K a r l M a r x
ΕΓΚΩΜΙΟΤΟΥ
ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ11 ΡΟΛΟ ΙΌ Σ : A N D REA CA M ILLER I
Βλ. επίσης στις Εκδόσεις ’Άγρα :
KARL MARX - FRIEDRICH ENCELS
'Η αποικιοκρατία στην Άσία [ Αφγανιστάν - ’Ινδία - Περσία]
Μετάφραση Σάββα Μιχαήλ
Τίτλος πρωτοτύπου:
ABSCHWEIFUNG (ÜBER PRODUCTIVE ARBEIT)
A' έκδοση : ’Άγρα, 1982
ISBN 97 8 - 96 0 - 505- 000-9
© 1982, 2005, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ Α.Ε.Ζωοδόχου Πηγής 99, 114 73 ΑθήναΤηλ. 210.7011.461 - FAX 210.7018.649http : // www.agra.gr, e -m ail: info@ agra.gr
K a r l M a r x
ΕΓΚΩΜΙΟ
ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ
[ Παρέκβαση περί παραγωγικής εργασίας ]
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ : ΤΖΕΝΗ ΜΑΣΤΟΡΑΚΗ
Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ : AN D REA CA M ILLERI
Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΑΓΡΑ
Οί Εκδόσεις ’Άγρα πρότειναν στους φίλους ’Ιταλούς έκδοτες του Nottetempo να εντάξουν στη σειρά των βιβλιδιων τους (( I Sassi » το ’Ε γκώμιο του εγκλήματος του Μάρξ. Εκείνοι πα- ρήγγειλαν τον παρόντα πρόλογο στον Άντρέα Καμιλλέρι, που τώρα, ώς αντιδάνειο, εντάσσεται στη νέα ελληνική έκδοση του 9Εγκωμίου.
'Η ’Αναγέννηση
καί τό ρολόι, μ ε τον κούκο
του
ANDREA CAMILLERI
ΤΟ ΠΑΝΑΡΧΑΙΟ ΛΑΪΚΟ ΡΗΤΟ « ούδέν κακόν αμιγές καλον » άμφισβητήθηκε έντονα στις αρχές τον 18ον αιώνα από εναν
’Άγγλο γιατρό, τον Bernard de Mandeville, ό οποίος, μεταξν τον ενός ασθενούς καί τον άλλον, διασκέδαζε να γράφει· αιχμηρές παρατηρήσεις για την κοινωνία τής εποχής. Στο δοκίμιό τον μέ τον τίτλο Ό μύθος των μελισσών, αλλέως ιδιωτικά βίτσια, δημόσια οφέλη, τον 1714, νποστήριξε τή θέση οτι ενα ιδιωτικό βίτσιο ό'πως ό εγωισμός
I
(με ολα τά προσαρτήματα που άπορρέουν από αυτό, μέχρι τις Εγκληματικές ενέργειες στις όποιες αναγκαστικά οδηγεί τό βίτσιο αυτό) ήταν ή προωΟητική δύναμη πον οδηγούσε στο δημόσιο οφελος, δηλαδή στην ευημερία καί στην πρόοδο, ενώ ο άλτρονισμός λειτουργούσε σε αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή εντελώς αποτρεπτικά στις διαδικασίες ανάπτυξης, καί ήταν άπολντως άρν?]- τικός.
'Επομένως τό λαϊκό ρητό επρεπε να ξαναγραφτεί: «παν κακόν φορευς καλού».
'Επειδή εκείνη την εποχή αγαπούσαν ιδιαίτερα τις παραδοξότητες ( για νά φέρουμε απλώς ένα παράδειγμα, λίγα μόνο χρόνια αργότερα ο Swift, χρησιμοποιώντας τον σοβαρό τόνο ενός οικονομολόγον, πρότεινε νά χρησιμοποιηθούν τά φτωχά παιδιά σαν τροφή για τους πλο'υ-
ί 8 ]
σιονς1), το δοκίμιο τον Μάντεβιλ ήρθε νά προστεθεί στα άλλα.
Μάλλον ομως δεν ήταν και τόσο παράδοξο, άφοϋ ένας οικονομολόγος οπως ό Α- dam Smith επηρεάστηκε κατά κάποιο τρόπο από αυτό.
Φυσικά ό Μάρξ δεν μπορούσε νά αγνοήσει τό δοκίμιο τον Μάντεβιλ, και παίρνει ώς αφετηρία τα συμπεράσματα τον ( αύτό πού ονομάζουμε στον κόσμο μας Κακό, είτε ηθικό είτε φυσικό, είναι ή μεγάλη αρχή πού μας κάνει κοινωνικά πλάσματα, ή σταθερή βάση, ή ζωή και τό στήριγμα όλων των
1. Jonathan Swift, Σεμνή πρόταση ώστε vet παυσουν τά τέκνα των φτωχών %' άποτελονν βάρος για τους γονείς τους και τον τόπο και νά καταστούν ωφέλιμα στην κοινωνία, μτφρ. Γαβριήλ Ν. Πεντζίκης, έκδ. ’Άγρα, Σειρά « Ό
'Άτακτος Λαγός », 1998.
I 9 ]
ρεΐται σήμερα από τή μια άκρη τον κόσμον στην άλλη για εν αν εγκληματία ! Και πόσες απάτες γίνονται μέσω τής τηλεπωλήσεων ! Καί όσον αφορά την τηλεόραση: δεν γίνεται, εγκληματική χρήση της οταν μέσω αυτής προβάλλονται ψεύτικα στοιχεία προκειμέ- νον να δικαιολογηθεί κάποιος πόλεμος;
Μς τον ¿γκαταλείψονμε, ό κατάλογος θά μεγάλωνε υπέρμετρα.
Τέλος, υπάρχει μια άποψη τον Μάρξ που τή βρήκα πιο ερεθιστική σέ σύγκριση με τις άλλες: είναι οταν υποστηρίζει ( ακολουθώντας πάντα τά ίχνη τον Μάντεβιλ) οτι ο εγκληματίας παράγει « τέχνη, ωραία λογοτεχνία, μυθιστορήματα, ακόμη καί τραγωδίες ». "Οτι παράγει μυθιστορήματα δεν υπάρχει αμφίβολαα, καί ένας άναστημένος Μάρξ σίγουρα θά καμάρωνε μπροστά στον σημερινό κατακλυσμό αστυνομικών
[ *2 ]
μυθιστορήματος, νονάρ, τρόμον, δικαστικών, κατασκοπευτικών καί πάει λέγοντας.
Και ομολογώ οτι μου αρέσει πολν περισσότερο αυτή ή ενεργός και παραγωγική αντίληψη από εκείνη την αποστειρωμένη καί αίσθητικίζουσα αντίληψη του De Quincey όπως εκφράζεται στο Ό φόνος ώς μία άπο τις καλές τέχνες, τον 1827.
5Ενώ διάβαζα αυτές τις γραμμές για τον εγκληματία ώς παραγωγό τέχνης, ήρθε ξανά στη μνήμη μου μια εξαίσια κινηματογραφική εικόνα. Τό έντονο πρόσωπο και ή ειρωνική, ικανοποιημένη έκφραση τον Orson Welles στήν ταινία Ό τρίτος άνθρωπος τον Carol Reed (1949), όταν λέει στον Joseph Cotten μια φράση που εγινε θρυλική. 'Η φράση ήταν, πάνα)-κάτω, ή εξής: « Πάρε, για παράδειγμα, την Ιταλία. Ε ίχε αιώνες γεμάτους πολέμους, νεκρούς,
I J3 ]
αίμα, ερείπια, δολοφονίες, καί τ ί βγήκε από δλα αυτά; Η 5Αναγέννηση. Πάρε την 5Ελβετία . ειρήνης, ησυχίας, γαλήνης. αρμονίας... /Γαί τί βγήκε; Τό ρολόι με τον κούκο >κ
Ο Κάρολ Ρήντ, ό σκηνοθέτης, όιηγήθηκε οτι ή φράση αυτή δεν περιλαμβανόταν στο κείμενο τον Graham Greene1 και οτι τη μέρα που επρεπε νά γυρίσουν τή συγκεκριμένη σκηνή, ο Ουέλλς εμφανίστηκε με ενα χαρτί στο όποιο είχε σημειώσει εκείνες τις λέξεις που τον είχαν ερθει κατά τή διάρκεια τής νύχτας. Ο Ρήντ ενθουσιάστηκε και τον άφησε νά τις πει. 5Αφότου διάβασα τις
1. Βλ. Graham Greene, rO τρίτος άνθρωπος καί Η πτώση ενός ειδώλου, μτφρ. ’Άννα Παπασταύρου, εισαγωγή Ian Thompson, επίμετρο Κ. Καλφόπουλος, έκδ. ’Άγρα, 2011.
[ Η J
γραμμές τον Μάρξ για τη σχέση ανάμεσα στην εγκληματικότητα και την τέχνη, είμαι σίγουρος πώς και εκείνος, 6 Μάρξ> θά τις Ελεγε με την ϊδια έκφραση και τον ΐδιο τόνο τον 'Όρσον Ονέλλς.
Μετάφραση άπό τά ιταλικά: ’Ανταίος Χρυσοστομιδης
Το κείμενο αύτό του Karl Marx γράφτηκε ανάμεσα στο 1860 καί το 1862. Οι εκδότες του το ενσωμάτωσαν στις Θεωρίες τής υπεραξίας, τόμος IV του Κεφαλαίου. Ή μετάφραση εγινε άπό τα γερμανικά. Ό τίτλος κάτω από τον όποιο παρουσιάζεται εδώ προέρχεται άπό μια γαλλική έκδοση του κειμένου. Τίτλος πρωτοτύπου : Abschweifung ( iiber productive Arbeit).
Ο Φ ΙΛΟΣΟΦΟΣ παράγει ιδέες, ό ποιητής ποιήματα, ό πάστορας κηρύγ
ματα, καί ούτω καθεξής. Ό εγκληματίας παράγει εγκλήματα. ’Άν προσέξουμε καλύτερα πώς σχετίζεται αύτος ο τελευταίος κλάδος παραγωγής μέ το κοινωνικό σύνολο, θ’ απαλλαγούμε άπό πολλές προκαταλήψεις. Ό εγκληματίας δεν παράγει μόνο εγκλήματα, άλλα καί τό ποινικό δίκαιο καί τον καθηγητή πού διδάσκει ποινικό δίκαιο καί, συνάμα, τό αναπόφευκτο σύγγραμμα μέ τό όποιο ό ίδιος καθηγητής ρίχνει στή γενική αγορά τις παραδόσεις του έν ειδει <( έμπο-
ρεύματος ». Έ τσ ι πολλαπλασιάζεται ό εθνικός πλούτος. Γιά νά μην αναφέρουμε την ατομική απόλαυση πού παρέχει τό χειρόγραφο του συγγράμματος στον δημιουργό του, όπως μας λέει ένας πολύ αξιόπιστος μάρτυρας, ό καθηγητής R oscher.1
Πέραν τούτου, ό καθηγητής παράγει ολόκληρη τήν αστυνομία καί την ποινική δικονομία, κλητήρες, δικαστές, δήμιους, ένορκους καί λοιπά* όλοι αύτοί οί ετερόκλιτοι επαγγελματικοί κλάδοι, πού άπο- τελούν ισάριθμες κατηγορίες τού κοινω-
1. Roscher, Wilhelm Georg Friedrich (1817-1894): 'Ιδρυτής της παλαιότερης ιστορικής σχολής της πολιτικής οικονομίας στή Γερμανία.
νικοΰ καταμερισμού της εργασίας, αναπτύσσουν διάφορες ικανότητες του ανθρώπινου πνεύματος, φτιάχνουν νέες ανάγκες άλλα και νέους τρόπους για τήν ικανοποίησή τους. Καί μόνο τά βασανιστήρια εγιναν αφορμή για τις ευφυέστερες μηχανικές εφευρέσεις, ενώ πλήθος τίμιοι χειρώνακτες άπασχολοΰνται στην παραγωγή των σχετικών εργαλείων.
Ό εγκληματίας παράγει μια εντύπωση, έν μέρει ηθική, εν μέρει τραγική, άναλόγως, κι ετσι προσφέρει μιά « υπηρεσία υ στή διακίνηση τών ηθικών και αισθητικών συγκινήσεων του κοινού. Δεν παράγει μόνο συγγράμματα ποινικού δι- Κ κίου, ούτε απλώς τούς ποινικούς κώδι-
καί τούς νομοθέτες, παράγει καί τέχνη, ωραία λογοτεχνία, μυθιστορήματα,
[ ΐ9 ]
ακόμη καί τραγωδίες, οπως άποδει- κνύουν, οχι μόνο ή Ένοχη του M üllner1 καί οΐ Ληστές του Schiller, άλλα καί
> \ ν t ι~) / c ff γτί /αυτός ο υιοιπονς καί. ο Γίχαροος ο ί oc- τος. Ό εγκληματίας σπάζει τη μονοτονία καί την καθημερινή ασφάλεια της αστικής ζωής. ’Έτσι την προστατεύει άπο την τελμάτωση καί προκαλεΐ την ανήσυχη ένταση καί τήν κινητικότητα, χωρίς τις όποιες θά άμβλυνόταν άκόμη καί ή ορμή του ανταγωνισμού. Δίνει, λοιπόν, ενα κίνητρο στις παραγωγικές δυνάμεις. Τό έγκλημα αποσύρει άπο τήν αγορά εργασίας ενα τμήμα του περιττού πληθυσμού, οπότε μειώνει τον άν~
1. Müllner, Amandus Gottfried Adolf (1774-1829): Κριτικός καί ποιητής.
[ 20 ]
ταγωνισμό μεταξύ των εργατών, εμποδίζοντας, ως ένα βαθμό, την πτώση του μισθού κάτω άπό τό ελάχιστο όριο, ενώ παράλληλα ό αγώνας εναντίον του εγκλήματος άπορροφα ενα άλλο τμήμα του ’ίδιου πληθυσμοί). νΑρα, ό εγκληματίας άναδεικνύεται σέ μιάν άπό εκείνες τις φυσικές « εξισορροπήσεις » πού άπο- καθιστοΰν τό σωστό επίπεδο καί άνοί- γουν μια ολόκληρη προοπτική « ωφέλιμων κλάδων άπασχόλησης ».
Οί έπενέργειες του εγκλήματος στην εξέλιξη τών παραγωγικών δυνάμεων θά μπορούσαν να άποδειχθοΰν ώς τήν τελευταία λεπτομέρεια. Οί κλειδαριές θά είχαν άποκτήσει τη σημερινή τους αραιότητα, άν δεν υπήρχαν κλέφτες; Έ νομισματοκοπία θά έφτανε στην τωρινή
[ 21 ]
της τελειότητα, άν δεν υπήρχαν παραχαράκτες ; Το μικροσκόπιο θά εβρισκε ποτέ τρόπο νά περάσει στη συνήθη εμπορική σφαίρα ( βλ. καί Babbage 1), άν δεν γινόταν άπατη στο εμπόριο ; Τέλος, ή εφαρμοσμένη χημεία δεν οφείλει στη νοθεία των εμπορευμάτων καί στην προσπάθεια ανακάλυψής της όσα άκρι- βώς οφείλει καί στον τίμιο παραγωγικό ζήλο; Τό έ'γκλημα επινοεί διαρκώς νέα επιθετικά [χέσα γιά νά προσβάλει την ιδιοκτησία, κι έτσι γέννα καί νέα αμυντικά μέσα, οπότε επιδρά παραγωγικά στήν άνακάλυψη νέων μηχανών - όπως
1. Babbage, Charles ( 1792-1871 ) : ’Ά γ γλος μαθηματικός, μηχανικός καί οικονομολόγος.
[ 22 ]
ακριβώς και οι απεργίες. "Ας άφήσουμε δμως τή σφαίρα του ιδιωτικού εγκλήματος : Χωρίς εθνικό έγκλημα θά μπορούσε νά υπάρξει παγκόσμια αγορά; Θά υπήρχαν έθνη; ’Άραγε το δέντρο της αμαρτίας δεν είναι, ταυτόχρονα, και δέντρο της γνώσης, από την εποχή του Ά - δάμ ως σήμερα; Στο Μύθο των μελισσών (1705), ό ΜΕηοίΘνίΙΙβ 1 εχει αποδείξει την παραγωγική δύναμη πού διαθέτουν όλα τά πιθανά ε’ίδη επαγγελμάτων, αλλά καί τό γενικό συμπέρασμα όλου αύτου του επιχειρήματος :
Αυτό πον όνομάζονμε στον κόσμο μας
I. Mandeville, Bernard de (1670-1733):Αγγλος σατιρικός συγγραφέας, γιατρός καί οικονομολόγος.
[ 3̂ ]
Κακό, είτε ηθικό είτε φυσικό, είναι ή μεγάλη αρχή πού μάς κάνει κοινωνικά πλάσματα, ή σταθερή βάση, ή ζωή καί το στήριγμα ολων των τεχνών καί των ένα- σχολήσεων ανεξαιρέτως* καί τη στιγμή που θά έπαυε να υπάρχει το Κακό, ή κοινωνία 6ά ήταν καταδικασμένη νά φθαρεί, άν δχι νά καταποντιστεΐ αύτανδρη.
Μόνο πού, βέβαια, ό Μάντεβιλ ήταν άπειρως πιο τολμηρός καί έντιμος από τούς φιλισταίους απολογητές της αστικής κοινωνίας. —
COUR D'ASSISES DE LA GIRONDE. jIES
DRAI1S SAR6LAITSS ** i f s ’/ . · . DR »
LASSIHB ET ΜΥΕΚβΧΚ, condamnas a MORT.
ISBN
978-
960-
S05-
000-
9
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΠΑΡΑΓΕΙ ΙΔΕΕΣ, ό ποιητής ποιήματα, ό πάστορας κηρύγματα, και οϋτω καθεξής. Ό εγκληματίας
παράγει εγκλήματα. ”Αν προσέξουμε καλύτερα πώς σχετίζεται
αυτός ό τελευταίος κλάδος παραγωγής μέ το κοινωνικό σύνο
λο, θ’ απαλλαγούμε από πολλές προκαταλήψεις. Ό εγκλημα
τίας δεν παράγει μόνο εγκλήματα, άλλα καί τό ποινικό δ ίκα ιο
και τον καθηγητή πού διδάσκει ποινικό δίκαιο καί, συνάμα, τό
αναπόφευκτο σύγγραμμα μέ τό οποίο ό ϊδιος καθηγητής ρίχνει
στή γενική αγορά τις παραδόσεις του εν είδα «εμπορεύμα
τος». ’Έτσι πολλαπλασιάζεται ό εθνικός πλούτος. Για νά
μήν αναφέρουμε τήν άτομική άπόλαυση πού παρέχει τό χει
ρόγραφο του συγγράμματος στο δημιουργό του. [ . . . ] Πέ
ραν τούτου, ό καθηγητής παράγει ολόκληρη τήν άστυνομία
και τήν ποινική δικονομία, κλητήρες, δικαστές, δήμιους,
ενόρκους καί λοιπά- όλοι αυτοί οι ετερόκλητοι επαγγελματι
κοί κλάδοι, που άποτελοΰν ισάριθμες κατηγορίες του κοι
νωνικού καταμερισμού τής εργασίας, αναπτύσσουν διάφο
ρες ικανότητες τοΰ ανθρώπινου πνεύματος, φτιάχνουν νέες
ανάγκες άλλα και νέους τρόπους για τήν ικανοποίησή τους.
Και μόνο τά βασανιστήρια έγιναν αφορμή για τις ευφυέστε
ρες μηχανικές εφευρέσεις... - K.M.
Ή έκδοση συμπληρώνεται μέ έναν νέο πρόλογο του Άντρέα
Καμιλλέρι.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΤΖΕΝ Η ΜΑΣΤΟΡΑΚΗ
Top Related