Download - Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

Transcript
Page 1: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 1/29

Ερευνητική Εργασία

Α’ Τετράµηνου

«Ελευθερία των πολιτών, Συµµετοχή στα κοινά,

Υπευθυνότητα:

Οι τρεις πυλώνες της ∆ηµοκρατίας χθες, σήµερα,

αύριο.»

3ο Λύκειο Λάρισας

Ερευνητική Οµάδα Β’ Λυκείου:

Αρζοµανίδου Αναστασία Οικονοµίδου Χρυσούλα

Βαλάρης Χρήστος Παπαχρήστου Σωτηρία Μαρία

Βεργή Μαρία Γαρουφαλιάς Κωνσταντίνος Γκόγκου Νικολέτα Τρουγκάκου Νικολέτα

Ζαχαριάς Αθανάσιος Τσιακλάγκανος Αντώνιος

Κουτσοµανή Ιωάννα Βαρδακά Βασιλική

Μπλογγούρα Μαριάνθη Ακριβούλη Ευγενία

Μπουµαρσοπούλου Θεοδώρα Πλησιώτης Ευάγγελος

Μπούτλα Ηλέκτρα Αναγνωστοπούλου Κων / να

Νάνης Χρήστος Φωτεινός Νικόλαος

Ξύδα Αλίκη Καλαµάτα Αναστασία

Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Μαγαλιού Ερµιόνη, ΠΕ 02

Λάρισα 2012 - 2013

Page 2: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 2/29

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή…………………………………………… 3

Εννοιολογική επισκόπηση

Α’ µέρος: ιστορική αναδροµή………………………5

Β’ µέρος: σύγχρονη πραγµατικότητα………………10

Μεθοδολογία…………………………………………15

Συµπεράσµατα………………………………………18

Παράρτηµα………………………………………….22

Page 3: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 3/29

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η κρίση που βιώνει η ελληνική κοινωνία στις µέρες µας αγγίζει όλους

τους τοµείς της ανθρώπινης δράσης όχι µόνο τον οικονοµικό. Απότοκος της

είναι µία γενικότερη αµφισβήτηση των αξιών, των θεσµών, γενικά των συνεκτικών δεσµών της κοινωνίας. Αµφισβητείται ακόµη και η ίδια η

λειτουργία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος, ενώ συχνά οι σύγχρονοι πολίτες

ακούνε από τους δέκτες της τηλεόρασης ή διαβάζουν στον τύπο για «έλλειµµα

δηµοκρατίας». Οι αρχές της δηµοκρατίας και η ουσία της επανέρχονται στο

προσκήνιο ως θέµατα διερεύνησης και επαναπροσδιορισµού, κυρίως από τους

νέους.

Μήπως η έννοια δηµοκρατία έχασε το νόηµά της για κάποιους:

Γνωρίζει ο σύγχρονος έφηβος το εύρος και την ουσία της έννοιας; Έχει σχέση

η σηµερινή δηµοκρατία µε την αρχαία αθηναϊκή δηµοκρατία, όπως τη

γνωρίζει από την ιστορία; Ποιες αρχές τη στηρίζουν; Γιατί είναι το ιδανικό

πολίτευµα σε σύγκριση µε άλλα; Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να πληρούνται για να λειτουργήσει σωστά; Ποια χαρακτηριστικά του σύγχρονου τρόπου

ζωής υπονοµεύουν την ορθή λειτουργίας της; Τελικά πώς µπορεί να την

περιφρουρήσει ο πολίτης; Ή µήπως ακόµη κι αυτή η έννοια του πολίτη είναι

συγκεχυµένη στη συνείδηση του σύγχρονου καταναλωτή και των νέων;

Τελικά υπάρχουν κάποιοι πυλώνες που στηρίζουν το οικοδόµηµα των

δηµοκρατούµενων κοινωνιών και ποιοι είναι αυτοί;

Η διαπραγµάτευση των παραπάνω ερωτηµάτων απαιτεί διερεύνηση σε

επίπεδο θεωρητικό καταρχάς. Η ιστορική αναδροµή στην εποχή που

γεννήθηκε η δηµοκρατία, µε τη συνδροµή των κειµένων των αρχαίων

ιστορικών και ρητόρων, που την όρισαν και προσδιόρισαν το εύρος της

σηµασίας της δηµοκρατικής οργάνωσης των κοινωνιών, κρίνεται απαραίτητη

για την κατανόηση της ουσίας του πολιτεύµατος και των θεµελιακών αρχών

της. Η παρακολούθηση της ιστορικής εξέλιξης των δηµοκρατικών

πολιτευµάτων θα αναδείξει το ρόλο των ιστορικών συγκυριών και των

κοινωνικών δεδοµένων στη διαµόρφωση της δηµοκρατικής οργάνωσης και θα

εξηγήσει τη µετάβαση στη µορφή των σύγχρονων δηµοκρατικών κοινωνιών.

H ενασχόληση µε το πολίτευµα της δηµοκρατίας όπως είναι

διαµορφωµένο σήµερα, οδηγεί στη διερεύνηση των προβληµάτων που

αντιµετωπίζουν στο σύγχρονο παγκοσµιοποιηµένο κόσµο οι δηµοκρατίες

γενικά και ειδικά η δηµοκρατική κοινωνία της Ελλάδας,

Προαπαιτούµενο γι’ αυτό κρίνεται η αναζήτηση των άρθρων που συνταγµατικά κατοχυρώνουν το δηµοκρατικό πολίτευµα στην ελληνική

πολιτεία. Κατόπιν αυτού η συνειδητοποίηση του αδιαπραγµάτευτου της

σπουδαιότητας της τήρησης των νόµων από άρχοντες και αρχοµένους φέρνει

στο προσκήνιο της έρευνας όλα τα κοινωνικά και πολιτικά φαινόµενα που

εχθρεύονται και δυσχεραίνουν την ορθή λειτουργία του πολιτεύµατος. Η

διαπραγµάτευση των φαινόµενων αυτών αναγκαστικά οδηγεί στην

αναζήτηση τρόπων επίλυσης και θεραπείας των προβληµάτων και στον

εντοπισµό των θεµελιακών αρχών χωρίς τις οποίες ουσιαστική δηµοκρατία

δεν µπορεί να υπάρξει.

Οι στόχοι της έρευνας σχετίζονται µε το σήµερα και τη ζωή µας. Στη

σύγχρονη εποχή η κρίση των αξιών που βιώνουµε, που προηγήθηκε της

Page 4: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 4/29

4

οικονοµικής κρίσης, για την οποία τόσα πολλά ακούµε όλοι οι µαθητές,

έφερε στο προσκήνιο το διάλογο για τη δηµοκρατία και τους δηµοκρατικούς

θεσµούς. Οι νέοι άνθρωποι γίνονται δέκτες µηνυµάτων που αποδίδουν στα

δηµοκρατικά πολιτεύµατα το φταίξιµο για τη σηµερινή κατάσταση και δεν

είναι ώριµοι αρκετά να αντιληφθούν τα ψευδο-διλήµµατα που θέτουν

ορισµένοι. Με δεδοµένο ότι στόχος της Εκπαίδευσης στις δηµοκρατικές

κοινωνίες είναι η καλλιέργεια του δηµοκρατικού φρονήµατος ως στάσης ζωής

και η διαπαιδαγώγηση των νέων µε δηµοκρατικά πιστεύω, η έρευνα για την

έννοια της δηµοκρατίας, την αξία και την ουσία της θα τους βοηθήσει να

εντοπίσουν τα προβλήµατα, να εκτιµήσουν την προσφορά της δηµοκρατίας

ανά τους αιώνες και να συνειδητοποιήσουν το χρέος του πολίτη να προασπίζει

τη δηµοκρατία, θεραπεύοντας τα τρωτά σηµεία της λειτουργίας της και

αναγνωρίζοντας τα δικά του λάθη. Οι νέοι µε αρωγό το πνεύµα της ιστορίας,

της φιλοσοφίας, της ρητορικής, της διανόησης και της λογοτεχνίας πρέπει να

µάθουµε για τη δηµοκρατία, να αντιληφθούµε την άρρηκτη σχέση της µε την

προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και της ελευθερίας του ανθρώπου,

να τη συνδέσουµε µε τις αξίες που την εδραιώνουν και τις οποίες θα πρέπει

να διαφυλάττουµε για να λειτουργούν σωστά οι δηµοκρατικοί µας θεσµοί.

Απώτερος στόχος είναι η απόκτηση δηµοκρατικής συνείδησης µε την

υιοθέτηση δηµοκρατικών τρόπων συνεργασίας και να γίνει απτή η σχέση της

έρευνας µε την πραγµατική ζωή. Τελικά το ζητούµενο είναι να αγαπήσουµε

τη δηµοκρατία.

Ακολουθεί στο πόνηµά µας λοιπόν η έκθεση της ιστορικής έρευνας

που υλοποιήθηκε, η εννοιολογική επισκόπηση και αποσαφήνιση των εννοιών

που επιχειρήθηκε, η συγκριτική µελέτη του νοήµατος των εννοιών ανάµεσα

στο τότε και το σήµερα, η σύγκριση της δηµοκρατικής λειτουργίας σήµερα

µε άλλες του παρελθόντος και η παρουσίαση της µεθοδολογίας που

ακολουθήθηκε πριν την έκθεση των συµπερασµάτων.

Page 5: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 5/29

5

Εννοιολογική επισκόπηση

Ιστορική Αναδροµή

Η ετυµολογία της λέξης «δηµοκρατία» αποκαλύπτει το εύρος της έννοιας. Η λέξη είναι σύνθετη, αποτελείται από τα συνθετικά ΄δήµος’ και ‘κράτος’. Ο όρος

‘δήµος’ υιοθετήθηκε από τους Αθηναίους δηµοκρατικούς, ώστε να δηλώνει τη

συνέλευση των εχόντων πολιτικά δικαιώµατα. Ο όρος ‘κράτος’ σηµαίνει ισχύ, µία

απροσδόκητα σκληρή λέξη. Χρησιµοποιήθηκε για να δηλώσει ποιος έχει την ισχύ σε

ένα πολίτευµα, άρα κατά την ετυµολογία της, δηµοκρατία είναι το πολίτευµα εκείνο

στο οποίο η εξουσία βρίσκεται στα χέρια της συνέλευσης των εχόντων πολιτικά

δικαιώµατα

Ιστορικά η πρώτη µορφή δηµοκρατίας που εµφανίστηκε είναι η άµεση

δηµοκρατία που τη συναντάµε στην αρχαία Αθήνα της κλασσικής εποχής. Είναι

γνωστή και υπό τον όρο καθαρή δηµοκρατία. Αποτελεί έναν τύπο δηµοκρατίας και

θεωρίας πολιτικών δικαιωµάτων, όπου η εξουσία εδράζεται στη συνέλευση όλων των πολιτών που συµµετέχουν σε αυτήν ( µόνο άρρενες ενήλικοι που είχαν ολοκληρώσει τη διετή (από τα 18 µέχρι τα 20) στρατιωτική τους θητεία είχαν το δικαίωµα να

συµµετάσχουν και να ψηφίσουν στη συνέλευση).

. Η εν λόγω συνέλευση, γνωστή ως Εκκλησία του ∆ήµου, λάµβανε τις

πολιτικές αποφάσεις και για την εκτέλεσή τους όριζε κάποιους αξιωµατούχους άµεσα

ανακλητούς και ελέγξιµους, µε περιορισµένη διάρκεια θητείας, προκειµένου να µην

«επαγγελµατοποιηθούν» ως πολιτικοί ηγέτες.. ∆ηλαδή αναλόγως µε το σύστηµα που

ίσχυε κάθε φορά, η συνέλευση µπορούσε να έχει εκτελεστικές εξουσίες, νοµοθετικές

αρµοδιότητες, να ορίζει και να απολύει αξιωµατούχους, καθώς και να δικάζει.

Στο κύλισµα των αιώνων την άµεση δηµοκρατία, σύµφωνα µε τη wikipedia,

την ξανασυναντάµε στο Μεσαίωνα, κατά την ύστερη περίοδό του, µε την Ενετική ∆ηµοκρατία και την αµεσότητα της γενικής της συνέλευσης σε ένα σύστηµα

διακυβέρνησης όµως επί της ουσίας ολιγαρχικό. Επίσης µετά το Β' Παγκόσµιο

Πόλεµο έχουν κάνει την εµφάνισή τους προσπάθειες για εισαγωγή αµεσο-

δηµοκρατικών µέτρων στο πλαίσιο της φιλελεύθερης αντιπροσωπευτικής

δηµοκρατίας, καθώς έχουν εκφραστεί φόβοι για την αυξανόµενη επαγγελµατοποίηση

των εκλεγµένων αντιπροσώπων και αδιαφορία της ευρύτερης κοινωνίας για την

πολιτική. Τέλος κατά τον 19ο αιώνα η σοσιαλιστική αντίληψη για την άµεση

δηµοκρατία, όπως διαµορφώθηκε, βρίσκεται σε στενή συσχέτιση µε την έννοια της

εργατικής αυτοδιεύθυνσης υπό συνθήκες κοινωνικής ιδιοκτησίας και συλλογικής

διαχείρισης των µέσων παραγωγής (π.χ . γαίες, εργοστάσια, µεγάλες επιχειρήσεις

κλπ). Η αυτοδιεύθυνση αυτή πραγµατοποιείται µέσα από κατά τόπους συµβούλια

εργαζοµένων, τα οποία λαµβάνουν όλες τις πολιτικές και οικονοµικές αποφάσεις σε

κοινοτικό πλαίσιο. Έτσι η σοσιαλιστική αντίληψη για την άµεση δηµοκρατία είχε από

την πρώτη στιγµή έναν τοπικό και συλλογικό χαρακτήρα, σε αντίθεση µε τις

σηµερινές περί συµµετοχικής δηµοκρατίας φιλελεύθερες εισηγήσεις, οι οποίες

διακρίνονται από πανεθνική εµβέλεια και ευρεία γεωγραφική κλίµακα, ακόµα κι όταν

περιλαµβάνουν στοιχεία διοικητικής αποκέντρωσης. Το πρώτο ιστορικά σηµαντικό

δείγµα σοσιαλιστικής (σε κάποιον βαθµό) άµεσης δηµοκρατίας υπήρξε η βραχύβια

Παρισινή Κοµµούνα του 1871.

Όπως είδαµε η άµεση δηµοκρατία έλκει την καταγωγή της από την αθηναϊκή

δηµοκρατία, και χρησιµοποιείται ως όρος κατ' αντιδιαστολή µε την αντιπροσωπευτική δηµοκρατία (ή έµµεση δηµοκρατία), όπου η εξουσία ασκείται από

Page 6: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 6/29

6

µια οµάδα ανθρώπων, που συνήθως επιλέγεται µέσα από εκλογές ανάδειξης

αντιπροσώπων. Η έµµεση ακολούθησε µετά από περίπου δύο χιλιετίες και πρέπει να

γνωρίζουµε ότι υπάρχει σαφής ιστορική σύνδεση µεταξύ αντιπροσωπευτικής

δηµοκρατίας και φιλελευθερισµού. Πράγµατι κατά τον 18ο αιώνα στην ευρωπαϊκή

διανόηση άρχισε να επικρατεί ο φιλελευθερισµός, ένα φιλοσοφικό κίνηµα, το

πολιτικό σκέλος του οποίου υποστήριζε µία συνταγµατική µοναρχία, µε τους πολίτες να αποτελούν φορείς προκαθορισµένων ατοµικών δικαιωµάτων, µε τη δυνατότητα

παρέµβασης του κράτους στο βίο τους να είναι περιορισµένη και µε ισορροπηµένη

διάκριση των εξουσιών µεταξύ διαφορετικών πολιτικών οργάνων.

Ο Ρουσσώ από την άλλη αναδεικνύεται θιασώτης της πεφωτισµένης

δηµοκρατίας, σε αντίθεση µε άλλους εκπροσώπους του ∆ιαφωτισµού, που

υποστήριζαν την πεφωτισµένη µοναρχία. Στη δηµοκρατία, όµως, του Ρουσσώ ο λαός

νοµοθετεί ψηφίζοντας ό, τι του ετοιµάζουν οι φωτισµένοι ηγέτες του, γιατί µόνο

εκείνοι µπορούν να κατανοήσουν τη γενική βούληση. Αλλά η φιλοσοφία του Ρουσσώ

βρίσκεται µεταξύ της αγάπης του για τον άνθρωπο της φύσης και της ανάγκης να

στηρίξει τον καταπιεσµένο άνθρωπο της κοινωνίας.

Μετά τη διερεύνηση των µορφών της δηµοκρατίας ιστορικά, εξίσου ή περισσότερο, σηµαντική κρίνεται η αναζήτηση πηγών για τον ορισµό της

∆ηµοκρατίας σε αρχαιοελληνικά κείµενα σπουδαίων συγγραφέων. Η ιστορική

αναδροµή αναδεικνύει ως σηµαντικότερους συγγραφείς που ασχολήθηκαν µε την

έννοια της ∆ηµοκρατίας τον ιστορικό Θουκυδίδη, το φιλόσοφο Αριστοτέλη και το

ρήτορα Ισοκράτη.

Συγκεκριµένα µάλιστα ο πρώτος ορισµός της ∆ηµοκρατίας που είναι

παγκοσµίως γνωστός δόθηκε από το Θουκυδίδη στον «Επιτάφιο» λόγο του Περικλή:

«Και ως προς το όνοµα, επειδή η εξουσία δεν βρίσκεται στα χέρια των ολιγαρχικών

αλλά του δήµου, έχει ονοµαστεί ∆ηµοκρατία. Σύµφωνα µε τους νόµους, όλοι έχουν

τα ίδια δικαιώµατα στις ιδιωτικές τους διαφορές, για την προσωπική όµως επιβολή,

ανάλογα µε την ευδοκίµηση του καθενός σε κάποιο τοµέα, προτιµάται στα δηµόσια

αξιώµατα όχι τόσο από τη σειρά, όσο από την ικανότητα του, ούτε πάλι, αν είναι

φτωχός, εφόσον µπορεί να προσφέρει κάτι καλό στην πόλη, εµποδίζεται λόγω της

ασηµότητας της κοινωνικής του θέσης.» (µετάφραση κεφαλαίου 37 από το σχολικό

εγχειρίδιο της Γ’ Λυκείου) .

Στο παραπάνω µεταφρασµένο απόσπασµα η δηµοκρατία ορίζεται ως προς το

όνοµα ως το πολίτευµα που σύµφωνα µε τον Περικλή στηρίζεται στους πολλούς και

όχι στους λίγους δηλαδή ούτε στην ολιγαρχία αλλά ούτε και σε όλους ανεξαιρέτως -

πράγµα ανέφικτο-. Αυτό φαίνεται από το ότι παρακάτω αντιπαραβάλλονται τα

συµφέροντα των “ολίγων” σε αυτά των “πλειόνων” , δηλαδή των περισσότερων και

όχι όλων. Ο Περικλής στον επιτάφιο λόγο του θέτει τις βασικές προϋποθέσεις της ορθής λειτουργίας του δηµοκρατικού πολιτεύµατος ταυτόχρονα µε τον ορισµό του.

Αυτές είναι: Η ισονοµία ή ισοπολιτεία, η ισότητα δηλαδή των πολιτών ως προς

στους νόµους και η αξιοκρατία, δηλαδή οι ίσες ευκαιρίες στην κατάληψη

αξιωµάτων. Οι ατοµικές ικανότητες, το προσωπικό κύρος ,η «αρετή» παίζουν βασικό

ρόλο, δε χάνονται µέσα στο σύνολο. Προκύπτει κάπως έτσι η εξισορρόπηση των

αριστοκρατικών στοιχείων µε τα δηµοκρατικά. Επίσης από όσα ακολουθούν στα

επόµενα κεφάλαια του έργου αναδεικνύεται ως τρίτη προϋπόθεση η ελευθερία. Ο

Αθηναίος πολίτης έχει κατακτήσει την ελευθερία λόγου και πράξης, και είναι

ελεύθερος να οργανώσει τη ζωή του , όπως αυτός θέλει.

Όσον αφορά στη σχέση του Αθηναίου µε τη νοµοθεσία, όλοι οι πολίτες ήταν

ίσοι απέναντι στους νόµους. Όλοι είχαν τα ίδια δικαιώµατα, αλλά είχαν παράλληλα την ύψιστη υποχρέωση να τιµούν και να σέβονται τους νόµους. Οι νόµοι είναι δίκαιοι

Page 7: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 7/29

7

και οι πολίτες τους τηρούν όχι από φόβο αλλά από σεβασµό πρώτα απέναντι στους

γραπτούς και άγραφους νόµους και έπειτα σε αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία.

∆ε σέβεται µόνο τους άρχοντες αλλά κυρίως τους άγραφους νόµους, επειδή ο

Αθηναίος ξέρει τα όρια της ελευθερίας που του αρµόζουν, έτσι δεν απαιτεί. Οι

άγραφοι νόµοι αποτελούσαν αντικείµενο σεβασµού από όλους, συµπεριφορά που

αποδίδει το σεβασµό στους γονείς, την ανταπόδοση της ευεργεσίας και την παροχή φιλοξενίας στους ξένους. Η υπακοή λοιπόν στους νόµους έρχεται χωρίς

καταναγκασµό και ακολουθεί ύστερα από επιλογή και ελεύθερη βούληση. Ο

Αθηναίος πολίτης αποφεύγει την παρανοµία µε τους εξής τρόπους: «ακροάσει των

νόµων» και µε την αναγνώριση του γεγονότος ότι αυτοί θεσπίστηκαν «επ’ ωφελεία

των αδικουµένων». Φυσικά πρώτος υπηρέτης των νόµων οφείλει βέβαια να είναι ο

κυβερνήτης της, ο οποίος έχει ηθικό καθήκον να θέτει τον εαυτό του στην υπηρεσία

του κοινού συµφέροντος.

Ο Περικλής εγκωµιάζει το πολίτευµα της Αθήνας που αποτελεί ένα από τα

στοιχεία – παράγοντες του µεγαλείου της. Το εγκώµιο του πολιτεύµατος στηρίζεται

σε τρεις άξονες: 1ον

στις σχέσεις του πολίτη µε την πόλη του, 2ον

στις σχέσεις του

µε τους νόµους της και 3ον στις σχέσεις του µε τους πολίτες. Η ελευθερία όντως αποτελεί βασική αρχή και επηρεάζει τις σχέσεις του Αθηναίου πολίτη µε τους

συµπολίτες του. Στον ιδιωτικό τοµέα οι πολίτες ήταν απαλλαγµένοι από την

καχυποψία, τη διαβολή και την αλληλοϋπονόµευση. Επικρατούσε ανεκτικότητα για

τις πράξεις και τη συµπεριφορά των άλλων, γι’ αυτό η µορφή του Αθηναίου ήταν

χαµογελαστή και πρόσχαρη. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα η συνεργασία να είναι εύκολη

και η ευηµερία ακόµα ευκολότερη. (κεφ. 37)

. Επιπρόσθετη πηγή γνώσης για τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της

δηµοκρατίας και των αρχών της. εκτός από του Θουκυδίδη, είναι και το έργο του

Αριστοτέλη. Γενικά το έργο του αποτέλεσε εξάλλου την αρχή για αναλυτική

µεθοδική µελέτη όλων των επιστηµών. Ξεκίνησε απ' τη φιλοσοφία και ασχολήθηκε

µε όλες σχεδόν τις επιστήµες, τις οποίες και θεµελίωσε.

Συγκεκριµένα όσον αφορά στην πολιτική ο Αριστοτέλης ισχυρίζεται ότι

“πολιτεία και πολίτευµα σηµαίνει ταυτόν”. Αλλά «πολιτεία» ονοµάζει το ορθό

δηµοκρατικό πολίτευµα. Σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη το ορθό πολίτευµα είναι η

πολιτεία, όπου κυβερνάει ο λαός και σκοπός της είναι το κοινό συµφέρον. Κατεξοχήν

εποµένως πολιτεία είναι το δηµοκρατικό πολίτευµα, διότι αυτό ανταποκρίνεται

ακριβώς στην έννοια του πολιτεύµατος, το οποίο τότε είναι απολύτως ορθό, όταν

δηλαδή άρχει η πλειοψηφία µε γνώµονα το κοινό συµφέρον των πολιτών, όχι µόνο

των απόρων. Την τελευταία περίπτωση ονοµάζει «δηµοκρατία» και τη θεωρεί

παρέκκλιση, διότι ο σκοπός της είναι µόνο το συµφέρον των απόρων (Πολιικά,

1279a 22- b 10).Η «πόλις» µάλιστα είναι µια ειδικότερη µορφή κοινότητας µε ορισµένα

πρόσθετα γνωρίσµατα που συνιστούν την ειδοποιό διαφορά της. Συγκεκριµένα η

πόλις είναι κυρίαρχη πολιτική οντότητα µέσα σε συγκεκριµένα γεωγραφικά όρια που

αντιστοιχούν σε περιορισµένη, συνήθως, εδαφική επικράτεια που έχει στο κέντρο της

το «άστυ» που συνήθως είναι οχυρωµένο. Είναι πολιτικά οργανωµένη , αυτόνοµη και

ανεξάρτητη και χαρακτηρίζεται από κοινό για όλους τους πολίτες της τρόπο

διακυβέρνησης .Οι τελευταίοι έχουν τα ίδια δικαιώµατα και τις ίδιες υποχρεώσεις,

µετέχουν στις ίδιες λατρευτικές εκδηλώσεις και βιώνουν την κοινή πολιτιστική

παράδοση. Είναι υπεύθυνοι για τις ανάγκες της πόλης και οφείλουν να βάζουν πάνω

απ' όλα το καλό του συνόλου παρά το ατοµικό τους, αναλαµβάνοντας το µερίδιο των

ευθυνών τους. Παράλληλα όµως η κοινωνία έχει και η ίδια χρέος απέναντι στους

Page 8: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 8/29

8

πολίτες, όπως για παράδειγµα να δίνει τη δυνατότητα σε όλους να µορφώνονται

ανεξάρτητα απ' τον κοινωνικό τους ρόλο. (A’ 1252 α 1-7)

Για τον Αριστοτέλη η πόλις είναι η αξιολογικά υπέρτερη κοινωνία σε σχέση

µε όλες τις άλλες. Αν, λοιπόν, οι υπόλοιπες επιδιώκουν κάποιο αγαθό, η πόλη ως η

ανώτερη από όλες τις άλλες, επιδιώκει το υπέρτατο αγαθό. Οι βασικές θέσεις του

είναι οι ακόλουθες :α) Αφού οι πρώτες κοινότητες είναι “φύσει’’ και η πόλη αποτελείται από τις πρώτες κοινότητες , έπεται ότι και η πόλη είναι “φύσει’’, β) αφού

η αυτάρκεια είναι µέγιστο αγαθό και η πόλη εξασφαλίζει την αυτάρκεια, έπεται ότι

και η πόλη είναι µέγιστο αγαθό και γ) αφού το µέγιστο αγαθό ενός πράγµατος είναι

το τέλος του, δηλαδή ο σκοπός του και η πόλη είναι το µέγιστο αγαθό των χωριών

από το οποία αποτελείται, έπεται ότι η πόλη είναι το τέλος τους , σκοπός τους .

Ανάµεσα στα σηµαντικότερα έργα του είναι τα Πολιτικά και τα Ηθικά

Νικοµάχεια, στα οποία αναλύει και διασαφηνίζει τόσο τη σχέση πόλης- πολίτη, όσο

και το νόµο ως υπέρτατη αρχή της ∆ηµοκρατίας. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης επιθυµεί

να αντικρούσει τις απόψεις των σοφιστών ότι η ύπαρξη της πόλης είναι συµβατική

και οφείλεται στο θετό νόµο. Θεωρεί την ύπαρξη της πόλης σύµφυτη µε την ύπαρξη

του ανθρώπου. Υποστηρίζει πως η πόλη είναι ένας αριθµός ατόµων που µπορούν να συµµετέχουν στην πολιτική και τη δικαστική εξουσία, ώστε να εξασφαλίζεται η

αυτάρκεια στη ζωή τους. Ο νόµος είναι αυτός που ορίζει τις πράξεις τους σε καλές

και κακές, δίκαιες κι άδικες. Αυτός δικάζει και κρίνει ποιο πρέπει να κάνουν οι

άνθρωποι και ποιο δεν πρέπει . Και όποιος αντιτίθεται στο νόµο πράττει παράνοµα

και πρέπει να τιµωρηθεί.

Τη σηµασία µάλιστα που δίνει ο Αριστοτέλης στην αναγκαιότητα των νόµων

µαρτυρά και η άποψή του πως υπάρχουν δύο είδη δηµοκρατίας . Η µία µορφή είναι

αυτή όπου υπέρτατη αρχή είναι ο νόµος και η άλλη όπου υπέρτατη αρχή είναι ο λαός.

Επίσης ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ειδικότερα πως στη δεύτερη µορφή δηµοκρατίας,

όταν τα ψηφίσµατα του λαού έχουν µεγαλύτερη ισχύ από τους νόµους, τότε

εµφανίζονται οι δηµαγωγοί. Αντίθετα στις πόλεις όπου η κύρια αρχή είναι ο νόµος,

οι δηµαγωγοί δεν εµφανίζονται, καθώς ο λαός είναι πιο κάτω από το νόµο. Στα

λεξικά σήµερα «δηµαγωγός» ορίζεται ο πολιτικός που µε αθέµιτα µέσα (κολακείες

και υποσχέσεις) επιδιώκει να παραπλανήσει το λαό και να αποσπάσει την

εµπιστοσύνη του, προκειµένου να αποκοµίσει πολιτικά οφέλη. Η ετυµολογία της

λέξης είναι αποκαλυπτική και για τη σηµασία της στην εποχή του Αριστοτέλη: αυτός

που άγει, οδηγεί, δηλαδή χειραγωγεί, τους περισσότερους.

Από το τελευταίο στοιχείο διαφαίνεται ότι η δηµοκρατία δεν ήταν πάντοτε

ασφαλής και αποδείχθηκε πως ήταν ένα ευάλωτο πολίτευµα. Μάλιστα αυτό

επιβεβαιώνεται, σύµφωνα µε µερικούς, από τη ρήση του Αρχαίου Έλληνα ρήτορα

Ισοκράτη, η οποία λέει ότι η δηµοκρατία µας «αυτοκαταστρέφεται», «διότι κατεχράσθη το δικαίωµα της ελευθερίας και της ισότητας, διότι έµαθε τους πολίτες

να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωµα , την παρανοµία ως ελευθερία, την αναίδεια

του λόγου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιµονία» (Ισοκράτης, Αεροπαγιτικός),

Επίσης, ο περιορισµός του δικαιώµατος συµµετοχής στη συνέλευση των πολιτών

µόνο στους άρρενες, στο 18ο έτος της ηλικίας τους, µε πλήρη πολιτικά δικαιώµατα,

απέκλειε την πλειονότητα του πληθυσµού, δηλαδή τους δούλους, τις γυναίκες και

τους µετοίκους. Σηµειωτέου δε ότι δεν µπορούσαν να συµµετάσχουν στη συνέλευση

αυτοί των οποίων τα πολιτικά δικαιώµατα είχαν ανασταλεί, (συνήθως γιατί δεν

µπορούσαν να πληρώσουν τις οφειλές τους προς την πόλη). Για ορισµένους

Αθηναίους αυτό ισοδυναµούσε µε µόνιµη (και κληρονοµήσιµη) στέρηση

δικαιώµατος. Η απόλυτη ισότητα λοιπόν δεν είναι κάτι που εφαρµόζεται από το δηµοκρατικό πολίτευµα, τουλάχιστον όπως το αντιλαµβανόταν οι Αθηναίοι. Παρόλα

Page 9: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 9/29

9

αυτά, σε αντίθεση µε τις ολιγαρχικές πόλεις, δεν υπήρχε ουσιαστικά όριο ελάχιστης

απαιτούµενης περιουσίας ή εισοδήµατος. Από την όλη διαπραγµάτευση του πολιτεύµατος της αρχαίας ελληνικής

δηµοκρατίας προκύπτουν οι αρχές στις οποίες στηριζόταν, οι οποίες ήταν

απαραίτητο να τηρούνται, ώστε να αποφεύγονται τα λάθη, µε απώτερο στόχο το

πολίτευµα να λειτουργεί ορθά, αποσείοντας τους κινδύνους που ελλόχευαν να παρεκκλίνει σε πολιτικές καταστάσεις που κλόνιζαν και νόθευαν το περιεχόµενό του.

Το περιεχόµενο του αθηναϊκού πολιτεύµατος, όπως προκύπτει και από τον ορισµό

της δηµοκρατίας στον «Περικλέους Επιτάφιο», ορίζεται κατά βάση από τις αρχές της

ισότητας και της αξιοκρατίας. Αξιοκρατία είναι η αντίληψη σύµφωνα µε την οποία

για την κατάληψη κάποιας θέσης ή αξιώµατος επιλέγονται, προωθούνται και

υπερισχύουν οι άξιοι µε µοναδικό κριτήριο την ικανότητά τους και χωρίς να

λαµβάνονται υπόψη η καταγωγή, η περιουσία, η πολιτική ιδεολογία και η κοινωνική

τους θέση. Η ισότητα όλων απέναντι στους νόµους, η κυριαρχία του δήµου στην

άσκηση της εξουσίας, οι ίσες ευκαιρίες που έχει ο πολίτης για την ανάδειξή του στα

δηµόσια αξιώµατα, η διακυβέρνηση της πόλης που στηρίζεται σε εκείνους που

πραγµατικά είναι άξιοι είναι συνεπώς τα πρωτεύοντα γνωρίσµατά της. Από τον ορισµό αυτό αναδύονται και οι υπόλοιπες βασικές αρχές της δηµοκρατίας.

Βασική αρχή της δηµοκρατίας επίσης είναι η ελευθερία λόγου. Οι Αρχαίοι

Έλληνες χρησιµοποιούσαν αυτή την έννοια µε τις λέξεις ισηγορία, δηλαδή ισότητα

λόγου ,και παρρησία, δηλαδή ελευθερία λόγου. Ισηγορία είναι το δικαίωµα που έχουν

όλοι οι πολίτες να αγορεύσουν και να µιλήσουν στην εκκλησία του ∆ήµου. Αυτό

σηµαίνει ότι ο κάθε πολίτης έχει την ίδια δυνατότητα να ανέβει στο βήµα και να

µιλήσει στο λαό, ώστε ο λαός να αποφασίσει επί της προτάσεως που θα κάνει.. Ο

Ισοκράτης κατηγορεί τους Αθηναίους, του 4ου αιώνα, καθώς είχανε µεν ισηγορία

αλλά όχι παρρησία, γιατί η παρρησία είναι κάτι παραπάνω από την ισηγορία, αφού

δεν έχει νόηµα να πει κανείς τη γνώµη του, αν δεν µπορεί να εκφραστεί ελεύθερα και

αποδοκιµάζεται από τους άλλους γι’ αυτό. («Περί Ειρήνης»).

Παράλληλα η παρρησία είναι η έκφραση της προσωπικής γνώµης µε θάρρος

και ειλικρίνεια. . Η παρρησία στη Αρχαία Αθήνα δεν εννοεί απλώς το δικαίωµα να

µιλά κανείς ελεύθερα αλλά σηµαίνει και τον ειλικρινή λόγο. Παρρησία είναι το να

λες τα πάντα. Μια σηµασία του «παρρησιάζεσθαι» είναι το να λέει κανείς την

αλή9εια. Αυτό προϋποθέτει και εξασφαλίζεται από τον ηθικό χαρακτήρα. Πρέπει να

υπάρχουν κάποιες ηθικές ποιότητες που να παρέχουν τη δυνατότητα σε κάποιον να

πει την αλήθεια. Στην ουσία της παρρησίας είναι το κουράγιο. Απαιτείται ένας

κάποιος βαθµός θάρρους, γιατί η παρρησία ενέχει το ρίσκο να εναντιωθεί κάποιος

στις πεποιθήσεις της πλειοψηφίας. Εποµένως το «παρρησιάζεσθαι» είναι παιχνίδι

ζωής και θανάτου, καθώς ο «παρρησιαστής» αναλαµβάνοντας µε θάρρος να πει την αλήθεια, µπορεί να κινδυνεύει να τιµωρηθεί αποκαλύπτοντας ένα πολιτικό σκάνδαλο.

Για παράδειγµα ο Νικίας φοβήθηκε να πει την αλήθεια, γιατί φοβόταν την αντίδραση

της εκκλησίας. Η εκκλησία είχε τη φήµη ότι αντιδρούσε βίαια ενάντια σε στρατηγούς

που δεν πετύχαιναν την αποστολή τους.

Τα αρχαία ελληνικά κείµενα λοιπόν είναι για τους νεότερους ο γνώµονας για

τον ορισµό της δηµοκρατίας, η πηγή γνώσης και κατανόησης των βασικών αρχών και

προϋποθέσεων της, καθώς και τα πρώτα δείγµατα της δυσκολίας που ενυπάρχει στην

οργάνωση των κοινωνιών να λειτουργήσουν ορθά, χωρίς παρεκκλίσεις και νοθεύσεις

στο δηµοκρατικό τους οικοδόµηµα.

Page 10: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 10/29

10

Σύγχρονη πραγµατικότητα

Σήµερα, σύµφωνα µε τα σύγχρονα λεξικά, η δηµοκρατία είναι το πολίτευµα

όπου η εξουσία πηγάζει από το λαό, δηλαδή η κυβέρνηση θα πρέπει να είναι

δηµοφιλής ή να την αποδέχονται οι πολίτες. Επιπλέον ασκείται από το λαό που

σηµαίνει ότι οι πολίτες θα πρέπει να συµµετέχουν στις πολιτικές διαδικασίες διακυβέρνησης και στη λήψη των αποφάσεων. Επίσης η δηµοκρατία υπηρετεί τα

συµφέροντα του λαού, δηλαδή τα όργανα της πολιτείας πρέπει να προασπίζουν τα

συµφέροντα του συνόλου της κοινωνίας και ταυτόχρονα πρέπει να υπάρχουν

µηχανισµοί που να προασπίζουν τα συµφέροντα της µειοψηφίας.

Στον αντίποδα της δηµοκρατίας βρίσκεται η δικτατορία, όπως η πρόσφατη

ιστορία εξάλλου διδάσκει. Ο όρος δικτατορία µε τη σύγχρονη χρήση της αναφέρεται

στην απόλυτη εξουσία ενός ηγέτη (δικτάτορα) ή οµάδας που κυβερνά χωρίς να

περιορίζεται από τους νόµους, το σύνταγµα, ή άλλους κοινωνικούς και πολιτικούς

παράγοντες του κράτους. Κύριο χαρακτηριστικό της δικτατορίας είναι η

συγκέντρωση της εκτελεστικής και της νοµοθετικής εξουσίας στο πρόσωπο του

δικτάτορα, η οποία συνδυάζεται και µε έλεγχο επί της δικαστικής εξουσίας.

Μάρτυρες δικτατοριών στην Ελλάδα είναι οι περισσότεροι «αναγκαστικοί νόµοι» και

τα περισσότερα « νοµοθετικά διατάγµατα». Οι όροι αυτοί υποδηλώνουν ακριβώς ότι ο

νόµος δεν έχει ψηφιστεί από δηµοκρατικά εκλεγµένο Κοινοβούλιο. Επίσης, ο όρος

δικτατορία συνήθως δε χρησιµοποιείται από τους ίδιους τους δικτάτορες για να

περιγράψουν τη µορφή διακυβέρνησής τους. Οι δικτάτορες µάλιστα συνήθως

αποκτούν την εξουσία µέσω πραξικοπήµατος ή κατάργησης του ισχύοντος

συντάγµατος. Στην νεότερη Ιστορία της η Ελλάδα είχε Στρατιωτική δικτατορία τα

έτη 1967 έως 1974 και το καθεστώς εκείνο αναφέρεται ως η Χούντα των

Συνταγµαταρχών. Άλλες στρατιωτικές δικτατορίες ήταν αυτή του Πάγκαλου από το

1925 έως το 1926 και λιγότερο στη διακυβέρνηση του Κονδύλη το 1935. Η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά (4 Αυγούστου 1936) ήταν πολιτική δικτατορία.

Όπως η ιστορική αναδροµή στα έργα των µεγάλων συγγραφέων της

αρχαιότητας ανέδειξε το νόµο ως υπέρτατη αρχή της ∆ηµοκρατίας, έτσι και από τον

ορισµό του «δικτάτορα» ως: αυτού που κυβερνά χωρίς να περιορίζεται από το

σύνταγµα. απορρέει ,εκ του αντιστρόφου, ότι η δηµοκρατία υπολειτουργεί χωρίς την

ισχύ των νόµων. Από αυτό προκύπτει ότι είναι χρέος των πολιτών να γνωρίζουν τους

νόµους, οι οποίοι περιφρουρούν την ελληνική δηµοκρατία

Στην Ελλάδα, η οποία έχει δηµοκρατικό πολίτευµα, το Σύνταγµα ορίζει κατ’

αρχάς το πολίτευµα µε το Άρθρο 1: Το πολίτευµα της Ελλάδας είναι προεδρευόµενη

κοινοβουλευτική δηµοκρατία. Θεµέλιο του πολιτεύµατος είναι η λαϊκή κυριαρχία.

Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του έθνους και ασκούνται, όπως ορίζει το σύνταγµα

Σύµφωνα µε το Άρθρο 2 οι πρωταρχικές υποχρεώσεις της πολιτείας είναι: Ο

σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική

υποχρέωση της πολιτείας. Η Ελλάδα επιδιώκει την εµπέδωση της ειρήνης, της

δικαιοσύνης, καθώς και την ανάπτυξη φιλικών σχέσεων µε τις άλλες χώρες.

Το Άρθρο 4 επίσης µας ενηµερώνει για την ισότητα όλων το πολιτών. Οι

Έλληνες είναι ίσοι έναντι του νόµου. Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα

δικαιώµατα και υποχρεώσεις. Έλληνες πολίτες είναι µόνο όσοι έχουν προσόντα που

ορίζει ο νόµος. Μόνο οι Έλληνες πολίτες είναι ανοιχτοί σε όλες τις δηµόσιες

υπηρεσίες. Οι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουν χωρίς διακρίσεις στα δηµόσια βάρη.

Page 11: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 11/29

11

Το Άρθρο 5Α µας πληροφορεί για τα ίσα δικαιώµατα όλων των πολιτών στην

πληροφόρηση : Καθένας έχει δικαίωµα στην πληροφόρηση, όπως ορίζει ο νόµος.

Καθένας έχει δικαίωµα συµµετοχής στην κοινωνία της πληροφόρησης..

Το Άρθρο 26 µας πληροφορεί για τη διάκριση µεταξύ των εξουσιών:

1. Η νοµοθετική λειτουργία ασκείται από τη βουλή και τον Πρόεδρο της

∆ηµοκρατίας.2. Η εκτελεστική λειτουργία ασκείται από τον Πρόεδρο της ∆ηµοκρατίας και

από την Κυβέρνηση.

3. Η δικαστική λειτουργία ασκείται από τα δικαστήρια και οι αποφάσεις τους

εκτελούνται στο όνοµα του λαού.

Σύµφωνα µε το Άρθρο 30 οι υποχρεώσεις του Προέδρου της ∆ηµοκρατίας

είναι οι εξής : Ο Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας είναι ρυθµιστής του πολιτεύµατος και

εκλέγεται από τη βουλή για περίοδο πέντε ετών. Το αξίωµα του προέδρου είναι

ασυµβίβαστο µε οποιοδήποτε άλλο αξίωµα, θέση ή έργο. Η προεδρική περίοδος

αρχίζει από την ορκωµοσία του. Επανεκλογή του ίδιου προσώπου επιτρέπεται µόνο

µία φορά.

Το Άρθρο 43 µας πληροφορεί για το πώς εκδίδονται τα διατάγµατα :1. Ο Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας εκδίδει τα διατάγµατα που είναι αναγκαία για

την εκτέλεση των νόµων και δεν µπορεί ποτέ να αναστείλει την εφαρµογή

τους.

2. Επιτρέπεται η έκδοση κανονιστικών διαταγµάτων µε ειδική εξουσιοδότηση

νόµου και µέσα στα όριά της.

3. Με νόµους που ψηφίζονται από την ολοµέλεια της βουλής παρέχεται η

εξουσιοδότηση, έκδοση κανονιστικών διαταγµάτων για τη ρύθµιση των

θεµάτων που καθορίζονται σ’ αυτούς σε γενικό πλαίσιο.

Στο Άρθρο 65 φαίνεται το πώς έχει οργανωθεί και πώς λειτουργεί η Βουλή

των Ελλήνων :

1.Η βουλή ορίζει τον τρόπο της ελεύθερης και δηµοκρατικής λειτουργίας της µε

κανονισµό που ψηφίζεται από την ολοµέλεια.

2.Η βουλή εκλέγει από τα µέλη της τον πρόεδρο και τα λοιπά µέλη, σύµφωνα µε τους

ορισµούς του κανονισµού.

3.Ο πρόεδρος και οι αντιπρόεδροι εκλέγονται στην αρχή κάθε βουλευτικής περιόδου.

4.Ο πρόεδρος της βουλής διευθύνει τις εργασίες του σώµατος και µεριµνά για την

καταχώρηση της ελεύθερης γνώµης και έκφρασης των βουλευτών και την τήρηση της

τάξης

5.Σύµφωνα µε τον κανονισµό µπορεί να συσταθεί στη βουλή επιστηµονική υπηρεσία

για την υποβοήθηση του νοµοθετικού έργου

6.Ο Κανονισµός καθορίζει την οργάνωση των υπηρεσιών της βουλής υπό την εποπτεία του προέδρου, καθώς και όσα αφορούν το προσωπικό της.

Το Άρθρο 51 µας παρουσιάζει ποιες είναι οι ευθύνες και οι υποχρεώσεις των

υπουργών και της βουλής :

1.Ο αριθµός των βουλευτών ορίζεται από το νόµο.

2.Οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το έθνος.

3.Οι βουλευτές εκλέγονται µε άµεση, καθολική και µυστική ψηφοφορία από τους

πολίτες που έχουν εκλογικά δικαιώµατα, όπως ορίζει ο Νόµος

4.Οι βουλευτικές εκλογές διενεργούνται ταυτόχρονα σε ολόκληρη την επικράτεια

5.Η άσκηση του εκλογικού δικαιώµατος είναι υποχρεωτική

Κατά το άρθρο 85 τα µέλη του Υπουργικού Συµβουλίου είναι υπεύθυνα για

τη γενική πολιτική της κυβέρνησης.

Page 12: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 12/29

12

Το Σύνταγµα λοιπόν ορίζει και επιβάλλει. Ποιος όµως περιφρουρεί αυτά που

τα άρθρα του Συντάγµατος ρυθµίζουν και επιβάλλουν; ∆υστυχώς η δηµοκρατία,

όπως την ξέρουµε σήµερα, έχει επικίνδυνους εχθρούς. Ανάµεσά τους η ανοµία, ή η

εφαρµογή των νόµων από τους ισχυρούς πολίτες «κατά το δοκούν» και υπέρ του

συµφέροντός τους. ∆ηµιουργείται µε τη δεύτερη πολιτική στάση απέναντι στους

νόµους µία ακόµη εχθρική προς τη δηµοκρατία κατάσταση σήµερα: η διαπλοκή.∆ιαπλοκή σηµαίνει το πλέγµα αµοιβαίων συµφερόντων και αλληλεξαρτήσεων,

νόµιµων ή άνοµων, ανάµεσα σε ιδιωτικούς και κρατικούς φορείς, το οποίο οδηγεί

άφευκτα στη διαφθορά των φορέων του δηµοσίου, άρα στην καταπάτηση των

συνταγµατικών νόµων. Καταπάτηση των νόµων όµως σηµαίνει καταπάτηση των

ανθρωπίνων δικαιωµάτων. «∆εν υπάρχει σκληρότερη τυραννία από εκείνη που

διενεργείται υπό τη σκιά των νόµων και τα προσχήµατα της δικαιοσύνης» διακήρυττε

ο Μοντεσκιέ..

Τα ανθρώπινα δικαιώµατα, θυµίζουµε, κατοχυρώνονται και προστατεύονται

από συντάγµατα, καταστατικούς χάρτες ανθρώπινων δικαιωµάτων, που έχουν

περίτεχνα φιλοτεχνηθεί από διακηρύξεις άφθονες και από διεθνείς οργανισµούς

Απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσµατική εφαρµογή των ανθρώπινων δικαιωµάτων αποτελεί ο σεβασµός τριών βασικών αρχών :α) Η πρώτη θεµελιώδης

αρχή είναι η οικουµενικότητα των ανθρώπινων δικαιωµάτων, τα οποία δεν

επιτρέπεται να καταπατούνται µε πρόφαση το σεβασµό των εθνικών πολιτισµικών,

θρησκευτικών και άλλων ιδιαιτεροτήτων. β) Η δεύτερη είναι ο αδιαίρετος

χαρακτήρας των δικαιωµάτων του ανθρώπου. Τόσο τα ατοµικά, όσο και τα κοινωνικά

ή πολιτικά δικαιώµατα πρέπει να αναγνωρίζονται και να προστατεύονται στον ίδιο

βαθµό, διότι ο σεβασµός των δικαιωµάτων κάθε µιας από τις κατηγορίες αυτές

αποτελεί προϋπόθεση της άσκησης των δικαιωµάτων της άλλης. γ) Τρίτη βασική

αρχή είναι η κοινωνική ευθύνη του φορέα των δικαιωµάτων που έχει και καθήκοντα

απέναντι στο κοινωνικό σύνολο. Συνεπώς το πολιτικό πλαίσιο που είναι το µόνο

κατάλληλο για την εφαρµογή των τριών αυτών βασικών αρχών είναι το δηµοκρατικό,

αφού εξ ορισµού η δηµοκρατία είναι το πολίτευµα όπου τα όργανα της πολιτείας που

είναι φορείς εξουσίας εξ ορισµού υπηρετούν και προασπίζουν τα συµφέροντα του

συνόλου της κοινωνίας.

Η σύγχρονη δηµοκρατία µάλιστα βλέπει (ή θα έπρεπε να βλέπει) στο κράτος

έναν εγγυητή των δικαιωµάτων του πολίτη. Ωστόσο, εκτός από την ανοµία και την

παρανοµία που αναφέρθηκαν παραπάνω, τη δηµοκρατική λειτουργία υποσκάπτει

ένας ακόµη εχθρός της δηµοκρατίας, ο λαϊκισµός. Λαϊκισµός είναι η πολιτική στάση

που εκθειάζει το λαό και ό, τι πηγάζει από αυτόν, θεωρώντας τον µοναδική πηγή

νοµιµότητας. Βασίζεται σε µια φυλετική αντίληψη της πολιτικής, σύµφωνα µε την

οποία δεν έχουν σηµασία οι κανόνες ή οι αρχές αλλά ο λαός, η βούληση του και κατ’επέκταση η παράταξη ή η κυβέρνηση που του αποδίδονται ως κατ’ εξοχήν «δικές

του». Συνδέεται µε την έννοια της λαϊκής κυριαρχίας, η οποία θεοποιεί το λαό. Ο

λαός δηλαδή είναι κυρίαρχος υπό την έννοια ότι όλες οι εξουσίες πηγάζουν από

αυτόν. Αυτό ισχύει βέβαια στο µέτρο που εκείνοι οι οποίοι ασκούν πολιτική εξουσία

εκλέγονται από το λαό, δηλαδή το σύνολο του εκλογικού σώµατος.

Οι ηγέτες παράλληλα οφείλουν να αποδειχτούν µεγάλοι και άξιοι, να µην

ενεργούν για ίδιον όφελος ή των «ηµετέρων» παρασύροντας το λαό και

χειραγωγώντας τον. Σε αυτό το σηµείο αξίζει να µνηµονεύσουµε τη ρήση του

Μάριου Πλωρίτη: «Οι µεγάλοι ηγέτες δηµιουργούν τις ευκαιρίες, οι µέτριοι

επωφελούνται απ’ αυτές οι άξιοι ηγέτες αξιοποιούν τις ευκαιρίες για το γενικό

όφελος οι ανάξιοι ηγέτες τις εµπορεύονται για το δικό τους κέρδος». ∆υστυχώς στην

πραγµατικότητα ο λαϊκισµός, στην τρέχουσα πολιτική και δηµοσιογραφική χρήση

Page 13: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 13/29

13

του όρου, απλώνεται σε κάθε µορφή δηµαγωγίας και κολακείας του λαϊκού

στοιχείου. Τη θέση των ηγετών έχουν καταλάβει οι δηµαγωγοί. Οι πολιτικοί που µε

αθέµιτα µέσα (κολακείες και υποσχέσεις) επιδιώκουν να παραπλανήσουν το λαό και

να αποσπάσουν την εµπιστοσύνη του, προκειµένου να αποκοµίσουν πολιτικά οφέλη.

Συνεπώς η απεριόριστη λαϊκή κυριαρχία είναι δόγµα που δεν έχει σχέση µε τη

σύγχρονη έννοια της δηµοκρατίας.Από την άλλη στη σύγχρονη εποχή ο λαός-όπως και οι πολιτικοί- βρίσκει

βήµα στα ΜΜΕ και φυσικά στο βασιλιά αυτών, την τηλεόραση, από την οποία

µπορεί κάποιος να περάσει ευρύτερα το µήνυµα του. Σήµερα φυσικά άρχισε να κάνει

αισθητή την παρουσία του το ∆ιαδίκτυο (αλλά προς το παρόν δεν έχει ξεπεράσει τα

παραδοσιακά Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης και κυρίως την τηλεόραση). ∆ηλαδή στην

εποχή µας υπάρχει κατά βάση πολυφωνία: Η δυνατότητα να υπάρχουν και να

εκφράζονται πολλές και διαφορετικές απόψεις για οποιαδήποτε ζήτηµα ενδιαφέρει

µια κοινωνία.

Πλουραλισµός λοιπόν υπάρχει (ή θα έπρεπε να υπάρχει), γιατί τα ΜΜΕ

υποτίθεται ότι στοχεύουν στη διαµόρφωση µιας κοινωνίας δηµοκρατικής, η οποία

διαφωτίζεται πολύπλευρα. Αυτά θα έπρεπε να φέρουν µόνο θετικές επιδράσεις, όπως την άµεση και καθηµερινή ενηµέρωση της κοινής γνώµης, την ενίσχυση του

πολιτικού διαλόγου και τη βελτίωση του πνευµατικού επιπέδου των πολιτών. Αντί για

αυτό τα ΜΜΕ διαστρεβλώνουν τον αρχικό σκοπό λειτουργίας τους και

δραστηριοποιούνται µε λάθος τρόπο. Αντί δηλαδή να βοηθούν στη διαµόρφωση µιας

δηµοκρατικά διαφωτιζόµενης κοινωνίας, αποπροσανατολίζουν τους πολίτες

χειραγωγώντας τους µε συνεχή προπαγάνδα ∆εν πληροφορούν αντικειµενικά την

κοινωνία. Καθώς όµως στοχεύουν στην παραπληροφόρηση και τον

αποπροσανατολισµό των πολιτών, στη χειραγώγηση και την προπαγάνδα, καταλύουν

την κοινωνική δικαιοσύνη κλονίζοντας παράλληλα την εµπιστοσύνη των πολιτών στο

κράτος. Τελικά τα ΜΜΕ χρησιµοποιούν ως µέσο το λαϊκισµό, (ο οποίος προτάθηκε

προηγουµένως ως επικίνδυνος εχθρός της δηµοκρατικής διακυβέρνησης, ) γεγονός

που οδηγεί στην υπονόµευση της δηµοκρατίας.

Πολύ κακός αντίπαλος της ∆ηµοκρατίας αποδεικνύεται επίσης, όπως

διαφαίνεται από τα άρθρα της σύγχρονης ή πρόσφατης επικαιρότητας, η αδιαφορία

και ο ατοµικισµός των πολιτών. Ο λαός, και µε τη συµβολή των ΜΜΕ, όπως είδαµε

παραπάνω, έχει αποπροσανατολιστεί και επικρατεί µια αδιαφορία για τα κοινά. Ο

καθένας βάζει άλλες προτεραιότητες. Τοποθετεί τον ατοµισµό και το δικό του

συµφέρον πάνω απ’ το συλλογικό. Οι πολίτες δε νοιάζονται για τη σωστή λειτουργία

του πολιτεύµατος, ούτε για την ευρυθµία της συλλογικής ζωής, εφόσον έχουν σε

επίπεδο ιδιωτικό και ατοµικό εξασφαλίσει τη θέση τους ή τη δουλειά τους. Το πιο

ανησυχητικό όµως είναι ότι τη θέση ή τη δουλειά δεν την απέκτησαν όλοι οι πολίτες σε όλες τις περιπτώσεις µε αξιοκρατικά κριτήρια. Αξιοκρατία, θυµίζουµε, είναι η

αντίληψη σύµφωνα µε την οποία για την κατάληψη κάποιας θέσης ή αξιώµατος,

επιλέγονται, προωθούνται και υπερισχύουν οι άξιοι µε µοναδικό κριτήριο την

ικανότητά τους και χωρίς να λαµβάνονται υπόψη η καταγωγή, η περιουσία, η

πολιτική ιδεολογία και η κοινωνική τους θέση. Αν στο συλλογικό βίο προωθούνται οι

«έχοντες και κατέχοντες», οι άνθρωποι µε τις κατάλληλες γνωριµίες στις απαραίτητες

θέσεις και επιλέγονται όσοι στηρίζονται από κόµµατα ή έχουν οικονοµική

δυνατότητα εξαγοράς της θέσης τους, τότε η δηµοκρατία κινδυνεύει. Οδηγούµαστε

σε κλονισµό της εµπιστοσύνης πολιτών – κράτους, σε κατάλυση της κοινωνικής

δικαιοσύνης, άρα σε κρίση, θεσµών και αξιών. Η αναξιοκρατία λοιπόν λειτουργεί

συµπληρωµατικά στη νόθευση του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Η αναξιοκρατία και

Page 14: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 14/29

14

ο λαϊκισµός µε τη συµµαχία των ΜΜΕ, θα έλεγε κανείς ότι είναι οι ύπουλοι

αντίπαλοι της δηµοκρατικής ζωής.

Ένας ακόµη δόλιος αντιδηµοκρατικός αντίπαλος, που τον βιώνουν οι πολίτες

στην καθηµερινότητά τους, είναι ο δογµατισµός. Όσοι είναι δογµατικά

προσκολληµένοι στις ιδέες τους αρνούνται την κριτική και πιστεύουν σε απόλυτες

αλήθειες. Οι άνθρωποι αυτοί φοβούνται την εξέλιξη και τη δηµιουργική δύναµη του επιχειρήµατος. Γι’ αυτό αποστρέφονται το δηµοκρατικό διάλογο και επιδιώκουν

µορφές διακυβέρνησης που εγγυώνται την «αιώνια σταθερότητα», την ακαµψία. Όλοι

αυτοί θεωρούν σαν µοναδική διέξοδο τον αυταρχισµό. Ακόµη και αν δεν το

οµολογούν άµεσα. Είναι πολίτες που αναπολούν σκληρές κι άκαµπτες πολιτικές

καταστάσεις, νοσταλγούν άλλα, ανελεύθερα καθεστώτα.

Όλα εκείνα τα ψευδελεύθερα ή ανελεύθερα καθεστώτα που ισχυρίζονται ότι

είναι δηµοκρατικά. Η κριτική, ασφαλώς, είναι εχθρός τους. ∆ιακηρύσσουν πως είναι

«οι καλύτερες» µορφές διακυβέρνησης και πως όποιος ασκεί κριτική,

υποστηρίζοντας το αντίθετο, είναι «εχθρός του καθεστώτος». Αυτοί οι «εχθροί»

απειλούν τη στερεότητα των κρατικών τους µηχανών και τη διαιώνισή τους. Αυτό

είναι το σύστηµα του ολοκληρωτισµού. Πρόκειται για ένα σύστηµα διακυβέρνησης που επιδιώκει να ελέγξει όλες τις πτυχές της κοινωνικής και προσωπικής ζωής των

πολιτών, να τους χειραγωγήσει µε την προπαγάνδα, µε σκοπό να περιορίσει τις

ελευθερίες τους και να τους υποτάξει στη θέληση της κρατικής εξουσίας.

Παρεµπιπτόντως η εξουσία ορίζεται ως η δύναµη µιας οµάδας ανθρώπων να

ρυθµίζουν µε τις αποφάσεις τους τη ζωή ανθρώπων ή κοινωνικών οµάδων.

Στον ολοκληρωτισµό η εξουσία αυτή είναι απολυταρχική, ανεξέλεγκτη.

Στόχος της είναι να κυβερνά χωρίς αντιπάλους, χωρίς διάλογο, χωρίς αντίλογο, χωρίς

να έχει µε ποιον να αναµετρηθεί, χωρίς να ακούει ποτέ την αλήθεια παρά µόνο από

ωτακουστές, χωρίς την ψυχική δύναµη να αναγνωρίζει ισότιµους, το ίδιο ελεύθερους

µε αυτή. Ο ολοκληρωτισµός είναι σκληρός, γιατί φρουρός του ισχυρού είναι ο τρόµος

που επικρατεί µε µέσα την καταπίεση, την τροµοκρατία, τα στρατόπεδα

συγκεντρώσεως, τα βασανιστήρια. Με ένα κλίµα γενικής καχυποψίας, µε δηµιουργία

συνενοχών, εξαγοράς συνειδήσεων, µε προσωπολατρία, πλύση εγκεφάλων, και

κυρίως µε µονόπλευρη και αποβλακωτική προπαγάνδα. Στα ολοκληρωτικά

συστήµατα ο εξουσιαστής δεν µπορεί να διαπλάσσει παρά µόνο συνειδητά ή

ασυνείδητα ανδράποδα. Βασιλεύει σε ροµπότ, γιατί δεν έχει την ικανότητα να

διαπλάθει και να κυβερνά συνειδητοποιηµένους πολίτες Ο Ράσσελ έγραψε: «Κατά τη

δηµοκρατία οι ανόητοι έχουν το δικαίωµα να ψηφίζουν, κατά τη δικτατορία, να

κυβερνάνε».

Η δηµοκρατία συνεπώς κινδυνεύει να υπολειτουργήσει και να νοθευτεί από

όλες αυτές τις αντιδηµοκρατικές στάσεις και τοποθετήσεις απέναντι στο σύνολο και στο συλλογικό συµφέρον. Οι πολίτες και οι πολιτικοί που την υποστηρίζουν οφείλουν

να βρίσκονται σε εγρήγορση, να επαγρυπνούν στην καθηµερινότητα τους,, να είναι

σε επιφυλακή για να αναχαιτίσουν τους αντιπάλους που προέρχονται από τις

κοινωνικές δοµές ή από τον εσωτερικό κόσµο των παθών τους.

Page 15: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 15/29

15

Μεθοδολογία

Το θέµα της δηµοκρατίας σίγουρα είναι ευρύ και σύνθετο. Από την άλλη

µοιάζει ένα θέµα ήδη γνωστό και η σκέψη να το ερευνήσεις αρχικά προκαλεί

αµηχανία Στην πρώτη συνάντηση της ολοµέλειας του ερευνητικού τµήµατος έγινε σε πρώτη φάση αυτή η συζήτηση γύρω από το ερώτηµα: γνωρίζουµε για τη δηµοκρατία

ή νοµίζουµε ότι τη γνωρίζουµε;

Η συζήτηση αφορούσε τα εξής θέµατα: Πώς θα την ορίζαµε; Πρόκειται για

την ίδια έννοια µε αυτή της αρχαίας Αθήνας του Περικλή; Τι λένε για το

δηµοκρατικό πολίτευµα τα αρχαία ελληνικά συγγράµµατα; Η συζήτηση οδήγησε

στην απόφαση να ερευνήσουµε ιστορικά την έννοια µέσα από τον Επιτάφιο του

Περικλή σε µετάφραση, από τα Πολιτικά του Αριστοτέλη και άλλες πηγές.

Θεωρήθηκε χρήσιµο να παρακολουθήσουµε την εξέλιξη του πολιτεύµατος ανά τους

αιώνες, πριν περάσουµε στην ανίχνευση της έννοιας σήµερα.

Έτσι ορίστηκαν οι πέντε οµάδες µε τα ονόµατά τους. Κάθε οµάδα ανέλαβε

ένα τµήµα της ιστορικής αναδροµής και όλες συνέλλεξαν τα στοιχεία ανατρέχοντας στο διαδίκτυο και σε βιβλιογραφία που τους είχε υποδειχτεί. .

Στη συνέχεια ακολούθησε συζήτηση κι ένας επακόλουθος καταιγισµός ιδεών

γύρω από τη σηµασία της «Συνέλευσης του ∆ήµου» και του λαού, ως έννοιας που

αντικατάστησε στις µέρες µας την πρώτη. Η διερευνητική συζήτηση γύρω από αυτές

τις έννοιες οδήγησε την αναζήτηση στο θέµα της προσωπικής ευθύνης του ατόµου

στη συλλογική ζωή κι αυτό µε τη σειρά του στην αναγκαιότητα προσδιορισµού των

προϋποθέσεων της δηµοκρατίας. Ο κύκλος συνοµιλιών έκλεισε µε την προσπάθεια

των οµάδων να ερµηνεύσουν και να αιτιολογήσουν την άποψη του Ζαν Ζορέ ότι «η

δηµοκρατία είναι µια µεγάλη πράξη τόλµης και εµπιστοσύνης», Συγκέντρωσαν τις

απαντήσεις και τις ιδέες τους, υλικό που αποτέλεσε περιεχόµενο ενός τµήµατος της

προβολής παρουσίασης που ετοιµάσανε για την τελική παρουσίαση της έρευνας στο τέλος του τετραµήνου. Στο «πάουερ πόιντ» της τελικής παρουσίασης της έρευνάς

τους συµπεριλήφθηκαν επίσης τα µηνύµατα που προσέλαβε η κάθε οµάδα τόσο από

την ιστορική αναδροµή, όσο κι από τις συζητήσεις,

Στη δηµιουργική φάση της έρευνας οι µαθητές κωδικοποίησαν και

συµβόλισαν τις ιδέες που αποκόµισαν σε συνθήµατα και αισθητοποίησαν το

αποκρυστάλλωµα των ιδεών τους σε αφίσες. Στις αφίσες, φωτογραφίες των οποίων

ακολουθούν στο παράρτηµα, φιλοτεχνήθηκαν δέντρα, σχηµατοποιηµένα

ανθρωπάκια, µία γέφυρα µε τους πυλώνες της και κολλήθηκαν ή γράφτηκαν

µηνύµατα – σλόγκαν. Σε αυτά προβάλλεται ο προβληµατισµός και η διάθεση των

µαθητών να σχεδιάσουν µία νέα δηµοκρατική στάση για το µέλλον τους, όπου θα

κυριαρχεί η αλληλεγγύη, η υπευθυνότητα, η συµµετοχή, ο σεβασµός στους άλλους

και στους νόµους.

Στο επόµενο στάδιο της έρευνας οι οµάδες ήρθαν σε επαφή µε άρθρα

σύγχρονων αρθογράφων που διαπραγµατεύονταν απόψεις γύρω από τη δηµοκρατία

και τις προϋποθέσεις της, τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε µία πολιτεία, όταν το

πολίτευµα δε θεµελιώνεται στις βασικές του αρχές. Επίσης παρακολούθησαν άρθρα

για τον ολοκληρωτισµό και την ακόρεστη δίψα των δικτατόρων για εξουσία.

Το υλικό συγκεντρώθηκε µαζί µε τα προηγούµενα ευρήµατα σε ένα ενιαίο

κείµενο µε τη µορφή ερωτήσεων και απαντήσεων.

Τέλος, πριν παρουσιάσουν οι µαθητές το Πρόγραµµα Παρουσίασης που

δηµιούργησαν, ο καθένας µαθητής απάντησε σε προσωπική συνέντευξη στις παρακάτω ερωτήσεις: «1. τι αποκόµισες από την έρευνα για τη δηµοκρατία, 2. αν

Page 16: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 16/29

16

ήσουν πρέσβης δηµοκρατίας ποιο θα ήταν το βασικό σου µήνυµα προς τους άλλους

3. τι θα ήθελες να ρωτήσεις τους πολίτες σε ένα ερωτηµατολόγιο για τη δηµοκρατία.»

Οι µαθητές συµπέραναν επί λέξει (ο καθένας χωριστά, αλλά στο κείµενο που

ακολουθεί επιχειρείται µία συνολική παρουσίαση): «Η ∆ηµοκρατία είναι το

πολίτευµα που πηγάζει από το λαό, άρα δεν αφορά µόνο αυτούς που έχουν την

εξουσία, αλλά τον κάθε πολίτη χωριστά, και επιδρά στις σχέσεις του µε τους άλλους πολίτες. Η δηµοκρατία είναι αλληλένδετη µε τα δικαιώµατα των πολιτών. Το άτοµο

παίζει σπουδαίο ρόλο στη διαµόρφωση της συλλογικής ζωής, αλλά τα κόµµατα

µπορεί να το παραπλανήσουν . Η χειραγώγηση µέσω της προπαγάνδας είναι µεγάλο

πλήγµα για τη δηµοκρατία. Οι τακτικές και η δόλια πρακτική των ΜΜΕ

χαντακώνουν τη δηµοκρατία και τους θεσµούς της. Υποκινούν τους πολίτες για να

ικανοποιήσουν τα συµφέροντα συγκεκριµένων οµάδων, οικογενειών και κοµµάτων

και µπορούν να τη βλάψουν. Η δηµοκρατία δεν ευθύνεται για την κακή λειτουργία

µίας κοινωνίας, αυτό που φταίει είναι η κατάχρηση της εξουσίας και η

αποπροσανατολισµένη νοοτροπία του λαού. Πολλά άρθρα του Συντάγµατος

καταπατούνται λόγω συµφέροντος και από τους πολίτες και από τους πολιτικούς. Για

να υπάρχει δηµοκρατία πρέπει όλοι να έχουµε ελευθερία γνώµης και να είµαστε ίσοι µεταξύ µας. Είναι το καλύτερο πολίτευµα, πρέπει όµως να πληρούνται οι κατάλληλες

προϋποθέσεις λειτουργίας του. Μόνο η δηµοκρατία µπορεί να σώσει τους πολίτες,

αρκεί να λειτουργεί σωστά. Τελικά η δηµοκρατία είναι στάση ζωής, αλλά δεν το

έχουµε συνειδητοποιήσει.»

Οι µαθητές επισήµαναν επίσης ότι σήµερα οι πολίτες δε συµµετέχουν στα

κοινά, ούτε όσο πρέπει, ούτε όσοι πρέπει. ∆εν είναι εµπεδωµένη στη συνείδησή τους

η έννοια του ενεργού πολίτη. Σε µία δηµοκρατία όλοι έχουµε την ευθύνη µας. Η

ψήφος συγκεκριµένα είναι µεγάλη ευθύνη και το δικαίωµα του εκλέγειν είναι

καθοριστικό για όλη την πολιτεία.. Η δηµοκρατία ωστόσο εκλαµβάνεται µε

υποκειµενικό τρόπο από τον καθένα, δε βλέπουν όλοι το εύρος και τις διαστάσεις της,

την καθοριστική σηµασία της για την ευτυχία του ατόµου και την αρµονική

συνύπαρξη των πολιτών. Η κοινωνία ως έννοια νοείται µόνο, όταν υπάρχει

δηµοκρατία Παρόλα αυτά δύο αντιφατικά µεταξύ τους πράγµατα είναι σίγουρα: ο

λαός δε χρησιµοποιεί τη δύναµή του αλλά και δε σέβεται πάντα τους νόµους που την

υπερασπίζουν.»

Οι µαθητές ως πρεσβευτές της δηµοκρατικής στάσης ζωής στη συνέχεια

υποστήριξαν: «Το συλλογικό συµφέρον προηγείται του ατοµικού. Ο πολίτης είναι

µέλος της κοινωνίας και έχει την υποχρέωση να συµµετέχει στα κοινά. Χωρίς δράση

δεν υφίσταται η έννοια του πολίτη, άρα πρέπει να ενεργούµε. Η σχέση πολιτείας –

πολίτη είναι άρρηκτη, γι’ αυτό απαιτείται συνεργασία µεταξύ µας, Για να επιτευχθεί

η ευδαιµονία πρέπει να ευηµερεί το σύνολο, εποµένως δεν είναι εποικοδοµητική στάση να κοιτάζει κανείς την προώθηση µόνο του ατοµικού του συµφέροντος.

Πρέπει να στηρίζουµε ο ένας τον άλλο κι εµείς οι ίδιοι οφείλουµε να στηρίζουµε τους

δηµοκρατικούς θεσµούς για να µη χάνει το νόηµα και την ουσία της η δηµοκρατία

µας. Οι πολίτες δεν πρέπει να χειραγωγούνται. Αντίθετα πρέπει να ενθαρρύνεται η

παρρησία, να υπάρχει πολυφωνία, ώστε να διασταυρώνονται οι θέσεις που µπορούν

να οδηγήσουν σε µία ορθότερη κοινωνική οργάνωση. ∆εν πρέπει να είµαστε δειλοί,

αντίθετα να λέµε αυτό που θέλουµε και δικαιούµαστε αξιοποιώντας την ελευθερία

της έκφρασης που µας παρέχει η δηµοκρατία, για να µην ακούγονται µόνο οι φωνές

των πολιτικών, που µάλλον εξυπηρετούν στις περισσότερες περιπτώσεις

συγκεκριµένα συµφέροντα κι όχι το συλλογικό συµφέρον του λαού. Ο κάθε

άνθρωπος οφείλει να λέει, να ακούει, να βλέπει σφαιρικά, για να πετύχουµε όλοι µαζί µέσα στην κοινωνία, χάρη στον ενεργητικό µας ρόλο. Γενικά οφείλουµε να

Page 17: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 17/29

17

επεξεργαζόµαστε τις πληροφορίες που µας µεταδίδουν. Οι πολίτες να µη δέχονται

άκριτα ό, τι τους λένε, ώστε να µη θυµατοποιούνται. Έχουµε χρέος γενικά να

γνωρίζουµε τη σπουδαιότητα, τη σηµασία, τις δυνατότητες και τους εχθρούς της

δηµοκρατίας. Χρειαζόµαστε ουσιαστική παιδεία και εκπαίδευση µε δηµοκρατική

κατεύθυνση. Μόνο αυτός ο τρόπος διακυβέρνησης µπορεί να υπερασπιστεί τον

πολίτη αλλά και ο πολίτης µόνο, αν είναι υπεύθυνος, µπορεί να την υπηρετήσει σωστά µε τη σειρά του. Η µόνη επιλογή είναι να τηρούµε τους νόµους, να

γνωρίζουµε τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις µας. Να ψηφίζουµε µε ορθά κριτήρια,

υπεύθυνα. Να τηρούµε τους νόµους και να σεβόµαστε τους θεσµούς, άρχοντες και

αρχόµενοι, για να προστατεύσουµε τις δηµοκρατίες µας. ∆ηλαδή για να

προστατεύσουµε τις ζωές µας από τους επίδοξους κάθε λογής που θέλουν να κάνουν

δικά τους τα όνειρά µας.»

Στο τέλος της συνέντευξής τους ο κάθε µαθητής χωριστά έθεσε από ένα

τουλάχιστον ερώτηµα που θα ήθελε να απευθύνει σε µία επόµενη φάση της έρευνας,

κατά το β’ τετράµηνο, στους πολίτες, είτε είναι οι καθηγητές τους, οι γονείς, οι

συγγενείς του, ή στους συµµαθητές του, προκειµένου να δούνε αν αυτά που

ανακάλυψαν µε τη θεωρητική προσέγγιση του ζητήµατος της δηµοκρατίας ισχύουν στην καθηµερινότητα, αν απασχολούν τους άλλους ή αν έχουν εµπεδωθεί οι ίδιες µε

τις δικές τους απόψεις για τη δηµοκρατία στη συνείδηση άλλων εφήβων ή ενηλίκων.

Έθεσαν λοιπόν τα εξής ερωτήµατα, µε τη σειρά που εκφράστηκαν: «Υπάρχει

ισονοµία στην ελληνική ∆ηµοκρατία; Τηρούνται οι νόµοι και είναι σεβαστοί από την

ελληνική Βουλή και το εκλογικό σώµα; Πιστεύετε ότι η δηµοκρατία θα βοηθήσει να

ανακάµψει η κοινωνία από την κρίση; Λειτουργεί η δηµοκρατία, όπως της πρέπει;

Γνωρίζει ο µέσος άνθρωπος τι είναι η δηµοκρατία πραγµατικά; Αισθάνονται ότι

είµαστε όλοι ίσοι; Τι θα έπρεπε να κάνουµε για να ισχύει η ισότητα; Πώς θα

βοηθούσατε ο καθένας χωριστά να γίνει καλύτερο το δηµοκρατικό πολίτευµα;

∆ιατίθεστε να γίνετε πιο ενεργοί πολίτες; Παραδέχεστε τη χρήση βίας στους κόλπους

µίας δηµοκρατικής κοινωνίας; Πιστεύετε ότι η ηλικία των 18 είναι η κατάλληλη

ηλικία για να ψηφίσει ο νέος στις εκλογές; Όταν ψηφίζουν για τις µαθητικές

κοινότητες πιέζονται από τους φίλους τους ποιον ή ποια απόφαση θα ψηφίσουν;

Πιστεύετε ότι στα προγράµµατα σπουδών πρέπει να συµπεριληφθούν κι άλλα

µαθήµατα που να προάγουν τη δηµοκρατία και να καλλιεργούν τα δηµοκρατικά ήθη

στη νεολαία;»

Επιπλέον κατά τη διάρκεια της συνέντευξης πολλοί µαθητές εξέφρασαν την

επιθυµία να συγγράψουν ένα θεατρικό κείµενο στο οποίο να φαίνεται η αξία της

δηµοκρατικής οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας και πρότειναν ιδέες σαν κι

αυτές: «Θα µπορούσε να πρωταγωνιστεί ένας έφηβος που πιέζεται από τους φίλους

του για το τι να ψηφίσει και στην πορεία του έργου να του αναδείξουν τη σηµασία της ολόπλευρης και αντικειµενικής ενηµέρωσης». «Στο θεατρικό θα πρέπει να

αισθητοποιηθούν οι αξίες της δηµοκρατίας και να αναδειχτεί µία κοινωνία στην

οποία θα ισχύουν οι αρχές της. Σε αυτή τη φανταστική κοινωνία σηµαντικό είναι να

είναι πρωθυπουργός ένας διαφορετικός ηγέτης από αυτούς που έχουµε συναντήσει

µέχρι τώρα. »

Η έρευνα έκλεισε µε την ανάγκη να ανοιχτούµε στην κοινωνία στο

επόµενο τετράµηνο. Όλοι µας χρειαζόµαστε κάποιες απαντήσεις σχετικά µε τις

σχέσεις που έχει- κι όχι µόνο αυτές που πρέπει να έχει – ο πολίτης µε την πόλη και ο

πολίτης µε τους νόµους. Αλλά και ποιον ακριβώς ρόλο παίζουν οι νόµοι στην ζωή

τους. Έπειτα, να δούµε στην πράξη πώς σκέφτονται και πώς λειτουργούν οι

συµπολίτες και οι συµµαθητές µας στο δηµοκρατικό πλαίσιο που ορίζει η σύγχρονη ελληνική πολιτεία και κοινωνία.

Page 18: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 18/29

18

Συµπεράσµατα

1. Κανείς δεν µπορεί να σχηµατίσει άποψη για τη δηµοκρατία, αν δεν κάνει

αναδροµή στην αθηναϊκή δηµοκρατία.

Η αθηναϊκή δηµοκρατία (η αρχαιότερη, η πιο δοµηµένη, λειτουργική και παραγωγική ανάµεσα στις δηµοκρατίες της εποχής της) είναι για το σύγχρονο κόσµο

αντικείµενο µελέτης, ερµηνείας, θαυµασµού, και ακόµη, σύµβολο έµπνευσης και

διεκδίκησης. Η λέξη «δηµοκρατία» εµφανίζεται για να δηλώσει αρχικά µια πολιτική

αντίληψη που εκφράζεται από κάποιο συγκεκριµένο κόµµα, το δηµοκρατικό. Το

δηµοκρατικό αυτό κόµµα αντιτίθεται στην ουσία προς το ολιγαρχικό, αριστοκρατικό

κόµµα, που επιδίωκε τη συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια λίγων οικονοµικά

ισχυρών οικογενειών. Η ανάλυση της ∆ηµοκρατίας από το Θουκυδίδη στον

«Περικλέους Επιτάφιο» είναι διεισδυτική. Ο ρήτορας αναφέρεται στα ιστορικά

επιτεύγµατα της Αθήνας και στις δηµοκρατικές µεθόδους και θεσµούς.

Η δηµοκρατία σε αυτό το λόγο παρουσιάζεται ως δύναµη που κινητοποιεί ένα

πλήθος µικρότερες δυνάµεις µέσα στον καθένα χωριστά, και ταυτόχρονα όλες αυτές οι δυνάµεις τροφοδοτούν το πολίτευµα και του δίνουν τη µορφή που έχει. Στη δηµόσια ζωή όλοι οι Αθηναίοι πολίτες, ανεξαρτήτως πλούτου ή καταγωγής, είχαν

δικαίωµα να συµµετάσχουν στα όργανα της πολιτείας, ενώ στην ιδιωτική

επικρατούσε ανεκτικότητα για τις πράξεις και τη συµπεριφορά των άλλων. Αυτό το

δεύτερο είχε ως αποτέλεσµα, όπως είδαµε, η συνεργασία να είναι εύκολη και η

ευηµερία ακόµα ευκολότερη.

2. Αυτή η ανεµπόδιστη έκφραση της προσωπικότητας των πολιτών, η έλλειψη

ηθικής αυστηρότητας και υστεροβουλίας στις κοινωνικές σχέσεις, παρά την

εξιδανίκευση, αποτελούν σηµάδια ενός ανώτερου πολιτισµού.

3. Μέσα από τα λόγια του Περικλή, που ήταν ένας χαρισµατικός ηγέτης που

ήξερε το σωστό και µπορούσε να πείσει το λαό της Αθήνας, επιβεβαιώνεται λοιπόν για τη διαµόρφωση της δηµοκρατίας ότι αποτελεί σκαλοπάτι πολιτισµού που

αντικατοπτρίζει την εσωτερική πορεία της ψυχής, του πνεύµατος και της ηθικής του

κάθε ολόπλευρα καλλιεργηµένου πολίτη. Και είναι βέβαιο ότι αυτή η εµπιστοσύνη

στην ανθρώπινη φύση, που εκφράζει ο Περικλής, αποτελεί σε τελευταία ανάλυση τη

διαφορά ανάµεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη και συνεπώς ανάµεσα στη δηµοκρατία

και ολιγαρχία.

Βασικό σηµείο της υπεροχής του δηµοκρατικού πολιτεύµατος είναι ο

εσωτερικός σεβασµός. ∆ηλαδή, ενώ η περίφηµη Σπαρτιατική ευνοµία επιβαλλόταν

από το φόβο της τιµωρίας που προέβλεπαν οι νόµοι, η Αθηναϊκή πήγαζε από την

ελεύθερη συνείδηση των πολιτών. Η εµπέδωση δηλαδή της λαϊκής κυριαρχίας, ο πιο

σηµαντικός από τους νεωτερισµούς της δηµοκρατίας, φέρνει στο επίκεντρο την

ιδιότητα του λαού ως κυρίαρχου νοµοθέτη, γι’ αυτό οι πολίτες ήταν πεπεισµένοι,

ήταν απόλυτοι, για την αναγκαιότητα των νόµων. Εξάλλου όλη η ουσία και η

ρητορική της δηµοκρατίας περιστρέφεται γύρω από την έννοια του νόµου, εφόσον η

αρχαία αθηναϊκή δηµοκρατία τοποθέτησε τη σχέση νόµου –πολίτη στον πυρήνα του

κράτους. Νοµοθέτης δεν ήταν πια ένα πρόσωπο, αλλά µέσω της εκκλησίας του ο

ίδιος ο δήµος.

4. Άρα σε όλα τα ζητήµατα άσκησης εξουσίας τα πιο σηµαντικά όπλα της

δηµοκρατίας είναι η συµµετοχή και η ευπείθεια, η υπακοή στους νόµους.

Ένα κύριο στοιχείο ταυτότητας της άµεσης, ριζοσπαστικής, αθηναϊκής

δηµοκρατίας είναι λοιπόν η συµµετοχή στα κοινά: Η έµπρακτη –άµεση ή έµµεση –

Page 19: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 19/29

19

παρέµβαση των πολιτών στη δηµόσια ζωή, µε σκοπό την αντιµετώπιση των

ζητηµάτων που τους αφορούν.

Στην Αθήνα του τότε υπήρχε ως αναγκαία και επαρκής συνθήκη η πολιτική

ωρίµανση του ίδιου του σώµατος των πολιτών µέσα από τη συνεχή άσκηση της

εξουσίας. Υπήρχε το διανοητικό υπόβαθρο. Κάθε Αθηναίος πολίτης ως νοήµον ον,

ικανό για ορθές αποφάσεις τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους άλλους ήταν έτοιµος να αγνοήσει το ατοµικό του συµφέρον έναντι του κοινού. ∆ηλαδή η σιωπηλή

συµφωνία των πολιτών σε κάποιες βασικές πεποιθήσεις και αρχές άµεσης

δηµοκρατίας ήταν αποτέλεσµα και συνάµα εγγύηση για τη συνέχεια της

συστηµατικής ενασχόλησης µε τα κοινά. Ο Αθηναίος πολίτης ήταν αναγκαίο να

µπορεί να ενηµερώνεται επαρκώς για όλα τα σηµαντικά ζητήµατα µέσω της

δηµοσιοποίησης των νόµων και των ψηφισµάτων και της τακτικής συµµετοχής στην

εκκλησία του δήµου. Προτιµούσε επίσης να λαµβάνει ο ίδιος αποφάσεις παρά να τις

αναθέτει σε επαγγελµατίες πολιτικούς. Οι πολιτικοί ηγέτες µπορούσαν να

υποβάλλουν προτάσεις και χάρη στην εξειδικευµένη γνώση να τις επεξεργάζονται,

ενώ οι υπόλοιποι πολίτες το µόνο που χρειάζονταν ήταν η κοινή λογική προκειµένου

να αποφασίζουν, ως κυρίαρχο σώµα, µεταξύ δυο σωστά διατυπωµένων λύσεων.5. Συµπερασµατικά η συµµετοχή γίνεται αυτοσκοπός του πολιτικού όντος σε

αντίθεση µε τον ιδιώτη που αποκόβεται από την κοινότητα.

6. Η δηµοκρατία λοιπόν χρειάζεται έναν υπεύθυνο πολίτη. Έναν πολίτη που

θα είναι υπεύθυνος για τις ανάγκες της πόλης του. Πρέπει να βάζει πάνω από όλα το

καλό του συνόλου παρά το ατοµικό του καλό. Ο καλός πολίτης πρέπει να ξέρει να

σέβεται τους άλλους και να αναλαµβάνει το µερίδιο ευθύνης του. Να διακατέχεται

από υπευθυνότητα και να εµφορείται από πολιτική συνείδηση. Σε αυτό το σηµείο

κρίνεται απαραίτητη η αποσαφήνιση των εξής εννοιών:

Ευθύνη: Ονοµάζεται η ηθική ή νοµική υποχρέωση του ατόµου να δίνει λόγο

για τις πράξεις του. Η ατοµική ευθύνη σχετίζεται µε την ακεραιότητα του χαρακτήρα,

αφορά σε προσωπικό επίπεδο και απορρέει από το ρόλο µας στην οικογένεια και την

επαγγελµατική µας ιδιότητα (την υπόσχεση που δίνουµε στην κοινωνία για την

προσφορά µας). Το άτοµο κουβαλά επίσης κοινωνική και πολιτική ευθύνη, όσον

αφορά στις σχέσεις του µε τα άλλα µέλη του κοινωνικού συνόλου και στη στάση του

απέναντι στην εξουσία. Η υπευθυνότητα πάλι είναι η επίγνωση των ορίων της

ελευθερίας µας. Τέλος η πολιτική συνείδηση αποτελεί επίγνωση του πολίτη ότι ο

ίδιος είναι υπεύθυνος µε τις επιλογές, τις αποφάσεις και τις πράξεις του για τη

διαµόρφωση της δηµόσιας ζωής στη χώρα.

∆ηλαδή χαρακτηριστικό της δηµοκρατίας δεν είναι µόνο η αναγνώριση των

δικαιωµάτων των πολιτών αλλά και η ανάληψη των υποχρεώσεών αυτών προς το

κράτος. Σηµαντικό είναι οι πολίτες να µάθουν να αναλάβουν υπεύθυνα τον ενεργό ρόλο τους στην κοινωνία και να δούνε τον εαυτό τους ως δηµιουργό της ζωής τους σε

αλληλεπίδραση µε τους άλλους. Να µάθουν να αναγνωρίζουν το χρέος τους ως

πολίτες σε µια δηµοκρατική κοινωνία και να συνειδητοποιήσουν ότι η αδιαφορία

τους µπορεί να οδηγήσει στην καταστροφή. Επιπλέον πρέπει να µάθουν να ορίζουν

µόνοι τους την ελευθερία τους και πως όποιος είναι ελεύθερος και ασκεί κριτική στα

λάθη των άλλων οφείλει µε παρρησία (ελευθερία λόγου) οµολογεί και τα δικά του

λάθη. Πρέπει οι πολίτες να βρίσκονται σε επιφυλακή ώστε να µην επιβεβαιώνεται η

άποψη του Βιγκούσιν: «Κατά τη δικτατορία οι άνθρωποι σιωπούν, κατά τη

δηµοκρατία σωπαίνουν»

Αυτός είναι ο υγιής ρόλος του πολίτη στη κοινωνία, σε µία αµφίδροµη σχέση

όµως και ο ρόλος της κοινωνίας είναι µε τη σειρά της να έχει υπεύθυνους πολίτες. Η δηµοκρατία οφείλει να διαµορφώνει πολίτες, οι οποίοι να εµφορούνται από

Page 20: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 20/29

20

αισθήµατα ευθύνης έναντι του συνόλου . Και η κοινωνία δηλαδή έχει χρέος απέναντι

στους πολίτες, όπως να δίνει τη δυνατότητα σε όλους να µορφώνονται ανεξάρτητα

από την κοινωνική τους θέση. Επίσης να επιτρέπει όλοι να έχουν δικαίωµα να

αναλαµβάνουν αξιώµατα, γιατί ολόκληρη η πολιτεία θα έχει τη δυνατότητα να

λειτουργεί σωστά, αν βρίσκεται ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση.

7. Η δηµοκρατία λοιπόν πρέπει να διαµορφώνει πολίτες µε συνείδηση της ευθύνης τους έναντι του συνόλου αλλά ο πολίτης είναι εκείνος που µπορεί να παίξει

τον πιο σηµαντικό παράγοντα για τη σωστή λειτουργία της. Αυτό µπορεί να το

πετύχει µε τη συµµετοχή του, την υπευθυνότητα του αλλά και την ελευθερία του.

8. «∆ηµοκρατία συνεπώς είναι το πολίτευµα που θεµελιώνεται στην

ελευθερία των πολιτών, προϋποθέτει τη συµµετοχή τους στα κοινά και

κατοχυρώνεται µε την υπευθυνότητα τους». Σε αυτό τον ορισµό καταλήγουµε µετά

τα συµπεράσµατα που µέχρι τώρα έχουµε εξαγάγει.

Θεωρήσαµε σκόπιµο να εξηγήσουµε τις έννοιες που συνδέονται άµεσα µε

τον ορισµό της δηµοκρατίας προκειµένου να αποκρυσταλλώσουµε τα συµπεράσµατά

µας και να απαντήσουµε έχοντας µια ξεκάθαρη εικόνα µέσα µας στα ερωτήµατα

γύρω από το πολίτευµα που αγγίζει την καθηµερινότητα µας. Καταλήγοντας όµως στα συµπεράσµατά µας µάς µένει η αίσθηση ενός φόβου. Φοβόµαστε ότι δεν υπάρχει

αρκετή ωριµότητα στους νέους και τους πολίτες γενικότερα, ώστε να αντιληφθούν τη

βαρύτητα όλων αυτών κυρίως στην πράξη, στην πραγµατική τους ζωή.

9. Η δηµοκρατία µας στις µέρες µας περνάει δυστυχώς κρίση, ευνοώντας την

ανάδειξη κοµµατικών σχηµατισµών, οι οποίοι δεν είναι φιλικοί προς τις

δηµοκρατικές αρχές και θέτουν τεχνητά διλήµµατα στον πολίτη υπονοώντας πως για

όλα τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήµατα «φταίει η δηµοκρατία», ευθύνεται το

δηµοκρατικό πολίτευµα και οι αρχές λειτουργίας του. Αποσιωπούν όµως ότι κάποιοι,

ίσως γιατί υπηρετούν τα συµφέροντα µιας µειοψηφίας µε δύναµη οικονοµική και

κοινωνική επιβολή, δεν επιτρέπουν στη δηµοκρατία να λειτουργήσει σωστά. Από την

άλλη, βλέπουµε την εµπιστοσύνη των πολιτών προς τους άρχοντες να έχει κλονιστεί.

Οι παρανοµίες τους κάνουν τους πολίτες να σκέφτονται ότι οι νόµοι δεν

εφαρµόζονται. Αυτό φαίνεται ότι είναι κακό παράδειγµα για τον πολίτη που έχασε

την σχέση του µε την πολιτεία, ενώ ταυτόχρονα είναι παραπληροφορηµένος τόσο από

την προπαγάνδα, όσο από το λαϊκισµό των κοµµάτων. Όλα αυτά δείχνουν ότι η

πολιτεία απορυθµίστηκε και υπολειτουργεί.

10. Η πολιτική και κοινωνική κατάσταση θίγει τη δηµοκρατία που για

κάποιους έχασε το νόηµά της. «Θίγεται» σηµαίνει ότι γινόµαστε δέκτες µηνυµάτων

αµφισβήτησης του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Ο Αριστοτέλης είδαµε ότι

υποστήριζε πως, αφού η αυτάρκεια είναι µέγιστο αγαθό και η πόλη εξασφαλίζει την

αυτάρκεια, έπεται ότι και η πόλη είναι µέγιστο αγαθό. Ωστόσο η σηµερινή κοινωνία δεν εξασφαλίζει την αυτάρκεια, εποµένως η πόλη παύει να αποτελεί µέγιστο αγαθό.

Στη σηµερινή εποχή τα ηθικά διδάγµατα τα οποία δέχονται τα παιδιά από τον τρόπο

ζωής και σκέψης, από τη νοοτροπία, των µεγαλύτερων έχουνε παρεκκλίνει από τον

κύριο χαρακτήρα του δηµοκρατικού πολιτεύµατος, το οποίο αλλοιώνεται από

ατοµικισµούς και συµφεροντολογία. Η ρουσφετολογία πράγµατι δηλητηριάζει και

κλονίζει τη δηµοκρατία. Το φαινόµενο είναι αποκαρδιωτικό, γιατί πιάνει όλα τα

κοινωνικά στρώµατα ανεξαιρέτως. Η σωστή πολιτική τελικά είναι παιδαγωγία,

απαιτεί παιδεία και ήθος , χρειάζεται ηθικό φρόνηµα.

11. ∆ηλαδή η πολιτική είναι πρόβληµα αγωγής που δυστυχώς µας λείπει.

Πώς να µιλήσεις για δηµοκρατία χωρίς να έχεις εξασφαλίσει τη σφαιρική παιδεία του

κάθε µέλους της συλλογικής ζωής; Μόνο µέσω της παιδείας το άτοµο θα εµπεδώσει ότι το όπλο της δηµοκρατίας είναι η πειθώ και θα ανακαλύψει ότι στον αντίποδα της

Page 21: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 21/29

21

δηµοκρατίας βρίσκονται τα ολοκληρωτικά καθεστώτα που καταπατούν κάθε έννοια

ελευθερίας, παραβιάζουν τα δικαιώµατα και ελέγχουν τις δραστηριότητες των

πολιτών προς όφελος των εξουσιαστών. Η ιστορική γνώση διδάσκει τον πολίτη ότι η

ουσία της δικτατορίας είναι η ακόρεστη δίψα για εξουσία και µόνο η δηµοκρατία

µπορεί να είναι εγγυητής των δικαιωµάτων του. Και γενικότερα η έλλειψη σεβασµού

των ανθρωπίνων δικαιωµάτων διακρίνει τον απαίδευτο κι αµόρφωτο άνθρωπο.12. Η απουσία γνώσης και σωστής ενηµέρωσης ακυρώνει την ιδιότητα του

καλού πολίτη. Οι πεπαιδευµένοι πολίτες είναι σε θέση να ορίσουν µόνοι τους τα όρια

της ελευθερίας τους και να καταλάβουν πως ο ελεύθερος πολίτης δε χειραγωγείται.

Αντίθετα αντιστέκεται µε πνεύµα και νου στην προσπάθεια της τέταρτης εξουσίας να

τον ποδηγετήσει νοθεύοντας τη δηµοκρατία του. Ο Τοσκάνι έγραψε: «Σε φυσικό

επίπεδο η δικτατορία αντιπροσωπεύεται από το συρµατόπλεγµα. Σε διανοητικό

επίπεδο από τις κεραίες των τηλεοράσεων». Αυτός ο λόγος καθώς και η ρήση του

Ουµπέρτο Έκο ότι «σήµερα µόνο ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες, τη στιγµή που

υπάρχουν οι τηλεοράσεις» πρέπει να κρατά σε επαγρύπνηση τον ενήµερο πολίτη που

δεν εφησυχάζει.

13. Οι παραπάνω ρήσεις δείχνουν πως, αν και σε δηµοκρατίες, κάποτε οι σύγχρονοι άνθρωποι βιώνουν τη δικτατορία των ΜΜΕ, των πλουσίων και κυρίως των

κάθε λογής ανόµων µε ισχύ! ∆υστυχώς κάποτε ισχύει ο λόγος του Ληζ: «Η

δηµοκρατία λειτουργεί σαν δικτατορία της οργανωµένης δύναµης του χρήµατος.

Αυτή είναι η δικτατορία των πλούσιων.»

14. Οι συνειδητοποιηµένοι πολίτες συνεπώς οφείλουν να βρίσκονται σε

επαγρύπνηση για να περιφρουρούν και να γίνονται πρέσβεις της δηµοκρατικής

συνείδησης. Ευχή και µέληµα των νέων ανθρώπων είναι να αναγνωριστεί η

προσφορά της δηµοκρατίας στις σύγχρονες κοινωνίες και να εκτιµήσουνε την αξία

της. Ζωτική για τη συλλογικό βίο είναι η κατανόηση από τους ανθρώπους πως η

δηµοκρατία θωρακίζεται, όταν είναι εξασφαλισµένη από την πολιτεία η ισότητα, η

ισονοµία, η αξιοκρατία και η ελευθερία των πολιτών- δικαιώµατα που κανείς δεν

πρέπει να απεµπολεί για χάρη των κεκτηµένων του, γιατί τότε χάνει την ανθρώπινη

αξιοπρέπεια.

15. Η δηµοκρατία είναι το καλύτερο δυνατό πολίτευµα, αρκεί να τηρούνται οι

προϋποθέσεις για την καλή λειτουργία της, να ισχύουν , σύµφωνα µε το Θουκυδίδη

και πάλι, οι αρχές της ισηγορίας, της παρρησίας και της αξιοκρατίας. Ο

αξιοκρατικά σκεπτόµενος και δρώντας γνήσιος δηµοκράτης τολµά όχι µόνο να

ασκεί κριτική στα λάθη των άλλων αλλά µε παρρησία οµολογεί και τα δικά του

λάθη.

16. Άρα ο πολίτης στη δηµοκρατική κοινωνία γίνεται άξιος να υψωθεί ως τη

δηµοκρατική ιδέα, όταν έχει διανύσει προηγουµένως κάθε στάδιο εσωτερικού εκπολιτισµού, γιατί δηµοκρατία σηµαίνει αναβαθµός πολιτισµού.

Προϋποθέτει, όπως είδαµε, πολλά πράγµατα, όχι απλώς έναν ιδεολογικό

προσανατολισµό ή µια κατεύθυνση του γούστου. Ο πολιτισµός υπαγορεύει την

ανάληψη των ευθυνών µας, την κατάθεση της συνεισφοράς µας στη συλλογική

ζωή, την εµπιστοσύνη στο διπλανό µας ως συνοδοιπόρο και συµπαραστάτη στις

απαιτήσεις της καθηµερινότητας του κοινού βίου, την παραδοχή και την εκτίµηση

της αξίας του άλλου, την εµπιστοσύνη και το σεβασµό στους νόµους, την ανάθεση

της διαχείρισης της εξουσίας στους πραγµατικά άξιους που µετά από κριτική σκέψη

επιλέχτηκαν, το θάρρος της γνώµης, τη γενναιοδωρία της προσφοράς, την τη

θαρραλέα στάση της τιµιότητας και της ειλικρίνειας, τη γενναιότητα της ορθής

επιλογής κάθε µέρα στη ζωή µας, ακόµη κι αν αυτή η επιλογή µπορεί να σηµαίνει

Page 22: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 22/29

22

την παραµέληση του ιδιωτικού µικρο-συµφέροντος µπροστά στην αναγκαιότητα

της εξυπηρέτησης του συλλογικού καλού.

17. Συµπεραίνουµε ότι έχει δίκιο ο Ζαν Ζορέ στο σηµείο που υποστηρίζει ότι

η δηµοκρατία είναι µία µεγάλη πράξη εµπιστοσύνης και µία µεγάλη πράξη τόλµης,

όπως εµείς το ερµηνεύσαµε µέσα από την έρευνά µας. Εµπιστοσύνης στον

συµπολίτη και στο συλλογικό βίο και τόλµης ηθικής και διανοητικής 18. Και το τελικό βέβαια συµπέρασµα που εξάγεται από όλα όσα

προηγήθηκαν είναι ότι η δηµοκρατία είναι υπεύθυνη και ενεργητική στάση

πολιτισµένης ζωής!

Page 23: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 23/29

23

Page 24: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 24/29

24

Page 25: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 25/29

25

Page 26: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 26/29

26

Page 27: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 27/29

27

Page 28: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 28/29

28

ΠΗΓΕΣ

Αριστοτέλη, «Πολιτικά»

Θουκυδίδη , « Περικλέους Επιτάφιος»

Σύνταγµα της Ελλάδας , Έκδοση Βουλής των Ελλήνων

«¨Εδοξεν τη βουλη καί τω δήµω, Η αθηναϊκή δηµοκρατία µιλάει µε τις επιγραφές

της», Ίδρυµα της Βουλής των Ελλήνων.

ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ

El.wikipidia.org.

Users.sch.gr

ΑΡΘΟΓΡΑΦΙΑ

Ι . Ν . Ξηροτύρης , «∆ηµοκρατία και ρουσφετολογία»

Αλ.Τότσικας , Λόγος δοκιµιακός , «Αξιοκρατία»

Τότσικας , Λόγος δοκιµιακός , «Αξιοκρατία-ευνοιοκρατία»

Αθ . Κιτσάκης , «Ευνοιοκρατία»

Κείµενο µαθητή, «Αξιοκρατία ή ρουσφέτι»

Άρης Γιαβρής - Θεόδωρος Σταφής , «Λαϊκισµός»

Άρης Γιαβρής -Θεόδωρος Σταφής , «∆ηµοκρατία»

Αλ. Τότσικας , «Ευθύνη-Υπευθυνότητα»

Ιω. Ν . Ξηροτήρης , «Αρχαιότητα νόµων»

∆ηµήτρης ∆ηµητράκος, Η κοινωνία των πολιτών και ο λαϊκισµός , Το Βήµα, 7/5/2000

Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Η Ηθική του Συµφέροντος

Page 29: Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

7/15/2019 Οι τρεις διαχρονικοί πυλώνες της Δημοκρατίας

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf9d53550346d033ad22b7 29/29

29

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κακριδής Ι. Θ., Ερµηνευτικά Σχόλια στον Επιτάφιο του Θουκυδίδη , Αθήνα 1981

Finley H. John, Θουκυδίδης , µτφρ. Τ. Κουκουλιός, εκδ. Παπαδήµα, Αθήνα 1997

Κυριάκος Σ. Κατσιµάνης, Πλάτων και Αριστοτέλης , εκδ. Gutenberg

Κοκκίνης Κώστας, Αριστοτέλη Ηθικά Νικοµάχεια Πολιτικά , Εκδοτικός Όµιλος

Συγγραφέων Καθηγητών

Άρης Γιαβρής Θεόδωρος Στουφής, Ιδέες και επιχειρήµατα για την ¨ Έκφραση ¨ Έκθεση ,

Εκδ. Κέδρος

Άγγελος Τερζάκης, Οι Απόγονοι του Κάιν