ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Μέρος 1o

Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Γιάννης Σιάτρας

Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ

www.forologoumenos.gr

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Στοιχεία έκδοσηςΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Μέρος 1o: Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

ISBN: 978-960-9751-01-8Copyright 2012ΕκδότηςΣύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ(Αρ. Αποφ. Πρωτοδικείου Αθηνών: 556/2011)Μνησικλέους 2, 10556 Αθήνα, τηλ: 2103242032, fax: 2103242802e-mail: secretariat@forologoumenos.gr, greek.taxpayers@gmail.comΜέλος του Taxpayers Association of Europewww.forologoumenos.grΣυγγραφέας: Γιάννης ΣιάτραςΒοηθός Έρευνας: Βάσια ΚεφαλάΕκτύπωση: Open LineΕξώφυλλο: Ελένη ΚουρκουνάκηΟποιοδήποτε τμήμα του βιβλίου μπορεί να αναπαραχθεί με οποιοδήποτε τρόπο, με την προϋπόθεση της σαφούς και πλήρους αναφοράς του τίτλου του βιβλίου και του ονόματος του εκδότη (Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ).Ηλεκτρονική έκδοση της μελέτηςΗ μελέτη αυτή επιλέχθηκε να εκδοθεί κυρίως σε ηλεκτρονική έκδοση. Αυτό έγινε για τους παρακάτω λόγους:α) Για την εξοικονόμηση χρόνου: Η συγγραφή της μελέτης έγινε μέσα σε διάστημα ενός μηνός, με στόχο να έχει ολοκληρωθεί περί τα μέσα Ιανουαρίου 2012, ώστε να παραδοθεί έγκαιρα στον Υπουργό και τα μέλη της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής, στα πλαίσια των συζητήσεων που γίνονται για την τροποποίηση ή τη συμπλήρωση του υφιστάμενου νομοθετικού καθεστώτος. Όπως έχει ανακοινωθεί, η πρώτη συνεδρίαση της Επιτροπής για το ζήτημα αυτό θα γίνει στις 24 Ιανουαρίου 2012.β) Για την εκμετάλλευση της δυνατότητας παραπομπής στις συνδέσεις (links): Στην παρούσα μελέτη έχουν συμπεριληφθεί εκαντοντάδες σύνδεσμοι, οι οποίοι παραπέμπουν σε δικτυακούς τόπους και σελίδες, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και χρήσιμο περιεχόμενο: τα κείμενα της αντίστοιχης νομοθεσίας του συνόλου των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τους δικτυακούς τόπους των κοινοβουλίων άλλων κρατών, τις αναφορές αξιολόγησης της Ομάδας GRECO για το σύνολο των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, σχετικά άρθρα του ελληνικού και του διεθνούς Τύπου, μελέτες επιφανών επιστημόνων κλπ.Αυτός ο πλούτος στοιχείων και πληροφοριών δε θα μπορούσε να καταχωρηθεί σε ένα κλασικό βιβλίο χάρτινης μορφής και κυρίως, δε θα μπορούσε να είναι προσβάσιμος με τόση ευκολία.Γι’ αυτό άλλωστε, τα περιορισμένα αντίτυπα της βιβλιοδετημένης έκδοσης, συνοδεύονται από CD, έτσι ώστε η πρόσβαση σε οποιαδήποτε παραπομπή να είναι άμεσα δυνατή.γ) Για την εξοικονόμηση κόστους: Στόχος μας είναι η κατ’ έτος προσαρμογή και ο εμπλουτισμός της έκδοσης, με όλες τις νέες εξελίξεις επί του θέματος της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων σε διεθνές επίπεδο. Όμως, οι διαρκείς επανεκδόσεις ενός κλασικού βιβλίου σε χάρτινη μορφή κάθε έτος, επί ενός τόσο εξειδικευμένου θέματος, αφ’ ενός μεν δε θα είχαν πρακτικό νόημα και αφ’ ετέρου δε θα ήταν οικονομικά προσιτές.

2

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ένα και δυό: τη μοίρα μας δεν θα την πει κανένας.Ένα και δυό: τη μοίρα του ήλιου θα την πούμε ‘μείς.“Ήλιος ο πρώτος”Οδυσσέας Ελύτης

3

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙΟ Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ ιδρύθηκε το Μάρτιο του 2011, στην Αθήνα. Βασικοί σκοποί του Συλλόγου είναι:• η προστασία των δικαιωμάτων των Ελλήνων φορολογουμένων και των Ελλήνων ασφαλισμένων στα ασφαλιστικά ταμεία• ο κοινωνικός έλεγχος των δαπανών της δημόσιας διοίκησης• η υποβολή προτάσεων και πραγματοποιήση παρεμβάσεων σε θέματα φορολογίας και γενικά θεμάτων που άπτονται της λειτουργίας της οικονομίας• η εμπέδωση της φορολογικής συνείδησης στους έλληνες πολίτες• η ενημέρωση, εκπαίδευση και σωστή πληροφόρησή του έλληνα φορολογούμενουΣτον έναν περίπου χρόνο της λειτουργίας του, ο Σύλλογος έχει αναπτύξει μία σειρά δραστηριοτήτων: καθημερινή οικονομική ενημέρωση από το δικτυακό του τόπο στη διεύθυνση www . forologoumenos . gr , εκπαιδευτικές εκδηλώσεις για ζητήματα φορολογίας και οικονομίας, προτάσεις προς τις αρχές και τα πολιτικά κόμματα για ζητήματα φορολογικής πολιτικής, δράσεις επί θεμάτων εμπέδωσης φορολογικής συνείδησης στους πολίτες και ειδικότερα στους μαθητές, οργάνωση κοινωνικού διαλόγου για το ζήτημα της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής.Παράλληλα, ο Σύλλογος έχει υποβάλει αιτήσεις ακύρωσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά διαφόρων νομοθετημάτων (τέλος επιτηδεύματος, ειδικό τέλος ακινήτων), μηνυτήριες αναφορές σε περιπτώσεις φοροδιαφυγής ή διασπάθισης δημοσίου χρήματος από πολίτες ή εκπροσώπους της δημόσιας διοίκησης και ερωτήσεις προς τις αρχές αναφορικά με θέματα διαχείρισης του δημοσίου χρήματος.Ο Σύλλογος, συμμετέχει σε συνέδρια του εξωτερικού, συνεργάζεται με αντίστοιχους συλλόγους άλλων κρατών και είναι μέλος του Taxpayers Association of Europe.

Ο συγγραφέαςΟ Γιάννης Σιάτρας, γεννήθηκε στην Τρίπολη Αρκαδίας, το 1963. Είναι οικονομολόγος με προπτυχιακές σπουδές στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και μεταπτυχιακές σπουδές (Διοίκηση Επιχειρήσεων – ΜΒΑ) στο University of Illinois, του οποίου υπήρξε υπότροφος. Στην αρχή της σταδιοδρομίας του εργάσθηκε στον τραπεζικό κλάδο, ενώ στη συνέχεια, μεταπήδησε στο χώρο των επενδύσεων. Κατά το διάστημα 1990 – 2004 υπήρξε εκδότης και διευθυντής του επενδυτικού περιοδικού ΧΡΗΜΑ & ΑΓΟΡΑ, ενώ παράλληλα ανέπτυξε επιχειρηματική δραστηριότητα στους χώρους των εκδόσεων, της πληροφορικής, της εμπορίας βιβλίων και της επενδυτικής διαμεσολάβησης. Σήμερα δραστηριοποιείται ως σύμβουλος επενδύσεων και σύμβουλος επιχειρήσεων. Έχει ασχοληθεί με τον τομέα της οικονομικής ιστορίας και της ιστορίας του Χρηματιστηρίου. Είναι ιδρυτικό μέλος και πρώτος Πρόεδρος του Συλλόγου ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ.Η διεύθυνση του επαγγελματικού δικτυακού του τόπου είναι www . eurocapital . gr και το email του i . siatras @ gmail . com .Η βοηθός έρευναςΗ Βάσια Κεφαλά είναι τελειόφοιτος του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

4

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Πρόλογος

Κατά διαστήματα, έρχονται στην επικαιρότητα τα ζητήματα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και των αμοιβών των πολιτικών. Τα ζητήματα αυτά, προσφέρονται για εύκολη και ανέξοδη διαμαρτυρία, που συχνά φθάνει στα όρια του λαϊκισμού. Ένα χαρακτηριστικό των διαλόγων που διεξάγονται στα τηλεοπτικά παράθυρα και των άρθρων που γράφονται στον Τύπο, είναι η παντελής απουσία στοιχείων.Ποιό είναι το ποσό της άμεσης και της έμμεσης χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων; Ποιές είναι οι αμοιβές των βουλευτών; Ποιό είναι το κόστος λειτουργίας του Κοινοβουλίου;Κανείς δε μπορεί να απαντήσει, με ακρίβεια, στα ερωτήματα αυτά. Και ακόμη περισσότερο, κανείς δεν διαθέτει συγκριτικά στοιχεία άλλων χωρών.Αν δεν έχουμε στοιχεία και εάν δε μπορούμε να κάνουμε συγκρίσεις με το τί ακριβώς συμβαίνει σε άλλες χώρες –και κυρίως στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης- δε μπορούμε να κάνουμε ούτε καλόπιστο και κυρίως, ούτε δημιουργικό διάλογο.Όταν ένας διάλογος γίνεται με βάση αξιόπιστα στοιχεία, τότε δεν μπορεί να είναι παραπλανητικός. Και έτσι μπορεί να είναι παραγωγικός και μπορεί να οδηγήσει σε αποτελέσματα.Στη σειρά των δύο μελετών με τίτλο “Το κόστος της Δημοκρατίας”, ο Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ, προσπαθεί να ρίξει φως σε δύο επίκαιρα ζητήματα:α) Τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων: Βάσει ποιάς νομοθεσίας χρηματοδοτούνται τα ελληνικά πολιτικά κόμματα; Με τί ποσά χρηματοδοτούνται; Τί συμβαίνει σε άλλες χώρες της Ευρώπαϊκής Ένωσης; Με τί ποσά χρηματοδοτούνται τα κόμματα στις χώρες αυτές;β) Στις αμοιβές των υπουργών και των βουλευτών και στο κόστος λειτουργίας του Κοινοβουλίου: Ποιές είναι οι άμεσες και οι έμμεσες συνολικές αμοιβές των υπουργών και των ελλήνων βουλευτών; Πόσο κοστίζει, αναλυτικά και στο σύνολό της, η λειτουργία του Ελληνικού Κοινοβουλίου; Πώς συγκρίνονται τα ποσά αυτά με τα αντίστοιχα κόστη των άλλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης; (το 2ο μέρος της μελέτης, θα κυκλοφορήσει κατά το μήνα Μάρτιο του 2012).Βέβαια, αυτή είναι η ποσοτική διάσταση των παραπάνω θεμάτων. Πέρα απ’ αυτή, θέλουμε να εξετάσουμε και την ποιοτική διάσταση.Πώς έχει το θεσμικό πλαίσιο σε κάθε χώρα; Πώς λειτουργεί; Τί προβλήματα έχουν ανακύψει και πώς αντιμετωπίστηκαν αυτά;Καθώς η ελληνική οικονομία και κοινωνία διανύουν μία βαθιά κρίση, είναι βέβαιο ότι το όλο θέμα του «κόστους της Δημοκρατίας» θα μπει στο μικροσκόπιο της κοινωνίας και θα επανεξετασθεί. Όχι τόσο επειδή το κόστος είναι μεγάλο, αλλά κυρίως επειδή, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η λειτουργία των θεσμών της Δημοκρατίας μας δεν ήταν ούτε επαρκής, αλλά ούτε και ικανοποιητική, γεγονότα που συνέβαλαν στην εκδήλωση της κρίσης και της μεγέθυνσής της.

5

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Η μελέτη προσπαθεί επίσης να επικεντρωθεί και να σχολιάσει τη λειτουργία των θεσμών, πάνω στο ζήτημα της λειτουργίας του συστήματος του πολιτικού χρήματος. Όπως προκύπτει από την ανάγνωση του τμήματος που αναφέρεται στη νομοθεσία που αφορά στα θέματα της χρηματοδότησης των κομμάτων και των δαπανών των προεκλογικών εκστρατειών, θα διαπιστώσουμε ότι, η νομοθεσία είναι επαρκής. Το ίδιο άλλωστε καταθέτουν και οι παρατηρητές διαφόρων διεθνών οργανισμών που παρακολουθούν και αξιολογούν τα ελληνικά θεσμικά ζητήματα.Η εφαρμογή της υπάρχουσας νομοθεσίας είναι προβληματική. Και είναι προβληματική επειδή καλλιεργήθηκε ένα περιβάλλον υπερβολικής χαλάρωσης και μία νοοτροπία ανοχής απέναντι σε μικρές ή μεγάλες παραβάσεις των νόμων. Μέσα στο περιβάλλον αυτό, ο φαρισαϊσμός που χαρακτηρίζει την εφαρμογή της νομοθεσίας στα ζητήματα αυτά, κατέληξε να είναι αντιληπτός, αλλά –ακόμη χειρότερα- και κατανοητός και αποδεκτός. Μέσα από τη λογική αυτή, η οποία επί δεκεατίες δεν ενοχλούσε κανέναν, ο υπερδανεισμός των μεγάλων κομμάτων εξουσίας, είναι απλά μία φυσιολογική κατάληξη της ανεύθυνης νοοτροπίας του πολιτικού μας συστήματος. Της ίδιας ανεύθυνης νοοτροπίας που οδήγησε και ολόκληρη τη χώρα στο χείλος της καταστροφής.Η αφορμή για τη συγγραφή της μελέτης αυτής, ήταν το κάλεσμα του Υπουργού Εσωτερικών κ. Τάσου Γιαννίτση, περί τα μέσα Δεκεμβρίου 2011, προς τα πολιτικά κόμματα, για να υποβάλουν προτάσεις για το διάλογο που ήδη έχει ξεκινήσει για την τροποποίηση ή τη συμπλήρωση του υφιστάμενου καθεστώτος της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων.Το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ, έκρινε ότι θα μπορούσε και ο Σύλλογος να συμβάλει στο διάλογο αυτό. Στον ένα μήνα που είχαμε στη διάθεσή μας, προσπαθήσαμε να συλλέξουμε όσα περισσότερα στοιχεία μπορούσαμε, ώστε να παρουσιάσουμε ένα –κατά το δυνατό- ολοκληρωμένο σύνολο της νομοθεσίας και των πρακτικών των υπολοίπων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.Η ολοκλήρωση της μελέτης, θα γίνει το Μάρτιο του 2012, με την έκδοση του 2ου μέρους, το οποίο θα αναφέρεται στις αμοιβές των υπουργών και των βουλευτών στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς επίσης και στις συνολικές λειτουργικές δαπάνες των Κοινοβουλίων.Επιθυμώ να ευχαριστήσω θερμά την κα Βάσια Κεφαλά, τελειόφοιτη του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, για την πολύτιμη βοήθειά της στην επίπονη έρευνα που χρειάσθηκε να γίνει για τη συγγραφή της παρούσας μελέτης.Επίσης, επιθυμώ να ευχαριστήσω τον κ. Eldion Ballabani, τελειόφοιτο του τμήματος Λογιστικής των ΤΕΙ Χαλκίδας, για τη βοήθειά του στην εξεύρεση πολλών στατιστικών στοιχείων και στοιχείων της νομοθεσίας των άλλων χωρών.Γιάννης ΣιάτραςΙανουάριος 2012

6

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Σύνοψη της μελέτης

Το ζήτημα της χρηματοδότησης των κομμάτων έρχεται συχνά στην επικαιρότητα, επειδή είναι απ’ αυτά που προκαλούν το ενδιαφέρον του κοινού, ενώ με τον τρόπο που προβάλλεται, προσφέρεται για εύκολη και ανέξοδη διαμαρτυρία, που συχνά φθάνει στα όρια του λαϊκισμού. Όμως, η κύρια αδυναμία των διαλόγων που διεξάγονται στα τηλεοπτικά παράθυρα και των άρθρων που γράφονται στον Τύπο, συνήθως είναι η απουσία στοιχείων. Στοιχείων για τα ποσά και τους όρους της χρηματοδότησης των κομμάτων στην Ελλάδα και κυρίως, στοιχείων για το πώς έχουν τα μεγέθη αυτά στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στις άλλες χώρες της Ευρώπης.Ο Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ, κατά το διάστημα του Δεκεμβρίου 2011 και του Ιανουαρίου 2012, πραγματοποίησε ειδική μελέτη, η οποία βασίστηκε στην ανάλυση της νομοθεσίας κάθε χώρας, αλλά και στις αξιολογήσεις κάθε χώρας από τα όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης, και εξετάζει τα συστήματα και τις πρακτικές χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η εξέταση αυτή έχει ως σκοπό να πληροφορηθεί η ελληνική κοινωνία και οι έλληνες νομοθέτες, τις αρχές και τις μεθόδους που λειτουργεί το σύστημα της πολιτικής χρηματοδότησης σε άλλες χώρες, αλλά και το πώς τα άλλα ευρωπαϊκά κόμματα κατορθώνουν, με λιγότερα κρατικά χρήματα, να επιτελούν το έργο τους, με πολύ μεγαλύτερο βαθμό διαφάνειας.Με βάση το μέσο όρο της περιόδου 2007-2011, προκύπτει ότι η ετήσια χρηματοδότηση προς τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα είναι € 64,42 εκατομμύρια. Από απόψεως ποσού, αυτή είναι η 5η μεγαλύτερη δαπάνη χρηματοδότησης κομμάτων στην Ευρώπη, τη στιγμή που η Ελλάδα είναι μόλις η 9η μεγαλύτερη χώρα σε πληθυσμό.Η Ελλάδα έχει το 3ο υψηλότερο κόστος χρηματοδότησης ανά εγγεγραμμένο ψηφοφόρο, το οποίο φθάνει € 6,49. Το αντίστοιχο κόστος της Γερμανίας είναι μόλις € 2,14 ευρώ, ενώ ο μέσος όρος των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι € 2,44. (Δείτε σχετικό πίνακα)Αναλογικά, η Ελλάδα δαπανά € 9,39 ανά έγγυρη ψήφο, ενώ η Γερμανία δαπανά € 3,08, τη στιγμή που ο μέσος όρος των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι μόλις € 3,73.Οι διαφορές είναι πιο εντυπωσιακές στο επίπεδο των δαπανών, ως ποσοστό του ΑΕΠ. Ενώ για την Ελλάδα, το ΑΕΠ και τα φορολογικά έσοδα του κρατικού Προϋπολογισμού αποτελούν το 1,85% και το 1,44% αντίστοιχα, του συνόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι δαπάνες χρηματότησης των ελληνικών κομμάτων φθάνουν στο 6,88% του συνόλου των 27 χωρών!Οι παραπάνω διαφορές είναι ακόμη πιο εντυπωσιακές αν ληφθεί υπόψη ότι, στα γραφεία των ελλήνων βουλευτών και ευρωβουλευτών έχουν αποσπασθεί 857 δημόσιοι υπάλληλοι, οι οποίοι στην ουσία εκτελούν κομματική εργασία. Όταν σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποσπώνται δημόσιοι υπάλληλοι για να στελεχώσουν κομματικά γραφεία, η αμοιβή τους συνυπολογίζεται στην ετήσια επιχορήγησή τους.Πέραν όλων των παραπάνω, σύμφωνα με τις αναφορές της «Οργάνωσης Κρατών εναντίον της Διαφθοράς» (GRECO) του Συμβουλίου της Ευρώπης, ενώ η νομοθεσία για τη χρηματοδότηση των κομμάτων στη χώρα μας δείχνει να είναι αρκετά πλήρης, εν τούτοις σε πρακτικό επίπεδο η νομοθεσία δεν εφαρμόζεται πλήρως. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό

7

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

ότι, ουδέποτε έχουν επιβληθεί κυρώσεις για παράβαση της νομοθεσίας χρηματοδότησης των κομμάτων ή της χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών!Το κυριότερο πρόβλημα που εντοπίζεται στην εφαρμογή της νομοθεσίας είναι η αδυναμία της Επιτροπής Ελέγχου, η οποία είναι και το ανώτατο εποπτικό όργανο για τον έλεγχο των οικονομικών των κομμάτων και των υποψηφίων, να επιτελέσει το έργο της. Η Επιτροπή που απαρτίζεται από τρεις ανώτατους δικαστικούς και από εκπροσώπους κάθε κόμματος (δηλαδή οι ελεγχόμενοι, είναι παράλληλα και ...ελεγκτές), ουδέποτε έχει διαπιστώσει κάτι το μεμπτό ή επιλήψιμο σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με το πολιτικό χρήμα. Από την άλλη πλευρά, τα μεγάλα πολιτικά κόμματα, ακολουθώντας μία ανεύθυνη πολιτική διαχείρισης των οικονομικών τους, έχουν βρεθεί καταχρεωμένα στις τράπεζες, ενώ έχουν υποθηκεύσει τις κρατικές επιχορηγήσεις πολλών ετών.Τί μπορεί να γίνει για να λυθεί το πρόβλημα; Ποιές μεταβολές θα πρέπει να γίνουν στη νομοθεσία, αλλά και στην ίδια τη λειτουργία των κομμάτων, έτσι ώστε να επιτευχθεί η αύξηση της διαφάνειας και η ορθή λειτουργία των κομμάτων;Βέβαια, από καμία χώρα δε λείπουν τα σκάνδαλα. Αυτό είναι ανθρώπινο και δύσκολο να θεραπευθεί. Όμως, σημασία έχει το πώς άλλες χώρες αντιδρούν στις παραβάσεις της νομοθεσίας. Σημασία έχει το ότι, δύσκολα θα δούμε άλλες περιπτώσεις τόσο μεγάλης «χαλάρωσης» των θεσμών και αδιαφορίας μπροστά στην απροκάλυπτη παραβίαση της νομοθεσίας, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα.Θα δούμε και περιπτώσεις συστημάτων όπου ο κρατικός έλεγχος και η εποπτεία απουσιάζουν εντελώς, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στη Σουηδία. Όμως, θα διαπιστώσουμε ότι, στις περιπτώσεις αυτές, την κρατική εποπτεία έχουν υποκαταστήσει συστήματα αρχών, που από μόνα τους έχουν δημιουργήσει και που εθελοντικά ακολουθούν τα κόμματα, έτσι ώστε ο πολίτης να γνωρίζει τον τρόπο που εκλέγονται τα πρόσωπα που τον κυβερνούν.Ακόμη, θα δούμε περιπτώσεις, όπως στη Γερμανία, όπου τα κόμματα έχουν επίσης αυτοδεσμευθεί σε θέματα διαφάνειας έχοντας μάλιστα απαρνηθεί το δικαίωμα της ασυλίας που δίνει ο νόμος στους βουλευτές. Είναι χαρακτηριστικό ότι, το Γερμανικό Κοινοβούλιο έχει εκδώσει ψήφισμα με τίτλο “Αρχές που ισχύουν στις περιπτώσεις ασυλίας”, το οποίο έχει ενσωματωθεί στον Κανονισμό Λειτουργίας του Κοινοβουλίου και στο οποίο αναφέρεται με σαφήνεια ότι, οι προβλέψεις περί ασυλίας είναι ένα τυπικό ζήτημα το οποίο σχετίζεται με την κοινοβουλευτική παράδοση και δεν έχει ως στόχο να λειτουργεί ως εμπόδιο για την ποινική δίωξη παρανομούντων μελών. Διαβάζοντας κάποιος τί συμβαίνει σε άλλες χώρες και συγκρίνοντας αυτά με την κατάσταση των ελληνικών υπερχρεωμένων κομμάτων, που εξακολουθούν να δαπανούν διπλάσια απ’ ότι εισπράττουν, θα αντιληφθεί γιατί το Κράτος μας πτώχευσε. Και θα αναρωτηθεί εάν είναι ποτέ δυνατό να χρεωκοπήσουν κράτη όπως η Σουηδία, η Γερμανία, η Δανία ή ακόμη και η Μεγάλη Βρετανία.Όχι. Τα κράτη αυτά, υπό κανονικές συνθήκες, δε θα χρεοκοπήσουν ποτέ. Και αυτό, όχι επειδή οι πολίτες των κρατών αυτών είναι πιο έξυπνοι ή περισσότερο εργατικοί από εμάς. Δε θα χρεοκοπήσουν επειδή, επί αιώνες, στον κόσμο μας ισχύει μία βασική αρχή: Ο πλούτος των εθνών είναι η ποιότητα των θεσμών τους.

8

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Περιεχόμενα

Πρόλογος 5

Σύνοψη 7

Κεφάλαιο 1 - Το ζήτημα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων 11

Κεφάλαιο 2 - Συμβούλιο της Ευρώπης – Κανόνες χρηματοδότησης κομμάτων 15Επιτροπή της Βενετίας: Αρχίες και κανόνες χρηματοδότησης 15Σύσταση κοινών κανόνων χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτων 17Η αξιολόγηση της πολιτικής χρηματοδότης από το Συμβούλιο της Ευρώπης 20Κεφάλαιο 3 - Συγκριτικά στοιχεία των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης 22Σημεία σύγκλισης και απόκλισης στις νομοθεσίες των χωρών της Ε.Ε. 22Το Οικονομικό Κόστος της Χρηματοδότησης των Κομμάτων 25Κεφάλαιο 4 - Η χρηματοδότηση των ελληνικών πολιτικών κομμάτων 29Η νομοθεσία 29Σχολιασμός της GRECO Evaluation Team (GET) 36Συμπεράσματα (GRECO) 49Συστάσεις (GRECO) 50Ο δανεισμός των πολιτικών κομμάτων από τις Τράπεζες 52Επισημάνσεις – Προτάσεις 59Κεφάλαιο 5 - Η χρηματοδότηση των κομμάτων στις χώρες της Ευρ. Ένωσης 67Αυστρία 67Βέλγιο 70Βουλγαρία 74Γαλλία 77Γερμανια 84Δανία 90Εσθονία 92Ηνωμένο Βασίλειο 95Ιρλανδία 101Ισπανία 103Ιταλία 106Κύπρος 109Λετονία 113Λιθουανία 115Λουξεμβούργο 119Μάλτα 121Ολλανδία 123Ουγγαρία 127Πολωνία 132Πορτογαλία 136Ρουμανία 139Σλοβακία 143Σλοβενία 146Σουηδία 150Τσεχία 154Φιvλανδία 157Κεφάλαιο 6 - Η χρηματοδότηση των κομμάτων στις χώρες της Ευρ. Ένωσης 160

Σύνδεσμοι 164

9

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

10

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

1. Το ζήτημα της χρηματοδότησης των πολιτικών

κομμάτων

Παρά το ότι η λειτουργία των πολιτικών κομμάτων έχει μία μεγάλη προϊστορία και παράδοση, η άμεση δημόσια χρηματοδότηση των κομμάτων είναι ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο, τόσο στην Ευρώπη, όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο. Έως το 1990, μόλις σε 11 από τα σημερινά 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχαν θεσπιστεί κανόνες για την κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων, ενώ έως το 2000, ο αριθμός τους είχε αυξηθεί σε 19. Σήμερα, κανόνες για την κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων, υπάρχουν σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκτός από τη Λετονία και τη Μάλτα1.Επί πολλές δεκαετίες, η χρηματοδότηση του μεγαλύτερου μέρους των δραστηριοτήτων των πολιτικών κομμάτων της δυτικής Ευρώπης, εξαρτιόταν σχεδόν αποκλειστικά, από την ιδιωτική συνεισφορά. Τα Σοσιαλιστικά και Σοσιαλδημοκρατικά κόμματα συνήθως εξασφάλιζαν μια σχετικά σταθερή και διαρθρωτική ροή εσόδων από τις εισφορές των μελών τους και από δωρεές των συγγενών συνδικάτων. Τα φιλελεύθερα και τα συντηρητικά κόμματα συνήθως βασίζονταν σε συνεισφορές από ευκατάστατους ιδιώτες και σε δωρεές από ιδιωτικές επιχειρήσεις. Η χρηματοδότηση της πολιτικής διαδικασίας από το κράτος, όταν παρουσιάζονταν, ήταν μόνο έμμεση. Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας ήταν από τις πρώτες δημοκρατίες της δυτικήςΕυρώπης που θέσπισε την άμεση κρατική χρηματοδότηση προς τα πολιτικά κόμματα2. Από το 1959, σχετικά μικρά ποσά δεσμεύονταν στον Προϋπολογισμό της χώρας, για να χρηματοδοτήσουν μερικές εξειδικευμένες κοινοβουλευτικές δραστηριότητες των κομμάτων. Αργότερα, το 1967 θεσμοθετήθηκε η νομική βάση και τέθηκαν οι όροι για σημαντικές και ουσιαστικές κρατικές ενισχύσεις. Στη συνέχεια, πολλές άλλες χώρες ακολούθησαν το γερμανικό παράδειγμα και εισήγαγαν την πρακτική των δημόσιων επιδοτήσεων, αρχικά προς τις κοινοβουλευτικές ομάδες των κομμάτων και στη συνέχεια προς τους κεντρικούς κομματικούς φορείς. Κατά τις επόμενες δεκαετίες, όλο και περισσότερα κράτη υιοθέτησαν το θεσμό της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, ή των κοινοβουλευτικών ομάδων. Η χρονολογική 1 Η Λετονία, η Μάλτα και η Ελβετία είναι οι μόνες χώρες της Ευρώπης όπου δεν υφίσταται ο θεσμός της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. Για την Ελβετία, αυτό ισχύει μόνο σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Σε τοπικό επίπεδο, υπάρχει ένας μικρός αριθμός καντονιών, τα οποία προβέπουν την πλήρη ή τη μερική αποζημίωση των υποψηφίων σε τοπικές και σε δημοτικές εκλογές.2 Ο William Bourke Cockran, ο Δημοκρατικός υποψήφιος των Προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ, κατά το 1904, ήταν ο πρώτος πολιτικός που έκανε την πρόταση για την κρατική ενίσχυση των προεδρικών προεκλογικών εκστρατειών, σαν αντίδραση στα μεγάλα ποσά που κατόρθωνε να συγκεντρώσει από ιδιωτικές πηγές ο Theodore Roosevelt (ο οποίος και τελικά κέρδισε τις εκλογές). Και όμως, το ζήτημα της κρατικής ενίσχυσης των κομμάτων στις ΗΠΑ δεν επανήλθε στην επιφάνεια παρά μόνο κατά τη δεκαετία του 1960.

11

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

εξέλιξη της υιοθέτησης του θεσμού αυτού απο τα κράτη της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ως εξής3: Έναρξη της χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτων

στις χώρες της Ευρωπαϊκής ΈνωσηςΓερμανία 1959 Εσθονία 1994Σουηδία 1964 Λετονία 1995Φιvλανδία 1969 Ιρλανδία 1997Ιταλία 1974 Πολωνία 1997Αυστρία4 1975 Λιθουανία 1999Ην. Βασίλειο 1975 Ολλανδία 1999Ελλάδα 1984 Πορτογαλία 2003Ισπανία 1985 Βουλγαρία 2005Δανία 1986 Σλοβακία 2005Γαλλία 1988 Σλοβενία 2005Βέλγιο 1989 Ρουμανία 2006Ουγγαρία 1990 Λουξεμβούργο 2007Κύπρος 1991 Μάλτα -Τσεχία 1991Στις χώρες που αρχικά υιοθέτησαν το μέτρο της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, προηγήθηκε ένας μακροχρόνιος και συχνά εξαντλητικός διάλογος. Αντίθετα, στις χώρες της νότιας Ευρώπης όπου η Δημοκρατία αποκαταστάθηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, ή στις χώρες της μετα-κομμουνιστικής Ανατολικής Ευρώπης, ο θεσμός της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, εισήχθη χωρίς ευρύ διάλογο, περισσότερο σαν μία γενικότερη διεθνή τάση, που αναγκαστικά συνοδεύει ένα δημοκρατικό πολίτευμα, παρά ως μία ανάγκη η οποία είναι αποτέλεσμα της εμπειρίας από τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων επί μακρύ χρονικό διάστημα. Ένα από τα επιχειρήματα που προβλήθηκε κατά τη διάρκεια της κοινωνικής διαβούλευσης,

εναντίον της πρακτικής της κρατικής χρηματοδότησης, ήταν ότι, οι φορολογούμενοι δεν πρέπει να αναγκάζονται να στηρίξουν οικονομικά τα κόμματα που δεν εγκρίνουν πολιτικά. Παράλληλα, προβλήθηκε ο ισχυρισμός ότι με τη θεσμοθέτηση κρατικής χρηματοδότηση θα διατηρούνταν το παραδοσιακό status quo των κομμάτων, γεγονός που θα καθιστούσε ακόμα πιο δύσκολη την δημιουργία νέων κομμάτων και την εισαγωγή τους στο υπάρχον κομματικό σύστημα. Έτσι, υποστηρίχθηκε ότι, η δημόσια χρηματοδότηση θα λειτουργούσε ως ένας μηχανισμός για την αύξηση της απόστασης μεταξύ της «πολιτικής ελίτ» και των εκπροσωπούμενων πολιτών.3 Η ουσιαστική χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων στη (Δυτική) Γερμανία ξεκίνησε το 1967. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το 1975 θεσπίστηκε η χρηματοδότηση των κομμάτων της αντιπολίτευσης (Short Money), για να μπορούν τα κόμματα αυτά να κάνουν πιο αποτελεσματικά το αντιπολιτευτικό τους έργο. Στη Λετονία, το 1995 ψηφίστηκε ο νόμος που ρυθμίζει τη χρηματοδότηση των κομμάτων από τον ιδιωτικό τομέα. Στη χώρα αυτή, έως σήμερα, δεν επιτρέπεται η χρηματοδότηση των κομμάτων από το Κράτος.4 Παρά το ότι η Αυστρία υιοθέτηση τη νομοθεσία για τη χρηματοδότηση των κομμάτων κατά το 1975, στην πράξη, η πρώτη χρηματοδότηση δόθηκε στα πολιτικά κόμματα, μόλις κατά το 2004.

12

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Από την άλλη πλευρά, υπήρξαν ισχυρά επιχειρήματα υπέρ της κρατικής χρηματοδότησης των κομμάτων, τα οποία έδωσαν κίνητρο στις περισσότερες χώρες να υιοθετήσουν το νέο θεσμό, ο οποίος θα λειτουργούσε ευεργετικά:- Για να αντισταθμίσει το αυξανόμενο κόστος και την αυξανόμενη ανεπάρκεια πόρων, αφού κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1960 και του 1970, η δραστηριότητα της πολιτικής γινόταν όλο και πιο ακριβή. Σε μεγάλο βαθμό, αυτό οφειλόταν στην αυξανόμενη χρήση των μέσων μαζικής επικοινωνίας5, στις πιο δαπανηρές τεχνικές των εκστρατειών και στην ανάγκη ευρύτερης χρησιμοποίησης επαγγελματιών για τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων, μεγαλώνοντας έτσι, ακόμη περισσότερο το μέγεθός τους. - Για να διασφαλίσει τον ελεύθερο και δίκαιο πολιτικό ανταγωνισμό, αφού οι κρατικές επιδοτήσεις θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν για να διευκολυνθεί η ίση μεταχείριση και οι ίσες ευκαιρίες, με την ανάπτυξη νέων, μικρών και λιγότερο επινοητικών κομμάτων τα οποία θα μπορούσαν να ανταγωνίζονται σε μια πιο δίκαιη βάση τα υπερισχύοντα και οικονομικά περισσότερο προνομιούχα κόμματα.- Για να περιορίσει τον δυνητικά αποδιοργανωτικό ρόλο των ιδιωτικών χρημάτων, αφού η δημόσια χρηματοδότηση μειώνει την εξάρτηση των κομμάτων από ιδιωτικά συμφέροντα και τις υποχρεώσεις των κομμάτων απέναντι στους χρηματοδότες τους, στοιχείο το οποίο θα βοηθούσε στον περιορισμό της διαφθοράς στη δημόσια ζωή και τη λειτουργία του Κράτους.Παράλληλα, ένα ακόμη σοβαρό επιχείρημα που, σε πολλά κράτη, υποστηρίζει την κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων, έχει να κάνει με τη βραχυχρόνια δημοκρατική ιστορία των κρατών αυτών. Δηλαδή, καθώς τα κόμματα, σε αρκετές χώρες, είναι σχετικά καινούργιοι οργανισμοί, δεν έχουν αναπτύξει ακόμη τους μηχανισμούς μέσα στην κοινωνία για την αυτόνομη λειτουργία τους και την εξ ιδίων πόρων χρηματοδότηση της λειτουργίας τους. Σε ένα τέτοιο ιστορικό πλαίσιο υπάρχουν ελάχιστες εναλλακτικές πηγές εκτός από τις κρατικές χορηγήσεις οι οποίες αντισταθμίζουν τη γενική έλλειψη οικονομικών πόρων.Στις πρώην κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, αναπτύχθηκε και το επιχείρημα ότι, η κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων, θα βοηθούσε στην εξάλειψη των μειονεκτημάτων που είχαν τα νέα κόμματα στις χώρες αυτές, έναντι των κομμουνιστικών κομμάτων, τα οποία, παρά την πτώση των καθεστώτων, κληρονόμησαν τους μηχανισμούς, αλλά και την περιουσία των άλλοτε κυβερνώντων κομμάτων.Όμως, καθώς υιοθετήθηκε ο θεσμός της κρατικής χρηματοδότησης των κομμάτων, σταδιακά διαπιστώθηκε ότι, η ύπαρξη εξασφαλισμένης και –σε πολλά κράτη- πλούσιας χρηματοδότησης, περιόρισε το ενδιαφέρον και την ανάγκη των κομμάτων για τη συγκέντρωση ιδιωτικών πόρων και παράλληλα απέτρεψε τα μέλη των κομμάτων και τους πολίτες να εισφέρουν προς αυτά. Έτσι, από την εποχή της υιοθέτησης της κρατικής χρηματοδότησης σε κάθε χώρα, τα πολιτικά κόμματα αντιμετωπίζουν τη μείωση του 5 Η διάδοση της τηλεόρασης σε όλο το κόσμο κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 και το ακριβό κόστος της χρήσης τηλεοπτικού χρόνου, υπήρξε ένα από τα αίτια που προκάλεσε τη διεθνή εξάπλωση του θεσμού της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. Η ανάγκη για τη χρηματοδότηση της πολιτικής διαφήμισης (σε όλα τα κράτη, τα κόμματα δικαιούνται δωρεάν χρήση των κρατικών ραδιοτηλεοπτικών μέσων, όμως, με δεδομένο τον ανταγωνισμό μεταξύ τους, ο χρόνος που τους διατίθεται είναι ελάχιστος και δεν επαρκεί για τις ανάγκες μίας προεκλογικής εκστρατείας ενός μεσαίου ή μεγάλου κόμματος).

13

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

ενδιαφέροντος των πολιτών για την πολιτική, μία τάση που αποτυπώνεται στη μείωση του αριθμού των μελών των κομμάτων. Η εξέλιξη αυτή συνεπάγεται και μείωση των εσόδων των κομμάτων από ιδιωτικές πηγές. Συνεπάγεται επίσης και τη μείωση του αριθμού των παραδοσιακών εθελοντών, οι οποίοι δέχονταν να εργασθούν χωρίς αμοιβή στο διοικητικό μηχανισμό των κομμάτων και οι οποίοι βοηθούσαν στη διεξαγωγή των προεκλογικών εκστρατειών. Με τη σειρά της, η εξέλιξη αυτή συντελεί στην περαιτέρω αύξηση του κόστους λειτουργίας των κομμάτων, αφού ο μικρότερος αριθμός εθελοντών, αναγκαστικά αντικαθίσταται με μεγαλύτερο αριθμό επαγγελματιών.Σήμερα, μετά από μερικές δεκαετίες εφαρμογής της πρακτικής της κρατικής χρηματοδότησης, αποδεικνύεται ότι ο θεσμός, ενώ σε γενικές γραμμές λειτούργησε αρκετά ικανοποιητικά, σε πολλές χώρες, δεν είχε τα αποτελέσματα που οι κοινωνίες ανέμεναν ότι θα μπορούσε να έχει. Η πολιτική διαφθορά δεν εξαλήφθηκε, αλλά απλά άλλαξε χαρακτηριστικά. Η παλαιότερη εξάρτηση από την ιδιωτική χρηματοδότηση, αντικαταστάθηκε με την εξάρτηση από την κρατική χρηματοδότηση, γεγονός που είχε σαν αποτέλεσμα τη συχνή παραβίαση της νομοθεσίας και τη μείωση της σημασίας των θεσμών.Πολιτικά σκάνδαλα εξακολουθούν να υπάρχουν, με τη μόνη διφορά να είναι η αντικατάσταση της εμπλοκής του «ιδιωτικού χρήματος» από το «κρατικό χρήμα», χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια ότι τα πολιτικά σκάνδαλα με την εμπλοκή ιδιωτικού χρήματος έχουν εξαληφθεί.Η διαφάνεια στη λειτουργία των κομμάτων, έχει αυξηθεί, αλλά όχι στο βαθμό που είχε εκτιμηθεί ότι θα αυξάνονταν. Η λειτουργία των θεσμικών οργάνωνων, σε πολλές χώρες, αποδείχθηκε «ελλιπής» και ανεπαρκής για το έργο που αναλάμβαναν.Η είσοδος της Ευρώπης σε μία δομική οικονομική κρίση κατά την οποία οι πολίτες της θα αναγκασθούν να περιορίσουν το βιοτικό τους επίπεδο και να μεταβάλλουν πολλές από τις συνήθειες των περασμένων δεκαετιών, θα φέρει σε δοκιμασία το πολιτικό σύστημα και θα αναπτυχθεί και πάλι ο διάλογος γύρω από τους τρόπους χρηματοδότησής του.Κατά τα επόμενα χρόνια, ο θεσμός της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων θα δεχθεί κριτική. Η κριτική δε θα αφορά κυρίως τον ίδιο το θεσμό, αλλά την ανεπάρκεια με την οποία λειτούργησε, σε πολλά από τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.Ο θεσμός προφανώς θα αντέξει στην κριτική και την κρίση του. Όμως, η κοινωνική πίεση θα τον αναγκάσει να αμβλύνει τις αδικίες που η εφαρμογή του προκαλεί και να διορθώσει σημαντικά τα προβλήματα διαφάνειας που αντιμετώπισε.Παράλληλα, η κριτική που θα υπάρξει και η κρίση που θα δημιουργηθεί, θα αναγκάσει τα κόμματα να στραφούν περισσότερο προς τις παλαιότερες και ξεχασμένες πηγές χρηματοδότησής τους: την ίδια την κοινωνία. Και καθώς θα γίνεται αυτό, αναγκαστικά θα αναπτυχθεί περισσότερο ο διάλογος, μέσα στα ίδια τα κόμματα, ενώ, αναγκαστικά, θα βελτιωθεί το επίπεδο της διαφάνειας στη λειτουργία τους.Η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων είναι ένας νέος θεσμός. Ο οποίος εξακολουθεί να δοκιμάζεται. Οι κρίσεις που γνωρίζει ή που θα γνωρίσει στο μέλλον, θα τον σφυριλατήσουν, θα τον βελτιώσουν και θα τον κάνουν περισσότερο δίκαιο και λειτουργικό.

14

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

2. Συμβούλιο της Ευρώπης – Αρχές και κανόνες χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων

Το Συμβούλιο της Ευρώπης6 (Council or Europe – Conseil de l’Europe) είναι ένας διεθνής οργανισμός οποίος αποσκοπεί στη συνεργασία μεταξύ των κρατών της Ευρώπης στους τομείς των νομικών προτύπων, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατικής ανάπτυξης, του κράτους δικαίου και της πολιτιστικής συνεργασίας.Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει εργασθεί συστηματικά για τη διατύπωση κοινών κανόνων συμπεριφοράς στον τομέα της λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων και της κρατικής χρηματοδότησής τους και δραστηριοποιείται για την υιοθέτηση των κανόνων αυτών από τα κράτη μέλη του.Η αρχική προσπάθεια προς την κατεύθυνση αυτή έγινε με την υιοθέτηση των «Γενικών Αρχών για τη Δημόσια Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων», τους οποίους διατύπωσε η Επιτροπή της Βενετίας (Venice Commission ), το Μάρτιο του 2001:Συμβούλιο της Ευρώπης – Επιτροπή της Βενετίας: Αναφορά επί των Γενικών Αρχών για τη Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων:

Γενικές αρχές που υιοθετήθηκαν από την Ολομέλεια της Επιτροπής, της 6-10 Μαρτίου 2001:Δημόσια Χρηματοδότηση

• Η δημόσια χρηματοδότηση πρέπει να παρέχεται σε κάθε κόμμα που εκπροσωπείται στο Κοινοβούλιο.• Προκειμένου, όμως, να διασφαλιστεί η ισότητα των ευκαιριών για τις διάφορες πολιτικές δυνάμεις, η δημόσια χρηματοδότηση θα μπορούσε επίσης να επεκταθεί και σε πολιτικούς φορείς που αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό τμήμα του εκλογικού σώματος και που παρουσιάζουν υποψήφιους στις εκλογικές αναμετρήσεις. Το ύψος της χρηματοδότησης θα μπορούσε να καθορίζεται από το νομοθέτη σε περιοδική βάση, σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια.• Φορολογικές απαλλαγές θα μπορούσαν να προσφέρονται, για τα χρήματα τα οποία κατευθύνονται αυστηρά για τη χρηματοδήτηση της πολιτικής δραστηριότητας των κομμάτων.• Η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων με δημόσια χρήματα, θα πρέπει να γίνεται με την προϋπόθεση ότι οι οικονομικοί λογαριασμοί των πολιτικών κομμάτων θα υπόκειται σε έλεγχο από ειδικά δημόσια ελεγκτικά όργανα. Τα κράτη θα πρέπει να προωθούν την πολιτική της οικονομικής διαφάνειας των πολιτικών κομμάτων που επωφελούνται από τη δημόσια χρηματοδότηση.

6 Το Συμβούλιο της Ευρώπης ιδρύθηκε το 1949. Μέλη του είναι σήμερα όλα τα κράτη της Ευρώπης (47 κράτη, εκτός από τη Λευκορωσία, η οποία είναι υποψήφιο μέλος) ενώ παρατηρητές είναι οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Ιαπωνία, το Μεξικό, το Ισραήλ και η Αγία Έδρα. 15

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ιδιωτική Χρηματοδότηση• Τα πολιτικά κόμματα μπορούν να λαμβάνουν ιδιωτικές χρηματικές εισφορές. Εισφορές από ξένα κράτη ή αλλοδαπές επιχειρήσεις θα πρέπει να απαγορεύονται. Η απαγόρευση αυτή δε θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει και τις οικονομικές εισφορές από υπηκόους που διαμένουν στο εξωτερικό. • Άλλοι περιορισμοί της ιδιωτικής χρηματοδότησης θα μπορούσαν επίσης να προβλεφθούν. Αυτές θα μπορούσε να είναι:α) η επιβολή ανωτάτου ορίου για κάθε εισφορά.β) η απαγόρευση εισφορών από τις επιχειρήσεις ή από θρησκευτικές οργανώσεις. γ) ο προηγούμενος έλεγχος, από δημόσιο όργανο εξειδικευμένο σε εκλογικά θέματα, των εισφορών από μέλη κομμάτων που επιθυμούν να θέσουν υποψηφιότητα σε εκλογές.• Η διαφάνεια της ιδιωτικής χρηματοδότησης του κάθε κόμματος θα πρέπει να είναι εγγυημένη. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, κάθε κόμμα θα πρέπει, κάθε χρόνο, να δημοσιοποιεί τους λογαριασμούς του προηγούμενου έτους. Οι λογαριασμοί αυτοί θα πρέπει να περιλαμβάνουν και κατάλογο με όλες τις δωρεές. • Όλες οι δωρεές που υπερβαίνουν κάποιο συγκεκριμένο ποσό, το οποίο καθορίζεται από το νομοθέτη, θα πρέπει να καταγράφονται και να δημοσιοποιούνται.

Εκλογικές Εκστρατείες• Για τη διασφάλιση ίσων ευκαιριών για όλες τις πολιτικές δυνάμεις, θα πρέπει να προσδιορίζεται ένα ανώτατο όριο στις δαπάνες των εκλογικών εκστρατειών. Στον προσδιορισμό του ορίου θα πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψη η γενικότερη κατάσταση της χώρας και ο αριθμός του αριθμού των ψηφοφόρων.• Το Κράτος θα πρέπει να συμμετέχει στις δαπάνες της προεκλογικής εκστρατείας, μέσω χρηματοδότησης, ίσης με ένα ποσοστό επί της ανώτατης επιτρεπόμενης δαπάνης, ή αναλογικά με τον αριθμό των ψήφων που κερδίθηκαν. Η χρηματοδότηση αυτή θα μπορούσε να μην περιλαμβάνει τα κόμματα τα οποία δεν έλαβαν ένα συγκεκριμένο αριθμό ψήφων.• Οι ιδιωτικές εισφορές μπορούν να γίνουν δεκτές για την αντιμετώπιση των προεκλογικών δαπανών. Όμως, το συνολικό ποσό των εισφορών δεν πρέπει να υπερβαίνει το προβλεπόμενο ανώτατο όριο. • Οι συνεισφορές από ξένα κράτη ή αλλοδαπές κρατικές επιχειρήσεις πρέπει να απαγορεύεται. Η απαγόρευση αυτή δεν πρέπει να εμποδίζει τις εισφορές υπηκόων που διαμένουν στο εξωτερικό.• Άλλοι περιορισμοί μπορούν επίσης να προβλεφθούν. Τέτοιες μπορούν να περιλαμβάνουν την απαγόρευση των εισφορών από τις επιχειρήσεις ή από τις θρησκευτικές οργανώσεις.• Οι λογαριασμοί των προεκλογικών εκστρατειών θα πρέπει να υποβάλλονται, μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα μετά τις εκλογές, σε ειδικό κρατικό όργανο στο οποίο έχει ανατεθεί η επίβλεψη των εκλογικών διαδικασιών. • Η διαφάνεια των εκλογικών δαπανών πρέπει να επιτυγχάνεται με τη δημοσίευση των λογαριασμών κάθε προεκλογικής εκστρατείας.

Εποπτεία και κυρώσεις• Κάθε παρατυπία στη χρηματοδότηση ενός πολιτικού κόμματος πρέπει να συνεπάγεται κυρώσεις ανάλογες με τη σοβαρότητα της παράβασης. Οι κυρώσεις μπορούν να περιλαμβάνουν την απώλεια του συνόλου ή μέρους της κρατικής χρηματοδότησης για το επόμενο έτος.• Κάθε παρατυπία στο πλαίσιο της χρηματοδότησης μίας προεκλογικής εκστρατείας πρέπει να συνεπάγεται, για το υπαίτιο κόμμα ή υποψήφιο, κυρώσεις ανάλογες με τη σοβαρότητα της παράβασης. Οι κυρώσεις μπορούν να περιλαμβάνουν τη μερική ή

16

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

των ολική απώλεια τυχόν δημόσιας χρηματοδότησης, την καταβολή προστίμου, την επιβολή άλλων χρηματικών κυρώσεων, ή ακόμη και την έκπτωση του υποψηφίου από την εκλογή. • Οι παραπάνω κανόνες, συμπεριλαμβανομένων και της επιβολής των κυρώσεων, επιβάλλονται από την αρμόδια εκλογική επιτροπή, σύμφωνα με το νόμο.

Συμβούλιο της Ευρώπης: Σύσταση Κοινών Κανόνων Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (Rec(2003)/4)

Με βάση τις Γενικές Αρχές για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, τον Απρίλιο του 2003, το Συμβούλιο της Ευρώπης εξέδωσε την «Σύσταση 4 /2003» (Recommendation Rec(2003)4), η οποία προσδιορίζει μία σειρά από κοινούς κανόνες χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, τους οποίους συμβουλεύει τα κράτη μέλη του, να υιοθετήσουν. Πιο συγκεκριμένα, το Συμβούλιο της Ευρώπης, θεωρώντας ότι:

● τα πολιτικά κόμματα είναι θεμελιώδη στοιχεία των πολιτικών συστημάτων των κρατών μελών και ότι είναι κύρια όργανα για την έκφραση της πολιτικής βούλησης των πολιτών,● για την καταπολέμηση της πρόληψης και του φαινομένου της διαφθοράς, η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των εκλογικών εκστρατειών πρέπει να βασίζεται σε συγκεκριμένα πρότυπα,● η διαφθορά συνιστά μία σοβαρή απειλή προς τη Δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και της αρχές της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης και ότι παρεμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη, θέτει σε κίνδυνο τη σταθερότητα των δημοκρατικών θεσμών και ότι υποσκάπτει τα ηθικά θεμέλια της κοινωνίας,● η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τα θέματα της πρόληψης και της καταπολέμησης της διαφθοράς στον τομέα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων είναι απαραίτητη για την καλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών,εξέδωσε τη Σύσταση 2003/4, η οποία αναφέρεται στην υιοθέτηση κοινών κανόνων για την καταπολέμηση της διαφθοράς στον τομέα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών. Με τη σύσταση αυτή,

α) συνιστά στις Κυβερνήσεις των κρατών μελών να υιοθετήσουν, στα νομικά τους συστήματα, κανόνες εναντίον της διαφθοράς στη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των εκλογικών εκστρατειών, οι οποίοι διαπνένονται από τις κοινές θέσεις που αναφέρονται στο παρόν κείμενο και β) ζητά από την “Ομάδα Κρατών εναντίον της Διαφθοράς” ("Group of States against Corruption – GRECO") να παρακολουθεί την εφαρμογή της παρούσας οδηγίας.

17

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Σύσταση 2003/4: Κοινοί κανόνες εναντίον της διαφθοράς στη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των προοεκλογικών εκστρατειών.Ι. Εξωτερικές πηγές για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων.Άρθρο 1: Δημόσια και ιδιωτική υποστήριξη στα πολιτικά κόμματα. Τόσο το Κράτος, όσο και οι πολίτες, έχουν το δικαίωμα για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων.Το Κράτος πρέπει να παρέχει υποστήριξη στα πολιτικά κόμματα. Η υποστήριξη θα πρέπει να περιορίζεται σε λογικές εισφορές. Η υποστήριξη του Κράτους μπορεί να είναι οικονομική.Κατά την κατανομή της κρατικής υποστήριξης, θα πρέπει να εφαρμόζονται αντικειμενικά, δίκαια και λογικά κριτήρια.Το Κράτος θα πρέπει να διαβεβαιώνει ότι, κάθε υποστήριξη από το Κράτος και/ή τους πολίτες, δεν επηρεάζει την ανεξαρτησία των πολιτικών κομμάτων.Άρθρο 2: Ορισμός της δωρεάς σε πολιτικό κόμμα.Δωρεά νοείται κάθε εκ προθέσεως πράξη που στοχεύει να προσδώσει οικονομικό ή άλλο πλεονέκτημα σε ένα πολιτικό κόμμα.Άρθρο 3: Γενικές αρχές επί των δωρεών.α) Τα μέτρα που λαμβάνονται από τα κράτη, αναφορικά με τις δωρεές προς πολιτικά κόμματα, θα πρέπει να προβλέπουν ειδικές διατάξεις ως προς:- την αποφυγή της σύγκρουσης συμφερόντων- τη διαβεβαίωση της διαφάνειας των δωρεών και την αποφυγή μυστικών δωρεών- την αποφυγή επηρεασμού της δραστηριότητας των πολιτικών κομμάτων- τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας των πολιτικών κομμάτωνβ) Τα κράτη, θα πρέπει: - να μεριμνούν ώστε να δημοσιοποιούνται οι δωρεές προς τα πολιτικά κόμματα και κυρίως αυτές που υπερβαίνουν ένα συγκεκριμένο όριο- να εξετάσουν τη δυνατότητα θέσπισης κανόνων που περιορίζουν το μέγεθος των δωρεών προς τα πολιτικά κόμματα- να υιοθετήσουν μέτρα που εμποδίζουν τη καταστρατήγηση των ορίων που έχουν τεθεί επί του μεγέθους των δωρεών.Άρθρο 4: Δυνατότητα έκπτωσης φόρου επί των δωρεών.Η φορολογική νομοθεσία μπορεί να επιτρέπει την έκπτωση φόρου επί των δωρεών. Το μέγεθος της έκπτωσης φόρου θα πρέπει να είναι περιορισμένο. Άρθρο 5: Δωρεές νομικών προσώπων.α) Επιπρόσθετα με τις γενικές αρχές επί των δωρεών, τα κράτη θα πρέπει να μεριμνούν ώστε:i. οι δωρεές από νομικά πρόσωπα προς τα πολιτικά κόμματα εγγράφονται στους λογαριασμούς και τα βιβλία των νομικών προσώπωνii. οι μέτοχοι ή κάθε άλλο μέλος των νομικών προσώπων ενημερώνεται για τις δωρεές.β) Τα κράτη θα πρέπει να λαμβάνουν μέτρα για τον περιορισμό, την απαγόρευση ή κάθε άλλη αυστηρή ρύθμιση των δωρεών από νομικά πρόσωπα που λειτουργούν ως προμηθευτές του δημόσιου τομέα.

18

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

γ) Τα κράτη θα πρέπει να απαγορεύουν τις δωρεές από νομικά πρόσωπα που βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο του δημόσιου τομέα.Άρθρο 6: Δωρεές προς πρόσωπα που συνδέονται με πολιτικά κόμματα.Οι κανόνες που ισχύουν για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, με την εξαίρεση του κανόνα για την έκπτωση φόρου που αναφέρεται στο άρθρο 4, θα πρέπει να ισχύσουν και για τα νομικά ή φυσικά πρόσωπα που συνδέονται έμμεσα ή άμεσα με κάποιο πολιτικό κόμμα, ή που βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο του πολιτικού κόμματος.Άρθρο 7: Δωρεές από ξένους δωρητές.Τα κράτη θα πρέπει να περιορίσουν ή να απαγορεύσουν, ή να ρυθμίσουν τις δωρεές από ξένους δωρητές.ΙΙ. Πηγές χρηματοδότησης υποψηφίων σε εκλογές.Άρθρο 8: Εφαρμογή των κανόνων χρηματοδότησης σε υποψήφιους σε εκλογές.Οι κανόνες που έχουν τεθεί για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, τηρουμένων των αναλογιών, θα πρέπει να εφαρμόζονται:- στη χρηματοδότησης προεκλογικών εκστρατειών των υποψηφίων για εκλογή.- στη χρηματοδότηση της πολιτικής δραστηριότητας των εκλεγμένων αντιπροσώπων.ΙΙΙ. Δαπάνες προεκλογικών εκστρατειών.Άρθρο 9: Όρια στις πραγματοποιούμενες δαπάνες.Τα κράτη θα πρέπει να εξετάσουν τη δυνατότητα θέσπισης κανόνων που περιορίζουν τις ανάγκες για υπερβολική χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, όπως, της θέσπισης ορίων στις δαπάνες των προεκλογικών εκστρατειών.Άρθρο 10: Καταγραφή των δαπανών.Τα κράτη θα πρέπει να απαιτούν την καταγραφή όλων των άμεσων ή έμμεσων δαπανών των προεκλογικών εκστρατειών των πολιτκών κομμάτων και των υποψηφίων.IV. ΔιαφάνειαΆρθρο 11: Τήρηση λογαριασμών.Τα κράτη θα πρέπει να απαιτούν από τα πολιτικά κόμματα και τα πρόσωπα που συνδέονται με αυτά (Άρθρο 6), να τηρούν τους κατάλληλους λογαριασμούς και βιβλία. Οι λογαριασμοί των πολιτικών κομμάτων, θα πρέπει να ενοποιούνται, ώστε να περιλαμβάνουν, ανάλογα με την περίπτωση, τους λογαριασμούς των προσώπων που αναφέρονται στο Άρθρο 6. Άρθρο 12: Αρχεία των δωρεών.α) Τα κράτη θα πρέπει να απαιτούν ώστε οι λογαριασμοί των πολιτικών κομμάτων να προσδιορίζουν τις δωρεές που λήφθηκαν από αυτά, αναφέροντας το είδος και την αξία της κάθε δωρεάς.β) Στις περιπτώσεις δωρεών πάνω από ένα συγκεκριμένο όριο, τα στοιχεία των δωρητών θα πρέπει να αναφέρονται στα αρχεία.Άρθρο 13: Υποχρέωση για την παρουσίαση και τη δημοσιοποίηση των λογαριασμών.α) Τα κράτη πρέπει να απαιτούν από τα πολιτικά κόμματα να παρουσιάζουν τους λογαριασμούς που αναφέρονται στο Άρθρο 11, στην ανεξάρτητη αρχή που αναφέρεται στο Άρθρο 14, τουλάχιστον μία φορά κάθε έτος.

19

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

β) Τα κράτη πρέπει να απαιτούν από τα πολιτικά κόμματα, να δημοσιοποιούν, σε τακτική βάση και τουλάχιστον μία φορά κάθε έτος, τους λογαριασμούς που αναφέρονται στο Άρθρο 11, ή κατά το ελάχιστον, μία περίληψη αυτών. Η δημοσιοποίηση θα πρέπει να περιλαμβάνει και τις πληροφορίες που αναφέρονται στα Άρθρα 10 και 12.V. Επίβλεψη:Άρθρο 14: Ανεξάρτητη παρακολούθηση.α) Τα κράτη πρέπει να προβλέπουν την ανεξάρτητη παρακολούθηση της λειτουργίας της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και εκλογικών εκστρατειών.β) Η ανεξάρτητη παρακολούθηση θα πρέπει να περιλαμβάνει τον έλεγχο επί των λογαριασμών των πολιτικών κομμάτων και τις σχετικές δαπάνες των προεκλογικών εκστρατειών, καθώς και την παρουσίαση και τη δημοσίευσή τους.Άρθρο 15: Εξειδικευμένο προσωπικό.Τα κράτη θα πρέπει να προωθήσουν την εξειδίκευση του προσωπικού της αστυνομίας, των δικαστηρίων ή άλλων της δημόσιας διοίκησης στον τομέα της καταπολέμησης της παράνομης χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και εκλογικών εκστρατειών.VI. ΚυρώσειςΆρθρο 16: ΚυρώσειςΤα κράτη θα πρέπει να απαιτούν ότι ο παραβάσεις των κανόνων που αφορούν τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και εκλογικών εκστρατειών θα πρέπει να υπόκεινται σε αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις.Η αξιολόγηση της πολιτικής χρηματοδότης των πολιτικών κομμάτων από το Συμβούλιο της Ευρώπης

Συμβούλιο της Ευρώπης - Ομάδα Κρατών εναντίον της Διαφθοράς (GRECO)Η Ομάδα Κρατών εναντίον της Διαφθοράς (The Group of States against Corruption - GRECO) αποτελεί το όργανο εναντίον της διαφθοράς του Συμβουλίου της Ευρώπης. Δημιουργήθηκε το 1999 από 17 αρχικά μέλη. Η GRECΟ μπορεί να δεχθεί ως μέλη της και μη ευρωπαϊκές χώρες. Σήμερα έχει 49 μέλη, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ. Από τον Αύγουστο του 2010, όλα τα μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, είναι και μέλη της GRECO.Στα πλαίσια της καταπολέμησης της διαφθοράς, η GRECO πραγματοποιεί τακτικές επιθεωρήσεις της νομοθεσίας των κρατών μελών, στον τομέα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και του τρόπου εφαρμογής της. Με τον τρόπο αυτό, η GRECO βοηθά στην επισήμανση προς τα κράτη - μέλη των ανεπαρκειών που υφίστανται στη νομοθεσία τους, ενώ παράλληλα εκδίδει εκθέσεις αξιολόγησης, τόσο για το επίπεδο της νομοθεσίας, όσο και για την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής της.

20

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Η αξιολόγηση της GRECO γίνεται μέσω της συλλογής πληροφοριών με βάση ειδικά ερωτηματολόγια, επισκέψεων στις χώρες μέλη και συζητήσεις με ανώτατους κρατικούς λειτουργούς και εκπροσώπους των κομμάτων.Οι αναφορές που εκδίδονται περιλαμβάνουν συστάσεις προς τις αξιολογούμενες χώρες με στόχο τη βελτίωση του επιπέδου συμμόρφωσής τους με τις υπό εξέταση διατάξεις. Παράλληλα, προτείνονται αναλυτικά μέτρα, με τα οποία η εξεταζόμενη χώρα θα μπορέσει να επιτύχει καλύτερα τη συμμόρφωσή της και την προσαρμογή της νομοθεσίας της, σύμφωνα με τη Σύσταση Rec(2003)4 του Συμβουλίου της Ευρώπης.Έως σήμερα, η GRECO έχει ολοκληρώσει τρεις “γύρους αξιολόγησης” που ασχολούνται με ειδικές διατάξεις των “Είκοσι Κατευθυντηρίων Αρχών” (οι διαδικασίες του κάθε “γύρου” επεκτείνονται σε ένα χρονικό διάστημα τριών έως πέντε ετών). Ο τέταρτος “γύρος” ξεκίνησε την 1η Ιανουαρίου 2012. Τα αποτελέσματα των “γύρων αξιολόγησης” ανά χώρα, δημοσιεύονται μετά την έγκριση και την αποδοχή τους από το Συμβούλιο της Ευρώπης.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι: Council of EuropeCouncil of Europe - Group of States against Corruption (GRECO)Group of States Against Corruption (από Wikipedia)How does GRECO work?GRECO - Ερωτηματολόγια για την άντληση πληροφοριών στο ζήτημα της χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτωνGRECO - Αποτελέσματα και αξιολογήσεις των τριών πρώτων “ γύρων ” GRECO - 11 ος Ετήσιος Απολογισμός (English)Council of Europe - Venice Commission Council of Europe - Venice Commission: Opinion on the need for a Code of Good Practice in the Field of Funding of Electoral CampaignsCouncil of Europe - Venice Commission: Opinion on the Prohibition of Financial Contribution to Political Parties from Foreign SourcesCouncil of Europe – Venice Commission: Guidelines and Report on the Financing of Political Parties

21

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

3. Συγκριτικά στοιχεία των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Πριν προχωρήσουμε στην εξέταση των χαρακτηριστικών της νομοθεσίας της Ελλάδας, αλλά και κάθε μίας από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κρίνεται σκόπιμο να παραθέσουμε μερικά γενικά στατιστικά στοιχεία, τόσο σε σχέση με την υφιστάμενη νομοθεσία, αλλά και με τα οικονομικά στοιχεία των κρατικών επιχορηγήσεων προς τα πολιτικά κόμματα.Αρχικά, από τον Πίνακα 1, θα εξετάζουμε τα σημεία σύγκλισης και απόκλισης επί μερικών κρίσιμων τομέων στις νομοθεσίες ευρωπαϊκών χωρών, τα οποία θα μας επιτρέψουν να δούμε τις γενικές αρχές, αλλά και τα σημεία διαφορών που υφίστανται σήμερα.Πίνακας 1: Σημεία σύγκλισης και απόκλισης στις νομοθεσίες των χωρών της Ε.Ε.

(κίτρινο χρώμα = Ναι, κόκκινο χρώμα = Όχι)

22

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Σχολιασμός επί των σημείων σύγκλισης και απόκλισης των νομοθεσιών:

1) Υφίσταται Κρατική Χρηματοδότηση;Κρατική χρηματοδότηση, κατοχυρωμένη και προσδιορισμένη από τη νομοθεσία, υφίσταται σε 25 από τα 27 κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν υφίσταται στη Μάλτα (για παραδοσιακούς λόγους λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων) και στη Λετονία, όπου η πλειοψηφία των ψηφοφόρων παραμένει αντίθετη προς αυτή.Σήμερα, η διεθνής τάση, αλλά και η βούληση των διεθνών οργανισμών που ασχολούνται με θέματα δημοκρατίας και διαφάνειας, είναι σαφώς προς την κατεύθυνση της κατοχύρωσης της κρατικής χρηματοδότησης προς τα πολιτικά κόμματα.Από την άλλη πλευρά όμως, η οικονομική κρίση που απλώνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καταδεικνύει τις αδυναμίες και τις ευθύνες του πολιτικού συστήματος, εξέλιξη που τελικά καταλήγει να προκαλεί τις διαμαρτυρίες των πολιτών, τη δυσανασχέτησή τους και τελικά, την αντίθεσή τους για το ζήτημα της κρατικής χρηματοδότησης του πολιτικού συστήματος.Σήμερα, θα θεωρούσαμε δύσκολη μία καθολική μεταβολή του υπάρχοντος συστήματος. Όμως, θα πρέπει να αναμένουμε την αύξηση της λαϊκής πίεσης για: α) περιορισμό των κρατικών χρημάτων που καταλήγουν στα κομματικά ταμεία, β) καλύτερη κατανομή των κρατικών πόρων υπέρ νέων κομμάτων και νέων πολιτικών τάσεων που κατά την παρούσα φάση εμφανίζονται στο πολιτικό στερέωμα, γ) αύξηση της διαφάνειας στην όλη διακίνηση του πολιτικού χρήματος (τόσο του κρατικού, όσο και του ιδιωτικού) και δ) αυστηροποίηση των διαδικασιών ελέγχου και επιβολής ποινών.2) Χρηματοδοτούνται κόμματα εκτός Βουλής;Κρατική χρηματοδότηση σε κόμματα τα οποία δεν εκπροσωπούνται στα Κοινοβούλια, δίδεται σε 19 από τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως, ακόμη και στις χώρες όπου προβλέπεται τέτοιου είδους χρηματοδότηση, αυτή τελικά είναι ελάχιστη, αν όχι συμβολική.Βέβαια, η μη ύπαρξη δυνατότητας χρηματοδότησης των μικρών ή των νέων κομμάτων ή ακόμη η ελάχιστη χρηματοδότησή τους, δημιουργεί σοβαρά συγκριτικά μειονεκτήματα και μειώνει τη δυνατότητα ύπαρξης πλουραλισμού στο πολιτικό πεδίο.Έχει ενδιαφέρον ότι πολλά Ανώτατα Δικαστήρια στην Ευρώπη, έχουν αποφανθεί κατά του αποκλεισμού από τη χρηματοδότηση των κομμάτων που δεν εκπροσωπούνται στο Κοινοβούλιο7. Εκτιμάται ότι η ένταση της οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη, θα προκαλέσει αλλαγές στο πολιτικό κατεστημένο των τελευταίων δεκαετιών και συνεπώς, ενδέχεται να υπάρξουν πιέσεις για αύξηση της χρηματοδότησης προς τα κόμματα που δεν εκπροσωπούνται στα Κοινοβούλια.3) Υπάρχουν φορολογικές απαλλαγές για τα πολιτικά κόμματα;Φορολογικές απαλλαγές για τα πολιτικά κόμματα προβλέπονται σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως, το καθεστώς απαλλαγής δεν επεκτείνεται στις επιχειρηματικές δραστηριότητες των κομμάτων, στις περιπτώσεις όπου τα κόμματα δικαιούνται να δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά.4) Υπάρχουν φορολογικές απαλλαγές για τους δωρητές;Μόλις 8 από τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπουν κάποιες φορολογικές απαλλαγές για τους δωρητές των πολιτικών κομμάτων.Πάνω στο ζήτημα αυτό ήδη διεξάγεται διάλογος. Καθ’ όσον θα αυξηθούν οι αντιδράσεις των κοινωνιών για τη χρηματοδότηση των κομμάτων, η λύση για τα κόμματα θα είναι να 7 Για παράδειγμα, αναφέρονται δύο αποφάσεις του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας, κατά τα έτη 1966 και 1968, καθώς και του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Σλοβενίας (απόφαση της 11ης Μαρτίου 1999).

23

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

προσπαθήσουν να προσελκύσουν περισσότερα μέλη και, μέσω αυτών, περισσότερα έσοδα από ιδιωτικές πηγές. Προς την κατεύθυνση αυτή, η θέσπιση φορολογικών κινήτρων για δωρεές προς τα κόμματα, θα βοηθούσε σημαντικά. Παράλληλα, ένα τέτοιο μέτρο θα συνέβαλε και προς την αύξηση της διαφάνειας του συστήματος.5) Υπάρχει έμμεση χρηματοδότηση σε είδοςΗ έμμεση χρηματοδότηση των κομμάτων, ισχύει σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πλην του Λουξεμβούργου και εμφανίζεται κυρίως κατά τη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων.Η κυριότερη μορφή έμμεσης ενίσχυσης είναι η παροχή στα κόμματα δωρεάν χρόνου στα κρατικά ραδιοτηλεοπτικά μέσα. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, η παροχή αυτή δίδεται κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών.Άλλες μορφές έμμεσης ενίσχυσης είναι η δωρεάν παροχή χώρων για πολιτικές συγκεντρώσεις (κυρίως κατά τη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων), η παροχή χαρτιού για την εκτύπωση προεκλογικού υλικού ή ψηφοδελτίων κ.α.6) Υποχρέωση δημοσιεύσεων από κόμματα;Στις 22 από τις 27 χώρες της Ε.Ε. υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες δημοσίευσης τμημάτων ή του συνόλου των οικονομικών λογαριασμών των πολιτικών κομμάτων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι υπάρχοντες κανόνες είναι παντού, πλήρεις ή επαρκείς.Τυπικά, οι κανόνες δημοσίευσης τηρούνται. Στην πράξη όμως, η τήρηση έχει να κάνει με το επίπεδο της δημοκρατικής λειτουργίας των κοινωνιών, τη γενικότερη λειτουργία και τη διαφάνεια του συστήματος της Δημοσιας Διοίκησης και την ανοχή των κοινωνιών απέναντι σε φαινόμενα παραβίασης των νόμων ή αδιαφάνειας.Δυστυχώς, στην Ελλάδα, η υποχρέωση δημοσίευσης –έστω και κάποιων ελάχιστων στοιχείων- τυπικά τηρείται, αλλά στην πράξη η διαφάνεια στα οικονομικά των κομμάτων δεν είναι ούτε στοιχειώδης.Ενδιαφέρον έχει ο τρόπος ρύθμισης της ανάγκης δημοσιοποίησης των οικονομικών των κομμάτων, στις χώρες όπου η δημοσιοποίηση δεν είναι υποχρεωτική. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία και την Ολλανδία, η μακροχρόνια παράδοση στη λειτουργία των κομμάτων και οι κώδικες ηθικής που έχουν αναπτυχθεί, διαβεβαιώνουν για τη σωστή λειτουργία των ίδιων των κομμάτων, αλλά και των εποπτικών οργάνων. Από την άλλη πλευρά, παρατηρείται ότι, τα ίδια τα κόμματα, δημοσιοποιούν, σε εθελοντική βάση στοιχεία για την οικονομική τους δραστηριότητα και χρηματοδότηση.Στη Σουηδία, τα κόμματα έχουν δημιουργήσει, σε εθελοντική βάση, έναν «κώδικα αρχών για τη διαφάνεια», τον οποίο μάλιστα έχουν εντάξει σαν παράρτημα στον Κανονισμό Λειτουργίας του Κοινοβουλίου.Στη Μάλτα, όπου επίσης η κομματική παράδοση είναι παλαιά και ισχυρή, αλλά και όπου τα κόμματα έχουν εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα απ’ αυτά της ηπειρωτικής Ευρώπης, το όλο ζήτημα της διαφάνειας έχει μία διαφορετική διάσταση και υπάρχει μία εντελώς διαφορετική κοινωνική αντίληψη γύρω απ’ αυτό. Εν τούτοις, έχουν αναπτυχθεί «παραδοσιακοί κανόνες συμπεριφοράς» οι οποίοι επιτρέπουν στο σύστημα να λειτουργεί και να «αυτοπροστατεύεται».7) Υπάρχουν όρια στις ιδιωτικές εισφορές;Σε 16 από τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχουν όρια στις ιδιωτικές εισφορές. Σε πολλές περιπτώσεις τα όρια είναι τόσο μεγάλα, ώστε είναι σα να μην υπάρχουν στην πράξη. Όμως, ο γενικός κανόνας είναι ότι, πουθενά τα όρια δεν είναι χαμηλά, ώστε να καταλήγουν να δημιουργούν πρόβλημα στα κόμματα.Οι χώρες που δεν έχουν όρια στις ιδιωτικές εισφορές (κυρίως οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, της Βαλτικής και το Ηνωμένο Βασίλειο), διακατέχονται από μία γενικότερη

24

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

φιλελεύθερη φιλοσοφία τόσο στην κομματική νομοθεσία, όσο και στη γενικότερη λειτουργία των κοινωνιών τους.8) Υπάρχουν όρια στις προεκλογικές δαπάνες;Σε 14 από τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχουν ανώτατα όρια στις προεκλογικές δαπάνες των κομμάτων και των υποψηφίων. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα όρια αυτά έχουν τεθεί σε λογικά επίπεδα. Σε μερικές περιπτώσεις είναι αφύσικα χαμηλά και συνεπώς η καταστρατήγηση του νόμου είναι αναμενόμενη. Στις χώρες όπου δεν έχουν τεθεί όρια, συνήθως υπάρχουν πολύ αυστηρές απαιτήσεις για την ενημέρωση των ελεγκτικών και των εποπτικών αρχών για τα χρήματα που δαπανήθηκαν.Όπως είναι φυσιολογικό, αυτός είναι ο τομέας όπου –στα περισσότερα κράτη- παρουσιάζονται και οι περισσότερες παραβιάσεις της νομοθεσίας και συνεπώς, ο τομέας όπου τα περισσότερα κράτη έχουν ακόμη να κάνουν αρκετές και σοβαρές προσπάθειες.9) Επιτρέπονται οι δωρεές αλλοδαπών;Σε 19 από τις 27 χώρες επιτρέπονται οι εισφορές αλλοδαπών στα πολιτικά κόμματα. Η λογική της απαγόρευσης αποδοχής εισφορών από αλλοδαπούς, είναι βεβαίως προφανής. Όμως, ο έλεγχος της πραγματικής πηγής των χρημάτων, σήμερα αποδεικνύεται ως εξαιρετικά δύσκολος και συνεπώς, το συγκεκριμένο εμπόδιο θα μπορούσε να ξεπερασθεί.10) Επιτρέπονται οι δωρεές από νομικά πρόσωπα;Σε 19 από τις 27 χώρες επιτρέπονται οι εισφορές νομικών προσώπων στα ταμεία των πολιτικών κομμάτων. Βεβαίως, με την έννοια «νομικά πρόσωπα», σε όλες τις περιπτώσεις νοούνται οι εταιρίες και συνήθως αποκλείονται τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου.Σε μερικές από τις χώρες όπου επιτρέπονται οι εισφορές νομικών προσώπων, εξαιρούνται οι εταιρίες που είναι εισηγμένες σε κάποιο Χρηματιστήριο, ενώ σε άλλες χώρες απαιτείται ειδική πλειοψηφία από τη Γενική Συνέλευση μίας εταιρίας.Γενικά, το ζήτημα της χρηματοδότησης των κομμάτων από εταιρίες, είναι παλαιό και αμφιλεγόμενο, αφού ανέκαθεν προκαλούσε σκάνδαλα. Η ιστορική εμπειρία της Γερμανίας, όπου το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ χρηματοδοτούνταν αθρόα από μεγάλες εταιρίες, αποτελεί αρνητικό παράδειγμα για πολλές χώρες, ακόμη και για χώρες με μακρά κοινοβουλευτική παράδοση.Το Οικονομικό Κόστος της Χρηματοδότησης των ΚομμάτωνΓια το σύνολο των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι κάθε είδους άμεσες κρατικές επιχορηγήσεις, για το έτος 2010, φθάνουν στα € 936,17 εκατομμύρια. Στο ποσό αυτό δε συμπεριλαμβάνονται ενδεχόμενες επιχορηγήσεις που δίδονται προς τα κόμματα από περιφερειακά ή δημοτικά συμβούλια8. Επίσης, στα παραπάνω ποσά δε συμπεριλαμβάνεται το κόστος της «έμμεσης χρηματοδότησης» που παρέχεται προς τα πολιτικά κόμματα, μέσα από διάφορους τύπους παροχών. Οι παροχές αυτές συνήθως είναι ραδιοτηλεοπτικός χρόνος, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις αφορά και σε άλλες παροχές: χώροι γραφείων, εκτυπωτικές υπηρεσίες, χαρτί για την εκτύπωση προεκλογικού υλικού ή και ψηφοδελτίων, βοηθητικό υπαλληλικό προσωπικό για τις εργασίες των κομμάτων ή για την υποβοήθηση του έργου των βουλευτών κλπ.8 Σε ορισμένες χώρες, όπως π.χ. στο Βέλγιο και την Ισπανία, εκτιμάται ότι τα ποσά που λαμβάνουν τα πολιτικά κόμματα ή οι υποψήφιοι από περιφερειακά και δημοτικά συμβούλια, είναι σημαντικά.

25

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Πίνακας 2: Το οικονομικό κόστος της χρηματοδότησης – Συγκριτικά στοιχεία

Οι στήλες του παραπάνω Πίνακα έχουν ως εξής: (1) Οι 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2) Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν σε εκατομμύρια ευρώ. Πηγή: Eurostat. (3) Η διάρθρωση του ΑΕΠ κάθε χώρας, ως ποσοστό του συνόλου των ΕΕ-27. (4) Το ποσό της κρατικής επιχορήγησης κάθε χώρας, σε εκατομμύρια ευρώ κατά το 2010. Στα ποσά αυτά δεν συμπεριλαμβάνονται τυχόν επιχορηγήσεις από Προϋπολογισμούς περιφερειακών ή δημοτικών συμβουλίων. (5) Η διάρθρωση του ποσού των κρατικών επιχορηγήσεων, ως ποσοστό του συνόλου των επιχορηγήσεων στις 27 χώρες. (6) Η κρατική επιχορήγηση κάθε χώρας, ως ποσοστό του ΑΕΠ κάθε χώρας. (7) Τα φορολογικά έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού κάθε χώρας, κατά το 2010. (8) Η διάρθρωση των φορολογικών εσόδων κάθε χώρας, ως ποσοστό των συνολικών φορολογικών εσόδων των 27χωρών της Ε.Ε.. (9) Η κρατική επιχορήγηση κάθε χώρας, ως ποσοστό των φορολογικών εσόδων.Σημείωνουμε ότι, τα στοιχεία του κόστους χρηματοδότησης που έχουν αναγραφεί στον παραπάνω πίνακα, αφορούν στο έτος 2010. Παράλληλα, σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν συνυπολογισθεί και οι έκτακτες δαπάνες των εκλογικών ετών. Δηλαδή, εάν για παράδειγμα, σε μία εκλογική αναμέτρηση μία χώρα επιχορηγεί τα κόμματα με € 20 εκατομμύρια και εάν οι εκλογές γίνονται κάθε 4 χρόνια, τότε, στο κονδύνλι της «τακτικής» επιχορήγησης (αυτής που δίδεται κάθε χρόνο), έχει προστεθεί και το ποσό των 5 εκατομμυρίων ευρώ.

26

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Από τον παραπάτω πίνακα διαπιστώνουμε ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε μία από τις υψηλότερες θέσεις σε επίπεδο κρατικών επιχορηγήσεων προς τα πολιτικά κόμματα: • Βρίσκεται στην 5η θέση σε επίπεδο συνολικών χρηματικών επιχορηγήσεων, ενώ ο πληθυσμός της είναι ο 9ος μεγαλύτερος στην Ε.Ε.• Με βάση το κριτήριο «επιχορήγηση σαν ποσοστό του ΑΕΠ», βρίσκεται στην 3η

υψηλότερη θέση, μετά τη Βουλγαρία και την Εσθονία9. • Με βάση το κριτήριο «επιχορήγηση σαν ποσοστό των φορολογικών εσόδων» Βρίσκεται στην 3η υψηλότερη θέση, μετά τη Βουλγαρία και την Εσθονία.• Το ποσό της κρατικής επιχορήγησης προς τα κόμματα, αποτελεί το 0,0283% του

συνολικού ΑΕΠ και το 0,1428% των συνολικών φορολογικών εσόδων. Στο σύνολο των 27 χωρών της Ε.Ε., οι αντίστοιχοι δείκτες είναι μόλις 0,0076% (επί του ΑΕΠ) και 0,0298% (επί των φορολογικών εσόδων).• Ενώ το ΑΕΠ της αποτελεί μόλις το 1,85% του συνολικού ΑΕΠ των 27 χωρών της Ε.Ε. και ενώ τα φορολογικά έσοδα της χώρας αποτελούν το 1,44% των συνολικών φορολογικών εσόδων των 27 χωρών της Ε.Ε., οι επιδοτήσεις της προς τα πολιτικά κόμματα αποτελούν το 6,88% των συνολικών επιδοτήσεων των χωρών της Ε.Ε..Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι, όπως σημειώνεται και στην αναφορά της GRECO για την Ελλάδα, στο σύνολο των έμμεσων επιχορηγήσεων προς τα πολιτικά κόμματα δε συμπεριλαμβάνεται το κόστος του προσωπικού που διαθέτει το Κράτος για την υποβοήθηση του έργου των βουλευτών. Οι βουλευτές και οι ευρωβουλευτές στην Ελλάδα απασχολούν σε αποκλειστική βάση, 857 υπαλλήλους (συνήθως μεσσαίου έως υψηλού μισθολογικού κλιμακίου), οι οποίοι έχουν αποσπασθεί στα γραφεία τους και οι οποίοι στην ουσία επιτελούν κομματικό έργο. Στην πραγματικότητα βέβαια, ο αριθμός αυτός είναι πολύ μεγαλύτερος, αφού υπάρχουν εκατοντάδες ακόμη υπάλληλοι οι οποίοι παρέχονται προς τα κόμματα από τις υπηρεσίες της Βουλής10, ή άλλων δημοσίων υπηρεσιών. Και μόνον για τους 857 υπαλλήλους που αναφέρονται στην έκθεση της GRECO, το κόστος υπερβαίνει τα 30 εκατομμύρια ευρώ.Σημειώνεται ότι, σε πολλές άλλες χώρες της Ε.Ε., η παροχή βοηθητικού προσωπικού προς τα κόμματα και τους βουλευτές, υπολογίζεται σε χρήμα και προσμετράται στην άμεση κρατική επιχορήγηση που λαμβάνουν τα κόμματα.

Το κόστος χρηματοδότησης των κομμάτων, ανά εκλογέα και ανά έγκυρη ψήφοΚαι στον Πίνακα 3 που ακολουθεί, όπου εμφανίζεται το κόστος χρηματοδότησης των κομμάτων ανά εκλογέα και ανά έγκυρη ψήφο, η Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ υψηλές θέσεις και μακρυά από το μέσο όρο του συνόλου των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιο συγκεκριμένα, η Ελλάδα:

• βρίσκεται στην 4η υψηλότερη θέση στην κατάταξη «επιχορήγηση ανά εγγεγραμμένο ψηφοφόρο», μετά το Λουξεμβούργο, την Κύπρο και τη Φινλανδία, με κόστος € 6,49. Το μέσο κόστος για το σύνολο των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι μόλις € 2,44.• βρίσκεται στην 4η υψηλότερη θέση στην κατάταξη «επιχορήγηση ανά έγγυρη ψήφο», μετά το Λουξεμβούργο, τη Φινλανδία και την Κύπρο, , με κόστος € 9,39. Το μέσο κόστος για το σύνολο των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι μόλις € 3,73.

9 Στην 4η θέση ακολουθεί η Κύπρος, η οποία –σε σχέση με το μέγεθος της χώρας και της οικονομίας- επίσης έχει υψηλά επίπεδα χρηματοδότησης των πολιτικών της κομμάτων.10 Υπάρχουν δεκάδες υπαλλήλων της Βουλής που –είτε επισήμως, είτε ανεπισήμως- είναι αποσπασμένοι στα κόμματα για την παροχή «επιστημονικού έργου».

27

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Πίνακας 3: Kόστος χρηματοδότησης των κομμάτων, ανά εκλογέα και ανά έγκυρη ψήφο

Οι στήλες του παραπάνω Πίνακα έχουν ως εξής: (1) Οι 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2) Το σύνολο των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων κάθε χώρας. (3) Το ποσό της άμεσης κρατικής επιχορήγησης που καταβάλλει κάθε χώρα προς τα πολιτικά κόμματα, εκφρασμένο σε ευρώ ανά εγγεγραμμένο ψηφοφόρο. (4) Το σύνολο των έγγυρων ψηφοδελτίων στις τελευταίες κοινοβουλευτικές εκλογές κάθε χώρας. (5) Το ποσό της άμεσης κρατικής επιχορήγησης που καταβάλλει κάθε χώρα προς τα πολιτικά κόμματα, εκφρασμένο σε ευρώ ανά έγγυρη ψήφο.

28

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

4. Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων στην Ελλάδα

Η νομοθεσία

Η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα, προβλέπεται από την παράγραφο 2, του άρθρου 29 του Συντάγματος, όπου καθορίζονται τα εξής:“Τα κόμματα έχουν δικαίωμα στην οικονομική τους ενίσχυση από το Κράτος για τις εκλογικές και λειτουργικές τους δαπάνες, όπως νόμος ορίζει. Νόμος ορίζει τις εγγυήσεις διαφάνειας ως προς τις εκλογικές δαπάνες και γενικά την οικονομική διαχείριση των κομμάτων, των βουλευτών, των υποψήφιων βουλευτών και των υποψηφίων στην τοπική αυτοδιοίκηση όλων των βαθμών. Με νόμο επιβάλλεται ανώτατο όριο εκλογικών δαπανών, μπορεί να απαγορεύονται ορισμένες μορφές προεκλογικής προβολής και καθορίζονται οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες η παράβαση των σχετικών διατάξεων συνιστά λόγο έκπτωσης από το βουλευτικό αξίωμα με πρωτοβουλία του ειδικού οργάνου του επόμενου εδαφίου. O έλεγχος των εκλογικών δαπανών των κομμάτων και των υποψήφιων βουλευτών διενεργείται από ειδικό όργανο που συγκροτείται και με τη συμμετοχή ανώτατων δικαστικών λειτουργών, όπως νόμος ορίζει. Με νόμο μπορούν να επεκταθούν οι ρυθμίσεις αυτές και στους υποψηφίους για άλλες αιρετές θέσεις.”Ο ν. 1443/1984 κατοχύρωσε την οικονομική ενίσχυση των πολιτικών κομμάτων και έκανε πράξη την επιταγή του άρθρου 29 του Συντάγματος του 1975, που αναδεικνύει τα πολιτικά κόμματα σε σημαντικό δημοκρατικό θεσμό για την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού μας πολιτεύματος.Επιπλέον με τις μεταγενέστερες ρυθμίσεις των άρθρων 60 του ν. 2218/1994 και 21 του ν. 2344/1995, εξασφαλίστηκε η χρηματοδότηση και των μικρότερων κομμάτων ώστε να επιτυγχάνεται κατά το δυνατόν ισότητα ευκαιριών και να προωθούνται οι αρχές της πολυκομματικής δημοκρατίας.Ο ν . 2429/1996 τροποποίησε και εκσυγχρόνησε το νόμο 1443/1984 προσπαθώντας να θέσει μία πιο ουσιαστική και πρακτική διαδικασία για το “πόθεν έσχες” των πολιτικών. Ο ν . 3023/2002 (ΦΕΚ Α 146) ορίζει τα περί της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων από το κράτος, τα έσοδα και τις δαπάνες, την προβολή, τη δημοσιότητα και τον έλεγχος των οικονομικών των πολιτικών κομμάτων και των υποψήφιων βουλευτών. Ο νόμος τροποιήθηκε με τους ν. 3242/2004 και ν. 3274/2004. Πέραν από τις μεταβολές που θέσπισε στο ποσοστό της χρηματοδότησης των κομμάτων,

29

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

αλλά και στην κατανομή των κονδυλίων στα πολιτικά κόμματα, ο ν. 3023/2002, επηρεασμένος από την τελευταία τροποποίηση του Συντάγματος παρενέβη στα δικαιώματα ραδιοηλεοπτικής προβολής από τα κόμματα και τους υποψήφιους κατά τη διάρκεια προεκλογικών περιόδων.Όπως αναφέρεται και στην εισηγητική του έκθεση , η φιλοσοφία του ν. 3023/2002, τουλάχιστον όσον αφορά στο πλαίσιο της χρηματοδότησης των κομμάτων, κινείται πάνω στη βάση ότι, η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων πρέπει να παραμείνει δημόσια και ιδιωτική. Η λύση αυτή ανταποκρίνεται στη φύση του πολιτικού κόμματος ως πολιτικού οργανισμού που λειτουργεί μεταξύ κοινωνίας και πολιτείας.Ο νομοθέτης έπρεπε να εξασφαλίσει την ισορροπία μεταξύ των δύο αυτών πηγών χρηματοδότησης, συνδυάζοντας την αυτονομία των κομμάτων, την ανάγκη ενίσχυσης από το κράτος και την κοινωνία, αλλά και την αποτροπή εξάρτησής τους από ιδιωτικά συμφέροντα και από το κράτος.Η κατάργηση της ιδιωτικής χρηματοδότησης θα καθιστούσε τα κόμματα “κρατικοδίαιτα” και θα τα απομάκρυνε από την κοινωνία και τους πολίτες. Γι’ αυτό άλλωστε και δεν ακολουθείται, διεθνώς, σύστημα αποκλειστικά κρατικής χρηματοδότησης.Η ιδιωτική χρηματοδότηση μπορεί να προέρχεται μόνο από φυσικά πρόσωπα. Η ιδιωτική χρηματοδότηση πρέπει να βασίζεται μόνο στην πολιτική βούληση ενός προσώπου να ενισχύσει το κόμμα, που ανταποκρίνεται στις πολιτικές του πεποιθήσεις. Αυτό όμως μπορεί να ισχύσει μόνο για φυσικά πρόσωπα. Αυτό είναι και το (ιδεολογικό) σκεπτικό για την απαγόρευση της χρηματοδότησης των κομμάτων από τα νομικά πρόσωπα. Βέβαια, για την απαγόρευση αυτή μπορεί να γίνει μεγάλη συζήτηση, αφού η εμπειρία έχει δείξει ότι ο στόχος της αποτροπής της εξάρτησης από ιδιωτικά συμφέροντα δεν έχει επιτευχθεί.Τα κυριότερα σημεία του νόμου

Διακρίσεις και ύψος κρατικής χρηματοδότησης:Τα πολιτικά κόμματα χρηματοδοτούνται από το Κράτος, προκειμένου να αντιμετωπίζουν μέρος των λειτουργικών και των εκλογικών δαπανών τους. Η κρατική χρηματοδότηση διακρίνεται σε τακτική και εκλογική.Η τακτική χρηματοδότηση καταβάλλεται κατ' έτος και ανέρχεται σε 1,02 τοις χιλίοις (1,02%ο) των τακτικών εσόδων του Κρατικού Προϋπολογισμού του αντίστοιχου νοοικομικού έτους.Η εκλογική χρηματοδότηση καταβάλλεται κάθε φορά που διεξάγονται γενικές βουλευτικές εκλογές ή Ευρωεκλογές και ανέρχεται σε ποσοστό έως 0,22 δύο τοις χιλίοις (0,22%ο) των τακτικών εσόδων του Κρατικού Προϋπολογισμού του οικονομικού έτους κατά τη διάρκεια του οποίου διεξάγονται οι εκλογές. Αν διεξαχθούν περισσότερες της μίας εκλογές, κατά τη διάρκεια του ίδιου έτους, το ανωτέρω ποσοστό δεν μπορεί να υπερβεί, αθροιστικά, το 0,35 τοις χιλίοις (0,35 %ο). Η κρατική χρηματοδότηση δεν υπόκειται σε φόρο.Δικαιούχοι

Τακτική χρηματοδότηση δικαιούνται: α) Τα πολιτικά κόμματα και οι συνασπισμοί, που εκπροσωπούνται στη Βουλή με βουλευτές

30

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

εκλεγμένους στις γενικές βουλευτικές εκλογές από τους συνδυασμούς του ίδιου κόμματος ή συνασπισμού. Τα κόμματα αυτά δικαιούνται το 80% του συνόλου της τακτικής χρηματοδότησης, ανάλογα με τις ψήφους που συγκέντρωσαν. β) Τα πολιτικά κόμματα και οι συνασπισμοί, από τους συνδυασμούς των οποίων έχουν εκλεγεί αντιπρόσωποι στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τα κόμματα αυτά δικαιούνται το 10% του συνόλου της τακτικής χρηματοδότησης, ανάλογα με τις ψήφους που συγκέντρωσαν.γ) Τα πολιτικά κόμματα και οι συνασπισμοί, τα οποία στις τελευταίες γενικές βουλευτικές εκλογές είχαν καταρτίσει πλήρεις συνδυασμούς, τουλάχιστον, στο εβδομήντα τοις εκατό (70%) των εκλογικών περιφερειών της χώρας και συγκέντρωσαν αριθμό ψήφων, τουλάχιστον, ίσο με το ενάμιση τοις εκατό (1.5%) του συνόλου των έγκυρων ψηφοδελτίων της επικράτειας. Τα κόμματα αυτά δικαιούνται το 10% του συνόλου της τακτικής χρηματοδότησης, ανάλογα με τις ψήφους που συγκέντρωσαν.Εκλογική χρηματοδότηση δικαιούνται: Τα κόμματα και συνασπισμοί των περιπτώσεων (α) και (β) της παραπάνω παραγράφου καθώς επίσης και: Τα πολιτικά κόμματα και οι συνασπισμοί κομμάτων, τα οποία έχουν καταρτίσει πλήρεις συνδυασμούς, τουλάχιστον, στο 70% των εκλογικών περιφερειών της χώρας και συγκεντρώσει αριθμό ψήφων, τουλάχιστον, ίσο με το 1,5% του συνόλου των έγκυρων ψηφοδελτίων της επικράτειας στις βουλευτικές εκλογές τις οποίες αφορά η χρηματοδότηση. Για τη χρηματοδότηση λόγω συμμετοχής σε εκλογές για την ανάδειξη των Ελλήνων αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απαιτείται το κόμμα ή ο συνασπισμός να έχει συγκεντρώσει αριθμό ψήφων, τουλάχιστον, ίσο με το 1,5% του συνόλου των έγκυρων ψηφοδελτίων της επικράτειας στις εκλογές αυτές.Η κατανομή της εκλογικής χρηματοδότησης γίνεται σε ποσοστό 60% ανάλογα με τις ψήφους που το κάθε κόμμα συγκέντρωσε στις προηγούμενες εκλογές και σε ποσοστό 40% ανάλογα με τις ψήφους που το κάθε κόμμα συγκεντρώνει στις εκλογές στις οποίες αφορά η χρηματοδότηση. Οικονομική ενίσχυση για ερευνητικούς και επιμορφωτικούς σκοπούς11: Τα πολιτικά κόμματα και οι συνασπισμοί, που δικαιούνται κρατική χρηματοδότηση, λαμβάνουν ετήσια οικονομική ενίσχυση από το Κράτος για την ίδρυση και λειτουργία κέντρων ερευνών και μελετών, καθώς και τη διοργάνωση προγραμμάτων επιμόρφωσης των στελεχών τους. Η οικονομική ενίσχυση ανέρχεται συνολικά σε ποσό ίσο με το μηδέν κόμμα ένα τοις χιλίοις (0,1%ο) των τακτικών εσόδων του Κρατικού Προϋπολογισμού και κατανέμεται μεταξύ των δικαιούχων κομμάτων, σύμφωνα με τον τρόπο που κατανέμεται και η τακτική χρηματοδότηση. Στον έλεγχο που διενεργείται, εξετάζεται αν τα ποσά που χορηγήθηκαν σε κόμματα ή συνασπισμούς διατέθηκαν για ερευνητικούς και επιμορφωτικούς σκοπούς. Σε αρνητική περίπτωση, το κόμμα ή ο συνασπισμός που έλαβε το ποσό υποχρεούται να το επιστρέψει.11 Το Κόμμα των Φιλελευθέρων, κατά το έτος 2006, είχε προσβάλει την κοινή υπουργική απόφαση καθορισμού των δικαιούχων και του ποσού της ετήσιας κρατικής τακτικής χρηματοδότησης και οικονομικής ενίσχυσης για ερευνητικούς και επιμορφωτικούς σκοπούς για το έτος 2006. Τα βασικά ζητήματα που κλήθηκε να εξετάσει το δικαστήριο ήταν, πρώτον, κατά πόσο βάσει της νέας διατύπωσης της παρ. 2 του αρ. 29 του Συντάγματος προκύπτει υποχρέωση του Κράτους να χρηματοδοτεί το σύνολο των πολιτικών κομμάτων και, δεύτερον, κατά πόσο μία διαφοροποίηση με βάση τον αριθμό των ψήφων που συγκέντρωσε κάθε κόμμα στις τελευταίες εκλογές είναι συνταγματικά ανεκτή ενόψει των αρχών της ίσης μεταχείρισης και της παροχής ίσων ευκαιριών στα πολιτικά κόμματα. (Δείτε την απόφαση του ΣτΕ 3157/2009 Τμ. Δ' με σημείωμα του κου Στέργιου Κοφίνη )

31

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Σύνολο χρηματοδότησης12: Η χρηματοδότηση, κάθε μορφής, που έλαβαν τα πολιτικά κόμματα, κατά την περίοδο 2007-2011, παρουσιάζεται στους παρακάτω Πίνακες 3α έως 3ε:Πίνακας 3α

2007: Χρηματοδότηση Ελληνικών Πολιτικών Κομμάτων

Κόμμα Τακτική Εκπαιδευτική Εκλογική ΣυνολικήΝέα Δημοκρατία 20.982.849 2.057.142 3.026.969 26.066.960ΠΑΣΟΚ 18.952.280 1.858.067 2.705.902 23.516.249ΚΚΕ 4.327.452 424.260 393.473 5.145.185Συνασπισμός 3.215.971 315.291 217.729 3.531.262ΛΑΟΣ 1.838.958 180.290 146.368 2.165.616ΔΗΚΚΙ 835.890 81.950 917.840Σύνολο 50.153.400 4.917.000 6.490.441 61.560.841

Πίνακας 3β

2008: Χρηματοδότηση Ελληνικών Πολιτικών Κομμάτων

Κόμμα Τακτική Εκπαιδευτική Εκλογική ΣυνολικήΝέα Δημοκρατία 21.819.488 2.139.165 0 23.958.653ΠΑΣΟΚ 20.071.669 1.967.811 0 22.039.480ΚΚΕ 6.076.530 595.738 0 6.672.268Συνασπισμός 4.622.851 453.221 0 5.076.072ΛΑΟΣ 4.039.862 396.065 0 4.435.927Σύνολο 56.630.400 5.552.000 0 62.182.400

Πίνακας 3γ

2009: Χρηματοδότηση Ελληνικών Πολιτικών Κομμάτων

Κόμμα Τακτική Εκπαιδευτική Εκλογική ΣυνολικήΝέα Δημοκρατία 23.933.840 2.346.455 7.053.618 33.333.913ΠΑΣΟΚ 22.016.655 2.158.496 6.507.803 30.682.954ΚΚΕ 6.665.358 653.466 1.529.354 8.848.178Συνασπισμός 5.070.814 497.139 792.594 6.360.547ΛΑΟΣ 4.431.333 434.444 800.885 5.666.662Οικολόγοι - Πράσινοι 242.837 242.837Σύνολο 62.118.000 6.090.000 16.927.091 85.135.091

Πίνακας 3δ

12 Η χρηματοδότηση υπολογίζεται με βάση το προϋπολογιζόμενο ύψος των τακτικών εσόδων. Εάν υπάρχει απόκλιση σε σχέση με τα πραγματοποιούμενα έσοδα, τότε αναπροσαρμόζεται ανάλογα η χρηματοδότηση του επόμενου χρόνου. Βεβαίως, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι, το κονδύλι των τακτικών εσόδων του Προϋπολογισμού, συνήθως είναι υπερτιμημένο σε σχέση με τα καθαρά έσοδα, αφού κάθε χρόνο, τα τακτικά έσοδα περιλαμβάνουν και το ποσό που κατά την επόμενη χρονιά θα επιστραφεί ως «επιστρεφόμενοι φόροι». Η διαφορά αυτή, στην 5ετία 2007-2011 υπολογίζεται σε € 15,6 δισεκατομμύρια (το 5,9% των «τακτικών εσόδων» αυτής της περιόδου). 32

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

2010: Χρηματοδότηση Ελληνικών Πολιτικών Κομμάτων 13Κόμμα Τακτική Εκπαιδευτική Εκλογική ΣυνολικήΠΑΣΟΚ 18.040.993 1.768.725 0 19.809.718Νέα Δημοκρατία 13.711.867 1.344.301 0 15.056.168ΚΚΕ 4.273.150 418.936 0 4.692.086ΛΑΟΣ 3.635.404 356.412 0 3.991.816ΣΥΡΙΖΑ 3.191.242 312.867 0 3.504.109Οικολόγοι - Πράσινοι 1.590.201 155.902 0 1.746.103Σύνολο 44.442.857 4.357.143 0 48.800.000

Πίνακας 3ε2011: Χρηματοδότηση Ελληνικών Πολιτικών Κομμάτων 14

Κόμμα Τακτική Εκπαιδευτική Εκλογική ΣυνολικήΠΑΣΟΚ 19.803.784 1.941.548 0 21.745.332Νέα Δημοκρατία 15.481.744 1.517.820 0 16.999.564ΚΚΕ 4.758.572 466.528 0 5.225.100ΛΑΟΣ 3.968.448 389.064 0 4.357.512ΣΥΡΙΖΑ 3.543.132 347.364 0 3.890.496Οικολόγοι - Πράσινοι 1.639.852 160.768 0 1.800.620Σύνολο 49.195.532 4.823.092 0 54.018.624

Απαγόρευση χρηματοδότησης: Απαγορεύονται η χρηματοδότηση και κάθε είδους παροχές προς τα κόμματα και τους υποψήφιους βουλευτές από: α) Φυσικά πρόσωπα, που δεν έχουν την ελληνική ιθαγένεια. β) Νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου. γ) Οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης κάθε βαθμού.δ) Φυσικά πρόσωπα, τα οποία είναι ιδιοκτήτες ή εκδότες ημερήσιων ή περιοδικών εντύπων πανελλήνιας ή τοπικής κυκλοφορίας ή είναι ιδιοκτήτες ραδιοφωνικών ή τηλεοπτικών σταθμών.Σε περίπτωση χρηματοδότησης ή άλλων παροχών, κατά παράβαση των παραπάνω, όποιος χρηματοδότησε ή προέβη στην παροχή, τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο ετών και χρηματική ποινή τουλάχιστον €30.000. Με τις ίδιες ποινές τιμωρούνται και οι υπεύθυνοι των πολιτικών κομμάτων ή οι υποψήφιοι βουλευτές που καίτοι γνώριζαν, αποδέχθηκαν χρηματοδότηση ή παροχή.Όρια χρηματοδότησης: Η χρηματοδότηση κομμάτων ή συνασπισμών, από το ίδιο πρόσωπο, κατά τη διάρκεια του ίδιου έτους, δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει το ποσό των €15.000. Η χρηματοδότηση υποψήφιων βουλευτών, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, από το ίδιο πρόσωπο, δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει το ποσό των € 3.000.Σε περίπτωση χρηματοδότησης κατά παράβαση των παραπάνω, ο χρηματοδότης τιμωρείται με φυλάκιση έως ενός έτους και χρηματική ποινή τουλάχιστον € 15.000.13 Δείτε: ΦΕΚ Β/105612-7-201014 Δείτε: α) Κατανομή α’ τριμήνου, β) κατανομή β’ τριμήνου, γ) κατανομή γ’ τριμήνου. Δεν έχει ακόμη δημοσιοποιηθεί η κατανομή του δ’ τριμήνου, η οποία όμως θα είναι ακριβώς ίση με την κατανομή των τριών πρώτων τριμήνων.

33

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Με πρόστιμο μέχρι € 30.000 τιμωρούνται και οι υπεύθυνοι των κομμάτων, οι υποψήφιοι βουλευτές που καίτοι γνώριζαν αποδέχθηκαν τη χρηματοδότηση.Βιβλία εσόδων - εξόδων: Τα πολιτικά κόμματα και οι συνασπισμοί κομμάτων, στα οποία καταβάλλεται κρατική, τακτική ή εκλογική χρηματοδότηση, τηρούν στην έδρα τους ειδικό βιβλίο, στο οποίο καταχωρούνται υποχρεωτικά, κατά κατηγορία και ξεχωριστά για κάθε έτος, όλα τα έσοδα και οι δαπάνες τους. Επίσης καταχωρούνται χωριστά τα ποσά που συγκέντρωσε κάθε κόμμα κατά τον εκλογικό αγώνα, καθώς και οι εκλογικές δαπάνες. Στο βιβλίο καταχωρούνται το ονοματεπώνυμο και πατρώνυμο όσων εισφέρουν είτε με απευθείας καταβολή είτε μέσω τραπεζικού λογαριασμού στο κόμμα ετησίως συνολικό ποσό μεγαλύτερο από € 600, καθώς και τα στοιχεία των προσώπων εκείνων, προς τα οποία καταβάλλεται οποιοδήποτε ποσό από το κόμμα ή συνασπισμό ανεξαρτήτως του είδους της δαπάνης.Για κάθε ποσό μεγαλύτερο των € 600, που εισπράττεται από τα πολιτικά κόμματα και συνασπισμούς, εκδίδεται υποχρεωτικά απόδειξη είσπραξης.Υποχρέωση δημοσιεύσεων: Τα πολιτικά κόμματα και οι συνασπισμοί κομμάτων, που λαμβάνουν κρατική τακτική χρηματοδότηση δημοσιεύουν, κατ' έτος, ισολογισμό εσόδων και δαπανών. Ο ισολογισμός δημοσιεύεται το πρώτο δίμηνο κάθε έτους σε δύο τουλάχιστον καθημερινές εφημερίδες της Αθήνας.Τα Πολιτικά Κόμματα και οι Συνασπισμοί που λαμβάνουν κρατική εκλογική χρηματοδότηση, εντός δύο (2) μηνών μετά τη διενέργεια των εκλογών ή των εκλογών για την ανάδειξη Ελλήνων αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συντάσσουν και δημοσιεύουν ειδική έκθεση εκλογικών εσόδων και δαπανών, στην οποία καταχωρίζονται, με αναφορά του αντίστοιχου παραστατικού, τα ποσά που συγκέντρωσε το Κόμμα ή ο Συνασπισμός κατά τον εκλογικό αγώνα, καθώς και οι εκλογικές δαπάνες. Η ειδική έκθεση εκλογικών εσόδων και δαπανών δημοσιεύεται εντός της παραπάνω προθεσμίας στο οικείο τεύχος της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως. Τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στην ανωτέρω ειδική έκθεση και κάθε αναγκαία λεπτομέρεια ρυθμίζονται με κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και Οικονομίας και Οικονομικών, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.Η σύνταξη του ισολογισμού πρέπει να ανταποκρίνεται στους κανόνες και τις δομές του Γενικού Λογιστικού Σχεδίου και των σχετικών κανονιστικών πράξεων, που διέπουν την εφαρμογή του. Ο τρόπος σύνταξης και τα ειδικότερα στοιχεία, που περιλαμβάνονται στον ισολογισμό, καθορίζονται με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Αντίγραφο του ισολογισμού και της ειδικής έκθεσης εκλογικών εσόδων και δαπανών, καθώς και τα φύλλα των εφημερίδων και του οικείου τεύχους της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, στα οποία δημοσιεύτηκαν αντίστοιχα, αποστέλλονται από τα Κόμματα, εντός δεκαπέντε (15) ημερών από τη δημοσίευση στην Επιτροπή Ελέγχου, καθώς και στον Υπουργό Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης.Ανώτατο ύψος των εκλογικών δαπανών των πολιτικών κομμάτων: Το ανώτατο ύψος των εκλογικών δαπανών πολιτικών κομμάτων και συνασπισμών, που συμμετέχουν σε

34

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

γενικές βουλευτικές εκλογές ή σε εκλογές για την ανάδειξη αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στις οποίες συνυπολογίζεται και η αξία των αποτιμώμενων παροχών και διευκολύνσεων, δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει σε ποσό το είκοσι τοις εκατό (20%) της τελευταίας κάθε φορά καταβληθείσας σε όλα τα κόμματα τακτικής χρηματοδότησηςΚυρώσεις σε βάρος πολιτικών κομμάτων: 1) Η υπέρβαση του ορίου για τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση μηνυμάτων των κομμάτων και των συνασπισμών, τιμωρείται με πρόστιμο μέχρι το 40% της τελευταίας, κάθε φορά, καταβληθείσας σε αυτά τακτικής χρηματοδότησης Αν το κόμμα δεν λαμβάνει τακτική χρηματοδότηση, τιμωρείται με πρόστιμο μέχρι € 150.000.2) Η μη εμπρόθεσμη δημοσίευση του ετήσιου ισολογισμού, καθώς και της ειδικής έκθεσης εκλογικών εσόδων και δαπανών κόμματος ή συνασπισμού τιμωρείται με πρόστιμο ίσο με το 5% της τελευταίας κάθε φορά καταβληθείσας, στο κόμμα ή το συνασπισμό, τακτικής ή, αντίστοιχα, εκλογικής χρηματοδότησης.3) Η ελλιπής ή αντικανονική τήρηση και ενημέρωση του βιβλίου εσόδων - δαπανών, του ισολογισμού ή της ειδικής έκθεσης εκλογικών εσόδων και δαπανών τιμωρείται με πρόστιμο μέχρι το 10% της τελευταίας κάθε φορά καταβληθείσας σε αυτό, τακτικής ή, αντίστοιχα, εκλογικής χρηματοδότησης.4) Τα πολιτικά κόμματα που χρηματοδοτούνται ή δέχονται κάθε είδους παροχή από φορείς ή πρόσωπα τα οποία απαγορεύεται να τα χρηματοδοτούν τιμωρούνται με πρόστιμο μέχρι το 50% της τελευταίας κάθε φορά καταβληθείσας σε αυτά τακτικής χρηματοδότησης. Αν το κόμμα δεν λαμβάνει κρατική χρηματοδότηση, τιμωρείται με πρόστιμο μέχρι € 150.000.5) Η υπέρβαση του επιτρεπόμενου ανώτατου ύψους εκλογικών δαπανών τιμωρείται με πρόστιμο ίσο με το διπλάσιο του ποσού της υπέρβασης. Αν η υπέρβαση είναι μεγαλύτερη από το 50% του ανώτατου επιτρεπόμενου ύψους εκλογικών δαπανών, επιβάλλεται, εκτός από το πρόστιμο, και η στέρηση της τακτικής χρηματοδότησης του επόμενου έτους.Εν τούτοις, όπως αναφέρεται και στην σελίδα 20 της αναφοράς της GRECO, “δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία ή περιπτώσεις τα οποία να αναφέρονται στην επιβολή κυρώσεων σε πολιτικά κόμματα, σε πρόσωπα που συνδέονται μ’ αυτά, σε υποψηφίους κομμάτων ή σε εκλεγμένους αντιπροσώπους που είτε ερευνήθηκαν, είτε κρίθηκαν ένοχοι για την παραβίαση της νομοθεσίας για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και τη χρηματοδότηση προεκλογικών εκστρατειών “.

35

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Σχολιασμός της GRECO Evaluation Team (GET)Ο σχολιασμός βασίστηκε στη έκθεση που συνέταξε η GET, (δηλαδή, η GRECO Evaluation Team, η ομάδα αξιολόγησης της GRECO), μετά την εξέταση των απαντήσεων που δόθηκαν στο ειδικό ερωτηματολόγιο και την επίσκεψή της στην Ελλάδα, το Δεκέμβριο του 2009). (Δείτε την πλήρη έκθεση: GRECO: Evaluation Report on Greece - Transparency of party funding)15Όπως αναφέρει η GET, η νομοθεσία για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών στην Ελλάδα βασίζεται σε δύο νόμους:α) Στο ν. 3023/2002, του Ιουνίου του 2002. Ο Η GET αναφέρει ότι ο νόμος αυτός είναι αρκετά περιεκτικός και αντανακλά, σε κάποιο βαθμό, τις αρχές της σύστασης Rec (2003) 4 για τη θέσπιση κοινών κανόνων για την καταπολέμηση της διαφθοράς στη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών. Εν τούτοις, όπως αναλύεται και παρακάτω, ο νόμος αυτός έχει κενά, ιδίως όσον αφορά στους τομείς της διαφάνειας και της εποπτείας. Ο νόμος δίνει ένα κεντρικό ρόλο στη δημόσια χρηματοδότηση των κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών: όπως αποδεικνύεται και από τους ισολογισμούς των κομμάτων που τέθηκαν στη διάθεση της GET, η δημόσια χρηματοδότηση -η οποία είναι διαθέσιμη μόνο σε ένα μικρό αριθμό των κομμάτων- εκπροσωπεί περίπου το 90% του εισοδήματος των δύο μεγαλύτερων κομμάτων (ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία) και το 60% του εισοδήματος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας. Αυτή η μεγάλη εξάρτηση των μεγάλων κομμάτων από τη δημόσια χρηματοδότηση, καθιστά το ρόλο των άλλων πηγών εισοδήματος - όπως συνδρομές των μελών και ιδιωτικές δωρεές - πολύ υπολειμματικό.β) Στο ν. 3202/2003 περί “εκλογικών δαπανών κατά τις νομαρχιακές και δημοτικές εκλογές”, στον οποίο ο νομοθέτης, έχει δώσει τον κεντρικό ρόλο, όχι στα πολιτικά κόμματα, αλλά στους υποψήφιους. Ο νόμος αυτός δεν προβλέπει κάποιου είδους κρατική χρηματοδότηση, ή την εμπλοκή των κομμάτων στις προεκλογικές εκστρατείες. Παρ’ όλα αυτά, η GET, αντιλήφθηκε ότι η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική. Ο νόμος αυτός υπολείπεται των προτύπων που έχει θέσει η σύσταση Rec(2003)4, σε μία σειρά από πτυχές.Παρά το αρκετά ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο, οι έλληνες πολίτες διακατέχονται από δυσπιστία απέναντι στο σύστημα χρηματοδότησης του πολιτικού τομέα και στην εποπτεία του συστήματος αυτού. Η δυσπιστία αυτή εκδηλώθηκε από πολλούς συνομιλητές με τους οποίους ήρθε σε επαφή η GET, συμπεριλαμβανομένων μάλιστα και των πολιτικών κομμάτων. Κατά την άποψη της GET, η δυσπιστία αυτή μπορεί να αποδοθεί σε ένα συνολικά αναποτελεσματικό και αδιαφανές σύστημα εποπτείας στο οποίο πολιτικά κόμματα είναι ταυτόχρονα κριτές και ελεγχόμενοι. Το σύστημα εποπτείας το οποίο έχει θεσπίσει ο ισχύων νόμος, “έχει αποτύχει να αποκαλύψει και να τιμωρήσει κάθε, επουσιώδη ή ουσιώδη παράβαση των κανόνων σχετικά με τη χρηματοδότηση των πολιτικών, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν συχνές δημόσιες αντιπαραθέσεις σχετικά με το ζήτημα “χρημάτων και πολιτικής”.15 Εγκρίθηκε από την GRECO και δημοσιοποιήθηκε στις 11 Ιουνίου 2010.

36

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ελληνικού συστήματος είναι ότι ο εκλογικός νόμος επιτρέπει στους πολίτες να επιλέξουν εάν θα είναι εγγεγραμμένοι ως ψηφοφόροι στον τόπο της σημερινής κατοικίας ή στον τόπο γέννησής τους. Απαιτεί επίσης από τους πολίτες να ψηφίσουν αυτοπροσώπως. Ως εκ τούτου πολλοί πολίτες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ζουν στο εξωτερικό, χρειάζεται να μετακινηθούν για να ψηφίσουν. Στις συναντήσεις που είχε η GET αναφέρθηκε ότι τα κόμματα και οι υποψήφιοι βοηθούν τους ψηφοφόρους όσον αφορά στις απαραίτητες ρυθμίσεις της μετακίνησής τους, ενώ σε πολλές περιπτώσεις καλύπτουν και τα έξοδα μεταφοράς16. Η πρακτική αυτή οδηγεί σε μια «κούρσα ανταγωνισμού» μεταξύ των κομμάτων και μεταξύ των υποψηφίων για τη μεταφορά ψηφοφόρων. Παράλληλα συνιστά μία οικονομική αιμορραγία για τα πολιτικά κόμματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως αποκαλύφθηκε στις συζητήσεις της GET, στις τελευταίες εθνικές εκλογές, ένα πολιτικό κόμμα είχε παράσχει δωρεάν μεταφορά σε 100.000 ψηφοφόρους. Εκτός από το τεράστιο οικονομικό βάρος αυτής της πρακτικής, η GET διερωτάται κατά πόσο θα μπορούσε να υπάρχει διασύνδεση μεταξύ της παροχής της υπηρεσίας μεταφοράς από τα κόμματα και της αθέμιτης επιρροής στην εκλογική συμπεριφορά των ψηφοφόρων.Με βάση τα παραπάνω, η GET δέχθηκε με ικανοποίηση τη δέσμευση της παρούσας Κυβέρνησης17, για την πραγματοποίηση των σχετικών μεταβολών στην εκλογική νομοθεσία, ώστε να μην είναι απαραίτητη η μετακίνηση των ψηφοφόρων και συνεπώς να μην υφίστανται τα κόμματα τα κόστη από τη μεταφορά τους. Ωστόσο, καθώς η μεταρρύθμιση αυτή απαιτεί Συνταγματική μεταβολή, μπορεί να γίνει μόνο μετά το 2013. Σε κάθε περίπτωση, η GET υποστηρίζει ένθερμα την πρωτοβουλία αυτή. ΔιαφάνειαΠαρά το γεγονός ότι ο νόμος 3023/2002 περιέχει μερικές από τις απαιτήσεις διαφάνειας, η GET εκτιμά ότι αυτές είναι ανεπαρκείς και δεν ικανοποιούν τα πρότυπα που ορίζει η Σύσταση Rec(2003)4. Μάλιστα, η νομοθεσία που αφορά στις τοπικές και τις περιφερειακές εκλογές (ν. 3202/2003) ικανοποιεί ακόμη λιγότερο τα πρότυπα της Σύστασης.Αρκετοί από τους συνομιλητές της ΓΑΤ, ανέφεραν ότι, στην πράξη, η διαφάνεια είναι χαμηλή και ότι, στο κοινό, υπάρχει η γενικότερη αντίληψη ότι, τα πολιτικά κόμματα και οι υποψήφιοι εισπράττουν και ξοδεύουν πολύ περισσότερα χρήματα απ ό,τι εμφανίζονται στους λογαριασμούς και τα αρχεία τους18. 16 Αυτό αποδεικνύεται και από τους ισολογισμούς των κομμάτων. Για παράδειγμα, στον ισολογισμό του ΠΑΣΟΚ για το έτος 2009 (δείτε στη σελίδα 51), αναφέρεται ότι οι μετακινήσεις ψηφοφόρων κόστισαν € 12,7 εκατομμύρια, δηλαδή το 52,8% των εκλογικών δαπανών του κόμματος κατά το 2009, ή το 19,2% των εξόδων του κόμματος κατά το συγκεκριμένο έτος, ή το 41,5% της συνολικής κρατικής επιχορήγησης που έλαβε. Επίσης, στον ίδιο ισολογισμό, αναφέρεται ένα κονδύλι ύψους € 7,2 εκατομμυρίων, στην κατηγορία «μετακινήσεις στελεχών»! Είναι προφανές σε όλους (εκτός βεβαίως από την Κοινοβουλευτική Επιτροπή που ...ελέγχει τις δαπάνες των κομμάτων) ότι το κονδύλι αυτό επίσης αφορά μετακινήσεις ψηφοφόρων, πλην όμως δεν κατηγοριοποιήθηκε στην κατηγορία αυτή, πιθανόν για να μη σημειωθεί υπέρβαση στα εκλογικά έξοδα του κόμματος (σημειώνουμε ότι, σύμφωνα με το νόμο, οι προεκλογικές δαπάνες δε μπορούν να υπερβαίνουν το 20% της συνολικής κρατικής χρηματοδότησης που λαμβάνει ένα κόμμα).17 Αναφέρεται στην Κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου του Ιουνίου 2010.18 Αυτό αποδεικνύεται τόσο από μετρήσεις της κοινής γνώμης που γίνονται στο εσωτερικό, όσο και από αναφορές διεθνών οργανισμών. Όπως προκύπτει από την τελευταία μέτρηση “βαρόμετρο για την παγκόσμια διαφθορά” του οργανισμού “Διεθνής Διαφάνεια” (Transparency International), οι έλληνες

37

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Επισημάνσεις της GET1) Ένα πρώτο ζήτημα είναι ότι, επισήμως, οι προεκλογικές εκστρατείες για τις εθνικές και ευρωπαϊκές εκλογές ξεκινούν 42 ημέρες πριν από τις εκλογές. Για τις τοπικές και περιφερειακές εκλογές, αρχίζουν μόλις 30 ημέρες πριν από τις εκλογές. Οι ειδικές εκθέσεις για τις προεκλογικές εκστρατείες καλύπτουν μόνο τα έσοδα και τα έξοδα που εισπράττονται ή που δαπανώνται κατά τη διάρκεια της. Ωστόσο, αρκετοί συνομιλητές ανέφεραν στην GET ότι ο πραγματικός χρόνος των εκστρατειών ξεκινά πολύ νωρίτερα και ότι ο κύριος όγκος των δαπανών γίνεται πριν από το επίσημο διάστημα των προεκλογικών εκστρατειών. που εμφανίζεται σε προεκλογική περίοδο. Είναι προφανές ότι μια σύντομη προεκλογική εκστρατεία και συνεπώς μία σύντομη περίοδος αναφοράς βοηθά στην παράκαμψη των διατάξεων για τα ανώτατα όρια των εισπράξεων (δωρεών) και των εξόδων κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών, αφού ένα μεγάλο μέρος των εσόδων και των εξόδων μπορεί να γίνει πριν από την (επίσημη) προεκλογική περίοδο. Αυτό τελικά οδηγεί στη μείωση της αξιοπιστίας των οικονομικών εκθέσεων για τις προεκλογικές εκστρατείες και κρύβει την πλήρη εικόνα της χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών από τις εποπτικές αρχές και το κοινό. Κατά συνέπεια, η GET συνιστά να επεκταθεί η οικονομική περίοδος αναφοράς που ισχύει για τις προεκλογικές εκστρατείες, έτσι ώστε η οικονομική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων να καταγράφεται με περισσότερη ακρίβεια και πληρότητα.2) Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ελληνικού συστήματος πολιτικής χρηματοδότησης είναι η χρήση των κουπονιών για τις δωρεές κάτω από 600 ευρώ για τα πολιτικά κόμματα και κάτω από 200 ευρώ για τις δωρεές προς τους υποψηφίους για τις περιφερειακές και τοπικές εκλογές. Αυτά τα κουπόνια είναι αριθμημένα και έχουν εγκριθεί από την Επιτροπή Ελέγχου (η οποία είναι η αρχή που ασκεί την εποπτεία της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων), αλλά η ταυτότητα των δωρητών δεν ανακοινώνεται στην Επιτροπή αυτή. Έτσι, μέσω του “μηχανισμού” των κουπονιών, είναι δυνατή η φαινομενικά νόμιμη, αλλά ανώνυμη ροή χρημάτων προς τα πολιτικά κόμματα και τους υποψηφίους. Τα κουπόνια προσφέρουν έναν εύκολο τρόπο για να παρακαμφθούν οι κανόνες και οι περιορισμοί στις ιδιωτικές δωρεές. Καθώς η ταυτότητα των αγοραστών των κουπονιών δε γνωστοποιείται στην Επιτροπή Ελέγχου, δεν υπάρχει τρόπος με τον οποίο η Επιτροπή μπορεί να επιβεβαιώσει ότι τα χρήματα δεν προέρχονται από μη νόμιμες πηγές, όπως ιδιωτικές εταιρείες, ή ότι ένας δωρητής έκανε περισσότερες από μία “μικρές” δωρεές, προκειμένου να παρακάμψει τα όρια που έχουν τεθεί στις ιδιωτικές δωρεές. Επιπλέον, ένας μεγάλος χρηματοδότης θα μπορούσε να αγοράσει ένα μεγάλο αριθμό κουπονιών, υποστηρίζοντας ότι αυτός θα τα διαθέσει σε άλλους. Από τους συνομιλητές της GET, δεν αποκλείστηκε ότι μπορεί να συμβαίνουν τέτοιες πρακτικές. Μάλιστα, η GET ενημερώθηκε ότι ένα πολιτικό κόμμα19 πολίτες θεωρούν τα πολιτικά κόμματα ως τους φορείς που είναι οι περισσότερο επιρρεπείς σε πράξεις διαφθοράς. (Δείτε: 2010 National Survey on Corruption in Greece).19 Πιθανότατα αναφέρεται στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Άλλωστε, την άρνηση του κόμματος να υπακούσει στο νόμο, την έχει αναφέρει σε πολλές περιπτώσεις και η Γενική Γραμματέας κα Αλέκα Παπαρήγα (δείτε σχετικό βίντεο). Όμως, στα όσα αναφέρει στο βίντεο, η κα Παπαρήγα έχει άδικο. Σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου 16 του νόμου 3023/2002, ο οποίος ρυθμίζει τα οικονομικά των κομμάτων, η υποχρέωση αναγραφής των ονομάτων των δωρητών, ισχύει μόνο για όσους δωρίζουν ποσά πάνω από 600 ευρώ. Συνεπώς, δύσκολα θα μπορούσε να ισχυρισθεί κάποιος ότι με τη σταθερή άρνηση του ΚΚΕ να εφαρμόσει στις διατάξεις του νόμου, το κόμμα προστατεύει τα μέλη ή όσους του χογηγούν μία μικρή οικονομική βοήθεια!

38

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

αρνείται συστηματικά να υποβάλει τα βιβλία και τα στοιχεία των κουπονιών στην Επιτροπή Ελέγχου, όπως απαιτείται από το νόμο. Και βεβαίως, δεν υπάρχει κάποια συνέπεια για το κόμμα αυτό!3) Αρκετοί συνομιλητές είπαν στη GET ότι, στην πράξη, μεγάλα χρηματικά ποσά δεν κυκλοφορούν μέσω των τραπεζικών λογαριασμών, όπως απαιτεί ο νόμος20, αλλά σε μετρητά και επομένως, δεν καταγράφονται στα βιβλία των κομμάτων ή των πολιτικών, με αποτέλεσμα να μην υπόκεινται σε εποπτεία.Η GET πληροφορήθηκε ότι, προκειμένου να περιοριστούν αυτές οι πρακτικές, η σημερινή κυβέρνηση είναι υπέρ της κατάργησης των κουπονιών και την καθιέρωση της υποχρεωτικής χρήσης τραπεζικών συναλλαγών για όλες τις δωρεές σε πολιτικά κόμματα και σε συνασπισμούς κομμάτων. Η GET χαιρετίζει αυτή την ιδέα και συμφωνεί ότι μπορεί να είναι ένας τρόπος για τη μείωση των ανώνυμων και μη ελεγχόμενων ροών χρημάτων στα κομματικά ταμεία και συστήνει: (i) να καταργηθεί η δυνατότητα χρήσης ανώνυμων κουπονιών για δωρεές προς πολιτικά κόμματα ή πολιτικούς υποψήφιους και (ii) να απαιτείται ότι, όλες οι δωρεές προς τα πολιτικά κόμματα και πολιτικούς υποψήφιους που υπερβαίνουν ένα ορισμένο όριο, να γίνονται μέσω του τραπεζικού συστήματος. 4) Όπως προκύπτει από τις πληροφορίες που δόθηκαν στην GET, παρά το γεγονός ότι τα δάνεια εμφανίζονται στα οικονομικά βιβλία ως έσοδο όταν συνάπτονται και ως έξοδο όταν αποπληρώνονται, δεν απαιτείται να συμπεριληφθούν στις οικονομικές εκθέσεις που υπόκεινται σε εποπτεία όταν αυτά διαγράφονται (για διάφορους λόγους) από το δανειστή. Η GET θεωρεί ότι τα δάνεια που διαγράφονται χωρίς να αποπληρωθούν, στην ουσία αποτελούν δωρεές. Αυτό το λογιστικό και νομικό κενό μπορεί να επιτρέπει στα πολιτικά κόμματα και τους υποψήφιους την καταστρατήγηση των κανόνων σχετικά με τις ιδιωτικές δωρεές, τόσο όσον αφορά στα ανώτατα όρια των επιτρεπόμενων δωρεών, όσο και στην “κατηγορία” των δωρητών, αφού απαγορεύονται οι δωρεές από νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου. Επιπλέον, η έλλειψη αναφοράς αυτών των διαγραμμένων δανείων στα βιβλία, τις καταστάσεις που υποβάλλονται στην Εποπτική Αρχή και τα δημοσιευόμενα στοιχεία, καταλήγει σε μία ανεπαρκή εικόνα της οικονομικής κατάστασης ενός κόμματος ή ενός υποψηφίου. Ως εκ τούτου, η GET συνιστά τη λήψη των κατάλληλων μέτρων ώστε, τα δάνεια που χορηγούνται προς τα πολιτικά κόμματα και τους υποψηφίους, να μη μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την καταστρατήγηση της νομοθεσίας. Αυτό μπορεί να γίνει εάν, όσα κόμματα ή υποψήφιοι έχουν λάβει δάνεια, υποχρεούνται να αναφέρουν εάν τα δάνεια έχουν Από την άλλη πλευρά, είναι σκανδαλώδες να παραβιάζεται τόσο απροκάλυπτα ο νόμος και να μην υπάρχουν κυρώσεις σε βάρος του κόμματος που τον παραβιάζει, όπως ρητά ορίζεται στα άρθρα 23 και 24 του παραπάνω νόμου. Και βέβαια, η πρακτική του ΚΚΕ, δεν παραβιάζει μόνο το σχετικό νόμο, αλλά και το ίδιο το Σύνταγμα, το οποίο στην παράγραφο 2 του άρθρου 29, αναφέρει ότι, «νόμος ορίζει τις εγγυήσεις διαφάνειας ως προς τις εκλογικές δαπάνες και γενικά την οικονομική διαχείριση των κομμάτων».20 Ο νόμος απαιτεί τουλάχιστον το 80% των εσόδων ενός κόμματος να διακινείται μέσω τραπεζικών λογαριασμών που έχουν δηλωθεί στις εποπτικές αρχές. Αν όμως λάβουμε υπ’ όψη ότι, τουλάχιστον για τα μεγάλα κόμματα, κάθε χρόνο η κρατική επιχορήγηση ξεπερνά το 80% των εσόδων των κομμάτων (η κρατική επιχορήγηση υποχρεωτικά διακινείται μέσω των τραπεζών), τότε προκύπτει ότι, στην ουσία, τα κόμματα μπορούν νομίμως να παρακάμπτουν το τραπεζικό σύστημα και να διακινούν τα χρήματα των ιδιωτικών εισφορών σε μετρητά!

39

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

αποπληρωθεί και εάν η αποπληρωμή τους έγινε σύμφωνα με τους όρους με τους οποίους είχαν συναφθεί. 5) Ένας άλλος τομέας όπου η ελληνική νομοθεσία δεν επιτρέπει την ύπαρξη επαρκούς διαφάνειας είναι αυτός των δωρεών σε είδος. Στα άρθρα 5 και 6, ο νόμος 3023/2002 προβλέπει μια διαδικασία για τον προσδιορισμό της χρηματικής αξίας των υπηρεσιών και των αγαθών που διατίθενται δωρεάν στα πολιτικά κόμματα ή στους υποψηφίους για τις εκλογές, έτσι ώστε αυτές οι υπηρεσίες και τα αγαθά να συμπεριληφθούν στην τελική εκτίμηση των "εκλογικών δαπανών» των κομμάτων και των υποψηφίων. Κατά την άποψη της GET, η εν λόγω διάταξη εγείρει διάφορα ζητήματα: α) Για να γίνει η εκτίμηση απαιτείται μια κοινή απόφαση του Υπουργείου Οικονομικών και του Υπουργείου Εσωτερικών, για «τον καθορισμό της κατηγορίας των παρεχόμενων υπηρεσιών και των αγαθών τα οποία θα συμπεριληφθούν στην εκτίμηση των εκλογικών δαπανών». Η διατύπωση αυτή, συνεπάγεται ότι, ότι όλες οι χορηγούμενες υπηρεσίες και τα προσφερόμενα αγαθά μπορεί να μη συμπεριλαμβάνονται στον υπολογισμό των εκλογικών δαπανών και ότι, μερικές υπηρεσίες και μερικά αγαθά μπορούν να αποκλεισθούν από τη διαδικασία επιμέτρησης του εκλογικών δαπανών, μετά από απόφαση των Υπουργών. β) Όπως επιβεβαιώθηκε κατά τη διάρκεια της επίσκεψης της GET, οι χορηγηθείσες υπηρεσίες και τα προσφερθέντα αγαθά εμφανίζονται στις καταστάσεις για την εκτίμηση των εκλογικών δαπανών, μόνο εάν έχει υπάρξει “κάποια οικονομική συναλλαγή” συσχετιζόμενη με αυτά. Επομένως, πρακτικά, δε γίνεται καμία καταγραφή των δωρεών σε είδος.γ) Παράλληλα, δεν καταγράφεται η παροχή των δωρεών σε είδος που γίνονται στα πλαίσια της λειτουργίας των κομμάτων, εκτός απ’ αυτές που γίνονται κατά τις προεκλογικές εκστρατείες. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που συγκέντρωσε η GET, κατά τη διάρκεια και μετά την επίσκεψή της, τα πολιτικά κόμματα και τα μέλη του Κοινοβουλίου φαίνεται να εκμεταλλεύονται σε μεγάλη κλίμακα αυτό το “νομικό κενό”. δ) Σύμφωνα με την ισχύουσα πρακτική, καταγράφονται (όταν καταγράφονται) μόνον οι δωρεές σε είδος που προέρχονται από εταιρίες και όχι αυτές που προέρχονται από ιδιώτες. Με άλλα λόγια, εάν μία διαφημιστική εταιρία παρέχει δωρεάν υπηρεσίες σε ένα κόμμα ή σε έναν υποψήφιο, τότε οι υπηρεσίες αυτές θα πρέπει να καταγράφονται. Αλλά, εάν οι ίδιες υπηρεσίες θεωρηθεί ότι παρέχονται μόνο από τον ιδιοκτήτη της εταιρίας (φυσικό πρόσωπο), τότε ο νόμος δεν απαιτεί την καταγραφή των υπηρεσιών αυτών. ε) Αν και αναγνωρίζει τη χρησιμότητα και τη νομιμότητα της εθελοντικής εργασίας από μη επαγγελματίες, η GET πιστεύει ότι η ισχύουσα νομοθεσία σχετικά με τις δωρεές σε είδος, προσφέρει πάρα πολλές ευκαιρίες για μυστικές δωρεές σε πολιτικά κόμματα και σε εκλογικούς υποψήφιους. Συνεπώς, η GET συνιστά να εξασφαλιστεί ότι, όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παρέχονται σε είδος σε πολιτικά κόμματα, σε πολιτικούς συνασπισμούς, σε μέλη του Ελληνικού και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και σε υποψήφιους εκλογών (εκτός από την εθελοντική εργασία από μη επαγγελματίες), ταυτοποιούνται σωστά και καταγράφονται πλήρως, στην αγοραία αξία τους, τόσο όταν αυτά παρέχονται κατά τη διάρκεια των κανονικών λειτουργικών δραστηριοτήτων των παραπάνω, όσο και όταν παρέχονται κατά τη διάρκεια προεκλογικών εκστρατειών. 6) Η GET ενημερώθηκε ότι ένας αριθμός 857 δημοσίων υπαλλήλων έχουν αποσπασθεί από τις υπηρεσίες τους και εργάζονται για τα μέλη του Ελληνικού ή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ο αριθμός αυτός κρίνεται ως υπερβολικά μεγάλος, αν ληφθεί υπ’ όψη ότι ο

40

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

αριθμός των μελών της Βουλής των Ελλήνων φθάνει στους 300 και των Ελλήνων Ευρωβουλευτών στους 22. Οι αποσπάσεις τους έχουν εγκριθεί από το Υπουργείο Εσωτερικών, ενώ οι μισθοί τους καταβάλλονται από τις υπηρεσίες από τις οποίες έχουν αποσπασθεί. Κατά την άποψη της GET, ακόμη και αν θεωρηθεί ότι αυτοί οι δημόσιοι υπάλληλοι προσφέρουν εργασία για τα μέλη του Κοινοβουλίου και όχι για τα πολιτικά κόμματα, χωρίς αμφιβολία, η εργασία τους, ωφελεί και τα πολιτικά κόμματα. Για παράδειγμα, η ωφέλεια αυτή είναι ξεκάθαρη στις περιπτώσεις των προεκλογικών εκστρατειών, όταν οι αποσπασμένοι δημόσιοι υπάλληλοι εργάζονται για την επανεκλογή των εξερχόμενων μελών του Κοινοβουλίου. Κατά συνέπεια, τα κόμματα, δεν χρειάζεται να προσλάβουν και να πληρώσουν προσωπικό για την εργασία αυτή. Κατά την άποψη της GET, η πρακτική αυτή συνιστά μία έμμεση κρατική χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και ότι, ως τέτοια θα πρέπει να αντιμετωπίζεται. Επομένως, η GET συνιστά τη σωστή αντιμετώπιση στους λογαριασμούς των κομμάτων, των υπηρεσιών που παρέχονται από δημόσιους υπαλλήλους που έχουν αποσπασθεί στα γραφεία των μελών του Ελληνικού και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καθώς επίσης και τη διαβεβαίωση ότι οι πληροφορίες αυτές είναι άμεσα διαθέσιμες στο κοινό. 7) Τα πολιτικά κόμματα έχουν τη δυνατότητα να ιδρύουν κέντρα έρευνας και σπουδών, καθώς και άλλα μη κερδοσκοπικά ιδρύματα, τα οποία λαμβάνουν δημόσια χρηματοδότηση21. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που έλαβε η GET, οι φορείς που λαμβάνουν κρατική χρηματοδότηση πρέπει να παρουσιάζουν λογαριασμούς, οι οποίοι υπόκεινται στην εποπτεία της Επιτροπής Ελέγχου, η οποία συνεπικουρείται από ορκωτούς ελεγκτές.Ωστόσο, η GET εκφράζει την ανησυχία ότι πολύ λίγες πληροφορίες είναι διαθέσιμες στο κοινό σχετικά με τους παραπάνω φορείς.Με δεδομένη, μάλιστα, τη δυνατότητα των φορέων αυτών να λαμβάνουν δωρεές ή να πραγματοποιούν δαπάνες προς όφελος των κομμάτων, η GET υπενθυμίζει ότι το άρθρο 11 της Σύστασης Rec (2003) 4, απαιτεί την ενοποίηση των λογαριασμών του κάθε κόμματος, ώστε αυτοί να περιλαμβάνουν και τους λογαριασμούς των εν λόγω φορέων, έτσι ώστε να αυξηθεί η διαύγεια των λογαριασμών και των δραστηριοτήτων των φορέων αυτών.8) Η Ελληνική νομοθεσία περιέχει πολύ λίγες απαιτήσεις όσον αφορά στη δημοσίευση πληροφοριών σχετικά με τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών. Η μόνη υποχρέωση των πολιτικών κομμάτων που λαμβάνουν δημόσια χρηματοδότηση, είναι η δημοσίευση της περίληψης των ισολογισμών τους σε δύο ημερήσιες εφημερίδες της Αθήνας! Επιπλέον, όπως διαπίστωσε η GET, ακόμη και οι ισολογισμοί και οι άλλες πληροφορίες σχετικά με τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων που δημοσιεύονται είτε σε ημερήσιες εφημερίδες, είτε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως είναι δύσκολο να βρεθούν στην πράξη, αν κάποιος δε γνωρίζει την ακριβή ημερομηνία και αριθμό έκδοσης στις οποίες αυτές έχουν δημοσιευθεί 22.21 Το συνολικό ποσό της κρατικής χρηματοδότησης των κομματικών ιδρυμάτων κατά το 2010 έφθασαν στα € 4,4 εκατομμύρια και διαμοιράστηκαν σε 6 πολιτικά κόμματα.22Καθώς προσπαθούσαμε επί μία ολόκληρη βδομάδα να βρούμε τους ισολογισμούς των κομμάτων, απογοητευτήκαμε και εγκαταλείψαμε την προσπάθεια.Επικοινωνήσαμε με όλα τα κόμματα, τα οποία έχουν κοινοβουλευτική παρουσία. Σε ένα από τα μεγάλα κόμματα, μας είπαν ότι ο ισολογισμός τους, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» (η κυρία που απάντησε, μας είπε –ομολογουμένως ευγενέστατα- ότι δε θυμάται το όνομα της άλλης εφημερίδας), αλλά μας έδωσαν λάθος ημερομηνία. Όταν τους ενημερώσαμε γι’ αυτό, μας είπαν ότι θα μας καλέσουν για να μας

41

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Επίσης, οι ιδιωτικές δωρεές, ακόμη και αυτές που υπερβαίνουν κάποιο ορισμένο ποσό, δεν υπόκεινται σε οποιαδήποτε υποχρέωση δημοσίευσης. Οι σχετικές πληροφορίες δεν είναι υποχρεωτικό να γνωστοποιούνται ούτε και στην Επιτροπή Ελέγχου της οποίας τα συμπεράσματα επίσης δε δημοσιεύει κάποια έκθεση σχετική με τα συμπεράσματα των εργασιών της. Κατά συνέπεια, η GET συνιστά να νομοθετηθούν συγκεκριμένες απαιτήσεις για την έγκαιρη δημοσίευση των ιδιωτικών δωρεών προς τα πολιτικά κόμματα, τους συνασπισμούς και προς τους υποψηφίους, που ξεπερνούν ένα ορισμένο όριο.9) Μία παρόμοια περίπτωση αδιαφάνειας υπάρχει και στο πλαίσιο των προεκλογικών εκστρατειών. Η μόνη υπάρχουσα απαίτηση για τα κόμματα που παίρνουν μέρος στις εθνικές και τις ευρωπαϊκές εκλογές, είναι η δημοσίευση, στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, μία έκθεσης για τα εκλογικά έσοδα και τις δαπάνες τους, εντός προθεσμίας δύο μηνών μετά την ημερομηνία των εκλογών23. Δεν υπάρχει καμία υποχρέωση δημοσίευσης πληροφοριών για τα έσοδα και τα έξοδα των συνδυασμών και των υποψηφίων στις τοπικές και τις περιφερειακές εκλογές, αφού επικρατεί ο “νομικός μύθος” ότι τα πολιτικά κόμματα δεν εμπλέκονται στις προεκλογικές εκστρατείες των τοπικών συνδυασμών ή των υποψηφίων. Εν τούτοις, όπως διαπίστωσε και η GET στις συνομιλίες που είχε, στην πράξη υπάρχει εμπλοκή των πολιτικών κομμάτων, ιδίως στις μεγάλες αστικές περιοχές, όπως η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και ο Πειραιάς, όπου τα κόμματα συμμετέχουν στις προεκλογικές προσπάθειες των υποψηφίων τους.10) Οι υποψήφιοι συνδυασμοί και τα υποψήφια πρόσωπα στις τοπικές και περιφερειακές εκλογές, δεν υπόκεινται σε καμία υποχρέωση δημοσίευσης. Το μόνο που υποχρεούνται να υποβάλλουν (μάλιστα, η υποχρέωση αυτή ισχύει μόνον για αυτούς που τελικά εκλέγονται, ή για αυτούς που καταλήγουν στο δεύτερο γύρο των εκλογών) είναι μία έκθεση προς την Επιτροπή Ελέγχου, η οποία περιλαμβάνει το σύνολο των εσόδων και των δαπανών που είχαν κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Όμως, δεδομένου ότι η Επιτροπή Ελέγχου δεν υπόκειται σε κάποια υποχρέωση δημοσίευσης των στοιχείων αυτών ή των αποτελεσμάτων του ελεγκτικού της έργου, η όλη διαδικασία τελικά δεν οδηγεί σε μεγαλύτερη διαφάνεια. πουν τη σωστή ημερομηνία. Κάτι τέτοιο βεβαίως δεν έγινε.Σε ένα άλλο (επίσης μεγάλο) κόμμα, μας είπαν μόνο ότι δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος», χωρίς να γνωρίζουν την ημερομηνία. Όταν ζητήσαμε να μας στείλουν με fax ή με email τον ισολογισμό, μας είπαν ότι κάτι τέτοιο δεν επιτρέπεται!Στα υπόλοιπα κόμματα, είτε δε μπορούσαν να μας απαντήσουν άμεσα, έτσι ώστε μετά από αλλεπάλληλες προσπάθειες συμφωνήσαμε να δώσαμε τα στοιχεία μας για να μας απαντήσουν σε κάποια άλλη στιγμή, είτε δεν κατορθώσαμε να βρούμε κάποιον «υπεύθυνο». Βεβαίως, όπως ήταν αναμενόμενο, ουδείς μας επέστρεψε την κλήση μας και ουδείς μας απάντησε.Και όμως! Σήμερα, μέσα από το site του Εθνικού Τυπογραφείου, μπορεί κάποιος να βρεί –μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα- τον ισολογισμό οποιασδήποτε μικρής ή μεγάλης Ανώνυμης Εταιρίας. Είναι τραγικό να μη μπορεί να βρει –με κανένα τρόπο- τους ισολογισμούς των κομμάτων που κυβερνούν τη χώρα και τα οποία εισπράττουν από τον κρατικό Προϋπολογισμό δεκάδες εκατομμύρια ευρώ.23 Για να σχηματίσετε μία άποψη για το μέγεθος του φαρισαϊσμού, γύρω από το θέμα της δημοσίευσης των στοιχείων των προεκλογικών δαπανών των κομμάτων, δείτε στον σύνδεσμο, τις «εκθέσεις» των κομμάτων που αφορούν στις προεκλογικές δαπάνες και έσοδα των εκλογών του Οκτρωβρίου 2009. (Στη σελίδα που θα εμφανιστεί, μαρκάρετε την επιλογή Ο.Π.Κ., ορίστε έτος αναφοράς το 2009 και αναζητήστε τους αριθμούς των ΦΕΚ από το 1 έως το 10).

42

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Με βάση την αρχή ότι, ο δημόσιος έλεγχος αποτελεί μία ουσιαστική προϋπόθεση για την ύπαρξη διαφάνειας, η GET θεωρεί ότι η πρακτική που επικρατεί στον έλεγχο των εσόδων και των δαπανών κατά τη διάρκεια των τοπικών και περιφερειακών εκλογών, δεν είναι καθόλου ικανοποιητική. Κατά συνέπεια, η GET συνιστά την αύξηση της διαφάνειας στη χρηματοδότηση των προεκλογικών εκστρατειών, κυρίως με τους παρακάτω τρόπους: (i) κάνοντας εμφανή την οικονομική υποστήριξη των πολιτικών κομμάτων προς τους υποψηφίους των τοπικών και περιφερειακών εκλογών και (ii) με την καθιέρωση της απαίτησης υποβολής και δημοσίευσης εκθέσεων εσόδων και δαπανών, για όλους τους υποψηφίους σε όλες τις κατηγορίες εκλογών.11) Οι περισσότεροι από τους συνομιλητές της GET, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που προέρχονταν από τα κύρια πολιτικά κόμματα, συμφώνησαν ότι το περιβάλλον και οι συνθήκες αδιαφάνειας που επικρατούν, βοηθούν στη δημιουργία μίας δημόσιας αντίληψης ότι υπάρχει σοβαρή έλλειψη κοινωνικού ελέγχου στα ζητήματα της πολιτικής χρηματοδότησης και σε μία γενική δυσπιστία για την ποιότητα των πολύ περιορισμένων πληροφοριών που είναι διαθέσιμες.Η GET υποστηρίζει ότι το αίσθημα διαφάνειας στη χρηματοδότηση των πολιτικών θα ενισχυθεί, εάν διευκολυνθεί η πρόσβαση του κοινού στις οικονομικές πληροφορίες των κομμάτων. Ως εκ τούτου, συνιστά να καταβληθούν προσπάθειες, ώστε να διευκολυνθεί η πρόσβαση του κοινού στις δημοσιευόμενες πληροφορίες σχετικά με τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών.Προβλήματα Εποπτείας

1) Οι λογαριασμοί των πολιτικών κομμάτων ή των οργανώσεων που συνεργάζονται με αυτά, δεν υπόκεινται σε κανέναν υποχρεωτικό έλεγχο. Ωστόσο, οι λογαριασμοί των εμπορικών επιχειρήσεων που ανήκουν σε πολιτικά κόμματα πρέπει να ελέγχονται, όπως άλλωστε ισχύει για κάθε άλλη κάθε εμπορική επιχείρηση. Η GET υποστηρίζει ότι, ένας σωστός έλεγχος των λογαριασμών των πολιτικών κομμάτων, από ανεξάρτητους Ορκωτούς Ελεγκτές, είναι ένα σημαντικό μέσο ελέγχου και μπορεί να βοηθήσει σημαντικά προς τον τομέα της διαφάνειας των λογαριασμών αυτών.24 Το ιδανικό θα ήταν ο έλεγχος από Ορκωτούς Ελεγκτές να ίσχυε για όλα τα πολιτικά κόμματα. Ωστόσο, θα μπορούσε να εφαρμοστεί μία περισσότερο ευέλικτη προσέγγιση, έτσι ώστε να αποφευχθεί η επιβάρυνση των μικρότερων κομμάτων με περισσότερα έξοδα. Η GET συνιστά να διασφαλιστούν οι διαδικασίες ανεξάρτητου λογιστικού ελέγχου των πολιτικών κομμάτων που οφείλουν να τηρούν βιβλία και λογαριασμούς.2) Ο κύριος φορέας που είναι αρμόδιος για την εξωτερική εποπτεία επί των οικονομικών των πολιτικών κομμάτων, συνασπισμών, των υποψηφίων των εκλογών και των δηλώσεων των περιουσιακών στοιχείων των μελών του Κοινοβουλίου, είναι η Επιτροπή Ελέγχου η οποία 24 Η εμπειρία από την αποτελεσματικότητα των ελέγχων των Ορκωτών Ελεγκτών ακόμη και στις ιδιωτικές (και μάλιστα εισηγμένες στο Χρηματιστήριο της Αθήνας) επιχειρήσεις, στον τομέα της διαφάνειας, δεν είναι καθόλου ικανοποιητική. Εν τούτοις, είναι αδιανόητο, με δεδομένη μάλιστα την αντίληψη δυσπιστίας για τη διαφάνεια των ελληνικών κομμάτων, να μην απαιτεί ο νόμος τον υποχρεωτικό έλεγχο των λογιστικών βιβλίων των κομμάτων από Ορκωτούς Ελεγκτές!

43

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

έχει συσταθεί εντός του Κοινοβουλίου25. Η επιτροπή αποτελείται από βουλευτές των κομμάτων που κατέχουν έδρες στο Κοινοβούλιο και τρεις δικαστές ανωτάτων δικαστηρίων που επιλέγονται μετά από κλήρωση. Της Επιτροπής προεδρεύει ο Πρόεδρος της Βουλής, ο οποίος έχει και την “αποφασιστική ψήφο”.Όμως, παρά το ότι η λειτουργία της Επιτροπής δε βρίσκεται εξ’ ολοκλήρου στον έλεγχο των κομμάτων, η GET εκτιμά ότι η ισχυρή ανισορροπία υπέρ των πολιτικών κομμάτων στη σύνθεσή της, έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη αποφασιστικότητας και διάθεσης για ανάληψη μίας δυναμικής προσέγγισης στο ζήτημα της εποπτείας. Με βάση το ισχύον σύστημα χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα, παρουσιάζεται το παράδοξο φαινόμενο να υπάρχει ένας μικρός αριθμός κομμάτων που δικαιούνται χρηματοδότησης, ενώ τα ίδια αυτά κόμματα να είναι αυτά που ελέγχουν την εποπτεία της λειτουργίας του όλου συστήματος! Αυτή η έλλειψη ανεξαρτησίας επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο από την πρακτική που ακολουθεί έως σήμερα η Επιτροπή, η οποία θέλει όλες τις αποφάσεις να λαμβάνονται με ομοφωνία. Η πρακτική αυτή δίνει, σε κάθε πολιτικό κόμμα, τη δυνατότητα να ασκήσει βέτο σε οποιαδήποτε αναγνώριση από την Επιτροπή, δικών του παραβάσεων των κανόνων χρηματοδότησης. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής της, η GET πληροφορήθηκε ότι η Επιτροπή έχει συζητήσει τις παρατυπίες που διαπράττονται από τα κόμματα, τους υποψηφίους, αλλά και τα μέλη του Κοινοβουλίου (η διαρκής άρνηση ενός κόμματος να υποβάλει τα πωληθέντα κουπόνια του στην Επιτροπή για έλεγχο, είναι ένα μόνο παράδειγμα τέτοιων παρατυπιών), αλλά δεν επιτυγχάνεται ομοφωνία, έτσι ώστε να αναφερθούν οι παρατυπίες αυτές στην έκθεση της Επιτροπής. 3) Η GET πληροφορήθηκε ότι, πριν από την υιοθέτηση της ισχύουσας νομοθεσίας κατά το 2002, είχε υπάρξει δημόσια συζήτηση σχετικά με την επιλογή του φορέα που θα αναλάμβανε την εποπτεία του συστήματος χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. Τότε, πολλοί είχαν εκφραστεί υπέρ του να δοθεί η αρμοδιότητα αυτή στο Ελεγκτικό Συνέδριο, προκειμένου να εξασφαλιστεί έτσι ένας περισσότερο αμερόληπτος έλεγχος. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που δόθηκαν στην GET, η σημερινή κυβέρνηση θα ήθελε να αυξήσει τον αριθμό των δικαστών στη σύνθεση της Επιτροπής. Όμως, καθώς η αλλαγή αυτή απαιτεί προηγούμενη τροποποίηση του Συντάγματος, θα μπορούσε να γίνει μόνο στην επόμενη κοινοβουλευτική περίοδο και μετά το 2013. Η GET υποστηρίζει ένθερμα όλες τις πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην αύξηση της ανεξαρτησίας της Επιτροπής Ελέγχου, από τα πολιτικά κόμματα που είναι και οι λήπτες της δημόσιας χρηματοδότησης. Όμως, δεν είναι πεπεισμένη ότι μια τέτοια αλλαγή απαιτεί την τροποποίηση του Συντάγματος, καθώς η σημερινή διατύπωση του άρθρου 29 του Συντάγματος αναφέρει μόνον ότι “ο έλεγχος των εκλογικών δαπανών των κομμάτων και των υποψήφιων βουλευτών διενεργείται από ειδικό όργανο που συγκροτείται και με τη 25 Σε κάθε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι αντίστοιχες Επιτροπές, έχουν δικό τους site, όπου πέρα από την αναλυτική περιγραφή του έργου τους, δημοσιεύουν στοιχεία των ερευνών τους και εκδίδουν, τουλάχιστον μία Ετήσια Έκθεση Δραστηριότητας, την οποία αναρτούν στο site τους (επίσης, συχνά αναρτούν λεπτομερή στοιχεία των λογαριασμών των κομμάτων, που σε ορισμένες περιπτώσεις φθάνουν αναλυτικά έως και τον τελευταίο δωρητή μερικών ευρώ, ενός κόμματος).Αντίθετα, στην Ελλάδα, η Επιτροπή Ελέγχου δεν έχει δικό της site, αλλά απλά μία σελίδα μέσα στο site της Βουλής των Ελλήνων, όπου απλά αναφέρεται (με νομική διατύπωση) ο ρόλος της και βεβαίως η ...σύνθεσή της!

44

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

συμμετοχή ανώτατων δικαστικών λειτουργών, όπως νόμος ορίζει”. Επομένως, τίποτα δεν εμποδίζει την πλειοψηφία του οργάνου αυτού να αποτελείται από ανώτατους δικαστές. Ως εκ τούτου, η GET συνιστά στη σημαντική ενίσχυση της ανεξαρτησίας της Επιτροπής Ελέγχου από τα πολιτικά κόμματα.4) Αν η έλλειψη ανεξαρτησίας της Επιτροπής Ελέγχου από τα πολιτικά κόμματα είναι ένας από τους κύριους λόγους για τη δυσπιστία που υπάρχει στο ευρύ κοινό γύρω από το σύστημα εποπτείας, ο τρόπος που η ίδια Επιτροπή έχει σχεδιαστεί, επίσης, συμβάλλει ακόμη περισσότερο, στην αναποτελεσματικότητα του συστήματος. Αυτό συμβαίνει επειδή, η Επιτροπή Ελέγχου, δεν ασκεί την ουσιαστική εποπτεία. Σε αντίθεση με την κατάσταση στις περισσότερες άλλες χώρες τις οποίες η GRECO έχει αξιολογήσει έως σήμερα, στην Ελλάδα, ο έλεγχος έχει ανατεθεί σε ορκωτούς ελεγκτές ιδιωτικών εταιριών οι οποίοι εργάζονται για λογαριασμό των δημόσιων εποπτικών οργάνων, για τους οποίους έχουν ληφθεί μέτρα, ώστε να έχουν επαρκή ανεξαρτησία από τα πολιτικά κόμματα. Εν τούτοις, παρά το ότι η Επιτροπή έχει πρόσβαση σε όλες τις αναφορές που τις αποστέλλονται από τους υπόχρεους, κάνει μία δειγματοληπτική έρευνα στις αναφορές αυτές. Παράλληλα, για να εξάγει τα συμπεράσματά της, στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις εκθέσεις των Ορκωτών Ελεγκτών. Έτσι, ο έλεγχος είναι μόνον τυπικός, γεγονός που εξηγεί γιατί μέχρι σήμερα δεν έχει διαπιστωθεί έστω και μία παράβαση των κανονισμών. Όμως, αυτή η φαινομενικά «άψογη» λειτουργία του θεσμού της κομματικής χρηματοδότησης έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την άποψη της κοινής γνώμης και με τα σκάνδαλα που κάθε τόσο έρχονται στη δημοσιότητα. Η GET πιστεύει ότι για τη βελτίωση της αξιοπιστίας της Επιτροπής Ελέγχου θα πρέπει να υπάρξει μία περισσότερο ενεργητική προσέγγιση του ζητήματος του ελέγχου και ότι θα πρέπει να εξασφαλιστεί ένας συνεχής και περισσότερο ουσιαστικός έλεγχος των οικονομικών εγγράφων των κομμάτων και των υποψηφίων. 5) Ένα άλλο ζήτημα σχετικά με την όλη διαδικασία επίβλεψης από την Επιτροπή Ελέγχου είναι η αξιοσημείωτη αδιαφάνεια. Οι εκθέσεις των Ορκωτών Ελεγκτών, με βάση τις οποίες η Επιτροπή Ελέγχου εξάγει τα συμπεράσματά της, αν και εμφανίζονται ως παραρτήματα στην τελική έκθεση της Επιτροπής Ελέγχου, εν τούτοις δεν δημοσιοποιούνται, όπως δε δημοσιοποιούνται ούτε τα πρακτικά των συνεδριάσεων της Επιτροπής. Όσον αφορά στην τελική έκθεση της Επιτροπής, αυτή αποστέλλεται μόνο στον Πρόεδρο του Κοινοβουλίου και στον Υπουργό Εσωτερικών. Το κοινό μπορεί να έχει πρόσβαση σ’ αυτή, μόνον μετά από αίτηση του ενδιαφερόμενου στο Κοινοβούλιο. Η GET εκτιμά ότι, η παροχή περισσότερων πληροφοριών στο κοινό σχετικά με το έργο της Επιτροπής Εποπτείας και τις ενέργειές της μετά την παράδοση των πορισμάτων των Ορκωτών Ελεγκτών, θα μπορούσε να αποτελέσει κίνητρο για ένα πιο ουσιαστικό έλεγχο από την Επιτροπή και για τη μεγαλύτερη συμμόρφωση των πολιτικών κομμάτων και των υποψηφίων με τους κανόνες χρηματοδότησης και τη σχετική νομοθεσία. Επιπλέον, η θέσπιση της δυνατότητας να εκφράζουν τα μέλη της Επιτροπής και μειοψηφούσα άποψη επί του πορίσματος και να δημοσιεύεται η άποψη αυτή παράλληλα με το πόρισμα της Επιτροπής, θα αυξήσει την αποτελεσματικότητα του ελέγχου. Συνεπώς, η GET συνιστά: (i) τη δημοσίευση των εκθέσεων της Επιτροπής Ελέγχου και των προσαρτημάτων που περιέχουν τις εκθέσεις των Ορκωτών Ελεγκτών και την εύκολη πρόσβαση του κοινού σ’ αυτές και (ii) την εισαγωγή

45

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

της δυνατότητας για τα μέλη της Επιτροπής Ελέγχου να εκφράζουν αποκλίνουσες ή μειοψηφούσες απόψεις, καθώς και τη δημοσίευση αυτών στην έκθεση της Επιτροπής. 6) Μέχρι πολύ πρόσφατα, η Επιτροπή Ελέγχου συνήθιζε να οριστικοποιεί τους ελέγχους της, αμέσως μετά την πραγματοποίησή τους και στη συνέχεια αρνιόταν να ανοίξει μία υπόθεση, ακόμη και εάν εκ των υστέρων και μετά την παρέλευση της περιόδου ελέγχου, είχαν διαπιστωθεί παραβάσεις, ακόμη μάλιστα και στις περιπτώσεις που οι παραβάσεις αυτές είχαν καταγγελθεί στα ΜΜΕ. Παράλληλα, η Επιτροπή, δε λαμβάνει υπ’ όψη τις παραβάσεις που κάνει ένα συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα επί σειρά ετών. Όμως, όπως πληροφορήθηκε η GET, μετά από την επίσκεψή της στη χώρα, σημειώθηκε η περίπτωση ανοίγματος μίας υπόθεσης, στη βάση νέων πληροφοριών, οι οποίες ανέφεραν τις παραβάσεις. Η GET υποστηρίζει αυτή την θετική εξέλιξη, αλλά σημειώνει ότι, ούτε στο νόμο 3023/2002, αλλά ούτε και σε κάποιο άλλο νομικό κείμενο, τίθενται χρονικά όρια για την τήρηση των αρχείων των χρηματοοικονομικών λογαριασμών26 και των υποστηρικτικών εγγράφων των πολιτικών κομμάτων και των υποψηφίων. Συνεπώς, αυτό μπορεί να εμποδίζει την πραγματοποίηση ερευνών σε παρελθούσες υποθέσεις, αφού τα πολιτικά κόμματα και οι υποψήφιοι μπορούν να ισχυρισθούν ότι έχουν καταστρέψει τα στοιχεία.Για το λόγο αυτό, η GET συνιστά να εξασφαλιστεί ότι τα αρχεία μίας υπόθεσης μπορούν να ανοίξουν εκ νέου, όταν αποκαλύπτονται νέα στοιχεία και την τροποποίηση των νομοθετικών κανόνων σχετικά με το διάστημα της υποχρεωτικής διατήρησης των οικονομικών εγγράφων και παραστατικών από τα κόμματα, τους υποψήφιους και την ίδια την Επιτροπή Ελέγχου. 7) Ενώ η εποπτεία της χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών σε εθνικό επίπεδο γίνεται από την Επιτροπή Ελέγχου, σε επίπεδο εκλογικής περιφέρειας, η εποπτεία γίνεται από ad hoc τοπικές Επιτροπές, οι οποίες αποτελούνται από τοπικό και μη επαγγελματικό προσωπικό, οι οποίες συγκροτούνται με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας. Οι υπο-Επιτροπές αυτές, είναι υπεύθυνες όχι μόνο για την εποπτεία της συμμόρφωσης με τους κανόνες χρηματοδότησης, αλλά και με όλους τους κανόνες που αφορούν στις εκλογές. Παράλληλα, συνήθως έχουν έλλειψη των κατάλληλων μέσων για την πραγματοποίηση του έργου της εποπτείας. Λαμβάνοντας υπόψη την de facto συμμετοχή των κομμάτων στις προεκλογικές εκστρατείες, η GET υποστηρίζει την άποψη ότι, αυτό το μοντέλο της διάσπαρτης παρακολούθησης, συμβάλλει στην απουσία της διαφάνειας και του κοινωνικού ελέγχου. Ως εκ τούτου, η GET συνιστά να διασφαλιστεί ότι τα θέματα της χρηματοδότησης των κομμάτων και των υποψηφίων σε τοπικό επίπεδο, υπόκεινται σε ανεξάρτητο και αποτελεσματικό έλεγχο, μέσω μηχανισμού που -κατά προτίμηση- βρίσκεται υπό την επίβλεψη της Επιτροπής Ελέγχου.ΚυρώσειςΟ νόμος 3023/2002 προβλέπει μια σειρά διοικητικών και ποινικών κυρώσεων για τις παραβάσεις των διατάξεών του, που διαπράττονται από τα πολιτικά κόμματα, τους συνασπισμούς, τους υποψήφιους, τους υπεύθυνους διαχείρισης των προεκλογικών 26 Οποιαδήποτε εταιρία, οποιασδήποτε μορφής, είναι υποχρεωμένη να διατηρεί τα οικονομικά της αρχεία, για διάστημα από 5 έως 10 χρόνια. Είναι αδιανόητο να μην ισχύει το ίδιο και για τα πολιτικά κόμματα! Στη νομοθεσία των περισσότερων κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπεται η διατήρηση των οικονομικών αρχείων ενός κόμματος για διάστημα που κυμαίνεται από 5 έως 10 χρόνια.

46

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

εκστρατειών των κομμάτων, καθώς επίσης και τους δωρητές. Στις κυρώσεις αυτές συνήθως περιλαμβάνονται στοιχειώδη πρόστιμα και ποινές φυλάκισης. Η GET διαπιστώνει ότι τουλάχιστον στα χαρτιά, οι κυρώσεις αυτές πληρούν σε μεγάλο βαθμό τις απαιτήσεις της Σύστασης Rec (2003) 4. Παράλληλα, σημειώνει ότι, οι απαιτήσεις της νομοθεσίας γύρω από το σύστημα των αριθμημένων κουπονιών για δωρεές κάτω από ορισμένα όρια δεν συνδυάζονται με κάποιες κυρώσεις,.Παρά το γεγονός ότι, στα χαρτιά, οι κυρώσεις για τις παραβάσεις των κανόνων σχετικά με τη χρηματοδότηση των κομμάτων δείχνουν να είναι επαρκείς, εν τούτοις, στην πράξη φαίνεται να είναι ανύπαρκτες. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής της στην Ελλάδα, η GET πληροφορήθηκε ότι, ουδέποτε έχει επιβληθεί κάποια κύρωση για παραβάσεις του ισχύοντος νόμου, παρά το γεγονός μάλιστα ότι, αρκετά σκάνδαλα έχουν αναφερθεί στον Τύπο. Μάλιστα, σε ένα από τα πιο πρόσφατα, αναφέρεται ότι η παράνομη χρηματοδότηση των ελληνικών πολιτικών κομμάτων έχει αποκαλυφθεί από ομολογία κατηγορουμένων σε ξένα δικαστήρια, στα πλαίσια δίκης για υπόθεση δωροδοκίας αλλοδαπών κυβερνητικών υπαλλήλων27. Σύμφωνα με όσα δήλωσαν οι ελληνικές αρχές στην GET, αυτά τα γεγονότα, τα οποία σημειώθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990, είναι ακόμη υπό διερεύνηση στην Ελλάδα και οι υποθέσεις δεν έχουν φτάσει ακόμη στα ελληνικά δικαστήρια28. Η GET πιστεύει ότι, η έλλειψη κυρώσεων για παραβιάσεις των κανόνων χρηματοδότησης των κομμάτων, προφανώς θα πρέπει να αποδοθεί, τουλάχιστον εν μέρει, στην έλλειψη αποτελεσματικής εποπτείας. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, όχι μόνο η οποιαδήποτε επιτήρηση είναι τυπική και όχι ουσιαστική, αλλά, με βάση την ισχύουσα νομοθεσία, δεν υπάρχει καμία υποχρέωση από τους Ορκωτούς Ελεγκτές, ή την Επιτροπή Ελέγχου να αναφέρουν ενδεχόμενες παραβάσεις στις διωκτικές αρχές. Εάν κάποιες παραβάσεις εντοπιστούν, τότε θα συζητηθούν στη Βουλή και ο Πρόεδρος της Βουλής, μπορεί να επιλέξει εάν θα ληφθούν μέτρα εναντίον των παραβατών, καθώς και το ποιά θα είναι αυτά. Όμως, στη Βουλή, τα πολιτικά κόμματα είναι ταυτόχρονα και κρίνοντες, αλλά και κρινόμενοι. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι, όπως αναφέρθηκε στην GET από τις ειδικές ανακριτικές υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονομικών, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη διερεύνηση πιθανών παραβάσεων του ισχύοντος νόμου, έως σήμερα δεν έχει ακόμη αντιμετωπισθεί ούτε μία υπόθεση σχετικά με τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων.27 Προφανώς αναφέρεται στην υπόθεση Siemens. Παράλληλα, το Δεκέμβριο του 2011, αντίστοιχη περίπτωση ομολογίας χρηματοδότησης ελληνικών κομμάτων και αξιωματούχων, αναφέρθηκε σε δικαστήριο του Μονάχου, από πρώην διοικητικά στελέχη της γερμανικής εταιρίας Feroolstaal (υπόθεση γερμανικών υποβρυχίων).28 Και όμως, υπάρχουν περιπτώσεις ομολογημένης δωροληψίας, οι οποίες έχουν γίνει γνωστές από τα ΜΜΕ. Ανάμεσα στις πολλές, δύο «κραυγαλέες» υποθέσεις είναι: α) Η δωροληψία ενός περίπου εκατομμυρίων μάρκων από τον Θεόδωρο Τσουκάτο, για λογαριασμό του ΠΑΣΟΚ, ενδεχόμενα φέρει το συγκεκριμένο κόμμα να έχει παραβιάσει μία σειρά άρθρων της σχετικής νομοθεσίας (μη δήλωση της εισφοράς, λήψη εισφοράς από αλλοδαπή εταιρία, υπέρβαση ορίου ιδιωτικής εισφοράς κλπ). β) Η δωροληψία από τον τέως υπουργό και βουλευτή Τάσο Μαντέλη, ο οποίος ομολόγησε ότι έλαβε από τη Siemens το ποσό των 450.000 μάρκων ως «προεκλογική χορηγία». Όμως και για τις δύο αυτές υποθέσεις δε μπορεί να ασκηθεί ποινική δίωξη επειδή, καθ’ όσον είναι πλημμεληματικού χαρακτήρα, έχουν παραγραφεί.Κατά του κ. Μαντέλη ασκήθηκε ποινική δίωξη, για το αδίκημα της υποβολής ανακριβούς δήλωσης περιουσιακής κατάστασης (πόθεν έσχες) για τα οικονομικά έτη 2006-2007. Για την κατηγορία αυτή, ο κ. Μαντέλης τιμωρήθηκε με 3ετή φυλάκιση με αναστολή, ενώ στο στάδιο της ανάκρισης βρίσκεται και υπόθεση για το αδίκημα της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομη δραστηριότητα.

47

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ως εκ τούτου, η GET συνιστά: (i) να θεσπισθεί η υποχρέωση για την Επιτροπή Ελέγχου και τους Ορκωτούς Ελεγκτές να αναφέρουν στις διωκτικές αρχές τις εικαζόμενες παραβιάσεις των κανόνων για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και (ii) να εξασφαλιστεί ότι ο μηχανισμός με τον οποίο επιβάλλονται κυρώσεις λειτουργεί αποτελεσματικά στην πράξη.Ασυλία βουλευτών και μελών της Κυβέρνησης: Ένας άλλος λόγος που εμποδίζει την επιβολή των κυρώσεων είναι οι διατάξεις σχετικά με την ασυλία που προβλέπεται από τον νόμο 3126/2003, αναφορικά με την ποινική ευθύνη Υπουργών. Σύμφωνα με την GET, οι διατάξεις οι οποίες επιβάλλουν μία περίπλοκη διαδικασία για την άρση της ασυλίας και τον καταλογισμό ευθυνών σε νυν και πρώην υπουργούς, είναι επιζήμιες στο ζήτημα της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τη δικαιοσύνη και την την αμεροληψία της Κυβέρνησης και αυτό αποδεικνύεται ότι κατά την περίοδο που η Ελλάδα είναι μέλος της GRECO, δεν έχει καταγραφεί καμία ποινική δίωξη εναντίον υπουργών29. Η GET υπενθυμίζει ότι το ζήτημα αυτό είχε εξεταστεί και στο πλαίσιο του πρώτου γύρου αξιολόγησης για την Ελλάδα και ότι στην έκθεση που είχε υποβάλει τότε, είχε υπογραμμίσει ότι αυτή η περίπλοκη αυτή διαδικασία είναι δύσκολο να εφαρμοστεί στην πράξη και για το λόγο αυτό εμποδίζει την αποτελεσματική δίωξη των μελών και πρώην μελών της κυβέρνησης. Η GRECO αποφεύγει να εκδώσει νέα σύσταση για το θέμα αυτό είναι έξω από το πεδίο της παρούσας αξιολόγησης. Όμως, επιθυμεί να τονίσει ότι είναι ανάγκη να υπάρξει επανεξέταση της διαδικασίας για την την άρση της ασυλίας των μελών της κυβέρνησης, προκειμένου να καταστεί ευκολότερη η εφαρμογή της.

29 Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Βουλής, κατά την τελευταία 10ετία, έγινε αίτηση για άρση της ασυλίας για 137 βουλευτές και 137 υπουργούς. Στη Βουλή συζητήθηκαν οι 108 υποθέσεις βουλευτών και μόλις 5 υποθέσεις υπουργών. Έγινε δεκτό το αίτημα για άρση της ασυλίας σε 15 περιπτώσεις βουλευτών και σε καμία περίπτωση για υπουργό!

48

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Συμπεράσματα

Η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών στην Ελλάδα διέπεται από δύο νόμους: α) το ν. 3023/2002 που καλύπτει την τακτική χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης για τις κοινοβουλευτικές και τις Ευρωεκλογές και β) το ν. 3202/2003 για τις δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές. Ο πρώτος νόμος αντανακλά, σε κάποιο βαθμό, τις αρχές της Σύστασης Rec (2003)4 για τη θέσπιση κοινών κανόνων για την καταπολέμηση της διαφθοράς στη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών. Ο δεύτερος νόμος, υπολείπεται, σε αρκετά σημεία, των προτύπων της Σύστασης. Τα κυριότερα συμπεράσματα στα οποία οδηγήθηκε η GET και τα οποία επισημαίνει στην έκθεσή της, είναι τα παρακάτω:α) Πρέπει να ληφθούν μέτρα για την περαιτέρω ενίσχυση της διαφάνειας των οικονομικών του πολιτικού συστήματος, ιδίως με την εξασφάλιση μιας πιο ακριβούς καταγραφής των οικονομικών κινήσεων κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών -η επίσημη διάρκεια της οποίας θα πρέπει να επεκταθεί- και των δωρεών σε είδος προς τα πολιτικά κόμματα και τους υποψήφιους των πολιτικών κομμμάτων.β) Θα πρέπει να καταργηθεί η δυνατότητα χρήσης ανώνυμων κουπονιών, για συγκεκριμένες τουλάχιστον δωρεές, ενώ θα πρέπει θα θεσπιστεί η υποχρέωση χρήσης του τραπεζικού συστήματος, για όλες τις δωρεές που υπερβαίνουν ένα ορισμένο όριο ποσού.γ) Για λόγους διαφάνειας, είναι σημαντικό να αυξηθούν οι υποχρεώσεις δημοσιότητας σχετικά με τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών, ενώ στις υποχρεώσεις δημοσιοποίησης θα πρέπει να συμπεριληφθούν και οι ιδιωτικές δωρεές. δ) Παρά την ύπαρξη ενός αρκετά ολοκληρωμένου νομικού πλαισίου, στην Ελλάδα υπάρχει ένα διάχυτο αίσθημα δυσπιστίας προς το σύστημα χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στην αναποτελεσματικότητα και την αδιαφάνεια της εποπτείας του συστήματος, στα πλαίσια λειτουργίας του οποίου, οι κρινόμενοι, είναι παράλληλα και κριτές. Αυτό το σύστημα έχει αποτύχει να αποκαλύψει και να τιμωρήσει, έστω και μία παράβαση των ισχύοντων κανόνων σχετικά με τη χρηματοδότηση των κομμάτων. Για το λόγο αυτό, η αναθεώρηση του συστήματος εποπτείας, είναι μεγάλης προτεραιότητας. Η αναθεώρησή του μπορεί να γίνει με την ενίσχυση της ανεξαρτησίας της εποπτείας από τα πολιτικά κόμματα, με την αλλαγή του τρόπου λειτουργίας της, ώστε να επιτευχθεί ένας πιο ουσιαστικός και διαφανής έλεγχος, με τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων του ελέγχου του, καθώς και με την ενίσχυση του ελέγχου επί της χρηματοδότησης των υποψηφίων στις τοπικές και περιφερειακές εκλογές. Επίσης, πρέπει να μεταβληθούν και οι μηχανισμοί με τους οποίους, οι υποψίες για την παραβίαση των κανόνων για τη χρηματοδότηση, αναφέρονται στις διωκτικές αρχές, ερευνώνται, ασκείται δίωξη και τέλος, επιβάλλονται ποινές, έτσι ώστε και οι παραβάσεις να αναφέρονται συστηματικά, αλλά και οι κυρώσεις να επιβάλλονται αποτελεσματικά.

49

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Συστάσεις30

Με βάση τα όσα αναφέρει η GRECO στην αναφορά της, μέρος των οποίων μεταφέραμε στις παραπάνω σελίδες, καταλήγει να απευθύνει τις ακόλουθες συστάσεις προς την Ελλάδα:

1) Την επέκταση της οικονομικής περιόδου αναφοράς που ισχύει για τις προεκλογικές εκστρατείες, έτσι ώστε η καταγραφή της οικονομικής δραστηριότητας κατά την περίοδο αυτή να είναι και ακριβής, αλλά και πραγματική.2) (i) Την κατάργηση της δυνατότητας χρήσης ανώνυμων κουπονιών για δωρεές σε πολιτικά κόμματα, συνασπισμούς και υποψήφιοιυς και (ii) τη θέσπιση της απαίτησης χρήσης του τραπεζικού συστήματος, για όλες τις δωρεές που υπερβαίνουν ένα ορισμένο όριο.3) Τη λήψη μέτρων ώστε να διασφαλιστεί ότι τα δάνεια που χορηγούνται σε πολιτικά κόμματα και υποψήφιους, δε χρησιμοποιούνται για την καταστρατήγηση των κανονισμών χρηματοδότησης. Η διασφάλιση αυτή μπορεί να γίνει με την εξακρίβωση της αποπληρωμής των δανείων, σύμφωνα με τους όρους με τους οποίους αυτά είχαν χορηγηθεί31.4) Τη διασφάλιση του ότι, όλα τα αγαθά και οι υπηρεσίες που παρέχονται σε είδος προς πολιτικά κόμματα, συνασπισμούς, προς μέλη του Ελληνικού και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και προς υποψήφιους σε εκλογές (εκτός από την εθελοντική εργασία από μη επαγγελματίες) έχουν ταυτοποιηθεί σωστά και έχουν πλήρως καταγραφεί, στην αγοραία αξία τους, τόσο όσον αφορά στα πλαίσια της τακτικής λειτουργίας τους, όσο και κατά τη διάρκεια των προεκλογικών τους εκστρατειών.5) Τη σωστή απεικόνηση στους λογαριασμούς των κομμάτων των υπηρεσιών που παρέχονται από δημοσίους υπαλλήλους, οι οποίοι έχουν αποσπασθεί στα γραφεία των μελών του Ελληνικού ή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τη διαβεβαίωση ότι οι πληροφορίες αυτές είναι άμεσα διαθέσιμες στο κοινό.6) Την αύξηση της διαφάνειας των λογαριασμών και των δραστηριοτήτων των νομικών προσώπων που συνδέονται, άμεσα ή έμμεσα, με πολιτικά κόμματα, ή που βρίσκονται υπό τον έλεγχό τους.7) Τη θέσπιση της υποχρέωσης για την έγκαιρη δημοσίευση των ιδιωτικών δωρεών προς πολιτικά κόμματα, συνασπισμούς και υποψήφιους, πάνω από ένα ορισμένο όριο.8) Την αύξηση της διαφάνειας της χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών, μέσω (i) της εμφάνισης της οικονομικής υποστήριξης των υποψηφίων των δημοτικών και περιφερειακών εκλογών, από τα πολιτικά κόμματα και (ii) της εισαγωγής συγκεκριμένων υποχρεώσεων απολογιστικών αναφορών και δημοσίευσης, για όλους τους υποψηφίους των εκλογών όλων των επιπέδων.9) Τη διευκόλυνση της πρόσβασης του κοινού στις δημοσιευμένες πληροφορίες σχετικά με τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών.30 Η υποβολή συστάσεων, είναι μέσα στα πλαίσια της πρακτικής που ακολουθεί η GET και των υποχρεώσεων που έχει αναλάβει η GRECO προς τις χώρες μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης.31 Προφανώς, η GET αναφέρεται σε δάνεια ιδιωτών ή επιχειρήσεων προς τα πολιτικά κόμματα ή υποψηφίους και όχι στον τραπεζικό δανεισμό των κομμάτων. Είναι απορίας άξιο για ποιούς λόγους η GET δεν ασχολήθηκε με το ζήτημα των τραπεζικών δανείων. Ενδεχόμενα, την εποχή που διεξήχθη η έρευνα (οι προεργασίες και η επίσκεψη του κλιμακίου στη χώρα μας έγινε το Νοέμβριο και το Δεκέμβριο 2009) δεν είχε ακόμη αναδειχθεί το ζήτημα, στο βαθμό που έχει αναδειχθεί σήμερα.Για το ζήτημα των τραπεζικών δανείων προς τα κόμματα (το οποίο βεβαίως φθάνει στο βαθμό του σκανδάλου) δείτε στη σελίδα 52.

50

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

10) Τη διασφάλιση ανεξάρτητου λογιστικού ελέγχου των λογιστικών βιβλίων και των οικονομικών καταστάσεων των κομμάτων.11) Την ενίσχυση της ανεξαρτησίας της Επιτροπής Ελέγχου από τα πολιτικά κόμματα.12) Τη διασφάλιση μίας πιο ουσιαστικής και συνεχούς παρακολούθησης των οικονομικών καταστάσεων των πολιτικών κομμάτων και των υποψηφίων.13) (i) Τη διασφάλιση της δημοσίευσης και της εύκολης πρόσβασης του κοινού στις εκθέσεις της Επιτροπής Ελέγχου και των εκθέσεων των Ορκωτών Ελεγκτών, (ii) τη θέσπιση της δυνατότητας στα μέλη της Επιτροπής Ελέγχου να εκφράζουν αποκλίνουσες απόψεις και απόψεις μειοψηφίας, καθώς και της δημοσίευσης αυτών. 14) Τη διασφάλιση ότι η πολιτική χρηματοδότηση σε τοπικό επίπεδο ελέγχεται από ανεξάρτητο και αποτελεσματικό μηχανισμό ελέγχου, ο οποίος βρίσεται υπό την επίβλεψη της Επιτροπής Ελέγχου.15) (i) Τη θέσπιση της υποχρέωσης για την Επιτροπή Ελέγχου και τους ελεγκτές να αναφέρουν τις εικαζόμενες παραβιάσεις των κανόνων για τη χρηματοδότηση των πολιτικών, στις διωκτικές αρχές. (ii) Τη διασφάλιση ότι ο μηχανισμός επιβολής κυρώσεων για παραβιάσεις των κανόνων για την πολιτική χρηματοδότηση λειτουργεί αποτελεσματικά στην πράξη. Σύμφωνα με το άρθρο 30.2 του Κανονισμού Διαδικασίας, η GRECO καλεί τις ελληνικές αρχές να υποβάλουν έκθεση για την εφαρμογή των παραπάνω συστάσεων, έως τις 31 Δεκεμβρίου 201132.Τέλος, η GRECO καλεί τις ελληνικές αρχές να εγκρίνουν, το συντομότερο δυνατό, τη δημοσίευση της έκθεσης της, να μεταφράσουν την έκθεση αυτή στην ελληνική γλώσσα και να δημοσιοποιήσουν τη μετάφραση33.

32 Είναι αμφίβολο εάν υποβλήθηκε κάποια έκθεση προς την GRECO, σχετικά με την εφαρμογή των συστάσεων. Ο Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ, στις 2 Ιανουαρίου 2012, υπέβαλε σχετικό ερώτημα προς τον Υπουργό των Εσωτερικών (Δείτε την επιστολή). Στην επιστολή αυτή, το Υπουργείο Εσωτερικών, απάντησε στις 5/1/2012, με έναν ...ελληνικότατο τρόπο: Μας ενημέρωσαν ότι δεν είναι αυτοί οι αρμόδιοι! (Βέβαια, σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχε ο Σύλλογος με τον συντάκτη της απαντητικής επιστολής, τελικά παραδέχθηκε ότι, ενδεχόμενα να είναι και αυτοί ...λίγο αρμόδιοι! (Δείτε την απαντητική επιστολή)Σε κάθε περίπτωση, εκτιμούμε ότι ούτε το Υπουργείο Εσωτερικών, αλλά ούτε και το Υπουργείο Δικαιοσύνης απάντησαν προς την GRECO, ενώ επίσης είναι αμφίβολο εάν λήφθηκαν μέτρα αναφορικά με τις συστάστις της GET, ή έστω απασχολήθηκαν κάποια άτομα επί των συστάσεων αυτών.33 Κατά τα φαινόμενα, η Ελληνική Κυβέρνηση έδωσε την έγκρισή της για τη δημοσίευση της έκθεσης της GRECO. Όμως, όσο και εάν αναζητήσαμε, δε βρέθηκε δημοσιευμένη η μετάφραση της συγκεκριμένης έκθεσης. Υποθέτουμε ότι ουδέποτε μεταφράστηκε και ουδέποτε δημοσιεύθηκε.

51

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ο δανεισμός των πολιτικών κομμάτων από τις Τράπεζες

Ο δανεισμός των ελληνικών κομμάτων από τις Τράπεζες είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό θέμα, το οποίο έχει δύο όψεις: α) Δείχνει ξεκάθαρα τον ανεύθυνο τρόπο που τα μεγάλα πολιτικά κόμματα διαχειρίστηκαν τα οικονομικά τους. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, διαχειρίστηκαν και τα οικονομικά του Κράτους μας. β) Συνιστά ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα, το οποίο θα μπορούσε να έχει σοβαρότατες επιδράσεις στην πολιτική ζωή της χώρας, αλλά και στη διάρθρωση του κομματικού πεδίου στην ελληνική πολιτική σκηνή.Η ελλειμματική λειτουργία των πολιτικών κομμάτωνΗ βάση του προβλήματος βρίσκεται στην ελλειμματική λειτουργία των πολιτικών κομμάτων. Παρά το γεγονός ότι, στην Ελλάδα, η χρηματοδότηση των κομμάτων είναι από τις υψηλότερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ίσως στον κόσμο, η λειτουργία των κομμάτων εμφανίζει οικονομικό έλλειμμα.Ο λόγος που η λειτουργία των κομμάτων εμφανίζει οικονομικό έλλειμμα οφείλεται αφενός μεν στη σπάταλη λειτουργία τους και αφετέρου στη λανθασμένη δομή των δαπανών τους. Αν πάρουμε σαν παράδειγμα ανάλυσης τον ισολογισμό του ΠΑΣΟΚ για το έτος 200934, συναντούμε μία σειρά εξόδων τα οποία είναι υπερβολικά και ανατρέπουν κάθε έννοια ορθολογικής οικονομικής διαχείρισης:Επιμόρφωση στελεχών: € 2.225.553. Δε μπορούμε να φαντασθούμε τί είδους επιμόρφωση έγινε στα στελέχη του κόμματος, με αυτό το τεράστιο ποσό. Ως πιο πιθανό, μπορούμε να υποθέσουμε ότι, το κονδύλι αυτό καταγράφηκε με αυτό τον τρόπο, ώστε να αιτιολογήσει και να καλύψει το κονδύλι της «Επιμορφωτικής Χρηματοδότησης» ύψους € 2.158.486, που έλαβε το κόμμα.Τηλεπικοινωνίες: € 2.672.567. Το ποσό αυτό είναι αδιανόητα υψηλό, για έναν κομματικό οργανισμό, ο οποίος έχει ως μόνιμο προσωπικό μερικές δεκάδες υπαλλήλους.

34

52

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Μετακινήσεις στελεχών: € 7.160.987. Δύσκολα μπορούμε να πιστέψουμε ότι το ποσό αυτό είναι πραγματικό. Όπως προαναφέραμε, πιθανότατα αφορά σε μετακινήσεις ψηφοφόρων στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις που έγιναν κατά το 2009 (Ευρωεκλογές και Κοινοβουλευτικές Εκλογές) και οι οποίες καταχωρήθηκαν στο συγκεκριμένο λογαριασμό έτσι ώστε να μην καταγραφεί υπέρβαση στις επιτρεπόμενες εκλογικές δαπάνες.Γενικά έξοδα: € 10.136.739. Δύσκολα μπορεί κάποιος να αντιληφθεί τί είδους «γενικά έξοδα» μπορεί να αφορά το τεράστιο αυτό κονδύλι των € 10,1 εκατομμυρίων, ποσό το οποίο είναι υψηλότερο από τις λειτουργικές δαπάνες του κόμματος.Ενισχύσεις: € 8.253.231. Ακόμη ένα κονδύλι το οποίο είναι δύσκολο να αποκωδικοποιηθεί.Μετακινήσεις ψηφοφόρων: € 12.743.758. Το κονδύλι αυτό (το οποίο στην πραγματικότητα είναι πολύ μεγαλύτερο) είναι μοναδικό σαν έννοια, στην παγκόσμια πολιτική πραγματικότητα. Δεν υπάρχει άλλο μέρος του κόσμου, όπου το κόμμα πληρώνει τεράστια ποσά για να μετακινήσει τους ψηφοφόρους του35.Τόκοι και έξοδα δανείου: € 3.497.355. Το ποσό αυτό το οποίο φθάνει περίπου στο 16% της τακτικής επιχορήγησης του κόμματος, είναι το αποτέλεσμα της αλόγιστης κομματικής οικονομικής διαχείρισης.Έτσι, για την οικονομική χρήση του 2009, το κόμμα που κέρδισε τις δύο εκλογικές αναμετρήσεις του 2009 και το οποίο ανέλαβε να βγάλει τη χώρα από το οικονομικό αδιέξοδο, στο οποίο την παρέδωσε η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, είχε συνολικά έσοδα € 35,6 εκατομμύρια ευρώ και συνολικά έξοδα € 66,5 εκατομμύρια. Έτσι, για να καλυφθεί η «μαύρη τρύπα» της διαχείρισης, το κόμμα αναγκάστηκε να πάρει δάνεια από τις Τράπεζες, ύψους € 46,8 εκατομμυρίων.Οι ισολογισμοί του 2010ΠΑΣΟΚ: Σύμφωνα με τους ισολογισμούς του 201036 και με βάση τα στοιχεία που προβλήθηκαν από τον Τύπο, το ΠΑΣΟΚ, κατά το 2010, είχε συνολικά έσοδα € 22,775 εκατομμύρια και δαπάνες € 65,068 εκατομμύρια.Το 87% των εσόδων του προήλθαν από τον κρατικό προϋπολογισμό, καθώς στο ταμείο του κόμματος μπήκαν € 18,04 εκατομμύρια από την κρατική χρηματοδότηση και άλλα € 1,768 εκατομμύρια ευρώ από την «επιμορφωτική χρηματοδότηση».Από τις εισφορές βουλευτών και ευρωβουλευτών εισέπραξε μόλις € 1,6 εκατομμύρια, από τις οικονομικές εξορμήσεις (άγνωστοι χρηματοδότες) περίπου € 753 χιλιάδες και από τις εισφορές μελών και φίλων άλλα € 873,7 χιλιάδες37.Το ΠΑΣΟΚ δαπάνησε € 4,158 εκατομμύρια σε αμοιβές προσωπικού, € 1,974 εκατομμύρια για επιμόρφωση στελεχών (!), άλλα € 2,6 εκατομμύρια σε λογαριασμούς ΔΕΚΟ και ενοίκια, € 5,5 εκατομμύρια για μετακινήσεις στελεχών (!), € 1,813 εκατομμύρια για διαφημίσεις, 35 Βεβαίως, ολοι γνωρίζουμε ότι, σε παλαιότερες περιόδους, τα ποσά που δαπανούσαν τα κόμματα για τη μετακίνηση ψηφοφόρων, ήταν πολύ μεγαλύτερα.36 Όπως προαναφέραμε, παρά την προσπάθεια που καταβάλαμε (στο λίγο χρόνο που διαθέταμε) για να βρούμε τους ισολογισμούς των κομμάτων, αυτό στάθηκε αδύνατο (βέβαια, σε κλάσμα του χρόνου που δαπανήσαμε για να βρούμε τους ισολογισμούς των κομμάτων, θα μπορούσαμε να είχαμε βρει τους ισολογισμούς δεκάδων, ή εκατοντάδων μικρών ανωνύμων εταιριών και ΕΠΕ). Για το λόγο αυτό, χρησιμοποιήσαμε στοιχεία από το άρθρο «Πλήρης αδιαφάνεια στους ισολογισμούς ΠΑΣΟΚ και ΝΔ» του κ. Βασίλη Τσεκούρα, της 1/3/2011. (Δείτε το πλήρες άρθρο) και το άρθρο «Οι τράπεζες κρατούν στη ζωή ΠΑΣΟΚ - Ν.Δ.» του κ. Β. Γεώργα, της 1/3/2011 (Δείτε το πλήρες άρθρο).37 Δηλαδή, οι ιδιωτικές εισφορές προς το κόμμα αποτελούν μόλις το 7,2% των συνολικών του εσόδων.

53

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

εκδηλώσεις και προβολή θέσεων, € 3,858 εκατομμύρια για αδιευκρίνιστα «γενικά έξοδα». Πλήρωσε για τόκους € 6,49 εκατομμύρια, κατέβαλε άλλα € 5,6 εκατομμύρια σε άγνωστες «ενισχύσεις» και δαπάνησε € 33,3 εκατομμύρια για την εξυπηρέτηση (δηλαδή, αναχρηματοδότηση) δανείων.Αν εξαιρέσουμε την αναχρηματοδότηση των δανείων, σε επίπεδο λειτουργικών εσόδων και δαπανών, κατά το 2010 (η οποία δεν ήταν εκλογική χρονιά), το ΠΑΣΟΚ είχε συνολικά έσοδα ύψους € 22,8 εκατομμύρια και συνολικά έξοδα € 31,7 εκατομμύρια, εμφανίζοντας λειτουργικό έλλειμμα της τάξης των € 8,9 εκατομμυρίων. Δηλαδή, ακόμη και εάν δεν υπήρχε η δαπάνη των τόκων, το ΠΑΣΟΚ θα είχε «πρωτογενές έλλειμμα» ίσο με € 2,4 εκατομμύρια.Για να καλύψει τα έξοδά του (και για να μπορέσει να αναχρηματοδοτήσει τα δάνειά του), δανείστηκε από τις τράπεζες Αγροτική (€ 17,3 εκατομμύρια), Eurobank (€ 5,1 εκατομμύρια), Πειραιώς (€ 6 εκατ. ευρώ), Marfin (€ 7,15 εκατομμύρια), Αττικής (€ 5 εκατομμύρια) και Εθνική (€ 25 χιλιάδες).Νέα Δημοκρατία: Το κόμμα της Νέα Δημοκρατίας, κατά το 2010 είχε έσοδα € 18,7 εκατομμύρια και λειτουργικές δαπάνες € 40 εκατομμύρια, τις οποίες για να καλύψει δανείστηκε € 25 εκατομμύρια. Η Νέα Δημοκρατία έλαβε επιχορήγηση € 15,05 εκατομμύρια, οι βουλευτές της συνεισέφεραν € 1,2 εκατομμύρια και οι φίλοι του κόμματος άλλα € 1,5 εκατομμύρια38.Στον τομέα των εξόδων, πλήρωσε € 7,293 εκατομμύρια σε δαπάνες προσωπικού, € 1,397 εκατομμύρια για «επιμόρφωση στελεχών», € 3,378 εκατομμύρια σε ΔΕΚΟ και ενοίκια, € 0,611 εκατομμύρια για μετακινήσεις στελεχών39, € 8,2 εκατομμύρια σε αδιευκρίνιστα «γενικά έξοδα», € 5,8 εκατομμύρια για εκδηλώσεις και προβολή θέσεων, € 6,357 εκατομμύρια σε τόκους και έξοδα δανείων, και € 7,034 εκατομμύρια σε (αδιευκρίνιστες) «ενισχύσεις».Στο τέλος του 2010 χρωστούσε € 127,6 εκατομμύρια και είχε στο ταμείο της 2,3 εκατ. ευρώ.Συμπερασματικά, σε λειτουργικό επίπεδο, το κόμμα που φιλοδοξεί να επανέλθει στην εξουσία και να δώσει λύσεις στο οικονομικό πρόβλημα της χώρας, κατά το 2010 είχε έλλειμμα ίσο προς € 21,3 εκατομμύρια (δηλαδή, ίσο με το 114% των εσόδων του!). Αν δεν υπολογίσουμε τους τόκους που πλήρωσε για την εξυπηρέτηση των δανείων του, τότε το «πρωτογενές έλλειμμα» του κόμματος της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης φθάνει στα € 14,9 εκατομμύρια, το οποίο είναι ίσο με το 99% της κρατικής επιχορήγησης που έλαβε, ή με το 79,7% των συνολικών του εσόδων!Βέβαια, το ΠΑΣΟΚ και η Νέα Δημοκρατία δεν είναι τα μόνα κόμματα που εμφανίζουν οικονομικά προβλήματα. Σύμφωνα με τον Τύπο, προβλήματα ελλειμμάτων αντιμετωπίζουν τόσο το ΚΚΕ40, όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ, ενώ, όπως αναφέρεται, ο Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός 38 Οι ιδιωτικές εισφορές προς το κόμμα αποτελούν μόλις το 8,0% των συνολικών του εσόδων.39 Για μετακινήσεις στελεχών κατά το 2010, το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας δαπάνησε μόλις το 11% απ’ ότι δαπάνησε το ΠΑΣΟΚ, το οποίο μάλιστα, βρισκόμενο στην εξουσία, κάλυπτε τις μετακινήσεις πολλών στελεχών του (τα οποία υπηρετούσαν ως κρατικοί υπηρεσιακοί παράγοντες) από τα κρατικά ταμεία. Αυτό είναι ακόμη ένα παράδειγμα της προχειρότητας και της αδιαφάνειας που υπάρχει στο όλο θέμα των κομματικών οικονομικών λογαριασμών.40 Δε γνωρίζουμε και δε μπορέσαμε να επαληθεύσουμε τα δημοσιεύματα που αναφέρουν ότι το ΚΚΕ είχε έλλειμμα στη διαχείριση του έτους 2010. Όμως, από τον ισολογισμό του 2009 που μπορέσαμε να βρούμε

54

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

είναι το μόνο (από τα εκπροσωπούμενα στη Βουλή) κόμματα που δεν οφείλει χρήματα σε τράπεζες και δεν εμφανίζει έλλειμμα διαχείρισης.Οι οικονομικοί ισολογισμοί των μεγάλων πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα καταδεικνύουν ότι:α) Επικρατεί ένα καθεστώς αδιαφάνειας στις οικονομικές δοσοληψίες και στους οικονομικούς λογαριασμούς, το οποίο επιτρέπει ή τουλάχιστον δεν αποτρέπει, την πραγματοποίηση σπαταλών στην οικονομική διαχείριση. Αφού οι κομματικοί υπεύθυνοι γνωρίζουν ότι δεν θα υπάρξει κάποιος ουσιαστικός έλεγχος και ότι δεν κινδυνεύουν να υποστούν κάποιες κυρώσεις και κυρίως, ότι η εξεύρεση χρήματος είναι εύκολη μέσα από τις κρατικές τράπεζες που διευθύνονται από κομματικά στελέχη, δεν υπάρχει κανένας λόγος αυτοπεριορισμού και σύνεσης στη διαχείριση της κομματικής λειτουργίας.Όπως αναφέρουμε και στις προτάσεις μας41, η θεσμοθέτηση της υπηρεσίας του Εσωτερικού Ελέγχου στα κόμματα, πέραν από την αύξηση της διαφάνειας που θα επιφέρει, θα βοηθήσει τα ίδια στην καλύτερη οργάνωση και διαχείριση των οικονομικών τους.β) Η οικονομική σπατάλη είναι αποτέλεσμα μίας κακής κομματικής λειτουργίας, η οποία με τη σειρά της βασίζεται σε αναχρονιστικές πολιτικές αντιλήψεις και πρακτικές της κοινωνίας (όπως πολυδάπανες πολιτικές συγκεντρώσεις, μετακινήσεις ψηφοφόρων, λειτουργία πανάκριβων κομματικών μηχανισμών κλπ), αλλά και στον ελλιπή έλεγχο των αρμοδίων οργάνων του Κράτους. Καθώς οι ιδιότητες του ελεγκτή (Επιτροπή Ελέγχου, η οποία απαρτίζεται από βουλευτές των κομμάτων) και του ελεγχόμενου (πολιτικά κόμματα) συγκεντρώνονται στα ίδια πρόσωπα και όταν κανένας ουσιαστικός οικονομικός λογαριασμός δεν πρόκειται να έρθει στη δημοσιότητα, τότε δεν υπάρχει λόγος περιορισμού του ιδιότυπου «κομματικού ανταγωνισμού» που έχει αναπτυχθεί στην Ελλάδα κατά τις τελευταίες δεκαετίες και συνετής και διάφανης οικονομικής διαχείρισης.γ) Η δυνατότητα εύκολης άντλησης χρήματος από τις κρατικές τράπεζες, επέτρεψε στα πολιτικά κόμματα τη διατήρηση του καθεστώτος σπατάλης και ανεύθυνης διαχείρισης. Με άλλα λόγια, διαπιστώνουμε ότι, τα κόμματα, τόσο στη διαχείριση των δικών τους οικονομικών, όσο και στη διαχείριση των οικονομικών του Κράτους, ακολούθησαν την ίδια ακριβώς πρακτική: τεράστιες σπατάλες, απίστευτη αδιαφάνεια και προσφυγή στον εύκολο δανεισμό, χωρίς καμία απολύτως πρόνοια για το πώς εξελίσσεται το δανειανό τους υπόλοιπο ή το πώς αυτά τα χρήματα θα αποπληρωθούν.Ο τραπεζικός δανεισμός42Το πρόβλημα ξεκίνησε πριν από μερικά χρόνια, όταν τα κόμματα, για να αντιμετωπίσουν τρέχοντα ελλείμματα απευθύνθηκαν προς τις τράπεζες. Υποθέτουμε ότι αρχικά απευθύνθηκαν προς τις κρατικές τράπεζες και κυρίως προς την Αγροτική Τράπεζα, η οποία άλλωστε έχει παράδοση και «βαρύ παρελθόν» σε χρηματοδοτήσεις «κομματικών φίλων» και κάθε λογής των εκάστοτε «ημετέρων».στο ίντερνετ, προκύπτει ότι το συγκεκριμένο κόμμα, στη χρήση του 2009, εμφάνισε πλεόνασμα ύψους € 3,1 εκατομμυρίων. Δείτε τον ισολογισμό.41 Δείτε στη σελίδα 59 του παρόντος.42 Ο καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Νίκος Αλιβιζάτος, με άρθρο του στην εφημερίδα Καθημερινή της 21/11/2011, με τίτλο «Τ ο σκάνδαλο του δανεισμού των κομμάτων », είχε περιγράψει με ακρίβεια το πρόβλημα, προκαλώντας μάλιστα και την παρέμβαση του Οικονομικού Εισαγγελέα.

55

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Τα ποσά που χρωστούν σήμερα τα πολιτικά κόμματα προς τις τράπεζες, είναι στην κυριολεξία ιλλιγιώδη: Το ΠΑΣΟΚ οφείλει περισσότερα από € 118 εκατομμύρια.Η Νέα Δημοκρατία οφείλει περίπου € 126 εκατομμύρια (από τα οποία περίπου 105 εκατομμύρια οφείλει στην Αγροτική Τράπεζα και € 15 στην Τράπεζα Πειραιώς).Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος, σύμφωνα με δημοσιεύματα, οφείλει περί τα € 5 εκατομμύρια.Ο ΣΥΡΙΖΑ, πάλι σύμφωνα με δημοσιεύματα, οφείλει περί τα € 7 εκατομμύρια.Ο Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός, δε χρωστά στις τράπεζες, ενώ το κόμμα των Οικολόγων – Πράσινων, αποπλήρωσε το δανεισμό του, μετά από τη χρηματοδότηση που έλαβε κατά το 2010.Τα παραπάνω δάνεια χορηγήθηκαν, κατά παράβαση κάθε τραπεζικής πρακτικής και δεοντολογίας, με εγγύηση των κρατικών χρηματοδοτήσεων που θα λάβουν τα κόμματα κατά τα επόμενα χρόνια. Μάλιστα, στον Τύπο αναφέρεται ότι, τα δύο μεγάλα κόμματα έχουν υποθηκεύσει τις κρατικές χρηματοδοτήσεις που θα λάβουν έως και το 2017.Βεβαίως, οι εγγυήσεις αυτές, στην ουσία δεν παρέχουν κάποια σοβαρή εγγύηση στις τράπεζες, αφού είναι παράτολμο ή ακόμη και αντιδημοκρατικό, να θεωρεί κάποιος ως δεδομένη την εξέλιξη της λαϊκής βούλησης κατά τα επόμενα χρόνια, αφού το ύψος της χρηματοδότησης που λαμβάνουν σήμερα τα κόμματα, προσδιορίστηκε με βάση τα εκλογικά αποτελέσματα του 2009.Τα κόμματα έχουν βεβαίως ευθύνη για τη μεγέθυνση του προβλήματος των κομματικών δανείων. Όμως, την κυρίως ευθύνη φέρουν οι διοικήσεις των τραπεζών που ενέκριναν και χορήγησαν τα δάνεια αυτά. Και εναπόκειται στις εποπτικές αρχές (Τράπεζα της Ελλάδος), τις δικαστικές αρχές43 και κυρίως στους μετόχους των τραπεζών αυτών να αναζητήσουν τις όποιες αστικές και ποινικές ευθύνες έχουν οι διοικήσεις αυτές.Παράλληλα τίθεται και το πολιτικό, ή ακόμη και το ηθικό ερώτημα: Συνιστά η υπερβολική (και ενδεχόμενα παράνομη) δανειοδότηση των πολιτικών κομμάτων μία μορφή «αθέμιτου ανταγωνισμού» στα πολιτικά πράγματα της χώρας; Μήπως δαπανώντας, τα κόμματα, χρήματα που ήταν πάνω από τις δυνατότητές τους, κατόρθωσαν να προσελκύσουν ψηφοφόρους, αλλοιώνοντας με τον τρόπο αυτό τα εκλογικά αποτελέσματα και τη βούληση του ελληνικού λαού; Κατά την άποψή μας, συνιστά.Τέλος, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι ο δανεισμός των κομμάτων, με τόσο αδιαφανείς όρους, ή ακόμη και με παράνομες πρακτικές, συνιστά καταστρατήγηση της νομοθεσίας χρηματοδότησης των κομμάτων, αφού τελικά αυτά (και κυρίως τα μεγάλα κόμματα) εισπράττουν ποσά πολλαπλάσια αυτών που –σύμφωνα με το νόμο- δικαιούνται;43 Στις αρχές Δεκεμβρίου του 2011, ο οικονομικός εισαγγελέας κ. Γρ. Πεπόνης, ξεκίνησε την εξέταση του ζητήματος (δείτε σχετικό άρθρο). Όμως, μετά από την παραίτησή του, την ανάκληση της παραίτησης και τον όλο θόρυβο που δημιουργήθηκε (άλλωστε αναφέρθηκε ότι ένα από τα θέματα για τα οποία οι δύο εισαγγελείς δέχθηκαν πιέσεις, ήταν και αυτό της δανειοδότησης των κομμάτων από τις τράπεζες).

56

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ο Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ, ήδη από τις πρώτες μέρες της λειτουργίας του, θέλησε να ασχοληθεί με το ζήτημα. Αρχικά έθεσε το θέμα, σε άρθρο που δημοσίευσε στο site του, με τίτλο «Τα χρέη των κομμάτων συνιστούν πρόκληση για την κοινωνία!». Στη συνέχεια, προχώρησε ένα βήμα παραπέρα: Εκπροσωπώντας ένα από τα μέλη του, μέλος της Διοίκησης του Συλλόγου, παραβρέθηκε στην τακτική Γενική Συνέλευση των Μετόχων της Αγροτικής Τράπεζας που διεξήχθηκε στις 29 Απριλίου 2011. Κατά τη διάρκεια της Συνέλευσης, υπέβαλε γραπτό υπόμνημα θέσεων, με το οποίο έθεσε στη Διοίκηση της Τράπεζας τα παρακάτω ερωτήματα:1) Ποιό ήταν το ύψος του δανεισμού των πολιτικών κομμάτων, σύμφωνα με τα στοιχεία της 31ης Δεκεμβρίου 2010;2) Πώς εξελίχθηκε το δανειακό υπόλοιπο των πολιτικών κομμάτων στα τελευταία 5 χρόνια;3) Τί ποσό εκταμιεύθηκε προς τα πολιτικά κόμματα, εντός του 2010. Τί ποσό έχει εκταμιευθεί εντός του 2011;4) Εάν η εξυπηρέτηση των δανείων υπήρξε κανονική εντός του 2010 και εάν όχι, τί ποσό όφειλε το κάθε πολιτικό κόμμα να καταβάλει προς την Τράπεζα και τί ποσό τελικά κατέβαλε;5) Με ποιές διαδικασίες και με ποιά λογική έγινε η υπερβολική αυτή δανειοδότηση προς τα πολιτικά κόμματα;Βεβαίως, «ελληνικότατα» και δημοκρατικότατα, όπως συνήθως συμβαίνει στις Γενικές Συνελεύσεις των εταιριών, η Διοίκηση της Τράπεζας δεν έδωσε ξεκάθαρη απάντηση. Απλά, ανέφερε ότι: α) η Τράπεζα θεωρεί ότι τα δάνεια προς τα πολιτικά κόμματα είναι εξασφαλισμένα, αφού έχει τεθεί ως εγγύηση η ετήσια χρηματοδότηση των κομμάτων από τον κρατικό Προϋπολογισμό, β) κατά το 2010, η Τράπεζα δε χορήγησε νέα δάνεια προς τα κόμματα, γ) υπάρχει καθυστέρηση στην εξυπηρέτηση των δανείων από τα πολιτικά κόμματα, και δ) δε θα προχωρούσε στη χορήγηση νέων δανείων προς πολιτικά κόμματα εντός του 2011. Έκτοτε, δεν υπήρξε νεότερη ενημέρωση επί του θέματος.Σε κάθε περίπτωση, ο εκπρόσωπος του Συλλόγου, αρνήθηκε να συναινέσει στην έγκριση των Οικονομικών Καταστάσεων για τη χρήση του 2010, αρνήθηκε να εγκρίνει την απαλλαγή των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και των Ελεγκτών για την ίδια χρήση, ενώ επιφυλάχθηκε για την την αναζήτηση τυχόν πειθαρχικών και ποινικών ευθυνών για ενέρειες και παραλείψεις τους κατά τη χρήση του 2010, αφήνοντας έτσι το δρόμο ανοικτό για κάθε πιθανή μελλοντική δικαστική εξέλιξη, ή ακόμη και τη διεκδίκηση ποινικών και αστικών ευθυνών από τους μετόχους της Τράπεζας.Η λύση του προβλήματος τραπεζικού δανεισμούΈνα μεγάλο μέρος των δανείων αυτών, πρέπει να αποπληρωθούν εντός του 2013. Με τί χρήματα θα αποπληρώσουν τα κόμματα (μεγαλύτερο πρόβλημα έχουν κυρίως τα δύο κόμματα εξουσίας, το ΠΑΣΟΚ και η Νέα Δημοκρατία). Πώς θα αποπληρωθούν τα δάνεια αυτά; Κανείς δε γνωρίζει την απάντηση44.Ήδη, κατά τους τελευταίους μήνες, στελέχη των κομμάτων βρίσκονται σε διαρκείς συζητήσεις με τις τράπεζες, από τις οποίες ζητούν τη μείωση των επιτοκίων, αλλά και με 44 Και πώς θα μπορούσαν άραγε να αποπληρωθούν τα δάνεια, όταν τα μεγάλα ελληνικά πολιτικά κόμματα εξακολουθούν να μη μπορούν να λειτουργήσουν με τα χρήματα που εισπράττουν, δημιουργώντας κάθε χρόνο τεράστια «πρωτογενή ελλείμματα»;

57

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

παράγοντες του Υπουργείου Οικονομικών, από τους οποίους ζητούν τη θέσπιση ειδικής ρύθμισης.Όμως, τόσο οι Τράπεζες, όσο κυρίως το Υπουργείο δείχνουν διστακτικοί στο να προχωρήσουν προς μία ευνοϊκή ρύθμιση για τα κόμματα, αφού κάτι τέτοιο θα αποτελεί μία ανοικτή πρόκληση προς την κοινωνία.Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφορες προτάσεις οι οποίες όμως αποδεικνύονται αδύναμες και ανέφικτες. Μάλιστα, μερικοί έχουν προτείνει λύσεις που καταλήγουν να είναι και φαιδρές, όπως για παράδειγμα, να διαλυθούν τα κόμματα που οφείλουν μεγάλα ποσά και να επανιδρυθούν με το ίδιο, ή ελάχιστα διαφορετικό όνομα, κατά το πρότυπο της πρακτικής που ακολούθησαν μερικές Ποδοσφαιρικές Ανώνυμες Εταιρίες της επαρχίας, οι οποίες όφειλαν μεγάλα ποσά στο Δημόσιο και σε άλλους δανειστές. Όμως, τέτοιες προτάσεις, ακόμη και στο άκουσμά τους θα πρέπει να απορρίπτονται.Ουσιαστικά, με τη σημερινή πρακτική στη λειτουργία των κομμάτων και με βάση τη νομοθεσία όπως ισχύει σήμερα, δεν υπάρχει λύση. Και μάλιστα, το πρόβλημα θα γίνει ακόμη μεγαλύτερο εάν επαληθευτούν οι δημοσκοπήσεις και στις προσεχείς εκλογές σημειωθεί αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού της χώρας και πτώση των ποσοστών των δύο μεγάλων κομμάτων. Αυτό θα σημάνει τη δραματική μείωση των κρατικών επιχορηγήσεων προς αυτά και την οικονομική τους κατάρρευση.Η λύση που θα μπορούσε να υπάρξει, μπορεί να αναζητηθεί μόνο μέσα στα πλαίσια μίας αναθεώρησης του νόμου 3023/2002 (ο οποίος προβλέπει τα περί της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων) και κυρίως, μέσα από την αναθεώρηση της φιλοσοφίας και της πρακτικής λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων. Μεταξύ των άλλων, η αναθεώρηση του νόμου θα πρέπει να προβλέπει ένα ανώτατο επιτρεπόμενο ύψος τραπεζικού δανεισμού για τα κόμματα. Παράλληλα, θα πρέπει να προβλέπει και τρόπους ώστε να είναι δυνατή η αύξηση των ιδιωτικών εισφορών, οι οποίες (τουλάχιστον για τα μεγάλα κόμματα) σήμερα κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα.Σε παράλληλες ενέργειες, θα πρέπει, μεταξύ των υπερδανεισμένων κομμάτων, των τραπεζών και του Υπουργείου των Οικονομικών, να συμφωνηθούν τρόποι ώστε, κατά τα επόμενα χρόνια, να υπάρξει μία παρακράτηση μέρους της ετήσιας επιχορήγησης των κομμάτων, η οποία να παραδίδεται απ’ ευθείας στις τράπεζες για τη μείωση του δανεισμού45.

45 Αντίστοιχο, αλλά πολύ μικρότερης έκτασης, πρόβλημα είχε δημιουργηθεί και στην Ισπανία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, όταν μερικά τοπικά κυρίως κόμματα, είχαν βρεθεί να είναι υπερχρεωμένα προς μικρές τοπικές τράπεζες. Τότε, η νομοθεσία είχε προβλέψει την παρακράτηση ενός μέρους της κρατικής χρηματοδότησης υπέρ των δανειστριών τραπεζών. Την ίδια περίοδο, πρόβλημα υπερχέωσης αντιμετώπισαν και πολλά ιταλικά κόμματα, λόγω διακοπής της κρατικής χρηματοδότησης. Μερικά κόμματα αντιμετώπισαν το πρόβλημα με ρευστοποίηση κομματικής περιουσίας. 58

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Επισημάνσεις – Προτάσεις

Η διατύπωση προτάσεων για τη βελτίωση της λειτουργίας του συστήματος χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Επειδή δεν είναι απλά ένας «σχεδιασμός επί χάρτου» ή παράθεση ορισμένων θεωρητικών γενικών αρχών. Η διατύπωση προτάσεων θα πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψη τη σημερινή κατάσταση της κοινωνίας και της χώρας, την πολιτική παράδοση και νοοτροπία, τις κοινωνικές και ιδεολογικές μεταβολές που βρίσκονται σε εξέλιξη και κυρίως, τα σημερινά συσσωρευμένα προβλήματα των κομμάτων.Κατά την άποψή μας, οι οποιεσδήποτε προτάσεις, θα πρέπει να βασίζονται πάνω σε ορισμένους άξονες, οι οποίοι θα προσδιορίσουν τη φύση και τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων στα επόμενα χρόνια. Μερικοί από τους άξονες αυτούς, θα μπορούσαν να είναι:• Η ανάγκη για ουσιαστική μετάλλαξη της φυσιογνωμίας των κομμάτων.• Η αλλαγή του ρόλου και της σύνθεσης των εποπτικών αρχών.• Η απόλυτη εφαρμογή της νομοθεσίας.

Η ανάγκη για ουσιαστική μετάλλαξη της φυσιογνωμίας των κομμάτωνΕίναι πλέον σαφές ότι, το μεταπολιτευτικό μοντέλο της λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων, έχει πλέον ξεπερασθεί. Καθώς σήμερα αποδεικνύεται ότι το μοντέλο πολιτικής που ακολουθήθηκε επί δεκαετίες, ήταν αποτυχημένο, θα πρέπει να αλλάξει τόσο η φυσιογνωμία, όσο και ο τρόπος λειτουργίας των κομμάτων.Προς την κατεύθυνση αυτή, θεωρούμε απαραίτητη τη ανάληψη δράσης προς τρεις συγκεκριμένες κατευθύνσεις: α) την αύξηση της διαφάνειας στη λειτουργία και στα οικονομικά των κομμάτων, β) την υιοθέτηση περισσότερο σύγχρονων και οικονομικών τρόπων λειτουργίας και γ) την προσέλκυση μεγαλύτερου αριθμού μελών και δωρητών.Στην παρούσα φάση, τα κόμματα και όλο το πολιτικό σύστημα, δέχονται μία τεράστια αμφισβήτηση. Για να επιβιώσουν, τόσο πολιτικά, όσο και οικονομικά, τα κόμματα, θα πρέπει να εξυγιανθούν, να δημιουργήσουν δομές διάφανης και ορθολογικής λειτουργίας και να κατορθώσουν να προσελκύσουν ψηφοφόρους, μέλη και χρήματα.Η αλλαγή του ρόλου και της σύνθεσης των εποπτικών αρχώνΤον κυριότερο εποπτικό ρόλο στο σύστημα χρηματοδότησης και οικονομικής λειτουργίας των κομμάτων, έχει σήμερα η Επιτροπή Ελέγχου των Οικονομικών των κομμάτων και των Βουλευτών. Είναι κοινή πεποίθηση πλέον ότι η αποτελεσματικότητα της Επιτροπής αυτής είναι (περίπου) μηδενική, η λειτουργία της καθόλου ουσιαστική και ότι υπάρχει για τυπικούς και μόνον λόγους.Η Επιτροπή αυτή θα πρέπει να αλλάξει (αναβαθμίσει) τη σύνθεσή της, να ενισχυθεί με προσωπικό και υλικά μέσα και κυρίως, με αρμοδιότητες.Η απόλυτη εφαρμογή της νομοθεσίαςΌπως σημειώνει και η GRECO στην έκθεσή της, η νομοθεσία επί της λειτουργίας και της χρηματοδότησης των κομμάτων, σε γενικές γραμμές θεωρείται ως ικανοποιητική και περιεκτική και ότι αντανακλά, σε κάποιο βαθμό, τις αρχές της σύστασης Rec (2003) 4 του Συμβουλίου της Ευρώπης.

59

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Όμως, όπως συμβαίνει για πολλά πράγματα στην Ελλάδα, η νομοθεσία δεν εφαρμόζεται. Και καθώς η ανοχή προς τη μη εφαρμογή των νόμων έχει σήμερα αυξηθεί σε επικίνδυνο βαθμό, στον τομέα της λειτουργίας των κομμάτων και της διαχείρισης του πολιτικού χρήματος, η μη εφαρμογή των νόμων τείνει να γίνει ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Και βεβαίως, δεν πρόκειται για παρατυπίες και παρανομίες που συντελούνται μέσα σε μία ιδιωτική ανώνυμη εταιρία, ώστε το ζήτημα να μη μας αφορά ιδιαίτερα. Πρόκειται για τη συμπεριφορά των ανθρώπων που τελικά καλούνται να κυβερνήσουν τη χώρα και να λάβουν αποφάσεις που αφορούν και επιδρούν στη ζωή όλων μας.Με βάση τις παραπάνω επισημάνσεις, οι προτάσεις μας για τη βελτίωση του τρόπου λειτουργίας του συστήματος χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, έχουν ως εξής:Επί της αλλαγής στη φυσιογνωμία και τη λειτουργία των κομμάτων:

1) Υποχρεωτική θέσπιση, στα Καταστατικά των κομμάτων, διάταξης για τη λειτουργία διεύθυνσης Εσωτερικού Ελέγχου, η οποία θα ελέγχει τη νομιμότητα της λειτουργίας του κόμματος και τους οικονομικούς του λογαριασμούς. Ο υπεύθυνος Εσωτερικού Ελέγχου θα είναι υποχρεωμένος να υποβάλλει ετήσια αναφορά προς τα όργανα του κόμματος και θα είναι, μαζί με τη διοίκηση του κόμματος, υπεύθυνος απέναντι στις αρχές.2) Υποχρέωση των κομμάτων για την τήρηση λογιστικών βιβλίων Γ’ Κατηγορίας.3) Υποχρέωση των κομμάτων για τη χρήση Ορκωτών Ελεγκτών στη σύνταξη των οικονομικών λογαριασμών και του ετήσιου απολογισμού.4) Υποχρέωση των κομμάτων για τη δημοσίευση του ισολογισμού τους, του Προσαρτήματος και του ετήσιου απολογισμού τους στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.5) Υποχρέωση των κομμάτων για τη δημοσίευση των παραπάνω οικονομικών στοιχείων στο δικτυακό τους τόπο.6) Υποχρέωση τήρησης λογιστικών και φορολογικών αρχείων για διάστημα τουλάχιστον 5 ετών.7) Είναι απόλυτα αναγκαίο και επείγον, να βρεθεί ένας τρόπος ώστε να σταματήσει η πρακτική της μεταφοράς των ψηφοφόρων προς τους τόπους που αυτοί ψηφίζουν (πρακτική που ακολουθούν κυρίως τα μεγάλα κόμματα).Αυτό θα μπορούσε να γίνει με τη νομοθέτηση της υποχρεωτικής ψηφοφορίας των πολιτών στους τόπους όπου είναι εγγεγραμμένοι από φορολογικής απόψεως. Αν για διάφορους λόγους αυτό δεν προκριθεί, θα μπορούσε να νομοθετηθεί η απαγόρευση στα κόμματα να παρέχουν ή να χρηματοδοτούν υπηρεσίες μεταφοράς ψηφοφόρων κατά τις προεκλογικές περιόδους. Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε εξαιρετική εξυπηρέτηση για τα κόμματα, αφού θα σταματούσε μία τεράστια «οικονομική αιμοραγία», η οποία τους στοιχίζει ποσά πολλαπλάσια από την εκλογική επιχορήγηση που λαμβάνουν από το Κράτος. Μία τέτοια νομοθετική ρύθμιση θα μπορούσε να αιτιολογηθεί με το σκεπτικό ότι η παροχή οποιασδήποτε υπηρεσίας προς τους ψηφοφόρους μπορεί να υποκρύπτει προσπάθεια επηρεασμού του πολιτικού φρονήματος των ψηφοφόρων και, ως εκ τούτου, είναι παράνομη. Αλλά ακόμη και εάν δεν υπάρξει νομοθετική ρύθμιση επί του θέματος, τα κόμματα έχουν κάθε συμφέρον να έρθουν σε μία «συμφωνία αρχών» μεταξύ τους και να

60

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

αλληλοδεσμευθούν ότι θα σταματήσουν αυτή την απαρχαιομένη και δαπανηρή πρακτική.8) Νομιμοποίηση και καθιέρωση νέων τρόπων προσέλκυσης ιδιωτικών εισφορών (π.χ. πραγματοποίηση μικρού ύψους δωρεών από το κινητό τηλέφωνο, από το site του κόμματος ή από σελίδες του κόμματος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κλπ).

Επί του τραπεζικού δανεισμού:

1) Ο συνολικός δανεισμός των κομμάτων δε θα πρέπει να υπερβαίνει το μέσο όρο των συνολικών εσόδων του κόμματος των τριών προηγούμενων ετών. Απαγόρευση για υπέρβαση αυτού του ορίου.2) Άμεση ενημέρωση της Τράπεζας της Ελλάδος και της Επιτροπής Ελέγχου, για κάθε νέα δανειακή σύμβαση ή για κάθε μεταβολή υφιστάμενης.3) Ανά τρίμηνο ενημέρωση της Τράπεζας της Ελλάδος και της Επιτροπής Ελέγχου, για την εξέλιξη του δανειακού υπολοίπου των κομμάτων.

Επί της κομματικής χρηματοδότησης:

1) Μείωση του ποσού της προσφερόμενης χρηματοδότησης. Σήμερα είναι αδιανόητο και μη αποδεκτό από την κοινωνία, για ένα Κράτος το οποίο έχει –στην ουσία- πτωχεύσει, να διανέμει τόσα πολλά χρήματα (κατ’ αναλογία σχεδόν τριπλάσια σε σχέση με το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης), σε κόμματα τα οποία δεν έχουν κανόνες διαφάνειας και τα οποία δεν είναι ικανά να διαχειριστούν τα οικονομικά τους.

2) Θέσπιση φορολογικών απαλλαγών για τις συνδρομές μελών και τις δωρεές προς τα κόμματα (έως ένα συγκεκριμένο ύψος ποσού), με στόχο την προσέλκυση μεγαλύτερου αριθμού δωρητών και συνολικά μεγαλύτερου ύψους δωρεών.3) Διατήρηση των διατάξεων για τα ανώτατα όρια επιτρεπόμενων δωρεών προς τα κόμματα.4) Διατήρηση των διατάξεων για την απαγόρευση εισφοράς στα κόμματα από εταιρίες και άλλα νομικά πρόσωπα.5) Υιοθέτηση ενός συστήματος μικτής χρηματοδότησης, το οποίο θα λαμβάνει υπ’ όψη του: α) τον αριθμό των ψήφων που κέρδισε ένα κόμμα στις εκλογές, β) τον αριθμό των εδρών που κατέλαβε, γ) τον αριθμό των μελών του και δ) το σύνολο των εισφορών που προσέλκυσε και εισέπραξε. Έτσι, με δεδομένο ένα ανώτατο ύψος κρατικής χρηματοδότησης, ένα μέρος αυτού θα διανέμεται με βάση τον αριθμό των ψήφων που κέρδισε και των εδρών που κατέλαβε στο Κοινοβούλιο, όπως γίνεται μέχρι σήμερα.Ένα άλλο μέρος αυτού θα διανέμεται ανάλογα με τον αριθμό των μελών του.Και το τελευταίο τμήμα του, θα διανέμεται ανάλογα με το ποσό της ιδιωτικής χρηματοδότησης που το κάθε κόμμα συγκέντρωσε. Με τα δύο τελευταία κριτήρια διανομής, το Κράτος επιβραβεύει στην πράξη την

αποδοχή ενός κόμματος από την κοινωνία. Παράλληλα, δίνει τη δυνατότητα είσπραξης κάποιας χρηματοδότησης και από μικρότερα κόμματα τα οποία δεν πετυχαίνουν το εκλογικό όριο εισόδου στη Βουλή, ή το όριο του 1,5% του συνόλου 61

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

των ψήφων, όπως ισχύει σήμερα, ή ακόμη και από νέα κόμματα τα οποία κατορθώνουν να γίνουν αποδεκτά από την κοινωνία.6) Απαγόρευση στα κόμματα να εισπράττουν μετρητά, πάνω από το ποσό των € 100. Τα ποσά που ειπράττονται από τα κόμματα σε μετρητά δε θα προσμετρώνται στο σύνολο των εισφορών, οι οποίες (με βάση την παραπάνω πρόταση) θα επιδοτούνται από το Κράτος. Οι εισφορές σε μετρητά δε θα μπορούν να ξεπερνούν το 2% των συνολικών

εσόδων.7) Εισφορές προς τα κόμματα που υπερβαίνουν το ποσό των € 100, καθώς και κάθε άλλο έσοδο των κομμάτων, θα μπορούν να γίνουν μόνο μέσω του τραπεζικού

συστήματος. 8) Κατάργηση της δυνατότητας χρήσης από τα κόμματα ανώνυμων κουπονιών.

Επί της εποπτείας και της διαφάνειας:

1) Αλλαγή της σύνθεσης της Επιτροπής Ελέγχου, ώστε σε αυτή να μη συμμετέχουν βουλευτές, αλλά ανώτατοι δικαστικοί.2) Τα μέλη της Επιτροπής να έχουν θητεία έξι ετών.3) Να ενισχυθεί η Επιτροπή Ελέγχου με μόνιμο προσωπικό και να υποστηριχθεί με υλικοτεχνική υποδομή.4) Η Επιτροπή θα πρέπει να έχει το δικαίωμα για την εισήγηση κυρώσεων, χωρίς την

παρέμβαση ή την έγκριση της Βουλής, μέσω της απ’ ευθείας παραπομπής στο Εκλογοδικείο, ή στις αρμόδιες δικαστικές αρχές.5) Τα πορίσματα του ελέγχου της Επιτροπής θα πρέπει να δημοσιοποιούνται στο σύνολό τους. Με τον τρόπο αυτό δεν κρίνονται απλά οι πράξεις των κομμάτων, των βουλευτών και των υποψηφίων, αλλά και το έργο της ίδιας της Επιτροπής.6) Για την καλύτερη πληροφόρηση των πολιτών, η Επιτροπή Ελέγχου θα πρέπει να

αναρτά στον δικτυακό της τόπο, άμεσα μετά την παραλαβή τους:- τις οικονομικές καταστάσεις και τους ετήσιους απολογισμούς των κομμάτων- τα πορίσματα των Ορκωτών Ελεγκών, επί των ελέγχων που πραγματοποίησαν στις οικονομικές καταστάσεις των κομμάτων- τις οικονομικές καταστάσεις των δημοτικών και των περιφερειακών παρατάξεων- τις δηλώσεις της περιουσιακής κατάστασης των υπόχρεων από το άρθρο 2 του ν. 3213/2003 προσώπων. Επί του ζητήματος της ασυλίας των βουλευτών:

1) Υιοθέτηση ενός πλαισίου δεσμευτικών αρχών, με βάση το οποίο, η Βουλή θα αίρει την ασυλία σε βουλευτές οι οποίοι παραβίασαν τη νομοθεσία για τη χρηματοδότηση των κομμάτων, των υποψηφίων και των προεκλογικών εκστρατειών.Γενικές παρατηρήσεις και προτάσεις:

1) Θα πρέπει να μειωθεί ο αριθμός των δημοσίων υπαλλήλων και των υπαλλήλων της Βουλής, οι οποίοι είναι αποσπασμένοι στα γραφεία των κομμάτων και των βουλευτών (πλην των αστυνομικών υπαλλήλων). Ο αριθμός αυτός (ο οποίος μπορεί να υπερβαίνει και τους 1.000), είναι προκλητικά μεγάλος για το μέγεθος της χώρας, 62

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

τον αριθμό των βουλευτών και την κατάσταση της οικονομίας.Παράλληλα, αποτελεί ένα ακόμη στοιχείο «άνισου πολιτικού ανταγωνισμού» μεταξύ των κομμάτων που καταλαμβάνουν έδρες στη Βουλή και των μικρότερων ή νέων κομμάτων.2) Τα κόμματα θα πρέπει να δηλώνουν και να δημοσιοποιούν τον αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων και των υπαλλήλων της Βουλής που είναι αποσπασμένοι στα γραφεία τους, όπως και στα γραφεία των βουλευτών. Ένα τμήμα από τις αμοιβές αυτών, θα πρέπει να αφαιρείται από το ποσό της χρηματοδότησης που λαμβάνουν για «ερευνητικούς και επιμορφωτικούς σκοπούς».3) Οι εισαγγελικές αρχές και κυρίως οι μέτοχοι των τραπεζών θα πρέπει να αναλάβουν

δράσεις εναντίον των διοικήσεων και των υπηρεσιών εσωτερικού ελέγχου των τραπεζών αυτών, οι οποίες προχώρησαν σε δανειοδοτήσεις προς τα κόμματα, κατά παράβαση κάθε τραπεζικής πρακτικής και δεοντολογίας, εκθέτοντας με τον τρόπο αυτό σε κινδύνους τις τράπεζές τους.Η δράση αυτή δεν αποτελεί απλά θέμα απόδοσης της δικαιοσύνης, αλλά θα συνιστά έναν παραδειγματισμό και ένα ισχυρό μήνυμα προς την κοινωνία που σήμερα επιζητά αλλαγές στον τρόπο που η ίδια λειτουργεί. Ενδιαφέροντα μέτρα που ισχύουν σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης:

1) Ένα νέο πολιτικό κόμμα, το οποίο ιδρύθηκε μετά τις προηγούμενες εκλογές, δικαιούται κρατικής χρηματοδότησης, εφ’ όσον κατά τη διάρκεια μίας 12μηνης περιόδου, έχει κατορθώσει να συγκεντρώσει δωρεές από τουλάχιστον 10.000 άτομα, οι οποίες συνολικά φθάνουν τουλάχιστον στα € 150.000. (Γαλλία)2) Ο νόμος για τα πολιτικά κόμματα (Parteiengesetz – PartG , 24/7/1967) προσδιορίζει τη χρηματοδότηση των κομμάτων στη Γερμανία και το επίπεδο της κρατικής επιχορήγησης που αυτά δικαιούνται να εισπράξουν. Το κριτήριο για τη διανομή της κρατικής επιχορήγησης είναι η θέση των κομμάτων στην κοινωνία. Αυτό μετράται με δύο τρόπους: α) με τον αριθμό των ψήφων που το κάθε κόμμα κερδίζει στις πλέον πρόσφατες εθνικές, τοπικές ή ευρωπαϊκές εκλογές και β) με το ποσό των χρημάτων που τα κόμματα συγκεντρώνουν μέσω των συνδρομών των μελών τους, τις εισφορές των αξιωματούχων τους και τις χορηγίες (δωρεές). (Γερμανία)3) Το Γερμανικό Κοινοβούλιο έχει εκδώσει ψήφισμα με τίτλο “Αρχές που ισχύουν στις περιπτώσεις ασυλίας”46, το οποίο έχει ενσωματωθεί στον Κανονισμό Λειτουργίας του Κοινοβουλίου και στο οποίο αναφέρεται με σαφήνεια ότι, οι προβλέψεις περί ασυλίας, είναι ένα τυπικό ζήτημα το οποίο σχετίζεται με την κοινοβουλευτική παράδοση και δεν έχει ως στόχο να λειτουργεί ως εμπόδιο για την ποινική

δίωξη παρανομούντων μελών. (Γερμανία)4) Μέχρι το 1993, οι Βουλευτές διατηρούσαν το προνόμιο της ασυλίας στις περιπτώσεις παράνομης χρηματοδότησης και λανθασμένων οικονομικών αναφορών. Όμως, με νομοθετική ρύθμιση του 1993, Όμως, με νομοθετική ρύθμιση του 1993, το προνόμιο αυτό καταργήθηκε. (Ιταλία)5) Σύμφωνα με τη φορολογική νομοθεσία, τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να καταθέτουν ετήσια αναλυτική φορολογική δήλωση προς τις φορολογικές αρχές (Ουγγαρία)

46 Παράρτημα 6 (σελίδα 107) των «Κανόνων Λειτουργίας του Γερμανικού Κοινοβουλίου». 63

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

6) Το σύνολο του τραπεζικού δανεισμού δε μπορεί να ξεπερνά τα ⅔ (δύο τρίτα) του εισοδήματος που εισέπραξαν στο προηγούμενο έτος. (Βουλγαρία)7) Για να έχει δικαίωμα στην κρατική επιχορήγηση, ένα κόμμα πρέπει να έχει

τουλάχιστον 1.000 μέλη. (Ολλανδία)8) Η CNCCFP47 συντίθεται από 9 ανώτατους δικαστικούς, οι οποίοι υπηρετούν μία θητεία 5 ετών. Τρία μέλη προέρχονται από το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο, τρία από τον Ανώτατο Ποινικό Δικαστήριο και τρία από το Ελεγκτικό Συνέδριο. Η Επιτροπή έχει μόνιμη γραμματεία, η οποία αριθμεί μεταξύ 30 και 40 εξειδικευμένους υπαλλήλους. (Γαλλία)

Διεθνής Διαφάνεια – Ελλάς: 15 + 43 Προτάσεις για το Πολιτικό Χρήμα Η «Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς» είναι ένα μη κερδοσκοπικό και μη κυβερνητικό σωματείο, το οποίο ιδρύθηκε στα τέλη του 1996 από μία ομάδα πολιτών με επικεφαλής την τ. Υφυπουργό Εξωτερικών κυρία Βιργινία Τσουδερού, αποτελούμενη από πολιτικούς, επιχειρηματίες, δικαστικούς, επιστήμονες, στρατιωτικούς, δημοσιογράφους, δικηγόρους, γιατρούς, δημόσιους και ιδιωτικούς υπαλλήλους, αποφάσισε να αναμετρηθεί με τη διαφθορά.Επιδίωξη του Σωματείου είναι να σταματήσει η εγκληματική αδιαφορία απέναντι σε θέματα διαφάνειας και λειτουργίας των θεσμών που επιτρέπει να γεννάται δικαίως στην κοινή γνώμη η αντίληψη της διαφθοράς και της σήψης. Στόχος του είναι ο αγώνας για την αποκατάσταση των θεσμών και την καταπολέμηση της διαφθοράς.Το Δεκέμβριο του 2010, το Σωματείο κατέθεσε 58 συγκεκριμένες προτάσεις για την αντιμετώπιση της διαφθοράς και της διαπλοκής μέσω της χρηματοδότησης των πολιτικών και των κομμάτων. Τις προτάσεις αυτές έχει επεξεργασθεί μία μεγάλη ομάδα επιστημόνων και έγκυρων προσωπικοτήτων. Η πρωτοβουλία αυτή ήταν πρωτοποριακή και ιδιαίτερα χρήσιμη. Για το λόγο αυτό, παρουσιάζουμε τις προτάσεις αυτές, όπως ακριβώς διατυπώθηκαν. Διαπιστώνουμε μάλιστα ότι ένας μεγάλος αριθμός από τις προτάσεις αυτές, συμπίπτει με τις δικές μας προτάσεις για τη βελτίωση της λειτουργίας του συστήματος της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και την αύξηση της διαφάνειας στη διαχείριση του πολιτικού χρήματος. Οι προτάσεις δημοσιεύτηκαν στο φυλλάδιο που κυκλοφόρησε το Σωματείο με τίτλο: Διεθνής Διαφάνεια – Ελλάς: Διαφάνεια στη Διαχείριση Πολιτικού Χρήματος. Την επιμέλεια της έρευνας είχε εκ μέρους της Διεθνούς Διαφάνειας-Ελλάδος (ΔΔ-Ε) ο κ. Άγγελος Συρίγος, δικηγόρος, και επ. καθηγητής διεθνούς δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο με την πολύτμη βοήθεια του διευθυντή του ΔΔ-Ε κ. Άρι Συγγρού, ενώ κατά τη διάρκεια της έρευνας και της διαβούλευσης που ακολούθησε βοήθησε ένας μεγάλος αριθμός πολιτικών προσώπων, πανεπιστημιακών, δημοσιογράφων και άλλων παραγόντων της οικονομικής κοινότητας.47 Η CNCCFP (Επιτροπή Λογαριασμών Προεκλογικών Εκστρατειών και Πολιτικής Χρηματοδότησης) είναι η ανώτατη «επιτροπή ελέγχου» στη Γαλλία.

64

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Περισσότερες πληροφορίες - Σύνδεσμοι:

Σύνδεσμοι σχετικοί με τη νομοθεσία:Νόμος 1443/1984Νόμος 2429/1996 Εισηγητική Έκθεση Νόμου 2429/1996 Νόμος 3023/2002Εισηγητική Έκθεση Νόμου 3023/2002 Σημεία κριτικής του νόμου 3023 - Ελευθεροτυπία Νόμος 3202/2003 Νόμος 3213/2003 (Δήλωση περιουσιακής κατάστασης βουλευτών, δημοσίων λειτουργών κλπ) Επιτροπή Ελέγχου των Οικονομικών των κομμάτων και των ΒουλευτώνSites πολιτικών κομμάτων:Νέα Δημοκρατία ΠΑΣΟΚΛΑΟΣΣΥΡΙΖΑΚΚΕΔημοκρατική Συμμαχία Δημοκρατική Αριστερά Άρθρα – Μελέτες – Στοιχεία: GRECO: Evaluation Report on Greece (GRECO: Αναφορά αξιολόγησης για την Ελλάδα – Ιούνιος 2010)Διεθνής Διαφάνεια - Ελλάς Sustainable Governance Indicators - Report on Greece Transparency International: 2010 National Survey on Corruption in GreeceΔημοκρατική Συμμαχία – Οικονομικά ΣτοιχείαΟι ισολογισμοί ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, θαύματα της μακροοικονομίας (άρθρο, 1/3/2011)Μαζί τα τρώνε… (άρθρο, 1/3/2011)Τα δύο μεγάλα κόμματα ξοδεύουν 2,5 φορές πάνω από τα έσοδά τους! (άρθρο, 1/3/2011)Οι τράπεζες κρατούν στη ζωή ΠΑΣΟΚ - Ν.Δ. (άρθρο, 1/3/2011)900 εκατ. ευρώ στα κόμματα μέσα σε 10 χρόνια (άρθρο, 20/12/2011)Disgrace (άρθρο, 17/8/2009)Transparency International - Ro le of corruption in Greek crisis (TI) ( ά ρθρο ) Greek parties do not account for government money spent (άρθρο – 10/12/2010)Greece's Corruption Problem (άρθρο – 7/10/2010)

65

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

66

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

5. Η Χρηματοδότηση των Κομμάτων στις Χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Δημοκρατία της ΑυστρίαςRepublik Österreich

Η Αυστρία είναι Ομοσπονδιακή Δημοκρατία, η οποία αποτελείται από εννέα περιφέρειες (Länder). Το Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο, αποτελείται από δύο Σώματα: α) Το Εθνικό Συμβούλιο (Nationalrat) το οποίο έχει 183 έδρες. Οι βουλευτές του Εθνικού Συμβουλίου εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό, σε εθνικές εκλογές που γίνονται κάθε 5 χρόνια. Ο αρχηγός της μεγαλύτερης κοινοβουλευτικής ομάδας του Εθνικού Συμβουλίου, διορίζεται από τον Πρόεδρο της χώρας ως Καγκελάριος και (πρακτικά) είναι το ισχυρότερο πολιτικό πρόσωπο στη χώρα. β) Το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο (Bundesrat), το οποίο έχει 62 έδρες. Οι αντιπρόσωποι του Ομοσπονδιακού Συμβουλίου εκλέγονται από τους αντιπροσώπους των περιφερειών (Landtage). Αρχηγός του Κράτους είναι ο Ομοσπονδιακός Πρόεδρος, ο οποίος εκλέγεται απ’ ευθείας από το λαό για θητεία 6 έτων (με όριο δύο θητείες).Θεσμικό πλαίσιο:Η λειτουργία και η χρηματοδότηση των κομμάτων βασίζεται στον Νόμο περί Πολιτικών Κομμάτων του 1975. Ο νόμος αυτός αναθεωρήθηκε το 2003, οπότε και ουσιαστικά ξεκίνησε η κρατική χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων. Για πρώτη φορά, τα κόμματα έλαβαν κρατική χρηματοδότηση κατά το 2004, η οποία έφθασε στα € 14,4 εκατομμύρια.Κρατική χρηματοδότηση:Βασική παράμετρος του υπολογισμού του ποσού της χρηματοδότησης είναι ο αριθμός των ψηφοφόρων. Σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο, το Κράτος χρηματοδοτεί τα πολιτικά κόμμματα με το ποσό του € 1,94 ανά ψηφοφόρο. Το ποσό αυτό αυξάνεται ή μειώνεται κάθε έτος, σύμφωνα με την εξέλιξη του αριθμού των ψηφοφόρων 48 και του επίσημου δείκτη πληθωρισμού. Κατά το έτος 2010, διανεμήθηκε το ποσό των € 16,5 εκατομμυρίων. Η κατανομή του ποσού που ανά έτος προβλέπεται στον Προϋπολογισμό για τη χρηματοδότηση των κομμάτων, γίνεται ως εξής:

• Κάθε κόμμα που εκπροσωπείται στο Εθνικό Συμβούλιο, με τουλάχιστον 5 θέσεις, λαμβάνει ετησίως το ποσό των € 218.019.• Το υπόλοιπο ποσό της ετήσιας χρηματοδότησης των κομμάτων κατανέμεται αναλογικά, σύμφωνα με τον αριθμό των ψήφων που έλαβαν τα κόμματα που συμμετέχουν στο Εθνικό Συμβούλιο κατά τις τελευταίες εκλογές.Για τα κόμματα τα οποία δεν εξέλεξαν αντιπροσώπους στο Εθνικό Συμβούλιο, αλλά που κέρδισαν ποσοστό πάνω από το 1% του συνόλου των ψήφων, στις τελευταίες εκλογές, επίσης προβλέπεται χρηματοδότηση. Αυτή λαμβάνεται μόνο για το έτος, που ακολουθεί τις

48 Ο αριθμός των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων στην Αυστρία είναι περίπου 6.350.000. 67

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

εκλογές και συμμετέχουν στην κατανομή της ετήσιας χρηματοδότησης, με τον ίδιο τρόπο που συμμετέχουν και τα κόμματα που εξέλεξαν αντιπροσώπους στο Εθνικό Συμβούλιο.Κάθε κόμμα που εκλέγει αντιπροσώπους στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, δικαιούται εφ’ άπαξ χρηματοδότηση με το ποσό των € 218.019. Με δεδομένο ότι η πληρωμή των ποσών αυτών δε μπορεί να αυξήσει τη συνολική χρηματοδότηση των κομμάτων που επιτρέπει ο νόμος, συνάγεται ότι αυτή μειώνει αναλογικά (και μόνο για το έτος των Ευρωεκλογών) τη δικαιούμενη χρηματοδότηση των κομμάτων, όπως αυτή υπολογίζεται με τον τρόπο που περιγράφηκε παραπάνω.Ιδιωτική Χρηματοδότηση:Η Αυστρία έχει το μεγαλύτερο αριθμό μελών ως ποσοστό του συνολικού αριθμού των ψηφοφόρων. Για το λόγο αυτό, η κρατική χρηματοδότηση εκτιμάται ότι καλύπτει μόλις το 25% των συνολικών εσόδων των πολιτικών κομμάτων, ποσοστό το οποίο είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη.Ποσοστό περίπου 50% εισπράττεται από τα μέλη, με τη μορφή συνδρομών, ενώ ένα ποσοστό ανάμεσα στο 13% - 15% εισπράττεται υπό τη μορφή των δωρεών από ιδιώτες. Τέλος, ένα ποσοστό ανάμεσα στο 10% έως 12% εισπράττεται με τη μορφή επιχορηγήσεων από ιδιωτικές εταιρίες.Η νομοθεσία για τις ιδιωτικές εισφορές προς τα πολιτικά κόμματα, θεωρείται ότι είναι από τις περισσότερο «φιλελεύθερες» στην Ευρώπη49, καθ’ όσον δε θέτει κάποιο ποσοτικό ή ποιοτικό περιορισμό τόσο σε επίπεδο εσόδων, όσο και σε επίπεδο εξόδων των πολιτικών κομμάτων. Εποπτεία – Έλεγχος:Τα πολιτικά κόμματα πρέπει να διατηρούν αρχεία λογαριασμών που να αποδεικνύουν τη χρήση των κεφαλαίων που έλαβαν (από το Κράτος). Οι λογαριασμοί αυτοί ελέγχονται κάθε χρόνο από δύο Ορκωτούς Ελεγκτές και τα αποτελέσματα του ελέγχου δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (Wiener Zeitung). Οι Ορκωτοί Ελεγκτές διορίζονται από τον Υπουργό Οικονομικών, ανάμεσα από λίστα πέντε ονομάτων που δηλώνουν προς αυτόν τα κόμματα.Επιπλέον, τα κόμματα που λαμβάνουν κρατική χρηματοδότηση, επιβάλλεται να δημοσιεύουν, με αναλυτική αναφορά, τα παρακάτω στοιχεία:Στον τομέα των εσόδων: Τις συνδρομές των μελών, τις εισφορές από κομματικούς αξιωματούχους και τις δωρεές από ιδιώτες. Επίσης αναφέρουν τα έσοδα σε είδος, αποτιμούμε να σε χρήμα, καθώς και έσοδα από άλλες πηγές. Στον τομέα των εξόδων: Τις δαπάνες προσωπικού, λειτουργίας γραφείων, κομματικών εκδηλώσεων, νομικές δαπάνες, τόκους δανείων και κάθε άλλη δαπάνη που υπερβαίνει το ποσό των € 72.672.Τα στοιχεία αυτά ελέγχονται από δύο Ορκωτούς Ελεγκτές, οι οποίοι εργάζονται σε διαφορετικές εταιρίες.Κάθε δωρεά που υπερβαίνει το ποσό των € 7.260, πρέπει να αναφέρεται ξεχωριστά και να περιλαμβάνει το όνομα και τη διεύθυνση του δωρητή. Οι κατάλογοι με τις παραπάνω δωρεές διαβιβάζονται στον Πρόεδρο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ενώ δημοσιεύονται (σε περιληπτική μορφή, χωρίς τα στοιχεία των δωρητών) στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, τοέως την 30η Σεπτεμβρίου του επομένου έτους.49 Είναι χαρακτηρισικό ότι επιτρέπεται η αποδοχή δωρεών ακόμη και από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, συνδικάτα και ιδρύματα.

68

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δεν υπάρχουν αυστηρές ρυθμίσεις για τις εκλογικές εκστρατείες. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη προεκλογική περίοδος, δεν υπάρχουν περιορισμοί στην πολιτική διαφήμιση κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών και δεν υπάρχουν συγκεκριμένα όρια δαπανών για τα κόμματα. Όμως, τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να δηλώνουν προς την Εκλογική Επιτροπή, σε διάστημα οκτώ εβδομάδων πριν από τις εκλογές, το ποσό των χρημάτων που προτίθενται να δαπανήσουν κατά την προεκλογική εκστρατεία. Για τις ανάγκες της επιμέτρησης των δαπανών κατά την προεκλογική εκστρατεία, αυτή θεωρείται ότι ξεκινά 5 βδομάδες πριν από την ημέρα των εκλογών. Η Εκλογική Επιτροπή δημοσιεύει στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, τις καταστάσεις των προτιθέμενων προεκλογικών δαπανών που της διαβιβάζουν τα κόμματα, επτά εβδομάδες πριν από τις εκλογές.Μετά τις εκλογές, τα πολιτικά κόμματα είναι υποχρεωμένα να διαβιβάσουν προς την Εκλογική Επιτροπή, πλήρεις καταστάσεις με τις πραγματοποιηθείσες δαπάνες. Η Επιτροπή, με ελέγχους της διαπιστώνει και επιβεβαιώνει την ορθότητα των καταστάσεων που της υποβλήθηκαν. Εάν διαπιστώσει ότι κάποιο κόμμα έχει υπερβεί το επίπεδο των δαπανών που είχε δηλώσει προς αυτή, τότε εισηγείται την αφαίρεση του ποσού αυτού από τη κρατική χρηματοδότηση που θα λάβει το κόμμα κατά το επόμενο έτος.Αξιολόγηση: Η διαφάνεια στο ζήτημα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων στην Αυστρία, έχει αποδειχθεί προβληματική. Η έλλειψη συγκεκριμένων κανόνων για τη χρηματοδότηση πολιτικών εκστρατειών, έχει αποδειχθεί ως πηγή αρκετών πολιτικών σκανδάλων , με αποτέλεσμα, το όλο ζήτημα της πολιτικής χρηματοδότησης και της διακίνησης πολιτικού χρήματος στην Αυστρία να χαρακτηρίζεται από χαμηλό βαθμό διαφάνειας50.Το γεγονός αυτό έχει επισημανθεί και από την ομάδα GRECO, η οποία ανέφερε ότι «η χώρα βρίσκεται ακόμη σε ένα αρχικό στάδιο στον αγώνα της κατά της διαφθοράς στον τομέα του πολιτικού χρήματος». Είναι χαρακτηριστικό ότι η Αυστρία είναι η μόνη χώρα ανάμεσα στα μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, για την οποία δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί τα αποτελέσματα των ερευνών της GRECO για ζητήματα πολιτικής διαφθοράς. Κατά την τελευταία συνεδρίαση της Ολομέλειας των κρατών μελών της GRECO (Δεκέμβριος 2011), η Αυστρία δεσμεύθηκε να παρουσιάσει, έως τον Ιούνιο του 2013, αναλυτική αναφορά, σχετικά με την πρόοδο που έχει πετύχει στις συστάσεις της Ομάδας, για ζητήματα διαφθοράς και χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. Αυτό σημαίνει ότι, για το προσεχές διάστημα, αναμένεται μία σειρά μεταβολών στην υπάρχουσα νομοθεσία και καλύτερη προσαρμογή της στα οριζόμενα από τη Σύσταση (Rec 2003)4 του Συμβουλίου της Ευρώπης. Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Αυστρίας (αγγλική γλώσσα)Αυστρία - Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Προεδρία της Αυστρίας (επίσημο site)Κοινοβούλιο Αυστρίας (επίσημο site)Κοινοβούλιο Αυστρίας (από Wikipedia)Κυβέρνηση της Αυστρίας (επίσημο site)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΑυστρίαSGI - Αναφορά για ΑυστρίαHaider, Hussein Rise From the Dead, Haunt Austrian Political Party Finance (άρθρο) Austrian journalist fights to uncover political advertising spend (άρθρο)Parliament Waives Immunity Of Austrian MEP Hans-Peter Martin (άρθρο)50 Είναι χαρακτηριστικό ότι έχουν υπάρξει ακόμη και κατηγορίες για αποστολή χρημάτων από τα καθεστώτα του Σαντάμ Χουσείν, ή του Καντάφι προς πολιτικά κόμματα της Αυστρίας.

69

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Βασίλειο του ΒελγίουRoyaume de BelgiqueKoninkrijk België

Το Βέλγιο αποτελεί ομόσπονδο κράτος από το 1970 και συντίθεται από τρεις Περιφέρειες και τρεις Κοινότητες: α) Τη Φλαμανδική Κοινότητα και τη Φλαμανδική Περιφέρεια, β) τη Γαλλική Κοινότητα, γ) τη Γερμανόφωνη Κοινότητα, δ) την Περιφέρεια της Βαλλονίας, ε) Την περιφέρεια των Βρυξελλών. Κάθε περιφέρεια έχει τη δική της Κυβέρνηση και το δικό της Κοινοβούλιο, όπως συμβαίνει και σε ομοσπονδιακό επίπεδο.Οι περιστάσεις οι οποίες οδήγησαν το Βέλγιο στη ρύθμιση του ζητήματος της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων είναι παρόμοιες με τις περιστάσεις πολλών άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Καθώς τα πολιτικά κόμματα λειτουργούσαν σε συνθήκες και με νοοτροπίες που προϋπήρχαν επί δεκαετίες, το πρόβλημα της χρηματοδότησής τους συνήθιζε να βρίσκει λύσεις μέσα από την παραδοσιακή χρηματοδότηση από τα μέλη και τους φίλους τους, ή από οικονομικά ισχυρές κοινωνικές ομάδες. Σταδιακά, χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι που θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν από αδιαφανείς έως απόλυτα παράνομοι. Όπως συνέβη και αλλού, κατά τη δεκαετία του 1980 ο Τύπος αποκάλυψε σωρεία σκανδάλων που συσχετίζονταν με το ζήτημα της πολιτικής χρηματοδότησης. Οι εξελίξεις αυτές, σε συνδυασμό με τις τάσεις που ήδη είχαν αρχίσει να διαμορφώνονται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, επέβαλαν την εμπλοκή του Κράτους στην οικονομική χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων. Με νόμο του 1989 αποφασίστηκε ένα σύστημα δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης και καταργήθηκε η χρηματοδότηση από νομικά πρόσωπα. Παράλληλα αποφασίστηκε η μείωση του κόστους των προεκλογικών εκστρατειών και η διαφάνεια των πηγών χρηματοδότησης και των λογιστικών βιβλίων των κομμάτων. Ο νόμος προβλέπει οι επιχορηγήσεις να γίνονται με βάση την επίδοση των κομμάτων στις προηγούμενες εκλογές, ενώ δεν προβλέπεται κρατική χρηματοδότηση για τις προεκλογικές εκστρατείες . Ο νόμος επιτρέπει επιπλέον οικονομική ενίσχυση από τις Περιφέρειες, αν οι Περιφερειακές βουλές το αποφασίσουν. Στο Βέλγιο διεξάγονται οι παρακάτω τύποι εκλογών: α) τοπικές εκλογές (κάθε 6 χρόνια), β) περιφερειακές (κοινοτικές και τοπικών κοινοβουλίων) εκλογές κάθε 5 χρόνια και συνήθως συμπίπτουν με τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, γ) Κοινοβουλευτικές εκλογές και εκλογές Γερουσίας (κάθε 4 χρόνια), δ) Ευρωεκλογές (κάθε 5 χρόνια). Επίσης, μερικές εθνικές κοινότητες πραγματοποιούν και δικές τους εσωτερικές εκλογές. Η Ομοσπονδιακή Βουλή του Βελγίου αποτελείται από το Κοινοβούλιο των Αντιπροσώπων (150 μέλη που εκλέγονται από τις 11 εκλογικές περιφέρειες της χώρας, για μία θητεία τεσσάρων ετών) και τη Γερουσία (73 μέλη, 40 από τα οποία εκλέγονται άμεσα από τους πολίτες και 31 εκλέγονται από τις εθνικές κοινότητες - τα τρία παιδιά του Βασιλιά είναι επίσης μέλη της Γερουσίας).Δημόσια χρηματοδότηση51: Η δημόσια χρηματοδότηση καταβάλλεται απ’ ευθείας στα κόμματα και όχι στους υποψήφιους. Η δημόσια χρηματοδότηση διατίθεται για την τακτική λειτουργία των 51 Βασικός όρος για να δικαιούνται τα κόμματα κρατική χρηματοδότηση είναι να προβλέπεται στο καταστατικό τους ότι σέβονται τις αρχές και τα δικαιώματα που προβλέπονται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

70

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

κομμάτων. Συγκεκριμένα, η Βουλή των αντιπροσώπων και η Γερουσία, χρηματοδοτούν τα πολιτικά κόμματα που εκπροσωπούνται, ως εξής:• με ένα χρηματικό ποσό το οποίο ανέρχεται στο σύνολό του στα 125.000 ευρώ και• με ένα επιπλέον επίδομα € 1,25 ευρώ ανά έγκυρη ψήφο που έλαβε το κάθε κόμμα. Τα παραπάνω ποσά υπόκεινται σε τακτικές αναθεωρήσεις με βάση την εξέλιξη του πληθωρισμού.Η νομοθεσία επιτρέπει επιπρόσθετη χρηματοδότηση των κομμάτων από τις Περιφέρειες, εάν αυτό αποφασίσουν τα περιφερειακά Κοινοβούλια. Για παράδειγμα, το Φλαμανδικό κοινοβούλιο χορηγεί στα κόμματα το ποσό των 62.000 ευρώ ετησίως καθώς κι ένα επιπλέον επίδομα των 1,49 ευρώ ανά έγκυρη ψήφο.Η νομοθεσία δεν προβλέπει χρηματοδότηση για τις προεκλογικές εκστρατείες των κομμάτων ή των υποψηφίων.

Έσοδα των κομμάτων: Με βάση τα αποτελέσματα των εκλογών του 2010 , για τη συμμετοχή τους στο Κοινοβούλιο, τα κόμματα δικαιούνται περίπου € 9,2 εκατομμύρια, ενώ για τη συμμετοχή τους στη Γερουσία, δικαιούνται € 8,9 εκατομμύρια. Με βάση τα παραπάνω, για το έτος 2010, τα κόμματα εισέπραξαν ως κρατική επιχορήγηση, το ποσό των € 18,1 εκατομμυρίων. Στο ποσό αυτό δεν συνυπολογίζονται ποσά που ενδεχόμενα έλαβαν από περιφερειακά Κοινοβούλια.Με βάση τα στοιχεία που δημοσιεύονται στον ιστότοπο του Κοινοβουλίου, τα έσοδα από τη συμμετοχή των κομμάτων στο Κοινοβούλιο και τη Γερουσία, αποτελούν περίπου το 47% των συνολικών εσόδων τους. Τα έσοδά τους από άλλες δημόσιες πηγές (χρηματοδοτήσεις από Περιφερειακές Κυβερνήσεις) αποτελούν περίπου το 30% των συνολικών εσόδων. Τα έσοδα από εισφορές εκλεγμένων αντιπροσώπων αποτελούν το 9% των συνολικών εσόδων, ενώ τα έσοδα από συνδρομές και ιδιωτικές εισφορές, αποτελούν μόλις το 5% των εσόδων τους. Τέλος τα έσοδα από άλλες δραστηριότητες των κομμάτων, αποτελούν το 9% των συνολικών εσόδων τους.Έμμεση χρηματοδότηση: Το Κράτος παρέχει προεκλογικές διευκολύνσεις προς τα κόμματα με τη μορφή: φορολογικών απαλλαγών για τις διαφημίσεις τους στον Τύπο ή σε άλλα μέσα, μειωμένα ταχυδρομικά κόστη και χρόνο προβολής στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα. Διευκολύνσεις παρέχουν και οι περιφερειακές κυβερνήσεις και οι δημοτικές αρχές των πόλεων. Ιδιωτική χρηματοδότηση: Το ζήτημα της ιδιωτικής χρηματοδότησης ρυθμίστηκε με το νόμο της 19 ης Μαίου 1994 . Αυτή μπορεί να κατευθύνεται τόσο προς τα κόμματα, όσο και προς τους υποψήφιους. Η ιδιωτική χρηματοδότηση υπόκειται σε συγκεκριμένους αυστηρούς περιορισμούς.Με βάση το νόμο, οι ατομικές δωρεές περιορίζονται στα 500 ευρώ ανά κόμμα και ανά χρόνο και δεν μπορούν να δοθούν πάνω από 2.000 ευρώ το χρόνο σε ένα ή σε διαφορετικά πολιτικά κόμματα. Ο νόμος δεν απαγορεύει τις δωρεές από ξένα φυσικά πρόσωπα.

71

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Η χρηματοδότηση παρακολουθείται και ελέγχεται από κοινοβουλευτικές επιτροπές, τόσο σε ομοσπονδιακό, όσο και σε περιφερειακό επίπεδο.Τα κόμματα χρεώνουν ετήσια συνδρομή προς τα μέλη τους, η οποία συνήθως κυμαίνεται μεταξύ 10 έως 40 ευρώ ετησίως. Παράλληλα, τα κόμματα υποχρεώνουν τους εκλεγμένους σε διάφορα αξιώματα αντιπροσώπους τους να καταβάλλουν εισφορές, οι οποίες αποτελούν ένα σημαντικό έσοδο γι’ αυτά. Οι εισφορές και οι συνδρομές προς τα κόμματα δεν έχουν φορολογικές απαλλαγές.Δαπάνες κομμάτων και υποψηφίων:Ο νόμος της 4ης Ιουλίου 1989 έθεσε όρια στις δαπάνες των προεκλογικών εκστρατειών που διεξάγουν τα κόμματα και οι υποψήφιοι. Μάλιστα, τα όρια αυτά έγιναν ακόμα πιο στενά το 1998.Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία, το ανώτατο όριο των δαπανών της προεκλογικής εκστρατείας ενός κόμματος μπορεί να φθάσει στο ένα εκατομμύριο ευρώ. Τα όρια για τις δαπάνες των υποψηφίων εξαρτώνται από τον πληθυσμό κάθε εκλογικής περιφέρειας.Παράλληλα, έχουν τεθεί διάφορα όρια και περιορισμοί για τη διαφήμιση των κομμάτων και των υποψηφίων κατά τη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων. Ο νόμος δε θέτει όρια στις δαπάνες ή άλλους περιορισμούς για την τακτική λειτουργία των κομμάτων.Εποπτεία:Τα πολιτικά κόμματα αλλά και οι υποψήφιοι είναι υποχρεωμένοι να δηλώνουν στην αρμόδια Ελεγκτική Επιτροπή (Commission de Contrôle) όλα τα οικονομικά στοιχεία τα οποία συνδέονται με εκστρατείες των κομμάτων που γίνονται σε προεκλογικές περιόδους (αρχίζει τρεις μήνες πριν από την ημέρα των εκλογών), η οποία λειτουργεί σε ομοσπονδιακό επίπεδο.Η Ελεγκτική Επιτροπή είναι μία μικτή επιτροπή η οποία ως μέλη έχει 10 μέλη του Κοινοβουλίου και 10 της Γερουσίας.Συμπληρωματικοί έλεγχοι γίνονται από αντίστοιχες Επιτροπές των Περιφερειακών Κοινοβουλίων.Τα οικονομικά στοιχεία των κομμάτων δηλώνονται σε μεμονωμένη και σε ενοποιημένη βάση (το κόμμα συν τους κομματικούς οργανισμούς που ελέγχει). Η δήλωσή τους ακολουθεί τα λογιστικά πρότυπα των επιχειρήσεων, ενώ συμπεριλαμβάνονται και οι παρατηρήσεις των Ορκωτών Ελεγκτών.Οι λογαριασμοί πρέπει, μεταξύ των άλλων, να περιέχουν αναλυτικά, όλες τις πηγές εισοδήματος του κόμματος, αλλά και όλες τις δαπάνες. Τα πολιτικά κόμματα δεν υποχρεούνται στη δημοσίευση αναλυτικών ετησίων λογαριασμών. Υποχρεούνται στη δημοσίευση περίληψης των λογαριασμών τους στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Εν τούτοις, οι αναλυτικοί λογαριασμοί δημοσιεύονται στα αρχεία της Βουλής, όπου είναι εύκολα προσπελάσιμοι απ’ όλους τους ενδιαφερόμενους. Κυρώσεις:Ο νόμος της 4ης Ιουλίου 1989 αναφέρει μία σειρά από κυρώσεις οι οποίες επιβάλλονται σε διάφορες κατηγορίες παραβάσεων της νομοθεσίας, τόσο προς τα κόμματα, όσο και προς τους

72

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

υποψηφίους. Οι περισσότερες από τις ποινές έχουν να κάνουν με χρηματικά πρόστιμα, περιορισμό ή αποκλεισμό από την κρατική χρηματοδότηση, ή ακόμη και έκπτωση από αξίωμα. Οι ποινές επιβάλλονται από τα διοικητικά δικαστήρια, μετά από αναφορά της Ελεγκτικής Επιτροπής.Σύμφωνα με την αναφορά της GRECO, κατά την έρευνα που πραγματοποίησε το κλιμάκιό της (GET) αναφέρθηκαν γενικά μόνο στοιχεία καταγγελιών για παραβάσεις στον τομέα των δηλώσεων των οικονομικών στοιχείων. Έτσι, στην περίοδο από το 1989 έως και το 2007, υπήρξαν μόλις 7 περιπτώσεις παραβάσεων, σε τέσσερις από τις οποίες επιβλήθηκε η ποινή της διακοπής της κρατικής χρηματοδότησης για μικρό χρονικό διάστημα. Με βάση τα στοιχεία αυτά, οι ελεγκτές της GET εκτιμούν ότι η όλη διαδικασία της καταγγελίας παραβάσεων και της επιβολής ποινών είναι ατελής. Αξιολόγηση της GRECO:Παρά τις διάφορες ατέλειες που επισημαίνει η GET τόσο στη νομοθεσία για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, όσο και στην εφαρμογή της, θεωρεί ότι οι μεταρρυθμίσεις των τελευταίων 23 ετών έχουν οδηγήσει τα κόμματα σε μία αξιοσημείωτη αυτοπειθαρχία και στην αποφυγή της επανάληψης των πολιτικών χρηματοοικονομικών σκανδάλων του παρελθόντος. Εκτιμά δε ότι η νομοθεσία καλύπτει τις απαιτήσεις της Σύστασης Rec(2003)4 της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, ενώ υπογραμμίζει ότι, παρ’ όλα αυτά, θα μπορούσε να επιτευχθεί μεγαλύτερη διαφάνεια, μέσω του καλύτερου προσδιορισμού των δραστηριοτήτων των πολιτικών κομμάτων και κυρίως της μεταβολής των διατάξεων που αφορούν στις ιδιωτικές δωρεές. Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα του Βελγίου (αγγλική γλώσσα)Βέλγιο- Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Νόμος 4 ης Ιουλίου 1989 (γαλλική γλώσσα)Νόμος της 19 ης Μαϊου 1994 (γαλλική γλώσσα)Η διοικητική δομή του Βελγίου Ομοσπονδιακή Βουλή Βελγίου (από Wikipedia)Κοινοβούλιο Βελγίου (επίσημο site)Γερουσία Βελγίου (επίσημο site)Ευρετήριο νομοθεσίας Βελγίου Βέλγιο : Αναφορά αξιολόγησης από GRECO - Μάιος 2009 SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΒέλγιοSGI - Αναφορά για ΒέλγιοOffice for Democratic Institutions and Human Rights : Belgian Federal Elections , June 10, 2007 Why parties adapt : Electoral reform , party finance and party strategy in Belgium (των Marc Hooghe, Bart Maddens και Jo Noppe)

73

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δημοκρατία της ΒουλγαρίαςРепублика България

Η Βουλγαρία είναι Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Το Κοινοβούλιο της Βουλγαρίας έχει 240 μέλη, τα οποία εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό για θητεία τεσσάρων ετών. Αρχηγός του Κράτους είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Βουλγαρίας, ο οποίος επίσης εκλέγεται απευθείας από το λαό, για θητεία πέντε ετών.Θεσμικό Πλαίσιο:Στη Βουλγαρία δεν υπάρχει συγκεκριμένος νόμος ο οποίος να αναφέρεται στη χρηματοδότηση του πολιτικού συστήματος. Έτσι, ενώ το θέμα της διανομής της κρατικής χρηματοδότησης προς τα πολιτικά κόμματα ρυθμίζεται με το νόμο περί πολιτικών κομμάτων (PPA) ο οποίος ισχύει από το 2005. Τα θέματα της χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών ρυμθίζονται από μία σειρά άλλων νόμων.Κρατική χρηματοδότηση:Η κρατική χρηματοδότηση παρέχεται στα κόμματα τα οποία έλαβαν μέρος στις τελευταίες εκλογές και εξέλεξαν αντιπροσώπους στη βουλή, ανάλογα με τον αριθμό των ψήφων που έλαβαν. Η χρηματοδότηση υπολογίζεται ετησίως και καταβάλλεται σε τέσσερα ίσα τμήματα, ανά τρίμηνο. Ένα χρηματικό ποσό διαμοιράζεται και στα πολιτικά κόμματα που δεν έχουν κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, με την προϋπόθεση ότι στις τελευταίες εκλογές έλαβαν τουλάχιστον το 1% των συνολικών ψήφων.Το συνολικό ποσό που κατανέμεται στα πολιτικά κόμματα, προσδιορίζεται ετησίως στον Κρατικό Προϋπολογισμό. Υπολογίζεται στο ποσό του 5% του μηνιαίου κατώτατου μισθού52 για κάθε έγκυρη ψήφο που καταμετρήθηκε στις προηγούμενες κοινοβουλευτικές εκλογές53.Με βάση τα παραπάνω στοιχεία και σύστημα υπολογισμού, η συνολική χρηματοδότηση που διανεμήθηκε κατά το 2010 στα πολιτικά κόμματα έφθασε στα 56.139.642 BGN54, ή € 28,7 εκατομμύρια.Η κρατική χρηματοδότηση προσφέρεται ώστε να χρηματοδοτήσουν τα κόμματα τις λειτουργικές τους δραστηριότητες, τα έξοδα των εκστρατειών και άλλων εκδηλώσεων κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου και γενικά οποιαδήποτε άλλη πολιτική τους δραστηριότητα.Έμμεση χρηματοδότηση:Πέραν από τους άμεσους, υπάρχουν και έμμεσοι τρόποι κρατικής οικονομικής ενίσχυσης των κομμάτων. Έτσι, ενώ τα κόμματα και οι υποψήφιοι οφείλουν να καταβάλλουν τις δαπάνες διαφήμισης από ιδίους πόρους, το κράτος βοηθάει προσφέροντας ραδιοτηλεοπτικό χρόνο προς κάθε κόμμα και τους υποψηφίους του, με τρόπο που προσδιορίζεται από πάγιες πρακτικές.52 Με βάση τα στοιχεία της Συνομοσπονδίας Ευρωπαίων Εργοδοτών (http://www.fedee.com/minwage.html), ο επίσημος κατώτατος μισθός στη Βουλγαρία, για το 2011 ήταν 270 BGN, δηλαδή περίπου € 135.53 Με βάση τα στοιχεία των εκλογών του 2009, οι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι έφθαναν στους 7.129.965. Ψήφισαν 4.323.581 εκλογείς. Οι έγκυρες ψήφοι έφθασαν στις 4.226.194. Τα κόμματα που κέρδισαν πάνω από 1% των ψήφων συγκέντρωσαν συνολικά 4.158.492 ψήφους.54 1 BGN = € 0,5 περίπου

74

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Επίσης, το κράτος παρέχει, στα κόμματα που εξέλεξαν αντιπροσώπους στο Κοινοβούλιο ή που συγκέντρωσαν πάνω από το 1% των ψήφων, χώρους για να στεγάσουν τις δραστηριότητές τους. Η παροχή αυτή δίδεται έναντι ενοικίου, το οποίο ανέρχεται στο ύψος του ποσού της ετήσιας λογιστικής απόσβεσης των εγκαταστάσεων, πλέον των λειτουργικών εξόδων των εγκαταστάσεων αυτών.Ιδιωτική χρηματοδότηση:Σύμφωνα με το νόμο περί πολιτικών κομμάτων, τα κόμματα δικαιούνται:

• να εισπράττουν συνδρομές μελών• να έχουν στην ιδιοκτησία τους ακίνητη περιουσία• να δέχονται δωρεές, χορηγίες και κληροδοτήματα από φυσικά πρόσωπα• να διατηρούν τραπεζικούς λογαριασμούς και χρεόγραφα• να έχουν εισόδημα που προέρχεται από εκδοτικές δραστηριότητες.Η ιδιωτική χρηματοδότηση έχει και αρκετούς περιορισμούς. Τα κόμματα δεν επιτρέπεται να χρηματοδοτούνται:• με ανώνυμες δωρεές• από νομικά πρόσωπα και από ατομικές επιχειρήσεις• από θρησκευτικά ιδρύματα• από αλλοδαπούς με ποσά άνω των 1.000 BGN και άνω των 4.000 BGN από ομάδες αλλοδαπών προσώπων• από ξένες κυβερνήσεις, από ξένες κυβερνητικές επιχειρήσεις και από ξένες Μ.Κ.Ο.• από εταιρίες στις οποίες αλλοδαπά πρόσωπα κατέχουν πάνω από το 25% των μετοχώνΤα παραπάνω ισχύουν σε συνδυασμό με τον περιορισμό ότι, τα κόμματα δε μπορούν να δέχονται, υπό κάθε μορφή, χορηγίες που υπερβαίνουν το ποσό των 10.000 BGN, ανά φυσικό πρόσωπο, ή το ποσό των 30.000 BGN ανά νομικό πρόσωπο. Ο υπολογισμός αυτός αφορά στο άρθροισμα των χορηγιών που δίδονται σε χρηματική ή και σε υλική μορφή.Τα πολιτικά κόμματα έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν οικονομικά δάνεια από τράπεζες αλλά το ποσό του δανείου δε μπορεί να ξεπερνά τα ⅔ (δύο τρίτα) του εισοδήματος που εισέπραξαν στο προηγούμενο έτος, όπως αυτό είχε δηλωθεί στην Εθνική Ελεγκτική Υπηρεσία.

Προεκλογικές δαπάνες:Οι δαπάνες των προεκλογικών εκστρατειών υπόκεινται σε διάφορα όρια και περιορισμούς. Σύμφωνα με τα οριζόμενα από την Εκλογική Κοινοβουλευτική Επιτροπή, η χρηματοδότηση των κοινοβουλευτικών προεκλογικών εκστρατειών δεν μπορεί να υπερβαίνει τα:α) 1.000.000 BGN (€ 500.000) για τα κόμματαβ) 2.000.000 BGN (€ 1.000.000) για συνασπισμούςΓια τις προεδρικές εκλογές, το συνολικό ποσό δαπανών της προεκλογικής εκστρατείας του κάθε υποψηφίου δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 2.000.000 BGN (€ 1.000.000).Κάθε υποψήφιος δήμαρχος μπορεί να δαπανήσει ποσό από 5.000 BGN έως 1.000.000 BGN (€ 2.500 έως 500.000), ανάλογα με το μέγεθος της εκλογικής περιφέρειας.Τέλος, το συνολικό ποσό δαπανών για προεκλογικές εκστρατείες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δεν μπορεί να υπερβαίνει τα BGN 2.000.000 (€ 1.000.000) ανά κόμμα.

75

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Λογιστική παρακολούθηση:Τα κόμματα οφείλουν να διατηρούν αρχεία με τα στοιχεία των δωρητών, τις ειδικές δηλώσεις όσων εισφέρουν ποσά πάνω από BGN 5.000 και τους λογαριασμούς των προεκλογικών εκστρατειών. Ο οικονομικός έλεγχος των κομμάτων γίνεται από το Εθνικό Ελεγκτικό Γραφείο. Ο νόμος υποχρεώνει τα κόμματα να κάνουν λογιστικές εγγραφές σύμφωνα με το εθνικό σύστημα λογιστικής και να καταρτίζουν οικονομικές αναφορές για τα στοιχεία κάθε έτους. Οι αναφορές αυτές πρέπει να ελέγχονται από Ορκωτό Ελεγκτή, εφ’ όσον το κόμμα στο οποίο αφορούν έχει εισπράξει ή δαπανήσει ποσό πάνω από BGN 50.000 (€ 25.000). Στη συνέχεια, οι αναφορές διαβιβάζονται στο Εθνικό Ελεγκτικό Γραφείο, το αργότερο έως την 31η Μαρτίου. Μαζί με τις οικονομικές αναφορές διαβιβάζονται και οι κατάλογοι με τα ονόματα και τα στοιχεία των δωρητών.Το Εθνικό Ελεγκτικό Γραφείο δημοσιεύει τις οικονομικές καταστάσεις στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και στον ιστότοπό του, το αργότερο έως τις 15 Απριλίου. Εντός 6 μηνών από την παραλαβή τους από τα κόμματα, το Εθνικό Ελεγκτικό Γραφείο, πραγματοποιεί έλεγχο επί αυτών των οικονομικών καταστάσεων.Σε περίπτωση που ένα κόμμα δεν καταθέσει τους λογαριασμούς του στο Εθνικό Ελεγκτικό Γραφείο, χάνει το δικαίωμα χρηματοδότησής του, έως τις επόμενες εκλογές.Σε περίπτωση που το Εθνικό Ελεγκτικό Γραφείο διαπιστώσει σοβαρές παραβάσεις της νομοθεσίας, είναι υποχρεωμένο να διαβιβάσει σχετική αναφορά στην Εισαγγελία της πόλης της Σόφιας.Στην περίπτωση των προεκλογικών εκστρατειών, τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να δηλώνουν προς το Εθνικό Ελεγκτικό Γραφείο, το σύνολο των εσόδων και των εξόδων τους, μέσα σε διάστημα ενός μηνός από την ημέρα των εκλογών. Για την αναφορά των λογαριασμών αυτών, χρησιμοποιείται λογισμικό το οποίο έχει κατασκευάσει και έχει παραδώσει στα κόμματα, το Εθνικό Ελεγκτικό Γραφείο. Οι δηλώσεις αυτές, δημοσιεύονται στο site του Εθνικού Ελεγκτικού Γραφείου, εντός 15 ημερών από την παραλαβή τους. Ένα σοβαρό πρόβλημα στη Βουλγαρία είναι η ευρύτατη χρήση των μετρητών, σε συνδυασμό με τις πρακτικές διαφθοράς που, αν και βαίνουν μειούμενες, εν τούτοις εξακολουθούν να υπάρχουν και να προσδιορίζουν την εξέλιξη πολλών καταστάσεων. Η χρήση των μετρητών, εμποδίζει την πλήρη εφαρμογή της νομοθεσίας. Έτσι, υπάρχει χαμηλό επίπεδο εμπιστοσύνης ότι οι λογαριασμοί και οι εκθέσεις που δημοσιεύουνται, τελικά απεικονίζουν και την πραγματική κατάσταση στον τομέα της διακίνησης πολιτικού χρήματος.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Βουλγαρίας (επίσημο site)Κοινοβούλιο της Βουλγαρίας (επίσημο site)Σύνταγμα της Βουλγαρίας (αγγλική γλώσσα)Βουλγαρία - Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Bulgarian National Audit Office (επίσημο site)Βουλγαρία: Αναφορά Αξιολόγησης από GRECO (Απρίλιος 2010)

76

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Γαλλική ΔημοκρατίαRépublique Française

Μέχρι και το 1988, δεν υπήρχε κάποιος νόμος στη Γαλλία, ο οποίος να ρύθμιζε το ζήτημα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. Η λειτουργία των κομμάτων ρυθμίζονταν από το νόμο περί ιδρυμάτων του 1901, ο οποίος έθετε μία σειρά περιορισμών στη χρηματοδότησή τους, αφού τα ιδρύματα δε μπορεί να είναι κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Έτσι, δεν υπήρχε κάποιου είδους κρατική χρηματοδότηση προς τα κόμματα, ενώ από την άλλη πλευρά, απαγορεύονταν οι δωρεές προς αυτά. Ως αποτέλεσμα, τα κόμματα ανέπτυξαν διάφορους μηχανισμούς παράνομης χρηματοδότησης. Το 1987, ο Τύπος αποκάλυψε μία σωρεία σκανδάλων, γεγονός που ανάγκασε τη Βουλή και την Κυβέρνηση να εκσυγχρονίσουν το νομοθετικό πλαίσιο και να δώσουν μία λύση στο πρόβλημα.Σήμερα, η Γαλλία έχει υιοθετήσει ένα μοντέλο για τη χρηματοδότηση των κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών, μέσω του οποίου τα κόμματα χρηματοδοτούνται τόσο από το Κράτος, όσο και από τους πολίτες. Το νομοθετικό πλαίσιο το οποίο ξεκίνησε να δομείται από το 1988 και το οποίο εκσυγχρόνισε τη νομική υπόσταση των πολιτικών κομμάτων έχει τέσσερις βασικούς στόχους: 1) να διασφαλίσει ότι ένα μέρος της χρηματοδότησης προέρχεται από το δημόσιο ταμείο, β) να αυξηθεί η διαφάνεια των λογαριασμών των κομμάτων (νόμοι 88-226 του Μαρτίου 1988 και 90-55 του Ιανουαρίου 1990 ), γ) να απαγορεύσει δωρεές από επιχειρήσεις (νόμος της 19ης Ιανουαρίου 1995 ) και δ) να περιορίσει τις δαπάνες των προεκλογικών εστρατειών.Το εκλογικό σύστημα στη Γαλλία:Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και τα 577 μέλη του Κοινοβουλίου (députés) εκλέγονται με άμεση καθολική ψηφοφορία, ενώ τα 348 μέλη της Γερουσίας εκλέγονται από ένα ειδικό εκλογικό σώμα ("grands électeurs”) που αποτελείται από περίπου 150.000 εκλογείς.Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται για μία (ανανεώσιμη) θητεία 5 ετών. Στην πρώτη ψηφοφορία για την εκλογή Προέδρου, απαιτείται απόλυτη πλειοψηφία. Αν κανείς υποψήφιος δεν πετύχει την απόλυτη πλειοψηφία, τότε η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται, μετά από δύο εβδομάδες, μεταξύ των δύο πρώτων υποψηφίων της πρώτης ψηφοφορίας. Η τελευταία προεδρική εκλογή στη Γαλλία έγινε τον Απρίλιο και το Μάιο του 2007. Το Κοινοβούλιο έχει 577 βουλευτές, οι οποίοι εκλέγονται για μία θητεία 5 ετών55. Οι υποψήφιοι που κερδίζουν περισσότερους από το 50% των ψήφων της εκλογικής τους περιφέρειας, εκλέγονται από την πρώτη ψηφοφορία. Αν κανένας υποψήφιος δε συγκεντρώσει την πλειοψηφία, τότε διεξάγεται και δεύτερη ψηφοφορία, από την οποία αποκλείονται οι υποψήφιοι που, κατά την πρώτη ψηφοφορία, συγκέντρωσαν λιγότερο από το 12,5% των ψήφων. Στη δεύτερη ψηφοφορία εκλέγεται ο υποψήφιος που συγκέντρωσε το μεγαλύτερο αριθμό των ψήφων. Οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές στη Γαλλία πραγματοποιήθηκαν στις 10 και τις 17 Ιουνίου. 55 Η Γαλλία διαιρείται σε 577 εκλογικές περιφέρειες - 555 στην ηπειρωτική Γαλλία και 22 σε διάφορες κτήσεις σε όλο το κόσμο. Σε κάθε εκλογική περιφέρεια εκλέγεται ένας βουλευτής.

77

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Οι δημοτικές εκλογές διεξάγονται κάθε 6 χρόνια, οι εκλογές των καντονιών κάθε τρία χρόνια (κάθε τρία χρόνια γίνονται εκλογές στα μισά από τα 100 καντόνια, για θητεία 6 ετών), οι περιφερειακές εκλογές κάθε 6 χρόνια και οι Ευρωεκλογές κάθε 5 χρόνια.. Η επίσημη προεκλογική περίοδος στη Γαλλία, για τις Προεδρικές εκλογές ξεκινάει δύο βδομάδες πριν από την πρώτη ψηφοφορία και, εάν απαιτηθεί, συνεχίζεται και μέχρι τη δεύτερη ψηφοφορία. Για τις Κοινοβουλευτικές εκλογές, η προεκλογική περίοδος ξεκινάει είκοσι μέρες πριν από την πρώτη ψηφοφορία και, εάν απαιτηθεί, συνεχίζεται και μέχρι τη δεύτερη ψηφοφορία.Κρατική χρηματοδότηση:Κρατική χρηματοδότηση δικαιούνται τόσο τα πολιτικά κόμματα, όσο και οι υποψήφιοι που λαμβάνουν μέρος σε εκλογές.Πολιτικά κόμματα: Κρατική χρηματοδότηση δικαιούνται τα κόμμματα που, κατά τις τελευταίες εκλογές, παρουσίασαν υποψήφιους σε τουλάχιστον 50 εκλογικές περιφέρειες και έλαβαν τουλάχιστον το 1% των ψήφων.Με βάση τον παραπάνω γενικό κανόνα, η κρατική χρηματοδότηση κατανέμεται ως εξής:α) ένα μέρος κατανέμεται ανάλογα με τον αριθμό των εδρών κάθε κόμματος στη Βουλή, β) ένα μέρος κατανέμεται ανάλογα με τον αριθμό των εκλεγμένων αντιπροσώπων που κάθε κόμμα έχει στη Βουλή και τη Γερουσία. Ένα νέο πολιτικό κόμμα, το οποίο ιδρύθηκε μετά τις προηγούμενες εκλογές, δικαιούται κρατική χρηματοδότηση, εφ’ όσον κατά τη διάρκεια μίας 12μηνης περιόδου, έχει κατορθώσει να συγκεντρώσει δωρεές από τουλάχιστον 10.000 άτομα, οι οποίες συνολικά φθάνουν τουλάχιστον στα € 150.000.Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με το νόμο περί πολιτικών κομμάτων, για να λάβουν τη χρηματοδότηση που δικαιούνται με βάση τα αποτελέσματά τους, τα πολιτικά κόμματα είναι υποχρεωμένα να ακολουθούν συγκεκριμένους κανόνες ποσοστώσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών, ανάμεσα στους υποψηφίους τους. Το φαινόμενο να υπάρχουν απώλειες στη χρηματοδότηση λόγω μη τήρησης των ποσοστώσεων, είναι αρκετά συχνό, ακόμη και στα μεγάλα κόμματα εξουσίας.Έμμεση κρατική χρηματοδότηση: Το Κράτος προσφέρει μία σειρά από διευκολύνσεις προς τα πολιτικά κόμματα, οι οποίες θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως “έμμεση χρηματοδότηση”: δωρεάν χρόνο στα κρατικά ραδιοτηλεπτικά μέσα, φορολογικές ελαφρύνσεις για τα μέλη και τους δωρητές κάθε κόμματος και (διαφόρων ειδών) φορολογικές ελαφρύνσεις στα ίδια τα κόμματα.Μετά από κάθε εκλογική αναμέτρηση, το Κράτος αποζημειώνει τα κόμματα για ένα μέρος από τα έξοδα των προεκλογικών τους εκστρατειών, ανάλογα με τις συνολικές ψήφους που κέρδισαν.Υποψήφιοι εκλογών:α) Προεδρικές εκλογές: Όλοι οι υποψήφιοι των προεδρικών εκλογών δικαιούνται αποζημίωση, ίση με το 5% του ποσού που έχει τεθεί ως ανώτατο όριο δαπανών των εκλογών.

78

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Οι υποψήφιοι οι οποίοι πετυχαίνουν να κερδίσουν το 5% των ψήφων κατά τον πρώτο γύρο, δικαιούνται αποζημίωση ίση με το 50% του ποσού που έχει τεθεί ως ανώτατο όριο δαπανών των εκλογών.Σε καμία περίπτωση το ποσό της κρατικής αποζημίωσης δε μπορεί να ξεπεράσει το ποσό που δαπάνησε ο υποψήφιος, όπως αυτό εμφανίζεται στο λογαριασμό της προεκλογικής του εκστρατείας.Υποψήφιοι λοιπών εκλογών: Οι υποψήφιοι που κέρδισαν το 5% των ψήφων (το 3% στις Ευρωεκλογές) δικαιούνται αποζημίωση από το Κράτος για το κόστος εκτύπωσης των βασικών φυλλαδίων τους και των ψηφοδελτίων, καθώς και για το κόστος της προβολής τους με αφίσες. Για την αποζημίωσή τους, οι υποψήφιοι θα πρέπει να προσκομίσουν τα απαραίτητα παραστατικά. (Σημείωση: αποζημιώνονται μόνο οι υποψήφιοι που εκτύπωσαν τα έντυπά τους σε οικολογικό χαρτί).Οι υποψήφιοι που κέρδισαν το 5% των ψήφων (το 3% στις Ευρωεκλογές) δικαιούνται αποζημίωσης από το Κράτος για τις προεκλογικές τους δαπάνες. Η αποζημίωσή τους φθάνει στο 50% των ανώτατων επιτρεπόμενων ορίων για την κάθε εκλογική περιφέρεια.Συνολική χρηματοδότηση: Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία (από τον ιστότοπο της CNCCFP):α) κατά το έτος 2011, 42 κόμματα τα οποία έχουν συμμετοχή στη Βουλή και τη Γερουσία έλαβαν το ποσό των € 74,9 εκατομμυρίων. Μεταξύ αυτών, τα δύο μεγαλύτερα κόμματα, έλαβαν: α) UMP | Union pour un Mouvement Populaire : € 33,1 εκατομμύρια, β) Parti Socialiste: € 23,3 εκατομμύρια. Δηλαδή, τα δύο μεγαλύτερα κόμματα εισέπραξαν το ποσό το ποσό των € 56,4 εκατομμυρίων, που αντιστοιχεί στο 75,3% της συνολικής χρηματοδότησης που έλαβαν τα κόμματα με παρουσία στη Βουλή και στη Γερουσία.β) Κατά τις προεδρικές εκλογές του 2007, οι υποψήφιοι έλαβαν ως συνολική αποζημίωση για τα προεκλογικά τους έξοδα, το ποσό των € 44,3 εκατομμυρίων.γ) κατά τις εκλογές καντονιών (Elections Cantonales) του 2008, 4.340 υποψήφιοι (από το σύνολο των 5.874), έλαβαν συνολική αποζημίωση προεκλογικών δαπανών, το ποσό των € 19,6 εκατομμυρίων.δ) Κατά τις δημοτικές εκλογές (Elections Municipales) του 2008, 3.328 υποψήφιοι (από το σύνολο των 4.126) έλαβαν συνολική αποζημίωση προεκλογικών δαπανών, το ποσό των € 53,2 εκατομμυρίων. ε) Κατά τις περιφερειακές εκλογές του 2010, το ποσό των € 15,0 περίπου.στ) Κατά τις Ευρωεκλογές του 2009, το ποσό των € 9,5 εκατομμυρίων περίπου. Λαμβάνοντας υπ’ όψη ότι οι προεδρικές εκλογές πραγματοποιούνται κάθε 5 χρόνια και ότι οι δημοτικές, πραγματοποιούνται κάθε 6 χρόνια, οι εκλογές καντονιών κάθε τρία χρόνια (κάθε τρία χρόνια γίνονται εκλογές στα μισά από τα 100 καντόνια, για θητεία 6 ετών), οι περιφερειακές εκλογές κάθε 6 χρόνια και οι Ευρωεκλογές κάθε 5 χρόνια, υπολογίζεται ότι ο μέσος όρος της ετήσιας άμεσης κρατικής χρηματοδότησης προς τα κόμματα και τους υποψήφιους, σε ένα πλήρη εκλογικό κύκλο φθάνει περίπου στα € 103,5 εκατομμύρια. Δωρεές από ιδιώτες:α) Δωρεές προς κόμματα: Η πολιτική που ακολουθείται, αποσκοπεί στην παρότρυνση των πολιτών να γίνουν μέλη των κομμάτων. Για το λόγο αυτό έχουν θεσπιστεί υψηλές φορολογικές ελαφρύνσεις για τις συνδρομές.

79

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Το ανώτατο όριο στις ιδιωτικές δωρεές φθάνει στα € 7.500 (€4.600 κατά τη διάρκεια εκλογικών εκστρατειών). Δωρεές πάνω από € 150 θα πρέπει να γίνονται είτε με επιταγή, είτε μέσω του τραπεζικού συστήματος. Οι δωρεές σε πολιτικά κόμματα απολαμβάνουν την ίδια φορολογική μείωση, όπως και οι συνδρομές σε πολιτικά κόμματα. Όμως, παρά τα σημαντικά φορολογικά κίνητρα, το επίπεδο των δωρεών από ιδιώτες παραμένει χαμηλό.Τα κόμματα επιβάλλουν υποχρεωτικές εισφορές στα μέλη τους που καταλαμβάνουν δημόσια αξιώματα. Τα έσοδα από τις υποχρεωτικές αυτές εισφορές, συνήθως ξεπερνούν τα έσοδα από τις ιδιωτικές δωρεές.Τα νομικά πρόσωπα (επιχειρήσεις) δεν έχουν δικαίωμα να χρηματοδοτούν πολιτικά κόμματα ή να συνεισφέρουν στις προεκλογικές δαπάνες υποψηφίων, είτε με άμεσο, είτε με έμμεσο τρόπο.β) Δωρεές προς υποψήφιους εκλογών: Ο νόμος θέτει αρκετούς περιορισμούς στη χρηματοδότηση των υποψηφίων, αναφορικά με τις προθεσμίες των προεκλογικών διαδικασιών. Οι εισφορές προς φυσικά πρόσωπα, υποψήφιους σε συγκεκριμένες εκλογές, επιτρέπονται να γίνονται μόνο κατά το έτος που προηγείται της ημέρας των εκλογών, μέχρι και την ημέρα των εκλογών. Μάλιστα, οι εισφορές προς έναν υποψήφιο θα πρέπει να συλλέγονται από οικονομικό εκπρόσωπο που έχει ορίσει αυτός και ποτέ άμεσα από τον ίδιο.Επιπρόσθετα, τρεις μήνες πριν από την ημέρα των εκλογών, απαγορεύονται: α) Όλες οι επί πληρωμή διαφημίσεις μέσω του Τύπου ή των οπτικοακουστικών μέσων. β) Η ανάρτηση εκλογικών αφισών ή άλλου προεκλογικού υλικού, εκτός των χώρων που ορίστηκαν για κάθε υποψήφιο από τις τοπικές αρχές. Ρύθμιση της Ιδιωτικής Χρηματοδότησης:α) Εισφορές από φυσικά πρόσωπα:Όπως αναφέρθηκε, οι εισφορές φυσικών προσώπων προς υποψηφίους, για συγκεκριμένες εκλογές, επιτρέπονται μόνον κατά το έτος που προηγείται των εκλογών.Με βάση το ποσό της κάθε εισφοράς, αυτές κατατάσσονται σε εισφορές μικρότερες ή ίσες των € 150 (που αναφέρονται ως “εισφορές μετρητών”) και εισφορές μεγαλύτερες των € 150.Οι εισφορές μεγαλύτερες των € 150 μπορούν να γίνουν μόνο μέσω τραπεζικής επιταγής ή μέσω του τραπεζικού συστήματος, ενώ ο δωρητής πρέπει να αναγράφει τα πλήρη στοιχεία του. Ένα φυσικό πρόσωπο επιτρέπεται να εισφέρει έως € 4.600.Το συνολικό ποσό εισφορών σε μετρητά (δηλαδή εισφορές κάτω των € 150) που μπορεί να δεχθεί ένας υποψήφιος, δε μπορεί να υπερβαίνει το 20% του ανώτατου ύψους δαπάνης που έχει προσδιορισθεί για τη συγκεκριμένη εκλογική περιφέρεια (στις περιπτώσεις που το όριο δαπάνης ξεπερνά τα € 15.000).Οι εισφορές φυσικών προσώπων προς πολιτικά κόμματα ή για προεκλογικές εκστρατείες και οι συνδρομές των μελών στα κόμματα, δικαιούνται επιστροφής φόρου, ίσης με το 66% της εισφοράς ή της συνδρομής, με όριο των εισφορών που δικαιούνται αυτή τη μεταχείριση, ίσο με το 20% του φορολογητέου εισοδήματος του φορολογούμενου. Για την εκμετάλλευση της διάταξης αυτής, θα πρέπει να προσκομίζεται η απόδειξη της εισφοράς ή της πληρωμής της συνδρομής.Η εισφορά ενός υποψηφίου στη δική του προεκλογική εκστρατεία, δε δημιουργεί σ’ αυτόν δικαίωμα επιστροφής φόρου.Λοιποί περιορισμοί: Δεν επιτρέπονται εισφορές από νομικά πρόσωπα. Δεν επιτρέπονται εισφορές από ξένες κυβερνήσεις ή ξένα νομικά πρόσωπα. Δεν υφίσταται απαγόρευση που να αφορά σε ξένα φυσικά πρόσωπα. Δεν υπάρχει όριο στο ποσό που ένας υποψήφιος μπορεί να

80

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

καταθέσει στη δική του προεκλογική εκστρατεία. Εν τούτοις, θα πρέπει να έχει αποδεικτικά στοιχεία για τη νόμιμη πηγή των χρημάτων.Περιορισμός Δαπανών:Λόγω των Συνταγματικών επιταγών για την πολιτική ελευθερίας, δεν επιτρέπεται να υπάρχουν περιορισμοί στις δαπάνες των κομμάτων που αφορούν στη δραστηριότητά τους. Όμως, με βάση την εκλογική νομοθεσία, έχει τεθεί ανώτατο όριο δαπανών στις προεκλογικές εκστρατείες. Τα όρια είναι:Ευρωεκλογές: € 1,15 εκατομμύρια ανά κόμμαΠροεδρικές εκλογές: € 16,2 εκατομμύρια ανά υποψήφιο, για τον πρώτο γύρο. Για κάθε έναν από τους δύο υποψήφιους που φθάνουν μέχρι το δεύτερο γύρο, το όριο ανεβαίνει στα € 21,6 εκατομμύρια.Βουλευτικές εκλογές: € 38.000 συν € 0,15 ανά κάτοικο πολλαπλασιασμένο επί ένα συντελεστή (1,18 στις τελευταίες εκλογές), ώστε να αναπροσαρμόζεται ανάλογα με την εξέλιξη του πληθωρισμού (στις τελευταίες εκλογές, τα όρια κυμάνθηκαν από € 20.331 έως € 74.178).Στις δημοτικές, περιφερειακές και καντονικές εκλογές, εξαρτάται από το μέγεθος της εκλογικής περιφέρειας.Διαφάνεια:Ο έλεγχος και η δημοσίευση των λογαριασμών των πολιτικών κομμάτων56 γίνεται από την Επιτροπή Λογαριασμών Προεκλογικών Εκστρατειών και Πολιτικής Χρηματοδότησης (CNCCFP - Commission Nationale des Comptes de Campagne et des Financements politiques), η οποία ιδρύθηκε με το νόμο 90-55 του 1990 . Η CNCCFP συντίθεται από 9 ανώτατους δικαστικούς, οι οποίοι υπηρετούν μία θητεία 5 ετών. Τρία μέλη προέρχονται από το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο, τρία από το Ανώτατο Ποινικό Δικαστήριο και τρία από το Ελεγκτικό Συνέδριο. Η Επιτροπή έχει μόνιμη γραμματεία, η οποία αριθμεί μεταξύ 30 και 40 εξειδικευμένους υπαλλήλους από τα υπουργεία Δικαιοσύνης, Εσωτερικών και Οικονομικών, ενώ συνεργάζεται με περίπου 160 δικαστές, οι οποίοι καλούνται να ελέγξουν τους λογαριασμούς των υποψηφίων.Η Επιτροπή υποχρεούται να ελέγχει τους λογαριασμούς, μέσα σε διάστημα 6 μηνών από την ημέρα κατάθεσής τους. Μετά από το τέλος του ελέγχου, η Επιτροπή αποφαίνεται για το εάν τους κάνει αποδεκτούς ή τους απορρίπτει, ή εάν ζητά συμπληρωματικά στοιχεία. Εφ’ όσον οι λογαριασμοί γίνουν αποδεκτοί, τότε οι υποψήφιοι εισπράττουν την επιχορήγηση που δικαιούνται.Έλεγχος των οικονομικών στοιχείων των κομμάτων: Για να δικαιούται κρατική χρηματοδότηση ένα κόμμα, θα πρέπει να διατηρεί τα οριζόμενα αρχεία, οι οικονομικοί λογαριασμοί του να ελέγχονται από δύο Ορκωτούς Ελεγκτές και να καταθέτει όλα τα οριζόμενα στοιχεία στην Επιτροπή Λογαριασμών Προεκλογικών Εκστρατειών και Πολιτικής Χρηματοδότησης. Η Επιτροπή τα ελέγχει και τα δημοσιεύει στην Εφημερία της Κυβερνήσεως.56 Δείτε την τελική αναφορά της CNCCFP (αρχείο PDF – 3,5 Mb) για τους ισολογισμούς των γαλλικών κομμάτων κατά το έτος 2009 (μεγέθους 522 σελίδων). Πέραν των αναλυτικών λεπτομερειών που περιλαμβάνει, ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι, κατά το έτος εκείνο, το σύνολο των κομμάτων που υπέβαλαν αναφορές, είχαν συνολικά έσοδα ύψους € 198,6 εκατομμυρίων και συνολικές δαπάνες ύψους € 181,4 εκατομμυρίων.

81

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Στους λογαριασμούς των κομμάτων θα πρέπει να αναφέρονται όλες οι δωρεές, όλες οι συνδρομές και γενικά όλα τα έσοδα των κομμάτων. Δεν είναι απαραίτητο να αναφέρονται οι εισφορές σε είδος ή τα δάνεια που έγιναν προς το κόμμα. Επίσης, το κάθε κόμμα διαβιβάζει τον ισολογισμό του, καθώς και τους λογαριασμούς των αποτελεσμάτων της περιόδου. Αυτά, δημοσιεύονται, με ευθύνη της Επιτροπής, στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.Έλεγχος των οικονομικών των εκλεγμένων αντιπροσώπων: Σε διάστημα δύο μηνών μετά την εκλογή τους, όλοι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι είναι υποχρεωμένοι να καταθέτουν ειδική υπεύθυνη δήλωση στην Επιτροπή για την Οικονομική Διαφάνεια της Πολιτικής Ζωής (La Commission pour la transparence financière de la vie politique ) όπου καταγράφονται αναλυτικά όλα τα περιουσιακά τους στοιχεία. Την ίδια δήλωση υποχρεούνται να καταθέτουν και πάλι το αργότερο ένα μήνα πριν από την προγραμματισμένη λήξη της θητείας τους, ή μέσα σε δύο μήνες μετά τη λήξη της εφ’ όσον αυτή επήλθε πρόωρα. Η Επιτροπή ελέγχει για να επιβεβαιώσει ότι κατά τη διάρκεια της θητείας τους δεν απέκτησαν περιουσιακά στοιχεία που δεν δικαιολογούνται από τις αμοιβές της θέσης στην οποία εκλέχθηκαν.Ο έλεγχος όλων αυτών των στοιχείων, στην πράξη έχει αποδειχθεί ως ιδιαίτερα δύσκολος. Για το λόγο αυτό, η CNCCFP έχει δημιουργήσει “μοντέλα” λογαριασμών, στα οποία, οι οικονομικοί αντιπρόσωποι των υποψηφίων καταγράφουν (προτιμάται αυτό να γίνεται με ηλεκτρονικό τρόπο), όλα τα εισοδήματα και τα έξοδα των υποψηφίων.Παράλληλα, τελευταία, βρίσκεται σε πειραματική χρήση και η έκδοση ηλεκτρονικών αποδείξεων είσπραξης δωρεών από τους υποψήφιους, αφού αυτό διευκολύνει και επισπεύδει σημαντικά τη διαδικασία ελέγχου.Ποινές:Χρηματικές ποινές επιβάλλονται στους υποψήφιους που υπερβαίνουν τα ανώτατα όρια των επιτρεπόμενων δαπανών κατά τη διάρκεια προεκλογικών εκστρατειών. Η ποινή ισούται με το ποσό της υπέρβασης των δαπανών.Χρηματική ποινή, που μπορεί να συνδυαστεί και με ποινή φυλάκισης, επιβάλλεται όταν ένας υποψήφιος δε χρησιμοποιεί εξουσιοδοτημένο οικονομικό αντιπρόσωπο στη συλλογή των δωρεών, όταν παραβιάζει τους κανόνες προβολής κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, ή παραβιάζει τα επιτρεπόμενα όρια των δωρεών.Συμπεράσματα από την εξέταση της GRECO:Σε γενικές γραμμές, κρίθηκε ότι η γαλλική νομοθεσία στον τομέα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων καλύπτει τις κύριες προβλέψεις της Σύστασης Rec(2003)4. Η Γαλλία έχει θεσμοθετήσει ικανοποιητικούς κανόνες για να διασφαλίσει ένα συγκεκριμένο επίπεδο διαφάνειας στη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, οι οποίοι περιέχουν προβλέψεις για την εποπτεία και για την επιβολή ποινών.Κατά τον έλεγχο της GET, δεν προέκυψε κάποια σημαντική απόκλιση μεταξύ των κειμένων της νομοθεσίας και της εφαρμοζόμενης πρακτικής. Παρ 'όλα αυτά το σύστημα θα μπορούσε να βελτιωθεί με την ενίσχυση των κανόνων που ισχύουν. Πιο συγκεκριμένα: α) Ένα μεγάλο μέρος της νομοθεσίας του 1988, δεν ισχύει (ακόμη) για τις εκλογές της Γερουσίας και τη χρηματοδότηση των κοινοβουλευτικών ομάδων.β) Τα κόμματα έχουν μεγάλο περιθώριο “ελιγμών” στον χαρακτηρισμό των λογαριασμών που χρησιμοποιούνται στα λογιστικά τους βιβλία.

82

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

γ) Αναφορικά με το σύστημα της Εποπτείας, ενώ χρησιμοποιείται μία πολύ καλή ομάδα δικαστών και άλλων εξειδικευμένων υπαλλήλων, εν τούτοις, δε τους έχει δοθεί η δυνατότητα να ασκήσουν πραγματική εξουσία. Το σύστημα της Εποπτείας θα μπορούσε να είναι πιο αποτελεσματικό εάν αποκτούσε μεγαλύτερες εξουσίες στην επαλήθευση των ελεγχόμενων στοιχείων.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Γαλλίας (αγγλική γλώσσα)Γαλλία - Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Νόμος 88-227 ( Loi n ° 88-227 du 11 mars 1988 relative à la transparence financière de la vie p olitique ) Νόμος 90-55 ( Loi n ° 90-55 du 15 janvier 1990 relative à la limitation des dépenses électorales et à la clarification du financement des activités politiques ) CNCCFP (Commission nationale des comptes de campagne et des financements politiques)CNCCFP (από Wikipedia - FR) Ενημερωτικό φυλλάδιο για τη λειτουργία της CNCCFP (αρχείο pdf - ΕΝ)Εκλογική νομοθεσία Γαλλίας La Commission pour la transparence financière de la vie politique (Επιτροπή για την Οικονομική Διαφάνεια της Πολιτικής Ζωής) Γαλλία: Αναφορά αξιολόγησης από τη GRECO (Απρίλιος 2009)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΓαλλίαSGI - Αναφορά για ΓαλλίαComparative Party Finance Reform : The Cases of France and Britain (Μελέτη των Ben Clift (Warwick University) and Justin Fisher (Brunel University)).

83

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της ΓερμανίαςBundesrepublik Deutschland

Οι παλαιές πρακτικές χρηματοδότησης και κυρίως η χρηματοδότηση του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος κατά τη δεκαετία του 193057, ήταν η αφορμή για την προσπάθεια ρύθμισης του θέματος της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, ήδη από το 1945. Βασικό ζήτημα που απασχόλησε τους γερμανούς νομοθέτες ήταν η διαφάνεια των πηγών χρηματοδότησης. Για το λόγο αυτό, στο Σύνταγμα του 1949, προσδιορίστηκε με σαφήνεια ότι “τα πολιτικά κόμματα πρέπει να δημοσιοποιούν τις πηγές των εσόδων τους στο ευρύτερο κοινό” (Άρθρο 21).Έως το 1966, το άρθρο αυτό δεν είχε εφαρμογή, λόγω του ότι, έως τότε δεν είχε εκδοθεί το απαραίτητο νομοθετικό διάταγμα που να αναφέρεται στην κρατική χρηματοδότηση. Αυτή αποφασίστηκε με την έκδοση του νόμου για τα πολιτικά κόμματα (Parteiengesetz – PartG , 24/7/1967). Ο νόμος έδινε ιδιαίτερη σημασία σε θέματα διαφάνειας της χρηματοδότησης και των εξόδων που αυτή θα κάλυπτε. Το 1984 τέθηκαν σε εφαρμογή οι κανόνες για τη λογιστική μορφή των αναφορών που θα έπρεπε να κάνουν τα κόμματα σε σχέση με τα εισοδήματα, τις δαπάνες, τα περιουσιακά τους στοιχεία και τα χρέη τους. Το 1992 θεσμοθετήθηκαν όρια αναφορικά με το μέγιστο ύψος που θα μπορούσε να φθάσει η κρατική χρηματοδότησης, ενώ το 1994 αναθεωρήθηκαν τα όρια κάτω από τα οποία οι δωρητές των πολιτικών κομμάτων, μπορούσαν να απολαμβάνουν φορολογικές απαλλαγές. Όμως, το σημαντικό είναι ότι, είτε μέσα από την εφαρμογή του νόμου, είτε μέσα από την εμπειρία που αποκτήθηκε μετά από διάφορα σκάνδαλα τα οποία κάθε τόσο ταλαιπωρούν το γερμανικό πολιτικό βίο, η νομοθεσία υπόκειται σε διαρκή βελτίωση, έτσι ώστε να αποτελεί σήμερα μία από τις πιο σύγχρονες και αποτελεσματικές, στον τομέα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, σε παγκόσμιο επίπεδο. Η νομοθεσία:Ο νόμος για τα πολιτικά κόμματα (Parteiengesetz – PartG , 24/7/1967) προσδιορίζει τη χρηματοδότηση των κομμάτων στη Γερμανία και το επίπεδο της κρατικής επιχορήγησης που αυτά δικαιούνται να εισπράξουν. Το κριτήριο για τη διανομή της κρατικής επιχορήγησης είναι η θέση των κομμάτων στην κοινωνία. Αυτό μετράται με δύο τρόπους: α) με τον αριθμό των ψήφων που το κάθε κόμμα κερδίζει στις πλέον πρόσφατες εθνικές, τοπικές ή ευρωπαϊκές εκλογές και β) με το ποσό των χρημάτων που τα κόμματα συγκεντρώνουν μέσω των συνδρομών των μελών τους και των εισφορών ιδιωτών και αξιωματούχων τους.Κρατική χρηματοδότηση:Το ποσό των χρημάτων που κατευθύνεται προς τα πολιτικά κόμματα, τελικά προσδιορίζεται από τον Πρόεδρο της Βουλής (Bundestag), στις 15 Φεβρουαρίου κάθε έτους. Για να δικαιούται κρατική χρηματοδότηση ένα πολιτικό κόμμα, θα πρέπει:α) να έχει συγκεντρώσει το 0,5% των έγκυρων ψήφων κατά τις τελευταίες εθνικές εκλογές ή Ευρωεκλογές ή το 1% των ψήφων σε μία από τις τελευταίες τοπικές εκλογές (εκλογές των τοπικών κρατιδίων). β) να έχει καταθέσει (έως τις 30 Σεπτεμβρίου) στον Πρόεδρο της Βουλής (Bundestag), τα λογιστικά στοιχεία του προηγούμενου χρόνου. Σε περίπτωση που κάποιο κόμμα δεν προσκομίσει τα απαιτούμενα στοιχεία μέχρι τη λήξη της προθεσμίας, χάνει αμετάκλητα το 57 Το ζήτημα των συνθηκών που συνέδραμαν ώστε να οδηγηθεί, την περίοδο του Μεσοπολέμου, η Γερμανία στο ναζιστικό καθεστώς, εξακολουθεί να βαραίνει σημαντικά σε πολλές παραμέτρους της σημερινής κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής της Γερμανίας. Δείτε σχετική μελέτη για τη χρηματοδότηση του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος στη διάρκεια της δεκαετίας του 1930: Who Financed Adolf Hitler?

84

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

δικαίωμα του στην κρατική χρηματοδότηση. Παράλληλα, σε περίπτωση που κάποιο κόμμα καταθέσει λανθασμένα στοιχεία, μπορεί να τιμωρηθεί με χρηματικό πρόστιμο, ενώ, ανάλογα με τη φύση του αδικήματος, μπορεί να αποδοθούν ακόμη και ποινικές ευθύνες στα υπεύθυνα στελέχη του κόμματος58.Η συνολική κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων δεν μπορεί να ξεπερνά κάποιο προκαθορισμένο ποσό, το οποίο μεταβάλλεται στο χρόνο, ανάλογα με τα όρια που τίθενται στον νόμο περί πολιτικών κομμάτων. Σύμφωνα με απόφαση του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου στις 9 Απριλίου 1992, το όριο της κρατικής χρηματοδότησης ορίστηκε στα 230 εκατομμύρια μάρκα, μέτρο το οποίο ίσχυσε από το 1994 έως και το 1997. Στη συνέχεια, το ποσό αυτό αυξήθηκε (σύμφωνα με τον πληθωρισμό) στα 245 εκατομμύρια μάρκα για το χρονικό διάστημα από το 1998 έως και το 2001. Από το 2002 και έως σήμερα το όριο της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων έχει ορισθεί στα € 133 εκατομμύρια κάθε χρόνο (χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα διάφορα φορολογικά προνόμια που απολαμβάνουν τα κόμματα).Τρόπος υπολογισμού κρατικής χρηματοδότησης:Το συνολικό ποσό της κρατικής χρηματοδότησης που δικαιούται το κάθε κόμμα, υπολογίζεται με βάση το νόμο περί πολιτικών κομμάτων, ο οποίος σήμερα ορίζει ότι τα πολιτικά κόμματα που δικαιούνται κρατική χρηματοδότηση λαμβάνουν 0,85 ευρώ για κάθε έγκυρη ψήφο που κέρδισαν στις τελευταίες εθνικές εκλογές, τοπικές εκλογές και Ευρωεκλογές. Μετά τις πρώτες 4.000.0000 ψήφους το ποσό μειώνεται σε 0,70 ευρώ για κάθε επιπλέον ψήφο. Παράλληλα, σύμφωνα με τον ίδιο νόμο, κάθε κόμμα εισπράττει 0,38 ευρώ, για κάθε ευρώ που συγκέντρωσε από εισφορές πολιτών που κυμαίνονται κάτω από το όριο των 3.300 ευρώ. Όμως, το συνολικό ποσό της χρηματοδότησης που δικαιούται κάθε κόμμα, δε μπορεί να υπερβαίνει το ποσό που το κόμμα συγκέντρωσε από ιδιωτικές εισφορές.Στην πραγματικότητα, τα ποσά που λαμβάνουν τα κόμματα είναι μικρότερα απ’ αυτά που αναφέρονται παραπάνω, λόγω του ότι η μείωση της συνολικής χρηματοδότησης που διανέμει το Κράτος, προκαλεί μείωση που πλήττει αναλογικά όλα τα κόμματα.Με τον τρόπο που περιγράφηκε παραπάνω, ο νόμος προσπαθεί να διατηρήσει την αναγκαιότητα της άμεσης κοινωνικής συμμετοχής στα κόμματα και δίνει τα ανάλογα κίνητρα, ώστε αυτά να διατηρούν ισχυρούς τους δεσμούς τους με τα μέλη τους και την κοινωνία γενικότερα, ενώ παράλληλα προσπαθεί να πετύχει μία “σχέση ισορροπίας” στην πηγή των εσόδων των κομμάτων. Η σχέση αυτή έχει, μέχρι σήμερα, λειτουργήσει ομαλά και ικανοποιητικά59.Σύμφωνα με τη νομοθεσία, οι οργανισμοί νεολαιών, των πολιτικών κομμάτων που εκπροσωπούνται στη Βουλή, δικαιούνται κρατική χρηματοδότηση. Για να χρηματοδοτηθεί, ο οργανισμός της νεολαίας θα πρέπει να εγγυάται ότι πιστεύει στις δημοκρατικές αρχές που προσδιορίζει το Σύνταγμα της χώρας. Κατά το 2008, διανεμήθηκε το ποσό των 1.080.000 ευρώ περίπου, αναλογικά με τη δύναμη των κομμάτων στη Βουλή. Το ποσό αυτό δε συμπεριλαμβάνεται στη συνολική κρατική χρηματοδότηση που προσδιορίζεται για τα κόμματα. 58 Εν τούτοις, ο νόμος δίνει το δικαίωμα στα κόμματα να κάνουν διορθώσεις των λογαριασμών τους, έως και πριν από την έκδοση των αποτελεσμάτων των ελέγχων από τις υπηρεσίες της Bundestag ή πριν ένα λάθος αποκαλυφθεί από τον έλεγχο (διαδικασία αυτοδιόρθωσης). Εφ’ όσον ένα λάθος αποκαλυφθεί, τότε δε μπορεί να υπάρξει διόρθωση.59 Δείτε παράδειγμα κατανομής χρηματοδότησης για το 2007 (από το site της Budenstag)

85

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Οι κανόνες της χρηματοδότησης των κομμάτων, εφαρμόζονται αυτούσιοι και για τις προεκλογικές εκστρατείες. Στη Γερμανία δεν υφίσταται ο διαχωρισμός της τακτικής λειτουργίας ενός κόμματος, από τη λειτουργία του κατά τη διάρκεια μίας προεκλογικής εκστρατείας. Καθώς οι υποψήφιοι των εκλογών, κατά κανόνα διορίζονται από τα πολιτικά κόμματα, η χρηματοδότηση των υποψηφίων αυτών, είναι αρμοδιότητα του κόμματος.Σήμερα, 20 κόμματα καλύπτουν το όριο του 0,50% των ψήφων που απαιτεί ο γερμανικός νόμος και συνεπώς εισπράττουν κρατική χρηματοδότηση. Όμως, το 95% του συνολικού διανεμόμενου ποσού, καταλήγει στα ταμεία έξι μόλις κομμάτων. Ποσοστό 85% έως 90% των ιδιωτικών δωρεών και από εισφορές μελών, είναι κάτω από το όριο των 3.300 ευρώ, ανά δωρητή ανά έτος.Από το 1970, σημειώνεται μία πτωτική τάση στο απόλυτο, αλλά και στο σχετικό μέγεθος των δωρεών από επιχειρήσεις. Αυτό μπορεί να συμβαίνει για τέσσερις λόγους: α) οι φορολογικές ωφέλειες για δωρεές σε πολιτικά κόμματα, έχουν περιοριστεί μόνον για τους ιδιώτες60 και για σχετικά μικρά χρηματικά ποσά, β) μία σειρά σκανδάλων έχουν δημιουργήσει αισθήματα καχυποψίας για τα κόμματα και τους δωρητές, στην κοινωνία και στα Μ.Μ.Ε., γ) για ένα μεγάλο μέρος των δαπανών τους, τα κόμματα χρηματοδοτούνται πλέον από τον κρατικό Προϋπολογισμό και δ) δεν υφίσταται η ανάγκη για την “αγορά” πρόσβασης στο πολιτικό σύστημα, ή για την άσκηση “αθέμιτης επιρροής”, καθώς για την επίτευξη αυτών των στόχων, υπάρχουν πλέον επαρκή “μη οικονομικά” κανάλια.Κατά τη διάρκεια ενός πλήρους πολιτικού κύκλου, όπως αυτός της περιόδου 2005-2009, οι κρατικές επιχορηγήσεις κάλυψαν (κατά μέσο όρο) το 29% των συνολικών εσόδων των κομμάτων61. Στο ποσοστό αυτό, δεν υπολογίζονται η παροχή δωρεάν τηλεοπτικού και ραδιοφωνικού χρόνου από τα κρατικά ΜΜΕ, αλλά ούτε και η απώλεια φόρων του Κράτους, από τις φορολογικές απαλλαγές που ισχύουν για τις ιδιωτικές δωρεές προς τα κόμματα.Κατά το 2009, το κόμμα SPD συγκέντρωσε συνολικά (απ’ όλες τις πηγές χρηματοδότησης) € 173 εκατομμύρια, ενώ το κόμμα CDU συγκέντρωσε € 163 εκατομμύρια. Τα συνολικά έσοδα για τα κόμματα CSU (Χριστιανική Σοσιαλιστική Ένωση Βαυαρίας), D ie Grünen (Πράσινοι) FDP (Freie Demokratische Partei) και Die Linke (Αριστερά), κυμάνθηκαν μεταξύ € 27 και € 43 εκατομμυρίων. Με βάση τα στοιχεία που κατατέθηκαν στο Γερμανικό Κοινοβούλιο, πέραν από την κρατική επιχορήγηση που έφθασε στα € 128 εκατομμύρια, ποσό € 121 εκατομμυρίων προήλθε από συνδρομές και εισφορές μελών, € 90 εκατομμύρια από δωρεές ιδιωτών και € 55 εκατομμύρια από εισφορές εκλεγμένων αντιπροσώπων των κομμάτων, σε όλες τις βαθμίδες της διοίκησης.Έμμεση χρηματοδότηση:Πέραν από την άμεση οικονομική επιχορήγηση, το Κράτος παρέχει στα κόμματα μία σειρά από έμμεσες χορηγήσεις, ο κυριότερος όγκος των οποίων επικεντρώνεται στην παροχή δωρεάν τηλεοπτικού και ραδιοφωνικού χρόνου για τη μετάδοση πολιτικών μηνυμάτων, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, στους κρατικούς τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς.Μία άλλη έμμεση μορφή (χρηματικής) επιχορήγησης είναι η παροχή φορολογικών εκπτώσεων62 προς τους δωρητές για τις μικρές και μεσαίες ιδιωτικές δωρεές προς τα πολιτικά κόμματα. Στο ίδιο ευνοϊκό καθεστώς κατατάσσονται και οι συνδρομές των μελών. 60 Το 1958, με απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου, έληξε μία πολυετής πρακτική φορολογικών ελαφρύνσεων για τη χρηματοδότηση των κομμάτων από εταιρίες.61 Η Γερμανία, μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο, εμφανίζονται να έχουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή της ιδιωτικής χρηματοδότησης στα συνολικά έσοδα των πολιτικών κομμάτων.

86

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Για δωρεές έως € 1.650, ο δωρητής έχει άμεση μείωση του φόρου κατά €825 (επιστροφή 50%), ενώ για το τμήμα από €1.650 έως €3.300, ο δωρητής έχει ισόποση μείωση του φορολογητέου εισοδήματος63.Δαπάνες κομμάτων:Στον τομέα των εξόδων, το μεγαλύτερο τμήμα καλύπτουν τα έξοδα των προεκλογικών εκστρατειών, αφού κατά παράδοση στη Γερμανία, τα κόστη των προεκλογικών εκστρατειών καλύπτονται κυρίως από τα κόμματα και όχι από τους υποψήφιους. Κατά το 2009 (ήταν εκλογική χρονιά), τα μεγάλα κόμματα δαπάνησαν από 41% έως 50% του Προϋπολογισμού τους σε προεκλογικές δαπάνες. Ένα ποσοστό 50% έως 60% των δαπανών αυτών αφορούσε σε επικοινωνιακά έξοδα (δαπάνες για αγορά χρόνου στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο, για ενοικίαση χώρου για διαφημιστικές αφίσες και αγορά χώρου σε έντυπα), πέραν του δωρεάν χρόνου που δικαιούνται στα κρατικά μέσα, για την προβολή των πολιτικών τους θέσεων. Την ίδια χρονιά, το 23% των δαπανών κάλυψε τις αμοιβές του διοικητικού προσωπικού, ενώ το 15% τις διάφορες λειτουργικές ανάγκες των κομμάτων. Οικονομικές αναφορές και δημοσιοποίηση στοιχείων:Λόγω των συνταγματικών επιταγών, αλλά και ιστορικών ιδιαιτεροτήτων, το επίκεντρο των οικονομικών στοιχείων ενός πολιτικού κόμματος στη Γερμανία, είναι η έννοια της διαφάνειας. Η έννοια αυτή έχει δύο βασικές παραμέτρους: α) Την καταγραφή και αναφορά όλων των οικονομικών στοιχείων του κόμματος (εισόδημα, δαπάνες, περιουσιακά στοιχεία και χρέη) και β) τη δημοσιοποίηση της ταυτότητας των δωρητών. Κάθε πρόσωπο (φυσικό πρόσωπο, εταιρία ή οργανισμός) που προσφέρει (σε ετήσια βάση) πάνω από €10.000 σε κάποιο πολιτικό κόμμα, πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στην ετήσια οικονομική έκθεση του κόμματος. Προσφορές οι οποίες υπερβαίνουν τις €50.000 πρέπει να δημοσιοποιούνται μετά την πραγματοποίησή τους.Το άρθρο 21 του Συντάγματος και το άρθρο 23 του νόμου για τα πολιτικά κόμματα, ορίζουν ότι όλα τα πολιτικά κόμματα είναι υποχρεωμένα να δημοσιεύουν τα οικονομικά και λογιστικά τους στοιχεία, ανεξαρτήτως εάν δικαιούνται ή όχι κρατική χρηματοδότηση. Τα στοιχεία αυτά, αφού πρώτα ελεγχθούν από έναν ανεξάρτητο φορέα και από τον πρόεδρο της Bundestag, στη συνέχεια δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης. Τα στοιχεία αναφέρονται στο κόμμα σαν ενιαίο σύνολο, το οποίο περιλαμβάνει τον κεντρικό οργανισμό, τις οργανώσεις των κρατιδίων της ομοσπονδίας και τις τοπικές δημοτικές οργανώσεις.Το άρθρο 24 περιγράφει το πώς διαρθρώνονται τα λογιστικά στοιχεία που κατατίθενται για έλεγχο, ενώ προσδιορίζεται ότι οι λογαριασμοί των περιουσιακών στοιχείων και των υποχρεώσεων θα πρέπει να συνοδεύονται από αναλυτικές επεξηγηματικές σημειώσεις. Τέλος, το σύνολο των λογαριασμών θα πρέπει να ελεγχθεί από ένα ανεξάρτητο Ορκωτό Ελεγκτή, ο οποίος θα πρέπει να καταγράψει την άποψή του για το εάν οι εμφανιζόμενοι λογαριασμοί δίνουν μία πλήρη και επαρκή εικόνα για τα χρηματοοικονομικά στοιχεία και την κατάσταση του κόμματος. Στην συνέχεια, οι αξιωματούχοι του κόμματος παραδίδουν τα ελεγμένα στοιχεία στον Πρόεδρο της Βουλής, ο οποίος, αφού τα ελέγξει, τα δημοσιεύει στην εφημερίδα της Κυβέρνησης. Παράλληλα με τους γενικούς λογαριασμούς των κομμάτων, ο Πρόεδρος της 62 Διαπιστώνουμε δηλαδή μία έμπρακτη διάθεση του νομοθέτη να δώσει σημαντικά κίνητρα προς τον πολίτη για να συμμετάσχει και να χρηματοδοτήσει τη δραστηριότητα των πολιτικών κομμάτων.63 Υπολογίζεται ότι οι απαλλαγές στοιχίζουν στο γερμανικό δημόσιο περί τα € 100 εκατομμύρια κάθε χρόνο.

87

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Βουλής, δημοσιεύει στο ίντερνετ και μία σειρά αναλυτικών στοιχείων για τα έσοδα, τα έξοδα και τις οικονομικές συναλλαγές του κόμματος. Το άρθρο 26 δίνει τον ακριβή ορισμό του εισοδήματος ενός πολιτικού κόμματος. Διαπιστώνουμε ότι ο ορισμός αυτός είναι ιδιαίτερα ευρύς αφού, ανάμεσα σε άλλα, ορίζει ότι ως εισόδημα προσδιορίζεται κάθε χρηματικό έσοδο, αλλά και κάθε προσφορά που γίνεται σε είδος. Στο εισόδημα συμπεριλαμβάνονται: πληρωμές που έγιναν από άλλους για εκδηλώσεις και δραστηριότητες του κόμματος, υποχρεώσεις που για διάφορους λόγους το κόμμα εξαιρέθηκε από την πληρωμή τους, αύξηση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων. Οι προσφορές σε είδος καταγράφονται με βάση την τιμή που θα καταβάλλονταν σε μία πραγματική οικονομική συναλλαγή. Δε συνυπολογίζεται ως εισόδημα η προσφορά εθελοντικής εργασίας από μη επαγγελματίες.Οι οικονομικές δωρεές απ’ ευθείας σε υποψηφίους είναι αρκετά σπάνιες. Ο λόγος είναι καθαρά φορολογικός, αφού η δωρεά στο κόμμα: α) Θα δημιουργήσει επιπλέον έσοδο για το κόμμα, αφού αυτό θα εισπράξει από το Κράτος, επιπλέον €0,38 για κάθε ευρώ που συλλέγει από ιδιώτες, β) Ο δωρητής μπορεί να διεκδικήσει άμεση φορολογική επιστροφή για ένα μέρος από τη δωρεά (έως τα €1.650) και φορολογική απαλλαγή για το τμήμα από €1.650 έως €3.300. Αντίθετα, προσφέροντας απ’ ευθείας στον υποψήφιο ή στον βουλευτή, δε μπορεί να κάνει χρήση των ευνοϊκών αυτών ρυθμίσεων. γ) Σε περίπτωση δωρεάς απ’ ευθείας προς τον υποψήφιο, αυτός θα πρέπει να τη δηλώσει στις φορολογικές αρχές και να καταβάλει τον αναλογούντα φόρο. Εάν δεν το κάνει αυτό μέσα στις συγκεκριμένες προθεσμίες, θα κατηγορηθεί για φοροδιαφυγή.Οι δαπάνες πρέπει να διαχωρίζονται σε δύο κατηγορίες: α) στις δαπάνες προσωπικού και β) στις λειτουργικές δαπάνες. Οι λειτουργικές δαπάνες πρέπει να αναλύονται σε: τακτικές λειτουργικές δαπάνες, τακτικές πολιτικές δαπάνες και εκλογικές δαπάνες.Τα λογιστικά βιβλία, τα παραστατικά και κάθε άλλο λογιστικό έγγραφο, θα πρέπει να διατηρείται για διάστημα τουλάχιστον δέκα ετών, μετά τη λήξη του λογιστικού έτους στο οποίο αφορούν. Οι φορολογικές αρχές έχουν άμεση πρόσβαση στα αρχεία αυτά. Πρόσβαση έχουν και οι διωκτικές αρχές, εφ’ όσον συντρέχει περίπτωση έρευνας για εγκληματική ενέργεια που ενδεχόμενα διαπράχθηκε από αξιωματούχο του κόμματος.Κατά την περίοδο 1996-2008, οι διαδικασίες που προβλέπονται για παραβάσεις του νόμου περί πολιτικών κομμάτων, ενεργοποιήθηκαν σε 292 περιπτώσεις. Ποινική ασυλία:Τα μέλη του Γερμανικού Κοινοβουλίου και των Κοινοβουλίων των 16 κρατών της Ομοσπονδίας απολαμβάνουν ποινικής ασυλίας. Ποινική δίωξη κατά μέλους μπορεί να κινηθεί μόνο μετά από την άδεια του Κοινοβουλίου. Ωστόσο, σύμφωνα με την πολιτική που ακολουθεί το Κοινοβούλιο, η ποινική διαδικασία επιτρέπεται σε όλες τις περιπτώσεις, εκτός απ’ αυτές που έχουν να κάνουν άμεσα με πολιτικά αδικήματα. Το Γερμανικό Κοινοβούλιο έχει εκδώσει ψήφισμα με τίτλο “Αρχές που ισχύουν στις περιπτώσεις ασυλίας”64, το οποίο έχει ενσωματωθεί στον Κανονισμό Λειτουργίας του Κοινοβουλίου και στο οποίο αναφέρεται με σαφήνεια ότι, οι προβλέψεις περί ασυλίας είναι ένα τυπικό ζήτημα το οποίο σχετίζεται με την κοινοβουλευτική παράδοση και δεν έχει ως στόχο να λειτουργεί ως εμπόδιο για την ποινική δίωξη παρανομούντων μελών.

64 Παράρτημα 6 (σελίδα 107) των «Κανόνων Λειτουργίας του Γερμανικού Κοινοβουλίου». 88

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Τελικά συμπεράσματα:Ο Γερμανικός νόμος σχετικά με τα πολιτικά κόμματα (Parteiengesetz – PartG ), παρουσιάζει τουλάχιστον πέντε αναμφισβήτητες αρετές: 1) Είναι ένα από τα παλαιότερα ρυθμιστικά πλαίσια στην Ευρώπη αναφορικά με τα ζητήματα χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. 2) Έχει βαθιές συνταγματικές ρίζες, κάτι που οφείλεται στην νομολογία του Συνταγματικού Δικαστηρίου. 3) Δίνει μεγάλη έμφαση στη διαφάνεια των εσόδων των πολιτικών κομμάτων. 4) Έχει συμβάλει σε μία θετική ισορροπία μεταξύ της ιδιωτικής και της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, έτσι ώστε αυτά να μη βασίζονται αποκλειστικά στην κρατική χρηματοδότηση. 5) Έχει πετύχει την εφαρμογή μίας δίκαιης και λειτουργικής ενοποίησης των λογαριασμών των διαφόρων δραστηριοτήτων και προεκτάσεων των κομμάτων.Όπως συμβαίνει σε όλες σχεδόν τις χώρες, έτσι και στη Γερμανία, παρά την αυστηρή και αρκετά πλήρη νομοθεσία, κατά καιρούς έχουν ξεσπάσει πολλά σκάνδαλα που έχουν σαν αφετηρία τα οικονομικά στοιχεία των κομμάτων: Το σκάνδαλο Flick στη δεκαετία του 1980, το σκάνδαλο Kohl στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και η απόκρυψη ορισμένων μορφών εισοδήματος στους λογαριασμούς των πολιτικών κομμάτων είναι μερικά απ’ αυτά. Αυτό αποδεικνύει ότι η “απόλυτη διαφάνεια” είναι δύσκολο να επιτευχθεί και ότι η λειτουργία της εποπτείας στη Γερμανία, δεν κατορθώνει πάντα να αποκαλύπτει τις παράνομες πηγές χρηματοδότησης των κομμάτων. Η αξιλόγοηση που έγινε από την GET, στα πλαίσια της λειτουργίας της GRECO και με γνώμονα τη Σύσταση Rec(2003)4 περί ύπαρξης “Κοινών Κανόνων Χρηματοδότησης των Πολιτικών Κομμάτων”, επεσήμανε κενά στους τομείς της διαφάνειας των λογαριασμών, της εποπτείας για τη συμμόρφωση με τη νομοθεσία και την επάρκεια και αποτελεσματικότητα των κυρώσεων. Παράλληλα, η GET διαπίστωσε περιορισμό στις παρασχεθείσες πληροφορίες από το Κοινοβούλιο, το οποίο είναι και ο κύριος φορέας εποπτείας του συστήματος της χρηματοδότησης των κομμάτων (η GET αναφέρεται στο γεγονός ότι το Κοινοβούλιο δεν παρέδωσε στοιχεία αναφορικά με τις ποινές που επιβλήθηκαν με αφορμή τις διάφορες παραβάσεις της νομοθεσίας κατά τα τελευταία χρόνια).Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Γερμανίας (αγγλική γλώσσα)Γερμανία - Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Νόμος για τα πολιτικά κόμματα στη Γερμανία ( Parteiengesetz – PartG ) (από το site της Budenstag)Γερμανικό Κοινοβούλιο ( Bundestag ) (επίσημο site)Γερμανική Κυβέρνηση (επίσημο site)Στοιχεία για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων στη Γερμανία (από το site της Budenstag)Παράδειγμα κατανομής χρηματοδότησης για το 2007 (από το site της Budenstag)Γερμανία: Αναφορά αξιολόγησης από GRECO (Δεκέμβριος 2009)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΓερμανίαSGI - Αναφορά για ΓερμανίαState Funding for Political Parties in GermanyThe cartel theory and the funding of German political PartiesΧρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων στη Γερμανία (από Wikipedia)Who Financed Adolf Hitler ? (Τμήμα μελέτης)

89

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Βασίλειο της ΔανίαςDanmark

Η Δανία είναι Κοινοβουλευτική Βασιλευόμενη Δημοκρατία. Η νομοθετική εξουσία ασκείται από το Κοινοβούλιο (Folketinget), το οποίο έχει 179 μέλη, τα οποία εκλέγονται απευθείας από το λαό για θητεία τεσσάρων ετών. Αρχηγός του Κράτους είναι η Βασίλισσα της Δανίας.Θεσμικό πλαίσιο:Η νομοθεσία για την κρατική χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων θεσπίστηκε το 1986 και τέθηκε σε εφαρμογή από το 1987. Η πιο πρόσφατη νομοθεσία επί του ζητήματος αυτού, είναι ο νόμος 1291 του Δεκεμβρίου 2006, περί «χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων».Σύμφωνα με τη νομοθεσία, η χρηματοδότηση προς τα πολιτικά κόμματα διανέμεται από την κεντρική Κυβέρνηση, τα περιφερειακά και τα δημοτικά συμβούλια.Κρατική χρηματοδότηση:Η κρατική χρηματοδότηση διατίθεται στα κόμματα, καθώς και σε ανεξάρτητους υποψηφίους που συμμετείχαν στις τελευταίες εκλογές του Κοινοβουλίου (Folketing), υπό την προϋπόθεση ότι κέρδισαν τουλάχιστον 1.000 ψήφοι στις εκλογές. Κάθε κόμμα ή ανεξάρτητος υποψήφιος, που κέρδισε πάνω από αυτό τον αριθμό ψήφων, δικαιούται να λάβει DKK65 26,50 (€ 3.57) ανά ψήφο, ανά έτος (αφορά σε στοιχεία του 2009). Με βάση τα στοιχεία των εκλογών του 201166, η ετήσια κρατική χρηματοδότηση υπολογίζεται σε € 12,7 εκατομμύρια.Αρμόδιο για τη λειτουργία του προγράμματος χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και υποψηφίων είναι το Υπουργείο Εσωτερικών και Υγείας.Περιφερειακή χρηματοδότηση:Με τον ίδιο περίπου μηχανισμό, υπολογιζόνται και οι χρηματοδοτήσεις προς τα κόμματα και τους ανεξάρτητους υποψήφιους, από τα περιφερειακά και τα δημοτικά συμβούλια, για τη συμμετοχή τους στις τοπικές εκλογές.Σε περιφερειακό επίπεδο, εφ’ όσον κερδίσουν πάνω από 1.000 ψήφους, το κάθε κόμμα ή υποψήφιος, λαμβάνει το ποσό των 3,75 DKK (€0,50) για κάθε ψήφο που κέρδισε. Σε επίπεδο δημοτικών εκλογών, εφ’ όσον κερδίσουν πάνω από 1.000 ψήφους, το κάθε κόμμα ή υποψήφιος, λαμβάνει το ποσό των 6,00 DKK (€0,81) για κάθε ψήφο που κέρδισε.Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, αλλά και τα στοιχεία των τελευταίων περιφερειακών και δημοτικών εκλογών, η ετήσια χρηματοδότηση απ’ αυτές τις πηγές, προς τα κόμματα και τους ανεξάρτητους υποψήφιους, υπολογίζεται περίπου σε € 4,6 εκατομμύρια.Συνεπώς, το ύψος της συνολικής ετήσιας χρηματοδότησης προς τα πολιτικά κόμματα, υπολογίζεται σε € 17,3 εκατομμύρια.Έμμεση χρηματοδότηση:Τα πολιτικά κόμματα δικαιούνται δωρεάν χρόνο στα κρατικά ραδιοτηλεοπτικά μέσα, κατά τις προεκλογικές περιόδους. Όλα τα κόμματα, ανεξαρτήτως του μεγέθους τους ή του εάν κατέχουν έδρες στο Κοινοβούλιο, δικαιούνται ίσο χρόνο για την προβολή των θέσεών τους.65 Στις 31/12/2011, μία Κορώνα Δανίας ήταν ίση με 0,1345 ευρώ. Ή, € 1,00 = 7,43 DKK66 Δείτε τα αποτελέσματα των Κοινοβουλευτικών Εκλογών του 2011.

90

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ιδιωτική χρηματοδότηση:Εκτός από την κρατική ενίσχυση, τα πολιτικά κόμματα στη Δανία χρηματοδοτούνται και από ιδιώτες σε μεγάλο ποσοστό (35-61% και έως 80 % τα μεγάλα κόμματα). Τα χρήματα αυτά προέρχονται είτε από συνδρομές μελών είτε από μεμονωμένες ατομικές δωρεές.Δεν υπάρχουν κάποια όρια ή περιορισμοί αναφορικά με την ιδιωτική χρηματοδότηση των κομμάτων. Δωρεές μπορούν να καταβληθούν από καθέναν, ανεξάρτητα εάν είναι φυσικό ή νομικό πρόσωπο, εάν είναι ημεδαπός ή αλλοδαπός ή ακόμη και εάν είναι δημόσιος οργανισμός. Η νομοθεσία δεν περιορίζει ούτε τις ανώνυμες δωρεές.Φορολογικό καθεστώς:Τα κόμματα απαλλάσσονται από τη φορολογία επί των δωρεών και των συνδρομών που εισπράττουν. Οι δωρητές, ή τα μέλη των κομμάτων δεν απαλλάσσονται από τη φορολογία, για τα ποσά που καταβάλλουν.Όρια δαπανών:Δεν υπάρχει κανένα απολύτως όριο στις τακτικές ή τις προεκλογικές δαπάνες των κομμάτων, αρκεί αυτές να γίνονται για πολιτικούς σκοπούς.Λογιστική παρακολούθηση – Εποπτεία:Η χρηματοδότηση δίδεται στην κεντρική κομματική οργάνωση, η οποία διανέμει τα χρήματα κατά τη βούλησή της. Τα κόμματα (ή οι ανεξάρτητοι υποψήφιοι) δεν είναι υποχρεωμένοι να λογοδοτήσουν για το πώς δαπανούν τα χρήματα της κρατικής χρηματοδότησης. Η μόνη υποχρέωσή τους είναι μία ετήσια έγγραφη δήλωσή τους προς το Υπουργείο Εσωτερικών, η οποία αναφέρει ότι "το ποσό που εισπράχθηκε, έχει χρησιμοποιηθεί για πολιτικούς σκοπούς στο εσωτερικό της Δανίας, και ότι οι πολιτικές δραστηριότητες του κόμματος συνεχίζονται".Ωστόσο, από το 1996, εκτός από την παραπάνω δήλωση, τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να υποβάλλουν προς το Υπουργείο και ένα αντίγραφο των ετήσιων λογαριασμών τους. Κανόνες για τη δημοσίευση των λογαριασμών κόμματος θεσπίστηκαν το 1990. Σύμφωνα με τους κανόνες αυτούς, όλα τα κόμματα που προτείνουν υποψήφιους για τις κοινοβουλευτικές εκλογές, (καθώς και για τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου) έχουν την υποχρέωση να καταθέτουν στο Κοινοβούλιο, τον ετήσιο απολογισμό των οικονομικών, παρέχοντας πληροφορίες για τους διάφορους τύπους των εσόδων του κόμματος. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει να αναφέρουν: α) το ύψος της δημόσιας χρηματοδότησης, β) το συνολικό ύψος των εισπράξεων από συνδρομές μελών, γ) άλλες ιδιωτικές δωρεές, δ) τις εισφορές από εταιρίες και ε) τις εισφορές από διεθνείς οργανισμούς, συνδικαλιστικές οργανώσεις, ιδρύματα κλπ.Παράλληλα, από το 1996, ο ετήσιος απολογισμός πρέπει να συμπεριλαμβάνει και το όνομα κάθε ιδιώτη ο οποίος εισέφερε προς το κόμμα, πάνω από το ποσό των 20.000 DKK (€ 2.692) σε ετήσια βάση. Επίσης, πρέπει να αναφέρεται και το συνολικό ύψος των ανώνυμων δωρεών. Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Η ΑΜ Βασίλισσα της Δανίας (επίσημο site)Σύνταγμα της Δανίας (αγγλική γλώσσα)Δανία- Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Κοινοβούλιο Δανίας (επίσημο site)Δανία: Αναφορά αξιολόγησης από GRECO (Ιούλιος 2009)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΔανίαSGI - Αναφορά για Δανία

91

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δημοκρατία της ΕσθονίαςEesti Vabariik

Η Εσθονία είναι Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Τα 101 μέλη του Κοινοβουλίου (Riigikogu) εκλέγονται μέσω γενικών εκλογών κάθε τέσσερα χρόνια. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Εσθονίας είναι ο αρχηγός του Κράτους και εκλέγεται, για θητεία 5 ετών, από το Κοινοβούλιο.Το εκλογικό όριο για την είσοδο ενός κόμματος στο Κοινοβούλιο είναι το 5% των έγκυρων ψήφων.Θεσμικό Πλαίσιο:Τα πολιτικά κόμματα της Εσθονίας υπάγονται στο νόμο περί πολιτικών κομμάτων, ο οποίος τέθηκε σε εφαρμογή το 1994. Ο νόμος αυτός αναφέρεται στη χρηματοδότηση των κομμάτων και στις υποχρεώσεις που αυτά έχουν για τήρηση λογιστικών αρχείων, δημοσιεύσεων και αναφοράς προς τις αρχές. Σύμφωνα με το νόμο περί πολιτικών κομμάτων, στην Εσθονία, η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων μπορεί να προέρχεται τόσο από κρατική, όσο και από ιδιωτική χρηματοδότηση:Κρατική χρηματοδότηση:Κάθε πολιτικό κόμμα στην Εσθονία το οποίο λαμβάνει τουλάχιστον 1% του συνολικού αριθμού των ψήφων έχει δικαίωμα να παίρνει από το κράτος το ποσό των 9.615 ευρώ το χρόνο.Τα κόμματα τα οποία συγκεντρώνουν τουλάχιστον 4% των συνολικών ψήφων παίρνουν από τον κρατικό προϋπολογισμό το ποσό των 16.026 ευρώ το χρόνο.Τέλος, τα κόμματα τα οποία εκπροσωπούνται στη βουλή παίρνουν από το κράτος ένα επιπλέον ποσό το οποίο εξαρτάται από τον αριθμό των αντιπροσώπων που έχουν στη βουλή και το οποίο καθορίζεται από τον ετήσιο κρατικό προϋπολογισμό.Το 2007, επτά πολιτικά κόμματα στην Εσθονία έλαβαν κρατική οικονομική ενίσχυση, έξι εκ των οποίων εκπροσωπούνταν στη βουλή. Το συνολικό ποσό της χορήγησης ήταν € 3,8 εκατομμύρια και το μεγαλύτερο μέρος του ποσού αυτού (περίπου € 1,7 εκατ.) εισπράχθηκε από το μεγαλύτερο κόμμα (Party Union of Pro Patria and Res Publica). Κατά την περίοδο 2004-2006 το ποσό της κρατικής βοήθειας ήταν παρόμοιο με αυτό του 2007, εμφανώς αυξημένο με το αντίστοιχο του 2003 το οποίο ανέρχονταν στα 1.300.000 ευρώ.Δεν υπάρχει κάποια σταθερή μέθοδος με την οποία να υπολογίζεται το ποσό της ετήσιας χρηματοδότησης των κομμάτων, αλλά αυτό αποφασίζεται από τη Βουλή κάθε χρόνο, μετά από πρόταση του Υπουργού των Οικονομικών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη θεαματική αύξησή του κάθε χρόνο, έτσι ώστε να υπολογίζεται ότι, από το ποσό των € 0,40 που ανερχόταν η «ανά ψηφοφόρο» κρατική επιχορήγηση κατά το 1996, στο έτος 2004 η «ανά ψηφοφόρο» επιχορήγηση είχε φθάσει στα € 4,46, για να υποχωρήσει στα € 4,27 κατά το 200767 και να φθάσει περίπου στα € 4,9 εκατομμύρια κατά το 201068.

67 Estonia: The Increasing Costs and Weak Oversight of Party, σελ. 12.68 Κατά το 2011, η συνολική χρηματοδότηση αυξήθηκε ακόμη περισσότερο και έφθασε στα € 5,4 εκατομμύρια (δείτε σχετικό άρθρο). Το γεγονός αυτό, με αφορμή μάλιστα ένα σημαντικό σκάνδαλο που ξέσπασε γύρω από την προεκλογική εκστρατεία του Δημάρχου του Tallinn, έχει προκαλέσει μεγάλη κριτική από τον πληθυσμό, ο οποίος ζητά περιορισμό ή ακόμη και κατάργηση της χρηματοδότησης των κομμάτων. Το Νοέμβριο του 2011, η Βουλή ψήφισε νόμο που στοχεύει στην αύξηση της διαφάνειας της οικονομικής λειτουργίας των κομμάτων, ενώ όμως μία ομάδα νομικών αμφισβητούν τη συνταγματικότητα του νόμου,

92

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Το Κράτος δεν παρέχει άμεση χρηματοδότηση για τις προεκλογικές εκστρατείες κομμάτων και υποψηφίων, σε οποιοδήποτε επίπεδο εκλογών.Έμμεση χρηματοδότηση: Οι κυριότερες μορφές έμμεσης χρηματοδότησης αναφέρονται κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών και αφορούν σε δωρεάν χρόνο στα εθνικά ραδιοτηλεοπτικά μέσα και στην απαλλαγή από το φόρο διαφήμισης των διαφημιστικών μηνυμάτων στον Τύπο και τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ.Ιδιωτική χρηματοδότηση:Ο νόμος προσδιορίζει ότι τα έσοδα των κομμάτων, πέραν από την κρατική επιχορήγηση, μπορούν να προέρχονται από:- συνδρομές μελών- δωρεές από φυσικά πρόσωπα (χωρίς όριο ποσού)- έσοδα από τα περιουσιακά στοιχεία των κομμάτων- δάνεια ή πιστώσεις (ένα πολιτικό κόμμα μπορεί να δανεισθεί μόνον από Τράπεζα και μόνον με την προσημείωση των περιουσιασών του στοιχείων)Τα πολιτικά κόμματα δε μπορούν να δέχονται ανώνυμες δωρεές. Επίσης, δε μπορούν να δέχονται δωρεές από εταιρίες. Τα κόμματα υποχρεούνται στην άμεση επιστροφή τέτοιων δωρεών. Εάν αυτό δεν είναι δυνατό να γίνει, τότε τα χρήματα κατατίθενται (εντός δέκα ημερών) στο δημόσιο ταμείο και προστίθενται στο ποσό με το οποίο πρόκειται να χρηματοδοτηθούν τα πολιτικά κόμματα κατά τον επόμενο χρόνο. Τέλος τα κόμματα δεν μπορούν να ασχολούνται με οικονομικές δραστηριότητες από τις οποίες αποκομίζουν κέρδος.Φορολογική μεταχείριση:Οι εισφορές των πολιτών προς τα πολιτικά κόμματα (όχι όμως και προς τους ανεξάρτητους υποψηφίους ή τις προεκλογικές εκστρατείες), αφαιρούνται από το φορολογητέο εισόδημα, έως ποσοστό 5% του φορολογητέου εισοδήματός του.Τα κόμματα απαλλάσσονται από φορολογία για τα έσοδά τους από συνδρομές και δωρεές.Δαπάνες:Δεν υπάρχει όριο ποσοτικών ή ποιοτικών δαπανών στα πολιτικά κόμματα. Κατά το 2007, σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσαν τα κόμματα, τα συνολικά τους έξοδα έφθασαν στα € 7,74 εκατομμύρια, ποσό που είναι περίπου 10 φορές μεγαλύτερο απ’ αυτό που είχε αναφερθεί κατά το 199569.Λογιστική παρακολούθηση:Τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να διατηρούν αρχείο με όλες τις δωρεές που δέχονται. Τα αρχεία αυτά θα πρέπει να δημοσιεύονται στον ιστότοπο του κόμματος70. Οι εγγραφές των αρχείων θα πρέπει να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, το όνομα του δωρητή και το ποσό που δώρησε. Σε περίπτωση δωρεάς σε είδος, ο δωρητής πρέπει να υπολογίζει και την αξία της δωρεάς του σε χρήματα.Ο αρχηγός του πολιτικού κόμματος, πρέπει να εγγυηθεί για την ακρίβεια των πληροφοριών που δημοσιεύονται.Μετά το τέλος του έτους, το κόμμα συντάσσει τον ετήσιο ισολογισμό του. Ο ισολογισμός θα πρέπει να ελέγχεται από ανεξάρτητο Ορκωτό Ελεγκτή. Στον ισολογισμό του κόμματος, αλλά και το όλο σύστημα της κρατικής χρηματοδότησης προς τα πολιτικά κόμματα (δείτε σχετικό άρθρο).69 Estonia: The Increasing Costs and Weak Oversight of Party, σελ. 1570 Συχνά διατυπώνονται παράπονα ότι η εξεύρεση στοιχείων μέσα στα sites των κομμάτων δεν είναι εύκολη.

93

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

πρέπει να υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τις πηγές χρηματοδότησής του (ποσά είσπραξής, ημερομηνίες είσπραξης, ονόματα δωρητών κλπ), καθώς επίσης και των δαπανών (ποσά δαπανών, ημερομηνίες πληρωμής, ονόματα προμηθευτών, παραστατικά κλπ).Έλεγχος – Δημοσίευση στοιχείων:Το κόμμα δεν έχει υποχρέωση υποβολής του ισολογισμού του σε κάποια αρχή. Είναι όμως υποχρεωμένο να τον δημοσιεύσει στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και στον ιστότοπό του.Αντίθετα, έχει υποχρώση να υποβάλει στοιχεία και να δημοσιεύσει τη χρηματοδότηση και τις δαπάνες της προεκλογικής του εκστρατείας. Ένα μήνα μετά τις εκλογές, τα κόμματα πρέπει να υποβάλλουν σε ειδική επιτροπή της Βουλής (Select Committee ), αναφορά όπου περιγράφονται όλες οι δαπάνες των κομμάτων και των υποψηφίων, που έγιναν κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, καθώς επίσης και οι πηγές χρηματοδότησής τους. Η Επιτροπή έχει το δικαίωμα να ζητήσει επιπρόσθετα στοιχεία.Η Επιτροπή της Βουλής (Select Committee) ιδρύθηκε με βάση το νόμο εναντίον της διαφθοράς, τον Απρίλιο του 1999 και αποτελεί το ανώτατο ελεγκτικό όργανο του Κράτους, επί των οικονομικών των ανώτατων κρατικών αξιωματούχων. Εφ’ όσον η Επιτροπή κρίνει ότι τα στοιχεία που της παρασχέθηκαν από τα κόμματα είναι ανεπαρκή ή ελλιπή, τότε δικαιούται να ζητήσει πρόσθετες πληροφορίες. Δεν έχει το δικαίωμα να επιβάλει κυρώσεις κατά των κομμάτων. Έχει όμως την υποχρέωση να γνωστοποιήσει τυχόν υποψίες της και ενοχοποιητικά στοιχεία προς τις διωκτικές αρχές.Καθώς το κόστος της κρατικής χρηματοδότησης στην Εσθονία είναι (σε συγκριτικό επίπεδο) από τα υψηλότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με αφορμή μία σειρά σκανδάλων κατά τα τελευταία χρόνια, έχει υπάρξει μία μεγάλη δημόσια συζήτηση για το πώς θα πρέπει να είναι ο χειρισμός στο ζήτημα αυτό. Ήδη, τόσο κατά το 2010, όσο και κατά το 2011, έχουν υπάρξει ορισμένες τροποποιήσεις στη νομοθεσία71, οι οποίες στοχεύουν στην αύξηση της διαφάνειας στο ζήτημα της κρατικής χρηματοδότησης, αλλά και της χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Εσθονίας (αγγλική γλώσσα)Εσθονία - Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Ο Πρόεδρος της Εσθονίας (επίσημο site)Κοινοβούλιο της Εσθονίας (επίσημο site)Κυβέρνηση της Εσθονίας (επίσημο site)Select Committee on the Application of Anti-Corruption ActΕσθονία: Αναφορά αξιολόγησης από GRECO (Απρίλιος 2008)Εσθονία (από Wikipedia)Estonia: The Increasing Costs and Weak Oversight of Party Finance (άρθρο)

71 Οι κυριότερες μεταβολές αφορούν στον τρόπο διεξαγωγής των προεκλογικών εκστρατειών και στον τρόπο αναφοράς των πηγών χρηματοδότησής τους. 94

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ηνωμένο ΒασίλειοUnited Kingdom

Η Βουλή του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας είναι το ανώτατο νομοθετικό σώμα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η Βουλή αποτελείται: το Κοινοβούλιο (The House of Commons στο Westminster) και τη Βουλή των Λόρδων (The House of Lords ). Το Κοινοβούλιο έχει 650 μέλη (Members of Parliament) τα οποία εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό. Σήμερα στο Κοινοβούλιο εκπροσωπούνται 10 κόμματα, ενώ έχουν εκλεγεί και 2 ανεξάρτητοι βουλευτές. Η Βουλή των Λόρδων έχει 788 μέλη (ο αριθμός των μελών δεν είναι σταθερός), τα οποία διορίζονται72. Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν επίσης και τα παρακάτω νομοθετικά σώματα:• Το Κοινοβούλιο της Σκωτίας (The Scottish Parliament ) το οποίο έχει 129 έδρες. Σήμερα εκπροσωπούνται 5 κόμματα, ενώ έχει εκλεγεί και ένας ανεξάρτητος βουλευτής. • Το Κοινοβούλιο της Ουαλίας (The Welsh Assembly ), με 60 έδρες οι οποίες σήμερα κατανέμονται σε 4 κόμματα.• Το Κοινοβούλιο της Βόρειας Ιρλανδίας (The Northern Ireland Assembly ), με 108 έδρες, οι οποίες σήμερα κατανέμονται σε 7 κόμματα, ενώ έχει εκλεγεί και ένας ανεξάρτητος βουλευτής.

Τα κόμματαΗ λειτουργία των κομμάτων διέπεται από το νόμο “The Political Parties Elections and Referendums Act 2000 ” (PPERA), ο οποίος προσδιορίζει τον τρόπο που λειτουργούν τα κόμματα και που διεξάγονται οι εκλογές και τα δημοψηφίσματα . Οι κύριες ρυθμίσεις του νόμου είναι:• Η πρόβλεψη της διαδικασίας εγγραφής των κομμάτων, έτσι ώστε αυτά να υποχρεούνται στην παροχή λεπτομερειών για τα έσοδα και τις δαπάνες τους. • Η δημοσιοποίηση των δωρεών που δίδονται στα κόμματα, στους υποψήφιους και στα διάφορα κινήματα που συσχετίζονται με τα κόμματα.• Η οριοθέτηση δαπανών στα κόμματα κατά τις προεκλογικές εκστρατείες.• Η δημιουργία μίας ανεξάρτητης “Εκλογικής Επιτροπής” (Electoral Commission ) η οποία ρυθμίζει τη λειτουργία των κομμάτων και το καθεστώς χρηματοδότησης τους, χωρίς όμως να έχει εκτελεστική εξουσία. Η “Εκλογική Επιτροπή” επιβάλλει στα κόμματα την, σε τακτική βάση, κατάθεση των δηλώσεων των οικονομικών τους λογαριασμών και απαγόρευσε την είσπραξη δωρεών και χορηγιών από ξένους ή ανώνυμους δωρητές. Παράλληλα έθεσε αυστηρά όρια των δαπανών στις εκλογικές τους δαπάνες.

Χρηματοδότηση ΚομμάτωνΤο Ηνωμένο Βασίλειο έχει μία μακρά παράδοση κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας και τα πολιτικά κόμματα αποτελούν τη βάση του πολιτικού συστήματος. Η χρηματοδότηση των κομμάτων στο Ηνωμένο Βασίλειο, κατά κύριο λόγο προέρχεται από ιδιωτικές πηγές (το 50% έως το 80% των εισοδημάτων των κομμάτων προέρχεται από δωρεές), ενώ η κρατική

72 Σε αντίθεση με το παρελθόν, σήμερα μόνον τα 90 μέλη της υπηρετούν με κληρονομικό δικαίωμα. 95

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

επιχορήγηση είναι σχετικά μικρή. Η υψηλή ιδιωτική χρηματοδότηση είναι το αποτέλεσμα μίας μακράς πολιτικής παράδοσης, η οποία διατηρείται έως και σήμερα.Το Εργατικό κόμμα, το οποίο ιδρύθηκε (στα τέλη του 19ου αιώνα) από εργατικά συνδικάτα, παραδοσιακά εισπράττει το μεγαλύτερο τμήμα των εσόδων του από τα συνδικάτα. Το Συντηρητικό κόμμα (έχει τις ρίζες του στο κόμμα των Tory, το οποίο ιδρύθηκε το 1678) εισπράττει το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων του από δωρεές ιδιωτών και επιχειρήσεων.Το Φιλελεύθερο κόμμα καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων του από επιχειρήσεις και από άλλες ιδιωτικές πηγές.Η χρηματοδότηση των κομμάτων στο Ηνωμένο Βασίλειο, αποτελεί ένα πεδίο διαμάχης για πολλά χρόνια, ενώ ακόμη δεν έχουν υπάρξει οι τελικές ρυθμίσεις από τον κοινοβουλευτικό διάλογο που ξεκίνησε από το 2006, με αφρομή το σκάνδαλο “Cash for Honours ”, το οποίο αφορούσε στην παράλειψη από το νόμο της υποχρέωσης των κομμάτων να δηλώνουν τα ποσά με τα οποία είχαν δανειοδοτηθεί. Σε γενικές γραμμές, στο Ηνωμένο Βασίλειο, ένα πολιτικό κόμμα χρηματοδοτείται με τρεις τρόπους:• μέσω των συνδρομών των μελών του, • μέσω των δωρεών προς αυτό και• μέσω της κρατικής χρηματοδότησης.

Άμεση Κρατική ΧρηματοδότησηΤο ύψος της κρατικής χρηματοδότησης στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι μικρό και χορηγείται για πολύ συγκεκριμένους λόγους (για την ανάπτυξη πολιτικής). Σύμφωνα με το άρθρο 12 του PPERA, από το έτος 2002, το συνολικό ύψος της χρηματοδότησης δε μπορεί να υπερβαίνει τα δύο εκατομμύρια λίρες (€ 2,4 εκατομμύρια) ετησίως. Με το ποσό αυτό χρηματοδοτούνται τα κόμματα που διαθέτουν πάνω από δύο βουλευτές. Η κατανομή του ποσού γίνεται από την “Εκλογική Επιτροπή”, με βάση έναν σύνθετο τύπο. Τα κόμματα των Συντηρητικών, των Εργατικών και των Φιλελεύθερων Δημοκρατών, κατά τα τελευταία χρόνια μοιράζονται από £458,000, ενώ δύο κόμματα της Β. Ιρλανδίας λαμβάνουν από £155,000, το Scottish National Party λαμβάνει £162,000 και το Plaid Cymru της Ουαλίας λαμβάνει £151,000.Η “Χρηματοδότηση Short” (“Short Money ”, από το όνομα του βουλευτή Edward Short που πρότεινε το σχετικό νόμο, το 1975), η οποία δίδεται προς τα κόμματα της αντιπολίτευσης του Κοινοβουλίου, τα οποία κατέχουν δύο έδρες και που έχουν συγκεντρώσει περισσότερες από 150.000 ψήφους στις τελευταίες γενικές εκλογές.Η χρηματοδότηση γίνεται προς τα κόμματα της αντιπολίτευσης, με σκοπό:α) Να βοηθήσει να ανταποκριθούν στα κοινοβουλευτικά τους καθήκοντα (κάθε κόμμα λαμβάνει £14,015 για κάθε έδρα που κέρδισε στις τελευταίες εκλογλές και £27,99 για κάθε 200 ψήφους που κέρδισε το κόμμα).β) Να συνδράμει στις δαπάνες ταξιδιών των βουλευτών (το συνολικό ποσό των £153,956 κατανέμεται μεταξύ των δικαιούχων κομμάτων, σύμφωνα με την αναλογία που διανεμήθηκαν τα ποσά της παραπάνω παραγράφου (α)).γ) Nα καλύψει τα έξοδα λειτουργίας του γραφείου του Αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης. Το συνολικό ποσό των £652,936 διατίθεται για τις δαπάνες λειτουργίας του γραφείου του Αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης. Επιπρόσθετα, ο Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης εισπράττει μισθό που φθάνει στις £73,617 ετησίως, ενώ ο επί

96

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

κεφαλής της Κοινοβουλευτικής Ομάδας της Αντιπολίτευσης (Opposition Chief Whip ) και ο βοηθός του (Assistant Opposition Whip) εισπράττουν αντίστοιχα £41,370 και £26,820 ετησίως, πέραν από τους κοινοβουλευτικούς μισθούς τους. Με βάση τα αποτελέσματα των εκλογών του 2010, κατά το 2010 το συνολικό ύψος της “χρηματοδότησης Short” έφθασε στις £5.640.141,79 και κατανεμήθηκε ως εξής73:

Κόμμα Γενικά Έσοδα Ταξίδια Αρχ. Αντιπολ. ΣύνολοLabour £4,462,554.00 £129,991.79 £604,493.00 £5,197,038.79Democratic £125,591.00 £3,658.39 N/A £129,249.39Green £49,873.00 £1,452.79 N/A £51,325.79Plaid £60,328.00 £1,757.31 N/A £62,085.31SDLP £53,280.00 £1,552.02 N/A £54,832.02SNP £141,489.00 £4,121.49 N/A £145,610.49Η “χρηματοδότηση Cranborne” (“Cranborne Money ”, από το όνομα του Λόρδου Cranborne, ο οποίος ήταν ο επί κεφαλής της Βουλής των Λόρδων, στις 27/11/1996, όταν δηλαδή η συγκεκριμένη χρηματοδότηση θεσπίστηκε). Η χρηματοδότηση αυτή είναι παρόμοια με τη “χρηματοδότηση Short”, με τη διαφορά ότι δίδεται στη Βουλή των Λόρδων, με σκοπό να υποβοηθήσει τα κόμματα της εκεί αντιπολίτευσης να αντεπεξέλθουν στα καθήκοντά τους. Για το έτος 2009/2010, το συνολικό ποσό της “χρηματοδότησης Cranborne” έφθασε στις £726,988. Επιπρόσθετα, στα πλαίσια αυτής της χρηματοδότησης, θα πρέπει να συμπεριληφθεί και ο μισθός του Αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης της Βουλής των Λόρδων, ύψους £73.617 και του επικεφαλής της Ομάδας της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, ύψους £68.074.Συμπερασματικά, το συνολικό ύψος της “χρηματοδότησης Cranborne” έφθασε στις £868.679. Με βάση όλα τα παραπάνω στοιχεία, το σύνολο της δημόσιας χρηματοδότησης στο Ηνωμένο Βασίλειο, κατά το 201074 έφθασε στις £8.508.821 ή € 9.923.83875.

Έμμεση Κρατική ΧρηματοδότησηΔωρεάν τηλεοπτικός και ραδιοφωνικός χρόνος: Τα κόμματα και οι υποψήφιοι που δηλώνουν ότι θα λάβουν μέρος σε εκλογές, δικαιούνται ωφελημάτων σε είδος. Έτσι, τα κόμματα δεν έχουν υποχρέωση καταβολής αμοιβής για τον τηλεοπτικό ή ραδιοφωνικό χρόνο κατά τη διάρκεια προεκλογικών εκστρατειών (χορηγείται ανάλογα με τον αριθμό των εκλογικών περιφερειών στις οποίες κατεβάζει υποψήφιους το κάθε κόμμα). Το δικαίωμα αυτό ισχύει τόσο για τους ιδιωτικούς, όσο και για τους κρατικούς σταθμούς.Με βάση έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2008, υπολογίστηκε ότι η αξία του ραδιοτηλεοπτικού χρόνου που χρησιμοποίησαν τα πολιτικά κόμματα φθάνει περίπου στα 68 εκατομμύρια λίρες για μία εκλογική χρονιά και στα 16 εκατομμύρια λίρες για μία μη εκλογική χρονιά. Δωρεάν ταχυδρομικές υπηρεσίες: Κατά τις προεκλογικές περιόδους των γενικών εκλογών και των Ευρωεκλογών, οι υποψήφιοι έχουν το δικαίωμα δωρεάν αποστολής μίας “προεκλογικής επιστολής” σε κάθε εκλογέα της περιφέρειάς τους. Έχει εκτιμηθεί ότι η 73 Η τελευταία αναπροσαρμογή των κονδυλίων της “χρηματοδότησης Short” έγινε την 1/4/2008.74 Στοιχεία για την κατανομή της δημόσιας χρηματοδότησης στο Ηνωμένο Βασίλειο, δίνονται αναλυτικά στη σχετική σελίδα της “Εκλογικής Επιτροπής” (Δείτε το σύνδεσμο ).75 Στις 31/12/2010, 1 GBP = 1,1663 ευρώ.

97

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

ωφέλεια αυτή ανέρχεται στο ποσό των 20 εκατομμυρίων λιρών περίπου, ανά προεκλογική περίοδο.Δωρεάν χρήση εγκαταστάσεων: Κατά τις προεκλογικές περιόδους, οι υποψήφιοι δικαιούνται τη δωρεάν χρήση κρατικών αιθουσών (σε σχολεία, δημοτικά κτήρια κλπ) για την πραγματοποίηση πολιτικών συγκεντρώσεων.Ιδιωτική ΧρηματοδότησηΟι κανόνες της ιδιωτικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων προσδιορίζονται από το νόμο “The Political Parties Elections and Referendums Act 2000 ” (PPERA). Τα πολιτικά κόμματα χρηματοδοτούνται από διάφορες πηγές οι οποίες συμπεριλαμβάνουν τις συνδρομές των μελών και τις δωρεές. Οι χρηματικές εισπράξεις καταγράφονται και αναφέρονται σύμφωνα με τα όσα ορίζονται στον PPERA. Ο ίδιος νόμος προσδιορίζει το πώς εκλαμβάνονται οι διάφορες άλλες προσφορές, καθώς και οι προσφορές σε είδος.Δεν υπάρχουν νομοθετημένα όρια για το ύψος της δωρεάς που μπορεί να λάβει ένα κόμμα από έναν δωρητή. Όμως, οι δωρεές που υπερβαίνουν το ποσό των £200 πρέπει να προέρχονται από “επιτρεπόμενους δότες”. Ως “επιτρεπόμενος δότης” θεωρείται οποιοσδήποτε είναι εγεγραμμένος στους εκλογικούς καταλόγους, εταιρίες και οργανισμοί που λειτουργούν στο Ην. Βασίλειο ή στην Ευρωπαϊκή Ένωση (εφ’ όσον έχουν λειτουργία στο Η.Β.) και σωματεία. Τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να αναφέρουν στην Εκλογική Επιτροπή, ανά τρίμηνο, το σύνολο των δωρεών που έλαβαν, ανάλογα με την κατηγορία του δωρητή, παρέχοντας και τα πλήρη στοιχεία του δωρητή76. Τα σύνολα των ποσών της ιδιωτικής χρηματοδότησης που εισπράττουν τα κόμματα, αναλύονται δημόσια, στον ιστότοπο της Εκλογικής Επιτροπής (The Electoral Commission). (Δείτε το σχετικό σύνδεσμο ).Κομματικές συνδρομές: Αυτές συνιστούν ένα μεγάλο μέρος των εσόδων (ιδίως για το Συντηρητικό Κόμμα). Δεν υφίσταται κανένας περιορισμός στο ύψος της συνδρομής που θεσπίζει κάθε κόμμα. Εν τούτοις, εφ’ όσον αυτές ξεπερνούν τις £200, τότε εμπίπτουν στις υποχρεώσεις αναφοράς προς την Εκλογική Επιτροπή και δημοσιοποίησης που ισχύουν για τις δωρεές.Υποχρεώσεις αναφοράς υπάρχουν και στις περιπτώσεις που κομματικά στελέχη κάνουν χρηματικές εισφορές προς το κόμμα τους.Έσοδα από Δάνεια: Μέχρι τα μέσα του 2006, τα πολιτικά κόμματα δεν ήταν υποχρεωμένα να αναφέρουν στην Εκλογική Επιτροπή ή να δημοσιοποιούν τις διάφορες συμβάσεις δανεισμού που έχουν συνάψει. Μετά από μία σειρά σκανδάλων, η Βουλή ψήφισε το νόμο “Electoral Administration Act 2006 ” (EAA) (δείτε το κείμενο του νόμου ), ο οποίος μετά από πολλές αντιδράσεις ψηφίστηκε και από τη Βουλή των Λόρδων, χωρίς όμως να έχει τεθεί πλήρως σε εφαρμογή. Μεταξύ των μεταβολών που αυτός επέφερε στον PPERA, είναι και η υποχρέωση των κομμάτων να αναφέρουν κάθε “ρυθμιζόμενη συναλλαγή” (regulated transactions). Μεταξύ των “ρυθμιζόμενων συναλλαγών” περιλαμβάνονται και οι συμβάσεις δανείων, καθώς και άλλες πιστωτικές πράξεις.76 Η υποχρέωση αυτή δεν ισχύει στη Βόρειο Ιρλανδία.

98

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Οι ρυθμίσεις αυτές αναφέρουν ότι τα κόμματα δε μπορούν να δανειστούν ποσά άνω των £200, παρά μόνο από “επιτρεπόμενους δανειστές”. Τα κόμματα οφείλουν να αναφέρουν στην Εκλογική Επιτροπή, ανά τρίμηνο, την κατάσταση των δανειακών τους υποχρεώσεων. Παράλληλα, πρέπει να αναφέρουν:- κάθε νέο δάνειο που συνήφθη κατά τη διάρκεια του τριμήνου- δάνεια στα οποία, κατά τη διάρκεια του τριμήνου, υπήρξε μεταβολή των όρων τους- δάνεια τα οποία έληξαν- δάνεια στα οποία υπάρχει “μη επιτρεπόμενος” δανειστήςΈσοδα από επιχειρηματική δραστηριότητα: Τα έσοδα αυτά αντιμετωπίζονται (και λογιστικά, αλλά και φορολογικά) όπως αντιμετωπίζονται όλα τα επιχειρηματικά έσοδα. Τα έσοδα από μικτές δραστηριότητες των κομμάτων (π.χ. η οργάνωση ενός δείπνου, όπου η συμμετοχή “πωλείται” προς £150) λογίζονται ως δωρεές, αφού αφαιρεθεί η πραγματική αξία του προσφερόμενου δείπνου.Δωρεές από επιχειρήσεις: Εάν η δωρήτρια εταιρία είναι εισηγμένη σε Χρηματιστήριο, τότε πριν από την κατάθεση της δωρεάς, θα πρέπει οπωσδήποτε να ζητήσει την άδεια της Γενικής Συνέλευσης των μετόχων της. Οι υπόλοιπες εταιρίες είναι ελεύθερες να δωρίζουν, ανάλογα με τους εσωτερικούς τους κανονισμούς, αρκεί όμως να είναι ενεργές στο Ηνωμένο Βασίλειο και να είναι εγεγραμμένες, είτε στο Ηνωμένο Βασίλειο, είτε σε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.Ανώνυμες δωρεές: Επιτρέπεται η είσπραξη ανώνυμων δωρεών, αρκεί αυτές να μην ξεπερνούν το όριο των £200. Τα μεγέθη και ο αριθμός των ανώνυμων δωρεών αναφέρονται στην Εκλογική Επιτροπή. Ανώνυμες δωρεές άνω των £200 παραδίδονται στο δημόσιο ταμείο.Δωρεές από ξένους: Καθώς κάθε δωρεά άνω των £200 πρέπει να προέρχεται από “επιτρεπόμενο δωρητή”, δεν επιτρέπεται η είσπραξη δωρεών άνω των £200, από άτομα ή επιχειρήσεις οι οποίοι δεν ζουν ή δεν έχουν επαγγελματική σχέση με το Ηνωμένο Βασίλειο.Φορολογία ιδιωτικής χρηματοδότησηςΟι δωρεές προς τα κόμματα δε συνεπάγονται κάποια φορολογική απαλλαγή για τους δωρητές. Διαύγεια της ΧρηματοδότησηςΑπό την πλευρά της κρατικής χρηματοδότησης, η κατανομή των κεφαλαίων ανάμεσα στα κόμματα, ακολουθεί μία σταθερή παράδοση, η οποία τηρείται χωρίς να έχουν αναφερθεί διαφωνίες ή διαμαρτυρίες.Από την πλευρά της ιδιωτικής χρηματοδότησης, κατά τις τελευταίες δεκαετίες δεν έχουν υπάρξει κάποια ουσιαστικά σκάνδαλα τα οποία θα μπορούσαν να θέσουν το ζήτημα της σοβαρής έλλειψης διαύγειας στα οικονομικά των κομμάτων.Βεβαίως, στο Ηνωμένο Βασίλειο, η ίδια η παράδοση των πολιτικών και των κομματικών πρακτικών αποτελεί τον κυριότερο θεματοφύλακα για τη διασφάλιση του, κατά το δυνατό, μεγαλύτερου βαθμού διαύγειας, τόσο στη χρηματοδότηση, όσο και στην οικονομική λειτουργία των κομμάτων.

99

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δαπάνες ΚομμάτωνΜε βάση τα στοιχεία που έχουν αναφερθεί στην Εκλογική Επιτροπή, υπολογίζεται ότι, για την περίοδο 2002 - 2005, τα κυριότερα κόμματα είχαν τα παρακάτω έσοδα και δαπάνες (τα ποσά σε εκατομμύρια λίρες):- Labour Party: Έσοδα £28 - Δαπάνες: £32- Conservative Party: Έσοδα £17 - Δαπάνες: £23- Liberal Democrats: Έσοδα £5 - Δαπάνες: £5Ο νόμος PPERΑ, θέτει αυστηρά όρια στα ποσά που κάθε κόμμα μπορεί να δαπανήσει κατά τη διάρκεια μίας προεκλογικής εκστρατείας (το διάστημα διαφέρει ανάλογα με τον τύπο των εκλογών). Το τρέχον όριο δαπανών για τις εκλογές του Κοινοβουλίου, φθάνει στις £30,000 για κάθε εκλογική περιφέρεια (το Ηνωμένο Βασίλειο έχει 650 εκλογικές περιφέρειες) και σε ένα ανώτατο όριο £19,38 εκατομμυρίων για το σύνολο του κόμματος, όταν αυτό συμμετέχει σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες της χώρας.Αναφορές Κομμάτων:Τα πολιτικά κόμματα είναι υποχρεωμένα να τηρούν λεπτομερή λογιστικά βιβλία, τα οποία να μπορούν να δίνουν μία επαρκή και ακριβή εικόνα για τις συναλλαγές του κόμματος. Εν τούτοις, ο νόμος δεν επιβάλλει τη χρήση κάποιου ιδιαίτερου λογιστικού συστήματος.Τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να καταθέτουν διάφορα στοιχεία και αναφορές, σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, προς την Εκλογική Επιτροπή. Τα κόμματα δεν είναι υποχρεωμένα να δημοσιοποιούν τα οικονομικά τους στοιχεία (τα οποία εν τούτοις σε μεγάλο βαθμό δημοσιοποιούνται από την Εκλογική Επιτροπή), αλλά αρκετά κόμματα τα δημοσιοποιούν σε εθελοντική βάση.Η Εκλογική Επιτροπή είναι υπεύθυνη για την παρακολούθηση των οικονομικών των κομμάτων.Κυρώσεις σε παραβάσειςΟ νόμος PPERA προβλέπει μία σειρά κυρώσεων επί των παραβάσεων της νομοθεσίας για τη χρηματοδότηση των κομμάτων και την αναφορά των απαιτούμενων στοιχείων στις αρχές.Αρμόδια για τον έλεγχο της νομιμότητας της δράσης των κομμάτων είναι η Εκλογική Επιτροπή, η οποία παραπέμπει τυχόν παραβάσεις στην τακτική Δικαιοσύνη.Με βάση τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, μεταξύ των ετών 2001 και 2007, έγιναν 29 παραπομπές, οι οποίες κατέληξαν σε 23 καταδίκες διαφόρων βαθμών.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:The British Monarchy (επίσημο site)Το Κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου (επίσημο site)Ο Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου (επίσημο site)Registration of Political Parties Act 1998Political Parties and Election Act 2009Party finance and expenditure in the United Kingdom (The Government’s proposals – Ιούνιος 2008)Χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων στο Ην. Βασίλειο (από Wikipedia)Ηνωμένο Βασίλειο: Αναφορά αξιολόγησης από GRECO (Φεβρουάριος 2008)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για Ηνωμένο ΒασίλειοSGI - Αναφορά για Ηνωμένο ΒασίλειοThe Funding of Political Parties (Μελέτη 2007)Τα πολιτικά κόμματα στο Ην. Βασίλειο (από Wikipedia)Comparative Party Finance Reform: The Cases of France and Britain1 (Μελέτη)Public Perspectives:The future of party funding in the UK (Research - The Electoral Commission - 2006)

100

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δημοκρατία της ΙρλανδίαςRepublic of Ireland

Η Ιρλανδία είναι Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Το Κοινοβούλιο (Oireachtas) αποτελείται από δύο Σώματα. Από το Dαil Ιireann (το Κοινοβούλιο των Αντιπροσώπων) το οποίο αποτελείται από 166 βουλευτές που εκλέγονται άμεσα από το λαό για μία θητεία 5 ετών και το Seanad Ιireann, τα 60 μέλη του οποίου εκλέονται έμμεσα.Οι εκλογικοί νόμοι του 1997 και του 2005 συνιστούν το νομικό πλαίσιο για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των εκλογικών εκστρατειών. Οι νόμοι αυτοί προβλέπουν ότι τα κόμματα στην Ιρλανδία μπορούν να έχουν κρατική και ιδιωτική χρηματοδότηση.Κρατική χρηματοδότηση:Η κρατική χρηματοδότηση γίνεται με τρεις τρόπους:α) Απευθείας χρηματοδότηση για κόμματα που κέρδισαν το 2% των ψήφων στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές. Η χρηματοδότηση αυτή, κατά το 2009 έφθασε στα € 5.438.385 (το ποσό εξελίσσεται και μεταβάλλεται ανάλογα με την εξέλιξη του μισθού των δημοσίων υπαλλήλων). Κάθε κόμμα που πληροί τον όρο αυτό λαμβάνει το ποσό των € 126.974 ετησίως. Τα υπόλοιπα χρήματα από το αρχικό ποσό, κατανέμονται ανάλογα με τις ψήφους που έλαβε το κάθε κόμμα.β) Χρηματοδότηση (σε ετήσια βάση) με βάση τον αριθμό των βουλευτών και στα δύο κοινοβουλευτικά σώματα. Λόγω του ότι η χρηματοδότηση καταβάλλεται στον αρχηγό της κοινοβουλευτικής ομάδας κάθε κόμματος (ο οποίος βεβαίως στη συνέχεια την καταβάλλει προς το κόμμα), ονομάζεται «Party Leaders Allowance». Κατά το 2009, το σύνολο αυτής της μορφής χρηματοδότησης έφθασε στα € 8.169.179. γ) Χρηματοδότηση (μόνο κατά τα έτη των εκλογών) προς τους προεκλογικούς υποψήφιους, οι οποίοι κατόρθωσαν, είτε να εκλεγούν, είτε να κερδίσουν τουλάχιστον το 25% των ψήφων που ήταν απαραίτητοι για την εκλογή τους. Το μέγιστο ποσό που μπορεί να καταβληθεί με αυτή τη μορφή είναι € 8.700 για τις κοινοβουλευτικές εκλογές, € 38.092 για τις Ευρωεκλογές και € 260.000 για τις Προεδρικές εκλογές. Εάν δηλωθεί ότι μέρος των δαπανών αυτών έγινε από τα κόμματα, για λογαριασμό των υποψηφίων, τότε μέρος του ποσού καταβάλλεται προς τα κόμματα.Κατά το έτος 2009, η κρατική χρηματοδότηση διανεμήθηκε ως εξής:

Κόμμα Party Leaders

Allowance Electoral

Acts ΣύνολοFianna Fáil 2.915.876 2.329.418 5.245.294Fine Gael 2.921.386 1.574.916 4.496.302Labour Party 1.564.039 663.557 2.227.596Progressive Democrats 47.223 0 47.223Green Party 383.509 375.621 759.130Sinn Fein 332.846 494.873 827.7198.164.879 5.438.385 13.603.264Με βάση τα παραπάνω, για έναν πλήρη «εκλογικό κύκλο» 4 ετών, το ετήσιο ποσό της κρατικής επιχορήγησης υπολογίζεται περίπου σε € 14,3 εκατομμύρα77.

77 Αυτό προκύπτει εάν λάβουμε υπ’ όψη ότι ένα ποσό της τάξης των € 2,5 εκατομμυρίων, δίδεται ως «εκλογική αποζημίωση» κάθε 4 χρόνια. 101

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Έμμεση χρηματοδότηση: Αυτή αναλύεται κυρίως σε δωρεάν χρόνο στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα κατά την περίοδο των προεκλογικών εκστρατειών, καθώς επίσης και σε δωρεάν ταχυδρομικές υπηρεσίες (κάθε υποψήφιος δικαιούται να στείλει από μία δωρεάν επιστολή στους εκλογείς της περιφέρειάς του).Ιδιωτική χρηματοδότηση:Τα κόμματα και οι υποψήφιοι μπορούν να δέχονται δωρεές έως το ποσό των € 6.350 και € 2.540 αντίστοιχα. Κάθε δωρεά προς κόμματα και προς υποψήφιους που υπερβαίνει το ποσό των € 5.078,95 και € 634,87, θα πρέπει να δημοσιοποιείται.Παράλληλα, ο κάθε ιδιώτης μπορεί να είναι μέλος ενός κόμματος και να καταβάλλει συνδρομή.Τα κόμματα και οι υποψήφιοι επιτρέπεται να δέχονται δωρεές από επιχειρήσεις.Οι δωρεές και οι συνδρομές προς τα πολιτικά κόμματα δεν απολαμβάνουν φορολογικών απαλλαγών.Επίσης, ένα κόμμα μπορεί να έχει έσοδα από διάφορες δραστηριότητες και από οικονομικές εξορμήσεις.Δε μπορεί να δέχεται ανώνυμες δωρεές πάνω από το ποσό των €126,97. Σε διαφορετική περίπτωση, θα πρέπει να ενημερώσει άμεσα την εποπτική αρχή. Επίσης, δε μπορεί να δέχεται προσφορές από αλλοδαπά φυσικά ή νομικά πρόσωπα.Ο νόμος θέτει όρια στις προεκλογικές δαπάνες. Τα όρια προσδιορίζονται με βάση το μέγεθος της κάθε επικράτειας και, στις βουλευτικές εκλογές κυμαίνονται από € 30.150 έως € 45.200 ανά υποψήφιο (εκλογές 2007). Στις ευρωεκλογές του έτους 2009 είχαν ορισθεί σε € 230.000. Τέλος, ο όριο δαπανών για την προεκλογική εκστρατεία των προεδρικών εκλογών του 2004, είχε ορισθεί σε €1.300.000.Τα πολιτικά κόμματα δεν είναι υποχρεωμένα: α) να διατηρούν συγκεκριμένα βιβλία ή λογαριασμούς, β) να συγκεκριμενοποιούν τις δωρεές που δέχονται ή να δημοσιοποιούν τους λογαριασμούς τους, γ) να χρησιμοποιούν Ορκωτούς Ελεγκτές κατά τη σύνταξη των λογαριασμών τους και δ) να δημοσιεύουν τους ελεγχμένους λογαριασμούς εσόδων και εξόδων τους.Εν τούτοις, τα κόμματα, είναι υποχρεωμένα: α) να καταγράφουν σε λογαριασμούς κάθε δωρεά άνω των € 126,97 και να γνωστοποιούν το υπόλοιπο των λογαριασμών αυτών στην Επιτροπή Προτύπων της Βουλής (Standards Commission), β) να καταγράφουν τις δαπάνες των προεκλογικών τους εκστρατειών και να διαβιβάζουν τα σχετικά έγγραφα στην Επιτροπή Προτύπων και γ) να δίνουν αναλυτική κατάσταση των δαπανών που κάλυψαν με τα χρήματα της κρατικής επιχορήγησης.Κατά την τελευταία διετία και μετά από τις παροτρύνσεις της GRECO, διεξάγεται ένας ευρύς διάλογος για τη μεταβολή και την αυστηροποίηση μεγάλου μέρους των κανόνων χρηματοδότησης των κομμάτων, ώστε να αυξηθεί το επίπεδο του ελέγχου και της διαφάνειας.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Ιρλανδίας (αγγλική γλώσσα)Πρόεδρος της Ιρλανδίας (επίσημο site)Κοινοβούλιο Ιρλανδίας (επίσημο site)Κυβέρνηση της Ιρλανδίας (επίσημο site)Electoral Act, 1997Electoral Act , 2005 Standards in Public Office Commission (Standards Commission) (επίσημο site)Ιρλανδία : Αναφορά αξιολόγησης από GRECO (Δεκέμβριος 2009)Sustainable Governance Indicators – Ireland Report 2011

102

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Βασίλειο της ΙσπανίαςReino de España

Η Ισπανία είναι Κοινοβουλευτική Βασιλευόμενη Δημοκρατία. Το Κοινοβούλιό της (Cortes Generales) συντίθεται από δύο Σώματα: Τη Βουλή των Αντιπροσώπων (Congreso de los Diputados), η οποία έχει και τη νομοθετική εξουσία, με 350 μέλη που εκλέγονται από το λαό, και τη Γερουσία (Senado), με 50 μέλη που διορίζονται από τα νομοθετικά σώματα των τοπικών αυτόνομων κοινοτήτων. Η θητεία των μελών και των δύο σωμάτων είναι τετραετής.Η Ισπανία διαιρείται σε 17 Αυτόνομες Κοινότητες (Comunidades Autónomas)78, οι οποίες διαθέτουν δικές τους Κυβερνήσεις και Κοινοβούλια. Η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων βασίζεται στον Οργανικό Νόμο 5 του 1985, με τις διάφορες τροποποιήσεις που έχουν υπάρξει και τον Οργανικό Νόμο 8 του 2007. Κρατική χρηματοδότηση:Η κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων προέρχεται από:α) Κρατικές επιχορηγήσεις των εκλογικών δαπανών.β) Ετήσιες κρατικές επιχορηγήσεις για την κάλυψη των λειτουργικών δαπανών τους.γ) Ετήσιες κρατικές επιχορηγήσεις των αυτόνομων κοινοτήτων.δ) Έκτακτες επιχορηγήσεις για την κάλυψη δαπανών δημοψηφισμάτων.ε) Εισφορές που μπορούν να αποφασίσουν τα Κοινοβούλια των αυτόνομων κοινοτήτων ή των δημοτικών διαμερισμάτων.Οι κρατικές επιχορηγήσεις που δίνονται για την κάλυψη των λειτουργικών δαπανών των κομμάτων (περίπτωση «β») υπολογίζονται ανάλογα με τον αριθμό των βουλευτών που το κάθε κόμμα έχει στο Εθνικό Κοινοβούλιο και τις ψήφους που πήρε στις τελευταίες εθνικές εκλογές. Στη διανομή των ποσών της επιχορήγησης, το ένα τρίτο διανέμεται με βάση τον αριθμό των βουλευτών και τα δύο τρία με βάση τον αριθμό των ψήφων. Οι επιχορηγήσεις που δίδονται από τα Κοινοβούλια των αυτόνομων περιφερειών, χρεώνονται στους προϋπολογισμούς των περιφερειών και διανέμονται σύμφωνα με τον αριθμό των εδρών κάθε κόμματος και τις ψήφους που το κάθε κόμμα κέρδισε στις τοπικές εκλογές.Το ύψος της ετήσιας επιχορήγησης αποφασίζεται από τη Βουλή. Δεν υπάρχει ανώτατο όριο στην αύξηση που μπορεί να αποφασιστεί. Αντίθετα, υπάρχει κατώτατο όριο, το οποίο προσδιορίζεται από τον ετήσιο δείκτη τιμών καταναλωτή. Με βάση το οργανικό νόμο 8/2007, για την επιχορήγηση του έτους 2008, αποφασίστηκε αύξηση 20% σε σχέση με αυτή του 2007. Έτσι, κατά το 2008, η συνολική (κεντρική) κρατική επιχορήγηση έφθασε στο ποσό των € 82,1 εκατομμυρίων. Για το έτος 2009 έφθασαν στα € 83,0 εκατομμύρια και για το έτος 2010, στα € 85,0 εκατομμύρια. Βεβαίως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ποσό αυτό αφορά μόνον αυτό που εκταμιεύεται από τον Κρατικό Προϋπολογισμό και δε συμπεριλαμβάνει ποσά που ενδεχομένως λαμβάνουν τα κόμματα από τα περιφερειακά Κοινοβούλια.Ο ακριβής τρόπος διανομής των κεφαλαίων του Κρατικού Προϋπολογισμού εμφανίζεται στη σελίδα 24 του Παραρτήματος Ι, της «Αναφοράς Αξιολόγησης της GRECO ». Ο τρόπος 78 Aυτές είναι: Andalusia, Aragon, Asturias, Balearic Islands, Basque Country, Canary Islands, Cantabria, Castille-La Mancha, Castile-Leon, Catalonia, Extremadura, Galicia, La Rioja, Madrid, Murcia, Navarre, Valencia.

103

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

υπολογισμού των ενισχύσεων των περιφερειακών Κοινοβουλίων, εμφανίζεται στις σελίδες 25 και 26 του ιδίου Παραρτήματος.Η κρατική επιχορήγηση συνιστά την κύρια πηγή χρημάτων για τα πολιτικά κόμματα της Ισπανίας. Υπολογίζεται ότι αυτή αποτελεί το 80% έως το 95% των συνολικών τους εσόδων. Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι, το επίπεδο του αριθμού των κομματικών μελών, είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη.Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι, το παρόν σύστημα χρηματοδότησης, δείχνει να οφελεί περισσότερο τα μεγάλα και καθιερωμένα κόμματα, αφού η κρατική χρημτοδότηση είναι συνδεδεμένη με μία πετυχημένη συμμετοχή στις προηγούμενες εκλογές.Τέλος, ο νόμος θέτει ποσοτικά και ποιοτικά όρια στο επίπεδο των προεκλογικών δαπανών.Έμμεση χρηματοδότηση: Αποτελείται κυρίως από δωρεάν χρόνο σε ραδιοτηλεοπτικά μέσα κατά τη διάρκεια προεκλογικών εκστρατειών, αλλά και από μειωμένα ταχυδρομικά τέλη για την αποστολή προεκλογικού υλικού και τη χρήση δημόσιων χώρων για την πραγματοποίηση προεκλογικών συναντήσεων. Ιδιωτική χρηματοδότηση:Η ιδιωτική χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων μπορεί να προέλθει από:

• Τις συνδρομές μελών και τις δωρεές ιδιωτών. Ο νόμος δε θέτει περιορισμό στο ύψος των συνδρομών. Οι δωρεές θα πρέπει να είναι επώνυμες και μέσα στα όρια που θέτει ο νόμος (έως € 100.000 ανά έτος). Ως δωρεές νοούνται και οι κληρονομιές.• Τις δωρεές σε είδος από ιδιώτες.• Τις δωρεές από νομικά πρόσωπα (έως €100.000 ανά έτος και προαπαιτούν προηγούμενη ρητή απόφαση του Δ.Σ. των νομικών προσώπων).• Από αλλοδαπά πρόσωπα (ίδια όρια με τα πρόσωπα εσωτερικού).• Το εισόδημα από δραστηριότητες και την αξιοποίηση της περιουσίας των κομμάτων.• Τα δάνεια από το τραπεζικό σύστημα.Όλες οι δωρεές προς τα πολιτικά κόμματα πρέπει να κατατίθενται σε τραπεζικούς λογαριασμούς που έχουν ανοιχθεί ειδικά για το σκοπό αυτό.Τα κόμματα δε μπορούν να έχουν έσοδα από: α) ανώνυμους δωρητές, β) δωρεές δημόσιων οργανισμών και γενικότερα από ΝΠΔΔ, γ) από εταιρίες που αποτελούν προμηθευτές του δημοσίου και δ) από ξένες Κυβερνήσεις ή κρατικούς οργανισμούς άλλων κρατών.Το εισόδημα των πολιτικών κομμάτων το οποίο αποκτάται με τους παραπάνω τρόπους, δεν υπόκειται σε φορολογία. Οι δωρεές και οι συνδρομές προσώπων προς τα πολιτικά κόμματα,

αφαιρούνται από το φορολογητέο εισόδημα, έως το ποσό των € 600 ανά έτος.Υποχρεώσεις λογιστικής παρακολούθησης:Τα πολιτικά κόμματα πρέπει να τηρούν λεπτομερή βιβλία λογαριασμών, έτσι ώστε να εμφανίζουν πάντα και με ικανοποιητικό τρόπο την οικονομική κατάσταση του κόμματος και τη συμμόρφωσή του στις υποχρεώσεις που ορίζουν οι νόμοι. Οι λογαριασμοί εσόδων πρέπει να περιλαμβάνουν στοιχεία όπως: τα συνολικά έσοδα από συνδρομές και δωρεές, τις κρατικές επιχορηγήσεις, τα έσοδα από αξιοποίηση περιουσίας, τα έσοδα από δραστηριότητες του κόμματος, τα αποθέματα διαφόρων περιουσιακών στοιχείων.Οι λογιαριασμοί των εξόδων, θα πρέπει να περιλαμβάνουν: τα έξοδα προσωπικού, τα έξοδα αγορών αγαθών και υπηρεσιών, τα έξοδα εξυπηρέτησης δανείων, τα έξοδα κομματικών δραστηριοτήτων και τα γενικά λειτουργικά έξοδα. Παράλληλα, ο νόμος απαιτεί μία ξεχωριστή αναλυτική δήλωση για τα έσοδα και τα έξοδα των προεκλογικών εκστρατειών.

104

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Πρέπει επίσης να περιλαμβάνονται όλες οι κεφαλαιακές συναλλαγές που συσχετίζονται: με δάνεια από πιστωτικά ιδρύματα, επενδύσεις και εξέλιξη των υπολοίπων των χρεωστών και των πιστωτών.Τα κόμματα πρέπει να τηρούν ενοποιημένους λογαριασμούς, που να περιλαμβάνουν τους λογαριασμούς σε κρατικό, περιφερειακό και σε δημοτικό επίπεδο.Οι λογιαριασμοί θα πρέπει να περιλαμβάνουν ετήσιο ισολογισμό, αποτελέσματα χρήσεως, και επεξηγηματικές σημειώσεις. Οι λογαριασμοί αυτοί θα πρέπει να αναφέρουν κάθε κρατική επιχορήγηση και κάθε ιδιωτική εισφορά, η οποία θα συνοδεύεται από τα στοιχεία των δωρητών.Αναφορικά με τον τραπεζικό δανεισμό των κομμάτων, οι ετήσιοι λογαριασμοί θα πρέπει να περιλαμβάνουν αναλυτικά: το ύψος του δανεισμού, το τραπεζικό ίδρυμα, το επιτόκιο, την περίοδο αποπληρωμής, καθώς και κάθε άλλο σχετικό στοιχείο79.Όλα τα παραπάνω στοιχεία των ετήσιων λογαριασμών, θα πρέπει να κατατίθενται στο Συμβούλιο Ελεγκτών, έως τις 30 Ιουνίου του επομένου έτους.Εποπτεία και Έλεγχος:Τα πολιτικά κόμματα θα πρέπει να διαθέτουν ένα σύστημα εσωτερικού ελέγχου, το οποίο να εγγυάται τον επαρκή έλεγχο και την αναφορά κάθε πράξης και εγγράφου το οποίο συνεπάγεται την ανάληψη υποχρεώσεων ή την απόκτηση δικαιωμάτων οικονομικής φύσης. Η ετήσια αναφορά του τμήματος εσωτερικού ελέγχου θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στην ετήσια αναφορά προς το Συμβούλιο Ελεγκτών.Το Συμβούλιο Ελεγκτών είναι αρμόδιο για τον έλεγχο των οικονομικών δραστηριοτήτων των κομμάτων. Ο έλεγχος εξετάζει τη νομιμότητα των εσόδων και των εξόδων, αλλά και την τήρηση των λογιστικών υποχρεώσεων. Το Συμβούλιο εκδίδει σχετικό πόρισμα, το αργότερο 6 μήνες μετά την παραλαβή των ετησίων οικονομικών καταστάσεων από τα κόμματα. Το πόρισμα κατατίθεται για έγκριση στη Βουλή και στη συνέχεια δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.Κυρώσεις:Το Συμβούλιο των Ελεγκτών μπορεί να επιβάλλει τις παρακάτω ποινές:α) Στις περιπτώσεις που ένα κόμμα εισέπραξε παράνομα δωρεές, επιβάλλεται πρόστιμο ίσο με το διπλάσιο του ποσού που παρανόμως εισπράχθηκε, β) Εάν ένα κόμμα δεν καταθέσει τις ετήσιες καταστάσεις του ή εάν αυτές είναι ελλιπείς, τότε το συγκεκριμένο κόμμα μπορεί να αποκλεισθεί από την κρατική επιχορήγηση του επομένου έτους.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Ισπανίας (αγγλική γλώσσα)Ισπανία- Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Ισπανία- Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Κοινοβούλιο Ισπανίας (επίσημο site)Ισπανία: Αναφορά αξιολόγησης από GRECO (Μάιος 2009)The evolution of party funding reforms in Spain (1976-2011) (Μελέτη)79 Τα τραπεζικά δάνεια αποτελούν μία σοβαρή πηγή εισοδήματος για τα πολιτικά κόμματα της Ισπανίας. Συνθέτουν όμως και ένα σοβαρό κίνδυνο υπερχρέωσής τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία της GET (την ομάδα εργασίας της GRECO), ήδη από το έτος 2005, το σύνολο του τραπεζικού δανεισμού των ισπανικών κομμάτων είχε φθάσει στα € 145 εκατομμύρια. Είναι βέβαιο ότι ο δανεισμός αυτός σήμερα είναι σημαντικά υψηλότερος, ενώ δε λαμβάνεται υπ’ όψη ο δανεισμός των περιφερειακών κομμάτων που δραστηριοποιούνται αποκλειστικά στις αυτόνομες περιοχές, ο οποίος, σύμφωνα με δημοσιεύματα του Τύπου έχει φθάσει σε εκρηκτικά επίπεδα.

105

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ιταλική ΔημοκρατίαRepubblica Italiana

Η Ιταλία είναι Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Το Κοινοβούλιό της έχει δύο Σώματα: α) τη Βουλή των Αντιπροσώπων (Parlamento), με 630 μέλη που εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό για θητεία 5 ετών και β) τη Γερουσία (Senato) με 315 μέλη, τα οποία επίσης εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό, για θητεία 5 ετών80. Αργηχός του Κράτους είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος εκλέγεται εκλέγεται σε κοινή συνεδρίαση της Βουλής των Αντιπροσώπων, της Γερουσίας και απεσταλμένων από τις περιφερειακές διοικήσεις.Θεσμικό πλαίσιο:Το άρθρο 49 του Συντάγματος της Ιταλίας αναφέρει ρητά ότι: «Όλοι οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να συσχετίζονται με κόμματα, με στόχο να συμβάλουν, μέσω δημοκρατικών διαδικασιών, στον προσδιορισμό των εθνικών πολιτικών». Παρά την αναφορά αυτή του Συντάγματος, επί δεκαετίες δεν υπήρξε κάποια νομοθετική ρύθμιση για τα ζητήματα της λειτουργίας και της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, τα οποία αφέθηκαν να λειτουργούν αυτόνομα.Για πρώτη φορά, το ζήτημα αντιμετωπίστηκε νομοθετικά το Μάιο του 1974, με την ψήφιση του νόμου Νο 195/1974, ο οποίος προσδιόριζε τους τρόπους χρηματοδότησης των κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, τα κόμματα που κέρδιζαν πάνω από το 2% των ψήφων, δικαιούνταν κρατική επιχορήγηση, ενώ επιχορήγηση παρέχονταν και για τα έξοδα των προεκλογικών εκστρατειών. Κατά τη διάρκεια των επόμενων ετών, μία σειρά από νόμους, ρύθμισε ακόμη περισσότερο τα ζητήματα ελέγχου και διαφάνειας στη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων και των πολιτικών προσώπων.Όμως, η κατάρρευση του πολιτικού συστήματος στις αρχές της δεκαετίας του 1990, λόγω αποκαλύψεων περιπτώσεων εκτεταμένης πολιτικής διαφθοράς (“ιταλικό Watergate”), κατά το έτος 1993, προκάλεσε δημοψήφισμα81, με το οποίο, το 90% των ιταλών ψηφοφόρων αντιτάχθηκαν στην κρατική επιχορήγηση των κομμάτων, η οποία μετά απ’ αυτό διεκόπη, τουλάχιστον με τον τρόπο που ίσχυε έως τότε.Όμως, από το ίδιο έτος, ψηφίστηκε νέος νόμος, ο οποίος, αντί της “κρατικής χρηματοδότησης” καθιέρωνε το θεσμό της “κρατικής αποζημίωσης” για τα έξοδα των προεκλογικών εκστρατειών. Έτσι, τα κρατικά χρήματα διανέμονταν ανάλογα με τις ψήφους που το κάθε κόμμα κέρδιζε, ενώ καθιερώθηκαν και άλλες προεκλογικές ελαφρύνσεις (μειωμένα ταχυδρομικά τέλη, μειωμένος ΦΠΑ για προεκλογικά είδη κλπ) για τους υποψηφίους και τα κόμματα.Η διακοπή της κρατικής χρηματοδότησης, σε συνδυασμό με παραδειγματικά πρόστιμα που επιβλήθηκαν, προκάλεσε τον κίνδυνο της χρεοκοπίας των πολιτικών κομμάτων. Μπροστά στην απειλή αυτή, η Κυβέρνηση, τον Ιανουάριο του 1997, προσπάθησε να βρει μία λύση: Έδωσε τη δυνατότητα στους πολίτες, ένα μικρό ποσοστό των φόρων που όφειλαν στο 80 Και τα δύο σώματα ασκούν με τον ίδιο τρόπο τη νομοθετική εξουσία. Οι διαφορές είναι στον τρόπο εκλογής των μελών των δύο Σωμάτων. Ο υποψήφιος βουλευτής πρέπει να είναι τουλάχιστον 25 ετών και εκλέγεται από εκλογείς που έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους. Ο υποψήφιος γερουσιαστής, πρέπει να είναι τουλάχιστον 40 ετών και εκλέγεται από εκλογείς που έχουν συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας τους.81 Δείτε περισσότερα στοιχεία για το δημοψήφισμα του 1993.

106

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

κράτος (περίπου το 0,4%) να το καταθέσουν στο λογαριασμό όποιου κόμματος επιθυμούσαν. Όμως, και αυτή η προσπάθεια απέτυχε παταγωδώς. Μόλις το 0,5% των πολιτών επέλεξε να χρηματοδοτήσει τα κόμματα, αντί να πληρώσει φόρους! Έτσι, η Κυβέρνηση έπρεπε να βρει άλλες λύσεις, αφού η χρεοκοπία και η οικονομική κατάρρευση των κομμάτων βοήθησε στην ανατροπή του μέχρι τότε πολιτικού σκηνικού της χώρας και τη θεαματική άνοδο των κομμάτων που είχαν μεγαλύτερες οικονομικές δυνατότητες82.Το 1997, ο νόμος άλλαξε και πάλι και έτσι, τα κόμματα που είχαν εκλέξει τουλάχιστον έναν βουλευτή σε ένα από τα δύο σώματα, δικαιούνταν κρατική χρηματοδότηση.Το 1999, σε νέα ρύθμιση, επανήλθε η πρακτική της κρατικής επιχορήγησης (κάτω από την ονομασία της «εκλογικής αποζημίωσης») για όσα κόμματα κερδίζουν τουλάχιστον 4%, ή τουλάχιστον μία έδρα στις εκλογές για το Κοινοβούλιο, τη Γερουσία, τις περιφερειακές εκλογές και τις Ευρωεκλογές.Τα κόμματα που επιτυγχάνουν αυτό το όριο, μοιράζονται κάθε χρόνο ένα ποσό που υπολογίζεται από τον τύπο: € 1,00 x τον αριθμό των εγεγραμμένων ψηφοφόρων των κοινοβουλευτικών εκλογών. Σημειώνεται ότι, καθώς ο αριθμος των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων στις Κοινοβουλευτικές Εκλογές του Απριλίου 2008 έφθασε στα 47.041.814 άτομα, το ετήσιο ποσό της «αποζημίωσης» φθάνει στα € 47 εκατομμύρια ευρώ, ανά εκλογή. Η ετήσια κατανομή του ποσού αυτού βασίζεται στα αποτελέσματα των εκλογών του κάθε Σώματος.83.Συνεπώς, με βάση τον παραπάνω τύπο, προκύπτει ότι το ποσό της κρατικής επιχορήγησης προς τα ιταλικά πολιτικά κόμματα, από το 2000 έως και το 2010 έφθανε στα € 188 εκατομμύρια84. Με τροπολογία που ψηφίστηκε το Μάιο του 2010, το ποσό της ανά ψηφοφόρο «αποζημίωσης» μειώθηκε κατά 10%. Με νεότερη τροπολογία του Ιουλίου του 2010 μειώθηκε κατά ακόμη 10%, και συνεπώς, η ετήσια αποζημίωση για το 2011 φθάνει στα € 170 εκατομμύρια. Τέλος, με νέα τροπολογία της 6ης Ιουλίου 2011, μειώθηκε περαιτέρω, στα € 0,70 ανά ψηφοφόρο, ανά εκλογή. Η εφαρμογή αυτής της τροπολογίας θα αρχίσει μετά από τις πρώτες εκλογές κάθε κοινοβουλευτικού Σώματος.Η συμμετοχή της κρατικής χρηματοδότησης στα συνολικά έσοδα των κομμάτων αυξάνει σημαντικά κατά τα τελευταία χρόνια και ήδη κινείται σε επίπεδα (κατά μέσο όρο) πάνω από το 80%. Τα κόμματα που εισπράττουν την ετήσια αποζημίωση, είναι υποχρεωμένα να διαθέτουν ποσοστό 5% απ’ αυτή, σε ενέργειες και σε δραστηριότητες που θα προσελκύσουν περισσότερες γυναίκες στην πολιτική.Παράλληλα, έχει προβλεφθεί αποζημίωση για τις επιτροπές οι οποίες συντονίζουν τη συλλογή υπογραφών για τη διενέργεια δημοψηφισμάτων (τα δημοψηφίσματα στην Ιταλία είναι αρκετά συχνά), η οποία μπορεί να φθάσει σε ανώτατο όριο τα € 2,6 εκατομμύρια περίπου, ανά έτος.82 Μεταξύ αυτών και του Forza Italia του Silvio Berlusconi.83 Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των Κοινοβουλευτικών εκλογών της 13 ης Απριλίου 2008 , δικαιούχοι για την αποζημίωση ήταν 7 πολιτικά κόμματα. Με βάση τα αποτελέσματα των εκλογών και για τα υπόλοιπα Σώματα αντιπροσώπων (Γερουσία, Ευρωκοινοβούλιο, Περιφερειακά Κοινοβούλια) προκύπτει ότι την πλειοψηφία των χρημάτων της κρατικής επιχορήγησης μοιράζονται κυρίως 7 πολιτικά κόμματα.84 Στο ποσό αυτό υπήρχε μία μικρή διακύμανση, ανάλογα με την εξέλιξη του αριθμού των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων.

107

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ο νόμος του 1999 έθεσε ανώτατο όριο δαπανών για κάθε υποψήφιο, το οποίο υπολογίζεται με τον τύπο € 41 συν € 0,05 για κάθε ψηφοφόρο, σε κάθε μονοεδρική περιφέρεια και € 0,04 για κάθε ψηφοφόρο σε πολυεδρική περιφέρεια. Επίσης, όρισε ότι καμία ιδιωτική εισφορά δε μπορεί να υπερβαίνει τα € 11.182. Ο νόμος διατήρησε τις δωρεές εταιριών, αλλά απέκλεισε τις εταιρίες που έχουν μετοχές εισηγμένες σε κάποιο Χρηματιστήριο.Δημοσιοποιήσεις και Αναφορές:Σημαντικές μεταβολές στις υποχρεώσεις των κομμάτων για δημοσιοποιήσεις των οικονομικών τους στοιχείων και αναφορές προς διάφορες ελεγκτικές αρχές, έθεσε ο νόμος του Δεκεμβρίου του 1993. Με βάση το νόμο αυτό:

• Κάθε εισφορά πάνω από € 5.000 που δίδεται κατά τη διάρκεια μίας προεκλογικής εκστρατείας, θα πρέπει να δημοσιοποιείται. • Δημιουργήθηκε το Εθνικό Γραφείο Ελέγχου (Collegio di controllo sulle spese

elettorali presso la Corte dei Conti) το οποίο αποτελείται από μέλη του ελεγκτικού δικαστηρίου και το οποίο είναι η ανώτατη εποπτική αρχή σε θέματα χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτων.• Θεσπίστηκε η υποχρέωση για υποβολή, από τους αντιπροσώπους των κομμάτων της υποβολής (έως τις 30 Ιουνίου του επομένου έτους) των λογαριασμών των εσόδων και εξόδων τους στον Πρόεδρο της Βουλής. Από τη Βουλή, οι λογαριασμοί διαβιβάζονται στο Εθνικό Γραφείο Ελέγχου, όπου οι λογαριασμοί ελέγχονται. • Προσδιορίστηκε το περιεχόμενο των υποβαλλόμενων λογαριασμών, έτσι ώστε αυτοί να περιέχουν στοιχεία όπως: έσοδα από συνδρομές, δωρεές ιδιωτών και επιχειρήσεων, κρατικές επιχορηγήσεις, χρέη προς τράπεζες κλπ.• Θεσπίστηκαν πρόστιμα για την παράβαση της νομοθεσίας για τις προεκλογικές δαπάνες85, τα οποία κυμαίνονται από € 25.822 έως € 103.291. Σε κομματικό επίπεδο, εάν υπάρχουν παρατυπίες στις λογιστικές αναφορές των κομμάτων, ο Υπουργός των Οικονομικών μπορεί να αρνηθεί την κρατική επιχορήγηση προς κάποιο κόμμα86.• Θεσπίστηκε η υποχρέωση για να κόμματα να δημοσιεύουν τον ετήσιο ισολογισμό τους τόσο στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, όσο και σε δύο εθνικής κυκλοφορίας εφημερίδες.

Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Ιταλίας (αγγλική γλώσσα)Ιταλία - Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Νόμος Δεκεμβρίου 1993 ( L. 10 dicembre 1993, n. 515 ) (ιταλική γλώσσα)Κοινοβούλιο της Ιταλίας Controlling political party funding in Italy (Μελέτη του Massimo Siclari, Καθηγητή του Università di Teramo)Party Finance and Political scandal in Latin Europe (Μελέτη των Véronique Pujas and Martin Rhodes)

85 Μέχρι το 1993, οι Βουλευτές διατηρούσαν το προνόμιο της ασυλίας στις περιπτώσεις παράνομης χρηματοδότησης και λανθασμένων οικονομικών αναφορών. Όμως, με νομοθετική ρύθμιση του 1993, το προνόμιο αυτό καταργήθηκε.86 Είναι χαρακτηριστικό ότι, σε μια προσπάθεια για την αλλαγή της επικρατούσας νοοτροπίας, στις εκλογές του επομένου έτους (1995), οι εποπτικές αρχές τιμώρησαν με αυστηρά πρόστιμα, τρία από τα μεγαλύτερα κόμματα της χώρας, λόγω του ότι είχαν υπερβεί τα επιτρεπόμενα όρια προεκλογικών δαπανών.

108

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Κυπριακή Δημοκρατία

Στην Κύπρο, ήδη από το 1991, το Κράτος είχε αναπτύξει την πρακτική της παραχώρησης δημοσίων επιχορηγήσεων προς τα πολιτικά κόμματα. Οι επιχoρηγήσεις δίνονταν ετησίως μόνο στα κόμματα τα οποία εκπροσωπούνταν στη Βουλή. Μέχρι να ψηφιστεί σχετικός νόμος που ρύθμισε το θέμα, το ζήτημα ήταν στη αρμοδιότητα του υπουργικού συμβουλίου, το οποίο αποφάσιζε τον τρόπο της διανομής της επιχορήγησης μεταξύ των πολιτικών κομμάτων. Σύμφωνα με πληροφορίες που λήφθηκαν από τη γραμματεία της Βουλής, η ολική επιχορήγηση που δόθηκε το 2010 στα πολιτικά κόμματα που αντιπροσωπεύονται στη Βουλή, έφθασε στα 4.470.000 ευρώ, τα οποία διατέθηκαν ως εξής:• 27.000 ευρώ δόθηκαν στα κόμματα συνολικά για διαδικασίες που αφορούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση • 94.000 ευρώ δόθηκαν ως βασική χορήγηση σε κάθε πολιτικό κόμμα για τα βασικά του λειτουργικά έξοδα • τα υπόλοιπα 3.879.000 ευρώ κατανεμήθηκαν στα κόμματα ανάλογα με τα εκλογικά τους αποτελέσματα• τέλος, ένα επιπλέον χρηματικό ποσό διαμοιράστηκε μεταξύ αυτών για να καλυφθούν τα έξοδα των προεκλογικών τους εκστρατειών. Με το νόμο 20(I)/2011, περί “Πολιτικών των Κομμάτων ”, το Κράτος προσφέρει οικονομική επιχορήγηση σε όλα τα νόμιμα κόμματα για τα προεκλογικά και τα λειτουργικά τους έξοδα. Το μέγεθος της επιχορήγησης εξαρτάται από τον αριθμό των ψήφων που έλαβε κάθε κόμμα στις προηγούμενες εκλογές.

Νόμος περί “Πολιτικών Κομμάτων”:Ο νόμος περί πολιτικών κομμάτων και ο εκλογικός νόμος αποτελούν τους δύο νόμους που διέπουν το ρυθμιστικό πλαίσιο για τη χρηματοδότηση των κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών. Ο νόμος περί πολιτικών κομμάτων που ψηφίστηκε το Φεβρουάριο του 2011, καθιέρωσε νομικό ορισμό των πολιτικών κομμάτων και εισήγαγε κανονισμούς για τη χρηματοδότηση των κομμάτων και την παρακολούθησή της. Σύμφωνα με το νόμο, τα πολιτικά κόμματα μπορούν να λάβουν ιδιωτικές δωρεές, χρηματικές ή σε είδος, και κρατική χρηματοδότηση.Σύμφωνα με το νόμο, η κρατική χρηματοδότηση κατανέμεται σήμερα στα κοινοβουλευτικά κόμματα και στα μη κοινοβουλευτικά κόμματα. Η κρατική χρηματοδότηση αποτελείται από τακτική χρηματοδότηση για τις συνήθεις κομματικές δραστηριότητες και από εκλογική για τη χρηματοδότηση των προεκλογικών δαπανών. Η τακτική χρηματοδότηση παρέχεται στα κοινοβουλευτικά κόμματα ανάλογα με τον αριθμό των εδρών τους στο Κοινοβούλιο87. Η χρηματοδότηση για εκλογικές δαπάνες παρέχεται σε όλα τα κόμματα, συμπεριλαμβανομένων και των μη κοινοβουλευτικών κομμάτων, εφόσον παρουσιάσουν 87 Το Κοινοβούλιο της Κύπρου διαθέτει 59 έδρες. Ένας αριθμός 56 βουλευτών εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό για θητεία πέντε ετών, ενώ τρεις έδρες διατίθενται στις μειονότητες των Μαρωνιτών, των Λατίνων και των Αρμενίων. Επίσης, υπάρχει ένας αριθμός 24 εδρών που ανήκουν στην Τουρκοκυπριακή Κοινότητα, οι οποίες όμως παραμένουν κενές από το 1964.

109

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

υποψηφίους για τουλάχιστο τις μισές κοινοβουλευτικές έδρες και στα δύο τρίτα των εκλογικών περιφερειών. Το 2011, περίπου επτά εκατομμύρια ευρώ διανεμήθηκαν ως κρατική χρηματοδότηση στα πολιτικά κόμματα, περιλαμβανομένης της τακτικής χρηματοδότησης και της χρηματοδότησης για εκλογικές δαπάνες.Έμμεση Χρηματοδότηση: Η έμμεση χρηματοδότηση προς τα πολιτικά κόμματα, αφορά κυρίως στην παροχή δωρεάν ραδιοτηλεοπτικού χρόνου από το ΡΙΚ, κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών για τις βουλευτικές και τις προεδρικές εκλογές.Εποπτεία: Ο νόμος περί πολιτικών κομμάτων εισήγαγε την υποχρέωση κοινοποίησης τόσο για τις τακτικές κομματικές δαπάνες όσο και για τις εκλογικές δαπάνες στις οποίες υποβάλλονται τα κόμματα. Ο Γενικός Ελεγκτής αποτελεί το ελεγκτικό όργανο που αναλαμβάνει την παρακολούθηση της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. Τα κόμματα πρέπει να υποβάλλουν τους ετήσιους οικονομικούς λογαριασμούς των εσόδων και των δαπανών τους στον Γενικό Ελεγκτή και να δημοσιεύουν στον ημερήσιο Τύπο περίληψη των οικονομικών τους λογαριασμών. Τα κόμματα πρέπει επίσης να υποβάλλουν εκθέσεις για τις εκλογικές δαπάνες τους εντός 45 ημερών από την ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών στο ίδιο ελεγκτικό όργανο, χωρίς όμως να προσδιορίζουν τις πηγές των εσόδων που χρησιμοποίησαν για την πληρωμή των εκλογικών δαπανών.Η εντολή που δίνεται στον Γενικό Ελεγκτή από τον νόμο περί πολιτικών κομμάτων φαίνεται να είναι διφορούμενη, αφού ο νόμος δεν καθορίζει λεπτομερώς το πεδίο των αρμοδιοτήτων του. Σύμφωνα με τη GRECO, το φάσμα παρακολούθησης από τον Γενικό Ελεγκτή χρειάζεται περαιτέρω διευκρίνιση. Επιπλέον, δεν του έχουν δοθεί ακόμα οι αναγκαίοι πόροι που απαιτούνται για την εκπλήρωση των επιπρόσθετων καθηκόντων του.Σε περίπτωση παραβίασης των διατάξεων του νόμου περί πολιτικών κομμάτων, ο Υπουργός Εσωτερικών μπορεί, με την έγκριση του Γενικού Ελεγκτή, να επιβάλει πρόστιμο μέχρι και € 8.000 σε πολιτικό κόμμα και να μειώσει την κρατική χρηματοδότηση σε περίπτωση επανειλημμένων παραβάσεων. Όπως αναφέρεται στη Σύσταση 2003(4) της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης: “Τα κράτη μέλη πρέπει να εξασφαλίσουν την ανεξάρτητη παρακολούθηση της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών τους εκστρατειών. Η ανεξάρτητη παρακολούθηση θα πρέπει να περιλαμβάνει την επίβλεψη των λογαριασμών των πολιτικών κομμάτων και τις δαπάνες σχετικά με τις προεκλογικές εκστρατείες, ως επίσης και την παρουσίαση και την δημοσίευσή τους.” Η παρακολούθηση μπορεί να γίνει από διάφορα όργανα, όπως για παράδειγμα ένα αρμόδιο εποπτικό όργανο ή κρατικά οικονομικά όργανα. Ανεξάρτητα από το όργανο που θα επιλεγεί να αναλάβει τον έλεγχο των οικονομικών εκθέσεων των κομμάτων, πρέπει να ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα στη νομοθεσία και στην κρατική πρακτική για να εξασφαλιστεί η ανεξαρτησία του από πολιτική πίεση και η δέσμευση του στην αμεροληψία. Μια τέτοια ανεξαρτησία είναι στοιχειώδης για τη σωστή λειτουργία του οργάνου και θα πρέπει να ορίζεται αυστηρά από το νόμο.

110

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Πρέπει να εξετασθεί το ενδεχόμενο να δοθούν στον Γενικό Ελεγκτή η αρμοδιότητα, η εξουσία και οι αναγκαίοι πόροι για τη διεξαγωγή μιας εκτεταμένης παρακολούθησης της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και την εισαγωγή ενός αποτελεσματικού ελέγχου των δαπανών των πολιτικών κομμάτων, ιδιαίτερα για εκλογικούς σκοπούς. Όλες οι εκθέσεις των κομμάτων θα πρέπει να δημοσιεύονται για ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας.Η νομοθεσία προβλέπει ανώτατα όρια για δωρεές και περιορισμούς στις δαπάνες για προεκλογικές εκστρατείες. Τα ανώτατα όρια καθορίζονται ανάλογα με τη φύση του χορηγού: 8.000 ευρώ από φυσικά πρόσωπα, 20.000 ευρώ από εταιρείες περιορισμένης ευθύνης και 30.000 από εταιρείες εισηγμένες στο Χρηματιστήριο. Οι δωρητές δεν απολαμβάνουν κάποια φορολογική απαλλαγή για τις δωρεές τους προς τα πολιτικά κόμματα.Απαγορεύονται οποιεσδήποτε δωρεές από κρατικά ιδρύματα και ξένες εταιρείες. Εντούτοις, κάθε “νομικό πρόσωπο” δημοσίου δικαίου, μπορεί να χρηματοδοτήσει κομματικές εκδηλώσεις. Ο νόμος δεν προβλέπει οποιεσδήποτε απαιτήσεις κοινοποίησης σχετικά με δωρεές και δε ρυθμίζει τις δαπάνες στις οποίες υποβάλλονται τρίτοι.Πρέπει να εξετασθεί το ενδεχόμενο να εισαχθεί μια γενική υποχρέωση για πολιτικά κόμματα να κοινοποιούν τις δωρεές - χρηματικές ή σε είδος – μαζί με το ύψος ή την αξία της δωρεάς και την ταυτότητα του χορηγού, για να αποφευχθεί η καταστρατήγηση των ανώτατων ορίων και να εξασφαλιστεί η πλήρης διαφάνεια και η λογοδοσία.Όρια εκλογικών δαπανών:Παρά το ότι ο εκλογικός νόμος δεν προβλέπει όρια στις εκλογικές δαπάνες των κομμάτων, εν τούτοις, προβλέπει όρια για τις προσωπικές δαπάνες ενός υποψηφίου και για τις δαπάνες στις οποίες υποβάλλεται ο εκλογικός αντιπρόσωπος του, το άτομο δηλαδή που είναι αρμόδιο για τα προεκλογικά έσοδα και τις δαπάνες ενός υποψήφιου και τις σχετικές συμβατικές υποχρεώσεις. Με πρόσφατες τροποποιήσεις αυξήθηκε το όριο στα 5.000 ευρώ για τις προσωπικές δαπάνες ενός υποψήφιου και στα 25.000 ευρώ για τις δαπάνες του εκλογικού αντιπρόσωπου. Λόγω του ότι ο νόμος δεν καθορίζει ημερομηνία για την επίσημη έναρξη της προεκλογικής εκστρατείας, είναι δύσκολο να διαπιστωθεί από ποιά ημερομηνία πρέπει να δηλώνονται οι δαπάνες. Εντός τριών εβδομάδων από τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων, ο εκλογικός αντιπρόσωπος πρέπει να υποβάλει έκθεση στον Έπαρχο για τις εκλογικές δαπάνες, συμπεριλαμβανομένων όλων των πληρωμών που έγιναν, όλες τις προσωπικές δαπάνες του υποψηφίου, οποιεσδήποτε αμφισβητούμενες ή απλήρωτες απαιτήσεις, και τα έσοδα που χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των δαπανών αυτών. Εντούτοις, αυτά τα όρια ισχύουν μόνο για τις δαπάνες του υποψηφίου ή του εκλογικού αντιπροσώπου του και δεν καλύπτουν τις δαπάνες από υποστηρικτές των υποψηφίων (τρίτους).Ο εκλογικός νόμος προβλέπει ποινικές διώξεις για περιπτώσεις στις οποίες ένας υποψήφιος δεν υποβάλλει την έκθεση εντός της διορίας ή υπερβαίνει τα όρια δαπανών. Εντούτοις, σύμφωνα με το νόμο, τέτοιες υποθέσεις δεν μπορούν να προσαχθούν ενώπιον του δικαστηρίου χωρίς τη συγκατάθεση του Γενικού Εισαγγελέα. Σημειώνεται πως μέχρι σήμερα δεν έχουν εφαρμοστεί τέτοιες κυρώσεις παρόλο που μετά τις βουλευτικές εκλογές του 2006 μόνο 35 τοις εκατό των υποψηφίων υπέβαλαν τις εκθέσεις τους!Σύμφωνα με την έκθεση της GRECO, συνιστάται να διευκρινιστεί ο ρόλος του Γενικού Εισαγγελέα στις διαδικασίες για την εφαρμογή των κυρώσεων που σχετίζονται με τις υποχρεώσεις υποβολής εκθέσεων.

111

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του κλιμακίου του Γραφείου Δημοκρατικών Θεσμών και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΓΔΘΑΔ/ΟΑΣΕ)88, με την ευκαιρία των εκλογών του Μαίου 2011, εκπρόσωποι του Οργανισμού εξέφρασαν την ανησυχία τους για τη μη επιβολή των ορίων δαπανών. Ισχυρίστηκαν πως μερικοί υποψήφιοι ξόδεψαν σημαντικά ψηλότερα ποσά από αυτά που επιτρέπει ο νόμος. Παράλληλα, ανέφεραν ότι, άλλη πηγή ανησυχίας αποτελεί η μη ύπαρξη ενός πλήρους κρατικού μηχανισμού για τον έλεγχο των εκθέσεων εκλογικών δαπανών των υποψηφίων και την εφαρμογή των κυρώσεων που προβλέπονται από το νόμο. Επιπλέον, δεν υπάρχει νομική υποχρέωση για την κοινοποίηση αυτών των εκθέσεων. Ανέφεραν δε ότι, θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο να ανατεθεί στους Έπαρχους η εξουσία να διεξάγουν μια εκτεταμένη παρακολούθηση των εκθέσεων εκλογικών δαπανών των υποψηφίων και την αναφορά περιπτώσεων παραβίασης του νόμου στον Γενικό Εισαγγελέα και τέλος, υποστήριξαν ότι, οι εκθέσεις των εκλογικών δαπανών πρέπει να δημοσιεύονται89.Αξιολόγηση από GRECO:Ζήτημα αδιαφάνειας στην ιδιωτική χρηματοδότηση των κομμάτων στην Κύπρο, θέτει η έκθεση της Ομάδας Κρατών κατά της Διαφθοράς (GRECO) του Συμβουλίου της Ευρώπης. Στην έκθεση της GRECO, γίνεται θετική αναφορά για το γεγονός ότι τον Φεβρουάριο του 2011, στην Κυπριακή Δημοκρατία θεσπίσθηκε Νόμος, με τον οποίο καθορίζεται το πλαίσιο λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων και κανόνες σχετικά με τη διαφάνεια των οικονομικών τους δεδομένων.Ωστόσο, η Ομάδα Κρατών κατά της Διαφθοράς του Συμβουλίου της Ευρώπης, θεωρεί ότι η νέα αυτή νομοθεσία δεν εξασφαλίζει πλήρως τη διαφάνεια της ιδιωτικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων στην Κύπρο, δεδομένου ότι, όπως υποστηρίζεται στην έκθεση, δεν υποχρεώνονται τα πολιτικά κόμματα να δηλώνουν και να δημοσιοποιούν τις δωρεές που λαμβάνουν, τις χορηγίες που έχουν και τις πηγές ιδιωτικής χρηματοδότησής τους.Η έκθεση επικεντρώνεται και στο θέμα της ποινικοποίησης της δωροδοκίας στην Κύπρο, επισημαίνοντας ότι η αλληλοεπικάλυψη που υπάρχει, μεταξύ των παλαιών και νέων διατάξεων, στον τομέα της ποινικοποίησης της δωροδοκίας, δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην αποτελεσματική πάταξη της διαφθοράς.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Πρόεδρος Κυπριακής Δημοκρατίας (επίσημο site)Κοινοβούλιο Κύπρου (επίσημο site)Κυβέρνηση της Κύπρου (επίσημο site)Σύνταγμα της Κύπρου Κύπρος - Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Ελεγκτική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας (επίσημο site)Κύπρος: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Απρίλιος 2011)Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου : Κυπριακή Δημοκρατία – Εκλογές της 22ας Μαϊου 201188 Το ΓΔΘΑΔ/ΟΑΣΕ, που αποτελεί τον κορυφαίο οργανισμό στην Ευρώπη στον τομέα εκλογικής παρατήρησης, ιδρύθηκε ως Γραφείο Ελευθέρων Εκλογών στη Σύνοδο Κορυφής του Παρισιού το 1990 και άρχισε τη λειτουργία του το Μάιο του 1991. Ένα χρόνο αργότερα τροποποιήθηκε το όνομα του Γραφείου για να αντανακλά τη διεύρυνση της εντολής του έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον εκδημοκρατισμό. Ο ρόλος του γραφείου αυτού, το οποίο έχει έδρα στην Βαρσοβία (Πολωνία) είναι να παρέχει βοήθεια στα συμμετέχοντα Κράτη του ΟΑΣΕ για «να διασφαλίζουν τον απόλυτο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, να τηρούν τους κανόνες δικαίου, να προάγουν τις αρχές της δημοκρατίας”.89 Ένα τμήμα των στοιχείων της παρούσας μελέτης, που αφορά στην ενότητα της Κύπρου, έχει ληφθεί από την έκθεση του (ΓΔΘΑΔ/ΟΑΣΕ). Δείτε τη συνολική έκθεση του ΓΔΘΑΔ / ΟΑΣΕ

112

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δημοκρατία της ΛετονίαςLatvijas Republika

Η Λετονία είναι Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Το Κοινοβούλιο (Saeima) έχει 100 έδρες και τα μέλη του εκλέγονται από το λαό, με αναλογικό σύστημα, για κοινοβουλευτική θητεία τεσσάρων ετών. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο Αρχηγός του Κράτους και εκλέγεται από το Κοινοβούλιο για θητεία τεσσάρων ετών. Ο νόμος περί Δημοσίων Οργανισμών που εγκρίθηκε στα τέλη του 1992 όρισε τη διαδικασία καταχώρησης των πολιτικών οργανώσεων. Ωστόσο, ήταν ασαφής σχετικά με το θέμα της χρηματοδότησης. Ο νόμος του 1995 για τη χρηματοδότηση των κομμάτων και ο νόμος του 1995 για τις προεκλογικές εκστρατείες όρισαν πιο συγκεκριμένους κανόνες.Εισόδημα πολιτικών κομμάτων:Ο νόμος του 1995 για τη χρηματοδότηση των κομμάτων εισήγαγε μια σειρά σημαντικών περιορισμών στον τομέα της πολιτικής χρηματοδότησης, ο κυριότερος από τους οποίους υποχρεώνει τα κόμματα να καλύπτουν αποκλειστικά από τους τραπεζικούς λογαριασμούς τους, κάθε έξοδο των προεκλογικών εκστρατειών. Σύμφωνα με το νόμο, οι νόμιμες πηγές εισοδήματος για ένα κόμμα είναι οι εξής:

• συνδρομές των μελών• δωρεές (τόσο από φυσικά όσο και από νομικά πρόσωπα)• κέρδη από τις επιχειρήσεις που ανήκουν στα κόμματα• άλλα έσοδα που δεν απαγορεύονται από την ισχύουσα νομοθεσία.Ένας δωρητής (φυσικό ή νομικό πρόσωπο) δεν επιτρέπεται να δωρίσει περισσότερα από LVL 25.00090 (€ 35.715) ανά έτος και ανά κόμμα. Τα κόμματα απαγορεύεται να δέχονται δωρεές, από αλλοδαπούς ή από ανώνυμες πηγές, θρησκευτικές οργανώσεις, κρατικά ή δημοτικά ιδρύματα, ή από επιχειρήσεις όπου το κράτος ή κάποιος δήμος κατέχει πάνω από το 50% . Σε περίπτωση που έχει ληφθεί μια ανώνυμη δωρεά, θα πρέπει να μεταφερθεί σε ένα ξεχωριστό ταμείο που ελέγχεται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, το οποίο αναδιανέμει στη συνέχεια τις δωρεές σε όλα τα εγγεγραμμένα κόμματα.

Κρατική υποστήρηξη:Ο νόμος δεν προβλέπει άμεσες κρατικές επιδοτήσεις προς τα πολιτικά κόμματα. Τα κόμματα, όπως και άλλοι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί στη Λετονία, δεν πληρώνουν φόρο εισοδήματος. Ωστόσο, δεν έχουν άλλα φορολογικά προνόμια. Τα κόμματα υποχρεούνται να καταβάλλουν ΦΠΑ και άλλους παρόμοιους φόρους. Ομοίως, οι δωρεές σε πολιτικά κόμματα δεν είναι αφορολόγητες.Ο νόμος περί προεκλογικής περιόδου παραθέτει τους βασικούς κανόνες που διέπουν τη χρήση της διαφήμισης στα δημόσια μέσα μαζικής ενημέρωσης στις βουλευτικές εκλογικές εκστρατείες. Το πιο σημαντικό είναι ότι το πρόγραμμα θέτει περιορισμούς στο δωρεάν χρόνο ομιλίας των κομμάτων και των υποψηφίων τους στην εθνική τηλεόραση (δύο δεκάλεπτα) και το ραδιόφωνο (δύο δεκάλεπτα). Επίσης, προβλέπει επαρκή αποζημίωση σε κάποιο κόμμα στο οποίο δεν έχει δοθεί δωρεάν χρόνος ομιλίας αλλά και κάποιο ποσό που προβλέπεται από το νόμο. Μια άλλη μορφή έμμεσης κρατικής στήριξης είναι η δημοσίευση των πολιτικών προγραμμάτων των κομμάτων η οποία είναι χωρίς χρέωση την περίοδο των εκλογών. Το κείμενο των προγραμμάτων δεν μπορεί να υπερβαίνει τους 4.000 χαρακτήρες. Οι εκδόσεις αυτές διατίθενται δωρεάν.90 Με βάση την ισοτιμία της 31/12/2011, 1 Euro = 0.69965 LVL (Latvian lats) ή 1 LVL = 1,43 Euros.

113

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δαπάνες πολιτικών κομμάτωνΔεν υπάρχουν όρια στις δαπάνες των προεκλογικών εκστρατειών, εφ’ όσον τα κόμματα συμμορφώνονται με τους περιορισμούς για τις δωρεές ιδιωτών. Επιπλέον, τα κόμματα δεν υποχρεούνται να υποβάλλουν ειδική οικονομική δήλωση πριν ή μετά από τις εκλογές. Η διαφήμιση μπορεί να είναι απεριόριστη και η νομοθεσία δεν απαιτεί ίσο τηλεοπτικό χρόνο για όλα τα κόμματα σε κρατικά ή σε ιδιωτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης.Σε αντίθεση με το σημερινό καθεστώς, έως και το 2008 υπήρχαν αυστηρά όρια εκλογικών δαπανών (περί τα € 400.000 ετησίως), αλλά και συγκεκριμένοι τομείς όπου ένα κόμμα θα μπορούσε να δαπανήσει χρήματα. Δημοσιοποίηση και Εποπτεία Από το 1995, όλα τα εγγεγραμμένα πολιτικά κόμματα πρέπει να υποβάλλουν τις ετήσιες οικονομικές δηλώσεις στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και την Υπηρεσία Εσόδων του Κράτους. Οι δηλώσεις αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνουν λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με το ποσό και τις πηγές εισοδήματος καθώς και συγκεντρωτικά στοιχεία σχετικά με τις δαπάνες. Είναι, επίσης, υποχρεωτικό να είναι ελεύθερα προσβάσιμες με δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης (Latvijas Vēstnesis). Η μη εμπρόθεσμη υποβολή της δήλωσης μπορεί να οδηγήσει σε διάλυση του κόμματος μετά από δικαστική απόφαση.Το Υπουργείο Δικαιοσύνης είναι το κύριο όργανο που είναι υπεύθυνο για την επιβολή των δημοσιονομικών κανονισμών. Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης επιβλέπει την κατανομή του δωρεάν χρόνου ομιλίας στο δημόσιο ραδιόφωνο και την τηλεόραση και τηρεί τους νόμους που ρυθμίζουν την προεκλογική εκστρατεία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι κυρώσεις για τις παραβιάσεις είναι αδύναμες και κατά κύριο λόγο διοικητικού χαρακτήρα.Ζητήματα και προκλήσειςΗ Λετονία είναι μια από τις λίγες χώρες της Ευρώπης, όπου δεν προβλέπονται άμεσες κρατικές επιδοτήσεις προς τα πολιτικά κόμματα. Εν τούτοις, τα κόμματα (όπως άλλωστε είναι φυσιολογικό) είναι υπέρ της άμεσης κρατικής χρηματοδότησης και για το λόγο αυτό, ετοιμάζεται ένα σχετικό σχέδιο νόμου, εξέλιξη στην οποία όμως αντιτίθεται η πλειοψηφία των ψηφοφόρων.Αντ' αυτού, οι ψηφοφόροι ζητούν μεγαλύτερη διαφάνεια στα οικονομικά των κομμάτων, αφού παρά το ότι οι οικονομικές δηλώσεις των κομμάτων υποβάλλονται ετησίως, αυτές δεν ελέγχονται επαρκώς και καταλήγουν να διαψεύδονται από την πραγματικότητα. Για όλους αποτελεί κοινό μυστικό ότι, για την κάλυψη εκλογικών δαπανών, χρησιμοποιούνται “μη καταγεγραμμένα κεφάλαια”, κάτι που οδηγεί σε στρεβλώσεις του πολιτικού συστήματος.Έναν επιπρόσθετο τομέα ανησυχίας αποτελεί ο ανεπαρκής οικονομικός έλεγχος της πολιτικής διαφήμισης. Αν και δεν υπάρχουν όρια στην επί πληρωμή διαφήμιση, η νομοθεσία απαιτεί να είναι σαφώς οριοθετημένη από άλλες διαφημίσεις σε εκπομπές. Αυτή η διάταξη δεν τηρείται πάντοτε. Επιπλέον, η κρυφή διαφήμιση αποτελεί μια κοινή πρακτική στην τηλεόραση. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητη η επιβολή αυστηρότερων και αποτελεσματικότερων ρυθμίσεων για την πολιτική διαφήμιση.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Λετονίας (αγγλική γλώσσα)Λετονία - Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Λετονία - Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)The President of Latvia (επίσημο site)Το Κοινοβούλιο της Λεττονίας - Saeima (επίσημο site)The Cabinet of Ministers of the Republic of Latvia (επίσημο site)Latvijas Institute Λετονία: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Οκτώβριος 2008)The World Factbook - Latvia

114

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δημοκρατία της ΛιθουανίαςLietuvos Respublika

Η Λιθουανία είναι Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Το Κοινοβούλιο (Seimas) αποτελείται από 141 μέλη που εκλέγονται μέσω ενός μικτού εκλογικού συστήματος για μία θητεία τεσσάρων ετών. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο Αρχηγός του Κράτους και εκλέγεται απευθείας από τον λαό για θητεία πέντε ετών. Στη Λιθουανία, η χρηματοδότηση των εκστρατειών ρυθμίζεται από μια σειρά νομοθετημάτων, ήτοι:

• Το Νόμο περί Προεδρικών Εκλογών• Το νόμο για τις εκλογές του Κοινοβουλίου (Seimas) • Το νόμο για τις εκλογές και τα τοπικά κυβερνητικά συμβούλια της της χώρας• Το νόμο για τον έλεγχο της χρηματοδότησης των πολιτικών εκστρατειών (ψηφίστηκε το 1999 και συμπληρώθηκε με νέες διατάξεις το 2004).Οι πολλοί νόμοι ορίζουν ένα μάλλον αυστηρό καθεστώς όσον αφορά στη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων.

Εισόδημα πολιτικών κομμάτων:Το εισόδημα των πολιτικών κομμάτων μπορεί να προέλθει από τις παρακάτω πηγές:• αξιοποίηση περιουσίας των πολιτικών κομμάτων• προσωπικά κεφάλαια των υποψηφίων• κρατικές επιχορηγήσεις (μέσω κομμάτων)• δωρεές από φυσικά και νομικά πρόσωπα.• τραπεζικά δάνεια από τράπεζες της ΛιθουανίαςΟ νόμος δε θέτει όριο στο ύψος των δωρεών προς τα κόμματα. Τα κόμματα και οι υποψήφιοι απαγορεύεται να δεχτούν ενίσχυση οικονομική (δωρεές και δωρεές σε μετρητά) από κρατικούς ή δημοτικούς φορείς και οργανώσεις στις οποίες το κράτος ή ένας δήμος κατέχει περισσότερο από το 50 τοις εκατό των μετοχών. Απαγορεύεται επίσης η λήψη κεφαλαίων από αλλοδαπές πηγές, εκτός εάν ο δότης είναι πολίτης της Δημοκρατίας της Λιθουανίας, άτομο που προέρχεται από τη Λιθουανία, ή ένα υποκατάστημα ενός κόμματος ή πολιτικού οργανισμού της Δημοκρατίας της Λιθουανίας που ιδρύθηκε σε μια περιοχή που κατοικείται από Λιθουανούς. Οι δωρεές που υπερβαίνουν τα 1000 LTL (€ 290) και οι δωρεές νομικών προσώπων θα πρέπει να γίνονται μέσω του τραπεζικού συστήματος.Οι ανώνυμες δωρεές απαγορεύονται. Εάν όμως γίνουν ανώνυμες δωρεές, τότε εντός 5 ημερών, το κόμμα θα πρέπει να δωρήσει τα χρήματα αυτά σε κάποιο φιλανθρωπικό ίδρυμα. Το ίδιο ισχύει και για δωρεές που γίνονται από μη επιτρεπόμενους δωτητές. Οι δωρεές και άλλου είδους εισφορές προς τα πολιτικά κόμματα δεν απολαμβάνουν φορολογικών απαλλαγών.Κατά το έτος 2008, η σύνθεση των εσόδων των πολιτικών κομμάτων είχε ως εξής:- Εισφορές μελών: 3,06%- Δωρεές από φυσικά και νομικά πρόσωπα: 42,43%- Χορηγήσεις από τον κρατικό Προϋπολογισμό: 52,21%

115

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

- Άλλες δραστηριότητες: 2,30%Κρατική υποστήριξη:Άμεσες κρατικές επιδοτήσεις προς τα πολιτικά κόμματα για πρώτη φορά καταβλήθηκαν το 2000. Τα συμβαλλόμενα κόμματα που έχουν συγκεντρώσει τουλάχιστον το 3% των ψήφων στις κοινοβουλευτικές και δημοτικές εκλογές είναι επιλέξιμα για την επιδότηση. Το σύνολο των χορηγήσεων σε όλα τα κόμματα δεν μπορεί να υπερβαίνει το 0,1% του κρατικού προϋπολογισμού. Το πραγματικό ποσό της επιχορήγησης για κάθε μέρος εξαρτάται από τον αριθμό των ψήφων που συγκέντρωσε. Κατά το έτος 201091 η κρατική χρηματοδότηση προς τα πολιτικά κόμματα έφθασε στα € 4,35 εκατομμύρια.Σε περίοδο εκλογών, το κράτος καλύπτει σε ποσοστό 25% τα προεκλογικά έξοδα των κομμάτων (και των υποψηφίων τους) αυτών που έλαβαν τουλάχιστον 3% των ψήφων.Οι υποψήφιοι για την Προεδρία λάμβάνουν επιδότηση ύψους € 2.000 έκαστος. Έμμεση χρηματοδότηση:Κρατικά χρήματα χρησιμοποιούνται για την την πληρωμή του τηλεοπτικού και ραδιοφωνικού χρόνου που έχουν στη διάθεσή τους τα κόμματα, για την εκτύπωση αφισών της προεκλογικής εκστρατείας των υποψηφίων, καθώς και για τις εκδόσεις των καταλόγων των υποψηφίων στις εφημερίδες. Και στα δύο κόμματα και στους υποψήφιους για το Κοινοβούλιο καθώς και στους υποψήφιους για την προεδρία, δόθηκε περιορισμένος δωρεάν χρόνος ομιλίας στην εθνική τηλεόραση και το ραδιόφωνο για την παρουσίαση των θέσεών τους. Στις εκλογές του 2000 για το Κοινοβούλιο, αυτό ανήλθε στο 9% του συνόλου των κρατικών πόρων που διατίθενται για τις εκλογές. Χρηματοδότηση προεκλογικών εκστρατειών:Πριν από την έναρξη μίας προεκλογικής εκστρατείας, τα κόμματα ή οι υποψήφιοι θα πρέπει να έχουν συστήσει ειδικούς λογαριασμούς για τη χρηματοδότησή τους. Το ύψος των κεφαλαίων στους λογαριασμούς αυτούς, δε θα πρέπει ποτέ να υπερβεί τα ανώτατα όρια δαπανών που τίθενται ανά περιφέρεια. Εάν το ποσό των χρημάτων που μεταφέρεται στον εκλογικό λογαριασμό υπερβαίνει το καθορισμένο ανώτατο όριο, το πλεόνασμα θα πρέπει να μεταφερθεί στον κρατικό προϋπολογισμό. Ωστόσο, ένας τέτοιος λάθος υπολογισμός από μεριάς των πολιτικών οργανώσεων δεν έχει ποτέ αναφερθεί. Η νομοθεσία απαγορεύει τη χρηματοδότηση μιας εκστρατείας από άλλες πηγές. Αν η Εθνική Επιθεώρηση Φορολογίας θεωρήσει ότι η πληρωμή για την εκλογική εκστρατεία ή άλλες υπηρεσίες έγιναν από κεφάλαια, διαφορετικά από αυτά του ειδικού λογαριασμού των εκλογών, το καταβληθέν ποσό πρέπει να ανακτηθεί και να μεταφερθεί στον κρατικό προϋπολογισμό. Τα όρια δαπανών καθορίζονται άμεσα από τη νομοθεσία, ανάλογα με το είδος των εκλογών. Τα όρια καθορίζονται από την Κεντρική Εκλογική Επιτροπή και υπολογίζονται με βάση τον αριθμό των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων:- Στις βουλευτικές εκλογές του 2007 το ανώτατο όριο για μία μονοεδρική περιφέρεια ήταν περίπου € 21.800 ανά υποψήφιο.91 Το 2010 δεν ήταν έτος εκλογών και συνεπώς δε υπήρξε κρατική χρηματοδότηση για προεκλογικές εκστρατείες.

116

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

- Στις τελευταίες δημοτικές εκλογές κυμάνθηκαν μεταξύ € 5.800 και € 249.300 (ανάλογα με το μέγεθος του Δήμου)- Στις προεδρικές εκλογές του 2009 το όριο ήταν € 1,16 εκατομμύρια, ανά υποψήφιο (είναι όμως χαρακτηριστικό ότι, οι δαπάνες για το σύνολο των υποψηφίων δεν ξεπέρασαν τις € 500.000).Δημοσιοποίηση και εποπτεία:Όλοι οι πόροι (δωρεές και χρηματικές δωρεές) πρέπει να εγγράφονται στις σχετικές καταστάσεις, με την αναφορά των ονομάτων και των διευθύνσεων των δωρητών. Δέκα ημέρες πριν από τις εκλογές, τα πολιτικά κόμματα και οι υποψήφιοι απαιτείται να υποβάλλουν έκθεση στην Κεντρική Εκλογική Επιτροπή σχετικά με τα κεφάλαια που έλαβαν και τη χρήση τους. Πρέπει επίσης να υποβάλλουν τον πλήρη κατάλογο των δωρητών. Είκοσι πέντε ημέρες μετά την ανακοίνωση των τελικών εκλογικών αποτελεσμάτων, πρέπει να κατατεθεί η τελική έκθεση σχετικά με τις πηγές των κεφαλαίων. Επίσης, πρέπει να επισυνάπτονται και τα έγγραφα που δικαιολογούν όλα τα έσοδα και τις δαπάνες. Εάν ένα κόμμα δεν καταθέσει την έκθεση αυτή, τότε για να συμμετάσχει στις επόμενες εκλογές, θα πρέπει να καταβάλει το διπλάσιο ποσό για την εγγραφή υποψηφίων.Οι εκθέσεις εξετάζονται από την Εθνική Επιθεώρηση Φορολογίας, η οποία εκδίδει τα συμπεράσματά της. Στη συνέχεια, η Κεντρική Εκλογική Επιτροπή δημοσιεύει τις τελικές εκθέσεις, τους καταλόγους των χορηγών και τα συμπεράσματα της Εθνικής Επιθεώρησης Φόρων στον Τύπο και στο Διαδίκτυο. Η νομοθεσία, ωστόσο, δεν προβλέπει σοβαρές κυρώσεις κατά των παραβατών των κανονισμών χρηματοδότησης των εκστρατειών. Μόνο η πλαστογραφία των οικονομικών δηλώσεων αποτελεί σημαντικό ποινικό αδίκημα.Κάθε χρόνο, το αργότερο έως την 1η Μαρτίου, τα πολιτικά κόμματα υποβάλλουν τους ετήσιους λογαριασμούς τους στη Κεντρική Εκλογική Επιτροπή. Στις καταστάσεις που υποβάλλονται περιέχονται τα ονόματα των δωρητών, τα δάνεια που λήφθηκαν ανά πηγή, καθώς και κάθε άλλο έσοδο. Επίσης, δίδεται αναφορά για τον τρόπο που δαπανήθηκαν τα κρατικά χρήματα. Τα στοιχεία αυτά92 ελέγχονται από την Κεντρική Εκλογική Επιτροπή και εφόσον εγκριθούν, δημοσιεύονται στο σύνολό τους στον ιστότοπο της Επιτροπής (τα στοιχεία των οικονομικών συναλλαγών εμφανίζονται μόνο στην έκδοση στη λιθουανική γλώσσα). Ζητήματα και προκλήσεις:Η πρακτική της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων από τον Κρατικό Προϋπολογισμό, είναι ένα σχετικά πρόσφατο μέτρο για τα πολιτικά πράγματα της Λιθουανίας. Εν τούτοις, εάν κάποιος εξετάσει διαχρονικά την εφαρμογή της νομοθεσίας θα διακρίνει ότι υπάρχει μία σταδιακή μείωση των παραβάσεων, αύξηση της διαφάνειας και μία σταδιακή μεταβολή της νοοτροπίας της κοινωνίας, η οποία ωθεί προς ένα πιο αποτελεσματικό και πιο διαφανές σύστημα πολιτικής χρηματοδότησης.Με την εφαρμογή του νόμου για τον έλεγχο της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, οι ψηφοφόροι και οι δημόσιες αρχές έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν τη χρηματοδότηση 92 Για να είναι δυνατή η ταχεία, εύκολη και σωστή δημοσιοποίηση των στοιχείων, τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να χρησιμοποιούν ειδικό λογισμικό το οποίο έχουν εφοδιαστεί από την Κεντρική Εκλογική Επιτροπή.

117

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

των πολιτικών εκστρατειών. Σήμερα, οι ψηφοφόροι κατανοούν καλύτερα το ποιος παρέχει οικονομική υποστήριξη στα πολιτικά κόμματα και τους υποψηφίους. Ωστόσο, προβλήματα δημιουργούνται από τις αδυναμίες του φορολογικού συστήματος της Λιθουανίας, το οποίο δεν καταφέρνει να πετύχει την καθολική συγκέντρωση και δήλωση των εισοδημάτων των πολιτών της χώρας και συνεπώς, δεν είναι εύκολο να ελεγχθεί εάν οι υποστηρικτές των κομμάτων έχουν αποκτήσει τα εισοδήματά τους με νόμιμο τρόπο. Παράλληλα, θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψη ότι, η καθιέρωση χωριστών λογαριασμών στις εκλογές δεν εγγυάται τη διαφάνεια της χρηματοδότησης της εκστρατείας. Αυτό φαίνεται να ισχύει ιδιαίτερα σε οικονομίες που βασίζονται στις συναλλαγές με μετρητά, όπου πολλές χρηματοπιστωτικές συναλλαγές δεν καταγράφονται. Από την άλλη πλευρά, η χρήση των κρυφών χρηματοδοτήσεων φαίνεται να είναι μάλλον χαμηλή λόγω των υψηλών ορίων δαπανών. Η Κεντρική Εκλογική Επιτροπή έχει τη δυνατότητα να επιβάλλει αυστηρές ποινές που επηρεάζουν σημαντικά την οικονομική κατάσταση ενός κόμματος, ενώ οι σοβαρές υποθέσεις μπορούν να προωθηθούν στις διωκτικές αρχές για την ποινική τους εξέταση.Με στόχο να πετύχει τη συμμόρφωση των πολιτικών κομμάτων στα επιβαλλόμενα επίπεδα ηθικής και διαφάνειας, η Επιτροπή κάνει συχνά χρήση των δυνατοτήτων επιβολής κυρώσεων.Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά το έτος 2006 ένα από τα μεγάλα κόμματα της χώρας τιμωρήθηκε με παρακράτηση της μισής ετήσιας επιχορήγησής του (περίπου € 323.000), ενώ η υπόθεση παραπέμφθηκε και σε δίκη, όπου αρκετά ανώτατα στελέχη κρίθηκαν ένοχα και (μετά από την άρση της ασυλίας των εμπλεκόμενων βουλευτών) και πέραν των ποινικών, επιβλήθηκαν και χρηματικές ποινές που έφθασαν στα €1,45 εκατομμύρια ευρώ, τόσο στα φυσικά πρόσωπα, όσο και στο κόμμα. Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Λιθουανίας (αγγλική γλώσσα)Λιθουανία - Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Λιθουανία - Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Πρόεδρος της Λιθουανίας (επίσημο site)Κοινοβούλιο της Λιθουανίας ( Seimas ) (επίσημο site)Κυβέρνηση της Λιθουανίας (επίσημο site)Λιθουανία: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Ιούλιος 2009)Λιθουανία (από Wikipedia)Πολιτικά κόμματα της Λιθουανίας (από Wikipedia)Εκλογές στη Λιθουανία (από Wikipedia)Κεντρική Εκλογική Επιτροπή Λιθουανίας (επίσημο site)Εθνική Επιθεώρηση Λιθουανίας (επίσημο site)Party and Campaign Funding in Eastern Europe (Μελέτη της IFES, 2001)

118

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Μέγα Δουκάτο του ΛουξεμβούργουGrand-Duché de Luxembourg

Το Μέγα Δουκάτο του Λουξεμβούργου, είναι συνταγματική Μοναρχία με τη μορφή της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Το Κοινοβούλιο της χώρας έχει 60 μέλη, τα οποία εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό, για θητεία 5 ετών. Άλλες εκλογικές αναμετρήσεις είναι αυτές για το Ευρωκοινοβούλιο (κάθε 5 χρόνια) και για τα δημοτικά συμβούλια (κάθε 6 χρόνια). Η νομοθεσία που θεσμοθετεί ζητήματα χρηματοδότησης των κομμάτων ψηφίστηκε το Δεκέμβριο του 2007 και τέθηκε σε ισχύ από την 1/1/2008 (Νόμος 237/28-12-2007)93.Κρατική χρηματοδότηση:Σύμφωνα με το νόμο, τα κόμματα τα οποία: α) παρουσίασαν πλήρεις συνδυασμούς υποψηφίων στις 4 εκλογικές περιφέρειες της χώρας, β) κέρδισαν ποσοστό 2% των ψήφων σε κάθε περιφέρεια και στο σύνολο της επικράτειας, γ) παρουσίασαν πλήρη συνδυασμό υποψηφίων στις Ευρωεκλογές, πέραν της εκλογικής αποζημίωσης που βασίζεται στο νόμο της 18ης Φεβρουαρίου 2003, δικαιούνται ετήσια χρηματοδότηση που προσδιορίζεται ως εξής:

• Κατ’ αποκοπή ποσό € 100.000.• Ένα επιπλέον ποσό ύψους € 11.500 για κάθε 1% επί του συνόλου των ψήφων που απέσπασαν στις εθνικές εκλογές.• Ένα επιπλέον ποσό ύψους € 11.500 για κάθε 1% επί του συνόλου των ψήφων που απέσπασαν στις Ευρωεκλογές.Τα συνολικά έσοδα που προσδιορίζονται με τον παραπάνω τρόπο για κάθε κόμμα, δε μπορούν να συνιστούν ποσοστό μεγαλύτερο του 75% των συνολικών εσόδων του κόμματος94. Την ευθύνη για τον απόδειξη των συνολικών τους εσόδων, φέρουν τα κόμματα.Με βάση τα αποτελέσματα των εθνικών εκλογών95 και των Ευρωεκλογών του 2009 (στο Λουξεμβούργο, οι εθνικές εκλογές και οι Ευρωεκλογές διεξάγονται την ίδια μέρα), ετήσια κρατική χρηματοδότηση δικαιούνταν 6 κόμματα και το συνολικό ποσό που διανεμήθηκε σ’ αυτά, έφθασε στα € 2,9 εκατομμύρια.Με βάση τις «εκλογικές αποζημιώσεις» που προέβλεπε ο νόμος του 1999, οι συνολικές αποζημιώσεις που δίδονται (μόνο κατά τα έτη των εκλογών) έφθαναν περίπου στα € 1,6 εκατομμύρια, ενώ η χρηματοδότηση που προβλέπεται από το Κοινοβούλιο με βάση το νόμο του 2003, υπολογίζεται περίπου σε € 800.000 ανά έτος.. Συνεπώς, σε ένα πλήρη «εκλογικό κύκλο» 5 ετών, ο μέσος όρος της ετήσιας κρατικής χρηματοδότησης προς τα κόμματα, φθάνει περίπου στα € 4,0 εκατομμύρια.

93 Αναφορά για ζητήματα μερικής αποζημίωσης των κομμάτων για τις προεκλογικές δαπάνες, υπήρχε στο νόμο της 7ης Ιανουαρίου 1999, όπως αυτός είχε τροποποιηθεί με τροπολογία της 18ης Φεβρουαρίου του 2003, ο οποίος προέβλεψε χρηματοδότηση των κομμάτων που εκπροσωπούνταν στο Κοινοβούλιο. Οι χρηματοδοτήσεις που προβλέπονταν από αυτούς τους νόμους, εξακολουθούν να ισχύουν και μετά την εφαρμογή του νέου νόμου.94 Στη μέτρηση αυτή, δε συνυπολογίζονται οι χρηματοδοτήσεις που προβλέπονταν από τους νόμους του 1999 και του 2003. Συνεπώς, μετά το συνυπολογισμό και αυτών, η κρατική χρηματοδότηση καταλήγει να είναι σημαντικά υψηλότερη του 75% των εσόδων των πολιτικών κομμάτων.95 Δείτε τα αποτελέσματα των εθνικών εκλογών και των Ευρωεκλογών της 7ης Ιουνίου 2009.

119

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Έμμεση χρηματοδότησηΟ νόμος δεν αναφέρει κάποιου είδους έμμεση χρηματοδότηση προς τα πολιτικά κόμματα. Εν τούτοις, από το 1976, βάσει της νομοθεσίας, το Κράτος επιχορηγεί την κυκλοφορία των εφημερίδων. Το ποσό αυτό, κατά το 2007 έφθανε στα € 6,7 εκατομμύρια.Ιδιωτική χρηματοδότησηΤα κόμματα, μπορούν να έχουν έσοδα, από δωρεές φυσικών προσώπων προς τα κόμματα ή τα μέλη τους. Βασική προϋπόθεση αποτελεί η αναγραφή του ονόματος του δωρητή, στους λογαριασμούς του κόμματος. Εάν η δωρεά έγινε σε μέλος του κόμματος, το μέλος είναι υποχρεωμένο να δηλώσει τη δωρεά και τα στοιχεία του δωρητή, στην εθνική αρχή που ελέγχει τους λογαριασμούς των πολιτικών προσώπων. Τα πολιτικά κόμματα, είναι υποχρεωμένα να συντάσσουν καταστάσεις με τους δωρητές που δώρησαν ποσό πάνω από € 250, σε ετήσια βάση. Τις καταστάσεις αυτές, πρέπει να τις υποβάλλουν, μαζί με τους υπόλοιπους λογαριασμούς τους και τον ισολογισμό τους, στον Πρωθυπουργό, στον Υπουργό Εσωτερικών και στον Πρόεδρο του Κοινοβουλίου.Δεν επιτρέπονται οι ανώνυμες δωρεές, οι δωρεές νομικών προσώπων96 και οι δωρεές από οργανισμούς ή συλλόγους.Λογιστική παρακολούθηση – ΈλεγχοςΤα πολιτικά κόμματα οφείλουν να τηρούν λογιστικά βιβλία τα οποία αναφέρουν αναλυτικά, όλα τα έσοδα και τα έξοδά τους (όπως αυτά αναλυτικά προσδιορίζονται από το νόμο), καθώς επίσης και τα στοιχεία του Ενεργητικού και του Παθητικού (υποχρεώσεις) τους. Η λογιστική απεικόνιση βασίζεται πάνω στους κανονισμούς που έχουν εκδοθεί.Κάθε παράρτημα και κάθε μέλος του κόμματος, θα πρέπει να αναφέρουν προς την κεντρική οργάνωση του κόμματος, τα έσοδα και τα έξοδά τους.Οι οικονομικοί λογαριασμοί του κόμματος, καθώς επίσης και οι κατάλογοι των δωρητών, υποβάλλονται στο Ελεγκτικό Συμβούλιο, όπου και ελέγχονται, μέσα σε δίαστημα ενός μηνός από την υποβολή τους.Μετά τον έλεγχό τους και το αργότερο έως την 31η Δεκεμβρίου του επομένου από το έτος που αφορούν οι λογαριασμοί, αυτοί διαβιβάζονται στον Πρόεδρο της Βουλής, ο οποίος με τη σειρά του, ενημερώνει τους επικεφαλής των κομμάτων και στέλνει σχετική αναφορά στον Πρωθυπουργό και στον Υπουργό των Οικονομικών. Στη συνέχεια, τα κόμματα δημοσιεύουν όλα τα ελεγμένα στοιχεία τους, στους ιστοτόπους τους και στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα του Λουξεμβούργου (αγγλική γλώσσα)Λουξεμβούργο - Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Cour grand - ducale de Luxembourg (επίσημο site - FR)Κοινοβούλιο Λουξεμβούργου (επίσημο site - FR)Κοινοβούλιο Λουξεμβούργου (από Wikipedia)Le gouvernement du Grand - Duché de Luxembourg (επίσημο site - FR)Το Κράτος του Λουξεμβούργου (επίσημο site - FR)Λουξεμβούργο: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Ιούνιος 2008)Λουξεμβούργο: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Ιούνιος 2010)Contemporary Constitutionalism and the Regulation of Political Parties: A Case Study of LuxembourgSGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΛουξεμβούργοSGI - Αναφορά για Λουξεμβούργο96 Μέχρι την έκδοση του νόμου του Δεκεμβρίου του 2007, τα νομικά πρόσωπα είχαν τη δυνατότητα δωρεών προς τα κόμματα και τα μέλη τους. Η πρακτική των δωρεών από μεγάλες εταιρίες και τράπεζες ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη πριν την εφαρμογή του νέου νόμου.

120

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δημοκρατία της ΜάλταςRepubblika ta' Malta

Η Μάλτα είναι Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Το Κοινοβούλιο έχει 69 μέλη, τα οποία εκλέγονται απευθείας από το λαό για μία θητεία 5 ετών. Αρχηγός του Κράτους είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από το Κοινοβούλιο για μία θητεία 5 ετών. Στη Μάλτα δεν υφίσταται η πρακτική της άμεσης κρατικής χρηματοδότησης προς τα πολιτικά κόμματα. Το θέμα αυτό προκαλεί πολλές συζητήσεις κατά τα τελευταία χρόνια και αποτελεί αιτία προβληματισμού τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στην ευρύτερη Ευρωπαϊκή Κοινότητα.Ωστόσο, ένα καθορισμένο ποσό προσφέρεται κάθε χρόνο από τη Βουλή των Αντιπροσώπων στα κόμματα για σκοπούς βελτίωσης των σχέσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα άλλα μεσογειακά κράτη. Το ποσό αυτό ανέρχεται στα € 100.000 για κάθε κόμμα.Βέβαια το κράτος συνεισφέρει έμμεσα στα οικονομικά των κομμάτων επιτρέποντάς τους την πρόσβαση στα ΜΜΕ αλλά και με διαφόρων ειδών φοροαπαλλαγές.Πηγές εσόδων των κομμάτων:Τα κόμματα χρηματοδοτούνται από δωρεές ιδιωτών, από τις συνδρομές των μελών τους, από έσοδα δραστηριοτήτων τους και από την εκμετάλλευση της περιουσίας τους. Οι ιδιωτικές χρηματοδοτήσεις είναι πολύ λίγο ελεγχόμενες. Τα κόμματα μπορούν να δέχονται δωρεές από φυσικά και νομικά πρόσωπα καθώς και από εταιρίες. Δεν απαγορεύονται ούτε οι δωρεές από το εξωτερικό αλλά σε τέτοια περίπτωση θα πρέπει το κόμμα που θα τη λάβει να παρουσιάσει απόδειξη.Δεν υπάρχει κάποιο όριο σχετικά με το μέγεθος, το ποσό ή την περιοδικότητα των ιδιωτικών δωρεών. Όμως, ενώ το κόμμα δεν φορολογείται για τις δωρεές που εισπράττει, για το δωρητή δεν υπάρχει κάποια φορολογική ωφέλεια για τις δωρεές που καταβάλει.Αποτέλεσμα της ελευθερίας της ιδιωτικής χρηματοδότησης είναι τα δυο μεγάλα κόμματα της Μάλτας να είναι ιδιοκτήτες αρκετών εταιριών από τις οποίες αποκομίζουν κέρδη καθώς και μεγάλων τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών. Επίσης τους ανήκουν διάφορες λέσχες στις οποίες συχνά οργανώνονται εκδηλώσεις για την ενίσχυση των κομματικών ταμείων. Ένα μεγάλο μέρος των εσόδων από αυτές τις δραστηριότητες είναι αφορολόγητο.Ο νόμος δεν προβλέπει κάποια όρια στις δαπάνες των κομμάτων ή στις δαπάνες των προεκλογικών εκστρατειών των κομμάτων. Εν τούτοις, υπάρχουν όρια στις προεκλογικές δαπάνες των υποψηφίων.Κανένας νόμος δεν προβλέπει την τήρηση λογιστικών βιβλίων από τα κόμματα ή την υποχρέωση αναφοράς των εσόδων και των δαπανών τους σε κάποια κρατική επιτροπή.Η μόνη υποχρέωση για την τήρηση βιβλίων, προκύπτει έμμεσα από τις φορολογικές διατάξεις, που υποχρεώνουν τα κόμματα να τηρούν αρχεία, για ενδεχόμενο φορολογικό έλεγχο.Δεν υφίστανται υποχρεώσεις αναφοράς των προεκλογικών εσόδων και εξόδων των κομμάτων. Εν τούτοις, αυτή την υποχρέωση έχουν οι υποψήφιοι, οι οποίοι υποβάλλουν καταστάσεις εσόδων και εξόδων στην Εκλογική Επιτροπή.Παρά το ότι στη Μάλτα, ο θεσμός των πολιτικών κομμάτων υπάρχει από το 1880, έως σήμερα δεν έχει υπάρξει κάποιος μηχανισμός ή κάποια αρχή για τον έλεγχο της λειτουργίας

121

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

τους ή τον έλεγχο των οικονομικών τους, ενώ μέχρι το 1987, δεν υπήρχε συνταγματική αναγνώρισή τους σαν νομικές οντότητες.Κατά τα φαινόμενα, στη Μάλτα επικρατεί η άποψη να αφεθούν τα πολιτικά κόμματα έξω από κάθε νομικό πλαίσιο και έξω από κάθε έλεγχο του Κράτους. Αυτό ενδεχόμενα οφείλεται στο γεγονός ότι, με βάση τον εκλογικό νόμο που ισχύει από το 1921, οι εκλογές επικεντρώνονται περισσότερο στους υποψήφιους παρά στα κόμματα. Από την άλλη πλευρά, η παράδοση που έχει δημιουργηθεί όλες αυτές τις δεκαετίες, δείχνει να έχει δημιουργήσει κάποιο επίπεδο «αυτοελέγχου» της πολιτικής κατάστασης και των δραστηριοτήτων των κομμάτων. Παράλληλα, δεν έχουν αναφερθεί δημόσιες συζητήσεις ή μαζικά αιτήματα πολιτών για τη μεταβολή της σημερινής κατάστασης.Μετά τον έλεγχο που πραγματοποίησε η GRECO κατά το 2009, υπήρξαν κάποιες κινήσεις για βελτίωση του επιπέδου της διαφάνειας της λειτουργίας του συστήματος της κομματικής χρηματοδότησης (έννοια που, πρακτικά, σήμερα δεν υφίσταται). Ήδη, η Κυβέρνηση της Μάλτας προετοιμάζει να καταθέσει νομοσχέδιο το οποίο, χωρίς να μεταβάλει πολλά από την «παραδοσιακή» λειτουργία του κομματικού συστήματος, προσπαθεί να θέσει όριο στις «ανώνυμες» εισφορές προς τα κόμματα, επιβάλλοντας τη δήλωση των στοιχείων του δωρητή για ποσά άνω των € 10.00097. Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Μάλτας (επίσημο site)Σύνταγμα της Μάλτα ς (αγγλική γλώσσα)Κοινοβούλιο της Μάλτας (επίσημο site)Κυβέρνηση της Μάλτας (επίσημο site)Μάλτα (από Wikipedia – ελληνική γλώσσα)Π ολιτική και ολιτικά κόμματα της Μάλτας (από Wikipedia)Μάλτα: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Οκτώβριος 2009)

97 Δείτε σχετικό άρθρο: Political party members to be exempt from party financing law 122

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

ΟλλανδίαNederland

Η Ολλανδία είναι Κοινοβουλευτική Δημοκρατία με συνταγματικό μονάρχη. Το Κοινοβούλιο της Ολλανδίας αποτελείται από δύο Σώματα: Τη Γερουσία (Eerste Kamer), με 75 μέλη τα οποία εκλέγονται έμμεσα, μέσω των μελών των περιφερειακών συμβουλίων και τη Βουλή των Αντιπροσώπων (Staten - Generaal ), με 150 μέλη, τα οποία εκλέγονται άμεσα από το λαό. Η θητεία και στα δύο Σώματα, ορίζεται σε τέσσερα χρόνια.Θεσμικό πλαίσιοΣτην Ολλανδία δεν υπάρχει ειδικός νόμος ο οποίος να προσδιορίζει τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων. Τα κόμματα θεωρούνται ως «σωματεία» και υπόκεινται στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα. Ο νόμος περί πολιτικών κομμάτων (WSPP) της 17/5/1999 είναι το βασικό νομοθέτημα που προσδιορίζει τα περί της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. Για να έχει δικαίωμα στην κρατική επιχορήγηση, ένα κόμμα πρέπει να έχει τουλάχιστον 1.000 μέλη. Τα χρήματα της κρατικής επιχορήγησης μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο σε δραστηριότητες που συσχετίζονται άμεσα με την πολιτική εκπαίδευση, τη δημοσιότητα, τη διατήρηση σχέσεων με αδελφά κόμματα εκτός Ολλανδίας, την πολιτική έρευνα και τη στρατολόγηση νέων μελών.Ένα πολιτικό κόκμμα δικαιούται δημόσια χρηματοδότηση, εάν καταλαμβάνει τουλάχιστον μία έδρα σε ένα από τα δύο Κοινοβουλευτικά Σώματα και εάν έχει τουλάχιστον 1.000 μέλη, τα οποία καταβάλλουν ετήσια συνδρομή ύψους τουλάχιστον € 12. Η άμεση δημόσια χρηματοδότηση αποτελείται από τρία μέρη:α) Ένα γενικό ποσό: κάθε πολιτικό κόμμα που δικαιούται δημόσια χρηματοδότηση, λαμβάνει το ποσό των € 187.990 ανά έτος, το οποίο μπορεί να δαπανήσει κατά την κρίση του σύμφωνα με τα οριζόμενα στο νόμο .β) Ένα ποσό ανά έδρα στη βουλή, το οποίο ανέρχεται σε € 54.526 ανά έτος98.γ) Ένα ποσό ανά μέλος, το οποίο παρέχεται ετησίως στα δικαιούμενα πολιτικά κόμματα, κατ’ αναλογία με τον αριθμό των μελών του κόμματος. Το συνολικό ποσό που διανέμεται με τον τρόπο αυτό κατά το 2010, έφθασε στα € 2.058.386. Συνεπώς, η χρηματοδότηση που λαμβάνει ένα κόμμα για κάθε μέλος, υπολογίζεται με τη διαίρεση του ποσού αυτού με το συνολικό αριθμό των μελών των κομμάτων που δικαιούνται κρατική χρηματοδότηση.Εάν ένα κόμμα έχει οργανισμό κομματικής νεολαίας, λαμβάνει ένα πρόσθετο ποσό για κάθε έδρα που έχει στο Κοινοβούλιο και ένα ποσό για κάθε μέλος της νεολαίας του. Η συνολική επιχορήγηση που δίδεται με αυτό τον τρόπο φθάνει στα € 1.058.538 και διανέμεται ως εξής: α) το ήμισυ του ποσού αυτού (€529.269) διανέμεται ανάλογα με τον αριθμό των εδρών και β) το άλλο ήμισυ του ποσού, διαρείται με το συνολικό αριθμό των μελών των οργανισμών νεολαίας και το κάθε κόμμα εισπράττει αναλογικά τα χρήματα που δικαιούται. Τέλος, εάν ένα κόμμα λειτουργεί ένα ινστιτούτο πολιτικής έρευνας, λαμβάνει ένα βασικό ποσό € 132.034 και ένα ποσό € 13,570 για κάθε έδρα που έχει στη Βουλή.98 Ο υπολογισμός γίνεται με βάση τις έδρες που έχει κάθε κόμμα στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Εάν ένα κόμμα δεν έχει έδρα στη Βουλή των Αντιπροσώπων και έχει έδρα ή έδρες στη Γερουσία, για τον υπολογισμό της χρηματοδότησης, προσμετρώνται οι έδρες της Γερουσίας.

123

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Το συνολικό ποσό που διανεμήθηκε στα πολιτικά κόμματα κατά το 2010, έφθασε στα € 15.783.377, ελάχιστα αυξημένο σε σχέση με το 2009, όταν είχε φθάσει στα € 15.446.341 (αύξηση κατά 2,1%). Η ετήσια προσαρμογή του ποσού, βασίζεται στη μεταβολή του δείκτη πληθωρισμού και τη μεταβολή του μισθολογικού επιπέδου της χώρας.Πέρα από τα παραπάνω ποσά, το Υπουργείο Εσωτερικών διαθέτει ένα ποσό ύψους € 400.000 για την εκπαίδευση συμβούλων και διανέμεται ανάλογα με τις έδρες των κομμάτων στα δημοτικά και τα περιφερειακά συμβούλια.Η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων κατά τα έτη 2009 και 2010, σύμφωνα με τα παραπάνω, έχει ως εξής:

Κρατική επιχορήγηση έτους 2009

Κόμμα Αριθμός Εδρών

Αριθμός Μελών

Αριθμός Μελών

Νεολαίας

Γενική Επιχορήγηση

Επιχορήση Ινστιτούτου

Ερευνών

Επιχορήγηση Νεολαίας

Συνολική Επιχορήγηση

CDA 41 54.746 844 2.742.932 669.732 181.781 3.594.445PvdA 33 58.334 1.277 2.343.807 564.116 169.013 3.076.936SP 25 45.867 2.143 1.822.751 387.004 172.693 2.382.448VVD 22 36.832 1.294 1.609.026 418.894 129.489 2.157.409GL 7 17.789 628 679.361 220.864 49.416 949.641CU 6 26.766 1.517 689.471 207.662 79.531 976.664D66 3 9.418 997 408.283 168.056 48.825 625.164SGP 2 26.663 4.176 476.563 154.854 165.922 797.339PvdD 2 7.123 680 339.091 154.854 22.329 516.274OSF 1 1.095 0 236.449 133.572 0 370.021Σύνολο 142 284.633 13.556 11.347.734 3.079.608 1.018.999 15.446.341

Κρατική επιχορήγηση έτους 2010

Κόμμα Αριθμός Εδρών

Αριθμός Μελών

Αριθμός Μελών

Νεολαίας

Γενική Επιχορήγηση

Επιχορήση Ινστιτούτου

Ερευνών

Επιχορήγηση Νεολαίας

Συνολική Επιχορήγηση

CDA 41 54.548 985 2.811.694 685.305 192.448 3.689.447PvdA 33 55.471 976 2.384.215 577.233 162.196 3.123.645SP 25 43.856 1.569 1.864.999 373.251 155.929 2.394.179VVD 22 36.678 1.294 1.649.642 421.066 133.763 2.204.470GL 7 16.847 625 690.357 225.999 51.058 967.414CU 6 25.378 1.550 698.498 212.490 75.731 986.719D66 3 11.604 1.661 434.879 171.963 77.388 684.230SGP 2 28.874 3.977 492.328 158.454 165.925 816.707PvdD 2 7.649 587 351.662 158.454 30.861 540.977OSF 1 1.144 0 238.869 136.720 0 375.589Σύνολο 142 282.049 13.224 11.617.143 3.120.935 1.045.299 15.783.377

Έμμεση χρηματοδότησηΈμμεση δημόσια χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων παρέχεται με τη μορφή δωρεάν τηλεοπτικού και ραδιοφωνικού χρόνου για όλα τα κόμματα που εκπροσωπούνται στο κοινοβούλιο και τα οποία συμμετέχουν στις εκλογές και στις 19 εκλογικές περιφέρειες. Το SGP είναι το μόνο κόμμα που δεν έχει χρησιμοποιήσει ποτέ το προνόμοιο αυτό. 124

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ιδιωτική χρηματοδότησηΟ νόμος δεν προβλέπει κάποιο περιορισμό όσον αφορά στις πηγές της ιδιωτικής χρηματοδότησης. Έτσι, η ιδιωτική χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων μπορεί να αποτελείται από:- τις συνδρομές των μελών (και τις δωρεές από τα μέλη του)- τους κομματικούς «φόρους» 99 - τις εκστρατείες συγκέντρωσης κεφαλαίων- την αξιοποίηση κομματικής περιουσίας- τις ιδιωτικές δωρεές, τα κληροδοτήματα και τα δώρα.Δεν υπάρχει απαγόρευση για ανώνυμες δωρεές, αν και οι δωρεές από νομικά πρόσωπα (που ανέρχονται συνολικά σε € 4.537,80 και άνω, ανά έτος), πρέπει να δημοσιοποιούνται.Από τις αρχές του 2008, οι δωρεές προς τα πολιτικά κόμματα απολαμβάνουν φορολογικά πλεονεκτήματα. Οι δωρεές ιδιωτών, εκπίπτουν από το φορολογητέο εισόδημα, εφ’ όσον κυμαίνονται ανάμεσα στο 1% έως το 10% του εισοδήματός τους. Οι δωρεές των νομικών προσώπων, εκπίπτουν από το φορολογητέο εισόδημα έως το ποσό των € 270.000 ή έως το 10% των καθαρών τους κερδών.Λογιστική ΠαρακολούθησηΤα κόμματα που λαμβάνουν κρατική επιχορήγηση είναι υποχρεωμένα να διατηρούν οικονομικούς λογαριασμούς, έτσι ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος των εσόδων και των εξόδων τους και η επιβεβαίωση της χρήσης των κεφαλαίων που έλαβαν από το Κράτος.Τα κόμματα υποχρεούνται να διατηρούν τα πλήρη αρχεία των λογαριασμών τους για διάστημα 10 ετών.Τα κόμματα θα πρέπει να υποβάλλουν την αίτηση χρηματοδότησής τους, μέσα σε διάστημα 6 μηνών από το τέλος του έτους. Την αίτηση πρέπει να συνοδεύει ένας χρηματοοικονομικός απολογισμός και ένας απολογισμός της γενικότερης δραστηριότητάς τους. Ο χρηματοοικονομικός απολογισμός περιέχει κατάσταση και επεξήγηση όλων των εσόδων και των εξόδων του κόμματος και συντάσσεται σύμφωνα με τα γενικά λογιστικά πρότυπα. Η αναφορά θα πρέπει επίσης να αναφέρει τον ακριβή αριθμό μελών του κόμματος και του οργανισμού της πολιτικής νεολαίας.Τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να χρησιμοποιούν Ορκωτό Ελεγκτή για τον έλεγχο των λογαριασμών τους, αλλά και των αναφερόμενων στοιχείων και ιδιαίτερα του αριθμού των μελών.ΕποπτείαΜόνο τα κόμματα που λαμβάνουν κρατικές επιχορηγήσεις υπόκεινται σε κάποιον (περιορισμένης μορφής) έλεγχο. Το Υπουργείο Εσωτερικών είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο της ορθής χρήσης των επιδοτήσεων. Μεγάλο μέρος του έργου αυτού πραγματοποιείται από την Υπηρεσία Ελέγχου του Υπουργείου Εσωτερικών. Για τον έλεγχο της ορθής χρήσης των επιδοτήσεων το Υπουργείο Εσωτερικών βασίζεται στις γραπτές δηλώσεις των Ορκωτών Λογιστών. Για το σκοπό αυτό, το άρθρο 11, παράγραφος 5, του PPSA, απαιτεί από το πολιτικό κόμμα για να διαβεβαιώσει ότι ο εν λόγω λογιστής συνεργάστηκε με τις ελεγκτικές αρχές του Υπουργείου Εσωτερικών.Τα κόμματα συνήθως (χωρίς να είναι υποχρεωμένα από το νόμο) δημοσιεύουν τα οικονομικά τους στοιχεία στους ιστοτόπους τους.99 Μερικά κόμματα απαιτούν από τα μέλη τους που έχουν εκλεγεί σε διάφορες θέσεις, να καταβάλλουν ένα μέρος του μισθού τους προς το κόμμα. Μάλιστα, ένα συγκεκριμένο κόμμα, απαιτεί την καταβολή του συνόλου του μισθού των εκλεγμένων μελών του προς το κόμμα, το οποίο στη συνέχεια καταβάλλει «κομματικούς μισθούς» προς αυτά.

125

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

ΚυρώσειςΟ νόμος δεν προβλέπει κυρώσεις για τις παραβάσεις των κανόνων που αφορούν την παραλαβή των επιδοτήσεων, τη δημοσίευση των δωρεών από νομικά πρόσωπα πάνω από το όριο, και τη σύνταξη και την υποβολή της οικονομικής έκθεσης. Η μόνη κύρωση που περιλαμβάνεται στο σχετικό νόμο, αφορά στη διακοπή της επιδότησης για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, κύρωση που μπορεί να επιβληθεί μόνο αν ένα κόμμα έχει υποπέσει στο αδίκημα της διάκρισης. Όμως, αυτό είναι κάτι πολύ σπάνιο100 . Εάν το Εκλογικό Συμβούλιο κατά τον έλεγχό του συναντήσει μία πιθανή παράβαση, υποχρεούται στην άμεση ενημέρωση των εισαγγελικών αρχών. Ο νόμος για την χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων προβλέπει τη δυνατότητα των δικαστηρίων να επιβάλλουν ποινικές κυρώσεις για την παραβίαση διατάξεων του νόμου που αφορούν στην υποχρέωση για χρηστή δημοσιονομική διαχείριση, για την καταγραφή περαιτέρω λεπτομερειών για δωρεές πάνω από ένα ποσό, για μη καταγραφή στοιχείων των δανείων κλπ.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Ολλανδίας (αγγλική γλώσσα)Ολλανδία - Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Κοινοβούλιο της Ολλανδίας (επίσημο site)Κυβέρνηση της Ολλανδίας (επίσημο site)Ολλανδία: Αναφορά αξιολόγησης από GRECO (Ιούνιος 2008)Ολλανδία: Εκλογές (από Wikipedia)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΟλλανδίαSGI - Αναφορά για Ολλανδία

100 Είναι χαρακτηριστικό ότι, πριν από μερικά χρόνια, ένα δικαστήριο της Χάγης, είχε διατάξει τη διακοπή της κρατικής επιχορήγησης για το «καλβινιστικό» κόμμα Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP), γιατί θεωρήθηκε ότι, με την πρακτική του να μην περιλαμβάνει γυναίκες υποψηφίους, είχε παραβιάσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών. Το δικαστήριο υποστήριξη ότι η Κυβέρνηση της Ολλανδίας δεν εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της απέναντι στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών, επειδή χρηματοδοτεί το κόμμα SGP. Έτσι, το μικρό καλβινιστικό κόμμα το οποίο, την περίοδο εκείνη είχε δύο έδρες στο Κοινοβούλιο και μία στο Ευρωκοινοβούλιο, έχασε περίπου ένα εκατομμύριο ευρώ, επειδή πίστευε ότι οι θέσεις στην πολιτική θα πρέπει να καλύπτονται από άνδρες. (Δείτε σχετικό άρθρο) 126

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δημοκρατία της ΟυγγαρίαςMagyar Köztársaság

Η Ουγγαρία είναι Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Η Εθνοσυνέλευση (Országgyűlés) έχει 386 μέλη τα οποία εκλέγονται από το λαό, για μία κοινοβουλευτική θητεία 4 ετών. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο Αρχηγός του Κράτους και εκλέγεται από την Εθνοσυνέλευση για μία θητεία πέντε ετών.Το εκλογικό όριο για την είσοδο ενός κόμματος στην Εθνοσυνέλευση, είναι το 5% του συνόλου των ψήφων.Το ζήτημα της λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων και της χρηματοδότησής της απασχόλησε το πολιτικό σύστημα, αμέσως μετά την επανεγκαθίδρυση της Δημοκρατίας. Οι βασικοί νόμοι που ασχολούνται με το ζήτημα αυτό είναι ο “νόμος για την εκλογή των μελών στο Κοινοβούλιο” του 1990 (αναθεωρήθηκε το 1994) και ο νόμος για τη “λειτουργία και τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων” του 1990. Εισόδημα των πολιτικών κομμάτων:Σύμφωνα με το νόμο για τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων, ουσιαστική υποστήριξη χορηγείται από τον εθνικό προϋπολογισμό για κάθε κόμμα που, στις βουλευτικές εκλογές, κερδίζει τουλάχιστον 1% του συνόλου των ψήφων. Επιπλέον, το κάθε κόμμα μπορεί να έχει εισοδήματα από:

• Συνδρομές μελών• Δωρεές φυσικών ή νομικών προσώπων• Έσοδα από κληρονομιές• Έσοδα από διάφορες οικονομικές δραστηριότητες (επιτρέπονται ακόμη και οι επιχειρηματικές δραστηριότητες).Τα κόμματα δεν υποχρεούνται να δημοσιεύουν ειδικούς λογαριασμούς για τη χρηματοδότηση προεκλογικών εκστρατειών. Δεν υπάρχουν όρια για τις δωρεές αλλοδαπών ή μη κερδοσκοπικών οργανισμών.Οι κρατικές εταιρείες και και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα δεν μπορούν να παράσχουν χρηματοδότηση στα κόμματα, ενώ αντίστοιχα, τα κόμματα δε μπορούν να δεχθούν χρηματοδότηση από τους φορείς αυτούς.Ένα κόμμα δε μπορεί να δεχθεί ανώνυμες εισφορές, ή χρηματοδότηση από Κυβέρνηση άλλης χώρας. Υπολογίζεται ότι, κατά μέσο όρο, οι κρατικές επιχορηγήσεις αποτελούν το 60% έως 65% των συνολικών εσόδων των κομμάτων που εκπροσωπούνται στη Βουλή (στοιχεία του 2009).

Κρατική χρηματοδότησηΆμεση χρηματοδότηση: Ο Προϋπολογισμός της Ουγγαρίας παρέχει σημαντική άμεση χρηματοδότηση στα πολιτικά κόμματα. Για να είναι επιλέξιμο ένα κόμμα, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, πρέπει να έχει κερδίσει τουλάχιστον το 1% του συνόλου των ψήφων στις βουλευτικές εκλογές. Το 25% της συνολικής κρατικής χρηματοδότησης προς τα κόμματα κατανέμεται ισομερώς μεταξύ των κομμάτων που εξέλεξαν βουλευτές από την “λίστα Επικρατείας” (58 βουλευτές).

127

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Το υπόλοιπο 75% της χρηματοδότησης κατανέμεται με βάση τον αριθμό των ψήφων που κερδήθηκαν από τα κόμματα ή τους υποψηφίους στον πρώτο γύρο των βουλευτικών εκλογών, με τον όρο ότι έχουν κερδίσει ποσοστό τουλάχιστον 1% των συνολικών ψήφων.Από το έτος 2007 ορίστηκε ότι το ποσό αυτό φθάνει στα 2,6 δισεκατομμύρια HUF (περίπου € 10,4 εκατομμύρια). Οι πληρωμές προς τα κόμματα γίνονται σε τριμηνιαία βάση.Πέραν της παραπάνω χρηματοδότησης, χρηματοδοτούνται, είτε άμεσα, είτε έμμεσα και οι υποψήφιοι των εκλογών. Κάθε κόμμα χρηματοδοτείται ανάλογα με τον αριθμό των υποψηφίων που κατέβασε στις εκλογές. Οι ανεξάρτητοι υποψήφιοι δικαιούνται να λάβουν το ίδιο ποσό που υπολογίζεται για κάθε έναν των υποψηφίων των κομμάτων. Το συνολικό ποσό των χρημάτων που διατίθεται για τη χρηματοδότηση των υποψηφίων, προσδιορίζεται στον Προϋπολογισμό. Κατά τις εκλογές του 2010 αποφασίστηκε η διανομή € 400.000, έτσι ώστε να αναλογούν περίπου € 180 για κάθε υποψήφιο που εγκρίθηκε από την Εθνική Εκλογική Επιτροπή. Παράλληλα με τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, ο Κρατικός Προϋπολογισμός χρηματοδοτεί και τις πολιτικές ομάδες που διάφορα κόμματα σχηματίζουν εντός της Βουλής. Κατά το 2009, η χρηματοδότηση προς τις ομάδες αυτές έφθασε στα 780 εκατομμύρια HUF (€ 3,12 εκατομμύρια).

Κρατικές Επιδοτήσεις 2009 HUF (εκατ)Magyar Szocialista Part 953,7Fidesz-Magyar Polgari Szovetseg 833,2Szabad Demokratak Szovetsege Amagyar Liberalis Part 261,1Magyar Demokrata Forum 227,6Keresztenydomkrata Neppart 235,4Miep-Jobbika Harmadikut 37,9Σύνολο 2.548,90

(€ 10,2 εκατ)Τα πολιτικά ιδρύματα που ιδρύονται από κόμματα τα οποία εκπροσωπούνται στη Βουλή και τα οποία δραστηριοποιούνται σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες και στον τομέα της έρευνας, δικαιούνται χρηματοδότηση από τον Κρατικό Προϋπολογισμό. Μόνο ένα ίδρυμα από κάθε κόμμα μπορεί να χρηματοδοτηθεί. Το σύνολο της χρηματοδότησης των κομματικών ιδρυμμάτων για το 2009, έφθασε στα 1.274 HUF ή € 5,09 εκατομμύρια.Δεν προβλέπεται κρατική χρηματοδότηση στους συνδυασμούς που λαμβάνουν μέρος στις τοπικές εκλογές.Με βάση τα παραπάνω, υπολογίζεται ότι, το σύνολο της άμεσης κρατικής χρηματοδότησης που διατίθεται κάθε χρόνο στα πολιτικά κόμματα της Ουγγαρίας φθάνει στα € 19,0 εκατομμύρια.Έμμεση χρηματοδότηση: Η πιο σημαντική μορφή έμμεσης χρηματοδότησης είναι η παροχή δωρεάν χρόνου σε δημόσια ραδιοτηλεοπτικά μέσα. Κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών τα κόμματα

128

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

υποστηρίζονται με την παροχή δημόσιων χώρων για συγκεντρώσεις υποψηφίων. Όλες οι παροχές προς τα κόμματα δίδονται με ίσους όρους. Φορολογία: Οι δωρεές ιδιωτών και οι συνδρομές μελών προς τα πολιτικά κόμματα δεν απολαμβάνουν κάποιας φορολογικής απαλλαγής.Τα κόμματα δεν καταβάλλουν φόρους για τις δωρεές και τις συνδρομές που εισπράττουν, αλλά ούτε και για κάθε άλλη επιχειρηματική τους δραστηριότητα. Επίσης, δεν καταβάλλουν κανενός είδους δημοτικό φόρο, αλλά υποχρεούνται να καταβάλλουν φόρους για την ακίνητη περιουσία και τα αυτοκίνητα που ενδεχόμενα διαθέτουν. Δαπάνες:Σύμφωνα με την εκλογική νομοθεσία, υπάρχουν όρια δαπανών κατά τις προεκλογικές εκστρατείες. Τα πολιτικά κόμματα μπορούν να δαπανήσουν μέχρι ένα εκατομμύριο φιορίνια (περίπου € 4.000) για κάθε εκλογικό τους υποψήφιο.Το ίδιο όριο ισχύει και για κάθε ανεξάρτητο υποψήφιο.Με βάση τα παραπάνω και με δεδομένο ότι στο Κοινοβούλιο υπάρχουν 386 έδρες, ένα πολιτικό κόμμα δε μπορεί να δαπανήσει περισσότερα από 386 εκατομμύρια φιορίνια (€ 1,5 εκατομμύρια) για το σύνολο της προεκλογικής του εκστρατείας. Δεν υπάρχουν όρια δαπανών για τις τοπικές εκλογές, ή για τις Ευρωεκλογές. Εποπτεία και Δημοσιοποίηση:Ο νόμος περί πολιτικών κομμάτων, επιβάλλει στα κόμματα την τήρηση βιβλίων και τη σύνταξη ετησίων οικονομικών καταστάσεων, οι οποίες δημοσιοποιούνται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, το αργότερο έως τις 31 Μαρτίου του επομένου έτους. Δωρεές άνω των HUF 500.000 (€ 2.000) από εγχώριους δωρητές, καθώς και άνω των HUF 100.000 (€ 400) από αλλοδαπούς δωρητές, πρέπει να εμφανίζονται ξεχωριστά, μαζί με τα ονόματα των δωρητών.Η νομοθεσία ορίζει ότι τα κόμματα και οι ανεξάρτητοι υποψήφιοι των εθνικών εκλογών, θα πρέπει να δημοσιοποιούν τα οικονομικά στοιχεία των εκστρατειών τους. Η δημοσιοποίηση πρέπει να γίνεται αναλυτικά, ανά κατηγορία δαπανών, με αναφορά των δαπανηθέντων ποσών και κυρίως, με ονομαστική αναφορά των πηγών χρηματοδότησης. Τα οικονομικά στοιχεία των προεκλογικών δαπανών, πρέπει να δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, το αργότερο εντός 60 ημερών από το τέλος του δεύτερου γύρου των εκλογών.Η εποπτεία των πολιτικών κομμάτων και των ανεξάρτητων υποψηφίων γίνεται από τρεις φορείς: α) Από την Κεντρική Υπηρεσία Λογιστικού Ελέγχου (Állami Számvevőszék - ASZ) η οποία είναι η χρηματοπιστωτική και οικονομική οργάνωση του ελέγχου της Εθνοσυνέλευσης της Ουγγαρίας και το ανώτατο όργανο ελέγχου του κράτους. Ελέγχει την διαχείριση των οικονομικών των πολιτικών κομμάτων, των κοινοβουλευτικών προεκλογικών εκστρατειών και των κομματικών ιδρυμάτων που λαμβάνουν οικονομική ενίσχυση από το κράτος. β) Από τον Γενικό Εισαγγελέα, ο οποίος εποπτεύει τη νομιμότητα των πολιτικών κομμάτων και των ιδρυμάτων τους. γ) Από την Εθνική Εκλογική Επιτροπή, η οποία εποπτεύει τη διεξαγωγή των εκλογών.

129

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Η ASZ αναφέρεται μόνο στο Κοινοβούλιο, το οποίο εκλέγει και τον Πρόεδρό της (για θητεία 12 ετών), χωρίς όμως το Κοινοβούλιο να θεωρείται ότι βρίσκεται σε ιεραρχικά ανώτερη θέση απ’ αυτή. Η ASZ έχει δικό της κωδικό Προϋπολογισμού και απασχολεί περίπου 600 εξειδικευμένα άτομα. Κυρώσεις:Υπάρχουν συγκεκριμένες κυρώσεις που προβλέπονται στην ειδική νομοθεσία σχετικά με την παραβίαση των κανόνων χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, των κομματικών ιδρυμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών. Εάν η ASZ διαπιστώσει ότι ένα κόμμα εμφανίζει λάθη στις οικονομικές του καταστάσεις ή ότι δεν εφαρμόζει πλήρως το νόμο και τις κατευθυντήριες γραμμές που έχει εκδώσει, τότε ζητά την επιβολή διοικητικών κυρώσεων ή την ποινική δίωξη των υπευθύνων του κόμματος.Για παράδειγμα, εάν ένα κόμμα υπερβεί το όριο δαπανών που έχει τεθεί για τις προεκλογικές εκστρατείες, επιβάλλεται πρόστιμο, ίσο με το διπλάσιο του ποσού της υπέρβασης.Στην πράξη, από το 1990, η ASZ έχει παραπέμψει κόμματα και πολιτικούς σε αρκετές περιπτώσεις, μεγάλης ή μικρότερης σημασίας. Όμως, σύμφωνα με τα στοιχεία τα οποία έχουν αντληθεί από την υπηρεσία της Γενικής Εισαγγελίας, από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, δεν έχει υπάρξει ποινική δίωξη για παραπτώματα που αφορούν σε ζητήματα πολιτικής χρηματοδότησης. Ένα θέμα το οποίο πήρε μεγάλη έκταση στην Ουγγαρία αλλά και στον ευρύτερο ευρωπαικό χώρο, ήταν το σκάνδαλο που ξέσπασε και αφορούσε το μέλος της ουγγρικής βουλής Janos Zuschlag, ο οποίος βρέθηκε να έχει καταχραστεί δημόσιο χρήμα για τη χρηματοδότηση της προεκλογικής του εκστρατείας (περίπου 280.000 ευρώ) και για το λόγο αυτό καταδικάστηκε σε οκτώμισι χρόνια φυλάκιση.Αξιολόγηση και κριτική:Το νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία και τον έλεγχο των πολιτικών κομμάτων και κυρίως του τομέα της κομματικής χρηματοδότησης, είναι αρκετά αναπτυγμένο. Πολλές από τις αρχές της Σύστασης Rec(2003)4 καλύπτονται από την υπάρχουσα νομοθεσία. Όμως, το κυριότερο πρόβλημα που υπάρχει γύρω από τη νομοθεσία αυτή, είναι η μη πλήρης εφαρμογή της.Η κρατική χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων είναι ένας σημαντικός παράγοντας στη λειτουργία της Ουγγρικής Δημοκρατίας. Ήδη από το 1990, η κρατική χρηματοδότηση αποτελούσε ένα πολύ σημαντικό ποσοστό των συνολικών εσόδων των κομμάτων (κατά την περίοδο εκείνη, με εξαίρεση το Σοσιαλιστικό κόμμα για το οποίο αποτελούσε το 24%, για τα υπόλοιπα κόμματα, η κρατική χρηματοδότηση αντιπροσώπευε ποσοστό από 80% έως 93% των συνολικών τους εσόδων). Όμως, ακριβώς λόγω των χαμηλών εσόδων των κομμάτων από ιδιωτικές πηγές πολλοί υποστηρίζουν ότι η χώρα θα πρέπει να μεταρρυθμίσει το όλο σύστημα και να καθιερώσει την πρακτική των φορολογικών απαλλαγών, έτσι ώστε να μπορέσουν τα κόμματα να προσελκύσουν περισσότερα μέλη και περισσότερους μικρού και μεσαίου μεγέθους χρηματοδότες.Επιπλέον, αναγνωρίζεται απ’ όλους ότι, τα ισχύοντα όρια προεκλογικών δαπανών είναι εξωπραγματικά χαμηλά. Και αυτό είναι ένα στοιχείο το οποίο ωθεί τα πολιτικά κόμματα στην παρανομία και την απόκρυψη του μεγέθους των πραγματικών δαπανών. Άλλωστε, είναι ευρέως γνωστό πως στην Ουγγαρία τα κόμματα ξεπερνούν κατά πολύ το προκαθορισμένο όριο εξόδων που τους αναλογεί σε περιόδους εκλογών και παρουσιάζουν πολλές φορές ψευδή οικονομικά στοιχεία στις αρμόδιες επιτροπές.

130

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Στον τομέα της λογιστικής απεικόνισης των εσόδων, η ρύθμιση για τον τρόπο καταγραφής των εισφορών σε είδος, κρίνεται ως ανεπαρκής.Κυρίως όμως, η Κεντρική Υπηρεσία Λογιστικού Ελέγχου δεν έχει την αρμοδιότητα να ξεκινήσει αυτόνομα μία έρευνα, εάν έχει υποψίες για την ποιότητα των βιβλίων και των λογαριασμών ενός κόμματος. Οι διάφορες πρωτοβουλίες που πάρθηκαν για την ενίσχυση της δυνατότητας του Γραφείου να επιβάλει κυρώσεις, δεν τελεσφόρησαν έως σήμερα. Έτσι, το σύστημα κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, το οποίο παραδοσιακά εμφανίζει προβλήματα στην πλήρη καταγραφή των ποσών που κινούνται στα κόμματα, χωρίς τα ελεγκτικά όργανα να έχουν την εξουσία να επιβάλλουν κυρώσεις, θα μπορούσε να εμφανίσει περαιτέρω προβλήματα στο μέλλον. Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Ουγγαρίας (επίσημο site)Κοινοβούλιο Ουγγαρίας (επίσημο site)Κοινοβούλιο Ουγγαρίας (από Wikipedia)Κυβέρνηση της Ουγγαρίας (επίσημο site)Σύνταγμα της Ουγγαρίας (αγγλική γλώσσα)Ουγγαρία - Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Κεντρική Υπηρεσία Λογιστικού Ελέγχου ( ASZ ) Ελέγχου (επίσημο site)Γενικός Εισαγγελέας Ουγγαρίας (επίσημο site)Ουγγαρία: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Ιούνιος 2010)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΟυγγαρίαSGI - Αναφορά για ΟυγγαρίαHungary (από Wikipedia)Τα πολιτικά κόμματα στην Ουγγαρία (από Wikipedia)Οι εκλογές στην Ουγγαρία (από Wikipedia)Sustainable Governance Indicators - Report on Hungary Transparency International - Party and Campaign Financing in Hungary Party Funding in Hungary (Μελέτη του Zsolt Enyedi)The black hole of party financing (άρθρο)Global Integrity Report - Hungary

131

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δημοκρατία της ΠολωνίαςRzeczpospolita Polska

Η Πολωνία είναι Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο Αρχηγός του Κράτους, ενώ η νομοθετική εξουσία ασκείται από το Εθνικό Κοινοβούλιο, το οποίο διαθέτει δύο Σώματα: α) τη Βουλή (Sejm), η οποία αποτελείται από 460 βουλευτές, οι οποίοι εκλέγονται για θητεία τεσσάρων ετών, με άμεση ψηφοφορία στις 41 εκλογικές περιφέρειες της χώρας και β) τη Γερουσία (Senat), με 100 μέλη που εκλέγονται με άμεση ψηφοφορία για μία θητεία τεσσάρων ετών.Το εκλογικό όριο για την είσοδο ενός κόμματος στη Βουλή είναι 5%.Θεσμικό πλαίσιοΗ λειτουργία και η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων ρυθμίζεται από τον «Νόμο περί Πολιτικών Κομμάτων» του 1997, από τις τροποποιήσεις που έχουν υπάρξει κατά την περίοδο 1998 έως 2009, αλλά και από σειρά διαταγμάτων του Υπουργού των Οικονομικών. Τα ζητήματα της χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών, ρυθμίζονται από ειδικούς εκλογικούς νόμους, ανά περίπτωση εκλογών.Έσοδα Πολιτικών ΚομμάτωνΤα έσοδα των πολιτικών κομμάτων, μπορούν να προέρχονται (άρθρο 24 του νόμου), από συνδρομές, δωρεές, κληρονομιές, κληροδοσίες, αξιοποίηση περιουσίας και κρατικές επιχορηγήσεις. Παράλληλα, μεταξύ των άλλων, ο νόμος αναφέρει τις παρακάτω διατάξεις:

• Το ανώτατο όριο της ετήσιας συνδρομής προς τα πολιτικά κόμματα δε μπορεί να υπερβαίνει το επίπεδο του ενός μηνιαίου κατώτατου μισθού (περίπου € 333). 101 • Το ανώτατο όριο δωρεάς προς ένα κόμμα δε μπορεί να υπερβεί το ποσό ενός κατώτατου μηνιαίου μισθού, ενώ το ανώτατο όριο δωρεάς προς το Εκλογικό Ταμείο του κόμματος, δε μπορεί να υπερβεί το ποσό ίσο προς 15 κατώτατους μηνιαίους μισθούς (€ 5.000).• Τα κόμματα δε μπορούν να δέχονται δωρεές από νομικά πρόσωπα (τα νομικά πρόσωπα έχουν δικαίωμα για τη χρηματοδότηση των προεκλογικών εκστρατειών στις Προεδρικές εκλογές. • Επιτρέπεται να εισπράττουν εισφορές από μέλη του κόμματος τα οποία έχουν εκλεγεί σε δημόσια αξιώματα (ως προς το ανώτατο ποσό ισχύουν οι περιορισμοί που αναφέρονται και στην περίπτωση φυσικών προσώπων).• Επιτρέπεται να εισπράττουν χρήματα μόνο μέσω τραπεζικών επιταγών, πιστωτικών καρτών ή τραπεζικών καταθέσεων (από τη διάταξη αυτή, σε ορισμένες περιπτώσεις εξαιρούνται οι πληρωμές των συνδρομών των μελών).• Δε μπορούν να ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα.• Μπορούν να συνάπτουν δάνεια με εμπορικές τράπεζες.• Επιτρέπεται να διατηρούν κεφάλαια μόνο σε τραπεζικούς λογαριασμούς.Οι δωρεές προς τα κόμματα και οι συνδρομές μελών, δεν αφαιρούνται από το φορολογητέο εισόδημα των δωρητών ή των μελών. Τα κόμματα απαλλάσσονται των διαφόρων φορολογικών υποχρεώσεων102.

101 Με βάση τα στοιχεία της Συνομοσπονδίας Ευρωπαίων Εργοδοτών (http://www.fedee.com/minwage.html), ο επίσημος κατώτατος μισθός στην Πολωνία, για το 2011 ήταν 1.500 zlotys (PLN) ή περίπου € 333 (1 Polish zloty = 0.222 ευρώ ή 1 ευρώ = 4,50 zlotys).102 Εν τούτοις, σύμφωνα με τη φορολογική νομοθεσία, είναι υποχρεωμένα να καταθέτουν ετήσια αναλυτική φορολογική δήλωση προς τις φορολογικές αρχές.

132

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Κρατική χρηματοδότησηΥπάρχουν δύο μορφές κρατικής χρηματοδότησης: α) απευθείας επιχορηγήσεις που δίδονται μετά από τις βουλευτικές εκλογές και β) επιχορηγήσεις για καταστατικές δραστηριότητες των κομμάτων.Εκλογικές επιχορηγήσειςΈνα πολιτικό κόμμα που έχει σχηματίσει εκλογική επιτροπή και έχει κερδίσει τουλάχιστον 3% των ψήφων (το όριο για συνασπισμούς κομμάτων είναι 6%) δικαιούται χρηματοδότηση για όλη τη διάρκεια της θητείας της Βουλής. Το ύψος του ποσού που δικαιούται κάθε κόμμα, υπολογίζεται με ένα σύνθετο τύπο που βασίζεται στην αρχή της προοδευτικής μείωσης της επιδότησης (με τον τρόπο αυτό υποστηρίζονται τα μικρότερα κόμματα). Ο τρόπος υπολογισμού έχει ως εξής:

ΚλιμάκιοΨήφοι κόμματος

ως % του συνόλουΠοσό ανά ψήφο 1031 έως 5% 10,00 PLN2 από 5% έως 10% 8,00 PLN3 από 10% έως 20% 7,00 PLN4 από 20% έως 30% 4,00 PLN5 πάνω από 30% 1,50 PLN Με βάση τα αποτελέσματα των εκλογών του 2007, το ποσό που διανεμήθηκε στα πολιτικά κόμματα που πληρούσαν τις προϋποθέσεις του νόμου ως εκλογική επιχορήγηση, έφθασε στα 74,9 εκατομμύρια PLN ή € 21,7 εκατομμύρια (η διανομή του ξεκίνησε από το 2008). Με μικρές διαφοροποιήσεις λόγω της εξέλιξης του πληθωρισμού, περίπου αυτό το ποσό διανεμήθηκε και κατά τα έτη 2009-2011.Το ποσό που διανεμήθηκε κατά το 2008, ως επιχορηγήσεις για τις καταστατικές δραστηριότητες των κομμάτων, έφθασε στα 107,3 εκατομμύρια PLN ή € 31,1 εκατομμύρια104. Συνολικά, το ποσό που διανεμήθηκε προς τα πολιτικά κόμματα κατά το 2008 έφθασε στα 182,2 εκατομμύρια PLN ή σε € 52,8 εκατομμύρια105. Εκτιμάται ότι κατά τα έτη 2009-2011, οι συνολικές επιχορηγήσεις προς τα πολιτικά κόμματα κυμάνθηκαν στα ίδια ή σε ελαφρά ανώτερα επίπεδα106.Σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε η GET (η ομάδα εργασίας της GRECO) κατά την επίσκεψή της στη χώρα (2008), εκτιμάται ότι οι κρατικές επιχορηγήσεις αποτελούν ποσοστό από 54% έως και 90% των συνολικών εσόδων των πολιτικών κομμάτων.

103 Τα ποσά που δικαιούται κάθε κόμμα ανά ψήφο, αναπροσαρμόζονται ανάλογα με την εξέλιξη του δείκτη τιμών καταναλωτή.104 Από το ποσό αυτό, τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να μεταφέρουν ποσοστό 5% έως 15% στο κομματικό «Ταμείο Ειδικών», το οποίο χρηματοδοτεί τις δραστηριότητες πολιτικών, κοινωνιολογικών και οικονομικών ερευνών του κάθε κόμματος.105 Πηγή: «Πολωνία: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO», Παράρτημα Α, σελ. 30-31. Σημειώνεται ότι, τα ποσά των κρατικών επιχορηγήσεων του 2008, μετατρέπονται σε ευρώ με βάση την ισοτιμία μεταξύ PLN και ευρώ που ίσχυε τότε, δηλαδή 1 ευρώ = 3,5 zloty, έναντι του 1 ευρώ = 4,5 zloty που ισχύει σήμερα.106 Νέες εκλογές για την ανάδειξη μελών του Κοινοβουλίου έγιναν στις 9 Οκτωβρίου 2011 (δείτε τα αποτελέσματα), όπου η συμμετοχή ήταν σημαντικά χαμηλότερη αυτών του 2007. Τα αποτελέσματα των εκλογών αυτών θα αρχίσουν να επηρεάζουν τη διανομή των κρατικών επιχορηγήσεων, από το έτος 2012 έως και τις επόμενες εκλογές.

133

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Έμμεση κρατική εποχορήγησηΤα κόμματα που συμμετέχουν στις κοινοβουλευτικές εκλογές δικαιούνται δωρεάν χρόνο στα κρατικά ραδιοτηλεοπτικά μέσα, κατά το διάστημα των τελευταίων 15 ημερών της προεκλογικής περιόδου. Όρια προεκλογικών δαπανώνΤα όρια των προεκλογικών δαπανών, προσδιορίζονται σε σειρά ειδικών νόμων, ανάλογα με την περίπτωση εκλογών. Σε γενικές γραμμές, τα όρια κινούνται στα παρακάτω επίπεδα:Κοινοβουλευτικές εκλογές: Το ανώτατο όριο δαπανών των κομμάτων ισούται με τον αριθμό των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων πολλαπλασιασμένο επί ένα PLN (zloty). Δηλαδή, στις εκλογές του 2011, το όριο έφθασε στα 30,8 εκατομμύρια PLN, ή € 6,85 εκατομμύρια ανά κόμμα. Σε επίπεδο υποψηφίων, τα όρια προσδιορίζονται με βάση τον αριθμό των εδρών της κάθε εκλογικής περιφέρειας.Προεδρικές εκλογές:Το όριο κατά τις εκλογές του 2010 ήταν 14,3 εκατομμύρια zloty, ή € 3,4 εκατομμύρια.Λογιστική παρακολούθησηΤα πολιτικά κόμματα είναι υποχρεωμένα να ακολουθούν τους κανόνες λογιστικής που έχουν τεθεί στον «Λογιστικό Νόμο» του 1994. Ο νόμος υποχρεώνει τα κόμματα να διατηρούν πλήρεις και αναλυτικούς λογαριασμούς για όλα τα έσοδα, τα έξοδα, τα περιουσιακά τους στοιχεία, το δανεισμό και τις υποχρεώσεις τους.Τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να τηρούν δύο ειδών λογαριασμούς: α) για την τακτική λειτουργία του κόμματος και β) για τις προεκλογικές δαπάνες.Σε κάθε περίπτωση, είναι υποχρεωμένα να καταγράφουν αναλυτικά και επώνυμα κάθε δωρεά (συμπεριλαμβάνοντας το όνομα, τη διεύθυνση και τον αριθμό λογαριασμού τραπέζης του δωρητή), αλλά και τα στοιχεία όλων των προμηθευτών του κόμματος.Κάθε έτος, συντάσσουν Ετήσιο Απολογισμό, ο οποίος περιέχει αναλυτικά όλους τους λογαριασμούς που ορίζει ο νόμος και τις επεξηγηματικές εκθέσεις. Ο έλεγχος από Ορκωτό Ελεγκτή στο επίπεδο του κόμματος, δεν είναι υποχρεωτική. Τα κόμματα δεν είναι υποχρεωμένα να δημοσιεύουν τα οικονομικά τους στοιχεία ή τον Απολογισμό τους. Αυτό όμως γίνεται από την Εθνική Εκλογική Επιτροπή. Τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να διατηρούν τα αρχεία των λογαριασμών τους για διάστημα τουλάχιστον 5 ετών.Εποπτεία – ΔημοσιοποιήσειςΟ Ετήσιος Απολογισμός των κομμάτων υποβάλλεται στην Εθνική Εκλογική Επιτροπή (Państwowa Komisja Wyborcza)107, έως τις 31 Μαρτίου του επομένου έτους. Ο Ετήσιος Απολογισμός δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, σε διάστημα 14 ημερών από την υποβολή του στην Εθνική Εκλογική Επιτροπή.Στη συνέχεια, η Επιτροπή, εντός τεσσάρων μηνών, είναι υποχρεωμένη είτε να δεχθεί τον Απολογισμό χωρίς επιφυλάξεις, είτε να τον δεχθεί με σχόλια και επιφυλάξεις, είτε να τον απορρίψει. Στην εξέταση των οικονομικών στοιχείων των κομμάτων, η Επιτροπή είναι υποχρεωμένη να χρησιμοποιήσει Ορκωτούς Ελεγκτές. Μετά τον έλεγχο, η Επιτροπή δημοσιεύει τον Απολογισμό, μαζί με τις παρατηρήσεις της στον ιστότοπό της108. Σε περίπτωση απόρριψης του Απολογισμού, ένα κόμμα έχει δικαίωμα να προσφύγει στο 107 Η Επιτροπή απαρτίζεται από εννέα ανώτατους δικαστικούς (ανά τρεις προέρχονται από το Συνταγματικό Δικαστήριο, το Ανώτατο Δικαστήριο και το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο) οι οποίοι διορίζονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.108 Στον ιστότοπο της Εθνικής Εκλογικής Επιτροπής, μπορεί κάποιος να βρει τα στοιχεία των Απολογισμών και των παρατηρήσεων της Επιτροπής, για την περίοδο από το 2001 έως και το 2010.

134

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ανώτατο Δικαστήριο. Εάν η προσφυγή του απορριφθεί, τότε το κόμμα χάνει το δικαίωμα κρατικής επιχορήγησης για το διάστημα έως τις επόμενες εκλογές109.Με τον ίδιο τρόπο, το κάθε κόμμα υποβάλλει προς την Εθνική Εκλογική Επιτροπή, τους λογαριασμούς των εκλογικών εσόδων και δαπανών, το αργότερο έως την 31η Μαρτίου του έτους που ακολουθεί το έτος των εκλογών.Η Επιτροπή έχει το δικαίωμα να επιβάλει διοικητικά πρόστιμα ή ακόμη και να παραπέμπει υποθέσεις στις εισαγγελικές αρχές για την ποινική δίωξη των παραβατών. Όπως αναφέρει η έκθεση της GRECO, για την περίοδο 2001-2007, έχουν αναφερθεί αρκετές περιπτώσεις διοικητικών προστίμων κατά διαφόρων παραβατών, ενώ κατά την περίοδο αυτή δεν έχει ασκηθεί ποινική δίωξη κατά κάποιου.ΑξιολόγησηΣε γενικές γραμμές, κρίνεται ότι η νομοθεσία γύρω από τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των εκλογικών εκστρατειών, είναι ικανοποιητική και ότι έχει βοηθήσει τη χώρα να αυξήσει σημαντικά το βαθμό διαφάνειας πάνω στον τομέα της διαχείρισης του πολιτικού χρήματος. Εν τούτοις, εξακολουθούν να υπάρχουν αδυναμίες, κυρίως σε θέματα διαφάνειας στη χρηματοδότηση των εκλογικών εκστρατειών, μία κατάσταση που όμως, σταδιακά μέσα στο χρόνο, δείχνει να βελτιώνεται. Ένα άλλο πρόβλημα έχει να κάνει με τον τρόπο που διαμοιράζεται η κρατική επιχορήγηση, αφού τα μεγαλύτερα κόμματα δείχνουν να ευνοούνται αισθητά σε σύγκριση με τα μικρότερα. Ως αποτέλεσμα, τα μεγάλα κόμματα σε κάθε προεκλογική περίοδο ξοδεύουν όλο και μεγαλύτερα ποσά, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα η κρατική επιχορήγηση να αυξηθεί από 36 εκατ. PLN το 2003 σε 107 εκατ. PLN το 2008. Αυτό έχει προκαλέσει τις διαμαρτυρίες των πολιτών. Μάλιστα, κατά το 2008 κατατέθηκε πρόταση για τη διακοπή της κρατικής κομματικής χρηματοδότησης. Η πρόταση αυτή δεν ψηφίστηκε και δεν υλοποιήθηκε. Σε απάντηση στις διαμαρτυρίες της κοινωνίας, η Βουλή ψήφισε ένα νομοσχέδιο για τη μείωση της συνολικής χρηματοδότησης, στο οποίο όμως ασκήθηκε βέτο.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Πολωνίας (αγγλική γλώσσα)Πολωνία - Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Πολωνίας (επίσημο site)Εθνική Εκλογική Επιτροπή Πολωνίας (επίσημο site PL)Πολωνία: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Δεκέμβριος 2008)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΠολωνίαSGI - Αναφορά για ΠολωνίαParty and Campaign Funding in Eastern Europe: A Study of 18 Member Countries of the ACEEEOLegislation and control mechanisms of political parties’ funding: Czech Republic, Poland, Romania, Ukraine

109 Όπως φαίνεται από τα στατιστικά στοιχεία που εμφανίζονται στην Αναφορά αξιολόγησης της GRECO οι περιπτώσεις απόρριψης των οικονομικών αναφορών των κομμάτων από την Εθνική Εκλογική Επιτροπή είναι αρκετές (με προφανή μειούμενη τάση μέσα στο χρόνο), γεγονός το οποίο καταδεικνύει ότι ο έλεγχος της Επιτροπής είναι αρκετά ουσιαστικός και αποτελεσματικός. 135

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Πορτογαλική ΔημοκρατίαRepública Portuguesa

Το άρθρο 51 του Συντάγματος και ο Νόμος 19/2003 (όπως τροποποιήθηκε με τον Οργανικό Νόμο 2/2008 και 55/2010) συνιστούν το νομοθετικό πλαίσιο για τη λειτουργία και τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμμάτων.Οι εκλογές για το Κοινοβούλιο διεξάγονται κάθε τέσσερα χρόνια. Τα 230 μέλη του εκλέγονται απ’ ευθείας από τους ψηφοφόρους των 22 εκλογικών περιφερειών της χώρας110. Οι περιφερειακές και οι τοπικές εκλογές ρυθμίζονται από άλλη νομοθεσία.Κρατική επιχορήγηση111Η κρατική επιχορήγηση έχει τρεις μορφές: α) για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, β) για τη χρηματοδότηση προεκλογικών εκστρατειών και γ) για άλλους σκοπούς, όπως προσδιορίζονται από το νόμο (σε έκακτες περιπτώσεις).Η επιχορήγηση για τη χρηματοδότηση των κομμάτων, δίδεται προς τα κόμματα που συμμετείχαν στις τελευταίες κοινοβουλευτικές εκλογές και κέρδισαν έδρα στο Κοινοβούλιο ή απέσπασαν πάνω από 50.000 ψήφους. Η επιχορήγηση γίνεται σε ετήσια βάση, μετά από αίτημα του κόμματος προς τον Πρόεδρο της Βουλής.Το ποσό της χρηματοδότησης που δικαούται το κάθε κόμμα υπολογίζεται ίσο προς το 1/135 του εθνικού κατώτατου μηνιαίου μισθού112, για κάθε ψήφο που κερδίθηκε στις πιο πρόσφατες κοινοβουλευτικές εκλογές. Λαμβάνοντας υπ’ όψη τα αποτελέσματα των εκλογών του 2009, και τα μισθολογικά στοιχεία του 2010, κατά το 2010, η συνολική χρηματοδότηση αυτής της κατηγορίας έφθασε στα € 18.272.099. (Με βάση τα αποτελέσματα των εκλογών του 2011, την εξέλιξη του μισθού, αλλά και τη μείωση κατά 10% που αποφασίστηκε, κατά το 2011, η χρηματοδότηση αυτής της κατηγορίας υποχώρησε στα € 16.646.377). Το ποσό του 2010 κατανεμήθηκε σε 6 κόμματα, ενώ αυτό του 2011, σε 7 κόμματα.Κρατική επιχορήγηση εκλογικών εκστρατειώνΤα πολιτικά κόμματα, ή ομάδες πολιτών που παίρνουν μέρος στις Κοινοβουλευτικές εκλογές, στις Ευρωεκλογές και στις περιφερειακές εκλογές, ή υποψήφιοι των Προεδρικών εκλογών, δικαιούνται κρατική χρηματοδότηση, για να καλύψουν τα κόστη των προεκλογικών εκστρατειών, σύμφωνα με τις προβλέψεις του νόμου.Δικαιούχοι της κρατικής επιχορήγησης είναι τα κόμματα ή οι ομάδες που συμμετείχαν στις Ευρωεκλογές, ή τουλάχιστον στο 51% των εκλογικών περιφερειών ή οι υποψήφιοι των Προεδρικών Εκλογών που κέρδισαν τουλάχιστον το 5% των ψήφων.Αναφορικά με τις τοπικές εκλογές, δικαιούχοι είναι τα κόμματα ή οι ομάδες που συμμετείχαν παράλληλα για εκλογή σε δύο δημοτικά σώματα και που πέτυχαν να κερδίσουν εκπροσώπηση τουλάχιστον σε μία, ή που κέρδισαν τουλάχιστον το 2% των ψήφων.Το σύνολο των χρηματοδοτήσεων αυτής της κατηγορίας ανέρχεται:113110 Οι 18 περιφέρειες βρίσκονται στην ηπειρωτική χώρα. Από μία περιφέρεια συνιστούν τα νησιά Azores και Madeira, μία περιφέρεια συνιστούν οι Πορτογάλοι που διαμένουν στην Ευρώπη και μία περιφέρεια οι Πορτογάλοι που διαμένουν στον υπόλοιπο κόσμο.111 Με βάση το νόμο 55/2010, η κάθε μορφής επιχορήγηση που προβλέπεται από το νόμο 19/2003, μειώθηκε κατά 10%. Η μείωση ισχύει από την αρχή του 2011 έως την 31η Δεκεμβρίου 2013.112 Με βάση τα στοιχεία της Συνομοσπονδίας Ευρωπαίων Εργοδοτών, ο επίσημος κατώτατος μισθός στην Πορτογαλία, για το 2011 ήταν € 485 (για το 2010 ήταν € 460) (http://www.fedee.com/minwage.html),.113 Με βάση το νόμο 55/2010, τα αναφερόμενα ποσά μειώθηκαν κατά 10%, έως και την 31/12/2013.

136

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

α) σε 20.000 φορές τον κατώτατο μηνιαίο μισθό (€ 9.700.000) για τις βουλευτικές εκλογέςβ) σε 10.000 φορές τον κατώτατο μηνιαίο μισθό (€ 4.850.000) για τις Ευρωεκλογές ή τις Προεδρικές εκλογέςγ) σε 4.000 φορές τον κατώτατο μηνιαίο μισθό (€ 1.940.000) για τις περιφερειακές εκλογέςδ) σε 6.000 φορές τον κατώτατο μηνιαίο μισθό (2.910.000) για τις δημοτικές εκλογές.Τα παραπάνω ποσά, διανέμονται μόνο κατά τις περιόδους των εκλογών114. Με δεδομένο ότι οι κοινοβουλευτικές, οι περιφερειακές και οι δημοτικές εκλογές γίνονται κάθε 4 χρόνια, ενώ οι Ευρωεκλογές και οι Προεδρικές εκλογές γίνονται κάθε 5 χρόνια, το ετήσιο κόστος αυτών των επιχορηγήσεων, για τον Προϋπολογισμό, υπολογίζεται περίπου σε € 5.577.000 περίπου.Η κατανομή των επιχορηγήσεων γίνεται ως εξής: Το 20% της επιχορήγησης λαμβάνουν τα κόμματα ή οι ομάδες που κατέβασαν υποψήφιους σε τουλάχιστον 51% των περιφερειών, ενώ το υπόλοιπο 80% διανέμεται με βάση τον αριθμό των ψήφων που κερδίθηκαν.Συνεπώς, το σύνολο των ετήσιων επιχορηγήσεων προς τα πολιτικά κόμματα στην Πορτογαλία, φθάνει στα € 24.072.000 περίπου, ενώ μετά τη μείωση που αποφασίστηκε με το νόμο 55/2010, το σύνολο μειώθηκε σε € 21,7 εκατομμύρια περίπου. Με βάση τα στατιστικά στοιχεία των τελευταίων ετών, οι κρατικές επιχορηγήσεις αποτελούν ποσοστό από 70% έως 90% των συνολικών εσόδων των κομμάτων.Έσοδα από ιδιωτικές πηγέςΤα έσοδα από ιδιωτικές πηγές ενός κόμματος, μπορούν να προέρχονται από: α) συνδρομές μελών, β) δωρεές ιδιωτών (μόνο από φυσικά πρόσωπα), γ) εισφορές εκλεγμένων μελών του κόμματος, δ) έσοδα από αξιοποίηση περιουσίας, ε) δάνεια και στ) κληρονομιές και κληροδοτήματα.Τα έσοδα μπορούν να εισπραχθούν μόνο μέσω του τραπεζικού συστήματος, όπου οι καταθέσεις γίνονται επώνυμα, σε λογαριασμούς που ανοίχθηκαν αποκλειστικά για το σκοπό αυτό. Η είσπραξη μετρητών, ανώνυμων δωρεών και εισφορών από νομικά πρόσωπα απαγορεύονται. Οι εισφορές σε κόμματα, πολιτικά πρόσωπα και υποψήφιους δεν έχουν κάποια φορολογική απαλλαγή. Τα πολιτικά κόμματα δε φορολογούνται για τα έσοδά τους.Τα ετήσια έσοδα από διαφόρων ειδών «οικονομικές εκστρατείες» δε μπορούν να υπερβούν, σε ετήσια βάση, ποσό ίσο προς 1.500 φορές τον κατώτατο μηνιαίο μισθό (δηλαδή € 727.500)Οι δωρεές ιδιωτών έχουν ανώτατο όριο τους 25 κατώτατους μηνιαίους μισθούς (€ 12.125) και μπορούν να καταβληθούν μόνο μέσω του τραπεζικού συστήματος115. Τα κόμματα δε μπορούν να δεχθούν ανώνυμες εισφορές ή εισφορές από νομικά πρόσωπα. Δε μπορούν να αποκτήσουν αγαθά ή υπηρεσίες σε τιμές κάτω απ’ αυτές που κυριαρχούν στην αγορά. Δε μπορούν να διαθέσουν αγαθά ή υπηρεσίες σε τιμές ανώτερες απ’ αυτές που κυριαρχούν στην αγορά.Ο νόμος θέτει περιορισμούς στα έσοδα των κομμάτων και των υποψηφίων κατά τη διάρκεια εκλογικών εκστρατειών. Παράλληλα θέτει (άρθρο 20 του νόμου 19/2003) αυστηρούς περιορισμούς στις προεκλογικές δαπάνες των υποψηφίων και των κομμάτων).Περιορισμοί ΕξόδωνΤα πολιτικά κόμματα καταβάλλουν τις δαπάνες τους μόνο μέσω επιταγών ή του τραπεζικού συστήματος, έτσι ώστε να είναι δυνατή η αναγνώριση του ποσού και της ταυτότητας του ατόμου που δέχεται την πληρωμή.114 Δείτε στοιχεία για τις εκλογές στην Πορτογαλία, από την Wikipedia .115 Εισφορές ίσες με το 25% του κατώτατου μηνιαίου μισθού (€ 121,50) μπορούν να πληρωθούν σε μετρητά. Όμως, για το σύνολο του έτους, ένα κόμμα δε μπορεί να εισπράξει σε μετρητά, μικρές εισφορές, που στο σύνολό τους ξεπερνούν τους 50 κατώτατους μηνιαίους μισθούς (50x485= €24.250).

137

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δεν υπάρχουν όρια στις τακτικές, λειτουργικές δαπάνες των κομμάτων. Υπάρχουν όμως όρια δαπανών στις προεκλογικές εκστρατείες όλων των τύπων των εκλογών. Εκλογικές δαπάνες θεωρούνται όλα τα έξοδα που έγιναν σε διάστημα 6 μηνών πριν από τις εκλογές.Τα όρια των προεκλογικών δαπανών, ανά υποψήφιο, έχουν ως εξής:Προεδρικές εκλογές: Ισοδύναμο με 10.000 μηνιαίους κατώτατους μισθούς (€ 4.850.000), πλέον 2.500 μηνιαίους κατώτατους μισθούς (€ 1.212.500), στην περίπτωση που ο υποψήφιος προκριθεί στο δεύτερο γύρο.Κοινοβουλευτικές εκλογές: 60 μηνιαίους κατώτατους μισθούς (€ 29.100).Περιφειακές εκλογές: 100 μηνιαίους κατώτατους μισθούς (€ 48.500).Ευρωεκλογές: 300 μηνιαίους κατώτατους μισθούς (€ 145.500).Λογιστική παρακολούθησηΤα πολιτικά κόμματα είναι υποχρεωμένα να τηρούν λεπτομερείς λογαριασμούς και οργανωμένα λογιστικά βιβλία, σύμφωνα με το εθνικό λογιστικό σχέδιο.Οι λογαριασμοί πρέπει να είναι αναλυτικοί και να επιτρέπουν την αντίληψη για την οικονομική δραστηριότητα των κομμάτων. Οι λογαριασμοί και τα βιβλία των κομμάτων πρέπει να ελέγχονται από εσωτερικούς ελεγκτές116. Έλεγχος και εποπτείαΟι ετήσιοι λογιαριασμοί των κομμάτων και οι λογαριασμοί των εκλογικών εκστρατειών, το αργότερο μέχρι το μήνα Μάιο παραδίδονται στο Συνταγματικό Δικαστήριο , το οποίο τους εξετάζει και αποφασίζει για την ορθότητα και τη νομιμότητά τους. Οι αποφάσεις του Δικαστηρίου δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και στον ιστότοπό του. Πέρα από το ίντερνετ (αφού συχνά ο όγκος των στοιχείων είναι πολύ μεγάλος), το κοινό μπορεί να λάβει γνώση των στοιχείων αυτών, μετά από αίτησή του προς το Δικαστήριο.Για τους ελέγχους του, το Συνταγματικό Δικαστήριο συνεργάζεται με το «Εποπτεύον Σώμα για τη Λογιστική και τη Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων» (Entidade das Contas e Financiamentos Pol ν ticos ), το οποίο παρέχει προς το αυτό κάθε τεχνική βοήθεια για τον έλεγχο των λογαριασμών.ΠοινέςΟ νόμος ορίζει μία σειρά από ποινές, τόσο για τα όργανα του κόμματος, όσο και για τους ελεγκτές, για τις περιπτώσεις που διαπιστωθούν παραβιάσεις των κανόνων λογιστικής απεικόνισης και της νομοθεσίας γενικότερα. Οι ποινές που προβλέπονται κυμαίνονται από την επιβολή προστίμων, έως και την φυλάκιση. Τα στατιστικά στοιχεία των προηγούμενων ετών, δείχνουν ότι υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις επιβολής ποινών (κυρίως προστίμων) για διάφορες παραβάσεις της νομοθεσίας.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Πορτογαλίας (αγγλική γλώσσα)Πορτογαλία - Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Πορτογαλία - Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Κοινοβούλιο Πορτογαλίας (επίσημο site)Συνταγματικό Δικαστήριο Πορτογαλίας (επίσημο site)Πορτογαλία: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Δεκέμβριος 2010)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΠορτογαλίαSGI - Αναφορά για Πορτογαλία116 Ο νόμος υποχρεώνει όλα τα πολιτικά κόμματα της Πορτογαλίας να διαθέτουν σύστημα εσωτερικού ελέγχου, το οποίο ελέγχει τη νομιμότητα της λειτουργίας και τους λογαριασμούς του κόμματος. Μάλιστα, υποχρεώνει τα κόμματα, να υπάρχει στο Καταστατικό των κομμάτων πρόβλεψη για την ύπαρξη και τη λειτουργία τμήματος εσωτερικού ελέγχου.

138

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

ΡουμανίαRomânia

Η Ρουμανία είναι Κοινβουλευτική Δημοκρατία. Το Κοινοβούλιο της χώρας έχει δύο Σώματα, τα μέλη των οποίων εκλέγονται άμεσα από το λαό, για θητεία 4 ετών. Η Βουλή των Αντιπροσώπων (Camera Deputaţilor) έχει 334 μέλη και η Γερουσία (Senatul) έχει 137 μέλη.Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας της χώρας εκλέγεται απ’ ευθείας από το λαό για θητεία 5 ετών. Θεσμικό πλαίσιοΜία σειρά από παλαιότερους νόμους για τη λειτουργία και τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, κωδικοποιήθηκαν στους νόμους για τα πολιτικά κόμματα (Νο 13/2003) και για τη χρηματοδότηση των κομμάτων και των εκλογικών εκστρατειών (Νο 632/2006), οι οποίοι αποτελούν σήμερα το κυριότερο νομοθετικό πλαίσιο στον τομέα αυτόν. Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι νόμοι αυτοί έχουν υποστεί διάφορες τροποποιήσεις, οι οποίες στοχεύουν στη διαρκή βελτίωση του επιπέδου διαφάνειας στη διακίνηση του πολιτικού χρήματος.Πηγές εσόδων των κομμάτωνΣύμφωνα με τη νομοθεσία, στα πλαίσια της άσκησης των καθηκόντων τους, τα πολιτικά κόμματα μπορούν να έχουν κινητή και ακίνητη περιουσία. Τα έσοδα ενός πολιτικού κόμματος μπορούν να προέρχονται από:

• συνδρομές μελών• δωρεές, κληρομονομιές και κληροδοτήματα• τη δραστηριότητα του κόμματος• κρατικές επιχορηγήσειςΣτα πλαίσια της οικονομικής λειτουργίας των κομμάτων, ο νόμος ορίζει ότι:• τα κόμματα οργανώνουν λογιστικές υπηρεσίες• οι οικονομικές συναλλαγές των κομμάτων γίνονται μόνο μέσω των τραπεζών• το εισόδημα των κομμάτων εξαιρείται από τη φορολογίαΕπί των εσόδων τίθενται οι παρακάτω διευκρινίσεις και περιορισμοί:• Το σύνολο των χρημάτων που μπορεί να πληρώσει ως συνδρομή ένα μέλος, δε μπορεί να υπερβαίνει τους 48 κατώτερους μηνιαίους μισθούς117 (€ 7.392 περίπου).• Με ευθύνη των υπευθύνων των κομμάτων, καταγράφονται τα πλήση στοιχεία του κάθε δωρητή.• Μετά από γραπτή επιθυμία του δωρητή και εφ’ όσον η δωρεά του δεν υπερβαίνει το ύψος των 10 κατώτατων μηνιαίων μισθών, τα στοιχεία της ταυτότητάς του μπορεί να παραμείνουν εμπιστευτικά.• Το σύνολο των «εμπιστευτικών» δωρεών που μπορεί να λάβει ένα κόμμα κατά τη διάρκεια ενός έτους, δε μπορούν να υπερβαίνουν το 0.0006% του ύψους του κρατικού Προϋπολογισμού.• Τα πολιτικά κόμματα μπορούν να έχουν εισόδημα από τόκους• Δεν υπάρχει περιορισμός στο σύνολο του εισοδήματος ενός κόμματος από συνδρομές, εκτός από τα έτη κατά τα οποία γίνονται εκλογές (οποιουδήποτε είδους), οπότε το σύνολο αυτής της κατηγορίας των εσόδων, δε μπορεί να υπερβαίνει το 0,0050% των

εσόδων του κρατικού Προϋπολογισμού.117 Με βάση τα στοιχεία της Συνομοσπονδίας Ευρωπαίων Εργοδοτών (http://www.fedee.com/minwage.html), ο επίσημος κατώτατος μισθός στη Ρουμανία, για το 2011 ήταν 670 RON (νέα λέι) ή € 154 περίπου (1 ευρώ = 4,35 RON).

139

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

• Οι δωρεές που εισπράττονται από ένα άτομο κατά τη διάρκεια ενός έτους δε μπορούν να υπερβαίνουν συνολικά τους 200 κατώτατους μηνιαίους μισθούς (€ 30.800).• Επιτρέπονται οι δωρεές από νομικά πρόσωπα. Όμως, οι δωρεές που εισπράττονται από ένα νομικό πρόσωπο κατά τη διάρκεια ενός έτους δε μπορούν να υπερβαίνουν συνολικά τους 500 κατώτατους μηνιαίους μισθούς (€ 77.000). Για να δικαιούται μία εταιρία να καταβάλλει δωρεά σε κόμμα, θα πρέπει να μην οφείλει προς το Κράτος (για την καταβολή της δωρεάς απαιτείται απόδειξη μη οφειλής προς το Κράτος).• Οι δωρεές σε είδος, αποτιμώνται σε χρήμα και λογίζονται ως χρηματικές δωρεές.• Απαγορεύεται στα κόμματα να δέχονται κάθε είδους δωρεά από δημόσιες εταιρίες και οργανισμούς, συνδικαλιστικές οργανώσεις, θρησκευτικά ιδρύματα, ξένες Κυβερνήσεις και οργανισμούς και αλλοδαπά φυσικά ή νομικά πρόσωπα.• Τα πολιτικά κόμματα δε μπορούν να αναπτύσσουν επιχειρηματική δραστηριότητα (εκτός από συγκεκριμένες δραστηριότητες που αποσκοπούν στη διάδοση των ιδεών τους ή στη διαφήμισή τους).

Κρατική χρηματοδότησηΤο σύνολο της κρατικής χρηματοδότησης προς τα πολιτικά κόμματα δε μπορεί να υπερβεί το 0,04% των συνολικών εσόδων του Προϋπολογισμού118. Το ποσό αυτό, για το έτος 2010, υπολογίζεται στα € 18 εκατομμύρια περίπου.Η κατανομή του ποσού στα πολιτικά κόμματα γίνεται με βάση:• Τον αριθμό των ψήφων που το κάθε κόμμα κέρδισε στις βουλευτικές εκλογές.• Τον αριθμό των ψήφων που το κάθε κόμμα κέρδισε στις τοπικές εκλογές.Πιο συγκεκριμένα:

α) το 75% του ποσού της κρατικής επιχορήγησης διανέμεται αναλογικά με το μέσο όρο του αριθμού των ψήφων που το κάθε κόμμα κέρδισε στις τελευταίες εκλογές για τη Βουλή των Αντιπροσώπων και τη Γερουσία, υπό τον όρο ότι ξεπερνούν το εκλογικό όριο για την απόκτηση έδρας σε ένα από τα δύο Σώματα. Με βάση τα αποτελέσματα των εκλογών του 2008 στη Βουλή των Αντιπροσώπων119 και τη Γερουσία120, 4 κόμματα δικαιούνται την κρατική επιχορήγηση ύψους € 13,5 εκατομμυρίων. β) Το 25% διανέμεται αναλογικά με το μέσο όρο του αριθμού των ψήφων που το κάθε κόμμα κέρδισε στις τελευταίες δημοτικές εκλογές, υπό τον όρο ότι κέρδισαν συνολικά τουλάχιστον 50 έδρες στα τοπικά δημοτικά συμβούλια.Σημειώνεται ότι ο νόμος προβλέπει μία αύξηση του ποσού της χρηματοδότησης, υπέρ των κομμάτων που εκλέγουν γυναίκες στο Κοινοβούλιο ή στα δημοτικά συμβούλια.Τέλος, ο νόμος προσδιορίζει τους λειτουργικούς σκοπούς για τους οποίους μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα χρήματα της κρατικής επιχορήγησης, αποκλείοντας κάθε άλλη χρήση.Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για το ποσοστό της κρατικής επιχορήγησης στα συνολικά έσοδα των κομμάτων, όμως, εκτιμάται ότι, το ύψος των εσόδων από ιδιωτικές πηγές, υπερβαίνει το ύψος της κρατικής επιχορήγησης κατά τα έτη των βουλευτικών εκλογών.Έμμεση χρηματοδότησηΤο Κράτος προσφέρει δωρεάν χρόνο στα κρατικά ραδιοτηλεοπτικά μέσα, ενώ η κεντρική και η τοπική διοίκηση είναι υποχρεωμένες να παρέχουν χώρους για τις ανάγκες στέγασης των γραφείων των κομμάτων.118 Κατά το έτος 2010, τα έσοδα του Προϋπολογισμού έφθασαν στα € 44,8 δισεκατομμύρια και στα € 45,2 δισεκατομμύρια κατά το 2011. Συνεπώς, το ανώτατο ύψος της κρατικής χρηματοδότησης κατά το 2010, έφθασε περίπου στα € 18 εκατομμύρια.119 Δείτε τα αποτελέσματα των εκλογών του 2008 για τη Βουλή των Αντιπροσώπων.120 Δείτε τα αποτελέσματα των εκλογών του 2008 για τη Γερουσία.

140

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Όρια προεκλογικών δαπανώνΌλες οι εισφορές και κάθε άλλη παροχή από φυσικά ή νομικά πρόσωπα, μπορεί να παραληφθεί μόνον από τον οικονομικό εκπρόσωπο που έχει ορίσει η διοίκηση του κόμματος. Ο οικονομικός εκπρόσωπος πρέπει να διατηρεί τα αρχεία και τα στοιχεία που ορίζει ο νόμος.Τα ανώτατα όρια δαπανών στις προεκλογικές εκστρατείες που θέτει ο νόμος, έχουν ως εξής (καταγράφουμε μόνο τα όρια μερικών θέσεων – περισσότερες λεπτομέρειες δείτε στο άρθρο 30 του σχετικού νόμου)121:• Κοινοβουλευτικές εκλογές: έως 350 κατώτατοι μηνιαίοι μισθοί (€ 53.900) ανά υποψήφιο.• Προεδρικές εκλογές: έως 25.000 κατώτατοι μηνιαίοι μισθοί (€3.850.000) ανά υποψήφιο.• Ευρωεκλογές: έως 2500 κατώτατοι μηνιαίοι μισθοί (€ 385.000) ανά υποψήφιο.• Δημοτικές εκλογές: έως 10.000 κατώτατοι μηνιαίοι μισθοί (€ 1.540.000) ανά υποψήφιο για τη θέση του Δημάρχου Βουκουρεστίου.

ΔημοσιεύσειςΤα κόμματα θα πρέπει να δημοσιεύουν, έως την 31η Μαρτίου του επομένου έτους:• το σύνολο των εσόδων τους από συνδρομές μελών. Ο κατάλογος των μελών θα πρέπει να περιλαμβάνει και τα προσωπικά στοιχεία των μελών.• τον κατάλογο (περιλαμβάνει και τα προσωπικά στοιχεία) των φυσικών και νομικών προσώπων που κατέβαλαν δωρεές, των οποίων η αξία υπερβαίνει τους 10 κατώτατους μηνιαίους μισθούς (€ 1.540).• τα εισοδήματα που απέκτησαν από άλλες πηγές.

Εποπτεία:Ο νόμος έχει αναθέσει την εποπτεία των οικονομικών στοιχείων των πολιτικών κομμάτων στο Σώμα Ελεγκτών και στη Μόνιμη Εκλογική Αρχή. Το Σώμα Ελεγκτών ελέγχει τη χρήση των χρημάτων που τα κόμματα εισέπραξαν από την κρατική επιχορήγηση, ενώ η Μόνιμη Εκλογική Αρχή, εξετάζει τη γενικότερη εφαρμογή του νόμου περί χρηματοδότησης των κομμάτων και εκλογικών εκστρατειών.Τα κόμματα, υποβάλλουν προς τα δύο αυτά όργανα το σύνολο των οικονομικών τους λογαριασμών, σε ημερομηνίες που ορίζει ο νόμος. Παράλληλα, υποβάλλουν αναλυτικά τις δαπάνες και τα έσοδα των προεκλογικών εκστρατειών, σε προθεσμίες που ορίζει ο νόμος. Τα δύο αυτά όργανα έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν όποιο επιπλέον στοιχείο ή εξήγηση επιθυμούν. Εάν κρίνουν ότι έχει παραβιασθεί η νομοθεσία, έχουν τη δυνατότητα επιβολής διοικητικών ποινών, να προτείνουν τη διακοπή της χρηματοδότησης ή και να διαβιβάσουν στοιχεία στις εισαγγελικές αρχές για την ποινική δίωξη τυχόν υπευθύνων.Τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να διατηρούν τα λογιστικά τους αρχεία για διάστημα 10 ετών.ΠοινέςΣύμφωνα με την έρευνα της GET (Ομάδα έρευνας της GRECO) τα αρμόδια ελεγκτικά όργανα, έχουν καταγράψει σωρεία ποινών που έχουν επιβληθεί κατά τα τελευταία χρόνια, για παραβάσεις της νομοθεσίας. Το σύνολο των ποινών αυτών αφορά σε επιβολή προστίμων (συνήθως μικρού ύψους), ενώ δεν έχουν καταγραφεί διακοπές της κρατικής χρηματοδότησης ή ποινικές διώξεις.121 Τα ανώτατα όρια που θέτει ο νόμος προκαλούν εντύπωση για το ύψος τους. Για παράδειγμα, το ανώτατο όριο που θέτει για τις εκλογές στο Ευρωκοινοβούλιο, είναι € 385.000 περίπου. Αν λάβουμε υπ’ όψη ότι ο καθαρός μισθός ενός Ευρωβουλευτή είναι περίπου € 6.200 (χωρίς να συμπεριλαμβάνονται άλλες αποζημιώσεις) (δείτε το σχετικό site ), τότε προκύπτει ότι κατά την 5ετή θητεία του, ένας Ευρωβουλευτής εισπράττει το ποσό των € 372.000.

141

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

ΣχολιασμόςΌπως σχολιάζει και η GRECO στην αναφορά της, η Ρουμανία έθεσε σε εφαρμογή δύο ικανοποιητικά νομοθετήματα, τα οποία στοχεύουν στη βελτίωση του τρόπου δράσης των πολιτικών κομμάτων και στην αύξηση της διαφάνειας στην πολιτική χρηματοδότηση. Όμως, προς το παρόν, τα νομοθετήματα αυτά δείχνουν να είναι υπερ-αισιόδοξα και δύσκολο να εφαρμοστούν στην πράξη, αφού έχει αποδειχθεί ότι ο τομέας της πολιτικής χρηματοδότησης είναι εξαιρετικά αδιαφανής. Όπως αναφέρεται και στην αναφορά της GRECO, οι πληροφορίες που δημοσιεύονται επισήμως, δεν αντανακλούν τη σημερινή πραγματικότητα ούτε κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών, αλλά ούτε και κατά την κανονική λειτουργία των κομμάτων.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Ρουμανίας (αγγλική γλώσσα)Ρουμανία - Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Ρουμανία - Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Πρόεδρος της Ρουμανίας (επίσημο site)Κοινοβούλιο Ρουμανίας (επίσημο site)Κυβέρνηση της Ρουμανίας (επίσημο site)Ρουμανία: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Δεκέμβριος 2010)State Resources and Pocket Money : Shortcuts for Party Funding in Romania (Μελέτη της Sergiu Gherghina)Legislation and control mechanisms of political parties’ funding: Czech Republic, Poland, Romania, Ukraine

142

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δημοκρατία της ΣλοβακίαςSlovenská Republika

Η Σλοβακία είναι Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Το Κοινοβούλιο (Εθνικό Συμβούλιο - Národná rada Slovenske) έχει 150 έδρες και τα μέλη του εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό για θητεία τεσσάρων ετών. Αρχηγός του Κράτους είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος εκλέγεται απ’ ευθείας από το λαό για θητεία πέντε ετών.Το κύριο νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία και τη χρηματοδότηση των κομμάτων είναι ο νόμος 85/2005 περί πολιτικών κομμάτων. Τα ζητήματα των Προεδρικών εκλογών και της χρηματοδότησής τους καλύπτονται από το νόμο 46/1999.Το εκλογικό όριο για την είσοδο ενός κόμματος στο Εθνικό Συμβούλιο είναι 5%, ενώ αυξάνεται στο 7% για συνασπισμό δύο ή τριών κομμάτων και στο 10% για συνασπισμό τεσσάρων ή περισσότερων κομμάτων. Κρατική χρηματοδότησηΗ κρατική χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων έχει τρεις μορφές:α) Χρηματοδότηση για τις ψήφους που κέρδισε το κάθε κόμμα στις τελευταίες εκλογές. Δίδεται στα κόμματα που κέρδισαν πάνω από το 3% των έγκυρων ψήφων. Η χρηματοδότηση ισούται με το 1% του μέσου μηνιαίου μισθού122 (δηλαδή € 5,33) ανά ψήφο που κερδίθηκε. Δίδεται μόνον μετά τις εκλογές, συνήθως κάθε τέσσερα χρόνια.Με βάση τα στοιχεία των τελευταίων εκλογών123, με αυτή τη μορφή, διανεμήθηκαν € 12.505.998 σε 8 κόμματα.β) Χρηματοδότηση για τις δραστηριότητες των κομμάτων, η οποία δίδεται, σε ετήσια βάση, στα ίδια κόμματα που κέρδισαν πάνω από το 3% των ψήφων και εισέπραξαν τη χρηματοδότηση για τις ψήφους. Η χρηματοδότηση αυτής της κατηγορίας αποτελεί το 25% της χρηματοδότησης για τις ψήφους και διανέμεται αναλογικά. Με βάση τα αποτελέσματα των τελευταίων εκλογών, κατά το 2010, με αυτή τη μορφή διανεμήθηκαν περίπου € 3,2 εκατομμύρια ευρώ, στα ίδια 8 κόμματα που είχαν λάβει και τη χρηματοδότηση για τις ψήφους.γ) Χρηματοδότηση για τις έδρες που το κάθε κόμμα έχει στη Βουλή. Δίδεται σε ετήσια βάση και ισούται: α) με 30 φορές το μέσο μηνιαίο μισθό για τις πρώτες 20 έδρες κάθε κόμματος και β) με 20 φορές το μέσο μηνιαίο μισθό για τις έδρες κάθε κόμματος πάνω από τις 20. Με βάση τα αποτελέσματα των εκλογών του 2010, χρηματοδοτούνται 6 κόμματα, με το συνολικό ποσό των € 2.338.554.Συνεπώς, αν κατανείμουμε το ποσό της «χρηματοδότησης για τις ψήφους» σε μία περίοδο 4 ετών, τότε, το συνολικό ποσό που καταβλήθηκε ως κρατική επιχορήγηση προς τα πολιτικά κόμματα, για το έτος 2010, φθάνει στα € 8,68 εκατομμύρια περίπου. Το ποσό αυτό, αποτελεί το 80% έως το 95% των συνολικών εσόδων των χρηματοδοτούμενων κομμάτων.Οι υποψήφιοι των προεδρικών εκλογών, δε λαμβάνουν άμεση κρατική χρηματοδότηση.122 Με βάση τα στοιχεία του παραρτήματος της Σλοβακίας του ευρωπαϊκού δικτύου EURES (http://www.eures.sk/mnu/91-3-average-monthly-salaries-in-slovakia.html), ο μέσος βασικός μηνιαίος μισθός, στο τέλος του 2009 ήταν € 533,30.123 Οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές διεξήθχηκαν στις 12 Ιουνίου 2010. Δείτε τα αποτελέσματα.

143

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Έμμεση χρηματοδότησηΤα πολιτικά κόμματα απολαμβάνουν έμμεσης χρηματοδότησης κυρίως κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών, με τη μορφή δωρεάν χρόνου στα κρατικά ραδιοτηλεοπτικά μέσα και δωρεάν χώρου για την ανάρτηση αφισών σε δημοτικούς χώρους, με τρόπους που ορίζονται από τη νομοθεσία.Παράλληλα, τα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου λαμβάνουν έμμεση χρηματοδότηση μέσω της πληρωμής των μισθών ατόμων που τους υποβοηθούν στα κοινοβουλευτικά τους καθήκοντα, αλλά και του δικαιώματος δωρεάν χρήσης των κρατικών μέσων μεταφοράς.Τα κόμματα δεν καταβάλλουν φόρους για κάθε μορφή άμεσων εσόδων τους.Ιδιωτική χρηματοδότησηΣύμφωνα με το άρθρο 22 του νόμου περί πολιτικών κομμάτων, η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων μπορεί να προέρχεται από: έσοδα συνδρομών, δωρεές ιδιωτών (φυσικών και νομικών προσώπων, ημεδαπών και αλλοδαπών), δωρεάν παροχή υπηρεσιών, κληρονομιές και κληροδοτήματα, εκμετάλλευση κομματικής περιουσίας, ανάπτυξη κομματικών εταιριών και έσοδα από χρηματοοικονομική δραστηριότητα.Δεν υπάρχουν όρια στο ύψος των κομματικών συνδρομών ή στα ποσά που μπορεί να δωρήσει ένας δωρητής.Οι δωρητές δεν απαλλάσσονται από φορολογία για τα ποσά που εισφέρουν στα πολιτικά κόμματα. Τα κόμματα δεν υποχρεούνται στην καταβολή φόρων για τα ποσά που εισπράττουν. Περιορισμοί της ιδιωτικής χρηματοδότησης Τα κόμματα πρέπει να τηρούν αναλυτικά αρχεία των μελών τους και των ποσών που κατέβαλε το κάθε ένα μέλος.Τα κόμματα δε μπορούν να λαμβάνουν δωρεές από δημόσιους οργανισμούς, νομικά πρόσωπα που εδρεύουν στο εξωτερικό και ανώνυμους δωρητές.Για δωρεές πάνω από € 3.000 πρέπει να υπάρχει έγγραφο με επιβεβαιωμένες τις υπογραφές του δωρητή και του αρμόδιου κομματικού εκπροσώπου.Κομματικές εταιρίες στις οποίες το κόμμα είναι ο μοναδικός μέτοχος, μπορούν να δραστηριοποιηθούν μόνον στους τομείς των εκδόσεων, δημοσίων σχέσεων, εκπαίδευσης και διαχείρισης κομματικής περιουσίας. Οι κομματικές εταιρίες δε μπορούν να είναι προμηθευτές του δημοσίου.Δεν υφίσταται κανένα όριο στις κομματικές δαπάνες, παρά μόνο οι περιορισμοί που θέτει ο νόμος για τη χρήση των κεφαλαίων της κρατικής ενίσχυσης.Υποψήφιοι προεδρικών εκλογώνΟι προεδρικές εκλογές χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από ιδιωτικές δωρεές, από δωρεές εταιριών και από κομματικές ενισχύσεις. Δεν υπάρχουν όρια στα ποσά των δωρεών. Απαγορεύεται η οποιαδήποτε κρατική ενίσχυση προς τους προεδρικούς υποψήφιους. Οι υποψήφιοι πρέπει, 30 μέρες μετά τις εκλογές, να αναφέρουν το σύνολο των εσόδων τους, τον τρόπο που δαπανήθηκαν, καθως και τα ονόματα των δωρητών που προσέφεραν περισσότερα από € 3.000.ΔιαφάνειαΤα κόμματα είναι υποχρεωμένα να τηρούν αναλυτικά βιβλία εσόδων και εξόδων, σύμφωνα με τα οριζόμενα από τις εφαρμοζόμενες λογιστικές αρχές (τα κόμματα έχουν τις ίδιες υποχρεώσεις, όπως και οι ιδιωτικές εταιρίες). Τα οικονομικά και λογιστικά βιβλία των κομμάτων πρέπει να τηρούνται για διάστημα τουλάχιστον 5 ετών.Τα κόμματα πρέπει να υποβάλλουν τους αναλυτικούς ετήσιους λογαριασμούς τους στο Κοινοβούλιο.

144

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Οι λογαριασμοί θα πρέπει να έχουν θεωρηθεί από Ορκωτούς Ελεγκτές (οι οποίοι βεβαιώνουν ότι η σύνταξη των λογαριασμών έχει γίνει με βάση τους ισχύοντες κανόνες) και να περιλαμβάνουν αναλυτικά στοιχεία για κάθε έσοδο, για τις δωρεές, για τα δάνεια, για τις εταιρίες στις οποίες το κόμμα συμμετέχει σα μοναδικός μέτοχος, περιγραφή άλλων οικονομικών υποχρεώσεων, αναφορά για τις φορολογικές υποχρεώσεις του κόμματος και πρόβλεψη για την εξέλιξη των οικονομικών κατά την επόμενη χρονιά.Οι ετήσιοι απολογισμοί των κομμάτων και όλα τα στοιχεία που τους συνοδεύουν δημοσιεύονται στον ιστότοπο του Κοινοβουλίου, το αργότερο έως την 31η Ιουλίου.Παράλληλα, τα κόμματα πρέπει να αναφέρουν τα εκλογικά τους έξοδα (ως προεκλογική περίοδος θεωρείται το διάστημα των 30 ημερών πριν από τις εκλογές), στο Υπουργείο των Οικονομικών, το αργότερο 21 μέρες μετά από την ημέρα των εκλογών). Όλα τα στοιχεία δημοσιεύονται στον ιστότοπο του Υπουργείου των Οικονομικών, το αργότερο εντός 30 ημερών από την υποβολή τους σ’ αυτό. ΕποπτείαΟ έλεγχος των οικονομικών στοιχείων των κομμάτων γίνεται από υπηρεσίες του Κοινοβουλίου, οι οποίες έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν από τα κόμματα συμπληρωματικά στοιχεία. Σε περίπτωση που διαπιστωθούν παρατυπίες, οι υπηρεσίες του Κοινοβουλίου έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν από το Υπουργείο των Οικονομικών τη διακοπή της χρηματοδότησης ενός κόμματος, έως ότου αποσαφηνιστούν τυχόν επίμαχα σημεία στα εξεταζόμενα οικονομικά στοιχεία. Για τη διευκόλυνση των ελέγχων τους, το Κοινοβούλιο και το Υπουργείο Οικονομικών μπορούν να ζητήσουν τη συνδρομή της εξειδικευμένης υπηρεσίας της Διεύθυνσης Οικονομικών Ελέγχων, καθώς και του Ανωτάτου Ελεγκτικού Συμβουλίου.ΠοινέςΓια το ζήτημα της τήρησης των λογιστικών κανόνων, ισχύουν οι ίδιες ποινές που ισχύουν στις περιπτώσεις ιδιωτικών εταιριών. Παράλληλα, επιπρόσθετες ποινές αναφέρονται στο νόμο περί πολιτικών κομμάτων. Ποινές προβλέπονται και για τις περιπτώσεις των εκλογικών εκστρατειών. Οι ποινές είναι διοικητικού και ποινικού χαρακτήρα (για τους υπευθύνους των κομμάτων). Όμως, εάν (μετά από ενημέρωση του Υπουργείου των Οικονομικών από το Κοινοβούλιο) κριθεί ότι οι ελλείψεις και τα παραπτώματα στη σύνταξη των λογαριασμών είναι σοβαρά, τότε μπορεί να υπάρξει και διακοπή της τακτικής χρηματοδότησης κάποιου κόμματος. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν προς τη GRECO μόνο κατά τη διάρκεια του έτους που προηγήθηκε της ανάλυσης του διεθνούς οργανισμού (δηλαδή κατά το έτος 2007), υπήρξαν 34 περιπτώσεις παραβάσεων των λογιστικών κανόνων και επιβλήθηκαν διοικητικές ποινές που έφθαναν έως τις € 3.000 το καθένα.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Σλοβακίας (αγγλική γλώσσα)Σλοβακία- Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Πρόεδρος της Δημοκρατίας Σλοβακίας (επίσημο site)Κυβέρνηση Σλοβακίας (επίσημο site)Σλοβακία: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Φεβρουάριος 2008)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΣλοβακίαSGI - Αναφορά για Σλοβακία

145

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δημοκρατία της ΣλοβενίαςRepublika Slovenija

Η Σλοβενία είναι Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Το Κοινοβούλιό της, απαρτίζεται από δύο σώματα: α) την Εθνική Συνέλευση, με 90 μέλη τα οποία εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό για θητεία τεσσάρων ετών και β) το Εθνικό Συμβούλιο, με 40 μέλη, τα οποία εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό για θητεία τεσσάρων ετών. Αρχηγός του Κράτους είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος εκλέγεται επ’ ευθείας από το λαό, για θητεία 5 ετών.Τα 88 από τα μέλη της Εθνικής Συνέλευσης εκλέγονται από τις 8 εκλογικές περιφέρειες της χώρας, ενώ τα υπόλοιπα δύο εκλέγονται ανά ένα από την ουγγρική και την ιταλική εθνική μειονότητα.Το εκλογικό όριο για την είσοδο στην Εθνική Συνέλευση, κατά τις εκλογές είναι το 4%.Θεσμικό πλαίσιοΤο κύριο νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία και τις προεκλογικές εκστρατείες περιέχονται στο νόμο περί πολιτικών κομμάτων (ZpolS) του 2005 και το νόμο για τις εκλογές και τα δημοψηφίσματα (ZVRK) και την υπουργική απόφαση Νο 2/01 περί «Κανονισμού για τη μορφή και το περιεχόμενο των ετησίων απολογισμών των πολιτικών κομμάτων».Με βάση το νόμο περί πολιτικών κομμάτων, το Κράτος καταβάλλει στα πολιτικά κόμματα, άμεση χρηματοδότηση, εφ’ όσον αυτά έχουν κερδίσει τουλάχιστον το 1,2% των ψήφων στις τελευταίες εκλογές για την Εθνική Συνέλευση. Προς τα κόμματα αυτά, διανέμεται, σε ίσα μέρη, το 10% των κεφαλαίων της κρατικής επιχορήγησης. Το υπόλοιπο 90% κατανέμεται αναλογικά με τις ψήφους που κέρδισαν τα πολιτικά κόμματα στις εκλογές αυτές.Το συνολικό ποσό της κρατικής χρηματοδότησης δε μπορεί να ξεπεράσει το 0,017% του ΑΕΠ του προηγούμενου έτους.Τα πολιτικά κόμματα που συμμετέχουν σε δημοτικές εκλογές, μπορούν να λάβουν άμεση χρηματοδότηση από τον προϋπολογισμό των τοπικών δήμων, χωρίς ωστόσο αυτή η παροχή χρηματοδότησης να είναι υποχρεωτική. Η σχετική απόφαση μπορεί να ληφθεί από το κάθε δημοτικό συμβούλιο ξεχωριστά. Όμως, για να δικαιούται ένα κόμμα δημοτική χρηματοδότηση, θα πρέπει να έχει λάβει τουλάχιστον το 50% των ψήφων που απαιτούνται για την εκλογή ενός δημοτικού συμβούλου. Το συνολικό ποσό που μπορεί να διανείμει ένας δήμος για τη χρηματοδότηση κομμάτων, δε μπορεί να υπερβεί το 0,60% του προϋπολογισμού του.Χρηματοδότηση εκλογικών εκστρατειώνΟ νόμος για τις εκλογές και τα δημοψηφίσματα (ZVRK) προβλέπει την απευθείας χρηματοδότηση (αποζημίωση) των κομμάτων για τη συμμετοχή τους στις εκλογές της Εθνικής Συνέλευσης και των Ευρωεκλογών. Χρηματοδότηση δικαιούνται τα κόμματα που κατέλαβαν έστω και μία έδρα στις εκλογές αυτές. Η χρηματοδότηση ισούται με € 0,33 για κάθε ψήφο που κέρδισαν, με την προϋπόθεση ότι η συνολική αποζημίωση δεν υπερβαίνει το ποσό που τα κόμματα δήλωσαν ως εκλογικές δαπάνες. Για τις προεδρικές εκλογές, το ύψος της αποζημίωσης υπολογίζεται σε € 0,12 για κάθε ψήφο που κέρδισε κάποιος προεδρικός υποψήφιος, με την προϋπόθεση ότι έχει πετύχει να κερδίσει τουλάχιστον το 10% του συνόλου των ψήφων.Με βάση το νόμο, εκλογική αποζημίωση μπορούν να δώσουν και οι δήμοι για τη συμμετοχή κομμάτων στις δημοτικές εκλογές, εφ’ όσον πάρουν τέτοια απόφαση τα δημοτικά τους

146

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

συμβούλια. Το ύψος της αποζημίωσης που μπορούν να δώσουν τα δημοτικά συμβούλια, προσδιορίζεται από το νόμο.Ορισμένοι οργανισμοί νεολαίας των πολιτικών κομμάτων, μπορούν να υποβάλουν αίτηση για χρηματοδότηση από το Κράτος, στη βάση συγκεκριμένων σχεδίων και δράσεων που έχουν προγραμματίσει.Κατά το 2010, διανεμήθηκε στα πολιτικά κόμματα (όπως περιγράφεται παραπάνω) το ποσό των € 6,0 εκατομμυρίων. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, η κρατική χρηματοδότηση συνιστά ποσοστό 85% έως 90% των συνολικών εσόδων των κομμάτων που τη λαμβάνουν.Έμμεση ΧρηματοδότησηΈμμεση χρηματοδότηση προς τα κόμματα, κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών, δίδεται με τη μορφή χρόνο σε κρατικά ραδιοτηλεοπτικά μέσα, καθώς επίσης και χώρος για την ανάρτηση προεκλογικών αφισών. Επίσης, κατά τη διάρκεια της θητείας τους στο Κοινοβούλιο, οι κοινοβουλευτικές ομάδες χρηματοδοτούνται για την πληρωμή της μισθοδοσίας σε βοηθητικό προσωπικό (βοηθούς, γραμματείς κλπ). Οι δαπάνες αυτές αποφασίζονται από τη Βουλή και χρεώνονται στον Προϋπολογισμό της124.Ιδιωτική χρηματοδότησηΤα πολιτικά κόμματα μπορούν να έχουν ιδιωτική χρηματοδότηση από: συνδρομές μελών, ιδιωτικές δωρεές από φυσικά και νομικά πρόσωπα, από κληρονομιές και κληροδοτήματα και από αξιοποίηση της κομματικής περιουσίας125.Για την ιδιωτική χρηματοδότηση των κομμάτων, ισχύουν τα παρακάτω:Οι ιδιωτικές δωρεές (φυσικών ή νομικών προσώπων) δε μπορούν να ξεπεράσουν το 10πλάσιο του μέσου μηνιαίου ιδιωτικού μισθού (περίπου € 1.250).Δεν υπάρχει περιορισμός για τις ανώνυμες εισφορές126.Δεν υπάρχει περιορισμός στο ύψος των συνδρομών των κομμάτων127.Τα κόμματα πρέπει να καταγράφουν τα στοιχεία των δωρητών σε περίπτωση που αυτές ξεπερνούν ποσό ίσο με τρεις μέσους μηνιαίους μισθούς.Τα κόμματα δε μπορούν να λαμβάνουν χρηματοδότηση από δημόσιους φορείς ή εταιρίες στις οποίες το δημόσιο κατέχει πάνω από το 25%.Τα κόμματα δε μπορούν να λαμβάνουν χρηματοδότηση από αλλοδαπά φυσικά ή νομικά πρόσωπα.Τα κόμματα μπορούν να ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα μόνον σε εταιρίες που ασχολούνται με εκτυπώσεις και εκδόσεις.Οι δωρεές προς τα κόμματα αφαιρούνται από το φορολογητέο εισόδημα των δωρητών, μέχρι του ποσού των τριών μέσων μηνιαίων μισθών.124 Η Βουλή παρέχει προς κάθε κοινοβουλευτική ομάδα: μία γραμματέα, δύο εξειδικευμένα μέλη και έναν βοηθό, καθώς και έναν επιπλέον βοηθό ανά οκτώ βουλευτές. Οι κοινοβουλευτικές ομάδες με περισσότερα από οκτώ μέλη, δικαιούνται έναν επιπλέον εξειδικευμένο υπάλληλο ανά έξι βουλευτές. 125 Σύμφωνα με στοιχεία που συνέλεξε η GET (η ομάδα δραστηριοποίησης της GRECO) από τις φορολογικές αρχές της Σλοβενίας, κατά το 2006, το σύνολο των δωρεών που δηλώθηκαν και που αφορούσαν δωρεές προς κόμματα και προς εργατικές ενώσεις, έφθασαν στα € 1.430.000.126 Σύμφωνα με την GET, η πρακτική των ανώνυμων εισφορών είναι σχεδόν ανύπαρκτη στη Σλοβενία, αφού οι περισσότερες εισφορές γίνονται μέσω τραπεζών.127 Στα περισσότερα κόμματα, οι ετήσιες συνδρομές κυμαίνονται από € 5 έως € 20.

147

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Εκλογικές εκστρατείεςΗ προεκλογική περίοδος διαρκεί από 30 μέρες έως 1 μέρα πριν από την ημέρα των εκλογών. Κατά την περίοδο αυτή τα κόμματα δικαιούνται να εισπράξουν προεκλογικά έσοδα και να πληρώσουν προεκλογικές δαπάνες. Όλες οι κινήσεις των εισπράξεων και των πληρωμών γίνονται μέσω ενός τραπεζικού λογαριασμού που το κόμμα έχει δηλώσει, προς τις αρμόδιες αρχές, 45 μέρες πριν από τις εκλογές. Ο λογαριασμός αυτός θα πρέπει να κλείσει το αργότερο 4 μήνες μετά τις εκλογές.Παρά το ότι δεν υπάρχουν όρια στα έσοδα που μπορεί να συλλέξει ένα κόμμα κατά την προεκλογική περίοδο, εν τούτοις υπάρχουν όρια στις δαπάνες που μπορεί να κάνει. Το όριο που έχει τεθεί για τις προεκλογικές δαπάνες ανά κόμμα, είναι ίσο με € 0.40 για κάθε εγγεγραμμένο ψηφοφόρο σε κάθε εκλογική περιφέρεια. Για τις προεδρικές εκλογές, το όριο αυτό είναι € 0,25 και € 0,15 εφ’ όσον υπάρξει και β’ γύρος. Για τις Ευρωεκλογές, το όριο είναι € 0,40 ανά ψηφοφόρο σε όλη την επικράτεια.Λογιστική παρακολούθηση - ΕποπτείαΣύμφωνα με το νόμο, τα πολιτικά κόμματα, έως την 31η Μαρτίου κάθε έτους, πρέπει να υποβάλλουν προς την Εθνική Συνέλευση έναν ετήσιο απολογισμό της οικονομικής τους δραστηριότητας, όπου εμφανίζονται όλοι οι λογαριασμοί εσόδων και εξόδων, σύμφωνα με τις εθνικά ισχύουσες λογιστικές διαδικασίες και πρότυπα.Δεν υπάρχει υποχρέωση για την χρήση Ορκωτών Λογιστών – Ελεγκτών. Εν τούτοις, σχετική υποχρέωση υπάρχει στο Καταστατικό αρκετών κομμάτων.Στον Απολογισμό τους, τα κόμματα πρέπει να αναφέρουν τα στοιχεία του κάθε δωρητή που δώρισε ποσό μεγαλύτερο από τρεις μέσους μηνιαίους μισθούς. Πρέπει επίσης να αναφέρουν όλα τα εκλογικά έξοδα, δάνεια και άλλες υποχρεώσεις, καθώς και την κατάσταση των περιουσιακών τους στοιχείων, καθώς και κάθε μεταβολή στην κατάσταση αυτή.Το Υπουργείο Οικονομικών έχει εκδόσει οδηγίες σχετικά με τον τρόπο σύνταξης των απολογισμών και έχει χορηγήσει πρότυπα λογιστικά προγράμματα για τη χρήση τους από τα κόμματα.Πριν την υποβολή του στην Εθνική Συνέλευση, ο Απολογισμός θα πρέπει να έχει σταλεί για θεώρηση (έως τις 28 Φεβρουαρίου) στο Συμβούλιο Ελεγκτών128, το οποίο τον αξιολογεί και στέλνει σχετική έκθεση προς την Εθνική Συνέλευση.Πέραν του ετήσιου απολογισμού, 15 μέρες μετά από το κλείσιμο του λογαριασμού των προεκλογικών δαπανών και εσόδων, τα κόμματα είναι υποχρεωμένα να καταθέσουν στην Εθνική Συνέλευση και στο Συμβούλιο των Ελεγκτών, πλήρεις καταστάσεις με όλες τις δαπάνες και τα έσοδα αυτής της περιόδου.Τα πολιτικά κόμματα πρέπει να διατηρούν αρχείο των λογαριασμών τους για διάστημα 10 ετών.Το Συμβούλιο Ελεγκτών ασκεί την εποπτεία των κομμάτων σε θέματα οικονομικού χαρακτήρα, τόσο για τη τακτική λειτουργία τους, όσο και για τις περιόδους των προεκλογικών εκστρατειών. Όμως, όπως περιγράφει η GRECO στην αναφορά της, με βάση την έως σήμερα εμπειρία, το Συμβούλιο δεν έχει το δυναμικό για να ασκήσει ουσιαστικό έλεγχο στους λογαριασμούς που υποβάλλουν τα κόμματα, ή επαρκή εποπτεία γύρω από την οικονομική λειτουργία τους.128 Το Συμβούλιο Ελεγκτών είναι το ανώτατο ελεγκτικό όργανο του Κράτους. Έχει αυτόνομο χαρακτήρα και οι αποφάσεις του θεωρούνται οριστικές και δε μπορούν να προσβληθούν. Το Συμβούλιο ελέγχεται μόνον από τη Βουλή, προς την οποία υποβάλλει μία ετήσια έκθεση δραστηριότητας.

148

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

ΔημοσιεύσειςΤα κόμματα που κατά τον προηγούμενο χρόνο έλαβαν κρατική χρηματοδότηση, είναι υποχρεωμένα να δημοσιεύσουν, έως την 31η Μαϊου, μία περίληψη του ετήσιου απολογισμού τους στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Δεν υπάρχει κάποια άλλη υποχρέωση δημοσίευσης των στοιχείων αυτών. Μετά τον έλεγχό τους από το Συμβούλιο Ελεγκτών, οι προεκλογικές δαπάνες των κομμάτων και των υποψηφίων δημοσιεύονται στον ιστότοπο του Συμβουλίου, ενώ στέλνονται και στην Εθνική Συνέλευση, η οποία τα δημοσιεύει στα πρακτικά της.ΠοινέςΓια περιπτώσεις λογιστικών παρατυπιών, ισχύουν οι γενικοί κανόνες του ποινικού κώδικα. Επίσης, διοικητικού χαρακτήρα ποινές, μπορεί να επιβάλει και το Υπουργείο των Οικονομικών.Εάν το Συμβούλιο Ελεγκτών διαπιστώσει ότι έχει υπάρξει παράβαση της νομοθεσίας, μπορεί να ξεκινήσει τις διαδικασίες για την επιβολή ποινών στους νομικά υπεύθυνους των κομμάτων.Κατά το διάστημα από το 1998 έως το 2004, το Συμβούλιο έχει προτείνει την επιβολή ποινών σε 14 περιπτώσεις προς κόμματα, κυρίως για παραβάσεις κατά τη διάρκεια προεκλογικών περιόδων. Από τις περιπτώσεις αυτές, μόνο σε μία κατέληξε να επιβληθεί διοικητική ποινή, ενώ οι υπόλοιπες διαπιστώθηκε ότι είχαν παραγραφεί ή οι αναφορές για την επιβολή ποινής είχαν υποβληθεί εκπρόθεσμα. Στα πλαίσια της εφαρμογής του νέου νόμου (2005) για τη χρηματοδότηση των κομμάτων, δεν έχει έως σήμερα αναφερθεί περίπτωση επιβολής κάποιας ποινής για ζητήματα που έχουν να κάνουν με την τακτική λειτουργία των κομμάτων.Η ανεπάρκεια του συστήματος στην υποβολή καταγγελιών και την επιβολή ποινών, καταδεικνύει ότι, παρά το ότι η νομοθεσία για τη χρηματοδότηση των κομμάτων δείχνει να είναι αρκετά πλήρης και ικανοποιητική, στην πράξη αποδεικνύεται ως αρκετά ανεπαρκής, αφού –σύμφωνα και με την αξιολόγηση της GRECO- η καταστρατήγηση των κανόνων χρηματοδότησης των εκλογικών εκστρατειών είναι αρκετά εύκολη.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Σλοβενίας (αγγλική γλώσσα)Σλοβενία- Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Σλοβενίας (επίσημο site)Σλοβενία (επίσημο site)Κυβέρνηση της Σλοβενίας (επίσημο site)Σλοβενία: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Δεκέμβριος 2007)Συμβούλιο των Ελεγκτών Σλοβενίας (επίσημο site)

149

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Βασίλειο της ΣουηδίαςKonungariket Sverige

Η Σουηδία είναι Κοινοβουλευτική Δημοκρατία με συνταγματικό μονάρχη. Η νομοθετική εξουσία ανήκει στο Κοινοβούλιο (Riksdag), το οποίο έχει 349 βουλευτές, οι οποίοι εκλέγονται άμεσα από το λαό για μία κοινοβουλευτική θητεία τεσσάρων ετών. Το εκλογικό όριο για τη είσοδο ενός κόμματος στο Κοινοβούλιο είναι 4% του συνόλου των έγκυρων ψήφων. Νομοθετικό πλαίσιοΗ Σουηδία έχει μία παλαιά πολιτική παράδοση και τα πολιτικά κόμματα λειτουργούν στη χώρα ήδη από το τέλος του 19ου αιώνα. Η κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων θεωρήθηκε ότι αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη λειτουργία του δημοκρατικού συστήματος και ισχύει (με διάφορες μορφές) από το 1964. Βασίστηκε στην αντίληψη ότι, η κρατική υποστήριξη των κομμάτων πρέπει να δίδεται προς τα πολιτικά κόμματα που έχουν μία σημαντική υποστήριξη από το εκλογικό σώμα, να έχει ένα συστηματικό χαρακτήρα και να βασίζεται σε κανόνες οι οποίοι δεν επιτρέπουν κάποιου είδους διάκριση. Παράλληλα, ίσχυσε η αρχή ότι καμία κρατική εποπτεία δε θα έπρεπε να υπάρχει αναφορικά με τον τρόπο διάθεσης των χρημάτων αυτών από τα κόμματα. Σήμερα, η χρηματοδότηση των κομμμάτων βασίζεται στο νόμο 1972:625 περί «κρατικής υποστήριξης των πολιτικών κομμάτων», όπως αυτός έχει τροποποιηθεί έως σήμερα. Επιπρόσθετα, το Κοινοβούλιο υποστηρίζει την κοινοβουλευτική εργασία των μελών του, σύμφωνα με το νόμο 1999:1209 περί «Υποστήριξης της κοινοβουλευτικής εργασίας των μελών του Κοινοβουλίου και των Κοινοβουλευτικών κομματικών ομάδων». Κρατική χρηματοδότησηΜε βάση τα στοιχεία του 2010129, το συνολικό ποσό που διατέθηκε, υπό μορφή διαφόρων κατηγοριών υποστήριξης προς τα πολιτικά κόμματα, έφθασε στα 356 εκατομμύρια κορώνες (SEK) ή περίπου € 40,28 εκατομμύρια ευρώ130. Κατά το 2011, το συνολικό ποσό που διατέθηκε έφθασε στα 425 εκατομμύρια κορώνες, ή € 48,13 εκατομμύρια 131.Η οικονομική υποστήριξη έχει τη μορφή της υποστήριξης προς τα κόμματα και υποστήριξης γραμματειακής φύσης.Η υποστήριξη προς τα κόμματα δίδεται με αναλογικό τρόπο προς εκείνα που έχουν καταλάβει έδρες στο Κοινοβούλιο, κατά τις δύο τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις.Σήμερα, η υποστήριξη φθάνει στα SEK 333.300 (€ 37.365) ανά έδρα, ανά έτος. Η γραμματειακή υποστήριξη φθάνει σε SEK 5,8 εκατομμύρια ανά κόμμα και SEK 16.350 ανά έδρα για το κυβερνητικό κόμμα και σε SEK 24.300 ανά έδρα για τα κόμματα της αντιπολίτευσης.Επιπρόσθετα, το κράτος επιχορηγεί τα κόμματα για την τακτική λειτουργία τους. Η επιχορήγηση αυτή έχει τη μορφή της βασικής υποστήριξης, της υποστήριξης για πολιτικούς συμβούλους, για έξοδα ταξιδίων κλπ. 129 Δείτε σχετικό έντυπο του Κοινοβουλίου με τίτλο Financial Support to the Political Parties, όπου περιγράφεται και η κατανομή των ποσών αυτών στα πολιτικά κόμματα, ανάλογα με την κατηγορία οικονομικής υποστήριξης.130 Κατά τα τελευταία χρόνια, η σουηδική κορώνα έχει ανατιμηθεί σημαντικά απέναντι στο ευρώ. Στις 31/12/2009, 1 ευρώ = 10,2561 SEK, στις 31/12/2010, 1 ευρώ = 9,0129 SEK και στις 31/12/2011, 1 ευρώ = 8,9176 SEK.131 Δείτε σχετική αναφορά στις σελίδες του ιστότοπου του Κοινοβουλίου.

150

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Η βασική υποστήριξη έχει τη μορφή ενός σταθερού ποσού ίσο προς SEK 1,7 εκατομμύρια προς κάθε κόμμα και SEK 57,000 για κάθε βουλευτική έδρα.Η υποστήριξη για πολιτικούς αναλυτές αποσκοπεί στην κάλυψη εξόδων για διοικητική και συμβουλευτική υποστήριξη προς τους βουλευτές. Έτσι, το κάθε κόμμα λαμβάνει το ποσό των SEK 48.800 για κάθε βουλευτή ανά μήνα. Η διανομή του ποσού αυτού είναι στη δικαιοδοσία του κόμματος.Επίσης, εφ’ όσον ένα κόμμα έχει κερδίσει το 2,5% των ψήφων σε μία από τις δύο τελευταίες κοινοβουλευτικές εκλογές, αλλά δεν έχει κερδίσει έδρα στο Κοινοβούλιο, δικαιούνται κρατική χρηματοδότη.Σε τοπικό επίπεδο, ο νόμος επιτρέπει, αλλά δεν υποχρεώνει τα δημοτικά συμβούλια να χρηματοδοτούν κόμματα ή της εκλογικές τους εκστρατείες. Στην πράξη, όλα τα δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια παρέχουν άμεση και έμμεση χρηματοδότηση στα κόμματα και τους τοπικούς συνδυασμούς, πλην όμως οι κανόνες χρηματοδότησης διαφέρουν μεταξύ τους. Το συνολικό ποσό της χρηματοδότησης από τοπικά συμβούλια, για το έτος 2010 υπολογίζεται σε περίπου SEK 500 εκατομμύρια (€ 52,6 εκατομμύρια).Έμμεση χρηματοδότησηΗ έμμεση χρηματοδότηση προς τα κόμματα, έχει τη μορφή:

• της παροχής χώρων και τεχνικής βοήθειας στο κτήριο του Κοινοβουλίου• της κάλυψης των εξόδων των ψηφοδελτίων, σε ορισμένα κόμματα132Η κρατική χρηματοδότηση αποτελεί ένα υψηλό τμήμα των συνολικών εσόδων των κομμάτων. Παρά το ότι, στο Κοινοβούλιο, υπάρχουν κόμματα για τα οποία η κρατική χρηματοδότηση αποτελεί κοντά στο 50% των εσόδων τους, για τα περισσότερα κόμματα, αποτελεί μεταξύ του 70% και του 80% των συνολικών τους εσόδων.Σε κάθε περίπτωση, εξακολουθεί να υφίσταται η τάση της διαχρονικής μείωσης των εσόδων από ιδιωτικές πηγές133 και της όλο και μεγαλύτερης εξάρτησης των κομμάτων από την κρατική χρηματοδότηση.

Ιδιωτική χρηματότησηΔεν υπάρχουν περιορισμοί για το είδος της ιδιωτικής χρηματοδότησης των κομμάτων. Στην αναφορά της GRECO , περιγράφεται ότι τα κόμματα έχουν έσοδα από διάφορες πηγές: συνδρομές μελών, δωρεές, αξιοποίηση περιουσίας, λοταρίες, εκδόσεις, συλλογές κλπ. Παράλληλα, αναφέρεται ότι, πολλά κόμματα έχουν αξιοσημείωτη περιουσία, η διαχείριση της οποίας παράγει αξιοσημείωτα έσοδα.Δεν υφίστανται περιορισμοί στη χρηματοδότηση από νομικά ή φυσικά πρόσωπα, από πρόσωπα της αλλοδαπής, από οργανισμούς ή ενώσεις (ακόμη και συνδικαλιστικές) ή άλλους φορείς. Όμως, τα έσοδα των κομμάτων από τέτοιες πηγές αναφέρονται ως χαμηλά. Δεν υφίστανται όρια αναφορικά με το επιτρεπόμενο όριο των δωρεών ή με την επωνυμία ή την ανωνυμία των δωρητών.Φορολογική μεταχείρισηΤα έσοδα των κομμάτων από δωρεές δεν υπόκεινται σε φορολόγηση. Εν τούτοις, τα έσοδα του κόμματος που προέρχονται από την επιχειρηματική του δραστηριότητα, φορολογούνται όπως τα έσοδα εμπορικών επιχειρήσεων.132 Αφορά όσα κόμματα κέρδισαν πάνω από το 1% των ψήφων σε μία από τις δύο τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις (νόμος 2005:837)133 Σε εθνικό επίπεδο υπολογίζεται ότι μόλις το 6% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων είναι μέλη κάποιου κόμματος.

151

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Για την πλευρά των δωρητών, οι δωρεές δεν αφαιρούνται από το φορολογητέο εισόδημά τους. Δαπάνες κομμάτωνΔεν υφίστανται όρια ή περιορισμοί στις δαπάνες των κομμάτων. Λογιστική παρακολούθηση – ΔιαφάνειαΟι λογιστικές υποχρεώσεις για την παρακολούθηση και καταγραφή λογαριασμών των κομμάτων είναι οι ίδιες με αυτές των άλλων νομικών προσώπων. Τα κόμματα πρέπει να συντάσσουν ετήσιο απολογισμό, όπου αναφέρονται όλοι οι λογαριασμοί του έτους, καθώς και η περιουσιακή τους κατάσταση. Δεν υπάρχει υποχρέωση δημοσίευσης των λογαριασμών των πολιτικών κομμάτων. Όμως, στα πλαίσια της επίτευξης καλύτερης διαφάνειας στα οικονομικά τους, τα κόμματα που εκπροσωπούνται στο Κοινοβούλιο έχουν συμφωνήσει εθελοντικά, σε ορισμένες συγκεκριμένες αρχές. Οι αρχές αυτές αναφέρουν ότι είναι λογικό να γνωρίζουν οι ψηφοφόροι το πώς χρηματοδοτούνται οι δραστηριότητες των κομμάτων και για το λόγο αυτό οι λογαριασμοί των κομμάτων θα έχουν όσο μεγαλύτερη διαφάνεια είναι δυνατό να επιτευχθεί.Άλλα στοιχεία αυτής της συμφωνίας είναι134:

• Τα κόμματα θα είναι όσο πιο «ανοιχτά» μπορούν και ότι η ίδια αρχή θα εφαρμόζεται και από τα μέλη και τους υποψήφιους των κομμάτων στις εκλογές.• Τα περιφερειακά και τοπικά παραρτήματα θα εφαρμόζουν τους ίδιους κανόνες.• Οι δωρεές από τα νομικά πρόσωπα θα εγγράφονται με λεπτομέρειες στους λογαριασμούς.• Θα αναφέρεται ο αριθμός των δωρεών από φυσικά πρόσωπα, καθώς και το συνολικό τους ποσό.• Οι εγγραφές στους λογαριασμούς θα γίνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται εύκολα κατανοητές.• Οι ετήσιοι απολογισμοί των κομμάτων θα είναι διαθέσιμοι στον καθέναν.• Οι οικονομικές διευθύνσεις των κομμάτων θα χρησιμοποιούν τις ίδιες λογιστικές μεθόδους και φόρμες.Σύμφωνα με το νόμο, οι λογαριασμοί και τα φορολογικά αρχεία των κομμάτων πρέπει να διατηρούνται για μία περίοδο δέκα ετών.

Προσβασιμότητα στα αρχεία των κομμάτωνΚαθώς τα κόμματα θεωρούνται ως πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, δεν υπάρχει συγκεκριμένη υποχρέωση να παρέχουν πρόσβαση στα αρχεία τους. Όμως, στα πλαίσια της κοινής συμφωνίας των κοινοβουλευτικών κομμάτων, τα αρχεία αυτά δημοσιοποιούνται σε εθελοντική βάση.ΕποπτείαΔεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος μηχανισμός εποπτείας των πολιτικών κομμάτων και ούτε υφίσταται η υποχρέωση για έλεγχο των λογαριασμών τους από Ορκωτούς Ελεγκτές. Όμως, τα κόμματα που εκπροσωπούνται στο Κοινοβούλιο, έχουν την παράδοση να χρησιμοποιούν Ορκωτούς Ελεγκτές για τον έλεγχο των λογαριασμών τους. ΠοινέςΤα πολιτικά κόμματα, όπως και όλα τα νομικά πρόσωπα, είναι υποχρεωμένα να ακολουθούν τους κανόνες που ορίζονται στους λογιστικούς και φορολογικούς νόμους. Η παράβαση των 134 Το πλήρες κείμενο της συμφωνίας των κοινοβουλευτικών κομμάτων βρίσκεται στο Παράρτημα της αναφοράς της GRECO (σελίδα 19).

152

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

κανόνων αυτών συνιστά αδίκημα που μπορεί να επιφέρει διοικητικές ή και ποινικές κυρώσεις.Σημειώνεται ότι ο νόμος και η παράδοση στη Σουηδία δεν προβλέπουν κάποιας μορφής ασυλία (ακόμη και για τους εκλεγμένους αντιπροσώπους) που να τους προστατεύει από τη δίωξη σε περίπτωση παραβίασης της νομοθεσίας σε σχέση με την πολιτική χρηματοδότηση.ΣυμπεράσματαΗ Σουηδία έχει μία μακρά παράδοση κοινοβουλευτισμού και μακρά ιστορία ορθού τρόπου λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων. Μέσα από την παράδοση αυτή, έχει κτισθεί η αντίληψη ότι δεν θα πρέπει να υπάρχει κάποιου είδους πλαίσιο λειτουργίας ή έλεγχος για τη δράση τους. Παράλληλα, η Σουηδία έχει μία μακρά παράδοση διαφάνειας στη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης. Μέσα στα πλαίσια αυτά, τα πολιτικά κόμματα, παρά το ότι είναι ιδιωτικοί οργανισμοί, έχουν πετύχει σε κοινή και εθελοντική βάση να δημιουργήσουν τους μηχανισμούς εκείνους που εγγυώνται τη διαφάνεια στη λειτουργία τους και τις δίκαιες σχέσεις συμπεριφοράς.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:ΑΜ Βασιλιάς της Σουηδίας (επίσημο site)Κυβέρνηση της Σουηδίας (επίσημο site)Σύνταγμα της Σουηδίας (αγγλική γλώσσα)Σουηδία- Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Κοινοβούλιο Σουηδίας ( Riksdag ) (επίσημο site)Σουηδία: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Φεβρουάριος 2009)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΣουηδίαSGI - Αναφορά για Σουηδία

153

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δημοκρατία της Τσεχίας Česká Republika

Η Δημοκρατία της Τσεχίας είναι Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Η νομοθετική εξουσία ανήκει στο Κοινοβούλιο το οποίο αποτελείται από δύο Σώματα: α) τη Βουλή των Αντιπροσώπων, με 200 μέλη τα οποία εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό, σε 14 εκλογικές περιφέρειες για θητεία τεσσάρων ετών και β) τη Γερουσία, η οποία έχει 81 μέλη, τα οποία εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό, για θητεία 6 ετών. Οι εκλογές για τη Γερουσία πραγματοποιούνται κάθε δύο χρόνια, για την ανανέωση κάθε φορά του ενός τρίτου του αριθμού των μελών (27 μέλη).Αρχηγός του κράτους είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος εκλέγεται από τα δύο Σώματα του Κοινοβουλίου για θητεία 5 ετών.Το εκλογικό όριο για την είσοδο ενός κόμματος στη Βουλή των Αντιπροσώπων είναι 5%.Θεσμικό ΠλαίσιοΤο κύριο νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων είναι ο νόμος «περί πολιτικών κομμάτων» Νο 424/1991, ο οποίος έχει τροποιηθεί σε αρκετές περιπτώσεις135. Ο ίδιος νόμος ρυθμίζει και τα θέματα της χρηματοδότησης των κομμάτων. Ο νόμος προβλέπει ένα μικτό σύστημα κρατικής και ιδιωτικής χρηματοδότησης.Κρατική χρηματοδότησηΣύμφωνα με το νόμο, η κρατική χρηματοδότηση αποτελείται:α) Από μία μόνιμη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων που έλαβαν τουλάχιστον το 3% των ψήφων κατά τις τελευταίες εκλογές για τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Με τη χρηματοδότηση αυτή, τα κόμματα λαμβάνουν:

• από 6 εκατομμύρια κορώνες (CZK)136 (€ 238.853) ανά έτος• από 200.000 CZK (€ 7.962) για κάθε 1% των ψήφων που κέρδισαν, έως το ποσοστό του 5% (δηλαδή, μία μέγιστη χρηματοδότηση 1.000.000 CZK (€ 39,810).Η συνολική χρηματοδότηση αυτής της κατηγορίας έφθασε στις 43,3 εκατομμύρια CZK ή € 1,7 εκατομμύρια.

β) Επιχορήγηση για τους εκλεγμένους αντιπροσώπους (για κάθε ένα μέλος που εξέλεξαν στη Βουλή των Αντιπροσώπων, τη Γερουσία, στα περιφερειακά συμβούλια ή το δημοτικό συμβούλιο της Πράγας):• από 900.000 CZK (€ 35.828) για κάθε μέλος στη Βουλή των Αντιπροσώπων ή τη Γερουσία• από 250.000 CZK (€ 9.952) για κάθε μέλος περιφερειακού συμβουλίου ή του δημοτικού συμβουλίου ΠράγαςΗ συνολική χρηματοδότηση αυτής της κατηγορίας έφθασε στις 398,5 εκατομμύρια CZK ή € 15,5 εκατομμύρια.

γ) Άμεση χρηματοδότηση για τη συμμετοχή ενός κόμματος στις εκλογές για τη Βουλή των Αντιπροσώπων και το Ευρωκοινοβούλιο137. • για τις εκλογές της Βουλής των Αντιπροσώπων, εφ’ όσον ένα κόμμα έχει κερδίσει ποσοστό πάνω από 1,5% των ψήφων, δικαιούται το ποσό των 100 CZK (€ 3,98) για κάθε ψήφο που κέρδισε

135 Η τελευταία τροποποίηση του νόμου έγινε στα τέλη του 2010, με την οποία αποφασίστηκε η μείωση του ποσού της κρατικής χρηματοδότησης προς τα κόμματα, κατά 5%, από το έτος 2011.136 Με βάση την ισοτιμία της 31/12/2010, 1 CZK = 0.0398 ευρώ ή 1 ευρώ = 25,12 CZK 137 Η χρηματοδότηση για τη συμμετοχή ενός κόμματος στις εκλογές καθιερώθηκε μετά από σχετική απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της χώρας, κατά το 2000.

154

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

• για τις εκλογές του Ευρωκοινοβουλίου, εφ’ όσον ένα κόμμα έχει κερδίσει ποσοστό πάνω από 1,0% των ψήφων, δικαιούται το ποσό των 30 CZK (€ 1,19) για κάθε ψήφο που κέρδισε.Η συνολική χρηματοδότηση αυτής της κατηγορίας έφθασε στις 502,2 εκατομμύρια CZK ή € 19,5 εκατομμύρια.Με βάση τα παραπάνω, κατά το 2010, τα πολιτικά κόμματα εισέπραξαν το ποσό των 944 εκατομμυρίων CZK, ή € 36,73 εκατομμύρια.Όμως, αν λάβουμε υπ’ όψη ότι η εκλογική δαπάνη (κατηγορία (γ)) γίνεται κάθε 4 χρόνια, καθώς επίσης και η δαπάνη για τις Ευρωεκλογές γίνεται κάθε 5 χρόνια138, τότε προκύπτει ότι κατά τη διάρκεια ενός πλήρους εκλογικού κύκλου, η ετήσια κρατική επιχορήγηση φθάνει περίπου στα € 19,6 εκατομμύρια.Έμμεση χρηματοδότησηΤα πολιτικά κόμματα δικαιούνται έμμεση χρηματοδότηση με τη μορφή του δωρεάν χρόνου στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα και του χώρου για την ανάρτηση αφισών, κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών.Ιδιωτική χρηματοδότησηΤα πολιτικά κόμματα μπορούν να έχουν χρηματοδότηση από: συνδρομές μελών, δωρεές, αξιοποίηση περιουσίας, τόκους καταθέσεων, δάνεια και από διάφορες κοινωνικές και πολιτικές δραστηριότητες (λοταρίες, συνεστιάσεις κλπ). Δωρεές προς τα κόμματα μπορούν να εισφέρουν τόσο τα φυσικά, όσο και τα νομικά πρόσωπα, τόσο σε μετρητά, όσο και σε είδος (από τη δυνατότητα αυτή εξαιρούνται οι δημόσιες και δημοτικές εταιρίες και οργανισμοί, καθώς και αλλοδαπά φυσικά και νομικά πρόσωπα που δεν έχουν την έδρα τους στην Τσεχία). Εν τούτοις απαγορεύονται οι ανώνυμες δωρεές οποιουδήποτε ποσού.Ο νόμος δεν προσδιορίζει ανώτατα όρια των δωρεών ή των συνδρομών των μελών, ενώ τα ποσά των δωρεών αφαιρούνται από το φορολογητέο εισόδημα.Ο νόμος δεν προσδιορίζει κανενός είδους ανώτατο όριο για τις δαπάνες των κομμάτων.Λογιστική παρακολούθησηΤα κόμματα πρέπει να τηρούν λογιστικά βιβλία σύμφωνα με τη νομοθεσία. Οι λογαριασμοί των κομμάτων θα πρέπει να δίνουν μία πλήρη και καθαρή εικόνα των κινήσεων του έτους και της οικονομικής θέσης του κόμματος. Οι λογιστικές αρχές που θα πρέπει να ακολουθούν είναι οι ίδιες με τα άλλα νομικά πρόσωπα και ρυθμίζονται από το λογιστικό και φορολογικό νόμο.Τα κόμματα οφείλουν να συντάσσουν ετήσιο απολογισμό, ο οποίος πρέπει να ελέγχεται από Ορκωτό Ελεγκτή.Τα λογιστικά αρχεία θα πρέπει να διατηρούνται για διάστημα 5 ετών.ΕποπτείαΤα πολιτικά κόμματα οφείλουν να υποβάλλουν τον ετήσιο απολογισμό τους στη Βουλή των Αντιπροσώπων, το αργότερο έως την 1η Απριλίου κάθε έτους. Ο απολογισμός αυτός θα πρέπει να συντάσσεται σύμφωνα με τα πρότυπα που έχει χορηγήσει στα κόμματα το Υπουργείο των Οικονομικών και να περιέχει:

• Τους ετήσιους λογαριασμούς, όπως προβλέπονται από το λογιστικό νόμο• Την έκθεση του Ορκωτού Ελεγκτή

138 Με βάση τα εκλογικά αποτελέσματα των Ευρωεκλογών του 2009 και την αποζημίωση ανά ψήφο, προκύπτει ότι η συνολική εκλογική αποζημίωση για το 2009 ήταν περίπου 66,2 εκατομμύρια CZK ή € 2,6 εκατομμύρια. 155

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

• Τους λογαριασμούς εσόδων και εξόδων, οι οποίοι περιλαμβάνουν αναλυτικά τα κόστη λειτουργίας, τους μισθούς του προσωπικού, τους φόρους και τις εισφορές που καταβλήθηκαν και τα εκλογικά έξοδα• Το σύνολο των δωρεών που εισπράχθηκαν (θα πρέπει να περιλαμβάνουν τα πλήρη στοιχεία των δωρητών)• Το σύνολο των κληρονομιών που εισπράχθηκαν (θα πρέπει να περιλαμβάνουν τα στοιχεία των διαθετών)• Το σύνολο των συνδρομών (εφ’ όσον υπερβαίνουν τις 50.000 CZK, θα πρέπει να περιλαμβάνουν τα στοιχεία των μελών)Δεν απαιτείται ιδιαίτερη αναφορά για τις εκλογικές δαπάνες των κομμάτων.Ο νόμος δεν απαιτεί τη δημοσιοποίηση των ετησίων απολογισμών των πολιτικών κομμάτων. Εν τούτοις, καθώς αυτά θεωρούνται ως «δημόσια αρχεία», ο κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να τα αναζητήσει στη βιβλιοθήκη της Βουλής και να προμηθευτεί αντίγραφά τους.Ανώτατη εποπτική αρχή για τα οικονομικά στοιχεία των πολιτικών κομμάτων είναι η Βουλή των Αντιπροσώπων, η οποία ελέγχει εάν οι ετήσιοι απολογισμοί υποβάλλονται εμπρόθεσμα και με πληρότητα. Το έργο αυτό πραγματοποιείται από την Εποπτική Επιτροπή του Κοινοβουλίου.Μετά τον έλεγχο από την Επιτροπή του Κοινοβουλίου, οι απολογισμοί διαβιβάζονται (μαζί με τις εκθέσεις της Επιτροπής) προς τον Υπουργό των Οικονομικών. ΠοινέςΟ νόμος περί πολιτικών κομμάτων προβλέπει ποινές τριών κατηγοριών: α) πρόστιμα, β) προσωρινή απώλεια του δικαιώματος χρηματοδότησης και γ) αναστολή των δραστηριοτήτων ενός κόμματος (που πρακτικά ισοδυναμεί με διάλυσή του). Παράλληλα, ανάλογα με τη βαρύτητα του αδικήματος, προβλέπονται και μπορούν να επιβληθούν και ποινικές κυρώσεις.Στην πράξη, η πιο συνηθισμένη παράβαση είναι η καθυστέρηση της υποβολής των στοιχείων ή η ύπαρξη λαθών σ’ αυτά. Όπως προβλέπει ο νόμος, αν ένα κόμμα δεν υποβάλει τον ετήσιο απολογισμό του στη Βουλή των Αντιπροσώπων, ή υποβάλει λανθασμένα στοιχεία, χάνει το δικαίωμα της χρηματοδότησης, για όσο διάστημα καθυστερεί την υποβολή του ή δε μεριμνά για τη διόρθωση των λανθασμένων στοιχείων.Κατά το 2007 αναφέρθηκαν 30 περιπτώσεις υποβολής ανεπαρκών στοιχείων, ενώ κατά το 2008 ο αριθμός τους αυξήθηκε σε 65. Κατά το 2009, αναφέρθηκαν 16 περιπτώσεις με ανεπαρκή στοιχεία και 62 περιπτώσεις που οι υπόχρεοι δεν υπέβαλαν στοιχεία. Για πολλές από τις περιπτώσεις αυτές, όντως υποβλήθηκαν ποινές οι οποίες κυρίως αναφέρονταν σε προσωρινή διακοπή της χρηματοδότησης, ενώ (στην αναφερόμενη τριετία) υπήρξαν και 10 περιπτώσεις αναστολής των δραστηριοτήτων των κομμάτων που υπέπεσαν στις παραβάσεις.

Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Τσεχίας (αγγλική γλώσσα)Τσεχία- Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Τσεχίας (επίσημο site)Βουλή των Αντιπροσώπων της Δημοκρατίας της Τσεχίας (επίσημο site)Γερουσία της Δημοκρατίας της Τσεχίας (επίσημο site)Κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Τσεχίας (επίσημο site)Δημοκρατία της Τσεχίας: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Απρίλιος 2011)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΤσεχίαSGI - Αναφορά για ΤσεχίαLegislation and control mechanisms of political parties’ funding: Czech Republic, Poland, Romania, Ukraine 156

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Δημοκρατία της ΦινλανδίαςRepubliken Finland

Η Φινλανδία είναι Κοινοβουλευτική Προεδρευόμενη Δημοκρατία. Η νομοθετική εξουσία ασκείται από το Κοινοβούλιο (Eduskunta)139, που έχει 200 μέλη τα οποία εκλέγονται απ’ ευθείας από το λαό για μία θητεία 4 ετών. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο αρχηγός του Κράτους και εκλέγεται απ’ ευθείας από το λαό για μία θητεία έξι ετών. Θεσμικό πλαίσιοΜέχρι πρόσφατα, το κύριο νομικό πλαίσιο για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων ήταν ο νόμος περί πολιτικών κομμάτων Νο 10/1969. Όμως, κατά τη διάρκεια της προηγούμενης κοινοβουλευτικής περιόδου, διάφορα οικονομικού χαρακτήρα πολιτικά σκάνδαλα140, προκάλεσαν τη δυσπιστία του κοινού απέναντι στο σύστημα χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. Τα γεγονότα αυτά, σε συνδυασμό με την κριτική που ασκούσε στο σύστημα η αναφορά της GRECO141 προκάλεσαν μερικές σημαντικές αλλαγές στους νόμους για την πολιτική χρηματοδότηση. Σαν αποτέλεσμα των εξελίξεων αυτών, ψηφίστηκε ο νόμος 273/2009, περί «χρηματοδότησης των εκλογικών υποψηφίων», ο οποίος συμπληρώθηκε με το νόμο 684/2010 ο οποίος αναφέρεται στη χρηματοδότηση των προεκλογικών δαπανών των κομμάτων και τέθηκαν σε εφαρμογή διάφορες τροποποιήσεις του νόμου περί πολιτικών κομμάτων. Η νέα νομοθεσία και οι νέες πρακτικές που εγκαινιάσθηκαν, μένουν να δοκιμασθούν στην πράξη.Ο νόμος προβλέπει την κρατική και την ιδιωτική χρηματοδότηση των κομμάτων.Κρατική χρηματοδότησηΔιανέμεται με βάση την απόφαση της Κυβέρνησης για τον καθορισμού του ποσού της ετήσιας χρηματοδότησης. Η χρηματοδότηση δίδεται απ’ ευθείας στα πολιτικά κόμματα καθώς επίσης και στις γυναικείες οργανώσεις τους142. Με βάση αυτό το σύστημα διανομής, τα κόμματα που δεν έχουν κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, δε δικαιούνται κρατικές χρηματοδοτήσεις143Το συνολικό ύψος των κεφαλαίων που διατέθηκαν για την –με κάθε μορφή- χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, κατά το 2010, έφθασε στα € 36 εκατομμύρια144.139 Η κοινοβουλευτική παράδοση στη Φινλανδία έχει ηλικία μεγαλύτερη από έναν αιώνα.140 Επί πολλά χρόνια, η Φινλανδία, στον πίνακα που καταρτίζει η οργάνωση «Διεθνής Διαφάνεια» (Transparency International ) με τίτλο Transparency International Corruption Perception Index, κατείχε μία από τις δύο πρώτες θέσεις των χωρών με το μικρότερο βαθμό διαφθοράς στον κόσμο. Όμως, μετά από τα πολιτικά σκάνδαλα της περιόδου 2007-2009, η χώρα υποχώρησε στην 6η θέση, η οποία είναι η χαμηλότερη που βρέθηκε ποτέ, κατά την ιστορία του δείκτη αυτού. (Δείτε τα αποτελέσματα του 2011)141 Η πρώτη αναφορά της GRECO για το σύστημα χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, έτυχε να δημοσιοποιηθεί το Δεκέμβριο του 2007, δηλαδή ακριβώς στην περίοδο κατά την οποία τα ΜΜΕ ήταν απασχολημένα με διάφορά πολιτικά σκάνδαλα που μόλις τότε είχαν έρθει στη δημοσιότητα.142 Οι οργανώσεις γυναικών των κομμάτων της Φινλανδίας αποσπούν το 12% των κεφαλαίων που διατίθενται για την κρατική χρηματοδότηση. Με βάση τη νομοθεσία που ίσχυε πριν από το 2008, οι οργανώσεις γυναικών αποσπούσαν το 8% των κεφαλαίων.143 Κατά τα επόμενα χρόνια, ενδεχόμενα να υπάρξει μεταβολή στο εκλογικό σύστημα της Φιλανδίας, αλλά και στη φιλοσοφία χρηματοδότησης των κομμάτων, έτσι ώστε να δικαιούνται χρηματοδότησης και τα κόμματα που κέρδισαν τουλάχιστον το 2% των ψήφων, άσχετα του εάν έχουν κερδίσει έδρα στο Κοινοβούλιο. 144 Τον Ιούλιο του 2010, η Κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι, από το 2011, η συνολική κρατική χρηματοδότηση θα μειώνονταν κατά 5%.

157

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Από τα χρήματα αυτά:α) Ποσό € 17.910.000 διανέμεται προς τα πολιτικά κόμματα, ανάλογα με τις έδρες που κατέχουν στη Βουλή. Από το ποσό αυτό, 12% δίδεται απ’ ευθείας στις οργανώσεις γυναικών των δικαιούμενων κομμάτων, ενώ ποσοστό επίσης 12% δίδεται στις περιφερειακές οργανώσεις των δικαιούμενων κομμάτων.β) Ποσό € 17.910.000 διανέμεται για την ενίσχυση του κομματικού Τύπου και των οικονομικά αδύναμων εφημερίδων145.Επιπρόσθετα, τα κόμματα ενισχύονται απ’ ευθείας από τον Προϋπολογισμό της Βουλής, για να αντιμετωπίσουν έξοδα που αφορούν στην κοινοβουλευτική τους δραστηριότητα (αμοιβές βοηθητικού προσωπικού, δαπάνες ταξιδιών κλπ). Κατά τα τελευταία χρόνια, το ποσό αυτό κυμαίνεται ανάμεσα στα € 3,7 - € 4,0 εκατομμύρια.Οι τοπικές αρχές, έχουν το δικαίωμα, να ενισχύουν μέλη ή κομματικές ομάδες των δημοτικών συμβουλίων. Η ενίσχυση αυτή μπορεί να είναι σε είδος (χρήση χώρων, γραμματειακή υποστήριξη κλπ) ή και σε χρήμα. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, το 24% των δημοτικών συμβουλίων της χώρας, δίδει χρηματική ενίσχυση σε κόμματα και μεμονωμένους αντιπροσώπους, η οποία κυμαίνεται από € 1.000 έως € 50.000.Έμμεση χρηματοδότησηΓενικά, επισήμως δεν προβλέπεται κάποιου είδους έμμεσης χρηματοδότησης προς τα πολιτικά κόμματα (με εξαίρεση των πρακτική που, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ακολουθούν μερικά δημοτικά συμβούλια). Μία ακόμη εξαίρεση γίνεται με την παροχή ραδιοτηλεοπτικού χρόνου προς τα κόμματα, από τον κρατικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα.Ιδιωτική χρηματοδότησηΔεν υπάρχουν περιορισμοί στην ιδιωτική χρηματοδότηση των κομμάτων. Έτσι, τα κόμματα μπορούν να συγκεντρώνουν χρήματα από: συνδρομές μελών, έσοδα από εκδηλώσεις, αξιοποίηση περιουσίας, πωλήσεις εφημερίδων και εκδόσεων και δωρεές ιδιωτών (στις δωρεές ιδιωτών συμπεριλαμβάνονται δωρεές από φυσικά και νομικά πρόσωπα, από αλλοδαπούς, από συνδικαλιστικές ενώσεις και από μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς).Με τη νομοθεσία του 2009, τέθηκε το όριο των € 30.000 που μπορεί κάποιος να προσφέρει προς ένα κόμμα και των € 6.000 που μπορεί να προσφέρει προς έναν υποψήφιο.Επίσης, μετά τις αλλαγές της νομοθεσίας κατά το 2009, υπάρχει απαγόρευση στις ανώνυμες εισφορές.Παρά το ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένη διάταξη που να αφορά στις δωρεές με μετρητά, η πρακτική που έχει επικρατήσει, επιβάλλει την καταβολή των εισφορών μέσω των τραπεζών ή επιταγών.Φορολογικό καθεστώςΤα κόμματα απαλλάσσονται από κάθε φορολογία για τις δωρεές που δέχονται. Αντίθετα, οι δωρεές προς μεμονωμένους υποψήφιους υπόκεινται σε φορολογία, εφ’ όσον το ποσό της δωρεάς υπερβαίνει τα € 3.400.Τα έξοδα της προεκλογικής εκστρατείας ενός μεμονωμένου υποψήφιου δεν απαλλάσσονται από φορολογία.145 Επί πολλές δεκαετίες, στη Φινλανδία υπάρχει η παράδοση της επιχορήγησης των πολιτικών εφημερίδων. Για το λόγο αυτό, ένα μεγάλο μέρος των κρατικών επιχορηγήσεων κατευθύνεται προς τις εφημερίδες και άλλα ΜΜΕ. Κατά τα τελευταία χρόνια, η χρηματοδότηση των εφημερίδων βασίζεται στο νόμο 1481/2001. Σύμφωνα με το νόμο, υπάρχουν δύο ειδών επιχορηγήσεις: α) προς τις εφημερίδες των πολιτικών κομμάτων και β) προς τις εφημερίδες οι οποίες, σύμφωνα με τους ισολογισμούς τους, αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα. Για περισσότερες πληροφορίες διαβάστε: α) Development and Effects of Finnish Press Subsidies, β) Subsidies for Newspapers: Can the Nordic Model Remain Viable?

158

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Οι δωρεές φυσικών και νομικών προσώπων δεν απαλλάσσονται από φορολογία. Λογιστική παρακολούθησηΤα πολιτικά κόμματα υπόκεινται στις διατάξεις της φορολογικής και λογιστικής νομοθεσίας που ισχύει για τα νομικά πρόσωπα.Τα κόμματα που εισπράττουν κρατική επιχορήγηση, υποχρεούνται να υποβάλλουν ετήσιους απολογισμούς, οι οποίοι έχουν θεωρηθεί από Ορκωτό Ελεγκτή, τρεις μήνες μετά τη λήξη του έτους. Σε μηνιαία βάση, πρέπει να αναφέρουν τις χρηματικές ή τις σε είδος δωρεές που εισέπραξαν, αξίας άνω των € 1.500. Παράλληλα με τις αναφορές προς τις αρχές, όλες αυτές οι πληροφορίες πρέπει να δημοσιοποιούνται στον ιστότοπο των κομμάτων. Κατά τη διεξαγωγή εκλογών, οι υποψήφιοι που πέτυχαν να εκλεγούν, υποχρεούνται να υποβάλλουν για έλεγχο τους οικονομικούς τους λογαριασμούς, εντός διμήνου από την ημέρα των εκλογών. Όσοι υποψήφιοι απέτυχαν, δεν έχουν την υποχρέωση ελέγχου.Όμως, όλα τα κόμματα που έλαβαν μέρος στις εκλογές, είναι υποχρεωμένα να υποβάλουν τους οικονομικούς λογαριασμούς της προεκλογικής περιόδου για έλεγχο, στο Εθνικό Γραφείο Ελέγχου.Τα κόμματα οφείλουν να διατηρούν τους λογαριασμούς και τα λογιστικά τους βιβλία για διάστημα 10 ετών.ΕποπτείαΗ εποπτεία των οικονομικών δραστηριοτήτων των κομμάτων ασκείται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και το Εθνικό Γραφείο Ελέγχου. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης ελέγχει τον τρόπο χρήσης των χρημάτων της κρατικής επιχορήγησης. Το Εθνικό Γραφείο Ελέγχου, ελέγχει τις δαπάνες των προεκλογικών εκστρατειών και την τήρηση των νόμων και των διαδικασιών σ’ αυτές.Η διαπίστωση παρατυπιών, δίνει το δικαίωμα επιβολής διοικητικών και ποινικών κυρώσεων, ενώ μπορεί να αποφασιστεί και η διακοπή της κρατικής χρηματοδότησης προς κάποιο κόμμα. Εν τούτοις, τουλάχιστον έως σήμερα, δεν έχουν υπάρξει περιπτώσεις επιβολής κυρώσεων146.Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Σύνταγμα της Φιλανδίας (αγγλική γλώσσα)Φιλανδία - Νόμος Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Φιλανδία - Νόμος Πολιτικών Κομμάτων (αγγλική γλώσσα)Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Φινλανδίας (επίσημο site)Κοινοβούλιο Φινλανδίας (επίσημο site)Κυβέρνηση της Φινλανδίας (επίσημο site)Εθνικό Γραφείο Ελέγχου της Φινλανδίας (επίσημο site)Φινλανδία: Αναφορά αξιολόγησης της GRECO (Δεκέμβριος 2007)Φινλανδία: Έκθεση συμμόρφωσης της GRECO (Δεκέμβριος 2009)Φινλανδία: 2 η έκθεση συμμόρφωσης της GRECO (Δεκέμβριος 2011)SGI - Συγκριτικά στοιχεία για ΦινλανδίαSGI - Αναφορά για ΦινλανδίαOSCE/ODIHR Election Assessment Mission Report: P arliamentary Elections - 17 April 2011 http :// www . sgi - network . org / index . php ? page = indicator _ quali & indicator = S 1_4 Finnish Party Funding Caught in the Act (άρθρο – 28/5/2008)Sources of political party financing remain hidden in Finland (άρθρο – 5/1/2007)146 Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τον φινλανδικό νόμο, δεν παρέχεται ασυλία σε φυσικά πρόσωπα (ακόκμη και σε εκλεγμένους βουλευτές) αναφορικά με αδικήματα που έχουν να κάνουν με ζητήματα πολιτικής χρηματοδότησης.

159

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

6. Η χρηματοδότηση των “ευρω-κομμάτων” από

την Ευρωπαϊκή Ένωση

Το Νοέμβριο του 2003, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, εξέδωσαν τον Κανονισμό ( ΕΚ ) αριθ . 2004/2003 σχετικά με το καθεστώς και τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το Δεκέμβριο του 2007, εκδόθηκε ο Κανονισμός ( ΕΚ ) 1524/2007 , ο οποίος αναθεώρησε σημαντικά σημεία του Κανονισμού του 2003, ενώ παράλληλα δημιούργησε την έννοια του “πολιτικού ιδρύματος” σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα ιδρύματα αυτού του είδους είναι συνδεδεμένα, με τα πολιτικά κόμματα και δραστηριοποιούνται υποστηρικτικά προς τα κόμματα στους τομείς της έρευνας και της ανάλυσης, της οργάνωσης σεμιναρίων και προγραμμάτων κατάρτισης για τα μέλη του κόμματος και τη νεολαία.Με βάση τους παραπάνω κανονισμούς:- Ως “πολιτικό κόμμα”, θεωρείται η ένωση πολιτών, η οποία: επιδιώκει πολιτικούς σκοπούς και έχει αναγνωρισθεί ή ιδρυθεί σύμφωνα με την έννομη τάξη ενός τουλάχιστον κράτους μέλους.- Ως "συνασπισμός πολιτικών κομμάτων" θεωρείται η διαρθρωμένη συνεργασία μεταξύ δύο τουλάχιστον πολιτικών κομμάτων- Ως "πολιτικό κόμμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο", θεωρείται το πολιτικό κόμμα ή ο συνασπισμός πολιτικών κομμάτων που πληροί τους παρακάτω όρους: α) έχει νομική προσωπικότητα στο κράτος μέλος όπου εδρεύει,β) εκπροσωπείται, τουλάχιστον στο ένα τέταρτο των κρατών μελών, με μέλη είτε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είτε στα εθνικά ή περιφερειακά κοινοβούλια ή στις περιφερειακές συνελεύσεις, ή έχει συγκεντρώσει, τουλάχιστον στο ένα τέταρτο των κρατών μελών, τουλάχιστον 3 % των ψηφισάντων, σε έκαστο από αυτά τα κράτη μέλη, κατά τις τελευταίες εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου,γ) σέβεται, ιδίως στο πρόγραμμά του και με τη δράση του, τις αρχές στις οποίες βασίζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση, ήτοι τις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών, καθώς και του κράτους δικαίου,δ) έχει συμμετάσχει στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ή έχει εκδηλώσει την πρόθεση να συμμετάσχει.Με βάση τα παραπάνω, ένα "πολιτικό κόμμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο", δικαιούται χρηματοδότηση από τον Προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.Οι υποχρεώσεις που συνδέονται με τη χρηματοδότηση του πολιτικού κόμματος, είναι:α) να δημοσιεύει ετησίως τα έσοδα και τις δαπάνες του και να δηλώνει τα στοιχεία του ενεργητικού και του παθητικού του

160

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

β) να δημοσιοποιεί τις πηγές της χρηματοδότησής του καταρτίζοντας κατάλογο των δωρητών και των δωρεών εκάστου, εφόσον οι δωρεές υπερβαίνουν τα 500 ευρώ·γ) να μη δέχεται: (i) ανώνυμες δωρεές, (i) δωρεές προερχόμενες από τους προϋπολογισμούς των πολιτικών ομάδων στους κόλπους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου,(iii) δωρεές προερχόμενες από οιαδήποτε επιχείρηση στην οποία οι δημόσιες αρχές μπορούν να ασκήσουν, άμεσα ή έμμεσα, δεσπόζουσα επιρροή λόγω κυριότητας, οικονομικής συμμετοχής ή των κανόνων που την διέπουν·(iv) δωρεές άνω των 12000 ευρώ ετησίως, ανά δωρητή, προερχόμενες από φυσικό ή νομικό πρόσωπο άλλο από τις επιχειρήσεις που αναφέρονται στην τρίτη περίπτωση και υπό την επιφύλαξη του δευτέρου εδαφίου.Οι εισφορές των πολιτικών κομμάτων, μελών ενός “πολιτικού κόμματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο”, είναι αποδεκτές. Δεν δύνανται να υπερβαίνουν το 40 % του ετήσιου προϋπολογισμού του.Η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο από τον γενικό προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από οιαδήποτε άλλη πηγή, δεν δύναται να χρησιμοποιείται για την, άμεση ή έμμεση, χρηματοδότηση άλλων πολιτικών κομμάτων, και ιδίως εθνικών πολιτικών κομμάτων, τα οποία εξακολουθούν να υπόκεινται στην εφαρμογή των εθνικών τους ρυθμίσεων.Περιορισμός στη “φύση” των δαπανώνΟι πιστώσεις οι προερχόμενες από τον γενικό προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με τον παρόντα κανονισμό, δύνανται να χρησιμοποιούνται μόνον για δαπάνες άμεσα συνδεδεμένες με τους στόχους που καθορίζονται στο πολιτικό πρόγραμμα του κομματος. Οι δαπάνες αυτές καλύπτουν τα διοικητικά έξοδα και τα έξοδα που έχουν σχέση με την τεχνική υποστήριξη, τις συνεδριάσεις, την έρευνα, τις διασυνοριακές εκδηλώσεις, τις μελέτες, την ενημέρωση και τις δημοσιεύσεις.Έλεγχος των χρηματοδοτήσεωνΑσκείται σύμφωνα με τον δημοσιονομικό κανονισμό και τις εκτελεστικές του διατάξεις. Ο έλεγχος βασίζεται επίσης σε ετήσια πιστοποίηση εξωτερικού και ανεξάρτητου ελεγκτή. Η πιστοποίηση αυτή διαβιβάζεται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, εντός προθεσμίας έξι μηνών από το τέλος του οικονομικού έτους το οποίο αφορά.Κατανομή των πιστώσεωνΟι διαθέσιμες πιστώσεις κατανέμονται ετησίως μεταξύ των πολιτικών κομμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, των οποίων οι αιτήσεις εγκρίθηκαν. Η κατανομή γίνεται ως εξής: α) 15 % ισομερώς σε όλα τα κόμματαβ) 85 % στα κόμματα, μέλη των οποίων έχουν εκλεγεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ανάλογα με τον αριθμό των εκλεγέντων.Όριο χρηματοδότησης κόμματοςΗ χρηματοδότηση από τον γενικό προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν υπερβαίνει το 75 % του προϋπολογισμού του πολιτικού κόμματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το οικείο πολιτικό κόμμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο φέρει το βάρος της απόδειξης.

161

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

Ύψος χορηγήσεωνΚατά το 2010, χορηγήθηκε στα πολιτικά κόμματα “ευρωπαϊκού επιπέδου”, το ποσό των 11 εκατομμυρίων ευρώ περίπου. Κατά το 2011 χορηγήθηκαν περίπου 16,3 εκατομμύρια, τα οποία κατανεμήθηκαν σύμφωνα με τον παρακάτω Πίνακα 2.Για το έτος 2012, αναμένεται να χορηγηθούν 18,9 εκατομμύρια ευρώ.Ευρωπαϊκό Κόμμα Ιδεολογία Επιδότηση 2011

Πρώτη ΑναγνώρισηEuropean People's Party Christian democracy, pro-Europeanism €6.2m 2004Party of European Socialists Social democracy, democratic socialism €4.1m 2004European Liberal Democrat and Reform Party Liberalism, centrism €1.8m 2004European Green Party Green politics €1.3m 2004Alliance of European Conservatives and Reformists Conservatism, anti-federalism €1.1m 2010Party of the European Left Socialism, communism €0.8m 2004European Democratic Party Centrism, pro-Europeanism €0.6m 2004European Free Alliance Regionalism, Independentism €0.4m 2004European Alliance for Freedom Euroscepticism €0.4m 2011EUDemocrats Euroscepticism €0.3m 2006European Christian Political Movement Social conservatism, Christian democracy €0.3m 2010

Πολιτικά Ιδρύματα, σε ευρωπαϊκό επίπεδοΜε βάση τον Κανονισμό (ΕΚ) 1524/2007, ως “πολιτικό ίδρυμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο" νοείται η οντότητα ή το δίκτυο οντοτήτων που διαθέτει νομική προσωπικότητα σε ένα κράτος μέλος, συνδέεται με ένα πολιτικό κόμμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο και με τις δραστηριότητές της, στο πλαίσιο των στόχων και θεμελιωδών αξιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υποστηρίζει και συμπληρώνει τους στόχους του πολιτικού κόμματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο, επιτελώντας ιδίως τα εξής:● Παρατήρηση, ανάλυση και συμβολή στη δημόσια συζήτηση σχετικά με την ευρωπαϊκή δημόσια πολιτική και τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.● Ανάπτυξη δραστηριοτήτων που συνδέονται με θέματα ευρωπαϊκής δημόσιας πολιτικής, όπως διοργάνωση και στήριξη σεμιναρίων, προγραμμάτων κατάρτισης, συνεδρίων και σπουδών σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε σχέση με τα παραπάνω θέματα. Ανάμεσα στα κύρια ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων νεολαίας και άλλων εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών.● Ανάπτυξη συνεργασίας με οντότητες του ιδίου τύπου με σκοπό την προώθηση της δημοκρατίας.● Παροχή πλαισίου συνεργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τα εθνικά πολιτικά ιδρύματα, τους ακαδημαϊκούς και άλλους σχετικούς συντελεστές.Κάθε πολιτικό ίδρυμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να πληροί τις εξής προϋποθέσεις:● Να συνδέεται με ένα από τα πολιτικά κόμματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο που είναι αναγνωρισμένα βάσει της παραγράφου 1, κατά πιστοποίηση του εν λόγω κόμματος.

162

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

● Να έχει νομική προσωπικότητα στο κράτος μέλος όπου εδρεύει. Η νομική του προσωπικότητα να είναι ξεχωριστή από τη νομική προσωπικότητα του πολιτικού κόμματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο με το οποίο συνδέεται το ίδρυμα.● Να τηρεί, ιδίως στο πλαίσιο του προγράμματος και των δραστηριοτήτων του, τις αρχές στις οποίες βασίζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή τις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, καθώς και του κράτους δικαίου.● Να μην επιδιώκει κερδοσκοπικούς στόχους.● Να έχει πολιτικό συμβούλιο με ισορροπημένη γεωγραφικά σύνθεση.Κατά το 2012, στα Πολιτικά Ιδρύματα ευρωπαϊκού επιπέδου, αναμένεται να χορηγηθούν, από τον Προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περίπου 12,1 εκατομμύρια ευρώ.

Επιπρόσθετα Στοιχεία - Σύνδεσμοι:Κανονισμός ( ΕΚ ) αριθ . 2004/2003, σχετικά με το καθεστώς και τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο Κανονισμός ( EK ) αριθ . 1524/2007 ( τροποποίηση του Κανονισμού ( ΕΚ ) αριθ . 2004/2003) European political party (από Wikipedia)Political foundation at European level (από Wikipedia)European Network of Political Foundations Political Financing Regulation at the EU Level : The Conflict of National Traditions and Interests Καθεστώς και χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο

163

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

7. Σύνδεσμοι

Διεθνείς Οργανισμοί - Διεθνείς ΟργανώσειςCouncil of EuropeFreedom House Freedom House (από το Wikipedia)Transparency InternationalTransparency International (Wikipedia)Global Integrity Report Council of Europe - Venice Commission Organization for Security and Co-operation in Europe (τμήμα που αναφέρεται στις εκλογές)Διεθνής Διαφάνεια-ΕλλάςΒοηθητικά sitesΣυντάγματα – Νόμοι Πολιτικών ΚομμάτωνElection Resources on the Internet Ευρωπαϊκά Κοινοβούλια Κοινοβούλια σε όλο το κόσμο US State Department – Economy - Background NotesPolitical Finance Database (από International IDEA)Transparency International Corruption Perception Index Parties and Elections in EuropePolitical Resources on the netSustainable Governance Indicators Βιβλίαhttp://www.ndi.org/files/1848_polpart_moneyinpolitics_010105_full_text.pdfFunding Democratization, Peter Burnell – Alan Ware

164

ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων

ΜελέτεςFunding of Political Parties (Algemene Rekenkamer) (Μελέτη)The impact of cartel strategies in France, Greece, Denmark and Ireland (Party Law, Gemma Loomes, University of Birmingham)Direct Public Funding of Political Parties (Μελέτη του Dr Marcin Walecki, 2006)Legislation and control mechanisms of political parties’ funding: Czech Republic, Poland, Romania, UkraineThe Effectiveness of Legal Framework on Pre-election Campaigning (Μελέτη, World Bank, 2006)Political Party Finance (Μελέτη, Committee on Standards in Public Life)Financing political parties and election campaigns – Guidelines (Ingrid van Biezen, University of Birmingham)Political Financing Regulation at the EU Level: The Conflict of National Traditions and Interests (Wojciech Gagatek, University of Warsaw)Funding of Political Parties and Election Campaigns (International IDEA)The Origins of State Public Financing of Elections, του By Benjamin J. Wyatt, Wesleyan University, Middletown, Connecticut, 2002The Effectiveness of Legal Framework on Pre-election Campaigning (Μελέτη Dr. Steven D. Roper, Eastern Illinois University)Political-Party Finance in Argentina, Chile, Costa Rica and Mexico: Lessons for Latin AmericaOffice for Democratic Institutions and Human Rights Sweden – General Elections, 19 September 2010Financing of Political Parties: Methods of Funding (Selected Countries)Party Law in Modern Europe (case study of Luxembourg)Party and Campaign Funding in Eastern Europe - A Study of 18 Member Countries of the ACEEEO

165