αρνητικό χα-

ρακτηριστικό. Θετικό χαρακτηριστικό θεωρήθηκε η δυνατότητα κίνησης στο χώρο. Αρνητικό

στοιχείο σύμφωνα με τις απόψεις των ατόμων ήταν η εικόνα της αφύσικα δομημένης βλά-

στησης.

Όσα οι αξιολογητές εξέφρασαν επαληθεύουν τις απόψεις των Staats et al., (1997): Η πα-

ράμετρος της προσβασιμότητας είναι εξαιρετικά σημαντικός παράγοντας προτιμήσεων στα

δασικά τοπία. Η προσβασιμότητα όμως πρέπει να έχει κάποιο όριο. Πάνω από το όριο αυτό,

ένα δασικό τοπίο χάνει το «χαρακτήρα» του. Επαληθεύονται επίσης όσα υποστηρίζουν οι

Page 158: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

154

Schroeder & Orland (1994, p. 122): Η αφύσικα δομημένη βλάστηση είναι χαρακτηριστικό

που συνδέεται με αρνητικές αξιολογήσεις.

Γενικά λοιπόν, η «γεωμετρία» στον αυξητικό χώρο των δέντρων σχετίστηκε με αρνητικές

κρίσεις. Η μοναδική ίσως περίπτωση που είναι δυνατόν να συμβεί το αντίθετο, είναι όταν

σκοπός είναι η απόδοση ενός «μνημειακού» χαρακτήρα στο τοπίο (Simonds, 1983, p. 69). Σε

τέτοιες περιπτώσεις, η αυστηρότητα, η «στοιχισμένη» βλάστηση, η αξονική διαμόρφωση και

η αίσθηση της κίνησης υποτάσσουν την εμπειρία του τοπίου στη δική τους τάξη, δημιουργώ-

ντας ένα χαρακτήρα υποβολής.

Τοπία 30 & 31

Υπόθεση:

Τα περισσότερα άτομα αξιολογούν το δασικό τοπίο με σημαντικότερο κριτήριο το πόσο ευ-

χάριστο το θεωρούν, παρά με βάση το επίπεδο διέγερσης και υποβολής που προκαλεί.

Τοπίο 30

Το τοπίο αυτό προκάλεσε ιδιαίτερη εντύπωση σε όλα τα άτομα. Με βάση τις απόψεις που

εξέφρασαν, μπορεί να διατυπωθεί το συμπέρασμα ότι θεωρήθηκε «υποβλητικό». Τυπικές α-

πόψεις που αναφέρθηκαν ήταν: «Ωραίο τοπίο αλλά σου προκαλεί φόβο», «Σ’ αυτό το τοπίο

αισθάνεσαι φόβο, σου προκαλεί όμως πολύ την περιέργεια», «Είναι πολύ σκοτεινό τοπίο αλλά

είναι εντυπωσιακό και μυστηριώδες», «Σου δημιουργεί κάπως ανησυχία και φόβο αλλά μοιάζει

σαν τοπίο από παραμύθι. Σου προκαλεί δέος, δεν ξέρεις τι υπάρχει στο βάθος».

Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι αν και το τοπίο προκάλεσε φόβο σε όλα σχεδόν τα άτομα,

το 52% αυτών δήλωσε ότι θα προχωρούσε στο βάθος. Με άλλα λόγια, αν και το σύνολο των

ατόμων άσχετα από περιοχή και φύλο είπε ότι το τοπίο τους δημιούργησε συναισθήματα φό-

βου και ανασφάλειας, λίγο περισσότεροι από τους μισούς δήλωσαν ότι θα προχωρούσαν στο

βάθος.

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι απαντήσεις των ατόμων κατά περιοχή και φύ-

λο, σχετικά με το αν θα προσέγγιζαν ή όχι το τοπίο και όχι σχετικά με το αν τους προκάλεσε

φόβο ή όχι. Το ότι το τοπίο προκάλεσε φόβο σε όλα σχεδόν τα άτομα, ήταν ένα πολύ ξεκάθα-

ρο συμπέρασμα.

Page 159: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

155

ΠΙΝΑΚΑΣ 6.5. Οι απαντήσεις των ατόμων ανάλογα με περιοχή και φύλο, σχετικά με το αν θα

προσέγγιζαν ή όχι το τοπίο.

Από την επισκόπηση των δεδομένων του παραπάνω πίνακα φαίνεται ότι τα περισσότερα ά-

τομα (ποσοστό 52%) δήλωσαν ότι θα προσέγγιζαν το τοπίο παρά θα το απέφευγαν (ποσοστό

48%).

Σε ότι αφορά τις απαντήσεις ανάλογα με την περιοχή, φαίνεται ότι τα άτομα της πόλης

προτίμησαν σε μεγαλύτερο ποσοστό (52%) να μην προχωρήσουν στο βάθος σε σχέση με το

ποσοστό των ατόμων της επαρχίας που εξέφρασε την ίδια άποψη (44%). Η δοκιμασία χ2 έ-

δειξε ότι δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά στις απαντήσεις ανάλογα με την περιο-

χή των αξιολογητών (Chi-Square 0,347; df 1; NS (p 0,05)).

Ανάλογα με το φύλο των ατόμων, τα κορίτσια φαίνεται ότι προτίμησαν σε μεγαλύτερο

ποσοστό (60%) να μην προχωρήσουν στο βάθος σε σχέση με το ποσοστό των αγοριών που

εξέφρασε την ίδια άποψη (37%). Η δοκιμασία χ2 έδειξε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική

διαφορά στις απαντήσεις και στο φύλο των αξιολογητών (Chi-Square3,997; df1; p=0,046

0,05).

ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ * ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΟΦΥΓΗ * ΠΟΛΗ ΕΠΑΡΧΙΑ Crosstabulation

9 7 16

7,8 8,2 16,0

56,3% 43,8% 100,0%

8 11 19

9,2 9,8 19,0

42,1% 57,9% 100,0%

17 18 35

17,0 18,0 35,0

48,6% 51,4% 100,0%

15 7 22

12,2 9,8 22,0

68,2% 31,8% 100,0%

5 9 14

7,8 6,2 14,0

35,7% 64,3% 100,0%

20 16 36

20,0 16,0 36,0

55,6% 44,4% 100,0%

Count

Expected Count

% within ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ

Count

Expected Count

% within ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ

Count

Expected Count

% within ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ

Count

Expected Count

% within ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ

Count

Expected Count

% within ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ

Count

Expected Count

% within ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ

ΑΓΟΡΙΑ

ΚΟΡΙΤΣΙΑ

ΑΓΟΡΙΑΚΟΡΙΤΣΙΑ

Total

ΑΓΟΡΙΑ

ΚΟΡΙΤΣΙΑ

ΑΓΟΡΙΑΚΟΡΙΤΣΙΑ

Total

ΠΟΛΗ ΕΠΑΡΧΙΑΠΟΛΗ

ΕΠΑΡΧΙΑ

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΟΦΥΓΗ

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΟΦΥΓΗ

Total

Page 160: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

156

Σε ότι αφορά τις απαντήσεις ανάλογα με το ίδιο φύλο μέσα σε κάθε περιοχή, φαίνεται ότι

τα αγόρια της επαρχίας εξέφρασαν ισχυρότερες τάσεις προσέγγισης (το 68%) σε σχέση με τα

αγόρια της πόλης (το 56%). Η διαφορά δε φάνηκε να είναι μεγάλη ανάμεσα στα κορίτσια της

επαρχίας και τα κορίτσια της πόλης (ποσοστό 36% και 42% αντίστοιχα). Ενδέχεται πάντως

να υπάρχει διαφοροποίηση στις απαντήσεις του ίδιου φύλου ανάλογα με την περιοχή.

Εφόσον λοιπόν υπάρχει περίπτωση η διαφοροποίηση στις απαντήσεις του ίδιου φύλου α-

νάλογα με την περιοχή να είναι σημαντική, επιλέχτηκε η δοκιμασία της Ιεραρχικής Λογαριθ-

μογραμμικής Ανάλυσης.

Στο τελικό πάντως μοντέλο της ανάλυσης δεν είναι αναμενόμενη καμία κύρια επίδραση

κάποιου παράγοντα ούτε σε ότι αφορά την ΕΠΙΛΟΓΗ (οι απαντήσεις ήταν περίπου 50% με

50%), ούτε σε ότι αφορά το ΦΥΛΟ (αφού τα αγόρια ήταν περίπου ίσα σε αριθμό με τα κορί-

τσια), ούτε τέλος σε ότι αφορά την ΠΕΡΙΟΧΗ (αφού τα άτομα της πόλης ήταν περίπου ίσα

σε αριθμό με τα άτομα της επαρχίας).

* * * * * * H I E R A R C H I C A L L O G L I N E A R * * * * * * * *

DATA Information8 unweighted cases accepted.0 cases rejected because of out-of-range factor values.0 cases rejected because of missing data.

71 weighted cases will be used in the analysis.

FACTOR InformationFactor Level LabelΠΕΡΙΟΧΗ 2 ΠΟΛΗ ΕΠΑΡΧΙΑΦΥΛΟ 2 ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑΠΡΟΣΕΓΓ 2 ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΟΦΥΓΗ

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -DESIGN 1 has generating class

ΠΕΡΙΟΧΗ*ΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓ

Το αρχικό μοντέλο (της απόλυτης ανεξαρτησίας) δέχεται ότι δεν υπάρχει καμίασυσχέτιση μεταξύ των παραγόντων, οπότε είναι λογικό ότι οι προβλεπόμενεςσυχνότητες του μοντέλου αυτού θα είναι ίδιες με τις παρατηρούμενες.

Goodness-of-fit test statisticsLikelihood ratio chi square = ,00000 DF = 0 P = 1,000

Pearson chi square = ,00000 DF = 0 P = 1,000

Page 161: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

157

Backward Elimination (p = ,050) for DESIGN 1 with generating classΠΕΡΙΟΧΗ*ΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓ

Likelihood ratio chi square = ,00000 DF = 0 P = 1,000If Deleted Simple Effect is DF L.R. Chisq Change Prob IterΠΕΡΙΟΧΗ*ΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓ 1 ,618 ,4318 3

Step 1The best model has generating class

ΠΕΡΙΟΧΗ*ΦΥΛΟΠΕΡΙΟΧΗ*ΠΡΟΣΕΓΓΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓ

Likelihood ratio chi square = ,61790 DF = 1 P = ,432

If Deleted Simple Effect is DF L.R. Chisq Change Prob Iter

ΠΕΡΙΟΧΗ*ΦΥΛΟ 1 1,436 ,2308 2ΠΕΡΙΟΧΗ*ΠΡΟΣΕΓΓ 1 ,085 ,7704 2ΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓ 1 3,770 ,0522 2

Step 2

The best model has generating classΠΕΡΙΟΧΗ*ΦΥΛΟΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓ

Likelihood ratio chi square = ,70311 DF = 2 P = ,704

If Deleted Simple Effect is DF L.R. Chisq Change Prob Iter

ΠΕΡΙΟΧΗ*ΦΥΛΟ 1 1,698 ,1926 2ΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓ 1 4,032 ,0446 2

Step 3The best model has generating class

ΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓΠΕΡΙΟΧΗ

Likelihood ratio chi square = 2,40087 DF = 3 P = ,493

Page 162: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

158

If Deleted Simple Effect is DF L.R. Chisq Change Prob IterΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓ 1 4,032 ,0446 2ΠΕΡΙΟΧΗ 1 ,014 ,9055 2

Step 4

The best model has generating classΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓ

Likelihood ratio chi square = 2,41495 DF = 4 P = ,660If Deleted Simple Effect is DF L.R. Chisq Change Prob IterΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓ 1 4,032 ,0446 2

Step 5The best model has generating class

ΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓLikelihood ratio chi square = 2,41495 DF = 4 P = ,660

The final model has generating classΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓ

Observed, Expected Frequencies and Residuals.

Factor Code OBS count EXP count Residual Std ResidΠΕΡΙΟΧΗ ΠΟΛΗΦΥΛΟ ΑΓΟΡΙΑΠΡΟΣΕΓΓ ΠΡΟΣΕΓΓΙ 9,0 12,0 -3,00 -,87ΠΡΟΣΕΓΓ ΑΠΟΦΥΓΗ 7,0 7,0 ,00 ,00

ΦΥΛΟ ΚΟΡΙΤΣΙΑΠΡΟΣΕΓΓ ΠΡΟΣΕΓΓΙ 8,0 6,5 1,50 ,59ΠΡΟΣΕΓΓ ΑΠΟΦΥΓΗ 11,0 10,0 1,00 ,32

ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΠΑΡΧΙΑΦΥΛΟ ΑΓΟΡΙΑΠΡΟΣΕΓΓ ΠΡΟΣΕΓΓΙ 15,0 12,0 3,00 ,87ΠΡΟΣΕΓΓ ΑΠΟΦΥΓΗ 7,0 7,0 ,00 ,00

ΦΥΛΟ ΚΟΡΙΤΣΙΑΠΡΟΣΕΓΓ ΠΡΟΣΕΓΓΙ 5,0 6,5 -1,50 -,59ΠΡΟΣΕΓΓ ΑΠΟΦΥΓΗ 9,0 10,0 -1,00 -,32

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Παρατηρώντας τον παραπάνω πίνακα και τον αρχικό πίνακα των δεδομένων, είναι φανερό

ότι με βάση το τελικό μοντέλο οι προσδοκώμενες συχνότητες είναι πολύ πιο κοντά στις πραγ-

ματικές από ότι με το μοντέλο της ολοκληρωτικής ανεξαρτησίας.

Page 163: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

159

Goodness-of-fit test statisticsLikelihood ratio chi square = 2,41495 DF = 4 P = ,660

Pearson chi square = 2,39231 DF = 4 P = ,664

Οι τιμές αυτές πληροφορούν ότι οι προσδοκώμενες συχνότητες του τελικού μοντέλου δε δια-

φέρουν σημαντικά από τις παρατηρούμενες συχνότητες (p 0,05). Άρα λοιπόν η αλληλεπί-

δραση ΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ προσφέρει εκπληκτική προσαρμογή στα πραγματικά δεδομέ-

να.

Με βάση το τελικό μοντέλο δηλαδή, το φύλο παίζει ρόλο σε ότι αφορά την προσέγγιση στο

τοπίο που προκάλεσε φόβο (ΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ). Διαφοροποίηση δεν υπάρχει σε ότι α-

φορά τις απαντήσεις ανάμεσα στο ίδιο φύλο ανάλογα με περιοχή (δεν ισχύει δηλαδή:

ΠΕΡΙΟΧΗ*ΦΥΛΟ*ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ).

Έχοντας υπόψη όλα όσα έχουν αναφερθεί, φαίνεται να επαληθεύονται οι απόψεις και τα συ-

μπεράσματα των Russell & Mehrabian (1976, p. 16) σχετικά με την παράμετρο της υποβο-

λής: Η υποβολή προκαλεί πολύ ισχυρά συναισθήματα. Όταν ένα τοπίο είναι υποβλητικό, δεν

αφήνει και πολλά περιθώρια στους παρατηρητές. Το τοπίο «μαγνητίζει» και αναγκάζει τα

άτομα να το αξιολογήσουν με σημαντικότερο κριτήριο την επιρροή που ασκεί σε αυτά.

Πρέπει πάντως να αναφερθεί ότι ενώ για το τοπίο του ορμητικού καταρράκτη (τοπίο 15)

δεν εντοπίστηκε διαφοροποίηση ανάλογα με το φύλο των ατόμων στις τάσεις προσέγγισης,

στο τοπίο του «σκοτεινού» δάσους ανιχνεύτηκε διαφοροποίηση. Ο λόγος της διαπίστωσης

αυτής είναι πιθανότητα ότι στο ορμητικό και επίσης «υποβλητικό» τοπίο του καταρράκτη, ο

κίνδυνος ήταν άμεσος και εμφανής. Σε τέτοιες περιπτώσεις τα άτομα είτε ξέρουν τι μπορούν

να περιμένουν είτε απομακρύνονται από την πηγή του κινδύνου. Στο δασικό τοπίο που εξε-

τάστηκε όμως παραπάνω, ο κίνδυνος ούτε φαίνεται ούτε δηλώνεται άμεσα. Υπονοείται, συ-

νεπάγεται και κρίνεται ότι ενδέχεται να υπάρχει (αφού όλα σχεδόν τα άτομα δήλωσαν ότι αι-

σθάνονται φόβο, δεν καθόρισαν όμως συγκεκριμένα τι τους προκαλεί το φόβο αυτό).

Οι απόψεις που καταγράφηκαν επιβεβαιώνουν όσα αναφέρει ο Appleton (1975, 1981): Το

σκοτάδι συμβολίζει τον κίνδυνο. Ο κίνδυνος που συμβολίζεται όμως από το σκοτάδι είναι α-

διόρατος. Μόνο και μόνο το γεγονός αυτό, κάνει τα άτομα να αισθάνονται περισσότερο ανα-

σφαλή από ότι όταν ο κίνδυνος δηλώνεται άμεσα.

Page 164: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

160

Τοπίο 31

Το τοπίο αυτό παρουσίασε τις υψηλότερες προτιμήσεις. Ενδεικτικές απόψεις ήταν: «Ευχάρι-

στο τοπίο, έχει εντυπωσιακό χρώμα», «Είναι φωτεινό και χαρούμενο τοπίο», «Όμορφο τοπίο,

είναι σα ζωγραφιά», «Είναι λίγο παράξενο αλλά έχει ωραίο φθινοπωρινό χρώμα», «Όμορφο

τοπίο, είναι σα χρυσαφένιο».

Ιδιαίτερη εντύπωση έκανε το χρώμα του φυλλώματος των δέντρων. Το χαρακτηριστικό

αυτό τονίστηκε ιδιαίτερα από τα κορίτσια. Γενικά πάντως, το τοπίο αυτό αξιολογήθηκε ως

ευχάριστο και χωρίς υψηλά επίπεδα κινητοποίησης της προσοχής.

Σημείο που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι τα άτομα από την ορεινή Χαλκιδική φάνηκε να

γνωρίζουν περισσότερα για το δάσος. Ορισμένοι μαθητές (ειδικά από τη Βαρβάρα και σε μι-

κρότερο βαθμό από την Αρναία) δεν είπαν για παράδειγμα: «Τα δέντρα εδώ είναι πιο πυκνά»,

αλλά: «Τα πεύκα είναι πολύ κοντά το ένα με τ’ άλλο», ή «Οι οξιές εδώ έχουν ωραίο χρώμα».

Κανένα άτομο από τη Θεσσαλονίκη δεν ονομάτισε κάποιο είδος δέντρου. Αν και αυτό ήταν

κάτι αναμενόμενο – επιβεβαιώνοντας τις αναφορές του McAndrew (1993, p. 25) – εκείνο που

έχει σημασία είναι ότι τα άτομα της πόλης δε διαφοροποιήθηκαν στις απόψεις τους σε σχέση

με τα άτομα της επαρχίας.

Σε ότι αφορά το φύλο, δεν εντοπίστηκαν διαφορές στην αξιολόγηση των δασικών τοπίων.

Σε επίπεδο όμως ενδεχόμενης δραστηριοποίησης, καταγράφηκαν διαφορές στην προσέγγιση

ενός τοπίου που προκάλεσε φόβο. Αυτό σημαίνει ότι ενώ σε γενικές γραμμές οι «αισθητικές»

κρίσεις ήταν περίπου οι ίδιες, τα αγόρια φάνηκε να υπερνικούν το φόβο τους, να είναι περισ-

σότερο σίγουρα για τον εαυτό τους και να δηλώνουν ότι θα πλησίαζαν ένα τοπίο όπου ο κίν-

δυνος που μπορεί να υπάρχει δεν ήταν άμεσα εμφανής.

Page 165: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

ΚΚ ΕΕ ΦΦ ΑΑ ΛΛ ΑΑ ΙΙ ΟΟ 77

Στο κεφαλαίο αυτό παρουσιάζονται τα συµπεράσµατα και οι προτάσεις του ερευ-

νητικού µέρους της εργασίας .

7.1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ − ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Σε ότι αφορά τον πρώτο σκοπό της εργασίας, τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι το µοντέλο της ε-πεξεργασίας των πληροφοριών µπορεί να αξιολογήσει µε επιτυχία το τοπίο. Οι απόψεις που

καταγράφηκαν συνηγορούν στο ότι οι προβλεπτικοί παράγοντες προτίµησης που προτείνει η

συγκεκριµένη µέθοδος, πράγµατι σχετίζονται µε υψηλές προτιµήσεις. Αναλυτικότερα:

1 ο ν Ο ρ ό λ ο ς τ ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ο ύ τ η ς φυ σ ι κ ό τ η τ α ς

Η φυσικότητα σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις φάνηκε να αποτελεί τον κυριότερο λόγο του

γιατί ορισµένα τοπία συνδέθηκαν µε υψηλές προτιµήσεις. Το συµπέρασµα αυτό συµφωνεί πλήρως µε τα αποτελέσµατα σχετικών ερευνών (Βλέπε ανασκόπηση από Knopf, 1991). Γενικά

λοιπόν, διαπιστώθηκε ότι ανεξάρτητα από φύλο και περιοχή, η αιτιολόγηση των προτιµήσεων ήταν το πόσο φυσικά θεωρήθηκαν τα τοπία. Το ότι η φυσικότητα – σε ότι τουλάχιστον αφορά

τις οπτικές ιδιότητες του τοπίου – συνδέθηκε µε υψηλές προτιµήσεις, ήταν ένα πολύ ξεκάθαρο

συµπέρασµα.

Παρόλα αυτά, ο βαθµός φυσικότητας ως παράγοντας από µόνος του, δε φάνηκε να εξηγεί τις προτιµήσεις σε τοπία όπου κυρίαρχο χαρακτηριστικό ήταν το νερό. Τα συγκεκριµένα τοπία

σχετίστηκαν µε θετικές αξιολογήσεις µόνο όταν το νερό ήταν καθαρό. Αξίζει επίσης να ανα-

φερθεί ότι τεχνητά τοπία µε καθαρό νερό, προτιµήθηκαν σε σχέση µε φυσικά στα οποία το νε-ρό δεν ήταν καθαρό.

Page 166: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

162

2 ο ν Ο ρ ό λ ο ς τ ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ο ύ τ η ς π ο ι κ ι λ ό τ η τ α ς

Έγινε φανερό ότι ελάχιστη ποικιλότητα – σε ότι τουλάχιστον αφορά τα φυσικά τοπία – είναι δυνατόν να συνδεθεί µε εξαιρετικά υψηλές προτιµήσεις. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχουν περιθώ-

ρια γενίκευσης του παραπάνω συµπεράσµατος αφού η καταγραφή των απόψεων του δείγµατος σε ότι έχει να κάνει µε το συγκεκριµένο χαρακτηριστικό αφορούσε ένα και µόνο τοπίο (τοπίο

20: χιονισµένο τοπίο Εθνικού δρυµού Πάρνηθας).

3 ο ν Ο ρ ό λ ο ς τ ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ο ύ τ η ς µ υ σ τ η ρ ι α κ ό τ η τ α ς

Η έννοια της µυστηριακότητας όχι µόνο σχετίστηκε µε υψηλές προτιµήσεις προκαλώντας την εξερευνητική διάθεση των παρατηρητών, αλλά έγινε εύκολα και αυθόρµητα αντιληπτή. Τα

αποτελέσµατα στην κατεύθυνση αυτή, συµφωνούν µε τα ευρήµατα παρόµοιων ερευνών επιβε-βαιώνοντας τις απόψεις των Lynch & Gimblett (1992) σχετικά µε την ευκολία κατανόησης της έννοιας από τους αξιολογητές.

Το σηµαντικότερο όµως συµπέρασµα που προέκυψε σε ότι αφορά τη συµβολή της µυστη-

ριακότητας στις προτιµήσεις, ήταν ότι διακρίθηκε σε διαφορετικές µορφές, προκαλώντας ι-σχυρές τάσεις προσέγγισης ακόµη και σε τοπία µε εµφανή την ανθρώπινη επίδραση, ακόµη δε και σε τοπία που θεωρήθηκαν κατά γενική οµολογία δυσάρεστα. Αναλυτικότερα:

1. Η έννοια της µυστηριακότητας συνδέθηκε µε µορφές «αόριστης εξερεύνησης» (π.χ. τοπίο

1) όπου τα άτοµα ξεκίνησαν από ένα επίπεδο µέτριας σχετικά διέγερσης στοχεύοντας σε ένα υψηλότερο.

2. Η έννοια της µυστηριακότητας ήταν λιγότερο δελεαστική και περισσότερο αυτονόητη έχο-

ντας την αίσθηση της «συνέχειας» και των «προβλέψιµων» εµπειριών σε αρκετά µεγάλο

βαθµό (π.χ. τοπίο 2).

3. Το χαρακτηριστικό της µυστηριακότητας προκάλεσε µια µορφή καθαρά «συγκεκριµένης»

εξερεύνησης (π.χ. τοπίο 3), σε αντιπαραβολή µε τις δύο προηγούµενες περιπτώσεις όπου η

προξενούµενη περιέργεια δεν ήταν τόσο έντονη και κατευθυνόµενη. Στην τελευταία αυτή

περίπτωση, τα άτοµα ωθήθηκαν από ένα υψηλό επίπεδο διέγερσης στοχεύοντας σε ένα χα-

µηλότερο, έτσι ώστε να µειώσουν την αβεβαιότητα και να «αποφορτίσουν» την ένταση

που τους προκλήθηκε από την εξωτερική πηγή.

4 ο ν Ο ρ ό λ ο ς τ ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ο ύ τ η ς πρ ο σ β α σ ι µ ό τ η τ α ς σ τ ο χώρ ο

Η ευκολία πρόσβασης στο οπτικό περιβάλλον και ο βαθµός στον οποίο οι παρατηρητές έκρι-ναν ότι µπορούν να κινηθούν στο χώρο, επηρέασαν θετικά τις αξιολογήσεις. Οι προτιµήσεις

Page 167: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

163

ήταν λοιπόν υψηλές σε τοπία που προσέφεραν «παροχές» κίνησης σε χωρικό επίπεδο και πα-

ρείχαν ευκαιρίες απόκτησης καινούργιας, όχι όµως αυτονόητης πληροφορίας.

5 ο ν Ο ι Περ ι β α λ λ ο ν τ ι κ έ ς «π αρ ο χ έ ς» τ ο υ τ ο π ί ο υ

Οι περιβαλλοντικές παροχές του τοπίου όπως αυτές ορίζονται σύµφωνα µε το οικολογικό µο-

ντέλο του Gibson (βλέπε σ. 47), φάνηκε να παίζουν πολύ σηµαντικό ρόλο στις προτιµήσεις. Όταν τα άτοµα εκφράζουν αυθόρµητα απόψεις όπως «Στο τοπίο αυτό δεν υπάρχει τίποτα να

κάνεις», γίνεται φανερό ότι οι «δυνατότητες» του περιβάλλοντος είναι στοιχείο που θα πρέπει να λαµβάνεται σοβαρότατα υπόψη στη διαδικασία αξιολόγησης. Ακόµη περισσότερο, µπορεί σε αρκετές περιπτώσεις να αποτελέσει ένα αντικειµενικά, και όχι υποκειµενικά µετρήσιµο χα-

ρακτηριστικό.

6 ο ν Η π αρ άµ ε τ ρ ο ς τ η ς σ υ ν ο χ ή ς – σ υ ν ά φ ε ι α ς

µ ε τ α ξ ύ τω ν χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κώ ν τ ο υ ο π τ ι κ ο ύ π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο ς

Η συνοχή και συνάφεια µεταξύ των χαρακτηριστικών του τοπίου ήταν χαρακτηριστικά που

επίσης συνδέθηκαν µε υψηλές προτιµήσεις. Τις περισσότερες όµως φορές το συµπέρασµα αυ-

τό προέκυψε έµµεσα και µέσω της αντίστροφης κατεύθυνσης, αφού η ασυµβατότητα και ο

βαθµός προσαρµογής των κατασκευών στο περιβάλλον όπου αυτές εντάσσονται φάνηκε ότι επηρέασαν αρνητικά τις αξιολογήσεις.

Τα άτοµα εξέφρασαν πολύ άµεσα απόψεις σχετικά µε το αν ταιριάζουν ή όχι ορισµένα χα-

ρακτηριστικά στο τοπίο. Τοπία µε τεχνικές κατασκευές όπως στύλους µεταφοράς ηλεκτρικού

ρεύµατος και κεραίες αναµετάδοσης, προκάλεσαν σηµαντικότατες οπτικές αλλοιώσεις. Ο

βαθµός ασυµφωνίας και ασυµβατότητας των συγκεκριµένων κατασκευών µε το ευρύτερο πε-ριβάλλον, αποτέλεσε παράγοντα που σχετίστηκε µε το βαθµό συνοχής µεταξύ των χαρακτηρι-στικών του τοπίου.

Συνοπτικά λοιπόν, µε βάση όσα καταγράφηκαν έγινε σαφές ότι το τοπίο είναι «σύνολο» και όχι απλή παράθεση φυσικών ή τεχνητών χαρακτηριστικών. Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι είναι σχεδόν αδύνατο να αποχωριστούν συγκεκριµένα χαρακτηριστικά και να πραγµατοποιηθεί ε-κτίµηση ενός «µερικού» τοπίου.

Page 168: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

164

7 ο ν Ν εω τ ε ρ ι σ τ ι κ ά χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά σ τ ο τ ο π ί ο

Νεωτεριστικά στοιχεία και εξαιρετικά καινοτοµικά χαρακτηριστικά στο τοπίο προκάλεσαν ισχυρή κινητοποίηση της προσοχής, όχι όµως υψηλές προτιµήσεις. Σηµείο στο οποίο αξίζει να

δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα, είναι ότι τα άτοµα δεν µπορούσαν να «εξαγάγουν» ή να «αποκαλύ-

ψουν» νόηµα από τα καινοτοµικά αυτά χαρακτηριστικά. Χρειάζεται ίσως εποµένως µεγαλύτε-ρη προσοχή από τους σχεδιαστές και αρχιτέκτονες, όχι τόσο ως προς τη νεωτεριστικότητα των κατασκευών, όσο ως προς το συµβολισµό των εννοιών που οι κατασκευές αυτές καλούνται να

αποδώσουν. ∆ιατυπώνοντας την παραπάνω άποψη, σε καµία όµως περίπτωση δε σηµαίνει ότι πιστεύου-

µε ότι όλες οι κατασκευές θα πρέπει να είναι «συνηθισµένες» ή να ακολουθούν την «πεπατη-

µένη» σε ότι έχει να κάνει µε το βαθµό προσαρµογής τους στο γενικότερο πλαίσιο στο οποίο

κρίνεται ότι πρέπει να ενταχθούν. Απλώς, σε τοπία πάρκων ή περιβάλλοντα όπου σκοπός είναι να δοθεί η αίσθηση της φυσικότητας, οι σχεδιαστές και οι διαχειριστές θα πρέπει να λαµβά-

νουν σοβαρότερα υπόψη τους τη «λογική» περί αισθητικής προσαρµογής ορισµένων στοιχεί-ων, του κόσµου στον οποίο η διαχείριση του τοπίου απευθύνεται.

8 ο ν Ο ρ ό λ ο ς τ ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ο ύ τ η ς ε υ α ν α γ νω σ ι µ ό τ η τ α ς

Ο ρόλος του χαρακτηριστικού της ευαναγνωσιµότητας φάνηκε να επαληθεύεται πολύ καθαρά

στην κατηγορία των δασικών τοπίων. Η δυσκολία προσανατολισµού στο χώρο ήταν χαρακτη-

ριστικό που όχι µόνο συνδέθηκε µε χαµηλές προτιµήσεις, αλλά και προκάλεσε συναισθήµατα

ανασφάλειας, ανησυχίας, ή ακόµη και φόβου στα περισσότερα άτοµα.

Όσα οι παρατηρητές ανέφεραν συνηγορούν στο ότι η απόσταση οπτικής διείσδυσης είναι παράγοντας που συνδέεται άµεσα µε την ευαναγνωσιµότητα του τοπίου, την ευκολία προσα-

νατολισµού και τη δυνατότητα κίνησης σε τοπία δασών. Η αφύσικα δοµηµένη βλάστηση θεωρήθηκε σίγουρα αρνητικό χαρακτηριστικό, δίνοντας

την αίσθηση του τεχνητού και «παραβιάζοντας» κατά κάποιο τρόπο την «εικόνα» του δάσους που τα περισσότερα άτοµα έχουν στο µυαλό τους.

9 ο ν ∆ ι α φ ο ρ έ ς σ τ ι ς πρ ο τ ι µ ή σ ε ι ς α ν άµ ε σ α

σ τ α ά τ ο µ α τ η ς ασ τ ι κ ή ς κ α ι τ η ς ε π α ρ χ ι α κ ή ς π ε ρ ι ο χ ή ς

Οι απόψεις που καταγράφηκαν δε φάνηκε να αποκαλύπτουν διαφορές ανάµεσα στους µαθητές της Θεσσαλονίκης και τους µαθητές των περιοχών της ορεινής Χαλκιδικής. Μοναδική εξαίρε-ση αποτέλεσε το χιονισµένο τοπίο (τοπίο 20: Εθνικός δρυµός Πάρνηθας) το οποίο θεωρήθηκε

Page 169: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

165

«απλά ωραίο όχι όµως και κάτι το εξαιρετικό» µόνο όµως από τα άτοµα της Βαρβάρας, σε α-

ντίθεση µε το σύνολο του δείγµατος που αξιολόγησε το συγκεκριµένο τοπίο «εξαιρετικά ω-

ραίο».

Πρέπει όµως απαραίτητα να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η περίπτωση των µαθητών από

τη Βαρβάρα αποτελεί «ακραίο» δείγµα, αφού για τα συγκεκριµένα άτοµα, τοπία σαν το παρα-

πάνω είναι πολύ συνηθισµένα. Έτσι λοιπόν, η οικειότητα ορισµένων ανθρώπων µε (κοινώς παραδεκτά) εξαιρετικά ωραία τοπία που για αυτούς όµως αποτελούν κάτι δεδοµένο, συνηθι-σµένο και καθηµερινό, οδήγησε σε χαµηλότερες προτιµήσεις (όχι όµως χαµηλές) σε σχέση µε όσους σπάνια συναντούν τέτοια τοπία. Αυτό όµως δε σηµαίνει ότι οι «οικείοι» µε τα εν λόγω

τοπία άνθρωποι δεν αναγνώρισαν την κατά γενική άποψη οµορφιά των τοπίων αυτών. Συνοπτικά λοιπόν, η οµοιότητα στις απόψεις µεταξύ αστικής και επαρχιακής περιοχής ήταν

κάτι παραπάνω από αξιοσηµείωτη, τις περισσότερες φορές ήταν εντυπωσιακή, µε µοναδική

ανιχνεύσιµη διαφοροποίηση σε µια «ακραία» περίπτωση. Αν ληφθεί όµως υπόψη το σύνολο

του δείγµατος των ατόµων από τις επαρχιακές περιοχές, η παράµετρος της οικειότητας σαν χαρακτηριστικό αυτό καθαυτό, δεν αποτέλεσε διαφοροποιό παράγοντα προτιµήσεων. Το συ-

µπέρασµα αυτό επιβεβαιώνει τα αποτελέσµατα των Παντή κ.ά., (1996, σ. 160) σχετικά µε την περιβαλλοντική στάση των µαθητών και τις απόψεις του Hammit, (1979, p. 223) σε ότι αφορά

την αξιολόγηση του τοπίου.

Οι κυριότεροι λόγοι της οµοιότητας απόψεων και της σύγκλισης στις προτιµήσεις πιθανότατα

είναι: • Οι οµοιογενοποιητικοί µηχανισµοί της νεολαίας, µέσα από τους οποίους µεταδίδονται βα-

σικά πρότυπα που συχνά αποδεικνύονται ισχυρότερα από τις διαφοροποιήσεις που δηµι-ουργεί ο τόπος κατοικίας, η οικονοµική κατάσταση, οι επιδόσεις στο σχολείο κ.λπ. (Παντής κ.ά., 1996, σ. 159). Οι οµοιογενοποιητικοί αυτοί µηχανισµοί είναι συνήθως τα ΜΜΕ και σε µικρότερο βαθµό το σχολείο. Τα ΜΜΕ όχι µόνο προβάλουν στάσεις και συµπεριφορές, αλ-

λά και καθορίζουν, µερικές µάλιστα φορές επιβάλλουν «πρότυπα». Όσα καταγράφηκαν συ-

νηγορούν στο ότι τα «πρότυπα» του τοπίου φαίνεται να είναι τα ίδια για τα άτοµα της επαρ-

χίας και τα άτοµα της πόλης, αφού όλοι σχεδόν οι αξιολογητές ανέφεραν τη φυσικότητα ως τον κυριότερο λόγο των προτιµήσεων.

• Η παρατηρούµενη µέχρι πριν λίγες δεκαετίες (’70 και ’80) διάσταση απόψεων, στάσης και συµπεριφοράς απέναντι στο φυσικό περιβάλλον ανάµεσα σε κατοίκους αστικών και επαρ-

χιακών περιοχών, τα τελευταία χρόνια αν δεν έχει εξαφανιστεί εντελώς, έχει σίγουρα αµ-

βλυνθεί σε εκπληκτικό βαθµό (Boxner & Wiseman, 1997, p. 112). Μοναδική ίσως εξαίρεση

Page 170: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

166

αποτελούν εκείνες οι οµάδες πληθυσµού που έχουν καθαρά λειτουργική σχέση µε τη φύση

(π.χ. αγρότες, κτηνοτρόφοι) (McAndrew, 1993, p. 254).

Ειδικότερα δε, στις µικρότερες ηλικιακές οµάδες (10 – 15 ετών) το «κλείσιµο της ψαλί-δας» στις απόψεις για το φυσικό περιβάλλον (και το τοπίο ειδικότερα), εξηγείται ικανοποι-ητικά από:

1. Την εξαιρετική σύγκλιση του τρόπου ζωής και των προτύπων που προβάλλονται. 2. Το πανοµοιότυπο σύστηµα εκπαίδευσης. 3. Τις πρακτικά ίσες ευκαιρίες πρόσβασης σε όλες τις διαθέσιµες πηγές πληροφόρησης

(τηλεόραση, ραδιόφωνο, διαδίκτυο, έντυπα).

4. Την εξαφάνιση των προβληµάτων µετακίνησης ανάµεσα σε επαρχιακές και αστικές πε-ριοχές.

1 0ο ν ∆ ι αφ ο ρ έ ς σ τ ι ς πρ ο τ ι µ ή σ ε ι ς α ν ά λ ο γ α µ ε τ ο φ ύ λ ο τω ν α τ ό µω ν

Οι διαφορές που διαπιστώθηκαν σε ότι αφορά το φύλο των αξιολογητών, ήταν µικρές, και ό-

σες ενίοτε εντοπίστηκαν ήταν σε γενικές γραµµές αναµενόµενες. Μία διαφορά που ανιχνεύτηκε ήταν ότι τα κορίτσια του δείγµατος (άσχετα από περιοχή) έ-

δειξαν να εντυπωσιάζονται σε πολύ µεγαλύτερο βαθµό σε σχέση µε τα αγόρια, από τα «αισθη-

τικά» χαρακτηριστικά και τα κοινωνικά πρότυπα «ροµαντισµού». Τα λουλούδια για παράδειγ-µα (τοπίο 22: πρόποδες όρους Μενοικίου ∆ράµας), έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση και προσέλκυ-

σαν σε µεγάλο βαθµό το ενδιαφέρον των κοριτσιών. Το συµπέρασµα αυτό βρίσκεται σε πλήρη

συµφωνία µε τα αποτελέσµατα και τις απόψεις των R. Kaplan, 1979; Lee, 1979; Maciá, 1979;

Tuan, 1990; Bourassa, 1991; Cohen & Horm–Wingerd, 1993; Farmakis et al., 1999, σχετικά

µε τις προτιµήσεις για το τοπίο (και όχι µόνο), µεταξύ ανδρών και γυναικών. Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι σε όσα τοπία ο κίνδυνος ήταν άµεσα δηλωµένος και εµφα-

νής (π.χ. τοπίο 15: ορµητικός καταρράκτης σε παραπόταµο Αµαζονίου) δεν εντοπίστηκε δια-

φοροποίηση στις τάσεις προσέγγισης. Σε τοπία όµως όπου υπήρχε αίσθηση κινδύνου και όχι φανερή απειλή (π.χ. τοπίο 30: σκοτεινό, οπτικά αδιαπέραστο δάσος), ανιχνεύτηκε διαφορά α-

πόψεων ανάµεσα σε αγόρια και κορίτσια. Η διαφοροποίηση όµως αυτή δεν είχε να κάνει µε την αξιολόγηση του τοπίου αλλά µε την εκδήλωση συµπεριφοράς σε αυτό.

Σε επίπεδο ενδεχόµενης δραστηριοποίησης λοιπόν, καταγράφηκαν διαφορές στη διάθεση

προσέγγισης ενός τοπίου το οποίο δηµιούργησε συναισθήµατα φόβου και ανασφάλειας. Τα

αγόρια φάνηκε να υπερνικούν το φόβο τους, να είναι περισσότερο σίγουρα για τον εαυτό τους και να δηλώνουν ότι θα προσέγγιζαν ένα τοπίο όπου ο κίνδυνος που ενδέχεται να υπάρχει δεν ήταν άµεσα δηλωµένος. Παρόλα αυτά όµως, τα συγκεκριµένα συµπεράσµατα αφορούν αυτά

Page 171: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

167

που άτοµα είπαν ότι θα έκαναν. ∆ε γνωρίζουµε τίποτα για τη συµπεριφορά των ατόµων σε πραγµατικές συνθήκες ενός περιβάλλοντος που καθαρά προκάλεσε φόβο.

1 1ο ν Τα τ ο π ί α π ο υ σ υ γ κ ρ α τ ο ύ ν τ α ι ε ύ κ ο λ α σ τ η µ ν ή µη

Όλα σχεδόν τα άτοµα στο τέλος της συνέντευξης µπορούσαν να θυµηθούν εύκολα, µόνο τα

τοπία που τους προκάλεσαν ιδιαίτερη εντύπωση. Στην τελευταία λοιπόν ερώτηση που τέθηκε ως εξής: «Ποια τοπία µπορείτε να θυµηθείτε αυτή τη στιγµή;», η γενική τάση που διαπιστώθηκε ήταν: 1. Οι παρατηρητές ανέφεραν αυθόρµητα πρώτα από όλα, τα εξαιρετικά ευχάριστα τοπία (π.χ.

τοπίο 14: µικρός καταρράκτης σε ορεινό δασικό τοπίο, τοπίο 20: χιονισµένο τοπίο Εθνικού

δρυµού Πάρνηθας, τοπίο 31: φθινοπωρινό τοπίο οξιάς στα Πιέρια).

2. Στη συνέχεια ανέφεραν τα εξαιρετικά δυσάρεστα ή ιδιαίτερα «έντονα» τοπία (π.χ. τοπίο 3:

τοπίο ορεινής περιοχής στη Μεταµόρφωση Βερµίου, τοπίο 11: στύλοι µεταφοράς ηλεκτρι-κού ρεύµατος στη Βαρβάρα, τοπίο 15: ορµητικός καταρράκτης Αµαζονίου, τοπίο 25: πρώ-

το τοπίο στα µεταλλεία Βάβδου, τοπίο 30: σκοτεινό δάσος οξιάς στη Βαρβάρα Χαλκιδι-κής).

3. Μόνο στο τέλος, και σε λίγες µάλιστα περιπτώσεις, αναφέρθηκαν όσα τοπία θεωρήθηκαν «µέτρια» (π.χ. τοπία 6 & 7: τοπία στη λίµνη Βόλβη, τοπίο 10: Τρία – Πέντε Πηγάδια Βερ-

µίου, τοπία 16 & 17: τοπίο στο πάρκο «Πλατανάκια» και τοπίο στο πάρκο Αγίου Νικολάου

Νάουσας). Με λίγα λόγια, αν και τα «µέτρια» τοπία στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αξιολογήθηκαν περισσότερο ευχάριστα από ότι τα «έντονα», δεν µπορούσαν να αποτυπω-

θούν εύκολα στη µνήµη.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις συµφωνούν πλήρως µε όσα διατυπώνουν οι Ulrich (1983, p. 92)

και Knopf (1991, p. 791): Σχεδόν πάντα, τα τοπία που µπορούν να ανακληθούν από τη µνήµη

ευκολότερα, είναι όσα προκαλούν πρωταρχικές αντιδράσεις άµεσης προτίµησης ή έντονης α-

πόρριψης. Τα συµπεράσµατα αυτά έχουν ιδιαίτερη σηµασία σε ότι έχει να κάνει µε τη διαχείριση πε-

ριοχών για σκοπούς αναψυχής και ψυχαγωγίας. Κατά την άποψη µας λοιπόν, οι διαχειριστές θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη βαρύτητα στο γεγονός ότι όταν διαφορετικές οµάδες πληθυ-

σµού επισκέπτονται το ίδιο τοπίο, έχουν διαφορετικούς σκοπούς και κίνητρα. Για παράδειγµα,

όσοι επισκέπτονται τον Εθνικό δρυµό Ολύµπου, δεν αποβλέπουν ούτε προσδοκούν τις ίδιες εµπειρίες µε όσους επισκέπτονται ένα περιαστικό δάσος το Σαββατοκύριακο. Οι οπτικές επεµ-

βάσεις στο τοπίο (το οποίο είναι υποσύνολο της γενικότερης υπό διαχείριση περιοχής) θα πρέ-

Page 172: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

168

πει να εξετάζονται µε γνώµονα τα χαρακτηριστικά των «χρηστών». Ένα «έντονο» ή πολύ

«ορµητικό» τοπίο, ορισµένους ανθρώπους µπορεί να τους φοβίζει. Το ίδιο όµως τοπίο για κά-

ποιους άλλους, µπορεί να αποτελεί το ιδανικό µέρος, σε ότι τουλάχιστον αφορά σκοπούς ανα-

ψυχής. Πρέπει επίσης να καταστεί σαφές ότι η εµπειρία του τοπίου δε µένει µόνο στο επίπεδο του

«τι βλέπει» κάποιος. Την εικόνα µιας περιοχής που κάποιος επισκέπτεται, την «κουβαλά» µαζί του κι όταν φεύγει (Hammitt, 1979, p. 223; Rusell & Snodgrass 1991, p. 270). Αν ένα τοπίο

προκαλέσει εντύπωση υπό την έννοια της δυσαρµονίας ή ασυµβατότητας κάποιας κατασκευής µε το γενικότερο περιβάλλον, µένει πολύ έντονα στη µνήµη. Το πιθανότερο είναι µάλιστα να

ανακαλείται πολύ ευκολότερα από ότι ένα µέτριο ή ακόµη και ωραίο τοπίο που ο παρατηρητής συνάντησε στη συγκεκριµένη περιοχή.

Αρκεί λοιπόν µια µικρή µόνο «άστοχη» επέµβαση στο τοπίο, για να προκαλέσει άσχηµη ε-ντύπωση στα άτοµα, παρότι το σύνολο του ευρύτερου περιβάλλοντος µπορεί να είναι εξαιρε-τικά ωραίο. Η φαινοµενικά ποσοτικά ασήµαντη σε σχέση το σύνολο του χώρου υποβάθµιση

της οπτικής ποιότητας, δε σηµαίνει ότι είναι και ποιοτικά ασήµαντη. Αν ερωτηθούν οι παρα-

τηρητές αφού εγκαταλείψουν την περιοχή, τι τους έκανε περισσότερο εντύπωση ή τι µπορούν άµεσα να θυµηθούν, τότε πιθανότατα θα διαπιστωθεί ότι οι εικόνες που εύκολα ανακαλούνται, έχουν ποιοτικά και όχι ποσοτικά κριτήρια διαχωρισµού.

1 2ο ν Ο β α θ µ ό ς ο µ ο φω ν ί α ς τω ν πρ ο τ ι µ ή σ εω ν

Γενικά καταγράφηκε υψηλή σύγκλιση προτιµήσεων, και αυτό µάλιστα άσχετα από φύλο και περιοχή. Το εν λόγω συµπέρασµα αφορά όµως περισσότερο τα «ακραία» τοπία, όσα δηλαδή

ήταν κατά το κοινώς θεωρούµενο πολύ ωραία ή πολύ άσχηµα. Σε ορισµένες µάλιστα περιπτώ-

σεις, σε τοπία µε κυρίαρχο χαρακτηριστικό το νερό το οποίο ήταν καθαρό, χαρακτηρίζονταν από κίνηση και πλαισιωνόταν από βλάστηση (π.χ. τοπίο 14: µικρός καταρράκτης σε ορεινό

δασικό τοπίο) η οµοφωνία απόψεων ήταν κάτι παραπάνω από εντυπωσιακή, ήταν απόλυτη. Το

ίδιο συνέβη και στην περίπτωση των «άσχηµων» τοπίων (π.χ. τοπίο 24: Ασβεστοχώρι Θεσσα-

λονίκης, τοπία 25 & 26: πρώτο και δεύτερο τοπίο µεταλλείων Βάβδου). Σε όσα όµως τοπία

διαπιστώθηκαν σύµφωνα µε τα λεγόµενα των παρατηρητών, «τόσο θετικά όσο και αρνητικά

χαρακτηριστικά» (π.χ. τοπίο 10: Τρία – Πέντε Πηγάδια Βερµίου), οι προτιµήσεις δεν ακολού-

θησαν µία γενική τάση και η διασπορά απόψεων ήταν αρκετά µεγάλη.

Τα συµπεράσµατα επαληθεύουν τις απόψεις του Dearden (1987, p. 271): Η σύγκλιση στις προτιµήσεις είναι εκπληκτική σε τοπία πολύ ωραία ή πολύ άσχηµα, αφού οι «εξωτερικοί» από

τον παρατηρητή παράγοντες (χαρακτηριστικά του τοπίου) υπερισχύουν των υποκειµενικών

Page 173: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

169

κριτηρίων αξιολόγησης. Αντίστροφα, η σύγκλιση στις προτιµήσεις είναι πολύ χαµηλότερη σε τοπία ανάµεσα στα όρια του εξαιρετικά ωραίου ή άσχηµου. Στις περιπτώσεις αυτές, η αξιολό-

γηση κατευθύνεται περισσότερο από τα προσωπικά κριτήρια του παρατηρητή, παρά από τα

(εξωτερικά από το άτοµο) χαρακτηριστικά του τοπίου.

1 3ο ν Ο ρ ό λ ο ς τω ν σ υ ν α ι σ θ η µ ά τω ν κα τ ά τ η ν α ξ ι ο λ ό γ η σ η τ ο υ τ ο π ί ο υ

Τα αποτελέσµατα κατέδειξαν ότι ο ρόλος των συναισθηµάτων κατά τη διαδικασία αξιολόγη-

σης είναι πολύ σηµαντικός. Έγινε φανερό ότι η καταγραφή των συναισθηµάτων που το οπτικό

περιβάλλον προκαλεί στα άτοµα, µπορεί να αποκαλύψει σε σηµαντικό βαθµό τη σχέση των παρατηρητών µε το τοπίο. Αυτό σηµαίνει ότι αν η αξιολόγηση µείνει µόνο στο επίπεδο του

πόσο αρέσει ή δεν αρέσει ένα τοπίο, παραµένει αδιευκρίνιστο το είδος της τελικής συµπεριφο-

ράς που οι παρατηρητές εκφράζουν ότι θα µπορούσαν να εκδηλώσουν στο συγκεκριµένο περι-βάλλον. Το τελευταίο αυτό σηµείο, επιβεβαιώνει τις απόψεις των Rusell & Snodgrass (1991, p.

257): Οι προτιµήσεις µεταξύ διαφορετικών ανθρώπων ή διαφορετικών οµάδων πληθυσµού για

ορισµένα τοπία, µπορεί να µη διαφέρουν, ο τρόπος όµως µε τον οποίο θα δραστηριοποιούνταν οι συγκεκριµένοι άνθρωποι στα υπό αξιολόγηση τοπία, µπορεί να είναι εντελώς διαφορετικός.

Οι απόψεις που καταγράφηκαν έδειξαν ότι η τελική εκτίµηση καθορίζεται όχι µόνο από το

πόσο ευχάριστο θεωρείται το τοπίο, αλλά και από το τι επίπεδα διέγερσης και κινητοποίησης της προσοχής προκαλεί. Αναλυτικότερα:

1. Όσα τοπία προκάλεσαν χαµηλά επίπεδα διέγερσης και δε θεωρήθηκαν ευχάριστα, χαρα-

κτηρίστηκαν µονότονα και βαρετά (π.χ. τοπίο 21: τοπίο στη διαδροµή Αρναία – Στανός). 2. Όσα τοπία προκάλεσαν επίσης χαµηλά επίπεδα διέγερσης αλλά αξιολογήθηκαν ευχάριστα,

χαρακτηρίστηκαν ήρεµα και γαλήνια (π.χ. τοπίο 22: τοπίο στους πρόποδες του όρους Με-νοικίου ∆ράµας).

Ανάλογα µε την επίδραση των δύο αυτών ανεξάρτητων παραγόντων (ευχαρίστηση και διέγερ-

ση) επηρεάστηκε και το είδος της τελικής δραστηριότητας που εκφράστηκε ότι µπορεί να εκ-

δηλωθεί. Όσα άτοµα προτίµησαν περισσότερο «µη προβλέψιµες» εµπειρίες, επέλεξαν περισ-

σότερο «περιπετειώδη» ή «έντονα», παρά «εξαιρετικά ευχάριστα» τοπία. Η διαφοροποίηση

αυτή όµως διαπιστώθηκε όχι µόνο ανάµεσα σε διαφορετικά άτοµα, αλλά ακόµη και στο ίδιο

άτοµο, ανάλογα µε την εκάστοτε διάθεση και σκοπούς του.

Γενικά πάντως, οι απόψεις που εκφράστηκαν έδειξαν ότι όσα τοπία αξιολογήθηκαν ευχάρι-στα συνδέθηκαν µε ισχυρές προσεγγιστικές διαθέσεις. Σε τοπία που θεωρήθηκαν όµως δυσά-

ρεστα, πρέπει να σηµειωθεί ότι:

Page 174: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

170

1. Οι ισχυρότερες εκφραζόµενες τάσεις προσέγγισης εκδηλώθηκαν σε όσα προκάλεσαν χα-

µηλά επίπεδα διέγερσης (υπό την έννοια της έντασης) (π.χ. τοπίο 26: δεύτερο τοπίο µεταλ-

λείων Βάβδου).

2. ∆υσάρεστα τοπία που προξένησαν µέτρια επίπεδα διέγερσης (υπό την έννοια όµως της κι-νητοποίησης της προσοχής και όχι της έντασης) προτιµήθηκαν λιγότερο (π.χ. τοπίο 24:

Ασβεστοχώρι Θεσσαλονίκης) σε σχέση µε όσα δηµιούργησαν σχετικά υψηλά επίπεδα κι-νητοποίησης της περιέργειας (π.χ. τοπίο 25: πρώτο τοπίο µεταλλείων Βάβδου).

1 4ο ν Σηµ ε ί α σ ύ γ κ λ ι σ η ς τ υ π ι κώ ν – π ε ρ ι γ ρ αφ ι κώ ν

κ α ι γ νω σ τ ι κώ ν µ ο ν τ έ λω ν α ξ ι ο λ ό γ η ση ς

Τόσο τα αντικειµενικά, όσο και τα υποκειµενικά µοντέλα αξιολόγησης φάνηκε να έχουν κοι-νές θέσεις. Παρόλο που η «λογική» των µεθόδων της αρχιτεκτονικής τοπίου βρίσκεται στην αντίθετη κατεύθυνση από όσα πρεσβεύουν τα γνωστικά µοντέλα, εντούτοις, και οι δύο µεθο-

δολογίες συγκλίνουν σε βασικά σηµεία. Το συµπέρασµα αυτό επιβεβαιώνει τις απόψεις της Rachel Kaplan (1977, p. 246): η µορφή, η γραµµή, το χρώµα, η υφή καθώς και οι σχέσεις µε-ταξύ τους, αν και χρησιµοποιούνται ως «αντικειµενικά» κριτήρια αξιολόγησης από τα τυπικά

– περιγραφικά µοντέλα, πρέπει να αναγνωριστεί το γεγονός ότι έχουν µεγάλη ψυχολογική ση-

µασία στους ανθρώπους. Οι απόψεις που τα άτοµα εξέφρασαν, έδειξαν ότι ορισµένες βασικές αρχές των «αντικειµε-

νικών» µεθόδων ισχύουν, και µάλιστα σε µεγάλο βαθµό. Για παράδειγµα, φάνηκε να επαλη-

θεύονται οι τοποθετήσεις σχετικά µε: • Την εστιακή διαµόρφωση του τοπίου (π.χ. τοπίο 2: µονοπάτι περιήγησης στο πάρκο του

Αγίου Νικολάου Νάουσας). • Την αντανάκλαση µορφών σε υδάτινες επιφάνειες (π.χ. τοπίο 5: τεχνητή λίµνη).

• Την αρχή πλαισίωσης του χώρου (π.χ. τοπίο 7: δεύτερο τοπίο της λίµνης Βόλβης). • Την αρµονική σύνθεση µεταξύ τραχείας υφής των βράχων και λείας υφής της βλάστησης

(π.χ. τοπίο 18: µονοπάτι στο περιαστικό δάσος Θεσσαλονίκης). • Το βαθµό προσαρµοστικότητας και συµβατότητας των κατασκευών στο γενικότερο τοπίο

(π.χ. τοπίο 19: λυόµενο ∆ασαρχείου Αρναίας στον Ταξιάρχη Χαλκιδικής).

Η εξήγηση του εντοπισµού των κοινών αυτών σηµείων, βρίσκεται πιθανότατα στο ότι ορισµέ-νες βασικές αρχές των τυπικών περιγραφικών µοντέλων είναι δυνατόν να εξηγηθούν όχι µόνο

ως αποτέλεσµα της σύνθεσης των φυσικών χαρακτηριστικών του τοπίου, αλλά στο τι η σύνθε-

Page 175: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

171

ση αυτή προκαλεί στα άτοµα. Στην περίπτωση για παράδειγµα του τοπίου 7 (δεύτερο τοπίο της λίµνης Βόλβης) η πλαισίωση του οπτικού περιβάλλοντος εκτός από αντικειµενικά εκτιµώµενο

χαρακτηριστικό και στοιχείο «κλίµακας» του χώρου, είναι και παράγοντας «περιβολής» του

τοπίου, δίνοντας την αίσθηση της σιγουριάς, προφύλαξης και ασφάλειας, αποκρύπτοντας όµως συγχρόνως τη διαθέσιµη πληροφορία. Η πλαισίωση προσδίδει σε κάποιο βαθµό την «ισορρο-

πία» ανάµεσα στην κατανόηση και την εµπλοκή του παρατηρητή στη δυναµική του τοπίου.

1 5ο ν Ο τ ρ ό π ο ς π αρ ο υ σ ί α σ η ς τω ν τ ο π ί ω ν

Αν και σίγουρα οι φωτογραφικές διαφάνειες δεν είναι το ίδιο µε την επιτόπου εµπειρία, εντού-

τοις διαπιστώθηκε ότι αποτελούν ένα πρόσφορο µέσο παρουσίασης. Οι περισσότεροι παρατη-

ρητές δεν είχαν δυσκολία στο να «φανταστούν» το πραγµατικό τοπίο, εκφράζοντας µάλιστα

απόψεις σχετικά µε το ρόλο και των άλλων εκτός της όρασης αισθήσεων (π.χ. τοπία 4 και 14).

1 6ο ν Η µ έ θ ο δ ο ς σ υ λ λ ο γ ή ς τω ν δ ε δ ο µ έ νω ν

Σχετικά µε τη µέθοδο συλλογής των δεδοµένων, αξίζει να σηµειωθεί ότι τα περισσότερα άτο-

µα δήλωσαν ότι αισθάνθηκαν πολύ ευχάριστα συµµετέχοντας στην έρευνα. Αν ληφθεί επίσης υπόψη ότι παρότι που ορισµένες φορές (ειδικά κατά το στάδιο της προέρευνας) οι συνεντεύ-

ξεις διάρκεσαν έως και λίγο παραπάνω από µιάµιση ώρα, εντούτοις οι αξιολογητές δήλωσαν ότι η όλη διαδικασία δεν τους κούρασε καθόλου, σε όλες µάλιστα σχεδόν τις περιπτώσεις εί-παν χαρακτηριστικά ότι «δεν κατάλαβαν πως πέρασε η ώρα».

Οι µαθητές όχι µόνο συµµετείχαν ενεργά αλλά και φάνηκε να διασκεδάζουν εκφράζοντας τις απόψεις τους. Αυτό µπορεί σε κάποιο βαθµό να εξηγηθεί από το γεγονός ότι η συνέντευξη

είναι περισσότερο «ευέλικτη» µέθοδος συλλογής δεδοµένων από ότι το ερωτηµατολόγιο. Ε-

κτός από την ευχέρεια καταγραφής αντιδράσεων, άµεσων απόψεων, ιδεών και συναισθηµά-

των, η συνέντευξη λαµβάνει υπόψη το γεγονός ότι όλοι σχεδόν οι άνθρωποι είναι περισσότερο

πρόθυµοι να µιλούν παρά να γράφουν (Παρασκευόπουλος, 1991, σ. 129).

Τα αποτελέσµατα, επιβεβαιώνουν όσα αναφέρουν οι S. Kaplan, 1977, p. 226; R. Kaplan,

1979, p. 214; Pitt & Zube, 1979, p. 233; Ελευθεριάδης, 1996, σ. 52, σχετικά µε την προθυµία

και το ενδιαφέρον συµµετοχής του κοινού στη διαδικασία αξιολόγησης του τοπίου.

Page 176: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

172

1 7ο ν Τα µ ε ι ο ν ε κ τ ή µ α τ α ε φ α ρµ ο γ ή ς τω ν γ νωσ τ ι κώ ν µ ο ν τ έ λω ν

α ξ ι ο λ ό γ η ση ς κ α ι η π ο ρ ε ί α τω ν πρ ό σ φ α τω ν ε ρ ε υ νώ ν

Όσα καταγράφηκαν έδειξαν ότι τα γνωστικά µοντέλα µπορούν όχι µόνο να αξιολογήσουν µε επιτυχία το τοπίο αλλά και να προβλέψουν µε αρκετά µεγάλη ακρίβεια τις προτιµήσεις του

κοινού.

Στην πράξη όµως υπάρχουν υπολογίσιµα µειονεκτήµατα. Σηµαντικό µειονέκτηµα είναι το

ότι η µέθοδος παρουσιάζει προβλήµατα πρακτικής εφαρµογής. Για τη συλλογή των δεδοµένων χρειάστηκε αρκετά µεγάλο µέρος προέρευνας, µεταφορά, τοποθέτηση και χρησιµοποίηση του

υλικού προβολής των φωτογραφικών διαφανειών, αρκετός χρόνος για την εξεύρεση αιθουσών, τη διεξαγωγή των συνεντεύξεων και την ενηµέρωση του κοινού για τους σκοπούς της εργασί-ας και σχετικά υψηλό κόστος υλικών. Αν ληφθεί επίσης υπόψη και η εξαιρετικά χρονοβόρος διαδικασία όχι µόνο διεξαγωγής, αλλά και αποµαγνητοφώνησης των συνεντεύξεων, διαπιστώ-

θηκε ότι το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών αντιµετωπίζει προβλήµατα πρακτικό-

τητας. Όπως έχει ήδη αναφερθεί (Βλέπε Κεφάλαιο 2), τα γνωστικά µοντέλα ενώ καταφέρνουν να

παρουσιάζουν τα υψηλότερα ίσως επίπεδα αξιοπιστίας, ευελιξίας και εγκυρότητας σε σχέση µε τις άλλες µεθόδους, έχουν το βασικό µειονέκτηµα του ότι αντιµετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες µεταφοράς της θεωρίας στην πράξη. Το πρόβληµα αυτό είναι άµεσο αποτέλεσµα του ότι τα εν λόγω µοντέλα βασίζονται σε υποκειµενικές απόψεις. Αν µπορούσε να εκλείψει το ζήτηµα της υποκειµενικότητας, τότε οι συγκεκριµένες µέθοδοι πιστεύουµε ότι θα αποτελούσαν την κα-

ταλληλότερη λύση στην αξιολόγηση του τοπίου.

Το βασικότερο ερώτηµα που λογικά απορρέει από τις παραπάνω διαπιστώσεις είναι: «Υπάρ-χει τρόπος να εκτιµηθούν αντικειµενικά, χαρακτηριστικά όπως η µυστηριακότητα, η ευαναγνω-

σιµότητα, η ποικιλότητα, κ.λπ.;». Στην κατεύθυνση αυτή επικεντρώνονται οι προσπάθειες πρό-

σφατων ερευνών. Αν και είναι εξαιρετικά δύσκολο να υπολογιστούν αντικειµενικά τα χαρακτηριστικά των

παραγόντων του µοντέλου της επεξεργασίας των πληροφοριών και χρειάζεται ακόµη να γίνει σηµαντική πρόοδος σε ό,τι αφορά τη συγκεκριµένη κατεύθυνση (Wherrett, 1998), εντούτοις, αρκετοί ερευνητές τα τελευταία κυρίως χρόνια έχουν πραγµατοποιήσει ουσιαστικά βήµατα. Ως παράδειγµα µπορεί να αναφερθεί ο υπολογισµός του χαρακτηριστικού της οπτικής διείσδυσης σε τοπία δασών, παράγοντας ο οποίος είναι αντικειµενικά µετρήσιµος. Σύµφωνα λοιπόν µε τους Ruddell et al., (1989, p. 397), το συγκεκριµένο χαρακτηριστικό συνδέεται άµεσα µε τους παράγοντες του µοντέλου της επεξεργασίας των πληροφοριών, αφού έχει να κάνει τόσο µε την κατανόηση του τοπίου, όσο και µε την εµπλοκή του παρατηρητή στη δυναµική του.

Page 177: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

173

Σηµαντική επίσης συνεισφορά στην κατεύθυνση «αντικειµενοποίησης» των υποκειµενικά

ορισµένων χαρακτηριστικών των γνωστικών µοντέλων είναι η έρευνα µε τη βοήθεια της σύγ-χρονης τεχνολογίας των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών (π.χ. Orland, 1989; Shang,

1992; Oh, 1994; Schroeder & Orland, 1994; Bergen et al., 1995; Bishop, 1996, κ.ά). Τυπικό

παράδειγµα στην πορεία αυτή είναι οι έρευνες των Baldwin, et al., 1996, οι οποίοι προσπάθη-

σαν να αντιστοιχήσουν ορισµένους παράγοντες των γνωστικών µοντέλων, µε χαρακτηριστικά

όπως η απόσταση παρατήρησης, τα χαρακτηριστικά του ορίζοντα, οι µορφές των φυσικών χα-

ρακτηριστικών κ.λπ.. Οι Wright et al., (από Lynch & Gimblett, 1992) επίσης, συνέδεσαν την παράµετρο της µυστηριακότητας µε µετρήσιµα στοιχεία και διαπίστωσαν ότι η µυστηριακότη-

τα µειώνεται όσο η ανεµπόδιστη απόσταση παρατήρησης αυξάνει, µειώνεται όσο µειώνεται η

αποκρυπτόµενη θέα, αυξάνει όσο η προσβασιµότητα αυξάνει, και αυξάνει όσο καθορίζεται ο

χώρος.

Τ ε λ ι κ έ ς Επ ι σ η µ ά ν σ ε ι ς

Τελειώνοντας την εργασία αυτή, πρέπει απαραίτητα να τονίσουµε ότι σκοπός µας δεν είναι να

προτείνουµε το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών ως την «απόλυτη» και «αλάνθα-

στη» µέθοδο αξιολόγησης τοπίου. Απλώς, θέλουµε να τονίσουµε ότι η συµµετοχή του κοινού

δηµιουργεί ένα αίσθηµα δικαιωµάτων σε ότι αφορά την εκτίµηση των οπτικών πόρων. Πι-στεύουµε λοιπόν, ότι η προσέγγιση αυτή δίνει την πρέπουσα διάσταση στο κοινωνικό περιεχό-

µενο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Παρόλα αυτά, οι προτιµήσεις του κοινού δεν πρέπει να υπαγορεύουν εξολοκλήρου την αξιολόγηση του τοπίου, αλλά να πληροφορούν τους ειδι-κούς που λαµβάνουν αποφάσεις ή ασκούν διαχείριση.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο Ελευθεριάδης (1996, σ. 46), είναι ανάγκη να δοθεί η

αρµόζουσα σηµασία στην εκτίµηση µη ποσοτικοποιηµένων περιβαλλοντικών αξιών, όπως εί-ναι οι αισθητικοί πόροι. Πρέπει δηλαδή να γίνει συνείδηση ότι το τοπίο πρώτα και πάνω από

όλα είναι φυσικός πόρος, κάτι δηλαδή που µπορεί να είναι χρήσιµο για τη ζωή και τη δραστη-

ριότητα του ανθρώπου.

∆εν πρέπει τέλος να παραβλέπεται το γεγονός ότι το τοπίο, ακόµη και όταν είναι συνηθι-σµένο και καθηµερινό, επηρεάζει σε σηµαντικό βαθµό τη διάθεση, τα συναισθήµατα και τη

συµπεριφορά µας. Όπως πολύ χαρακτηριστικά τονίζει ο Gussow (1979, p. 7): «Το τοπίο, το

περιβάλλον που βλέπουµε, δεν είναι απλώς ένας πόρος που µπορούµε να διαχειριστούµε. Είναι κάτι που είτε το θέλουµε είτε όχι, διαµορφώνει το χαρακτήρα µας, επηρεάζει τη συ-

µπεριφορά µας, οδηγεί τις επιλογές µας, περιορίζει ή επεκτείνει τη φαντασία και την ελευ-

θερία µας, είναι ο καθρέφτης των αξιών και των πιστεύω µας».

Page 178: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα
Page 179: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

ΞΞ ΕΕ ΝΝ ΟΟ ΓΓ ΛΛ ΩΩ ΣΣ ΣΣ ΗΗ

ΒΒ ΙΙ ΒΒ ΛΛ ΙΙ ΟΟ ΓΓ ΡΡ ΑΑ ΦΦ ΙΙ ΑΑ

Alexander, M. 1993. Management Planning for Nature Conservation. NCC, London.

Andrews, R.N.L. 1979. Landscape Values in Public Decisions. In Elsner, G.H. and Smardon,

R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on Applied Techniques for Anal-

ysis and Management of the Visual Resource, (pp. 686–692). USDA Forest Service

Report PSW-35.

Appleton, J. 1975. The Experience of the Landscape. Wiley, London.

Appleton, J. 1980. Landscape in the Arts and the Sciences. University of Hull, Yorkshire.

Averill, J.R., Stanat, P. and More, T.A. 1998. Aesthetics and the Environment. Review of Gen-

eral Psychology, 2(2), 153–174.

Axia, G., Peron, E.M. and Baroni, M.R. 1991. Environmental Assessment Across the Life

Span. In Gärling, T. and Evans, G.W. (Eds.), Environment, Cognition and Action: An

Integrated Approach, (pp. 221–242). Oxford University Press, New York.

Bacon, W.R. 1979. The Visual Management System of the Forest Service, USDA. In Elsner,

G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on Applied

Techniques for Analysis and Management of the Visual Resource, (pp. 660–665).

USDA Forest Service Report PSW-35.

Baldwin, J., Fisher, P., Wood, J. and Langford, M. 1996. Modeling Environmental Cognition

of the View With GIS. Unpublished Research Report, Department of Geography,

University of Leicester, Leicester, UK.

Balling, J.D and Falk, J.H. 1982. Development of Visual Preference for Natural Environments.

Environment and Behavior, 14(1), 5–28.

Page 180: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

176

Banning, C.S. and Banning, H.J. 1992. Campus Design: Guidance From Voices Of The Past.

Campus Ecologist, 10(2).

Bell, A.P., Fisher, D.J. and Loomis, J.R. 1978. Environmental Psychology (1st Ed.). W.B.

Saunders Company, Philadelphia.

Bell, A.P., Fisher, D.J., Baum, A. and Greene, T.E. 1990. Environmental Psychology (3rd Ed.).

Fort Worth: Holt Rinehart & Winston, New York.

Bergen, S.D., Ulbricht, C.A., Fridley, J.L. and Ganter, M.A. 1995. The Validity of Computer

Generated Images of Forest Landscape. Journal of Environmental Psychology, 15,

135–146.

Birdlife International. 1994. Site Management Planning for Conservation. Poland.

Bishop, I.D. 1997. Comparing Regression and Neural Net based Approaches to Modeling of

Scenic Beauty. Unpublished Research Report from an Investigation of Techniques for

Computer Based Visual Analysis. Australian Electrical Supply Industry Research

Board, VicRoads and the State Electricity Commission, Victoria, Center for Geo-

graphic Information Systems & Modeling, University of Melbourne, Parkville, Aus-

tralia.

Bishop, I.D., Dartnell, P., Davie, S., Drew, J., McDonald T. and Swan, P. 1990. Object, Envi-

ronment and Observer Related Variables in the Visual Effect of Electricity Transmis-

sion Structures. Landscape Australia, 1/1990, 23–30.

Blair, W.G.E., Isaacson, L. and Jones, G.R. 1979. A Comprehensive Approach to Visual Re-

source Management for Highway Agencies. In Elsner, G.H. and Smardon, R.C.

(Eds.), Our National Landscape: A Conference on Applied Techniques for Analysis

and Management of the Visual Resource, (pp. 365–373). USDA Forest Service Report

PSW-35.

Bourassa, S.C. 1991. The Aesthetics of Landscape. Belhaven Press, London.

Boxner, X.F. and Wiseman, M. 1997. Environmental Perception of Rural and Urban Pupils.

Journal of Environmental Psychology, 17, 111–122.

Buhyoff, G.J., Wellman, J.D., Koch, N.E., Gauthier, L. and Hultman, S. 1983. Landscape Pref-

erence Metrics: An International Comparison. Journal of Environmental Management,

16, 181–190.

Cary, J. 1993. The Nature of Symbolic Beliefs and Environmental Behavior in a Rural Setting.

Environment and Behavior, 25(5), 555–574.

Page 181: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

177

Chase, D.M., Carlisle, C.L. and Becker, R.H. 1993. Beyond the Eye of the Beholder. Paper

presented at the 1993 International Conference on Livable Places, Charleston, SC

March 8/12/1993, South Carolina.

Cohen, S. and Horm–Wingerd, D. 1993. Children and the Environment: Ecological Awareness

Among Preschool Children. Environment and Behavior, 25 (1), 103–119.

Convention on Wetlands of International Importance Especially as Waterfowl Habitat. 1993.

Methodology for the Preparation of Management Plans for Wetland Reserves. Japan.

Countryside Commission. 1987. Management Plans, Context and Purpose, Preparation and

Content. UK.

Craik, K.H. 1976. The Personality Research Paradigm in Environmental Psychology. In

Wapner, S., Cohen, B.S. and Kaplan, B (Eds.), Experiencing the Environment, (pp.

55–75). Plenum Press, New York.

Craik, K.H. and Feimer, N.R. 1979. Setting Technical Standards for Visual Assessment Proce-

dures. In Elsner, G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Confer-

ence on Applied Techniques for Analysis and Management of the Visual Resource,

(pp. 93–98). USDA Forest Service Report PSW-35.

Craik, K.H. and Feimer, N.R. 1991. Environmental Assessment. In Stokols, D. and Altman I.

(Eds.), Handbook of Environmental Psychology, (pp. 891–912). Krieger Publishing

Company, Florida.

Cutler, MR. 1979. Resource Policy and Esthetics: The Legal Landscape. In Elsner, G.H. and

Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on Applied Techniques

for Analysis and Management of the Visual Resource, (pp. 12–15). USDA Forest Ser-

vice Report PSW-35.

Dafis, S. 1996. Biodiversity in Greece and the Role of the Natura 2000 Network. In Τhe

Goulandris Natural History Museum, Greek Biotope/Wetland Centre, University of

Athens, University of Patras, Aristotle University of Thessaloniki. Directive 92/43/

EEC, the Greek Habitat Project, NATURA 2000: An overview, (pp. 10–12), Commis-

sion of the European Communities, Ministry of Agriculture, Ministry of Environment,

Physical, Planning and Public Works, Thessaloniki.

Daniel, T.C. and Schroeder, H. 1979. Scenic Beauty Estimation Model: Predicting Perceived

Beauty of Forest Landscapes. In Elsner, G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National

Landscape: A Conference on Applied Techniques for Analysis and Management of the

Visual Resource, (pp. 514–523). USDA Forest Service Report PSW-35.

Page 182: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

178

Daniel, T.C. and Vining, J. 1983. Methodological Issues in the Assessment of Landscape Qual-

ity. In Altman, I. and Wohlwill, J.F, (Eds.), Behavior and the Natural Environment,

(pp. 39–84). Plenum Press, New York.

De Vries, D.H. 1996. Wild or Cluttered? Group Differences in the Esthetical Appraisal of

Landscapes: The Influence of Attitude Toward Nature, Images of Nature and Person-

ality on the Landscape Characteristics of Wildness and Cultivation. Excerpt from Un-

published Ph.D. Thesis, Section Social and Organizational Psychology, Psychological

Institute Heijmans, University of Groningen, The Netherlands.

Deadman, P. and Gimblett, H.R. 1996. The Role of Goal–Oriented Autonomous Agents in

Modeling People–Environment Interactions in Forest Recreation. Unpublished Paper

Developed in School of Renewable Natural Resources, University of Arizona.

Dearden, P. 1987. Consensus and a Theoretical Framework for Landscape Evaluation. Journal

of Environmental Management, 34, 267–278.

Dows, M.R. and Stea, D. 1977. Maps in Minds, Reflections on Cognitive Mapping. Harper &

Row, New York.

Echelberger, H.E. 1979. The Semantic Differential in Landscape Research. In Elsner, G.H. and

Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on Applied Techniques

for Analysis and Management of the Visual Resource, (pp. 524–531). USDA Forest

Service Report PSW-35.

Ecological Society of America Committee. 1997. The Report of the Ecological Society of

America Committee on the Scientific Basis for Ecosystem Management. USA.

Eurosite. 1992. European guidelines for the preparation of Site Management Plans – a format

for a site management plan – Management Plans: Methods and Techniques. London,

UK.

Evans, W.G and Gärling, T. 1991. Environment, Cognition and Action: An Integrated Ap-

proach. Oxford University Press, New York.

Farmakis, J., Kitsiou, E., Bozatzoudis, S. and Paraskevopoulos, S. 1999. Concerning the Views

(Aspects) of the Primary Pupils – Grade Six – About the Urban Environment. Ab-

stracts from EURECO ’99, VIII European Ecological Congress, Perspectives & Chal-

lenges for the21st Century, (p. 379), September 18–23, 1999, Halkidiki, Greece.

Feimer, N.R., Craik, K.H., Smardon, R.C. and Sheppard, S.R.J. 1979. Appraising the Reliabil-

ity of Visual Impact Assessment Methods. In Elsner, G.H. and Smardon, R.C. (Eds.),

Our National Landscape: A Conference on Applied Techniques for Analysis and

Page 183: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

179

Management of the Visual Resource, (pp. 286–295). USDA Forest Service Report

PSW-35.

Fiedeldey, C.A. 1995. Recommendations on Outdoor Advertising: The Role of Psychological

Perception and Aesthetic Appreciation of Outdoor Environments. Contractual Report

for Prof. Willem van Riet, Dept of Landscape Architecture, University of Pretoria, for

the Department of Tourism and Environmental Affairs and the Department of

Transport, Pretoria.

Filor, S. 1999. Pragmatic and Contextual Attitudes: Their Place in the Design Process. Abstract

from the 23–25 September 1999, Annual Conference of European Landscape Archi-

tecture Schools and Universities (ECLAS), Berlin.

Gärling, T., Lindeberg, E., Gunilla, T. and Evans, G. 1991. From Environmental to Ecological

Cognition. In Gärling, T. and Evans, W.G., (Eds.), Environment, Cognition and Ac-

tion: An Integrated Approach, (pp. 335–342). Oxford University Press, New York.

Gazvoda, D. 1999. A Dialectical Synthesis Of Conventlon and Utopia. Abstract from the 23–

25 September 1999, Annual Conference of European Landscape Architecture Schools

and Universities (ECLAS), Berlin.

Gifford, R. 1987. Environmental Psychology, Principles and Practice, (2nd Ed.). Allyn and Ba-

con, Boston.

Gimblett, H.R. 1990. Environment Cognition: The Prediction of Preference in Rural Indiana.

The Journal of Architectural and Planning Research, 7, 222–235.

Gobster, P.H. and Chenoweth, R.E. 1989. The Dimensions of Aesthetic Preference: A Quanti-

tative Analysis. Journal of Environmental Management, 29, 47–72.

Golledge, G.R. 1991. Cognition of Physical and Built Environments. In Gärling, T. and Evans,

W.G., (Eds.), Environment, Cognition and Action: An Integrated Approach, (pp. 35–

57). Oxford University Press, New York.

Goode, D.Α. 1989. Urban Nature Conservation in Britain. Journal of Applied Ecology, 26,

859–873.

Gussow, A. 1979. Conserving the Magnitude of Uselessness: A Philosophical Perspective. In

Elsner, G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on

Applied Techniques for Analysis and Management of the Visual Resource, (pp. 6–11).

USDA Forest Service Report PSW-35.

Page 184: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

180

Hammit, W.E. 1979. Measuring Familiarity for Natural Environments Through Visual Images.

In Elsner, G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on

Applied Techniques for Analysis and Management of the Visual Resource, (pp. 217–

226). USDA Forest Service Report PSW-35.

Hampe, G.D. and Noe, F.P. 1979. Highway Attitudes and Levels of Roadside Maintenance. In

Elsner, G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on

Applied Techniques for Analysis and Management of the Visual Resource, (pp. 373–

379). USDA Forest Service Report PSW-35.

Hampe, G.D. and Noe, F.P. 1983. A Study in the Aesthetics of Boundaries: Fences along a Na-

tional Parkway. Journal of Environmental Management, 17, 239–248.

Hampel, B., Holdsworth, R. and Boldero, J. 1997. Urban/Rural Differences in Environmental

Consciousness among Adolescents. Center for Rural Social Research, Charles Sturt

University, Wagga Wagga, Australia. Rural Society, 5 (4).

Hanyu, K. 1997. Visual Properties and Affective Appraisals in Residential Areas After Dark.

Journal of Environmental Psychology, 17, 301–315.

Havel, I.M. 1992. Scale Dimensions in Nature. Unpublished Research Report CTS-93-03, Cen-

ter for Theoretical Study, Prague.

Hull, R.B. and Harvey, A. 1989. Explaining the Emotion People Experience in Suburban

Parks. Environment and Behavior, 21(3), 323–343.

Hull, R.B. and Stewart, W.P. 1992. Validity of Photo Based Scenic Beauty Judgments. Journal

of Environmental Psychology, 12, 110–114.

Ittelson, H.W., Frank, A.K. and O’Hanlon, J.T. 1976. The Nature of Environmental Experi-

ence. In Wapner, S., Cohen, B.S., and Kaplan B, (Eds.), Experiencing the Environ-

ment, (pp. 187–206). Plenum Press, New York.

Jennings, M.M. 1997. Aesthetics and Learning: Toward a Synthesis. Unpublished Masters

Thesis, Colorado State University, Ford Collins.

Jørgensen, I. 1999. Information Technology in Landscape Architecture Educations. Abstracts

from the 23–25 September 1999, Annual Conference of European Landscape Archi-

tecture Schools and Universities (ECLAS), Berlin.

Kaplan, R. 1977. Preference and Everyday Nature: Method and Application. In Stokols, D.

(Ed.), Perspectives on Environment and Behavior, (pp. 235–251). Plenum Press, New

York.

Page 185: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

181

Kaplan, R. 1979. Visual Resources and the Public: An Empirical Approach. In Elsner, G.H.

and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on Applied Tech-

niques for Analysis and Management of the Visual Resource, (pp. 209–216). USDA

Forest Service Report PSW-35.

Kaplan, R. 1983. The Role of Nature in the Urban Context. In Altman, I. and Wohlwill, J.F.,

(Eds.), Behavior and the Natural Environment, (pp. 127–140). Plenum Press, New

York.

Kaplan, R. 1991. Environmental Description and Prediction: A Conceptual Analysis. In

Gärling, T. and Evans, W.G. (Eds.), Environment, Cognition and Action: An Integrat-

ed Approach, (pp. 19–33). Oxford University Press, New York.

Kaplan, R. and Herbert, E. 1987. Cultural and Sub–Cultural Comparisons in Preferences for

Natural Settings. Landscape & Urban Planning, 14, 281–293.

Kaplan, R. and Talbot, T. 1988. Ethnicity and Preference for Natural Settings: A Review and

Recent Findings. Landscape & Urban Planning, 15, 107–117.

Kaplan, R., Kaplan, S. and Brown, T. 1989. Environmental Preference: A Comparison of Four

Domains of Predictors. Environment and Behavior, 21(5), 509–529.

Kaplan, S. 1977. Participation in the Design Process: A Cognitive Approach. In Stokols, D.

(Ed.), Perspectives on Environment and Behavior, (pp. 221–233). Plenum Press, New

York.

Kaplan, S. 1979. Perception and Landscape: Conceptions and Misconceptions. In Elsner, G.H.

and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on Applied Tech-

niques for Analysis and Management of the Visual Resource, (pp. 241–248). USDA

Forest Service Report PSW-35.

Kaplan, S. 1987. Aesthetic, Affect, and Cognition: Environmental Preference from an Evolu-

tionary Perspective. Environment and Behavior, 19(1), 3–32.

Kaplan, S. 1995. The Restorative Benefits of Nature: Toward an Integrative Framework. Jour-

nal of Environmental Psychology, 15, 169–182.

Kaplan, S. and Talbot, J.F. 1983. Psychological Benefits of a Wilderness Experience. In Alt-

man, I. and Wohlwill, J.F., (Eds.), Behavior and the Natural Environment, (pp. 163–

2010. Plenum Press, New York.

Kellert, S. and Wilson, E.Ο. 1993. The Biophilia Hypothesis. Island Press/Shearwater, Wash-

ington DC.

Page 186: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

182

Kinnear, P.R. and Gray, C.D. 1999. SPSS for Windows made Simple (3rd Ed.). Psychology

Press Ltd, UK.

Knopf, C.R. 1991. Human Behavior, Cognition, and Affect in the Natural Environment. In

Stokols, D. and Altman I., (Eds.), Handbook of Environmental Psychology, (pp. 783–

809). Krieger Publishing Company, Florida.

Kroh, P.D. and Gimblett H.R. 1995. An Investigation of On–Site Experience as a Method for

Articulating Dynamic, Multi–Modal Variables effecting Landscape Preference. Un-

published Research Report, Indiana Department of Natural Resources, Division of

Outdoor Recreation, & Department of Landscape Architecture, College of Architec-

ture and Planning, Ball State University, Indianapolis.

Küller, R. 1991. Environmental Assessment from a Neuropsychological Perspective. In

Gärling, T., and Evans, W.G., (Eds.), Environment, Cognition and Action: An Inte-

grated Approach, (pp. 111–128). Oxford University Press, New York.

Lamb, R. and Morris, C. 1997. The Coming of Age: Forest Age and Heritage Values. Cultural

Values in the Assessment of Old–Growth Forests. Unpublished Paper Report com-

missioned by New South Wales National Parks and Wildlife Service and State Forests

of New South Wales as part of a joint old growth forest project conducted for τhe Re-

source and Conservation Assessment Council. Department of Architecture, University

of Sydney, Sydney.

Lee, M.S. 1979. Landscape Preference Assessment of Louisiana River Landscapes: A Method-

ological Study. In Elsner, G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A

Conference on Applied Techniques for Analysis and Management of the Visual Re-

source, (pp. 572–580). USDA Forest Service Report PSW-35.

Liben, S.L. 1991. Environmental Cognition through Direct and Representational Experiences:

A Life–Span Perspective. In Gärling, T. and Evans, W.G., (Eds.), Environment, Cog-

nition and Action: An Integrated Approach, (pp. 245–257). Oxford University Press,

New York.

Lien, J.N. and Buhyoff, G.J. 1986. Extension of Visual Quality Models for Urban Forests.

Journal of Environmental Management, 22, 245–254.

Little, R.B. 1976. Specialization and the Varieties of Environmental Experience: Empirical

Studies within the Personality Paradigm. In Wapner, S., Cohen, B.S. and Kaplan, B.

(Eds.), Experiencing the Environment, (pp. 93–103). Plenum Press, New York.

Page 187: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

183

Litton, R.B.Jr. 1979. Descriptive Approaches to Landscape Analysis. In Elsner, G.H. and

Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on Applied Techniques

for Analysis and Management of the Visual Resource, (pp. 77–87). USDA Forest Ser-

vice Report PSW-35.

Lorzing, H. 1999. Landscape As A Human Invention. Abstracts from the 23–25 September

1999, Annual Conference of European Landscape Architecture Schools and Universi-

ties (ECLAS), Berlin.

Lucas, W.R.O. 1991. The Design of Forest Landscapes. Oxford University Press, New York.

Lynch, J.A. and Gimblett, R.H. 1992. Perceptual Values in the Cultural Landscape: A Spatial

Model for Assessing and Mapping Perceived Mystery in Rural Environments. Journal

of Computers, Environment and Urban Systems, 16, 453–471.

Maciá, A. 1979. Visual Perception of Landscape: Sex and Personality Differences. In Elsner,

G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on Applied

Techniques for Analysis and Management of the Visual Resource, (pp. 279–285).

USDA Forest Service Report PSW-35.

McAndrew, T.F. 1993. Environmental Psychology. Brooks/Cole Publishing Company, Pacific

Grove, California.

McCarthy, M.M. 1979. Complexity and Valued Landscapes. In Elsner, G.H. and Smardon,

R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on Applied Techniques for Anal-

ysis and Management of the Visual Resource, (pp. 235–239). USDA Forest Service

Report PSW-35.

McCloskey, M. 1979. Litigation and Landscape Ethics. In Elsner, G.H. and Smardon, R.C.

(Eds.), Our National Landscape: A Conference on Applied Techniques for Analysis

and Management of the Visual Resource, (pp. 674–675). USDA Forest Service Report

PSW-35.

McGuire, J.R. 1979. Managing the Forest Landscape for Public Expectations. In Elsner, G.H.

and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on Applied Tech-

niques for Analysis and Management of the Visual Resource, (pp. 16–19). USDA For-

est Service Report PSW-35.

Moore, T.G. 1991. Life–Span Developmental Issues in Environmental Assessment, Cognition,

and Action: Applications to Environmental Policy, Planning, and Design. In Gärling,

T. and Evans, W.G., (Eds.), Environment, Cognition and Action: An Integrated Ap-

proach, (pp. 309–330). Oxford University Press, New York.

Page 188: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

184

Morvay, R., Kuo, E.F., Williams, A.D. and Wiley, A. 1996. Viewing Urban Nature through

Different Eyes. Paper presented at the 27th Annual Meeting of the Environmental De-

sign Research Association, Salt Lake City, Utah, June 12-16, 1996. Human– Envi-

ronment Research Laboratory, University of Illinois at Urbana – Champaign.

Nassauer, J.I. 1983. Framing the Landscape in Photographic Simulation. Journal of Environ-

mental Management, 17, 1–16.

Neisser, U. 1997. The Ecological Approach and the Future of Psychology. Psychology, the

Journal of the Hellenic Psychological Society, 4(2), 95–105.

Norton, G.B. and Hannon, B. 1997. Environmental Values: A Place–Based Theory. Environ-

mental Ethics, 19(3), 227–245.

Norusis, M.J. / SPSS INC. 1992. SPSS for Windows: Base System User’s Guide, Release 5.0.

SPSS Inc, USA.

Oh, K. 1994. A Perceptual Evaluation of the Computer–Based Landscape Simulations. Land-

scape and Urban Planning. 28, 201 – 216.

Oppenheim, A.N. 1996. Questionnaire Design, Interviewing and Attitude Measurement (New

Edition). Printer Publishers, London & New York.

Orland, B., Weidemann, E., Larsen, L. and Radja, P. 1995. Exploring the Relationship Be-

tween Visual Complexity and Perceived Beauty. Unpublished Research Report Imag-

ing Systems Laboratory, Department of Landscape Architecture, University of Illinois

at Urbana – Champaign, Illinois.

Orland, B.A. 1989. Computer Video – Imaging in Visual Simulation. In Marans, R.W. and

Stokols, D., (Eds.), Environmental Simulation: Research and Policy Issues.

Patey, R.C. and Evans, R.M. 1979. Identification of Scenically Preferred Forest Landscapes. In

Elsner, G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Conference on

Applied Techniques for Analysis and Management of the Visual Resource, (pp. 532–

538). USDA Forest Service Report PSW-35.

Pitt, D.G. and Zube, E.H. 1979. The Q–Sort Method: Use in Landscape Assessment Research

and Landscape Planning. In Elsner, G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National

Landscape: A Conference on Applied Techniques for Analysis and Management of the

Visual Resource, (pp. 227–234). USDA Forest Service Report PSW-35.

Pitt, D.G. and Zube, E.H. 1991. Management of Natural Environments. In Stokols, D. and

Altman, I. (Eds.), Handbook of Environmental Psychology, (pp. 1009–1035). Krieger

Publishing Company, Florida.

Page 189: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

185

Priestley, T. and Evans, W.G. 1996. Resident Perceptions of a Nearby Electric Transmission

Line. Journal of Environmental Psychology, 16, 65–74.

Propst, D.B. 1979. Policy Capturing as a Method of Quantifying the Determinants of Land-

scape Preference. In Elsner, G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape:

A Conference on Applied Techniques for Analysis and Management of the Visual Re-

source, (pp. 142–150). USDA Forest Service Report PSW-35.

Purcell, A.T. and Lamb, R.J. 1984. Landscape Perception: an Examination and Empirical In-

vestigation of Two Central Issues in the Area. Journal of Environmental Management,

19, 31–63.

Purcell, A.T. and Lamb, R.J. 1998. Preference and Naturalness: An Ecological Approach.

Landscape and Urban Planning, 42 (1998), 57–66.

Ross, E.H. 1974. Behavior and Perception in Strange Environments. George Allen and Unwin,

London.

Ross, R.W.Jr. 1979. The Bureau of Land Management and Visual Resource Management – An

Overview. In Elsner, G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A

Conference on Applied Techniques for Analysis and Management of the Visual Re-

source, (pp. 666–670). USDA Forest Service Report PSW-35.

Ruddell, J.E, Gramann, H.J., Rudis, A.V. and Westphal, M.J. 1989. The Psychological Utility

of Visual Penetration in Near–View Forest Scenic Beauty Models. Environment and

Behavior, 21(4), 393–410.

Rusell, A.J. and Snodgrass, J. 1991. Emotion and the Environment. In Stokols, D. and Altman

I., (Eds.), Handbook of Environmental Psychology, (pp. 245–272). Krieger Publishing

Company, Florida.

Russell, A.J. and Mehrabian, A. 1976. Some Behavioral Effects of the Physical Environment.

In Wapner, S., Cohen, B.S. and Kaplan, B., (Eds.), Experiencing the Environment,

(pp. 5–17). Plenum Press, New York.

Schauman, S. and Adams, C. 1979. Soil Conservation Service Landscape Resource Manage-

ment. In Elsner, G.H. and Smardon, R.C. (Eds.), Our National Landscape: A Confer-

ence on Applied Techniques for Analysis and Management of the Visual Resource,

(pp. 671–673). USDA Forest Service Report PSW-35.

Schroeder, W.H. and Orland, B. 1994. Viewer Preference for Spatial Arrangement of Park

Trees: An Application of Video – Imaging Technology. Environmental Management,

18(1), 119–128.

Page 190: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

186

Scott, J.M. and Canter, D.V. 1997. Picture or Place? A multiple Sorting Study of Landscape.

Journal of Environmental Psychology, 17, 263–281.

Sebba, R. 1991. The Landscapes of Childhood: The Reflection of Childhood’s Environment in

Adult Memories and in Children’s Attitudes. Environment and Behavior, 23(4), 395–

420.

Shang, H.D. 1992. A Method For Creating Precise Low–Cost Landscape Architecture Simula-

tions Combining Computer–Aided Design with Computer Video–Imaging Tech-

niques. Landscape & Urban Planning, 22, 11–16.

Simonds, J.O. 1983. Landscape Architecture, (2nd Ed.). McGraw–Hill Book Company, New

York.

Smardon, R.C. 1986. Historical Evolution of Visual Resource Management within Three Fed-

eral Agencies. Journal of Environmental Management, 22, 301–317.

Spencer, C. 1991. Life–Span Changes in Activities, and Consequent Changes in the Cognition

and Assessment of the Environment. In Gärling, T. and Evans, W.G., (Eds.), Envi-

ronment, Cognition and Action: An Integrated Approach, (pp. 295–305). Oxford Uni-

versity Press, New York.

Staats, H., Gatersleben, B. and Hartig, T. 1997. Change in Mood as a Function of Environmen-

tal Design: Arousal and Pleasure on a Simulated Forest Hike. Journal of Environmen-

tal Psychology, 17, 283–300.

Strumse, E. 1996. Demographic Differences in the Visual Preferences for Agrarian Landscapes

in Western Norway. Journal of Environmental Psychology, 16, 17–31.

Thompson, J. 1995. Aesthetics and the Value of Nature. Environmental Ethics, 17(3), 291–

305.

Tips, W.E.J. and Savasdisara, T. 1986. Landscape Preference Evaluation and Sociocultural

Background: a Comparison among Asian Countries. Journal of Environmental Man-

agement, 22, 113–124.

Tuan, Yi–Fu. 1990. Topophilia, A study of Environmental Perception, Attitudes, and Values.

Columbia University Press, New York.

Turner, T. 1998. Landscape Planning and Environmental Impact Design, (2nd Ed.). UCL Press,

London.

Ulrich, R S. 1984. View through a Window May Influence Recovery from Surgery. Science,

224, 420–421.

Page 191: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

187

Ulrich, R.S. 1983. Aesthetic and Affective Response to Natural Environment. In Altman, I. and

Wohlwill, J.F., (Eds.), Behavior and the Natural Environment, (pp. 85–123). Plenum

Press, New York.

Ulrich, R.S. 1986. Human Responses to Vegetation and Landscapes. Landscape and Urban

Planning, 13, 29–44.

Van Den Berg, E.A., Vlek, A.J.C. and Coeterier, J.F. 1998. Group Differences in the Aesthetic

Evaluation of Nature Development Plans: A Multilevel Approach. Journal of Envi-

ronmental Psychology, 18, 141–157.

Wang, B. and Manning, E.R. 1999. Computer Simulation for Recreation Management. Envi-

ronmental Management, 23(2), 193–203.

Wapner, S. 1991. A Holistic, Developmental, Systems–Oriented Environmental Psychology:

Some Beginnings. In Stokols, D. and Altman I. (Eds.), Handbook of Environmental

Psychology, (pp. 1433–1450). Krieger Publishing Company, Florida.

Wherrett, J.R. 1998. Managing Scenic Resources: Modeling Natural Landscape Preferences.

Unpublished Ph.D. Thesis in Land Use Science Group, Macaulay Land Use Research

Institute, Craigiebuckler, Aberdeen, Scotland.

Wherrett, J.R. 1999. The Representation of Landscapes in European National Anthems. Un-

published Paper, Land Use Science Group, Macaulay Land Use Research Institute,

Craigiebuckler, Aberdeen, Scotland.

Wilson, O.E. 1984. Biophilia. Harvard University Press, Cambridge, USA.

Wohlwill, J.F. 1976. Environmental Aesthetics: The Environment as a Source of Affect. In

Altman, I. and Wohlwill, J.F., (Eds.), Human Behavior and Environment, Advances in

Theory and Research, Vol. 1, (pp. 37–84). Plenum Press, New York.

Wohlwill, J.F. 1983. The Concept of Nature. In Altman, I. and Wohlwill, J.F., (Eds.), Behavior

and the Natural Environment, (pp. 5–35). Plenum Press, New York.

Wohlwill, J.F. and Kohn, I. 1976. Dimensionalizing the Environmental Manifold. In Wapner,

S., Cohen, B.S. and Kaplan, B., (Eds.), Experiencing the Environment, (pp. 19–50).

Plenum Press, New York.

Yang, E.B. and Brown, J.T. 1992. A Cross Cultural Comparison of Preferences for Landscape

Styles and Landscape Elements. Environment and Behavior, 24(4), 471–507.

Zube, E.H. 1976. Perception of Landscape and Land Use. In Altman, I. and Wohlwill, J.F.,

(Eds.), Human Behavior and Environment, Advances in Theory and Research, Vol. 1,

(pp. 87–117). Plenum Press, New York.

Page 192: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

188

Zube, E.H. 1980. Environmental Evaluation: Perception and Public Policy. Brooks/Cole Pub-

lishing Company, Monterey, California.

Zube, E.H. 1984. Themes in Landscape Assessment Theory. Landscape Journal, 3, 104–110.

Zube, E.H. 1991. Environmental Assessment, Cognition, and Action: Research Applications.

In Gärling, T. and Evans, W.G., (Eds.), Environment, Cognition and Action: An Inte-

grated Approach, (pp. 96–110). Oxford University Press, New York.

Zube, E.H. and Sheehan, R.M. 1991. Desert Riparian Areas: Landscape Perceptions and Atti-

tudes. Environmental Management, 18(3), 413–421.

Zube, E.H., Pitt D.G. and Evans G.W. 1983. A Lifespan Developmental Study of Landscape

Assessment. Journal of Environmental Psychology, 3, 115–128.

Zube, E.H., Simcox D.E and Law, C.S. 1987. Perceptual Landscape Simulations: History and

Prospect. Landscape Journal, 6(1), 62–80.

Page 193: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

ΕΕΛΛΛΛΗΗΝΝΙΙΚΚΗΗ

ΒΒΙΙΒΒΛΛΙΙΟΟΓΓΡΡΑΑΦΦΙΙΑΑ

Γεώργας, ∆. 1997. Κοινωνική Ψυχολογία, Τόµος Α’, ∆’ Έκδοση. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα.

Γεωργοπαπαδάκος, Α. 1993. Εύχρηστο Ερµηνευτικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας. Μαλ-

λιάρης – Παιδεία, Αθήνα.

Γεωργούλης, Κ.∆. 1964. Αισθητικά και Φιλοσοφικά Μελετήµατα. Σιδέρης, Αθήνα.

∆ηµητρόπουλος, Ε. 1997. Εισαγωγή στη Μεθοδολογία της Επιστηµονικής Έρευνας. Έλλην, Αθήνα.

Ελευθεριάδης, Ν. 1989. Η αισθητική Αξιολόγηση του Τοπίου των Παραλιακών Πευκοδασών µε βάση την Ανάλυση των Προτιµήσεων. Αδηµοσίευτη ∆ιδακτορική ∆ιατριβή, Αριστοτέ-λειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Γεωτεχνικών Επιστηµών, Τµήµα Γεωπονίας, Θεσσαλονίκη.

Ελευθεριάδης, Ν. 1996. Η Αισθητική του ∆ασικού Τοπίου στη ∆ιαδικασία Λήψης Απόφασης: Η περίπτωση των Παραλιακών ∆ασών. Γεωτεχνικά Επιστηµονικά Θέµατα, 7(1), 43–53.

Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων, Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας & ∆ηµο-

σίων Έργων, Περιφέρεια ∆υτικής Ελλάδας, ∆ιεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωροταξίας. 1995. Εκτίµηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Έργων που επηρεάζουν τους Υγροτόπους –

Αξιολόγηση ΜΠΕ. Βρετανικό Συµβούλιο, Πάτρα.

Καλούρη–Αντωνοπούλου, Ρ. 1990. Γενική Ψυχολογία. Έλλην, Αθήνα.

Κασσιός, Κ. 1985. Αρχιτεκτονική του Τοπίου και Οπτικοί Πόροι. Γεωτεχνικά, 2, 83–89.

Κατσαδωράκης, Γ. 1999. Η Φυσική Κληρονοµιά της Ελλάδας. Παγκόσµιο Ταµείο για τη Φύση

– WWF Ελλάς, Αθήνα.

Κολιάδης, Ε. 1995. Θεωρίες Μάθησης και Εκπαιδευτική Πράξη, Κοινωνικογνωστικές Θεωρίες, Γ’ Έκδοση. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα.

Κολιτσάρας, Ι. 1981. Αγία Γραφή – Βίβλος, Η Πεντάτευχος (Γένεσις, Έξοδος, Λευϊτικόν, Αριθ-µοί, ∆ευτερονόµιον), Τόµ. 1. Κουµουνδουρέας, Αθήνα.

Page 194: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

190

Κουλαΐδης, Β. 1994. Αναπαραστάσεις του Φυσικού Κόσµου. Gutenberg, Αθήνα.

Κούσια, Β. 1982. Ένα Παλιό Μήνυµα για το Σύγχρονο Κόσµο. Γράµµα του Αρχηγού των Ιν-διάνων Σηάτλ προς τον Πρόεδρο των Η.Π.Α. Οικολογία και Περιβάλλον, Μάϊος–Ιούνιος 1982.

Κωσταρίδου–Ευκλείδη, Α. 1977. Ψυχολογία της Σκέψης. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα.

Λιάκος, Λ.Γ. 1977. Η Αναψυχή στα ∆άση, Μέρος Ι. Υπηρεσία ∆ηµοσιευµάτων, Αριστοτέλειο

Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Γεωτεχνικών Επιστηµών, Τµήµα ∆ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Θεσσαλονίκη.

Λιάκος, Λ.Γ. 1979. Η Αναψυχή στα ∆άση, Μέρος ΙΙ. Υπηρεσία ∆ηµοσιευµάτων, Αριστοτέλειο

Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Γεωτεχνικών Επιστηµών, Τµήµα ∆ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Θεσσαλονίκη.

Λιάκος, Λ.Γ. 1985. Η Αναψυχή στα ∆άση. Υπηρεσία ∆ηµοσιευµάτων, Αριστοτέλειο Πανεπι-στήµιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Γεωτεχνικών Επιστηµών, Τµήµα ∆ασολογίας και Φυσικού

Περιβάλλοντος, Θεσσαλονίκη.

Μπαµπινιώτης, Γ. 1998. Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα

Μπεζεβέγκης, Η. 1989. Γνωστικοί Χάρτες. Στο Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια,

Τόµ. 2. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα, σελ. 1203.

Ντάφης, Σ. 1999. Προστασία του Τοπίου. Αµφίβιον, 25, 3–6.

Judith, B., (Μετ. Ρήγα, Α.Β.). 1997. Μεθοδολογικός Σχεδιασµός Παιδαγωγικής και Κοινωνικής Έρευνας. Gutenberg, Αθήνα.

Παντής, Ι. και Παρασκευόπουλος, Σ. 1992. Κοινωνία και Περιβάλλον. Παιδαγωγικό Τµήµα

∆ηµοτικής Εκπαίδευσης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη.

Παντής, Ι., Παρασκευόπουλος, Σ., Σγαρδέλης, Σ., Στάµου, Γ. και Κορφιάτης Κ. 1996. Κατα-

γραφή των Απόψεων, της Στάσης και της Συµπεριφοράς των Νέων σχετικά µε το Περιβάλ-λον στην ευρύτερη περιοχή Αθηνών. Νέα Σύνορα, Αθήνα.

Παπαδηµητρίου, Β. 1998. Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και Σχολείο, µια ∆ιαχρονική Θεώρηση. Τυπωθήτω, Αθήνα.

Παπαδόπουλος, Ν. και Ζάχος, ∆. 1985. Ψυχολογία. Κέντρο Ψυχολογικών Μελετών, Αθήνα.

Παπαστεργιάδου, Ε., Τσιαούση, Β., Γκατζογιάννης, Σ. και Ντάφης, Σ. 1995. Προδιαγραφές Σύνταξης ∆ιαχειριστικών Σχεδίων Προστατευόµενων Περιοχών. Μουσείο Γουλανδρή

Φυσικής Ιστορίας, Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων–Υγροτόπων, Θεσσαλονίκη.

Παρασκευόπουλος, Ι. 1991. Μεθοδολογία Επιστηµονικής Έρευνας. Τµήµα Ψυχολογίας, Πανε-πιστήµιο Αθηνών, Αθήνα.

Page 195: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

191

Σγαρδέλης, Σ. 1998. Εισαγωγή στη Στατιστική. Σηµειώσεις 1ου Έτους Μεταπτυχιακού Προ-γράµµατος Σπουδών Περιβαλλοντικής Βιολογίας. Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλο-

νίκης, Σχολή Θετικών Επιστηµών, Τµήµα Βιολογίας, Θεσσαλονίκη.

Σελκιζιώτης, Σ. 1999. Επιστολές. Γεωτεχνική Ενηµέρωση, 110, 18–19.

Συγκολλίτου, Έ. 1997. Περιβαλλοντική Ψυχολογία. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα.

Τietenberg, T., (Μετ. Γρεβενίτης, Π.). 1997. Οικονοµική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων, Τόµος Α’ . Gutenberg, Αθήνα.

Τοµασίδης, Χ. 1982. Εισαγωγή στη Ψυχολογία. ∆ίπτυχο, Αθήνα.

Υoung, J.Z., (Μετ. Μανουσέλης, Σ.). 1991. Ο Εγκέφαλος και οι Φιλόσοφοι. Κάτοπτρο, Αθήνα.

Φίλιας, Β., Αντωνοπούλου, Μ., Ζάρναρη, Ο., Μαγγανάρα, Ι., Μεϊµάρης, Μ., Νικολακόπουλος, Η., Παπαχρήστου, Ε., Περαντζάκη, Ι., Σαµψών, Ε. και Ψυχογιός, ∆. 1977. Εισαγωγή στη Μεθοδολογία και τις Τεχνικές των Κοινωνικών Ερευνών. Gutenberg, Αθήνα.

Χατζηστάθης, Α. και Ισπικούδης, Ι. 1992. Προστασία της Φύσης και Αρχιτεκτονική του Τοπίου. Γιαχούδης–Γιαπούλης, Θεσσαλονίκη.

Χριστοδουλίδης, Π. 1989. Αισθητική. Στο Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια, Τόµος 1.

Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα.

Page 196: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα
Page 197: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

ΠΠΑΑΡΡΑΑΡΡΤΤΗΗΜΜΑΑ

ΠΠ ΑΑ ΡΡ ΑΑ ΡΡ ΤΤ ΗΗ ΜΜ ΑΑ ΦΦ ΩΩ ΤΤ ΟΟ ΓΓ ΡΡ ΑΑ ΦΦ ΙΙ ΩΩ ΝΝ ,,

ΣΣ ΧΧ ΗΗ ΜΜ ΑΑ ΤΤ ΩΩ ΝΝ && ΠΠ ΙΙ ΝΝ ΑΑ ΚΚ ΩΩ ΝΝ

ΥΥ ΠΠ ΟΟ ∆∆ ΕΕ ΙΙ ΓΓ ΜΜ ΑΑ ΦΦ ΥΥ ΛΛ ΛΛ ΟΟ ΥΥ ΣΣ ΥΥ ΝΝ ΕΕ ΝΝ ΤΤ ΕΕ ΥΥ ΞΞ ΗΗ ΣΣ

Page 198: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

194

ΠΠ ΑΑ ΡΡ ΑΑ ΡΡ ΤΤ ΗΗ ΜΜ ΑΑ ΦΦ ΩΩ ΤΤ ΟΟ ΓΓ ΡΡ ΑΑ ΦΦ ΙΙ ΩΩ ΝΝ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 1.1. σ. 15 Λίµνες Χειµαδίτιδα και Ζάζαρη. Φώτο: Μηλιώνης, Σ. 1996. Ενηµερωτικό φυλλάδιο Ε.Κ.Β.Υ..

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 1.2. σ. 17 Φαράγγι της Σαµαριάς. Φώτο: Ευθυµίου, Β. 1995. Experiment/Γαιόραµα, Τεύχ. Νο 6, Νοέµβριος – ∆εκέµβριος 1995.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 3.1. σ. 46 Μετέωρα. Φώτο: ∆εσύλλας, Ν. και Παρίσης ∆. 1995. Experiment/Γαιόραµα, Τεύχ. Νο 5, Σεπτέµβριος – Οκτώβριος 1995.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 3.2. σ. 49 Λίµνη Πρόκοπος και δάσος Στροφυλιάς. Φώτο: Αρχείο ΕΚΒΥ/ΕΓΧΡΩΜΟΝ. 1999.

Αµφίβιον, Τεύχος Νο 25, Μάρτιος 1999.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 3.3. σ. 52 Ποταµός Βοϊδοµάτης, Ήπειρος. Φώτο: Μιχοπούλου, Ν. Στο Κατσαδωράκης, Γ. 1999.

Η Φυσική Κληρονοµιά της Ελλάδας. Παγκόσµιο Ταµείο για τη Φύση – WWF Ελλάς, Αθήνα.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 3.4. σ. 56 Ελ Καπιτάν, Κοιλάδα του Γιοσεµίτη, Καλιφόρνια ΗΠΑ.

Φωτό: Κουνιακάκης, Χ. και Τιτόπουλος ∆. 1994.

Experiment, Τεύχ. Νο 2, Άνοιξη 1994.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 4.1. σ. 66 Άγνωστο Τοπίο. Wallpaper για Desktop. (Η συγκεκριµένη φωτογραφία λήφθηκε µε τη µορφή JPG από το Εργαστήριο ∆ασικής ∆ιαχειριστικής και Τηλεπισκόπησης, Τµήµα ∆ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης).

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 4.2. σ. 68 Φώτο: Mike Alexenko. 1999. Ηλεκτρονική ∆ιεύθυνση (Μάρτιος 1999): http://wwar.com/creator/digitalphotography

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 4.3. σ. 70 Εθνικός δρυµός Σαµαριάς στη θέση Ξυλόσκαλο. Φώτο: Ευθυµίου, Β. 1995. Experiment/Γαιόραµα, Τεύχ. Νο 6,

Νοέµβριος – ∆εκέµβριος 1995.

(Πηγή: CD ROM: Παιδαγωγικό Τµήµα ∆ηµοτικής Εκπαίδευσης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Πρόγραµµα Επιµόρφωσης Εκπαιδευτικών και Στελεχών της Εκπαίδευσης στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Φάκελος Φωτογραφικού Υλικού: Τεχνητά Συστήµατα και Ανθρώπινες Παρεµβάσεις).

Page 199: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

195

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 4.4.

σ. 72

Οίτη. Φώτο: Ευθυµίου, Β. 1995. Experiment/Γαιόραµα, Τεύχ. Νο 6,

Νοέµβριος – ∆εκέµβριος 1995.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 4.5. σ. 73 Βάλια Κάλντα. Ελληνικό Πανόραµα, Τεύχ. Νο 8, Μάρτιος 1998.

(Πηγή: CD ROM: Παιδαγωγικό Τµήµα ∆ηµοτικής Εκπαίδευσης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Πρόγραµµα Επιµόρφωσης Εκπαιδευτικών και Στελεχών της Εκπαίδευσης στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Φάκελος Φωτογραφικού Υλικού: ∆άσος).

ΠΠ ΑΑ ΡΡ ΑΑ ΡΡ ΤΤ ΗΗ ΜΜ ΑΑ ΣΣ ΧΧ ΗΗ ΜΜ ΑΑ ΤΤ ΩΩ ΝΝ

ΣΧΗΜΑ 1.1. σ. 21 Η υποβάθµιση των οπτικών πόρων του τοπίου και οι επαγωγικές επιπτώσεις σε γενικότερο επίπεδο εκροών.

ΣΧΗΜΑ 3.1. σ. 47 Η αλληλεπίδραση µεταξύ των παραγόντων που καθορίζουν την αντίληψη του τοπίου.

ΣΧΗΜΑ 3.2. σ. 60 Οι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τις προτιµήσεις και τα διαδοχικά στάδια της αξιολόγησης του τοπίου.

ΣΧΗΜΑ 4.1. σ. 64 Η µεταβολή των προτιµήσεων σε σχέση µε το επίπεδο ποικιλότητας τεχνητών, µικτών και φυσικών τοπίων.

ΣΧΗΜΑ 4.2. σ. 78 Η γενική κατάταξη των συναισθηµάτων στους άξονες «διέγερσης –

ατονίας» και «ευχαρίστησης – δυσαρέσκειας».

ΧΑΡΤΗΣ 5.1. σ. 81 Ο Νοµός Χαλκιδικής και οι περιοχές από τις οποίες επιλέχτηκε το δείγµα των µαθητών της επαρχίας.

ΣΧΗΜΑ 6.1. σ. 148 Η µεταβολή της προσεγγιστικής τάσης ανάλογα µε τη µεταβολή των βαθµών ευχαρίστησης και διέγερσης που προκαλεί το τοπίο στους παρατηρητές.

Page 200: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

196

ΠΠ ΑΑ ΡΡ ΑΑ ΡΡ ΤΤ ΗΗ ΜΜ ΑΑ ΠΠ ΙΙ ΝΝ ΑΑ ΚΚ ΩΩ ΝΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1. σ. 33 Παράδειγµα υπολογισµού του Βαθµού Μοναδικότητας, σύµφωνα µε το µοντέλο του Leopold.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1. σ. 58 Η µετάβαση από το γενικότερο, στο ειδικότερο επίπεδο των αιτίων των προτιµήσεων για το τοπίο.

ΠΙΝΑΚΑΣ 4.1. σ. 69 Οι κύριοι προβλεπτικοί παράγοντες των προτιµήσεων για το τοπίο σύµφωνα µε το µοντέλο της επεξεργασίας των πληροφοριών.

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.1. σ. 82 Τα Γυµνάσια της αστικής και της επαρχιακής περιοχής από τα οποία επιλέχτηκε το δείγµα πληθυσµού, η αναλυτική αναλογία των ατόµων και τα µέρη στα οποία πραγµατοποιήθηκε η παρουσίαση των φωτογραφικών διαφανειών και διεξάχθηκαν οι συνεντεύξεις.

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.2. σ. 83 Το δείγµα πληθυσµού και η αναλογία αγοριών – κοριτσιών, ανάλογα µε περιοχές.

ΠΙΝΑΚΑΣ 5.3. σ. 92 Ο αριθµός των συνεντεύξεων ανάλογα µε τον αριθµό των ατόµων που έλαβαν µέρος σε κάθε µία απ’ αυτές.

ΠΙΝΑΚΑΣ 6.1. σ. 101 (Τοπίο 3). Οι τάσεις προσέγγισης και αποφυγής, ανάλογα µε την περιοχή και το φύλο των ατόµων.

ΠΙΝΑΚΑΣ 6.2. σ. 114 (Τοπίο 10). Οι απόψεις που εκφράστηκαν, ανάλογα µε την περιοχή και το φύλο των ατόµων.

ΠΙΝΑΚΑΣ 6.3. σ. 127 (Τοπίο 15). Οι προτιµήσεις για τα τοπία 14 & 15,

ανάλογα µε το φύλο των ατόµων. ΠΙΝΑΚΑΣ 6.4. σ. 131 (Τοπίο 17). Οι προτιµήσεις για τα τοπία 16 & 17,

ανάλογα µε την περιοχή και το φύλο των ατόµων. ΠΙΝΑΚΑΣ 6.5. σ. 155 (Τοπίο 30). Οι απαντήσεις των ατόµων σχετικά µε το αν θα

προσέγγιζαν ή όχι το τοπίο, ανάλογα µε την περιοχή και το φύλο των αξιολογητών.

Page 201: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

197

ΥΥ ΠΠ ΟΟ ∆∆ ΕΕ ΙΙ ΓΓ ΜΜ ΑΑ ΦΦ ΥΥ ΛΛ ΛΛ ΟΟ ΥΥ ΣΣ ΥΥ ΝΝ ΕΕ ΝΝ ΤΤ ΕΕ ΥΥ ΞΞ ΗΗ ΣΣ

Ηµερ οµ η ν ί α : . . . . . . . . . . . . .

Περ ι ο χ ή : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Γυµ νά σ ι ο : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Αρ ι θ µ ό ς Ατ όµων : . . . . . . . Αγ όρ ι α : . . . . . . . Κορ ί τ σ ι α : . . . . . . .

Τοπ ί ο 1 : ∆ρό µ ο ς σ ε δα σ ι κ ό τ ο π ί ο Τα ξ ι ά ρ χ η Χα λκ ι δ ι κ ή ς

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Γιατί σας αρέσει (ή δε σας αρέσει) το τοπίο ;

Φανταστείτε ότι βρίσκετε στο τοπίο αυτή τη στιγµή. Σας διεγείρει την περιέργεια ;

Αισθάνεστε την επιθυµία να το εξερευνήσετε ;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπ ί ο 2 : Μον οπ ά τ ι π ε ρ ι ή γ η σ η ς σ τ ο π άρκ ο Αγ ί ο υ Ν ικ ο λ ά ο υ Νάου σ α ς

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Γιατί σας αρέσει (ή δε σας αρέσει) το τοπίο ;

Φανταστείτε ότι βρίσκετε στο τοπίο αυτή τη στιγµή. Σας διεγείρει την περιέργεια ;

Αισθάνεστε την επιθυµία να το εξερευνήσετε ;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Page 202: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

198

Τοπ ί ο 3 : Τοπ ί ο ο ρ ε ι ν ή ς π ε ρ ι ο χ ή ς σ τ η Μεταµ όρφωση Βε ρµ ί ο υ

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Υπάρχει κάτι που σας τραβά την προσοχή στο τοπίο αυτό;

Το τοπίο αυτό το θεωρείτε ευχάριστο ή δυσάρεστο ;

Φανταστείτε ότι βρίσκεστε αυτή τη στιγµή εκεί. Θα προχωρούσατε στο βάθος, θα

φεύγατε , ή το τοπίο θα σας άφηνε αδιάφορους;

Προσέγγιση Αποφυγή Αδιαφορία

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπίο 4: Φυσική λίµνη Μεταµόρφωσης Βερµίου

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Τι σας αρέσει και τι δε σας αρέσει στο τοπίο αυτό;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπίο 5: ∆εξαµενή άρδευσης ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Τι σας αρέσει και τι δε σας αρέσει στο τοπίο αυτό;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Page 203: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

199

Τοπ ί ο 6 : 1ο Τοπ ί ο σ τ η λ ί µ ν η Βό λ β η

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Γιατί;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπ ί ο 7 : 2ο Τοπ ί ο σ τ η λ ί µ ν η Βό λ β η

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Το τοπίο αυτό σας αρέσει το ίδιο , περισσότερο ή λιγότερο σε σχέση µε το

προηγούµενο;

Γιατί;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπ ί ο 8 : 1ο Τοπ ί ο λ ί µ ν η ς Α .Π .Θ .

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Γιατί;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Page 204: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

200

Τοπ ί ο 9 : 2ο Τοπ ί ο λ ί µ ν η ς Α .Π .Θ .

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Ποια είναι η άποψη σας για το τοπίο αυτό;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπ ί ο 1 0 : Τοπ ί ο σ τ α «Τρ ί α – Πέ ν τ ε Πηγ άδ ι α» Β ερµ ί ο υ

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Τι σας αρέσει και τι δε σας αρέσει στο τοπίο αυτό;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Μου αρέσει Μέτριο ∆ε µ ’ αρέσει

Τοπ ί ο 1 1 : Στ ύ λ ο ι µ ε τ αφο ρά ς η λ ε κ τ ρ . ρ ε ύ µ . σ ε τ ο π ί ο τ η ς Βαρβ άρ α ς

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Τι άποψη έχετε για το τοπίο αυτό;

Αν δεν υπήρχαν οι στύλοι µεταφοράς ηλεκτρικού ρεύµατος, πιστεύετε ότι το τοπίο

θα σας άρεζε;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Page 205: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

201

Τοπ ί ο 1 2 : Πα ν ο ρα µ ι κ ό τ ο π ί ο σ τ ο Σ τ ρα τών ι ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Τι άποψη έχετε για το τοπίο αυτό;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπ ί ο 1 3 : Το τ ο π ί ο 1 2 µ ε τ ο µ ε τ α λ λ ι κ ό σ τ ύ λ ο σ ε πρώ τ ο π λ ά ν ο

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Τι άποψη έχετε για το τοπίο αυτό;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Συ γκρ ι τ ι κ ή Ερώ τη σ η γ ι α τ α τ ο π ί α 1 1 & 1 3

Σε ποιο τοπίο πιστεύετε ότι υπάρχει µεγαλύτερη ασυµφωνία µεταξύ τοπίου και κατασκευών;

Γιατί;

Τοπ ί ο 1 4 : Μικρό ς κα τα ρράκ τ η ς σ ε ο ρ ε ι ν ό τ ο π ί ο Βερ µ ί ο υ

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Πώς θα το χαρακτηρίζατε;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Page 206: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

202

Τοπ ί ο 1 5 : Κα τ αρρ άκ τη ς σ ε π αρα π ό τ αµ ο τ ο υ Αµα ζ ο ν ί ο υ σ τη Βρα ζ ι λ ί α

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Πώς θα το χαρακτηρίζατε;

Σε ποιο τοπίο θα θέλατε να ήσασταν , σ ’ αυτό, στο προηγούµενο, ή πιστεύετε ότι ανάλογα µε τη διάθεσή σας θα προτιµούσατε το καθένα για διαφορετικούς λόγους;

Προτιµώ το 1ο Τοπίο

Προτιµώ το 2ο Τοπίο

Εξαρτάται ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπ ί ο 1 6 : Πάρκο «Πλα τ α ν ά κ ι α » Πα ν ορά µα τ ο ς Θεσ σα λ ο ν ί κ η ς .

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Θεωρείτε το τοπίο αυτό ευχάριστο ή δυσάρεστο ;

Το τοπίο αυτό σας προκαλεί το ενδιαφέρον ώστε να το εξερευνήσετε;

Φανταστείτε ότι βρίσκεστε στο τοπίο . Τι θα θέλατε να κάνετε ;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Page 207: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

203

Τοπ ί ο 1 7 : Πάρκο Αγ ί ο υ Ν ικ ο λ ά ο υ Νάο υ σα ς

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Θεωρείτε το τοπίο αυτό ευχάριστο ή δυσάρεστο ;

Το τοπίο αυτό σας προκαλεί το ενδιαφέρον ώστε να το εξερευνήσετε;

Προτιµάτε αυτό ή το προηγούµενο τοπίο, ή πιστεύετε ότι σε κάθε τοπίο µπορείτε

να κάνετε διαφορετικά πράγµατα;

Το Προηγούµενο Αυτό Εξαρτάται

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπ ί ο 1 8 : Μονο πά τ ι σ τ ο Σέ ι χ Σο υ

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Φανταστείτε ότι βρίσκεστε στο τοπίο αυτή τη στιγµή. Αισθάνεστε την επιθυµία να

το εξερευνήσετε περπατώντας στο βάθος;

Κατά τη γνώµη σας, τα κάγκελα που υπάρχουν στα αριστερά του µονοπατιού ,

ταιριάζουν ή όχι µε το τοπίο;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Page 208: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

204

Τοπ ί ο 1 9 : Λυ όµ ε ν ο τ ο υ ∆ασα ρ χ ε ί ο υ Αρν α ί α ς σ τ ο δ ά σ ο ς Τα ξ ι ά ρ χ η

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Τι άποψη έχετε για το τοπίο αυτό;

Κατά τη γνώµη σας, η κατασκευή ταιριάζει ή όχι µε το τοπίο;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπ ί ο 2 0 : Χ ι ο ν ι σ µ έ ν ο τ ο π ί ο σ τ ο ν Εθ ν ι κ ό δ ρ υ µ ό Πάρ νη θα ς

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Φανταστείτε ότι βρίσκεστε στο τοπίο . Σας προκαλεί την εξερευνητική διάθεση;

Τι σας προκαλεί περισσότερο εντύπωση στο τοπίο αυτό;

Θεωρείτε ότι το τοπίο αυτό έχει ποικιλία (δηλαδή αρκετά διαφορετικά πράγµατα)

ή είναι απλό;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Page 209: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

205

Τοπ ί ο 2 1 : Τοπ ί ο σ τ η δ ι α δ ρ οµ ή Αρν α ί α – Σ τα ν ό ς

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Πως θα χαρακτηρίζατε το τοπίο αυτό ;

Τι πιστεύετε ότι θα µπορούσατε να κάνετε στο τοπίο αυτό;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπ ί ο 2 2 : Τοπ ί ο σ τ ο υ ς πρ όπ ο δ ε ς Μεν ο ι κ ί ο υ

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Πως θα χαρακτηρίζατε το τοπίο αυτό ;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπ ί ο 2 3 : ∆ηµο τ ι κ ό Αναψυκ τ ήρ ι ο Θεσ σα λ ο ν ί κ η ς

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Τι άποψη έχετε για το τοπίο αυτό;

Θεωρείτε την κατασκευή αυτή κάτι συνηθισµένο ή κάτι πρωτοποριακό ;

Αν η κατασκευή δεν ήταν στο πάρκο αυτό αλλά κάπου αλλού, πιστεύετε ότι µπορεί να ταίριαζε ;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Page 210: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

206

Τοπ ί ο 2 4 : Ασβ ε σ τ ο χώρ ι Θεσ σ α λ ο ν ί κ η ς

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Τι άποψη έχετε για το τοπίο αυτό;

Θεωρείτε το τοπίο αυτό ευχάριστο ή δυσάρεστο ;

Το τοπίο αυτό σας προκαλεί κάποια ένταση, ή σας αφήνει εντελώς αδιάφορους;

Αν ήσασταν εκεί, θα πλησιάζατε το τοπίο, θα φεύγατε, ή θα σας άφηνε

αδιάφορους;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τοπ ί ο 2 5 : 1ο Τοπ ί ο σ τ α ε γ κ α τ α λ ε λ ε ι µ µ έ ν α µ ε τ α λ λ ε ί α Βάβ δ ο υ

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Τι άποψη έχετε για το τοπίο αυτό;

Θεωρείτε το τοπίο αυτό ευχάριστο ή δυσάρεστο ;

Το τοπίο αυτό σας προκαλεί κάποια ένταση, ή σας αφήνει εντελώς αδιάφορους;

Αν ήσασταν εκεί, θα πλησιάζατε το τοπίο, θα φεύγατε, ή θα σας άφηνε

αδιάφορους;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Page 211: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

207

Τοπ ί ο 2 6 : 2ο Τοπ ί ο σ τ α ε γ κ α τ α λ ε λ ε ι µ µ έ ν α µ ε τ α λ λ ε ί α Βάβ δ ο υ

ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ

Τι άποψη έχετε για το τοπίο αυτό;

Θεωρείτε το τοπίο αυτό ευχάριστο ή δυσάρεστο ;

Το τοπίο σας προκαλεί κάποια ένταση, ή σας αφήνει εντελώς αδιάφορους;

Αν ήσασταν εκεί, θα πλησιάζατε το τοπίο, θα φεύγατε, ή θα σας άφηνε

αδιάφορους;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

∆ασ ι κ ά Τοπ ί α :

Τοπ ί ο 2 7 : Τοπ ί ο δ α σ ι κ ή ς π ε ύ κη ς σ τ ο δά σ ο ς Τα ξ ι ά ρ χ η

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Τι σας κάνει περισσότερο εντύπωση; Ποια είναι η γενική άποψή σας;

Τοπ ί ο 2 8 : Τοπ ί ο π λ α τ ύ φ υ λ λ η ς δ ρ υ ό ς σ τη ν Αγ ί α Παρα σκ ε υή Αρν α ί α ς

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Τι σας κάνει περισσότερο εντύπωση; Ποια είναι η γενική άποψή σας;

Τοπ ί ο 2 9 : Λε υκ οκ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Τι σας κάνει περισσότερο εντύπωση; Ποια είναι η γενική άποψή σας;

Page 212: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

208

Τοπ ί ο 3 0 : Συ σ τά δ α ο ξ ι ά ς σ τ η Βαρβ άρ α

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Τι σας κάνει περισσότερο εντύπωση; Ποια είναι η γενική άποψή σας;

Το τοπίο αυτό σας προκαλεί φόβο και/ή ανασφάλεια;

Φανταστείτε ότι είστε αυτή τη στιγµή στο τοπίο αυτό . Θα το προσεγγίζατε ή θα

φεύγατε;

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΟΦΥΓΗ

Τοπ ί ο 3 1 : Συ σ τά δ α ο ξ ι ά ς σ τ α Πι έ ρ ι α

Σας αρέσει το τοπίο αυτό ;

Τι σας κάνει περισσότερο εντύπωση; Πως θα το χαρακτηρίζατε;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ∆ΑΣΙΚΑ ΤΟΠΙΑ

Τ ε λ ι κ ό Ερώ τηµα :

Απ ό ό λ α τ α τ ο π ί α π ο υ ε ί δ ε ς , π ο ι α µ π ο ρ ε ί τ ε ν α θ υ µ η θ ε ί τ ε α υ τ ή τ η

σ τ ι γ µ ή ;

Γ ε ν ι κ έ ς Παρα τ ηρή σ ε ι ς :

Page 213: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα
Page 214: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα
Page 215: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα
Page 216: Αξιολόγηση Του Τοπίου Από Μαθητές Γυµνασίου Με Βάση Τα Γνωσιακά Μοντέλα

Α Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Ε Ι Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ

Σ Χ Ο Λ Η Θ Ε Τ Ι Κ Ω Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ω Ν – Τ Μ Η Μ Α Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α Σ

Μ Ε Τ Α Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Σ Π Ο Υ ∆ Ω Ν

Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν Τ Ι Κ Η Σ Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α Σ

Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η , Ι ο ύ ν ι ο ς 2 0 0 0