ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Το διήγημα του 'Ιταλο Καλβίνο "Φεγγάρι και Gnac" (Ανθολόγιο ΝΕΛ, Β26. βλ και δεύτερη μετάφραση στον αρ. 1)αποτελεί μια από τις είκοσι ιστορίες του βιβλίου Μαρκοβάλντο ή Οι εποχές στην πόλη. Στα διηγήματα αυτά παρακολουθούμε τις περιπέτειες του Μαρκοβάλντο, ενός αστείου και μελαγχολικού ανθρωπάκου, συγγενική μορφή του Τσάρλυ Τσάπλιν, που παρουσιάζεται εξόριστος σε ένα εχθρικό περιβάλλον, αυτό της σύγχρονης βιομηχανικής πόλης, να αναζητεί επίμονα τα ελάχιστα εναπομείναντα ίχνη της φύσης. Οδηγείται όμως αναπόφευκτα σε απογοήτευση καθώς η φύση που ανακαλύπτει είναι παραμορφωμένη -όπως το φεγγάρι από τη φωτεινή επιγραφή Gnac-  και έχει συμβιβαστεί με την τεχνητή ζωή. Παραθέτουμε τρεις ακόμη περιπέτειες του Μαρκοβάλντο που μπορούν να διασαφηνίσουν πλευρές του διηγήματος του Ανθολογίου: Το πρώτο διήγημα του βιβλίου, "Μανιτάρια στην πόλη" (αρ. 2), μας δίνει την καλύτερη παρουσίαση του ήρωα και δείχνει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τη φύση και τις συνθήκες ζωής του στην πόλη. Στην "Παραθέριση στο παγκάκι" (αρ. 3) συναντούμε το ίδιο μοτίβο της σύγκρισης του φεγγαριού με ένα τεχνητό φως, εδώ του σηματοδότη της τροχαίας, ο οποίος εμποδίζει, όπως και μια σειρά άλλων δεινών, την παραθέριση του Μαρκοβάλντο στο παγκάκι του δημόσιου κήπου. Το τελευταίο διήγημα "Τα παιδιά του Αϊ-Βασίλη" (αρ. 4) παρουσιάζει τη γιορτή των Χριστουγέννων να αλλοιώνεται από τον διαφημιστικό ανταγωνισμό, όπως ακριβώς ο έναστρος ουρανός στο "Φεγγάρι και Gnac", ενώ η έκβαση του διηγήματος, μια "αποσύνθεση εικόνων", υπογραμμίζει τον παραμυθικό χαρακτήρα του βιβλίου (για τα διηγήματα του Μαρκοβάλντο βλ. αρ. 10). Αν και χαρακτηρίζεται μυθιστόρημα ο Μαρκοβάλντο δεν έχει την παραδοσιακή δομή του μυθιστορήματος, όπως άλλωστε και τα περισσότερα έργα του Καλβίνο. Πρόκειται μάλλον για αυτοτελείς ιστορίες που συνδέονται μεταξύ τους με έναν συνεκτικό κρίκο: των περιπετειών του κοινού τους ήρωα στη σύγχρονη πόλη. Όπως σημειώνει ο ίδιος ο συγγραφέας, οι περιπέτειες του Μαρκοβάλντο αποτελούν μια σειρά σύγχρονων παραμυθιών που "παραμένουν πιστά σε μία μόνο αφηγηματική δομή: των ιστοριών σε κόμικς που εμφανίζονται σε παιδικά περιοδικά". Η αφήγησή τους, δηλαδή, ακολουθεί την πλοκή μιας κωμικής ιστοριούλας σε σκίτσα, που δείχνουν την προσπάθεια του ήρωα να προσεγγίσει τη φύση στην τσιμεντένια μεγαλούπολη, με την τελευταία βινιέτα να λειτουργεί ως δυσάρεστη έκπληξη και ειρωνική ανατροπή των προσδοκιών του (βλ. κείμ. αρ. 10). Για τις τεχνικές του εικονογραφηγήματος, βάσει των οποίων οργανώνεται το διήγημα, παραθέτουμε στον αρ. 11 αποσπάσματα της μελέτης του Τζιάννι Ροντάρι "Γραμματική της φαντασίας", και στον αρ. 5 δύο σειρές σκίτσων του Αρκά από τις Χαμηλές Πτήσεις που έχουν κοινό θέμα με το "Φεγγάρι και Gnac" τον έναστρο ουρανό πάνω από την πόλη. Η σύγκριση των σκίτσων αυτών με την περιπέτεια του Μαρκοβάλντο μας επιτρέπει επιπλέον να διερευνήσουμε τη λειτουργία της ειρωνικής και κωμικο-μελαγχολικής αντιμετώπισης του κόσμου στο διήγημα του Καλβίνο. Χρήσιμο προς αυτή την κατεύθυνση είναι το κείμενο του Πέτρου Μαρτινίδη στον αρ. 12 για τη λειτουργία του χιούμορ στις γελοιογραφίες του Αρκά. Η μελέτη του Ανρί Μπεργκσόν για το γέλιο στον αρ. 13 βοηθά στο να κατανοήσουμε πληρέστερα τη φύση και τις αιτίες του κωμικού στο διήγημα, ενώ το κείμενο του D. C. Muecke στον αρ. 14 να αποσαφηνίσουμε τα συστατικά γνωρίσματα του ειρωνικού στοιχείου του διηγήματος.  Η μυθιστορηματική γραφή του 'Ιταλο Καλβίνο αξιοποιεί σε μεγάλη έκταση μορφές, θέματα και χαρακτήρες των παραδοσιακών παραμυθιών για να αναφερθεί στη σύγχρονη πραγματικότητα. Στους τρόπους με τους οποίους ενσωματώνει το μυθικό στοιχείο στα μυθιστορήματά του, τρόπους που εντοπίζουμε και στις περιπέτειες του Μαρκοβάλντο, αναφέρεται ο ίδιος ο συγγραφέας στο κείμενο αρ. 15, υπογραμμίζοντας επίσης τη μεγάλη του αγάπη για την αφήγηση, τη μέριμνα για τη μορφή, και την αναγκαιότητα που προκύπτει για το σύγχρονο μυθιστόρημα να "αναδομήσει" τις παραδοσιακές μορφές

αφήγησης. Στις μεθόδους αυτής της "αναδόμησης", που αποσκοπεί σε μια νέα προσέγγιση της πραγματικότητας, ο συγγραφέας αναφέρεται στο κείμενο αρ. 16, βάσει του οποίου κατανοούμε την "ανοικειωτική" λειτουργία των μύθων του Μαρκοβάλντο. Ο Καλβίνο συγκαταλέγεται στους μεταμοντέρνους μυθιστοριογράφους της εποχής μας, καθώς έχει πειραματισθεί με νεοτερικές και περίπλοκες αφηγηματικές κατασκευές (για το συνολικό έργο του 'Ιταλο Καλβίνο βλ. αρ. 17). Στους αρ. 6 και 7 παραθέτουμε τρία ακόμη διηγήματά του, δείγματα του πρωτότυπου και πειραματικού χαρακτήρα της γραφής του, που μπορούν να συσχετισθούν με το "Φεγγάρι και Gnac" καθώς παρουσιάζουν διάφορες όψεις του φεγγαριού και της σύγχρονης πόλης. Ο Μαρκοβάλντο είναι ένα μυθιστόρημα επηρεασμένο από το νεορεαλιστικό ρεύμα, που κυριάρχησε για μεγάλο διάστημα στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο της μεταπολεμικής Ιταλίας. Κύρια επιδίωξη της νεορεαλιστικής γραφής είναι η πιστή απεικόνιση λαϊκών κυρίως χώρων και προσώπων με στόχο την καταγγελία των άθλιων συνθηκών ζωής τους (για τον ιταλικό νεορεαλισμό βλ. αρ. 18). Ο Μαρκοβάλντο τοποθετείται στα όρια αυτής της "κοινωνιολογικής λογοτεχνίας" καθώς καταγγέλει όχι τόσο τη φτώχεια όσο τις νέες συνθήκες ζωής στη σύγχρονη πόλη, κυρίως την καταναλωτική μανία και τον διαφημιστικό οργασμό, που "μετατρέπουν τις αξίες σε αγαθά που πουλιούνται και καταργούν τη διαφορά ανάμεσα στα πράγματα και στα ανθρώπινα όντα" (βλ. αρ. 10). Ωστόσο,  στον Μαρκοβάλντο ο συγγραφέας αποποιείται τον όρο της ρεαλιστικής απόδοσης της πραγματικότητας, και πειραματίζεται με νέες αφηγηματικές τεχνικές, του παραμυθιού και του εικονογραφήματος. Στον αρ. 8 παραθέτουμε απόσπασμα από το πρώτο μυθιστόρημα του Καλβίνου, Το μονοπάτι με τις αραχνοφωλιές που δείχνει εμφανέστερα τη διασταύρωσή του με τον νεορεαλισμό και στον αρ. 19 απόσπασμα από μεταγενέστερο πρόλογό του στο βιβλίο, όπου εξηγεί τις αιτίες απομάκρυνσής του από τα "αφελή", όπως τα ονομάζει, "φιλολογικά χαρακτηριστικά της νεορεαλιστικής περιόδου". Από την άποψη της κριτικής κοινωνικών προβλημάτων προτείνεται η συσχέτιση του διηγήματος με δύο ακόμη κείμενα, που χρησιμοποιώντας ένα τέχνασμα "ανοικείωσης" καταφέρνουν να κάνουν εμφανή έναν προβληματικό τρόπο ζωής. Το τέχνασμα αυτό στα διηγήματα του Μαρκοβάλντο αποτελεί ο ευρηματικός τους ήρωας, ένας τύπος "Αγαθού Αγρίου", άμαθου στη ζωή της πόλης, και γι' αυτό ικανού να συλλαμβάνει τα πράγματα γύρω του με εντελώς νέο τρόπο, χωρίς να επηρεάζεται το βλέμμα του από τον αστικό τρόπο σκέψης (βλ. και τους πολύ πιο ευρηματικούς ήρωες Πάλομαρ και Κφβφκ στα διηγήματα αρ. 6 και 7). Ο Μαρκοβάλντο θα μπορούσε έτσι να συγκριθεί με τον διάσημο Τουιάβιι, φύλαρχο σε ένα νησί του Ειρηνικού, οι σημειώσεις του οποίου για τους Παπαλάγκι, όπως ονομάζει τους Ευρωπαίους, στο ομώνυμο βιβλίο του (αρ. 9) προβλημάτισαν το ευρωπαϊκό κοινό για τις συνθήκες της ζωής του. Το απόσπασμα που παραθέτουμε εδώ αναφέρεται στον τρόπο διαβίωσης των Ευρωπαίων μέσα σε πέτρινα μπαούλα, όπως ονομάζει ο Τουιάβιι τα σπίτια στις μεγαλουπόλεις. Τέλος, το "Φεγγάρι και Gnac" μπορεί να συσχετισθεί και με το διήγημα "Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι" του Μπέρλοντ Μπρεχτ (Ανθολόγιο ΝΕΛ, Β18. βλ. την ερώτηση 4 του σχολικού εγχειριδίου) όπου η πολιτική και ιδεολογική δομή του αστικού συστήματος μεταφερόμενη στον κόσμο των ψαριών κάνει εμφανέστερη την αγριότητα του καπιταλισμού.