Download - Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

Transcript
Page 1: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 1 -

Θηλασμός & χρήση φαρμάκων Κλινικός οδηγός για φαρμακοποιούς

Υπό την αιγίδα των:

Βασίλης Μπιρλιράκης

Page 2: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 2 -

Page 3: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 3 -

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας

(Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί

πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως άνευ γραπτής άδειας του συγγραφέα η κατά

οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν

γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε

οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.

Copyright © Βασίλειος Μπιρλιράκης, Βόλος, 2013

Page 4: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 4 -

Page 5: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 5 -

Ο οδηγός επιβλέφτηκε και εγκρίθηκε από την

Επιστημονική Επιτροπή του Δικτύου Δράσης για τη

Βρεφική Διατροφή IBFAN Ελλάδας

Τα μέλη της επιτροπής:

Δημήτριος Αδαμίδης Παιδίατρος, Διευθυντής Παιδιατρικής Κλινικής Γ.Ν. Ξάνθης, Διδάκτωρ Πανεπιστήμιου Αθηνών

Στέλιος Παπαβέντσης Παιδίατρος, Σύμβουλος Γαλουχίας MRCPCH DCH IBCLC

Αντιγόνη Μιξαφέντη Βιολόγος, MSc στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

Page 6: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 6 -

Page 7: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 7 -

Περιεχόμενα

Εισαγωγή

Σχετικά με τον οδηγό

1. Ο θηλασμός

1.1. Ο θηλασμός στην ιστορία

1.2. Ο ρόλος του θηλασμού

1.3. Οφέλη του θηλασμού

1.4. Στατιστικά στοιχεία

1.5. Γιατί δεν θηλάζουν οι Ελληνίδες;

1.6. Τα 43 εμπόδια για το θηλασμό

1.7. Εθνική πρωτοβουλία

1.8. Υποστηρικτικές δομές

2. Κλινική προσέγγιση του θηλασμού

2.1. Ανατομία του μαστού

2.2. Μαστογένεση

2.3. Γαλακτογένεση

2.4. Φυσιολογία του θηλασμού

2.5. Βιοχημεία του μητρικού γάλακτος

2.6. Οι στάσεις θηλασμού

2.7. Η τοποθέτηση του βρέφους στο στήθος

2.8. Η εξέλιξη του θηλασμού

2.9. Ο ρυθμός θηλασμού

2.10. Διάρκεια και συχνότητα του θηλασμού

2.11. Αξιολόγηση του θηλασμού

2.12. Αύξηση βάρους

2.13. Καμπύλη ανάπτυξης

2.14. Κατευθυντήριες οδηγίες

2.15. Καταστάσεις στις οποίες ο θηλασμός αντενδείκνυται

2.16. Καταστάσεις στις οποίες συνιστάται η προσωρινή διακοπή του θηλασμού

2.17. Καταστάσεις στις οποίες ο θηλασμός δεν αντενδείκνυται

2.18. Δίαιτα & τρόπος ζωής της θηλάζουσας

2.19. Η εισαγωγή συμπληρωματικών τροφών

2.20. Απογαλακτισμός

2.21. Επαναγαλακτισμός

2.22. Η πληροφόρηση σχετικά με το θηλασμό

Page 8: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 8 -

3. Επεξεργασμένα Γάλατα για Βρέφη (ΕΓαΒ)

3.1. Τι είναι το ΕΓαΒ

3.2. Κατηγορίες ΕΓαΒ

3.3. Ενδείξεις για χρήση ΕΓαΒ

3.4. Οι κίνδυνοι από την χρήση του ΕΓαΒ

3.5. Η σίτιση με ΕΓαΒ

3.6. Η ηθική αντιμετώπιση της μητέρας που αποφασίζει να μη θηλάσει

3.7. Το ΕΓαΒ ως φάρμακο

3.8. Η διάθεση του ΕΓαΒ

3.9. Κανόνες εμπορίας των ΕΓαΒ

4. Η χρήση των φαρμάκων κατά το θηλασμό

4.1. Ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων στα βρέφη: Λιγότερες από το αναμενόμενο

4.2. Γνώσεις, στάσεις και πρακτικές των επαγγελματιών υγείας

4.3. Το δίλημμα της χρήσης των φαρμάκων κατά το θηλασμό

4.4. Η μεταφορά του φαρμάκου από τη μητέρα στο βρέφος

4.5. Παράγοντες που επηρεάζουν την έκθεση του βρέφους στο μητρικό φάρμακο

4.6. Μέθοδοι για την εκτίμηση της έκθεσης του βρέφους στο μητρικό φάρμακο

4.7. Πρακτική εφαρμογή φαρμακοκινητικών δεδομένων

4.8. Γενικές αρχές στην επιλογή του φαρμάκου

4.9. Η ταξινόμηση των φαρμάκων

4.10. Πηγές τεκμηριωμένης πληροφόρησης

4.11. Συστηματική έρευνα τεκμηριωμένων πληροφοριών

4.12. Φάρμακα επαγωγείς της γαλουχίας

4.13. Φάρμακα αναστολείς της γαλουχίας

4.14. Αντενδεικνυόμενα φάρμακα

4.15. Συνήθη χρησιμοποιούμενα φάρμακα

4.16. Φαρμακευτικά φυτά

4.17. Μέταλλα & βιταμίνες

4.18. Ναρκωτικές ουσίες

4.19. Ειδικές καταστάσεις του βρέφους

5. Συνήθη προβλήματα στο θηλασμό

5.1. Επίπεδες & εισέχουσες θηλές

5.2. Επίπονες & πληγωμένες θηλές

5.3. Μυκητίαση θηλής & στήθους

5.4. Υπογαλακτία

5.5. Υπεργαλακτία

5.6. Φραγή γαλακτοφόρου πόρου

5.7. Μαστίτιδα

Page 9: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 9 -

5.8. Απόστημα

5.9. Ίκτερος

5.10. Υπογλυκαιμία

6. Ο ρόλος του φαρμακείου και του φαρμακοποιού στο θηλασμό

6.1. Ο ρόλος του φαρμακείου

6.2. Ο ρόλος του φαρμακοποιού

6.3. Απαραίτητες γνώσεις

6.4. Απαραίτητες δεξιότητες

6.5. Η εκπαίδευση του φαρμακοποιού

Παραρτήματα

1. Διεθνής Κώδικας Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος

2. Εργαλεία για τον φαρμακοποιό

3. Νεογνική & βρεφική φροντίδα

4. Βιβλιογραφία

5. Αυτοαξιολόγηση

6. Πιστοποίηση

Το εξώφυλλο του παρόντος οδηγού έχει ληφθεί από το «Guía de lactancia materna para profesionales de la salud», που

αποτελεί έκδοση της Consejería de Salud del Gobierno de La Rioja.

Page 10: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 10 -

Page 11: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 11 -

Εισαγωγή

Σήμερα η χώρα μας εμφανίζεται, στην σχετική κατάταξη, μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών με τα

μικρότερα ποσοστά αποκλειστικού θηλασμού και με τα μεγαλύτερα ποσοστά πρόωρης διακοπής του

θηλασμού. Στις αρνητικές αυτές επιδόσεις σημαντικό ρόλο, μεταξύ άλλων, διαδραματίζουν τα εξής:

Η ανεπαρκής προστασία του θηλασμού.

(από τους επαγγελματίες υγείας, τις δομές υγείας και την πολιτεία)

Η ανεπαρκής προαγωγή του θηλασμού.

(από τους επαγγελματίες υγείας, τις δομές υγείας και την πολιτεία)

Η ανεπαρκής στήριξη της θηλάζουσας μητέρας.

(από τους επαγγελματίες υγείας, τις δομές υγείας και την πολιτεία)

Η λανθασμένη αντίληψη και διαχείριση φυσιολογικών καταστάσεων, απλών

συμπτωματολογιών ή ελαφρών παθήσεων της μητέρας ή του βρέφους, σχετικών ή όχι με

το θηλασμό.

(από τους επαγγελματίες υγείας και τις θηλάζουσες μητέρες)

Η λανθασμένη αντίληψη και διαχείριση των κινδύνων που προκύπτουν για το θηλάζον

βρέφος όταν η μητέρα του λαμβάνει φάρμακα.

(των επαγγελματιών υγείας, της θηλάζουσας μητέρας, της οικογένειας)

Αξιολογώντας όμως το θηλασμό με κριτήρια:

Κλινικά

(Επηρεάζει θετικά την υγεία της μητέρας και του βρέφους)

Οικονομικά

(Μειώνει το σκέλος των εξόδων τόσο του οικογενειακού όσο και του δημόσιου προϋπολογισμού)

Ποιότητας ζωής

(Αυξάνει την αυτοπεποίθηση της μητέρας και ενδυναμώνει τον ψυχικό δεσμό ανάμεσα στη μητέρα

και το βρέφος)

Αξιολογώντας επίσης την σίτιση του βρέφους με επεξεργασμένα γάλατα, με κριτήρια:

Κλινικά

(Θέτουν σε κίνδυνο την υγεία της μητέρας και του βρέφους)

Οικονομικά

(Αυξάνουν το σκέλος των εξόδων τόσο του οικογενειακού όσο και του δημόσιου προϋπολογισμού)

Ποιότητας ζωής

(Μειώνουν την αυτοπεποίθηση της μητέρας και εμποδίζουν την ανάπτυξη ισχυρού ψυχικού δεσμού

ανάμεσα στη μητέρα και το βρέφος)

Γίνεται φανερό ότι τα μειωμένα ποσοστά θηλασμού στην χώρα μας αποτελούν όχι απλά αρνητικό

στατιστικό δείκτη, αλλά σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας, που απαιτεί για την επίλυση του ένα

ολοκληρωμένο, καλά συντονισμένο και καλά συγκροτημένο σχέδιο δράσης που θα απευθύνεται

στους επιστήμονες υγείας, στις δομές υγείας, στις μέλλουσες μητέρες, στις οικογένειες, στις τοπικές

κοινότητες και εν τέλει στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.

Τμήμα του σχεδίου δράσης θα πρέπει να εστιάζει:

Στους φαρμακοποιούς, που ως κλινικοί επιστήμονες, είναι κάτοχοι μιας ευρύτερης

υγειονομικής (κλινικής) γνώσης και μιας εξειδικευμένης φαρμακευτικής (κλινικής) γνώσης.

Page 12: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 12 -

Στους βοηθούς φαρμακείων, που ως τεχνικοί είναι κάτοχοι μιας ευρύτερης υγειονομικής

(τεχνικής) γνώσης και μιας εξειδικευμένης φαρμακευτικής (τεχνικής) γνώσης.

Στα φαρμακεία που ως αποκεντρωμένες δομές πρωτοβάθμιας υγείας, αποτελούν το μέσο

για την προσφορά υγειονομικών και ιδιαίτερα φαρμακευτικών υπηρεσιών.

Σκοπός των επιμέρους δράσεων που θα πρέπει να αναπτυχθούν είναι:

Να δώσουν στους φαρμακοποιούς τις απαραίτητες κλινικές γνώσεις για:

Την προστασία του θηλασμού.

Την προαγωγή του θηλασμού.

Την στήριξη της θηλάζουσας μητέρας.

Την αποτελεσματική και ασφαλή χρήση των φαρμάκων από την θηλάζουσα

μητέρα.

Να δώσουν στους βοηθούς φαρμακείων τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις για:

Την προστασία του θηλασμού.

Την προαγωγή του θηλασμού.

Την στήριξη της θηλάζουσας μητέρας.

Την αποτελεσματική και ασφαλή χρήση των φαρμάκων από την θηλάζουσα

μητέρα.

Να δώσουν στα φαρμακεία τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να μετατραπούν σε σημεία:

Προστασίας του θηλασμού.

Προαγωγής του θηλασμού.

Στήριξης της θηλάζουσας μητέρας.

Ορθής χρήσης των φαρμάκων κατά την περίοδο του θηλασμού.

Page 13: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 13 -

Σχετικά με τον οδηγό

Ο παρών οδηγός αποτελεί τον κορμό του εκπαιδευτικού σκέλους της πρωτοβουλίας για «Φιλικά

προς το Μητρικό Θηλασμό Φαρμακεία» η οποία είναι προϊόν της συνεργασίας της «Ελληνικής

Εταιρείας Φαρμακευτικής Πρακτικής», του «Δικτύου Δράσης για την Βρεφική Διατροφή - IBFAN

Ελλάδας» και του «Πανελληνίου Φαρμακευτικού Συλλόγου». Σχεδιάστηκε για να καλύψει τις

εκπαιδευτικές ανάγκες των φαρμακοποιών που χρειάζονται ένα μεγάλο εύρος γνώσεων σχετικών

τόσο με το θηλασμό όσο και με τη χρήση των φαρμάκων κατά την περίοδο του θηλασμού,

προκειμένου να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε θηλάζουσες μητέρες.

Ο παρών οδηγός φιλοδοξεί να μεταφέρει γνώσεις, να βοηθήσει στην εκμάθηση δεξιοτήτων και τέλος

να προκαλέσει αλλαγές σε επίπεδο φιλοσοφίας, αρχών, αξιών και οργάνωσης ώστε φαρμακοποιοί,

βοηθοί φαρμακείων και φαρμακεία να συμβάλλουν στην προστασία, προαγωγή του μητρικού

θηλασμού, την στήριξη της θηλάζουσας μητέρας και την βέλτιστη χρήση των φαρμάκων.

Διάρθρωση του οδηγού

Ο οδηγός αποτελείται από έξι κεφάλαια και τα παραρτήματα. Τα πρώτα τρία κεφάλαια παρέχουν

την απαιτούμενη πληροφόρηση και γνώση για την προστασία και προαγωγή του θηλασμού καθώς

και την στήριξη της θηλάζουσας μητέρας. Τα επόμενα δύο κεφάλαια εστιάζουν στην χρήση των

φαρμάκων από τη θηλάζουσα μητέρα και στα συνηθέστερα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με

το θηλασμό. Το τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στο ρόλο του φαρμακοποιού και του φαρμακείου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: Αποτελεί εισαγωγή στο θηλασμό και στην σύγχρονη προβληματική.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Πραγματοποιεί μια κλινική προσέγγιση του θηλασμού, της φυσιολογίας του

θηλασμού και της βιοχημείας του μητρικού γάλακτος, των σταδίων του θηλασμού, των

καταστάσεων στις οποίες ενδείκνυται και αντενδείκνυται ο θηλασμός.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: Καλύπτει το θέμα των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος, της σύστασης και

ταξινόμησης τους, των ενδείξεων για την χρήση τους, των απαραίτητων πληροφοριών που

θα πρέπει να τα συνοδεύουν, των προβλημάτων που μπορεί να ανακύψουν από την χρήση

τους και των κανόνων εμπορίας τους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: Είναι αφιερωμένο στην αποτελεσματική και ασφαλή χρήση των φαρμάκων

από την θηλάζουσα μητέρα. Αναλύει το δίλημμα της χρήσης των φαρμάκων κατά την

περίοδο του θηλασμού καθώς και τις επικρατούσες στάσεις και συμπεριφορές. Επεξηγεί την

μεταφορά του φαρμάκου από την μητέρα στο βρέφος και τα κριτήρια για την επιλογή του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: Εστιάζει στα συνήθη προβλήματα υγείας που σχετίζονται με το θηλασμό.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: Συνοψίζει το ρόλο του φαρμακείου και του φαρμακοποιού στο θηλασμό και

τις προϋποθέσεις για την επιτυχημένη πραγμάτωση τους.

Η συγγραφή του οδηγού

Η συγγραφή του οδηγού έγινε από τον Βασίλη Μπιρλιράκη, φαρμακοποιό με μεταπτυχιακή

ειδίκευση στην φαρμακευτική φροντίδα και φαρμακοθεραπεία. Πολύτιμη επιστημονική βοήθεια

προσέφερε η φαρμακοποιός Κωνσταντίνα Γιαννιώτη και ο παιδίατρος – πιστοποιημένος σύμβουλος

γαλουχίας (IBCLC) Στέλιος Παπαβέντσης.

Επιστημονική επίβλεψη

Ο οδηγός επιβλέφτηκε και εγκρίθηκε από την Επιστημονική Επιτροπή του «Δικτύου Δράσης για τη

Βρεφική Διατροφή - IBFAN Ελλάδας»

Page 14: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 14 -

Page 15: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 15 -

Κεφάλαιο 1ο

Ο Θηλασμός

Page 16: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 16 -

Page 17: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 17 -

1.1 Ο θηλασμός στην ιστορία

Το παρών άρθρο αποτελεί, στο μεγαλύτερο μέρος του, σύνοψη του άρθρου «Nursing Times» του Paul Doolan που

δημοσιεύτηκε στο History Today τον Δεκέμβριο του 2008.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, μέχρι την εκβιομηχάνιση των κοινωνιών, η μητέρα

είχε μόνον μια επιλογή προκειμένου να διατηρήσει στη ζωή βρέφος της. Η επιλογή αυτή ήταν να του

δώσει ανθρώπινο γάλα είτε αυτό προέρχονταν από την ίδια (μητρικός θηλασμός), είτε από άλλη

γυναίκα (θετός θηλασμός).

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι αναγνώρισαν την ζωτική σημασία του μητρικού θηλασμού και του προσέδωσαν

ιερή φύση. Οι εικόνες της θεάς Ίσιδας που θηλάζει τον γιό της Ώρο κατά την γέννηση, την στέψη και

τον επίγειο θάνατο του είναι ευρύτατα διαδεδομένες. Σε κάθε μία από αυτές τις κρίσιμες στιγμές

είναι το μητρικό γάλα που θα του προσφέρει πνευματική τροφή και θα του προσδώσει την

αθανασία.

Η αντίληψη της εξαιρετικής σπουδαιότητας και της ιερής φύσης του μητρικού γάλακτος θα περάσει

στην αρχαία Ελλάδα και στην συνέχεια στην αρχαία Ρώμη, γεγονός που αποδεικνύεται και από το

πλήθος των αγαλματιδίων που αναπαριστούν θεές, όπως η Δήμητρα, η Γαία και η Ήρα, ως

θηλάζουσες μητέρες.

Βέβαια στις παραπάνω τρείς ιστορικές περιόδους (αλλά και στην συνέχεια), τα βρέφη ναι μεν

θρέφονταν με μητρικό γάλα, αλλά αυτό δεν ήταν πάντα της μητέρας τους. Οι μητέρες που ανήκαν

στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις συνήθιζαν να προσλαμβάνουν τροφούς (παραμάνες) προκειμένου

να θηλάσουν τα παιδιά τους. Σε αντίθεση φυσικά με τις μητέρες των μεσαίων και κατωτέρων

κοινωνικών τάξεων που αναλάμβαναν οι ίδιες τον θηλασμό των παιδιών τους.

Τα παιδιά των φαραώ λοιπόν, τα θήλαζε τροφός, η οποία έχαιρε τόσο μεγάλης εκτίμησης ώστε τα

δικά της παιδιά και τα παιδιά των φαραώ να θεωρούνται αδέλφια εκ γάλακτος. Στην Σπάρτη δε, οι

βασίλισσες θήλαζαν μοναχά τον πρωτότοκο γιό τους ο οποίος και προορίζονταν να κληρονομήσει το

θρόνο ενώ τα υπόλοιπα παιδιά της βασίλισσας τα θήλαζαν κοινές θνητές. Ο Πλάτωνας στο έργο του

«Πολιτεία» υποστηρίζει ότι η υπακοή στο κράτος θα πρέπει να ενισχυθεί με την συγκέντρωση όλων

των βρεφών σε δημόσιους βρεφονηπιακούς σταθμούς όπου θα θηλάζονται από τροφούς. Στην Ρώμη

οι πλούσιες οικογένειες συνήθιζαν να χρησιμοποιούν Ελληνίδες μητέρες και αργότερα χριστιανές

σκλάβους για τον θηλασμό των παιδιών τους.

Ήταν τόσο μεγάλη η έκταση που είχε πάρει ο θεσμός της παραμάνας κατά την αρχαιότητα ώστε

σημαίνοντα πρόσωπα, όπως ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος, ο Κικέρωνας και ο Τάκιτος, να

καταδικάσουν την συγκεκριμένη πρακτική. Θεωρούσαν καθήκον της μητέρας να θηλάσει τα παιδιά

της. Αυτός ο πρώτος οικογενειακός δεσμός αγάπης θα εξελισσόταν σε αγάπη για την πατρίδα και σε

προθυμία του ατόμου να κάνει το καθήκον του προς αυτήν. Η άρνηση της μητέρας να θηλάσει τα

παιδιά της αποτελούσε ένδειξη παρακμής και έθετε σε κίνδυνο τη σταθερότητα της κοινωνίας.

Στα βυζαντινά χρόνια, σύμφωνα με αναφορές του Αέτιου και του Ορειβάσιου, θεωρούσαν το πύαρ

(πρωτόγαλα) ακατάλληλο για τα νεογνά και γι’ αυτό τους χορηγούσαν μέλι ως βασική τροφή.

Ιδανικά ο θηλασμός έπρεπε να ξεκινήσει μεταξύ της 3ης

και 5ης

ημέρας. Στο βυζάντιο ο θηλασμός

συνδέθηκε με το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο της μητέρας, με τις γυναίκες της αριστοκρατίας να

προσλαμβάνουν μία ή περισσότερες τροφούς για τον θηλασμό των παιδιών τους. Την εποχή αυτή, οι

γιατροί άρχισαν να περιγράφουν την τεχνική του θηλασμού και τόνιζαν τα πλεονεκτήματα του,

ιδιαίτερα για τα νεογνά μικρού σωματικού βάρους κατά τη γέννηση. Δεν ενθάρρυναν την πρόωρη

Page 18: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 18 -

εισαγωγή άλλων τροφών στο βρεφικό διαιτολόγιο και καθόριζαν την ιδανική διάρκεια θηλασμού

στους 20 με 24 μήνες, με σταδιακό απογαλακτισμό.

Στις αρχές της 2ης

χιλιετίας, στην δυτική Ευρώπη, εντάθηκε η λατρεία της Παρθένου Μαρίας με αυτό

να φαίνεται πιο ξεκάθαρα στην διάκοσμο των καθεδρικών ναών γοτθικού ρυθμού που αφιερώνονται

σε αυτήν. Από τα τέλη του 13ου

αιώνα, μεταξύ των διαφόρων αναπαραστάσεων της Παρθένου

Μαρίας, κυριαρχεί η επονομαζόμενη «Maria Lactans» («Θηλάζουσα Μαρία»), που εμφανίζει την

Παναγία με το ένα στήθος της πλήρως εκτεθειμένο να θηλάζει τον Ιησού. Η δημοτικότητα των

εικόνων της «Maria Lactans», σε μια εποχή πολέμων και εξάπλωσης της βουβωνικής πανώλης,

πιθανά να αποτελούσε την αντικειμενοποίηση της μεγαλύτερης προσωπικής και συλλογικής αγωνίας

της εποχής, που δεν είναι άλλη από την αγωνία για επαρκή και ασφαλή σίτιση.

Παρά το γεγονός ότι το μητρικό γάλα ήταν καλό για το Θείο Βρέφος, αυτό δεν ήταν αρκετό για να

πείσει τον καθένα. Η ευρωπαϊκή αριστοκρατία συνέχισε να ευνοεί τον θεσμό της τροφού καθώς

επέτρεπε στις συζύγους να τεκνοποιούν πιο σύντομα και στους συζύγους να ικανοποιούν τις

ερωτικές τους επιθυμίες. Ήταν κοινή η πεποίθηση της εποχής πως η ερωτική πράξη κατά την περίοδο

της γαλουχίας θα μπορούσε να επιμολύνει το μητρικό γάλα και να βλάψει το παιδί.

Σπουδαίοι ανθρωπιστές όπως ο Φραντσέσκο Μπάρμπαρο και ο Εράσμους προσπάθησαν να

ενθαρρύνουν τις μητέρες να θηλάσουν τα βρέφη τους, ενώ στον καμβά σπουδαίων ζωγράφων όπως

ο Τιντορέτο και ο Ρούμπενς συχνά απεικονίστηκαν θηλάζουσες μητέρες.

Την ίδια εποχή, οι γυναίκες, χάριν της καλύτερης παιδείας που λάμβαναν και των πρώτων βημάτων

που έκαναν σε ζητήματα χειραφέτησης, άρχισαν διστακτικά να συμμετέχουν στον διάλογο περί

θηλασμού.

Στις αρχές του δέκατου έβδομου αιώνα, η κοντέσα του Λίνκολν, κατά παράβαση των συνηθειών που

είχαν οι γυναίκες της κοινωνικής της τάξης, δημοσίευσε μια εργασία στην οποία καλεί όλες τις

μητέρες να θηλάζουν τα παιδιά τους. Ενώ το 1658 η σύζυγος του κόμη του Μάντσεστερ ανακοινώνει

στην ταφόπλακα της ότι κατά τη διάρκεια της ζωής της μπόρεσε να θηλάσει επτά από τα παιδιά της.

Στα μέσα του 18ου

αιώνα, ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ, θα προπαγανδίσει την ιδέα του μητρικού θηλασμού,

θα επιτεθεί στους αριστοκράτες για την επιλογή τους να προσλαμβάνουν τροφούς και θα ασκήσει

κριτική στον Πλάτωνα για την υπεροχή που έδινε στο κράτος έναντι της οικογένειας, θέτοντας

ρητορικά το ερώτημα «Μπορεί ο πατριωτισμός να ευδοκιμήσει έξω από την μικρογραφία της

πατρίδας που είναι το σπίτι;» θέτοντας φυσικά στο επίκεντρο του σπιτιού την θηλάζουσα μητέρα και

το παιδί, τους οποίους προστατεύει με την δύναμη του ο πατέρας.

Λίγα χρόνια αργότερα μια νέα γενιά επαναστατών θα σαρώσει την Γαλλική μοναρχία και θα φέρει

στο προσκήνιο νέες αξίες όπως η αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση, η ισότητα έναντι του νόμου,

αλλά και ο μητρικό θηλασμός. Η άρνηση θηλασμού θα αποτελεί πλέον ένδειξη αριστοκρατίας και

κατ’ επέκταση παρακμής.

Είναι χαρακτηριστικό το έργο του Γάλλου πολιτικού ακτιβιστή και καλλιτέχνη Ονορέ Ντομιέ, στο

οποίο απεικονίζει την Γαλλική Δημοκρατία σαν μια ισχυρή γυναίκα, που με αυτοπεποίθηση κρατά

την Γαλλική σημαία, ενώ δύο υγιή παιδιά θηλάζουν από τα στήθη της και ένα τρίτο παιδί κάθεται

στα πόδια της, διαβάζοντας ένα βιβλίο. Η αλληγορία είναι εμφανής: η Γαλλική Δημοκρατία, όπως μια

καλή μητέρα, θα θρέψει με το μητρικό γάλα και με την γνώση το σώμα και το μυαλό των πολιτών

της.

Την ίδια εποχή η Μαρία Βόλστονκραφτ, δημοσιεύει το «Υπεράσπιση των Δικαιωμάτων της Γυναίκας»

που αποτελεί ένα από τα ιδρυτικά κείμενα του σύγχρονου φεμινισμού. Στο έργο της υποστηρίζει τον

Page 19: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 19 -

μητρικό θηλασμό, αλλά όχι για τους ίδιους λόγους που το κάνει ο Ρουσσώ. Μια γυναίκα θα πρέπει

να θηλάσει το παιδί της, όχι επειδή είναι βιολογικά προγραμματισμένη, ούτε γιατί έτσι θα αποδείξει

την πολιτική της αρετή, αλλά επειδή έχει το δικαίωμα να το πράξει.

Στα τέλη του 18ου

αιώνα το δίλημμα μεταξύ μητρικού θηλασμού και θετού θηλασμού αποτελούσε

ουσιαστικά παρελθόν. Για πρώτη φορά το θηλάζον στήθος και το μητρικό γάλα είχαν αποκτήσει

ανταγωνιστή, που ήταν αντίστοιχα το μπιμπερό και το επεξεργασμένο γάλα για βρέφη.

Αρχικά, τα επεξεργασμένα γάλατα για βρέφη (ΕΓαΒ) δημιουργήθηκαν για να βοηθήσουν παιδιά τα

οποία δεν μπορούσαν να θηλάσουν. Όμως, η εφεύρεση της πλαστική θηλής και του πλαστικού

μπουκαλιού, μαζί με την ανάπτυξη του συμπυκνωμένου γάλακτος συνέπεσε με την αύξηση της

ημερήσιας παραγωγής γάλακτος που οδήγησε τους παραγωγούς να ψάξουν για νέες αγορές.

Ήδη την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα υπήρχαν εταιρείες που παρήγαγαν επεξεργασμένο

γάλα για βρέφη σε σκόνη (από μη ανθρώπινο γάλα) και τροφοδοτούσαν τις αγορές σε παγκόσμιο

επίπεδο. Στα μέσα του εικοστού αιώνα το σύνολο των νοσοκομείων στις ΗΠΑ και την Μεγάλη

Βρετανία, χορηγούσαν στα νεογνά επεξεργασμένα γάλατα και στις μητέρες αντί-γαλακταγωγά

φάρμακα.

Έχοντας κατακτήσει τον σύγχρονο βιομηχανικό κόσμο, οι παραγωγοί επεξεργασμένου γάλακτος για

βρέφη έστρεψαν την προσοχή τους στις αγορές φτωχότερων χώρων, με αποτέλεσμα η μείωση του

μητρικού ή θετού θηλασμού που αρχικά παρατηρήθηκε μόνον στον δυτικό κόσμο να έχει εξαπλωθεί

τώρα και στον υπόλοιπο κόσμο.

Μόλις στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 υπήρξε εκ νέου στροφή προς τον θηλασμό, αφού

άρχισαν σταδιακά να γνωστοποιούνται στο ευρύ κοινό τα θετικά αποτελέσματα για το βρέφος και

την μητέρα.

Το 1956 επτά γυναίκες από το Ιλινόις, θορυβημένες από τη σταθερή μείωση των ποσοστών

θηλασμού, ιδρύσαν την «La Leche League» η οποία στη συνέχεια θα εξελιχθεί σε ένα διεθνή

οργανισμό γυναικών που εθελοντικά βοηθούν σε ζητήματα θηλασμού τις μητέρες που επιλέγουν να

θηλάσουν.

Το 1979 ιδρύεται το Διεθνές Δίκτυο Δράσης για την Βρεφική Διατροφή (IBFAN) προκειμένου να

συστηματοποιηθεί η εκστρατεία ενάντια στις ανήθικες εμπορικές πρακτικές που εφαρμόζουν οι

εταιρείες παραγωγής βρεφικών γαλάτων.

Το 1981 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και η UNICEF συνέταξαν τον Διεθνή Κώδικα

Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος που υιοθετήθηκε από την Παγκόσμια Συνέλευση

Υγείας ως ελάχιστο προαπαιτούμενο για την προστασία των βρεφών.

Ο εικοστός αιώνας ήταν μοναδικός υπό την έννοια ότι, για πρώτη φορά στην ιστορία, έγινε

πραγματικότητα η αντικατάσταση του μητρικού γάλακτος ως πηγή διατροφής των βρεφών. Ήταν

επίσης μοναδικός εξαιτίας του ότι, οι μητέρες που εμφάνιζαν τις περισσότερες πιθανότητες να

συνεχίσουν να θηλάζουν τα παιδιά τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ήταν αυτές με

υψηλότερο μορφωτικό και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο.

Page 20: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 20 -

1.2 Ο ρόλος του θηλασμού

Το παρών άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο «Επιστροφή στον μητρικό θηλασμό: Οδηγός επιβίωσης για γονείς &

επαγγελματίες υγείας» του παιδιάτρου και πιστοποιημένου συμβούλου γαλουχίας Στέλιου Παπαβέντση.

Ο θηλασμός παίζει τουλάχιστον έξι σημαντικούς ρόλους:

Το ρόλο της άμυνας: Θωρακίζει το βρέφος με αντισώματα, κύτταρα, αντιφλεγμονώδεις

παράγοντες, ένζυμα όπως η λυσοζύμη καθ’ όλη τη διάρκεια της γαλουχίας και όχι μόνο

κατά τους πρώτους μήνες της.

Το ρόλο της προαγωγής της ανάπτυξης του παιδιού: Το γάλα της μητέρας είναι γεμάτο με

αυξητικούς παράγοντες και ορμόνες που συμπληρώνουν με φυσιολογικό τρόπο τα ανώριμα

συστήματα του βρέφους και τα ωθούν σε μια ταχύτερη και πληρέστερη ανάπτυξη. Το μωρό

που θηλάζει ωριμάζει σε όλους τους τομείς με τρόπο εντυπωσιακό, σε σύγκριση με εκείνο

που πίνει επεξεργασμένο γάλα αγελάδας για βρέφη. Πουθενά δε φαίνεται η διαφορά πιο

έντονα από τη νοητική ανάπτυξη όπου, ήδη από την ηλικία των 6 μηνών, τα βρέφη που

θηλάζουν έχουν πιθανότητα για υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης κατά μέσο όρο πέντε

μονάδες.

Το ρόλο της συναισθηματικής κάλυψης: Η πράξη του θηλασμού έχει ίση σημασία με το

μητρικό γάλα αυτό καθ’ εαυτό. Η φύση προέβλεψε το ανθρώπινο μικρό να παρηγορείται

στο στήθος της μάνας του όταν χτυπήσει, όταν φοβηθεί, όταν αρρωστήσει και νοσηλευτεί

στο νοσοκομείο. Μητέρα και βρέφος συνθέτουν μια δυάδα δεμένη, αρμονική, σε

συνδιαλλαγή και συνεχή αλληλεπίδραση. Το πιπίλισμα στο στήθος, ο μη θρεπτικός

θηλασμός, έχει μεγάλη σημασία και δεν είναι κάτι αχρείαστο. Καλύπτει τις συναισθηματικές

ανάγκες του παιδιού κάθε στιγμή, προσφέρει ασφάλεια και δίνει το καλύτερο στοματικό

ερέθισμα κατά την περίοδο της έντονης ενασχόλησης του βρέφους με το στόμα του.

Αντίθετα, αχρείαστη και επιβλαβής για την υγεία είναι η τεχνητή συνήθεια της πιπίλας με

την οποία οι γονείς στον δυτικό κόσμο προσπαθούν να υποκαταστήσουν μια από τις

φυσιολογικές λειτουργίες του μητρικού θηλασμού. Καμία πιπίλα δεν θα προσφέρει ποτέ τη

μητρότητα και την αγάπη της θηλής της μητέρας.

Το ρόλο του παιχνιδιού: Το μωρό παίζει με χαρά στο στήθος της μητέρας του. Πρόκειται για

παιχνίδι πολύ καλύτερο και ωφελιμότερο από το πιο ακριβό παιχνίδι της αγοράς. Έχετε

παρατηρήσει ένα νήπιο που θηλάζει τη μητέρα του; Παίρνει τη ρώγα στο στόμα

τραγουδώντας ταυτόχρονα. Βγαίνει έξω, τη χαϊδεύει με το χεράκι του απαλά. Κοιτάζει τη

μαμά ρίχνοντας της ένα χαμόγελο. Ξαναρχίζει το πιπίλισμα με το μάτι στραμμένο στην

αδελφή του. Αλλάζει στάση στριφογυρίζοντας. Ένα ατέλειωτο παιχνίδι πάνω στο στήθος με

συνεχή αλληλεπίδραση, βαθιά συναισθηματική κάλυψη, επικοινωνία και κατάλληλα

ερεθίσματα. Η καλύτερη παιδική χαρά για το παιδί, έτσι που μαθαίνει να ελέγχει το σώμα

του σε ικανοποιητικό βαθμό.

Το ρόλο της ενυδάτωσης: Το μητρικό γάλα είναι το νερό για το βρέφος, κυρίως για τους

πρώτους έξι μήνες, αλλά και αργότερα. Περιέχει 90% νερό, επαρκεί πλήρως για την

ενυδάτωση του μωρού, ακόμα και σε συνθήκες καύσωνα.

Το ρόλο της θρέψης: Προσφέρει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία για τους πρώτους

έξι μήνες. Παίζει σημαντικό ρόλο στη θρέψη του παιδιού κι έπειτα, όταν καλύπτει το 30-

40% των θερμιδικών αναγκών του μωρού έως 1 έτους, το 20-30% των θερμιδικών αναγκών

του νηπίου 1-2 ετών. Αποτελεί φαγητό ανώτερης ποιότητας από οποιοδήποτε

επεξεργασμένο γάλα αγελάδας για βρέφη (ΕΓΑΒ) ή φρέσκο αγελαδινό γάλα, γιατί όλα τα

συστατικά του είναι εύπεπτα, χρήσιμα και σε ισορροπία μεταξύ τους, σε αντίθεση με ότι

συμβαίνει με τα ΕΓΑΒ.

Page 21: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 21 -

1.3 Οφέλη του θηλασμού

Βασιζόμενοι στις πλέον σύγχρονες και τεκμηριωμένες, μελέτες και ανασκοπήσεις μελετών,

προκύπτει ότι ο θηλασμός (συγκρινόμενος με τα επεξεργασμένα γάλατα για βρέφη) προσφέρει μια

σειρά πλεονεκτημάτων στο βρέφος, στην μητέρα, στην οικογένεια, στο σύστημα υγείας, στην

πολιτεία και στο οικοσύστημα. Μάλιστα τα πλεονεκτήματα αυτά φαίνεται να είναι

«δοσοεξαρτώμενα», επηρεαζόμενα θετικά από την αποκλειστικότητα του θηλασμού και την

διάρκεια του.

1.3.1 Οφέλη του θηλασμού για τα βρέφη

Τα βρέφη που θηλάζουν εμφανίζουν μειωμένο κίνδυνο για:

Λοιμώξεις του αυτιού (μέσες ωτίτιδες)

Λοιμώξεις του αναπνευστικού

Λοιμώξεις του ουροποιητικού

Λοιμώξεις του γαστρεντερικού

Μηνιγγίτιδα

Νόσο του Crohn & Νεκρωτική εντεροκολίτιδα

Άσθμα

Ατοπική δερματίτιδα

Παχυσαρκία

Διαβήτη Τύπου Ι & Διαβήτη Τύπου ΙΙ

Σύνδρομο αιφνιδίου βρεφικού θανάτου

Παιδικό καρκίνο (λευχαιμία & λέμφωμα)

Τέλος διαπιστώθηκε ότι τα θηλάζοντα βρέφη έχουν καλύτερη ψυχοκινητική ανάπτυξη και

υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης.

1.3.2 Οφέλη του θηλασμού για την μητέρα

Οι μητέρες που θηλάζουν τα βρέφη τους εμφανίζουν μειωμένο κίνδυνο για:

Αιμορραγία μετά τον τοκετό

Επιλόχειο κατάθλιψη

Καρκίνο του μαστού, των ωοθηκών & του ενδομητρίου

Οστεοπόρωση & κατάγματα του ισχίου μετά την εμμηνόπαυση

Ρευματοειδή αρθρίτιδα

Καρδιαγγειακές νόσους

Στις μητέρες που θηλάζουν παρατηρείται:

Προστασία των αποθεμάτων σιδήρου μέσω της απουσίας της έμμηνου ρήσης

Αναστολή της αναπαραγωγικής διαδικασίας για το πρώτο χρονικό διάστημα (6 μήνες)

Γρήγορη επαναφορά της μήτρας στην προ εγκυμοσύνης κατάσταση

Γρήγορη επαναφορά του σωματικού βάρους στα προ εγκυμοσύνης επίπεδα

Τέλος διαπιστώθηκε ότι ο επιτυχημένος αποκλειστικός θηλασμός αυξάνει την αυτοπεποίθηση της

μητέρας, μειώνει το άγχος και ενδυναμώνει τον ψυχικό δεσμό ανάμεσα στη μητέρα και το βρέφος.

Page 22: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 22 -

1.3.3 Οφέλη του θηλασμού για την οικογένεια, το σύστημα υγείας και την πολιτεία

Το όφελος για την οικογένεια έγκειται στο ότι δεν υπάρχει ανάγκη αγοράς επεξεργασμένου

γάλακτος και των εξαρτημάτων για την προετοιμασία του, αλλά και στην μειωμένη νοσηρότητα του

βρέφους και της μητέρας με συνέπεια να μειώνονται τα έξοδα της οικογένειας για υπηρεσίες υγείας.

Το σύστημα υγείας εξοικονομεί (και ταυτόχρονα απελευθερώνει) σημαντικό ποσοστό πόρων

(ανθρώπινων και μη) χάριν την μειωμένης νοσηρότητας που εμφανίζουν τα βρέφη και οι μητέρες

που θηλάζουν. Ο μειωμένος επιπολασμός κοινών και μακροχρόνιων νόσων συνεπάγεται:

Μειωμένες επισκέψεις στον ιατρό

Μειωμένες συνταγογραφήσεις φαρμάκων

Μειωμένες επισκέψεις στο νοσοκομείο

Μειωμένη νοσηλεία & μειωμένη ανάγκη χειρουργείων

Το όφελος της πολιτείας (πέρα των ανωτέρω) έγκειται στο ότι η μειωμένη νοσηρότητα βρεφών και

μητέρων συνεπάγεται μείωση απουσιών των εργαζομένων μητέρων λόγω ασθένειας από την

εργασία τους, συμβάλλοντας στην αύξηση της παραγωγικότητας και του οικονομικού οφέλους

ιδιωτικών και δημόσιων υπηρεσιών.

Τέλος, το μητρικό γάλα είναι η πλέον οικολογική τροφή. Παράγεται και διατίθεται χωρίς την

παραμικρή κατανάλωση ενεργειακών πόρων. Ο θηλασμός είναι φιλικός προς το περιβάλλον, καθώς

περιορίζονται τα πλαστικά και άλλα απορρίμματα που παράγονται από τη χρήση των κουτιών και

των μπουκαλιών του επεξεργασμένου γάλακτος.

Page 23: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 23 -

1.4 Στατιστικά στοιχεία

Το παρόν τμήμα του οδηγού παρέχει στατιστικές πληροφορίες που βοηθούν τον αναγνώστη να

διαπιστώσει το μέγεθος του προβλήματος στην χώρα μας, αλλά και να κατανοήσει τους παράγοντες

που επηρεάζουν την έναρξη, συνέχιση και διακοπή του θηλασμού. Βασικές πηγές πληροφόρησης

αποτέλεσαν, η βάση δεδομένων του Ευρωπαϊκού Τμήματος του ΠΟΥ και η Εθνική Μελέτη

Συχνότητας και Προσδιοριστικών Παραγόντων Μητρικού Θηλασμού που δημοσιεύθηκε το 2009 από

το Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού.

1.4.1 Επιδημιολογία του θηλασμού στην Ελλάδα

Τα ποσοστά αποκλειστικού θηλασμού* στους πρώτους 6 μήνες** της ζωής του βρέφους

παρουσιάζουν μεγάλες διακυμάνσεις στον Ευρωπαϊκό χώρο.

*Αποκλειστικός Θηλασμός / exclusive breastfeeding: το βρέφος λαμβάνει μόνο μητρικό γάλα. Δεν

λαμβάνει κανένα άλλο υγρό (π.χ. νερό, χαμομήλι, τσάι, υποκατάστατο μητρικού γάλακτος κ.α.) ή

στερεό, με μόνη εξαίρεση βιταμίνες ή φάρμακα.

** Έξι μήνες είναι η προτεινόμενη περίοδος αποκλειστικού θηλασμού από τον ΠΟΥ, την UNICEF και

την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής. Εν συνεχεία προτείνεται η συνέχιση του θηλασμού

τουλάχιστον έως και την ολοκλήρωση του 2ου

έτους της ζωής του βρέφους με σταδιακή εισαγωγή

στερεών τροφών.

Πρωταθλήτριες φαίνεται να είναι οι Νορβηγίδες μητέρες οι οποίες θηλάζουν αποκλειστικά τα παιδιά

τους στην γέννηση σε ποσοστό που προσεγγίζει το 100%, στους 6 μήνες κατά 80% και στους 12

μήνες κατά 40%.

Αντίθετα στην χώρα μας τα αντίστοιχα ποσοστά είναι εξαιρετικά χαμηλά και την κατατάσσουν στις

τελευταίες θέσεις της σχετικής κατάταξης.

Σύμφωνα λοιπόν με τα στοιχεία του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού:

Το 89% των εγκύων έχει ήδη αποφασίσει να θηλάσει το παιδί προ της γέννησης του.

Το 88% των νέων μητέρων ξεκινά τον θηλασμό του παιδιού μετά την γέννηση του.

Όσον αφορά τον αποκλειστικό θηλασμό:

Την πρώτη ημέρα της ζωής θήλασε αποκλειστικά το 41% των νέων μητέρων.

Στο τέλος του 1ου

μήνα συνέχιζε τον αποκλειστικό θηλασμό το 20,7%

Στο τέλος του 3ου

μήνα συνέχιζε τον αποκλειστικό θηλασμό το 11,1%

Στο τέλος του 6ου

μήνα συνέχιζε τον αποκλειστικό θηλασμό το 0,9%

Όσον αφορά τον θηλασμό συνολικά, ανεξάρτητα αν αυτός είναι αποκλειστικός ή μη:

Την πρώτη ημέρα της ζωής θήλασε το 87,9% των νέων μητέρων.

Στο τέλος της 1ης

εβδομάδας συνέχιζε τον θηλασμό το 82,9%

Στο τέλος του 1ου

μήνα συνέχιζε τον θηλασμό το 60,2%

Στο τέλος του 3ου

μήνα συνέχιζε τον θηλασμό το 39,4%

Στο τέλος του 6ου

μήνα συνέχιζε τον θηλασμό το 22,0%

Συνοψίζοντας μπορούμε να δούμε ότι στην χώρα μας, θήλαζαν αποκλειστικά στους 6 μήνες μόνο το

0,9% των νέων μητέρων. Ακόμα και ο θηλασμός συνολικά, που μπορεί να είναι μερικός και να

αποτελεί μικρό μέρος του γάλακτος που λαμβάνει το βρέφος, ήταν μόλις 22% στους 6 μήνες και 6%

στους 12 μήνες.

Page 24: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 24 -

1.4.2 Παράγοντες που σχετίζονται με το θηλασμό στην Ελλάδα

Στη συνέχεια περιγράφεται η συσχέτιση του μητρικού θηλασμού, αποκλειστικού ή μη, με βασικές

μεταβλητές, που μπορεί να συνιστούν προσδιοριστικούς παράγοντες του μητρικού θηλασμού.

Ηλικία της μητέρας: Παρατηρείται μέτρια αύξηση του αποκλειστικού θηλασμού όσο

αυξάνει η ηλικία της μητέρας.

Χώρα καταγωγής της μητέρας: Η χώρα καταγωγής της μητέρας συνδέεται με τη διάρκεια

του θηλασμού και όχι με τον αποκλειστικό θηλασμό (τον 6ο μήνα ζωής συνέχισαν να

θηλάζουν το 51% των Αλβανίδων και μόνο το 19% των Ελληνίδων).

Μορφωτικό επίπεδο της μητέρας: Μητέρες που έχουν ανώτατη εκπαίδευση έχουν

μεγαλύτερη πιθανότητα να θηλάζουν αποκλειστικά τους πρώτους μήνες σε σχέση με

μητέρες που τελείωσαν το δημοτικό.

Μορφωτικό επίπεδο του πατέρα: Όσο αυξάνει το επίπεδο εκπαίδευσης του πατέρα, τόσο

μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα, η μητέρα να θηλάσει αποκλειστικά και να διαρκέσει

μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ο θηλασμός.

Οικογενειακό εισόδημα: Όσο υψηλότερο είναι το οικογενειακό εισόδημα τόσο μεγαλύτερη

είναι η πιθανότητα, η μητέρα να θηλάσει αποκλειστικά και να διαρκέσει μεγαλύτερο

χρονικό διάστημα ο θηλασμός.

Κάπνισμα: Υπάρχει σημαντική αρνητική συσχέτιση του αποκλειστικού θηλασμού και της

διάρκειας του θηλασμού με το κάπνισμα της μητέρας.

Προηγούμενη εμπειρία θηλασμού: Η προηγούμενη εμπειρία θηλασμού και η πρόθεση της

μητέρας προγεννητικά να θηλάσει το μωρό αποτελούν προγνωστικούς δείκτες της

συνέχισης του αποκλειστικού θηλασμού και του θηλασμού γενικά. Όλες οι γυναίκες που

δεν είχαν θηλάσει το προηγούμενο παιδί για τουλάχιστον 1 μήνα, δε θήλαζαν το νέο παιδί.

Χαρακτηριστικά του παιδιού:

Το φύλο του παιδιού και η σειρά γέννησης του παιδιού στην οικογένεια είναι

ανεξάρτητα με την έκβαση του θηλασμού.

Τα πρόωρα και τα νεογνά κάτω των 2.5 κιλών τείνουν να θηλάζουν πολύ πιο

σπάνια στην Ελλάδα.

Τα νεογνά που εισάγονται στην Μονάδα Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών (ΜΕΝΝ)

εμφανίζουν μειωμένα ποσοστά αποκλειστικού θηλασμού.

Ενδονοσοκομειακά γεγόνοτα:

Το είδος του τοκετού δείχθηκε ότι σχετίζεται με το θηλασμό. Οι γυναίκες που

γέννησαν με φυσιολογικό τοκετό έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα (σε σύγκριση με

τις γυναίκες που γέννησαν με καισαρική) να θηλάσουν αποκλειστικά και να

συνεχίσουν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα τον θηλασμό.

Γυναίκες που κατά την καισαρική έκαναν χρήση περιοχικής αναισθησίας έχουν

μεγαλύτερες πιθανότητες (σε σύγκριση με τις γυναίκες που γέννησαν με καισαρική,

αλλά έκαναν χρήση γενικής αναισθησίας) να θηλάσουν αποκλειστικά και να

συνεχίσουν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα τον θηλασμό.

Γυναίκες που τους δίνεται το βρέφος την πρώτη ώρα από τον τοκετό για να το

θηλάσουν έχουν περίπου διπλάσια συχνότητα αποκλειστικού θηλασμού τον 1ο

μήνα σε σχέση με αυτές που ξεκινούν να θηλάζουν αργότερα.

Ο θηλασμός συνεχίζει να είναι σημαντικά υψηλότερος τόσο τον 3ο, όσο και τον 6ο

μήνα ζωής για τα βρέφη που έχουν θηλάσει από την 1η ώρα της ζωής τους.

Τα ποσοστά του αποκλειστικού μητρικού θηλασμού και της διάρκειας του

θηλασμού είναι βελτιωμένα όταν το νεογνό βρίσκεται συνεχώς στο ίδιο δωμάτιο

με τη μητέρα (Rooming-In / Συνδιαμονή μητέρας – νεογνού) και όταν απουσιάζει η

προώθηση του επεξεργασμένου γάλακτος για βρέφη από τα νοσοκομεία.

Page 25: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 25 -

Γυναίκες που ρωτήθηκαν αν βοηθήθηκαν από το προσωπικό του νοσοκομείου για

τα προβλήματα που αντιμετώπισαν με το θηλασμό, περίπου μία στις τρεις

απάντησε αρνητικά.

ΜΗ χρήση πιπίλας: Η μη χρήση της πιπίλας βρέθηκε ότι συνδέεται ισχυρά με το θηλασμό.

Το 33% των βρεφών που δεν χρησιμοποίησαν πιπίλα θήλαζαν αποκλειστικά τον 1ο μήνα,

ενώ από αυτά που χρησιμοποίησαν πιπίλα μόνο το 17%. Εξίσου ή περισσότερο αρνητικά

συσχετίστηκε η χρήση της πιπίλας με το θηλασμό τον 3ο (64% έναντι 31%) και 6ο μήνα (46%

έναντι 14%).

1.4.3 Αίτια μη επιλογής του θηλασμού

Περίπου μία στις δέκα γυναίκες στην Ελλάδα δεν θήλασαν καθόλου. Βασικοί λόγοι που

αναφέρθηκαν από τις μητέρες για την απόφαση αυτή ήταν:

Προηγούμενη αρνητική εμπειρία: Το 70% περίπου των γυναικών που επέλεξαν να μην

θηλάσουν, επικαλέστηκαν ως αιτία την προηγούμενη αρνητική εμπειρία στο θηλασμό.

Άλλες αιτίες: Το 30% περίπου των γυναικών που επέλεξαν να μην θηλάσουν, επικαλέστηκαν

άλλες αιτίες όπως η νοσηλεία του νεογνού σε μονάδα εντατικής θεραπείας, η λήψη

φαρμάκων, οι εισέχουσες θηλές, η πολύδυμη κύηση, το κάπνισμα, αρρώστια της μητέρας ή

κούραση/άγχος/κατάθλιψη μετά τον τοκετό.

1.4.4 Αίτια διακοπής του θηλασμού

«Ανεπαρκής ποσότητα γάλακτος»: Το 50% περίπου των γυναικών που σταμάτησαν να

θηλάζουν, πρόβαλλαν σαν βασικό λόγο διακοπής την «ανεπαρκή ποσότητα γάλακτος».

Επιστροφή στην εργασία: Το 12% περίπου των γυναικών που σταμάτησαν να θηλάζουν,

πρόβαλλαν σαν βασικό λόγο την επιστροφή στην εργασία.

Άλλες αιτίες: Ακολουθούν σε συχνότητα τα προβλήματα με το στήθος,

κούραση/άγχος/κατάθλιψη ή πολλές υποχρεώσεις στο σπίτι/άλλα παιδιά, ανησυχία για την

ποσότητα γάλακτος που λαμβάνει το βρέφος, ανεπαρκής πρόσληψη βάρους του βρέφους,

αρρώστια της μητέρας, λήψη φαρμάκων από τη μητέρα και αρρώστια του μωρού.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1η ημέρα 1ος μήνας 3ος μήνας 6ος μήνας

Αποκλειστικός Θηλασμός στην Ελλάδα

Page 26: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 26 -

1.5 Γιατί δεν θηλάζουν οι Ελληνίδες;

«Τι συμβαίνει λοιπόν με τις Ελληνίδες; Τι συμβαίνει με το 80% των εγκύων που ήθελαν να θηλάσουν,

αλλά, έξι μήνες αργότερα, δίνουν μπιμπερό στο μωρό τους; Μήπως φταίει η ιδιοσυγκρασία τους, το

γεγονός ότι είναι οκνηρές και δεν προσπαθούν αρκετά; Μήπως πρέπει να ενοχοποιήσουμε κάποια

ελαττωματικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τους; Μήπως δεν επιθυμούν στην

πραγματικότητα την γαλουχία και κάποια στιγμή μετανιώνουν; Μήπως κάποτε διαπιστώνουν πόσο

δύσκολος είναι ο θηλασμός και επιζητούν μια ευκολότερη λύση;

Μήπως οι Νορβηγίδες διαθέτουν μεγαλύτερο σθένος και αντοχή στα δύσκολα, ώστε να θηλάζουν τα

παιδιά τους στη γέννηση σε ποσοστό 100%, στους έξι μήνες κατά 80% και στους δώδεκα μήνες κατά

40%; Η αλήθεια δεν κρύβεται στα παραπάνω επιχειρήματα. Η αλήθεια είναι ότι στην πλειονότητα

τους οι Ελληνίδες στερούνται την δυνατότητα να θηλάσουν τα παιδιά τους εξαιτίας επιβαλλόμενων

εμποδίων από τα μαιευτήρια και από το σύστημα υγείας, από τις λανθασμένες αντιλήψεις των

ανθρώπων γύρω τους, από την αδυναμία της Πολιτείας να τις προστατεύσει από την προπαγάνδα

των εταιριών ΕΓΑΒ (Επεξεργασμένα Γάλατα Αγελάδας για Βρέφη) και των μέσων μαζικής

ενημέρωσης καθώς και από την έλλειψη στοιχειώδους υποστήριξης στην γαλουχία. Η αλήθεια είναι

ότι ζούμε σε μία χώρα που δεν υπερασπίζεται ενεργά τη μητρότητα, την παιδικότητα, δε σέβεται τα

δικαιώματα του αγέννητου και του γεννημένου μωρού, που δε θέλει με κανένα τρόπο να μεγαλώσει

υγιή παιδιά, η οποία προωθεί την κερδοφόρο απομίμηση για να αντικαταστήσει το φυσιολογικό

πρότυπο, που προτιμά να ταΐσει με χημεία και όχι με τη μόνη ειδική τροφή που υπάρχει στον κόσμο

για κάθε μωρό, το γάλα της δικής του μάνας. Που κόβει συστηματικά, πρόωρα και αναίτια έναν

ανεκτίμητο εξωμήτριο σύνδεσμο του παιδιού με τη μάνα του».

Οι παραπάνω δύο παράγραφοι, που αποτελούν απόσπασμα από το βιβλίο «Επιστροφή στον μητρικό

θηλασμό: Οδηγός επιβίωσης για γονείς & επαγγελματίες υγείας» του παιδιάτρου και

πιστοποιημένου συμβούλου γαλουχίας Στέλιου Παπαβέντση, δίνουν μια συνοπτική αλλά ουσιαστική

απάντηση στο ερώτημα που τέθηκε.

Εάν όμως θέλαμε να διερευνήσουμε το πως η μέχρι σήμερα πρακτική των φαρμακοποιών συνέβαλε

στην μεγέθυνση του φαινομένου θα ισχυριζόμασταν τα εξής:

Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, οι μέλλουσες μητέρες:

Δεν λαμβάνουν τεκμηριωμένη πληροφόρηση σχετικά με τα πλεονεκτήματα του

θηλασμού και τους κινδύνους της χρήσης επεξεργασμένου γάλακτος για βρέφη.

Δεν λαμβάνουν τεκμηριωμένη πληροφόρηση σχετικά με τη διαδικασία του

θηλασμού.

Δεν παραπέμπονται προς τους ειδικούς, επαγγελματίες ή εθελοντές, προκειμένου

να τους διδάξουν την τεχνική του θηλασμού.

Δεν λαμβάνουν τεκμηριωμένη πληροφόρηση σχετικά με τις νοσοκομειακές

πρακτικές που προάγουν τον θηλασμό.

Κατά τη διάρκεια του θηλασμού:

Δεν αναγνωρίζονται έγκαιρα τα προβλήματα τεχνικής.

Δεν αναγνωρίζονται έγκαιρα οι παράγοντες κινδύνου και τα πρώιμα συμπτώματα

προβλημάτων υγείας που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το θηλασμό.

Δεν γίνεται σωστή διαχείριση των προβλημάτων υγείας που σχετίζονται άμεσα ή

έμμεσα με τον θηλασμό.

Δεν γίνεται σωστή χρήση των φαρμάκων κατά τη διάρκεια του θηλασμού.

Page 27: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 27 -

1.6 Τα 43 εμπόδια για τον θηλασμό

Το παρών άρθρο αποτελεί αυτούσιο απόσπασμα από το βιβλίο «Επιστροφή στον μητρικό θηλασμό: Οδηγός επιβίωσης για

γονείς & επαγγελματίες υγείας» του παιδιάτρου και πιστοποιημένου συμβούλου γαλουχίας Στέλιου Παπαβέντση.

ΕΜΠΟΔΙΟ 1ο: Προώθηση των ΕΓΑΒ μέσα από γιατρούς μαιευτήρια και το Σύστημα Υγείας.

ΕΜΠΟΔΙΟ 2ο: Άμεση επαφή των εταιρειών ΕΓΑΒ με τους γονείς.

ΕΜΠΟΔΙΟ 3ο: Παραπλάνηση στις ετικέτες των ΕΓΑΒ.

ΕΜΠΟΔΙΟ 4ο: Προβολή της κουλτούρας του μπιμπερό από τα περιοδικά και τα μέσα μαζικής

ενημέρωσης.

ΕΜΠΟΔΙΟ 5ο: Οι προηγούμενες γενιές που δεν θήλασαν τα παιδιά τους και διαιωνίζουν τους μύθους

σχετικά με τη βρεφική διατροφή.

ΕΜΠΟΔΙΟ 6ο: Ο κακώς εννοούμενος φεμινισμός.

ΕΜΠΟΔΙΟ 7ο: Χρήση, στις επιστημονικές έρευνες και στην καθημερινότητα μιας παράδοξης

ορολογίας που ευνοεί τα μπουκάλια και όχι τον μητρικό θηλασμό.

ΕΜΠΟΔΙΟ 8ο: Έλλειψη σωστής ενημέρωσης για τον θηλασμό κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

ΕΜΠΟΔΙΟ 9ο: Φτώχεια και χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.

ΕΜΠΟΔΙΟ 10ο: Απουσία επαρκούς νομοθετικού πλαισίου για την προστασία της γαλουχίας.

ΕΜΠΟΔΙΟ 11ο: Καισαρική τομή και ιατρικοποίηση της διαδικασίας του τοκετού.

ΕΜΠΟΔΙΟ 12ο: Μη ενθάρρυνση της παρουσίας συνοδού κατά τον τοκετό.

ΕΜΠΟΔΙΟ 13ο: Απομάκρυνση από τη μητέρα κατά τις πρώτες δύο ώρες της ζωής του νεογέννητου.

ΕΜΠΟΔΙΟ 14ο: Μη εφαρμογή του rooming in στα ελληνικά μαιευτήρια.

ΕΜΠΟΔΙΟ 15ο: Χορήγηση συμπληρώματος με ξένο γάλα χωρίς επιστημονική ένδειξη.

ΕΜΠΟΔΙΟ 16ο: Άλλες βλαπτικές παρεμβάσεις κατά την παραμονή του μωρού στο μαιευτήριο.

ΕΜΠΟΔΙΟ 17ο: Τάισμα με το ρολόι και άκαμπτη ρουτίνα.

ΕΜΠΟΔΙΟ 18ο: Αγκαλιά και ανταπόκριση στο κλάμα: λανθασμένες αντιλήψεις περί πρόωρης

ανεξαρτητοποίησης του βρέφους.

ΕΜΠΟΔΙΟ 19ο: Αποδυνάμωση των γονιών και παθολογική εξάρτηση τους από τους «ειδικούς»

ΕΜΠΟΔΙΟ 20ο: Ακατάλληλη χρήση πιπίλας – τεχνητής θηλής.

ΕΜΠΟΔΙΟ 21ο: Παρεμβολές στο μαιευτήριο και παραμονή σε μη φιλικό προς το θηλασμό

περιβάλλον για περισσότερο από όσο χρειάζεται.

ΕΜΠΟΔΙΟ 22ο: Ακατάλληλη χρήση βοηθημάτων θηλασμού.

ΕΜΠΟΔΙΟ 23ο: Έλλειψη σωστής καθοδήγησης της λεχώνας κατά το εξιτήριο.

Page 28: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 28 -

ΕΜΠΟΔΙΟ 24ο: Έλλειψη ασφαλιστικής κάλυψης όσον αφορά τη γαλουχία.

ΕΜΠΟΔΙΟ 25ο: Λανθασμένες εκτιμήσεις βάρους που οδηγούν σε αποθηλασμό.

ΕΜΠΟΔΙΟ 26ο: Ενίσχυση της ανασφάλειας της θηλάζουσας μητέρας με προώθηση «ειδικών»

γαλάτων για βρέφη.

ΕΜΠΟΔΙΟ 27ο: Εσφαλμένες αντιλήψεις για τις διατροφικές απαιτήσεις του θηλασμού στη μητέρα.

ΕΜΠΟΔΙΟ 28ο: Ειδικές απαιτήσεις και περιορισμοί στη θηλάζουσα μητέρα.

ΕΜΠΟΔΙΟ 29ο: Ύπνος του μωρού μακριά από τους γονείς του.

ΕΜΠΟΔΙΟ 30ο: Έλλειψη ενημέρωσης και έγκαιρης παρέμβασης για την επιλόχεια κατάθλιψη.

ΕΜΠΟΔΙΟ 31ο: Λανθασμένες οδηγίες και αντιμετώπιση προβλημάτων στον θηλασμό.

ΕΜΠΟΔΙΟ 32ο: Αναίτια διακοπή του θηλασμού σε λήψη φαρμάκων από τη μητέρα.

ΕΜΠΟΔΙΟ 33ο: Νοσηλεία του παιδιού σε παιδιατρική κλινική που δεν υποστηρίζει ενεργά τον

μητρικό θηλασμό.

ΕΜΠΟΔΙΟ 34ο: Απουσία επαρκούς και σύγχρονης εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας σε θέματα

γαλουχίας.

ΕΜΠΟΔΙΟ 35ο: Πρώιμη επιστροφή σε δουλειά που δυσκολεύει τη συνέχιση του θηλασμού.

ΕΜΠΟΔΙΟ 36ο: Λανθασμένη αντίληψη ότι ο θηλασμός αφορά μόνο τη θρέψη του παιδιού.

ΕΜΠΟΔΙΟ 37ο: Δυσκολίες στον θηλασμό εκτός σπιτιού.

ΕΜΠΟΔΙΟ 38ο: Προπαγάνδα της «επιστημονικότητας» των βρεφικών γαλάτων ενάντια στην

οπισθοδρόμηση του θηλασμού.

ΕΜΠΟΔΙΟ 39ο: Σύνδεση του θηλασμού με την εναλλακτικότητα, την ιδιαιτερότητα και την

γραφικότητα.

ΕΜΠΟΔΙΟ 40ο: Εσφαλμένες αντιλήψεις για αρνητικές επιπτώσεις του θηλασμού στη σεξουαλική ζωή

της γυναίκας και στην εμφάνιση του στήθους.

ΕΜΠΟΔΙΟ 41ο: Παραβίαση της επιστημονικής σύστασης για αποκλειστικό θηλασμό έξι μηνών.

ΕΜΠΟΔΙΟ 42ο: Λανθασμένες αντιλήψεις για τον συνεχιζόμενο θηλασμό και τη φυσιολογική διάρκεια

της γαλουχίας.

ΕΜΠΟΔΙΟ 43ο: Η μητέρα με αρνητικές εμπειρίες θηλασμού.

Page 29: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 29 -

1.7 Εθνική πρωτοβουλία

Τα χαμηλά ποσοστά μητρικού θηλασμού και η πρόωρη διακοπή του έχουν σημαντικές αρνητικές

επιπτώσεις στην υγεία των ελληνίδων μητέρων και των παιδιών τους και αρνητικό αντίκτυπο στην

οικογένεια, την κοινωνία, την πολιτεία και το περιβάλλον.

Για την αντιμετώπιση του σοβαρού αυτού προβλήματος δημόσιας υγείας είναι ανάγκη, η προαγωγή

του θηλασμού και η υποστήριξη της θηλάζουσας μητέρας να αποτελέσουν προτεραιότητα της

δημόσιας υγείας στη χώρα μας όπως συμβαίνει σε όλη την Ευρώπη.

Το μέγεθος και η φύση του προβλήματος όπως εμφανίζεται στη χώρα μας καθιστούν αναγκαία την

συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων σε μια Εθνική Πρωτοβουλία για το Μητρικό Θηλασμό.

Η Εθνική Πρωτοβουλία για το Μητρικό Θηλασμό θα πρέπει να περιγράψει ξεκάθαρα την πολιτική

της χώρας επί του μητρικού θηλασμού, να σχεδιάσει την υλοποίηση αυτής της πολιτικής και εν τέλει

να την υλοποιήσει. Θα πρέπει να αποβλέπει στην βελτίωση τόσο των ποσοτικών δεικτών (αύξηση

των ποσοστών μητρικού θηλασμού) όσο και των ποιοτικών δεικτών (βελτίωση επιπέδων

ενημέρωσης και εκπαίδευσης) για το μητρικό θηλασμό στην Ελλάδα.

Η Εθνική Πρωτοβουλία για το Μητρικό Θηλασμό θα πρέπει να διαθέτει τέσσερις βασικούς άξονες:

Πρώτος Άξονας: Πολιτική, Σχεδιασμός, Διαχείριση και Χρηματοδότηση

Περιγραφή της πολιτικής επί του θηλασμού, σχεδιασμός του τρόπου υλοποίησης της,

περιγραφή του μοντέλου διαχείρισης και χρηματοδότησης.

Δεύτερος Άξονας: Πληροφόρηση, Επιμόρφωση, Εκπαίδευση

Πληροφόρηση και επιμόρφωση όλων των κοινωνικών ομάδων με σαφείς, ολοκληρωμένες

και ανεπηρέαστες από αντικρουόμενα συμφέροντα πληροφορίες για το μητρικό θηλασμό.

Κατάλληλη εκπαίδευση των εμπλεκόμενων επαγγελματιών υγείας ώστε να είναι

ενημερωμένοι με τις τελευταίες γνώσεις και πρακτικές σε σχέση με το μητρικό θηλασμό.

Τρίτος Άξονας: Σύστημα Καταγραφής και Παρακολούθησης

Καταγραφή των ποσοστών του μητρικού θηλασμού σύμφωνα με διεθνείς προδιαγραφές και

αποδεκτές μεθόδους. Συλλογή στοιχείων για τις πρακτικές των εμπλεκομένων φορέων αλλά

και για τη συμμόρφωση τους με το Διεθνή Κώδικα Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού

Γάλακτος.

Τέταρτος Άξονας: Έρευνα

Προώθηση της έρευνας στα πεδία των εφαρμοζόμενων παρεμβάσεων και πρακτικών του

μητρικού θηλασμού.

Page 30: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 30 -

1.8 Υποστηρικτικές δομές

Στην χώρα μας υπάρχουν αρκετές ανεξάρτητες δομές οι οποίες με ίδιες δυνάμεις προσπαθούν να

προάγουν τον μητρικό θηλασμό και να στηρίξουν την θηλάζουσα μητέρα. Μεταξύ αυτών:

1.8.1 UNICEF (www.unicef.gr)

Η UNICEF θέλοντας να αναδείξει την σπουδαιότητα του μητρικού θηλασμού υποστηρίζει πως αν

κάθε βρέφος θήλαζε αποκλειστικά από τη γέννησή του και μέχρι τους έξι πρώτους μήνες της ζωής

του, 3.500 παιδικές ζωές θα μπορούσαν να σώζονται καθημερινά.

Η UNICEF πραγματοποιεί συνεχείς εκστρατείες κατά των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος και

υπέρ του θηλασμού. Στα πλαίσια αυτά συντονίζει τις εξής δράσεις:

Πρωτοβουλία για Φιλικά προς τα Βρέφη Νοσοκομεία

Το 1991, η UNICEF σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οργάνωσε την Πρωτοβουλία

για Φιλικά προς τα Βρέφη Νοσοκομεία (Baby Friendly Hospital Initiative).

Ο απώτερος στόχος της πρωτοβουλίας είναι να προσφέρει σε κάθε γυναίκα τη δυνατότητα να πάρει

σωστές, τεκμηριωμένες, βασισμένες σε κριτήρια υγείας, αποφάσεις σχετικά με τη διατροφή του

βρέφους της και εφόσον επιλέξει το μητρικό θηλασμό, να την υποστηρίξει στον αποκλειστικό

θηλασμό του παιδιού της για 6 μήνες και στη συνέχιση του θηλασμού, με ταυτόχρονη εισαγωγή

στερεών τροφών, μέχρι το δεύτερο έτος της ζωής και μετέπειτα για όσο χρονικό διάστημα

επιθυμούν μητέρα και παιδί.

Για να πιστοποιηθεί ένα νοσοκομείο ως φιλικό ως προς τα βρέφη θα πρέπει να πραγματοποιήσει

δέκα «βήματα» - δηλαδή να τηρήσει δέκα κανόνες ορθής πρακτικής.

1. Ύπαρξη γραπτής πολιτικής για το μητρικό θηλασμό και κοινοποίησή της τακτικά σε όλο το

προσωπικό υγείας.

2. Εκπαίδευση όλου του προσωπικού υγείας στις απαραίτητες δεξιότητες για την εφαρμογή

αυτής της πολιτικής.

3. Ενημέρωση όλων των εγκύων (προφορικά και γραπτά) για τα οφέλη και τους τρόπους

διαχείρισης του θηλασμού.

4. Παροχή βοήθειας προς τις μητέρες για να ξεκινήσουν το θηλασμό το πρώτο ημίωρο μετά τη

γέννηση.

5. Επίδειξη στις μητέρες για το πώς να θηλάζουν και πώς να διατηρήσουν τη γαλουχία ακόμη

κι όταν πρέπει να αποχωρισθούν τα νεογέννητά τους.

6. Να μη δίνεται στα νεογέννητα καμιά άλλη τροφή ή υγρό παρά μόνο μητρικό γάλα, εκτός κι

αν επιβάλλεται να γίνει διαφορετικά για ιατρικούς λόγους.

7. Εφαρμογή της πρακτικής “rooming in”, δηλαδή να επιτρέπεται να παραμένει η μητέρα μαζί

με το νεογνό της 24 ώρες την ημέρα.

8. Ενθάρρυνση του θηλασμού όταν το βρέφος το αποζητάει.

9. Όχι τεχνητές θηλές ή πιπίλες στα βρέφη που θηλάζουν.

10. Ενδυνάμωση και δημιουργία ομάδων υποστήριξης του θηλασμού στις οποίες θα

παραπέμπονται οι μητέρες κατά την έξοδό τους από το νοσοκομείο ή την κλινική.

Από το 1991, περισσότερα από 15.000 νοσοκομεία σε 132 χώρες έχουν εφαρμόσει τα δέκα βήματα

για το θηλασμό και έχουν χαρακτηρισθεί Φιλικά προς τα Βρέφη. Στην χώρα μας μόλις δύο

νοσοκομεία έχουν μπορέσει να πιστοποιηθούν έως σήμερα.

Page 31: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 31 -

Εβδομάδα Μητρικού Θηλασμού

Η Εβδομάδα Μητρικού Θηλασμού ξεκίνησε όταν το 1990, στη Συνάντηση Κορυφής για τα Παιδιά, οι

εκπρόσωποι όλων των κρατών του κόσμου δεσμεύτηκαν να δραστηριοποιηθούν ενάντια στην τάση

να αποφεύγεται ο μητρικός θηλασμός και να υποκαθίσταται από το επεξεργασμένο γάλα για βρέφη

του εμπορίου. Το 1992 η διεθνής κοινότητα καθιέρωσε τον εορτασμό της Παγκόσμιας Εβδομάδας

Μητρικού Θηλασμού μέσα στον Αύγουστο ενώ στην Ελλάδα γιορτάζεται κάθε χρόνο 1 με 7

Νοεμβρίου από το 1996.

Η Εβδομάδα Μητρικού Θηλασμού, προωθείται σε παγκόσμιο επίπεδο από την Παγκόσμια

Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ.), την Παγκόσμια Συμμαχία για την Προώθηση του Μητρικού Θηλασμού

(WABA) και τη UNICEF και είναι μια ευκαιρία για την ανάδειξη των πλεονεκτημάτων του μητρικού

θηλασμού για την παιδική επιβίωση και ανάπτυξη, αλλά και για την υγεία των μητέρων.

Τέσσερις είναι οι στόχοι που επιδιώκεται να προωθηθούν μέσω της Εβδομάδας Μητρικού

Θηλασμού

1. Ανάδειξη της σημασίας των «Δέκα Βημάτων» για τα Φιλικά προς τα Βρέφη Νοσοκομεία

προκειμένου να βελτιωθούν τα ποσοστά μητρικού θηλασμού.

2. Ανάληψη δράσης από τα Συστήματα Υγείας, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό και τις

κοινότητες, προκειμένου ο θηλασμός να αποτελεί εύκολη επιλογή για τις γυναίκες.

3. Ενημέρωση του κοινού για τους κινδύνους της διατροφής με υποκατάστατα μητρικού

γάλακτος και για τα οφέλη του θηλασμού τόσο για το βρέφος όσο και για τη μητέρα.

4. Διευκόλυνση των μητέρων ώστε να έχουν πλήρη υποστήριξη για το θηλασμό στα

Συστήματα Υγείας και όχι μόνο.

1.8.2. Δίκτυο Δράσης για την Βρεφική Διατροφή (IBFAN Ελλάδας - www.ibfan.gr)

Το Ελληνικό τμήμα του Δικτύου Δράσης για την Βρεφική Διατροφή (IBFAN) υπερασπίζεται το

δικαίωμα των βρεφών και των μικρών παιδιών να θηλάζουν, όπως και το δικαίωμα των γονιών να

λαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με την βρεφική διατροφή οι οποίες θα είναι σύμφωνες με την

επιστημονική γνώση και ανεξάρτητες από κερδοσκοπικούς σκοπούς.

Το IBFAN Ελλάδος υιοθετεί πλήρως τις κάτωθι επτά αρχές του Διεθνούς Δικτύου:

1. Το δικαίωμα των βρεφών στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο υγείας.

2. Το δικαίωμα των οικογενειών σε επαρκή τροφή.

3. Το δικαίωμα των γυναικών να θηλάζουν και να κάνουν ενημερωμένες επιλογές που

ακολουθούν επιστημονικά κριτήρια σχετικά με τη διατροφή του μωρού τους.

4. Το δικαίωμα των γυναικών για πλήρη υποστήριξη, ώστε να θηλάσουν επιτυχώς και να

ακολουθήσουν σωστές πρακτικές στη βρεφική διατροφή.

5. Το ανθρώπινο δικαίωμα για υπηρεσίες υγείας που ανταποκρίνονται στις βασικές τους

ανάγκες.

6. Το δικαίωμα των επαγγελματιών υγείας και των καταναλωτών σε συστήματα υγείας που

είναι ελεύθερα από εμπορικές πιέσεις.

7. Το δικαίωμα των ανθρώπων να οργανώνονται σε διεθνή σύμπραξη ώστε να διασφαλίζουν

αλλαγές που προστατεύουν την υγεία τους.

Page 32: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 32 -

1.8.3 Σύνδεσμος Θηλασμού Ελλάδος (La Leche League Greece – www.lllgreece.org)

Ο Διεθνής Σύνδεσμος Θηλασμού (La Leche League International) ιδρύθηκε το 1956 από επτά μητέρες

στις ΗΠΑ, και αυτή τη στιγμή είναι η μεγαλύτερη και παλαιότερη οργάνωση θηλασμού στον κόσμο,

διαθέτει Ομάδες σε 68 χώρες και συμβουλεύει την UNICEF και την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας

πάνω σε θέματα θηλασμού.

Ο Σύνδεσμος σε διεθνές επίπεδο πλαισιώνεται από μια Επιστημονική Επιτροπή η οποία αποτελείται

από 50 ειδικούς επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο (γιατρούς, ψυχολόγους, μαίες, διαιτολόγους κ.ά.)

που συμβουλεύουν την οργάνωση σε ιατρικά θέματα και αξιολογούν τις τελευταίες έρευνες και το

πληροφοριακό υλικό που διαθέτει.

Ο Σύνδεσμος Θηλασμού Ελλάδος εκπροσωπεί στη χώρα μας το Διεθνή Σύνδεσμο Θηλασμού. Είναι

μία μη κερδοσκοπική οργάνωση που προσφέρει πληροφορίες, ενθάρρυνση και υποστήριξη στις

μητέρες που θέλουν να θηλάσουν τα παιδιά τους.

Ομάδες του Συνδέσμου Θηλασμού Ελλάδος δραστηριοποιούνται σε διάφορες πόλεις ανά την

Ελλάδα. Κάθε ομάδα διοργανώνει σε σπίτια μελών του Συνδέσμου επαναλαμβανόμενους κύκλους

μηνιαίων συναντήσεων, υπό τη διεύθυνση μιας Συμβούλου Θηλασμού. Σκοπός των συναντήσεων

είναι να πληροφορήσουν τις ενδιαφερόμενες γυναίκες σχετικά με τον θηλασμό και να συζητήσουν

ερωτήματα και προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι θηλάζουσες μητέρες.

Οι Σύμβουλοι Θηλασμού είναι πρώτα απ’ όλα μητέρες με πείρα στο θηλασμό, οι οποίες έχουν λάβει

την κατάλληλη εκπαίδευση για να μπορούν να βοηθούν εθελοντικά άλλες μητέρες να μάθουν την

τέχνη του θηλασμού.

1.8.4 Σύλλογος Πιστοποιημένων Συμβούλων Γαλουχίας IBCLC Ελλάδος (www.thilasmosonline.info)

Οι Πιστοποιημένες/οι Σύμβουλοι Γαλουχίας IBCLC είναι επαγγελματίες υγείας που ειδικεύονται σε

προβλήματα της γαλουχίας. Εκπαιδεύονται με συγκεκριμένο τρόπο δίπλα σε θηλάζουσες μητέρες

και δίνουν εξετάσεις ανά τακτά χρονικά διαστήματα για να πιστοποιούν τις γνώσεις και τις

δεξιότητες που έχουν αποκτήσει για τον θηλασμό.

Οι Πιστοποιημένες/οι Σύμβουλοι Γαλουχίας IBCLC έχουν τις ειδικές γνώσεις, την άριστη δεξιοτεχνία

και ορθή επαγγελματική στάση ώστε να παρέχουν ποιοτική, θεωρητική και πρακτική βοήθεια,

συμπαράσταση και υποστήριξη στα βρέφη και στις μητέρες, για να καταφέρουν να θηλάσουν.

Οι Πιστοποιημένες/οι Σύμβουλοι Γαλουχίας IBCLC δουλεύουν για την πρόληψη και την επίλυση των

προβλημάτων Μητρικού Θηλασμού καθ’ όλη τη διάρκεια της γαλουχίας. Ενθαρρύνουν και

υποστηρίζουν την πρωτοβουλία των γονέων και την συμμετοχή τους στις αποφάσεις που αφορούν

το παιδί τους πριν και μετά την γέννησή του. Γενικότερα ενθαρρύνουν ένα κοινωνικό περιβάλλον

που υποστηρίζει τις θηλάζουσες οικογένειες.

Η εμπειρία απέδειξε ότι οι Πιστοποιημένες/οι Σύμβουλοι Γαλουχίας IBCLC συμβάλλουν στην

βελτίωση των πρακτικών του μητρικού θηλασμού και αυξάνουν τα ποσοστά επιτυχίας.

Υποστηρίζοντας και προσφέροντας επιμόρφωση στους συναδέλφους τους, το γενικό επίπεδο της

φροντίδας αλλάζει και γίνεται πιο ποιοτικό. Οι πιστοποιημένες/οι Σύμβουλοι Γαλουχίας IBCLC

λειτουργούν σε διάφορα εργασιακά πλαίσια - νοσοκομεία, κλινικές, ιατρικά κέντρα, ιδιωτικά ιατρεία

- αλλά και αυτόνομα. Όταν πρόκειται για μαίες/μαιευτές, νοσηλεύτριες/νοσηλευτές και γιατρούς

που εργάζονται σε νοσοκομεία, πληρούν τις ιδανικές προϋποθέσεις ώστε να βοηθήσουν το

νοσοκομείο τους να γίνει "φιλικό προς τα βρέφη" (Baby Frienly Hospital), σύμφωνα με τις οδηγίες

της Παγκόσμιας Οργάνωση Υγείας και της UNICEF.

Page 33: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 33 -

1.8.5 Τράπεζες μητρικού γάλακτος

Οι τράπεζες μητρικού γάλακτος είναι εξειδικευμένα κέντρα, υπεύθυνα για:

Την προαγωγή και προστασία του μητρικού θηλασμού.

Την συλλογή μητρικού γάλακτος από θηλάζουσες μητέρες δότριες.

Την επεξεργασία του δωρηθέντος μητρικού γάλακτος.

Τον ποιοτικό έλεγχο του δωρηθέντος μητρικού γάλακτος.

Τη διάθεση του δωρηθέντος μητρικού γάλακτος σε όποιο βρέφος το έχει ανάγκη.

Μητρικό γάλα μπορούν να δωρίσουν όλες οι υγιείς θηλάζουσες μητέρες. Αντενδείξεις αποτελούν:

Το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, η χρήση ναρκωτικών, η συστηματική χρήση

φαρμάκων.

Χρόνιες νόσοι ή λοιμώξεις όπως το AIDS, η ηπατίτιδα κ.α.

Δραστηριότητες που αυξάνουν τον κίνδυνο επιμόλυνσης από σεξουαλικά μεταδιδόμενα

νοσήματα.

Δέκτες του δωρηθέντος μητρικού γάλακτος μπορούν να είναι:

Όλα τα βρέφη που θα πρέπει να λάβουν μητρικό γάλα αλλά η μητέρα τους δεν μπορεί να

τους χορηγήσει το δικό της ή δεν μπορεί να παράγει δικό της.

Προτεραιότητα έχουν νεογνά / βρέφη τα οποία λόγω της κατάστασης τους, επιθυμείται η

ενίσχυση του ανοσοποιητικού τους συστήματος, η προστασία έναντι της νεκρωτικής

εντεροκολίτιδας και των λοιμώξεων, η λήψη θρεπτικών παραγόντων και παραγόντων

ανάπτυξης προκειμένου να επιταχυνθεί η ωρίμανση και η ανάπτυξη τους. Πρόκειται για:

Πρόωρα νεογνά κατά τη διάρκεια παραμονής τους στο νοσοκομείο.

Νεογνά μετά από δύσκολη χειρουργική επέμβαση.

Νεογνά με συγγενείς καρδιοπάθειες ή ανεπάρκεια στο ανοσοποιητικό σύστημα.

Νεογνά με οικογενειακό ιστορικό ατοπικής δερματίτιδας

Μια τράπεζα μητρικού γάλακτος λειτουργεί ως εξής:

Η υποψήφια δότρια μητρικού γάλακτος δηλώνει την επιθυμία της, υποβάλλεται σε

ορολογικές εξετάσεις, απαντά ένα ειδικό ερωτηματολόγιο και υπογράφει έγγραφο με το

οποίο συναινεί στη διάθεση του γάλακτος της.

Η αίτηση της υποψήφιας δότριας εξετάζεται και είτε εγκρίνεται είτε απορρίπτεται.

Οι επιλεχθείσες δωρήτριες:

Είτε προσέρχονται στη τράπεζα μητρικού γάλακτος και επιτόπου αντλούν το γάλα.

είτε αντλούν το γάλα στο σπίτι τους, το φυλάσσουν προσωρινά ακλουθώντας τις

οδηγίες της τράπεζας και το στέλνουν εν συνεχεία στην τράπεζα είτε με δικά τους

κατάλληλα μέσα είτε μέσω του δικτύου περισυλλογής (σε ορισμένες μόνον χώρες).

Το γάλα που έχει συλλεχτεί παστεριώνεται και εν συνεχεία καταψύχεται.

Όταν απαιτηθεί μητρικό γάλα τότε εάν το βρέφος βρίσκεται στην ίδια νοσοκομειακή δομή

αποψύχεται και χρησιμοποιείται επί τόπου, εάν όμως όχι τότε αποστέλλεται κατεψυγμένο

και αποψύχεται προτού καταναλωθεί από το βρέφος.

Στη χώρα μας λειτουργεί μία μόνον τράπεζα μητρικού γάλακτος στο μαιευτήριο του Περιφερειακού

Γενικού Νοσοκομείου «Έλενα Βενιζέλου» (τηλ. 210-6462782 / Ώρες λειτουργίας: 7 πμ - 10 μμ /

www.hospital-elena.gr).

Page 34: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 34 -

Θα πρέπει να τονιστεί πως τόσο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας όσο και η UNICEF συνιστούν ως

πρώτη επιλογή για τη σίτιση των βρεφών των οποίων οι μητέρες δεν μπορούν να χορηγήσουν ή δεν

μπορούν να παράγουν το δικό τους γάλα, τη χορήγηση ανθρώπινου παστεριωμένου γάλακτος από

επιλεγμένες μητέρες δότριες.

Page 35: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 35 -

Κεφάλαιο 2ο

Κλινική προσέγγιση του θηλασμού

Page 36: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 36 -

Page 37: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 37 -

2.1 Ανατομία του μαστού

Ο μαστός ή μαστικός αδένας ή μαζικός αδένας είναι ένας αποκρινής αδένας, όργανο του θηλυκού

αναπαραγωγικού συστήματος.

(Τα αρσενικά άτομα του ανθρώπινου είδους διαθέτουν στοιχειώδη μαστικό αδένα. Φυσιολογικά στα

αρσενικά άτομα δεν παρατηρείται γαλακτοφορία παρά μόνον σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις).

Ο μαστός βρίσκεται τοποθετημένος μπροστά από το θωρακικό τοίχωμα, στην επιφάνεια του

μείζονα θωρακικού μυός, μεταξύ του δεύτερου και έκτου μεσοπλεύριου χόνδρου και από

τη μέση μασχαλιαία γραμμή μέχρι τη μεσοστερνική.

Το μέγεθος του μαστού ποικίλει. Συνήθως έχει διάμετρο 10 με 12 cm και πάχος 5 με 7 cm.

Το σχήμα του μαστού ποικίλει. Συνήθως είναι ημισφαιρικό. Η περιφέρειά του δεν είναι

αυστηρώς κυκλοτερής, φέρει απόφυση προς την μασχαλιαία κοιλότητα (απόφυση Spencer).

Το βάρος του μαστού ποικίλει. Συνήθως, το μη θηλάζον στήθος ζυγίζει 150 με 250 gr ενώ το

θηλάζον στήθος ζυγίζει περισσότερο από 500gr.

Ο μαστός αποτελείται από το αδενικό παρέγχυμα, το στρώμα και το δέρμα.

Αδενικό παρέγχυμα

Αποτελείται από 10 - 20 λοβούς.

Κάθε λοβός αποτελείται από 20 - 40 λόβια.

Κάθε λόβιο αποτελείται από πολλές

(10 – 100) ομαδοποιημένες κυψελίδες.

Κάθε κυψελίδα αποτελείται από εκκριτικά

κύτταρα και μυοεπιθηλιακά κύτταρα.

Κάθε κυψελίδα εκβάλει στο μικρό

εκφορητικό γαλακτοφόρο πόρο του λόβιου.

Όλοι οι μικροί γαλακτοφόροι πόροι εκβάλουν

στον μεγάλο γαλακτοφόρο πόρο του λοβού.

Ο μεγάλος γαλακτοφόρος πόρος του λοβού,

διευρύνεται στο τέλος της διαδρομής του

σχηματίζοντας την γαλακτοφόρο λήκυθο.

Η γαλακτοφόρος λήκυθος στενεύει εκ νέου

σχηματίζοντας τον εκφορητικό πόρο ο οποίος

και εν τέλει εκβάλει σε οπή της θηλής.

Στρώμα

Το στρώμα είναι το περίβλημα του αδενικού παρεγχύματος και αποτελείται από:

Συνδετικό ιστό

Προσφέρει στήριξη στους γαλακτοφόρους πόρους και στο στήθος. Είναι ανελαστικός.

(Η στήριξη του στήθους γίνεται από τους ανελκτήρες συνδέσμους του Cooper. Πρόκειται για

συνδετικές ίνες που αρχίζουν από τον θώρακα, περνάνε μέσα από τον μαζικό αδένα

χωρίζοντας τους λοβούς του και καταλήγουν λίγο πιο κάτω από το δέρμα του μαστού).

The

ph

arm

aceu

tica

l car

e o

f b

reas

tfee

din

g m

oth

ers,

NH

S

Page 38: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 38 -

Λιπώδη ιστό

Το περιμαστικό λίπος είναι αυτό που δίνει τον όγκο και το σχήμα του μαστού. Είναι άφθονο

στην πρόσθια επιφάνεια του αδένα όχι όμως κάτω από την θηλή και την θηλαία άλω.

Αιμοφόρα αγγεία

Η αρτηριακή αγγείωση γίνεται μέσα από κλάδους της μαστικής αρτηρίας, της

θωρακικής αρτηρίας, των μεσοπλεύριων αρτηριών, κ.α.

Η φλεβική παροχέτευση γίνεται μέσω της μασχαλιαίας φλέβας, της έσω θωρακικής

φλέβας και των μεσοπλεύριων φλεβών.

Λεμφοφόρα αγγεία

Η λεμφική αποχέτευση γίνεται στο μεγαλύτερο μέρος της προς τις λεμφογαγγλιακές ομάδες

της σύστοιχης μασχάλης, ενώ ένα μικρότερο μέρος αποχετεύεται προς την αλυσίδα των

λεμφογαγγλίων της έσω μαστικής αρτηρίας.

Νεύρα

Η αισθητική νεύρωση του μαστού γίνεται κυρίως από κλάδους του μεσοπλεύριου νεύρου

ενώ τμήμα της πρόσθιας άνω επιφάνειας του δέρματος του μαστού νευρώνεται από το

υπερκλείδιο νεύρο του αυχενικού πλέγματος. Η πλούσια αισθητική νεύρωση του μαστού

και ειδικότερα της θηλής και της άλου έχει μεγάλη λειτουργική σημασία. Το θηλάζον

βρέφος εκλύει σειρά νευρικών και νευρο-ορμονικών αντανακλαστικών τα οποία οδηγούν

στην απελευθέρωση του γάλακτος και τη διατήρηση της αδενικής διαφοροποιήσεως που

είναι σημαντική για την συνέχιση της γαλουχίας.

Δέρμα

Το δέρμα είναι το περίβλημα του αδενικού παρεγχύματος και του στρώματος και αποτελείται από:

Την θηλή

Στην θηλή εκβάλλουν 10-20 εκφορητικοί πόροι (ένας για κάθε λοβό).

Την θηλαία άλω

Κυκλική περιοχή που περιβάλλει τη θηλή. Περιέχει: αισθητήριες απολήξεις (γίνονται

αποδέκτες ερεθισμάτων και προκαλούν νευροορμονικές αποκρίσεις) σμηγματογόνους

αδένες, ιδρωτοποιούς αδένες, επικουρικούς αδένες (φυμάτια Montgomery που προβάλουν

στη θηλαία άλω και με το έκκριμα τους, λιπαίνουν τη θηλή και την άλω παρέχοντας τους

προστασία και ελκύουν το βρέφος μέσω της όσφρησης). Η επιδερμίδα της θηλής και της

άλου είναι σκουρόχρωμη. Κατά την κύηση η μελάγχρωση και των δύο εντείνεται (ώστε να

τις ξεχωρίζει πιο εύκολα το νεογνό μετά τον τοκετό), η μεν θηλή προβάλει πάνω από το

δέρμα, η δε άλως αυξάνει σε έκταση.

Το γενικό δέρμα

Περιέχει: σμηγματογόνους αδένες, ιδρωτοποιούς αδένες, λεπτό τρίχωμα.

Page 39: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 39 -

Cu

rso

de

Lact

anci

a M

ater

na,

En

lace

His

pan

o A

mer

ican

o d

e Sa

lud

, 20

12

Page 40: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 40 -

2.2 Μαστογένεση

Μαστογένεση είναι η πορεία ανάπτυξης και ωρίμανσης που ακολουθεί ο μαστός. Το μέγεθος, το

σχήμα, η δομή και η λειτουργία του μεταβάλλονται με την ηλικία και την κατάσταση της γυναίκας.

Εμβρυική ηλικία: Η διαμόρφωση του μαστού ξεκινά κατά την 6η εβδομάδα της ενδομήτριας ζωής

οπότε εμφανίζονται δύο μαζικές ακρολοφίες που εκτείνονται από την βουβωνική μέχρι την πρόσθια

θωρακική χώρα. Την 9η εβδομάδα το μεγαλύτερο μέρος της μαζικής ακρολοφίας έχει απορροφηθεί

για να παραμείνει μόνο το τμήμα της που βρίσκεται στην πρόσθια θωρακική χώρα. Στο τέλος του

3ου μήνα της κυήσεως κύτταρα από την επιφάνεια της θηλής θα αρχίσουν να επεκτείνονται σε

βάθος σχηματίζοντας τους πόρους, από την επιμήκυνση των οποίων στην συνέχεια θα

δημιουργηθούν τα τελικά λόβια και στη συνέχεια οι αδενικές κυψέλες.

Νεογνική ηλικία: Κατά τη νεογνική ηλικία η ανάπτυξη του αδένα συνεχίζεται με τον ίδιο ρυθμό όπως

και στο υπόλοιπο σώμα (ισομετρική ανάπτυξη). Από την 5η ημέρα και για διάστημα μερικών

εβδομάδων, μπορεί να παρατηρηθεί διόγκωση των μαστών και έκκριση γάλακτος. Το φαινόμενο

οφείλεται στις απότομες ορμονικές αλλαγές που παρατηρούνται στο νεογνό.

Βρεφική ηλικία: Κατά τη βρεφική ηλικία η ανάπτυξη του μαστικού αδένα γίνεται 2-4 φορές πιο

γρήγορα από το υπόλοιπο σώμα (αλλομετρική ανάπτυξη).

Νηπιακή ηλικία: Παρατηρείται μικρή αύξηση του μεγέθους οφειλόμενη σε αύξηση του στρώματος

και την επιμήκυνση των πόρων, όχι όμως σε αύξηση των λοβίων.

Ήβη – Εφηβεία: Επιταχύνεται η ανάπτυξη του μαστού μέσω της αύξησης του συνδετικού και του

λιπώδους ιστού, την επιμήκυνση και την διακλάδωση των πόρων και λιγότερο μέσω της ανάπτυξης

των κυψελίδων. Με την εμφάνιση της περιόδου οι κυκλικές αλλαγές οιστρογόνων και

προγεστερόνης προκαλούν περαιτέρω ανάπτυξη των πόρων και σχηματισμό λοβίων.

Ενήλικη περίοδος: Παρατηρούνται κυκλικές μεταβολές του μαστού που συνδέονται με τις ορμονικές

μεταβολές του έμμηνου κύκλου. Τα αυξημένα επίπεδα προγεστερόνης τις ημέρες προ της περιόδου,

προκαλούν αύξηση των αδενικών στοιχείων, αύξηση του όγκου και της ευαισθησίας του μαστού.

Εγκυμοσύνη: Παρατηρείται ανάπτυξη και διαφοροποίηση των στοιχείων του μαστικού αδένα. Οι

γαλακτοφόροι πόροι αυξάνουν σε μήκος και διακλαδίζονται. Οι κυψελίδες αναπτύσσονται και το

επιθήλιο τους μετατρέπεται από απλό σε εκκριτικό. Ο συνδετικός και λιπώδης ιστός συρρικνώνονται,

επιτρέποντας σε κύτταρα του πλάσματος όπως λεμφοκύτταρα και ηωσινόφιλα να «εισβάλουν», να

περιστοιχίσουν τις κυψελίδες και να παράγουν ανοσοσφαιρίνες που εν συνεχεία θα περάσουν στο

μητρικό γάλα. Η θηλή και η άλως μεγαλώνουν και σκουραίνουν. Τα φυμάτια του Montgomery

αυξάνουν σε μέγεθος. Ο μαστός αυξάνει σε όγκο και βάρος. Αυξάνεται η αιματική ροή στο στήθος.

Γαλουχία: Ο μαστός ολοκληρώνει την πορεία ωρίμανσης του. Είναι έτοιμος για να πραγματοποιήσει

την κύρια αποστολή του που είναι η παραγωγή μητρικού γάλακτος και η σίτιση του νεογνού.

Απογαλακτισμός: Ο μαστός επιστρέφει στην προ του τοκετού κατάσταση, τα επιθηλιακά κύτταρα

χάνουν την εκκριτική διαφοροποίηση και το εναπομείναν από τη γαλουχία υλικό φαγοκυττώνεται.

Εμμηνόπαυση: Εξαιτίας της ελάττωσης των επιπέδων των οιστρογόνων και της προγεστερόνης

έχουμε συρρίκνωση των στοιχείων του μαστικού αδένα. Ο απελευθερωμένος χώρος αντικαθίσταται

από λιπώδη ιστό. Με την πάροδο όμως της ηλικίας πέραν του συνδετικού ιστού συρρικνώνεται και

το λίπος με αποτέλεσμα την μείωση του μεγέθους των μαστών.

Page 41: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 41 -

2.3 Γαλακτογένεση

Γαλακτογένεση είναι η διαφοροποίηση που υφίστανται τα επιθηλιακά κύτταρα των κυψελίδων του

μαστικού αδένα προκειμένου να αποκτήσουν την ικανότητα έκκρισης γάλακτος. Βασικός στόχος της

γαλακτογένεσης είναι να καταστήσει τον μαστό ικανό να παράγει γάλα.

2.3.1 Ο ρόλος των ορμονών στη γαλακτογένεση

Από την 24η εβδομάδα της εγκυμοσύνης έχουμε την παραγωγή μια σειράς ορμονών στο σώμα της

εγκύου που θα προκαλέσουν την ανάπτυξη του μαστικού αδένα της κυοφορούσας και θα τον

καταστήσουν ικανό να παράγει γάλα. Οι κυριότερες εμπλεκόμενες ορμόνες είναι οι εξής:

Προγεστερόνη: Προκαλεί την ανάπτυξη και διαφοροποίηση των κυψελίδων και των λοβών.

Οιστρογόνα: Προκαλούν την ανάπτυξη και διαφοροποίηση των γαλακτοφόρων πόρων.

Προλακτίνη: Ευνοεί την ανάπτυξη και διαφοροποίηση τόσο των κυψελίδων όσο και των

πόρων, συνεργώντας στην δράση της προγεστερόνης και των οιστρογόνων.

Σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσουν επίσης οι εξής ορμόνες: κορτικοτροπίνη, αυξητική ορμόνη,

πλακουντιακή γαλακτογόνος ορμόνη, θυρεοτρόπος, ωοθυλακιοτρόπος και ωχρινοποιητική ορμόνη.

2.3.2 Στάδια της γαλακτογένεσης

Γαλακτογένεση Ι: Ξεκινά στην τελευταία περίοδο της εγκυμοσύνης. Σε αυτό το στάδιο τα επιθηλιακά

κύτταρα των κυψελίδων είναι ικανά να παράγουν το πρωτόγαλα, όχι όμως και μεγαλύτερες

ποσότητες γάλακτος καθώς αυτό εμποδίζεται από τα υψηλά επίπεδα προγεστερόνης. Η έκκριση

πρωτογάλακτος προ του τοκετού είναι σύνηθες και φυσιολογικό φαινόμενο.

Γαλακτογένεση ΙΙ: Το στάδιο αυτό διαρκεί από τον τοκετό μέχρι και την 3η ημέρα. Κατά τον τοκετό

έχουμε αποβολή του πλακούντα με αποτέλεσμα μέσα στις επόμενες 30 με 40 ώρες να έχουμε την

πτώση των επιπέδων προγεστερόνης και οιστρογόνων. Τα επίπεδα της προλακτίνης παραμένουν

υψηλά και απελευθερωμένη πλέον από την ανασταλτική δράση της προγεστερόνης, της δίδεται η

δυνατότητα να προκαλέσει την μαζική παραγωγή γάλακτος στα επιθηλιακά κύτταρα των κυψελίδων

του μαστού. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την αυξημένη αιματική ροή στο στήθος προκαλούν

50 με 70 ώρες μετά τον τοκετό (3η ημέρα) την αυξημένη πληρότητα στους μαστούς της μητέρας.

Γαλακτογένεση ΙΙΙ: Το στάδιο αυτό διαρκεί από την 3η μέχρι και την 8

η ημέρα. Στην περίοδο αυτή,

όσο περισσότερο γάλα εξάγεται από το μαστό, τόσο ο μαστός αυξάνει την παραγωγή του, η οποία

και σταθεροποιείται μετά την 8η ημέρα. Η παραγωγή γάλακτος ελέγχεται πλέον όχι μόνον από

νευροενδοκρινή συστήματα ελέγχου, αλλά κυρίως από αυτοκρινή συστήματα ελέγχου που

σχετίζονται με την απομάκρυνση γάλακτος από το μαστό.

Γαλακτοποίηση: Είναι το χρονικό διάστημα από την 9η ημέρα μετά τον τοκετό έως την έναρξη της

υποστροφής. Στο διάστημα αυτό τα διαφοροποιημένα κυψελιδικά κύτταρα διατηρούν σχρτικά

σταθερή την ικανότητα παραγωγής γάλακτος, εφόσον ο θηλασμός συνεχίζει φυσιολογικά.

Υποστροφή: Είναι το χρονικό διάστημα που ξεκινά μετά τον τελευταίο θηλασμό και διαρκεί κατά

μέσο όρο 40 ημέρες. Δεν υπάρχει αυξημένη έκκριση προλακτίνης, παρατηρείται στάση γάλακτος

στους πόρους, αύξηση του παλίνδρομου αναστολέα της γαλουχίας (FLI – feedback inhibitor of

lactation) και εν τέλει απόπτωση του κυψελιδικού επιθηλίου. Στο διάστημα αυτό τα κυψελιδικά

κύτταρα χάνουν τη διαφοροποίηση τους και ο μαστικός αδένας επανέρχεται σταδιακά στην προ του

τοκετού κατάσταση.

Page 42: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 42 -

2.4 Φυσιολογία του θηλασμού

Το γάλα παράγεται συνεχόμενα στα επιθηλιακά εκκριτικά κύτταρα των κυψελίδων του μαζικού

αδένα και εκκρίνεται γεμίζοντας τους μικρότερους και μεγαλύτερους γαλακτοφόρους πόρους και τις

ληκύθους. Η έναρξη του θηλασμού με τις θηλαστικές κινήσεις του βρέφους και η απομάκρυνση του

γάλακτος από τους πόρους συνεπάγεται την αύξηση της παραγωγής από τα εκκριτικά κύτταρα.

Το νευροενδοκρινικό σύστημα ελέγχου:

1. Τα χείλη του βρέφους έρχονται σε επαφή με τη θηλαία άλω.

2. Το βρέφος ξεκινά τις θηλαστικές κινήσεις.

3. Ενεργοποιείται το ανακλαστικό έκθλιψης του γάλακτος.

4. Διεγείρονται νευρικές απολήξεις που βρίσκονται στη θηλή και την θηλαία άλω.

5. Το ερέθισμα μεταφέρεται μέσω νευρικής οδού στον υποθάλαμο και από εκεί στην

υπόφυση.

6. Από τον πρόσθιο λοβό εκκρίνεται προλακτίνη και από τον οπίσθιο εκκρίνεται ωκυτοκίνη.

7. Οι δύο ορμόνες μεταφέρονται μέσω της κυκλοφορίας του αίματος στο μαστό.

8. Η προλακτίνη διεγείρει τα επιθηλιακά εκκριτικά κύτταρα των κυψελίδων του μαστικού

αδένα προκειμένου να παράγουν γάλα. (Η παραγωγή του μητρικού γάλακτος συνίσταται

στην μετατροπή αμινοξέων, ιχνοστοιχείων, λιπιδίων, γλυκόζης και άλλων συστατικών, που

λαμβάνουν τα εκκριτικά επιθηλιακά κύτταρα από το πλάσμα της θηλάζουσας μητέρας, σε

καζεΐνη, γαλακτοσφαιρίνες, γαλακτολιπίδια, λακτόζη και άλλα συστατικά).

9. Η ωκυτοκίνη διεγείρει τα μυοεπιθηλιακά κύτταρα τα οποία συσπώνται αναγκάζοντας τα

επιθηλιακά εκκριτικά κύτταρα να «αδειάσουν» το ήδη παραχθέν γάλα στους πόρους.

10. Το μητρικό γάλα μέσω των γαλακτοφόρων πόρων θα οδηγηθεί στις γαλακτοφόρους

ληκύθους και από εκεί μέσω των οπών της θηλής στην στοματική κοιλότητα του βρέφους.

Το αυτοκρινές σύστημα ελέγχου:

1. Μετά το τέλος του θηλασμού τα εκκριτικά κύτταρα συνεχίζουν να εκκρίνουν γάλα αλλά

εκκρίνουν επίσης μια πρωτεΐνη που ονομάζεται παλίνδρομος αναστολέας της γαλουχίας.

2. Η συσσώρευση γάλακτος στους πόρους προκαλεί αύξηση της συγκέντρωσης της

ανασταλτικής πρωτεΐνης η οποία δρα στα ίδια τα εκκριτικά κύτταρα αναστέλλοντας την

παραγωγή γάλακτος.

3. Με την έναρξη του θηλασμού, το βρέφος απομακρύνει γάλα από τους πόρους προκαλώντας

μείωση της συγκέντρωσης του παλίνδρομου αναστολέα της γαλουχίας.

4. Η μείωση της συγκέντρωσης του πρωτεϊνικού αναστολέα επιτρέπει την εκ νέου έναρξη της

παραγωγής γάλακτος από τα εκκριτικά κύτταρα.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι:

Όσο πιο γρήγορα θηλάσει για πρώτη φορά το νεογνό και όσο πιο συχνά θηλάζει τόσο πιο

γρήγορα θα φτάσει το πρωτόγαλα και στη συνέχεια το ώριμο γάλα.

Η παραγωγή γάλακτος βασίζεται στο νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Όσο πιο συχνά

θηλάζει αποτελεσματικά το βρέφος τόσο περισσότερο γάλα έχει η μητέρα.

Το μέγεθος του μαστού δεν επηρεάζει την ικανότητα παραγωγής γάλακτος.

Όλες οι μητέρες είναι ικανές να παράγουν γάλα και να θηλάσουν (πλην ελάχιστων

παθολογικών εξαιρέσεων).

Η φύση έχει προβλέψει ώστε η παραγωγή μητρικού γάλακτος να είναι ανάλογη με τις

ανάγκες του νεογνού και του βρέφους.

Page 43: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 43 -

Προλακτίνη

- Ορμόνη που εκκρίνεται από το πρόσθιο τμήμα της υπόφυσης.

- Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ευνοεί την ανάπτυξη και διαφοροποίηση τόσο των κυψελίδων

όσο και των πόρων του μαζικού αδένα, συνεργώντας στην δράση της προγεστερόνης και των

οιστρογόνων.

- Μετά τον τοκετό συνδέεται σε υποδοχείς των διαφοροποιημένων επιθηλιακών κυττάρων των

κυψελίδων διεγείροντας την παραγωγή γάλακτος και την εμφάνιση νέων υποδοχέων (τις πρώτες έξι

εβδομάδες).

- Η προλακτίνη εκκρίνεται συνεχώς από την υπόφυση ώστε να επιτυγχάνονται ελάχιστα επίπεδα.

- Η έκκριση της προλακτίνης ακολουθεί τον κιρκάδιο ρυθμό και είναι μεγαλύτερη κατά τη διάρκεια

της νύχτας. Για το λόγο αυτό ενθαρρύνεται ο νυχτερινός θηλασμός όταν επιθυμούμε την αύξηση της

παραγωγικής ικανότητας.

- Οι θηλαστικές κινήσεις που το βρέφος πραγματοποιεί στη θηλή και τη θηλαία άλω προκαλούν την

αυξημένη έκκριση προλακτίνης.

- Η κατακράτηση τμημάτων του πλακούντα μετά τον τοκετό οδηγεί στην διατήρηση υψηλών

συγκεντρώσεων προγεστερόνης και στην παρεμπόδιση της δράσης της προλακτίνης.

- Εάν η θηλάζουσα μητέρα σταματήσει να θηλάζει για χρονικό διάστημα επτά ημερών, τα επίπεδα

της προλακτίνης επιστρέφουν στα προ της εγκυμοσύνης επίπεδα.

Ωκυτοκίνη

- Ορμόνη που εκκρίνεται από το οπίσθιο τμήμα της υπόφυσης.

- Κατά τη διάρκεια του τοκετού ευθύνεται για την σύσπαση των λείων μυών της μήτρας.

- Τις πρώτες ημέρες μετά τον τοκετό και κατά τη διάρκεια της γαλουχίας ευθύνεται για την σύσπαση

των λείων μυών της μήτρας και επομένως για την επαναφορά της στα προ της εγκυμοσύνης επίπεδα.

- Κατά τη διάρκεια της γαλουχίας ευθύνεται για την σύσπαση των μυοεπιθηλιακών κυττάρων που

περιβάλλουν τα εκκριτικά κύτταρα των κυψελίδων του μαστικού αδένα, προκαλώντας το

«άδειασμα» του γάλακτος στους γαλακτοφόρους πόρους του μαστικού αδένα.

- Η ωκυτοκίνη εκκρίνεται συνεχώς κατά ώσεις από την υπόφυση ώστε να επιτυγχάνονται ελάχιστα

επίπεδα.

- Οι θηλαστικές κινήσεις που το βρέφος πραγματοποιεί στη θηλή και τη θηλαία άλω προκαλούν την

αυξημένη έκκριση ωκυτοκίνης και την ενεργοποίηση του αντανακλαστικού έκθλιψης του γάλακτος.

Αυτό μπορεί να συμβεί και με ερεθίσματα όπως η δερματική επαφή, το κλάμα, η μυρωδιά, η εικόνα

του βρέφους κ.α.

- Ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ έναρξης θηλαστικών κινήσεων και αυξημένης έκκρισης ωκυτοκίνης

είναι περίπου 60 δευτερόλεπτα.

- Το άγχος, η κούραση, ο πόνος και άλλα αρνητικά ερεθίσματα μπορούν να εμποδίσουν προσωρινά

την ενεργοποίηση του αντανακλαστικού έκθλιψης της ωκυτοκίνης.

- Ονομάζεται «ορμόνη της αγάπης» καθώς προκαλεί χαλάρωση & προάγει τη μητρική συμπεριφορά.

- Διαφέρει στη δράση της από την συνθετική εξωγενή ωκυτοκίνη που χορηγείται για την πρόκληση

τοκετού: Α) Ως προς την διακύμανση της συγκέντρωσης της στο αίμα, καθώς η φυσική εκκρίνεται

κατά ώσεις προκαλώντας αντίστοιχα ρυθμικές ωδίνες, Β) Ως προς το γεγονός ότι η εξωγενώς

χορηγούμενη δεν διαπερνά τον αιματο-εγκεφαλικό φραγμό, με αποτέλεσμα να μην επιτυγχάνονται

οι φυσιολογικές θετικές επιπτώσεις της στον συναισθηματισμό της μητέρας και στην άμεση έναρξη

της γαλουχίας.

Page 44: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 44 -

2.5 Βιοχημεία του μητρικού γάλακτος

2.5.1 Πύαρ ή πρωτόγαλα

Το πύαρ ή πρωτόγαλα είναι το γάλα που εκκρίνεται από το μαστό της νέας μητέρας αμέσως μετά τον

τοκετό και για τις επόμενες 2 με 3 ημέρες. Σκοπός του πύατος είναι να προσφέρει στο νεογέννητο, σε

ποσότητα λίγων γραμμαρίων, όλα τα θρεπτικά, ανοσολογικά και άλλα στοιχεία που του είναι

απαραίτητα, προκειμένου να διανύσει τις πρώτες ημέρες της ζωής του και να προσαρμοστεί στη μη

στείρα εξωμήτριο ζωή.

Η υφή του πύατος είναι παχύρευστη.

Το χρώμα του πύατος μπορεί να ποικίλει χωρίς αυτό να συνδέεται με κάποια παθολογία.

(συνήθως είναι κίτρινο / πορτοκαλί)

Η γεύση του πύατος είναι γλυκίζουσα.

Ο παραγόμενος όγκος πύατος είναι:

Έως 5ml στον πρώτο θηλασμό.

Από 7 έως 123ml το πρώτο εικοσιτετράωρο.

(χωρητικότητα στομάχου νεογνού <10ml)

Από 100 έως 775ml το τρίτο εικοσιτετράωρο.

(χωρητικότητα στομάχου νεογνού <30ml)

Ο μικρός όγκος παραγόμενου γάλακτος:

Επιτρέπει στο νεογνό να μάθει να συντονίζει το θηλασμό, την κατάποση και την

αναπνοή.

Αντιστοιχεί στη μικρή χωρητική ικανότητα του στομάχου του νεογνού.

Αντιστοιχεί στην μειωμένη ικανότητα των ανώριμων νεογνικών νεφρών που έχουν

προς το παρόν τη δυνατότητα να επεξεργάζονται μόνον μικρούς όγκους υγρών.

Το πύαρ αποτελεί πηγή θρεπτικών στοιχείων.

Είναι φυσιολογικό για το βρέφος να χάνει μέσα στις 4 πρώτες ημέρες της ζωής του το 7 με

10% του βάρους γέννησης αφού χάνει τα περιττά υγρά και αποβάλλει το μηκώνιο. Στο

χρονικό αυτό διάστημα το φυσιολογικά τελειόμηνο βρέφος δεν χρησιμοποιεί ως κύρια πηγή

ενέργειας τη γλυκόζη αλλά κετόνες και γαλακτικό οξύ τα οποία έχει συσσωρεύσει κατά τη

διάρκεια της ενδομήτριου ζωής (ταυτόχρονα στους μύες και το ήπαρ του τελειόμηνου

νεογνού κατά τη γέννηση του η συγκέντρωση γλυκογόνου είναι διπλάσια από αυτή του

ενήλικα). Η φύση προνοεί και δίνει περίοδο μερικών ημερών μέχρι το βρέφος να εξασκηθεί

στο θηλασμό και να εγκατασταθεί η παραγωγή γάλακτος στη μητέρα.

Το πύαρ αποτελεί πηγή ανοσολογικών στοιχείων.

Έχει υψηλές συγκεντρώσεις σε αντισώματα και αντιφλεγμονώδεις παράγοντες όπως

εκκριτική ανοσοσφαιρίνη Α, λυσοζύμη, λακτοφερίνη, λευκοκύτταρα. Είναι πλούσιο σε

αυξητικές ορμόνες αλλά και σε λιποδιαλυτές βιταμίνες (ιδιαίτερα βιταμίνη Α).

Το πύαρ θεωρείται το πρώτο και ίσως σημαντικότερο εμβόλιο στη ζωή του βρέφους.

Το πύαρ πέραν των άλλων δράσεων έχει και καθαρτική δράση. Διευκολύνει την

απομάκρυνση του μηκωνίου από το νεογνικό έντερο, το οποίο έχει μεγάλη συγκέντρωση

χολερυθρίνης και επομένως μειώνει την πιθανότητα νεογνικού ίκτερου.

Page 45: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 45 -

2.5.2 Μεταβατικό γάλα

Μετά την 3η ημέρα και για διάστημα μίας περίπου εβδομάδας το μητρικό γάλα σταδιακά

διαφοροποιείται για να σχηματίσει τελικά το ώριμο γάλα.

Μεταβάλλεται σε όγκο.

Αυξάνεται ο όγκος του παραγόμενου γάλακτος.

Μεταβάλλεται σε σύσταση.

Μειώνεται η συγκέντρωση των ανοσολογικών στοιχείων.

Αυξάνεται η συγκέντρωση των λιπιδίων, της λακτόζης και εν γένει των θρεπτικών

στοιχείων (Το πύαρ έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπίδια και λακτόζη μεταξύ των

άλλων και για να είναι περισσότερο εύπεπτο).

2.5.3 Ώριμο γάλα

Μετά την 9η – 10

η ημέρα έχουμε πλέον την παραγωγή του ώριμου γάλακτος ικανού να προσφέρει

στο βρέφος, όλα τα θρεπτικά, ανοσολογικά και άλλα στοιχεία που του είναι απαραίτητα

προκειμένου να διανύσει τους πρώτους μήνες της ζωής.

Η υφή του ώριμου γάλακτος είναι λεπτόρρευστη.

Το χρώμα του ώριμου γάλακτος:

Κατά τη διάρκεια του ίδιου θηλασμού το χρώμα του γάλακτος μεταβάλλεται καθώς

διαφοροποιείται και η σύσταση του.

- Αρχή του θηλασμού:

Διαφανές λευκό χρώμα (υπεροχή του υδατικού στοιχείου).

- Μέση του θηλασμού:

Αδιαφανές λευκό χρώμα (αυξημένη συγκέντρωση της καζεΐνης).

- Τέλος του θηλασμού:

Κιτρινωπό χρώμα (αυξημένη συγκέντρωση λιπιδίων).

Το χρώμα μπορεί να ποικίλει και να κυμαίνεται από ανοιχτό γαλάζιο μέχρι έντονο

κίτρινο χωρίς αυτό να συνδέεται με κάποια παθολογία.

Οι μεταβολές στο χρώμα του γάλακτος, συνήθως, δεν συνιστούν λόγο ανησυχίας.

Χρωματισμοί του κόκκινου και του καφέ υποδεικνύουν την παρουσία αίματος στο

γάλα. Σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να διευκρινιστεί ο λόγος της αιμορραγίας

(συνήθως οφείλεται σε πληγωμένες θηλές).

Η γεύση του ώριμου γάλακτος:

Ποικίλλει κατά τη διάρκεια του ίδιου θηλασμού.

Μεταβάλλεται με το πέρας του καιρού και από γλυκίζουσα γίνεται ελαφρά αλμυρή

(Θεωρείται μηχανισμός που επιτρέπει την μετέπειτα εύκολη εισαγωγή

συμπληρωματικών τροφών στη δίαιτα του βρέφους).

Το μητρικό γάλα περιέχει συστατικά που μεταδίδουν τη γεύση και το άρωμα των

τροφών που καταναλώνει η μητέρα

(Θεωρείται μηχανισμός που επιτρέπει την εύκολη προσαρμογή του βρέφους στις

οικογενειακές διατροφικές συνήθειες).

Ο όγκος του παραγόμενου ώριμου γάλακτος παραμένει σταθερός.

(εφόσον δεν μεταβάλλεται η συχνότητα και αποτελεσματικότητα του θηλασμού).

Page 46: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 46 -

Η σύσταση του ώριμου γάλακτος:

Υπερτερούν τα θρεπτικά στοιχεία έναντι των ανοσολογικών και άλλων συστατικών

(Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι τα ανοσολογικά και άλλα στοιχεία χάνουν την

σπουδαιότητα του ρόλου τους στη διατήρηση της υγείας και την φυσιολογική

ανάπτυξη του βρέφους).

Μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια του θηλασμού

(Αρχικά υπερτερούν τα υδατοδιαλυτά στοιχεία, στη μέση της λήψης αυξάνεται η

συγκέντρωση της καζεΐνης και προς το τέλος είναι πλούσιο σε λιπαρά).

Μεταβάλλεται κατά την περίοδο θηλασμού

(Προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες ανάγκες του βρέφους).

2.5.4 Σύσταση του μητρικού γάλακτος

Το μητρικό γάλα είναι μοναδικό ως προς το είδος, την ποσότητα και τις αναλογίες των περιεχόμενων

συστατικών και καμία τεχνητή διατροφή δεν μπορεί να το αντιγράψει.

Το μητρικό γάλα περιέχει:

Θρεπτικά συστατικά (στην βέλτιστη μεταξύ τους ισορροπία και ανώτερης ποιότητας σε

σχέση με αυτά του επεξεργασμένου βρεφικού γάλακτος).

Ένζυμα, ορμόνες, παράγοντες ανάπτυξης, αμυντικούς παράγοντες (απόντα από τα

επεξεργασμένα βρεφικά γάλατα).

Εάν κοιτάξουμε στο μικροσκόπιο μια σταγόνα μητρικού γάλακτος θα παρατηρήσουμε πέραν της

υδατικής φάσης δύο ακόμη χαρακτηριστικές δομές:

Σφαιρίδια κίτρινου χρώματος και μικρού μεγέθους (λιποσφαιρίδια).

Σφαιρίδια λευκού χρώματος και μεγάλου μεγέθους (μικκύλια καζεΐνης).

ΥΔΑΤΙΚΗ ΦΑΣΗ

Νερό: Καλύπτει πλήρως τις ανάγκες του βρέφους ώστε να μην υπάρχει ανάγκη χορήγησης άλλων

υγρών ακόμη και σε περιόδους καύσωνα. Εξαιτίας της ωσμωτικής ισορροπίας που επικρατεί μεταξύ

μητρικού γάλακτος και μητρικού αίματος είναι αδύνατη η υπερφόρτωση των νεφρών του βρέφους

που θηλάζει αποκλειστικά.

Υδατάνθρακες: Υπάρχουν στο μητρικό γάλα είτε ως ελεύθεροι υδατάνθρακες είτε συνδυασμένοι με

αμινοξέα και πρωτεΐνες.

Το 15% είναι ολιγοσακχαρίτες, γλυκοπεπτίδια, γλυκόζη και γαλακτόζη.

Μεταξύ των ολιγοσακχαριτών ξεχωρίζει ο Ν-ακετυλο-D-γλυκοζαμίνη (bifidus factor) που

χρησιμοποιείται στον εντερικό σωλήνα του βρέφους από τα bifidobacteria ως υπόστρωμα

για τη σύνθεση του κυτταρικού τους τοιχώματος (παρόμοια δράση έχουν και πεπτίδια που

προκύπτουν από την υδρόλυση της καζεΐνης).

Ο πληθυσμός των bifidobacteria αποτελεί ζωντανό φραγμό που εμποδίζει τον αποικισμό

του βρεφικού εντέρου από παθογόνα βακτήρια. Μεταβολίζουν γρήγορα τη λακτόζη,

παράγοντας μεγάλες ποσότητες γαλακτικού οξέος και μικρότερες άλλων οξέων. Το

γαλακτικό οξύ μειώνει αισθητά το pH στον εντερικό σωλήνα, περιορίζοντας την πιθανότητα

αποίκισης από παθογόνα βακτήρια που δεν αντέχουν στο όξινο περιβάλλον.

Page 47: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 47 -

Σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι ενώ στα κόπρανα των βρεφών που θηλάζουν ο

επικρατέστερος πληθυσμός είναι αυτός των bifidobacteria, στα κόπρανα των βρεφών που

σιτίζονται με βρεφικό γάλα κυριαρχούν το Clostridium, ο Streptococcus και το E.Coli.

Το 85% είναι λακτόζη.

Η λακτόζη (δισακχαρίτης) αποδίδει το 40% την ενεργειακών αναγκών του οργανισμού του

βρέφους καθώς με την υδρόλυση της προκύπτει γλυκόζη που θα χρησιμοποιηθεί ως πηγή

ενέργειας και γαλακτόζη που θα αποτελέσει τη βάση για τη σύνθεση γαλακτοπεπτιδίων

αναγκαίων για την ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Η λακτόζη επίσης συμμετέχει στους μηχανισμούς απορρόφησης του ασβεστίου και

σιδήρου και χρησιμεύει ως υπόστρωμα για την εντερική χλωρίδα, παράγοντας μεγάλες

ποσότητες γαλακτικού οξέος και μειώνοντας το εντερικό pH.

Η λακτόζη τέλος ρυθμίζει τον όγκο του μητρικού γάλακτος μέσω της όσμωσης. Πιο

συγκεκριμένα τα εκκριτικά επιθηλιακά κύτταρα εκκρίνουν τη λακτόζη στο εσωτερικό της

κυψελίδας, με αποτέλεσμα η λακτόζη λόγω των υπεροσμωτικών ιδιοτήτων της να προκαλεί

αύξηση της οσμωτικής πίεσης. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε μία γρήγορη και μαζική

μετακίνηση νερού από τον μεσοκυττάριο χώρο στο εσωτερικό της κυψελίδας έως ότου το

μίγμα καταστεί ισοτονικό.

Μέταλλα & Ιχνοστοιχεία: Ασβέστιο, φώσφορο, μαγνήσιο, κάλιο, νάτριο, χλώριο, χρώμιο, κοβάλτιο,

σίδηρο, ιώδιο, φθόριο, ψευδάργυρο, μαγγάνιο, σελήνιο κ.α.

Βιταμίνες (υδατοδιαλυτές): Βιταμίνη C, Βιταμίνες του συμπλέγματος Β, ινοσιτόλη, χολίνη.

(Στο λιπόφιλο τμήμα του μητρικού γάλακτος συναντάται η βιταμίνη Α, καροτένιο, βιταμίνη D,

βιταμίνη Ε, βιταμίνη Κ κ.α.)

Πρωτεΐνες του ορού: Πρόκειται για πρωτεΐνες ιδιαίτερα σημαντικές εξαιτίας της βιολογικής τους

δράσης: α-λακταλβουμίνη, λακτοφερίνη, ένζυμα, ορμόνες, αυξητικοί παράγοντες, ανοσοσφαιρίνες,

και αντιφλεγμονώδεις παράγοντες.

α-Λακταλβουμίνη: Συμμετέχει στους ρυθμιστικούς μηχανισμούς σύνθεσης του μητρικού γάλακτος,

έχει αντιμικροβιακή και πιθανά αντικαρκινική δράση. Το αγελαδινό γάλα είναι πλούσιο σε β-

λακτοσφαιρίνη.

Λακτοφερίνη: συνδέεται με τον σίδηρο και προάγει την απορρόφηση του στον εντερικό αυλό του

βρέφους αυξάνοντας τη βιοδιαθεσιμότητα του και στερώντας τον από τα σιδηροεξαρτώμενα

βακτήρια του βρεφικού εντέρου.

(Το επεξεργασμένο γάλα για βρέφη επειδή ακριβώς δεν έχει λακτοφερίνη, δεν μπορεί να επιτύχει

υψηλή βιοδιαθεσιμότητα του σιδήρου και επομένως είναι αναγκασμένο να χρησιμοποιήσει μεγάλες

ποσότητες του – σχεδόν 6πλάσια ποσότητα ελεύθερου σιδήρου – ευνοώντας την ανάπτυξη των

σιδηροεξαρτώμενων βακτηρίων του βρεφικού εντέρου, αυξάνοντας την πιθανότητα λοιμώξεων και

προκαλώντας συχνά επεισόδια διάρροιας).

Ένζυμα: Η πλειοψηφία τους συμμετέχει στην διαδικασία της πέψης του μητρικού γάλακτος στον

εντερικό αυλό του βρέφους την οποία και επιταχύνουν. Ορισμένα εξ αυτών έχουν αντιμικροβιακή

δράση (π.χ. λυσοζύμη, υπεροξειδάσες κ.α.).

Page 48: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 48 -

Ορμόνες: Οι περιεχόμενες στο μητρικό γάλα ορμόνες όπως στεροειδή, θυροξίνη, γοναδοτροπίνες,

TSH, προλακτίνη, ερυθροποιητίνη, προσταγλαδίνες, καλσιτονίνη είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την

εγκεφαλική και σωματική ανάπτυξη του βρέφους.

Αυξητικοί παράγοντες: Οι περιεχόμενοι στο μητρικό γάλα αυξητικοί παράγοντες όπως ο επιδερμικός

αυξητικός παράγοντας, ο αυξητικός παράγοντας νεύρων και ο ινσουλινόμορφος αυξητικός

παράγοντας είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για την εγκεφαλική και σωματική ανάπτυξη του βρέφους.

Αμυντικοί παράγοντες: Μεταξύ αυτών των αμυντικών παραγόντων συναντούμε λευκοκύτταρα

(μακροφάγα, πολυμορφοπύρηνα και λεμφοκύτταρα Τ, Β), ανοσοσφαιρίνες (sIgA, & IgD, IgE, IgG, IgM)

και χημικούς διαβιβαστές.

Οι ανωτέρω παράγοντες ασκούν έλεγχο σε βακτηριακές λοιμώξεις, ιογενείς λοιμώξεις,

λοιμώξεις από πρωτόζωα, αλλεργίες και ειδικές ασθένειες και προκαλούν σαφή

διαφοροποίηση μεταξύ παιδιών που θηλάζουν και παιδιών που σιτίζονται με

επεξεργασμένα γάλατα για βρέφη. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα παιδιά που σιτίζονται με

επεξεργασμένα βρεφικά γάλατα αρρωσταίνουν πάντα, αλλά ότι είναι περισσότερο

ευάλωτα, αρρωσταίνουν πιο συχνά και περνούν τις αρρώστιες πιο δύσκολα.

Οι ανοσοσφαιρίνες εκτός από την ανοσοβιολογική προστασία προσφέρουν και μηχανική

προστασία σχηματίζοντας ένα είδος μανδύα στον βλεννογόνο του ανώριμου νεογνικού

εντέρου. Εμποδίζουν έτσι την προσκόλληση και διείσδυση στον οργανισμό παθογόνων

μικροβίων και ξένων πρωτεϊνών που πιθανά να προκαλούσαν αλλεργία.

Στο μητρικό γάλα συναντώνται επίσης παράγοντες έναντι διαφόρων νόσων όπως της

χολέρας και του δάγκειου πυρετού αλλά και ζωντανά πολυδύναμα αρχέγονα κύτταρα που

μπορεί να έχουν ρόλο στην αναγέννηση ιστών του βρέφους.

ΜΙΚΚΥΛΙΑ

Πρόκειται για σύμπλοκα αποτελούμενα από πρωτεΐνες της ομάδας της καζεΐνης και παίζουν

κατεξοχήν θρεπτικό ρόλο για το βρέφος. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι υπάρχουν σημαντικές

χημικοφυσικές διαφορές μεταξύ της ομάδας των πρωτεϊνών της καζεΐνης του γάλακτος από το ένα

θηλαστικό στο άλλο.

Το σύνολο του ασβεστίου και του φωσφόρου του μητρικού γάλακτος βρίσκεται σε διαφορετικά

τμήματα του μικκυλίου συνδεδεμένο χημικά με πρωτεΐνες της καζεΐνης. Ο διαχωρισμός των δύο

συστατικών εμποδίζει τον φυσιολογικό ανταγωνισμό τους στην διαδικασία της απορρόφησης. Η

απορρόφηση του κάθε συστατικού γίνεται ανεξάρτητα η μια από την άλλη και ακολουθεί την

διαδικασία πέψης των πρωτεϊνών της καζεΐνης στις οποίες είναι συνδεδεμένα.

Όσο αφορά το ασβέστιο θα πρέπει να τονιστούν δύο ακόμη στοιχεία:

Η ποσότητα του στο μητρικό γάλα είναι η κατάλληλη ώστε να καλύψει τις ανάγκες του

βρέφους (διαθέτει υψηλή βιοδιαθεσιμότητα).

Η συγκέντρωση του στο μητρικό γάλα δεν επηρεάζεται από την δίαιτα της μητέρας. Αυτό

επιτυγχάνεται με αντισταθμιστικά μέτρα όπως η αυξημένη απορρόφηση από τον εντερικό

αυλό της μητέρας και η μειωμένη αποβολή με τα ούρα της μητέρας. Σε περίπτωση που

αυτά τα μέτρα δεν αρκούν τότε κινητοποιούνται οι αποθήκες ασβεστίου της μητέρας.

Page 49: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 49 -

ΛΙΠΟΣΦΑΙΡΙΔΙΑ

Το λίπος του μητρικού γάλακτος βρίσκεται «πακεταρισμένο» με τη μορφή σφαιριδίων που

περιβάλλονται από φωσφολιπιδική μεμβράνη (πρώην τμήμα της μεμβράνης του εκκριτικού

κυττάρου), έτσι ώστε:

Να ελαχιστοποιηθούν οι ανεπιθύμητες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων

συστατικών του μητρικού γάλακτος (π.χ. η σαπωνοποίηση που θα μπορούσε να

προκύψει με αλληλεπίδραση ασβεστίου και ελεύθερων λιπαρών οξέων).

Να μεγιστοποιηθεί η διαδικασία της πέψης και απορρόφησης των θρεπτικών

συστατικών από το βρέφος.

Να υπάρξουν ταυτόχρονα τα λιπαρά οξέα και η λιπάση. (Η λιπάση παραμένει

ανενεργή στις πτυχώσεις της φωσφολιπιδικής μεμβράνης των λιποσφαιριδίων και

ενεργοποιείται μόνον εντός του εντερικού σωλήνα του βρέφους όπου η

φωσφολιπιδική μεμβράνη διαλύεται και η λιπάση ξεκινά την λιπόλυση του

περιεχομένου).

Είναι το πλέον μεταβαλλόμενο συστατικό. Η περιεκτικότητα σε λιπίδια είναι μεγαλύτερη το

μεσημέρι και προς το τέλος κάθε γεύματος.

Μεταξύ των λιπιδίων περιέχονται σημαντικά επίπεδα χοληστερόλης (σε αντίθεση με τα

ΕΓαΒ) που αποτελεί σημαντικό συστατικό των εγκεφαλικών ιστών.

(Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι η πρόωρη αυτή έκθεση του νεογνού στη χοληστερόλη παίζει

σημαντικό ρόλο στην σωστή ανάπτυξη των μηχανισμών μεταβολισμού των λιπιδίων και

στην σωστή λειτουργία τους στην ενήλικη ζωή).

Το μητρικό γάλα είναι πλούσιο σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλυσίδας τα οποία

είναι πολύ σημαντικά για την ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος και τη σύνθεση

προσταγλαδινών.

(Καθώς όμως τα συστατικά αυτά οξειδώνονται πολύ εύκολα χάνοντας την ιδιαίτερη δράση

τους, το μητρικό γάλα για να τα προστατεύσει περιέχει αντιοξειδωτικές ουσίες όπως

τοκοφερόλη και κινόνες που προσφέρουν προστασία στις ουσίες αυτές από τη στιγμή του

σχηματισμού τους μέχρι τη στιγμή της απορρόφησης τους. Πιστεύεται ότι οι

αντιοξειδωτικές ουσίες του μητρικού γάλακτος προσφέρουν αντιοξειδωτική προστασία όχι

μόνον στα υπόλοιπα συστατικά του γάλακτος αλλά και στο ίδιο το εντερικό τοίχωμα του

βρέφους εμποδίζοντας τις οξειδωτικές βλάβες που παρατηρούνται σε νόσους όπως αυτή

της νεκρωτικής εντεροκολίτιδας).

Το μητρικό γάλα είναι πλούσιο σε λιπαρά οξέα μικρής αλυσίδας που έχουν

αντιβακτηριδιακή δράση.

Το μητρικό γάλα είναι πλούσιο σε εστέρες των λιπαρών οξέων με αντιβακτηριδιακή δράση

ιδιαίτερα έναντι του σταφυλόκοκκου.

(Πιο συγκεκριμένα οι εστέρες παρέχουν προστασία τόσο στη μητέρα καθώς εμποδίζουν τον

αποικισμό των γαλακτοφόρων πόρων από τον σταφυλόκοκκο της φυσιολογικής χλωρίδας

του στήθους, όσο και στο βρέφος εμποδίζοντας τη δράση εντεροτοξικών σταφυλόκοκκων).

Page 50: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 50 -

2.6 Οι στάσεις θηλασμού

Είναι σημαντικό για την πορεία του θηλασμού, η στάση στην οποία η μητέρα θα επιλέξει να θηλάσει,

να μπορεί να εξασφαλίσει:

Άνεση για την μητέρα και το βρέφος

Ασφάλεια για το βρέφος

Αποτελεσματικότητα για το θηλασμό

Οι συνήθεις στάσεις θηλασμού που επιλέγουν οι μητέρες απεικονίζονται παρακάτω:

Σε κάθε περίπτωση, για να θηλάσει σωστά το νεογέννητο θα πρέπει το κεφάλι του να μην στρίβει σε

σχέση με το σώμα του (εάν συμβαίνει αυτό το βρέφος δυσκολεύεται να καταπιεί ενώ είναι πιθανός

και ο τραυματισμός της θηλής). Πρακτικά λοιπόν το αυτί, ο ώμος και ο γοφός του μωρού θα πρέπει

να βρίσκονται στην ίδια ευθεία κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Ο κανόνας αυτός ισχύει για τους

πρώτους τέσσερις μήνες καθώς στη συνέχεια το βρέφος είναι ικανό να στρίψει τη μέση του και να

θηλάσει ακόμη και εάν η μητέρα το κρατάει με λανθασμένο τρόπο.

ABC Parenting

ABC Parenting

ABC Parenting

Page 51: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 51 -

2.7 Η τοποθέτηση του βρέφους στο στήθος

Το μητρικό γάλα εκκρίνεται από τα επιθηλιακά κύτταρα των κυψελίδων, στους γαλακτοφόρους

αγωγούς και μέσω αυτών μεταφέρεται στις γαλακτοφόρους ληκύθους (που βρίσκονται πίσω από τη

θηλή και τη θηλαία άλω) όπου και σταθμεύει προσωρινά. Η εν συνεχεία αποτελεσματική μεταφορά

του γάλακτος από τις ληκύθους, μέσω των οπών της θηλής, στη στοματική κοιλότητα του βρέφους

οφείλεται στα ρυθμικά κύματα πίεσης που ασκεί η γλώσσα του βρέφους στις ληκύθους. Το γεγονός

αυτό εξηγεί γιατί το βρέφος πρέπει να ανοίξει πολύ το στόμα του ώστε να περιλάβει ανάμεσα στα

χείλη του όχι μόνον τη θηλή, αλλά και μεγάλο τμήμα από την θηλαία άλω. Πιο συγκεκριμένα είναι το

κάτω χείλος το οποίο θα πρέπει να είναι περισσότερο απομακρυσμένο από τη βάση της θηλής.

Εάν το βρέφος δεν ανοίξει αρκετά το στόμα ώστε τα χείλη του να περιλάβουν μεγάλο τμήμα από τη

θηλαία άλω, τότε προκύπτουν τα συνήθη προβλήματα του θηλασμού. Στην περίπτωση αυτή το

βρέφος «μασάει» την θηλή με αποτέλεσμα η μητέρα να πονάει, η θηλή να τραυματίζεται, να

προκαλείται μαστίτιδα (καθώς το στήθος δεν «αδειάζει»), το βρέφος να μην ικανοποιείται από την

ποσότητα τροφής που λαμβάνει, να διαμαρτύρεται και πιθανά να αρνείται το στήθος και εν τέλει να

μην κερδίζει βάρος.

Σωστή τοποθέτηση στο στήθος. Το βρέφος

«αγκαλιάζει» με τα χείλη του την θηλαία άλω.

Λάθος τοποθέτηση στο στήθος. Το βρέφος

«αγκαλιάζει» με τα χείλη του μόνον την

θηλή.

Το βρέφος με την γλώσσα του πιέζει τις

γαλακτοφόρους ληκύθους. Κατά το θηλασμό η

μητέρα ΔΕΝ αισθάνεται πόνο και το βρέφος

είναι ικανοποιημένο καθώς μπορεί να αντλήσει

αποτελεσματικά το γάλα από το στήθος.

Το βρέφος με την γλώσσα του ΔΕΝ πιέζει τις

γαλακτοφόρους ληκύθους. Κατά το

θηλασμό η μητέρα αισθάνεται πόνο και το

βρέφος ΔΕΝ είναι ικανοποιημένο καθώς δεν

μπορεί να αντλήσει αποτελεσματικά το

γάλα από το στήθος.

ΣΩΣΤΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΛΑΘΟΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ

Page 52: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 52 -

2.8 Η εξέλιξη του θηλασμού

Το βρέφος με τον δικό του τρόπο δηλώνει την ανάγκη του για σίτιση. Αρχικά ξυπνά και κάνει

θηλαστικές κινήσεις με το στόμα του, στη συνέχεια αρχίζει να κουνάει τα άνω και κάτω άκρα, βάζει

τα δάκτυλά του στο στόμα και τα πιπιλάει και τέλος, όταν φτάσει σε απόγνωση, κλαίει.

Προκειμένου το βρέφος να ξεκινήσει το θηλασμό θα πρέπει να είναι ξύπνιο και ήρεμο (εάν το

βρέφος κλαίει θα πρέπει να ηρεμήσει προτού του προσφερθεί το στήθος) ή να βρίσκεται στην φάση

του ελαφρύ ύπνου (εάν είναι σε βαθύ ύπνο δεν θα αποκριθεί στα ερεθίσματα που θα του δώσει η

μητέρα). Εάν το βρέφος δυσκολεύεται να ξυπνήσει, η μητέρα του θα πρέπει να το βοηθήσει με

ελαφρύ μασάζ στην πλάτη, στο κεφάλι ή στα πέλματα, αφαιρώντας τα ενδύματα του ή βρέχοντας

του λίγο το πρόσωπο.

Η μητέρα θα πρέπει να καθίσει αναπαυτικά με καλή υποστήριξη της πλάτης της και να φέρει όσο πιο

κοντά γίνεται το βρέφος της. Για να διευκολύνει την τοποθέτηση του βρέφους στο στήθος, η μητέρα

μπορεί να κρατήσει αρχικά το στήθος της με τα δάκτυλά της να σχηματίζουν το “C” (μισοφέγγαρο)

δηλαδή τα τέσσερα δάκτυλα να στηρίζουν το κάτω τμήμα του στήθους και τον αντίχειρα να

βρίσκεται στο πάνω τμήμα του στήθους. Όλα τα δάκτυλα θα πρέπει να είναι απομακρυσμένα από

την θηλαία άλω ώστε να μην εμποδίζουν την είσοδο της στο στόμα του βρέφους. Τα δάχτυλα θα

μπορούν να απομακρυνθούν εντελώς μετά την έναρξη του θηλασμού.

Η μητέρα ακουμπώντας τη θηλή του στήθους της στο άνω χείλος του βρέφους διεγείρει

αντανακλαστικό που ωθεί το βρέφος να ανοίξει το στόμα του. Η μητέρα θα πρέπει να έχει την

υπομονή μέχρι το βρέφος να ανοίξει το στόμα σε τέτοια έκταση ώστε μέσα σε αυτό να χωρέσει όχι

μόνον η θηλή, αλλά και η θηλαία άλως. Μόλις λοιπόν το βρέφος ανοίξει καλά το στόμα, η μητέρα θα

πρέπει να σπρώξει ελαφρά το κεφάλι του προς το στήθος της εισάγοντας το στο στόμα του.

Είναι φυσιολογικό η μητέρα, τα πρώτα δευτερόλεπτα του θηλασμού (όταν το βρέφος αρχίζει να

πραγματοποιεί θηλαστικές κινήσεις), να αισθανθεί μια ενόχληση. Εάν όμως ο πόνος διαρκεί

περισσότερο, τότε σημαίνει ότι το βρέφος δεν έχει τοποθετηθεί σωστά στο στήθος. Στην περίπτωση

αυτή η μητέρα θα πρέπει να απομακρύνει το βρέφος από το στήθος και να προσπαθήσει ξανά.

ABC Parenting

ABC Parenting

Page 53: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 53 -

Η απομάκρυνση του βρέφους από το στήθος ποτέ δεν πρέπει να γίνεται με απλό τράβηγμα του

καθώς μπορεί να τραυματίσει τη θηλή και τη θηλαία άλω. Θα πρέπει η μητέρα να εισάγει το μικρό

δάκτυλο του χεριού της (από την γωνία του στόματος) στην στοματική κοιλότητα του βρέφους και

απαλά να το απομακρύνει από το στήθος.

Η μητέρα προσφέρει το ένα στήθος μέχρι τη χρονική στιγμή που το βρέφος θα αποφασίσει ότι έχει

τελειώσει το γεύμα του ή ότι θέλει να αλλάξει στήθος. Η μητέρα καταλαβαίνει ότι συμβαίνει αυτό

όταν το βρέφος αυθόρμητα αφήνει το στήθος ή σταματά για αρκετή ώρα τις ρυθμικές θηλαστικές

κινήσεις ή κοιμάται με τη θηλή στο στόμα.

Κατόπιν η μητέρα θα πρέπει να βοηθήσει το βρέφος να βγάλει τυχόν αέρια. Για να το κάνει αυτό

κρατά το βρέφος στα πόδια της (όρθιο ή σε καθιστή θέση) ή στον ώμο της και είτε του τρίβει, είτε

του κτυπά ελαφρά την πλάτη.

Στην συνέχεια εάν το βρέφος δείχνει εκ νέου σημάδια πείνας, του προσφέρεται ξανά το ίδιο στήθος

(προκειμένου να λάβει το γάλα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπίδια). Εάν το βρέφος δεν δείχνει

ενδιαφέρον για το ίδιο στήθος τότε του προσφέρεται το άλλο στήθος, στο οποίο συνεχίζει τον

θηλασμό μέχρι να αποφασίσει να σταματήσει ξανά (δεν είναι απόλυτος κανόνας).

ΠΡΟΣΟΧΗ: Κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων του θηλασμού, δηλαδή κατά τη περίοδο

εγκατάστασης του θηλασμού επειδή επιδιώκουμε το συχνό ερεθισμό και των δύο μαστών, η

παραπάνω διαδικασία διαφοροποιείται. Έτσι αφότου το βρέφος αφήσει το πρώτο στήθος, του

προσφέρεται το άλλο στήθος ώστε να δεχτεί και αυτό ερέθισμα.

Η μητέρα ΔΕΝ θα πρέπει να θέτει χρονικό όριο θηλασμού σε κάθε στήθος, απομακρύνοντας

το βρέφος από το ένα στήθος (προκειμένου να του προσφέρει το άλλο στήθος) ενώ το ίδιο

θέλει να συνεχίσει να θηλάζει σε αυτό.

Η μητέρα θα πρέπει να αφήνει το βρέφος της να αποφασίσει το ίδιο πότε θα απομακρυνθεί

από το πρώτο στήθος.

Η μητέρα αφού βεβαιωθεί πως το βρέφος της δεν επιθυμεί να συνεχίσει στο ίδιο στήθος

τότε μόνον να του προσφέρει το δεύτερο στήθος.

Δεν έχει σημασία εάν το βρέφος επιθυμεί να θηλάζει μόνον από το ένα στήθος σε κάθε

θηλασμό (ορισμένα βρέφη ικανοποιούνται πίνοντας γάλα μόνο από το ένα στήθος σε κάθε

θηλασμό ενώ άλλα συνηθίζουν να πίνουν και από τα δύο στήθη).

Στον επόμενο θηλασμό θα πρέπει να προσφερθεί στο βρέφος το άλλο στήθος

(ώστε εναλλάξ να αδειάζει πλήρως καθένα από αυτά)

ABC Parenting

Page 54: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 54 -

2.9 Ο ρυθμός θηλασμού

Ο ρυθμός με τον οποίο το βρέφος εξάγει την τροφή του από το μαστό αλλάζει κατά τη διάρκεια του

θηλασμού.

Αρχικά κάνει έντονες, γρήγορες και ρυθμικές θηλαστικές κινήσεις («ρουφήγματα») προκειμένου να

αντλήσει το γάλα που έχει παραμείνει στις γαλακτοφόρους ληκύθους κατά την διάρκεια του

προηγούμενου θηλασμού και να διεγείρει το αντανακλαστικό έκκρισης του γάλακτος.

Συνεχίζει με λιγότερο έντονες, πιο αργές, αλλά εξίσου ρυθμικές θηλαστικές κινήσεις προκειμένου να

αντλήσει το γάλα που έχει ήδη παραχθεί και κατέβει στις γαλακτοφόρους ληκύθους κατά την

διάρκεια του τρέχοντος θηλασμού.

Ανά 10-20 θηλαστικές κινήσεις, το βρέφος πραγματοποιεί παύση λίγων δευτερολέπτων προτού

ξεκινήσει εκ νέου τα «ρουφήγματα».

Κατά τη διάρκεια του θηλασμού έχουμε αύξηση της ποσότητας των περιεχόμενων λιπιδίων με

ταυτόχρονη μείωση της ποσότητας του παραγόμενου γάλακτος.

Η αύξηση της ποσότητας των λιπιδίων στο γάλα πέραν της θρεπτικής σπουδαιότητας συνδέεται και

με την δημιουργία της αίσθησης κορεσμού της πείνας του βρέφους. Το σήμα του κορεσμού γεννάται

τη στιγμή που οι γευστικοί κάλυκες καλύπτονται πλήρως απ τα λιπίδια του γάλακτος.

Όταν το βρέφος μείνει ικανοποιημένο από την τροφή του δηλαδή όταν φτάσει να αντλήσει αρκετή

ποσότητά από πλούσιο σε λιπίδια γάλα, τότε είτε θα παραμείνει προσκολλημένο στο στήθος

πραγματοποιώντας μη ρυθμικές μεμονωμένες θηλαστικές κινήσεις, είτε θα αποφασίσει να

απομακρυνθεί από το στήθος.

Οι ποσότητες των λιπιδίων στο μητρικό γάλα και ο όγκος του μητρικού γάλακτος μεταβάλλονται

κατά τη διάρκεια της ημέρας, επομένως το βρέφος μπορεί να θηλάζει άλλοτε λιγότερο και άλλοτε

περισσότερο. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι κάθε ζεύγος μητέρας – βρέφους είναι μοναδικό,

καθώς κάθε μητέρα έχει διαφορετική ροή γάλακτος από το στήθος και κάθε βρέφος έχει το δικό του

τρόπο θηλασμού. Θηλασμοί που διαρκούν πολύ μικρά ή πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα μπορεί

να συνιστούν πρόβλημα και θα πρέπει να αξιολογούνται από ειδικό επί της γαλουχίας.

Ο ανωτέρω περιγραφόμενος ρυθμός θηλασμού παρατηρείται κυρίως όταν πλέον έχει εγκατασταθεί

ο θηλασμός. Κατά τις πρώτες εβδομάδες όπου το βρέφος μαθαίνει να θηλάζει και το γάλα σταδιακά

αυξάνεται, ο ρυθμός είναι πολύ λιγότερο προβλέψιμος.

Παύση Παύση Παύση Παύση

Γρήγορες

& Έντονες

θηλαστικές

κινήσεις

Ρυθμικές

θηλαστικές

κινήσεις

Ρυθμικές

θηλαστικές

κινήσεις

Ρυθμικές

θηλαστικές

κινήσεις

Ρυθμικές

θηλαστικές

κινήσεις

Μη ρυθμικές

& μεμονωμένες

θηλαστικές

κινήσεις

Αυξάνεται η ποσότητα των περιεχόμενων λιπιδίων

Μειώνεται η ποσότητα του παραγόμενου γάλακτος

Page 55: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 55 -

2.10 Διάρκεια και συχνότητα του θηλασμού

Το παρών άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο «Επιστροφή στον μητρικό θηλασμό: Οδηγός επιβίωσης για γονείς &

επαγγελματίες υγείας» του παιδιάτρου και πιστοποιημένου συμβούλου γαλουχίας Στέλιου Παπαβέντση.

Πως καταλαβαίνουμε ότι το βρέφος πεινάει και θέλει να θηλάσει;

Τα πρώιμα σημάδια πείνας του βρέφους εκδηλώνονται όταν κοιμάται ελαφρά (ύπνος REM):

Κουνάει τους βολβούς των ματιών του κάτω από τα βλέφαρα.

Κάνει σαν να βλέπει όνειρο.

Στραβώνει το στόμα στον ύπνο του ή κάνει γκριμάτσες.

Αφήνει που και που φωνούλες.

Κουνάει τα χέρια ή τα πόδια του ήσυχα και απαλά.

Το βρέφος είναι έτοιμο και δεκτικό, θα ξυπνήσει σύντομα, η μητέρα το παίρνει στην αγκαλιά για να

την μυρίσει, να αισθανθεί τη ζέστη της, να ενεργοποιηθούν τα αντανακλαστικά του και να

αναζητήσει ήσυχα το στήθος της.

Τα επόμενα σημάδια πείνας του βρέφους εκδηλώνονται μόλις ξυπνήσει, παραμένει ήρεμο και:

Κάνει ήχους πιπιλίσματος με τα χειλάκια του.

Βάζει ή προσπαθεί να βάλει τα χεράκια του στο στόμα.

Κάνει ήπιες, διακεκομμένες φωνούλες ή αναστεναγμούς.

Φαίνεται ανήσυχο και κινητικό.

Στραβώνει το στόμα ή κάνει γκριμάτσες ή και χαμογελά.

Εκτείνει τα χέρια του.

Κάνει νωθρές, κυκλικές κινήσεις χεριών ή ποδιών, σαν κάτι να «ψάχνει».

Ανασαίνει άρρυθμα ή γρήγορα.

Κινεί το κεφαλάκι από μεριά σε μεριά.

Στρέφει συνεχώς το κεφαλάκι του προς μια μεριά.

Ανοιγοκλείνει το στόμα του.

Ανοίγει πλατιά το στόμα του.

Βγάζει προς τα έξω τη γλώσσα του.

Το κλάμα αποτελεί πολύ καθυστερημένο σημάδι πείνας. Το βρέφος βρίσκεται σε κατάσταση άγχους

και εκνευρισμού, τα αντανακλαστικά του είναι έντονα, δυσκολεύεται να πιάσει σωστά το στήθος και

γίνονται συχνά πολλά λάθη στην τεχνική του θηλασμού. Μπαίνει και βγαίνει στο στήθος της μαμάς

με αποτέλεσμα συχνά τον τραυματισμό της θηλής. Αν το βρέφος κλαίει δυνατά πρέπει πρώτα

ηρεμήσει με γλυκόλογα, αγκαλιά, χάδι, ώστε να πάρει σωστή θέση πιάνοντας καλά τη θηλαία άλω.

Πως καταλαβαίνουμε ότι το βρέφος χόρτασε και δεν θέλει να συνεχίσει να θηλάζει;

Το βρέφος αυθόρμητα αφήνει το στήθος ή σταματά για αρκετή ώρα τις ρυθμικές

θηλαστικές κινήσεις ή κοιμάται με τη θηλή στο στόμα.

Το βρέφος μετά το θηλασμό δείχνει ήρεμο, χαλαρό και ικανοποιημένο.

Πόσο διαρκεί κάθε γεύμα;

Η διάρκεια των γευμάτων αλλάζει ανάλογα με την πείνα του, τη διάθεσή του, την ώρα της

ημέρας και τον επιτυχή ή όχι τρόπο θηλασμού. Δηλαδή, ένα βρέφος που δεν έχει μάθει να

καταπίνει γάλα από το στήθος ή δε βρίσκει γάλα, μπορεί να βρίσκεται επί μία ώρα πάνω σε

αυτό και να μην έχει φάει τίποτα. Ένα άλλο βρέφος μπορεί να έχει μάθει πώς να θηλάζει, να

Page 56: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 56 -

βρίσκει άφθονο γάλα και να τελειώνει το γεύμα μέσα σε πέντε λεπτά. Δεν μετράμε λοιπόν

λεπτά της ώρας με το ρολόι, αλλά παρατηρούμε το παιδί. Καταπίνει; Πόσες φορές κατάπιε;

Έχει γάλα στο στοματάκι του; Μαλακώνει το στήθος; Φαίνεται χορτάτο και χαλαρωμένο;

Συνήθως κάθε σίτιση διαρκεί περίπου 10 - 20 λεπτά, ωστόσο, κατά τις πρώτες ημέρες και

εβδομάδες μπορεί να διαρκέσει έως και μία ώρα ή και περισσότερο.

Κάθε πότε ταΐζουμε το βρέφος;

ΟΧΙ όταν είναι η ώρα του να ταϊστεί, ΟΧΙ μόνον όταν φτάσει να κλάψει.

Θα πρέπει να επιτρέπεται στο βρέφος να θηλάζει κατά βούληση.

Κατά τις πρώτες κρίσιμες έξι εβδομάδες της γαλουχίας, το βρέφος πρέπει να φτάνει στο

στήθος, με σωστή τοποθέτηση και χωρίς καθόλου χρονικούς περιορισμούς όποτε αυτό

δείχνει σημάδια ότι επιθυμεί να θηλάσει.

Μόνον τις πρώτες εβδομάδες και εφόσον το νεογνό είναι λίγο νωθρό και κοιμάται

περισσότερες από 3-4 ώρες συνεχόμενες η μητέρα θα πρέπει να το ξυπνάει προκειμένου να

θηλάσει.

Συνήθως τα νεογνά ζητάνε τροφή περίπου 8 με 12 φορές ανά 24ώρο. Μεσολαβούν δηλαδή

1 με 3 ώρες μεταξύ της αρχής του ενός θηλασμού και της αρχή του επόμενου.

Συνήθως με το πέρας ορισμένων εβδομάδων το βρέφος κοιμάται περισσότερες ώρες κατά

τη διάρκεια της νύχτας και θηλάζει πιο συχνά κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Πως γνωρίζουμε ότι το βρέφος λαμβάνει αρκετό μητρικό γάλα (τις πρώτες εβδομάδες);

Η πάνα του είναι λερωμένη με κενώσεις 3-4 φορές / 24ωρο κατά τη διάρκεια των πρώτων

εβδομάδων. Στη συνέχεια αυτό μπορεί να συμβαίνει 1 φορά / 24ωρο ή και λιγότερο συχνά.

Η πάνα του είναι βρεγμένη 6 ή περισσότερες φορές / 24ωρο.

Το βάρος του αυξάνει 20 – 30 gr ανά ημέρα ή 100 – 200 gr ανά εβδομάδα.

Τα κόπρανα του νεογνού

Το νεογνό κατά τη διάρκεια των πρώτων ημερών αποβάλλει το μηκώνιο. Οι κενώσεις του είναι

μαύρες και κολλώδεις. Σταδιακά οι κενώσεις του γίνονται πιο υγρές και γκριζοπράσινες έως ότου εν

τέλει στο τέλος της πρώτης εβδομάδας αποκτήσουν την τυπική τους υφή και όψη δηλαδή κενώσεις

κίτρινου χρώματος που ποικίλλουν και άλλοτε μπορεί να είναι ημίρρευστες και άλλοτε πολτώδεις ή

σβολώδεις.

Κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων είναι συχνό φαινόμενο το νεογνό να πραγματοποιεί μια ή

και περισσότερες κενώσεις μετά από κάθε θηλασμό. Μετά τις πρώτες τριάντα ημέρες τα

περισσότερα βρέφη σταδιακά μειώνουν τον αριθμό των κενώσεων και καταλήγουν να

πραγματοποιούν μια κένωση κάθε 1 με 7 ημέρες ή ακόμη πιο σπάνια. Το ενδεχόμενο

δυσκοιλιότητας θα πρέπει να εξετάζεται μόνον εάν οι κενώσεις είναι σκληρές και ξηρές, γεγονός

πολύ σπάνιο σε βρέφος που θηλάζει.

Τα ούρα του νεογνού

Κατά τη διάρκεια των πρώτων ημερών τα νεογνά δεν ουρούν συχνά καθώς πίνουν μικρές ποσότητες

γάλακτος. Από την 5η με 6

η ημέρα όμως πραγματοποιούν 6 ή και περισσότερες ουρήσεις ανά ημέρα.

Ο αριθμός των ουρήσεων, κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων, είναι ένας πολύ χρήσιμος

δείκτης της ποιότητας θηλασμού καθώς μια φυσιολογική διούρηση προϋποθέτει την λήψη επαρκούς

ποσότητας γάλακτος.

Page 57: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 57 -

2.11 Αξιολόγηση του θηλασμού

Δείκτες καλής στάσης θηλασμού:

Η μητέρα αισθάνεται άνετα.

Η μητέρα δεν αισθάνεται σωματικό πόνο.

Η μητέρα υποστηρίζει την πλάτη της.

Τα πόδια της μητέρας είτε πατάνε εξ’ ολοκλήρου στο έδαφος, είτε υποστηρίζονται.

Απρόσκοπτη οπτική επαφή μητέρας και βρέφους.

Όλο το σώμα του βρέφους βρίσκεται σε επαφή με το σώμα της μητέρας.

Όλο το σώμα του βρέφους υποστηρίζεται από τη μητέρα.

Το αυτί, ο ώμος και ο γοφός του μωρού βρίσκονται στην ίδια ευθεία.

Η κοιλιά του βρέφους είναι γυρισμένη προς το στήθος της μητέρας.

Η μύτη του βρέφους βρίσκεται απέναντι από τη θηλή.

Δείκτες καλής τοποθέτησης στο στήθος:

Το στόμα του βρέφους έχει ανοίξει αρκετά.

Το πηγούνι, το κάτω χείλος και η γλώσσα του βρέφους ακουμπάνε πρώτα το στήθος.

Το άνω και κάτω χείλος του βρέφους καλύπτουν τμήμα από τη θηλαία άλω (το κάτω χείλος

μεγαλύτερο τμήμα σε σύγκριση με το άνω χείλος που καλύπτει μικρότερο τμήμα).

Το άνω και κάτω χείλος (κυρίως) του βρέφους είναι γυρισμένα προς τα έξω.

Η μύτη του βρέφους δεν εμποδίζεται να αναπνεύσει.

Η κορυφή της μύτης του βρέφους ακουμπάει ελαφρά το στήθος.

Το πηγούνι του βρέφους βυθίζεται μέσα στο στήθος.

Το κεφάλι είναι σε ελαφρά έκταση.

Δείκτες καλής εξέλιξης του θηλασμού κατά την διάρκεια του:

Ο θηλασμός μπορεί να επιβεβαιωθεί τόσο οπτικά (ρυθμική εναλλαγή από θηλαστικές

κινήσεις του μωρού, καταπόσεις και ανάσες) όσο και ακουστικά (ακούγεται συγκεκριμένος

ήχος κατάποσης «γκλούπ» και όχι άλλοι ήχοι όπως πιπιλίσματος).

Η κροταφογναθική άρθρωση του βρέφους κινείται βαθιά και ρυθμικά.

Τα μάγουλα είναι «γεμάτα» - στρογγυλεμένα και δεν βυθίζονται προς τα μέσα.

Οι βραχίονες και τα χέρια του βρέφους χαλαρώνουν προοδευτικά.

Το στήθος της μητέρας (από το οποίο θηλάζει το βρέφος) μαλακώνει προοδευτικά.

Το άλλο στήθος στάζει γάλα.

Η μητέρα δεν αισθάνεται πόνο (πιθανά μόνον κατά τα πρώτα δευτερόλεπτα).

Η μητέρα διψάει και νιώθει συσπάσεις στη μήτρα (τις πρώτες ημέρες μετά τον τοκετό).

Δείκτες επιτυχούς θηλασμού μετά την επιτέλεση του:

Η θηλή της μητέρας ούτε είναι τραυματισμένη ούτε πονάει.

Η θηλή της μητέρας δεν είναι συμπιεσμένη.

Η θηλή της μητέρας είναι υγρή.

Το στήθος της μητέρας είναι πιο μαλακό (και όχι σκληρό όπως πριν το θηλασμό).

Η μητέρα αισθάνεται χαλαρή και νυσταγμένη.

Το βρέφος έχει αφήσει αυθόρμητα το στήθος.

Το στόμα του βρέφους είναι υγρό.

Το βρέφος είναι σε λήθαργο.

Δείκτες επιτυχούς θηλασμού εν γένει:

Το βρέφος κερδίζει βάρος.

Το βρέφος «λερώνει» τις πάνες του πολλές φορές κατά τη διάρκεια του 24ώρου

Η μητέρα δεν εμφανίζει πόνο στο στήθος, ούτε τραυματισμό στις θηλές, ούτε μαστίτιδα.

Page 58: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 58 -

2.12 Αύξηση βάρους

Όλα τα βρέφη αναμένεται να χάσουν βάρος τις πρώτες 3-5 ημέρες μετά τον τοκετό (εκτός εάν

υπερσιτιστούν με ΕΓαΒ).

Αυτό οφείλεται:

Στην απώλεια των περιττών υγρών.

Στην αποβολή του μηκωνίου.

Στην καύση των αποθηκών ενέργειας.

Απώλεια βάρους:

Μέχρι και 7% του βάρους γέννησης θεωρείται φυσιολογική.

Από 7% μέχρι 12% του βάρους γέννησης μπορεί να είναι ένδειξη αναποτελεσματικού

θηλασμού (πιθανότατα λόγω λανθασμένης τεχνικής) και απαιτεί την παραπομπή μητέρας –

βρέφους σε ειδικό επί της γαλουχίας.

Μεγαλύτερη του 12% του βάρους γέννησης είναι ένδειξη παθολογικής κατάστασης ή

αυξημένης πιθανότητας ανάπτυξης παθολογικής κατάστασης και απαιτεί την παραπομπή

μητέρας – βρέφους σε παιδίατρο.

Ο υπολογισμός της % απώλειας βάρους γίνεται ως εξής:

Απώλεια βάρους (%) = [Απώλεια βάρους (gr) / Βάρος γένεσης (gr)] x100

Εάν λοιπόν το βρέφος γεννήθηκε 3200gr και μέχρι και την 4η ημέρα έχασε 200gr, τότε η απώλεια

βάρους επί % θα είναι:

[200gr / 3200gr] x 100 = 6,25 %

Από την 4η ημέρα τα βρέφη θα πρέπει να αρχίσουν να ανακτούν βάρος

(κατά μέσο όρο >20gr/ημέρα).

Το 80% των βρεφών ανακτά το βάρος γέννησης εντός των 14 πρώτων ημερών.

Η πλειοψηφία των βρεφών έχει διπλασιάσει το βάρος γέννησης του μεταξύ 4ου

και 6ου

μήνα.

Η πλειοψηφία των βρεφών έχει τριπλασιάσει το βάρος γέννησης του μέχρι τον 12ο μήνα.

Η πλειοψηφία των βρεφών έχει αυξήσει το ύψος του κατά 1.5 φορές μέχρι τον 12ο μήνα.

Η πλειοψηφία των βρεφών έχει αυξήσει την περιφέρεια της κεφαλής κατά 7.6 cm μέχρι τον

12ο μήνα.

Τα παραπάνω είναι ενδεικτικοί υπολογισμοί μέσου όρου και δεν επιβάλλεται να ισχύουν για κάθε

υγιές βρέφος.

Η ζύγιση του βρέφους θα πρέπει να γίνεται:

Έχοντας απομακρύνει όλο τα ρουχαλάκια καθώς και την πάνα του.

Κατά προτίμηση την ίδια ώρα της μέρας.

Κατά προτίμηση στην ίδια πάντα ηλεκτρονική ζυγαριά.

Κατά προτίμηση κάτω από τις ίδιες συνθήκες.

Τέλος θα πρέπει να τονιστεί ότι όλα τα βρέφη μεγαλώνουν με διαφορετικό τρόπο και όσα

αναφέρθηκαν παραπάνω είναι μόνο γενικές κατευθυντήριες γραμμές.

Page 59: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 59 -

2.13 Καμπύλη ανάπτυξης

Η πρότυπη καμπύλη ανάπτυξης είναι διάγραμμα το οποίο μας δείχνει το βάρος που

φυσιολογικά θα έπρεπε να έχει ένα βρέφος σε δεδομένες χρονικές στιγμές.

Η καμπύλη ανάπτυξης του βρέφους είναι διάγραμμα το οποίο μας δείχνει το βάρος ενός

συγκεκριμένου βρέφους σε δεδομένες χρονικές στιγμές.

Η πρότυπη καμπύλη ανάπτυξης συγκρίνεται με την καμπύλη ανάπτυξης του βρέφους

προκειμένου να διαπιστωθεί εάν ο ρυθμός ανάπτυξης του βρέφους είναι φυσιολογικός.

Για πάρα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα η πρότυπη καμπύλη ανάπτυξης που χρησιμοποιούνταν

ήταν μοναδική και είχε προκύψει από δείγμα βρεφών που σιτίζονταν με επεξεργασμένα γάλατα.

Όταν λοιπόν συγκρίνονταν η καμπύλη ανάπτυξης βρέφους που θήλαζε αποκλειστικά με την πρότυπη

καμπύλη ανάπτυξης προέκυπταν πολύ συχνά συμπεράσματα που οδηγούσαν εν τέλει στη λήψη

αποφάσεων όπως η εισαγωγή υποκατάστατου στη διατροφή του βρέφους και στην πρόωρη διακοπή

του θηλασμού. Η πρακτική αυτή διαπιστώθηκε εκ των υστέρων ότι ήταν λανθασμένη διότι ο ρυθμός

ανάπτυξης ενός θηλάζοντος βρέφους είναι διαφορετικός από τον ρυθμό ανάπτυξης βρέφους που

λαμβάνει υποκατάστατο μητρικού γάλακτος.

Στην πραγματικότητα το βρέφος που θηλάζει αποκλειστικά και επιτυχημένα (σε σύγκριση με το

βρέφος που σιτίζεται με υποκατάστατο μητρικού γάλακτος) κερδίζει πιο γρήγορα βάρος κατά την

διάρκεια των 3-4 πρώτων μηνών και μειώνει τον ρυθμό ανάπτυξης του κατά το 2ο εξάμηνο του

πρώτου έτους. Τα θηλάζοντα βρέφη λοιπόν είναι πιο «στρουμπουλά» τους πρώτους μήνες και

λιγότερο στο 2ο εξάμηνο.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνωρίζοντας την ανωτέρω προβληματική, χρηματοδότησε μια

συγκριτική μελέτη σε διεθνές επίπεδο προκειμένου να δημιουργηθούν νέες πρότυπες καμπύλες

ανάπτυξης για υγιή βρέφη (τελειόμηνα βρέφη, απουσία σοβαρής παθολογίας, μητέρα μη

καπνίστρια, αποκλειστικός θηλασμός μέχρι τον 6ο μήνα και συνέχιση του θηλασμού με ταυτόχρονη

εισαγωγή συμπληρωματικής τροφής μέχρι τους 12 μήνες).

Οι νέες πρότυπες καμπύλες:

Απεικονίζουν όχι μόνον το βάρος αλλά και άλλα ανθρωπομετρικά στοιχεία.

Απεικονίζουν το πώς φυσιολογικά θα έπρεπε να αναπτύσσονται τα βρέφη.

Έχουν καθολική εφαρμογή σε όλα τα βρέφη και σε όλες τις χώρες του κόσμου.

Χρησιμοποιούν ως φυσιολογικό πρότυπο αναφοράς τον μητρικό θηλασμό και το θηλάζον

βρέφος για την αξιολόγηση της βρεφικής ανάπτυξης.

Οι επιστήμονες υγείας και οι γονείς μπορούν να αναζητήσουν τις πρότυπες καμπύλες, ειδικό

λογισμικό και τεχνική υποστήριξη στην εξειδικευμένη ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού

Υγείας (www.who.int/childgrowth/en/).

Page 60: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 60 -

Page 61: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 61 -

2.14 Κατευθυντήριες οδηγίες

Λόγω της εξαιρετικής σημασίας του μητρικού γάλακτος και του θηλασμού για την υγεία του βρέφους

και της μητέρας, αλλά επίσης λόγω των κινδύνων που προκύπτουν από τη χρήση υποκατάστατων

μητρικού γάλακτος, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), η UNICEF, η Αμερικανική Ακαδημία

Οικογενειακής Ιατρικής (AAFP), η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (AAP), και άλλες

επιστημονικές ενώσεις επαγγελματιών υγείας ανά τον κόσμο συνιστούν:

Αποκλειστικό θηλασμό* για τους πρώτους έξι μήνες της ζωής του βρέφους και κατόπιν συνέχιση

του θηλασμού έως τα δύο χρόνια** ή και περισσότερο***, με σταδιακή εισαγωγή (μετά τον 6ο

μήνα) κατάλληλης συμπληρωματικής τροφής.

Όλοι οι φαρμακοποιοί (αλλά και οι υπόλοιποι επιστήμονες – επαγγελματίες υγείας), που έρχονται σε

επικοινωνία με υποψήφιες μητέρες, θηλάζουσες και τις οικογένειες τους, θα πρέπει να γνωρίζουν

την παραπάνω σύσταση η οποία θα πρέπει ταυτόχρονα να αποτελεί και στόχο τους. Είναι στα

πλαίσια των επιστημονικών – επαγγελματικών καθηκόντων του φαρμακοποιού, να βοηθά τις

μέλλουσες μητέρες και τις οικογένειες τους να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις.

* Αποκλειστικός Θηλασμός (exclusive breastfeeding): το βρέφος λαμβάνει μόνο μητρικό γάλα. Δεν

λαμβάνει κανένα άλλο υγρό (π.χ. νερό, χαμομήλι, τσάι, υποκατάστατο μητρικού γάλακτος κ.α.) ή

στερεό, με μόνη εξαίρεση βιταμίνες, μέταλλα ή φάρμακα (κατόπιν θεραπευτικής ένδειξης).

** Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (AAP) προτείνει έως τους 12 μήνες.

*** Δεν υπάρχει σύσταση σχετικά με την ηλικία απογαλακτισμού. Θεωρείται φυσιολογικό και

αποδεκτό, οι μητέρες να θηλάζουν και πέραν του 2ου έτους χάρη στα θρεπτικά, ανοσολογικά και

άλλα οφέλη του μητρικού γάλακτος εφόσον αυτό είναι σύμφωνο με τη θέληση και τις ανάγκες της

μητέρας και του παιδιού.

Page 62: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 62 -

2.15 Καταστάσεις στις οποίες ο θηλασμός

αντενδείκνυται

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την UNICEF, υπάρχει ένας εξαιρετικά μικρός

αριθμός καταστάσεων του βρέφους ή της μητέρας στις οποίες αντενδείκνυται οριστικά ο θηλασμός.

2.15.1 Αντενδείξεις θηλασμού «οφειλόμενες» στο βρέφος

Όταν στο βρέφος γίνει διάγνωση μιας εκ των παρακάτω νόσων (πρόκειται για πάρα πολύ σπάνιες

μεταβολικές νόσους στις οποίες ο οργανισμός του βρέφους αδυνατεί να μεταβολίσει ορισμένα εκ

των αμινοξέων που βρίσκονται στο μητρικό γάλα) θα πρέπει να του χορηγηθεί μόνον ειδικά

επεξεργασμένο γάλα για βρέφη:

Γαλακτοζαιμία

(Απαιτείται η χορήγηση μόνον ειδικού γάλακτος ελεύθερου λακτόζης και γαλακτόζης).

Φαινυλκετονουρία

(Απαιτείται η χορήγηση μόνον ειδικού γάλακτος ελεύθερου φαινυλαλανίνης. Σε ορισμένες

περιπτώσεις επιτρέπεται ο μερικός θηλασμός υπό παρακολούθηση).

Νόσος οσμής ούρων δίκην σιροπίου σφενδάμου

(Απαιτείται η χορήγηση μόνον ειδικού γάλακτος ελεύθερου λευκίνης, ισολευκίνης βαλίνης.

Σε ορισμένες περιπτώσεις επιτρέπεται ο μερικός θηλασμός υπό παρακολούθηση).

Καμία άλλη νόσος του βρέφους δεν αποτελεί αντένδειξη για τον θηλασμό εφόσον το βρέφος μπορεί

να σιτίζεται φυσιολογικά από το στόμα.

2.15.2 Αντενδείξεις θηλασμού «οφειλόμενες» στη μητέρα

Όταν στην μητέρα γίνει διάγνωση μίας εκ των παρακάτω νόσων θα μπορούσε να δικαιολογηθεί η

σύσταση για μη θηλασμό του βρέφους:

Λοίμωξη από HIV

(Οι κατευθυντήριες οδηγίες του ΠΟΥ έχουν ως εξής: «Οι μητέρες που δεν έχουν πρόσβαση

σε τροφή που είναι αποδεκτή, εφικτή, προσιτή, βιώσιμη και ασφαλής και είναι

επιμολυσμένες από τον ιό HIV - και των οποίων τα παιδία δεν έχουν επιμολυνθεί ή δεν

γνωρίζουμε την κατάσταση τους σε σχέση με τον HIV - θα πρέπει να θηλάζουν αποκλειστικά

για 6 μήνες. Εν συνεχεία θα πρέπει να συνεχίζουν τον θηλασμό μέχρι και τους 12 μήνες

εισάγοντας κατάλληλες συμπληρωματικές τροφές. Σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα η

μητέρα και το παιδί θα πρέπει να λαμβάνουν αντι-ιικά φάρμακα. Εάν το παιδί έχει

επιμολυνθεί τότε συνιστάται η μητέρα να θηλάσει αποκλειστικά για 6 μήνες και να

συνεχίσει τον θηλασμό σύμφωνα για δύο ή και περισσότερα χρόνια». Πρακτικά στις

αναπτυγμένες χώρες συνιστάται η χορήγηση επεξεργασμένου γάλακτος για βρέφη ενώ στις

χώρες του τρίτου κόσμου συνιστάται ο θηλασμός).

Ο θηλασμός δεν ξεκινά ή διακόπτεται οριστικά όταν:

Η μητέρα αρνείται να θηλάσει.

Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών απαιτούν εξειδικευμένη

καθοδήγηση της μητέρας βασιζόμενη στην ιδιαίτερη κατάσταση της και μπορεί να χρειαστεί η

οριστική διακοπή του θηλασμού.

Page 63: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 63 -

2.16 Καταστάσεις στις οποίες συνιστάται

προσωρινή διακοπή του θηλασμού

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την UNICEF, υπάρχει ένας εξαιρετικά μικρός

αριθμός καταστάσεων του βρέφους ή της μητέρας οι οποίες δικαιολογούν την προσωρινή διακοπή

του θηλασμού.

2.16.1 Προσωρινή διακοπή θηλασμού «οφειλόμενη» στο βρέφος

Ο θηλασμός διακόπτεται προσωρινά όταν για θεραπευτικούς λόγους το βρέφος δεν έχει την

δυνατότητα λήψης της τροφής από το στόμα. Η διακοπή του θηλασμού διαρκεί μέχρι να

αποκατασταθεί η ικανότητα σίτισης του βρέφους από το στόμα (στο διάστημα αυτό γίνεται

διατήρηση της γαλουχίας με τακτική άντληση του γάλακτος).

2.16.2 Προσωρινή διακοπή θηλασμού «οφειλόμενη» στη μητέρα

Όταν στην μητέρα γίνεται διάγνωση των παρακάτω νόσων θα μπορούσε να δικαιολογηθεί η

σύσταση για προσωρινή διακοπή θηλασμού του βρέφους:

Νόσος βαριάς μορφής που καθιστά τη μητέρα ανίκανη να φροντίσει το βρέφος.

Herpes Simplex

Θα πρέπει να διακόπτεται προσωρινά ο θηλασμός εφόσον η μητέρα εμφανίζει ερπητική

βλάβη στο στήθος και δεν μπορεί να αποφευχθεί η άμεση επαφή του στόματος του

βρέφους με τη περιοχή αυτή.

Ενεργός φυματίωση & ανεμοβλογιά.

Ο βάκιλος της φυματίωσης δεν έχει απομονωθεί στο μητρικό γάλα. Η μετάδοση του γίνεται

μέσω της αναπνευστικής οδού. Εάν η φυματίωση διαγνωστεί κατά τη διάρκεια της

εγκυμοσύνης, θα πρέπει να γίνει έναρξη φαρμακοθεραπείας για να αποφευχθεί η

μετάδοση. Εάν διαγνωστεί στο τέλος της κύησης ή μετά τον τοκετό, θα πρέπει η μητέρα να

ξεκινήσει άμεσα φαρμακοθεραπεία. Υπάρχει διαμάχη σχετικά με το εάν θα πρέπει το

βρέφος να απομακρύνεται από τη μητέρα του και να διακόπτεται ο θηλασμός. Ο ΠΟΥ

συστήνει τον μη αποχωρισμό και την χορήγηση στο βρέφος ισονιαζίδης για χρονικό

διάστημα 6 μηνών εάν η μητέρα τη στιγμή του τοκετού δεν είχε ξεπεράσει τους 2 μήνες

θεραπείας.

Ο ιός της ανεμοβλογιάς - ζωστήρα μπορεί να περάσει τον πλακούντα:

Εάν η μόλυνση έχει συμβεί μεταξύ της 20ης

και 5ης

μέρας προ του τοκετού, συνήθως, το

βρέφος νοσεί ελαφρά εξαιτίας της προστασίας που του προσφέρουν τα αντισώματα της

μητέρας που μεταφέρονται μέσω του πλακούντα.

Εάν η μόλυνση συμβεί αργότερα ή τις 48 πρώτες ώρες μετά τον τοκετό, το βρέφος

πιθανά να νοσήσει βαριά. Προκειμένου να προληφθεί μια τέτοια κατάσταση χορηγείται

στο βρέφος ειδική ανοσοσφαιρίνη και απομονώνεται από τη μητέρα του μέχρι τη στιγμή

που δεν μπορεί πλέον να του μεταδώσει τη νόσο. Κατά τη διάρκεια του χωρισμού και

εφόσον το στήθος της μητέρας δεν εμφανίζει πληγές, η μητέρα μπορεί να αντλήσει γάλα

για την σίτιση του βρέφους.

Page 64: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 64 -

Εάν η μόλυνση της μητέρας συμβεί μετά το πέρας των 48 ωρών από τον τοκετό και η

μητέρα δεν εμφανίζει πληγές στο στήθος, μπορεί τότε να συνεχίσει το θηλασμό του

βρέφους. Τα αντισώματα της μητέρας της που είναι παρόντα στο μητρικό γάλα

συμβάλλουν στην καλύτερη εξέλιξη της πορείας της νόσου εάν τελικά το βρέφος

επιμολυνθεί. Η θεραπεία της μητέρας με ακυκλοβίρη δεν αντενδείκνυται στο θηλασμό.

Ο θηλασμός διακόπτεται προσωρινά όταν:

Η μητέρα χρειαστεί προσωρινά να λάβει φάρμακο το οποίο είναι ασύμβατο με το θηλασμό

και το φάρμακο αυτό δεν μπορεί να αντικατασταθεί από άλλο συμβατό ως προς το

θηλασμό (το ζήτημα θα αναλυθεί διεξοδικά στο 4ο κεφάλαιο).

Η μητέρα υποβληθεί σε διαγνωστική δοκιμασία με ραδιοϊσότοπα τα οποία δεν είναι

συμβατά με το θηλασμό. Στην περίπτωση αυτή το βρέφος θα πρέπει να διακόψει το

θηλασμό έως ότου ο οργανισμός της μητέρας «καθαρίσει» από τη ραδιενέργεια.

Η μητέρα χρειαστεί να κάνει εκτεταμένη εφαρμογή ιωδίου σε ανοιχτό τραύμα ή σε

βλεννογόνο μεμβράνη (μπορεί να προκληθεί καταστολή του θυρεοειδούς του βρέφους).

Η μητέρα πραγματοποιεί κυτταροτοξική χημειοθεραπεία οπότε απαιτείται η διακοπή του

θηλασμού για το χρονικό διάστημα που θα διαρκέσει η θεραπεία.

Να σημειωθεί ότι για το χρονικό διάστημα στο οποίο θα απαιτηθεί η προσωρινή διακοπή του

θηλασμού συνιστάται, εφόσον είναι εφικτό, η συνέχιση της άντλησης γάλακτος από το μαστό της

μητέρας προκειμένου να διατηρήσει την παραγωγική της ικανότητα.

Εφόσον το βρέφος πρέπει να σιτιστεί προσωρινά με υποκατάστατο μητρικού γάλακτος θα πρέπει να

ακολουθηθεί συγκεκριμένη πρακτική ώστε να είναι ευκολότερη η επιστροφή στον θηλασμό:

Θα πρέπει να συνεχιστεί η απρόσκοπτη προσφορά αγκαλιά και επαφής δέρμα με δέρμα.

Κατά τη σίτιση το βρέφος θα πρέπει να είναι κοντά στο σώμα της μητέρας.

Η σίτιση του βρέφους θα πρέπει να γίνεται με βάση τις ανάγκες του όπως αυτό τις

εκδηλώνει και όχι με αυστηρό ωράριο και αυστηρά καθορισμένη ποσότητα.

Το μπιμπερό θα πρέπει να έχει τη μικρότερη δυνατή τρύπα, ώστε να υπάρχει αντίσταση στη

ροή του γάλακτος.

Τέλος, εφόσον είναι εφικτό, το βρέφος θα πρέπει να σιτιστεί με άλλες μεθόδους όπως

κυπελάκι, κουταλάκι, σύριγγα και όχι με μπιμπερό που μπορεί να οδηγήσει σε σύγχυση

θηλών.

Page 65: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 65 -

2.17 Καταστάσεις στις οποίες ο θηλασμός ΔΕΝ

αντενδείκνυται

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την UNICEF, οι παρακάτω καταστάσεις δεν

αποτελούν αντένδειξη για τον θηλασμό.

2.17.1 Ο θηλασμός ΔΕΝ αντενδείκνυται όταν το βρέφος έχει:

2.17.2 Ο θηλασμός ΔΕΝ αντενδείκνυται όταν η μητέρα έχει:

Ο θηλασμός ΔΕΝ αντενδείκνυται στην μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων που η μητέρα θα

χρειαστεί να ακολουθήσει φαρμακολογική θεραπεία (το ζήτημα θα αναλυθεί διεξοδικά στο κεφ. 4).

2.17.3 Καταστάσεις στις οποίες ο μητρικός θηλασμός συνεχίζει να αποτελεί την ιδανική επιλογή

αλλά πιθανά να χρειαστεί, για περιορισμένο χρονικό διάστημα, η συνχορήγηση άλλης τροφής:

Νεογνά με πολύ χαμηλό σωματικό βάρος (<1500 gr).

Νεογνά γεννημένα πολύ πρόωρα (< 32 εβδομάδες κύησης).

Νεογνά με κίνδυνο σοβαρής υπογλυκαιμίας οφειλόμενο σε:

Μεταβολική ή άλλη νόσο του βρέφους.

Χαμηλό σωματικό βάρος, μικρή διάρκεια κύησης, υποθερμία, υποξία ή ισχαιμία κατά

την διάρκεια του τοκετού, διαβητική μητέρα.

Νεογνά στα οποία η υπογλυκαιμία δεν αποκρίνεται θετικά στην σίτιση με μητρικό γάλα.

Ίκτερο

Λοίμωξη αναπνευστικού

Λοίμωξη γαστρεντερικού

Μηνιγγίτιδα

Νευρολογικά προβλήματα

Τραχειοοισοφαγικό συρίγγειο

Σχιστείες χείλους

Διαφραγματοκήλη

Κοιλιοκάκη

Κυστική ίνωση

Προωρότητα

Σύνδρομο Down

Συγγενείς καρδιοπάθειες

Μαστίτιδα

Απόστημα στο στήθος

Αίμα στο γάλα

Επίπεδες ή εισέχουσες θηλές

Πληγωμένες θηλές

Μυκητίαση στη θηλή

Λευκά στίγματα στο στήθος

Φραγμένους πόρους

Τατουάζ στο στήθος

Μικρό μέγεθος στήθους

Προθέματα σιλικόνης στο στήθος

Προλακτίνωμα

Σακχαρώδη διαβήτη

Παθήσεις θυρεοειδούς

Επιληψία

Επιλόχειο κατάθλιψη

Άσθμα

Υψηλό πυρετό

Έρπη & Έρπη ζωστήρα

Ιογενείς ηπατίτιδες

Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα

Λοιμώδη νοσήματα (ιώσεις, λοίμωξη

από μεγαλοκυτταροϊό, ερυθρά,

τοξοπλάσμωση, νόσος Lyme).

Πάθηση, η οποία απαιτεί την

πραγματοποίηση ακτινογραφίας,

αξονικής ή μαγνητικής τομογραφίας,

υπερηχογράφηματος, κτλ.

Page 66: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 66 -

2.18 Δίαιτα & τρόπος ζωής της θηλάζουσας

Ο θηλασμός δεν πρέπει να παρουσιάζεται ως μια ιδανική κατάσταση ούτε να μπαίνουν αυστηροί

κανόνες που εν τέλει να αποθαρρύνουν τις γυναίκες από το να θηλάσουν. Αυτό ισχύει τόσο για τη

διατροφή όσο για τον τρόπο ζωής της θηλάζουσας.

Δίαιτα

Η θηλάζουσα μητέρα:

Θα πρέπει να τρώει ότι θέλει και όσο θέλει όπως οποιοδήποτε ενήλικο άτομο.

Θα πρέπει να δέχεται τις ίδιες διατροφικές συμβουλές που ισχύουν για το γενικό πληθυσμό.

Θα πρέπει να έχει μια ισορροπημένη και πλούσια σε θρεπτικά συστατικά διατροφή

(όπως και κάθε άλλο άτομο).

Θα πρέπει, ιδανικά, να τρώει τρία βασικά γεύματα και δύο μικρότερα ενδιάμεσα γεύματα

(όπως και κάθε άλλο άτομο).

Θα πρέπει να σιτίζεται σύμφωνα με την όρεξη της.

Συχνά δίνεται η οδηγία στη θηλάζουσα μητέρα να καταναλώνει 500 θερμίδες επιπλέον ανά

ημέρα (συνολικά περίπου 2700 θερμίδες). Η λογική αυτής της οδηγίας είναι να

αναπληρωθεί η ενέργεια που καταναλώνεται ημερησίως για το θηλασμό.

Ο υπολογισμός της ενέργειας γίνεται θεωρητικά και προκύπτει πολλαπλασιάζοντας την

συνήθη παραγόμενη ποσότητα γάλακτος ανά ημέρα από την πλειοψηφία των θηλαζουσών

μητέρων, που είναι περίπου 750 ml, με το θερμιδικό περιεχόμενο 1 ml μητρικού γάλακτος

που είναι 0,67 θερμίδες.

Ωστόσο η λογική αυτή δεν λαμβάνει υπόψη δύο παράγοντες:

Α) Την πιο αποτελεσματική πρόσληψη θρεπτικών συστατικών και την πιο αποτελεσματική

χρήση της ενέργειας κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Ποικίλες μελέτες που μέτρησαν την

αυθόρμητη κατανάλωση θερμίδων από υγιής θηλάζουσες μητέρες σε καλή διατροφική

κατάσταση, βρήκαν πως κατανάλωναν μεταξύ 1800 και 2300 θερμίδων ανά ημέρα δηλαδή

όσο και οι μη θηλάζουσες γυναίκες. Τα βρέφη τους ήταν απόλυτα υγιή και φυσιολογικά.

Β) Την κινητοποίηση, κατά τη διάρκεια του θηλασμού, των αποθηκών ενέργειας της

θηλάζουσας μητέρας που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της.

Δεν πρέπει να διακόψει το θηλασμό εάν η δίαιτα της είναι ανεπαρκής. Μια ανεπαρκής

δίαιτα δεν αποτελεί αντένδειξη για το θηλασμό. Το μητρικό γάλα θα εξάγει τα απαραίτητα

συστατικά από τις αποθήκες της.

Δεν πρέπει να αφαιρέσει τρόφιμα από το διαιτολόγιο της εξαιτίας του αρώματος ή της

γεύσης τους. Δεν υπάρχει κατάλογος τέτοιων τροφίμων που θα πρέπει να αποφεύγει η

θηλάζουσα.

Δεν πρέπει να αφαιρέσει τρόφιμα από το διαιτολόγιο της εξαιτίας μιας πιθανολογούμενης

αλλεργιογόνου δράσης. Δεν υπάρχει κατάλογος τέτοιων τροφίμων που θα πρέπει να

αποφεύγει η θηλάζουσα. Αντίθετα υπάρχουν αυξανόμενα στοιχεία ότι μια τέτοια

προληπτική αποφυγή βλάπτει παρά ωφελεί

Page 67: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 67 -

Θα πρέπει να αποφεύγει μόνον τις τροφές εκείνες που αποδεδειγμένα προκαλούν αλλεργία

σε αυτή ή / και στο βρέφος της.

Εάν υπάρχει υποψία ότι ένα τρόφιμο προκαλεί πρόβλημα, τότε αποσύρεται από το

διαιτολόγιο για διάστημα δύο εβδομάδων. Μετά το χρονικό αυτό διάστημα το τρόφιμο

επανεισάγεται στο διαιτολόγια και εάν το πρόβλημα επανακάμψει τότε μόνον αποφεύγεται

το συγκεκριμένο τρόφιμο.

Δεν χρειάζεται να πίνει γάλα για να μπορέσει να παράγει γάλα.

Δεν χρειάζεται να πίνει πολλά υγρά για να παράγει μεγαλύτερο όγκο γάλακτος.

Θα πρέπει να πίνει τόση ποσότητα υγρών ώστε να ικανοποιεί το αίσθημα της δίψας το

οποίο φυσιολογικά είναι αυξημένο (είναι καλό λοιπόν η μητέρα να θυμάται να έχει ένα

ποτήρι νερό δίπλα της κάθε φορά που κάθεται να θηλάσει).

Εάν η θηλάζουσα μητέρα έχει:

Ιστορικό βαριατρικής νόσου

Μεταβολικη νόσο (π.χ. Φαινυλκετονουρία)

Νόσο που συνοδεύεται από προβλήματα δυσαπορρόφησης

(Νόσος του Crohn, Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου κ.α.)

θα πρέπει να παραπέμπεται σε διαιτολόγο ή διατροφολόγο με εμπειρία στο μητρικό θηλασμό

προκειμένου να γίνεται εκτίμηση της διατροφικής της κατάστασης.

Συμπληρώματα διατροφής

Εφόσον η θηλάζουσα έχει ισορροπημένη και πλούσια σε θρεπτικά συστατικά διατροφή δεν

απαιτείται η λήψη συμπληρωμάτων διατροφής.

Αλκοόλ

Συνιστάται η αποφυγή κατανάλωσης αλκοόλ κατά τη διάρκεια του θηλασμού.

Α) Η ικανότητα του βρέφους να οξειδώσει το αλκοόλ είναι περιορισμένη. Επομένως το

αλκοόλ που δέχεται το βρέφος από το μητρικό γάλα, αν και σε μικρές ποσότητες, μπορεί να

επηρεάσει αρνητικά την συμπεριφορά, τον ύπνο και την ψυχοκινητική ανάπτυξη του.

Β) Ποσότητα μεγαλύτερη από 0,5gr / ανά κιλό βάρους της μητέρας μπορεί να μειώσει την

παραγωγή γάλακτος ενώ ποσότητα μεγαλύτερη από 2gr / ανά κιλό βάρους της μητέρας

μπορεί να αναστείλει πλήρως το αντανακλαστικό έκθλιψης του γάλακτος.

Η περιστασιακή και περιορισμένη κατανάλωση αλκοόλ δεν αποτελεί αντένδειξη για το

θηλασμό.

Το αλκοόλ απορροφάται γρήγορα και επιτυγχάνει τις μέγιστες συγκεντρώσεις εντός 30 – 60

λεπτών (60 - 90 λεπτά εάν συνοδεύεται από φαγητό).

Εάν γίνει πόση ενός αλκοολούχου ποτού συνιστάται η αποφυγή του θηλασμού για

τουλάχιστον δύο ώρες.

Δεν απαιτείται η άντληση και η απόρριψη του γάλακτος που «συσσωρεύτηκε» κατά την

αναμονή των 2 ωρών.

Η καταναλισκόμενη ποσότητα αλκοόλ δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 0,5gr ανά χιλιόγραμμο

σωματικού βάρους της μητέρας ανά 24ωρο. (Σε μια μητέρα που ζυγίζει 50 kg αντιστοιχούν

περίπου 200ml κρασιού ή 500ml μιας κοινής μπύρας).

Οι όροι «περιστασιακή» και «περιορισμένη» είναι σχετικοί γι’ αυτό το λόγο είναι

απαραίτητη η εξειδικευμένη συμβουλή σε συνάρτηση με τις συνήθειες της μητέρας στο

ζήτημα αυτό.

Page 68: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 68 -

Καφεΐνη

Η περιστασιακή και περιορισμένη κατανάλωση καφεΐνης δεν είναι αντένδειξη θηλασμού.

Καταναλισκόμενη από τη θηλάζουσα μητέρα ποσότητα καφεΐνης < 300 mg / ημέρα

συνήθως δεν δημιουργεί κανένα πρόβλημα στο θηλάζον βρέφος.

Εξαιτίας του ότι το βρέφος αδυνατεί να μεταβολίσει αποτελεσματικά την καφεΐνη,

μεγαλύτερες καταναλισκόμενες από τη θηλάζουσα μητέρα ποσότητες από 300 mg / ημέρα

οδηγούν σε συσσώρευση της καφεΐνης στον οργανισμό του βρέφους και την εμφάνιση

ανεπιθύμητων συμπτωμάτων στο βρέφος όπως αϋπνία, ανησυχία, ευερεθιστότητα.

Καφεΐνη περιέχεται όχι μόνον στον καφέ, αλλά επίσης στο τσάι και σε ποτά τύπου κόλα.

Η θεοβρωμίνη στη σοκολάτα προκαλεί αντίστοιχες δράσεις στο νευρικό σύστημα.

Η ευαισθησία του βρέφους είναι μεγαλύτερη όσο εκείνο είναι μικρότερο άρα με πιο

ανώριμη ηπατική λειτουργία.

Φυτικά αφεψήματα

Θα πρέπει να υπάρξει προσοχή στη χρήση των φυτικών αφεψημάτων καθώς για ορισμένα

εξ αυτών υπάρχουν ενδείξεις για πιθανές ανεπιθύμητες δράσεις στο βρέφος. Προ της

χρήσης τους συνιστάται η αναζήτηση πληροφοριών όπως γίνεται και με τα φάρμακα.

Κάπνισμα

Συνιστάται η αποχή από το κάπνισμα κατά τη διάρκεια του θηλασμού.

(Η νικοτίνη περνά στο μητρικό γάλα και επηρεάζει αρνητικά το θηλάζον βρέφος

προκαλώντας μειωμένη πρόσληψη βάρους, μεγαλύτερη συχνότητα κολικών, κ.α.).

Το περιστασιακό και περιορισμένο κάπνισμα δεν αποτελεί αντένδειξη για το θηλασμό.

Το συστηματικό κάπνισμα δεν αποτελεί αντένδειξη για το θηλασμό.

Συνιστάται στις μητέρες που αδυνατούν να απέχουν από το κάπνισμα να συνεχίζουν να

θηλάζουν το βρέφος τους.

Συνιστάται στις μητέρες που αδυνατούν να απέχουν από το κάπνισμα να καπνίζουν αμέσως

μετά το θηλασμό και σε χώρο διαφορετικό από τον χώρο στον οποίο βρίσκεται το βρέφος.

(Το παθητικό κάπνισμα συνδέεται με αυξημένη πιθανότητα του Συνδρόμου Αιφνίδιου

Βρεφικού Θανάτου και αυξημένη πιθανότητα αναπνευστικών λοιμώξεων στο βρέφος).

Απαιτείται αυστηρή παρακολούθηση της ανάπτυξης των βρεφών των οποίων οι μητέρες

καπνίζουν καθώς το κάπνισμα μπορεί να μειώσει την παραγόμενη ποσότητα γάλακτος και

να επιβραδύνει την ανάπτυξη του βρέφους.

Το βρέφος που δεν θηλάζει μητέρα που καπνίζει έχει δύο παράγοντες κινδύνου για

προβλήματα υγείας, τον μη θηλασμό και το κάπνισμα της μητέρας. Το βρέφος που θηλάζει

καπνίστρια έχει έναν αντί δύο παράγοντες κινδύνου, το κάπνισμα της μητέρας.

Άσκηση

Η μέτριας έντασης άσκηση δεν επηρεάζει το θηλασμό.

Η πολύ έντονη άσκηση (πρωταθλητισμός) μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των επιπέδων

γαλακτικού οξέος στο γάλα 30-90 λεπτά μετά το τέλος της. Η αύξηση των επιπέδων του

γαλακτικού οξέος στο γάλα εικάζεται ότι προκαλεί αλλαγή στη γεύση του και προσωρινή

απόρριψη του από το βρέφος.

Εάν πράγματι έχουμε απόρριψη του γάλακτος από το βρέφος, συνιστάται στη θηλάζουσα

που συνηθίζει να πραγματοποιεί πολύ έντονη άσκηση να αντλεί γάλα προ της άσκησης

προκειμένου να το χρησιμοποιήσει για την επόμενη, μετά την άσκηση, σίτιση του βρέφους.

Νέα εγκυμοσύνη & Ερωτική ζωή

Η νέα εγκυμοσύνη της μητέρας δεν αποτελεί αντένδειξη για το θηλασμό.

Η ενεργός ερωτική ζωή της μητέρας δεν αποτελεί αντένδειξη για το θηλασμό.

Page 69: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 69 -

2.19 Η εισαγωγή συμπληρωματικών τροφών

Συμπληρωματική τροφή: οποιαδήποτε τροφή, που κατασκευάζεται ή παρασκευάζεται τοπικά,

κατάλληλη ως συμπλήρωμα του μητρικού γάλακτος ή του βρεφικού γάλακτος, όταν ένα από αυτά

καθίσταται ανεπαρκές από μόνο του να καλύψει διατροφικές ανάγκες του βρέφους. Τα τρόφιμα

αυτά συνήθως καλούνται "τρόφιμα απογαλακτισμού" ή συμπληρώματα μητρικού γάλακτος.

Ο αποκλειστικός μητρικός θηλασμός είναι περισσότερο από επαρκής για να καλύψει τις διατροφικές

ανάγκες των βρεφών μέχρι να φθάσουν τους 6 μήνες (26 εβδομάδων). Με την ολοκλήρωση όμως έξι

μηνών ζωής, τα παιδιά χρειάζονται συμπληρωματικές τροφές προκειμένου να καλύψουν τις

αυξημένες διατροφικές τους ανάγκες.

Ο Μητρικός Θηλασμός συνεχίζει να είναι σημαντικός για τη διατροφή, την ανάπτυξη και την

φροντίδα των παιδιών και μετά τους πρώτους 6 μήνες της ζωής. Κατά μέσο όρο, θηλάζοντα

βρέφη 6-8 μηνών λαμβάνουν το 70% των ενεργειακών τους αναγκών από το μητρικό γάλα,

αυτό μειώνεται σε περίπου 55% στους 9-11 μήνες και στο 40% στους 12-23 μήνες.

Η πρόκληση βρίσκεται στο πως να δίδουμε συμπληρωματικές τροφές ώστε να προσθέτουν

στην διατροφική συμβολή του μητρικού γάλακτος, παρά να την αντικαταστήσουν.

Βασικές προϋποθέσεις για την έναρξη χορήγησης συμπληρωματικών τροφών:

Το βρέφος μπορεί να κρατήσει το κεφάλι του όρθιο.

Το βρέφος μπορεί να κάτσει με υποστήριξη.

Το βρέφος μπορεί να συντονίσει τη μάσηση και την κατάποση

Το βρέφος μπορεί να κουνήσει τη γλώσσα του με άνεση και δεν τη χρησιμοποιεί για να

βγάλει βίαια προς τα έξω την τροφή που του δίδεται.

7ος

, 8ος

, 9ος

μήνας της ζωής του βρέφους:

Ο αριθμός των προσφερόμενων γευμάτων είναι 1 με 3

Οι τροφές συνήθως είναι καλά αλεσμένες.

Όσο περνάει ο καιρός δοκιμάζουμε τροφές με πιο σκληρή υφή.

Εισαγωγή νέας τροφής γίνεται κάθε 3-5 ημέρες. Δίνουμε μία γεύση τη φορά.

Αν το μωρό δεν επιθυμεί την νέα τροφή, την αποσύρουμε και δοκιμάζουμε εκ νέου μετά

από 1-2 εβδομάδες.

Αφού το βρέφος ήδη έχει δοκιμάσει αρκετές γεύσεις, ακολουθεί και η ανάμειξη τους.

Αρχικά προσφέρονται τροφές πλούσιες σε σίδηρο, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία όπως φρούτα

(μήλο, μπανάνα, αχλάδι) λαχανικά και κρέας. Γλουτένη και δημητριακά προστίθενται πριν

τους 7 μήνες και ακολουθούν σταδιακά όλες οι υπόλοιπες κατηγορίες τροφίμων. Μέχρι

τέλος του έτους όλα τα τρόφιμα είναι καλό να έχουν εισαχθεί, με εξαίρεση το φρέσκο γάλα

και το μέλι που εισάγονται μετά το έτος.

10ος

, 11ος

, 12ος

μήνας της ζωής του βρέφους:

Ο αριθμός των προσφερόμενων γευμάτων είναι 3-6 (3 κύρια γεύματα και 1-3 σνάκ).

Οι τροφές μπορεί να είναι σε μικρά, μαλακά κομμάτια.

Γίνεται εισαγωγή νέων τροφών.

13ος

μήνας έως και συμπλήρωση 24ου

μήνα:

Στην ηλικία των 12 μηνών τα περισσότερα παιδιά είναι ικανά να φάνε φαγητά με την ίδια

σύσταση με την υπόλοιπη οικογένεια. Μερικές τροφές εξακολουθεί να είναι αναγκαίο να

ψιλοκόβονται ή να μαλακώνονται. Ο αριθμός των προσφερόμενων γευμάτων είναι 3 με 4

ενώ προσφέρονται και 2 ενδιάμεσα μικρά γεύματα.

Page 70: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 70 -

2.20 Απογαλακτισμός

Ιδανικά ο απογαλακτισμός ξεκινά μετά τον 6ο μήνα (για το βρέφος που θήλαζε αποκλειστικά έως

αυτή την ηλικία), γίνεται σταδιακά και ολοκληρώνεται όταν το παιδί ή η μητέρα αποφασίσει πλέον

ότι δεν επιθυμεί να θηλάζει.

Φυσικός απογαλακτισμός: Η μητέρα ακολουθώντας την αρχή «δεν προσφέρω μητρικό γάλα εάν δεν

μου ζητηθεί, δεν αρνούμαι μητρικό γάλα όταν μου ζητηθεί» επιτρέπει στο παιδί να θηλάζει για όσο

καιρό επιθυμεί.

(Ελάχιστα παιδιά απογαλακτίζουν από μόνα τους πριν κλείσουν τους 12 μήνες ζωής. Τα περισσότερα

παιδιά απογαλακτίζουν μεταξύ του 2ου και 5ου έτους της ηλικίας τους. Ανθρωπολογικές έρευνες

δείχνουν ότι η φυσιολογική διάρκεια γαλουχίας για τον άνθρωπο είναι μεταξύ 2 και 7 ετών).

Ξαφνικός απογαλακτισμός: Έχουμε απότομη διακοπή της διαδικασίας θηλασμού με αρνητικές

επιπτώσεις για την υγεία του παιδιού (θυμίζουμε ότι το μητρικό γάλα δεν περιέχει μόνον θρεπτικές

ουσίες, αλλά επίσης ορμόνες, αυξητικούς παράγοντες, ένζυμα, ανοσοβιολογικούς παράγοντες, κ.α.)

και για την υγεία της μητέρας (παρενέργειες φαρμάκων διακοπής γαλουχίας, ψυχολογικές

επιπτώσεις, μαστίτιδα, αισθητικά προβλήματα στήθους κ.α.).

Η απότομη αυτή διακοπή μπορεί να οφείλεται σε επιθυμία της μητέρας (π.χ. λόγω μη υποστήριξης),

είτε σε ασθένεια της μητέρας ή του βρέφους (στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων

αυτών η απόφαση για διακοπή του θηλασμού είναι λανθασμένη), είτε σε έναρξη

φαρμακοθεραπείας από τη μητέρα (στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων αυτών η

απόφαση για διακοπή του θηλασμού είναι λανθασμένη).

2.21 Επαναγαλακτισμός

Επαναγαλακτισμός είναι η αύξηση της παραγωγής μητρικού γάλακτος με αποτέλεσμα τη μείωση ή

κατάργηση της χορήγησης υποκατάστατων μητρικού γάλακτος στο βρέφος και επιστροφή αντίστοιχα

στην κατάσταση μερικού ή αποκλειστικού θηλασμού. Ο επαναγαλακτισμός είναι μια διαδικασία

εξαιρετικής σημασίας για της μητέρες εκείνες οι οποίες αναγκάστηκαν να δώσουν υποκατάστατο

μητρικού γάλακτος στο βρέφος (είτε λόγω σωστής, είτε λόγω λανθασμένης ένδειξης) και επιθυμούν

να αναστρέψουν την κατάσταση επιστρέφοντας στον αποκλειστικό θηλασμό.

Ο πλήρης επαναγαλακτισμός είναι μια διαδικασία σταδιακή (διαρκεί από 3 έως 6 εβδομάδες) και

σύνθετη που απαιτεί την συνεργασία ειδικού επί της γαλουχίας.

1ο Στάδιο: Το στάδιο του ερεθισμού της παραγωγής μητρικού γάλακτος (μέσω αυξημένης επαφής

της μητέρας με το βρέφος δέρμα με δέρμα, τοποθέτηση του μωρού στο στήθος, μαλάξεις του

στήθους, συστηματική χρήση αντλίας μητρικού γάλακτος, λήψη γαλακταγωγών φαρμάκων,

χορήγηση υποκατάστατου μητρικού γάλακτος μόνο σε μικρές ποσότητες, αποφυγή πιπίλας, νερού,

τσαγιού, χαμομηλιού και άλλου αφεψήματος εφόσον πρόκειται για βρέφος κάτω των 6 μηνών).

2ο Στάδιο: Το στάδιο της μείωσης της χορηγούμενης ποσότητας του υποκατάστατου μητρικού

γάλακτος.

3ο Στάδιο: Το στάδιο του αποκλειστικού θηλασμού.

Page 71: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 71 -

2.22 Η πληροφόρηση σχετικά με το θηλασμό

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία η χρονική διάρκεια μιας συνομιλίας περί

θηλασμού με μια υποψήφια μητέρα, αλλά το πόσες φορές ανακινείται το ζήτημα. Δηλαδή όσες

περισσότερες φορές ξεκινά ο διάλογος περί θηλασμού… τόσο καλύτερα.

Καθώς η εγκυμοσύνη διαρκεί εννέα μήνες, θα υπάρξουν αρκετές περιπτώσεις στις οποίες η

υποψήφια μητέρα θα επισκεφτεί κάποια υγειονομική δομή (νοσοκομείο, ιατρείο, φαρμακείο, κλπ).

Κάθε τέτοια επίσκεψη αποτελεί ευκαιρία για τον επαγγελματία – επιστήμονα υγείας προκειμένου:

Να εκτιμήσει τις γνώσεις της υποψήφιας μητέρας επί του θηλασμού.

Να εκτιμήσει την προσωπική κατάσταση της υποψήφιας μητέρας.

Να σχεδιάσει από κοινού με την υποψήφια μητέρα ένα πλάνο φροντίδας.

Να εφαρμόσει από κοινού με την υποψήφια μητέρα το πλάνο φροντίδας

Οι ανοιχτές ερωτήσεις επιτρέπουν στην υποψήφια μητέρα να εκφράσει τους φόβους και τις

ανησυχίες της και με αυτό τον τρόπο να διερευνηθούν και να επιλυθούν εκ των προτέρων

προβλήματα που θα εμπόδιζαν ή δεν θα επέτρεπαν την έναρξη και την εγκατάσταση του θηλασμού.

Έχετε σκεφτεί εάν θα θηλάσετε το βρέφος σας;

Σας έχουν ενημερώσει σχετικά με τον θηλασμό;

Έχετε σκεφτεί πως θα πρέπει να θηλάζετε το βρέφος σας;

Ο σύζυγός και η οικογένεια σας τι γνώμη έχουν; Θα σας στήριζαν στον θηλασμό;

Θα πρέπει να επιστρέψετε πρόωρα στην εργασία σας μετά τον τοκετό;

Έχετε κάποιο πρόβλημα υγείας που πιστεύετε ότι μπορεί να επηρεάσει την επιλογή σας;

Λαμβάνετε κάποιο φάρμακο ή άλλη ουσία που πιστεύετε ότι μπορεί να εμποδίσει το

θηλασμό;

Στην περίπτωση που η συνομιλία γίνεται με γυναίκα που ήδη είναι μητέρα και είναι εκ νέου έγκυος,

τότε θα ήταν χρήσιμο να ρωτηθούν τα εξής:

Θηλάσατε το προηγούμενο παιδί σας;

Πόσο χρονικό διάστημα το θηλάσατε;

Συναντήσατε προβλήματα κατά τη διάρκεια του θηλασμού;

Για ποιο λόγο σταματήσατε το θηλασμό;

Σκέφτεστε να θηλάσετε εκ νέου;

Ο διάλογος θα πρέπει να συνεχίζει και μετά τον τοκετό ώστε να ανιχνεύονται και να επιλύονται

προβλήματα που προκύπτουν κατά τη διάρκεια του θηλασμού:

Πώς αισθάνεστε που θηλάζετε το παιδί σας;

Με ποιο τρόπο θηλάζετε το παιδί σας;

Πόσο χρονικό διάστημα πιστεύετε ότι είναι καλό να θηλάσετε το παιδί σας;

Αντιμετωπίζετε κάποιο πρόβλημα στο θηλασμό;

Έχετε κάποια απορία σχετικά με το θηλασμό;

Τέλος εάν η συνομιλήτρια δείξει πως δεν ενδιαφέρεται για τον θηλασμό, τότε, ο επιστήμονας υγείας

σεβόμενος τη θέση της θα πρέπει, να δηλώσει την διαθεσιμότητα του σε περίπτωση που η

συνομιλήτρια αλλάξει γνώμη και να αναβάλλει την συζήτηση για μια πιθανή μελλοντική συνάντηση.

Page 72: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 72 -

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΜΕΝΗ ΑΠΟΦΑΣΗ

Η μητέρα έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να αποφασίζει για την μέθοδο σίτισης του βρέφους της, με

την προϋπόθεση όμως η απόφαση αυτή να λαμβάνεται μετά από ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη

πληροφόρηση της και σε περιβάλλον πλήρους ελευθερίας.

Το ανωτέρω δικαίωμα δημιουργεί αντίστοιχες ευθύνες για την πολιτεία και τους επαγγελματίες

υγείας των οποίων η θέση στο ζήτημα αυτό επηρεάζει μέγιστα την απόφαση που θα λάβει η μητέρα.

Είναι υποχρέωση της πολιτείας και των επαγγελματιών υγείας να παρέχουν στην μητέρα με τρόπο

κατανοητό και ισορροπημένο, ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη πληροφόρηση σχετικά με τις

μεθόδους σίτισης του βρέφους και να λαμβάνουν στάση μη επικριτική και απόλυτου σεβασμού

απέναντι στην όποια απόφαση λάβει η μητέρα.

- Κατανοητή: η πληροφόρηση θα πρέπει να γίνεται με λόγο απλό, προσαρμοσμένο στον δέκτη

(δηλαδή τη μητέρα) χωρίς όμως η απλότητα αυτή να αλλοιώνει το περιεχόμενο της.

- Ισορροπημένη: η πληροφόρηση θα πρέπει να παρέχει όγκο πληροφοριών ικανό να καλύψει τις

ανάγκες της μητέρας χωρίς όμως να οδηγείται στην υπερβολή όσο αφορά το περιεχόμενο και τη

ποσότητα.

- Ολοκληρωμένη: η πληροφόρηση θα πρέπει να καλύπτει όλες τις πτυχές που είναι σημαντικές για τη

λήψη της απόφασης και φυσικά να κατατοπίζει τη μητέρα σχετικά με τα οφέλη και τους κινδύνους

που συνεπάγεται η απόφαση αυτή για την ίδια, το βρέφος, την οικογένεια, την κοινωνία, την

πολιτεία και το οικοσύστημα.

- Τεκμηριωμένη: η πληροφόρηση θα πρέπει να είναι αληθής και ελεύθερη από εμπορικές επιρροές,

βασισμένη σε τεκμηριωμένες πληροφορίες και όχι σε προσωπικές πεποιθήσεις ή στοιχεία

μεμονωμένων ερευνών.

- Στάση μη επικριτική και σεβαστή: Ο επαγγελματίας της υγείας δεν έχει ούτε το δικαίωμα ούτε το

λόγο να επικρίνει την όποια απόφαση της μητέρας. Οφείλει την απόφαση αυτή να την κάνει

σεβαστή καθώς όπως προαναφέρθηκε αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα της αλλά επίσης διότι ένας

ανοιχτός και «καθαρός» δίαυλος επικοινωνίας με τη μητέρα θα του επιτρέψει εν συνεχεία να την

στηρίξει έμπρακτα.

Στην βάση των παραπάνω η μητέρα έχει το δικαίωμα να γνωρίζει ότι:

- Ο θηλασμός αποτελεί τη φυσιολογική κατάσταση για το βρέφος και τη μητέρα.

- Ο θηλασμός είναι η μόνη εγγυημένη μέθοδος σίτισης για την ομαλή εξέλιξη της υγείας του

βρέφους και της μητέρας.

- Ο θηλασμός συνεπάγεται θετικές επιπτώσεις για την οικογένεια, την κοινωνία, την πολιτεία και το

οικοσύστημα.

- Η χορήγηση επεξεργασμένου βρεφικού γάλακτος στο βρέφος συνοδεύεται από κίνδυνο

νοσηρότητας και θνησιμότητας για το βρέφος και τη μητέρα.

- Η χορήγηση επεξεργασμένου βρεφικού γάλακτος στο βρέφος συνεπάγεται αρνητικές επιπτώσεις

για την οικογένεια, την κοινωνία, την πολιτεία και το οικοσύστημα.

- Ο επαναγαλακτισμός είναι μια διαδικασία δύσκολη και η αρχική απόφαση της να χορηγήσει

επεξεργασμένο βρεφικό γάλα είναι συχνά μη αναστρέψιμη.

Page 73: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 73 -

Ο φαρμακοποιός όπως κάθε επαγγελματίας υγείας είναι υποχρεωμένος ηθικά και νομικά να

ενημερώσει τις μητέρες για τα οφέλη του μητρικού θηλασμού και τους κινδύνους της χορήγησης

επεξεργασμένου βρεφικού γάλακτος στο βρέφος.

Εάν ο φαρμακοποιός διστάζει να παράσχει τις «δυσάρεστες» πληροφορίες σχετικά με το ΜΗ

θηλασμό και τη χρήση επεξεργασμένου βρεφικού γάλακτος, στις κυοφορούσες γυναίκες ή τις

λεχώνες προκειμένου να μην τις «αγχώσει» ή να μην της «πληγώσει», θα πρέπει να γνωρίζει ότι όλες

οι έρευνες καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα. Το συμπέρασμα αυτό είναι πως όταν οι μητέρες αυτές

γίνονται εκ των υστέρων γνώστες των κινδύνων που συνοδεύει η ήδη ειλημμένη απόφαση τους να

μην θηλάσουν, εκφράζουν τη δυσαρέσκεια τους για το γεγονός ότι δεν τους έγινε επαρκής

πληροφόρηση από τους επαγγελματίες υγείας με τους οποίους συνεργάστηκαν μέχρι τη δεδομένη

χρονική στιγμή.

Ο φαρμακοποιός θα πρέπει να γνωρίζει ότι το μητρικό γάλα και ο μητρικός θηλασμός αποτελούν το

σημείο αναφοράς της διατροφής του βρέφους. Οι υπόλοιπες τροφές (π.χ. επεξεργασμένα γάλατα για

βρέφη) και μορφές σίτισης (π.χ. μπιμπερό) θα πρέπει να αποδεικνύουν την απουσία

βραχυπρόθεσμων, μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιβλαβών επιπτώσεων επί της υγείας

(σωματικής & ψυχικής) του θηλάζοντος βρέφους και της μητέρας του.

Page 74: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 74 -

Page 75: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 75 -

Κεφάλαιο 3ο

Επεξεργασμένα Γάλατα για Βρέφη

(ΕΓαΒ)

Page 76: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 76 -

Page 77: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 77 -

3.1 Τι είναι το ΕΓαΒ

Το επεξεργασμένο γάλα για βρέφος είναι (βιομηχανικό) διατροφικό προϊόν σχεδιασμένο να καλύψει

τις διατροφικές (και μόνον) ανάγκες των νεογνών & βρεφών όταν:

Η μητέρα δεν επιθυμεί να θηλάσει.

Η μητέρα τεκμηριωμένα δεν μπορεί να θηλάσει (πλήρως ή μερικώς).

Το βρέφος τεκμηριωμένα δεν μπορεί να θηλάσει (πλήρως ή μερικώς).

Υπάρχει άλλη τεκμηριωμένη κλινική αντένδειξη για τον θηλασμό.

Το επεξεργασμένο γάλα για βρέφος θα έπρεπε να χρησιμοποιείται όταν τεκμηριωμένα δεν είναι

εφικτός ο θηλασμός προκειμένου να περιορίσει τη προκαλούμενη, από το μη θηλασμό, βλάβη στο

βρέφος και στη μητέρα. Βέβαια η χρήση της τεχνητής αυτής τροφής συνεπάγεται νέους κινδύνους

για την υγεία του βρέφους και της μητέρας. Για το λόγο αυτό, της θεραπευτικής τους χρήσης, θα

πρέπει να έχει προηγηθεί ενδελεχής μελέτη των οφελών και των κινδύνων.

Το επεξεργασμένο γάλα για βρέφος προκύπτει (συνήθως) από το αγελαδινό γάλα, κατόπιν

επεξεργασίας και τροποποίησης, προκειμένου να προσομοιάσει (στο βαθμό του εφικτού) στο

θρεπτικό τμήμα του μητρικού γάλακτος.

Επομένως τα επεξεργασμένα γάλατα για βρέφη περιέχουν πρωτεΐνες, λιπίδια, υδατάνθρακες,

βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Ακόμη όμως και σε αυτές τις θρεπτικές κατηγορίες δεν είναι

εφικτό να αντιγράψουν το μητρικό γάλα ως προς ποιότητα και την ποσότητα των επί μέρους

συστατικών. Τα επεξεργασμένα γάλατα για βρέφη δεν διαθέτουν τα ένζυμα, τις ορμόνες, τους

αναπτυξιακούς και ανοσολογικούς παράγοντες που διαθέτει το μητρικό γάλα.

Στο εμπόριο κυκλοφορούν πλήθος από επεξεργασμένα γάλατα για βρέφη διαφορετικών εταιρειών.

Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι το γάλα κάποιας εταιρείας υπερέχει έναντι των άλλων.

3.2 Κατηγορίες ΕΓαΒ

Τα επεξεργασμένα γάλατα για βρέφη διακρίνονται σε 3 βασικές κατηγορίες με βάση την ηλικία του

βρέφους.

Γάλατα 1ης

βρεφικής ηλικίας (0-6 μηνών)

Γάλατα 2ης

βρεφικής ηλικίας (6-12μηνών)

Γάλατα 3ης

βρεφικής ηλικίας (1-3 ετών)

Πέραν των κοινών επεξεργασμένων γαλάτων για βρέφη υπάρχουν και εκείνα τα οποία καλύπτουν

ειδικές θεραπευτικές ή μη ανάγκες.

Γάλατα για πρόωρα ή λιποβαρή βρέφη

Γάλατα για δυσκοιλιότητα

Γάλατα για κολικούς

Γάλατα αντιαναγωγικά

Γάλατα υποαλλεργικά

Γάλατα χωρίς λακτόζη

Γάλατα σόγιας

Γάλατα για μεταβολικά νοσήματα

Γάλατα ημέρας / νύχτας

Page 78: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 78 -

3.2.1 Γάλατα 1ης

βρεφικής ηλικίας (0-6 μηνών)

Τα γάλατα 1ης

βρεφικής ηλικίας απευθύνονται σε βρέφη από τη στιγμή της γέννησης τους

έως και τη συμπλήρωση του 6ου

μήνα της ζωής τους.

Σκοπός του γάλακτος 1ης

βρεφικής ηλικίας είναι να υποκαταστήσει πλήρως ή μερικώς το

μητρικό γάλα, όταν δεν είναι εφικτός ή είναι ελλιπής ο μητρικός θηλασμός.

Τα γάλατα 1ης

βρεφικής ηλικίας κυκλοφορούν σε μορφή σκόνης ή σε αποστειρωμένη έτοιμη

υγρή μορφή.

3.2.2 Γάλατα 2ης

βρεφικής ηλικίας (6-12 μηνών)

Τα γάλατα 2ης

βρεφικής ηλικίας απευθύνονται σε βρέφη από τη στιγμή που συμπληρώνουν

τον 6ο μήνα μέχρι την συμπλήρωση και του 12

ου μήνα της ζωής τους.

Σκοπός του γάλακτος 2ης

βρεφικής ηλικίας είναι να υποκαταστήσει πλήρως ή μερικώς το

μητρικό γάλα όταν δεν είναι εφικτός ή είναι ελλιπής ο μητρικός θηλασμός ή να

υποκαταστήσει τις συμπληρωματικές τροφές που φυσιολογικά εισέρχονται στην διατροφή

του βρέφους κατά την περίοδο αυτή.

Τα γάλατα 2ης

βρεφικής ηλικίας κυκλοφορούν σε μορφή σκόνης ή σε αποστειρωμένη έτοιμη

υγρή μορφή ή εβαπορέ.

Τα γάλατα 2ης

βρεφικής ηλικίας διαφέρουν εν μέρει από τα γάλατα 1ης

βρεφικής ηλικίας

τόσο σε σύσταση (π.χ. μπορεί να περιέχουν ταυρίνη), όσο και σε αναλογίες συστατικών (π.χ.

έχουν αυξημένη περιεκτικότητα σε ασβέστιο και φώσφορο).

3.2.3 Γάλατα 3ης

βρεφικής ηλικίας (1-3 ετών)

Τα γάλατα 3ης

βρεφικής ηλικίας απευθύνονται σε βρέφη από τη στιγμή που συμπληρώνουν

τον 1ο έτος μέχρι την συμπλήρωση και του 3

ου έτους της ζωής τους.

Σκοπός του γάλακτος 3ης

βρεφικής ηλικίας είναι να υποκαταστήσει πλήρως ή μερικώς το

μητρικό γάλα όταν δεν είναι εφικτός ή είναι ελλιπής ο μητρικός θηλασμός ή να

υποκαταστήσει τις τροφές που φυσιολογικά θα έπρεπε να είχε εντάξει το βρέφος στη

διατροφή του (με τη συμπλήρωση του 1ου

έτους το βρέφος μπορεί να ακολουθεί πλήρως

την οικογενειακή διατροφή).

Τα γάλατα 3ης

βρεφικής ηλικίας κυκλοφορούν σε μορφή σκόνης ή σε υγρή μορφή.

Για ένα υγιές βρέφος με ισορροπημένη διατροφή, δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι τα γάλατα

αυτά πλεονεκτούν του απλού φρέσκου γάλακτος.

3.2.4 Γάλατα για πρόωρα ή λιποβαρή βρέφη

Γάλατα ενισχυμένα σε πρωτεΐνες, θερμίδες, νάτριο, ασβέστιο και φώσφορο, ώστε να καλύπτουν τις

ιδιαίτερες διατροφικές ανάγκες των αναπτυσσόμενων πρόωρων βρεφών. Στόχος τους είναι η

χορήγηση όλων των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών στο μικρότερο δυνατό όγκο, λαμβάνοντας

υπόψη το ανώριμο πεπτικό, ηπατικό και νεφρικό σύστημα του νεογνού. Για το λόγο αυτό, οι

συγκεντρώσεις πρωτεΐνης, βιταμινών και μετάλλων είναι μεγαλύτερες από αυτές των γαλάτων που

χορηγούνται σε τελειόμηνα βρέφη.

Το μητρικό γάλα αποτελεί την φυσιολογική και ιδανική τροφή για υγιή τελειόμηνα, αλλά και για

πρόωρα βρέφη. Κλινικές και εργαστηριακές μελέτες αποδεικνύουν ότι το μητρικό γάλα ενισχύει το

ανοσοποιητικό σύστημα των πρόωρων βρεφών, τα οποία εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά

λοιμώξεων, αλλεργιών και άλλων ασθενειών που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό. Το ανθρώπινο

γάλα που προέρχεται από μητέρες πρόωρων βρεφών έχει υψηλότερη συγκέντρωση πρωτεϊνών και

ηλεκτρολυτών και μικρότερη λακτόζης, τον πρώτο μήνα μετά τον τοκετό, σε σύγκριση με το γάλα

μητέρων που είχαν ολοκληρωμένη κύηση.

Page 79: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 79 -

3.2.5 Γάλατα για δυσκοιλιότητα (ΑΕ)

Γάλατα αγελαδινής προέλευσης στα οποία:

Έχουν τροποποιηθεί τα τριγλυκερίδια για να σχηματιστεί παλμιτικό οξύ σε θέση β.

Επομένως η παγκρεατική λιπάση που δρα κατά προτίμηση στην θέση άλφα δεν μπορεί να

τα υδρολύσει και να παράγει ελεύθερα λιπαρά οξέα που θα σχημάτιζαν αδιάλυτα άλατα με

το ασβέστιο και θα ενσωματώνονταν στα κόπρανα καθιστώντας τα πιο σκληρά.

(Στο μητρικό γάλα το 70% των λιπαρών οξέων είναι θέσης βήτα. Η παγκρεατική λιπάση δεν

τα υδρολύει, επομένως το λιπαρό οξύ παραμένει συνδεδεμένο με την γλυκερόλη και

απορροφάται εύκολα με τα χολικά οξέα. Τα κόπρανα των βρεφών που θηλάζουν είναι πιο

μαλακά και αυτό οφείλεται κυρίως στην απουσία αδιάλυτων αλάτων του ασβεστίου).

Σε κάποιες περιπτώσεις περιέχουν μεγαλύτερη ποσότητα μαγνησίου (δρα υπακτικά).

Σε κάποιες περιπτώσεις περιέχουν ολιγοσακχαρίτες, οι οποίοι δρουν πρεβιοτικά και

ευνοούν την ανάπτυξη βακτηρίων στο έντερο με αποτέλεσμα να αυξάνει ο όγκος, αλλά και

η γλοιότητα των κοπράνων.

Σκοπός των γαλάτων αυτών είναι:

να αυξήσουν την γλοιότητα των κοπράνων

να μειώσουν την δυσκολία αφόδευσης

να αυξήσουν την συχνότητα των κενώσεων

Ενδείκνυνται:

Σε βρέφη που εμφανίζουν συμπτώματα δυσκοιλιότητας

Δεδομένου ότι ο ορισμός της δυσκοιλιότητας είναι σχετικός, καθώς θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη

η συχνότητα των κενώσεων, η σύσταση των κοπράνων, αλλά και η δυσκολία αφόδευσης, θα πρέπει

προτού γίνει αλλαγή του επεξεργασμένου γάλακτος που λαμβάνει το βρέφος, να καθοριστεί εάν

πράγματι υπάρχει πρόβλημα δυσκοιλιότητας, με βάση την πληροφόρηση που παρέχει η μητέρα.

Σε κάθε περίπτωση εάν το μη θηλάζον βρέφος κάνει λιγότερες από τρείς αφοδεύσεις ανά εβδομάδα,

τα κόπρανα είναι σκληρά ή / και η αφόδευση είναι επίπονη, είναι λογικό να δοκιμαστεί γάλα αυτής

της κατηγορίας.

3.2.6 Γάλατα για κολικούς (AC)

Γάλατα αγελαδινής προέλευσης στα οποία:

Είτε οι περιεχόμενες πρωτεΐνες έχουν υποστεί μερική υδρόλυση.

Είτε μέρος της λακτόζης έχει αντικατασταθεί με μαλτοδεξτρίνη. (Προκειμένου να μειωθεί η

περίσσεια αερίων που παράγονται από τη ζύμωση της λακτόζης).

Είτε έχουν προστεθεί ολιγοσακχαρίτες με πρεβιοτική δράση.

Είτε έχουν μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε β – παλμιτικό οξύ

Σκοπός των γαλάτων αυτών είναι:

Να εξουδετερώσουν τους παράγοντες εκείνους που υποτίθεται ότι προκαλούν τους

κολικούς του βρέφους.

Ενδείκνυνται:

Σε βρέφη που εμφανίζουν κολικούς.

Page 80: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 80 -

Οι παραπάνω τροποποιήσεις στην σύσταση του γάλακτος ώστε να επιτευχθεί η δράση έναντι των

κολικών έχουν μια θεωρητική βάση. Ωστόσο δεν υπάρχουν έως σήμερα μελέτες που να

τεκμηριώνουν το θεραπευτικό όφελος από τη χρήση τους, μιας και η πλειοψηφία των μελετών που

έχουν διεξαχθεί δεν συγκεντρώνουν τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά που θα επέτρεπαν ένα

οριστικό συμπέρασμα.

3.2.7 Γάλατα αντιαναγωγικά (AR)

Η ερυγή, κοινά ρέψιμο, είναι μια φυσιολογική και επιθυμητή διαδικασία που απελευθερώνει τον

αέρα που συσσωρεύτηκε στο στομάχι και στο οισοφάγο κατά τη διάρκεια της σίτισης του βρέφους

και βοηθά να μειωθούν οι μεταγευματικές αναγωγές. Τα βρέφη με μεγάλη συχνότητα του

φαινομένου δεν απαιτούν οποιαδήποτε διατροφική ή άλλη θεραπευτική παρέμβαση.

Οι αναγωγές, κοινώς γουλίτσες, είναι και αυτές ένα φυσιολογικό, σύνηθες, παροδικό και αβλαβές

φαινόμενο που παρατηρείται στα βρέφη κατά τη διάρκεια ή μετά τη σίτιση τους. Οφείλονται στην

μικρή χωρητική ικανότητα του οισοφάγου, που έχει ως αποτέλεσμα ακόμη και ασθενείς

γαστροοισοφαγικές παλινδρομήσεις να οδηγούν το περιεχόμενο προς τα έξω. Καθώς το βρέφος

μεγαλώνει, ο οισοφάγος επιμηκύνεται και ο οισοφαγικός σφιγκτήρας λειτουργεί καλύτερα, με

αποτέλεσμα να παρατηρείται μείωση του αριθμού και του μεγέθους των γαστροοισοφαγικών

παλινδρομήσεων. Απουσία άλλων συμπτωμάτων ή παθολογικών ευρημάτων, οι αναγωγές των

βρεφών δεν απαιτούν οποιαδήποτε διατροφική ή άλλη θεραπευτική παρέμβαση.

Για τα βρέφη με μεγάλη συχνότητα αναγωγών, αλλά χωρίς ενδείξεις επιπλοκών, απαιτείται μόνον η

συμβουλευτική υποστήριξη των γονέων. Στα βρέφη αυτά, προκειμένου να μειώσουν τον αριθμό των

αναγωγών, συνήθως αρκεί να σιτίζονται πιο συχνά αλλά με μικρότερη ποσότητα τροφής και να

υποβοηθούνται στην προσπάθεια τους να εξάγουν τον συσσωρευμένο αέρα του στομάχου.

Γάλατα αγελαδινής προέλευσης στα οποία:

Έχουν προστεθεί πηκτικοί παράγοντες (όπως το χαρουπάλευρο ή το άμυλο καλαμποκιού ή

ρυζιού), ώστε να αυξηθεί το ιξώδες του γάλακτος, να είναι πιο πηχτό και να ευνοείται η

συγκράτηση του στο στομάχι.

Υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία που δείχνουν ότι η χρήση πηκτικών παραγόντων

μειώνει τον αριθμό των αναγωγών με όφελος όμως μόνον για τα βρέφη με

πολλαπλές αναγωγές και ταυτόχρονα καθυστερημένη ανάπτυξη (στασιμότητα ή

απώλεια βάρους) οφειλόμενη στην υπερβολική απώλεια θρεπτικών συστατικών,

που συνδέεται με τις αναγωγές.

Δεν είναι γνωστή η επίδραση των επιπρόσθετων πηκτικών παραγόντων επί της

βιοδιαθεσιμότητας των θρεπτικών συστατικών.

In vitro μελέτες έχουν δείξει πως πιθανά οι επιπρόσθετοι πηκτικοί παράγοντες να

μειώνουν την βιοδιαθεσιμότητα ορισμένων μετάλλων.

Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει πως πιθανά οι επιπρόσθετοι πηκτικοί παράγοντες να

μειώνουν τον ρυθμό ανάπτυξης.

Δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά με την συχνότητα των αλλεργικών αντιδράσεων

στους επιπρόσθετους πηκτικούς παράγοντες.

Η ζύμωση που υφίσταται το χαρουπάλευρο στο κόλον μπορεί να έχει ως

αποτέλεσμα πιο μαλακά κόπρανα και την επιτάχυνση της εντερικής διέλευσης.

Ωστόσο μπορεί να προκαλέσει κοιλιακό πόνο και διάρροια.

Τα άμυλα πέπτονται καλύτερα και δεν προκαλούν τις ανεπιθύμητες ενέργειες του

χαρουπάλευρου, αν και αυξάνουν το θερμιδικό περιεχόμενο του γάλακτος.

Page 81: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 81 -

Ορισμένα χρησιμοποιούν την καζεΐνη ως κύρια πηγή πρωτεϊνών. Η καζεΐνη, στο όξινο

περιβάλλον του στομάχου, καθιζάνει αυξάνοντας το ιξώδες του περιεχομένου,

επιβραδύνοντας την γαστρική κένωση και δημιουργώντας ένα είδος φραγμού στο στόμιο

που εμποδίζει την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.

Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η χρήση την καζεΐνης μειώνει τον

αριθμό των αναγωγών.

Ορισμένα έχουν μικρότερη περιεκτικότητα σε λιπαρά και κυρίως λίπη μακράς αλυσίδας,

γεγονός το οποίο επιταχύνει την γαστρική κένωση.

Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η χρήση μικρότερης

περιεκτικότητας λιπαρών μακράς αλυσίδας μειώνει τον αριθμό των αναγωγών.

Σκοπός των γαλάτων αυτών είναι:

Να μειώσουν τις αναγωγές του βρέφους, επιτρέποντας την φυσιολογική ανάπτυξη του.

Ενδείκνυνται:

Σε βρέφη με πολλαπλές αναγωγές και ταυτόχρονα καθυστερημένη ανάπτυξη (στασιμότητα

ή απώλεια βάρους) οφειλόμενη στην υπερβολική απώλεια θρεπτικών συστατικών, που

συνδέεται με τις αναγωγές. Η χρήση τους γίνεται πάντα σε συνδυασμό με άλλα

θεραπευτικά μέτρα (μη φαρμακολογική και φαρμακολογική θεραπεία).

Δεν ενδείκνυνται:

Σε βρέφη με αναγωγές που όμως αναπτύσσονται φυσιολογικά.

Σε βρέφη με οισοφαγίτιδα οφειλόμενη σε γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.

Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η χρήση των αντιαναγωγικών γαλάτων

ωφελεί τα βρέφη με οισοφαγίτιδα εξαιτίας γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης. Ναι μεν

μειώνουν τον αριθμό των όξινων παλινδρομήσεων ωστόσο δεν μειώνουν την συνολική

έκθεση του οισοφάγου στις όξινες παλινδρομήσεις καθώς όντας πιο πηχτά, επιμηκύνουν

τον απαιτούμενο χρόνο καθαρισμού του. Πιθανά το γεγονός αυτό να προκαλεί και την

παρατηρούμενη αυξημένη συχνότητα βήχα.

3.2.8 Γάλατα υποαλλεργικά (HA)

Η β-λακτοσφαιρίνη αποτελεί το κυριότερο αλλεργιογόνο στο αγελαδινό γάλα, ωστόσο και άλλα

συστατικά του μπορούν να προκαλέσουν αλλεργία. Ιδιαίτερα ευαίσθητα είναι τα πρόωρα βρέφη,

λόγω διαπερατότητας του εντέρου τους στα ξένα αντιγόνα και μειωμένης πέψης των αντιγονικών

λευκωμάτων, με συνέπεια αυτά να απορροφώνται αυτούσια. Το 50-70% των βρεφών με αλλεργία

στο γάλα αγελάδας εμφανίζει συμπτώματα από το δέρμα, το 50-60% εμφανίζει συμπτώματα από το

γαστρεντερικό σύστημα, ενώ το 20-30% εμφανίζει συμπτώματα από το αναπνευστικό σύστημα.

Περισσότερο από 70% των βρεφών εμφανίζει συμπτωματολογία από δύο τουλάχιστον διαφορετικά

οργανικά συστήματα.

Οι τροφικές αυτές αλλεργίες μπορούν να εμφανιστούν με τις εξής μορφές:

Αλλεργικές αντιδράσεις μη μεσολαβούμενες από την IgE

(διάρροια, δυσαπορρόφηση, κολίτιδα, οισοφαγίτιδα)

Αλλεργικές αντιδράσεις μεσολαβούμενες από την IgE

(ρινική καταρροή, δύσπνοια, έκζεμα, ατοπία, εμετός, και δυσκολία στην αναπνοή)

Μεγάλης έντασης ευερεθιστότητα και κολικό

Page 82: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 82 -

Γάλατα αγελαδινής προέλευσης στα οποία:

Οι πρωτεΐνες έχουν υποστεί επεξεργασία (ενζυματική υδρόλυση ή συνδυασμό υδρόλυσης,

θερμικής επεξεργασίας ή και υπερδιήθησης) προκειμένου να ελαττωθεί η αντιγονικότητα

τους. Διακρίνονται σε:

α) Γάλατα μερικής υδρόλυσης: Μετά την επεξεργασία των πρωτεϊνών, ανευρίσκονται

ελεύθερα αμινοξέα, πεπτίδια με μοριακό βάρος <1500kDa, πεπτίδια με μοριακό βάρος

>1500kDa και άθικτες πρωτεΐνες.

Τα γάλατα αυτά στην πραγματικότητα δεν πληρούν τους όρους για να χαρακτηριστούν ως

υποαλλεργικά γάλατα καθώς δεν είναι ανεκτά σε ποσοστό >90% των βρεφών που

βεβαιωμένα πάσχουν από αλλεργία στο αγελαδινό γάλα.

Ενδείκνυνται σε βρέφη, με έντονο θετικό οικογενειακό ιστορικό αλλεργιών (ένας ή

και οι δύο γονείς με ιστορικό αλλεργίας, αμφιθαλής αδελφός με ιστορικό

αλλεργίας), για παρεμπόδιση της ευαισθητοποίησης στα τροφικά αλλεργιογόνα

του αγελαδινού γάλακτος (πρόληψη όχι για θεραπεία).

Η ένδειξη αυτή για τα γάλατα μερικής υδρόλυσης είναι στην πραγματικότητα

επιστημονικά αβάσιμη καθώς δεν υπάρχουν τεκμήρια που να αποδεικνύουν τον

παραπάνω ισχυρισμό. Μάλιστα το FDA, το 2012 εξέδωσε την παρακάτω

προειδοποίηση ώστε να μην παραπλανόνται οι καταναλωτές από τους ισχυρισμούς

των εταιρειών παραγωγής ΕΓαΒ:

«Δεν υπάρχουν επαρκή επιστημονικά στοιχεία που να υποδεικνύουν ότι υγιή

βρέφη που δεν θηλάζουν αποκλειστικά και που έχουν οικογενειακό ιστορικό

αλλεργιών μπορούν να βοηθηθούν από την κατανάλωση ειδικού γάλακτος με

μερικώς υδρολυμένες πρωτείνες. Δεν έχει αποδειχθεί καμία διαφορά ανάμεσα

στην χρήση βρεφικού γάλακτος με ανέπαφες πρωτείνες και βρεφικού γάλακτος με

μερικές υδρολυμένες πρωτείνες ως προς την εμφάνιση εκζέματος κατά τα πρώτα 3

χρόνια της ζωής».

β) Γάλατα εκτεταμένης υδρόλυσης: Μετά την επεξεργασία των πρωτεϊνών, ανευρίσκονται

ελεύθερα αμινοξέα και πεπτίδια με μοριακό βάρος <1500kDa.

Ενδείκνυνται σε βρέφη, με έντονο θετικό οικογενειακό ιστορικό αλλεργιών (ένας ή

και οι δύο γονείς με ιστορικό αλλεργίας, αμφιθαλής αδελφός με ιστορικό

αλλεργίας), για παρεμπόδιση της ευαισθητοποίησης στα τροφικά αλλεργιογόνα

του αγελαδινού γάλακτος (πρόληψη).

Σύμφωνα με τη δημοσιευμένη το 2009, στο Cochran Collaboration, ανασκόπηση

υπάρχουν περιορισμένα επιστημονικά στοιχεία που να στηρίζουν την υπόθεση

αυτή και απαιτούνται επιπλέον μελέτες προς την κατεύθυνση αυτή.

Ενδείκνυνται σε βρέφη, που έχουν ήδη αναπτύξει αλλεργία στο γάλα αγελάδας

(στην οποία ΔΕΝ υπάρχει μεσολάβηση IgE), για παρεμπόδιση εκδήλωσης των

συμπτωμάτων της νόσου.

γ) Στοιχειακά γάλατα: Γάλατα με 100% ελεύθερα αμινοξέα (απορροφούνται παθητικά και

δεν δρουν τοπικά).

Page 83: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 83 -

Ενδείκνυνται σε βρέφη, με έντονο θετικό οικογενειακό ιστορικό αλλεργιών (ένας ή

και οι δύο γονείς με ιστορικό αλλεργίας, αμφιθαλής αδελφός με ιστορικό

αλλεργίας), για παρεμπόδιση της ευαισθητοποίησης στα τροφικά αλλεργιογόνα

του αγελαδινού γάλακτος (πρόληψη της αλλεργίας).

Σύμφωνα με τη δημοσιευμένη το 2009, στο Cochran Collaboration, ανασκόπηση

υπάρχουν περιορισμένα επιστημονικά στοιχεία που να στηρίζουν την υπόθεση

αυτή και απαιτούνται επιπλέον μελέτες προς την κατεύθυνση αυτή.

Ενδείκνυνται σε βρέφη, που έχουν ήδη αναπτύξει αλλεργία στο γάλα αγελάδας

(στην οποία ΔΕΝ υπάρχει μεσολάβηση IgE), και παρά τη χρήση γάλακτος

εκτεταμένης υδρόλυσης τα συμπτώματα εμμένουν.

Σκοπός των γαλάτων αυτών είναι:

Να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα αλλεργίας που εμφανίζουν τα βρέφη οφειλόμενα στις πρωτεΐνες

του αγελαδινού γάλακτος.

Ενδείκνυνται (όπως είδαμε αναλυτικότερα παραπάνω) σε:

Πρόληψη (?) και αντιμετώπιση της αλλεργία προκαλούμενη από το γάλα αγελάδας ή σόγιας

στην οποία όμως ΔΕΝ υπάρχει μεσολάβηση IgE.

Δεν ενδείκνυνται σε:

Αλλεργία στο γάλα αγελάδας ή σόγιας στην οποία υπάρχει μεσολάβηση IgE (στην

περίπτωση αυτή, όπως θα δούμε παρακάτω, ενδείκνυται το γάλα σόγιας).

Συνήθη προβλήματα:

Άσχημη γεύση, με αποτέλεσμα να καταναλώνονται με δυσκολία από τα βρέφη.

Υψηλή οσμωτικότητα, που προκαλεί διάρροια, μειωμένη κένωση του στομάχου, εμετούς,

οπότε και απαιτείται σταδιακή χορήγηση και αραιότερη διάλυση.

Αυξημένο κόστος.

Αποκλειστική παρατεταμένη διατροφή απαιτεί αυστηρή παρακολούθηση του ρυθμού ανάπτυξης.

3.2.9 Γάλατα χωρίς λακτόζη (FL)

Γάλατα αγελαδινής προέλευσης στα οποία:

Η λακτόζη έχει αντικατασταθεί με άλλο υδατάνθρακα, κυρίως δεξτρινομαλτόζη ή πολυμερές

της γλυκόζης.

Σκοπός των γαλάτων αυτών είναι:

Να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα υγείας του βρέφους που υποτίθεται ότι οφείλονται

στην λακτόζη.

Ενδείκνυνται:

Σε βρέφη με συγγενή ανεπάρκεια λακτάσης (εξαιρετικά σπάνιο).

Σε βρέφη με επίκτητη ανεπάρκεια λακτάσης.

Σε βρέφη με γαλακτοζαιμία.

Page 84: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 84 -

Δεν ενδείκνυνται:

Σε βρέφη με αλλεργία στην πρωτεΐνη του γάλακτος αγελάδας.

Η επίκτητη ανεπάρκεια λακτάσης είναι παροδικό φαινόμενο μετά από ιογενείς συνήθως

γαστρεντερίτιδες, που επιφέρουν βλάβη στα επιφανειακά κύτταρα των λαχνών του λεπτού εντέρου

και παράλληλη απώλεια των επιφανειακών ενζύμων του, με συχνότερη την απώλεια της λακτάσης.

Έτσι, το βρέφος παρουσιάζει δυσανεξία στη λακτόζη που εκδηλώνεται κλινικά με διάρροια, εμετό,

κοιλιακό άλγος, κοιλιακή διάταση, ερύθημα στην περιοχή της πάνας και κόπρανα με pH<5. Σε αυτές

τις περιπτώσεις και εφόσον τα συμπτώματα είναι σοβαρά και επίμονα χορηγείται ειδικό γάλα χωρίς

λακτόζη έως ότου αποκατασταθεί ο βλεννογόνος, δηλαδή για διάστημα 3-4 εβδομάδων.

Αποφεύγεται η επί μακρόν χρήση τους, γιατί η λακτόζη είναι χρήσιμη για την απορρόφηση του

ασβεστίου, του νατρίου και του νερού, την φυσιολογική λειτουργία της εντερικής χλωρίδας αλλά και

απαραίτητο καύσιμο για την λειτουργία του εγκεφάλου.

Η αντιμετώπιση της αρχικής διάρροιας οφειλόμενης στη γαστρεντερίτιδα δεν απαιτεί τη χρήση

γαλάτων χωρίς λακτόζη. Αυτό που απαιτείται είναι:

Άμεση χορήγηση υποσμωτικών ενυδατικών διαλυμάτων στο βρέφος.

Συνέχιση της από του στόματος σίτισης του βρέφους, η οποία θα πρέπει να γίνεται αμέσως

μετά τη χορήγηση του ενυδατικού διαλύματος. Μεταξύ δύο γευμάτων δεν θα πρέπει να

μεσολαβεί παρατεταμένο διάστημα νηστείας.

Γενικά δεν είναι αναγκαία η χρήση φαρμάκων. Σε ορισμένες περιπτώσεις η χορήγηση

προβιοτικών μπορεί να μειώσει την ένταση και τη διάρκεια των συμπτωμάτων.

Η θεραπεία με αντιβιοτικά δεν είναι αναγκαία στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Είναι

όμως αναγκαία στην περίπτωση λοίμωξης από Campylobacter.

3.2.10 Γάλατα σόγιας

Γάλατα φυτικής προέλευσης τα οποία:

Περιέχουν πρωτεΐνες σόγιας.

Περιέχουν λιπίδια φυτικής προέλευσης.

Περιέχουν μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε ασβέστιο και φώσφορο

(καθώς τα υψηλά επίπεδα φυτανικού οξέος εμποδίζουν την απορρόφηση τους).

Περιέχουν επιπρόσθετη μεθειονίνη και άλλα αμινοξέα

(καθώς η σόγια τα περιέχει σε μικρές μόνο ποσότητες).

Περιέχουν υδατάνθρακες όπως γλυκόζη, δεξτρινομαλτόζή ή / και σακχαρόζη (όχι λακτόζη).

Περιέχουν υψηλά επίπεδα αργιλίου, μαγνησίου, φυτοοιστρογόνων και ισοφλαβονών που

ακόμη δεν έχει διερευνηθεί πλήρως η επίπτωση τους στην υγεία των βρεφών.

Σκοπός των γαλάτων αυτών είναι:

Να αποτελέσουν εναλλακτική για εκείνα τα βρέφη τα οποία δεν μπορούν (ή οι γονείς τους

δεν επιθυμούν) να σιτιστούν με γάλα αγελαδινής προέλευσης.

Ενδείκνυνται:

Σε βρέφη με γαλακτοζαιμία

Σε βρέφη με συγγενή ή επίκτητη (σοβαρή και επίμονη) ανεπάρκεια λακτάσης

Σε βρέφη των οποίων οι γονείς επιθυμούν τα βρέφη αυτά να μη λάβουν ζωικές πρωτεΐνες

Σε βρέφη με αλλεργία στις πρωτεΐνες του γάλακτος αγελάδας στην οποία μεσολαβεί η IgE

(εφόσον το βρέφος δεν είναι ευαισθητοποιημένο στις πρωτεΐνες της σόγιας).

Page 85: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 85 -

Δεν ενδείκνυνται:

Σε βρέφη με αλλεργία στη πρωτεΐνη του γάλακτος αγελάδας που ταυτόχρονα εμφανίζουν

αλλεργία και στην πρωτεΐνη σόγιας.

Σε βρέφη με αλλεργία στις πρωτεΐνες του γάλακτος αγελάδας στην οποία δεν μεσολαβεί η

IgE

Σε βρέφη με εντεροπάθεια σχετιζόμενη με τις πρωτεΐνες του γάλακτος αγελάδας.

Σε βρέφη με κίνδυνο ατοπικής νόσου.

Σε βρέφη για πρόληψη ή θεραπεία κολικών.

Σε βρέφη για θεραπεία των αναγωγών.

Σε βρέφη με ανεπάρκεια σακχαράσης ή ισομαλτάσης.

Σε βρέφη με μη ανοχή στη φρουκτόζη.

Σε πρόωρα ή ελλιποβαρή νεογνά.

Δεν συνιστάται η χρήση τους σε βρέφη μικρότερα των 6 μηνών.

Σύμφωνα με τη δημοσιευμένη το 2009, στο Cochran Collaboration, ανασκόπηση δεν υπάρχουν

επιστημονικά στοιχεία που να στηρίζουν την υπόθεση ότι τα γάλατα αυτά προλαμβάνουν αλλεργικές

καταστάσεις ή την τροφική δυσανεξία σε βρέφη με έντονο θετικό οικογενειακό ιστορικό αλλεργιών.

3.2.11 Γάλατα για μεταβολικά νοσήματα

Γάλατα στα οποία έχει αφαιρεθεί ή μειωθεί το συστατικό/ά που δε μεταβολίζονται, είτε πρόκειται

για αμινοξέα (π.χ. φαινυλοκετονουρία, οργανικές οξυουρίες), λίπη (π.χ. διαταραχές στην οξείδωση

των λιπαρών οξέων), υδατάνθρακες (π.χ. γαλακτοζαιμία, γλυκογονιάσεις).

3.2.12 Γάλατα ημέρας / νύχτας

Τα γάλατα ημέρας:

Περιέχουν σε αυξημένη ποσότητα συστατικά που επάγουν την κατάσταση εγρήγορσης

(π.χ. διάφορα νουκλεοτίδια, αντιοξειδωτικές βιταμίνες A,C,E και βιταμίνη Β12).

Περιέχουν σε μειωμένη ποσότητα συστατικά που επάγουν την κατάσταση ύπνου

(π.χ. το αμινοξύ τριπτοφάνη, υδατάνθρακες, κ.α.).

Η τριπτοφάνη είναι πρόδρομο μόριο της μελατονίνης, που επάγει τον ύπνο. Η ποσότητα της είναι

αυξημένη στο μητρικό γάλα κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Σκοπός των γαλάτων αυτών είναι:

Να επάγουν την κατάσταση εγρήγορσης του βρέφους κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Τα γάλατα νύχτας:

Περιέχουν σε μειωμένη ποσότητα συστατικά που επάγουν την κατάσταση εγρήγορσης

(π.χ. διάφορα νουκλεοτίδια, αντιοξειδωτικές βιταμίνες A,C,E και βιταμίνη Β12).

Περιέχουν σε αυξημένη ποσότητα συστατικά που επάγουν την κατάσταση ύπνου

(π.χ. το αμινοξύ τριπτοφάνη, υδατάνθρακες, νουκλεοτίδια όπως ουριδίνη και αδενοσίνη ).

Σκοπός των γαλάτων αυτών είναι:

Να επάγουν την κατάσταση ύπνου του βρέφους κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Page 86: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 86 -

Οι παραπάνω τροποποιήσεις στην σύσταση του γάλακτος ώστε να επιτευχθεί η χρονοβιολογική

δράση έχουν μια θεωρητική βάση. Ωστόσο δεν υπάρχουν έως σήμερα μελέτες που να τεκμηριώνουν

το θεραπευτικό όφελος από τη χρήση τους.

Ατεκμηρίωτοι ισχυρισμοί για τα βρεφικά γάλατα

«Το πρόβλημα της ανεξάρτητης έρευνας στην βρεφική διατροφή είναι μεγάλο: υπάρχουν πολλές

μελέτες που χρηματοδοτούνται από εταιρείες βρεφικών γαλάτων ή με σύγκρουση συμφερόντων

δηλωμένη ή αδήλωτη, που αναδεικνύουν «οφέλη» από συγκεκριμένες συνθέσεις και συστατικά των

ΕΓαΒ. Τα συμπεράσματά τους δεν αντέχουν σε κριτική και αποδομούνται σε ανεξάρτητες

ανασκοπήσεις της ερευνητικής βιβλιογραφίας. Ωστόσο είναι σύνηθες οι ισχυρισμοί να έχουν ήδη

δημοσιευθεί και το προϊόν να προωθείται και να διαφημίζεται χωρίς επιστημονική βάση αυτών των

ισχυρισμών. Όταν τελικά οι ισχυρισμοί αναιρούνται, έχουν περάσει μερικά χρόνια προώθησης και

διαφήμισης, που στο ευρύ κοινό διαιωνίζουν τις αντιλήψεις για την «ασφάλεια» και τα «επιπλέον

οφέλη» του ΕΓαΒ, αντιλήψεις που παγιώνονται και δύσκολα εξαφανίζονται εκ των υστέρων».

Στέλιος Παπαβέντσης

«Βρεφικό γάλα πλούσιο σε μακράς αλυσίδας πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (LCPUFA, DHA – AA)…

…για καλύτερη νοητική ανάπτυξη».

Η τελευταία συστηματική ανασκόπηση επί του θέματος δημοσιεύτηκε το 2011 στη βιβλιοθήκη

Cochrane. Το συμπέρασμα που προέκυψε είναι πως δεν υπάρχει κανένα όφελος για την όραση, την

ψυχοκινητική ανάπτυξη ή την σωματική ανάπτυξη των τελειόμηνων βρεφών, από τον εμπλουτισμό

του επεξεργασμένου γάλακτος για βρέφη με μακράς αλυσίδας πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.

«Βρεφικό γάλα πλούσιο σε προβιοτικά και πρεβιοτικά…

…για ανοσορρυθμιστική δράση και πρόληψη εκδηλώσεων ατοπίας».

Σύμφωνα με τις δύο συστηματικές ανασκοπήσεις επί του θέματος που δημοσιεύτηκαν το 2007 στη

βιβλιοθήκη Cochrane τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία είναι ανεπαρκή για να στηρίξουν την

προσθήκη προβιοτικών και πρεβιοτικών στο βρεφικό γάλα για την πρόληψη αλλεργικής νόσου ή για

την παρεμπόδιση της ευαισθητοποίησης στα τροφικά αλλεργιογόνα.

3.3 Ενδείξεις για χορήγηση ΕΓαΒ

3.3.1 Οριστική και αποκλειστική χρήση επεξεργασμένου γάλακτος για βρέφη

Βλέπε κεφάλαιο 2.15 «Καταστάσεις στις οποίες ο θηλασμός αντενδείκνυται»

3.3.2 Προσωρινή και αποκλειστική χρήση επεξεργασμένου γάλακτος για βρέφη

Βλέπε κεφάλαιο 2.16 «Καταστάσεις στις οποίες συνιστάται προσωρινή διακοπή του θηλασμού»

3.2.3 Προσωρινή χρήση επεξεργασμένου γάλακτος για βρέφη συμπληρωματικά στον μητρικό

θηλασμό

Βλέπε κεφάλαιο 2.17.3 «Καταστάσεις στις οποίες ο μητρικός θηλασμός συνεχίζει να αποτελεί την

ιδανική επιλογή, αλλά πιθανά να χρειαστεί, για περιορισμένο χρονικό διάστημα, η συμπληρωματική

χορήγηση άλλης τροφής»

Page 87: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 87 -

3.4 Κίνδυνοι από τη χρήση ΕΓαΒ

Βασιζόμενοι στις πλέον σύγχρονες και τεκμηριωμένες, μελέτες και ανασκοπήσεις μελετών,

προκύπτει ότι η μη ενδεδειγμένη χρήση επεξεργασμένου γάλακτος για βρέφη συνοδεύεται από μια

σειρά κινδύνων για το βρέφος και την μητέρα, καθώς και μια σειρά μειονεκτημάτων για την

οικογένεια, το σύστημα υγείας, την πολιτεία και το οικοσύστημα.

3.4.1 Κίνδυνοι για τα βρέφη από τη χρήση επεξεργασμένου γάλακτος για βρέφη

Τα βρέφη που σιτίζονται με επεξεργασμένο γάλα εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο για:

Λοιμώξεις του αυτιού (μέσες ωτίτιδες)

Λοιμώξεις του αναπνευστικού

Λοιμώξεις του ουροποιητικού

Λοιμώξεις του γαστρεντερικού

Μηνιγγίτιδα

Νόσο του Crohn & Νεκρωτική εντεροκολίτιδα

Άσθμα

Ατοπική δερματίτιδα

Παχυσαρκία

Σακχαρώδη Διαβήτη Τύπου Ι & Τύπου ΙΙ

Σύνδρομο αιφνιδίου βρεφικού θανάτου

Παιδικό καρκίνο (λευχαιμία & λέμφωμα)

Αλλεργία στο γάλα αγελάδας

Τέλος διαπιστώθηκε ότι βρέφη που σιτίζονται με επεξεργασμένο γάλα έχουν πιθανότητα για

καθυστερημένη ψυχοκινητική ανάπτυξη και χαμηλότερο δείκτη νοημοσύνης.

3.4.2 Κίνδυνοι για την μητέρα από τη χρήση επεξεργασμένου γάλακτος για βρέφη

Οι μητέρες που σιτίζουν τα βρέφη τους με επεξεργασμένο γάλα για βρέφη (και επομένως δεν

θηλάζουν) εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο για:

Αιμορραγία μετά τον τοκετό (μητρορραγία).

Επιλόχειο κατάθλιψη.

Καρκίνο του μαστού, των ωοθηκών & του ενδομητρίου.

Οστεοπόρωση & κατάγματα του ισχίου.

Ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Καρδιαγγειακές νόσους.

Στις μητέρες που σιτίζουν τα βρέφη τους με επεξεργασμένο γάλα για βρέφη (και επομένως δεν

θηλάζουν) μπορούν να παρατηρηθούν τα εξής:

Μειωμένα αποθέματα σιδήρου λόγω της γρήγορης έναρξης της έμμηνου ρήσης.

Αυξημένη πιθανότητα εκ νέου έναρξης της αναπαραγωγικής διαδικασίας.

Καθυστερημένη επαναφορά της μήτρας στην προ της εγκυμοσύνης κατάσταση.

Καθυστερημένη επαναφορά του σωματικού βάρους στα προ της εγκυμοσύνης επίπεδα.

Μειωμένη αυτοπεποίθηση της μητέρας, αυξημένο άγχος και λιγότερο ισχυρός ψυχικός

δεσμός ανάμεσα στη μητέρα και το βρέφος.

Page 88: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 88 -

3.4.3 Μειονεκτήματα για την οικογένεια, το σύστημα υγείας, την πολιτεία και το οικοσύστημα

Το κόστος για την οικογένεια έγκειται στο ότι υπάρχει ανάγκη αγοράς επεξεργασμένου γάλακτος και

των εξαρτημάτων για την προετοιμασία του και στο ότι είναι αυξημένη η νοσηρότητα του βρέφους

και της μητέρας. με συνέπεια να αυξάνονται τα έξοδα της οικογένειας για υπηρεσίες υγείας.

Το σύστημα υγείας καταναλώνει (και ταυτόχρονα δεσμεύει) σημαντικό ποσοστό πόρων

(ανθρώπινων και μη) εξαιτίας της αυξημένης νοσηρότητας που εμφανίζουν τα βρέφη και οι μητέρες

που κάνουν χρήση επεξεργασμένου γάλακτος για βρέφη. Ο αυξημένος επιπολασμός κοινών και

μακροχρόνιων νόσων συνεπάγεται:

Αυξημένες επισκέψεις στον ιατρό

Αυξημένη συνταγογράφηση φαρμάκων

Αυξημένες επισκέψεις στο νοσοκομείο

Αυξημένη νοσηλεία & αυξημένη ανάγκη χειρουργείων

Το κόστος για την πολιτεία (πέραν των ανωτέρω) οφείλεται επίσης στο ότι η αυξημένη νοσηρότητα

βρεφών και μητέρων συνεπάγεται αύξηση των απουσιών των εργαζομένων μητέρων από την

εργασία τους λόγω ασθένειας, συμβάλλοντας στη μείωση της παραγωγικότητας και του οικονομικού

οφέλους ιδιωτικών και δημόσιων υπηρεσιών.

Τέλος, το επεξεργασμένο γάλα για βρέφη δεν αποτελεί οικολογική τροφή. Παράγεται και διατίθεται

με κατανάλωση ενεργειακών πόρων. Η σίτιση με επεξεργασμένο γάλα απαιτεί τη χρήση κουτιών,

μπουκαλιών και άλλων υλικών που δημιουργούν εν τέλει μεγάλο όγκο απορριμμάτων.

Page 89: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 89 -

3.5 Η σίτιση με ΕΓαΒ

3.5.1 Πώς καταλαβαίνω ότι το βρέφος πεινάει;

Το βρέφος με τον δικό του τρόπο δηλώνει την ανάγκη του για σίτιση. Αρχικά ξυπνά και κάνει

θηλαστικές κινήσεις με το στόμα του, στη συνέχεια αρχίζει να κουνάει τα άνω και κάτω άκρα, βάζει

τα δάκτυλά στο στόμα και τα πιπιλάει και τέλος, όταν φτάσει σε απόγνωση, κλαίει.

3.5.2 Τι προεργασία απαιτείται;

Η πλέον σημαντική προεργασία είναι ο καθαρισμός του εξοπλισμού (μπουκάλια, θηλές, κ.α.) που θα

χρησιμοποιηθεί για τη σίτιση του βρέφους. Είναι απαραίτητο μέτρο ασφαλείας για να προστατευτεί

το βρέφος από λοιμώξεις που μπορούν να του προκαλέσουν διάρροια ή / και εμετό.

Ο καθαρισμός του εξοπλισμού γίνεται σε δύο στάδια:

Πλύσιμο

Αποστείρωση

Πλένουμε τα χέρια με σαπούνι και νερό και εν

συνεχεία τα στεγνώνουμε καλά με καθαρή

πετσέτα.

Ξεπλένουμε τον εξοπλισμό με άφθονο

τρεχούμενο νερό της βρύσης.

Πλένουμε τον εξοπλισμό με απορρυπαντικό και ζεστό νερό και την

βοήθεια ειδικής βούρτσας.

Γυρνάμε την εσωτερική πλευρά των θηλών προς τα έξω για να τις

πλύνουμε πιο αποτελεσματικά.

Ξεπλένουμε με άφθονο ζεστό τρεχούμενο νερό της βρύσης.

Υπάρχουν τρείς διαφορετικές μέθοδοι αποστείρωσης του εξοπλισμού:

Με βρασμό

Τοποθετούμε τον εξοπλισμό σε μία μεγάλη κατσαρόλα.

Γεμίζουμε την κατσαρόλα με κρύο νερό. Ο εξοπλισμός θα πρέπει να

καλύπτεται από νερό και δεν θα πρέπει να έχει εγκλωβισμένο αέρα.

Κλείνουμε την κατσαρόλα με καπάκι, αφήνουμε το νερό να φτάσει σε

σημείο βρασμού και στην συνέχεια το αφήνουμε για 10 λεπτά.

Αφήνουμε το νερό να κρυώσει.

Αφαιρούμε τον εξοπλισμό ή με καθαρά χέρια ή με αποστειρωμένη

τσιμπίδα.

Συναρμολογούμε τον εξοπλισμό και τον φυλάσσουμε σε καθαρό

περιέκτη.

Ο εξοπλισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί εντός 24 ωρών, αλλιώς θα

χρειαστεί νέα αποστείρωση.

Με ατμό (Ηλεκτρικός Αποστειρωτής): Ακολουθούμε τις οδηγίες του

κατασκευαστή.

Χημική μέθοδος: Ακολουθούμε τις οδηγίες του κατασκευαστή.

Page 90: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 90 -

3.5.3 Πως προετοιμάζεται η τροφή;

Όπως κάθε άλλο τρόφιμο, έτσι και το επεξεργασμένο γάλα για βρέφη δεν είναι στείρο. Μπορεί να

περιέχει βακτήρια όπως το E.Sakazakii και η Salmonella που μπορούν να προκαλέσουν βλάβη στην

υγεία του βρέφους (μηνιγγίτιδα, εγκεφαλικό απόστημα, νεκρωτική εντεροκολίτιδα, κ.α.).

Είναι σημαντικό λοιπόν να προετοιμάζουμε το επεξεργασμένο γάλα με ασφάλεια για το βρέφος.

Καθαρίζουμε τον χώρο εργασίας.

Πλένουμε καλά τα χέρια μας με σαπούνι και ζεστό νερό και εν

συνεχεία τα στεγνώνουμε καλά με καθαρή πετσέτα.

Βράζουμε, είτε σε βραστήρα, είτε σε κατσαρόλα, φρέσκο

τρεχούμενο νερό βρύσης για τουλάχιστον 5 λεπτά.

Αφήνουμε το νερό να κρυώσει μέχρι να προσεγγίσει τους 70οC (η

αναμονή μπορεί να φτάσει και τα 30 λεπτά).

(Σε αυτή τη θερμοκρασία το νερό είναι αρκετά ζεστό για να

σκοτώσει επιβλαβή βακτήρια που πιθανά βρίσκονται στη βρεφική

σκόνη και αρκετά κρύο για να μην καταστρέψει το μεγαλύτερο

μέρος των θρεπτικών συστατικών).

Διαβάζουμε στην συσκευασία του επεξεργασμένου γάλακτος, την

ποσότητα νερού και την ποσότητα σκόνης που θα χρειαστούμε.

Σε ένα καθαρό και αποστειρωμένο μπουκάλι προσθέτουμε την

ακριβή ποσότητα ζεστού νερού και την ακριβή ποσότητα σκόνης.

Τοποθετούμε στο μπουκάλι την αποστειρωμένη θηλή και το

αποστειρωμένο πώμα.

Αναδεύουμε επιμελώς μέχρι να διαλυθεί εντελώς η σκόνη.

Αφήνουμε το γάλα να κρυώσει μέχρι τους 37οC

(μπορούμε να επιταχύνουμε τη διαδικασία βάζοντας το μπουκάλι

κάτω από τρεχούμενο κρύο νερό ή σε μια κατσαρόλα με κρύο

νερό).

Ελέγχουμε τη θερμοκρασία ενσταλάζοντας στην εσωτερική

πλευρά του καρπού μας μικρή ποσότητα γάλακτος. Θα πρέπει να

είναι ζεστό, όχι καυτό.

Ξεκινούμε τη σίτιση του βρέφους.

ΠΡΟΣΟΧΗ:

Το έτοιμο πλέον γάλα μπορεί να χρησιμοποιηθεί εντός 1-2 ωρών.

ΠΡΟΣΟΧΗ:

Εναπόμειναν, μετά τη σίτιση, γάλα το απορρίπτουμε.

Page 91: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 91 -

3.5.4 Πως γίνεται η σίτιση του βρέφους;

Φέρνουμε το βρέφος κοντά μας & το κρατάμε αρκετά όρθιο, υποστηρίζοντας το κεφάλι του.

Κρατάμε το μπουκάλι παράλληλα με το έδαφος και το γέρνουμε απαλά ώστε να

εξασφαλίζεται ότι το βρέφος παίρνει γάλα και όχι αέρα από τη πλαστική θηλή.

Ακουμπάμε την πλαστική θηλή στα χείλη του βρέφους, την τρίβουμε απαλά πάνω στα χείλη

του και όταν ανοίξει αρκετά το στόμα την εισάγουμε.

Το βρέφος πραγματοποιεί συνεχόμενα ρουφήγματα, κάνει μικρές παύσεις για να

ξεκουραστεί και εν συνεχεία ξεκινά τα ρουφήγματα εκ νέου.

Κατά τη διάρκεια της σίτισης, είναι καλό ανά τακτά διαστήματα να διακόπτουμε για μικρό

χρονικό διάστημα προκειμένου να δώσουμε χρόνο στο βρέφος να διαπιστώσει εάν

αισθάνεται κορεσμό ή όχι. Κατά τη διάρκεια των διακοπών αυτών μπορούμε να

βοηθήσουμε το βρέφος να βγάλει τυχόν αέρια.

Κατά τη διάρκεια της σίτισης, θα πρέπει να κοιτάμε το βρέφος στα μάτια του. Αυτό βοηθά

το βρέφος να αισθάνεται ασφάλεια και αγάπη.

Θα πρέπει να κρατήσουμε όσο το δυνατό μικρότερο τον αριθμό ατόμων που σιτίζουν το

βρέφος ώστε να μπορέσει να αναπτύξει σχέσεις στοργής μαζί τους.

3.5.5 Πόσο συχνά σιτίζουμε το βρέφος;

Θα πρέπει να σιτίζουμε το βρέφος όσο συχνά αυτό θέλει και να του χορηγούμε την ποσότητα που

αυτό επιθυμεί να καταναλώσει αλλά με ανώτερο όριο (συνήθως όχι πάνω από 1 λίτρο το 24ωρο

προκειμένου να εμποδίσουμε την υπερσίτιση λόγω ευκολίας ροής του μπιμπερό).

Προσέχουμε πάντα το βρέφος να μην αναγάγει σημαντικές ποσότητες τροφής. Εάν συμβαίνει να

αναγάγει σημαντικές ποσότητες τροφής τότε θα πρέπει να του χορηγούμε μικρότερες ποσότητες,

αλλά με μεγαλύτερη συχνότητα.

Τις πρώτες ημέρες της ζωής το βρέφος ικανοποιείται με πολύ μικρές ποσότητες τροφής. Προς το

τέλος όμως της πρώτης εβδομάδας θα καταναλώνει κατά προσέγγιση 150-200ml τροφής ανά kg

βάρους. Την ποσότητα αυτή θα χρειάζεται μέχρι να συμπληρώσει τον 6ο μήνα ζωής. Φυσικά αυτό

μπορεί να ποικίλει ανάλογα με τις ανάγκες και επιθυμίες του βρέφους.

Θα πρέπει να αποφεύγουμε να υπερσιτίζουμε το βρέφος. Το να δίνουμε στο βρέφος μεγαλύτερες

ποσότητες τροφής στο ίδιο γεύμα, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το βρέφος θα καθυστερήσει να

θελήσει το επόμενο γεύμα. Αυτό που θα καταφέρουμε είναι να κάνουμε το βρέφος να αισθάνεται

άρρωστο ή να γίνει υπέρβαρο. Δεν πρέπει να πιέζουμε το βρέφος να τελειώσει το μπουκάλι, εάν

δείχνει σημάδια ότι έχει κορεστεί και δεν θέλει άλλο.

3.5.6 Πως μπορώ να καταλάβω ότι το βρέφος σιτίζεται αρκετά;

Δείκτες σίτισης του βρέφους αποτελούν το βάρος και οι πάνες.

Η πάνα του είναι λερωμένη με μαλακά κόπρανα τουλάχιστον 1 φορά / 24ωρο κατά τη

διάρκεια των πρώτων εβδομάδων. Στη συνέχεια αυτό μπορεί να συμβαίνει και λιγότερο

συχνά.

Η πάνα του είναι βρεγμένη 6 ή περισσότερες φορές / 24ωρο.

Το βάρος του αυξάνει κατά μέσο όρο 20 – 30 gr ανά ημέρα ή 100 – 200 gr ανά εβδομάδα.

Το βρέφος δείχνει ικανοποιημένο μετά το γεύμα.

Να σημειώσουμε ότι τα βρέφη που σιτίζονται με επεξεργασμένο γάλα συνήθως αφοδεύουν λιγότερο

συχνά σε σύγκριση με τα βρέφη που θηλάζουν, ενώ οι αφοδεύσεις τους είναι πιο παχύρρευστες.

Page 92: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 92 -

3.6 Η ηθική αντιμετώπιση της μητέρας που

αποφάσισε να μη θηλάσει

Ο φαρμακοποιός οφείλει:

να εκφράσει την τοποθέτηση του υπέρ του θηλασμού.

να παρέχει μόνον τεκμηριωμένες πληροφορίες σχετικά με τη διατροφή του βρέφους.

Ώστε η μέλλουσα μητέρα, προτού λάβει την απόφαση της για το εάν θα θηλάσει ή εάν θα δώσει στο

βρέφος της επεξεργασμένο γάλα, να γνωρίζει τις συνέπειες της όποιας επιλογής της.

Από την στιγμή όμως, που η μητέρα λάβει την απόφαση της να σιτίσει το βρέφος της με

επεξεργασμένο γάλα, ο φαρμακοποιός θα πρέπει:

Να σεβαστεί την απόφαση της μητέρας να μην θηλάσει.

Να την στηρίξει στην απόφαση αυτή.

Να της επιβεβαιώσει ότι θα είναι εξίσου καλή μητέρα.

Page 93: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 93 -

3.7 Το ΕΓαΒ ως φάρμακο

Από κλινικής άποψης, ο φαρμακοποιός, θα πρέπει να θεωρεί τα επεξεργασμένα γάλατα για βρέφη

ως ισοδύναμα φαρμάκων καθώς:

Πρέπει να χορηγούνται στο βρέφος μόνον κατόπιν ένδειξης, για την πρόληψη ασιτίας και

συνοδών προβλημάτων υγείας τα οποία θα προκαλούνταν στο βρέφος, εξαιτίας αδυναμίας

του να σιτιστεί με μητρικό γάλα.

Η αδυναμία σίτισης του βρέφους με μητρικό γάλα μπορεί να οφείλεται είτε σε πρόβλημα

υγείας του βρέφους (που το καθιστά ανίκανο να θηλάσει ή να λάβει το μητρικό γάλα), είτε

σε πρόβλημα υγείας της μητέρας (που την καθιστά ανίκανη να θηλάσει ή να δώσει το

μητρικό της γάλα) ή σε απόφαση της μητέρας να μη θηλάσει ή σε κατάσταση που δεν

επιτρέπει την επαφή – επικοινωνία μητέρας βρέφους.

Πρέπει να χορηγούνται για το ελάχιστο δυνατό χρονικό διάστημα (μέχρις ότου

αποκατασταθεί η δυνατότητα σίτισης με μητρικό γάλα ή το βρέφος αποκτήσει τη

δυνατότητα να τρώει τις τροφές από το τραπέζι της οικογένειας).

Η διάθεση τους θα πρέπει να επιβεβαιώνει την θεραπευτική ένδειξη και την αδυναμία

θηλασμού (ως δικλείδα ασφαλείας του συστήματος υγείας που μειώνει την πιθανότητα

ανθρώπινου σφάλματος).

Η διάθεση τους θα πρέπει να συνοδεύεται από ενημέρωση για τα προσδοκώμενα

αποτελέσματά (αναμενόμενος ρυθμός ανάπτυξης).

Η διάθεση τους θα πρέπει να συνοδεύεται από ενημέρωση για τους αυξημένους κινδύνους

– ανεπιθύμητες ενέργειες (Βραχυπρόθεσμα: διάρροιες, λοιμώξεις, κ.α. – Μεσοπρόθεσμα:

Σύνδρομο Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου, άσθμα, παιδικό καρκίνο, κ.α. - Μακροπρόθεσμα:

σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι, διαβήτη τύπου ΙΙ, κ.α.).

Η διάθεση τους θα πρέπει να συνοδεύεται από εξειδικευμένες και συγκεκριμένες

πληροφορίες ως προς τον ασφαλή τρόπο παρασκευής, χρήσης και αποθήκευσης τους

(καθώς στην περίπτωση λανθασμένης παρασκευής, χρήσης ή / και αποθήκευσης είναι πολύ

εύκολο να προκληθούν προβλήματα υγείας στο βρέφος).

Η θεραπεία με επεξεργασμένο γάλα θα πρέπει να παρακολουθείται ανά τακτά χρονικά

διαστήματα (προκειμένου να αξιολογείται ως προς την αναγκαιότητα συνέχισης της, την

αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια της).

Η εμπορία τους υπόκειται σε περιορισμούς για λόγους Δημόσιας Υγείας (οι περιορισμοί

αυτοί προκύπτουν είτε από την κείμενη νομοθεσία, είτε από τον Διεθνή Κώδικα Εμπορίας

Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος).

Page 94: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 94 -

3.8 Η διάθεση του ΕΓαΒ

Ο φαρμακοποιός που εργάζεται σε φαρμακείο και εμπλέκεται στην διάθεση του επεξεργασμένου

γάλακτος για βρέφη, αντιμετωπίζοντας το ως ισοδύναμο φαρμάκου θα πρέπει να είναι σε θέση να

εκτιμά την χρήση του ως προς τα εξής:

Ενδείκνυται η χρήση του;

Είναι αποτελεσματικό;

Είναι ασφαλές;

Περίπτωση 1η: Γονέας επισκέπτεται το φαρμακείο για να προμηθευτεί προϊόντα για το νεογνό, αλλά

όχι επεξεργασμένο γάλα. Στην περίπτωση αυτή είναι σημαντικό ο φαρμακοποιός:

Να επιβεβαιώσει ότι η μητέρα θηλάζει αποκλειστικά.

Να επιβεβαιώσει ότι η μητέρα είναι ενημερωμένη για τη σύσταση του ΠΟΥ και της UNICEF

για αποκλειστικό θηλασμό κατά τους έξι πρώτους μήνες.

Να επιβεβαιώσει ότι η μητέρα δεν αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα με το θηλασμό.

Να δηλώσει την διάθεση του να στηρίξει τη μητέρα σε οποιοδήποτε πρόβλημα προκύψει

σχετικό με το θηλασμό.

Να δώσει σχετικά ενημερωτικά έντυπα (πηγές πληροφόρησης, στοιχεία επικοινωνίας με

ειδικούς επί της γαλουχίας για την αντιμετώπιση προβλημάτων θηλασμού, κ.α.) .

Περίπτωση 2η: Γονέας επισκέπτεται το φαρμακείο για να προμηθευτεί για πρώτη φορά

επεξεργασμένο γάλα. Στην περίπτωση αυτή είναι σημαντικό ο φαρμακοποιός:

Να διερευνήσει εάν το επεξεργασμένο γάλα είναι η αποκλειστική τροφή του βρέφους ή εάν

είναι συμπλήρωμα στο μητρικό γάλα.

Να ανιχνεύσει ποιος υπέδειξε τη χρήση επεξεργασμένου γάλακτος και για ποιο λόγο.

Εάν δεν υπάρχει εμφανής και πραγματική ένδειξη για τη χορήγηση του επεξεργασμένου γάλακτος, ο

φαρμακοποιός θα πρέπει:

Να γνωστοποιήσει την κλινική του άποψη.

Να ενημερώσει σχετικά με την σύσταση του ΠΟΥ και της UNICEF για αποκλειστικό θηλασμό.

Να ενημερώσει σχετικά με τους κινδύνους που ενέχει η χρήση του.

Να γνωστοποιήσει την διάθεση του να στηρίξει τη μητέρα και πως εάν θελήσει να θηλάσει

αποκλειστικά μπορεί να την παραπέμψει σε ειδικό σύμβουλο γαλουχίας.

Να δώσει σχετικά ενημερωτικά έντυπα.

Στην περίπτωση φυσικά που υπάρχει ένδειξή για τη χρήση επεξεργασμένου γάλακτος, θα πρέπει η

διάθεση του να συνοδευτεί από συγκεκριμένη πληροφόρηση:

Εάν ο γονέας προμηθεύεται για πρώτη φορά επεξεργασμένο γάλα, ο φαρμακοποιός οφείλει:

Να τον πληροφορήσει για ποιο λόγο γίνεται χορήγηση του.

Τι αποτέλεσμα να αναμένει (π.χ. μέση αύξηση βάρους ανά ημέρα ή εβδομάδα)

Τυχόν παρενέργειες και έγκαιρη ανίχνευση τους (π.χ. διάρροια, μέση ωτίτιδα, κτλ.)

Οδηγίες ασφαλούς παρασκευής, χρήσης και αποθήκευσης.

Εάν ο γονέας προμηθεύεται για πολλοστή φορά επεξεργασμένο γάλα, ο φαρμακοποιός οφείλει:

Να επιβεβαιώσει ότι συνεχίζει να υπάρχει ένδειξη (π.χ. σε περιπτώσεις που χορηγήθηκε

βρεφικό γάλα για περιορισμένο χρονικό διάστημα).

Να επιβεβαιώσει τη φυσιολογική ανάπτυξη του βρέφους (αυξάνει σε βάρος; πόσο;).

Να επιβεβαιώσει την απουσία οποιουδήποτε προβλήματος στο βρέφος που μπορεί να

σχετίζεται με το βρεφικό γάλα.

Page 95: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 95 -

3.9 Κανόνες εμπορίας των ΕΓαΒ

Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’60 και του ’70, οι εταιρείες παραγωγής επεξεργασμένου

βρεφικού γάλακτος εντατικοποίησαν τις, ήδη επιθετικές, εμπορικές πρακτικές τους και τις

επέκτειναν σε όλες τις ηπείρους με αποτέλεσμα να παρατηρηθεί μία γενική ύφεση του θηλασμού.

Τα αρνητικά κλινικά και οικονομικά αποτελέσματα αυτού του γενικευμένου φαινομένου για τα

βρέφη, της μητέρες, αλλά και τις κοινωνίες στο σύνολό τους δεν άργησαν να φανούν δημιουργώντας

ένα διεθνές κύμα ανησυχίας.

Το 1981, μετά από μια σειρά συναντήσεων και δράσεων, τα κράτη μέλη της Παγκόσμιας Συνέλευσης

για την Υγεία (ΠΣΥ), σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την UNICEF συνέταξαν

και ενέκριναν ομόφωνα (με την εξαίρεση των ΗΠΑ, η οποία το επικύρωσε δεκατρία χρόνια

αργότερα) ψήφισμα υπό τον τίτλο «Διεθνής Κώδικας Εμπορίας Υποκατάστατων του Μητρικού

Γάλακτος» το οποίο και ανανεώνεται ανά διετία από την ΠΣΥ.

Ο Κώδικας ορίζει ως υποκατάστατο μητρικού γάλακτος (ΥΜΓ):

«Κάθε τροφή που πωλείται ή παρουσιάζεται ως μερική ή πλήρης αντικατάσταση του μητρικού

γάλακτος, είτε είναι κατάλληλη γι’ αυτό τον σκοπό, είτε όχι»

Ο Κώδικας έχει ως σκοπό:

Να προστατεύσει το βρέφος από την καταχρηστική και ακατάλληλη χρήση υποκατάστατων

μητρικού γάλακτος.

Να προστατεύσει τη μητέρα από τη λήψη λανθασμένης απόφασης σχετικά με την διατροφή

του βρέφους της.

Να προστατεύσει τους επιστήμονες υγείας από την εφαρμογή επικίνδυνων πρακτικών.

Να προστατεύσει την πολιτεία από επιζήμιες κλινικές πρακτικές.

…οφειλόμενα σε μεγάλο βαθμό στην επιθετική εμπορική πολιτική των εταιρειών.

Ο Κώδικας απευθύνεται και θα πρέπει να εφαρμοσθεί από όλους τους εμπλεκόμενους στην:

Παραγωγή (π.χ. εταιρείες παραγωγής επεξεργασμένων γαλάτων για βρέφη)

Διανομή (π.χ. φαρμακαποθήκες)

Υπόδειξη (π.χ. παιδίατροί)

Διάθεση (π.χ. φαρμακοποιοί)

…των ΥΜΓ και του εξοπλισμού που σχετίζεται με αυτά.

Ο Κώδικας ρυθμίζει την εμπορία:

Των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος:

Της 1ης

, 2ης

και 3ης

βρεφικής ηλικίας (ΕΓαΒ)

Είτε αυτά είναι κατάλληλα (επεξεργασμένα βρεφικά γάλατα) είτε όχι (αφεψήματα,

χυμοί, κρέμες κ.α. πριν τον 6ο μήνα).

Του απαραίτητου εξοπλισμού για την προετοιμασία και χρήση των υποκατάστατων

μητρικού γάλακτος (μπουκάλια, τεχνητές θηλές, πιπίλες).

Page 96: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 96 -

Για τα παραπάνω προϊόντα ο Κώδικας ορίζει τα εξής:

Απαγορεύεται η διαφήμιση τους.

Απαγορεύονται ο δωρεάν δειγματισμός τους.

Απαγορεύεται η δωρεάν ή επιχορηγούμενη ή με χαμηλή τιμή τροφοδοσία τους.

Απαγορεύεται η δωρεάν ή επιχορηγούμενη ή με χαμηλή τιμή διάθεση τους.

Απαγορεύεται η δωρεάν ή επιχορηγούμενη παροχή ποσοτήτων υποκατάστατων του

μητρικού γάλακτος σε οποιοδήποτε κομμάτι του συστήματος υγείας.

Απαγορεύεται η προώθηση προϊόντων μέσα ή μέσω υγειονομικών υπηρεσιών.

Απαγορεύεται η απευθείας επαφή του προσωπικού προώθησης των προϊόντων (και των

επιστημόνων υγείας που αμείβονται από την εταιρία) με τις μητέρες.

Οι ετικέτες θα πρέπει να είναι γραμμένες στην κατάλληλη γλώσσα.

Οι ετικέτες δεν θα πρέπει να έχουν λέξεις ή εικόνες που τα εξιδανικεύουν.

Οι ετικέτες θα πρέπει να παρέχουν πληροφόρηση για την πιθανότητα επιμόλυνσης (αφορά

το επεξεργασμένο βρεφικό γάλα σε σκόνη).

Θα πρέπει να είναι άριστης ποιότητας και να λαμβάνονται υπ' όψη οι κλιματικές και

αποθηκευτικές συνθήκες στη χώρα όπου προορίζονται να χρησιμοποιηθούν.

Απαγορεύονται τα δώρα ή τα προσωπικά δείγματα σε εργαζόμενους στον τομέα της υγείας

ή στις οικογένειές τους.

Μόνο επιστημονική και τεκμηριωμένη πληροφόρηση πρέπει να δίδεται στους

εργαζόμενους υγείας.

Οι κυβερνήσεις οφείλουν να διασφαλίσουν ότι παρέχεται αντικειμενική και συνεπής

πληροφόρηση σε θέματα βρεφικής διατροφής.

Οι κυβερνήσεις πρέπει να εξασφαλίσουν την πραγματικά ανεξάρτητη παρακολούθηση της

εφαρμογής του Κώδικα και των μεταγενέστερων αποφάσεων.

Οι κυβερνήσεις πρέπει να εξασφαλίσουν ότι η οικονομική ενίσχυση και άλλα κίνητρα για

τους ειδικούς που ασχολούνται με την υγεία των βρεφών και των νηπίων δεν δημιουργούν

σύγκρουση συμφερόντων.

Κάθε πληροφορία σχετική με την τεχνητή βρεφική διατροφή πρέπει να εξηγεί με σαφήνεια

τα πλεονεκτήματα του μητρικού θηλασμού, να προειδοποιεί για τις επιβαρύνσεις και τους

κινδύνους που σχετίζονται με την τεχνητή διατροφή.

Παραγωγοί και διανομείς οφείλουν να συμμορφώνονται στον Κώδικα, ανεξάρτητα από το

εάν οι κυβερνήσεις φροντίζουν ή όχι για την εφαρμογή του.

Ανεξάρτητες οργανώσεις όπως το IBFAN:

Εποπτεύουν την εφαρμογή του Κώδικα.

Καταγγέλλουν την παραβίαση του Κώδικα.

Εποπτεύουν την εναρμόνιση της νομοθεσίας των διαφόρων χωρών με τον Κώδικα.

Ως αποτέλεσμα αυτής της δραστηριότητας το IBFAN ανά δύο έτη δημοσιοποιεί την έκθεση “Breaking

the Rules”.

Οι ευθύνες των φαρμακοποιών έναντι του Κώδικα Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος:

Θα πρέπει να προάγουν το θηλασμό και να στηρίζουν τις θηλάζουσες μητέρες.

Θα πρέπει να γνωρίζουν τα βασικά σημεία του Κώδικα.

Θα πρέπει να τηρούν τα βασικά σημεία του Κώδικα.

Θα πρέπει να γνωρίζουν τις συνέπειες της παραβίασης του Κώδικα.

Θα πρέπει να συμμετέχουν σε προσπάθειες ελέγχου τήρησης του Κώδικα.

Θα πρέπει να αναφέρουν παραβιάσεις του Κώδικα όταν πέφτουν στην αντίληψη τους.

Page 97: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 97 -

Έρευνα για τις συνθήκες θηλασμού στην Ελλάδα το 2011

Ο Σύλλογος Πιστοποιημένων Συμβούλων Γαλουχίας IBCLC Ελλάδος "Γαλαξίας" σε συνεργασία με το

mitrikosthilasmos.com διεξήγαγαν το Μάρτιο του 2011 διαδικτυακή έρευνα για τις συνθήκες

θηλασμού στη χώρα με τη μορφή ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου.

Συνολικά 2290 μητέρες αποτύπωσαν την εμπειρία τους, τόσο για τις συνθήκες που αντιμετώπισαν

στις κλινικές και τα μαιευτήρια που γέννησαν όσο και από τους επαγγελματίες υγείας με τους

οποίους χρειάστηκε να συναναστραφούν.

Στα πλαίσια της έρευνας καταγράφτηκαν, μεταξύ άλλων, οι παραβιάσεις του κώδικα από τα δημόσια

νοσοκομεία και τα ιδιωτικά μαιευτήρια της χώρας μας. Πιο συγκεκριμένα:

- Το 81% των μητέρων που απάντησαν στην έρευνα δήλωσε πως χορηγήθηκε στο μωρό τους ξένο

γάλα χωρίς γραπτή, ενυπόγραφη ιατρική συνταγή που να ανέφερε ιατρική αιτιολογία.

- Το 71% δήλωσε πως δεν ζητήθηκε ποτέ η συγκατάθεσή τους για τη χορήγηση ξένου γάλακτος.

- Το 46% δήλωσε πως έλαβαν οδηγίες από επαγγελματία υγείας να δώσει υποκατάστατο μητρικού

γάλακτος.

- Το 56% δέχτηκε συνταγή ξένου γάλακτος κατά το εξιτήριο του μαιευτηρίου και μάλιστα

συγκεκριμένης μάρκας.

Το σύνολο της έρευνας αποστάλθηκε με τη μορφή αναφοράς στον IBFAN και εν συνεχεία

παρουσιάστηκε στην αρμόδια επιτροπή του ΟΗΕ στη Γενεύη από εκπρόσωπο του "Γαλαξία".

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την έρευνα και τις καταγραφείσες παραβιάσεις του

Κώδικα επισκεφτείτε τις παρακάτω ιστοσελίδες:

- Αναφορά στην Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού για το μητρικό θηλασμό στην Ελλάδα:

http://pediatros-thes.gr/?p=1000

- Αναφορά IBFAN 2011 για την Ελλάδα: Παράρτημα 1ο

http://pediatros-thes.gr/?p=1002

- Αναφορά IBFAN 2011 για την Ελλάδα: Παράρτημα 2ο: Θηλασμός και Παραβιάσεις του Κώδικα

http://pediatros-thes.gr/?p=1004

- Αναφορά IBFAN 2011 για την Ελλάδα: Παράρτημα 3ο: Περαιτέρω παραβιάσεις του Κώδικα

http://pediatros-thes.gr/?p=1006

Page 98: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 98 -

Page 99: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 99 -

Κεφάλαιο 4ο

Η χρήση των φαρμάκων κατά τον θηλασμό

Page 100: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 100 -

Page 101: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 101 -

4.1 Ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων στα

βρέφη: Λιγότερες από το αναμενόμενο

Σε μελέτη (Ito S, Blajchman A, Stephenson M, Eliopoulos C, Koren G, Prospective follow-up of adverse

reactions in breast-fed infants exposed to maternal medication, Am J Obstet Gynecol 168(5):1393-9,

1993) που πραγματοποιήθηκε σε 838 βρέφη (η μεγάλη πλειοψηφία αυτών ήταν <4 μηνών) τα οποία

εκτέθηκαν σε ένα ή περισσότερα φάρμακα μέσω του μητρικού γάλακτος, διαπιστώθηκε ότι οι

κατηγορίες φαρμάκων που χρησιμοποιήθηκαν περισσότερο από τις μητέρες ήταν:

Αναλγητικά (22,3%)

Αντιβιοτικά (19,8%)

Αντιισταμινικά (10,1%)

Κατασταλτικά (5,0%)

Οι μητέρες που συμμετείχαν στη μελέτη ανέφεραν μόνον ήπιες ανεπιθύμητες ενέργειες για τα

βρέφη τους (όπως διάρροια, υπνηλία, ευερεθιστότητα, κνησμό, δυσκοιλιότητα, κ.α.) σε ποσοστό

11% όταν αυτά εκτίθονταν σε ένα μόνο φάρμακο, και σε ποσοστό 16% όταν εκτίθονταν σε

περισσότερα του ενός φάρμακα. Σε καμία περίπτωση δεν χρειάστηκε ιατρική παρέμβαση.

Σε άλλη έρευνα (Anderson PO, Pochop SL, Manoguerra AS, Adverse drug reactions in breast-fed

infants: less than imagined, Clin Pediatr 42(4): 325(40), 2003) έγινε ανασκόπηση εκατό

περιπτωσιολογικών μελετών (case studies) ανεπιθύμητων ενεργειών σε θηλάζοντα βρέφη, των

οποίων οι μητέρες λάμβαναν φάρμακα.

Στην αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε διαπιστώθηκε ότι η συσχέτιση μεταξύ της ανεπιθύμητης

ενέργειας και του φαρμάκου ήταν οριστική στο 0% των περιπτώσεων, πιθανή στο 47% και εν

δυνάμει στο 53%.

Το 63% των περιπτώσεων αφορούσε νεογνά κάτω των 28 ημερών, το 78% αφορούσε βρέφη

μικρότερα των 2 μηνών, το 18% αφορούσε βρέφη από 2 έως 6 μηνών ενώ μόλις το 4% αφορούσε

βρέφη μεγαλύτερα των 6 μηνών.

Το 50% των περιπτώσεων αφορούσε φάρμακα με δράση στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (κυρίως

κατασταλτικά του ΚΝΣ). Σε τρείς περιπτώσεις (λήψη μεθαδόνης, φαινοβαρβιτάλης, βρωμαζεπάμης)

υπήρξε θάνατος του βρέφους, χωρίς όμως οριστική συσχέτιση του συμβάντος με το μητρικό

φάρμακο, καθώς υπήρχαν σοβαρά ελαφρυντικά στοιχεία (σε δύο εκ των περιπτώσεων τα βρέφη

ήταν υποσιτισμένα).

Στην πραγματικότητα το σύνολο σχεδόν των επιστημονικών δεδομένων που έχουμε έως σήμερα

δείχνει ότι οι ανεπιθύμητες ενέργειες που παρατηρούνται στα βρέφη μετά τη χρήση φαρμάκων από

τη μητέρα:

Είναι λιγότερες σε αριθμό και μικρότερης έντασης από το αναμενόμενο με βάση

θεωρητικούς υπολογισμούς.

(Χωρίς να σημαίνει ότι οι θεωρητικοί αυτοί υπολογισμοί χάνουν την αξία τους. Οι

θεωρητικοί υπολογισμοί συνεχίζουν να αποτελούν χρήσιμο εργαλείο που βοηθούν τον

κλινικό επιστήμονα να δει την κατεύθυνση στην οποία θα πρέπει να κινηθεί).

Είναι πολύ λιγότερες σε αριθμό και πολύ μικρότερης έντασης από το αναμενόμενο με βάση

την αντίληψη που επικρατεί μεταξύ των επιστημόνων υγείας και των πολιτών.

Page 102: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 102 -

4.2 Γνώσεις, στάσεις και πρακτικές των

επαγγελματιών υγείας

Η επιλογή της μητέρας να κάνει χρήση ενός φαρμάκου κατά την περίοδο θηλασμού και η αντίληψη

της σχετικά με την ασφάλεια του βρέφους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την γνώση, την στάση

και την πρακτική του επαγγελματία υγείας με τον οποίο συνεργάζεται.

Μολονότι οι έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε διεθνές επίπεδο επί του συγκεκριμένου

ζητήματος είναι λίγες, οι διαπιστώσεις σχετικά με τους φαρμακοποιούς και τους υπόλοιπους

επαγγελματίες της υγείας είναι κοινές:

Υπερεκτίμηση της δυνατότητας του μητρικού φαρμάκου να προκαλέσει βλάβη στο θηλάζον

βρέφος.

Ανεπαρκή γνώση σχετικά με την χρήση των φαρμάκων κατά την περίοδο του θηλασμού.

Πληθώρα εφαρμοζόμενων πρακτικών βασιζόμενων κυρίως στην προσωπική εμπειρία.

Διαπιστώθηκε επίσης:

Η συχνή αναζήτηση πληροφοριών σε βάσεις δεδομένων με ανακριβή στοιχεία σχετικά με

την δυνατότητα χρήσης των φαρμάκων κατά την περίοδο του θηλασμού.

Η λανθασμένη αντίληψη ότι η επικινδυνότητα των φαρμάκων κατά τη διάρκεια του

θηλασμού είναι ίδια με αυτήν κατά τη διάρκεια της κύησης.

(Δεν υπάρχει αναλογία μεταξύ των δυο καταστάσεων. Στην μεν κύηση τα φάρμακα

περνούν εύκολα στο έμβρυο μέσω του πλακούντα, στον δε θηλασμό ο μαστός αποτελεί

«φραγμό» για τα φάρμακα).

Η λήψη αποφάσεων με αποκλειστικό γνώμονα τις πιθανές παρενέργειες στο βρέφος και όχι

την συμβατότητα του φαρμάκου με το θηλασμό, που λαμβάνει υπόψη επιπλέον

παραμέτρους.

Η λήψη αποφάσεων χωρίς να συνυπολογίζεται το σημαντικό κόστος από πιθανή διακοπή

του θηλασμού.

Η λήψη αποφάσεων μονομερώς, χωρίς να προηγηθεί κάποιας μορφής διαπραγμάτευση

μεταξύ του επαγγελματία υγείας και της μητέρας που θηλάζει.

Το σύνηθες αποτέλεσμα ήταν:

Ο επαγγελματίας υγείας να «ανακοινώνει» στην μητέρα την δική του απόφαση για

χορήγηση του φαρμάκου και διακοπή του θηλασμού.

(Ενώ στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων το φάρμακο που πρόκειται να λάβει η

μητέρα είναι συμβατό με το θηλασμό).

Η μητέρα να απογοητεύεται και:

Είτε να σταματά τον θηλασμό προκειμένου να λάβει το φάρμακο θέτοντας όμως σε

κίνδυνο την υγεία του βρέφους.

Είτε να μην λαμβάνει το φάρμακο προκειμένου να συνεχίσει τον θηλασμό θέτοντας

όμως σε κίνδυνο την υγεία της και κατ’ επέκταση την υγεία του βρέφους.

Page 103: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 103 -

4.3 Το δίλημμα της χρήσης των φαρμάκων

Κατά τη διάρκεια της περιόδου θηλασμού, η μητέρα είναι πιθανό να εμφανίσει κάποιο πρόβλημα

υγείας για την αντιμετώπιση του οποίου θα μπορούσε να γίνει χρήση φαρμάκου. Στις περιπτώσεις

αυτές το σύνηθες δίλημμα που τίθεται είναι το εξής:

«Να γίνει χρήση του φαρμάκου θέτοντας σε κίνδυνο το θηλάζον βρέφος ή να μη γίνει χρήση του

φαρμάκου;»

Το παραπάνω δίλημμα είναι κυρίαρχο τόσο στην πρακτική των επαγγελματιών υγείας, όσο και στην

σκέψη της μητέρας, και οδηγεί συχνά σε λάθος συμπεράσματα, προτροπές και αποφάσεις όπως:

Την λήψη του φαρμάκου με ταυτόχρονη διακοπή του θηλασμού.

Ο επαγγελματίας υγείας συνηθίζει να υπερεκτιμά την πιθανότητα να προκληθούν

παρενέργειες στο θηλάζον βρέφος εξαιτίας της χρήσης φαρμάκου από τη μητέρα του. Γι’

αυτό πιλέγει τον εύκολο & χωρίς κόπο δρόμο, που είναι να συμβουλέψει την μητέρα να

λάβει το φάρμακο και να διακόψει το θηλασμό με αποτέλεσμα το βρέφος να χάνει τα

οφέλη από τη λήψη του μητρικού γάλακτος και να υφίσταται πλέον τους κινδύνους από τη

σίτιση του με επεξεργασμένο γάλα.

Την ΜΗ λήψη του φαρμάκου προκειμένου να μην εκτεθεί το βρέφος σε αυτό.

Η μητέρα που είναι πεπεισμένη για τα οφέλη του μητρικού θηλασμού, που υπερεκτιμά τις

πιθανές παρενέργειες ενός φαρμάκου (ή την πείθουν γι’ αυτό) και υποτιμά τους κινδύνους

από τη μη λήψη του φαρμάκου είναι αυτή που συνήθως επιλέγει να μη λάβει το φάρμακο

και να θέσει σε κίνδυνο την υγεία την δική της και κατ’ επέκταση του βρέφους της.

Για ποιο λόγο όμως, ενώ τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι στην συντριπτική πλειοψηφία των

περιπτώσεων η λήψη φαρμάκων και ο θηλασμός είναι απολύτως συμβατά, εν τέλει λαμβάνονται

λάθος αποφάσεις; Ένας από τους κύριους λόγους, μεταξύ άλλων, είναι η χρήση από τους

επαγγελματίες υγείας και από την ασθενή μητέρα του παραπάνω απλοϊκού στην μορφή του

διλήμματος, στον πυρήνα του οποίου συναντούμε:

Την υπερεκτίμηση των πιθανών παρενεργειών που μπορεί να προκαλέσει στο θηλάζον

βρέφος ένα φάρμακο λαμβανόμενο από τη μητέρα του.

Την υποτίμηση των οφελών του μητρικού γάλακτος.

Την υποτίμηση των κινδύνων του επεξεργασμένου γάλακτος.

Την αντίληψη του κινδύνου ως απόλυτο μέγεθος και όχι ως διαβαθμισμένο.

Την αντίληψη του κινδύνου ως απομονωμένο μέγεθος και όχι ως συγκρίσιμο.

Στην πραγματικότητα και προκειμένου να ληφθεί μια ορθολογική απόφαση για τη χρήση ή μη του

φαρμάκου στο θηλασμό θα έπρεπε να τίθενται μια σειρά αρθρωτών ερωτήσεων:

Υπάρχει ένδειξη που απαιτεί θεραπεία; (π.χ. μια ίωση δεν αντιμετωπίζεται με αντιβιοτικά)

Υπάρχει η δυνατότητα θεραπείας μόνον με μη φαρμακολογικά μέσα;

Εάν απαιτείται φαρμακολογική θεραπεία υπάρχουν συμβατά με το θηλασμό φάρμακα που

θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν;

Μεταξύ των συμβατών με το θηλασμό φαρμάκων ποιο είναι το πλέον αποτελεσματικό και

ασφαλές για τη μητέρα το οποίο ταυτόχρονα να εκθέτει το βρέφος στο μικρότερο δυνατό

κίνδυνο;

Page 104: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 104 -

4.4 Η μεταφορά του φαρμάκου από τη μητέρα

στο βρέφος

Όταν η μητέρα του θηλάζοντος βρέφους λάβει ένα φάρμακο, τότε αυτό περνά μια σειρά μεμβρανών

και εισέρχεται στην αιματική κυκλοφορία. Με τη βοήθεια του αίματος το φάρμακο θα κατανεμηθεί

στους διάφορους ιστούς του οργανισμού και φυσικά θα φτάσει και στα τριχοειδή του μαστικού

αδένα, απ’ όπου το ελεύθερο κλάσμα του (και όχι το συνδεδεμένο) θα περάσει στο μητρικό γάλα.

Κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων ημερών (72 ώρες) μετά τον τοκετό αυτό γίνεται:

Είτε με απλή διέλευση (από το διάκενο που υπάρχει μεταξύ των εκκριτικών επιθηλιακών

κυττάρων του μαστικού αδένα).

Είτε με παθητική διάχυση (διατρέχοντας τις δύο διπλές λιπιδικές μεμβράνες και το

εσωτερικό των εκκριτικών επιθηλιακών κυττάρων του μαστικού αδένα).

Το διάκενο μεταξύ των εκκριτικών επιθηλιακών κυττάρων του μαστικού αδένα επιτρέπει την

αυξημένη διέλευση στο πρωτόγαλα (κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων ημερών), τόσο των

ανοσοσφαιρινών, λεμφοκυττάρων, λευκοκυττάρων, μακροφάγων, πρωτεϊνών όσο και των

φαρμάκων.

Θεωρείται όμως ότι, η ποσότητα του φαρμάκου που μεταφέρεται στο μητρικό γάλα κατά τη

διάρκεια αυτών των πρώτων ημερών παραμένει χαμηλή καθώς ο συνολικός όγκος του παραγόμενου

μητρικού γάλακτος είναι μικρός (<100ml / 24h).

Μετά την τρίτη ημέρα, φυσιολογικά έχει υπάρξει ερεθισμός του στήθους από το νεογνό, αυξημένη

παραγωγή γάλακτος από τα εκκριτικά επιθηλιακά κύτταρα του μαστικού αδένα και διόγκωση τους

(λόγω της αυξημένης παραγωγικής δραστηριότητας τους), οδηγώντας στο κλείσιμο των μεταξύ τους

κενών. Επομένως μετά την τρίτη μέρα ο μοναδικός τρόπος που απομένει για να περάσει το φάρμακο

από το πλάσμα της μητέρας στο μητρικό γάλα είναι ουσιαστικά η παθητική διάχυση.

Μυοεπιθηλιακό κύτταρο Μυοεπιθηλιακό κύτταρο

Εκκριτικό επιθηλιακό κύτταρο

Ο κενός χώρος επιτρέπει την διέλευση του φαρμάκου τις 3 πρώτες ημέρες μετά τον τοκετό

Ο κενός χώρος παύει να υφίσταται την 4η ημέρα μετά τον τοκετό

Φάρμακο

Τριχοειδές Αγγείο

Page 105: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 105 -

Στην περίπτωση της παθητικής διάχυσης κινητήριος δύναμη για την μετακίνηση του φαρμάκου από

το πλάσμα στο μητρικό γάλα (και αντίστροφα) είναι η διαφορά συγκέντρωσης του φαρμάκου μεταξύ

των δύο αυτών διαμερισμάτων.

Όσο αυξάνεται η συγκέντρωση του φαρμάκου στο πλάσμα, θα αυξάνεται και η

συγκέντρωση του στο μητρικό γάλα.

Όταν θα αρχίσει να μειώνεται η συγκέντρωση του φαρμάκου στο πλάσμα (λόγω

μεταβολισμού & απέκκρισης), θα αρχίσει να μειώνεται και η συγκέντρωση του στο μητρικό

γάλα (καθώς μεγαλύτερες ποσότητες θα αρχίσουν να εξέρχονται από το μητρικό γάλα με

κατεύθυνση το μητρικό πλάσμα).

Υπάρχουν ελάχιστα γνωστά ενεργητικά συστήματα («αντλίες») μεταφοράς φαρμάκων στο

μητρικό γάλα. Το πλέον σημαντικό είναι αυτό του ιωδίου (πανομοιότυπο σύστημα με αυτό

που συναντάμε στον θυρεοειδή αδένα), που διασφαλίζει ότι το βρέφος θα λαμβάνει

επαρκείς ποσότητες ιωδίου ώστε να διατηρείται η παραγωγή θυροξίνης στα επιθυμητά

επίπεδα. Επίσης συναντάμε μηχανισμούς πινοκύτωσης και ανάστροφης πινοκύτωσης.

Το φάρμακο ευρισκόμενο πλέον στο μητρικό γάλα θα μεταφερθεί κατά τη διάρκεια του θηλασμού

από το μαστό της μητέρας στην στοματική κοιλότητα του βρέφους και από εκεί στον εντερικό του

σωλήνα.

Από το φάρμακο που θα βρεθεί στον εντερικό σωλήνα του βρέφους ένα τμήμα του:

Θα καταστραφεί στο «εχθρικό» γι’ αυτό περιβάλλον του γαστρεντερικού σωλήνα.

Δεν θα απορροφηθεί και θα αποβληθεί με τα κόπρανα (ασκώντας ενδεχομένως τοπική

δράση στο έντερο).

Θα απορροφηθεί από το έντερο άλλα θα «δεσμευτεί» στο ήπαρ του βρέφους λόγω του

φαινομένου της πρώτης διόδου, χωρίς να μπορέσει να περάσει στην συστηματική

κυκλοφορία.

Θα απορροφηθεί και εν τέλει θα καταλήξει στην συστηματική κυκλοφορία. Με τη βοήθεια

του αίματος το φάρμακο θα κατανεμηθεί στους διάφορους ιστούς και θα ασκήσει την

φαρμακολογική του δράση.

Προκειμένου λοιπόν να κατανοηθεί η έκθεση του βρέφους σε φάρμακο, που έλαβε μέσω του

μητρικού γάλακτος από τη μητέρα του, θα πρέπει στην συνέχεια να απαντηθεί μια σειρά

ερωτημάτων:

Ποιο μέρος της ποσότητας του φαρμάκου που έλαβε η μητέρα θα περάσει στο πλάσμα;

Όντας το φάρμακο στο μητρικό πλάσμα, πως μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή

μητρικού γάλακτος;

Ποιο μέρος της ποσότητας του φαρμάκου που βρίσκεται στο μητρικό πλάσμα θα περάσει

στο μητρικό γάλα;

Πόση ποσότητα του φαρμάκου θα λάβει το βρέφος ανά θηλασμό, ανά ημέρα και συνολικά

για όλο το χρονικό διάστημα στο οποίο η μητέρα θα κάνει χρήση του φαρμάκου;

Ποιο μέρος της ποσότητας του φαρμάκου, που με το μητρικό γάλα κατέληξε στον

γαστρεντερικό σωλήνα του βρέφους, θα περάσει στο πλάσμα του;

Το βιοδιαθέσιμο στον οργανισμό του βρέφους φάρμακο, τι κλινική επίδραση θα έχει;

Το τμήμα του φαρμάκου που δεν είναι βιοδιαθέσιμο στον οργανισμό του βρέφους, τι

τοπικές κλινικές επιδράσεις θα έχει στον γαστρεντερικό σωλήνα και στο ήπαρ του

βρέφους;

Page 106: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 106 -

Η κατανομή του φαρμάκου στο σώμα της μητέρας και του βρέφους

Νεφρά Εγκέφαλος Στήθος Οστά Ήπαρ Λίπος

Μετ

αβ

ολι

σμ

ός

Απ

οθ

ήκε

υσ

η

Έκκρ

ιση

Έκκρ

ιση

Αλλ

ηλε

πίδ

ρα

ση

Έκκρ

ιση

Απ

οθ

ήκε

υσ

η

Απ

οθ

ήκε

υσ

η

ΒΡ

ΕΦΟ

Σ Πλάσμα

(Συνδεδεμένο & μη συνδεδεμένο κλάσμα)

Κατανομή στους ιστούς

Έντερο Πνεύμονες Δέρμα Ενδομυϊκά

Ενδοφλέβια ΜΕΜ

ΒΡ

ΡΑ

ΝΗ

Απορρόφηση

Πλάσμα

(Συνδεδεμένο & μη συνδεδεμένο κλάσμα)

Κατανομή στους ιστούς

Στοματική κοιλότητα

Γαστρεντερικός Σωλήνας

ΜΗ

ΤΕΡ

Α

Νεφρά Εγκέφαλος Στήθος Οστά Ήπαρ Λίπος

Μετ

αβ

ολι

σμ

ός

Απ

οθ

ήκε

υσ

η

Έκκρ

ιση

Έκκρ

ιση

Αλλ

ηλε

πίδ

ρα

ση

Έκκρ

ιση

Απ

οθ

ήκε

υσ

η

Απ

οθ

ήκε

υσ

η

Τοπική Δράση

Τοπική Δράση

Τροποποιημένο από Rivera – Calimlim L: The significance of drugs in breast milk, Clin Perinatol 14:51, 1976

Page 107: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 107 -

4.5 Παράγοντες που επηρεάζουν την έκθεση

του βρέφους στο μητρικό φάρμακο

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει συνοπτικά του παράγοντες που επηρεάζουν την έκθεση του

βρέφους σε ένα φάρμακο το οποίο έχει ληφθεί από τη μητέρα του και έχει μεταφερθεί σε αυτό

μέσω του μητρικού γάλακτος.

Πίνακας 4.5-1: Παράγοντες που επηρεάζουν την έκθεση του βρέφους στο μητρικό φάρμακο Παράγοντες σχετιζόμενοι με τη μητέρα

Παράγοντες σχετιζόμενοι με το φάρμακο

Παράγοντες σχετιζόμενοι με το βρέφος

Οδός χορήγησης Δοσολογικό Σχήμα Ιδιοσυγκρασία Μεταβολισμός &

απέκκριση Σύσταση μητρικού

γάλακτος

Μοριακό Βάρος (μέγεθος) Υδατοδιαλυτότητα Λιποδιαλυτότητα Σύνδεση σε πρωτεΐνες Ιονισμός & pKa Χρόνος ημιζωής (Τ

1/2)

Τmax Όγκος κατανομής (Vd) Βιοδιαθεσιμότητα (per os) Επίδραση στη παραγωγή

μητρικού γάλακτος

Ηλικία του βρέφους Απορρόφηση του φαρμάκου Μεταβολισμός & Απέκκριση Ποσότητα μητρικού

γάλακτος που καταναλώνει το βρέφος

4.5.1 Παράγοντες σχετιζόμενοι με τη μητέρα

Οδός χορήγησης του φαρμάκου

Η οδός χορήγησης του φαρμάκου επηρεάζει:

Τα μέγιστα επίπεδα του φαρμάκου στο μητρικό πλάσμα (κατ’ επέκταση και στο μητρικό

γάλα).

Το χρονικό διάστημα που απαιτείται για να επιτευχθούν τα μέγιστα επίπεδα του φαρμάκου

στο μητρικό πλάσμα (κατ’ επέκταση και στο μητρικό γάλα).

Η ενδοφλέβια χορήγηση επιτυγχάνει την μέγιστη δυνατή συγκέντρωση του φαρμάκου στο πλάσμα

(και στο μητρικό γάλα) σε συντομότερο χρονικό διάστημα, σε σύγκριση με την ενδομυϊκή χορήγηση,

την από του στόματος χορήγηση, τα εισπνεόμενα και τέλος την τοπική χορήγηση η οποία είναι και η

πιο ασφαλής καθώς με αυτή επιτυγχάνεται η ελάχιστη δυνατή συγκέντρωση του φαρμάκου στο

πλάσμα (και στο μητρικό γάλα) στον πλέον αργό ρυθμό.

Δοσολογικό σχήμα

Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη:

Η ποσότητα του φαρμάκου που λαμβάνει η μητέρα σε κάθε δόση.

Η συχνότητα των δόσεων.

Το χρονικό διάστημα που θα διαρκέσει η φαρμακοθεραπεία.

Όσο μεγαλύτερη η ποσότητα του φαρμάκου που λαμβάνει η μητέρα σε κάθε δόση, τόσο μεγαλύτερη

θα είναι και η ποσότητα του φαρμάκου που θα φτάνει στο μητρικό γάλα.

Εάν η μητέρα λαμβάνει το φάρμακο αμέσως μετά το θηλασμό, δίνει περιθώριο στο φάρμακο 2 με 3

ώρες να απορροφηθεί και να αρχίσει να μεταβολίζεται οπότε λογικά ο επόμενος θηλασμός θα

Page 108: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 108 -

συμπέσει με μικρότερες συγκεντρώσεις του φαρμάκου στο μητρικό γάλα. Εάν η μητέρα λαμβάνει το

φάρμακο 60 λεπτά μετά τον θηλασμό, ο επόμενος θηλασμός πιθανά να συμπέσει χρονικά με τη

μέγιστη συγκέντρωση του φαρμάκου στο μητρικό γάλα. Εάν η μητέρα λαμβάνει το φάρμακο σε 16

μεμονωμένες ημερήσιες δόσεις, δεν έχει σημασία εάν θα πάρει το φάρμακο αμέσως μετά το

θηλασμό ή λίγο αργότερα καθώς σχεδόν πάντα θα έχουμε σταθερή και μέγιστη συγκέντρωση του

φαρμάκου στο μητρικό γάλα.

Ιδιοσυγκρασία

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που κάθε άτομο διαθέτει εξαιτίας της μοναδικότητας του γενετικού του

υλικού μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να επηρεάσουν σημαντικά την απόκριση του οργανισμού

στο φάρμακο και τα επίπεδα του στο μητρικό γάλα.

Μεταβολισμός & Απέκκριση

Εάν η μητέρα εμφανίζει κάποιου είδους ηπατική ή νεφρική ανεπάρκεια, τότε ο μεταβολισμός και η

απέκκριση του φαρμάκου από το σώμα της θα γίνεται πιο αργά με αποτέλεσμα να παρατηρούνται

μεγαλύτερες συγκεντρώσεις του φαρμάκου στο μητρικό γάλα.

Σύσταση μητρικού γάλακτος

Το στήθος, μεταξύ δύο διαδοχικών θηλασμών, αποθηκεύει πολύ μικρή ποσότητα μητρικού

γάλακτος. Επομένως η ποσότητα του φαρμάκου στο μητρικό γάλα θα εξαρτηθεί κυρίως από τη

συγκέντρωση του στο πλάσμα τη στιγμή του θηλασμού. Να σημειωθεί ότι η αιματική ροή στο στήθος

αυξάνει κατά τη διάρκεια του θηλασμού.

Η σύσταση όμως του μητρικού γάλακτος μεταβάλλεται τόσο κατά τη διάρκεια της περιόδου

θηλασμού (μειώνεται το πρωτεϊνικό περιεχόμενο καθώς μεταβαίνουμε από το πρωτόγαλα στο

ώριμο γάλα), όσο και κατά τη διάρκεια του ίδιου του θηλασμού (αυξάνεται το λιπιδικό περιεχόμενο,

ευνοώντας τη διάχυση λιπόφιλων φαρμάκων).

4.5.2 Παράγοντες σχετιζόμενοι με το βρέφος

Ηλικία & ωριμότητα των συστημάτων

Πρόωρα και τελειόμηνα νεογνά δεν έχουν ολοκληρώσει την ανάπτυξη του ηπατικού και

νεφρικού τους συστήματος με αποτέλεσμα να εμφανίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο υψηλών

συγκεντρώσεων του φαρμάκου στο πλάσμα. Βέβαια τα πρόωρα βρέφη και νεογνά

καταναλώνουν μικρότερες ποσότητες μητρικού γάλακτος (σε σχέση με τα βρέφη) και

επομένως εκτίθενται λιγότερο με βάση αυτό το κριτήριο.

Πρόωρα και τελειόμηνα νεογνά δεν έχουν ολοκληρώσει την ανάπτυξη του

αιματοεγκεφαλικού τους φραγμού με αποτέλεσμα να εκτίθεται σε μεγαλύτερο βαθμό ο

εγκέφαλος τους στην δράση των φαρμάκων (ιδιαίτερα των λιπόφιλων).

Όσο αυξάνει η ηλικία του βρέφους και αυτό παίρνει βάρος, τόσο μεγαλύτερο όγκο

«βρίσκει» το φάρμακο για να κατανεμηθεί, τόσο ελαττώνεται η συγκέντρωσή του στο

πλάσμα και επομένως περισσότερο ήπια αντιδρά σε αυτό ο οργανισμός.

Ποσότητα μητρικού γάλακτος που καταναλώνει το βρέφος

Όσο πιο συχνά θηλάζει και όσο περισσότερο όγκο γάλακτος καταναλώνει το βρέφος, τόσο

περισσότερο εκτίθεται στο φάρμακο.

Page 109: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 109 -

4.5.3 Παράγοντες σχετιζόμενοι με το φάρμακο

Μοριακό Βάρος

Όσο μεγαλύτερο είναι το μέγεθος του φαρμακευτικού μορίου, τόσο πιο δύσκολα περνά στο μητρικό

γάλα.

Φάρμακα με μοριακό βάρος μεγαλύτερο των 200 μονάδων dalton (βαρφαρίνη, ηπαρίνες,

ινσουλίνες κ.α.) περνάνε με δυσκολία στο μητρικό γάλα, αφού θα πρέπει να προηγηθεί

διάλυση τους στις λιπιδικές μεμβράνες των επιθηλιακών κυττάρων του μαστικού αδένα.

Φάρμακα με μοριακό βάρος μικρότερο των 200 μονάδων dalton περνάνε με σχετική

ευκολία στο μητρικό γάλα διατρέχοντας μικρούς πόρους στις μεμβράνες των επιθηλιακών

κυττάρων του μαστικού αδένα.

Προτιμώνται λοιπόν φάρμακα με υψηλότερο μοριακό βάρος.

Σύνδεση με πρωτεΐνες του πλάσματος

Όσο περισσότερο ένα φάρμακο συνδέεται στις πρωτεΐνες του μητρικού πλάσματος, τόσο πιο

δύσκολα περνά στο μητρικό γάλα.

Τα περισσότερα φάρμακα όταν βρίσκονται στο πλάσμα, ένα ποσοστό τους συνδέεται στις πρωτεΐνες

του πλάσματος και ένα άλλο ποσοστό παραμένει ασύνδετο. Το συνδεδεμένο τμήμα αδυνατεί να

περάσει στο μητρικό γάλα (για παράδειγμα οι περισσότερες πενικιλίνες συνδέονται ισχυρά στην

αλβουμίνη και περνάνε πολύ λίγο στο μητρικό γάλα).

Προτιμώνται λοιπόν φάρμακα με μεγαλύτερη σύνδεση στις πρωτεΐνες του πλάσματος (>90%)

Υδατοδιαλυτότητα

Όσο πιο υδρόφιλο είναι ένα φάρμακο, τόσο πιο δύσκολα περνά στο μητρικό γάλα.

Τα υδρόφιλα φάρμακα διασχίζουν αργά την λιπόφιλη κυτταρική μεμβράνη των επιθηλιακών

κυττάρων του μαστικού αδένα (μέσω πόρων) και επομένως φτάνουν με μεγαλύτερη δυσκολία στο

μητρικό γάλα.

Προτιμώνται λοιπόν φάρμακα περισσότερο υδρόφιλα.

Η έκθεση του βρέφους σε υδρόφιλα φάρμακα μειώνεται με το πέρας του χρόνου, καθώς το

εξωκυττάριο υγρό στον οργανισμό του βρέφους μειώνεται (75% στα πρόωρα, 50% στα τελειόμηνα,

20 με 25% μετά το 1 έτος).

Λιποδιαλυτότητα

Όσο πιο λιπόφιλο είναι ένα φάρμακο, τόσο πιο εύκολα περνά στο μητρικό γάλα.

Τα λιπόφιλα φάρμακα διασχίζουν γρήγορα την λιπόφιλη κυτταρική μεμβράνη των επιθηλιακών

κυττάρων του μαστικού αδένα (με διάχυση) και επομένως φτάνουν με μεγαλύτερη ευκολία στο

μητρικό γάλα.

Προτιμώνται λοιπόν φάρμακα λιγότερο λιπόφιλα.

Η έκθεση του βρέφους σε λιπόφιλα φάρμακα ενισχύεται με το πέρας του χρόνου καθώς αυξάνεται

ραγδαία το ποσοστό του σωματικού λίπους (3% στα πρόωρα, 12% στα τελειόμηνα, 30% στα βρέφη

ενός έτους και 18% στους ενήλικες).

Page 110: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 110 -

Ιονισμός & pKa

Όσο περισσότερο ένα φάρμακο ιονίζεται στο πλάσμα, τόσο πιο δύσκολα περνά και τόσο πιο δύσκολα

συσσωρεύεται στο μητρικό γάλα.

Αυτό διότι τα ιονισμένα μόρια:

Δυσκολεύονται περισσότερο να διαπεράσουν τις μεμβράνες (σε αντίθεση με τα μη

ιονισμένα μόρια).

Τείνουν να αποϊονιστούν στο μητρικό γάλα, καθώς έχει μικρότερο pH (7,0-7,2) σε σχέση με

το πλάσμα (7,4) και μπορούν πιο εύκολα πλέον να ακολουθήσουν την αντίστροφη πορεία

προς το πλάσμα.

Επομένως:

Ασθενή οξέα (π.χ. πενικιλλίνες) θα ιονίζονται περισσότερο στο πλάσμα (καθώς είναι

περιβάλλον πιο βασικό σε σχέση με το μητρικό γάλα) και θα «παγιδεύονται» περισσότερο

σ’ αυτό.

Ασθενείς βάσεις (π.χ. β-αποκλειστές) θα ιονίζονται περισσότερο στο μητρικό γάλα (καθώς

πρόκειται για περιβάλλον πιο όξινο σε σχέση με το πλάσμα) και θα «παγιδεύονται»

περισσότερο σ’ αυτό.

Πιο πρακτική ίσως, είναι η χρήση του pKa του φαρμάκου:

Φάρμακα με pKa < 7,2 (δηλ. τα ασθενή οξέα) θα «παγιδεύονται» περισσότερο στο μητρικό

πλάσμα.

Φάρμακα με pKa > 7,2 (δηλ. ασθενείς βάσεις) θα «παγιδεύονται» περισσότερο στο μητρικό

γάλα.

Προτιμώνται λοιπόν φάρμακα με pKa < 7,2.

Χρόνος ημιζωής

Όσο μικρότερος είναι ο χρόνος ημιζωής του φαρμάκου, τόσο πιο δύσκολα θα συσσωρεύεται στο

μητρικό γάλα.

Εάν ο χρόνος ημιζωής του φαρμάκου είναι μικρός (1-3h) τότε η συγκέντρωση του στο μητρικό γάλα

πολύ γρήγορα θα φτάσει ένα μέγιστο και πολύ γρήγορα θα αρχίσει να μειώνεται. Ένα φάρμακο με

μικρό χρόνο ημιζωής είναι ιδανικό, καθώς η μητέρα μπορεί να θηλάσει και αμέσως μετά να λάβει το

φάρμακο. Όταν η μητέρα θηλάσει εκ νέου το βρέφος, η συγκέντρωση του φαρμάκου στο μητρικό

γάλα θα βρίσκεται σε καθοδική πορεία.

Προτιμώνται λοιπόν φάρμακα με μικρό χρόνο ημιζωής.

Τα φάρμακα με μικρό χρόνο ημιζωής προτιμώνται και για ένα ακόμη λόγο. Τα βρέφη, λόγω της

ανωριμότητας του ηπατικού και νεφρικού τους συστήματος, δεν μεταβολίζουν ούτε εκκρίνουν τα

φάρμακα από το σώμα τους τόσο γρήγορα όσο οι ενήλικες. Υπάρχει λοιπόν το ενδεχόμενο ένα

φάρμακο με μεγάλο χρόνο ημιζωής να συσσωρευτεί στον οργανισμό του βρέφους.

Page 111: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 111 -

Tmax

Όσο πιο απομακρυσμένα χρονικά βρισκόμαστε από το Τmax τόσο μικρότερη θα είναι η συσσώρευση

του φαρμάκου στο μητρικό γάλα.

Το Τmax είναι ο χρόνος που μεσολαβεί από τη στιγμή της λήψης του φαρμάκου μέχρι τη στιγμή που

επιτυγχάνεται η μέγιστη συγκέντρωση στο πλάσμα. Δεδομένου ότι (συνήθως) οι συγκεντρώσεις του

φαρμάκου στο πλάσμα καθορίζουν και τις συγκεντρώσεις του φαρμάκου στο μητρικό γάλα, την

στιγμή του Tmax θα έχουμε και τη μέγιστη συγκέντρωση του φαρμάκου στο μητρικό γάλα.

Προτιμάται λοιπόν να γίνει ο θηλασμός σε χρονική στιγμή απομακρυσμένη (πριν ή μετά) από το

Tmax.

Όγκος κατανομής (Vd)

Όγκος κατανομής = Συνολική ποσότητα του φαρμάκου στον οργανισμό / Συγκέντρωση του

φαρμάκου στο πλάσμα

Όσο μεγαλύτερος είναι ο όγκος κατανομής ενός φαρμάκου τόσο πιο δύσκολα περνά στο μητρικό

γάλα.

Ο όγκος κατανομής ενός φαρμάκου περιγράφει το εύρος της κατανομής του στα διάφορα

διαμερίσματα του οργανισμού. Όσο μεγαλύτερος είναι ο όγκος κατανομής του φαρμάκου, τόσο

μεγαλύτερη είναι η ποσότητα που κατανέμεται στα διάφορα διαμερίσματα του οργανισμού, τόσο

μικρότερη είναι η ποσότητα του φαρμάκου που παραμένει στο πλάσμα και επομένως μικρότερη θα

είναι και η ποσότητα του φαρμάκου που θα έχει την δυνατότητα να περάσει από το πλάσμα στο

μητρικό γάλα.

Η διγοξίνη για παράδειγμα έχει μεγάλο όγκο κατανομής και μετά την είσοδο της στο πλάσμα το

εγκαταλείπει πολύ γρήγορα για να κατανεμηθεί στους καρδιακούς και σκελετικούς μύες.

Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη πως όσο μεγαλύτερος είναι ο όγκος κατανομής ενός φαρμάκου τόσο

πιο αργά (συνήθως) γίνεται η κάθαρση του από τον οργανισμό. Για παράδειγμα, ενώ η κάθαρση του

οργανισμού από την γενταμυκίνη (Vd=0,28 l/kg) απαιτεί λίγες μόνον ώρες, η κάθαρση από την

αμιτρυπτιλίνη (Vd=10 l/kg) μπορεί να διαρκέσει εβδομάδες. Βέβαια, τα φάρμακα μπορεί να έχουν

διαφορετικό χρόνο ημιζωής στο πλάσμα σε σχέση με τα διάφορα διαμερίσματα του οργανισμού.

Βιοδιαθεσιμότητα per os

Η βιοδιαθεσιμότητα per os αναφέρεται στην ικανότητα φαρμάκου που χορηγείται από το στόμα να

φτάσει στην συστηματική κυκλοφορία. Φάρμακο με χαμηλή βιοδιαθεσιμότητα per os είτε δεν

απορροφάται στο γαστρεντερικό, είτε καταστρέφεται μέσα σε αυτό, είτε δεσμεύεται από το ήπαρ

προτού φτάσει στη συστηματική κυκλοφορία (π.χ. ινσουλίνη).

Η βιοδιαθεσιμότητα per os, εν γένει, αποτελεί χρήσιμο δείκτη για τον υπολογισμό της ποσότητας του

φαρμάκου που περνά στη συστηματική κυκλοφορία του ασθενή. Δεδομένου όμως ότι οι

δημοσιευμένες βιοδιαθεσιμότητες per os αφορούν ενήλικα άτομα και όχι νεογνά, βρέφη ή παιδιά, ο

δείκτης αυτός, στην περίπτωση θηλάζουσας γυναίκας, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνον για να γίνει

μια κατά προσέγγιση εκτίμηση του εάν το βρέφος θα απορροφήσει αρκετή ποσότητα του φαρμάκου,

ώστε να έχουμε κλινικά σημαντικές ποσότητες στο πλάσμα του.

Page 112: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 112 -

4.6 Μέθοδοι για την εκτίμηση της έκθεσης του

βρέφους στο μητρικό φάρμακο

Μετά την κατανόηση των μηχανισμών που οδηγούν στην έκθεση του βρέφους στο μητρικό φάρμακο

και των παραγόντων που την επηρεάζουν είναι σημαντικό ο φαρμακοποιός να γνωρίζει τις μεθόδους

για την εκτίμηση της ποσότητας του μητρικού φαρμάκου στην οποία εν τέλει εκτίθεται το βρέφος.

M/P (milk/plasma ratio)

Όσο μικρότερος είναι ο Λόγος M/P, τόσο μικρότερη θα είναι η ποσότητα του φαρμάκου που θα

συσσωρεύεται στο μητρικό γάλα.

Ο Λόγος Μ/Ρ είναι ο λόγος ανάμεσα στην συγκέντρωση του ελεύθερου τμήματος του φαρμάκου στο

μητρικό γάλα CM προς την συγκέντρωση του ελεύθερου τμήματος του φαρμάκου στο πλάσμα CP.

Όσο μικρότερος είναι ο Λόγος Μ/Ρ, τόσο μικρότερη θα είναι η συσσώρευση του φαρμάκου

στο μητρικό γάλα.

Όσο μεγαλύτερος είναι ο Λόγος Μ/Ρ, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η συσσώρευση του

φαρμάκου στο μητρικό γάλα.

Γενικά προτιμώνται φάρμακα με χαμηλή τιμή για τον Λόγο Μ/Ρ (<1).

Ο Λόγος Μ/Ρ λαμβάνεται από κλινικές μελέτες στις οποίες είτε γίνεται μέτρηση των συγκεντρώσεων

του φαρμάκου στο πλάσμα και στο γάλα της μητέρας σε δεδομένη χρονική στιγμή, είτε υπολογίζεται

το εμβαδό κάτω από τη καμπύλη (AUC – Area Under Curve of concentration - time) για το πλάσμα

και το γάλα. Η δεύτερη μέθοδος είναι και η πλέον ακριβής καθώς σε ορισμένες περιπτώσεις η

συγκέντρωση του φαρμάκου στο πλάσμα και στο γάλα δεν μεταβάλλονται παράλληλα.

Προσοχή θα πρέπει να δίδεται στην ερμηνεία του Λόγου Μ/Ρ γιατί εύκολα μπορεί να μας οδηγήσει σε

λανθασμένα συμπεράσματα. Θα πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη:

Η δοσολογία του χορηγούμενου φαρμάκου

Η βιοδιαθεσιμότητα του χορηγούμενου φαρμάκου

Η κάθαρση του χορηγούμενου φαρμάκου

Καθώς εν τέλει η ποσότητα του φαρμάκου στο πλάσμα είναι αυτή που θα καθορίσει την ποσότητα

του φαρμάκου στο μητρικό γάλα (με βάση την αναλογία Μ/Ρ φυσικά).

Φάρμακο το οποίο χορηγήθηκε σε υψηλή δοσολογία και διαθέτει υψηλή βιοδιαθεσιμότητα

και χαμηλή κάθαρση θα βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες στο πλάσμα και εν τέλει στο

μητρικό γάλα ανεξάρτητα εάν ο Λόγος Μ/Ρ είναι χαμηλός ή όχι.

Φάρμακο το οποίο χορηγήθηκε σε χαμηλή δοσολογία και διαθέτει χαμηλή

βιοδιαθεσιμότητα και υψηλή κάθαρση θα βρίσκεται σε μικρές ποσότητες στο πλάσμα και εν

τέλει στο μητρικό γάλα ανεξάρτητα εάν ο Λόγος Μ/Ρ είναι υψηλός ή όχι.

Στην ουσία ο Λόγος Μ/Ρ μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνον για εκτίμηση της δυνατότητας του

φαρμάκου να εισέλθει στο μητρικό γάλα και όχι για την εκτίμηση της έκθεσης του βρέφους στο

φάρμακο ή της ασφάλειας του φαρμάκου για το βρέφος.

Page 113: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 113 -

Απόλυτη Βρεφική Δόση (Absolute Infant Dose – AIDinf)

Απόλυτη Βρεφική Δόση είναι η ποσότητα του μητρικού φαρμάκου που λαμβάνει μέσω του μητρικού

γάλακτος το βρέφος (ανά κιλό βάρους του) στην διάρκεια μιας ημέρας.

Η απόλυτη βρεφική δόση (AID) υπολογίζεται με τη βοήθεια των παραμέτρων της συγκέντρωσης του

φαρμάκου στο μητρικό γάλα (CM) και του όγκου μητρικού γάλακτος που καταναλώνει το βρέφος (VM)

AIDinf = CM X VM

Επειδή ο ακριβής υπολογισμός των παραπάνω δύο παραμέτρων είναι πολύ δύσκολος, συνήθως

γίνεται εκτίμηση των τιμών τους.

Η τιμή της συγκέντρωσης του φαρμάκου στο μητρικό γάλα μπορεί να ληφθεί από πίνακες

βασισμένους σε ήδη πραγματοποιηθείσες κλινικές μελέτες (ωστόσο δεν υπάρχουν για όλα

τα φάρμακα).

Ο όγκος μητρικού γάλακτος που καταναλώνει το βρέφος ανά χιλιόγραμμο βάρος του μέσα

σε 24 ώρες εκτιμάται ότι είναι 150 ml/Kg/day (ο όγκος αυτός μειώνεται σημαντικά στην

περίπτωση που το βρέφος δεν θηλάζει αποκλειστικά).

Εάν λοιπόν θεωρήσουμε ότι η CM είναι 50 μg/lt τότε:

AIDinf = 50 μg/lt X 0,15 lt/kg/day = 7,5 μg/kg/day

Εάν δεν γνωρίζουμε την συγκέντρωση στο μητρικό γάλα CM τότε υπάρχει η δυνατότητα η CM να

υπολογιστεί κατά προσέγγιση με την χρήση της μέσης συγκέντρωσης του φαρμάκου στο μητρικό

πλάσμα CP και του λόγου Μ/Ρ (οι τιμές τους είναι συνήθως γνωστές από δημοσιευμένες κλινικές

μελέτες) καθώς είναι γνωστό πως: Λόγος Μ/Ρ = CM / CP.

Όταν λοιπόν υπολογιστεί η Απόλυτη Βρεφική Δόση μπορεί να συγκριθεί με την συνήθη θεραπευτική

δόση για παιδιά (εφόσον το φάρμακο χρησιμοποιείται στην παιδιατρική).

Στις περιπτώσεις φαρμάκων που λαμβάνονται εφάπαξ και έχουν μικρό χρόνο ημιζωής (Τ1/2) έχει

νόημα να υπολογιστεί η ποσότητα του μητρικού φαρμάκου που θα λάβει το βρέφος σε ένα και μόνο

θηλασμό. Εάν λοιπόν θεωρήσουμε ότι το βρέφος θηλάζει πέντε (5) φορές ανά ημέρα, η ποσότητα

του φαρμάκου που θα λάβει σε έναν θηλασμό θα είναι το 1/5 της AIDinf δηλαδή:

7,5 μg/kg/day / 5 breastfeeds/day = 1,5 μg/kg/breastfeed

Υπάρχει η δυνατότητα αφού υπολογίσουμε την Απόλυτη Βρεφική Δόση (AIDinf) να εκτιμήσουμε εν

συνεχεία την μέση συγκέντρωση του φαρμάκου στο πλάσμα του βρέφους (CΡ.inf).

CΡ.inf = AIDinf x (F/CLinf)

Όπου F είναι η βιοδιαθεσιμότητα per os του φαρμάκου.

Όπου CLnf είναι η κάθαρση του φαρμάκου στον βρεφικό οργανισμό.

Πίνακας 4.6-1: Εκτίμηση της κάθαρσης βρέφους ως ποσοστό % της κάθαρσης ενηλίκου (ανά kg βάρους) Ηλικία % Πρόωρα κατά 2-3 μήνες 10% Τελειόμηνα 33% 1-2 μηνών 50% 3-6 μηνών 66% >6 μηνών 100%

Page 114: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 114 -

Σχετική Βρεφική Δόση (Relative Infant Dose – RIDinf)

Είναι το μέγιστο ποσοστό της μητρικής δόσης (ανά κιλό βάρους της μητέρας) που λαμβάνει μέσω

του μητρικού γάλακτος το βρέφος (ανά κιλό βάρους του) στην διάρκεια μια ημέρας.

Η Σχετική Βρεφική Δόση (RIDinf) υπολογίζεται με τη βοήθεια της Απόλυτης Βρεφικής Δόσης (AID) και

της ποσότητας του φαρμάκου που λαμβάνει η μητέρα ανά κιλό βάρους της στην διάρκεια μια

ημέρας (MDose).

RIDinf (%) = (AID / MDose) x 100

Εάν λοιπόν θεωρήσουμε ότι η μητέρα ζυγίζει 60kg και λαμβάνει 150 mg (150 000 μg) φαρμάκου ανά

24ωρο, τότε η Σχετική Βρεφική Δόση με βάση του προηγούμενους υπολογισμούς θα είναι:

RIDinf (%) = [7,5 μg/kg/day / (150 000 μg/day / 60kg)] x 100 = 0,3%

Κατά συνθήκη θεωρείται πως όταν η Σχετική Βρεφική Δόση είναι μικρότερη του 10% τότε το

φάρμακο είναι ασφαλές για το βρέφος.

Η παραπάνω δήλωση είναι συνήθως σωστή. Ωστόσο:

Υπάρχουν φάρμακα με υψηλή τιμή RIDinf τα οποία λόγω της χαμηλής τοξικότητας τους δεν

προκαλούν προβλήματα στην υγεία των βρεφών.

Υπάρχουν φάρμακα με χαμηλή τιμή RIDinf τα οποία λόγω πολύ υψηλής τοξικότητας ή

βραδείας κάθαρσης (στον βρεφικό οργανισμό) μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στην

υγεία των βρεφών.

Δεδομένης της δυσκολίας υπολογισμού της συγκέντρωσης του φαρμάκου στο πλάσμα του βρέφους

(CΡ.inf) και των αδυναμιών του Λόγου Μ/Ρ, η Σχετική Βρεφική Δόση χρησιμοποιείται ευρέως για την

εκτίμηση της έκθεσης του βρέφους σε κίνδυνο εξαιτίας του μητρικού φαρμάκου.

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι τιμές του Λόγου Μ/Ρ και της Σχετικής Βρεφικής Δόσης

(RIDinf) για ενδεικτικό αριθμό φαρμάκων. Παρατηρώντας τις τιμές μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί

πως η «καταλληλότητα» ενός φαρμάκου στον θηλασμό χρησιμοποιώντας ως κριτήριο τον Λόγο Μ/Ρ

δεν συμβαδίζει πάντα με την καταλληλότητα όπως προκύπτει χρησιμοποιώντας ως κριτήριο την

Σχετική Βρεφική Δόση (Τα στοιχεία του πίνακα εξήχθησαν από το βιβλίο Drugs During Pregnancy and

Lactation των Schaefer C., Peters P., Miller R.).

Πίνακας 4.6-2: Tιμές του Λόγου Μ/Ρ και της Σχετικής Βρεφικής Δόσης (RIDinf) για ενδεικτικό αριθμό φαρμάκων

ΦΑΡΜΑΚΟ ΛΟΓΟΣ Μ/Ρ RIDinf (%)

Ατενολόλη 3 8-19% Χλωροθαλιδόνη 0,06 15,5% Καπτοπρίλη 0,03 0,014% Σοταλόλη 4 42% Ιώδιο 15-65 49% Πεντοξυβερίνη 10 1,4% Προπυλθειουρακίλη 0,1 1,5% Καρβιμαζόλη 1 27% Βαλπροϊκό οξύ 0,05 7% Λίθιο 1 80%

Page 115: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 115 -

4.7 Πρακτική εφαρμογή φαρμακοκινητικών

δεδομένων

1ο Παράδειγμα

Εάν για συγκεκριμένο φάρμακο είναι γνωστά τα κάτωθι φαρμακοκινητικά δεδομένα:

- Σύνδεση στις πρωτεΐνες του πλάσματος ίση με 99,7%

- Λόγος Μ/Ρ μη προσδιορίσιμος

- Χρόνος ημιζωής ίσος με 70min

Τι συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν;

Η σύνδεση του φαρμάκου στις πρωτεΐνες του πλάσματος είναι πολύ υψηλή, επομένως

ελάχιστη ποσότητα του φαρμάκου περνά στο μητρικό γάλα και αυτό εξηγεί την αδυναμία

προσδιορισμού του Λόγου Μ/Ρ.

Ο χρόνος ημιζωής του φαρμάκου είναι πολύ μικρός άρα είναι προτιμότερο η μητέρα να

λάβει το φάρμακο αμέσως μετά το θηλασμό.

2ο Παράδειγμα

Μητέρα, βάρους 50 κιλών, λαμβάνει 500mg φαρμάκου ανά 6 ώρες. Την χρονική περίοδο της

θεραπείας θηλάζει αποκλειστικά το υγιέστατο 2 μηνών βρέφος της το οποίο ζυγίζει 5 κιλά. Από την

βιβλιογραφία γνωρίζουμε ότι η θεωρητικά υπολογιζόμενη Απόλυτη Βρεφική Δόση είναι 10mg/day.

Είναι ασφαλές το φάρμακο για το βρέφος;

Προκειμένου να διαπιστωθεί εάν το φάρμακο είναι ή δεν είναι ασφαλές για το βρέφος θα πρέπει να

υπολογιστεί η Σχετική Βρεφική Δόση (RIDinf).

Το πρώτο βήμα είναι η προσαρμογή των διαθέσιμων μεγεθών ανά κιλό βάρους.

Η μητέρα λαμβάνει 500mg φαρμάκου ανά 6 ώρες δηλ. 2000mg ανά ημέρα.

Εφόσον η μητέρα ζυγίζει 50kg, η ημερήσια δόση ανά κιλό βάρους της θα είναι:

2000mg/day / 50kg = 40mg/kg/day

Το βρέφος θεωρητικά λαμβάνει 10mg/day φαρμάκου και ζυγίζει 5kg, επομένως η

θεωρητικά λαμβανόμενη δόση ανά κιλό βάρους του θα είναι: 10mg/day / 5kg = 2mg/kg/day

Το επόμενο βήμα είναι να υπολογιστεί η Σχετική Βρεφική Δόση (ΣΒΔ ή RID).

RID (%) = (AID / MDose) x 100 = (2mg/kg/day / 40mg/kg/day) x 100 = 5%

Το τελικό βήμα είναι να εξαχθεί το κλινικό συμπέρασμα:

Είναι γνωστό πως όταν ένα φάρμακο έχει RID μικρότερο του 10% της μητρικής δόσης, τότε η

χρήση του κατά την περίοδο του θηλασμού θεωρείται ασφαλής για το βρέφος.

Υπολογίστηκε ότι η Σχετική Βρεφική Δόση του συγκεκριμένου φαρμάκου είναι 5%.

Δεν υπάρχει προειδοποίηση για ιδιαίτερη ενδογενή τοξικότητα του φαρμάκου.

Το βρέφος είναι ήδη 2 μηνών, έχει φυσιολογικό βάρος, είναι σταθεροποιημένο και δεν

λαμβάνει φάρμακα.

Μπορεί λοιπόν να θεωρηθεί ότι η χρήση του συγκεκριμένου φαρμάκου από τη μητέρα είναι

ασφαλής για το βρέφος της.

Page 116: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 116 -

4.8 Γενικές αρχές στην επιλογή του φαρμάκου

Παρακάτω παρουσιάζονται ορισμένες βασικές αρχές, οι οποίες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη

από τους επιστήμονες υγείας κατά την επιλογή φαρμάκου που θα χορηγηθεί σε μητέρα που θηλάζει.

Εφόσον η μητέρα αντιμετωπίζει πρόβλημα υγείας:

Να γίνεται η αντιμετώπιση του προβλήματος με ΜΗ φαρμακολογικά μέτρα εάν μπορεί να

αποφευχθεί η χρήση φαρμάκων.

Να μετατοπίζεται η έναρξη της φαρμακοθεραπείας μετά τον απογαλακτισμό εάν αυτό είναι

εφικτό. Χωρίς όμως αυτό να οδηγεί σε αναίτια ταλαιπωρία ή / και υποθεραπεία.

Εφόσον όμως η μητέρα αντιμετωπίζει πρόβλημα υγείας που χρήζει άμεσα φαρμακοθεραπείας, τότε:

Να επιλέγεται φάρμακο το οποίο θα είναι αποτελεσματικό και ασφαλές για την μητέρα

Να χορηγείται στην χαμηλότερη δυνατή αποτελεσματική δόση

Να επιλέγεται φάρμακο το οποίο θα είναι ασφαλές για το βρέφος. Προτιμώνται φάρμακα:

Με μεγαλύτερο μοριακό βάρος

Με μεγαλύτερη σύνδεση στις πρωτεΐνες του πλάσματος

Με μεγαλύτερη υδροφιλία (ή μικρότερη λιποφιλία)

Ασθενή οξέα (pKa < 7,2)

Με μικρό χρόνο ημιζωής (που λαμβάνονται πολλές φορές την ημέρα)

Χαμηλή βιοδιαθεσιμότητα per os

Με Σχετική Βρεφική Δόση μικρότερη του 10% (RID < 10%)

Σκευάσματα με μία δραστική ουσία (και όχι με συνδυασμούς δραστικών ουσιών.

Εάν απαιτείται η χρήση πολλών δραστικών θα πρέπει να δίδονται ξεχωριστά)

Τοπικώς χορηγούμενα και δρώντα (π.χ. εξωτερικής χρήσης ή εισπνεόμενα)

Που χρησιμοποιούνται στην παιδιατρική

Παλαιά και μελετημένα

Που δεν αλληλεπιδρούν με τυχόν από το βρέφος λαμβανόμενα φάρμακα.

Να επιλέγεται φάρμακο το οποίο θα είναι ασφαλές για τη γαλουχία:

Φάρμακο το οποίο δεν αυξάνει ή μειώνει την παραγωγή γάλακτος

Φάρμακο το οποίο δεν αλλοιώνει την ποιότητα του γάλακτος

Να δίδεται συμβουλή στην μητέρα σχετικά με:

Λήψη του φαρμάκου αμέσως μετά το θηλασμό (για φάρμακα με μικρό Τ1/2).

Λήψη του φαρμάκου αμέσως μετά το τελευταίο βραδινό θηλασμό

Να δίδεται συμβουλή στη μητέρα, ώστε σε καμία περίπτωση να ΜΗ:

Λαμβάνει φάρμακα χωρίς προηγουμένως να έχει συμβουλευθεί κάποιον ειδικό.

Χρησιμοποιεί πληροφορίες από πηγές που δεν είναι ενημερωμένες σχετικά με τη

χρήση των φαρμάκων στη γαλουχία.

Να δίδονται οδηγίες στη μητέρα σχετικά με:

Σημεία και συμπτώματα τα οποία θα πρέπει να παρατηρεί στο βρέφος,

προκειμένου να αναγνωρίζει τις ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως αλλαγές στην

διατροφική του συμπεριφορά, στις συνήθειες ύπνου, ευερεθιστότητα, ανώμαλο

μυϊκό τόνο, διαταραχές του γαστρεντερικού.

Τέλος, θα πρέπει να γίνεται πάντα εκτίμηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του βρέφους, όπως η

ηλικία (όσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία, τόσο μικρότερος είναι ο κίνδυνος), το βάρος (όσο μεγαλύτερο

είναι το βάρος, τόσο μικρότερος είναι ο κίνδυνος) και η κατάσταση της υγείας του.

Page 117: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 117 -

4.9 Η ταξινόμηση των φαρμάκων

Προκειμένου οι επιστήμονες υγείας να βοηθηθούν στην προσπάθεια τους να εκτιμήσουν τον

κίνδυνο που διατρέχει το βρέφος από την έκθεση σε φάρμακα που λαμβάνει η μητέρα κατά την

περίοδο θηλασμού, δημιουργήθηκαν διάφορα συστήματα ταξινόμησης. Τα δύο σημαντικότερα εξ

αυτών είναι της Αμερικανικής Παιδιατρικής Ακαδημίας και του Τhomas W. Hale.

Πίνακας 4.9-1: Ταξινόμηση των φαρμάκων από την Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία με κριτήριο την ασφάλεια της χρήση τους κατά τη γαλουχία Κατηγορία Περιγραφή Παραδείγματα 1η Κατηγορία Κυτταροτοξικά φάρμακα που πιθανά να

επηρεάζουν τον κυτταρικό μεταβολισμό του θηλάζοντος βρέφους.

Κυκλοσπορίνη, μεθοτρεξάτη, κυκλοφωσφαμίδη, δοξορουμπισίνη

2η Κατηγορία Ναρκωτικές ουσίες για τις οποίες έχουν αναφερθεί ανεπιθύμητες ενέργειες σε θηλάζοντα βρέφη.

Αμφεταμίνη, κοκαΐνη, ηρωίνη, μαριχουάνα, φαινικυκλιδίνη

3η Κατηγορία Ραδιενεργά στοιχεία τα οποία απαιτούν προσωρινή παύση του θηλασμού.

Χαλκός-64, γάλλιο-67, ίνδιο-111, τεχνήτιο-99, Ιώδιο-123

4η Κατηγορία Φάρμακα για τα οποία οι επιπτώσεις στα θηλάζοντα βρέφη είναι άγνωστες, αλλά μπορούν να αποτελέσουν λόγο ανησυχίας.

Αγχολυτικά, αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωσικά, κ.α.

5η Κατηγορία Φάρμακα τα οποία έχουν σχετιστεί με σημαντικές παρενέργειες στα θηλάζοντα βρέφη και θα πρέπει να δίδονται με προσοχή σε μητέρες που θηλάζουν.

Ασπιρίνη, εργοταμίνη, λίθιο, ατενολόλη, φαινοβαρβιτάλη, πριμιδόνη, κ.α.

6η Κατηγορία Φάρμακα συνήθως συμβατά με το θηλασμό. Πλειοψηφία των φαρμάκων 7η Κατηγορία Τρόφιμα και περιβαλλοντικοί παράγοντες:

Επίδραση στον θηλασμό. Ασπαρτάμη, μόλυβδος, φάβα Σοκολάτα, (Θεοβρωμίνη), κ.α.

Πίνακας 4.9-2: Ταξινόμηση των φαρμάκων από τον Τhomas W. Hale με κριτήριο την ασφάλεια της χρήση τους κατά τη γαλουχία Κατηγορία Περιγραφή L1 Πλέον Ασφαλές

Φάρμακο το οποίο έχει ληφθεί από μεγάλο αριθμό μητέρων που θηλάζουν χωρίς να παρατηρηθεί αύξηση των ανεπιθύμητων ενεργειών στο βρέφος (σε σύγκριση με ψευδοφάρμακο). Ελεγχόμενες μελέτες σε μητέρες που θηλάζουν δεν μπόρεσαν να αποδείξουν κίνδυνο για το βρέφος και η πιθανότητα για βλάβη στο θηλάζον βρέφος είναι μειωμένη ή το φάρμακο δεν είναι βιοδιαθέσιμο από του στόματος σε βρέφος.

L2 Ασφαλές

Φάρμακο το οποίο έχει μελετηθεί σε περιορισμένο αριθμό μητέρων που θηλάζουν χωρίς να παρατηρηθεί αύξηση των ανεπιθύμητων ενεργειών στο βρέφος (σε σύγκριση με ψευδοφάρμακο). Και / ή η πιθανότητα ενός αποδεδειγμένου κινδύνου για το βρέφος είναι μειωμένη.

L3 Πιθανά Ασφαλές

Φάρμακο το οποίο δεν διαθέτει ελεγχόμενες μελέτες σε μητέρες που θηλάζουν, ωστόσο ο κίνδυνος ανεπιθύμητων ενεργειών για το θηλάζον βρέφος είναι πιθανός, ή οι ελεγχόμενες μελέτες δείχνουν ελάχιστες ανεπιθύμητες ενέργειες, μη απειλητικές για τη ζωή του βρέφους. Το φάρμακο πρέπει να δοθεί μόνον εφόσον το εν δυνάμει όφελος δικαιολογεί τον πιθανό κίνδυνο για το βρέφος. (Νέα φάρμακα τα οποία δεν έχουν απολύτως κανένα δημοσιευμένο στοιχείο αυτόματα ταξινομούνται σε αυτήν την κατηγορία, ανεξάρτητα από το πόσο ασφαλή μπορεί να είναι).

L4 Εν δυνάμει Επιβλαβές

Υπάρχει ισχυρή τεκμηρίωση κινδύνου για το θηλάζον βρέφος ή για την παραγωγή μητρικού γάλακτος, αλλά τα οφέλη από την χρήση του σε θηλάζουσα μητέρα μπορεί να είναι αποδεκτά, παρά τον κίνδυνο για το βρέφος (π.χ. εάν το φάρμακο είναι αναγκαίο για μια απειλητική για τη ζωή κατάσταση ή για μια σοβαρή νόσο, για την οποία δεν υπάρχει ασφαλέστερο φάρμακο, ή αν υπάρχει είτε είναι αναποτελεσματικό, είτε δε μπορεί να χρησιμοποιηθεί).

L5 Επιβλαβές

Μελέτες σε μητέρες που θηλάζουν έχουν αποδείξει την ύπαρξη ουσιαστικού και τεκμηριωμένου κινδύνου για το βρέφος, βασιζόμενες στην ανθρώπινη εμπειρία, ή πρόκειται για φάρμακο με υψηλή πιθανότητα πρόκλησης βλάβης στο βρέφος. Ο κίνδυνος της χρήσης του φαρμάκου από τη μητέρα υπερτερεί του οφέλους που προκύπτει από το θηλασμό. Το φάρμακο αντενδείκνυται σε θηλάζουσες μητέρες.

Page 118: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 118 -

4.10 Πηγές τεκμηριωμένης πληροφόρησης

Εφόσον ο φαρμακοποιός χρειαστεί να αναζητήσει πληροφορίες για την επίδραση μητρικού

φαρμάκου στο θηλάζον βρέφος ή στο θηλασμό, θα πρέπει να κάνει χρήση εξειδικευμένων και

τεκμηριωμένων πηγών όπως:

Drugs and Lactation Database (LactMed)

ΙΣΤΟΤΟΠΟΣ: toxnet.nlm.nih.gov/cgi-bin/sis/htmlgen?LACT

Πρόκειται για βάση δεδομένων, στην οποία ο φαρμακοποιός μπορεί, πληκτρολογώντας το όνομα

ενός φαρμάκου, να αναζητήσει πληροφορίες σχετικά:

με την επίδραση του φαρμάκου στη μητέρα που θηλάζει.

με την επίδραση του φαρμάκου στο θηλάζον βρέφος.

με την επίδραση του φαρμάκου στη γαλουχία.

με άλλα εναλλακτικά φάρμακα με τα οποία μπορεί να αντικαταστήσει το προς έρευνα

φάρμακο.

Ε-Lactancia

ΙΣΤΟΤΟΠΟΣ: www.e-lactancia.org/ingles/inicio.asp

Πρόκειται για βάση δεδομένων που προσφέρει ανάλογες δυνατότητες με αυτή της LactMed

Page 119: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 119 -

Medications and Mothers' Milk: A Manual of Lactational Pharmacology (Thomas Hale)

Pub.Date: 25 Jun 2012 | ISBN-10: 0984774637 | ISBN-13: 978-0984774630 | Edition: 15th

Πρόκειται για οδηγό φαρμάκων με εξειδικευμένη και τεκμηριωμένη πληροφόρηση, για τη χρήση των

φαρμάκων κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Αποτελεί βιβλίο αναφοράς όλων των επαγγελματιών

υγείας, που ασχολούνται συστηματικά ή όχι με το θηλασμό.

Δύο εξίσου ποιοτικοί οδηγοί φαρμάκων για το θηλασμό και την εγκυμοσύνη είναι οι παρακάτω:

Drugs During Pregnancy and Lactation: Treatment Options and Risk Assessment

Pub. Date: 8 Jun 2007 | ISBN-10: 0444520724 | ISBN-13: 978-0444520722 | Edition: 2nd

Drugs in Pregnancy and Lactation

Pub. Date: 1 April 2011 | ISBN-10: 1608317080 | ISBN-13: 978-1608317080 | Edition: 9th

Αποτελεί το φύλλο οδηγιών του φαρμάκου μια αξιόπιστη πηγή πληροφόρησης σχετικά με τη

δυνατότητα χρήσης του φαρμάκου κατά το θηλασμό;

Προκειμένου μια φαρμακευτική εταιρεία να καταγράψει στο φύλλο οδηγιών ενός φαρμάκου, ότι

το φάρμακο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τη μητέρα που θηλάζει (χωρίς να προκαλέσει βλάβη

στην υγεία του θηλάζοντος βρέφους), θα πρέπει να παρουσιάσει μια σειρά στοιχείων

προερχόμενων από κλινικές μελέτες που να αποδεικνύουν τον ισχυρισμό της. Καθώς όμως:

Εγείρονται ζητήματα ηθικής σχετικά με τη συμμετοχή βρεφών σε κλινικές μελέτες.

Το κόστος των κλινικών μελετών είναι μεγάλο.

Δεν υπάρχει εμπορικό ενδιαφέρον γι’ αυτό το μερίδιο αγοράς

Οι φαρμακευτικές εταιρείες προτιμούν να γράφουν στο φύλλο οδηγιών του φαρμάκου πως

απαγορεύεται η χρήση του φαρμάκου από μητέρες που θηλάζουν. Συχνά μάλιστα κάνουν χρήση

αυστηρού λεξιλογίου προκειμένου να αποφύγουν τυχόν μηνύσεις και υπέρογκα έξοδα.

Page 120: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 120 -

4.11 Συστηματική αναζήτηση τεκμηριωμένων

πληροφοριών

Στο σημείο αυτό παρατίθεται ένα παράδειγμα για το πώς ο φαρμακοποιός μπορεί να διεξάγει μια

συστηματική αναζήτηση πληροφοριών προκειμένου να διερευνήσει το προφίλ ασφαλείας ενός

φαρμάκου για τη μητέρα και το βρέφος.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Χρήση αντιβίωσης κατά την περίοδο θηλασμού

Μητέρα ρωτά εάν μπορεί να θηλάσει κατά τη διάρκεια θεραπείας με αμοξυκιλλίνη / κλαβουλανικό

για την αντιμετώπιση της μαστίτιδας.

Ο φαρμακοποιός θα πρέπει να εκμαιεύσει όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες σχετικά με:

Την ύπαρξη ουσιαστικής ένδειξης για τη χρήση του φαρμάκου.

Το φάρμακο και το ακολουθούμενο δοσολογικό σχήμα.

Την χρήση άλλων φαρμάκων από τη μητέρα και το βρέφος.

Την κατάσταση της μητέρας και του βρέφους.

Αρχικά μπορούν να διερευνηθούν οι εξειδικευμένες βάσεις δεδομένων:

Στο LactMed αναφέρεται:

«Η χρήση της αμοξυκιλλίνης / κλαβουλανικού κατά τη διάρκεια της περιόδου θηλασμού είναι

αποδεκτή. Περιορισμένος όγκος πληροφοριών δείχνει ότι είναι πολύ ασυνήθιστο γεγονός η εμφάνιση

στο βρέφος σοβαρής ανεπιθύμητης ενέργειας ενώ περιστασιακά μπορεί να εμφανιστεί ανησυχία,

κνησμός και διάρροια. Εάν απαιτείται η χρήση αμοξυκιλλίνης / κλαβουλανικού από τη μητέρα, δεν

υπάρχει λόγος διακοπής του θηλασμού».

Στο e-Lactancia αναφέρεται:

«Βαθμός επικινδυνότητας 0. Συμβατό με το μητρικό θηλασμό. ΌΧΙ επικίνδυνο για το θηλάζον βρέφος

ή το θηλασμό».

Στην συνέχεια μπορούν να διερευνηθούν οι εξειδικευμένοι οδηγοί φαρμάκων:

Ο Hale αναφέρει:

«Μικρές ποσότητες αμοξυκιλλίνης εκκρίνονται στο μητρικό γάλα. Σε μία σχετική έρευνα δεν

αναφέρθηκαν επιβλαβείς δράσεις. Σε άλλη μελέτη διαπιστώθηκε αυξημένη εμφάνιση ανεπιθύμητων

ενεργειών στην ομάδα των βρεφών, των οποίων η μητέρα λάμβανε αμοξυκιλλίνη / κλαβουλανικό, σε

σχέση με την ομάδα ελέγχου που λάμβανε μόνον αμοξυκιλλίνη, χωρίς όμως να απαιτηθεί ιατρική

παρέμβαση και χωρίς εν τέλει η διαφορά αυτή να έχει ιδιαίτερη κλινική σημασία. Μπορεί να

υποστηριχτεί λοιπόν ότι ο συνδυασμός αμοξυκιλλίνης / κλαβουλανικού είναι συμβατός με το

θηλασμό».

Στα ίδια συμπεράσματα καταλήγουν και οι Schaefer, Peters και Miller οι οποίοι γράφουν πως

«κλαβουλανικό και β- λακτάμες μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά την περίοδο του θηλασμού».

Αντλώντας λοιπόν τις πληροφορίες από τις παραπάνω πηγές, ο φαρμακοποιός μπορεί τεκμηριωμένα

να υποστηρίξει ότι η μητέρα μπορεί να κάνει χρήση του συνδυασμού αμοξυκιλλίνης /

κλαβουλανικού, καθώς αυτός είναι συμβατός με το θηλασμό.

Page 121: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 121 -

4.12 Φάρμακα επαγωγείς της γαλουχίας

4.12.1 Γενικά στοιχεία

Τα φάρμακα επαγωγείς της γαλουχίας ή γαλακταγωγά φάρμακα είναι τα φάρμακα τα οποία όταν

λαμβάνονται από τη μητέρα συμβάλλουν στην έναρξη ή αύξηση της παραγωγής του μητρικού

γάλακτος. Τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις που επιδιώκεται:

Η έναρξη της παραγωγής μητρικού γάλακτος

(π.χ. σε υιοθεσία, σε παρένθετη μητρότητα)

Η επανέναρξη της παραγωγής μητρικού γάλακτος - επαναγαλακτισμός

(π.χ. μετά τον απογαλακτισμό λόγω ασθένειας της μητέρας ή του βρέφους)

Η αύξηση της παραγωγής μητρικού γάλακτος

(π.χ. σε πρόωρο τοκετό ή τοκετό με καισαρική, μετά από μείωση της παραγωγής λόγω

ασθένειας ή νοσηλείας της μητέρας ή του βρέφους)

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η χρήση των γαλακταγωγών φαρμάκων θα πρέπει να γίνεται μόνον

σε εκείνες τις περιπτώσεις στις οποίες:

Έχει αποκλειστεί η παρουσία παθολογικής κατάστασης της μητέρας (π.χ.υποθυροειδισμός),

η οποία εάν αντιμετωπίζονταν θεραπευτικά θα επιλύονταν ταυτόχρονα και το πρόβλημα

που εμφανίζει η μητέρα με τη γαλουχία.

Έχει αποκλειστεί η παρουσία παθολογικής κατάστασης του βρέφους (π.χ. αγκυλογλωσσία),

η οποία εάν αντιμετωπίζονταν θεραπευτικά θα επιλύονταν ταυτόχρονα και το πρόβλημα

που εμφανίζει η μητέρα με τη γαλουχία.

Έχει αποκλειστεί η χρήση φαρμάκων με αντιγαλακταγωγό δράση από τη μητέρα, των

οποίων η διακοπή χρήσης θα έλυνε το πρόβλημα της γαλουχίας.

Τα μη φαρμακολογικά μέτρα (επαφή δέρμα με δέρμα, καλύτερη στάση θηλασμού,

καλύτερη τοποθέτηση του βρέφους στο στήθος, θηλασμός κατά βούληση χωρίς ωράριο ή

περιορισμούς, άντληση γάλακτος με το χέρι ή με ειδική αντλία, χρήση επιθεμάτων στο

στήθος, απόσυρση ψευδοθηλών κ.α.). δεν έχουν αποδώσει το αναμενόμενο αποτέλεσμα.

Ο μηχανικός ερεθισμός της θηλαίας άλου – θηλής μέσω των θηλαστικών κινήσεων του βρέφους και

της άντλησης γάλακτος (με χειρομαλάξεις ή μηχανικά) αποτελούν τα πιο σημαντικά ερεθίσματα για

την επαγωγή και διατήρηση της παραγωγής γάλακτος από το στήθος.

Τα συνήθως χρησιμοποιούμενα γαλακταγωγά φάρμακα είναι αυτά που αποκλείοντας τους

ντοπαμινεργικούς υποδοχείς, προκαλούν αύξηση των επιπέδων προλακτίνης στο μητρικό πλάσμα

και οδηγούν σε έναρξη ή αύξηση της παραγωγής του μητρικού γάλακτος. Η παραπάνω πρόταση

συνοψίζει το θεωρητικό σχήμα, πάνω στο οποίο βασίζεται η χρήση των γαλακταγωγών φαρμάκων με

αντιντοπαμινεργική δράση. Υπάρχουν τεκμήρια για αποτελεσματική δράση τους σε γυναίκες που δεν

έχουν φυσιολογικά αυξημένα επίπεδα προλακτίνης στο πλάσμα (π.χ. λόγω πρόωρου τοκετού),

ωστόσο δεν υπάρχουν τεκμήρια που να δικαιολογούν τη χρήση τους σε θηλάζουσες μητέρες με

φυσιολογικά αυξημένα επίπεδα προλακτίνης (λόγω θηλασμού) ή με ανατομικά προβλήματα στο

στήθος.

Τα πλέον συνηθισμένα γαλακταγωγά φάρμακα με αντιντοπαμινεργική δράση είναι η

δομπεριδόνη και η μετοκλοπραμίδη.

Λιγότερο διαδεδομένα γαλακταγωγά φάρμακα είναι η σουλπιρίδη και η χλωροπρομαζίνη.

Γαλακταγωγό φάρμακο φυτικής προελεύσεως είναι η τριγωνέλλα (ασθενής τεκμηρίωση).

Page 122: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 122 -

4.12.2 Δομπεριδόνη

Η κύρια χρήση της είναι ως προωθητικό του γαστρεντερικού σωλήνα.

Επιτρέπει στις τροφές να μετακινούνται γρηγορότερα μέσω του οισοφάγου στο στομάχι και

στο έντερο, ώστε να μην παραμένουν πολύ στο ίδιο σημείο ή να κινούνται προς τα πίσω.

Ενδείκνυται για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της ναυτίας και του εμετού, της

επιγαστρικής αίσθησης πληρότητας, τις ενοχλήσεις του ανώτερου πεπτικού και την

αναγωγή του γαστρικού περιεχομένου (10-20mg / 3-4 φορές την ημέρα / 30 λεπτά προ

φαγητού / επαναξιολόγηση μετά από 4 εβδομάδες).

Αντενδείκνυται σε περίπτωση υπερευαισθησίας στην δομπεριδόνη και υποφυσιακό –

προλακτινεκλυτικό καρκίνο (προλακτίνωμα). Δεν πρέπει να χορηγείται όταν η διέγερση της

γαστρικής κινητικότητας μπορεί να είναι επιβλαβής: γαστρεντερική αιμορραγία, μηχανική

απόφραξη ή διάτρηση.

Ανεπιθύμητες Ενέργειες: Σπάνια και πολύ σπάνια εμφανίζονται:

διαταραχές του ανοσοποιητικού (αλλεργική αντίδραση, αναφυλακτική αντίδραση, κνίδωση,

αγγειοοίδημα), διαταραχές του δέρματος (κνησμός, εξάνθημα), γαστρεντερικές ανωμαλίες

(συσπάσεις, ναυτία, διάρροια), εξωπυραμιδικά συμπτώματα (τρόμος, δυσκαμψία ή

ακαμψία, βραδυκινησία ή ακινησία, αστάθεια και άλλες δυστονικές αντιδράσεις),

διαταραχές του ενδοκρινικού (αυξημένα επίπεδα προλακτίνης), διαταραχές του

αναπαραγωγικού (γαλακτόρροια, γυναικομαστία, αμηνόρροια), υπνηλία, ζαλάδα,

πονοκέφαλος, ξηροστομία, δίψα.

Μία λοιπόν από τις ανεπιθύμητες ενέργειες της δομπεριδόνης είναι η γαλακτόρροια.

Η γαλακτόρροια προκαλείται λόγω της δράσης της δομπεριδόνης στην υπόφυση (βρίσκεται

εκτός του αιματοεγκεφαλικού φραγμού), που προκαλεί την αύξηση των επιπέδων της

προλακτίνης.

Η δομπεριδόνη δεν περνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό σε σημαντικές ποσότητες και γι’

αυτό είναι γενικά καλά ανεκτή από την μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού και καλύτερα

ανεκτή από τα υπόλοιπα γαλακταγωγά φάρμακα.

Η γαλακταγωγός δράση της δομπεριδόνης έχει μελετηθεί σε συγκεκριμένους πληθυσμούς γυναικών.

Διαπιστώθηκε η αποτελεσματικότητα της σε μητέρες που γέννησαν πρόωρα (Campbell-Yeo 2010,

Wan 2008, Toparre 1994), άλλα και σε γυναίκες που γέννησαν με καισαρική τομή (Jantarasaengram

2012). Μένει να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα της και σε άλλους πληθυσμούς γυναικών

(Academy of Breastfeeding Medicine 2011).

Δοσολογία:

Η συνήθης χορηγούμενη δοσολογία είναι:

10 - 20mg (με άδειο στομάχι - επιτυγχάνεται καλύτερη απορρόφηση)

3-4 φορές την ημέρα

για 3 με 8 εβδομάδες (ή και περισσότερο εφόσον χρειαστεί)

Σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν υψηλότερες δοσολογίες: 40mg Χ 4 φορές την ημέρα.

Το Διεθνές Κέντρο Θηλασμού Jack Newman προτείνει 30mg X 3 φορές την ημέρα.

Μετά την επίτευξη του επιθυμητού θεραπευτικού στόχου, η χορηγούμενη ημερήσια ποσότητα

δομπεριδόνης θα πρέπει σταδιακά να μειώνεται και εν τέλει να μηδενίζεται.

Page 123: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 123 -

Η ημερήσια δόση δομπεριδόνης θα πρέπει να μειώνεται κατά 10 mg κάθε 4-7 ημέρες

εφόσον στο μεσοδιάστημα αυτό δεν παρατηρηθεί μείωση στην παραγόμενη ποσότητα

μητρικού γάλακτος.

Εφόσον όμως σε κάποιο από τα μεσοδιάστημα παρατηρηθεί μείωση στην παραγόμενη

ποσότητα μητρικού γάλακτος, η μητέρα θα πρέπει να επιστρέψει στην αμέσως

προηγούμενη αποτελεσματική δόση και να περιμένει τουλάχιστον 2 εβδομάδες προτού

προσπαθήσει εκ νέου να μειώσει την ημερήσια δόση δομπεριδόνης.

Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν είναι εφικτή η πλήρης διακοπή της δομπεριδόνης. Η μητέρα

θα πρέπει να συνεχίσει να λαμβάνει την ελάχιστη ημερήσια αποτελεσματική δόση.

Αποτελεσματικότητα

Κριτήρια για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας είναι:

Η ποσότητα του παραγόμενου γάλακτος

Το φάρμακο θεωρείται ότι έχει επιτύχει το στόχο του όταν η ποσότητα του

παραγόμενου μητρικού γάλακτος αυξηθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην χρειάζεται

πλέον η σίτιση του βρέφους με επεξεργασμένο γάλα ή αυξηθεί τόσο ώστε, ενώ

πιθανά να απαιτείται πέραν του θηλασμού και η χορήγηση επεξεργασμένου

γάλακτος, τόσο η μητέρα όσο και το βρέφος (κατά τη διάρκεια του θηλασμού) να

δείχνουν ευχαριστημένοι.

Τα επίπεδα προλακτίνης στο αίμα

Τα επίπεδα προλακτίνης στο αίμα θα πρέπει να αυξηθούν από <20μg/lt σε

>100μg/lt.

Χρονικό διάστημα στο οποίο θα πρέπει να αναμένεται η θετική απόκριση του οργανισμού:

Ορισμένες γυναίκες αποκρίνονται θετικά μέσα στο πρώτο 24ωρο.

Οι περισσότερες γυναίκες αποκρίνονται θετικά εντός 3 – 4 ημερών.

Το μέγιστο αποτέλεσμα επιτυγχάνεται μετά την παρέλευση 2 – 4 εβδομάδων.

Η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας γίνεται συνήθως ανά 2 εβδομάδες.

Ασφάλεια

Στη μητέρα μεταξύ των ανεπιθύμητων ενεργειών που αναφέρθηκαν προηγουμένως, οι πλέον

συνήθεις ανεπιθύμητες ενέργειες είναι:

Πονοκέφαλος (παροδικός), στομαχικές κράμπες, ξηροστομία, υπνηλία, ζαλάδα.

Ανεπιθύμητες ενέργειες στο βρέφος:

Δεν έχουν παρατηρηθεί

Η δομπεριδόνη σε σχέση με τη μετοκλοπραμίδη είναι λιγότερο λιπόφιλη και διαθέτει μεγαλύτερο

μόριο (426 daltons), με αποτέλεσμα να διαπερνά λιγότερο τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό

(προκαλώντας σε μικρότερο βαθμό εξωπυραμιδικά συμπτώματα) και να περνά πιο δύσκολα στο

μητρικό γάλα. Σε συνδυασμό επίσης με την αυξημένη σύνδεση της στις πρωτεΐνες του πλάσματος

(>90%) και την χαμηλή βιοδιαθεσιμότητα per os προκύπτει ότι η Σχετική Βρεφική Δόση είναι μόλις

0,4% για αποκλειστικά θηλάζον βρέφος.

Page 124: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 124 -

4.12.3 Μετοκλοπραμίδη

Η κύρια χρήση του είναι ως προωθητικό του γαστρεντερικού σωλήνα και ως αντιεμετικό.

Επιτρέπει στις τροφές να μετακινούνται γρηγορότερα μέσω του οισοφάγου στο στομάχι και

στο έντερο, ώστε να μην παραμένουν πολύ στο ίδιο σημείο ή να κινούνται προς τα πίσω

ενώ επιπλέον ασκεί ισχυρή κεντρική αντιεμετική δράση.

Ενδείκνυται για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της ναυτίας, του εμετού, της

επιγαστρικής αίσθησης πληρότητας, της διάτασης του στομάχου που οφείλονται σε

βραδεία κένωση του στομάχου ή σε καθυστερημένη διάβαση στο λεπτό έντερο. Επίσης

ενδείκνυται στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων οφειλόμενων σε γαστροοισοφαγική

παλινδρόμηση, για τον εμετό μετά από χημειοθεραπεία με αντινεοπλασματικά φάρμακα,

στην ακτινοδιαγνωστική του γαστρεντερικού καθώς επίσης στον ενδοσκοπικό έλεγχο.

Η δοσολογία για τις παραπάνω ενδείξεις είναι:

5-10mg / 3-4 φορές την ημέρα / 30 λεπτά προ φαγητού.

Αντενδείκνυται σε:

Υπερευαισθησία στην μετοκλοπραμίδη, σε ασθενείς με σπάνια κληρονομικά

προβλήματα δυσανεξίας στη γαλακτόζη, έλλειψη λακτάσης Lapp ή κακή

απορρόφηση γλυκόζης-γαλακτόζης.

Αιμορραγία του γαστρεντερικού σωλήνα, μηχανική απόφραξη ή διάτρηση του

γαστρεντερικού σωλήνα, για τα οποία η διέγερση της κινητικότητας του

γαστρεντερικού σωλήνα αποτελεί κίνδυνο.

Ιστορικό νευροληπτικής ή προκαλούμενης από τη μετοκλοπραμίδη βραδυκινησίας.

Ύπαρξη ή υποψία ύπαρξης φαιοχρωμοκυττώματος λόγω κινδύνου σοβαρής

υπερτασικής κρίσης.

Συνδυασμός με λεβοντόπα λόγω αμοιβαίου ανταγωνισμού.

Τις πρώτες 3-4 ημέρες μετά από εγχείρηση του πυλωρού ή αναστόμωση εντέρου

καθώς ισχυρές μυϊκές συστολές μπορεί να μη βοηθήσουν την ίαση.

Ανεπιθύμητες Ενέργειες:

Διαταραχές κεντρικού νευρικού συστήματος (νυσταγμός, μειωμένο επίπεδο

συνείδησης, σύγχυση, ψευδαίσθηση, κατάθλιψη, εξωπυραμιδικά συμπτώματα:

τρόμος, δυσκαμψία ή ακαμψία, βραδυκινησία ή ακινησία, αστάθεια και άλλες

δυστονικές αντιδράσεις).

Διαταραχές του γαστρεντερικού (διάρροια)

Διαταραχές του αιμοποιητικού (αιμοσφαιριναιμίες)

Διαταραχές του δέρματος (εξάνθημα, κνησμός, οίδημα, κνίδωση)

Διαταραχές του ανοσοποιητικού (υπερευαισθησία, αναφυλαξία, βρογχοσπασμός

και δερματικές αντιδράσεις)

Διαταραχές του αναπαραγωγικού (αμηνόρροια, γαλακτόρροια, γυναικομαστία)

Μία λοιπόν από τις ανεπιθύμητες ενέργειες της μετοκλοπραμίδης είναι η γαλακτόρροια.

Η γαλακτόρροια προκαλείται λόγω της δράσης της μετοκλοπραμίδης στην υπόφυση

(βρίσκεται εκτός του αιματοεγκεφαλικού φραγμού), που προκαλεί την αύξηση των

επιπέδων της προλακτίνης.

Η τεκμηρίωση της γαλακταγωγού δράσης της μετοκλοπραμίδης είναι ασθενής. Σύγχρονες

τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες δεν μπόρεσαν να δείξουν θετικό αποτέλεσμα της χορήγησης

μετοκλοπραμίδης επί της γαλουχίας σε σύγκριση με ψευδοφάρμακο (placebo). Τα αποτελέσματα

αυτά έρχονται σε αντίθεση με αυτά παλαιότερων (λιγότερα καλά σχεδιασμένων) μελετών (Academy

of Breastfeeding Medicine 2011, Anderson 2007).

Page 125: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 125 -

Δοσολογία:

Η συνήθης χορηγούμενη δοσολογία είναι:

10 - 15mg (με άδειο στομάχι - επιτυγχάνεται καλύτερη απορρόφηση)

3 φορές την ημέρα

για 7 με 14 ημέρες

Η χρήση της μετοκλοπραμίδης σε μεγαλύτερες δοσολογίες ή / και για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο

από 4 εβδομάδες συνδέεται με αυξημένη πιθανότητα κατάθλιψης.

Η χρήση της μετοκλοπραμίδης για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από 3 μήνες συνδέεται με

αυξημένη πιθανότητα βραδυκινησίας.

Μετά την επίτευξη του επιθυμητού θεραπευτικού στόχου, η χορηγούμενη ημερήσια ποσότητα

μετοκλοπραμίδης θα πρέπει σταδιακά να μειώνεται (κατά 10mg ανά εβδομάδα) και εν τέλει να

μηδενίζεται (σε άλλα πρωτόκολλα η μείωση πραγματοποιείται εντός 2-5 ημερών).

Αποτελεσματικότητα

Κριτήρια για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας είναι:

Η ποσότητα του παραγόμενου γάλακτος

Το φάρμακο θεωρείται ότι έχει επιτύχει το στόχο του όταν η ποσότητα του

παραγόμενου μητρικού γάλακτος αυξηθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην χρειάζεται

πλέον η σίτιση του βρέφους με επεξεργασμένο γάλα ή αυξηθεί τόσο ώστε, ενώ

πιθανά να απαιτείται πέραν του θηλασμού και η χορήγηση επεξεργασμένου

γάλακτος, τόσο η μητέρα όσο και το βρέφος (κατά τη διάρκεια του θηλασμού) να

δείχνουν ευχαριστημένοι.

Τα επίπεδα προλακτίνης στο αίμα

Τα επίπεδα προλακτίνης στο αίμα θα πρέπει να αυξηθούν από <20μg/lt σε

>100μg/lt.

Χρονικό διάστημα στο οποίο θα πρέπει να αναμένεται η θετική απόκριση του οργανισμού:

Οι περισσότερες γυναίκες αποκρίνονται θετικά εντός 1 – 2 ημερών.

Η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας γίνεται συνήθως ανά 7 ημέρες.

Ασφάλεια

Στη μητέρα μεταξύ των ανεπιθύμητων ενεργειών που αναφέρθηκαν προηγουμένως, οι πλέον

συνήθεις και σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι:

Εξωπυραμιδικά συμπτώματα (αιτία διακοπής), επιλόχεια κατάθλιψη (γι’ αυτό θα πρέπει να

αποφεύγεται σε μητέρες με ιστορικό μείζονος κατάθλιψης και να μην χρησιμοποιείται για

μεγάλο χρονικό διάστημα, κατά την περίοδο ευαισθησίας της λεχώνας), υπνηλία, ζαλάδα,

πονοκέφαλος, ξηροστομία, δίψα, ναυτία, διάρροια, στομαχικές διαταραχές κ.α.

Ανεπιθύμητες ενέργειες στο βρέφος:

Δεν έχουν παρατηρηθεί ανεπιθύμητες ενέργειες σε δόσεις των 5 και 10mg.

Μοναχά σε δόσεις 15mg παρατηρήθηκαν αέρια και εντερική δυσφορία.

Page 126: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 126 -

4.12.4 Αντιψυχωσικά φάρμακα με γαλακταγωγό δράση

Αντιψυχωσικά φάρμακα, όπως η σουλπιρίδη και η χλωροπρομαζίνη χρησιμοποιήθηκαν στο

παρελθόν ως γαλακταγωγά. Ωστόσο ο αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης εξωπυραμιδικών

συμπτωμάτων, υπνηλίας και επιλόχειας κατάθλιψης στη μητέρα περιόρισαν την χρήση τους για το

σκοπό αυτό. Στις πραγματοποιηθείσες κλινικές μελέτες δεν παρατηρήθηκε η εμφάνιση

ανεπιθύμητων ενεργειών στα βρέφη.

4.12.5 Άλλα φάρμακα με γαλακταγωγό δράση

Κατά καιρούς ως γαλακταγωγά έχουν χρησιμοποιηθεί, σε πειραματικό ή μη επίπεδο, φάρμακα

όπως: ωξυτοκίνη (σε μορφή ρινικού εκνεφώματος), ανασυνδυασμένη ανθρώπινη προλακτίνη,

ορμόνη απελευθέρωσης θυρεοτροπίνης, ανθρώπινη αυξητική ορμόνη κ.α.

4.12.6 Φαρμακευτικά φυτά με γαλακταγωγό δράση

Σε όλα τα μέρη του κόσμου και σε όλες τις ιστορικές περιόδους, οι γυναίκες χρησιμοποίησαν

διάφορα φαρμακευτικά φυτά προκειμένου να επάγουν τη γαλουχία. Τα περισσότερα από τα φυτά

αυτά δεν έχουν αξιολογηθεί επιστημονικά, ωστόσο η παραδοσιακή χρήση τους υποδηλώνει

ασφάλεια και πιθανά κάποιου βαθμού αποτελεσματικότητα.

Τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε κατά τη χρήση των φαρμακευτικών φυτών είναι:

Η έλλειψη τυποποίησης (δεν υπάρχει τυποποιημένη δοσολογία, προετοιμασία, σύσταση).

Ο συχνός εντοπισμός τοξικών ουσιών.

Τα σημαντικότερα φαρμακευτικά φυτά που ενίοτε έχουν χρησιμοποιηθεί ως γαλακταγωγά είναι:

Τριγωνέλα (Fenugreek – Trigonella foenum-graecum)

Περιέχει διοσγενίνη, κουμαρινικά και αλκαλοείδη (τριγονελίνη, γεντιανίνη, καρπαΐνη κ.α.)

Δοσολογία: 1-4 καψάκια 580-610mg, 3-4 φορές ανά ημέρα, για 7 ή περισσότερες ημέρες.

Συνήθης δοσολογία: 3 καψάκια, 3 φορές την ημέρα, για 7 ημέρες

Μέγιστη δοσολογία: <6gr ημερησίως

Η διακοπή της μπορεί να γίνει απότομα ή σταδιακά εντός χρονικού διαστήματος 7 ημερών.

Η τριγωνέλα έχει μια χαρακτηριστική μυρωδιά (σιρόπι σφενδάμου). Αν δεν μπορεί να

ανιχνευτεί στο δέρμα της μητέρας τότε πιθανά δεν λαμβάνεται επαρκής ποσότητα.

Ανεπιθύμητες ενέργειες: Ούρα με οσμή σφενδάμου, πονοκέφαλος, υπογλυκαιμία όταν

συνχορηγείται με αντιδιαβητικά φάρμακα, υποκαλιαιμία, διάρροια, δύσπνοια (έξαρση

συμπτωμάτων άσθματος). Έχει καταγραφεί ένα περιστατικό γαστρορραγίας σε πρόωρο

βρέφος και δύο περιστατικά αλλεργίας.

Συγκριτική μελέτη με τριγωνέλα και εικονικό φάρμακο έδειξε ασήμαντες στατιστικές

διαφορές (Reader C, Legrand A, O’Conner-Von S., The effect of fenugreek on milk production

and prolactin levels in premature infants. J Human Lact. 2011:27:74).

Γαϊδουράγκαθο (Blessed Thistle – Cnicus benedictus)

Περιέχει πολυένια, στεροειδή, τερπενοείδή και αιθέραια έλαια.

Συνήθης δοσολογία: 3 καψάκια, 3 φορές ανά ημέρα ή 20 σταγόνες βάμμα 3 φορές τη μέρα.

Η διακοπή του μπορεί να γίνει απότομα ή σταδιακά εντός χρονικού διαστήματος 7 ημερών.

Ανεπιθύμητες ενέργειες: στομαχικές διαταραχές, ναυτία, εμετός, αλλεργίες.

Σε πολλές περιπτώσεις λαμβάνεται σε συνδυασμό με την τριγωνέλλα.

Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να υποστηρίζει τη χρήση του ως γαλακταγωγού.

Page 127: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 127 -

4.12.7 Διατροφικά συστατικά με γαλακταγωγό δράση

Σε όλα τα μέρη του κόσμου και σε όλες τις ιστορικές περιόδους, οι γυναίκες χρησιμοποίησαν

διάφορα διατροφικά συστατικά προκειμένου να επάγουν τη γαλουχία. Οι περισσότερες από τις

ουσίες αυτές δεν έχουν αξιολογηθεί επιστημονικά, ωστόσο η παραδοσιακή χρήση τους υποδηλώνει

ασφάλεια και πιθανά κάποιου βαθμού αποτελεσματικότητα.

Τα σημαντικότερα διατροφικά συστατικά που ενίοτε έχει χρησιμοποιηθεί ως γαλακταγωγά είναι τα

εξής:

Μαγιά μπύρας (Brewer’s yeast)

Πρόκειται για ζυμομύκητα

Δεν υπάρχουν μελέτες που να αποδεικνύουν τη γαλακταγωγό δράση του.

Μπύρα χωρίς αλκοόλ

Υπάρχουν ενδείξεις ότι ένας πολυσακχαρίτης μακράς αλυσίδας που ανήκει στις β-γλυκάνες

και προκύπτει κατά τη διαδικασία βυνοποίησης του κριθαριού επάγει την παραγωγή της

προλακτίνης.

(Koletzko B, Lehner F. Beer and Breastfeeding. Adv Exp Med Biol.2000; 478: 23)

Η κατανάλωση μπύρας με αλκοόλ οδηγεί σε μειωμένη πρόσληψη γάλακτος από το θηλάζον

βρέφος.

(Mennella JA, Beauchamp GK. Beer, breast feeding, and folklore. Dev Psychobiol. 1993

Dec;26(8):459-66.)

Πίνακας 4.12.6-1: Συγκεντρωτικός πίνακας συνηθέστερα χρησιμοποιούμενων γαλακταγωγών φαρμάκων Φάρμακο Δόση Ανεπιθύμητες Ενέργειες

Δομπεριδόνη 10-20mg 3-4 φορές την ημέρα Για 4 με 8 εβδομάδες Σταδιακή μείωση κατά

10mg / εβδομάδα

Πολύ καλά ανεκτή

Μετοκλοπραμίδη 10-15mg 3 φορές την ημέρα, Για 7-14 ημέρες, Σταδιακή μείωση κατά

10mg / εβδομάδα

Καλά ανεκτή (Σπάνια εμφανίζονται: εξωπυραμιδικά συμπτώματα, επιλόχεια κατάθλιψη, υπνηλία, ναυτία, διάρροια, στομαχικές διαταραχές)

Σουλπιρίδη 50mg 2-3 φορές την ημέρα Για 2 έως 4 εβδομάδες

Εξωπυραμιδικά συμπτώματα, επιλόχεια κατάθλιψη, υπνηλία

Χλωροπρομαζίνη 25-100mg 3 φορές την ημέρα Για 1 εβδομάδα

Εξωπυραμιδικά συμπτώματα, επιλόχεια

κατάθλιψη, υπνηλία

Τριγωνέλλα 1‐4 καψάκια (580‐610mg)

3‐4 φορές ανά ημέρα

Ούρα με οσμή σφενδάμου, πονοκέφαλος, υπογλυκαιμία όταν συγχορηγείται με αντιδιαβητικά φάρμακα, υποκαλιαιμία, διάρροια, έξαρση άσθματος.

Page 128: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 128 -

4.13 Φάρμακα αναστολείς της γαλουχίας

4.13.1 Γενικά στοιχεία

Τα φάρμακα αναστολείς της γαλουχίας ή αντιγαλακταγωγά φάρμακα είναι τα φάρμακα τα οποία

όταν λαμβάνονται από τη μητέρα οδηγούν σε μείωση ή παύση της παραγωγής του μητρικού

γάλακτος από το μαζικό αδένα.

Τα φάρμακα αναστολείς της γαλουχίας ή αντιγαλακταγωγά φάρμακα χρησιμοποιούνται σε

περιπτώσεις που επιδιώκεται:

Η παρεμπόδιση της φυσιολογικής εγκατάστασης της γαλουχίας αμέσως μετά τον τοκετό.

Η διακοπή της παραγωγής γάλακτος στη μητέρα που έχει αποφασίσει να απογαλακτίσει

απότομα.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η χρήση των αντιγαλακταγωγών φαρμάκων θα πρέπει να γίνεται

μόνον κατόπιν σοβαρής ένδειξης ή εάν η μητέρα επιθυμεί τη διακοπή του θηλασμού και πάντα

εφόσον τα φυσικά μέτρα σταδιακού απογαλακτισμού δεν έχουν αποδώσει τα αναμενόμενα

αποτελέσματα.

Ως αντιγαλακταγωγά φάρμακα έχουν ενίοτε χρησιμοποιηθεί τα εξής φάρμακα: απομορφίνη,

βρωμοκρυπτίνη, καμπεργολίνη, πραμιπεξόλη, ροπινιρόλ, ροτιγοτίνη, σελεγιλίνη, λισουρίδη,

λεβοντόπα, οιστρογόνα, ανδρογόνα, τεστοστερόνη, προγεστίνη, εργοταμίνη, αμανταδίνη,

ψευδοεφεδρίνη, βουπροπιόνη, διουρητικά, φασκόμηλο, αλκοόλ και νικοτίνη. Η χρήση

βρωμοκρυπτίνης αποφεύγεται πλέον λόγω αυξημένου κινδύνου ανεπιθύμητων ενεργειών.

Τα συνήθως χρησιμοποιούμενα αντιγαλακταγωγά φάρμακα δρουν ως αγωνιστές των

ντοπαμινεργικών υποδοχέων, προκαλούν μείωση των επιπέδων προλακτίνης στο μητρικό πλάσμα

και οδηγούν σε μείωση ή παύση της παραγωγής του μητρικού γάλακτος. Το πλέον

χρησιμοποιούμενο εξ αυτών είναι η καμπεργολίνη (στις ΗΠΑ ο FDA έχει αφαιρέσει την ένδειξη

χορήγησης για τη διακοπή ή τη μείωση της φυσιολογικής γαλουχίας τόσο στην καμπεργολίνη όσο και

στην βρωμοκρυπτίνη).

4.13.1 Καμπεργολίνη

Είναι αλκαλοειδές της ερυσιβώδους ολύρας

Η δράση της επιτυγχάνεται με άμεση διέγερση των υποδοχέων ντοπαμίνης στα κύτταρα της

υπόφυσης που εκκρίνουν προλακτίνη, αναστέλλοντας έτσι την έκκρισή της και μειώνοντας

τα επίπεδα της στο πλάσμα.

Η μακράς διάρκειας δραστικότητα της, αναφορικά με τη μείωση της προλακτίνης, οφείλεται

πιθανώς στη μακρά παραμονή στο όργανο-στόχο (η μακρά της δράση ταυτόχρονα σημαίνει

και μεγάλη ευθύνη για τον επαγγελματία υγείας που συστήνει την χρήση της. Οι γονείς θα

πρέπει να ενημερωθούν πλήρως για την δυσκολία επαναφοράς του μητρικού θηλασμού).

Θεραπευτικές ενδείξεις:

Θεραπεία διαταραχών υπερπρολακτιναιμίας

Παρεμπόδιση της έναρξης της γαλουχίας ή διακοπή της γαλουχίας

Αντενδείξεις: υπερευαισθησία σε οποιοδήποτε αλκαλοειδές της ερυσιβώδους ολύρας και

σε ασθενείς με μη ελεγχόμενη υπέρταση.

Page 129: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 129 -

Δοσολογία και Τρόποι Χορήγησης

Δεδομένου ότι στις κλινικές μελέτες, η ανοχή των ντοπαμινεργικών παραγόντων βελτιώνεται με τη

λήψη τροφής, λόγω επιβράδυνσης της απορρόφησης του φαρμάκου, συνιστάται η λήψη του της

καμπεργολίνης κατά προτίμηση κατά τη διάρκεια των γευμάτων.

Για την παρεμπόδιση της έναρξης της γαλουχίας:

Η συνιστώμενη θεραπευτική δοσολογία είναι 1 mg (δύο δισκία των 0,5 mg) σε

εφάπαξ χορήγηση κατά τη διάρκεια της πρώτης ημέρας μετά τον τοκετό.

Για τη διακοπή της γαλουχίας:

Η συνιστώμενη δοσολογία είναι 0,25 mg (μισό δισκίο των 0,5 mg) ανά 12ωρο για

διάστημα δύο ημερών (συνολική δόση 1 mg).

Δεν πρέπει να χορηγείται σε εφάπαξ δόση υψηλότερη των 0,25 mg, για αυτή την

ένδειξη, επειδή αυτό θα μείωνε την ανοχή.

Δεν πρέπει να χορηγείται σε εφάπαξ δόση υψηλότερη από 0,25 mg σε γυναίκες

που θηλάζουν και λαμβάνουν το φάρμακο για διακοπή της γαλουχίας, για

αποφυγή ενδεχόμενης ορθοστατικής υπότασης.

Στις θηλάζουσες με υπερπρολακτιναιμία θα πρέπει να χορηγηθεί τέτοια ποσότητα ώστε τα

επίπεδα προλακτίνης να μειωθούν αρκετά, αλλά ταυτόχρονα να είναι αρκετά υψηλά για να

συντηρήσουν τη γαλουχία.

Αποτελεσματικότητα

Κριτήριο για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας είναι η πλήρης διακοπή της

γαλουχίας εντός 48 ωρών.

Ασφάλεια

Οι ανεπιθύμητες ενέργειες είναι γενικά δοσοεξαρτώμενες.

Σε γυναίκες που υποβλήθηκαν σε θεραπεία για διακοπή της γαλουχίας οι ανεπιθύμητες

ενέργειες που παρατηρήθηκαν συχνότερα ήταν ασυμπτωματική πτώση της αρτηριακής

πίεσης, ζάλη/ίλιγγος, κεφαλαλγία, ναυτία, υπνηλία και κοιλιακό άλγος. Επιπλέον

αναφέρθηκαν αίσθημα προκαρδίων παλμών, πόνος στο επιγάστριο, επίσταξη, ημιανοψία,

έμετος, λιποθυμία, αδυναμία και εξάψεις.

Οι περισσότερες ανεπιθύμητες ενέργειες που αναφέρθηκαν ήταν παροδικής φύσης και

ήπιες μέχρι μέτριες σε σοβαρότητα.

Θεωρείται κατά πολύ ασφαλέστερο από τη βρωμοκρυπτίνη και εξίσου αποτελεσματικό.

Page 130: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 130 -

4.14 Αντενδεικνυόμενα φάρμακα

Στον παρακάτω πίνακα παρατίθενται φάρμακα τα οποία συνήθως αντενδείκνυνται κατά την περίοδο

της γαλουχίας, καθώς και οι πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες στο βρέφος. Τα στοιχεία έχουν ληφθεί

από τον εξειδικευμένο οδηγό φαρμάκων «Medication and Mothers’ Milk 2012» του Thomas W.Hale.

Πίνακας 4.14-1: Κατάλογος συνηθέστερα αντενδεικνυόμενων φαρμάκων κατά τη γαλουχία και πιθανοί κίνδυνοι για το βρέφος ΦΑΡΜΑΚΟ ΠΙΘΑΝΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ για το ΒΡΕΦΟΣ Αμιωδαρόνη Σχετική Βρεφική Δόση 4-6% της μητρικής δόσης.

Πιθανή συσσώρευση του φαρμάκου εξαιτίας μεγάλου χρόνου ημιζωής. Ανεπιθύμητες ενέργειες στο καρδιαγγειακό και στο θυρεοειδή αδένα. Επιτρέπεται η χρήση της για βραχύ χρονικό διάστημα.

Αντινεοπλασματικοί παράγοντες Ισχυρά τοξικοί παράγοντες. Να αποφευχθεί η έκθεση. Καταστολή μυελού των οστών, πιθανή βλάβη των επιθηλιακών κυττάρων του εντέρου. Να γίνεται άντληση και απόρριψη του μητρικού γάλακτος κατά τη διάρκεια της θεραπείας.

Χλωραμφαινικόλη Σχετική Βρεφική Δόση 2% της μητρικής δόσης. Απλαστική αναιμία και άλλες αιματολογικές παθήσεις.

Εργοταμίνη Συμπτώματα εργοτισμού (εμετός και διάρροια). Πιθανή η αναστολή έκκρισης της προλακτίνης.

Άλατα χρυσού Σχετική Βρεφική Δόση από 1 έως 7% της μητρικής δόσης. Πιθανή συσσώρευση των φαρμάκων εξαιτίας μεγάλου χρόνου ημιζωής. Πιθανότητα εμφάνισης διάρροιας, δερματίτιδας, νεφροτοξικότητας και αιματολογικών παθήσεων.

Φαινινδιόνη Σχετική Βρεφική Δόση περίπου στο 18% της μητρικής δόσης. Πιθανότητα εμφάνισης ανωμαλιών στην πήξη του αίματος.

Ραδιοφαρμακευτικά Συνιστάται (όχι πάντα) η προσωρινή διακοπή του θηλασμού για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Να γίνεται άντληση και απόρριψη του μητρικού γάλακτος για το χρονικό διάστημα ραδιενεργού δράσης του φαρμάκου.

Ρετινοειδή Η ποσότητα που πιθανόν εκκρίνεται στο μητρικό γάλα είναι σημαντική, εξαιτίας της αυξημένης λιποφιλίας του μορίου τους. Αντενδείκνυνται εξαιτίας του πλήθους των ανεπιθύμητων ενεργειών σε ενήλικες και της μεταλλαξιογόνου και καρκινογόνου δράσης σε ζώα.

Τετρακυκλίνες (χρόνια χρήση) Η χρήση των τετρακυκλίνων για βραχύ χρονικό διάστημα (μέχρι 3 εβδομάδες) είναι συμβατή με το θηλασμό. Η χρήση τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα μπορεί να προκαλέσει χρωματισμό οδόντων και αλλαγές στο ρυθμό οστικής ανάπτυξης.

Ψευδοεφεδρίνη Τα διαθέσιμα δεδομένα δείχνουν ότι μπορεί να καταστείλει σε σημαντικό βαθμό την παραγωγή μητρικού γάλακτος, ακόμη και αρκετό καιρό μετά την εγκατάσταση της γαλουχίας.

Page 131: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 131 -

4.15 Συνήθη χρησιμοποιούμενα φάρμακα

Στους παρακάτω πίνακες παρατίθενται τα συνήθη χρησιμοποιούμενα φάρμακα, καθώς και

συμβουλές σχετικά με τη χρήση τους κατά την περίοδο θηλασμού. Τα στοιχεία έχουν ληφθεί από τον

εξειδικευμένο οδηγό φαρμάκων «Drugs During Pregnancy and Lactation» των C.Schaefer, P.Peters,

R.Miller.

Πίνακας 4.15-1: ΑΝΑΛΓΗΤΙΚΑ – ΑΝΤΙΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗ – ΑΝΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Παρακεταμόλη Συμβατό με το θηλασμό. Φάρμακο 1

ης επιλογής.

Ακετυλοσαλικυλικό Οξύ Συμβατό με το θηλασμό σε χαμηλές δοσολογίες (π.χ. περιστασιακή αντιμετώπιση του πόνου με 1,5gr/ημέρα, καρδιαγγειακή προστασία με 100-300mg/ημέρα). Δεν ενδείκνυται η συστηματική χρήση σε υψηλότερες δοσολογίες (π.χ. αυτές που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση ρευματικών παθήσεων), καθώς υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για εμφάνιση του Συνδρόμου Reye στο βρέφος. Η εξωτερική (π.χ. δερματική) χρήση για βραχύ χρονικό διάστημα δεν αποτελεί λόγο ανησυχίας.

Οπιοειδή Συμβατά με το θηλασμό όταν χρησιμοποιούνται για βραχύ χρονικό διάστημα. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί σε βρέφη με προϋπάρχουσα τάση για άπνοια, εξαιτίας της κατασταλτικής δράσης επί της αναπνοής.

Η κωδεΐνη (σε συνδυασμό με παρακεταμόλη ή ακετυλοσαλικυλικό οξύ), η φεντανύλη και η μορφίνη είναι τα οπιοειδή επιλογής κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Ωστόσο, και όταν αυτά τα οπιοειδή χορηγούνται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, θα πρέπει να παρακολουθείται το βρέφος για τυχόν εμφάνιση υπνηλίας.

Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη Μεταξύ των μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων, η ιβουπροφένη και η φλουρβιπροφένη είναι τα φάρμακα επιλογής στη διάρκεια του θηλασμού. Η περιστασιακή χρήση δικλοφενάκης είναι επιτρεπτή, σε όλες τις φαρμακοτεχνικές μορφές της.

Αναστολείς COX-2 Οι αναστολείς COX-2 θα πρέπει να αποφεύγονται εξαιτίας της περιορισμένης εμπειρίας που υπάρχει κατά τον θηλασμό. Εφάπαξ δόσεις δεν απαιτούν την παύση του θηλασμού.

Αναλγητικά για ημικρανίες Εάν η ιβουπροφένη ή η παρακεταμόλη (σε συνδυασμό με κωδεΐνη ή καφεΐνη) δεν παρουσιάζουν αποτελεσματική αναλγητική δράση στις ανώτερες επιτρεπτές δόσεις, τότε συνδυασμοί με διϋδροεργοταμίνη ή σουματριπτάνη ή άλλες τριπτάνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Αντιεμετικά όπως μεκλιζίνη και μετοκλοπραμίδη μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν.

Τοπικά αναισθητικά Για συνήθη χρήση (π.χ. μικρό χειρουργείο), η τοπική αναισθησία είναι συμβατή με το θηλασμό. Η λιδοκαΐνη αποτελεί το φάρμακο επιλογής. Συμβατοί είναι και οι συνδυασμοί με αδρεναλίνη. Η πριλοκαΐνη θα πρέπει να αποφεύγεται, αλλά εάν χρησιμοποιηθεί δεν είναι απαραίτητο να γίνει παύση του θηλασμού.

Page 132: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 132 -

Πίνακας 4.15-2: ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΑ – ΑΝΤΙΜΥΚΗΤΙΑΣΙΚΑ – ΑΝΤΙΪΚΑ ΦΑΡΜΑΚΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Τα περισσότερα θεωρούνται ασφαλή για τα βρέφη. Οι εν δυνάμει ανεπιθύμητες ενέργειες στα βρέφη περιορίζονται σε: αλλαγές της εντερικής χλωρίδας (διάρροια, εμετός, λοιμώξεις από Candida) αλλεργικές αντιδράσεις & κνησμό

Πενικιλλίνες Κεφαλοσπορίνες και άλλα β-λακταμικά αντιβιοτικά

Τα παράγωγα πενικιλλίνης (π.χ. αμοξυκιλίνη) και οι κεφαλοσπορίνες είναι τα αντιβιοτικά 1

ης επιλογής κατά τη

περίοδο θηλασμού. Μεταξύ των κεφαλοσπορινών, τα 2ης

γενιάς είναι προτιμητέα λόγω της διαθέσιμης εμπειρίας. Όταν υπάρχει ανάγκη, άλλα β-λακταμικά αντιβιοτικά και κλαβουλανικό οξύ μπορούν να χρησιμοποιηθούν.

Ερυθρομυκίνη και άλλα μακρολίδια Η ερυθρομυκίνη και η ροξιθρομυκίνη είναι αντιβιοτικά 1ης

επιλογής. Τα μακρολιδικά αντιβιοτικά αζιθρομυκίνη, κλαριθρομυκίνη, σπιραμυκίνη αποτελούν αντιβιοτικά 2

ης

επιλογής. Η εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών στο βρέφος είναι απίθανη όταν η ερυθρομυκίνη εφαρμόζεται τοπικά για τη θεραπεία της ακμής, αυξάνει όμως η πιθανότητα διάρροιας, όταν το φάρμακο εφαρμόζεται τοπικά στις θηλές.

Τετρακυκλίνες Θα πρέπει να δίδονται, μόνο όταν δεν αναμένεται θετικό αποτέλεσμα από τα αντιβιοτικά 1

ης επιλογής

(πενικιλλίνες, κεφαλοσπορίνες, ερυθρομυκίνη). Κοτριμοξαζόλη, Τριμεθοπρίμη Νιτροφουραντοΐνη

Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε λοιμώξεις του ουροποιητικού.

Κινολόνες Οι κινολόνες δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Κατά κανόνα γίνεται αντικατάσταση με αντιβιοτικό που εμφανίζει μικρότερο εν δυνάμει κίνδυνο. Όταν είναι αναγκαία η χρήση κινολόνης (π.χ. σε ψευδομονάδα) θα πρέπει να επιλέγεται η σιπροφλοξασίνη και να συνεχίζεται ο θηλασμός.

Κλινδαμυκίνη Βανκομυκίνη Λινκομυκίνη

Όταν είναι αναπόφευχτο η κλινδαμυκίνη, βανκομυκίνη, λινκομυκίνη θα πρέπει να χορηγούνται. Ωστόσο η κλινδαμυκίνη δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται συστηματικά στην οδοντική φροντίδα. Γενικά είναι προτιμότερο να αντικατασταθεί από άλλο αντιβιοτικό με καλύτερο προφίλ ασφαλείας. Η χορήγηση εφάπαξ δόσης δεν απαιτεί την παύση του θηλασμού.

Νιτροϊμιδαζόλες Στην τριχομονίαση, η μετρονιδαζόλη θα πρέπει να επιλέγεται έναντι των υπόλοιπων νιτροϊμιδαζολών. Εφάπαξ δόση 2gr είναι προτιμητέα έναντι καθημερινής κολπικής εφαρμογής, καθώς προσφέρει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και μικρότερη έκθεση για το βρέφος.

Τοπικά αντιμυκητιασικά Τα τοπικά αντιμυκητιασικά 1ης

επιλογής είναι η νυστατίνη και η κλοτριμαζόλη. Η χρήση της μικοναζόλης είναι αποδεκτή. Ο θηλασμός θα πρέπει να συνεχιστεί εάν η χρήση τους είναι παροδική ή εφαρμοσθούν σε μικρές επιφάνειες.

Αντιμυκητιασικά συστηματικής δράσης

Είναι προτιμητέα η φλουκοναζόλη έναντι της κετοκοναζόλης γιατί γενικά είναι καλύτερα ανεκτή. Η φλουκοναζόλη χρησιμοποιείται όχι σπάνια για τη θεραπεία της λοίμωξης του μαστού από Candida. Στην περίπτωση αυτή ο θηλασμός θα πρέπει να συνεχίζεται.

Αντιϊκά Ο θηλασμός θα πρέπει να συνεχιστεί εάν χορηγηθεί ακυκλοβίρη ή ναλακυκλοβίρη, τοπικά ή συστηματικά. Για τα υπόλοιπα φάρμακα της κατηγορίας απαιτείται εξατομικευμένη εκτίμηση για τη συνέχιση του θηλασμού.

Page 133: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 133 -

Πίνακας 4.15-3: ΑΝΤΙΑΛΛΕΡΓΙΚΑ – ΑΝΤΙΑΣΘΜΑΤΙΚΑ – ΑΝΤΙΒΗΧΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Αντισταμινικά (Η1-Αποκλειστές) Τα φάρμακα επιλογής στο θηλασμό είναι η λοραταδίνη, η

σετιριζίνη, η διμενθιδίνα και η τριπρολιδίνη. Συμπτώματα όπως ανησυχία ή ήπια καταστολή είναι πιθανό να εμφανιστούν σε θεραπεία μακράς διάρκειας. Ωστόσο αυτό δεν αποτελεί λόγο για μη χορήγηση του φαρμάκου στη μητέρα ή για απογαλακτισμό του βρέφους. Εάν εμφανισθούν τα συμπτώματα θα πρέπει να γίνει επιλογή άλλου φαρμάκου. Η θεραπεία απευαισθητοποίησης είναι αποδεκτή κατά τη διάρκεια του θηλασμού

β2-Συμπαθομιμητικά για το Άσθμα Σαλβουταμόλη και τερβουταλίνη είναι τα φάρμακα επιλογής μεταξύ των εισπνεόμενων β2-συμπαθομιμητικών ταχείας δράσης. Εάν απαιτηθεί η χορήγηση β2-συμπαθομιμητικού μακράς δράσης, μπορεί να χρησιμοποιηθεί η φορμοτερόλη ή η σαλμετερόλη. Η από του στόματος θεραπεία με β2-συμπαθομιμητικά δεν αποτελεί τμήμα της συνήθους θεραπείας του άσθματος και δεν πρέπει να εφαρμόζεται κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Ωστόσο, ούτε οι μεμονωμένες δόσεις των φαρμάκων αυτών, ούτε η χορήγηση των εισπνεόμενων απαιτεί οποιαδήποτε αλλαγή στο θηλασμό.

Αντιχολινεργικά για το άσθμα Το ιπρατρόπιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία του άσθματος κατά τη διάρκεια του θηλασμόυ και προτιμάται αντί του οξυτροπίου.

Θεοφυλλίνη Η θεοφυλλίνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τη γαλουχία. Η διπροφυλλίνη θα πρέπει να αποφεύγεται.

Χρωμογλυκικό οξύ & Νεδοκρομίλη Το χρωμογλυκικό οξύ μπορεί να χρησιμοποιηθεί και προτιμάται αντί της νεδοκρομίλης.

Κορτικοστεροειδή Η πρεδνιζολόνη, πρεδνιζόνη και μεθυλπρεδνιζολόνη είναι τα κορτικοειδή επιλογής για συστηματική θεραπεία κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Ακόμη και υψηλές δόσεις χορηγούμενες εφάπαξ ή για λίγες συνεχόμενες ημέρες (π.χ. για κρίση άσθματος) δεν απαιτούν οποιοδήποτε περιορισμό στο θηλασμό. Όταν τέτοιες υψηλές δόσεις δοθούν επαναλαμβανόμενα, θα πρέπει να υπάρξει μια αναμονή 3-4 ωρών για το θηλασμό του βρέφους εφόσον αυτό είναι εφικτό. Η χρήση εισπνεόμενων κορτικοειδών για το άσθμα δεν αποτελεί λόγο ανησυχίας.

Ανταγωνιστές υποδοχέων λευκοτριενίων

Όταν τα συνήθη μέσα για τη θεραπεία του άσθματος δεν αποδώσουν, μπορεί να χρησιμοποιηθεί η μοντελουκάστη. Θα πρέπει στην περίπτωση αυτή να υπάρξει στενή παρακολούθηση του θηλάζοντος βρέφους.

Ακετυλοκυστεΐνη και άλλα βλεννολυτικά

Η ακετυλοκυστεΐνη, η αμβροξόλη και η βρομεξίνη είναι τα βλεννολυτικά επιλογής κατά την περίοδο θηλασμού όταν τα μη φαρμακευτικά μέσα (π.χ. άφθονα υγρά) δεν έχουν αποτέλεσμα. Η καρβοκυστεΐνη θα πρέπει να αποφεύγεται.

Αντιβηχικά Φάρμακα καταστολής του βήχα θα πρέπει να χρησιμοποι-ούνται μόνον στην περίπτωση του μη παραγωγικού και έντονου βήχα και εφόσον τα μη φαρμακευτικά μέσα δεν έχουν φέρει θετικό αποτέλεσμα. Εφάπαξ δόσεις δεξτρο-μεθορφάνης ή κωδεΐνης επιτρέπονται κατά τη περίοδο του θηλασμού. Επαναλαμβανόμενες δόσεις απαιτούν παρακολούθηση του βρέφους για τυχόν εμφάνιση υπνηλίας. Η πεντοξυβερίνη δεν θα πρέπει να χορηγείται.

Page 134: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 134 -

Πίνακας 4.15-4: ΦΑΡΜΑΚΑ του ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΚΟΥ ΦΑΡΜΑΚΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Αντιόξινα Τα αντιόξινα επιλογής είναι οι νεότεροι συνδυασμοί

αργιλίου, όπως μαγαλδράτη και σουκραλφάτη, καθώς και τα αντιόξινα ελεύθερα αργιλίου. Οι παλαιότεροι συνδυασμοί αργιλίου ή μαγνησίου είναι αποδεκτοί. Όταν χορηγούνται μεγάλες δόσεις για μεγάλα χρονικά διαστήματα ή σε ασθενείς με νεφρική ανεπάρκεια, συνιστάται η συστηματική παρακολούθηση των συγκεντρώσεων αργιλίου ή μαγνησίου στο πλάσμα.

Η2-Αποκλειστές Οι Η2-αποκλειστές μπορούν να δοθούν κατά την περίοδο του θηλασμού. Θα πρέπει να προτιμηθούν όσα επιτυγχάνουν χαμηλές συγκεντρώσεις στο μητρικό γάλα, όπως η φαμοτιδίνη ή η νιζατιδίνη. Μεταξύ των αναστολέων της αντλίας προτιμώνται η ομεπραζόλη και η παντοπραζόλη. Εφάπαξ δόσεις άλλων φαρμάκων δεν απαιτούν οποιαδήποτε αλλαγή στο θηλασμό.

Προάγοντα την κινητικότητα του εντέρου

Η δομπεριδόνη και μετοκλοπραμίδη μπορούν να χρησιμοποιηθούν εάν υπάρχει ένδειξη.

Χολινεργικά Η χρήση χολινεργικών φαρμάκων (νεοστιγμίνη, πυριδοστιγμίνη, κ.α.) για βραχύ χρονικό διάστημα σε ατονία του εντέρου ή σε θεραπεία της μυασθένειας είναι επιτρεπτή κατά την περίοδο του θηλασμού.

Σπασμολυτικά (αντιχολινεργικά) Η χορήγηση βουτυλοσκοπολαμίνης είναι επιτρεπτή. Σε περίπτωση ακράτειας της ουροδόχου κύστης, η οξυβουτινίνη μπορεί εξίσου να χρησιμοποιηθεί. Οι μεμονωμένες δόσεις άλλων φαρμάκων δεν απαιτούν οποιαδήποτε αλλαγή στο θηλασμό.

Υπακτικά Εάν οι αλλαγές στη διατροφή δεν αποδώσουν, τότε μπορεί να χρησιμοποιηθεί σέννα, δισακοδύλη, διογκωτικοί παράγοντες, οσμωτικοί παράγοντες, αλατούχα καθαρτικά. Ενίσχυση της εντερικής χλωρίδας με καλλιέργειες βακτηρίων είναι επιτρεπτή. Μεμονωμένες δόσεις άλλων υπακτικών δεν αποτελούν λόγο για οποιαδήποτε αλλαγή στο θηλασμό, ωστόσο η περαιτέρω χρήση τους πρέπει να διακοπεί.

Φάρμακα για φλεγμονώδεις καταστάσεις του εντέρου.

Για χρόνιες φλεγμονές του εντέρου, η μεσαλαζίνη είναι το φάρμακο επιλογής. Η οσαλαζίνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί υπό την κατάλληλη ένδειξη. Η σουλφασαλαζίνη μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί εάν κριθεί απαραίτητη η σουλφοναμιδική δράση της. Κορτικοειδή μπορούν να χορηγηθούν τόσο από το ορθό, όσο και συστηματικά. Η μεθοτρεξάτη δεν θα πρέπει να χορηγείται.

Αντιδιαρροϊκά Εάν οι αλλαγές στην διατροφή δεν αποδώσουν, η λοπεραμίδη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για βραχύ χρονικό διάστημα.

Διμεθικόνη, Σιμεθικόνη Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για φουσκώματα. Χηνοδεοξυχολικό οξύ Ουρσοδεοξυχολικό οξύ

Δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά την περίοδο του θηλασμού. Εξαίρεση αποτελεί η θεραπεία της πρωτοπαθούς χολικής κίρρωσης με ουρσοδεοξυχολικό οξύ. Σε αυτή την περίπτωση δεν απαιτείται οποιοσδήποτε περιορισμός του θηλασμού.

Κατασταλτικά της όρεξης Τα κατασταλτικά της όρεξης αντενδεικνύονται κατά την περίοδο του θηλασμού.

Αντιεμετικά Το αντιεμετικό επιλογής κατά την περίοδο του θηλασμού είναι η μεκλιζίνη.

Page 135: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 135 -

Πίνακας 4.15-5: ΦΑΡΜΑΚΑ του ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟΥ ΦΑΡΜΑΚΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Αποκλειστές β-υποδοχέων Προτιμώνται η μετοπρολόλη, η προπρανολόλη (για

ταχυαρρυθμίες), η οξπρενολόλη, η τιμολόλη (οφθαλμικές σταγόνες) και λαβεταλόλη. Εάν άλλος β-αποκλειστής λαμβάνονταν ήδη, δεν υπάρχει λόγος οποιασδήποτε αλλαγής στο θηλασμό, ωστόσο θα πρέπει να αλλαχθεί το φάρμακο και να επιλεχθεί ένα από τα προαναφερόμενα.

Υδραλαζίνη & Διΰδραλαζίνη Είναι μεταξύ των αντιυπερτασικών φαρμάκων επιλογής. α-Μεθυλντόπα Είναι μεταξύ των αντιυπερτασικών φαρμάκων επιλογής. Ανταγωνιστές ασβεστίου Διλτιαζέμη, νιφεδιπίνη, βεραπαμίλη είναι οι προτιμητέοι

ανταγωνιστές ασβεστίου κατά την περίοδο του θηλασμού. Από τα έως τώρα αποτελέσματα με νιρκαδιπίνη και νιμοδιπίνη δεν προέκυψαν κάποιοι κίνδυνοι.

Αναστολείς Μετατρεπτικού Ενζύμου Αγγειοτενσίνης (Α.Μ.Ε.Α.)

Η καπτοπρίλη, η εναλαπρίλη και η βεναζεπρίλη μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά τη περίοδο του θηλασμού, όταν τα αντιυπερτασικά πρώτης επιλογής δεν είναι αποτελεσματικά ή δεν ενδείκνυνται. Θα πρέπει να γίνει παρακολούθηση του βρέφους για τυχόν εμφάνιση οιδήματος και αύξηση βάρους, που πιθανά να υποδεικνύουν διαταραχή της νεφρικής λειτουργίας.

Ανταγωνιστές Υποδοχέων Αγγειοτενσίνης ΙΙ

Θα πρέπει να αποφεύγονται κατά την περίοδο του θηλασμού. Η τυχαία μεμονωμένη χορήγηση δεν προκαλεί ανησυχία. Ωστόσο το φάρμακο θα πρέπει να αλλαχθεί για άλλο αντιυπερτασικό φάρμακο που έχει μελετηθεί καλύτερα στον θηλασμό.

Κλονιδίνη, πραζοσίνη, ρεζερπίνη Τα αντιυπερτασικά αυτά φάρμακα δεν θα πρέπει να χορηγούνται κατά την περίοδο του θηλασμού. Εάν η θεραπεία με ένα από αυτά τα φάρμακα έχει ήδη ξεκινήσει, τότε θα πρέπει να αντικατασταθεί με άλλο αντιυπερτασικό φάρμακο, το οποίο έχει μελετηθεί καλύτερα στο θηλασμό.

Αντιϋποτασικά Η διϋδροεργοταμίνη θεωρείται ασφαλής κατά την περίοδο του θηλασμού. Ωστόσο, μη φαρμακευτικά μέσα (άθληση, κρύο ντους, μέτρια κατανάλωση καφέ) είναι προτιμότερη για τη θεραπεία της υπότασης. Η ετιλεφρίνη και η νορφενεφρινη θα πρέπει να αποφεύγονται.

Διγοξίνη Η χορήγηση διγοξίνης δεν αποτελεί λόγο ανησυχίας. Αντιαρρυθμικά Από τα τάξης ΙΑ, προτιμάται η κινιδίνη.

Από τα τάξης ΙΒ, η λιδοκαΐνη, η μεξιλετίνη, η τοκαϊνίδη και σε ορισμένες περιπτώσεις η φαινυτοϊνη είναι αποδεκτά.

Από τα τάξης ΙC, προτιμάται η φλεκαϊνίδη. Από τα τάξης ΙΙ, προτιμάται η προπρανολόλη και

μετοπρολόλη. Από τα τάξης ΙΙΙ, προτιμάται η σοταλόλη. Από τα τάξης IV, προτιμάται η διλτιαζέμη και η

βεραπαμίλη, καθώς και η αδενοσίνη.

Διουρητικά Γενικά δε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται διουρητικά για τη θεραπεία της υπέρτασης, κατά την περίοδο του θηλασμού. Ωστόσο εάν η χρήση ενός διουρητικού είναι αναγκαία, προτιμάται η χορήγηση υδροχλωροθειαζίδης.

Φάρμακα του κυκλοφορικού Η χρήση πεντοξυφιλλίνης, ναφτιδροφουρύλης ή Ginkgo biloba είναι αποδεκτή.

Page 136: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 136 -

Πίνακας 4.15-6: ΑΝΤΙΘΡΟΜΒΩΤΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Ηπαρίνη Ο θηλασμός θα πρέπει να συνεχιστεί κατά τη διάρκεια της

θεραπείας με ηπαρίνη (ανεξάρτητα από το μοριακό της βάρος).

Κουμαρινικά παράγωγα Κατά τη διάρκεια της θεραπείας με κουμαρινικά παράγωγα, όπως βαρφαρίνη και ασενοκουμαρόλη, ο θηλασμός θα πρέπει να συνεχιστεί. Προκειμένου να αποφευχθεί οποιαδήποτε επιπλοκή θα πρέπει να γίνεται τακτικός έλεγχος του INR στο βρέφος ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

Ακετυλοσαλικυλικό οξύ Χαμηλές δόσεις (100-300mg) χορηγούμενες ως αντιπηκτική αγωγή, για την προστασία έναντι θρομβώσεων, μπορούν να χορηγηθούν χωρίς οποιαδήποτε αλλαγή στο θηλασμό.

Ινωδολυτικά Ο θηλασμός θα πρέπει να συνεχιστεί με την χορήγηση στρεπτοκινάσης ή άλλων ινωδολυτικών φαρμάκων.

Πίνακας 4.15-7: ΑΝΤΙΛΙΠΙΔΑΙΜΙΚΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Τα αντιλιπιδαιμικά φάρμακα δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά τη περίοδο του θηλασμού, καθώς η ασφάλεια τους για το βρέφος δεν έχει εκτιμηθεί και δεν φαίνεται να υπάρχει κανένα μειονέκτημα για τη μητέρα εάν διακόψει τη λήψη τους κατά το θηλασμό. Εάν απαιτείται η χρήση αντιλιπιδαιμικού φαρμάκου, τότε προτιμάται η πραβαστατίνη, η χολεστιπόλη ή η χολεστυραμίνη.

Πίνακας 4.15-8: ΦΑΡΜΑΚΑ για ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΘΥΡΕΟΕΙΔΗ ΑΔΕΝΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Τα υποκατάστατα των ορμονών για το θυρεοειδή και τον παραθυρεοειδή αδένα και τα αντιθυρεοειδικά φάρμακα είναι συμβατά με το θηλασμό.

Πίνακας 4.15-9: ΦΑΡΜΑΚΑ για το ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Η ινσουλίνη και η μετφορμίνη είναι συμβατά με το θηλασμό. Η γλιβενκλαμίδη μπορεί και αυτή να χορηγείται. Όσον αφορά τα υπόλοιπα αντιδιαβητικά φάρμακα θα πρέπει να αποφεύγεται η χορήγησή τους. Το βρέφος θα πρέπει να παρακολουθείται για συμπτώματα υπογλυκαιμίας.

Πίνακας 4.15-10: ΑΝΤΙΣΥΛΛΗΠΤΙΚΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Τα σκευάσματα καθαρής καθαρής προγεστερόνης είναι τα αντισυλληπτικά επιλογής κατά την περίοδο θηλασμού. Εάν η καθαρή προγεστερόνη δεν είναι καλά ανεκτή από τον οργανισμό της μητέρας, τότε μπορεί να χορηγηθεί σε χαμηλές δόσεις φάρμακο με συνδυασμό αιθινυλοιστραδιόλης και καθαρής προγεστερόνης. Εφόσον είναι αναγκαία η χρήση των αντισυλληπτικών, η χορήγηση τους μπορεί να ξεκινήσει 6 με 8 εβδομάδες μετά τον τοκετό.

Πίνακας 4.15-11: ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Παρασκευάσματα για το τριχωτό της κεφαλής, κοσμητολογικά προϊόντα και αντιηλιακά μπορούν να χρησιμοποιηθούν χωρίς λόγο ανησυχίας κατά τη περίοδο του θηλασμού.

Πίνακας 4.15-12: ΟΦΘΑΛΜΙΚΕΣ, ΩΤΙΚΕΣ, ΡΙΝΙΚΕΣ ΣΤΑΓΟΝΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Τα φάρμακα αυτά, γενικά, είναι συμβατά με το θηλασμό. Θα πρέπει να αποφεύγονται οι οφθαλμικές και ωτικές σταγόνες που περιέχουν χλωραμφαινικόλη, κινολόνη και στρεπτομυκίνη. Οι οφθαλμικές σταγόνες ατροπίνης όταν χορηγούνται μακροχρόνια, είναι πιθανό να προκαλέσουν μείωση της παραγωγής γάλακτος.

Page 137: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 137 -

Πίνακας 4.15-13: ΦΑΡΜΑΚΑ για ΚΟΛΠΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Τα εφαρμοζόμενα στον κόλπο φάρμακα είναι συμβατά με το θηλασμό με εξαίρεση όσα περιέχουν ιώδιο.

Πίνακας 4.15-14: ΦΑΡΜΑΚΑ για ΟΥΡΙΚΗ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Η προβενεσίδη είναι το φάρμακο επιλογής για τη θεραπεία της ουρικής αρθρίτιδας. Η αλλοπουρινόλη θα πρέπει να αποφευχθεί εάν αυτό είναι εφικτό. Η ιβουπροφένη είναι το φάρμακο επιλογής σε περιόδους έξαρσης. Η κολχικίνη και η φαινυλβουταζόνη δεν θα πρέπει να λαμβάνονται.

Πίνακας 4.15-15: ΑΝΤΙΕΠΙΛΗΠΤΙΚΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Κλασσικά αντιεπιληπτικά Η μονοθεραπεία με φαινυτοΐνη, βαλπροϊκό ή

καρβαμαζεπίνη είναι συμβατή με το θηλασμό. Ωστόσο εάν στη μητέρα χορηγηθεί καρβαμαζεπίνη θα πρέπει να παρακολουθείται το βρέφος για συμπτώματα όπως αδύναμο θηλασμό, εμετό και νωθρότητα. Εάν αυτά τα συμπτώματα εμφανισθούν θα πρέπει να μετρηθεί η συγκέντρωση της καρβαμαζεπίνης στο πλάσμα του. Η αντιεπιληπτική θεραπεία με βαρβιτουρικά, αιθοσουξιμίδη και κλοναζεπάμη θα πρέπει να αποφεύγονται κατά τη διάρκεια του θηλασμού, καθώς είναι πιθανό να δημιουργήσουν προβλήματα. Εάν η θεραπεία με τα παραπάνω φάρμακα είναι αναπόφευκτη θα πρέπει να εξατομικεύεται η απόφαση για τη συνέχιση ή όχι του θηλασμού και να παρακολουθείται στενά το βρέφος, για την εμφάνιση τυχόν ανεπιθύμητων ενεργειών. Συνδυασμένες θεραπείες με βαρβιτουρικά, κλοναζεπάμη και αιθοσουξιμίδη δεν είναι συμβατές με το θηλασμό.

Νεώτερα αντιεπιληπτικά Ως μονοθεραπείες, τα νεώτερα αντιεπιληπτικά (γκαμπαπεντίνη, λαμοτριγίνη, οξκαρβαζεπίνη, τοπιραμάτη) είναι συμβατές με το θηλασμό. Ωστόσο είναι απαραίτητη η στενή παρακολούθηση του βρέφους καθώς η εμπειρία με τα παραπάνω φάρμακα είναι μικρή.

Πίνακας 4.15-16: ΕΜΒΟΛΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Συνιστάται η χορήγηση εμβολίων με νεκρά στελέχη (έναντι εμβολίων με ζωντανά στελέχη). Συνιστάται η χορήγηση εμβολίων από το στόμα με ζωντανά στελέχη μόνον όταν δεν υπάρχει

εναλλακτική λύση. Ηπατίτιδας Α Συμβατό με το θηλασμό. Ηπατίτιδας Β Συμβατό με το θηλασμό. Γρίπης (ενέσιμο) Συμβατό με το θηλασμό. Πολυομυελίτιδας Συμβατό με το θηλασμό. Λύσσας Συμβατό με το θηλασμό. Ερυθράς Συμβατό με το θηλασμό. Ευλογιάς Συμβατό με το θηλασμό. Ανεμοβλογιάς Συμβατό με το θηλασμό. Τύφου Συμβατό με το θηλασμό. Διφθερίτιδας, κοκίτη, τετάνου Συμβατό με το θηλασμό. Ανοσοσφαιρίνες Συμβατές με το θηλασμό.

Page 138: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 138 -

Πίνακας 4.15-17: ΨΥΧΟΤΡΟΠΑ ΦΑΡΜΑΚΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Για όλα τα ψυχοτρόπα φάρμακα ισχύουν τα εξής: Γενικά πρέπει να επιδιώκεται η μονοθεραπεία. Ανεξάρτητα από το φάρμακο που θα επιλεγεί θα πρέπει να υπάρξει στενή παρακολούθηση του

βρέφους για τυχόν εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών. Γενικά η εμπειρία σχετικά με τη χορήγηση αντιψυχωσικών φαρμάκων σε μητέρα που θηλάζει

και των συνεπειών που αυτό έχει για το βρέφος είναι μικρή. Τρικυκλικά & τετρακυκλικά αντικαταθλιπτικά

Όταν απαιτείται άμεση θεραπεία για την κατάθλιψη, η αμιτριπτυλίνη, η κλομιπραμίνη, η νορτριπτυλίνη, η ημιπραμίνη, η δεσιπραμίνη ή η δοσουλεπίνη είναι τα φάρμακα επιλογής κατά την περίοδο του θηλασμού. Η δοξεπίνη θα πρέπει να αποφεύγεται.

Εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης

Μεταξύ των φαρμάκων της κατηγορίας αυτής, τα φάρμακα επιλογής είναι η σετραλίνη, η παροξετίνη, η σιταλοπράμη και η φλουβοξαμίνη. Στην περίπτωση της σιταλοπράμης και της φλουοξετίνης θα πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή για τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες στο βρέφος.

Άλλα Αντικαταθλιπτικά Το υπερικό και η μιρταζαπίνη είναι αποδεκτά κατά τη περίοδο του θηλασμού. Η μοκλοβεμίδη, η βενλαφαξίνη και η βουπροπιόνη είναι επίσης καλά ανεκτά.

Νευροληπτικά Εάν απαιτηθεί η χορήγηση νευροληπτικού ή φαινοθειαζίνης, τότε το φάρμακο επιλογής είναι είτε η λεβομεπρομαζίνη, είτε η περφαιναζίνη ή η τριφθοροπρομαζίνη

Βουτυροφαινόνες Εάν απαιτηθεί, η αλοπεριδόλη μπορεί να χορηγηθεί κατά την περίοδο θηλασμού.

Ατυπικά νευροληπτικά Κλοζαπίνη, ολανζαπίνη, κουετιαπίνη και ρισπεριδόνη είναι αποδεκτά κατά το θηλασμό. Τα υπόλοιπα άτυπα νευροληπτικά θα πρέπει να αποφεύγονται.

Αντιμανιακά φάρμακα Ο θηλασμός επιτρέπεται όταν το βρέφος τελεί υπό στενή παρακολούθηση για ανεπιθύμητες ενέργειες (τρέμουλο, μη ηθελημένες κινήσεις, κυάνωση, αφυδάτωση) και η χορηγούμενη δόση διατηρείται όσο το δυνατό χαμηλότερα.

Βενζοδιαζεπίνες Για διαταραχές του ύπνου, το φάρμακο επιλογής είναι το αντισταμινικό διφαινυδραμίνη. Εάν απαιτηθεί η χορήγηση βενζοδιαζεπίνης για το λόγο αυτό, θα πρέπει να επιλεχθεί είτε η λορμεταζεπάμη, είτε η τεμαζεπάμη. Η οξαζεπάμη και η διαζεπάμη είναι αποδεκτά, αλλά θα πρέπει να χορηγούνται σε χαμηλές δοσολογίες και για βραχύ χρονικό διάστημα.

Άλλα αγχολυτικά Η υδροξυζίνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί εάν πράγματι απαιτείται. Η χορήγηση άλλων φαρμάκων θα πρέπει να αποφευχθεί.

Άλλα υπνωτικά Η χρήση της βαλεριάνας είναι επιτρεπτή. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να προτιμώνται τα σκευάσματα που δεν περιέχουν αλκοόλη.

Ψυχοαναληπτικά Η επαναλαμβανόμενη χρήση ψυχοαναληπτικών θα πρέπει να αποφεύγεται.

Αντιπαρκινσονικά Η εμπειρία από τη χορήγηση αντιπαρκινσονικών φαρμάκων σε μητέρες που θηλάζουν είναι μικρή. Η βιπεριδένη είναι πιθανά ανεκτή.

Page 139: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 139 -

4.16 Φαρμακευτικά φυτά

Η συγκεχυμένη και ελάχιστα τεκμηριωμένη πληροφόρηση που υπάρχει σχετικά με τη χρήση των

φυτών στη περίοδο του θηλασμού έχει ως αποτέλεσμα να είναι πολύ δύσκολο να απαντηθούν

σχετικές με το ζήτημα αυτό ερωτήσεις.

Η χρήση των φυτών, είτε με θεραπευτικό σκοπό είτε ως απλά ροφήματα, έχει αυξηθεί σημαντικά τα

τελευταία χρόνια.

Τα περισσότερα φυτά περιέχουν φαρμακολογικά δραστικές ουσίες. Ταυτόχρονα υπάρχει η

επιπρόσθετη δυσκολία:

Της ελλιπούς τυποποίησης τους

(όσο αφορά τη σύσταση, τη προετοιμασία και τη δοσολογία).

Της ποικιλίας των χρησιμοποιούμενων ονομάτων.

Της απουσίας καλών πηγών πληροφόρησης.

Της όχι σπάνιας ανεύρεσης τοξικών ουσιών.

Σε κάθε περίπτωση ο φαρμακοποιός οφείλει να αντιμετωπίζει τα φυτά με φαρμακολογικά δραστικές

ουσίες ως αυτό που είναι, δηλαδή ως φάρμακα. Επομένως η αναζήτηση πληροφοριών και η εξαγωγή

κλινικών συμπερασμάτων για τη χρήση των φυτών με φαρμακολογικά δραστικές ουσίες από τη

θηλάζουσα μητέρα θα πρέπει να γίνεται όπως ακριβώς συμβαίνει με όλα τα υπόλοιπα φάρμακα.

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει εξειδικευμένες πηγές πληροφόρησης, πέραν όσων έχουν

προαναφερθεί στα προηγούμενα κεφάλαια, τις οποίες ο φαρμακοποιός μπορεί να χρησιμοποιήσει

προκειμένου να αντλήσει χρήσιμες πληροφορίες για τα φαρμακευτικά φυτά και τα συμπληρώματα

διατροφής.

Πίνακας 4.16-1: Εξειδικευμένες πηγές πληροφόρησης για φαρμακευτικά φυτά και συμπληρώματα διατροφής Πηγή Διεύθυνση National Center for Complementary and Alternative Medicine

http://nccam.nih.gov/

HerbMed http://herbmed.org/ Agricultural Research Service http://www.ars-grin.gov/duke/ National Council Against Health Fraud http://ncahf.org/ ConsumerLab http://www.consumerlab.com/ National Resources Conservation Service http://plants.usda.gov/java/ Natural Medicines Comprehensive Database http://naturaldatabase.therapeuticresearch.com

Τέλος παρατίθενται δύο πίνακες, που περιλαμβάνουν αντενδεικνυόμενα προς χρήση κατά τη

διάρκεια του θηλασμού φαρμακευτικά φυτά. Οι δύο αυτοί πίνακες συμπίπτουν στο μεγαλύτερο

μέρος τους. Τα φάρμακα με έντονη γραφή συναντώνται και στους δύο πίνακες.

Page 140: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 140 -

Ο πρώτος πίνακας έχει ληφθεί από τον εξειδικευμένο οδηγό «Medication and Mothers’ Milk 2012»

του T.Hale και αποτελεί προσαρμογή της αντίστοιχης μονογραφίας της γερμανικής επιτροπής Ε.

Πίνακας 4.16-2: Φαρμακευτικά φυτά των οποίων η χρήση θα πρέπει να αποφεύγονται από τις θηλάζουσες μητέρες Κοινή ονομασία Επιστημονική ονομασία Aloe Licorice Blue Cohosh Male fern Buckthorn Bark and Berry Margosa Oil Cascara Sagrada bark Mate tea Coltsfoot leaf Mistletoe Comfrey Pennyroyal oil Extract of Senna leaf, peppermint and caraway oil

Petasites root

Germander Podophyllum Ginseng Purging buckthorn Goldenseal Rhubarb root Gordolobo yerba tea Sage Indian snakeroot Senna leaf Jin Bu Huan Skullcap Kava Kava Uva Ursi

Ο δεύτερος πίνακας έχει ληφθεί από τον εξειδικευμένο οδηγό «Core Curriculum for Lactation

Consultant Practice» που έχει εκδοθεί από τον Διεθνή Σύνδεσμο Συμβούλων Θηλασμού και

χρησιμοποιείται για την εκπαίδευση των υποψήφιων συμβούλων θηλασμού IBCLC.

Πίνακας 4.16-3: Φαρμακευτικά φυτά των οποίων η χρήση θα πρέπει να αποφεύγονται από τις θηλάζουσες μητέρες και συνιστώμενες εναλλακτικές λύσεις Φυτό Συνήθης χρήση Πιθανή εναλλακτική λύση - (Πιθανά) Γαλακταγωγά Blessed Thistle*, Chaste Tree Fruit*,

Fennel*, Fenugreek*, Garlic, Coat’s Rue, Milk Thistle*

- (Λιγότερο πιθανά) Γαλακταγωγά

Alfalfa*, Anise*, Borage*, Caraway, Coriander*, Dandelion*, Dill, Hops, Marshmallow Root*, Oat Straw, Red Clover, Red Raspberry*, Stinging Nettle*, Vervain

Comfrey Αναλγητική Bugleweed** Feverfew, Gordolobo yerba tea, Mistletoe

Αντιφλεγμονώδη / για Πονοκέφαλο (Ημικρανίες)

Evening Primrose Oil*

Coltsfoot leaf, Margosa Oil Αντιλοιμώδη / Βήχα, Κρυολόγημα και Αλλεργίες

Echinacea, Elder Flower

Ephedra Αντιασθματική - Aloe, Buckthorn, Cascara Sagrada, Licorice, Sage peppermint and caraway oil, Rhubarb root

Γαστρεντερικές Διαταραχές Chamomile, Flaxseed, Psyllium Seed (Blonde), Senna*

- Για Ναυτία και Εμετό Ginger Hawthorn Αντιλιπιδαιμική Soy Lecithin Bearberry, Germander, Petasites root, Uva Ursi

Διουρητική / Λοιμώξεις του ουροποιητικού

Cranberry*, Goldenrod

- Αντιμυκητιασική Grapefruit Seed* Blue Cohosh, Pennyroyal oil Ορμονικές Διαταραχές - Indian Snakeroot, Jin Bu Huan, Kava Kava, Skullcap

Αγχολυτική Passionflower*, St. John’s Wort*, Valerian*

Angelica Root, Dong Quai, Ginseng Root, Mate Tea

Διεγερτική Ginkgo Biloba*, Siberian Ginseng

- Υπναγωγό Melatonin - Αντιοξειδωτική Grape Seed* Bilberry για Οφθαλμικές Παθήσεις -

* Παρακολούθηση για τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες

** Πιθανή μείωση των επιπέδων προλακτίνης

Page 141: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 141 -

4.17 Βιταμίνες, Μέταλλα και Ιχνοστοιχεία

4.17.1 Βιταμίνες και μέταλλα για το τελειόμηνο θηλάζον βρέφος

Ο ισχύων γενικός κανόνας είναι πως το υγιές τελειόμηνο βρέφος (δηλαδή αυτό που έχει

δημιουργήσει τις απαραίτητες αποθήκες βιταμινών και μετάλλων), το οποίο θηλάζει αποκλειστικά

και του οποίου η μητέρα έχει ισορροπημένη και πλούσια σε θρεπτικά συστατικά διατροφή δεν

απαιτείται να λάβει συμπληρώματα βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων.

Ωστόσο υπάρχουν συγκεκριμένες καταστάσεις της μητέρας ή του βρέφους που κάνουν αναγκαία την

χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμινών και μετάλλων στο θηλάζον βρέφος.

Βιταμίνη Κ

Είναι απαραίτητη για την πήξη του αίματος.

Η παραγωγή βιταμίνης Κ στο έντερο του νεογνού δεν είναι αποτελεσματική από την στιγμή

της γένεσης αλλά καθυστερεί μερικές ημέρες μέχρι να φτάσει τα μέγιστα επίπεδα.

Οι αποθήκες βιταμίνης Κ του νεογνού είναι ανεπαρκείς.

Η ανεπαρκής παραγωγή και η ανεπαρκείς ποσότητες βιταμίνης Κ στα νεογνά έχουν ως

αποτέλεσμα 1 στα 200 με 400 νεογνά να εμφανίζουν πρώιμο αιμορραγικό σύνδρομο ενώ 1

στα 2000 με 4000 βρέφη να εμφανίζουν όψιμο αιμορραγικό σύνδρομο.

Δεδομένου της σοβαρότητας της καταστάσεως συνιστάται σε όλα τα νεογνά (θηλάζοντα ή

μη) κατά την πρώτη ημέρα της ζωής τους η εφάπαξ ενδομυϊκή χορήγηση 0,5mg - 1mg

βιταμίνης Κ1.

Συνιστάται καθυστέρηση της χορήγησης έως μετά την πρώτη σίτιση στο στήθος αλλά όχι

αργότερα από τις 6 ώρες ζωής.

Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται μία εφάπαξ δόση βιταμίνης Κ από το στόμα, γιατί έχει

ασταθή απορρόφηση και δεν παρέχει επαρκείς συγκεντρώσεις ή αποθήκες για το θηλάζον

βρέφος

Βιταμίνη D

Είναι πρόδρομο μόριο της ενεργού ορμόνης που σχηματίζεται όταν το δέρμα εκτίθεται στην

υπεριώδη ακτινοβολία Β.

Απαραίτητη για την σωστή οστική ανάπτυξη. Ενισχύει την εντερική απορρόφηση ασβεστίου

και φωσφόρου.

Βρέφος το οποίο δεν εκτίθεται επαρκώς στην ηλιακή ακτινοβολία (ως επαρκής θεωρείται η

έκθεση στον ήλιο διάρκειας τουλάχιστον μισής ώρας την εβδομάδα φορώντας μόνον την

πάνα ή τουλάχιστον 2 ωρών την εβδομάδα έχοντας ακάλυπτο μόνο το κεφάλι και χωρίς να

έχει εφαρμοστεί αντιηλιακό φίλτρο) ενδέχεται να εμφανίζει ανεπάρκεια βιταμίνης D.

H ανεπάρκεια βιταμίνης D συνδέεται με αυξημένα ποσοστά ραχίτιδας.

Συνιστάται στο θηλάζον βρέφος που δεν εκτίθεται επαρκώς στην ηλιακή ακτινοβολία (για

λόγους γεωγραφικούς ή εποχιακούς) ή που δεν μπορεί να ωφεληθεί από αυτή (π.χ. σε

βρέφος που εφαρμόζεται αντιηλιακό φίλτρο ή που έχει πολύ σκούρο χρώμα δέρματος) η

ημερήσια χορήγηση 400 IU βιταμίνης D από τις πρώτες ημέρες της ζωής του έως ότου

απογαλακτιστεί και καταναλώνει τουλάχιστον 1lt γάλα (ενισχυμένο με βιταμίνη D)

ημερησίως.

Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής συνιστά την χορήγηση βιταμίνης D σε όλα τα

θηλάζοντα βρέφη.

Page 142: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 142 -

Βιταμίνη Β12

Συνένζυμο που συμμετέχει στην αντίδραση μετατροπής της ομοκυστεΐνης σε μεθειονίνη και

στο μεταβολισμό των λιπαρών οξέων και των αμινοξέων.

Απαραίτητο για την σωστή λειτουργία του νευρικού συστήματος και τον σχηματισμό

κυττάρων του αίματος.

Λαμβάνεται μέσω της κατανάλωσης τροφίμων ζωικής προέλευσης.

Το θηλάζον βρέφος του οποίου η μητέρα δεν προσλαμβάνει φυσιολογικές ποσότητες

βιταμίνης Β12 από την τροφή (π.χ. μητέρα αυστηρά χορτοφάγος, μητέρα με ιστορικό

βαριατρικής νόσου κ.α.) ενδέχεται να εμφανίσει ανεπάρκεια βιταμίνης Β12.

Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 στο βρέφος εκδηλώνεται με καθυστέρηση στην ανάπτυξη,

μακροκυτταρική αναιμία, αδυναμία, μυϊκή ατροφία και ψυχοκινητικές διαταραχές.

Συνιστάται η χορήγηση στο θηλάζον βρέφος, του οποίου η μητέρα δεν προσλαμβάνει

φυσιολογικές ποσότητες βιταμίνης Β12 από την τροφή (ή από συμπλήρωμα), 400μg

ημερησίως βιταμίνης Β12 από τη γέννηση έως και τον 6ο μήνα, 500μg ημερησίως βιταμίνης

Β12 από τον 7ο έως και τον 12

ο μήνα, 900μg ημερησίως από το 1

ο έως το 3

ο έτος.

Σίδηρος

Δομικό στοιχείο της αιμοσφαιρίνης.

Είναι απαραίτητος για τη μεταφορά του οξυγόνου.

Λαμβάνεται κυρίως μέσω της κατανάλωσης κρέατος και ψαριών.

Το βρέφος κατά τους πρώτους 6 μήνες της ζωής του χρησιμοποιεί ως κύρια πηγή τις

αποθήκες σιδήρου του ήπατος που σχηματίστηκαν κατά 80% το τελευταίο τρίμηνο της

ενδομήτριας ζωής. Την υπόλοιπη ποσότητα την λαμβάνει από το μητρικό γάλα.

Μετά τον 6ο μήνα οι αποθήκες σιδήρου του θηλάζοντος βρέφους έχουν εξαντληθεί και

συνιστάται η σταδιακή εισαγωγή συμπληρωματικών τροφών πλούσιων σε σίδηρο (κρέας,

ψάρι, ενισχυμένο με σίδηρο τρόφιμα).

Το θηλάζον βρέφος το οποίο δεν έχει σχηματίσει τις κατάλληλες αποθήκες σιδήρου (είτε

γιατί γεννήθηκε πρόωρα είτε διότι η μητέρα του κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης κάπνιζε

ή έπασχε από αναιμία, σακχαρώδη διαβήτη ή υπέρταση με καθυστερημένη ενδομήτρια

ανάπτυξη και δεν λάμβανε τις κατάλληλες ποσότητες συμπληρωμάτων σιδήρου) ενδέχεται

να εμφανίσει ανεπάρκεια σιδήρου.

Η ανεπάρκεια σιδήρου συνδέεται με αναιμία και καθυστερημένη ψυχοκινητική ανάπτυξη.

Συνιστάται η χορήγηση σιδήρου στο θηλάζον βρέφος που δεν έχει καταφέρει να σχηματίσει

τις κατάλληλες αποθήκες, ημερήσιας ποσότητας 2mg ανά χιλιόγραμμο βάρους του

βρέφους. Προτιμάται η χορήγηση άλατος του τρισθενούς σιδήρου.

Η κοπή του ομφάλιου λώρου θα πρέπει να καθυστερήσει από 30 έως 120 δευτερόλεπτα

από τη στιγμή της γέννησης καθώς έχει αποδειχτεί ότι η πρακτική αυτή ενισχύει τις

αποθήκες σιδήρου.

Ψευδάργυρος

Δομικό στοιχείο διαφόρων ενζύμων και μορίων του οργανισμού.

Είναι απαραίτητος για την ανάπτυξη του οργανισμού και τη λειτουργία του ανοσοποιητικού

συστήματος.

Λαμβάνεται μέσω της κατανάλωσης τροφίμων ζωικής προέλευσης.

Το βρέφος κατά τους πρώτους 6 μήνες της ζωής του χρησιμοποιεί ως κύρια πηγή τις

αποθήκες ψευδαργύρου που σχηματίστηκαν κατά τη διάρκεια της ενδομήτριας ζωής.

Μετά τον 6ο μήνα οι αποθήκες ψευδαργύρου του θηλάζοντος βρέφους έχουν εξαντληθεί

και συνιστάται η σταδιακή εισαγωγή συμπληρωματικών τροφών πλούσιων σε ψευδάργυρο.

Page 143: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 143 -

Φθόριο

Είναι απαραίτητο για την υγιή ανάπτυξη των δοντιών.

Κύρια πηγή φθορίου είναι το φθοριωμένο νερό.

Το θηλάζον βρέφος του οποίου η μητέρα δεν πίνει φθοριωμένο νερό εμφανίζει αυξημένη

πιθανότητα τερηδόνας.

Συνιστάται η χορήγηση στο θηλάζον βρέφος, του οποίου η μητέρα δεν πίνει φθοριωμένο

νερό (συγκέντρωση <0,3ppm στο νερό της βρύσης), 0,25mg φθορίου ημερησίως μετά τη

συμπλήρωση του 6ου

μήνα και έως την ηλικία των 3 ετών.

4.17.2 Βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία για το πρόωρο θηλάζον νεογνό

Τα πρόωρα νεογνά έχουν αυξημένες ανάγκες σε βιταμίνες και μέταλλα (σε σύγκριση με τα

τελειόμηνα νεογνά) εξαιτίας του ότι εμφανίζουν μεγαλύτερο ρυθμό ανάπτυξης και μικρότερη

εντερική απορρόφηση.

Κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων και μέχρι το νεογνό να αρχίσει να καταναλώνει

περισσότερες από 300 kcal/ημέρα ή να ζυγίζει περισσότερο από 2,5kg, θα πρέπει να του

χορηγείται ένα πολυβιταμινούχο συμπλήρωμα που θα του παρέχει την συνιστώμενη

ημερήσια δόση (ΣΗΔ / RDAs) όλων των απαραίτητων συστατικών για τελειόμηνο βρέφος.

Ιδανικά το συμπλήρωμα αυτό θα πρέπει να εμπλουτίζεται με βιταμίνη Ε σε μορφή που να

απορροφάται καλά από το πρόωρο βρέφος (D-α-tocopheryl polyethylene glycol 1000

succinate).

Ιδανικά το συμπλήρωμα θα πρέπει να εμπλουτίζεται με φολικό οξύ. Το φολικό οξύ δεν

περιλαμβάνεται στα υγρά συμπληρώματα λόγω της χημικής του αστάθειας. Το φολικό οξύ

μπορεί να προστεθεί στο υγρό πολυβιταμινούχο σκεύασμα από γαληνικό φαρμακοποιό έτσι

ώστε να παρέχει 0,1 mg ανά ημέρα. Το γαληνικό παρασκεύασμα θα πρέπει να

καταναλώνεται εντός 30 ημερών και να ανακινείται καλά πριν την χρήση του καθώς το

φολικό τείνει να καθιζάνει.

Η χορήγηση σιδήρου θα πρέπει να καθυστερήσει μερικές εβδομάδες καθώς:

α) Οι αποθήκες σιδήρου επαρκούν μολονότι είναι μικρότερες συγκριτικά με αυτές ενός

τελειόμηνου νεογνού.

β) Οι τυχόν επιπλέον ποσότητες σιδήρου προδιαθέτουν για αναιμία όταν η απορρόφηση

βιταμίνης Ε είναι ανεπαρκής.

Μετά τον 2ο μήνα ζωής θα πρέπει να χορηγείται σίδηρος σε ποσότητα 2mg/kg/ημέρα,

καθώς οι αποθήκες σιδήρου θα αρχίσουν να εξαντλούνται.

4.17.3 Βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία για τη θηλάζουσα μητέρα

Ο ισχύων γενικός κανόνας είναι πως η υγιής θηλάζουσα μητέρα, εφόσον έχει ισορροπημένη και

πλούσια σε θρεπτικά συστατικά διατροφή δεν απαιτείται να λάβει συμπληρώματα βιταμινών και

μετάλλων.

Ωστόσο υπάρχουν συγκεκριμένες καταστάσεις της μητέρας ή του βρέφους που κάνουν αναγκαία την

χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμινών και μετάλλων στη θηλάζουσα μητέρα.

Βιταμίνη Κ

Στη θηλάζουσα μητέρα που:

Είτε κάνει χρήση φαρμάκων όπως φαινοβαρβιτάλη, καρβαμαζεπίνη ή φαινυτοΐνη.

Είτε αρνείται την ενδομυϊκή χορήγηση βιταμίνης Κ στο βρέφος της.

Page 144: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 144 -

Συνιστάται η χορήγηση 5mg / ημέρα βιταμίνης Κ με έναρξη της φαρμακοθεραπείας στην τελευταία

περίοδο της εγκυμοσύνης και συνέχιση της στο πρώτο διάστημα του θηλασμού.

Βιταμίνη D

Στη θηλάζουσα μητέρα που δεν εκτίθεται επαρκώς στην ηλιακή ακτινοβολία ή που δεν

λαμβάνει φυσιολογικές ποσότητες βιταμίνης D, συνιστάται η ημερήσια χορήγηση 6400 IU

βιταμίνης D προκειμένου να επιτευχθεί αποτελεσματική αύξηση των επιπέδων της βιταμίνη

D στο μητρικό γάλα.

Βιταμίνη Β12

Στη θηλάζουσα μητέρα που κατά τη διάρκεια του θηλασμού διαπιστώνεται ότι δεν προσλαμβάνει

φυσιολογικές ποσότητες βιταμίνης Β12 από την τροφή (π.χ. μητέρα αυστηρά χορτοφάγος, μητέρα με

ιστορικό βαριατρικής νόσου κ.α.) συνιστάται η χορήγηση:

Δόσης εφόδου 2000μg / ημέρα για χρονικό διάστημα 14 ημερών.

Συνέχιση της θεραπείας με 100μg /ημέρα.

Δόση εφόδου θα πρέπει να δοθεί και στο θηλάζον βρέφος.

Εάν η ανεπαρκής πρόσληψη βιταμίνης Β12 από τη μητέρα διαπιστωθεί κατά τη διάρκεια της

εγκυμοσύνης, ακολουθείται το ίδιο θεραπευτικό σχήμα για τη μητέρα.

Εφόσον η μητέρα λαμβάνει κανονικά το συμπλήρωμα βιταμίνης Β12 τόσο κατά τη διάρκεια της

εγκυμοσύνης όσο και κατά τη διάρκεια του θηλασμού, δεν απαιτείται η χορήγηση βιταμίνης Β12 στο

βρέφος.

Σίδηρος

Στη θηλάζουσα μητέρα που πάσχει από σιδηροπενική αναιμία συνιστάται η χορήγηση σιδήρου.

Ασβέστιο

Εάν η θηλάζουσα μητέρα είναι αλλεργική ή μη ανεκτική στα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι

πιθανό να της χορηγηθεί συμπλήρωμα ασβεστίου 600mg / ημέρα. Το κιτρικό ασβέστιο

προτιμάται έναντι του ανθρακικού ασβεστίου λόγω καλύτερης απορρόφησης. Το ασβέστιο

θα πρέπει να λαμβάνεται σε διαφορετική χρονική στιγμή από τα συμπληρώματα σιδήρου.

Κατά η διάρκεια του θηλασμού η μητέρα θα υποστεί απώλεια της οστικής μάζας είτε

λαμβάνει επαρκείς ποσότητες ασβεστίου είτε όχι. Η απολεσθείσα οστική μάζα ανακτάται

σταδιακά μετά τον 6ο μήνα. Οι μητέρες που έχουν θηλάσει εμφανίζουν μικρότερο ρίσκο για

οστεοπόρωση.

Η χορήγηση συμπληρωμάτων ασβεστίου δεν εμποδίζει την απώλεια οστική μάζας, ούτε

επιταχύνει την ανάκτηση της, ούτε αυξάνει τα επίπεδα ασβεστίου στο μητρικό γάλα.

Ιώδιο

Σε ορισμένες χώρες, στις οποίες δεν γίνεται καθολική ιωδίωση του αλατιού, συνιστάται η

χορήγηση 200μg / ημέρα συμπληρώματος ιωδίου σε όλες τις εγκυμονούσες και θηλάζουσες

γυναίκες.

Page 145: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 145 -

4.18 Ναρκωτικές ουσίες

Αμφεταμίνες:

Η συγκέντρωση τους είναι μέχρι 7 φορές μεγαλύτερη στο μητρικό γάλα σε σύγκριση με το

μητρικό πλάσμα.

Το ποσοστό απορρόφησης τους όταν χορηγούνται από το στόμα είναι πολύ μεγάλο.

Προκαλούν ταχυκαρδία και ευερεθιστότητα στο βρέφος.

Δεν θα πρέπει να γίνεται χρήση αμφεταμινών κατά τη περίοδο θηλασμού.

Σε περίπτωση χρήσης αμφεταμίνης από τη θηλάζουσα μητέρα θα πρέπει το βρέφος να

απέχει από το θηλασμό για ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα 48 ωρών. Στο διάστημα αυτό η

μητέρα θα πρέπει να αντλεί το γάλα από τα στήθη της και να το απορρίπτει.

Κάνναβη:

Η κύρια φαρμακολογικά δραστική ουσία είναι η Δ9-τετραϋδροκανναβινόλη (ΤΗC).

Η συγκέντρωση είναι μέχρι 8 φορές μεγαλύτερη στο μητρικό γάλα σε σύγκριση με το

μητρικό πλάσμα.

Το ποσοστό απορρόφησης της όταν χορηγείται από το στόμα είναι πολύ μεγάλο.

Παραμένει αποθηκευμένη στο λιπώδη ιστό για μήνες.

Πιθανά προκαλεί καθυστερημένη ψυχοκινητική ανάπτυξη του βρέφους.

Πιθανά αναστέλλει την παραγωγή προλακτίνης και κατ’ επέκταση την γαλουχία

Δεν θα πρέπει να γίνεται χρήση κάνναβης κατά τη περίοδο θηλασμού.

Κοκαΐνη:

Είναι ένα ισχυρότατο διεγερτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος του οποίου η δράση

διαρκεί μόλις 30 λεπτά εξαιτίας του μικρού χρόνου ημιζωής (50 λεπτά) και την

ανακατανομής που συμβαίνει και οδηγεί στην έξοδο της ουσίας από τον εγκέφαλο.

Η συγκέντρωση της είναι αρκετές φορές μεγαλύτερη στο μητρικό γάλα σε σύγκριση με το

μητρικό πλάσμα

Προκαλεί ταχυκαρδία, ευερεθιστότητα, υπέρταση, τρόμο, σπασμούς, εμετό και διάρροια

στο βρέφος.

Δεν θα πρέπει να γίνεται χρήση κοκαΐνης κατά τη περίοδο θηλασμού.

Σε περίπτωση χρήσης κοκαΐνης από τη θηλάζουσα μητέρα θα πρέπει το βρέφος να απέχει

από το θηλασμό για ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα 24 ωρών. Στο διάστημα αυτό η μητέρα

θα πρέπει να αντλεί το γάλα από τα στήθη της και να το απορρίπτει.

Φαινκυκλιδίνη:

Η συγκέντρωση της είναι μέχρι 10 φορές μεγαλύτερη στο μητρικό γάλα σε σύγκριση με το

μητρικό πλάσμα.

Το ποσοστό απορρόφησης της όταν χορηγείται από το στόμα είναι πολύ μεγάλο.

Προκαλεί παραισθήσεις στο βρέφος.

Δεν θα πρέπει να γίνεται χρήση φαινκυκλιδίνη κατά τη περίοδο θηλασμού.

Ηρωΐνη:

Είναι μια διακετυλομορφίνη, ένα προ-φάρμακο το οποίο όταν βρεθεί στο πλάσμα

μετατρέπεται γρήγορα από τις χολινεστεράσες σε 6-ακετυλμορφίνη και με αργό ρυθμό σε

μορφίνη.

Page 146: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 146 -

Η συγκέντρωση της είναι τουλάχιστον 2 φορές μεγαλύτερη στο μητρικό γάλα σε σύγκριση

με το μητρικό πλάσμα.

Το ποσοστό απορρόφησης της όταν χορηγείται από το στόμα είναι σημαντικό.

Προκαλεί εξάρτηση στο βρέφος.

Δεν θα πρέπει να γίνεται χρήση ηρωίνης κατά την περίοδο θηλασμού.

Μεθαδόνη:

Είναι ένα ισχυρό και μακράς δράσης οπιοειδές αναλγητικό.

Η συγκέντρωση της στο μητρικό γάλα είναι μικρότερη από τη συγκέντρωση στο μητρικό

πλάσμα.

Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από θηλάζουσες μητέρες που επιθυμούν την απεξάρτηση τους

από οπιοειδή.

Συνήθης δοσολογία είναι 2,5 – 10mg / 3-4 ώρες.

4.19 Ειδικές καταστάσεις του βρέφους

4.19.1 Αλλεργία

Η αλλεργική αντίδραση είναι εκ της φύσεως της μη προβλέψιμη και (συνήθως) μη δοσο-εξαρτώμενη.

Ακόμη και ελάχιστη έκθεση του βρέφους στο μητρικό φάρμακο μέσω του μητρικού γάλακτος

συνοδεύεται από την πιθανότητα το βρέφος να εκδηλώσει αλλεργία στο φάρμακο.

Επειδή η πιθανότητα το βρέφος να εμφανίσει αλλεργία στο μητρικό φάρμακο που λαμβάνει μέσω

του μητρικού γάλακτος θεωρείται πολύ μικρή, δεν λαμβάνεται υπόψη κατά την καθημερινή κλινική

πράξη, όπως κατά την επιλογή του φαρμάκου που θα λάβει η μητέρα (εκτός και εάν υπάρχει

βεβαρυμμένο οικογενειακό ιστορικό αλλεργίας σε συγκεκριμένο φάρμακο).

Εάν τώρα είναι ήδη γνωστό ότι το βρέφος είναι αλλεργικό σε συγκεκριμένο φάρμακο (διαπιστωμένο

σε προηγούμενη περίσταση, όταν το φάρμακο χορηγήθηκε άμεσα στο βρέφος ή έμμεσα μέσω του

μητρικού γάλακτος), τότε θα πρέπει το φάρμακο αυτό να μην χορηγηθεί στη μητέρα που θηλάζει και

να επιλεγεί άλλο φάρμακο πιο ασφαλές.

4.19.2 Ανεπάρκεια G-6-PD

Στην περίπτωση που το βρέφος εμφανίζει ανεπάρκεια στο ένζυμο G-6-PD (αφυδρογονάση της

6-φωσφορικής γλυκόζης), ακόμη και μικρές ποσότητες φαρμάκου που προκαλεί οξειδωτικό στρες

είναι ικανές να προκαλέσουν εκτεταμένη αιμόλυση των ερυθροκυττάρων και σοβαρή βλάβη στην

υγεία του βρέφους.

Εάν λοιπόν είναι γνωστό ότι το θηλάζον βρέφος εμφανίζει ανεπάρκεια στο ένζυμο G-6-PD, το

φάρμακο που θα επιλεγεί για τη μητέρα δε θα πρέπει να προκαλεί οξειδωτικό στρες.

Page 147: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 147 -

Κεφάλαιο 5ο

Συνήθη προβλήματα στο θηλασμό

Page 148: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 148 -

Page 149: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 149 -

5.1 Επίπεδες & εισέχουσες θηλές

Επίπεδες θηλές ορίζονται οι θηλές που σε κατάσταση

ηρεμίας είναι επίπεδες.

Εισέχουσες θηλές ορίζονται οι θηλές που σε κατάσταση

ηρεμίας είναι στραμμένες προς τα μέσα ή που σε

κατάσταση ηρεμίας είναι στραμμένες προς τα έξω, αλλά

στρέφονται προς τα μέσα κατόπιν ερεθίσματος.

Τόσο οι επίπεδες όσο και οι εισέχουσες θηλές

συνιστούν εκ γενετής ιδιαιτερότητα οφειλόμενη στο

μικρό μήκος των νηματίων που συνδέουν τη θηλή με

τους υποκείμενους ιστούς.

Oι φυσιολογικές αλλαγές που υφίσταται η γυναίκα κατά

τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και ιδιαίτερα προς το

τέλος της έχουν ως αποτέλεσμα, συνήθως, οι θηλές να στραφούν προς τα έξω, χωρίς ανάγκη

ανθρώπινης παρέμβασης.

Εάν αυτό δεν συμβεί μέχρι και τον τοκετό, συνήθως συμβαίνει το πρώτο χρονικό διάστημα μετά από

αυτόν, δηλαδή κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Η υποπίεση που δημιουργείται στο εσωτερικό της

στοματικής κοιλότητας του βρέφους κατά τη διάρκεια του θηλασμού τραβάει προς τα έξω τη θηλή.

Εν τέλει τα νημάτια που συνδέουν τη θηλή με τους υποκείμενους ιστούς επιμηκύνονται και λόγω της

μη ελαστικότητας τους δεν επανέρχονται στη αρχική τους κατάσταση, οπότε η θηλή παραμένει

στραμμένη προς τα έξω.

Η επίπεδη ή εισέχουσα θηλή μπορεί να δυσκολέψει αρχικά τον θηλασμό, ωστόσο δεν τον εμποδίζει.

Ακόμη και εάν μια μητέρα συνεχίζει, παρά τον τοκετό και παρά το θηλασμό, να έχει επίπεδη ή

εισέχουσα θηλή αυτό δεν αποτελεί λόγο μη θηλασμού, καθώς το βρέφος πρέπει να θηλάζει τη

θηλαία άλω και όχι τη θηλή.

Προβλήματα δημιουργούνται συχνά στις γυναίκες με επίπεδες ή εισέχουσες θηλές που για πρώτη

φορά γίνονται μητέρες και είναι άπειρες ως προς το θηλασμό. Οι μητέρες αυτές δυσκολεύονται να

θηλάσουν, όχι στην πραγματικότητα λόγω της ιδιαιτερότητας των θηλών τους, άλλα λόγω

λανθασμένης στάσης και τοποθέτησης του βρέφους.

Εφαρμόζονται διάφορες μέθοδοι για να βγει η επίπεδη ή εισέχουσα θηλή προς τα έξω, τόσο στο

χρονικό διάστημα πριν τον τοκετό, όσο και αμέσως μετά. Τέτοιες μέθοδοι είναι:

Η χρήση συσκευής που δημιουργεί υποπίεση στην περιοχή της θηλής και «τραβάει» τη

θηλή προς τα έξω. Μια τέτοια συσκευή μπορεί να είναι:

Μια αντλία μητρικού γάλακτος που χρησιμοποιείται ακριβώς πριν το θηλασμό.

Μία νιπλέτα ή μια απλή σύριγγα

Χρησιμοποιείται σύριγγα των 10 ή 20ml. Η σύριγγα κόβεται στην πλευρά που βρίσκεται το λεπτό

στόμιο. Η κομμένη επιφάνεια λειαίνεται για να μην προκαλέσει τραυματισμό. Το έμβολο τοπο-

θετείται από την κομμένη πλευρά. Η λεία επιφάνεια ακουμπάει στη βάση της θηλής, με τη θηλή να

βρίσκεται στο κέντρο της σύριγγας. Το έμβολο τραβιέται αργά προς τα έξω μέχρι η θηλή να αρχίσει

να πονάει ελαφρά. Στο σημείο αυτό το έμβολο θα πρέπει να παραμείνει σταθερό για μισό λεπτό.

ΜΑΥΟ Foundation

Page 150: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 150 -

Ασκήσεις Hoffman

Στη φορά ενός νοητού σταυρού, πιάνετε η θηλή με τον αντίχειρα και το δείκτη και

τραβιέται προς τα έξω. Γίνεται επανάληψη στον άλλο άξονα του σταυρού για 1-2 λεπτά. Η

διαδικασία επαναλαμβάνεται κάθε φορά πριν το θηλασμό αλλά και στο μεσοδιάστημα των

θηλασμών.

Ερεθισμός πριν τον θηλασμό

Εφαρμογή πάγου στη θηλή ακριβώς πριν το θηλασμό

Ελαφρά τριβή της θηλής ακριβώς πριν το θηλασμό

Εφαρμογή διαμορφωτή θηλών

Πρόκειται για μεμβράνη σιλικόνης που εφαρμόζεται στο στήθος και πιέζει σταδιακά προς

τα έξω τη θηλή.

Χρήση ψευδοθηλών

Πρόκειται για μεμβράνη σιλικόνης σε σχήμα θηλής. Αφού το βρέφος θηλάσει για πέντε

λεπτά με τη βοήθεια της ψευδοθηλής, οι θηλές διατείνονται μέσα σε αυτή, στην συνέχεια

αφαιρείται η ψευδοθηλή και συνεχίζει κανονικά ο θηλασμός. Η χρήση ψευδοθηλών πρέπει

να γίνεται με γνώση και σε ειδικές περιπτώσεις όταν έχουν εξαντληθεί όλοι οι υπόλοιποι

τρόποι αύξησης της αποτελεσματικότητας και βελτίωσης της τεχνικής του θηλασμού.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η χρήση των παραπάνω μεθόδων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης,

πέραν της αμφίβολης αποτελεσματικότητας τους, ενδέχεται, σύμφωνα με ορισμένες επιστημονικές

έρευνες, να ευθύνεται για τη πρόκληση πρόωρου τοκετού και γι’ αυτό αποθαρρύνεται από μερίδα

της επιστημονικής κοινότητας.

Στην περίπτωση των επίπεδων & εισεχουσών θηλών ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι ο εξής:

Να ανιχνεύει τυχόν ανησυχία της εγκύου σχετικά με τις θηλές της και την ικανότητα της να

θηλάσει.

Να πληροφορεί και να ενημερώνει την έγκυο σχετικά με τις αλλαγές που πρόκειται να

επέλθουν στο τέλος της εγκυμοσύνης και αμέσως μετά τον τοκετό.

Να πληροφορεί και να ενημερώνει την έγκυο ότι η ικανότητα της να θηλάζει δεν θα

επηρεαστεί από την ιδιαιτερότητα των θηλών της.

Να παραπέμπει την έγκυο ή νέα μητέρα σε ειδικό επί της γαλουχίας εάν επιθυμεί

περαιτέρω πληροφόρηση - ενημέρωση ή αντιμετωπίζει προβλήματα με το θηλασμό.

Page 151: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 151 -

5.2 Επίπονες και πληγωμένες θηλές

Ένας από τους ευρύτατα διαδεδομένους μύθους σχετικά με το θηλασμό είναι ότι «ο θηλασμός

πονάει». Στην πραγματικότητα ο πόνος δεν οφείλεται στο θηλασμό, αλλά στη λανθασμένη τεχνική

θηλασμού ή στην συνχορήγηση πιπίλας ή μπιμπερό (προκαλούν σύγχυση θηλών) και οδηγεί εν τέλει,

σε πολλές περιπτώσεις, στον πρόωρο αποθηλασμό.

Στις επίπονες και πληγωμένες θηλές ή αλλιώς ραγάδες θηλών η συνηθέστερη αιτία είναι η λάθος

τοποθέτηση του βρέφους στο στήθος, με αποτέλεσμα το βρέφος να θηλάζει την θηλή αντί της

θηλαίας άλου. Η θηλή συμπιέζεται μεταξύ της γλώσσας και της σκληρής υπερώας του βρέφους,

προκαλώντας τον τραυματισμό της και την γένεση ερεθισμάτων του πόνου στη μητέρα.

Το φαινόμενο συναντάται συνηθέστερα τις πρώτες εβδομάδες του θηλασμού, μεταξύ των γυναικών

που γίνονται μητέρες για πρώτη φορά και δεν διαθέτουν εμπειρία σχετική με το θηλασμό.

Άλλες αιτίες, πέραν της λανθασμένης τοποθέτησης του βρέφους στο στήθος, που έχουν ως

αποτέλεσμα το βρέφος να θηλάζει τη θηλή, προκαλώντας τραυματισμό και πόνο, είναι οι εξής:

Συμφόρηση του στήθους

Το στήθος είναι τόσο πρησμένο και «τεντωμένο» που δεν επιτρέπει στο βρέφος να βάλει

στο στόμα του τη θηλαία άλω, οπότε λανθασμένα θηλάζει τη θηλή.

Λανθασμένη απομάκρυνση του στήθους από το στόμα του βρέφους

Γίνεται βίαιη απομάκρυνση του στήθους με αποτέλεσμα το βρέφος στη προσπάθεια του να

το συγκρατήσει να «δαγκώνει» τη θηλή και να την τραυματίζει.

Αγκυλογλωσσία

Μικρό ανατομικό ελάττωμα της γλώσσας του βρέφους κατά το οποίο ο χαλινός της

γλώσσας, δηλαδή η ταινία που προσφύεται στην κάτω επιφάνεια της γλώσσας και στο

έδαφος του στόματος, έχει πολύ μικρό μήκος και εκτείνεται προς τα εμπρός ως την κορυφή

της γλώσσας. Συνήθως το μόνο σύμπτωμα είναι η περιορισμένη κινητικότητα της γλώσσας,

η οποία εμποδίζει όμως το θηλασμό και τραυματίζει τη θηλή.

Προσοχή: Ο πόνος της θηλής μπορεί να μην οφείλεται σε τραύμα της, αλλά σε λοίμωξη και

συνηθέστερα από Candida.

Στην περίπτωση που η μητέρα διαμαρτυρηθεί για πόνο στη θηλή θα πρέπει:

Να εξεταστεί η πιθανότητα τραύματος της θηλής

Να εξεταστεί η πιθανότητα λοίμωξης της θηλής από Candida

Για να εξεταστεί η πιθανότητα τραύματος της θηλής θα πρέπει:

Να εξεταστεί το στόμα του βρέφους για τυχόν αγκυλογλωσσία

Να γίνει παρακολούθηση όλης της διαδικασίας που ακολουθεί η μητέρα για να

θηλάσει. Πιο συγκεκριμένα θα πρέπει να εκτιμηθεί:

- Η συχνότητα και η διάρκεια των θηλασμών

- Η κατάσταση του στήθους και της θηλής πριν και μετά το θηλασμό

- Η κατάσταση του βρέφους πριν και μετά το θηλασμό

- Η στάση θηλασμού

- Η τοποθέτηση του βρέφους στο στήθος

- Οι θηλαστικές κινήσεις του βρέφους

- Ο τρόπος απομάκρυνσης του στήθους από το στόμα του βρέφους

Page 152: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 152 -

Εάν από την εξέταση της στοματικής κοιλότητας και την εκτίμηση των θηλαστικών κινήσεων του

βρέφους διαπιστωθεί αγκυλογλωσσία, θα πρέπει να γίνει μικρή τομή στο χαλινό, η οποία θα

απελευθερώσει τη γλώσσα και θα επιτρέψει μεγαλύτερο εύρος κινήσεων.

Εάν κατά την αρχική εκτίμηση του στήθους παρατηρηθεί συμφόρηση και στην αρχή του θηλασμού

διαπιστωθεί ότι το βρέφος δεν μπορεί να βάλει τη θηλαία άλω στο στόμα του επειδή είναι

υπερβολικά «τεντωμένη», θα πρέπει η μητέρα να προχωρήσει σε άντληση μικρής ποσότητας

γάλακτος προ του θηλασμού (είτε με το χέρι, είτε με αντλία) προκειμένου να αποσυμφορηθεί το

στήθος. Γενικά θα πρέπει η μητέρα να αυξήσει τη συχνότητα και τη διάρκεια των θηλασμών.

Εάν κατά τη διάρκεια του θηλασμού ή στο τέλος του διαπιστωθεί λανθασμένος τρόπος

απομάκρυνσης του στήθους από το στόμα του βρέφους, θα πρέπει αυτό να διορθώνεται. Η

απομάκρυνση θα πρέπει να γίνεται ήπια με εισαγωγή του μικρού δακτύλου της μητέρας στο στόμα

του βρέφους από το πλαϊνό άνοιγμα, με το δάκτυλο να λειτουργεί ως μοχλός όπου η άκρη του θα

σπρώχνει τη θηλή προς τα έξω και ταυτόχρονα θα την προστατεύει και το τμήμα που βρίσκεται

κοντά στην παλάμη θα απομακρύνει το στόμα από το στήθος.

Εάν κατά τη πορεία του θηλασμού διαπιστωθεί λάθος στάση ή λάθος τοποθέτηση ή εν γένει λάθος

τεχνική, θα πρέπει αυτή να διορθώνεται. Η διόρθωση της τεχνικής θηλασμού επιλύει σχεδόν άμεσα

το πρόβλημα του πόνου και επιτρέπει την επούλωση των πληγών σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Για την επιτάχυνση της επούλωσης η μητέρα θα πρέπει να διατηρεί τη θηλή στεγνή, να αποφεύγει

οτιδήποτε ξηραίνει την επιδερμίδα της θηλής (σαπούνι, οινόπνευμα, απολυμαντικά) και να μην

ξεπλένει τις θηλές μετά το θηλασμό. Οι κρέμες λανολίνης είναι επουλωτικές και δεν απαιτούν

καθαρισμό τους πριν την έναρξη του επόμενου θηλασμού.

Στην περίπτωση των επίπονων & πληγωμένων θηλών ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι ο εξής:

Να προλαμβάνει το πρόβλημα:

Μέσω της πληροφόρησης και ενημέρωσης των εγκύων και των νέων μητέρων

σχετικά με τη σωστή τεχνική θηλασμού.

Μέσω της έγκαιρης ανίχνευσης των παραγόντων κινδύνου.

Να ανιχνεύει έγκαιρα το πρόβλημα στις νέες μητέρες.

Να μπορεί να διακρίνει τον πόνο θηλής οφειλόμενο σε τραύμα, από τον πόνο θηλής

οφειλόμενο σε Candida.

Να εξηγεί στις μητέρες που εμφανίζουν το πρόβλημα, ότι ο πόνος οφειλόμενος σε τραύμα

δεν είναι αναπόσπαστο κομμάτι του θηλασμού, αλλά αποτέλεσμα συνήθως λανθασμένης

τεχνικής θηλασμού.

Να δίνει στις μητέρες που εμφανίζουν το πρόβλημα βασικές οδηγίες για το θηλασμό.

Να παραπέμπει τις μητέρες αυτές σε ειδικό επί της γαλουχίας για εκτίμηση της τεχνικής του

θηλασμού και διόρθωση της.

ΔΕΝ είναι βοηθητικό για τη μητέρα να της προσφερθεί:

Επουλωτική κρέμα λανολίνης, καθώς δεν έχουν αποτέλεσμα εάν δεν διορθωθεί η

τεχνική του θηλασμού. Οι κρέμες λανολίνης πράγματι επιταχύνουν την επούλωση

της θηλής, εφόσον όμως έχει διορθωθεί η τεχνική του θηλασμού.

Ψευδοθηλή, καθώς πέραν του ότι δημιουργεί έναν φυσικό φραγμό μεταξύ μητέρας

και βρέφους και δεν διορθώνει το πρόβλημα τεχνικής, προκαλεί μειωμένη

παραγωγή ερεθισμάτων στο στήθος, μακροπρόθεσμα οδηγεί σε μείωση της

παραγωγής γάλακτος και εν τέλει σε απογαλακτισμό. Οι ψευδοθηλές χορηγούνται

κατόπιν συγκεκριμένης ένδειξης και η χρήση τους γίνεται για βραχύ χρονικό

διάστημα, υπό στενή παρακολούθηση από ειδικό.

Page 153: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 153 -

Πίνακας 5.2-1: Διάκριση μεταξύ πόνου θηλής οφειλόμενου σε τραύμα και πόνου θηλής οφειλόμενου σε Candida Πόνος θηλής οφειλόμενος σε

ΤΡΑΥΜΑ Πόνος θηλής οφειλόμενος σε

CANDIDA Έναρξη του προβλήματος Συνήθως τις πρώτες ημέρες μετά

τον τοκετό. Σπάνια τις πρώτες εβδομάδες μετά τον τοκετό (Πιο συχνά συναντάται όταν η μητέρα πάσχει από μυκητίαση του κόλπου τη στιγμή του τοκετού ή έχει ιστορικό λοίμωξης του στήθους από Candida ή ακολουθεί θεραπεία με αντιβιοτικά)

Εκδήλωση του πόνου Από την έναρξη κάθε θηλασμού μέχρι και την ολοκλήρωση του.

Μετά το τέλος κάθε θηλασμού και περίπου για 1 ώρα.

Ένταση του πόνου Έντονος Έντονος Εκδηλώσεις στο στήθος Καμία Αίσθημα καύσου και κνησμός Σχήμα θηλής Συνήθως η θηλή βγαίνει από το

στόμα συμπιεσμένη, σχεδόν επίπεδη, με μια γραμμή πίεσης διαμετρικά.

Καμία αλλαγή

Χρώμα θηλής Η θηλή μπορεί να εμφανίσει παροδική απώλεια χρώματος.

Η θηλή και η θηλαία άλως εμφανίζουν μόνιμη απώλεια χρώματος (ροζ εμφάνιση).

Άλλα χαρακτηριστικά της θηλής

Η θηλή εμφανίζει ραγάδες (πληγές)

Η θηλή μπορεί να είναι ελαφρά πρησμένη με λαμπερή εμφάνιση ή και να υπάρχει ήπια ερυθρότητα γύρω από τη θηλαία άλω. Ωστόσο, η εικόνα της θηλής μπορεί να είναι και απόλυτα φυσιολογική.

Ευαισθησία θηλής Καμία Υπερευαισθησία στην επαφή Χαρακτηριστικά του βρέφους

Αγκυλογλωσσία (σε λίγες περιπτώσεις)

Άσπρες πλάκες στη στοματική κοιλότητα και στα χείλη του βρέφους ή / και εξάνθημα στη περιοχή της πάνας.

* Κόκκινα εξανθήματα στη θηλή και στη θηλαία άλω με φυσαλίδες και κρούστα ή με λειχηνοποίηση υποδηλώνει έκζεμα / δερματίτιδα της θηλαίας άλου και της θηλής. Συνοδεύεται από αίσθημα καύσου και κνησμού στο στήθος. * Έξοδος κίτρινου εκκρίματος από τις θηλές είναι ένδειξη βακτηριακής λοίμωξης. * Δυσφορία στη θηλή (ερυθρότητα και φλεγμονή της θηλής) μπορεί να οφείλεται σε αλλεργική αντίδραση στο επίθεμα στήθους. Η χρήση επιθεμάτων άλλου κατασκευαστή ή χρήση διπλωμένου υφάσματος συνήθως απαλύνει τα συμπτώματα. Πιθανά να χρειαστεί χορήγηση αντισταμινικών για βραχύ χρονικό διάστημα.

Page 154: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 154 -

5.3 Μυκητίαση θηλής & στήθους

Ο Candida είναι γένος ζυμομύκητα.

Ορισμένα είδη Candida αποτελούν μέρος της φυσιολογικής χλωρίδας του ανθρώπου.

Η ανάπτυξη των Candida στον ανθρώπινο οργανισμό πέραν του φυσιολογικού περιορίζεται

από το ανοσοποιητικό του και από βακτήρια της φυσιολογικής χλωρίδας, τα οποία

καταλαμβάνουν θέσεις στον οργανισμό, που εν δυνάμει θα μπορούσαν να καταληφθούν

από τον μύκητα.

Υπό προϋποθέσεις, είδη Candida όπως ο C. albicans ενδέχεται να αυξήσουν τον πληθυσμό

τους πέραν του φυσιολογικού και να προκαλέσουν λοιμώξεις.

Οι λοιμώξεις από Candida εντοπίζονται κυρίως στην στοματοφαρυγγική κοιλότητα, στο

γαστρεντερικό, στο ουροποιητικό, στον κόλπο της γυναίκας, στη θηλή και στο στήθος, στην

περιοχή της πάνας στα βρέφη.

Η μυκητίαση στη θηλή μεταδίδεται μέσω του θηλασμού στην στοματοφαρυγγική κοιλότητα

του βρέφους ή και το αντίστροφο.

Η μυκητίαση στη θηλή μέσω ραγάδας (πληγής) μπορεί να μεταδοθεί στο εσωτερικό του

μαστικού αδένα και να εξελιχθεί σε μυκητίαση του στήθους.

Η αντιμετώπιση του μύκητα γίνεται με αντιμυκητιασικά φάρμακα χορηγούμενα είτε τοπικά

(μυκητίαση θηλής), είτε από του στόματος (μυκητίαση στήθους).

Η θεραπεία γίνεται ταυτόχρονα στη μητέρα και στο βρέφος.

Αίτια του προβλήματος

Αύξηση του πληθυσμού του ζυμομύκητα Candida πέραν των φυσιολογικών ορίων και

επακόλουθη λοίμωξη.

Προδιαθεσικοί παράγοντες

Χρήση αντιβίωσης κατά τη διάρκεια του τοκετού (π.χ. λόγω καισαρικής) ή μετά τον τοκετό.

Χρήση ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων.

Οργανισμοί με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα.

Σημεία & συμπτώματα

Στη μητέρα:

Συνήθως έχει προηγηθεί περίοδος θηλασμού χωρίς πόνο ή ενοχλήσεις.

Ο πόνος εμφανίζεται κατά τη διάρκεια του θηλασμού ή αμέσως μετά το θηλασμό

και διαρκεί έως και πάνω από μια ώρα.

Ο πόνος είναι έντονος και καυστικός – διαπεραστικός και μπορεί να γίνει αισθητός

στο θωρακικό τοίχωμα, στη πλάτη και στους ώμους.

Ο πόνος εμφανίζεται και στις δύο θηλές καθώς το βρέφος μεταφέρει τη λοίμωξη

από τη μια θηλή στην άλλη κατά το θηλασμό.

Ο πόνος και οι ραγάδες στις θηλές δεν θεραπεύονται παρά την βελτιστοποίηση της

τεχνικής του θηλασμού.

Η θηλή και η θηλαία άλως εμφανίζουν μόνιμη απώλεια χρώματος (ροζ εμφάνιση).

Η θηλή μπορεί να είναι ελαφρά πρησμένη με λαμπερή εμφάνιση ή και να υπάρχει

ήπια ερυθρότητα γύρω από τη θηλαία άλω.

Η θηλή εμφανίζει υπερευαισθησία στην επαφή.

Εμφανίζεται κνησμός στη θηλή, την άλω και το στήθος.

Page 155: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 155 -

Στο βρέφος:

Άσπρες πλάκες στα χείλη, τη γλώσσα, τον ουρανίσκο και τις άλλες επιφάνειες της

στοματικής κοιλότητας και των ούλων. Οι πλάκες είναι δύσκολο να

απομακρυνθούν χωρίς να προκληθεί αιμορραγία.

Περιπρωκτική περιοχή με πολύ έντονο κόκκινο χρώμα που δεν ανταποκρίνεται σε

κοινές θεραπείες για δερματίτιδα από πάνα.

Πιθανά το βρέφος να είναι ευερέθιστο και να μην σιτίζεται καλά.

Προσοχή: Μπορεί παρά τη λοίμωξη να μην υπάρχει κανένα εμφανές σημάδι στη θηλή ή το στήθος

της μητέρας ή τη στοματοφαρυγγική κοιλότητα του βρέφους. Συνήθως όμως είναι αναγκαία η άμεση

χορήγηση θεραπείας προκειμένου να αντιμετωπιστεί η πιθανότητα λοίμωξης.

Διάγνωση

Η συμπτωματολογία είναι κοινή, σε μεγάλο βαθμό, μεταξύ της μυκητίασης της θηλής ή του στήθους

της θηλάζουσας μητέρας και στον τραυματισμό της θηλής της θηλάζουσας μητέρας (οφειλόμενος

συνήθως σε κακή τοποθέτηση του βρέφους στο στήθος, με αποτέλεσμα το βρέφος να θηλάζει τη

θηλή αντί της θηλαίας άλου).

Επομένως το πρώτο βήμα που θα πρέπει να γίνει είναι να αποκλειστεί το ενδεχόμενο η

συμπτωματολογία να οφείλεται σε λάθος τεχνική θηλασμού, συζητώντας την τεχνική με τη μητέρα ή

παρατηρώντας έναν θηλασμό της από την αρχή έως το τέλος.

Εφόσον:

Είτε έχει απορριφθεί η υπόθεση της λανθασμένης τεχνικής θηλασμού.

Είτε έχει βελτιστοποιηθεί η τεχνική θηλασμού χωρίς αισθητή κλινική βελτίωση.

θα πρέπει να θεωρηθεί πιθανή η υπόθεση της λοίμωξης της θηλής ή / και του στήθους από Candida

(είναι πιθανή και η περίπτωση της βακτηριακής λοίμωξης).

Παράγοντες κινδύνου που ενισχύουν την υπόθεση της λοίμωξης από Candida είναι και οι εξής:

Πρόσφατη χρήση αντιβιοτικών από τη μητέρα ή το βρέφος.

Κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων ζάχαρης από τη μητέρα.

Μυκητίαση του κόλπου κατά τον τοκετό.

Ραγάδες (πληγές) στις θηλές.

Η χρήση μπουκαλιών ή αντλιών τις πρώτες εβδομάδες μετά τον τοκετό.

Στοματοφαρυγγική μυκητίαση στο βρέφος.

Παράγοντες που αποδυναμώνουν την υπόθεση λοίμωξης από Candida είναι οι εξής:

Εάν η μητέρα πονά στη μία από τις δύο θηλές ή στο ένα από τα δύο στήθη.

Εάν η μητέρα δεν έχει βιώσει ποτέ την εμπειρία θηλασμού χωρίς πόνο.

Εάν η θηλή κατά την έξοδο της από το στόμα του βρέφους έχει αλλάξει προσωρινά σχήμα ή

χρώμα.

Page 156: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 156 -

Θεραπεία

Α) Συμβουλευτική υποστήριξη:

Ο επαγγελματίας της υγείας θα πρέπει να επιβεβαιώνει εκ νέου τη μητέρα που θηλάζει:

για την αξία του θηλασμού.

για την ασφάλεια του βρέφους να θηλάζει από το προσβεβλημένο στήθος.

για την σημασία που έχει για την αντιμετώπιση του προβλήματος η συνέχιση του θηλασμού

και από το προσβεβλημένο στήθος.

για την αξία της προσπάθειας που θα καταβάλει προκειμένου να ξεπεράσει το πρόβλημα.

Ο επαγγελματίας υγείας θα πρέπει να δίνει ξεκάθαρες και κατανοητές συμβουλές και οδηγίες για

την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Β) Μη φαρμακολογικά μέτρα:

Απρόσκοπτη συνέχιση του θηλασμού και από τα δύο στήθη.

Ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης ζάχαρης και αλκοόλ.

Κατανάλωση γαλακτοβάκιλων (π.χ. με τη μορφή γιαουρτιού).

Διατήρηση στεγνού περιβάλλοντος στη θηλή και στο στήθος είτε με έκθεση του στήθους

στον αέρα, είτε με χρήση επιθεμάτων στήθους (μιάς χρήσης) ή καλύπτρων θηλών.

Καλή υγιεινή των χεριών.

Καλό πλύσιμο των στηθόδεσμων και των ενδυμάτων που έρχονται σε επαφή με τη θηλή και

το στήθος στην υψηλότερη δυνατή θερμοκρασία, καλό στέγνωμα τους στον ήλιο και

σιδέρωμα.

Καλό πλύσιμο και αποστείρωση των εξαρτημάτων της αντλίας μητρικού γάλακτος.

Καλό πλύσιμο και αποστείρωση όλων των αντικειμένων που έρχονται σε επαφή με τη

στοματική κοιλότητα του βρέφους.

Συχνή αλλαγή της πάνας στο βρέφος.

Σε κάθε αλλαγή πάνας θα πρέπει να πλένεται η περιοχή με χλιαρό νερό και εν συνεχεία να

στεγνώνεται καλά.

Καλό πλύσιμο των χεριών μετά από κάθε αλλαγή πάνας.

Γ) Φαρμακολογικά μέτρα:

Για την συμπτωματική αντιμετώπιση της φλεγμονής και του πόνου, μπορεί να χορηγηθεί:

Ιβουπροφαίνη 400mg ανά 6 ή 8 ώρες (και συνολικά μέχρι 1600mg/24h) για το χρονικό

διάστημα που διαρκούν τα συμπτώματα.

Παρακεταμόλη 500mg ανά 3 ώρες (και συνολικά μέχρι 4000mg/24h) για το χρονικό

διάστημα που διαρκούν τα συμπτώματα.

Η ιβουπροφαίνη είναι το αντιφλεγμονώδες, αναλγητικό, αντιπυρετικό φάρμακο πρώτης

επιλογής για τις μητέρες που θηλάζουν, λόγω:

Της ισχυρότερης αντιφλεγμονώδους, αντιπυρετικής και αναλγητικής δράσης σε

σχέση με την παρακεταμόλη.

Του μικρού χρόνου ημιζωής της, των εξαιρετικά χαμηλών συγκεντρώσεων της στο

μητρικό γάλα και της παιδιατρικής της χρήσης σε πολύ μεγαλύτερες

συγκεντρώσεις.

Page 157: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 157 -

Η παρακεταμόλη χορηγείται όχι ως πρώτη επιλογή, αλλά είτε στο μεσοδιάστημα της

χορήγησης της ιβουπροφαίνης εάν ο πόνος ή ο πυρετός δεν υποχωρούν σε ικανοποιητικά

επίπεδα, είτε στην περίπτωση αντένδειξης στην ιβουπροφαίνη.

Για την αντιμετώπιση του μύκητα:

Η θεραπεία θα πρέπει να γίνεται ταυτόχρονα στη μητέρα και το βρέφος.

Στη μητέρα:

Κρέμα μικοναζόλης 2% (η γέλη απορροφάται ελάχιστα και εμφανίζει μικρότερη

αποτελεσματικότητα). Η κρέμα θα πρέπει να εφαρμόζεται 4 φορές την ημέρα, για

διάστημα 14 ημερών (θα πρέπει με ένα καθαρό πανί να καθαρίζεται από το στήθος

προ του θηλασμού).

Εάν οι θηλές είναι πολύ ερεθισμένες χορηγείται κρέμα υδροκορτιζόνης 1%

Υπάρχει η δυνατότητα χρήσης κρέμας ή αλοιφής με συνδυασμό των παραπάνω

δραστικών ουσιών.

Εάν η θηλή έχει ραγάδες (πληγές) είναι πιθανή η λοίμωξη με S. Aureus, θα πρέπει

στην περίπτωση αυτή να χορηγηθεί κρέμα ή αλοιφή με φουσιδικό οξύ, η οποία θα

πρέπει να εφαρμόζεται μετά από κάθε θηλασμό και για διάστημα 7 ημερών.

Εάν ο πόνος δεν υποχωρεί ή αναπτύσσεται πόνος βαθιά στο στήθος, θα πρέπει η

ασθενής να λάβει την τοπική θεραπεία σε συνδυασμό με θεραπεία από του

στόματος.

Φλουκοναζόλη 150-300 mg ως δόση εφόδου και εν συνεχεία 50-100 mg ανά 12

ώρες για 10 ημέρες.

Στο βρέφος:

Στοματική γέλη μικοναζόλης 2%, 2-4 φορές την ημέρα, για διάστημα 14 ημερών:

- Για νεογνά (0-28 ημέρες) εφαρμόζεται ποσότητα 1ml (2-4 φορές / ημέρα).

- Για βρέφη (>28 ημερων) εφαρμόζεται ποσότητα 2,5ml (2 φορές / ημέρα).

Η γέλη θα πρέπει να εφαρμόζεται με καθαρό δάκτυλο στα χείλη, τη γλώσσα και σε

όλες τις επιφάνειες της στοματικής κοιλότητας του βρέφους. Η εφαρμογή της γέλης

θα πρέπει να γίνει προσεκτικά, με σωστή κατανομή της ποσότητας και μη

εφαρμογή στο πίσω μέρος του λαιμού καθώς υπάρχει κίνδυνος απόφραξης και

πνιγμού.

Εάν η μητέρα πέραν της τοπικής θεραπείας αρχίσει να λαμβάνει θεραπεία από το

στόμα, υπάρχει πιθανότητα να απαιτηθεί να γίνει το ίδιο και με το βρέφος της.

Χορηγείται φλουκοναζόλη για 10 ημέρες:

- Για νεογνά (0-14 ημέρες) χορηγείται ποσότητα 3mg/kg/72 ώρες.

- Για νεογνά (14-28 ημέρες) χορηγείται ποσότητα 3mg/kg/48 ώρες.

- Για βρέφη (>28 ημερων) χορηγείται ποσότητα 3mg/kg/ημέρα) με δόση

εφόδου 6mg/kg/ημέρα.

Page 158: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 158 -

Το ιώδες της γεντιανής έχει χρησιμοποιηθεί (ιδιαίτερα στο παρελθόν), ως τοπική θεραπεία, για την

μυκητίαση της στοματοφαρυγγικής κοιλότητας, της θηλής του στήθους και της περιοχής της πάνας.

Ωστόσο η εν δυνάμει τοξικότητα του επί των βλεννογόνων μεμβρανών στις οποίες προκαλεί έλκη και

πιθανά τις χρωματίζει μόνιμα, η πιθανή καρκινογόνος και μεταλλαξιογόνος δράση και τα

περιστασιακά επεισόδια ευαισθητοποίησης έχουν περιορίσει αισθητά την χρήση της.

Παρακολούθηση της φαρμακοθεραπείας

Μετά τη χορήγηση φαρμάκων στην ασθενή μητέρα & βρέφος θα πρέπει να γίνεται παρακολούθηση

της φαρμακοθεραπείας ώστε να διαπιστώνεται:

Η αποτελεσματικότητα των χορηγούμενων φαρμάκων:

Υποχώρηση τοπικών συμπτωμάτων (πόνος στις θηλές και το στήθος, φλεγμονή και

ερύθημα στις θηλές, ραγάδες στις θηλές, άσπρες πλάκες στη στοματική κοιλότητα

του βρέφους, ερύθημα στην περιοχή της πάνας).

Η ασφάλεια των χορηγούμενων φαρμάκων:

Απουσία ανεπιθύμητων ενεργειών στη μητέρα.

Απουσία ανεπιθύμητων ενεργειών στο βρέφος (ανησυχία, δυσπνοια, συμπτώματα

από το γαστρεντερικό όπως διάρροια, δυσκοιλιότητα, κολικοί κ.α.).

Καμία διαταραχή της γαλουχίας.

Στην περίπτωση της μυκητίασης θηλής και στήθους ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι ο εξής:

Να προλαμβάνει το πρόβλημα:

Μέσω της πληροφόρησης και ενημέρωσης των εγκύων και των νέων μητέρων.

Μέσω της έγκαιρης ανίχνευσης των γενεσιουργών αιτιών του προβλήματος.

Να ανιχνεύει έγκαιρα το πρόβλημα στις νέες μητέρες.

Να επιβεβαιώνει στις μητέρες που εμφανίζουν το πρόβλημα:

Την αξία του θηλασμού.

Την αξία της προσπάθειας που θα καταβάλουν για την επίλυση του προβλήματος.

Την ασφάλεια του βρέφους να θηλάζει από το προσβεβλημένο στήθος.

Την σημασία που έχει για την αντιμετώπιση του προβλήματος η συνέχιση του

θηλασμού από το προσβεβλημένο στήθος

Να μπορεί να διακρίνει τον πόνο θηλής οφειλόμενο σε Candida από τον πόνο θηλής

οφειλόμενο σε τραύμα.

Να παραπέμπει τις μητέρες που εμφανίζουν το πρόβλημα σε ειδικό επί της γαλουχίας, για

εκτίμηση της τεχνικής του θηλασμού και διόρθωση της.

Να παραπέμπει τις μητέρες που εμφανίζουν το πρόβλημα σε ειδικό για οριστική διάγνωση

της μυκητίασης.

Να συνεργάζεται για τη βέλτιστη επιλογή φαρμάκου συμβατού με το θηλασμό.

Να παρασκευάζει, εφόσον υπάρξει η ανάγκη, εξατομικευμένα γαληνικά φάρμακα για την

συμπτωματική και αιτιολογική αντιμετώπιση του προβλήματος.

Να διαθέτει τα φάρμακα (εξατομικευμένα ή μη) για την συμπτωματική και αιτιολογική

αντιμετώπιση του προβλήματος ακολουθώντας τα σχετικά πρωτόκολλα.

Να παρακολουθεί την εξέλιξη της φαρμακοθεραπείας ως προς την αποτελεσματικότητα της

(για τη μητέρα και το βρέφος) και την ασφάλεια της (για τη μητέρα, το βρέφος και τη

γαλουχία).

Page 159: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 159 -

5.4 Υπογαλακτία

Ένα ελάχιστο ποσοστό μητέρων (<1%) δεν έχει την ικανότητα να παράγει επαρκείς

ποσότητες μητρικού γάλακτος, που να ικανοποιούν τις ανάγκες των βρεφών τους λόγω

ανατομικών, ορμονικών ή άλλων προβλημάτων όπως ο υποθυρεοειδισμός, το σύνδρομο

πολυκυστικών ωοθηκών, η ατελής έξοδος του πλακούντα από τη μήτρα μετά τον τοκετό κ.α.

Οι μητέρες αυτές ενδέχεται να χρειαστεί να σιτίσουν εν μέρη ή εξ ολοκλήρου με

συμπληρωματική τροφή τα βρέφη τους προκειμένου να ικανοποιήσουν τις διατροφικές

τους ανάγκες.

Τα συνήθη συμπτώματα που εμφανίζουν οι μητέρες αυτές είναι:

Ελάχιστη ή καμία αύξηση στο μέγεθος του στήθους κατά τη διάρκεια της

εγκυμοσύνης.

Μετά την 5η ημέρα από τον τοκετό συνεχίζει να εκκρίνεται πρωτόγαλα.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος εξειδικεύεται με βάση το υποκείμενο πρόβλημα.

Η συντριπτική πλειοψηφία των μητέρων (>99%) έχει την ικανότητα να παράγει επαρκείς

ποσότητες μητρικού γάλακτος, που να ικανοποιούν τις ανάγκες των βρεφών τους.

Ένα σημαντικό ποσοστό εκ των μητέρων που έχει την ικανότητα να παράγει επαρκείς

ποσότητες μητρικού γάλακτος, πράγματι αξιοποιεί την ικανότητα αυτή, ωστόσο για

διαφόρους λόγους θεωρεί λανθασμένα ότι το γάλα που παράγει δεν είναι αρκετό.

Οι σημαντικότεροι λόγοι που δημιουργούν την λανθασμένη αυτή εντύπωση ξεκινούν από:

Λανθασμένες αντιλήψεις σχετικά με τους ρυθμούς ανάπτυξης των

βρεφών.

Αυτό συμβαίνει π.χ. όταν η μητέρα ως πρότυπο για την ανάπτυξη του

βρέφους όχι τις νεότερες πρότυπες καμπύλες του Παγκόσμιου

Οργανισμού Υγείας, αλλά τις παλαιότερες και ευρύτατα διαδεδομένες

στην συνήθη κλινική πρακτική καμπύλες, των οποίων η δημιουργία

βασίστηκε σε δεδομένα ανάπτυξης βρεφών που σιτίζονταν με

επεξεργασμένο γάλα.

Λανθασμένα συμπεράσματα προκύπτουν συχνά στις περιπτώσεις εκείνες

που η μητέρα συγκρίνει την ανάπτυξη του βρέφους της με αυτή άλλων

βρεφών, που έχουν παρόμοια ηλικία.

Λανθασμένες ερμηνείες της συμπεριφοράς του βρέφους.

Σε πολλές περιπτώσεις η μητέρα λανθασμένα θεωρεί ότι το βρέφος της

δεν χορταίνει με το μητρικό γάλα μόνο και μόνο γιατί παρατήρησε μια

απότομη αύξηση στην συχνότητα θηλασμού ή μια αυξημένη συχνότητα

στο κλάμα του.

Page 160: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 160 -

Η μητέρα αυτή που λανθασμένα θα θεωρήσει ότι το μητρικό της γάλα δεν επαρκεί για να

καλύψει τις ανάγκες του βρέφους, θα ανησυχήσει για τον ρυθμό ανάπτυξης του, και το

πλέον πιθανό είναι να αποφασίσει να του χορηγήσει ως συμπλήρωμα επεξεργασμένο γάλα

για βρέφη. Με τον καιρό η ποσότητα του επεξεργασμένου γάλακτος ολοένα και αυξάνεται,

αντίστοιχα η συχνότητα θηλασμού ολοένα και μειώνεται και σύντομα εν τέλει η μητέρα

αυτή οδηγείται στον πρόωρο απογαλακτισμό.

Τα συνήθη «συμπτώματα» που εμφανίζουν οι μητέρες αυτές είναι:

Συνεχές αίσθημα ανικανοποίητου σε σχέση με το θηλασμό και την

ανάπτυξη του βρέφους.

Για τις μητέρες αυτές είναι αρκετό:

Να τους επεξηγηθεί το νόημα και η χρήση των καμπύλων ανάπτυξης του

Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Να τους επεξηγηθεί η χρήση απλών δεικτών για την παρακολούθηση της

ανάπτυξης του βρέφους όπως:

- Κατά τις πρώτες ημέρες είναι εντελώς φυσιολογικό και το νεογνό

να χάσει βάρος. Απώλεια μέχρι 7% του βάρους γέννησης, είναι

απολύτως φυσιολογική.

- Από την 4η ημέρα το νεογνό αρχίζει να ανακτά βάρος (κατά μέσο

όρο >20gr/ημέρα).

- Το 80% των νεογνών ανακτά το βάρος γέννησης εντός των 14

πρώτων ημερών.

- Η αύξηση του βάρους πρέπει να υπολογίζεται από το κατώτερο

βάρος που είχε το παιδί μετά τον τοκετό και όχι από το βάρος

γέννησης.

- Εν συνεχεία το βάρος θα πρέπει να συμφωνεί με τις πρότυπες

καμπύλες του ΠΟΥ.

Να τους επεξηγηθεί η χρήση απλών δεικτών για την αξιολόγηση της

σίτισης του βρέφους όπως:

- Η πάνα του βρέφους να είναι λερωμένη με κενώσεις 3-4 φορές /

24ωρο κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων. Στη συνέχεια

αυτό μπορεί να συμβαίνει 1 φορά / 24ωρο ή και λιγότερο συχνά.

- Η πάνα του βρέφους να είναι βρεγμένη 6 ή περισσότερες φορές /

24ωρο.

- Το βρέφος να δείχνει ικανοποιημένο μετά από κάθε θηλασμό.

Page 161: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 161 -

Ένα εξίσου σημαντικό ποσοστό εκ των μητέρων, που έχει την ικανότητα να παράγει

επαρκείς ποσότητες μητρικού γάλακτος, εν τέλει δεν την αξιοποιεί για λόγους όπως:

Καθυστερημένη έναρξη του θηλασμού μετά το τοκετό

Λάθος στάση θηλασμού

Λάθος τοποθέτηση του βρέφους στο στήθος

Αυστηρή τήρηση ωραρίων θηλασμού

Ακατάλληλη χρήση ψευδοθηλής

Χρήση πιπίλας

Σίτιση με μπιμπερό

Πρόωρη εισαγωγή βρεφικής τροφής ή άλλων υγρών (νερό, χαμομήλι, κ.α.)

Κούραση και άγχος

Χρήση φαρμάκων που αναστέλλουν την παραγωγή γάλακτος

(χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χορήγηση μητροσυσπαστικών που

συχνά χορηγούνται χωρίς πραγματική ένδειξη μετά τον τοκετό σε

θηλάζουσες, απλά και μόνο επειδή έχουν φυσιολογική μητρορραγία).

Οι παραπάνω ενδεικτικοί λόγοι οδηγούν είτε σε αναποτελεσματικό θηλασμό, είτε σε

μικρότερη συχνότητα & διάρκεια θηλασμού με αποτέλεσμα το στήθος να μην δέχεται την

απαιτούμενη ποιότητα και ποσότητα ερεθισμάτων και να μειώνει εν τέλει την παράγωγή

γάλακτος (θυμίζουμε ότι το στήθος ακολουθεί τον νόμο της προσφοράς και ζήτησης και η

ζήτηση είναι αυτή που πρέπει, μόνο όταν ακολουθείται ο κανόνας του ελεύθερου και

ανεμπόδιστου θηλασμού).

Οι μητέρες αυτές επειδή διαπιστώνουν πως τα βρέφη τους αναπτύσσονται με πιο αργό

ρυθμό από το φυσιολογικό, συνήθως, αντί να διορθώσουν τη γενεσιουργό αιτία του

προβλήματος και να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα ώστε να γίνει ο θηλασμός

αποτελεσματικότερος, κυρίως λόγω λανθασμένης καθοδήγησης και ανεπαρκούς

ενημέρωσης και στήριξης αποφασίζουν να δώσουν στα βρέφη τους επεξεργασμένο γάλα.

Με τον καιρό η ποσότητα του βρεφικού γάλακτος συνεχώς και αυξάνεται, αντίστοιχα η

συχνότητα θηλασμού σταδιακά μειώνεται και αναπόφευκτα καταλήγουν στον πρόωρο

απογαλακτισμό.

Τα συνήθη συμπτώματα που εμφανίζουν οι μητέρες αυτές είναι:

Στήθος που παραμένει μαλακό και δεν διαφοροποιείται σε πληρότητα πριν και

μετά το θηλασμό.

Στήθος το οποίο δεν πρήζεται μετά από πολύωρη αποχή από το θηλασμό.

Τα συνήθη συμπτώματα που εμφανίζουν τα βρέφη αυτών των μητέρων είναι:

Νωθρότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας ή αντίθετα έντονο εκνευρισμό.

Ο ρυθμός θηλασμού είναι σταθερός (ρουφάει συνεχώς χωρίς να κάνει παύσεις

κατάποσης).

Δεν πραγματοποιεί αρκετές κενώσεις ούτε βρέχει την πάνα του αρκετές φορές

στην διάρκεια της ημέρας.

Αυξάνει ελάχιστα το βάρος του είτε ακόμη χάνει βάρος.

Page 162: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 162 -

Στις μητέρες αυτής της κατηγορίας είναι σημαντικό να ανιχνευθεί και να επιλυθεί η

γενεσιουργός αιτία που οδηγεί στην μειωμένη παραγωγή γάλακτος. Συνήθως πρόκειται για

λάθος τεχνική θηλασμού και η λύση βασίζεται, στην διόρθωση της τεχνικής, στην διαρκή,

ελεύθερη και ανεμπόδιστη πρόσβαση του βρέφους στο στήθους, στην άντληση γάλακτος με

τη βοήθεια ειδικών αντλιών καθώς και επίσης στην χορήγηση φαρμάκων που επάγουν την

παραγωγή μητρικού γάλακτος.

Φαρμακοθεραπεία με γαλακταγωγά φάρμακα.

(Η χρήση των γαλακταγωγών φαρμάκων αναλύεται εκτενώς στο κεφάλαιο 4.12)

Παρακολούθηση της φαρμακοθεραπείας με γαλακταγωγά φάρμακα.

(Οι δείκτες αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας και ασφάλειας των γαλακταγωγών

φαρμάκων αναλύονται εκτενώς στο κεφάλαιο 4.12)

Στην περίπτωση της υπογαλακτίας ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι ο εξής:

Να προλαμβάνει το πρόβλημα:

Μέσω της πληροφόρησης και ενημέρωσης των εγκύων και των νέων μητέρων

σχετικά με την σωστή τεχνική θηλασμού.

Μέσω της έγκαιρης ανίχνευσης των γενεσιουργών αιτιών του προβλήματος.

Να ανιχνεύει έγκαιρα το πρόβλημα στις νέες μητέρες.

Να μπορεί να κάνει την αρχική διάκριση μεταξύ

α) μητέρας που παρουσιάζει οργανικό πρόβλημα το οποίο επηρεάζει τη γαλουχία

β) μητέρας που έχει μειωμένη παραγωγή εξαιτίας λάθους τεχνικής

γ) μητέρας που θεωρεί ότι έχει μειωμένη παραγωγή χωρίς, όμως, αυτό να συμβαίνει στην

πραγματικότητα.

Να παραπέμπει τις μητέρες με οργανικό πρόβλημα σε γυναικολόγο.

Να παραπέμπει τις μητέρες που εμφανίζουν ανεπαρκή παραγωγή γάλακτος λόγω

λανθασμένης τεχνικής σε ειδικό επί της γαλουχίας, για εκτίμηση του προβλήματος και

επίλυση του.

Να εξηγεί στις μητέρες που έχουν την εντύπωση της ανεπαρκούς παραγωγής γάλακτος τον

τρόπο με τον οποίο μπορούν να εκτιμήσουν την ανάπτυξη των βρεφών τους και την

αποτελεσματικότητα του θηλασμού.

Να συνεργάζεται για τη βέλτιστη επιλογή φαρμάκου συμβατού με το θηλασμό.

Να παρασκευάζει, εφόσον υπάρξει η ανάγκη, εξατομικευμένα γαληνικά φάρμακα για την

συμπτωματική και αιτιολογική αντιμετώπιση του προβλήματος.

Να διαθέτει τα φάρμακα (εξατομικευμένα ή μη) για την συμπτωματική και αιτιολογική

αντιμετώπιση του προβλήματος ακολουθώντας τα σχετικά πρωτόκολλα.

Να παρακολουθεί την εξέλιξη της φαρμακοθεραπείας (είτε αυτή στοχεύει άμεσα στην

αύξηση της παραγωγής γάλακτος είτε έμμεσα μέσω της αντιμετώπισης υποκείμενου

προβλήματος) ως προς την αποτελεσματικότητα της (για τη μητέρα και το βρέφος) και την

ασφάλεια της (για τη μητέρα, το βρέφος και τη γαλουχία).

Page 163: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 163 -

5.5 Υπεργαλακτία

Σε ορισμένες περιπτώσεις η παραγωγή γάλακτος στο στήθος της μητέρας υπερβαίνει τη ζήτηση που

προκαλεί το βρέφος, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, ώστε να δημιουργούνται σημαντικά προβλήματα,

Τόσο στη μητέρα:

Ανάγκη για συνεχή χρήση επιθεμάτων στήθους.

Διογκωμένο και σκληρό στήθος με την παρέλευση λίγων ωρών από τον τελευταίο θηλασμό.

Συχνές & επαναλαμβανόμενες μαστίτιδες

Πόνος και δυσφορία στο στήθος

Όσο και στο βρέφος:

Δυσκολία στο θηλασμό καθώς οι μεγάλες ποσότητες γάλακτος πνίγουν το βρέφος. Αυτό

γίνεται νευρικό, σταματάει συχνά το θηλασμό και αφού αφήσει το στήθος αρχίζει να

κλαίει. Λόγω της υπερφόρτωσης από λακτόζη το βρέφος υποφέρει από κολικούς και

πράσινα ερεθιστικά κόπρανα.

Η κατάσταση αυτή της μητέρας, που μπορεί να διαρκέσει από λίγες μόνον ημέρες έως πολλές

εβδομάδες, γίνεται συνήθως με μη φαρμακολογικά μέτρα όπως:

Βελτίωση της τεχνικής του θηλασμού ώστε να «αδειάζει» καλύτερα το στήθος.

Απεριόριστη πρόσβαση (όσο αφορά συχνότητα και διάρκεια) του βρέφους στο στήθος

Άντληση μικρής ποσότητας γάλακτος πριν το θηλασμό είτε με το χέρι, είτε με αντλία.

Θηλασμός μόνον από το ένα στήθος κάθε φορά.

Χρήση του ίδιου στήθους για 3 με 6 ώρες (εάν αυτό είναι εφικτό).

Αξιοποίηση της βαρύτητας π.χ. ξαπλώνοντας ανάσκελα και τοποθετώντας το βρέφος στο

στήθος της μητέρας, έτσι ώστε η κοιλιά του να έρχεται σε επαφή με την κοιλιά της.

Συχνή διακοπή του θηλασμού προκειμένου να ρευτεί το βρέφος

Ψύξη του στήθους μετά το θηλασμό (π.χ. με τη βοήθεια τυλιγμένης παγοκύστης).

Σε εξαιρετικά ελάχιστες περιπτώσεις όπου έχουμε μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ παραγωγής και

ζήτησης με αποτέλεσμα να δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα (π.χ. συνεχείς μαστίτιδες) που

θέτουν σε κίνδυνο την ίδια τη γαλουχία, χορηγούνται φάρμακα με ανασταλτική δράση επί της

γαλουχίας και οδηγούν σε μείωση της παραγόμενης ποσότητας.

ΠΡΟΣΟΧΗ: η υπεργαλακτία είναι διαφορετικό φαινόμενο από τη διόγκωση του στήθους που

παρατηρείται μεταξύ της 2ης

και 5ης

ημέρας μετά τον τοκετό, η οποία οφείλεται κυρίως στην

αυξημένη αιματική ροή και στο επακόλουθο οίδημα.

Στην περίπτωση της υπερπαραγωγής γάλακτος ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι ο εξής:

Να ανιχνεύει έγκαιρα το πρόβλημα στις νέες μητέρες.

Να εξηγεί στις μητέρες που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα, τα μη φαρμακολογικά μέτρα τα

οποία μπορούν να εφαρμόσουν προκειμένου να ανακουφιστούν.

Να παραπέμπει τις μητέρες που εμφανίζουν σοβαρές επιπλοκές σε ειδικό επί της γαλουχίας

για εκτίμηση του προβλήματος και επίλυση του.

Να διαθέτει τα φάρμακα για την αντιμετώπιση του προβλήματος ακολουθώντας τα σχετικά

πρωτόκολλα.

Να αναλαμβάνει τη φαρμακοθεραπευτική παρακολούθηση όσων μητέρων λαμβάνουν

φάρμακα προκειμένου να μειώσουν την παραγωγή γάλακτος.

Page 164: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 164 -

5.6 Φραγή γαλακτοφόρου πόρου

Η φραγή γαλακτοφόρου πόρου συμβαίνει όταν το γάλα που βρίσκεται μέσα σε αυτόν δεν

παροχετεύεται σωστά (είτε λόγω μη αποτελεσματικού θηλασμού, είτε λόγω ανεπαρκούς θηλασμού,

είτε λόγω αυξημένης τοπικής πίεσης που προκαλείται π.χ. από το στηθόδεσμο) με αποτέλεσμα το

γάλα να πήζει και να φράζει τον αγωγό. Στο στήθος σχηματίζεται μια σκληρή περιοχή (πιθανά

επίπονη) με μορφή κορδονιού που ξεκινά από τη βάση του στήθους και φτάνει έως τη θηλαία άλω

και τη θηλή, όπου ενίοτε εμφανίζεται μια άσπρη φυσαλίδα στην οπή του αγωγού.

Εάν δεν αντιμετωπιστεί το πρόβλημα έγκαιρα, υπάρχει ο κίνδυνος να προκληθεί μαστίτιδα.

Η αντιμετώπιση του της απόφραξης ενός γαλακτοφόρου πόρου γίνεται με μη φαρμακευτικά μέσα:

Άφθονα υγρά

Άφθονη ανάπαυση και ύπνος

Βελτίωση του τρόπου θηλασμού

Συχνή απομάκρυνση του γάλακτος από το στήθος:

Κυρίως μέσω του θηλασμού

Επικουρικά με χειρομαλάξεις ή με αντλία μητρικού γάλακτος

Το βρέφος θα πρέπει να σιτίζεται με τα πρώτα σημάδια της πείνας.

Το βρέφος θα πρέπει να σιτίζεται όποτε επιθυμεί και για όσο χρονικό διάστημα

επιθυμεί, χωρίς περιορισμούς.

Επιπρόσθετα η μητέρα μπορεί να κάνει τα εξής:

Να τοποθετεί στο προσβεβλημένο στήθος χλιαρή υγρή κομπρέσα για διάστημα 3

έως 5 λεπτών (ή να κάνει ζεστό μπάνιο) προ του θηλασμού.

Να συνεχίζει με απαλό μασάζ του προσβεβλημένου στήθους και ειδικότερα της

προσβεβλημένης περιοχής.

Να τοποθετεί το βρέφος στο στήθος έτσι ώστε, το σαγόνι του βρέφους να δείχνει

προς το σκληρό σημείο του στήθους.

Να τοποθετεί το βρέφος σε ποικίλες στάσεις, ώστε να παροχετεύονται όλες οι

περιοχές του στήθους.

Να κάνει κατά τη διάρκεια του θηλασμού απαλές μαλάξεις στην προσβεβλημένη

περιοχή.

Να απομακρύνει το γάλα από το στήθος με χειρομαλάξεις ή με αντλία εάν μετά το

τέλος του θηλασμού το προσβεβλημένο στήθος δεν είναι απολύτως άδειο.

Να τοποθετεί μετά το τέλος του θηλασμού πάγο (ποτέ απεθείας πάνω στο δέρμα,

αλλά τυλιγμένο σε μια πετσέτα) ή ψυχρά επιθέματα στην προσβεβλημένη περιοχή

για χρονικό διάστημα έως και 20 λεπτά (για την πρόληψη του οιδήματος).

Στην περίπτωση της φραγής γαλακτοφόρου αγωγού ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι ο εξής:

Να προλαμβάνει το πρόβλημα:

μέσω της πληροφόρησης και ενημέρωσης των εγκύων και των νέων μητέρων

σχετικά με την σωστή τεχνική θηλασμού.

μέσω της έγκαιρης ανίχνευσης των γενεσιουργών αιτιών του προβλήματος.

Να ανιχνεύει έγκαιρα το πρόβλημα στις νέες μητέρες.

Να εξηγεί στις μητέρες που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα, τα μη φαρμακολογικά μέτρα τα

οποία μπορούν να εφαρμόσουν προκειμένου να δουν ανακούφιση.

Να παραπέμπει τις μητέρες σε ειδικό επί της γαλουχίας για εκτίμηση του προβλήματος και

επίλυση του.

Page 165: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 165 -

5.7 Μαστίτιδα γαλουχίας

Η μαστίτιδα είναι φλεγμονή του στήθους του άνδρα ή της γυναίκας.

Η μαστίτιδα γαλουχίας είναι φλεγμονή του στήθους που εμφανίζουν οι γυναίκες κατά την

περίοδο της γαλουχίας και συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με τον θηλασμό.

Η μαστίτιδα ενίοτε συνοδεύεται από λοίμωξη.

Η μαστίτιδα γαλουχίας είναι ένα συχνό φαινόμενο στον πληθυσμό των γυναικών που θηλάζουν (ο

επιπολασμός, στην πλειοψηφία των κλινικών μελετών, είναι κάτω του 10%). Εμφανίζεται συνήθως

στη 2η και 3

η εβδομάδα μετά τον τοκετό, με το 95% των περιπτώσεων να εμφανίζεται μέσα στις 12

πρώτες εβδομάδες. Ωστόσο μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε στιγμή κατά τη περίοδο της γαλουχίας.

Αίτια του προβλήματος

Η στάση γάλακτος και πιθανά η λοίμωξη από παθογόνους μικροοργανισμούς

Διάκριση

Μη μολυσματική μαστίτιδα (συνήθης)

Πρόκειται για φλεγμονή του μαστού οφειλόμενη σε στάση γάλακτος εντός των

γαλακτοφόρων πόρων.

Διάφορες αιτίες όπως:

Η ανεπαρκής άντληση γάλακτος από το στήθος (οφειλόμενη σε αιτίες όπως: μη

συχνός θηλασμός, παράλειψη θηλασμού, προτίμηση θηλασμού σε ένα από τα δύο

στήθη, αναποτελεσματικός θηλασμός λόγω λανθασμένης στάσης ή τοποθέτησης

του βρέφους στο στήθος, ανατομικά προβλήματα του βρέφους, απότομος

απογαλακτισμός, κ.α.).

Η υπερπαραγωγή γάλακτος.

Η αυξημένη πίεση στο στήθος (λόγω του στηθόδεσμου, της ζώνης του αυτοκινήτου,

της συνήθειας της μητέρας να κρατάει με το χέρι το στήθος κατά τη διάρκεια του

θηλασμού) που φράσσει έναν ή περισσότερους γαλακτοφόρους πόρους.

Το τραύμα στο στήθος

Μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα, στα μεσοδιαστήματα του θηλασμού, να παραμένει εντός

των γαλακτοφόρων πόρων μεγαλύτερη ποσότητα γάλακτος από το φυσιολογικό. Το γεγονός

αυτό, προκαλεί αύξηση της πίεσης εντός των λοβίων, χαλάρωση των φραγμών που

εμποδίζουν την έξοδο υλικού από τους πόρους, πέρασμα των πρωτεϊνών του γάλακτος στον

παρακείμενο συνδετικό ιστό και πυροδότηση της φλεγμονής (εκδήλωση των τοπικών

σημείων & συμπτωμάτων). Όταν οι πρωτεΐνες του γάλακτος περάσουν μέσω των τριχοειδών

στη συστηματική κυκλοφορία, τότε έχουμε την κινητοποίηση του ανοσοποιητικού

συστήματος του οργανισμού (εκδήλωση των συστηματικών σημείων & συμπτωμάτων).

Page 166: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 166 -

Μολυσματική μαστίτιδα (σπάνια)*

Πρόκειται για φλεγμονή του μαστού οφειλόμενη σε λοίμωξη του μαστικού αδένα.

Σύμφωνα με την επικρατούσα υπόθεση ο τραυματισμός της θηλής δημιουργεί μια πύλη

εισόδου για παθογόνους μικροοργανισμούς (συνήθως Staphylococcus aureus, Staph. albus,

Escherichia coli, Streptococcus και Candida) που εν τέλει εισέρχονται και αποικίζουν τον

μαστικό αδένα και τους παρακείμενους ιστούς, πυροδοτώντας την έναρξη μιας λοίμωξης,

δημιουργώντας φλεγμονή και προκαλώντας ταυτόχρονα στάση γάλακτος**.

* Πρόσφατες μελέτες ενίσχυσαν την υπόθεση της μη ενεργού συμμετοχής των

μικροοργανισμών στη μαστίτιδα. Αυτό τουλάχιστο υποδηλώνει το γεγονός ότι οι

εντοπιζόμενοι μικροοργανισμοί αποτελούν μέρος της φυσιολογικής χλωρίδας του μητρικού

δέρματος και η ασθενής απόκριση στην αντιβιοτική θεραπεία.

** Η παρουσία βακτηρίων στο μητρικό γάλα δεν σημαίνει απαραίτητα την εκδήλωση

λοίμωξης, ακόμη και όταν οι μικροοργανισμοί αυτοί δεν ανήκουν στους φυσιολογικούς

πληθυσμούς του δέρματος της μητέρας. Μια μέθοδος για τη διάκριση μεταξύ λοίμωξης και

απλής αποικιοποίησης είναι να ερευνηθεί η ύπαρξη βακτηρίων καλυμμένων με

συγκεκριμένα αντισώματα. Όπως και στους ουροφόρους σωλήνες, τα βακτήρια στο μητρικό

γάλα που καλύπτονται από ανοσοσφαιρίνες IgA και IgG αποδεικνύουν πως ανοσοποιητική

αντίδραση έναντι της λοίμωξης λαμβάνει χώρα.

Η εξέλιξη της παθολογίας είναι πιθανό να οδηγήσει από την αρχική στάση γάλακτος, στη μη

μολυσματική μαστίτιδα, στη μολυσματική μαστίτιδα και εν τέλει στο απόστημα.

Προδιαθεσικοί παράγοντες

Η κούραση και το άγχος της μητέρας.

Προηγούμενο επεισόδιο μαστίτιδας.

Η ηλικία της μητέρας (η πιθανότητα αυξάνεται για τις ηλικίες από 21 έως 35).

Ο πρώτος τοκετός (ο θηλασμός μετά τον πρώτο τοκετό εμφανίζει αυξημένη πιθανότητα).

Σημεία & συμπτώματα

Τοπικά σε τμήμα του ενός στήθους (αρχικά σημεία & συμπτώματα)

Πόνος

Οίδημα

Σκληρότητα

Ερύθημα

Αύξηση της θερμοκρασίας

Συστηματικά (μεταγενέστερα σημεία & συμπτώματα)

Πυρετός (Τ>38οC)

Ρίγη

Ναυτία

Κούραση, αδιαθεσία

Πόνος στις αρθρώσεις και τα οστά

Επιπλοκές

Απόστημα στήθους

Τα σημεία & συμπτώματα της μαστίτιδας μπορούν να εμφανιστούν μεμονωμένα ή όλα μαζί,

σταδιακά ή πολύ γρήγορα χωρίς άλλη προειδοποίηση.

Page 167: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 167 -

Διάγνωση

Τα βασικά κλινικά χαρακτηριστικά είναι:

Πυρετός (Τ>38οC)

Αδιαθεσία

Πόνος, οίδημα, σκληρότητα και ερύθημα σε τμήμα του στήθους.

Η διαφορική διάγνωση μεταξύ μη μολυσματικής και μολυσματικής μαστίτιδας δεν μπορεί να γίνει

στη βάση των κλινικών χαρακτηριστικών που προαναφέρθηκαν.

Οι πιθανότητες μολυσματικής μαστίτιδας αυξάνονται όταν:

Τα συμπτώματα δεν βελτιώνονται μέσα στις επόμενες 12 με 24 ώρες παρά την

αποτελεσματική άντληση γάλακτος.

Η θηλή είναι τραυματισμένη και επιμολυσμένη

Η καλλιέργεια βακτηρίων σε δείγμα γάλακτος είναι θετική

Θεραπεία

Α) Συμβουλευτική υποστήριξη:

Ο επαγγελματίας της υγείας θα πρέπει να επανεπιβεβαιώνει τη μητέρα που θηλάζει:

για την αξία του θηλασμού.

για την ασφάλεια του βρέφους να θηλάζει από το προσβεβλημένο στήθος.

για την σημασία που έχει για την αντιμετώπιση του προβλήματος η συνέχιση του θηλασμού

και από το προσβεβλημένο στήθος.

για την αξία της προσπάθειας που θα καταβάλει προκειμένου να ξεπεράσει το πρόβλημα.

Ο επαγγελματίας υγείας θα πρέπει να δίνει ξεκάθαρες και κατανοητές συμβουλές και οδηγίες για

την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Β) Μη φαρμακολογικά μέτρα:

Άφθονη ανάπαυση και ύπνος.

Άφθονα υγρά.

Βελτίωση του τρόπου θηλασμού.

Συχνή απομάκρυνση του γάλακτος από το στήθος:

Κυρίως μέσω του θηλασμού

Επικουρικά με χειρομαλάξεις ή με αντλία μητρικού γάλακτος

Το προσβεβλημένο στήθος θα πρέπει να «αδειάζει» τουλάχιστον κάθε 2 με 3 ώρες.

Το βρέφος θα πρέπει να θηλάζει με τα πρώτα σημάδια της πείνας.

Το βρέφος θα πρέπει να θηλάζει όσο συχνά επιθυμεί και για όσο χρονικό διάστημα

επιθυμεί.

Επιπρόσθετα η μητέρα μπορεί να κάνει τα εξής:

Να τοποθετεί στο προσβεβλημένο στήθος χλιαρή υγρή κομπρέσα για διάστημα 3

έως 5 λεπτών (ή να κάνει ζεστό μπάνιο) προ του θηλασμού.

Να συνεχίζει με απαλό μασάζ του προσβεβλημένου στήθους και ειδικότερα της

προσβεβλημένης περιοχής.

Να ξεκινά τον θηλασμό από το στήθος που δεν πονάει (στην περίπτωση που πονάει

αρκετά το προσβεβλημένο στήθος). Με τον τρόπο αυτό ενεργοποιούνται οι

ορμόνες χωρίς την ανασταλτική επίδραση του πόνου και αυξάνεται η ροή

Page 168: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 168 -

γάλακτος. Έπειτα από λίγο η λεχώνα αλλάζει στήθος και προσφέρει εκείνο με τη

μαστίτιδα.

Να τοποθετεί το βρέφος στο στήθος έτσι ώστε, το σαγόνι του βρέφους να δείχνει

προς το σκληρό σημείο του στήθους.

Να τοποθετεί το βρέφος σε ποικίλες στάσεις, ώστε να παροχετεύονται όλες οι

περιοχές του στήθους.

Να κάνει κατά τη διάρκεια του θηλασμού απαλές μαλάξεις στην προσβεβλημένη

περιοχή.

Να απομακρύνει το γάλα από το στήθος με χειρομαλάξεις ή με αντλία εάν μετά το

τέλος του θηλασμού το προσβεβλημένο στήθος δεν είναι απολύτως άδειο.

Να τοποθετεί μετά το τέλος του θηλασμού πάγο (ποτέ κατευθείαν πάνω στο

δέρμα, αλλά τυλιγμένο σε μια πετσέτα) ή ψυχρά επιθέματα στην προσβεβλημένη

περιοχή για χρονικό διάστημα έως και 20 λεπτά (για να μειώσει το οίδημα).

Γ) Φαρμακολογικά μέτρα:

Για την συμπτωματική αντιμετώπιση της φλεγμονής, του πυρετού και του πόνου, μπορεί να

χορηγηθεί:

Ιβουπροφαίνη 400mg ανά 6 ή 8 ώρες (και συνολικά μέχρι 1600mg/24h) για το χρονικό

διάστημα που διαρκούν τα συμπτώματα.

Παρακεταμόλη 500mg ανά 3 - 4 ώρες (και συνολικά μέχρι 4000mg/24h) για το χρονικό

διάστημα που διαρκούν τα συμπτώματα.

Η ιβουπροφαίνη είναι το αντιφλεγμονώδες, αναλγητικό, αντιπυρετικό φάρμακο πρώτης

επιλογής για τις μητέρες που θηλάζουν, λόγω:

Της ισχυρότερης αντιφλεγμονώδους, αντιπυρετική και αναλγητικής δράσης σε

σχέση με την παρακεταμόλη.

Του μικρού χρόνου ημιζωής της, των εξαιρετικά χαμηλών συγκεντρώσεων της στο

μητρικό γάλα και της παιδιατρικής της χρήσης σε πολύ μεγαλύτερες

συγκεντρώσεις.

Η παρακεταμόλη χορηγείται όχι ως πρώτη επιλογή, αλλά είτε στο μεσοδιάστημα της χορήγησης της

ιβουπροφαίνης εάν ο πόνος ή ο πυρετός δεν υποχωρούν σε ικανοποιητικά επίπεδα, είτε στην

περίπτωση αντένδειξης στην ιβουπροφαίνη.

Εάν η μητέρα:

Με την εφαρμογή των παραπάνω μέτρων δεν εμφανίσει βελτίωση μέσα σε 12 με 24 ώρες.

Έχει πληγωμένη και επιμολυσμένη θηλή.

Έχει σοβαρά συμπτώματα εξ’ αρχής.

Πραγματοποιήσει βακτηριακή καλλιέργεια σε δείγμα γάλακτος με θετικό αποτέλεσμα.

Τότε θα πρέπει να της χορηγηθεί αντιβίωση.

Εφόσον αρχικά δεν έχει γίνει καλλιέργεια, η αντιβίωση επιλέγεται εμπειρικά και συνεχίζεται

μέχρι να ολοκληρωθεί η θεραπεία ή μέχρι να γίνει καλλιέργεια και διαπιστωθεί σε ποια

αντιβίωση είναι ευαίσθητος ο μικροοργανισμός.

Η θεραπεία θα πρέπει να διαρκέσει 10 με 14 ημέρες (καθώς μικρότερη διάρκεια της

θεραπείας συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο υποτροπής).

Page 169: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 169 -

Εάν αρχικά επιλεχθεί η ενδοφλέβια χορήγηση αντιβίωσης, τότε εφόσον υπάρξει σαφής

κλινική βελτίωση της ασθενούς, η θεραπεία θα πρέπει να συνεχιστεί από το στόμα.

Επαναλαμβανόμενη αντιβιοτική θεραπεία αυξάνει την πιθανότητα λοίμωξης από Candida.

Η μολυσματική μαστίτιδα προκαλείται συνήθως από Staphylococcus aureus που εμφανίζει

αντίσταση στην πενικιλίνη. Λιγότερο συχνά προκαλείται από Streptococcus ή E.coli.

Εμπειρική θεραπεία

Εξωτερικοί ασθενείς

Δικλοξακιλίνη 500mg PO QID (4 φορές/ημέρα) για 10-14 ημέρες.

Κεφαλεξίνη 500mg PO QID (4 φορές/ημέρα) για 10-14 ημέρες.

Αμοξυκιλίνη - Κλαβουλονικό 500mg PO TID (3 φορές/ημέρα) ή για 10-14 ημέρες.

Κλινδαμικίνη 300mg PO TID (3 φορές/ημέρα) για 10-14 ημέρες.

Τριμεθοπρίμη – Σουλφαμεθοξαζόλη 1 δισκίο PO BID (2 φορές/ημέρα) για 10-14

ημέρες.

Νοσηλευόμενοι ασθενείς

Ναφκιλίνη 2 g IV κάθε 4 ώρες.

Οξακιλίνη 2 g IV κάθε 4 ώρες.

Κλινδαμικίνη 600 mg IV κάθε 8 ώρες.

Βανκομικίνη 1 g IV κάθε 12 ώρες.

Εξειδικευμένη θεραπεία

Methicillin-sensitive S. aureus ή coagulase-negative staphylococci

Δικλοξακιλίνη 500 mg QID (4 φορές/ημέρα) για 10-14 ημέρες.

Κεφαλεξίνη 500 mg PO QID (4 φορές/ημέρα) για 10-14 ημέρες.

Αμοξυκιλίνη - Κλαβουλονικό 500 mg/125 mg PO TID (3 φορές/ημέρα) ή 875 mg/125

mg PO BID (2 φορές/ημέρα) για 10-14 ημέρες.

Κλινδαμικίνη 600 mg IV κάθε 8h ή 300 mg PO TID (3 φορές/ημέρα) για 10-14

ημέρες.

Τριμεθοπρίμη - Σουλφαμεθοξαζόλη 1 δισκίο PO BID (2 φορές/ημέρα) για 10-14

ημέρες.

Ναφκιλίνη2 g IV κάθε 4 ώρες.

Οξακιλίνη 2 g IV κάθε 4 ώρες.

Βανκομικίνη 1 g IV κάθε 12 ώρες.

Methicillin-resistant S aureus ή coagulase-negative staphylococci

Τριμεθοπρίμη - Σουλφαμεθοξαζόλη 160 mg/800 mg 1 DS tablet BID (2

φορές/ημέρα) για 10-14 ημέρες.

Κλινδαμικίνη 600 mg IV κάθε 8h ή 300 mg PO TID (3 φορές/ημέρα) για 10-14

ημέρες.

Βανκομικίνη 1 g IV κάθε 12h για 10-14 ημέρες.

Page 170: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 170 -

Streptococci ή Peptostreptococcus

Δικλοξακιλίνη 500 mg QID (4 φορές/ημέρα) για 10-14 ημέρες.

Κεφαλεξίνη 500 mg PO QID (4 φορές/ημέρα) για 10-14 ημέρες.

Αμοξυκιλίνη - Κλαβουλονικό 500 mg PO TID (3 φορές/ημέρα) για 10-14 ημέρες.

Κλινδαμικίνη 600 mg IV κάθε 8h ή 300 mg PO (3 φορές/ημέρα) για 10-14 ημέρες.

Παρακολούθηση της φαρμακοθεραπείας

Μετά τη διάθεση των φαρμάκων στην μητέρα που νοσεί θα πρέπει να γίνεται παρακολούθηση της

φαρμακοθεραπείας ώστε να διαπιστώνεται:

Η αποτελεσματικότητα των χορηγούμενων φαρμάκων

Υποχώρηση συστηματικών συμπτωμάτων (πυρετού και αδιαθεσίας)

Υποχώρηση τοπικών συμπτωμάτων (φλεγμονή, πόνος, σκληρότητα, ερύθημα,

οίδημα).

Η ασφάλεια των χορηγούμενων φαρμάκων

Απουσία ανεπιθύμητων ενεργειών στη μητέρα

Απουσία ανεπιθύμητων ενεργειών στο βρέφος (ανησυχία, συμπτώματα από το

γαστρεντερικό όπως διάρροια, δυσκοιλιότητα, κολικοί).

Καμία διαταραχή της γαλουχίας

Στην περίπτωση της μαστίτιδας ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι ο εξής:

Να προλαμβάνει το πρόβλημα:

Μέσω της πληροφόρησης και ενημέρωσης των εγκύων και των νέων μητέρων

σχετικά με τον σωστή τεχνική θηλασμού.

Μέσω της έγκαιρης ανίχνευσης των γενεσιουργών αιτιών του προβλήματος.

Να ανιχνεύει έγκαιρα το πρόβλημα στις νέες μητέρες.

Να εξηγεί στις μητέρες που εμφανίζουν το πρόβλημα ότι η συνηθέστερη αιτία είναι η

λανθασμένη τεχνική θηλασμού.

Να δίνει στις μητέρες που εμφανίζουν το πρόβλημα βασικές οδηγίες για το θηλασμό.

Να επιβεβαιώνει στις μητέρες που εμφανίζουν το πρόβλημα

Την αξία του θηλασμού

Την αξία της προσπάθειας που θα καταβάλουν για την επίλυση του προβλήματος

Την ασφάλεια του βρέφους να θηλάζει από το προσβεβλημένο στήθος

Την σημασία που έχει για την αντιμετώπιση του προβλήματος η συνέχιση του

θηλασμού και από το προσβεβλημένο στήθος

Να παραπέμπει τις μητέρες αυτές σε ειδικό επί της γαλουχίας για εκτίμηση της τεχνικής του

θηλασμού και διόρθωση της.

Να παραπέμπει τις μητέρες αυτές σε γυναικολόγο, εφόσον από την ένταση των

συμπτωμάτων κριθεί αναγκαίο.

Να συνεργάζεται για τη βέλτιστη επιλογή φαρμάκου συμβατού με το θηλασμό.

Να παρασκευάζει, εφόσον υπάρξει η ανάγκη, εξατομικευμένα γαληνικά φάρμακα για την

συμπτωματική και αιτιολογική αντιμετώπιση του προβλήματος.

Να διαθέτει τα φάρμακα (εξατομικευμένα ή μη) για την συμπτωματική και αιτιολογική

αντιμετώπιση του προβλήματος ακολουθώντας τα σχετικά πρωτόκολλα.

Να παρακολουθεί την εξέλιξη της φαρμακοθεραπείας (είτε αυτή στοχεύει άμεσα στην

αύξηση της παραγωγής γάλακτος είτε έμμεσα μέσω της αντιμετώπισης υποκείμενου

προβλήματος) ως προς την αποτελεσματικότητα της (για τη μητέρα και το βρέφος) και την

ασφάλεια της (για τη μητέρα, το βρέφος και τη γαλουχία).

Page 171: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 171 -

5.8 Απόστημα γαλουχίας

Το απόστημα είναι συλλογή πύου σε φλεγμαίνουσα περιοχή του σώματος.

Το απόστημα γαλουχίας είναι συλλογή πύου σε περιοχή του στήθους, η οποία έχει

προσβληθεί από μολυσματική μαστίτιδα κατά τη διάρκεια της γαλουχίας.

Το απόστημα γαλουχίας είναι ένα σπάνιο φαινόμενο στον πληθυσμό των γυναικών που θηλάζουν (ο

επιπολασμός ποικίλει, ωστόσο στην πλειοψηφία των κλινικών μελετών κυμαίνεται κάτω από το 10%

των γυναικών με μαστίτιδα). Εμφανίζεται συνήθως μέσα στις 6 πρώτες εβδομάδες. Ωστόσο μπορεί

να συμβεί οποιαδήποτε στιγμή κατά τη περίοδο της γαλουχίας ακόμα και κατά τη διάρκεια του 2ου

έτους.

Αίτια του προβλήματος

Η μη επιτυχής αντιμετώπιση (με μη φαρμακολογικά ή / και φαρμακολογικά μέσα) μίας

μολυσματικής μαστίτιδας που εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια της γαλουχίας.

Ο οργανισμός της μητέρας που νοσεί αντιδρά στην ανεπιτυχή αντιμετώπιση της λοίμωξης

απομονώνοντας την προσβληθείσα περιοχή (πιθανά έχουμε αντίδραση της παραγόμενης

από τα βακτήρια θρομβίνης με το ινωδογόνο του πλάσματος και το σχηματισμό δικτύου

ινώδους).

Σημεία & Συμπτώματα

Τοπικά σε τμήμα του ενός στήθους (αρχικά σημεία & συμπτώματα)

Πόνος

Οίδημα

Σκληρότητα

Ερύθημα

Αύξηση της θερμοκρασίας

Συστηματικά (μεταγενέστερα σημεία & συμπτώματα)

Πυρετός (Τ>38οC)

Ρίγη

Ναυτία

Κούραση, αδιαθεσία

Πόνος στις αρθρώσεις και τα οστά

Επιπλοκές

Νέκρωση τμήματος του στήθους

Αφαίρεση τμήματος του στήθους

Αδυναμία θηλασμού

Διάγνωση

Στην περίπτωση που μια καλά οριοθετημένη περιοχή του στήθους παραμένει σκληρή και επίπονη

παρά την ορθή μη φαρμακολογική ή / και φαρμακολογική αντιμετώπιση, τότε θα πρέπει να

υποψιαστούμε την ύπαρξη αποστήματος, ακόμη και εάν έχει υποχωρήσει ο πυρετός και τα

υπόλοιπα συστημικά σημεία και συμπτώματα.

Page 172: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 172 -

Η διάγνωση του αποστήματος γίνεται με:

Υπέρηχο του προσβεβλημένου στήθους.

Παρακέντηση του αποστήματος με τη χρήση σύριγγας και βελόνας και πραγματοποίηση

βακτηριακής καλλιέργειας.

Θεραπεία

Μικρά αποστήματα θεραπεύονται με τη βοήθεια σύριγγας και βελόνας με την οποία

απομακρύνεται το πύον. Γίνεται χρήση τοπικού αναισθητικού. Σε ορισμένες περιπτώσεις

χρησιμοποιείται υπέρηχος ως οδηγός για την είσοδο της βελόνας.

Μεγάλα αποστήματα θεραπεύονται με την πραγματοποίηση τομής και κατάλληλους

χειρισμούς για την εξαγωγή του πύου. Γίνεται χρήση τοπικού αναισθητικού.

Πολύ μεγάλα αποστήματα θεραπεύονται με χειρουργείο και εξαγωγή του πύου ή και

τμήματος του στήθους. Γίνεται χρήση γενικής αναισθησίας.

Σε κάθε περίπτωση απαιτείται η χορήγηση:

Αντιβίωσης, ειδικής για τον παθογόνο μικροοργανισμό που εντοπίσθηκε στο απόστημα.

Η χορήγηση αντιβίωσης χωρίς την εξαγωγή του πύου δεν ωφελεί καθώς ο φραγμός

εμποδίζει την είσοδο της αντιβίωσης στο απόστημα.

Αντιφλεγμονωδών για την αντιμετώπιση της φλεγμονής, του πυρετού και του πόνου.

Ο θηλασμός στο προσβεβλημένο στήθος θα πρέπει να συνεχίσει πριν και μετά την αφαίρεση του

πύου.

Πιθανά να χρειαστεί διακοπή του θηλασμού εάν:

Πριν την αφαίρεση του πύου ο πόνος είναι πολύ έντονος κατά το θηλασμό.

Μετά την αφαίρεση του πύου, εάν δεν μπορεί να αποφευχθεί η επαφή του στόματος του

βρέφους με πύον ή με μολυσμένο ιστό.

Εάν διακοπεί ο θηλασμός στο προσβεβλημένο στήθος θα πρέπει να γίνεται άντληση του γάλακτος

από αυτό με τη βοήθεια αντλίας μητρικού γάλακτος.

Παρακολούθηση της φαρμακοθεραπείας

Μετά τη χορήγηση φαρμάκων στην μητέρα που νοσεί θα πρέπει να γίνεται παρακολούθηση της

φαρμακοθεραπείας ώστε να διαπιστώνεται:

Η αποτελεσματικότητα των χορηγούμενων φαρμάκων:

Υποχώρηση συστηματικών συμπτωμάτων (πυρετού και αδιαθεσίας).

Υποχώρηση τοπικών συμπτωμάτων (φλεγμονή, πόνος, σκληρότητα, ερύθημα και

οίδημα).

Η ασφάλεια των χορηγούμενων φαρμάκων:

Απουσία ανεπιθύμητων ενεργειών στη μητέρα.

Απουσία ανεπιθύμητων ενεργειών στο βρέφος (ανησυχία, συμπτώματα από το

γαστρεντερικό όπως διάρροια, δυσκοιλιότητα, κολικοί).

Καμία διαταραχή της γαλουχίας.

Page 173: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 173 -

Στην περίπτωση αποστήματος γαλουχίας ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι ο εξής:

Να προλαμβάνει το πρόβλημα:

Μέσω της πληροφόρησης και ενημέρωσης των εγκύων και των νέων μητέρων

σχετικά με τον σωστή τεχνική θηλασμού.

Μέσω της έγκαιρης ανίχνευσης των γενεσιουργών αιτιών του προβλήματος.

Να ανιχνεύει έγκαιρα το πρόβλημα στις νέες μητέρες.

Να παραπέμπει τις μητέρες αυτές σε ειδικό επί της γαλουχίας για εκτίμηση της τεχνικής του

θηλασμού και διόρθωση της.

Να παραπέμπει τις μητέρες αυτές σε γυναικολόγο προκειμένου να γίνει οριστική διάγνωση.

Να συνεργάζεται για τη βέλτιστη επιλογή φαρμάκου συμβατού με το θηλασμό.

Να παρασκευάζει, εφόσον υπάρξει η ανάγκη, εξατομικευμένα γαληνικά φάρμακα για την

συμπτωματική και αιτιολογική αντιμετώπιση του προβλήματος.

Να διαθέτει τα φάρμακα (εξατομικευμένα ή μη) για την συμπτωματική και αιτιολογική

αντιμετώπιση του προβλήματος ακολουθώντας τα σχετικά πρωτόκολλα.

Να παρακολουθεί την εξέλιξη της φαρμακοθεραπείας (είτε αυτή στοχεύει άμεσα στην

αύξηση της παραγωγής γάλακτος είτε έμμεσα μέσω της αντιμετώπισης υποκείμενου

προβλήματος) ως προς την αποτελεσματικότητα της (για τη μητέρα και το βρέφος) και την

ασφάλεια της (για τη μητέρα, το βρέφος και τη γαλουχία).

Page 174: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 174 -

5.9 Ίκτερος

5.9.1 Εισαγωγή

Το ενδομήτριο περιβάλλον είναι υποξικό. Το γεγονός αυτό εξηγεί την αυξημένη παρουσία ερυθρών

αιμοσφαιρίων στο έμβρυο, τα οποία απαιτούνται για τη μεταφορά επαρκούς ποσότητας οξυγόνου.

Μετά τον τοκετό και πλέον σε περιβάλλον με φυσιολογική συγκέντρωση οξυγόνου, ο πλεονάζων

αριθμός ερυθρών αιμοσφαιρίων στο κυκλοφορικό σύστημα του νεογνού είναι περιττός. Η

καταστροφή των περισσευούμενων ερυθρών αιμοσφαιρίων θα πραγματοποιηθεί στο

δικτυοενδοθηλιακό σύστημα και στο ίδιο σημείο η απελευθερωμένη πλέον αιμοσφαιρίνη θα

διασπαστεί ενζυματικά σε αίμη, σίδηρο και μονοξείδιο του άνθρακα. Ο σίδηρος θα

επαναχρησιμοποιηθεί για την παραγωγή νέων ερυθρών αιμοσφαιρίων αλλά και σε ιστούς που έχουν

ανάγκη σε σίδηρο, το μονοξείδιο του άνθρακα θα μεταφερθεί στους πνεύμονες και θα αποβληθεί

και η αίμη θα μετατραπεί ενζυματικά σε χολοπρασινίνη και εν συνεχεία σε μη συζευγμένη,

λιποδιαλυτή, χολερυθρίνη η οποία και θα περάσει στη κυκλοφορία, όπου και θα συνδεθεί με την

αλβουμίνη και θα μεταφερθεί στο ήπαρ.

Να σημειωθεί ότι στα πρόωρα νεογνά, η αλβουμίνη έχει μικρότερη ικανότητα σύνδεσης της μη

συζευγμένης χολερυθρίνης που βρίσκεται στο πλάσμα. Η μειωμένη αυτή ικανότητα ποικίλει

ανάλογα με την ωριμότητα αλλά και άλλους παράγοντες όπως το pH, οι λοιμώξεις και η

υπογλυκαιμία.

Μέσα στο ήπαρ γίνεται ενζυματικά η σύζευξη της χολερυθρίνης με γλυκουρονικό οξύ, σχηματίζοντας

τη συζευγμένη χολερυθρίνη δηλαδή ένα υδατοδιαλυτό μόριο που θα μπορεί πλέον να απεκκριθεί

μέσω της χολής στον εντερικό αυλό. Εκεί θα γίνει αποδόμηση της από εντερικά βακτήρια ή θα

απομακρυνθεί μέσω των κοπράνων.

5.9.2 Φυσιολογικός ίκτερος

Λόγω της ανωριμότητας του ηπατικού συστήματος του νεογνού, η μετατροπή της μη συζευγμένης

χολερυθρίνης σε συζευγμένη γίνεται αργά και οδηγεί σε συσσώρευση της και εν τέλει σε μια

παροδική αύξηση των επιπέδων της στο πλάσμα κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας της ζωής

του νεογνού. Το γεγονός αυτό θεωρείται φυσιολογικό.

Η φυσιολογική και παροδική αύξηση των επιπέδων της μη συζευγμένης χολερυθρίνης τις πρώτες

ημέρες ζωής του νεογνού, πιθανά να έχει προστατευτική δράση για τον νεογνικό οργανισμό εάν

θεωρήσουμε πως οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες του μορίου εξισορροπούν το οξειδωτικό στρες που

υφίσταται το νεογνό τις πρώτες ημέρες εξαιτίας της φυσιολογικής και προσωρινής μη πλήρους

λειτουργίας των αντιοξειδωτικών ενζυματικών συστημάτων.

Η συνήθης διακύμανση της τιμής της χολερυθρίνης έχει ως εξής:

Στον ομφάλιο λώρο η τιμή της προσεγγίζει τα 2mg/dl.

Μετά τον τοκετό αρχίζει να αυξάνει σταδιακά και ύστερα από 3-5 ημέρες φθάνει ένα

μέγιστο 5-6 mg/dl.

Μετά την κορύφωση αρχίζει να μειώνεται σταδιακά ώσπου μετά από περίπου 10 ημέρες να

φτάσει τα φυσιολογικά επίπεδα ενηλίκου που είναι 1mg/dl.

Στα πρόωρα, φθάνει τις υψηλότερες τιμές μεταξύ 4ης και 7ης ημέρας και η μείωση των

επιπέδων καθυστερεί περισσότερο.

Page 175: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 175 -

Όταν τα επίπεδα της χολερυθρίνης στο πλάσμα ξεπεράσουν τα 5mg/dl, τότε λόγω της διάχυσης της

στους ιστούς και των χρωστικών ιδιοτήτων της, εμφανίζεται ο ίκτερος, δηλαδή ένας κιτρινωπός

χρωματισμός του δέρματος και των επιπεφυκότων, που αρχικά γίνεται εμφανής στο κεφάλι και στη

συνέχεια στο υπόλοιπο σώμα.

Ο ίκτερος της πρώτης εβδομάδας του υγιούς τελειόμηνου νεογνού θεωρείται φυσιολογικός εφόσον

τα επίπεδα της χολερυθρίνης διατηρούνται κάτω από τα 15mg/dl.

Βέβαια σε ορισμένα πρόωρα νεογνά ακόμη και τιμές μικρότερες από 10mg/dl μπορεί να

αποτελέσουν λόγο ανησυχίας εξαιτίας της μειωμένης ικανότητας σύνδεσης που έχει η αλβουμίνη

(που σημαίνει ότι μεγαλύτερη ποσότητα μη συζευγμένης χολερυθρίνης είναι διαθέσιμη για να

εισέλθει στον εγκέφαλο). Το ίδιο ισχύει και για νεογνά που λαμβάνουν φάρμακα που

ανταγωνίζονται για τις ίδιες θέσεις σύνδεσης στην αλβουμίνη (π.χ. ασπιρίνη, σουλφαδιαζίνη κ.α.).

5.9.3 Ίκτερος λόγω μη επαρκούς λήψης μητρικού γάλακτος

Σε ορισμένες περιπτώσεις, κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας ζωής του νεογνού, η

συγκέντρωση της χολερυθρίνης μπορεί να αυξηθεί σημαντικά, ακόμη και να ξεπεράσει τα 15mg/dl.

Επίπεδα χολερυθρίνης άνω των 15mg/dl θεωρούνται «μη φυσιολογικά».

Απουσία παθολογικών αιτιών (π.χ. ασυμβατότητα ομάδων αίματος ή αντιγόνου Rh μεταξύ μητέρας

και εμβρύου, λοιμώξεις, εκχύμωση ή αιμάτωμα που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του τοκετού,

υποθυρεοειδισμός, απόφραξη εντέρου κ.α.) τα ιδιαίτερα αυξημένα επίπεδα μη συζευγμένης

χολερυθρίνης οφείλονται πιθανότατα στην εξής ακολουθία γεγονότων:

Η μητέρα δεν θηλάζει επαρκώς (μη συχνός θηλασμός, περιορισμένη διάρκεια θηλασμού,

λάθος τεχνική θηλασμού κ.α.).

Το νεογνό δεν λαμβάνει επαρκή ποσότητα μητρικού γάλακτος.

Μη επαρκής ποσότητα μητρικού γάλακτος συνεπάγεται μειωμένη καθαρτική δράση στο

έντερο.

Καθυστερεί η κένωση του νεογνικού εντέρου και επομένως η αποβολή του μηκωνίου και

των κοπράνων.

Η συζευγμένη χολερυθρίνη που βρίσκεται στο περιεχόμενο του εντερικού αυλού

μετατρέπεται από ένζυμα του εντερικού τοιχώματος εκ νέου σε μη συζευγμένη

χολερυθρίνη.

Η μη συζευγμένη χολερυθρίνη απορροφάται και επιστρέψει μέσω της πυλαίας φλέβας στο

ήπαρ (εντεροηπατική κυκλοφορία).

Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για ίκτερο εξ αιτίας μη επαρκούς λήψης μητρικού γάλακτος και απαιτεί

προσεκτική παρατήρηση και αξιολόγηση του θηλασμού από έμπειρο σύμβουλο θηλασμού

προκειμένου να εντοπιστεί και να επιλυθεί το υπάρχον πρόβλημα.

Η θεραπεία πρώτης εκλογής του ίκτερου εξ αιτίας μη επαρκούς λήψης μητρικού γάλακτος βασίζεται

στην αύξηση του λαμβανόμενου από το νεογνό μητρικό γάλα καθώς αυτό θα επιταχύνει την

ωρίμανση του νεογνικού εντέρου, την αποκατάσταση της λειτουργίας του, την αποβολή του

μηκωνίου και του εντερικού περιεχομένου και επομένως την αποβολή της χολερυθρίνης.

Η αύξηση της λήψης μητρικού γάλακτος από το νεογνό επιτυγχάνεται μέσα από την επίτευξη

αποτελεσματικότερου θηλασμού και μεγαλύτερης συχνότητας θηλασμού (οκτώ ή περισσότερες

φορές ανά 24ωρο). Εάν για οποιοδήποτε λόγο, ο θηλασμός δεν είναι εφικτός, τότε αντλείται από τη

Page 176: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 176 -

μητέρα γάλα το οποίο και χρησιμοποιείται για τη σίτιση του νεογνού. Εάν ούτε αυτό είναι εφικτό

γίνεται σίτιση του νεογνού με μητρικό γάλα που έχει ληφθεί από τράπεζα μητρικού γάλακτος.

Οι παραπάνω τρόποι αντιμετώπισης συνδυάζονται συχνά με απλή έκθεση του μωρού στο φως της

ημέρας για κάποια χρονικά διαστήματα μέσα στο 24ωρο.

5.9.4 Ίκτερος από μητρικό γάλα

Σε ορισμένες περιπτώσεις, κατά τη διάρκεια της δεύτερης εβδομάδας ζωής του νεογνού, η

συγκέντρωση της χολερυθρίνης μπορεί να αυξηθεί σημαντικά, ακόμη και να ξεπεράσει τα 15mg/dl.

Όπως είδαμε και προηγουμένως επίπεδα χολερυθρίνης άνω των 15mg/dl θεωρούνται «μη

φυσιολογικά».

Εφόσον απουσιάζουν συγκεκριμένα παθολογικά αίτια (π.χ. ασυμβατότητα ομάδων αίματος ή

αντιγόνου Rh μεταξύ μητέρας και εμβρύου, λοιμώξεις, εκχύμωση ή αιμάτωμα που δημιουργήθηκε

κατά τη διάρκεια του τοκετού, υποθυρεοειδισμός, απόφραξη εντέρου κ.α.) και εφόσον ο θηλασμός

πραγματοποιείται με επιτυχία, θεωρούμε (εξ αποκλεισμού) ότι τα αυξημένα επίπεδα χολερυθρίνης

οφείλονται στο μητρικό γάλα. Πιο συγκεκριμένα οφείλονται σε αυξημένα επίπεδα του ενζύμου β-

γλουκορονιδάσης στο μητρικό γάλα των συγκεκριμένων μητέρων. Το ένζυμο αυτό υδρολύει εντός

του νεογνικού εντέρου τη συζευγμένη χολερυθρίνη. Σχηματίζεται επομένως μη συζευγμένη

χολερυθρίνη που απορροφάται και επιστρέψει μέσω της πυλαίας φλέβας στο ήπαρ (εντεροηπατική

κυκλοφορία), αυξάνοντας σημαντικά τα επίπεδα της στον οργανισμό του νεογνού.

Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για ίκτερο εξ αιτίας του μητρικού γάλακτος. Ο ίκτερος αυτός μπορεί να

διαρκέσει από λίγες εβδομάδες έως και λίγους μήνες και δεν συνιστά πρόβλημα υγείας. Τα βρέφη

αυτά είναι φυσιολογικά και ο επίμονος κίτρινος χρωματισμός τους δεν έχει καμία άμεση ή απώτερη

συνέπεια. ΔΕΝ απαιτείται και ΔΕΝ πρέπει να γίνεται διακοπή του μητρικού θηλασμού.

5.9.5 Παθολογικός ίκτερος

Ο παθολογικός ίκτερος μπορεί να παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά:

Εμφανίζεται μέσα στο 1ο εικοσιτετράωρο.

Αυξάνει με πολύ γρήγορο ρυθμό (5mg/24h).

Συνοδεύεται από αυξημένες τιμές συζευγμένης χολερυθρίνης ( >1mg/dl).

Είναι αποτέλεσμα υποκείμενης νόσου.

Ο παθολογικός ίκτερος μπορεί να οφείλεται σε:

Υπερπαραγωγή χολερυθρίνης:

Αιμολυτικά αίτια

- Συγγενείς αιμολυτικές παθήσεις: ΑΒΟ, Rh ασυμβατότητα

- Κληρονομικές αιμολυτικές νόσοι: Κληρονομική σφαιροκυττάρωση,

Ενζυμοπάθειες (G6PD), Αιμοσφαιρινοπάθειες, Γαλακτοζαιμία

- Φαρμακευτική αιμόλυση: Βιταμίνη Κ3

Εξωαγγειακό αίμα: κεφαλαιμάτωμα, κατάποση αίματος, εγκεφαλική και

πνευμονική αιμορραγία

Πολυκυτταραιμία

Ελαττωμένη απέκκριση χολερυθρίνης:

Ελαττωμένη πρόσληψη χολερυθρίνης από το ήπαρ

Ελαττωμένη σύζευξη χολερυθρίνης

- Συγγενής ελάττωση δραστηριότητας γλυκουρονικής τρανσφεράσης

Page 177: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 177 -

- Οικογενής μη αιμολυτικός ίκτερος

- Σύνδρομα Gilbert, Crigler-Najjar

- Υποθυρεοειδισμός

- Αναστολείς των ενζύμων εξαιτίας φαρμάκων

Ελαττωμένη μεταφορά συνδεδεμένης χολερυθρίνης εκτός ηπατικού κυττάρου

- Σύνδρομα Dubin-Johnson και Rotor

- Ηπατοκυτταρική καταστροφή από γαλακτοζαιμία, τυροσιναιμία

Απόφραξη στη μεταφορά χολής: κυστική ίνωση, νεοπλασία, ατρησία χοληφόρων

Μικτά αίτια:

Σηψαιμία

Ενδομήτρια λοίμωξη

Πολυπαραγοντικές παθήσεις: προωρότητα, νεογνά διαβητικών, βαριά

ερυθροβλάστωση

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να επιδιώκεται η συνέχιση του μητρικού θηλασμού (με εξαίρεση τις

αντενδείξεις που αναφέρθηκαν στο κεφάλαιο 2 του οδηγού).

5.9.6 Επιπλοκές ίκτερου

Η μη συζευγμένη χολερυθρίνη είναι λιποδιαλυτή, επομένως εμφανίζει σχετική ευκολία στο να

διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό του νεογνού.

Όταν για οποιοδήποτε λόγο, η συγκέντρωση της μη συζευγμένης χολερυθρίνης στο πλάσμα αυξηθεί

σημαντικά, τόσο ώστε να μην επαρκούν οι διαθέσιμες ποσότητες αλβουμίνης για να τη δεσμεύσουν,

τότε έχουμε αυξημένη πιθανότητα εισόδου στον εγκέφαλο, τοξικής δράσης και πρόκλησης

εγκεφαλοπάθειας από χολερυθρίνη. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται πυρηνικός ίκτερος καθώς,

εξαιτίας της χολερυθρίνης, έχουμε κίτρινο χρωματισμό των πυρήνων του εγκεφάλου.

Τα συμπτώματα εμφανίζονται στο 2ο με 6ο εικοσιτετράωρο ζωής του νεογνού και διακρίνονται σε

τρία στάδια:

Στο 1ο στάδιο εμφανίζεται υποτονία, λήθαργος και αδυναμία ή δυσκολία θηλασμού.

Στο 2ο στάδιο τα νεογνά παρουσιάζουν σπαστικότητα, οπισθότονο και υπάρχει πιθανότητα

συνοδού πυρετού. Η σπαστικότητα μετά την πρώτη εβδομάδα ζωής ελαττώνεται και

μερικές φορές εξαφανίζεται.

Το 3ο στάδιο εκδηλώνεται μετά τη νεογνική περίοδο με εγκεφαλική παράλυση, κώφωση και

νοητική υστέρηση.

Τα πρόωρα νεογνά είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην δράση της χολερυθρίνης στον εγκέφαλο και

ενδέχεται να έχουν πυρηνικό ίκτερο χωρίς να εμφανίζουν τα τυπικά συμπτώματα.

5.9.7 Αντιμετώπιση ίκτερου

Εάν τα επίπεδα χολερυθρίνης ξεπεράσουν συγκεκριμένες τιμές ασφαλείας (οι τιμές αυτές

εξαρτώνται από την ηλικία του νεογνού, το βάρος του νεογνού, την διάρκεια της κύησης και άλλους

παράγοντες κινδύνου) τότε απαιτείται η άμεση θεραπευτική αντιμετώπιση τους καθώς αυξάνεται

σημαντικά η πιθανότητα πρόκλησης πυρηνικού ίκτερου και εγκεφαλοπάθειας.

Οι διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές είναι οι εξής:

Φωτοθεραπεία (κυρίως): Χρησιμοποιούνται λάμπες με λευκό, μπλε και πράσινο φως. Η

φωτοθεραπεία μετατρέπει την χολερυθρίνη σε φωτοχολερυθρίνη δηλαδή ένα

υδατοδιαλυτό μόριο που αποβάλλεται εύκολα και γρήγορα από τον οργανισμό.

Page 178: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 178 -

Αφαιμαξομετάγγιση (σπάνια): Εφαρμόζεται σε πολύ σοβαρές καταστάσεις (συνήθως

>25mg/dl). Γίνεται σταδιακή (διαρκεί περίπου 2 ώρες) αφαίρεση του αίματος του νεογνού

(άρα έχουμε και απομάκρυνση της χολερυθρίνης) και μετάγγιση νέου αίματος. Η μέθοδος

αυτή απομακρύνει αποτελεσματικά την χολερυθρίνη και αντιμετωπίζει άμεσα τον κίνδυνο

πυρηνικού ίκτερου ωστόσο αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για θρόμβωση, εμβολή,

αρρυθμία, λοίμωξη κ.α.

Φαρμακοθεραπεία (πολύ σπάνια): Χορηγούνται φάρμακα (π.χ. φαινοβαρβιτάλη) που

επάγουν τα ηπατικά ένζυμα και επομένως επάγουν τη μετατροπή της μη συζευγμένης σε

συζευγμένη χολερυθρίνη.

Page 179: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 179 -

Εικόνα 5.9.6-1: Νομόγραμμα για τον χαρακτηρισμό του κινδύνου ανάπτυξης σοβαρής

υπερχολερυθριναιμίας σε υγιή νεογνά που γεννήθηκαν μετά από τουλάχιστον 36 εβδομάδες κύησης

και είχαν βάρος γέννησης μεγαλύτερο από 2000gr ή σε νεογνά που γεννήθηκαν μετά από

τουλάχιστον 35 εβδομάδες κύησης και είχαν βάρος γέννησης μεγαλύτερο από 2500gr (Αμερικανική

Ακαδημία Παιδιατρικής).

Εικόνα 5.9.6-2: Γράφημα που απεικονίζει τα κατώτατα όρια ολικής χολερυθρίνης για την έναρξη

φωτοθεραπείας σε νεογνά (>35 εβδομάδες κύησης) με βάση τη συγκέντρωση της χολερυθρίνης στο

πλάσμα και τον χρόνο μετά τον τοκετό (Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής).

Page 180: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 180 -

Εικόνα 5.9.6-3: Γράφημα που απεικονίζει τα κατώτατα όρια ολικής χολερυθρίνης για την έναρξη

αφαιμαξομετάγγισης σε νεογνά με περισσότερες από 35 εβδομάδες κύησης (Αμερικανική Ακαδημία

Παιδιατρικής).

Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής σημειώνει πως τα παραπάνω προτεινόμενα κατώτατα όρια

για έναρξη αφαιμαξομετάγγισης βασίζονται σε περιορισμένα στοιχεία και πως η μέθοδος αυτή

(λόγω των κινδύνων που τη συνοδεύουν) θα πρέπει να επιλέγεται μόνον όταν η εντατική

φωτοθεραπεία δεν επιτυγχάνει τους επιδιωκόμενους θεραπευτικούς στόχους.

BiliTool (www.bilitool.org)

Πρόκειται για ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο

το οποίο με την εισαγωγή λίγων

δεδομένων (ημερομηνία και ώρα

γέννησης του νεογνού, τιμή ολικής

χολερυθρίνης, ημερομηνία και ώρα

δειγματοληψίας) επιτρέπει στον κλινικό

επιστήμονα να εκτιμήσει τον κίνδυνο

ανάπτυξης υπερχολερυθριναιμίας σε

νεογνά (>35 εβδομάδες κύησης) και να

αποφασίσει την έναρξη ή όχι της

φωτοθεραπείας. Το BiliTool βασίζεται

στις μελέτες και τις κατευθυντήριες

οδηγίες της Αμερικανικής Ακαδημίας

Παιδιατρικής.

Page 181: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 181 -

5.10 Υπογλυκαιμία

5.10.1 Εισαγωγή

Αμέσως μετά το τοκετό, το νεογνό χάνει την σταθερή και συνεχή παροχή γλυκόζης από τη

μητέρα του.

Στο τελειόμηνο υγιές νεογνό, μετά τον τοκετό, η συγκέντρωση γλυκόζης στο πλάσμα θα

μειωθεί εντός των δύο πρώτων ωρών και θα προσεγγίσει ακόμη και τα 46 mg/dl.

Η υπογλυκαιμία αυτή είναι παροδική και συμβαίνει σε όλα σχεδόν τα θηλαστικά.

Εν συνεχεία η συγκέντρωση της γλυκόζης θα αυξηθεί σταδιακά και εντός έξι ωρών (άλλοτε

μπορεί να φτάσει και τις 72-96 ώρες) θα φτάσει τα 65mg/dl (ακόμη και εάν το νεογνό δεν

σιτιστεί καθόλου στο χρονικό αυτό διάστημα).

Αντίστοιχα, μετά τον τοκετό, τα επίπεδα ινσουλίνης στο πλάσμα θα μειωθούν, γεγονός που

καθιστά πιο δύσκολη την πρόσληψη της γλυκόζης από τα κύτταρα (προστατεύοντας έτσι το

νεογνό από περαιτέρω μείωση των επιπέδων της γλυκόζης στο πλάσμα).

Σε απόκριση αυτού του γεγονότος το πάγκρεας του νεογνού θα εκκρίνει γλουκαγόνο το

οποίο δρώντας στο ήπαρ θα διεγείρει την γλυκογονόλυση δηλαδή τη μετατροπή των

αποθηκών γλυκογόνου (που έτσι θα μειωθούν ραγδαία τις πρώτες 24 ώρες της ζωής του

νεογνού) σε γλυκόζη που θα περάσει στο πλάσμα και θα αρχίσει να αποκαθιστά τα

φυσιολογικά επίπεδα της.

Στο χρονικό αυτό διάστημα το νεογνό έχει την ικανότητα να κινητοποιεί (μέσω της

λιπόλυσης και της κετογένεσης) και να χρησιμοποιεί (π.χ. ο νεογνικός εγκέφαλος έχει την

ικανότητα χρήσης των κετονικών σωμάτων) και άλλες πηγές ενέργειας. Το γεγονός αυτό

εξηγεί γιατί ούτε η σημαντική πτώση των επιπέδων της γλυκόζης μετά τον τοκετό ούτε

τυχόν μεγάλα μεσοδιαστήματα μεταξύ των θηλασμών (>8 ώρες) δεν συνοδεύεται από

υπογλυκαιμικά κλινικά συμπτώματα.

Η παραπάνω περιγραφείσα διαδικασία είναι απολύτως φυσιολογική.

Δεν υπάρχει απολύτως κανένας λόγος ελέγχου των επιπέδων γλυκόζης στο υγιές

ασυμπτωματικό τελειόμηνο νεογνό τις πρώτες ώρες μετά τον τοκετό καθώς πολύ συχνά

οδηγεί σε περιττές και λανθασμένες παρεμβάσεις.

Σε πολλά νοσοκομεία είναι συνήθης πρακτική ο καθορισμός των επιπέδων της γλυκαιμίας

στα υγιή τελειόμηνα νεογνά. Χαμηλές τιμές γλυκόζης πλάσματος οι οποίες είναι απολύτως

φυσιολογικές σε αυτά τα νεογνά χρησιμοποιούνται ως δικαιολογία για τη χορήγηση

επεξεργασμένου γάλακτος για βρέφη, παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι οι τιμές αυτές είναι

φυσιολογικές και δεν μπορούν να προκαλέσουν ούτε νευρολογικές ούτε άλλες βλάβες.

Τα υγιή τελειόμηνα νεογνά δεν μπορούν να αναπτύξουν συμπτωματική υπογλυκαιμία

μόνον εξαιτίας μιας ενδεχόμενης ανεπαρκούς σίτισης.

Η χορήγηση διαλύματος γλυκόζης σε αυτά τα νεογνά έχει σαν αποτέλεσμα:

Να αυξηθεί η έκκριση της ινσουλίνης.

Να μειωθεί η έκκριση του γλουκαγόνου.

Να καθυστερήσει η φυσιολογική έναρξη της γλυκονεογένεσης.

Να παρεμποδιστεί η φυσιολογική έναρξη του μητρικού θηλασμού.

Page 182: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 182 -

5.10.2 Νεογνά υψηλού κινδύνου

Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος να προκληθεί υπογλυκαιμία (και επομένως δικαιολογείται στην

περίπτωση αυτή ο καθορισμός των επιπέδων γλυκόζης του νεογνού μετά τον τοκετό) όταν:

Το νεογνό είναι πρόωρο

Το νεογνό έχει πολύ χαμηλό σωματικό βάρος σε σχέση µε την ηλικία κύησης και το φύλλο,

δηλαδή το βάρος του κατατάσσεται στις τιμές εκείνες που στην καμπύλη ανάπτυξης

βρίσκονται κάτω από το 10ο εκατοστημόριο

(επομένως δεν έχει επαρκείς αποθήκες γλυκογόνου και άλλων πηγών ενέργειας).

Το νεογνό έχει πολύ μεγάλο σωματικό βάρος σε σχέση µε την ηλικία κύησης και το φύλλο,

δηλαδή το βάρος του κατατάσσεται στις τιμές εκείνες που στην καμπύλη ανάπτυξης

βρίσκονται πάνω από το 90ο εκατοστημόριο

(επομένως τα επίπεδα ινσουλίνης είναι πολύ υψηλά και ενδέχεται να προκαλέσουν

απότομη και μεγάλη πτώση των συγκεντρώσεων της γλυκόζης).

Το νεογνό έχει υποστεί υποθερμία

(επομένως έχει καταναλώσει μεγάλες ποσότητες γλυκόζης για να αποκαταστήσει την

θερμοκρασία του).

Το νεογνό έχει υποστεί υποξικό ή ισχαιμικό επεισόδιο

Το νεογνό πάσχει από μεταβολικό νόσημα

Το νεογνό εμφανίζει ενδοκρινική διαταραχή

Το νεογνό πιθανά πάσχει από λοίμωξη

Η μητέρα του νεογνού είναι διαβητική

Η μητέρα του νεογνού λαμβάνει υπογλυκαιμικά φάρμακα

Η μητέρα του νεογνού λαμβάνει φάρμακα που προκαλούν υπερινσουλιναιμία

5.10.3 Πρόληψη της υπογλυκαιμίας σε νεογνά υψηλού κινδύνου

Ενθάρρυνση άμεσης επαφής, δέρμα με δέρμα, μητέρας νεογνού μετά τον τοκετό

(προλαμβάνει την υποθερμία, σταθεροποιεί τον καρδιακό και αναπνευστικό ρυθμό).

Ενθάρρυνση του θηλασμού εντός της πρώτης ώρας μετά τον τοκετό.

Ενθάρρυνση του θηλασμού κάθε 2 με 3 ώρες και κάθε φορά που το βρέφος φαίνεται

πεινασμένο.

Η πρώτη μέτρηση των επιπέδων γλυκόζης στο πλάσμα δεν θα πρέπει να γίνεται πριν την

παρέλευση 2 ωρών από τον τοκετό και θα πρέπει να γίνεται πριν την πραγματοποίηση της

2ης

σίτισης.

Εάν προ της σίτισης διαπιστωθεί χαμηλή συγκέντρωση γλυκόζης στο πλάσμα του νεογνού, η

μέτρηση θα πρέπει να επαναληφθεί μια ώρα μετά τη σίτιση (UNICEF, 2010c).

Η παρακολούθηση των επιπέδων γλυκόζης θα πρέπει να συνεχιστεί για 24 με 48 ώρες.

Εάν τα επίπεδα της γλυκόζης παραμένουν άνω των 45mg/dl, δεν υπάρχει ανάγκη για

χορήγηση επεξεργασμένου γάλακτος. Ωστόσο, εάν το βρέφος είναι συμπτωματικό, θα

πρέπει να γίνει άντληση από τη μητέρα του πύατος και χορήγηση του με κυπελλάκι,

σύριγγα ή ρινογαστρικό σωλήνα. Εάν για οποιοδήποτε λόγο δεν είναι διαθέσιμο το μητρικό

γάλα ή δεν μπορεί να χορηγηθεί στο νεογνό και ταυτόχρονα δεν υπάρχει διαθέσιμο μητρικό

γάλα δότριας από τράπεζα μητρικού γάλακτος, θα πρέπει να του χορηγηθεί επεξεργασμένο

βρεφικό γάλα με ρυθμό 8-10mg/kg και κατά προτίμηση με κυπελλάκι (UNICEF, 2010).

Page 183: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 183 -

5.10.4 Συμπτωματολογία του νεογνού που πάσχει από υπογλυκαιμία

Ευερεθιστότητα, οξύ και έντονο κλάμα

Τρόμος, σπασμοί

Ληθαργικότητα, υποτονία, κώμα

Μειωμένο αντανακλαστικό θηλασμού ή άρνηση να σιτιστεί.

Άπνοια, κυάνωση, ταχύπνοια, ακανόνιστη αναπνοή

Υποθερμία

5.10.5 Αντιμετώπιση της διαπιστωμένης υπογλυκαιμίας

Σε ασυμπτωματικό νεογνό

Συνέχιση του θηλασμού κάθε 1 με 2 ώρες. Εάν αυτό δεν είναι εφικτό σίτιση του με

αντλημένο μητρικό γάλα (3-10ml/kg). Εάν ούτε αυτό είναι εφικτό σίτιση του

μητρικό γάλα δότριας από τράπεζα μητρικού γάλακτος. Εάν τέλος ούτε αυτό είναι

εφικτό σίτιση του με επεξεργασμένο βρεφικό γάλα (3-10ml/kg).

Επανέλεγχος των επιπέδων γλυκόζης πριν από κάθε σίτιση μέχρι να επιτευχθούν

και να σταθεροποιηθούν οι επιθυμητές τιμές.

Ενδοφλέβια χορήγηση διαλύματος γλυκόζης 10% εάν παρά τη σίτιση τα επίπεδα

γλυκόζης παραμένουν χαμηλά.

Συνέχιση του θηλασμού κατά τη διάρκεια της ενδοφλέβιας θεραπείας.

Στενή παρακολούθηση της απόκρισης στη θεραπεία.

Σε συμπτωματικό νεογνό ή νεογνό με επίπεδα γλυκόζης πλάσματος <25mg/dl.

Ενδοφλέβια χορήγηση διαλύματος γλυκόζης 10%

Προσαρμογή του ρυθμού ενδοφλέβιας χορήγησης με βάση της συγκεντρώσεις

γλυκόζης στο πλάσμα.

Ενθάρρυνση του συχνού θηλασμού.

Σταδιακή διακοπή της ενδοφλέβιας χορήγησης του διαλύματος γλυκόζης μετά την

επίτευξη και σταθεροποίηση των επιπέδων γλυκόζης του νεογνού και του τρόπου

σίτισης του και παρακολούθηση των επιπέδων της γλυκόζης με μετρήσεις πριν από

κάθε σίτιση.

Στενή παρακολούθηση της απόκρισης στη θεραπεία.

Page 184: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 184 -

Page 185: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 185 -

Κεφάλαιο 6ο

Ο ρόλος του φαρμακείου και του φαρμακοποιού

στο θηλασμό

Page 186: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 186 -

Page 187: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 187 -

6.1 Ο ρόλος του φαρμακείου

6.1.1 Εισαγωγή

Τα φαρμακεία αποτελούν αποκεντρωμένες δομές πρωτοβάθμιας υγείας, μέσα από τις

οποίες προσφέρονται υγειονομικές και ιδιαίτερα φαρμακευτικές υπηρεσίες.

Τα φαρμακεία μπορούν να αποτελέσουν σημεία προαγωγής του θηλασμού και υποστήριξης

της θηλάζουσας μητέρας, με τους φαρμακοποιούς να προσφέρουν την πολύτιμη κλινική

τους γνώση και τους βοηθούς φαρμακείων την απαραίτητη τεχνική τους κατάρτιση.

Για να συμβεί αυτό είναι απαραίτητο να συμβούν αλλαγές σε επίπεδο φιλοσοφίας, αρχών

και αξιών, σε επίπεδο οργάνωσης του φαρμακείου και σε επίπεδο εκπαίδευσης

φαρμακοποιών και βοηθών φαρμακείων.

Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις, η Ελληνική Εταιρεία Φαρμακευτικής Πρακτικής, το Δίκτυο

Δράσης για την Βρεφική Διατροφή - IBFAN Ελλάδας και ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος,

δημιούργησαν την πρωτοβουλία για «Φαρμακεία Φιλικά προς το Μητρικό Θηλασμό» (ΦΦΜΘ).

Στόχος της πρωτοβουλίας είναι η δημιουργία ενός πανελλαδικού δικτύου φαρμακείων τα οποία με

τον τρόπο λειτουργίας τους θα συμβάλλουν επιτυχώς στην προσπάθεια για την προστασία,

προαγωγή και υποστήριξη του μητρικού θηλασμού στη χώρα μας.

Η συγκεκριμένη δράση βασίστηκε στην εμπειρία που αντλήθηκε από αντίστοιχες δράσεις σε επίπεδο

νοσοκομείων (Φιλικά προς τα Βρέφη Νοσοκομεία), αλλά κυρίως από την εμπειρία του Ιταλικού μη

κερδοσκοπικού οργανισμού, «Il Melograno», ο οποίος το 2007 ξεκίνησε αντίστοιχη πρωτοβουλία.

6.1.2 Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ του φιλικού προς το μητρικό θηλασμό φαρμακείου

Το ΦΜΘΦ αναγνωρίζει ότι:

Ο θηλασμός είναι ο φυσιολογικός τρόπος σίτισης των βρεφών.

Το μητρικό γάλα είναι η φυσιολογική τροφή για τα βρέφη.

Ο θηλασμός αποτελεί προληπτικό μέτρο δημόσιας υγείας με άμεσα αλλά και

μακροπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα τόσο για το βρέφος όσο και για τη μητέρα.

Ο θηλασμός προσφέρει διατροφική ασφάλεια και οικονομικά πλεονεκτήματα στην

οικογένεια.

Ο θηλασμός βελτιώνει τα επίπεδα υγείας του ελλαδικού πληθυσμού και μειώνει τις

δαπάνες που καταβάλλονται από το δημόσιο προϋπολογισμό για υπηρεσίες υγείας.

Οι γονείς έχουν το δικαίωμα να ενημερώνονται πλήρως και τεκμηριωμένα σύμφωνα με τις

τελευταίες επιστημονικές αποδείξεις προτού λάβουν αποφάσεις σχετικά με τη σίτιση του

βρέφους τους.

Θα πρέπει να γίνεται σεβαστή η απόφαση των γονέων για σίτιση του βρέφους με

υποκατάστατα μητρικού γάλακτος κατόπιν επαρκούς ενημέρωσης.

Ο μη θηλασμός και η χωρίς ένδειξη χρήση υποκατάστατων μητρικού γάλακτος εκθέτει το

βρέφος σε περιττούς κινδύνους.

Ο Διεθνής Κώδικας Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος (Κώδικας) προστατεύει το

βρέφος από την καταχρηστική και ακατάλληλη χρήση υποκατάστατων μητρικού γάλακτος,

τη μητέρα από τη λήψη λανθασμένης απόφασης σχετικά με την διατροφή του βρέφους της,

τους επιστήμονες υγείας από την εφαρμογή επικίνδυνων πρακτικών, την πολιτεία από

επιζήμιες κλινικές πρακτικές.

Page 188: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 188 -

Μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της υγείας και την πρόληψη των

νόσων και ειδικότερα στη προστασία, προαγωγή και υποστήριξη του θηλασμού.

Το ΦΜΘΦ ενσωματώνει στον κοινωνικό του σκοπό:

Την μείωση της νοσηρότητας των βρεφών και των μητέρων οφειλόμενη στα χαμηλά

ποσοστά μητρικού θηλασμού και στη μη ενδεικνυόμενη χρήση των υποκατάστατων

μητρικού γάλακτος, με ταυτόχρονη επίτευξη καλύτερων οικονομικών αποτελεσμάτων για

την ελληνική οικογένεια και πολιτεία.

6.1.3 Το γενικό πλαίσιο λειτουργίας του φιλικού προς το μητρικό θηλασμό φαρμακείου

Το ΦΜΘΦ δεσμεύεται:

Να διαθέτει τυπωμένο:

Αντίγραφο της πολιτικής του φαρμακείου, την σχετική με το θηλασμό και τη

βρεφική διατροφή.

Αντίγραφο του «ΘΗΛΑΣΜΟΣ & ΦΑΡΜΑΚΑ: Κλινικός οδηγός για φαρμακοποιούς».

Αντίγραφο του Διεθνούς Κώδικα Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος.

Να διαθέτει για το κοινό έντυπο υλικό που αφορά:

Τη χρήση των φαρμάκων κατά τη περίοδο του θηλασμού.

Τα οφέλη του μητρικού θηλασμού

Τους κινδύνους από τη μη ενδεδειγμένη χρήση υποκατάστατων μητρικού

γάλακτος.

Την διαδικασία του θηλασμού.

Την άντληση – αποθήκευση – απόψυξη του μητρικού γάλακτος.

Τις φιλικές ως προς το θηλασμό νοσοκομειακές πρακτικές.

Την ύπαρξη ειδικών επί του θηλασμού και ομάδων υποστήριξης

Πηγές τεκμηριωμένης πληροφόρησης.

Την φροντίδα του βρέφους.

Την ορθή προετοιμασία, χρήση και αποθήκευση των ΥΜΓ.

Να διαθέτει τυπωμένα και τοποθετημένα σε εμφανή σημείο αντίγραφα του φύλλου

αναφοράς παραβίασης της πολιτικής υπέρ του μητρικού θηλασμού.

Να διαθέτει γραπτό μητρώο στο οποίο να βρίσκονται καταχωρημένοι οι πιστοποιημένοι

σύμβουλοι θηλασμού, οι εθελοντές σύμβουλοι θηλασμού και οι ομάδες υποστήριξης

θηλασμού που εργάζονται τοπικά καθώς και τα στοιχεία επικοινωνία τους.

Να διαθέτει σε εμφανή θέση:

Το λογότυπο της πρωτοβουλίας

Να διαθέτει ανά πάσα στιγμή:

Είτε πρόσβαση σε εξειδικευμένη βάση δεδομένων (LactMed, E-Lactancia)

Είτε έντυπο εξειδικευμένο οδηγό φαρμάκων.

Σε ότι αφορά τον Κώδικα:

Τα προϊόντα που είναι υπό τον έλεγχο του Διεθνούς Κώδικα να φυλάσσονται σε μη

εμφανές – μη προσβάσιμο για το κοινό σημείο.

Τα υποκατάστατα μητρικού γάλακτος να αγοράζονται στην κανονική τιμή.

Τα υποκατάστατα μητρικού γάλακτος να διατίθενται στην κανονική.

Τα υποκατάστατα μητρικού γάλακτος να διατίθενται μόνον κατόπιν ειδικής

ένδειξης.

Να χρησιμοποιούνται εικόνες μητέρων που θηλάζουν.

Να ΜΗΝ χρησιμοποιούνται εικόνες μητέρων που σιτίζουν τα βρέφη τους με

υποκατάστατα μητρικού γάλακτος.

Page 189: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 189 -

Να συμμετέχουν και να προβάλλουν προωθητικές εκστρατείες που οργανώνονται

υπέρ του μητρικού θηλασμού.

Να ΜΗΝ συμμετέχουν και να ΜΗΝ προβάλλουν προωθητικές εκστρατείες προς

όφελος των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος (είτε με την μορφή εκπτώσεων είτε

με την μορφή δωρεάν αντικειμένων που συνοδεύουν τα εν λόγω προϊόντα).

Να διαθέτουν (προαιρετικά) έναν κατάλληλο, διακριτικό χώρο στο φαρμακείο στον οποίο οι

μητέρες θα έχουν τη δυνατότητα να θηλάσουν.

Το ΦΜΘΦ αναγνωρίζει την ανάγκη:

Συνεχούς εκπαίδευσης (θεωρητική & πρακτική, τεχνική & κλινική) του ανθρώπινου

δυναμικού του σε θέματα Μητρικού Θηλασμού (& Κώδικα) και Χρήσης Φαρμάκων (& ΥΜΓ).

Προσαρμογής της υποδομής, του εξοπλισμού και των διαδικασιών του φαρμακείου ώστε να

εξυπηρετούν τον κοινωνικό του σκοπό.

Εσωτερικής και εξωτερικής αξιολόγησης, καθώς αποτελεί θεμέλιο λίθο της προσπάθειας

του για συνεχή βελτίωση της πρακτικής του.

6.1.4 Η ΕΓΚΥΟΣ που μπαίνει σε ΦΜΘΦ μπορεί:

Να ενημερωθεί:

Για τις κατευθυντήριες οδηγίες του ΠΟΥ και της UNICEF σχετικά με το θηλασμό και

τη σίτιση των βρεφών.

Για τα πλεονεκτήματα του μητρικού θηλασμού.

Για την συχνά μη ενδεδειγμένη χρήση των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος.

Για τους κινδύνους που προκύπτουν από τη λανθασμένη χρήση των

υποκατάστατων μητρικού γάλακτος.

Για την διαδικασία του θηλασμού.

Για φιλικές ως προς το θηλασμό νοσοκομειακές πρακτικές.

Για την ύπαρξη ειδικών επί του θηλασμού που εργάζονται τοπικά.

Για πηγές τεκμηριωμένης πληροφόρησης

Να παραπεμφθεί σε ειδικούς επί του θηλασμού που εργάζονται τοπικά για την εκμάθηση

της τεχνικής του θηλασμού.

6.1.5 Η ΘΗΛΑΖΟΥΣΑ ΜΗΤΕΡΑ που μπαίνει σε ΦΜΘΦ μπορεί:

Να ενημερωθεί: για τα πλέον συχνά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι θηλάζουσες

μητέρες και τους τρόπους αντιμετώπισης τους.

Να επιλύσει: απλά προβλήματα που σχετίζονται με το θηλασμό ή να παραπεμφθεί σε ειδικό

επί θηλασμού ή άλλο επιστήμονα υγείας ανάλογα με τη φύση του προβλήματος που

αντιμετωπίζει.

Να ενημερωθεί: για την χρήση των φαρμάκων κατά την διάρκεια του θηλασμού.

Να επιλύσει: προβλήματα που σχετίζονται με την χρήση των φαρμάκων κατά την διάρκεια

του θηλασμού.

6.1.6 Η ΜΗ ΘΗΛΑΖΟΥΣΑ ΜΗΤΕΡΑ που μπαίνει σε ΦΜΘΦ μπορεί:

Να ενημερωθεί:

Σχετικά με τα υποκατάστατα μητρικού γάλακτος (ΥΜΓ).

Την ενδεδειγμένη χρήση των ΥΜΓ.

Την αποτελεσματικότητα των ΥΜΓ.

Την ασφάλεια των ΥΜΓ.

Τον τρόπο παρασκευής, χρήσης και αποθήκευσης των ΥΜΓ.

Page 190: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 190 -

6.2 Ο ρόλος του φαρμακοποιού

Ο φαρμακοποιός είναι κλινικός επιστήμονας και επομένως κάτοχος μιας ευρύτερης υγειονομικής

γνώσης και μιας εξειδικευμένης φαρμακευτικής γνώσης, τις οποίες εφαρμόζει στην πράξη προς

όφελος του ασθενή. Από την διττή αυτή ιδιότητα του φαρμακοποιού προκύπτουν αντίστοιχες

ευθύνες και ρόλοι. Ως υγειονομικός οφείλει να προστατεύει το μητρικό θηλασμό, να προάγει τον

μητρικό θηλασμό και να στηρίζει την θηλάζουσα μητέρα και ως φαρμακοποιός οφείλει να εγγυάται

την ενδεικνυόμενη, αποτελεσματική, ασφαλή και εφικτή χρήση των φαρμάκων από τη θηλάζουσα

μητέρα.

6.2.1 Στην προστασία του θηλασμού

Η προστασία του θηλασμού είναι προαπαιτούμενο για την εν συνεχεία προαγωγή του θηλασμού.

Στα πλαίσια της προστασίας του θηλασμού ο ρόλος του φαρμακοποιού συνδέεται άμεσα με το

Διεθνή Κώδικα Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος. Είναι ευθύνη του φαρμακοποιού

λοιπόν (όπως και κάθε επιστήμονα υγείας):

Να αναγνωρίσει την σημασία και την ισχύ του Κώδικα

Να γνωρίζει τα βασικά σημεία του Κώδικα.

Να τηρεί τα βασικά σημεία του Κώδικα.

Να συμμετέχει σε προσπάθειες εποπτείας της εφαρμογής του Κώδικα.

Να αναφέρει παραβιάσεις του Κώδικα όταν υποπίπτουν στην αντίληψη του.

Μέσα από την πλήρη εφαρμογή του Κώδικα είναι εφικτό:

Να προστατευτεί το βρέφος από την καταχρηστική και ακατάλληλη χρήση υποκατάστατων

μητρικού γάλακτος.

Να προστατευτεί η μητέρα από τη λήψη λανθασμένης απόφασης σχετικά με την διατροφή

του βρέφους της.

Να προστατευτούν οι επιστήμονες υγείας από την εφαρμογή επικίνδυνων κλινικών

πρακτικών.

Να προστατευτεί η πολιτεία από οικονομικά επιζήμιες κλινικές πρακτικές.

6.2.2 Στην προαγωγή του θηλασμού

«Προαγωγή της υγείας είναι κάθε παρέμβαση που στόχο έχει να ενδυναμώσει τα άτομα και τις

ομάδες ώστε να αποκτήσουν αυξημένο έλεγχο πάνω στους καθοριστικούς για την υγεία παράγοντες»

Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 1986

Στα πλαίσια της προαγωγής του θηλασμού ρόλος του φαρμακοποιού (όπως και κάθε επιστήμονα

της υγείας) είναι:

Να βοηθήσει την εγκυμονούσα στην επιλογή του κατάλληλου τρόπου σίτισης.

Επομένως είναι ευθύνη του φαρμακοποιού να ενημερώσει την εγκυμονούσα:

Για τις κατευθυντήριες οδηγίες του ΠΟΥ και της UNICEF (αποκλειστικός θηλασμός

για τους πρώτους έξι μήνες της ζωής του βρέφους και κατόπιν συνέχιση του

Page 191: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 191 -

θηλασμού έως τα δύο χρόνια ή και περισσότερο, με σταδιακή εισαγωγή - μετά τον

6ο μήνα - κατάλληλης συμπληρωματικής τροφής).

Για τα οφέλη του μητρικού θηλασμού.

Για την συχνά μη ενδεδειγμένη χρήση των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος.

Για τους αυξημένους κινδύνους από τη χρήση των υποκατάστατων μητρικού

γάλακτος.

Να βοηθήσει την εγκυμονούσα που έχει αποφασίσει να θηλάσει να προετοιμαστεί για το

στάδιο αυτό:

Επομένως είναι ευθύνη του φαρμακοποιού να ενημερώσει την εγκυμονούσα:

Για τη διαδικασία του θηλασμού.

Για όλες εκείνες τις νοσοκομειακές πρακτικές που συνάδουν με την απόφασή της

να θηλάσει (όπως ο φυσιολογικός τοκετός, η παρουσία συνοδού κατά τον τοκετό, η

επαφή δέρμα με δέρμα, ο θηλασμός εντός της 1ης ώρας μετά τον τοκετό, η

συνδιαμονή μητέρας - βρέφους, ο αποκλειστικός θηλασμός κατά απαίτηση του

βρέφους, η χορήγηση επεξεργασμένου βρεφικού γάλακτος μόνον κατόπιν

θεραπευτικής ένδειξης).

Για την ύπαρξη ειδικών επί του θηλασμού, επαγγελματιών ή εθελοντών, στους

οποίους μπορεί να απευθυνθεί προκειμένου να μάθει την τεχνική του θηλασμού.

Για την ύπαρξη εξειδικευμένων και καλά τεκμηριωμένων πηγών πληροφόρησης.

Να στηρίξει, τις τοπικές και μη, πρωτοβουλίες που στοχεύουν στη προστασία, προαγωγή και

υποστήριξη του μητρικού θηλασμού.

Να συνεργαστεί με δομές υγείας και επαγγελματίες υγείας που εργάζονται στο πεδίο του

μητρικού θηλασμού και της βρεφικής διατροφής.

6.2.3 Στην στήριξη της θηλάζουσας μητέρας

Στα πλαίσια της στήριξης της θηλάζουσας μητέρας ρόλος του φαρμακοποιού (όπως και κάθε

επιστήμονα της υγείας) είναι:

Να βοηθήσει τη θηλάζουσα μητέρα στην πρόληψη προβλημάτων που σχετίζονται με το

θηλασμό.

Επομένως είναι ευθύνη του φαρμακοποιού:

Να ενημερώσει την θηλάζουσα μητέρα για τα συνήθη προβλήματα που

ανακύπτουν κατά τον θηλασμό και τον τρόπο αντιμετώπισης τους.

Να ανιχνεύσει τους παράγοντες κινδύνου και να εργαστεί για την αντιμετώπιση

τους.

Να βοηθήσει τη θηλάζουσα μητέρα στην αντιμετώπιση προβλημάτων που σχετίζονται με το

θηλασμό.

Επομένως είναι ευθύνη του φαρμακοποιού:

Να ανιχνεύσει την πρώιμη ή μη συμπτωματολογία των προβλημάτων που

σχετίζονται με το θηλασμό.

Page 192: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 192 -

Να συνεργαστεί με τη θηλάζουσα μητέρα για την αντιμετώπιση της πρώιμης ή μη

συμπτωματολογίας (μέχρι του σημείου που επιτρέπουν οι γνώσεις και οι

αρμοδιότητες του).

Να παραπέμψει, ανάλογα με τη φύση του προβλήματος, την θηλάζουσα μητέρα

είτε σε ειδικό επί της γαλουχία (εάν κατά την εκτίμηση του φαρμακοποιού το

πρόβλημα οφείλεται σε λανθασμένη τεχνική θηλασμού) είτε σε ιατρό (εάν κατά

την κρίση του φαρμακοποιού το πρόβλημα οφείλεται σε παθολογία), προκειμένου

να εξευρεθεί η βέλτιστη λύση για τη θηλάζουσα μητέρα

…ταυτόχρονα όμως ο φαρμακοποιός (όπως και κάθε επιστήμονας υγείας) οφείλει να στηρίζει

τους γονείς που κατόπιν πραγματικής ένδειξης ή δικής τους (ενημερωμένης) απόφασης, σιτίζουν

το βρέφος τους με υποκατάστατο μητρικού γάλακτος (ΥΜΓ).

Επομένως είναι ευθύνη του φαρμακοποιού:

Να παρέχει πληροφόρηση και ενημέρωση σχετικά με τα ΥΜΓ.

Να διαθέτει τα ΥΜΓ με τρόπο ώστε να επιβεβαιώνεται η ύπαρξη σχετικής ένδειξης, η

αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια τους.

Να παρέχει πληροφόρηση και ενημέρωση σχετικά με τον τρόπο παρασκευής, χρήσης και

αποθήκευσης των ΥΜΓ.

6.2.4 Στην χρήση των φαρμάκων

Στα πλαίσια της χρήσης των φαρμάκων ρόλος του φαρμακοποιού (ως ειδικού στον τομέα αυτό

επιστήμονα) είναι:

Να ενημερώνει τις εγκυμονούσες, τις θηλάζουσες και την κοινότητα για τη συμβατότητα

της συντριπτικής πλειοψηφίας των φαρμάκων με τον θηλασμό.

Να βοηθά την θηλάζουσα μητέρα να λαμβάνει τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με την

χρήση φαρμάκων κατά τη διάρκεια του θηλασμού.

Να συνεργάζεται στην εξεύρεση θεραπευτικών επιλογών συμβατών με το μητρικό

θηλασμό.

Να ποιεί γαληνικά σκευάσματα που διαθέτουν όλα τα απαιτούμενα ποιοτικά

χαρακτηριστικά και εγγυώνται την αποτελεσματικότητα της φαρμακοθεραπείας για τη

μητέρα και την ασφάλεια της φαρμακοθεραπείας για τη μητέρα, το βρέφος και τη γαλουχία

(για τους φαρμακοποιούς που ειδικεύονται στην γαληνική φαρμακοποιητική πρακτική).

Να διαθέτει τα φάρμακα επιβεβαιώνοντας σε κάθε περίπτωση την ύπαρξη ένδειξης, την

αποτελεσματικότητα τους για τη μητέρα, την ασφάλεια τους για τη μητέρα, το βρέφος και

τη γαλουχία (για τους φαρμακοποιούς που εμπλέκονται στη διάθεση φαρμάκων).

Να διαμορφώνει σε συνεργασία με τους υπόλοιπους επιστήμονες υγείας την

φαρμακοθεραπεία της θηλάζουσας μητέρας και να παρακολουθεί την εξέλιξη της (για τους

φαρμακοποιούς που εμπλέκονται στη διαχείριση της φαρμακοθεραπείας).

Page 193: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 193 -

Η εμπλοκή του ασθενή στη λήψη απόφασης

Κάθε ζεύγος μητέρας – βρέφους είναι μοναδικό. Επομένως ποτέ δεν θα έχουμε δύο ίδια περιστατικά

που να αφορούν την λήψη φαρμάκου κατά τη διάρκεια της περιόδου θηλασμού (ακόμη και εάν

αφορούν το ίδιο ακριβώς φάρμακο).

Ο φαρμακοποιός θα πρέπει να εξετάζει από κοινού με τη μητέρα:

- Την ανάγκη λήψης του φαρμάκου από τη μητέρα

- Την αποτελεσματικότητα της φαρμακοθεραπείας για τη μητέρα

- Την ασφάλεια της φαρμακοθεραπείας για τη μητέρα, το βρέφος και το θηλασμό.

- Τυχόν ανάγκη προσαρμογής της φαρμακοθεραπείας στο θηλασμό ή αντίστροφα των συνηθειών

θηλασμού στη φαρμακοθεραπεία.

- Τυχόν ανάγκη εξεύρεσης άλλου φαρμάκου με καλύτερο προφίλ αποτελεσματικότητας και

ασφάλειας.

- Τον σχετικό κίνδυνο για τη μητέρα, το βρέφος και το θηλασμό από τη μη λήψη του φαρμάκου

- Τον σχετικό κίνδυνο για τη μητέρα και το βρέφος από τη διακοπή του θηλασμού

Φυσικά όλα τα παραπάνω θα πρέπει να εξατομικεύονται και να προσαρμόζονται στην ιδιαίτερη

κατάσταση της συγκεκριμένης μητέρας και του βρέφους της.

Ο φαρμακοποιός θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να αναλαμβάνει την ευθύνη:

- για την ακρίβεια των πληροφοριών που παρέχει

- για την τεκμηρίωση της κλινικής άποψης που καταθέτει.

Ο φαρμακοποιός θα πρέπει, εφόσον απαιτηθεί (και ειδικά όταν πρόκειται για χρήση φαρμάκου

πέραν των εγκεκριμένων ενδείξεων), να μπορεί να αποδείξει ότι η κλινική άποψη που κατέθεσε είναι

βασισμένη στην επιστημονική βιβλιογραφία και ότι συνάδελφοι του κάτοχοι του ίδιου επιπέδου

γνώσεων καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα και ενεργούν με τον ίδιο τρόπο σε αντίστοιχες

περιπτώσεις.

Σε κάθε περίπτωση η τελική απόφαση για τη λήψη ή όχι του φαρμάκου κατά την περίοδο του

θηλασμού θα είναι πάντα της μητέρας* και γι’ αυτό θα πρέπει να δίδεται στη μητέρα επαρκής,

ακριβής και τεκμηριωμένη πληροφόρηση σε κατανοητή μορφή, προκειμένου να μπορέσει να λάβει

τη σχετική απόφαση έχοντας πλήρη γνώση του οφέλους και των κινδύνων.

* Όπως και στην περίπτωση κάθε ασθενή, χωρίς όμως αυτό να αφαιρεί την ευθύνη (ηθική & νομική) του φαρμακοποιού ή

οποιουδήποτε άλλου επαγγελματία υγείας που καταθέτει την κλινική του άποψη – συμπέρασμα σχετικά με τη χρήση

φαρμάκου.

Page 194: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 194 -

6.3 Απαραίτητες γνώσεις

Κάθε φαρμακοποιός που έρχεται σε τακτική ή περιστασιακή επαγγελματική επαφή με το ζεύγος

μητέρας - βρέφους, στα πλαίσια της ευρύτερης υγειονομικής του παιδείας θα πρέπει να γνωρίζει:

Τα οφέλη του αποκλειστικού θηλασμού για το βρέφος και τη μητέρα.

Τους κινδύνους του επεξεργασμένου βρεφικού γάλακτος για το βρέφος και τη μητέρα.

Τις πραγματικές αντενδείξεις για το θηλασμό.

Τις πραγματικές ενδείξεις για τη χρήση επεξεργασμένου βρεφικού γάλακτος.

Την βασική ανατομία και φυσιολογία της γαλουχίας.

Πρακτικά ζητήματα της γαλουχίας (στάσεις του θηλασμού, τοποθέτηση του βρέφους στο

στήθος, πιάσιμο της θηλής, σημάδια μεταφοράς του γάλακτος κ.α.).

Τα χαρακτηριστικά και τις μεθόδους επίλυσης καθημερινών προβλημάτων τα οποία είναι

πιθανό να προκύψουν στο βρέφος που θηλάζει και στη μητέρα του.

Τη σημασία του θηλασμού ως βασικό μέτρο προώθησης της δημόσιας υγείας.

Τη σημασία της θέσης του στην προαγωγή του θηλασμού και τη στήριξη της θηλάζουσας

μητέρας.

Κάθε φαρμακοποιός που έρχεται σε τακτική ή περιστασιακή επαγγελματική επαφή με το ζεύγος

μητέρας - βρέφους, στα πλαίσια της ιδιαίτερης φαρμακευτικής του παιδείας θα πρέπει να γνωρίζει:

Τον μηχανισμό μεταφοράς φαρμάκων από τη μητέρα στο βρέφος.

Τις μεθόδους εκτίμησης της έκθεσης του βρέφους στο μητρικό φάρμακο.

Τις πιθανές επιπτώσεις στο βρέφος από την έκθεση του στο μητρικό φάρμακο.

Τις πηγές αναζήτησης τεκμηριωμένων πληροφοριών για τη χρήση φαρμάκων στο θηλασμό.

Τις κατηγοριοποιήσεις των φαρμάκων με βάση την ασφάλεια τους για το θηλασμό.

Τις γενικές αρχές για την επιλογή των φαρμάκων στο θηλασμό.

Την χρήση των γαλακταγωγών και κατασταλτικών της γαλουχίας φαρμάκων.

Την σημασία της θέσης του για την αποτελεσματική και ασφαλή χρήση των φαρμάκων.

Θα πρέπει τέλος να σημειωθεί ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, αναγνωρίζοντας τον κρίσιμο

ρόλο των επαγγελματιών υγείας στην απόφαση της μητέρας να θηλάσει και στην πορεία του

θηλασμού, έχει εκδώσει πλούσιο υλικό για να υποστηρίξει την επιμόρφωση τους σε θέματα

θηλασμού.

Breastfeeding counselling: a training course

Director's guide, trainer's guide and participants' guide

Authors:

World Health Organization; UNICEF

Publication details

Publication date: 1993

Languages: English, French, Russian, Spanish

WHO reference number: WHO/CDR/93.3-5

http://www.who.int/maternal_child_adolescent/documents/who_cdr_93_3/en/

Page 195: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 195 -

6.4 Απαραίτητες δεξιότητες

Κάθε φαρμακοποιός που έρχεται σε τακτική ή περιστασιακή επαγγελματική επαφή με το ζεύγος

μητέρας - βρέφους, στα πλαίσια της ευρύτερης υγειονομικής και της ειδικότερης φαρμακευτικής του

παιδείας θα πρέπει να έχει αναπτύξει δεξιότητες που θα του επιτρέψουν να καλύψει με το βέλτιστο

τρόπο τις ανάγκες της θηλάζουσας μητέρας.

6.4.1 Επικοινωνία

Είναι σημαντικό για τον φαρμακοποιό να αναπτύξει δεξιότητες επικοινωνίας, καθώς η

αποτελεσματική επικοινωνία με τη μητέρα παίζει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη του επιθυμητού

αποτελέσματος που είναι ο επιτυχής θηλασμός.

Η επικοινωνία μεταξύ του φαρμακοποιού και της μητέρας νοείται ως μια διαδικασία μέσα από την

οποία γίνεται ουσιαστική ανταλλαγή γεγονότων, σκέψεων, απόψεων, συναισθημάτων ή άλλων

πληροφοριών με λεκτικά και μη λεκτικά στοιχεία. Η ανταλλαγή αυτή επιτρέπει στον φαρμακοποιό να

γνωρίσει τη μητέρα και τις ανάγκες που έχει σε σχέση με το θηλασμό, να δημιουργήσει μια

υποστηρικτική σχέση και μέσω αυτής να την στηρίξει στην προσπάθεια που καταβάλει να καλύψει

τις ανάγκες αυτές.

Τα λεκτικά στοιχεία αφορούν το περιεχόμενο του μηνύματος, την επιλογή και την

τοποθέτηση των λέξεων.

Τα μη λεκτικά στοιχεία σχετίζονται με το μήνυμα που στέλνουμε μέσω της «γλώσσας του

σώματος» και του τρόπου με τον οποίο μιλάμε: ο τόνος της φωνής, οι διακοπές, η ένταση

της φωνής, κ.λπ.

Το πλέον διαδεδομένο πρότυπο για την διαδικασία της επικοινωνίας είναι αυτό που απεικονίζεται

στην παρακάτω εικόνα.

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ του μηνύματος από τον

αποστολέα

ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ του μηνύματος από τον

αποστολέα

ΑΠΟΣΤΟΛΗ του μηνύματος

ΠΑΡΑΛΑΒΗ του μηνύματος

ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ του μηνύματος απο

τον παραλήπτη

ΕΡΜΗΝΕΙΑ του μηνύματος απο τον

παραλήπτη

ΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ

Page 196: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 196 -

Η αποτελεσματική επικοινωνία κρίνεται από το εάν ο αποστολέας και ο παραλήπτης, κατανοούν με

τον ίδιο τρόπο την δομή και το περιεχόμενο του μηνύματος. Απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό είναι

να βρεθούν κοινά στοιχεία τόσο ανάμεσα στον αποστολέα και τον δέκτη όσο και στον κώδικα που

αυτοί χρησιμοποιούν.

Σημαντικά σημεία για μια επιτυχή επικοινωνία μεταξύ φαρμακοποιού και ασθενή:

Η προσέγγιση: Η φυσική εμφάνιση και η συμπεριφορά του φαρμακοποιού μπορεί να έχει

θεαματική επίδραση στη διαμόρφωση της σχέσης με την μητέρα. Θα πρέπει να τηρούνται

βασικά στοιχεία επαγγελματικής εμφάνισης και συμπεριφοράς χωρίς όμως να θυσιάζεται το

προσωπικό στυλ στο βωμό μιας προκατασκευασμένης εικόνας που έχει καθιερωθεί ως

αρμόζουσα για τον επαγγελματία της υγείας.

Ο χρόνος: Το μεγαλύτερο «δώρο» που μπορεί να λάβει μια μητέρα από έναν φαρμακοποιό

είναι η διαθεσιμότητα του χρόνου. Τα λίγα λεπτά που θα αφιερώσει για να ακούσει το

πρόβλημα της. Ταυτόχρονα ο φαρμακοποιός θα πρέπει να γνωρίζει τεχνικές για την

αξιοποίηση και τη διαχείριση του χρόνου.

Η έκφραση: Η απεριόριστη και αδιάκοπτη έκφραση της μητέρας στην αρχή της

επικοινωνίας της επιτρέπει να εκφράσει το σύνολο των ανησυχιών της μειώνοντας την

πιθανότητα παραγνώρισης υπαρκτών προβλημάτων υγείας.

Η διαμόρφωση σχέσης: Το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να επιχειρεί ένας φαρμακοποιός

όταν συναντά μια μητέρα είναι το «χτίσιμο» μιας σχέσης μαζί της που θα του επιτρέψει να

εργαστούν από κοινού.

Η ενσυναίσθηση: Ένα πρόβλημα υγείας της μητέρας συνοδεύεται πάντα από

συναισθήματα. Ο φαρμακοποιός θα πρέπει να κατανοεί και να αποδέχεται τα

συναισθήματα της μητέρας και να «μοιράζεται» την συναισθηματική της εμπειρία.

Η πληροφόρηση: Ο φαρμακοποιός θα πρέπει να διερευνά και να καλύπτει τις ανάγκες

πληροφόρησης / ενημέρωσης της μητέρας. Το πρώτο βήμα για την πληροφόρηση είναι η

εξακρίβωση των όσων γνωρίζει ήδη η μητέρα. Το επόμενο βήμα είναι η ανταπόκριση στις

ερωτήσεις της μητέρας με ειλικρίνεια, ευθύτητα και απλότητα. Από άποψη τόσο ηθική όσο

και νομική θα πρέπει να πληροφορούμε την μητέρα και για τις αρνητικές πτυχές ενός

ζητήματος υγείας.

Η «συμμαχία»: Προϋποθέτει τη συνεργασία με την μητέρα και την από κοινού λήψη

αποφάσεων που είναι καθοριστικής σημασίας για την εφαρμογή της θεραπευτικής επιλογής

και την βελτίωση του θεραπευτικού αποτελέσματος.

Page 197: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 197 -

6.4.2 Τεκμηριωμένη κλινική πρακτική

«Τεκμηριωμένη Κλινική Πρακτική είναι η ευσυνείδητη, σαφής και λελογισμένη χρήση των

ισχυρότερων διαθέσιμων τεκμηρίων στη λήψη αποφάσεων σχετικών με την φροντίδα των ασθενών»

Sackett et al.

Σε ένα διαρκώς πιο σύνθετο περιβάλλον υγείας οι κλινικές επιλογές (π.χ. επιλογή

φαρμακοθεραπείας) δεν μπορούν να βασίζονται μοναχά στην προσωπική γνώμη ή την εμπειρία. Τα

επιστημονικά τεκμήρια, που προκύπτουν από έρευνες υψηλής ποιότητας, πρέπει να

χρησιμοποιούνται ως οδηγοί, και να «παντρεύονται» με την προσωπική εμπειρία του φαρμακοποιού

καθώς επίσης με τις ιδιαίτερες ανάγκες και αξίες του κάθε ασθενή.

Η αναζήτηση όμως τεκμηριωμένης πληροφορίας στους τομείς της υγείας, της φαρμακευτικής και της

φαρμακοθεραπείας που επιδέχονται συνεχών αλλαγών με την εισαγωγή νέων τεχνικών, νέων

τεχνολογιών, νέων προϊόντων είναι μια δύσκολη υπόθεση. Οι φαρμακοποιοί, όπως και υπόλοιποι

λειτουργοί της υγείας, αντιμετωπίζουν την συνεχή πρόκληση της νέας πληροφορίας που θα πρέπει

να φιλτράρουν, αφομοιώσουν και να χρησιμοποιήσουν προκειμένου να βελτιώσουν την πρακτική

τους.

Τα εργαλεία για την αναζήτηση των επιστημονικών τεκμηρίων και ο τρόπος μέσα από τον οποίο θα

γίνει η σύζευξη τους με την εμπειρία του φαρμακοποιού και τις αξίες του ασθενή τα προσφέρει η

Τεκμηριωμένη Κλινική Πρακτική.

Οι αρχές της Τεκμηριωμένης Κλινικής Πρακτικής

Η πρώτη αρχή:

«Η λήψη των κλινικών αποφάσεων δεν μπορεί να βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στα

τεκμήρια».

Η εν λόγω αρχή εξανθρωπίζει την τεκμηριωμένη πρακτική και περιορίζει την εξουσία της,

καθώς την ενσωματώνει στις αξίες και προτιμήσεις του ασθενούς και στην κλινική εμπειρία

του επιστήμονα της υγείας. Γίνεται παραδεκτό ότι η κλινική πρακτική ασκείται πάνω σε

συγκεκριμένους ασθενείς, μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο και όχι σε ένα

νεφελώδες και αφηρημένο χώρο απρόσωπων στατιστικών δεδομένων.

Η δεύτερη αρχή:

«Τα τεκμήρια πρέπει να ιεραρχούνται».

Αυτό γίνεται με βάση:

Το κλινικό ερώτημα (π.χ. για τις θεραπευτικές παρεμβάσεις βασιζόμαστε σε

τεκμήρια προερχόμενα από τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες αντίθετα για τις

διαγνωστικές δοκιμασίες οι μελέτες κοορτής είναι επαρκείς).

Το είδος της μελέτης από την οποία προέρχονται (π.χ. για τις θεραπευτικές

παρεμβάσεις, τα τεκμήρια των τυχαιοποιημένων μελετών σε έναν ασθενή

τοποθετούνται στην κορυφή της ιεραρχίας ενώ τα τεκμήρια των μελετών

παρατήρησης έπονται).

Την ποιότητα της μελέτης (μια κακά σχεδιασμένη τυχαιοποιημένη μελέτη μπορεί

να υπολείπεται μιας καλής μελέτης παρατηρήσεως και επομένως θα πρέπει να

βασιστούμε στα τεκμήρια της δεύτερης).

Page 198: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 198 -

Η διαδικασία της Τεκμηριωμένης Κλινικής Πρακτικής

Βήμα 1ο: Μετατροπή του κλινικού προβλήματος σε κλινικό ερώτημα.

Το κλινικό ερώτημα διαθέτει τέσσερα συστατικά στοιχεία:

Την περιγραφή του ασθενούς.

Την παρέμβαση που πρόκειται να εφαρμοσθεί.

Συγκριτική παρέμβαση.

Επιθυμητό αποτέλεσμα ή καταληκτικό σημείο.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: «Γυναίκα 30 ετών με τελειόμηνο υγιές βρέφος 50 ημερών, πάσχει από

λοίμωξη του αναπνευστικού. Η χορήγηση αμοξυκιλλίνης / κλαβουλονικού οξέος σε σύγκριση

με τη μη χορήγηση φαρμακευτικής θεραπεία είναι πιο ωφέλιμη για το ζεύγος μητέρας –

βρέφους;»

Βήμα 2ο: Επιλογή των κατάλληλων πηγών και η ακόλουθη αναζήτηση των τεκμηρίων

Βήμα 3ο: Αξιολόγηση των τεκμηρίων ως προς: Εγκυρότητα (validity), Σπουδαιότητα (impact),

Κλινική Εφαρμογή (applicability)

Βήμα 4ο: Ενσωμάτωση των τεκμηρίων στην κλινική πράξη κατά το θεραπευτικό χειρισμό του

ασθενούς

Βήμα 5ο Η αξιολόγηση της απόδοσης μας κατά την εφαρμογή της διαδικασίας

Εν κατακλείδι, ένα πλήθος τεκμηριωμένων πληροφοριών μπορεί να αναζητηθεί προκειμένου να

αποφασιστεί η πλέον κατάλληλη μέθοδος φροντίδας της θηλάζουσας μητέρας. Πάντα όμως η

απόφαση θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την κλινική εμπειρία του επιστήμονα της υγείας, καθώς

επίσης τις προτιμήσεις της θηλάζουσας μητέρας και του βρέφους.

* Συστηματική ανασκόπηση είναι η ανασκόπηση του συνόλου των διαθέσιμων κλινικών μελετών επί συγκεκριμένου

ζητήματος προς εξαγωγή αντικειμενικού συμπεράσματος σχετικά με την καταλληλότητας ή μη μιας παρέμβασης ή θεραπείας.

Ο στόχος της συστηματικής ανασκόπησης είναι να απομακρύνει λανθασμένες ερμηνείες, στατιστικά λάθη, παραπλανητικές

πληροφορίες και μη βάσιμες απόψεις.

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ: www.cochrane.org

Το Cochrane Library είναι μια βάση

δεδομένων που περιέχει έναν μεγάλο αριθμό

συστηματικών ανασκοπήσεων κλινικών

μελετών*.

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ: www.nice.org.uk

Το National Institute for Health and Clinical

Excellence είναι δημόσιος οργανισμός του

Αγγλικού Εθνικού Συστήματος Υγείας (NHS). Εκ

των κύριων στόχων του είναι να παρέχει

κλινικές κατευθυντήριες οδηγίες ώστε να

διασφαλιστεί η ποιοτική και τεκμηριωμένη

φροντίδα των ασθενών.

Page 199: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 199 -

6.4.3 Ομάδα φροντίδας της υγείας

Σήμερα που το βιοψυχοκοινωνικό πρότυπο της ασθένειας κερδίζει έδαφος καθημερινά γίνεται

φανερό πως ο ασθενής θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια ολότητα. Η Υγεία δεν μπορεί να είναι

αποκλειστική ευθύνη ενός ή δύο μόνον υγειονομικών λειτουργών που την «τεμαχίζουν» στην βάση

της ειδικότητας τους, αλλά κοινή ευθύνη μιας ομάδας στην οποία θα συμμετέχουν, καταρχήν ο ίδιος

ο ασθενής και ταυτόχρονα όλοι οι επαγγελματίες και λειτουργοί της υγείας που φέρουν ευθύνη για

την φροντίδα του ασθενή.

Γίνεται λόγος λοιπόν για Ομάδα Φροντίδας της Υγείας στην οποία όλα τα μέλη θα συνεργάζονται με

τρόπο συστηματικό και με επίκεντρο τις ανάγκες του ασθενή προκειμένου να παράσχουν την

αναγκαία φροντίδα και να επιτύχουν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα μέσω των συνεργειών που θα

προκύψουν.

Καθένα από τα μέλη της ομάδας συνεισφέρει το μοναδικό σώμα γνώσεων και δεξιοτήτων του

λειτουργήματος του. Ο φαρμακοποιός είναι, για την ομάδα, ο ειδικός επί του φαρμάκου και της

χρήσης του.

Η ανάπτυξη της ομάδας φροντίδας της υγείας απαιτεί προσοχή σε δύο βασικά σημεία: ποιος

συμμετέχει στην ομάδα και πως η ομάδα εργάζεται μαζί. Σε κάθε περίπτωση η ομάδα αυτή θα

πρέπει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

1. Να είναι εστιασμένη στις ανάγκες του ασθενή.

2. Να έχει κοινό, ξεκάθαρο στόχο με μετρήσιμα αποτελέσματα.

3. Να υπάρχει γνώση του ρόλου που διαδραματίζει κάθε μέλος της ομάδας.

4. Να υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών της ομάδας.

5. Να υπάρχει ευελιξία στους ρόλους των μελών.

6. Να υπάρχει κατανόηση των προσδοκιών που έχει κάθε μέλος.

7. Να έχει αποτελεσματική επικοινωνία.

8. Να έχει μηχανισμούς επίλυσης διαφορών.

9. Να υπάρχει συνυπευθυνότητα για τις ενέργειες της ομάδας.

10. Να είναι ανοιχτή στην αξιολόγηση.

Η έρευνα πάνω στις ομάδες φροντίδας υγείας έχει δείξει ότι όσες διαθέτουν τα παραπάνω

χαρακτηριστικά επιτυγχάνουν σαφώς καλύτερα κλινικά αποτελέσματα και ταυτόχρονα υψηλότερα

επίπεδα ικανοποίησης του ασθενή. Εμπόδια στον σχηματισμό τέτοιων ομάδων φυσικά και

υπάρχουν, και σχετίζονται κυρίως με τις ανθρώπινες σχέσεις και την συνύπαρξη διαφορετικών

προσωπικοτήτων.

Οι φαρμακοποιοί καλούνται μαζί με τους υπόλοιπους επιστήμονες υγείας που παρέχουν φροντίδα

στην θηλάζουσα μητέρα να συγκροτούν ομάδα ικανή, μέσα από τις επιδιωκόμενες συνέργειες, να

καλύπτει με τον βέλτιστο τρόπο τις ανάγκες του ζεύγους μητέρας – βρέφους.

Page 200: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 200 -

6.5 Η εκπαίδευση του φαρμακοποιού

Όσο ο ρόλος του φαρμακοποιού εξελίσσεται και εστιάζεται περισσότερο στην φροντίδα του ασθενή,

τόσο θα γίνεται επιτακτικότερη:

Η αλλαγή του περιεχομένου των πανεπιστημιακών σπουδών της φαρμακευτικής και των

εφαρμοζόμενων παιδαγωγικών μεθόδων.

Η δημιουργία ενός μηχανισμού μέσα από τον οποίο ο φαρμακοποιός μετά τις

πανεπιστημιακές του σπουδές θα μπορεί να συνεχίζει να εμπλουτίζει και να επικαιροποιεί

τις γνώσεις και δεξιότητες του και εν τέλει την ίδια την πρακτική του.

Τα δύο αυτά στοιχεία θα καταστήσουν τους φαρμακοποιούς ικανούς να προσαρμόζονται στις

ανάγκες των ασθενών και να συνεχίζουν με επάρκεια να ασκούν το λειτούργημα τους.

Πανεπιστημιακή εκπαίδευση

Πέραν της ανάγκης μέσα από τις πανεπιστημιακές σπουδές της φαρμακευτικής ο «εκκολαπτόμενος»

φαρμακοποιός να αφομοιώσει γνώσεις και να αναπτύξει δεξιότητες που θα του επιτρέψουν να

καλύψει τις ανερχόμενες φαρμακοθεραπευτικές ανάγκες του ασθενή, θα πρέπει ταυτόχρονα να του

δοθεί η δυνατότητα να αναπτύξει την υγειονομική πλευρά της επαγγελματικής του ταυτότητας μέσα

από την τριβή του με ζητήματα που άπτονται της προστασίας και προαγωγής της δημόσιας υγείας.

Ένα εξ αυτών των θεμάτων είναι και ο μητρικός θηλασμός στο βαθμό που τα χαμηλά ποσοστά του

στη χώρα μας αποτελούν μείζων πρόβλημα δημόσιας υγείας.

Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Ανάπτυξη (Σ.Ε.Α.)

«Είναι η ευθύνη του κάθε φαρμακοποιού για συστηματική διατήρηση, ανάπτυξη και διεύρυνση των

γνώσεων, δεξιοτήτων και συμπεριφορών, προς διασφάλιση της διαρκούς επαγγελματικής του

επάρκειας κατά την διάρκεια της σταδιοδρομίας του».

Ορισμός της Διεθνούς Φαρμακευτικής Ομοσπονδίας για την Σ.Ε.Α.

Η Σ.Ε.Α. είναι μια κυκλική και επαναλαμβανόμενη διαδικασία δια βίου μάθησης και εστιάζει στις

εξατομικευμένες ανάγκες του φαρμακοποιού ζητώντας του να αναλάβει προσωπικά την ευθύνη, για

την ανίχνευση των αναγκών που έχει σε επίπεδο γνώσεων και πρακτικής, για την εύρεση των

Προβληματισμός:

Τι γνώση ή δεξιοτεχνία πρέπει να μπορώ να

χρησιμοποιώ στην κλινική μου πρακτική;

Σχεδιασμός:

Πως μπορώ να διδαχθώ αυτό που χρειάζομαι;

Δράση:

Εφαρμογή του σχεδίου. Εκμάθηση.

Αξιολόγηση:

Τι διδάχθηκα;

Πως θα ωφελήσει αυτό την κλινική μου πρακτική;

Page 201: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 201 -

δράσεων που μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες αυτές, για την εφαρμογή των γνώσεων στην

καθημερινή πράξη και για την μετέπειτα αξιολόγηση τους.

Είναι ηθική υποχρέωση του φαρμακοποιού να διατηρεί την ικανότητα του να ανταποκρίνεται

επαρκώς στις παρούσες και μελλοντικές αρμοδιότητες του. Μετά την απόκτηση του πτυχίου η Σ.Ε.Α.

είναι η μόνη εγγύηση ότι μπορεί αυτό να το επιτύχει και άρα η μόνη εγγύηση για την βέλτιστη

ποιότητα της παρεχόμενης περίθαλψης.

Στην περίπτωση του θηλασμού είναι ευθύνη του φαρμακοποιού να καλύψει τα κενά που έχει στο

πεδίο των κλινικών γνώσεων και δεξιοτήτων που σχετίζονται με το θηλασμό και την χρήση

φαρμάκων και να τα επικαιροποιεί ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

Page 202: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 202 -

Page 203: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 203 -

Παράρτημα 1ο

Διεθνής Κώδικας Εμπορίας

Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος

Page 204: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 204 -

Page 205: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 205 -

Το κείμενο του Διεθνούς Κώδικα Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος που ακολουθεί

μετέφρασε στα ελληνικά και επιμελήθηκε η παιδίατρος Μαρία Αδαμαντία Μαλλιαρού

(http://www.mothereducation.gr)

Εισαγωγή

Ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ (WΗΟ) και η UNICEF (United Nations Children’s Fund) τονίζουν

εδώ και πολλά χρόνια τη σημασία της διατήρησης της πρακτικής του μητρικού θηλασμού –καθώς και

της αναβίωσής της, όπου είναι σε ύφεση– ως τρόπου βελτίωσης της υγείας και της διατροφής των

βρεφών και των μικρών παιδιών.

Οι προσπάθειες για την προώθηση του θηλασμού και την υπερνίκηση των προβλημάτων, που θα

μπορούσαν να τον αποθαρρύνουν, αποτελούν μέρος των συνολικών προγραμμάτων διατροφής και

υγείας των μητέρων και των παιδιών που έχουν εκπονήσει και οι δύο οργανώσεις και συνιστούν

βασικό στοιχείο της πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης ως μέσου για την επίτευξη της υγείας

για όλους μέχρι το έτος 2000.

Ποικίλοι παράγοντες επηρεάζουν την επικράτηση και τη διάρκεια του θηλασμού. Η Εικοστή Έβδομη

Παγκόσμια Συνέλευση για την Υγεία, το 1974, επεσήμανε τη γενική ύφεση του θηλασμού σε πολλά

μέρη του κόσμου, η οποία συσχετίζεται με κοινωνικοπολιτιστικούς και άλλους παράγοντες,

συμπεριλαμβανομένης και της προώθησης των τυποποιημένων υποκατάστατων μητρικού γάλακτος

και προέτρεψε: «Τα Κράτη Μέλη να αναθεωρήσουν τις δραστηριότητες προώθησης πωλήσεων στις

βρεφικές τροφές, έτσι ώστε να θεσπιστούν τα κατάλληλα διορθωτικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένων

των κωδίκων διαφήμισης και της νομοθεσίας, όπου είναι απαραίτητο» [Ψήφισμα WHA27.43

(Εγχειρίδιο Ψηφισμάτων και Αποφάσεων της Παγκόσμιας Συνέλευσης για την Υγεία και του

Εκτελεστικού Συμβουλίου, Τόμος ΙΙ, 4η έκδ., Γενεύη, 1981, σελ. 58)].

Το ζήτημα επανεξετάστηκε από την Τριακοστή Πρώτη Παγκόσμια Συνέλευση για την Υγεία, το Μάιο

του 1978. Μεταξύ των συστάσεών της ήταν ότι τα Κράτη Μέλη πρέπει να δίνουν προτεραιότητα στην

πρόληψη του υποσιτισμού των βρεφών και των μικρών παιδιών μέσω, μεταξύ άλλων, της

υποστήριξης και της προώθησης του θηλασμού, της λήψης νομοθετικών μέτρων και κοινωνικής

δράσης, ώστε να διευκολύνεται ο θηλασμός για τις εργαζόμενες μητέρες, καθώς και μέσω «της

ρύθμισης της ανάρμοστης προώθησης πωλήσεων των βρεφικών τροφών, οι οποίες μπορεί να

χρησιμοποιηθούν για να αντικαταστήσουν το μητρικό θηλασμό» [Ψήφισμα WHA31.47 (Εγχειρίδιο

Ψηφισμάτων και Αποφάσεων … Τόμος ΙΙ, 4η έκδ., Γενεύη, 1981, σελ.62)].

Το ενδιαφέρον για τα προβλήματα που συνδέονται με τη σίτιση των βρεφών και των μικρών παιδιών

και η έμφαση στη σημασία του μητρικού θηλασμού προκειμένου να επιλυθούν αυτά, φυσικά

εκτείνονται πέρα από τον ΠΟΥ και την UNICEF.

Οι κυβερνήσεις, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι επαγγελματικές ενώσεις, οι επιστήμονες καθώς

και οι παραγωγοί βρεφικών τροφών έχουν επίσης κληθεί να λάβουν μέτρα σε παγκόσμιο επίπεδο,

ως ένα βήμα προς τη βελτίωση της υγείας των βρεφών και των μικρών παιδιών.

Στο δεύτερο εξάμηνο του 1978, ο ΠΟΥ και η UNICEF εξήγγειλαν την πρόθεσή τους να διοργανώσουν

από κοινού μία σύσκεψη για τη σίτιση των βρεφών και των μικρών παιδιών, στα πλαίσια των

υπαρχόντων προγραμμάτων τους, έτσι ώστε να χρησιμοποιήσουν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο

τη μεγάλη δυναμική της συγκεκριμένης άποψης.

Page 206: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 206 -

Μετά από εκτενή εξέταση του τρόπου με τον οποίο θα μπορούσε να εξασφαλιστεί η πληρέστερη

συμμετοχή, η σύσκεψη συνεκλήθη στη Γενεύη από τις 9 έως τις 12 Οκτωβρίου 1979 και την

παρακολούθησαν 150 περίπου εκπρόσωποι κυβερνήσεων, οργανισμών των Ηνωμένων Εθνών και

άλλων διακυβερνητικών φορέων, μη κυβερνητικών οργανώσεων, βιομηχανίας βρεφικών τροφών και

εμπειρογνωμόνων από τις σχετικές επιστήμες.

Οι συζητήσεις οργανώθηκαν σε πέντε κύρια θέματα: ενθάρρυνση και υποστήριξη του θηλασμού

προώθηση και υποστήριξη των κατάλληλων και σε σωστό χρόνο συμπληρωματικών πρακτικών

σίτισης (απογαλακτισμού) με τη χρήση τοπικών τροφίμων ενίσχυση της εκπαίδευσης, κατάρτισης και

πληροφόρησης όσον αφορά στη σίτιση των βρεφών και των μικρών παιδιών προώθηση της υγείας

και της κοινωνικής θέσης των γυναικών σε σχέση με την υγεία και τη σίτιση των βρεφών και των

μικρών παιδιών και κατάλληλη εμπορία (μάρκετινγκ) και διακίνηση των υποκατάστατων μητρικού

γάλακτος.

Η Τριακοστή Τρίτη Παγκόσμια Συνέλευση για την Υγεία, τον Μάιο του 1980, επικύρωσε στο σύνολό

τους τόσο τη δήλωση όσο και τις συστάσεις που συμφωνήθηκαν με κοινή συναίνεση σε αυτήν την

κοινή συνεδρίαση ΠΟΥ/UNICEF και έκαναν ιδιαίτερη αναφορά στη σύσταση ότι «πρέπει να υπάρξει

ένας διεθνής κώδικας εμπορίας (μάρκετινγκ) των βρεφικών γαλάτων (infant formula) και των άλλων

προϊόντων που χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα του μητρικού γάλακτος», ζητώντας από τον

Γενικό Διευθυντή (Director-General) να συντάξει έναν τέτοιο κώδικα «σε στενή συνεργασία με τα

Κράτη Μέλη και με όλα τα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα μέρη» [Ψήφισμα WHA33.32].

Προκειμένου να δημιουργηθεί ένας διεθνής κώδικας εμπορίας (μάρκετινγκ) των υποκατάστατων

μητρικού γάλακτος σύμφωνα με το αίτημα της Παγκόσμιας Συνέλευσης για την Υγεία,

πραγματοποιήθηκαν πολυάριθμες και μεγάλης διάρκειας διαβουλεύσεις με όλα τα ενδιαφερόμενα

μέρη.

Τα Κράτη Μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας καθώς και οι ομάδες και τα άτομα τα οποία

συμμετείχαν στη σύσκεψη του Οκτωβρίου του 1979 κλήθηκαν να σχολιάσουν τα διαδοχικά σχέδια

του κώδικα, ενώ πραγματοποιήθηκαν περαιτέρω συνεδριάσεις τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο και

ξανά τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 1980.

Ο ΠΟΥ και η UNICEF τέθηκαν στη διάθεση όλων των ομάδων σε μία προσπάθεια αφενός εδραίωσης

ενός συνεχιζόμενου διαλόγου τόσο ως προς τη μορφή όσο και ως προς το περιεχόμενο του σχεδίου

κώδικα και αφετέρου διατήρησης ως βασικού ελάχιστου περιεχομένου των σημείων εκείνων που

είχαν συμφωνηθεί κατά κοινή συναίνεση στη σύσκεψη του Οκτωβρίου του 1979.

Τον Ιανουάριο του 1981, το Εκτελεστικό Συμβούλιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας κατά την

εξηκοστή έβδομη συνεδρίασή του εξέτασε το τέταρτο σχέδιο του κώδικα, το επικύρωσε και

ομόφωνα πρότεινε [Ψήφισμα EB67.R12] στην Τριακοστή Τέταρτη Παγκόσμια Συνέλευση για την

Υγεία το κείμενο ενός ψηφίσματος διά του οποίου θα υιοθετούσε τον κώδικα υπό μορφή σύστασης

και όχι κανονισμού [Οι νομικές επιπτώσεις της υιοθέτησης του κώδικα ως σύστασης ή ως

κανονισμού συζητήθηκαν σε μία έκθεση σχετική με τον κώδικα από τον Γενικό Διευθυντή του ΠΟΥ

προς την Τριακοστή Τέταρτη Παγκόσμια Συνέλευση για την Υγεία, η έκθεση αυτή περιλαμβάνεται

στο έγγραφο WHA34/1981/REC/1]. Τον Μάιο του 1981, η Συνέλευση για την Υγεία συζήτησε το

ζήτημα μετά από εισήγηση του εκπροσώπου του Εκτελεστικού Συμβουλίου. Υιοθέτησε τον κώδικα,

όπως προτάθηκε, στις 21 Μαΐου με 118 ψήφους υπέρ, 1 κατά και 3 αποχές [WHA34.22, το κείμενο

του ψηφίσματος διά του οποίου υιοθετήθηκε ο κώδικας. Για τα επί λέξει πρακτικά της συζήτησης

κατά την δέκατη πέμπτη ολομέλεια, στις 21 Μαΐου 1981, δείτε το έγγραφο WHA34/1981/REC/2].

Page 207: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 207 -

Διεθνής Κώδικας Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος

Τα Κράτη Μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας:

Επιβεβαιώνοντας το δικαίωμα κάθε παιδιού και κάθε εγκύου και θηλάζουσας γυναίκας να

τρέφονται επαρκώς ώστε να διατηρούν την υγεία τους.

Αναγνωρίζοντας ότι ο υποσιτισμός των βρεφών αποτελεί μέρος των ευρύτερων

προβλημάτων της έλλειψης εκπαίδευσης, της φτώχειας και της κοινωνικής αδικίας.

Αναγνωρίζοντας ότι η υγεία των βρεφών και των νηπίων συνδέεται με την υγεία και τη

διατροφή των γυναικών, την κοινωνικοοικονομική τους θέση και το ρόλο τους ως μητέρες.

Συνειδητοποιώντας ότι ο μητρικός θηλασμός είναι ένας απαράμιλλος τρόπος παροχής

ιδανικής τροφής για την υγιή ανάπτυξη των βρεφών, ότι αποτελεί μια μοναδική βιολογική

και συναισθηματική βάση για την υγεία τόσο της μητέρας όσο και του παιδιού, ότι οι

αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες του μητρικού γάλακτος βοηθούν στην προστασία των βρεφών

από τις ασθένειες και ότι υπάρχει σημαντικός συσχετισμός μεταξύ του θηλασμού και της

απόστασης γέννησης του ενός παιδιού από το άλλο.

Αναγνωρίζοντας ότι η ενθάρρυνση και η προστασία του θηλασμού αποτελεί ένα σημαντικό

τμήμα των μέτρων για την υγεία και τη διατροφή καθώς και άλλων κοινωνικών μέτρων που

απαιτούνται για την προαγωγή της υγιούς ανάπτυξης και της εξέλιξης των βρεφών και των

νηπίων και ότι ο θηλασμός είναι μια σημαντική πτυχή της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας.

Θεωρώντας ότι όταν δεν θηλάζουν οι μητέρες ή όταν θηλάζουν μόνο εν μέρει, υπάρχει μια

νόμιμη αγορά για τα βρεφικά γάλατα (infant formula) και για τα ενδεδειγμένα συστατικά

από τα οποία αυτά παρασκευάζονται ότι όλα αυτά τα προϊόντα πρέπει να είναι προσιτά σε

εκείνους που τα χρειάζονται μέσω εμπορικών ή μη εμπορικών συστημάτων διανομής και

ότι δεν πρέπει να διατίθενται στην αγορά ή να διανέμονται με τρόπους που μπορεί να

παρεμποδίζουν την προστασία και την προώθηση του θηλασμού.

Αναγνωρίζοντας επιπλέον ότι οι ακατάλληλες πρακτικές σίτισης οδηγούν στον υποσιτισμό,

τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα των βρεφών σε όλες τις χώρες, και ότι οι ανάρμοστες

πρακτικές στην εμπορία των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος και των σχετικών

προϊόντων μπορεί να συμβάλλουν σε αυτά τα σημαντικά προβλήματα δημόσιας υγείας.

Έχοντας την πεποίθηση ότι είναι σημαντικό για τα βρέφη να λαμβάνουν κατάλληλες

συμπληρωματικές τροφές, συνήθως από τον έκτο μήνα της ζωής, και ότι πρέπει να

καταβάλλεται κάθε προσπάθεια ώστε να χρησιμοποιούνται οι διαθέσιμες σε κάθε τόπο

τροφές και έχοντας ωστόσο την πεποίθηση, ότι τέτοιου είδους συμπληρωματικές τροφές

δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα του μητρικού γάλακτος.

Εκτιμώντας ότι υπάρχουν διάφοροι κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες που επηρεάζουν

το μητρικό θηλασμό, και ότι οι κυβερνήσεις, αναλόγως, πρέπει να αναπτύσσουν κοινωνικά

συστήματα υποστήριξης που θα τον προστατεύουν, θα τον διευκολύνουν και θα τον

ενθαρρύνουν, καθώς και ότι πρέπει να δημιουργούν ένα περιβάλλον, το οποίο θα παρέχει

την κατάλληλη ενίσχυση στην οικογένεια και στην κοινότητα και θα προστατεύει τις μητέρες

από τους παράγοντες που εμποδίζουν τον θηλασμό.

Επιβεβαιώνοντας ότι τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, καθώς και οι επαγγελματίες

υγείας και οι λοιποί εργαζόμενοι στον χώρο της υγείας παίζουν έναν καθοριστικό ρόλο όσον

αφορά στις οδηγίες σχετικά με τις πρακτικές σίτισης των βρεφών, την ενθάρρυνση και τη

διευκόλυνση του θηλασμού, και την παροχή αντικειμενικών και σωστών συμβουλών στις

μητέρες και τις οικογένειες για την ανώτερη αξία του θηλασμού, ή, όπου απαιτείται, την

σωστή χρήση των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος, είτε βιομηχανοποιημένων είτε

οικιακών.

Page 208: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 208 -

Βεβαιώνοντας επιπλέον ότι τα εκπαιδευτικά συστήματα και οι άλλες κοινωνικές υπηρεσίες

πρέπει να εμπλακούν στην προστασία και την προώθηση του θηλασμού, και στη σωστή

χρήση των συμπληρωματικών τροφών.

Συνειδητοποιώντας ότι οι οικογένειες, οι κοινότητες, οι γυναικείες οργανώσεις και οι άλλες

μη κυβερνητικές οργανώσεις παίζουν έναν ειδικό ρόλο στην προστασία και την προώθηση

του θηλασμού και στη διασφάλιση της υποστήριξης που χρειάζονται οι έγκυες γυναίκες και

οι μητέρες βρεφών και νηπίων, είτε θηλάζουν είτε όχι.

Επιβεβαιώνοντας την ανάγκη για συνεργασία μεταξύ των κυβερνήσεων, των οργανώσεων

του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, των μη κυβερνητικών οργανώσεων, των

εμπειρογνωμόνων σε σχετικούς επιστημονικούς τομείς, των οργανώσεων καταναλωτών και

της βιομηχανίας, σε δραστηριότητες που αποσκοπούν στη βελτίωση της υγείας και της

διατροφής των μητέρων, των βρεφών και των νηπίων.

Αναγνωρίζοντας ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να λαμβάνουν ποικίλα υγειονομικά, διατροφικά

και άλλα κοινωνικά μέτρα για την προαγωγή της υγιούς ανάπτυξης και εξέλιξης των βρεφών

και των νηπίων, και ότι αυτός ο Κώδικας αποτελεί μία μόνο πτυχή των μέτρων αυτών.

Θεωρώντας ότι οι παραγωγοί και οι διανομείς υποκατάστατων μητρικού γάλακτος

διαδραματίζουν σημαντικό και εποικοδομητικό ρόλο σε σχέση με τη σίτιση των βρεφών,

καθώς και στην προώθηση του σκοπού του παρόντος Κώδικα και στη σωστή εφαρμογή του.

Επιβεβαιώνοντας ότι οι κυβερνήσεις καλούνται να αναλάβουν δράση συμβατή με το ισχύον

κοινωνικό και νομοθετικό πλαίσιο και τους γενικούς αναπτυξιακούς στόχους τους, ώστε να

εφαρμόσουν τις αρχές και το σκοπό του παρόντος Κώδικα, συμπεριλαμβανομένης της

θέσπισης νομοθεσίας, κανονισμών ή άλλων κατάλληλων μέτρων.

Πιστεύοντας ότι, υπό το πρίσμα των προηγούμενων εκτιμήσεων, και λαμβάνοντας υπόψη

την ευπάθεια των βρεφών κατά τους πρώτους μήνες της ζωής τους καθώς και τους

κινδύνους που συνεπάγονται οι ακατάλληλες διατροφικές πρακτικές,

συμπεριλαμβανομένης της περιττής και εσφαλμένης χρήσης υποκατάστατων μητρικού

γάλακτος, η εμπορία (το μάρκετινγκ) υποκατάστατων μητρικού γάλακτος απαιτεί ειδικό

χειρισμό, ο οποίος καθιστά τις συνηθισμένες πρακτικές της αγοράς ακατάλληλες για τα

συγκεκριμένα προϊόντα.

Page 209: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 209 -

ΣΥΝΕΠΩΣ:

Τα Κράτη Μέλη με το παρόν έγγραφο συμφωνούν ως προς τα ακόλουθα άρθρα που συνιστούν μία

βάση για δράση.

Άρθρο 1. Σκοπός του Κώδικα

Σκοπός αυτού του Κώδικα είναι να συμβάλει στην παροχή ασφαλούς και επαρκούς διατροφής στα

βρέφη, προστατεύοντας και προωθώντας τον μητρικό θηλασμό και διασφαλίζοντας την κατάλληλη

χρήση των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος, όταν αυτά είναι απαραίτητα, βάσει επαρκούς

πληροφόρησης και μέσω κατάλληλου μάρκετινγκ και διανομής.

Άρθρο 2. Πεδίο Εφαρμογής του Κώδικα

Ο Κώδικας ισχύει για το μάρκετινγκ και όλες τις σχετικές πρακτικές που αφορούν τα ακόλουθα

προϊόντα: υποκατάστατα μητρικού γάλακτος, συμπεριλαμβανομένων των βρεφικών γαλάτων (infant

formula), άλλα προϊόντα γάλακτος, τρόφιμα και πόσιμα, συμπεριλαμβανομένων των

συμπληρωμάτων που δίδονται με μπουκάλι (μπιμπερό), όταν πωλούνται ή παρουσιάζονται έτσι

ώστε να είναι κατάλληλα, με ή χωρίς τροποποίηση, για χρήση ως μερική ή πλήρη αντικατάσταση του

μητρικού γάλακτος καθώς επίσης μπουκάλια σίτισης (μπιμπερό) και θηλές. Ο Κώδικας αφορά επίσης

στην ποιότητα και τη διαθεσιμότητά τους καθώς και στην ενημέρωση σχετικά με τη χρήση τους.

Άρθρο 3. Ορισμοί

Για τους σκοπούς του παρόντος Κώδικα:

"Υποκατάστατο μητρικού γάλακτος" είναι οποιαδήποτε τροφή που πωλείται ή παρουσιάζεται ως

μερική ή πλήρης αντικατάσταση του μητρικού γάλακτος, είτε είναι κατάλληλη γι΄ αυτό τον σκοπό

είτε όχι.

"Συμπληρωματική τροφή" είναι οποιαδήποτε τροφή, που κατασκευάζεται ή παρασκευάζεται τοπικά,

κατάλληλη ως συμπλήρωμα του μητρικού γάλακτος ή του βρεφικού γάλακτος (infant formula), όταν

ένα από αυτά καθίσταται ανεπαρκές από μόνο του να καλύψει διατροφικές ανάγκες του βρέφους.

Τα τρόφιμα αυτά συνήθως καλούνται "τρόφιμα απογαλακτισμού" ή συμπληρώματα μητρικού

γάλακτος".

"Συσκευασία" είναι οποιαδήποτε μορφή συσκευασίας των προϊόντων για την πώληση τους ως

κανονική λιανική μονάδα, συμπεριλαμβανομένων των περιτυλιγμάτων.

"Διανομέας" είναι ένα πρόσωπο, εταιρία ή οποιοδήποτε άλλο νομικό πρόσωπο ιδιωτικού ή

δημοσίου δικαίου που δραστηριοποιείται (άμεσα ή έμμεσα) στην εμπορία, σε χονδρικό ή λιανικό

επίπεδο, ενός προϊόντος που είναι αντικείμενο αυτού του Κώδικα. Κύριος διανομέας είναι ο

πράκτορας πωλήσεων ενός παραγωγού, ο εμπορικός αντιπρόσωπος, ο διανομέας σε εθνικό επίπεδο

ή ο μεσίτης.

"Σύστημα υγειονομικής περίθαλψης" είναι τα κυβερνητικά, μη κυβερνητικά ή ιδιωτικά ιδρύματα ή

οργανώσεις που συμμετέχουν, άμεσα ή έμμεσα, στην υγειονομική περίθαλψη των μητέρων, βρεφών

και εγκύων καθώς και οι βρεφικοί σταθμοί ή ιδρύματα βρεφικής φροντίδας. Περιλαμβάνει επίσης

τους ιδιώτες επαγγελματίες του χώρου της υγείας. Για τους σκοπούς αυτού του Κώδικα, το σύστημα

υγειονομικής περίθαλψης δεν περιλαμβάνει τα φαρμακεία ή άλλα καθιερωμένα σημεία πώλησης.

Page 210: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 210 -

"Εργαζόμενος στον χώρο της υγείας" είναι ένα πρόσωπο που εργάζεται στα πλαίσια ενός τέτοιου

συστήματος υγειονομικής περίθαλψης, επαγγελματίας ή μη, συμπεριλαμβανομένων των εθελοντών,

μη αμειβομένων εργαζομένων.

"Βρεφικό γάλα (infant formula)" είναι ένα υποκατάστατο μητρικού γάλακτος που παρασκευάζεται

βιομηχανικά σύμφωνα με τα επίσημα πρότυπα του Κώδικα Διατροφής Codex Alimentarius- για να

ικανοποιήσει τις φυσιολογικές διατροφικές ανάγκες των βρεφών μέχρι την ηλικία των έξι μηνών και

το οποίο είναι προσαρμοσμένο στα φυσιολογικά χαρακτηριστικά τους. Το βρεφικό γάλα (infant

formula) μπορεί επίσης να παρασκευασθεί στο σπίτι, οπότε σ' αυτή την περίπτωση χαρακτηρίζεται

ως παρασκευαζόμενο στο σπίτι".

"Ετικέτα" είναι οποιοδήποτε ετικέτα, εμπορικό σήμα, εικόνα ή οποιοδήποτε άλλο περιγραφικό θέμα,

το οποίο αναγράφεται, τυπώνεται, εκτυπώνεται, αποτυπώνεται σε ανάγλυφο ή επισυνάπτεται στη

συσκευασία (βλ. παραπάνω) οποιωνδήποτε προϊόντων που αποτελούν αντικείμενο αυτού του

Κώδικα.

"Κατασκευαστής" είναι μια εταιρία ή άλλο νομικό πρόσωπο δημόσιου ή ιδιωτικού δικαίου που

εμπλέκεται στην επιχείρηση ή στη λειτουργία της παρασκευής (είτε άμεσα είτε μέσω αντιπροσώπου

είτε μέσω νομικού προσώπου που ελέγχεται ή έχει συνάψει σύμβαση με αυτόν) προϊόντος που

αποτελεί αντικείμενο αυτού του Κώδικα.

"Εμπορία (μάρκετινγκ)" είναι η προώθηση, διανομή, πώληση, διαφήμιση του προϊόντος, δημόσιες

σχέσεις και υπηρεσίες ενημέρωσης σχετικά με αυτό.

"Προσωπικό μάρκετινγκ" είναι όλα τα πρόσωπα οι αρμοδιότητες των οποίων περιλαμβάνουν το

μάρκετινγκ προϊόντος ή προϊόντων που αποτελούν αντικείμενο αυτού του Κώδικα.

"Δείγματα" είναι μια μονάδα ή μικρές ποσότητες προϊόντος που διατίθενται δωρεάν.

"Προμήθειες" είναι οι ποσότητες ενός προϊόντος που παρέχονται για χρήση κατά τη διάρκεια μιας

μακράς περιόδου, δωρεάν ή σε χαμηλή τιμή, για κοινωνικούς σκοπούς, συμπεριλαμβανομένων

εκείνων που παρέχονται σε οικογένειες που βρίσκονται σε ανάγκη.

Άρθρο 4. Ενημέρωση και εκπαίδευση

4.1 Οι κυβερνήσεις έχουν την ευθύνη της διασφάλισης παροχής αντικειμενικής και συνεπούς

πληροφόρησης σχετικά με θέματα που αφορούν στη διατροφή των βρεφών και των μικρών παιδιών,

τα οποία απευθύνονται στις οικογένειες και σε όλους εκείνους που δραστηριοποιούνται στον τομέα

της διατροφής βρεφών και μικρών παιδιών. Αυτή η αρμοδιότητα θα πρέπει να καλύπτει τόσο τον

προγραμματισμό, την παροχή, το σχεδιασμό και τη διάδοση της πληροφόρησης, όσο και τον έλεγχό

της.

4.2 Το ενημερωτικό και εκπαιδευτικό υλικό -γραπτό, ηχητικό, οπτικό- σχετικά με την διατροφή των

βρεφών, το οποίο απευθύνεται σε έγκυες γυναίκες και σε μητέρες βρεφών και μικρών παιδιών,

πρέπει να περιλαμβάνει σαφείς πληροφορίες για όλα τα ακόλουθα θέματα:

α) τα οφέλη και την ανωτερότητα του μητρικού θηλασμού,

β) τη διατροφή της μητέρας, την προετοιμασία για να θηλάσει καθώς και για τον τρόπο με τον οποίο

θα καταφέρει τη συνέχιση του θηλασμού,

γ) την αρνητική επίπτωση που έχει στο θηλασμό η παροχή ορισμένων γευμάτων με μπουκάλι

(μπιμπερό),

Page 211: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 211 -

δ) τη δυσκολία αναθεώρησης της απόφασης διακοπής του θηλασμού,

ε) τη σωστή χρήση των βρεφικών γαλάτων (infant formula) -όταν αυτά χρειάζονται-, είτε αυτά είναι

τυποποιημένα είτε παρασκευάζονται στο σπίτι.

Σε περίπτωση που το ενημερωτικό και εκπαιδευτικό υλικό περιέχει πληροφορίες για τη χρήση των

βρεφικών γαλάτων (infant formula), θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει τις κοινωνικές και

οικονομικές επιπτώσεις της χρήσης τους, τους κινδύνους για την υγεία από ακατάλληλα τρόφιμα ή

από ακατάλληλες μεθόδους σίτισης και, ειδικότερα, τους κίνδυνους για την υγεία από την περιττή ή

λανθασμένη χρήση των βρεφικών γαλάτων και άλλων υποκατάστατων μητρικού γάλακτος. Το

ενημερωτικό και εκπαιδευτικό υλικό δεν θα πρέπει να χρησιμοποιεί οποιαδήποτε εικόνα ή κείμενο

που μπορεί να εξιδανικεύσει τη χρήση των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος.

4.3 Δωρεές ενημερωτικού ή εκπαιδευτικού εξοπλισμού ή υλικού από τους κατασκευαστές ή τους

διανομείς πρέπει να γίνεται μόνο αν τους ζητηθεί και με τη γραπτή έγκριση των αρμόδιων

κυβερνητικών αρχών ή στα πλαίσια των κατευθυντηρίων οδηγιών που δίνονται από τις κυβερνήσεις

για αυτόν το λόγο.

Τέτοιος εξοπλισμός ή υλικό μπορεί να φέρει την επωνυμία ή το λογότυπο της επιχείρησης που κάνει

την δωρεά, αλλά δεν πρέπει να αναφέρεται σε συγκεκριμένο όνομα προϊόντος που άπτεται του

αντικειμένου αυτού του κώδικα, και θα πρέπει να διανεμηθεί μόνο μέσω του συστήματος

υγειονομικής περίθαλψης.

Άρθρο 5. Το ευρύ κοινό και οι μητέρες

5.1 Δεν πρέπει να γίνεται καμία διαφημιστική ή άλλου είδους προώθηση στο ευρύ κοινό των

προϊόντων που άπτονται του αντικειμένου αυτού του κώδικα.

5.2 Οι παραγωγοί και οι διανομείς δεν πρέπει να παρέχουν, άμεσα ή έμμεσα, σε έγκυες γυναίκες,

μητέρες ή μέλη των οικογενειών τους, δείγματα των προϊόντων που άπτονται του αντικειμένου

αυτού του κώδικα.

5.3 Σύμφωνα με τις παραγράφους 1 και 2 αυτού του άρθρου, δεν πρέπει να υπάρχει διαφήμιση των

σημείων πώλησης, προσφορά δειγμάτων, ή οποιαδήποτε άλλο σύστημα προώθησης που

απευθύνεται άμεσα στον καταναλωτή, ώστε να προκαλέσει πωλήσεις σε λιανικό επίπεδο, προϊόντων

που άπτονται του αντικειμένου αυτού του κώδικα, όπως ειδικές εκθέσεις, εκπτωτικά κουπόνια,

δώρα, ειδικές προσφορές, πωλήσεις με ζημία για την προσέλκυση πελατών. Ο όρος αυτός δεν

πρέπει να περιορίζει την καθιέρωση πολιτικών και πρακτικών τιμολόγησης που στοχεύουν στη

μακροπρόθεσμη παροχή προϊόντων σε χαμηλότερες τιμές.

5.4 Οι κατασκευαστές και οι διανομείς δεν πρέπει να προσφέρουν σε έγκυες γυναίκες ή μητέρες

βρεφών και μικρών παιδιών οποιαδήποτε δώρα, αντικείμενα ή συσκευές που μπορούν να

προωθήσουν τη χρήση των υποκατάστατων μητρικού γάλακτος ή τη σίτιση με μπουκάλι (μπιμπερό).

5.5 Το προσωπικό του μάρκετινγκ δεν θα πρέπει στα πλαίσια των επαγγελματικών του

δραστηριοτήτων να επιδιώκει την άμεση ή έμμεση επαφή, οποιουδήποτε είδους, με έγκυες γυναίκες

ή με μητέρες βρεφών και μικρών παιδιών.

Άρθρο 6. Συστήματα υγειονομικής περίθαλψης

6.1 Οι υγειονομικές αρχές των Κρατών Μελών πρέπει να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για να

ενθαρρύνουν και να προστατεύουν τον θηλασμό και να προάγουν τις αρχές αυτού του Κώδικα, και

Page 212: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 212 -

πρέπει να δίνουν τις σωστές πληροφορίες και συμβουλές στους επαγγελματίες υγείας, όσον αφορά

στις ευθύνες τους, συμπεριλαμβανομένων και των πληροφοριών που διευκρινίζονται στο Άρθρο 4.2.

6.2 Καμία εγκατάσταση συστήματος υγειονομικής περίθαλψης δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί

με σκοπό την προώθηση βρεφικών γαλάτων (infant formula) ή άλλων προϊόντων που άπτονται του

αντικειμένου του παρόντος Κώδικα. Αυτός ο Κώδικας, εντούτοις, δεν αποκλείει την παροχή

πληροφοριών προς τους επαγγελματίες υγείας όπως προβλέπεται στο Άρθρο 7.2.

6.3 Οι εγκαταστάσεις των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται

για την επίδειξη προϊόντων που άπτονται του αντικειμένου του παρόντος Κώδικα, για αφίσες ή

διαφημίσεις σχετικές με τέτοια προϊόντα ή για τη διανομή υλικού που παρέχεται από κατασκευαστή

ή διανομέα εκτός όσων διευκρινίζονται στο Άρθρο 4.3.

6.4 Δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιείται στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης προσωπικό το οποίο

θα παρέχεται ή θα αμείβεται από κατασκευαστές ή διανομείς.

6.5 Η σίτιση με βρεφικά γάλατα (infant formula), είτε τυποποιημένα είτε παρασκευαζόμενα στο

σπίτι, πρέπει να επιδεικνύεται μόνο από επαγγελματίες υγείας ή άλλους εργαζόμενους της

κοινότητας εάν είναι απαραίτητο - η επίδειξη πρέπει να γίνεται μόνο στις μητέρες ή τα μέλη της

οικογένειας που πρέπει να τα χρησιμοποιούν - επίσης οι πληροφορίες που δίνονται πρέπει να

περιλαμβάνουν μία σαφή επεξήγηση των κινδύνων που συνεπάγεται η λανθασμένη χρήση.

6.6 Επιτρέπονται δωρεές ή προσφορές σε χαμηλή τιμή προς ιδρύματα ή οργανώσεις προμηθειών

βρεφικών γαλάτων (infant formula) ή άλλων προϊόντων που άπτονται του αντικειμένου του

παρόντος Κώδικα, είτε για τη χρήση εντός των ιδρυμάτων είτε για διανομή εκτός αυτών.

Αυτές οι προμήθειες πρέπει να χρησιμοποιούνται ή να διανέμονται μόνο σε βρέφη που πρέπει να

σιτιστούν με υποκατάστατα μητρικού γάλακτος. Εάν οι προμήθειες αυτές διανεμηθούν προς χρήση

εκτός των ιδρυμάτων, αυτό πρέπει να γίνει μόνο από τα συγκεκριμένα ιδρύματα ή τις οργανώσεις.

Τέτοιου είδους δωρεές ή προσφορές σε χαμηλή τιμή δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται από τους

κατασκευαστές ή τους διανομείς ως κίνητρο για πωλήσεις.

6.7 Όπου οι προσφερόμενες προμήθειες βρεφικών γαλάτων (infant formula) ή άλλων προϊόντων που

άπτονται του αντικειμένου του παρόντος Κώδικα διανέμονται εκτός ενός ιδρύματος, το

συγκεκριμένο ίδρυμα ή η οργάνωση πρέπει να λάβουν μέτρα για να διασφαλίσουν ότι οι προμήθειες

μπορούν να συνεχιστούν για όσο χρονικό διάστημα τις έχουν ανάγκη τα ενδιαφερόμενα βρέφη. Οι

δωρητές, καθώς επίσης και τα σχετικά ιδρύματα ή οι οργανώσεις, πρέπει να λάβουν υπόψη τους τη

συγκεκριμένη ευθύνη.

6.8 Ο εξοπλισμός και τα υλικά, επιπλέον όσων αναφέρονται στο Άρθρο 4.3, τα οποία δωρίζονται σε

ένα σύστημα υγειονομικής περίθαλψης μπορούν να φέρουν την επωνυμία ή το λογότυπο μιας

επιχείρησης, αλλά δεν πρέπει να αναφέρονται σε οποιοδήποτε ιδιόκτητο προϊόν που άπτεται του

αντικειμένου του παρόντος Κώδικα.

Άρθρο 7. Επαγγελματίες υγείας

7.1 Οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να ενθαρρύνουν και να προστατεύουν τον μητρικό θηλασμό,

ιδιαίτερα εκείνοι που ασχολούνται με τη διατροφή των μητέρων και των βρεφών πρέπει να

εξοικειωθούν με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τον παρόντα Κώδικα, συμπεριλαμβανομένων

των πληροφοριών που διευκρινίζονται στο Άρθρο 4.2.

7.2 Οι πληροφορίες που παρέχονται από τους παραγωγούς και τους διανομείς προς τους

επαγγελματίες υγείας σχετικά με τα προϊόντα που άπτονται του αντικειμένου του παρόντος Κώδικα

Page 213: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 213 -

πρέπει να περιορίζονται σε επιστημονικά και πραγματικά στοιχεία. Αυτού του είδους οι

πληροφορίες δεν πρέπει να υπαινίσσονται ούτε να δημιουργούν την πεποίθηση ότι η σίτιση με το

μπουκάλι (μπιμπερό) είναι ισοδύναμη ή ανώτερη του μητρικού θηλασμού. Η ενημέρωση αυτή

πρέπει επίσης να περιλαμβάνει τις πληροφορίες που διευκρινίζονται στο Άρθρο 4.2.

7.3 Κανένα οικονομικό ή υλικό κίνητρο για την προώθηση των προϊόντων που άπτονται του

αντικειμένου του παρόντος Κώδικα δεν επιτρέπεται να προσφέρεται από τους παραγωγούς ή τους

διανομείς στους επαγγελματίες υγείας ή τα μέλη των οικογενειών τους, ούτε πρέπει αυτά να

γίνονται δεκτά από τους επαγγελματίες υγείας ή τα μέλη των οικογενειών τους.

7.4 Δείγματα των βρεφικών γαλάτων (infant formula) ή άλλων προϊόντων που άπτονται του

αντικειμένου του παρόντος Κώδικα ή του εξοπλισμού και των εργαλείων που χρησιμεύουν στην

παρασκευή ή τη χρήση τους, δεν επιτρέπεται να παρέχονται προς τους επαγγελματίες υγείας εκτός

εάν απαιτείται για λόγους επαγγελματικής αξιολόγησης ή επιστημονικής έρευνας. Οι επαγγελματίες

υγείας δεν πρέπει να δίνουν δείγματα των βρεφικών γαλάτων (infant formula) σε έγκυες γυναίκες,

μητέρες βρεφών και νηπίων ή στα μέλη των οικογενειών τους.

7.5 Οι παραγωγοί και οι διανομείς των προϊόντων που άπτονται του αντικειμένου του παρόντος

Κώδικα πρέπει να γνωστοποιούν στο ίδρυμα με το οποίο συνδέεται ένας επαγγελματίας υγείας,

οποιαδήποτε προσφορά γίνεται προς αυτόν ή για λογαριασμό του σχετική με υποτροφίες,

εκπαιδευτικά ταξίδια, ερευνητικές επιχορηγήσεις, συμμετοχή σε επαγγελματικά συνέδρια ή

ανάλογες δραστηριότητες. Παρόμοιες γνωστοποιήσεις πρέπει να γίνονται και από τον αποδέκτη.

Άρθρο 8. Πρόσωπα που απασχολούνται από τους παραγωγούς και τους διανομείς

8.1 Σε συστήματα με κίνητρα πωλήσεων για το προσωπικό μάρκετινγκ, δεν πρέπει να

περιλαμβάνεται το σύνολο των πωλήσεων των προϊόντων που άπτονται του αντικειμένου του

παρόντος Κώδικα στον υπολογισμό των επιμισθίων (bonus), ούτε πρέπει να καθορίζονται

ποσοστώσεις ειδικά για τις πωλήσεις των συγκεκριμένων προϊόντων. Αυτό δεν σημαίνει ότι

απαγορεύεται η καταβολή επιμισθίων βάσει των συνολικών πωλήσεων που πραγματοποιεί μία

εταιρεία σε άλλα προϊόντα που διατίθενται από αυτήν.

8.2 Το προσωπικό που ασχολείται με την προώθηση των προϊόντων που άπτονται του αντικειμένου

του παρόντος Κώδικα δεν πρέπει, στα πλαίσια των εργασιακών τους υπευθυνοτήτων, να εκτελεί

εκπαιδευτικές λειτουργίες σε σχέση με έγκυες γυναίκες ή μητέρες νηπίων και μικρών παιδιών. Αυτό

δεν σημαίνει ότι τέτοιο προσωπικό δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για άλλες λειτουργίες από το

σύστημα υγειονομικής περίθαλψης μετά από αίτημα και με τη γραπτή έγκριση των αρμόδιων αρχών

της σχετικής κυβέρνησης.

Άρθρο 9. Σήμανση

9.1 Οι ετικέτες πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε να παρέχουν τις απαραίτητες πληροφορίες για την

σωστή χρήση του προϊόντος, και έτσι ώστε να μην αποθαρρύνεται ο θηλασμός.

9.2 Οι κατασκευαστές και οι διανομείς βρεφικών γαλάτων (infant formula) πρέπει να εξασφαλίζουν

ότι κάθε εμπορευματοκιβώτιο έχει ένα σαφές, ευδιάκριτο και εύκολα αναγνώσιμο και κατανοητό

μήνυμα τυπωμένο πάνω σε αυτό ή σε μία ετικέτα που δεν μπορεί εύκολα να αποκολληθεί από αυτό,

σε κατάλληλη γλώσσα, και το οποίο περιλαμβάνει όλα τα ακόλουθα σημεία:

α) τις λέξεις "Σημαντική Ειδοποίηση" ή αντίστοιχές τους,

β) δήλωση σχετικά με την ανωτερότητα του θηλασμού

Page 214: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 214 -

γ) δήλωση ότι το προϊόν πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο κατόπιν σύστασης από έναν επαγγελματία

υγείας ως προς την αναγκαιότητα για τη χρήση του και την κατάλληλη μέθοδο χρήσης,

δ) οδηγίες για τη σωστή παρασκευή, καθώς και προειδοποίηση για τους κινδύνους για την υγεία

εξαιτίας λανθασμένης παρασκευής.

Ούτε το εμπορευματοκιβώτιο ούτε η ετικέτα πρέπει να περιέχουν εικόνες βρεφών, ούτε άλλη εικόνα

ή κείμενο που μπορεί να εξιδανικεύουν τη χρήση βρεφικών γαλάτων (infant formula). Μπορούν,

εντούτοις, να φέρουν γραφική παράσταση για την εύκολη αναγνώριση του προϊόντος ως

υποκατάστατο του μητρικού γάλακτος και εικόνες για την επεξήγηση των μεθόδων παρασκευής του.

Οι όροι "ανθρώπινος", "μητρικός" ή παρόμοιοι όροι δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται. Ένθετα που

δίνουν επιπλέον πληροφορίες για το προϊόν και τη σωστή χρήση του, υποκείμενα στους ανωτέρω

όρους, μπορούν να περιέχονται στη χονδρική ή λιανική συσκευασία. Όταν οι ετικέτες δίνουν οδηγίες

για την τροποποίηση ενός προϊόντος σε βρεφικό γάλα (infant formula), πρέπει να εφαρμόζονται τα

ανωτέρω.

9.3 Τα προϊόντα διατροφής στο πλαίσιο αυτού του Κώδικα, τα οποία πωλούνται για τη σίτιση

βρεφών και δεν καλύπτουν όλες τις προδιαγραφές ενός βρεφικού γάλακτος (infant formula) αλλά

μπορούν με την κατάλληλη επεξεργασία να γίνουν βρεφικό γάλα (infant formula), πρέπει να φέρουν

στην ετικέτα προειδοποίηση ότι το ανεπεξέργαστο προϊόν δεν πρέπει να είναι η μόνη πηγή

διατροφής ενός βρέφους. Δεδομένου ότι το ζαχαρούχο συμπυκνωμένο γάλα δεν είναι κατάλληλο για

τη σίτιση βρεφών, ούτε για χρήση ως κύριο συστατικό σε βρεφικά γάλατα (infant formula), η ετικέτα

του δεν πρέπει να περιέχει οδηγίες για το πώς θα τροποποιηθεί για αυτόν τον σκοπό.

9.4 Η ετικέτα των τροφίμων στο πλαίσιο του παρόντος Κώδικα πρέπει επίσης να δηλώνει όλα τα

ακόλουθα σημεία:

α) τα χρησιμοποιούμενα συστατικά

β) τη σύνθεση /ανάλυση του προϊόντος,

γ) τις απαιτούμενες συνθήκες αποθήκευσης και

δ) τον αριθμό παρτίδας και την ημερομηνία πριν από την οποία το προϊόν πρέπει να καταναλωθεί,

λαμβάνοντας υπόψη τις κλιματολογικές συνθήκες και τις συνθήκες αποθήκευσης κάθε χώρας.

Άρθρο 10. Ποιότητα

10.1 Η ποιότητα των προϊόντων είναι ένα απαραίτητο στοιχείο για την προστασία της υγείας των

βρεφών και επομένως πρέπει να είναι υψηλών αναγνωρισμένων προτύπων.

10.2 Τα τρόφιμα που άπτονται του αντικειμένου αυτού του Κώδικα πρέπει, όταν πωλούνται ή

διανέμονται με άλλο τρόπο, να ανταποκρίνονται στα πρότυπα που συστήνει η Επιτροπή για τον

Κώδικα Διατροφής (Codex Alimentarius Commission) καθώς και ο Κώδικας Υγιεινής Πρακτικής για τα

Τρόφιμα για τα Βρέφη και τα Παιδιά (Codex Code of Hygienic Practice for Foods for Infants and

Children).

Άρθρο 11. Εφαρμογή και έλεγχος

11.1 Οι κυβερνήσεις πρέπει να λαμβάνουν μέτρα για την εφαρμογή των αρχών και του σκοπού του

παρόντος Κώδικα, σύμφωνα με το κοινωνικό και νομοθετικό τους πλαίσιο, συμπεριλαμβανομένης

της θέσπισης εθνικής νομοθεσίας, κανονισμών ή άλλων κατάλληλων μέτρων. Για το λόγο αυτόν, οι

Page 215: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 215 -

κυβερνήσεις πρέπει να επιδιώκουν, όπου απαιτείται, τη συνεργασία με τον ΠΟΥ, τη UNICEF και

άλλους οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών.

Οι εθνικές πολιτικές και τα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων των νόμων και των κανονισμών, που

υιοθετούνται για την εφαρμογή των αρχών και του σκοπού αυτού του Κώδικα πρέπει να

δημοσιοποιούνται και να ισχύουν εξ ίσου για όλους εκείνους που εμπλέκονται στην παρασκευή και

την εμπορία των προϊόντων που άπτονται του αντικειμένου αυτού του Κώδικα.

11.2 Ο έλεγχος της εφαρμογής αυτού του Κώδικα εναπόκειται στις κυβερνήσεις που ενεργούν

χωριστά, αλλά και συλλογικά μέσω του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, όπως προβλέπεται στις

παραγράφους 6 και 7 του παρόντος άρθρου. Οι παραγωγοί και οι διανομείς των προϊόντων που

άπτονται του αντικειμένου αυτού του Κώδικα, καθώς και οι αρμόδιες μη κυβερνητικές οργανώσεις,

οι επαγγελματικές ενώσεις και οι οργανώσεις καταναλωτών πρέπει να συνεργάζονται με τις

κυβερνήσεις για τον σκοπό αυτό.

11.3 Ανεξάρτητα από οποιαδήποτε άλλα μέτρα που λαμβάνονται για την εφαρμογή αυτού του

Κώδικα, οι παραγωγοί και οι διανομείς των προϊόντων που άπτονται του αντικειμένου αυτού του

Κώδικα πρέπει να θεωρούν τους εαυτούς τους υπεύθυνους για τον έλεγχο των πρακτικών εμπορίας

που εφαρμόζουν σύμφωνα με τις αρχές και το σκοπό αυτού του Κώδικα, καθώς και για τη λήψη

μέτρων που θα διασφαλίζουν ότι η συμπεριφορά τους σε κάθε επίπεδο ακολουθεί τις αρχές αυτές.

11.4 Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι επαγγελματικές ομάδες, τα ιδρύματα και τα ενδιαφερόμενα

άτομα πρέπει να έχουν την ευθύνη και να εφιστούν την προσοχή των παραγωγών ή των διανομέων

σε δραστηριότητες που είναι ασυμβίβαστες με τις αρχές και το σκοπό αυτού του Κώδικα, έτσι ώστε

να μπορούν να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα. Πρέπει επίσης να ενημερώνεται η αρμόδια

κυβερνητική αρχή.

11.5 Οι παραγωγοί και οι αρχικοί διανομείς των προϊόντων που άπτονται του αντικειμένου αυτού

του Κώδικα οφείλουν να πληροφορούν όλα τα μέλη του προσωπικού μάρκετινγκ για τον Κώδικα και

τις ευθύνες που πηγάζουν από αυτόν.

11.6 Σύμφωνα με το Άρθρο 62 του καταστατικού χάρτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας

(Constitution of WHO), τα Κράτη Μέλη θα ενημερώνουν σε ετήσια βάση τον Γενικό Διευθυντή

(Director-General) για τα μέτρα που λαμβάνονται σχετικά με την εφαρμογή των αρχών και του

σκοπού του παρόντος Κώδικα.

11.7 Ο Γενικός Διευθυντής (Director-General) υποβάλλει έκθεση στα ζυγά έτη προς την Ολομέλεια

του ΠΟΥ (World Health Assembly) όσον αφορά την κατάσταση εφαρμογής του Κώδικα και επιπλέον

παρέχει, κατόπιν αιτήσεως, τεχνική υποστήριξη προς τα Κράτη Μέλη που συντάσσουν εθνική

νομοθεσία ή κανονιστικές διατάξεις, ή λαμβάνουν άλλα αρμόζοντα μέτρα για την εφαρμογή και την

προώθηση των αρχών και του σκοπού του παρόντος Κώδικα.

Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Υγείας συνεδριάζει ανά έτος

και μεταξύ άλλων λαμβάνει αποφάσεις που

επικαιροποιούν και συμπληρώνουν τον κώδικα.

www.who.int/mediacentre/events/governance/wha/en/index.html

Page 216: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 216 -

Page 217: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 217 -

Παράρτημα 2ο

Εργαλεία για τον φαρμακοποιό

Page 218: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 218 -

Page 219: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 219 -

ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΥΜΕ το μητρικό θηλασμό

ΠΡΟΑΓΟΥΜΕ το μητρικό θηλασμό

ΣΤΗΡΙΖΟΥΜΕ τη θηλάζουσα μητέρα

ΦΡΟΝΤΙΖΟΥΜΕ για την ασφαλή χρήση των φαρμάκων

Η Πρωτοβουλία για τα Φιλικά προς το Μητρικό Θηλασμό Φαρμακεία ξεκίνησε το 2012 με συνεργασία της

Δράσης για την Βρεφική Διατροφή (IBFAN Ελλάδας) και της Ελληνικής Εταιρείας Φαρμακευτικής Πρακτικής.

ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ ΦΙΛΙΚΟ

ΠΡΟΣ ΤΟ

ΜΗΤΡΙΚΟ ΘΗΛΑΣΜΟ

Page 220: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 220 -

ΦΑΡΜΑΚΑ & ΘΗΛΑΣΜΟΣ Είναι σημαντικό να γνωρίζεις ότι τα περισσότερα φάρμακα είναι συμβατά με τον μητρικό

θηλασμό, καθώς περνούν ελάχιστα στο μητρικό γάλα και επομένως αδυνατούν να προκαλέσουν

ανεπιθύμητες ενέργειες στο μωράκι σου. Ακόμη και στις περιπτώσεις εκείνες που ένα φάρμακο

δεν είναι συμβατό με το μητρικό θηλασμό υπάρχουν (με ελάχιστες εξαιρέσεις) εναλλακτικές

επιλογές πιο ασφαλείς και εξίσου αποτελεσματικές.

Εφόσον υπάρχει πραγματική ανάγκη λήψης

φαρμάκου, σχεδόν πάντα η καλύτερη επιλογή

είναι αυτή της χρήσης του φαρμάκου με

ταυτόχρονη συνέχιση του θηλασμού.

Στην περίπτωση αυτή είναι λανθασμένο και

επικίνδυνο για την υγεία τη δική σου και του

βρέφους σου:

Να μην λάβεις το φάρμακο

Να λάβεις το φάρμακο, αλλά να

διακόψεις το θηλασμό

Η διακοπή του θηλασμού λόγω χρήσης

φαρμάκων απαιτείται πάρα πολύ σπάνια (π.χ.

σε ραδιοφάρμακα και αντικαρκινικά φάρμακα).

Σε κάθε περίπτωση και μολονότι είναι πολύ

μικρή μια τέτοια πιθανότητα θα πρέπει να

γνωρίζεις (προκειμένου να μπορείς να

παρατηρείς την αντίστοιχη συμπτωματολογία)

ότι υπάρχουν:

Φάρμακα που έχουν την ικανότητα να

περνούν μέσω του μητρικού γάλακτος στο

βρέφος και να το επηρεάζουν προκαλώντας

του:

υπνηλία ανησυχία & ευερεθιστότητα εμετό, διάρροια, δυσκοιλιότητα μειωμένη ικανότητα θηλασμού

Φάρμακα που έχουν την ικανότητα να

επηρεάζουν την ποσότητα και την ποιότητα

(π.χ. γεύση) του μητρικού γάλακτος.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ

Προτού ο ιατρός, σου συνταγογραφήσει ένα

φάρμακο, υπενθύμισε του ότι θηλάζεις,

προκειμένου να επιλέξει φάρμακο συμβατό

με τον θηλασμό.

Προτού ζητήσεις από τον φαρμακοποιό, να

σου χορηγήσει ένα φάρμακο, υπενθύμισε

του ότι θηλάζεις, προκειμένου να ελέγξει την

συμβατότητα του φαρμάκου με τον

θηλασμό.

Συζήτησε με τον ιατρό ή τον φαρμακοποιό

σου την συμβατότητα μεταξύ του φαρμάκου

που πρόκειται να λάβεις και του θηλασμού.

Εφόσον κάνεις χρήση φαρμάκου

παρατήρησε το βρέφος σου για τυχόν

παρενέργειες.

Λάμβανε το φάρμακό σου αμέσως μετά το

θηλασμό.

Μην κάνεις ποτέ χρήση φαρμάκων που

ανήκουν σε άλλα άτομα.

Μην κάνεις ποτέ χρήση ναρκωτικών ουσιών.

Περιόρισε ή απόφυγε την κατανάλωση

αλκοολούχων ποτών

Περιόρισε ή απόφυγε την κατανάλωση

ποτών με καφεΐνη (καφές, τσάι, ποτά τύπου κόλα).

Κόψε (ή έστω μείωσε) το κάπνισμα καθώς

μπορεί να προκαλέσει σοβαρές

παρενέργειες στο βρέφος σου.

Page 221: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 221 -

Ενδεικτικός κατάλογος φαρμάκων και ουσιών με φαρμακολογική δράση

Αλκοόλ: Η αλκοόλη περνά ελευθέρα στο μητρικό γάλα. Τα ασφαλή επίπεδα κατανάλωσης αλκοόλ κατά τη διάρκεια του θηλασμού δεν έχουν προσδιοριστεί. Η περιστασιακή κατανάλωση ενός αλκοολούχου ποτού πιθανόν να μην είναι επιβλαβής. Εάν καταναλώσετε ένα αλκοολούχο ποτό θα πρέπει να περιμένετε τουλάχιστον 2 ώρες προκειμένου να θηλάσετε.

Καφεΐνη (καφές, τσάι, σοκολάτα, ποτά τύπου κόλα, ενεργειακά ποτά): Η καφεΐνη περνά απευθείας στο μητρικό γάλα. Περισσότερα από 300 mg καφεΐνης την ήμερα (πιθανά όμως και μικρότερες ποσότητες) προκαλούν ανησυχία, αϋπνία και ευερεθιστότητα στο θηλάζον βρέφος.

Νικοτίνη: Η νικοτίνη καθώς και οι υπόλοιπες επιβλαβείς ουσίες που συνοδεύουν το κάπνισμα μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές παρενέργειες στο βρέφος. Εάν καπνίζετε σκεφτείτε να το διακόψετε. Εάν πάλι δεν επιθυμείτε ή δεν μπορείτε να το διακόψετε θα πρέπει να συνεχίσετε τον θηλασμό παίρνοντας όμως τις απαραίτητες ελάχιστες προφυλάξεις (δεν θα πρέπει να καπνίζετε ακριβώς πριν το θηλασμό & δεν πρέπει να καπνίζετε στον ίδιο χώρο όπου βρίσκεται το βρέφος). Ναρκωτικές ουσίες (μαριχουάνα, κοκαΐνη, ηρωίνη κ.α.) Η χρήση τους θα πρέπει να αποφεύγεται Βότανα / Φυτοθεραπευτικά *

1

Βιταμίνες *1

Αναλγητικά / Αντιπυρετικά φάρμακα Ασπιρίνη Παρακεταμόλη Ιβουπροφαίνη Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ)

Συμβατό με το θηλασμό (σε χαμηλές δοσολογίες) Συμβατό με το θηλασμό*

2

Συμβατό με το θηλασμό*2

*1

Φλέμα, Βήχας, Κρυολόγημα Βλεννολυτικά (Ακετυλοκυστεΐνη, Αμβροξόλη, Βρωμεξίνη)

Αντιβηχικά (Κωδεΐνη, Δεξτρομεθορφάνη)

Τοπικά ρινικά αποσυμφορητικά (Οξυμεθαζολίνη, Οξυμεθαζολίνη)

Από του στόματος ρινικά αποσυμφορητικά (π.χ. Ψευδοεφεδρίνη)

Συμβατά με το θηλασμό*

2

Υπό προϋποθέσεις *1

Υπό προϋποθέσεις *

1

Πιθανή αντιγαλακταγωγός δράση*1

Αντί-αλλεργικά φάρμακα Αντιϊσταμινικά από του στόματος (Κετριζίνη, Λοραταδίνη) Κορτικοστεροειδή ως ρινικό εκνέφωμα (π.χ. Βουδεσονίδη)

Συμβατά με το θηλασμό*

2

Συμβατά με το θηλασμό*2

Αντιόξινα (Άλατα μαγνησίου και αλουμινίου) Συμβατά με το θηλασμό*2

Αντιδιαρροΐκά Πόσιμα διαλύματα ηλεκτρολυτών Λοπεραμίδη

Συμβατά με το θηλασμό*

2

Συμβατό με το θηλασμό*2

Υπακτικά Αυξάνοντα τον όγκο των κοπράνων (π.χ. psyllium or ispaghula, sterculia)

Αλατούχα και ωσμωτικώς δρώντα (π.χ. Υπόθετα γλυκερίνης, Λακτουλόζη, Σορβιτόλη, Υγρή Παραφίνη)

Διεγείροντα την εντερική κινητικότητα (π.χ. Δισακοδύλη)

Συμβατά με το θηλασμό*

2

Συμβατά με το θηλασμό*

2

*1

Εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά για το άσθμα (π.χ. Σαλβουταμόλη, Σαλμετερόλη, Τερβουταλίνη))

Συμβατά με το θηλασμό*2

Σκευάσματα σιδήρου Συμβατά με το θηλασμό*2

Αντιμυκητιασικά φάρμακα Τοπική χρήση - Στοματίτιδες (π.χ. Μικοναζόλη, Νυστατίνη)

Τοπική χρήση - Κολπίτιδες (π.χ. Κλοτριμαζόλη, Εκοναζόλη)

Συστημική χρήση (Φλουκοναζόλη)

Συμβατά με το θηλασμό*

2

Συμβατά με το θηλασμό*2

Συμβατά με το θηλασμό*2

*1 Συμβουλευτείτε ιατρό ή φαρμακοποιό με γνώσεις στο επιστημονικό πεδίο της γαλουχίας

*2

Στις συνιστώμενες δοσολογίες. Συμβουλευτείτε το φύλλο οδηγιών, τον ιατρό ή τον φαρμακοποιό σας.

Το παρόν έντυπο είναι αποτέλεσμα

συνεργασίας των κάτωθι φορέων

στα πλαίσια της πρωτοβουλίας για

«Φιλικά προς το Μητρικό Θηλασμό Φαρμακεία»

Ελληνική Εταιρεία Φαρμακευτικής Πρακτικής

Δίκτυο Δράσης για τη Βρεφική Διατροφή

www.eefp.gr [email protected]

www.ibfan.gr [email protected]

Αξιόπιστες πληροφορίες για τη χρήση συγκεκριμένων φαρμάκων κατά την διάρκεια του θηλασμού μπορεί κανείς να αναζητήσει στις παρακάτω διαδικτυακές βάσεις δεδομένων:

LactMed toxnet.nlm.nih.gov/cgi-bin/sis/htmlgen?LACT

E-Lactancia www.e-lactancia.org/ingles/inicio.asp

Page 222: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 222 -

Πόσο καιρό θα πρέπει να θηλάσω;

Λόγω της εξαιρετικής σημασίας του μητρικού γάλακτος και του θηλασμού για την υγεία του βρέφους και

της μητέρας, αλλά επίσης λόγω των κινδύνων που προκύπτουν από τη χρήση υποκατάστατων μητρικού

γάλακτος, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η UNICEF και άλλες επιστημονικές ενώσεις επαγγελματιών

υγείας ανά τον κόσμο συνιστούν:

«Αποκλειστικό θηλασμό1 για τους πρώτους έξι μήνες της ζωής του βρέφους και κατόπιν συνέχιση του

θηλασμού έως τα δύο χρόνια ή και περισσότερο2, με σταδιακή εισαγωγή (μετά τον 6

ο μήνα) κατάλληλης

συμπληρωματικής τροφής3».

1Αποκλειστικός Θηλασμός (exclusive breastfeeding): το βρέφος λαμβάνει μόνο μητρικό γάλα. Δεν λαμβάνει κανένα άλλο υγρό (π.χ. νερό, χαμομήλι, τσάι, υποκατάστατο μητρικού γάλακτος κ.α.) ή στερεό, με μόνη εξαίρεση βιταμίνες, μέταλλα ή φάρμακα (κατόπιν θεραπευτικής ένδειξης). 2Δεν υπάρχει σύσταση σχετικά με την ηλικία απογαλακτισμού. Θεωρείται φυσιολογικό και αποδεκτό, οι μητέρες να θηλάζουν και πέραν του 2ου έτους χάριν των θρεπτικών, ανοσολογικών και άλλων οφελών του μητρικού γάλακτος. 3 Συμπληρωματική τροφή: τροφή που συμπληρώνει την ενέργεια και τα θρεπτικά συστατικά που προσφέρει το μητρικό γάλα.

ΘΗΛΑΣΜΟΣ: Συχνές απορίες

Τι θα κερδίσω εάν θηλάσω και τι κινδύνους διατρέχω εάν αποφασίσω να δώσω βρεφικό γάλα;

(Τα παρακάτω αφορούν το βρέφος σου)

Λοιμώξεις του αυτιού (Ωτίτιδες) Λοιμώξεις του αναπνευστικού Λοιμώξεις του ουροποιητικού Λοιμώξεις του γαστρεντερικού Μηνιγγίτιδα Νόσο του Crohn & Εντεροκολίτιδα Άσθμα Ατοπική δερματίτιδα Παχυσαρκία Διαβήτη Τύπου Ι & Διαβήτη Τύπου ΙΙ Σύνδρομο αιφνιδίου βρεφικού

θανάτου Παιδικό καρκίνο (λευχαιμία &

λέμφωμα)

(Τα παρακάτω αφορούν εσένα)

Αιμορραγία μετά τον τοκετό Επιλόχειο κατάθλιψη Καρκίνο του μαστού, των ωοθηκών &

του ενδομητρίου Οστεοπόρωση & κατάγματα Ρευματοειδή αρθρίτιδα

ΜΕΙΩ

ΝΕΙ το

ν σχετικό

κίνδυ

νο για

ΑΥ

ΞΑΝ

ΕΙ τ

ον

σχε

τικό

κίν

δυ

νο γ

ια…

Ο Μ

ΗΤΡ

ΙΚΟ

Σ ΘΗ

ΛΑ

ΣΜΟ

Σ Το

ΒΡ

ΕΦΙΚ

Ο Γ

ΑΛ

Α

Το μητρικό γάλα θα βοηθήσει το βρέφος σου να έχει καλύτερη νευρολογική ανάπτυξη και υψηλότερο

δείκτη νοημοσύνης.

Ο θηλασμός θα σε βοηθήσει να επανέλθεις στην προ της εγκυμοσύνης κατάσταση πιο γρήγορα και πιο

εύκολα, θα αυξήσει την αυτοπεποίθηση σου, θα μειώσει το άγχος σου και θα ενδυναμώσει τον ψυχικό

δεσμό ανάμεσα σε σένα και το βρέφος σου.

Page 223: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 223 -

Πως καταλαβαίνω ότι το βρέφος μου πεινάει και θέλει να θηλάσει;

Τα πρώιμα σημάδια πείνας του βρέφους σου εκδηλώνονται όταν κοιμάται ελαφρά (ύπνος REM) και:

Κουνάει τους βολβούς των ματιών του κάτω από τα βλέφαρα.

Κάνει σα να βλέπει όνειρο.

Στραβώνει το στόμα στον ύπνο του ή κάνει γκριμάτσες.

Αφήνει πού και πού φωνούλες.

Κουνάει τα χέρια ή τα πόδια του ήσυχα και απαλά.

Το βρέφος σου είναι έτοιμο και δεκτικό, θα ξυπνήσει σύντομα, πάρε το στην αγκαλιά για να σε μυρίσει, να

αισθανθεί τη ζέστη σου, να ενεργοποιηθούν τα αντανακλαστικά του και να αναζητήσει ήσυχα το στήθος σου.

Τα επόμενα σημάδια πείνας του βρέφους σου εκδηλώνονται μόλις ξυπνήσει, παραμένει ήρεμο και:

Κάνει ήχους πιπιλίσματος με τα χειλάκια του.

Βάζει ή προσπαθεί να βάλει τα χεράκια του στο

στόμα.

Κάνει ήπιες, διακεκομμένες φωνούλες ή

αναστεναγμούς.

Φαίνεται ανήσυχο και κινητικό.

Στραβώνει το στόμα ή κάνει γκριμάτσες ή και

χαμογελά.

Εκτείνει τα χέρια του.

Κάνει νωθρές, κυκλικές κινήσεις χεριών ή

ποδιών, σαν κάτι να «ψάχνει».

Ανασαίνει άρρυθμα ή γρήγορα.

Κινεί το κεφαλάκι από μεριά σε μεριά.

Στρέφει συνεχώς το κεφαλάκι του προς μια

μεριά.

Ανοιγοκλείνει το στόμα του.

Ανοίγει πλατιά το στόμα του.

Βγάζει προς τα έξω τη γλώσσα του.

Το κλάμα αποτελεί πολύ καθυστερημένο σημάδι πείνας. Το βρέφος βρίσκεται σε κατάσταση άγχους και

εκνευρισμού, τα αντανακλαστικά του είναι έντονα, δυσκολεύεται να πιάσει σωστά το στήθος και γίνονται

συχνά πολλά λάθη στην τεχνική του θηλασμού. Μπαίνει και βγαίνει στο στήθος της μαμάς με αποτέλεσμα

συχνά τον τραυματισμό της θηλής. Αν το μωρό σου κλαίει δυνατά πρέπει πρώτα να το ηρεμήσεις με

γλυκόλογα, αγκαλιά, χάδι, ώστε να πάρει την σωστή θέση και να πιάσει καλά τη θηλαία άλω.

Πόσο διαρκεί κάθε γεύμα;

Η διάρκεια των γευμάτων αλλάζει ανάλογα με την πείνα του βρέφους σου, τη διάθεσή του, την ώρα

της ημέρας και τον επιτυχή ή όχι τρόπο θηλασμού. Δηλαδή, ένα μωρό που δεν έχει μάθει να

καταπίνει γάλα από το στήθος ή δεν βρίσκει γάλα, μπορεί να βρίσκεται επί μία ώρα πάνω σε αυτό

και να μην έχει φάει τίποτα. Ένα άλλο μωρό μπορεί να έχει μάθει πώς να θηλάζει, να βρίσκει

άφθονο γάλα και να τελειώνει το γεύμα μέσα σε πέντε λεπτά. Δεν μετράμε λοιπόν λεπτά της ώρας

με το ρολόι, αλλά παρατηρούμε το βρέφος. Καταπίνει; Πόσες φορές κατάπιε; Έχει γάλα στο

στοματάκι του; Αδειάζει το στήθος; Φαίνεται χορτάτο και χαλαρωμένο;

Κάθε πότε θα πρέπει να ταΐζω το βρέφος μου;

ΟΧΙ όταν είναι η ώρα του να ταϊστεί, ΟΧΙ μόνον όταν φτάσει να κλάψει.

Θα πρέπει να επιτρέπεις στο βρέφος σου να θηλάζει κατά βούληση.

Κατά τις πρώτες κρίσιμες έξι εβδομάδες της γαλουχίας, το βρέφος πρέπει να φτάνει στο στήθος, με

σωστή τοποθέτηση και χωρίς καθόλου χρονικούς περιορισμούς όποτε αυτό δείχνει σημάδια ότι

επιθυμεί να θηλάσει.

Μόνον τις πρώτες 10 ημέρες και εφόσον το νεογνό είναι λίγο νωθρό και κοιμάται περισσότερες από

3-4 ώρες συνεχόμενες θα πρέπει να το ξυπνάς προκειμένου να θηλάσει.

Συνήθως τα νεογνά ζητάνε τροφή περίπου 8 με 12 φορές ανά 24ώρο. Μεσολαβούν δηλαδή 1 με 3

ώρες μεταξύ της αρχής του ενός θηλασμού και της αρχή του επόμενου.

Συνήθως με το πέρας ορισμένων εβδομάδων το βρέφος κοιμάται περισσότερες ώρες κατά τη

διάρκεια της νύχτας και θηλάζει πιο συχνά κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Πως γνωρίζω ότι το βρέφος μου λαμβάνει αρκετό μητρικό γάλα (τις πρώτες εβδομάδες);

Η πάνα του είναι λερωμένη με κενώσεις 3-4 φορές / 24ωρο κατά τη διάρκεια των πρώτων

εβδομάδων. Στη συνέχεια αυτό μπορεί να συμβαίνει 1 φορά / 24ωρο ή και λιγότερο συχνά.

Η πάνα του είναι βρεγμένη 6 ή περισσότερες φορές / 24ωρο.

Το βάρος του αυξάνει 20 – 30 gr ανά ημέρα ή 100 – 200 gr ανά εβδομάδα.

Το βρέφος δείχνει ικανοποιημένο μετά από κάθε θηλασμό

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

είν

αι α

πο

τέλε

σμ

α σ

υνε

ργα

σία

ς τη

ς Ελ

ληνι

κή Ε

ταιρ

εία

ς Φ

αρ

μα

κευ

τική

ς Π

ρα

κτικ

ής

& τ

ου

Δικ

τύο

υ Δ

ρά

ση

ς γι

α τ

η Β

ρεφ

ική

Δια

τρο

φή

στα

πλα

ίσια

τη

ς π

ρωτο

βο

υλί

ας

για

«Φ

ιλικ

ά π

ρο

ς το

Μη

τρικ

ό Θ

ηλα

σμ

ό Φ

αρ

μα

κεία

»

Page 224: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 224 -

Το βρέφος με τον δικό του τρόπο δηλώνει την ανάγκη του για σίτιση. Αρχικά ξυπνά και κάνει θηλαστικές

κινήσεις με το στόμα του, στη συνέχεια αρχίζει να κουνάει τα άνω και κάτω άκρα, βάζει τα δάκτυλά του στο

στόμα και τα πιπιλάει και τέλος, όταν φτάσει σε απόγνωση, κλαίει.

Προκειμένου το βρέφος σου να ξεκινήσει το θηλασμό θα πρέπει να είναι ξύπνιο και ήρεμο (εάν το βρέφος

κλαίει θα πρέπει να ηρεμήσει προτού του προσφερθεί το στήθος) ή να βρίσκεται στην φάση του ελαφρύ

ύπνου (εάν είναι σε βαθύ ύπνο δεν θα αποκριθεί στα ερεθίσματα που θα του δώσεις). Εάν το βρέφος

δυσκολεύεται να ξυπνήσει, θα πρέπει να το βοηθήσεις με ελαφρύ μασάζ στην πλάτη, στο κεφάλι ή στα

πέλματα, αφαιρώντας τα ενδύματα του ή βρέχοντας του λίγο το πρόσωπο.

Είναι σημαντικό για την πορεία του θηλασμού, η στάση στην οποία θα επιλέξεις να θηλάσεις, να μπορεί να

εξασφαλίσει άνεση σε εσένα και ασφάλεια στο βρέφος σου. Οι συνήθεις στάσεις θηλασμού που επιλέγουν

οι μητέρες απεικονίζονται παρακάτω:

ABC Parenting

Σε κάθε περίπτωση, για να θηλάσεις σωστά το βρέφος θα πρέπει το κεφάλι του να μην στρίβει σε σχέση με

το σώμα του. Πρακτικά λοιπόν το αυτί, ο ώμος και ο γοφός του μωρού θα πρέπει να βρίσκονται στην ίδια

ευθεία κατά τη διάρκεια του θηλασμού (για του πρώτους 4 μήνες τουλάχιστον). Για να διευκολύνεις την

τοποθέτηση του βρέφους στο στήθος σου, μπορείς αρχικά να κρατήσεις το στήθος με τα δάκτυλά σου να

σχηματίζουν το “C” (μισοφέγγαρο) δηλαδή τα τέσσερα δάκτυλα να στηρίζουν το κάτω τμήμα του στήθους

και τον αντίχειρα να βρίσκεται στο πάνω τμήμα του στήθους. Όλα τα δάκτυλα θα πρέπει να είναι

απομακρυσμένα από την θηλαία άλω ώστε να μην εμποδίζουν την είσοδο της στο στόμα του βρέφους σου.

ABC Parenting

ΘΗΛΑΣΜΟΣ: Η συνήθης πορεία

Page 225: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 225 -

Ακουμπώντας τη θηλή του στήθους σου στο άνω χείλος του βρέφους θα διεγείρεις αντανακλαστικά που θα

ωθήσουν το βρέφος σου να ανοίξει το στόμα του. Θα πρέπει να έχει την υπομονή μέχρι το βρέφος να

ανοίξει το στόμα σε τέτοια έκταση ώστε μέσα σε αυτό να χωρέσει όχι μόνον η θηλή αλλά και η θηλαία

άλως. Μόλις λοιπόν το βρέφος ανοίξει καλά το στόμα του, θα πρέπει το σπρώξεις ελαφρά το κεφάλι του

προς το στήθος σου εισάγοντας το στο στόμα του.

Είναι φυσιολογικό, τα πρώτα δευτερόλεπτα του θηλασμού (όταν το βρέφος αρχίζει να πραγματοποιεί της

θηλαστικές κινήσεις), να αισθανθείς μια ενόχληση. Εάν όμως ο πόνος διαρκεί περισσότερο τότε σημαίνει

ότι το βρέφος δεν έχει τοποθετηθεί σωστά στο στήθος. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να απομακρύνεις το

βρέφος από το στήθος και να προσπαθήσεις ξανά. Η απομάκρυνση του βρέφους από το στήθος ποτέ δεν

πρέπει να γίνεται με απλό τράβηγμα του καθώς μπορεί να τραυματίσει τη θηλή και τη θηλαία άλω. Θα

πρέπει να εισάγεις το μικρό δάκτυλο του χεριού σου (από την γωνία του στόματος) στη στοματική

κοιλότητα του βρέφους (ανάμεσα στα ούλα) και απαλά να το απομακρύνεις από το στήθος.

ABC Parenting

Θα πρέπει να προσφέρεις το ένα στήθος σου μέχρι τη χρονική στιγμή που το βρέφος σου θα αποφασίσει ότι

έχει τελειώσει το γεύμα του ή ότι θέλει να αλλάξει στήθος. Καταλαβαίνει ότι συμβαίνει αυτό όταν το

βρέφος αυθόρμητα αφήσει το στήθος σου ή όταν σταματήσει για αρκετή ώρα τις ρυθμικές θηλαστικές

κινήσεις ή όταν κοιμηθεί με τη θηλή στο στόμα.

Κατόπιν θα πρέπει να βοηθήσεις το βρέφος σου να βγάλει τυχόν αέρια. Για να το κάνεις αυτό κρατά το

βρέφος στα πόδια σου (όρθιο ή σε καθιστή θέση) ή στον ώμο σου και είτε τρίψε του, είτε κτυπά του ελαφρά

την πλάτη.

Στη συνέχεια εάν το βρέφος δείχνει εκ νέου σημάδια πείνας, πρόσφερε του ξανά το ίδιο στήθος*. Εάν το

βρέφος σου δεν δείχνει ενδιαφέρον για το ίδιο στήθος τότε πρόσφερε του το άλλο στήθος προκειμένου να

συνεχίσει το θηλασμό μέχρι τη στιγμή εκείνη που θα αποφασίσει εκ νέου να σταματήσει.

Θα πρέπει να αφήνεις το βρέφος σου να αποφασίσει το ίδιο πότε θα απομακρυνθεί από το πρώτο στήθος

και αφού βεβαιωθείς πως δεν επιθυμεί να συνεχίσει στο ίδιο τότε μόνον να του προσφέρεις το δεύτερο

στήθος**. Δεν έχει σημασία εάν το βρέφος σου επιθυμεί να θηλάζει μόνον από το ένα στήθος ανά

θηλασμό. Στον επόμενο θηλασμό θα πρέπει να του προσφέρεις το άλλο στήθος.

* Κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων του θηλασμού, δηλαδή κατά τη περίοδο εγκατάστασης του

θηλασμού επειδή επιδιώκουμε το συχνό ερεθισμό και των δύο μαστών, η παραπάνω διαδικασία

διαφοροποιείται. Έτσι αφότου το βρέφος αφήσει το πρώτο στήθος, του προσφέρεται το άλλο στήθος ώστε

να δεχτεί και αυτό ερέθισμα.

** Οδηγίες που θέτουν χρονικό όριο θηλασμού σε κάθε στήθος (π.χ. 10 λεπτά) είναι λανθασμένες.

ABC Parenting

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

είν

αι α

πο

τέλε

σμ

α σ

υνε

ργα

σία

ς τη

ς Ελ

ληνι

κή Ε

ταιρ

εία

ς Φ

αρ

μα

κευ

τική

ς Π

ρα

κτικ

ής

& τ

ου

Δικ

τύο

υ Δ

ρά

ση

ς γι

α τ

η Β

ρεφ

ική

Δια

τρο

φή

στα

πλα

ίσια

τη

ς π

ρωτο

βο

υλί

ας

για

«Φ

ιλικ

ά π

ρο

ς το

Μη

τρικ

ό Θ

ηλα

σμ

ό Φ

αρ

μα

κεία

»

Page 226: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 226 -

ΑΝΤΛΗΣΗ Μητρικού Γάλακτος

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ

Πλύνε καλά τα χέρια σου με ζεστό νερό και σαπούνι.

Εφάρμοσε στο στήθος ζεστές υγρές κομπρέσες για 3 με 4 λεπτά.

Πραγματοποίησε μαλάξεις στο στήθος

Χρησιμοποίησε τα τέσσερα δάκτυλα της παλάμης ενωμένα (πλην του αντίχειρα).

Σε κάθε σημείο του στήθους σου κίνησε τα δάκτυλά σου κυκλικά, πιέζοντας ελαφρά και σταθερά

προς το θώρακα.

Μετά από λίγα δευτερόλεπτα, μετακίνησε τα δάκτυλα σου σε άλλη περιοχή του στήθους.

Ξεκίνησε τις μαλάξεις από το πάνω μέρος του στήθους, κινήσου κυκλικά γύρω από το στήθος και

αφού ολοκληρώσεις τον κύκλο προχώρησε σε περιοχή πιο κοντά προς την θηλαία άλω.

Χάιδεψε το στήθος από την κορυφή μέχρι τη θηλή με μία πολύ μαλακή κίνηση σαν γαργάλημα.

Επανάλαβε αυτή την κίνηση γύρω από όλο το στήθος.

Σκύψε και ανακίνησε τα στήθη, έτσι ώστε η βαρύτητα να βοηθήσει τη ροή του γάλακτος.

ΑΝΤΛΗΣΗ ΜΕ ΤΟ ΧΕΡΙ (Τεχνική Marmet)

Τοποθέτησε τα δάκτυλα στο στήθος ώστε να σχηματιστεί το γράμμα «C»:

τον αντίχειρα στο πάνω τμήμα του στήθους, 3-4 εκατοστά από τη βάση της θηλής.

τον δείκτη και τον μέσο στο κάτω τμήμα του στήθους, 3-4 εκατοστά από τη βάση της θηλής.

Εάν έχεις μεγάλο μέγεθος στήθους ανασήκωσε το ελαφρά.

Πίεσε το στήθος προς τα πίσω, δηλαδή προς το θωρακικό τοίχωμα.

Κύλησε τα δάκτυλα σου προς τα μπροστά, σαν να παίρνεις αποτυπώματα. Αυτή η κίνηση πιέζει τις

γαλακτοφόρες ληκύθους, χωρίς να πονάει τους ευαίσθητους ιστούς του στήθους.

Επανάλαβε το σύνολο των κινήσεων ρυθμικά και με ταχύτητα που σου είναι ανεκτή.

Σε κάθε επανάληψη θα πρέπει να αλλάζεις θέση στα δάκτυλα σου γύρω από το στήθος, έτσι ώστε να

πιέζεις διαφορετικές γαλακτοφόρες ληκύθους.

Τοποθέτησε τα δάκτυλα, πίεσε, κύλησε και ξανά από την αρχή

Πιέστε Κυλήστε Τοποθετήστε

Page 227: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 227 -

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

είν

αι α

πο

τέλε

σμ

α σ

υνε

ργα

σία

ς τη

ς Ελ

ληνι

κή Ε

ταιρ

εία

ς Φ

αρ

μα

κευ

τική

ς Π

ρα

κτικ

ής

& τ

ου

Δικ

τύο

υ Δ

ρά

ση

ς γι

α τ

η Β

ρεφ

ική

Δια

τρο

φή

στα

πλα

ίσια

τη

ς π

ρωτο

βο

υλί

ας

για

«Φ

ιλικ

ά π

ρο

ς το

Μη

τρικ

ό Θ

ηλα

σμ

ό Φ

αρ

μα

κεία

»

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ για την άντληση με το χέρι

Μην συμπιέζεις το στήθος, μην γλιστράς τα δάκτυλα πάνω στο στήθος, μην τραβάς προς τα έξω τη

θηλή γιατί υπάρχει κίνδυνος να μελανιάσουν οι ιστοί, να τραυματιστούν οι ιστοί, να προκαλέσεις

έγκαυμα.

Κάθε λίγα λεπτά (5-10min) ή όταν μειώνεται η ροή του γάλακτος άλλαζε στήθος.

Συνολικά η διαδικασία άντλησης γάλακτος διαρκεί 20 με 30 λεπτά.

Η όψη του γάλακτος αλλάζει κατά τη διάρκεια της άντλησης. Αρχικά το γάλα είναι λεπτόρρευστο και

ανοιχτόχρωμο ενώ στη συνέχεια αποκτά κρεμώδη όψη.

Η ποσότητα γάλακτος που αντλείται σε κάθε προσπάθεια μπορεί να ποικίλλει.

Η άντληση του γάλακτος μπορεί να γίνει απευθείας σε καθαρό ποτήρι ή πλαστικό δοχείο.

Η άντληση του μητρικού γάλακτος μπορεί να γίνει και με τη βοήθεια μηχανικών ή ηλεκτρικών αντλιών. Θα

πρέπει να ακολουθηθούν οι οδηγίες του κατασκευαστή.

ΑΝΤΛΗΣΗ ΜΕ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΝΤΛΙΑ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ

Πλύνε καλά τα χέρια.

Προετοίμασε τα στήθη όπως και στην περίπτωση της άντλησης με το χέρι.

Εφάρμοσε καλά το χωνί στο στήθος.

Η θηλή θα πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο του χωνιού και κατά τη διάρκεια λειτουργίας της αντλίας

θα πρέπει να μη βρίσκει στα τοιχώματα του.

Πραγματοποίησε αναρροφήσεις σύντομες και γρήγορες

Από τη στιγμή που θα αρχίσει η έξοδος της πρώτης ποσότητας γάλακτος θα πρέπει οι έλξεις να είναι

αργές και με ομοιόμορφες.

Εάν η ροή γάλακτος μειωθεί θα πρέπει να πραγματοποιήσεις εκ νέου αναρροφήσεις σύντομες και

γρήγορες.

Σε κάθε στήθος η αντλία θα χρησιμοποιηθεί για 5 με 7 λεπτά.

Αποθήκευσε το αντληθέν γάλα.

Πλύνε με ζεστό νερό και σαπούνι τα μέρη της αντλίας. Ξέπλυνε και άφησε τα διάφορα μέρη να

στεγνώσουν στον αέρα.

ΑΝΤΛΗΣΗ ΜΕ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΑΝΤΛΙΑ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ

Πλύνε καλά τα χέρια.

Προετοίμασε τα στήθη όπως και στην περίπτωση της άντλησης με το χέρι.

Συναρμολόγησε τα διάφορα μέρη της αντλίας.

Ρύθμισε την ένταση της άντληση στο μικρότερο δυνατό επίπεδο.

Εφάρμοσε καλά το χωνί στο στήθος.

Η θηλή θα πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο του χωνιού και κατά τη διάρκεια λειτουργίας της αντλίας

θα πρέπει να μη βρίσκει στα τοιχώματα του.

Ενεργοποίησε την αντλία.

Μόλις αντληθούν οι πρώτες σταγόνες γάλακτος, αύξησε αργά και σταδιακά την ένταση της

αναρρόφησης.

Χρησιμοποίησε την αντλία στο πρώτο στήθος για 5 με 7 λεπτά.

Κάνε μασάζ στο δεύτερο στήθος.

Χρησιμοποίησε την αντλία στο δεύτερο στήθος για 5 με 7 λεπτά.

Άντλησε εκ νέου από το πρώτο στήθος για 5 με 7 λεπτά και μετά εκ νέου από το δεύτερο στήθος για

5 με 7 λεπτά..

Συνολικά χρησιμοποίησε την αντλία για 10 με 15 λεπτά σε κάθε στήθος.

Αποθήκευσε το αντληθέν γάλα.

Πλύνε με ζεστό νερό και σαπούνι τα μέρη της αντλίας. Ξέπλυνε και άφησε τα διάφορα μέρη να

στεγνώσουν στον αέρα.

Page 228: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 228 -

ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ Μητρικού Γάλακτος

ΠΕΡΙΕΚΤΕΣ

Για την αποθήκευση του μητρικού γάλακτος για μεγάλο χρονικό διάστημα χρησιμοποιούνται

περιέκτες από σκληρό υλικό, όπως γυαλί και άκαμπτο πλαστικό ή ειδικά πλαστικά σακουλάκια. Οι

περιέκτες αυτοί θα πρέπει να μπορούν να κλείνουν ερμητικά.

Οι περιέκτες προτού χρησιμοποιηθούν θα πρέπει να καθαρισθούν με ζεστό νερό και σαπούνι, να

ξεπλυθούν καλά και να αποστειρωθούν.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

Η πλειοψηφία των βρεφών πίνει μεταξύ 60 και 120 ml γάλακτος όταν ξεκινάνε μια εναλλακτική

μέθοδο σίτισης.

Συνιστάται λοιπόν η αποθήκευση του μητρικού γάλακτος σε ποσότητες κυρίως των 60ml.

Συνιστάται επίσης η αποθήκευση του μητρικού γάλακτος σε ποσότητες των 30ml.

Εάν κατά τη διάρκεια της ημέρας έχει αντληθεί γάλα και αργότερα αντληθεί νέα ποσότητα, τότε οι

δύο αυτές ποσότητες μπορούν να αναμιχθούν. Θα πρέπει όμως το πρόσφατα αντλημένο γάλα να

ψυχθεί τουλάχιστον 1 ώρα στο κεντρικό τμήμα του ψυγείου, προτού προστεθεί στο ήδη ψυχθέν

γάλα. Και οι δυο ποσότητες γάλακτος πρέπει να έχουν την ίδια θερμοκρασία, για να μπορούν να

αναμιχθούν.

Δεν πρέπει να προστεθεί πρόσφατα αντλημένο γάλα (χωρίς να ψυχθεί προηγουμένως) σε ήδη

ψυγμένο ή κατεψυγμένο γάλα, καθώς μπορεί να το αποψύξει μερικώς.

Γάλατα που έχουν αντληθεί διαφορετικές ημέρες δεν αναμειγνύονται. Διατηρούνται χωριστά.

Στον περιέκτη θα πρέπει να αναγράφεται η ημερομηνία κατά την οποία αντλήθηκε το περιεχόμενο

γάλα.

Ποτέ δεν πρέπει να γεμίζει πλήρως ο περιέκτης. Θα πρέπει να αφήνεται κενός χώρος που θα

επιτρέψει την διόγκωση του γάλακτος στην περίπτωση που καταψυχθεί.

Κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης το γάλα θα διαχωριστεί σε δύο φάσεις. Προτού λοιπόν δοθεί στο

βρέφος θα πρέπει να αναδευτεί κατάλληλα κάνοντας κυκλικές απαλές κινήσεις.

Το χρώμα του μητρικού γάλακτος καθώς και η οσμή του μπορεί να διαφοροποιηθεί από τη μία μέρα

στην άλλη.

Η ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ

Το μητρικό γάλα μπορεί να διατηρηθεί σε θερμοκρασία περιβάλλοντος (μέχρι 25οC) για 6 ώρες.

Μεγαλύτερες θερμοκρασίες είναι πιθανό να μην ενδείκνυνται για τη διατήρηση του μητρικού

γάλακτος εκτός ψυγείου / καταψύκτη.

Το μητρικό γάλα μπορεί να διατηρηθεί στο ψυγείο σε θερμοκρασίες μεταξύ 5οC και 10

οC για 3

ημέρες.

Το μητρικό γάλα μπορεί να διατηρηθεί στο ψυγείο σε θερμοκρασίες μεταξύ 0οC και 4

οC για 8 ημέρες.

Το μητρικό γάλα μπορεί να διατηρηθεί στον καταψύκτη σε θερμοκρασίες μεταξύ 0οC και -18

οC για 3

μήνες.

Το μητρικό γάλα μπορεί να διατηρηθεί στον καταψύκτη σε θερμοκρασίες χαμηλότερες των μείων

18οC για 6 μήνες.

Η καλύτερη θέση για την διατήρηση του μητρικού γάλακτος στο ψυγείο είναι το κεντρικό τμήμα του,

στο πλέον βαθύ σημείο.

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

είν

αι α

πο

τέλε

σμ

α σ

υνε

ργα

σία

ς τη

ς Ελ

ληνι

κή Ε

ταιρ

εία

ς Φ

αρ

μα

κευ

τική

ς Π

ρα

κτικ

ής

& τ

ου

Δικ

τύο

υ Δ

ρά

ση

ς γι

α τ

η Β

ρεφ

ική

Δια

τρο

φή

στα

πλα

ίσια

τη

ς π

ρωτο

βο

υλί

ας

για

«Φ

ιλικ

ά π

ρο

ς το

Μη

τρικ

ό Θ

ηλα

σμ

ό Φ

αρ

μα

κεία

»

Page 229: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 229 -

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

είν

αι α

πο

τέλε

σμ

α σ

υνε

ργα

σία

ς τη

ς Ελ

ληνι

κή Ε

ταιρ

εία

ς Φ

αρ

μα

κευ

τική

ς Π

ρα

κτικ

ής

& τ

ου

Δικ

τύο

υ Δ

ρά

ση

ς γι

α τ

η Β

ρεφ

ική

Δια

τρο

φή

στα

πλα

ίσια

τη

ς π

ρωτο

βο

υλί

ας

για

«Φ

ιλικ

ά π

ρο

ς το

Μη

τρικ

ό Θ

ηλα

σμ

ό Φ

αρ

μα

κεία

»

ΑΠΟΨΥΞΗ Μητρικού Γάλακτος

Να χρησιμοποιείται πάντα το μητρικό γάλα παλαιότερης ημερομηνίας.

Το κατεψυγμένο μητρικό γάλα αποψύχεται ιδεατά εάν αφεθεί μέσα στο ψυγείο.

Το κατεψυγμένο γάλα που αποψύχεται εντός ψυγείου μπορεί να καταναλώνεται εντός

12 ωρών.

Το κατεψυγμένο μητρικό γάλα, στην περίπτωση που πρέπει να καταναλωθεί άμεσα,

μπορεί να αποψυχθεί κάτω από τρεχούμενο χλιαρό νερό ή τοποθετώντας το σε μια

κατσαρόλα με χλιαρό νερό προσέχοντας πάντα το νερό να μην ακουμπάει το στόμιο του

περιέκτη.

Το κατεψυγμένο μητρικό γάλα που έχει αποψυχθεί ή το μητρικό γάλα που βρίσκεται στο

ψυγείο μπορεί να θερμανθεί ήπια (έως τους 37οC) με τη βοήθεια θερμαντήρα ή μέσα σε

κατσαρόλα με ζεστό νερό (προσέχοντας την θερμοκρασία). Δεν μπορεί να

χρησιμοποιηθεί ο φούρνος μικροκυμάτων, καθώς καταστρέφει τα συστατικά του

μητρικού γάλακτος.

Το μητρικό γάλα θα πρέπει να ανακινηθεί με ελαφρές, απαλές κινήσεις για να

ομογενοποιηθεί και για να διαχυθεί ομοιόμορφα η θερμότητα.

Το καταψυγμένο ή ψυγμένο γάλα που αποψύχεται σε θερμοκρασία δωματίου πρέπει να

καταναλώνεται εντός 2 ωρών.

Το αποψυχθέν μητρικό γάλα που δεν καταναλώνεται εντός 2 ωρών θα πρέπει να

απορρίπτεται.

Το βρέφος μπορεί να πιεί το μητρικό γάλα κρύο, σε θερμοκρασία δωματίου ή χλιαρό.

Εάν το μητρικό γάλα αποκτήσει μια άσχημη – ξινή μυρωδιά θα πρέπει να απορριφθεί.

Page 230: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 230 -

Φιλικές ως προς το θηλασμό

ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Προαγωγή του φυσικού & φυσιολογικού τοκετού και όχι της καισαρικής.

“Μόνο αν υπάρχει πολύ σοβαρός λόγος δικαιολογείται να παρέμβει κανείς στη φυσική πορεία μίας γέννας”

Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μόλις το 17,8% των τοκετών στην Ευρώπη γίνεται με

καισαρική τομή (από αυτούς μάλιστα μόλις το 15% μπορεί να δικαιολογηθεί ιατρικά). Το αντίστοιχο ποσοστό

στην Ελλάδα είναι τρεις φορές μεγαλύτερο (44% στα δημόσια νοσοκομεία και 56% στα ιδιωτικά μαιευτήρια).

Η χωρίς όρια αυτή παρέμβαση στη φυσική ροή της γέννησης έχει αρνητικές συνέπειες, σε σωματικό και

ψυχικό επίπεδο, για τη μητέρα και το μωρό.

Αυξάνεται η πιθανότητα της επιλόχειας κατάθλιψης.

Αυξάνεται η πιθανότητα προβλημάτων υγείας του νεογνού (κυρίως από το αναπνευστικό σύστημα)

Εμποδίζεται / αναστέλλεται ο θηλασμός.

Επηρεάζεται η ανάπτυξη του πολύτιμου πρώιμου δεσμού μητέρας - βρέφους.

Η καισαρική τομή λανθασμένα θεωρείτε «ανώδυνη» για μητέρα και παιδί:

Πρόκειται για χειρουργική επέμβαση. Ο κίνδυνος που διατρέχεις από την αναισθητική ένεση είναι

υπαρκτός και το προκύπτον χειρουργικό τραύμα έχει κίνδυνο να αιμορραγήσει και να επιμολυνθεί.

Αποτελεί αφορμή για την αναίτια απομάκρυνση του μωρού σου, με αποτέλεσμα την καθυστερημένη

έναρξη του θηλασμού.

Λόγω της χειρουργικής τομής και της κατάκλισης και εφόσον δεν έχεις σωστή καθοδήγηση, θα

δυσκολευτείς να τοποθετήσεις το μωρό σου κατάλληλα στο στήθος ώστε να θηλάσεις.

Θα έχεις περισσότερο πόνο κατά τις πρώτες ημέρες μετά τον τοκετό. Αν δεν λάβεις ισχυρά

αναλγητικά, ο πόνος θα επιδράσει αρνητικά στο αντανακλαστικό έκθλιψης του γάλακτος. Αν πάρεις

φάρμακα, όπως συμβαίνει συνήθως, θα αποφύγεις, λανθασμένα, να θηλάσεις το βρέφος σου.

Εξαιτίας του στρες που συνοδεύει την καισαρική, είναι πιθανό να καθυστερήσει η εμφάνιση μεγάλης

ποσότητας μητρικού γάλακτος κατά ένα εικοσιτετράωρο.

Θα παραμείνεις μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο μαιευτήριο με αποτέλεσμα να αυξάνεται η

πιθανότητα να δοθεί στο βρέφος σου «συμπλήρωμα» ξένου γάλακτος.

Το βρέφος σου θα έχει 50% μεγαλύτερη πιθανότητα εισαγωγής στη μονάδα εντατικής νοσηλείας.

Το βρέφος σου θα έχει μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσει αναπνευστικά προβλήματα κατά τις

πρώτες ημέρες της ζωής του.

Το βρέφος σου θα έχει μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξει αλλεργίες στη διάρκεια της ζωής του.

Εάν τα παραπάνω σε αφορούν φρόντισε ώστε το νοσοκομείο που θα επιλέξεις να προάγει τον φυσιολογικό

τοκετό και την χρήση της καισαρικής τομής μόνον κατόπιν πραγματικής και σοβαρής ιατρικής ένδειξης.

Page 231: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 231 -

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

είν

αι α

πο

τέλε

σμ

α σ

υνε

ργα

σία

ς τη

ς Ελ

ληνι

κή Ε

ταιρ

εία

ς Φ

αρ

μα

κευ

τική

ς Π

ρα

κτικ

ής

& τ

ου

Δικ

τύο

υ Δ

ρά

ση

ς γι

α τ

η Β

ρεφ

ική

Δια

τρο

φή

στα

πλα

ίσια

τη

ς π

ρωτο

βο

υλί

ας

για

«Φ

ιλικ

ά π

ρο

ς το

Μη

τρικ

ό Θ

ηλα

σμ

ό Φ

αρ

μα

κεία

»

Παρουσία συνοδού κατά τον τοκετό

Ο συνοδός (είτε είναι ο σύζυγος σου, είτε είναι άλλο συγγενικό ή φιλικό πρόσωπο, είτε είναι επαγγελματίας

υγείας) βρίσκεται μαζί σου στην αίθουσα τοκετού και καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας του τοκετού, σου

συμπαραστέκεται, σε παρηγορεί, σε διευκολύνει στην επικοινωνία σου με το γιατρό και τη μαία, εκφράζει τις

επιθυμίες σου, κ.α. Η υποστήριξη σου από συνοδό θα βοηθήσει ώστε ο τοκετός να αποτελέσει μια θετική

εμπειρία για σένα.

Το να επιλέξεις να γεννήσεις παρουσία συνοδού, σου παρέχει αντικειμενικά οφέλη όπως:

Μικρότερη πιθανότητα να επιλεχθεί η λύση της καισαρικής τομής.

Μικρότερη πιθανότητα να γίνει επισκληρίδιος, χρήση συνθετικής ωξυτοκίνης και φαρμάκων.

Μικρότερη πιθανότητα να υπάρξουν ιατρικές παρεμβάσεις με χρήση βεντούζας ή εμβρυουλκού.

Μεγαλύτερη πιθανότητα να μπορέσεις να θηλάσεις με επιτυχία και για επαρκές χρονικό διάστημα.

Ο τοκετός σου θα είναι πιο σύντομος.

Μετά τον τοκετό θα έχεις λιγότερο άγχος & μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση.

Επαφή δέρμα με δέρμα & θηλασμός της 1ης

ώρας

Εάν αμέσως μετά τον τοκετό τοποθετήσουν το μωράκι σου, για τουλάχιστον μία ώρα, πάνω στο στήθος σου

ώστε να έρθετε σε άμεση δερματική επαφή (πριν γίνει οποιοσδήποτε άλλος ιατρικός χειρισμός), τότε το

μωράκι σου με την όσφρηση, την όραση και την γεύση του θα προσπαθήσει να εντοπίσει το μαστό, ενώ τα

ακουστικά ερεθίσματα και το άγγιγμα σου θα το κάνουν να νιώσει ασφάλεια και άνεση.

Το σώμα σου θα αποτελέσει πηγή θερμότητας και θα ρυθμίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την

θερμοκρασία του μωρού σου.

Η δερματική επαφή θα προάγει τον αποικισμό του νεογνικού δέρματος από ασφαλή μικρόβια της

βακτηριακής χλωρίδας του δέρματος σου, βοηθώντας το να προστατευθεί από τα παθογόνα

βακτήρια που θα συναντήσει αργότερα στο περιβάλλον.

Η αγκαλιά σου θα αποτελέσει το καλύτερο μέρος για τη προσαρμογή του από την ενδομήτρια στην

εξωμήτρια ζωή. Για το λόγο αυτό το μωράκι σου θα κλάψει για μικρό χρονικό διάστημα και μετά θα

ηρεμήσει.

Οι καρδιακές σφίξεις, το σάκχαρο και η αναπνοή του νεογνού σου θα ρυθμιστούν πιο γρήγορα.

Το μωράκι σου θα λάβει αμέσως το πρωτόγαλα, δηλαδή το πρώτο του φυσικό εμβόλιο. Θα διεγερθεί

η περισταλτικότητα του εντέρου του, ευνοώντας τη γρήγορη αποβολή του μηκωνίου άρα ευνοώντας

και την πρόληψη του νεογνικού ίκτερου.

Η έγκαιρη έναρξη του θηλασμού αμέσως μετά τον τοκετό θα συμβάλλει στη ταχεία εδραίωση της

γαλουχίας. Όσο πιο νωρίς ξεκινήσεις να θηλάζεις το μωράκι σου, τόσο ταχύτερα θα μάθει να θηλάζει

σωστά και αποτελεσματικά. Έτσι περιορίζεται και η αναμενόμενη μείωση της απώλειας βάρους του.

Η επαφή δέρμα με δέρμα και η έγκαιρη έναρξη του θηλασμού αυξάνουν την πιθανότητα

αποκλειστικού μητρικού θηλασμού για τους πρώτους 6 μήνες της ζωής του βρέφους, αλλά και την

πιθανότητα μεγαλύτερης διάρκειας θηλασμού για τους επόμενους μήνες. Αυτό οδηγεί στη βελτίωση

της υγείας τόσο της δικής σου, όσο και του μωρού σου.

Το μασάζ που θα κάνει το μωράκι με τα χέρια του στο μαστό σου καθώς και η επαφή των χειλιών του

με τη θηλή σου, ευθύνονται για την απελευθέρωση μεγάλης ποσότητας ωξυτοκίνης. Επιτυγχάνεται

έτσι, η σύσπαση της μήτρας και των αγγείων της, επιταχύνοντας την επαναφορά της στην προ της

εγκυμοσύνης κατάσταση, μειώνοντας την απώλεια αίματος και προλαμβάνοντας την αναιμία.

Συνδιαμονή του βρέφους με τη μητέρα του (rooming in)

Το rooming-in προβλέπει ότι το μωράκι σου θα βρίσκεται κοντά σου καθ’ όλο το εικοσιτετράωρο, για όσο

διάστημα παραμένεις στο νοσοκομείο. Αποτελεί ένα από τα βασικά μέτρα προώθησης του μητρικού

θηλασμού στις μαιευτικές κλινικές και ένα από τα Δέκα Βήματα του Φιλικού προς τα Βρέφη Νοσοκομείου,

σύμφωνα με τη UNICEF.

Η συνδιαμονή με το μωράκι σου, θα σας επηρεάσει θετικά, σε σωματικό και ψυχικό επίπεδο, και θα σε

βοηθήσει να επιτύχεις καλή έναρξη και συνέχιση του θηλασμού.

Page 232: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 232 -

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ειδικούς επί της γαλουχίας & τεκμηριωμένη πληροφόρηση

Τι είναι οι ειδικοί επί της γαλουχίας;

Οι ειδικοί επί της γαλουχίας μπορεί να είναι:

Εθελοντές: που έχουν καταρτιστεί σε θέματα γαλουχίας και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους δωρεάν.

Επαγγελματίες: που έχουν εκπαιδευτεί σε θέματα γαλουχίας και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους επ’

αμοιβή. Πρόκειται για επαγγελματίες υγείας (συνήθως παιδίατροί, μαίες, νοσοκόμες)

πιστοποιημένοι για τις παρεχόμενες (σχετικά με το θηλασμό) υπηρεσίες.

Οι ειδικοί επί της γαλουχίας μπορούν:

Να σου διδάξουν την τεχνική του θηλασμού ενόσω κυοφορείς.

Να σου διορθώσουν την τεχνική του θηλασμού ενόσω θηλάζεις.

Να σε βοηθήσουν να επιλύσεις προβλήματα που σχετίζονται με το θηλασμό

(π.χ. τραυματισμένες θηλές, πόνος στο στήθος, κ.α.).

Να σε βοηθήσουν με τον επαναγαλακτισμό και τον απογαλακτισμό.

Να σε επιμορφώσουν σε ζητήματα θηλασμού.

Πώς μπορώ να βρω εθελοντές ειδικούς επί της γαλουχίας;

Mπορείς να απευθυνθείς στον Σύνδεσμο Θηλασμού Ελλάδος

(La Leche League Greece) του οποίου οι εθελόντριες

βρίσκονται σε πολλές περιοχές της χώρας μας.

Δήμητρος 10, Τ.Κ. 15342 Αγία Παρασκευή, Αττική

Τηλέφωνο Επικοινωνίας : 210 6003249

Email : [email protected]

www.lllgreece.org

Πώς μπορώ να βρω επαγγελματία ειδικό επί της γαλουχίας;

Mπορείς να απευθυνθείς στον Σύλλογο Πιστοποιημένων

Συμβούλων Γαλουχίας IBCLC Ελλάδος «Γαλαξίας» όπου

διατηρούν σχετικό κατάλογο.

Email : [email protected]

www.thilasmosonline.info

Page 233: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 233 -

Πού μπορώ να βρω τεκμηριωμένη πληροφόρηση σχετικά με το θηλασμό και τη διατροφή του παιδιού;

Τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό υπάρχουν πολλές πηγές από τις οποίες μπορείς να αντλήσεις

πληροφορίες σχετικά με το θηλασμό, το μητρικό γάλα και τη διατροφή του παιδιού.

IBFAN Ελλάδος

www.ibfan.gr

Διεθνής οργάνωση που υπερασπίζεται το

δικαίωμα των βρεφών και των μικρών παιδιών

να θηλάζουν, όπως και το δικαίωμα των γονιών

να λαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με την

βρεφική διατροφή, οι οποίες θα είναι σύμφωνες

με την επιστημονική γνώση και ανεξάρτητες από

κερδοσκοπικούς σκοπούς.

Μητρικός Θηλασμός: Μητέρα & Παιδί

www.mitrikosthilasmos.com

Πρόκειται για ιδιωτική πρωτοβουλία που ως

στόχο έχει την ανάδειξη και προώθηση του

μητρικού θηλασμού.

UNICEF Ελλάδος

www.unicef.gr/bf04.php

Μεταξύ των κύριων δράσεων του ελληνικού

παραρτήματος της UNICEF είναι και ο μητρικός

θηλασμός.

The Baby Friendly Initiative

unicef.org.uk/BabyFriendly

Ο διαδικτυακός τόπος της πρωτοβουλίας για

φιλικές προς τα βρέφη πρακτικές,

διαχειριζόμενος από το βρετανικό παράρτημα

της UNICEF.

HEALTHY CHILDREN

www.healthychildren.org

Πρόκειται για ιστοσελίδα απευθυνόμενη σε

γονείς και η οποία στηρίζεται επιστημονικά από

την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής

womenshealth.gov

www.womenshealth.gov/breastfeeding

Διαδικτυακή πύλη με σκοπό την παροχή

πληροφοριών για ζητήματα υγείας των

γυναικών και μεταξύ αυτών πληροφοριών για το

μητρικό θηλασμό.

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

είν

αι α

πο

τέλε

σμ

α σ

υνε

ργα

σία

ς τη

ς Ελ

ληνι

κή Ε

ταιρ

εία

ς Φ

αρ

μα

κευ

τική

ς Π

ρα

κτικ

ής

& τ

ου

Δικ

τύο

υ Δ

ρά

ση

ς γι

α τ

η Β

ρεφ

ική

Δια

τρο

φή

στα

πλα

ίσια

τη

ς π

ρωτο

βο

υλί

ας

για

«Φ

ιλικ

ά π

ρο

ς το

Μη

τρικ

ό Θ

ηλα

σμ

ό Φ

αρ

μα

κεία

»

Page 234: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 234 -

ΕΛΕΓΧΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΩΔΙΚΑ Το Δίκτυο Δράσης για την Βρεφική Διατροφή - IBFAN Ελλάδας,

στοχεύει στην εδραίωση του Διεθνούς Κώδικα Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος στην χώρα μας.

Οι φαρμακοποιοί συμβάλλουμε στην προσπάθεια αυτή καταγγέλλοντας στο IBFAN πρακτικές εταιρειών οι

οποίες είτε παραβιάζουν το Διεθνή Κώδικα και τα μετέπειτα ψηφίσματα, είτε αποθαρρύνουν το θηλασμό.

Περιγραφή της παράβασης του Κώδικα:

1. Εταιρεία:…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Εμπορικό Όνομα του Προϊόντος:…………………………………………………………………………………………………………………….

3. Κατηγορία Προϊόντος:

Βρεφικό γάλα 1ης βρεφικής ηλικίας Συμπληρωματική τροφή

Βρεφικό γάλα 2ης και 3ης βρεφικής ηλικίας Μπουκάλι

Ειδικό Γάλα Θηλή

Άλλο:

4. Κατηγορία Παράβασης

Διαφήμιση Δωρεά προϊόντων σε χώρους υγείας

Χορηγίες Εμπορική προώθηση σε χώρους υγείας

Δωρεάν δείγματα Δώρα σε εργαζόμενους υγείας

Προώθηση σε καταστήματα Εταιρία έρχεται σε άμεση επαφή με τις μητέρες

Ανεπαρκής / Παραπλανητική επισήμανση Δώρα σε μητέρες

Άλλο:

5. Σύντομη περιγραφή της παράβασης:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6. Παρατηρήσεις:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

7. Πότε παρατηρήθηκε η παράβαση; (ΗΗ/ΜΜ/ΕΕΕΕ): ...........................................................................................

8. Πού παρατηρήθηκε η παράβαση; (τόπος, πόλη, χώρα): …..................................................................................

(Για εφημερίδες και περιοδικά, παρακαλούμε να αναφέρετε το όνομα και την ημερομηνία δημοσίευσης)

Στοιχεία Φαρμακείου Στοιχεία Φαρμακοποιού

Επωνυμία:

Ονοματεπώνυμο:

Διεύθυνση:

Διεύθυνση:

Τηλέφωνο / Email:

Τηλέφωνο / Email:

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

, πο

υ ε

ίνα

ι απ

οτέ

λεσ

μα

συ

νερ

γασ

ίας

της

Ελλη

νική

Ετα

ιρεί

ας

Φα

ρμ

ακε

υτι

κής

Πρ

ακτ

ική

ς &

το

υ Δ

ικτύ

ου

Δρ

άσ

ης

για

τη

Βρ

εφικ

ή Δ

ιατρ

οφ

ή, μ

πο

ρεί

να

λη

φθ

εί α

πό

τη

ν ισ

τοσ

ελίδ

α τ

ης

IBFA

N Ε

λλά

δα

ς w

ww

.ibfa

n.g

r ή

απ

ό τ

ην

ιστο

σελ

ίδα

f-t

hila

smo

s.gr

. Το

έντ

υπ

ο α

φο

ύ σ

υμ

πλη

ρω

θεί

θα

πρέ

πει

να

επ

ιστρ

αφ

εί σ

την

IBFA

N Ε

λλά

δα

ς εί

τε τ

αχυ

δρ

ομ

ικώ

ς (Θ

.Σο

φο

ύλη

4, Τ

Κ 5

464

6, Θ

εσσ

αλο

νίκη

) εί

τε μ

έσω

em

ail σ

το in

fo@

ibfa

n.g

r. Ε

φό

σο

ν εί

ναι ε

φικ

τό, ν

α π

εριλ

ηφ

θεί

το

δεί

γμα

, φω

τογρ

αφ

ίες

ή σ

αρ

ωμ

ένες

εικ

όνε

ς τη

ς π

αρ

άβ

ασ

ης

του

Κώ

δικ

α. Η

ανα

φο

ρά

είν

αι ε

μπ

ιστε

υτι

κή. Τ

α ό

πο

ια π

ρο

σω

πικ

ά σ

τοιχ

εία

χρ

ησ

ιμο

πο

ιηθ

ού

ν θ

α π

αρα

μεί

νου

ν α

πό

ρρη

τα σ

τα α

ρχε

ία τ

ης

IBFA

N Ε

λλά

δα

ς.

Page 235: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 235 -

Παράρτημα 3ο

Νεογνική & βρεφική φροντίδα

Page 236: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 236 -

Page 237: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 237 -

\

Φροντίστε η θερμοκρασία του δωματίου να είναι ανεκτή (~27 οC).

Συλλέξτε όλα όσα θα χρησιμοποιήσετε πριν και μετά το μπάνιο του μωρού.

Ξεδιπλώστε την πετσέτα με την οποία θα στεγνώσετε το βρέφος μετά το μπάνιο.

Γεμίστε την μπανιέρα του βρέφους με 5 έως 8 cm ζεστό νερό (37-38 οC).

Ξεντύστε το βρέφος.

Με το ένα χέρι στηρίξτε το κεφάλι και ώμους και με το άλλο χέρι στηρίξτε το σώμα.

Βυθίστε αργά το βρέφος στο νερό.

ΤΟ ΜΠΑΝΙΟ

ABC Parenting

Εμβαπτίστε σε ζεστό νερό ένα μικρό κομμάτι βαμβάκι και με αυτό καθαρίστε τα βλέφαρα του

βρέφους μετακινούμενοι από την εσωτερική προς την εξωτερική πλευρά του ματιού. Για κάθε

μάτι χρησιμοποιήστε διαφορετικό κομμάτι βαμβάκι.

Το μαλλάκι του βρέφους μπορείτε να το πλύνετε μία με δύο φορές την εβδομάδα. Ξαπλώστε το

βρέφος στην μπανιέρα, με το ένα χέρι συνεχίστε να στηρίζετε το κεφάλι και τους ώμους του και

με το άλλο χέρι ρίξτε απαλά νεράκι στο μαλλάκι του. Δεν είναι αναγκαία η χρήση καθαριστικού

μαλλιών σε αυτή την περίοδο.

Με μία μαλακή πετσέτα καθαρίστε απαλά πρώτα το προσωπάκι, μετά το σώμα, στη συνέχεια τα

γεννητικά όργανα και τέλος τα οπίσθια και την περιπρωκτική περιοχή. Δεν είναι αναγκαία η

χρήση καθαριστικού σώματος σε αυτή την περίοδο.

Εκ νέου με το ένα χέρι στηρίξτε το κεφάλι και τους ώμους και με το άλλο χέρι στηρίξτε το σώμα.

Βγάλτε το βρέφος από το νερό, τοποθετήστε το στην πετσέτα και στεγνώστε το. Εάν απαιτείται

μπορεί να χρησιμοποιηθεί στεγνωτήρας μαλλιών από απόσταση περίπου 1 μέτρου.

Ολοκληρώστε με την τοποθέτηση της πάνας και το ντύσιμο του βρέφους.

ΠΡΟΣΟΧΗ: ποτέ ΜΗΝ αφήσετε το βρέφος μόνο του στην μπανιέρα.

ΠΡΟΣΟΧΗ: βάλτε το βρέφος σε ασφαλές μέρος και εν συνεχεία κάντε άλλες εργασίες.

ABC Parenting

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

είν

αι α

πο

τέλε

σμ

α σ

υνε

ργα

σία

ς τη

ς Ελ

ληνι

κή Ε

ταιρ

εία

ς Φ

αρ

μα

κευ

τική

ς Π

ρα

κτικ

ής

& τ

ου

Δικ

τύο

υ Δ

ρά

ση

ς γι

α τ

η Β

ρεφ

ική

Δια

τρο

φή

στα

πλα

ίσια

τη

ς π

ρωτο

βο

υλί

ας

για

«Φ

ιλικ

ά π

ρο

ς το

Μη

τρικ

ό Θ

ηλα

σμ

ό Φ

αρ

μα

κεία

»

Page 238: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 238 -

ΑΛΛΑΓΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΣ

ABC Parenting

Συλλέξτε όλα τα απαραίτητα υλικά (νέα πάνα, μωρομάντηλα, κρέμα προστασίας).

Ξαπλώστε το βρέφος στην αλλαξιέρα.

Ξεντύστε το βρέφος από τη μέση και κάτω.

Ανοίξτε την πάνα.

Χρησιμοποιήστε το πρόσθιο τμήμα της πάνας για να καθαρίσετε τα γεννητικά όργανα και στη

συνέχεια την περιπρωκτική περιοχή και τα οπίσθια από ακαθαρσίες.

Διπλώστε την πάνα και απορρίψτε την σε μια πλαστική σακούλα.

ABC Parenting

Με το ένα χέρι πιάστε στο ύψος των αστραγάλων τα δύο ποδαράκια και υψώστε τα.

Καθαρίστε με μωρομάντηλα (ή με βρεγμένο βαμβάκι) απαλά τα οπίσθια του μωρού.

Καθαρίστε τα γεννητικά όργανα με φορά από εμπρός προς τα πίσω.

Καθαρίστε την περιπρωκτική περιοχή με φορά από εμπρός προς τα πίσω.

Βεβαιωθείτε ότι έχετε καθαρίσει τις δερματικές πτυχές.

Στα κορίτσια μην διαχωρίζετε τα χείλη για να καθαρίσετε το εσωτερικό τους.

Στα αγόρια μην ωθείτε προς τα πίσω τα γεννητικά όργανα, ούτε να τα πιέζετε.

Εφαρμόστε προστατευτική κρέμα (ή μερικές σταγόνες ελαιόλαδο)

Περάστε το οπίσθιο τμήμα της ήδη ανοιγμένης πάνας στην πλάτη του βρέφους, κατεβάστε

απαλά τα ποδαράκια του, περάστε το πρόσθιο τμήμα της πάνας στην κοιλιά του βρέφους και

τέλος κλείστε την και από τις δύο πλευρές.

Ντύστε το βρέφος , τοποθετήστε το σε ασφαλές μέρος και εν συνεχεία πλύνετε τα χέρια σας.

ABC Parenting

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

είν

αι α

πο

τέλε

σμ

α σ

υνε

ργα

σία

ς τη

ς Ελ

ληνι

κή Ε

ταιρ

εία

ς Φ

αρ

μα

κευ

τική

ς Π

ρα

κτικ

ής

& τ

ου

Δικ

τύο

υ Δ

ρά

ση

ς γι

α τ

η Β

ρεφ

ική

Δια

τρο

φή

στα

πλα

ίσια

τη

ς π

ρωτο

βο

υλί

ας

για

«Φ

ιλικ

ά π

ρο

ς το

Μη

τρικ

ό Θ

ηλα

σμ

ό Φ

αρ

μα

κεία

»

Page 239: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 239 -

Ο ΥΠΝΟΣ

Τοποθετήστε το βρέφος ανάσκελα (με την πλάτη στο στρώμα), καθώς η θέση αυτή συνδέεται

με μειωμένη πιθανότητα Συνδρόμου Αιφνιδίου Βρεφικού Θανάτου.

Οι υπόλοιπες θέσεις συνδέονται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης Συνδρόμου Αιφνιδίου

Βρεφικού Θανάτου.

ABC Parenting

ABC Parenting

Χρησιμοποιήστε στρώμα που εφάπτεται σταθερά στο πλαίσιο του κρεβατιού.

Τοποθετήστε το βρέφος στο κρεβάτι ώστε τα πόδια του να βρίσκονται στο κάτω μέρος του

βρεφικού κρεβατιού.

Σκεπάστε το βρέφος με το σεντονάκι ή την κουβερτούλα τα οποία πλευρικός τα ενσφηνώνετε

μεταξύ του στρώματος και του πλαισίου του βρεφικού κρεβατιού.

ΜΗΝ αφήνετε αντικείμενα τα οποία μπορούν να καλύψουν το κεφάλι του βρέφους ενώ

κοιμάται (π.χ. κουκλάκια, παιχνίδια, μαξιλάρια, πάντα, κ.α.).

ABC Parenting

Συνιστάται να τυλίγετε το βρέφος με ένα βαμβακερό ύφασμα, ώστε να το εμποδίζετε να

αλλάξει θέση κατά τη διάρκεια του ύπνου. Εάν στο βρέφος δεν αρέσει το τύλιγμα μπορείτε να

χρησιμοποιήσετε έναν βρεφικό υπνόσακο.

Η υπερθέρμανση του μωρού συνδέεται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης Συνδρόμου

Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου. Μια καλή αρχή είναι να ντύνετε το βρέφος όπως θα

ντυνόσασταν εσείς, προκειμένου να αισθανθείτε άνετα και ζεστά.

ΜΗΝ καπνίζετε στον ίδιο χώρο όπου βρίσκεται το βρέφος. Υπάρχει στενή σχέση μεταξύ καπνού

και Συνδρόμου Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου.

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

είν

αι α

πο

τέλε

σμ

α σ

υνε

ργα

σία

ς τη

ς Ελ

ληνι

κή Ε

ταιρ

εία

ς Φ

αρ

μα

κευ

τική

ς Π

ρα

κτικ

ής

& τ

ου

Δικ

τύο

υ Δ

ρά

ση

ς γι

α τ

η Β

ρεφ

ική

Δια

τρο

φή

στα

πλα

ίσια

τη

ς π

ρωτο

βο

υλί

ας

για

«Φ

ιλικ

ά π

ρο

ς το

Μη

τρικ

ό Θ

ηλα

σμ

ό Φ

αρ

μα

κεία

»

Page 240: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 240 -

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

είν

αι α

πο

τέλε

σμ

α σ

υνε

ργα

σία

ς τη

ς Ελ

ληνι

κή Ε

ταιρ

εία

ς Φ

αρ

μα

κευ

τική

ς Π

ρα

κτικ

ής

& τ

ου

Δικ

τύο

υ Δ

ρά

ση

ς γι

α τ

η Β

ρεφ

ική

Δια

τρο

φή

στα

πλα

ίσια

τη

ς π

ρωτο

βο

υλί

ας

για

«Φ

ιλικ

ά π

ρο

ς το

Μη

τρικ

ό Θ

ηλα

σμ

ό Φ

αρ

μα

κεία

»

ΤΟ ΤΥΛΙΓΜΑ

ABC Parenting

Το τύλιγμα ηρεμεί τα περισσότερα βρέφη και ταυτόχρονα μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης

Συνδρόμου Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου.

Δεν αρέσει σε όλα τα βρέφη το τύλιγμα και επειδή θα πρέπει να σεβόμαστε την επιθυμία τους

μια καλή εναλλακτική λύση είναι ο βρεφικός υπνόσακος.

Δεν συνιστάται το τύλιγμα του μωρού και η εν συνεχεία τοποθέτηση του κάτω από τα

κλινοσκεπάσματα μας, καθώς μπορεί να προκαλέσει υπερθέρμανση του.

ABC Parenting

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να τυλίξετε το βρέφος. Ένας από τους πιο δημοφιλείς είναι αυτός που

απεικονίζεται στην παραπάνω εικόνα.

ABC Parenting

Τις ζεστές ημέρες του έτους, το μόνο που χρειάζεται να φοράει το βρέφος κάτω από το

ύφασμα με το οποίο το έχετε τυλίξει είναι η πάνα του.

Τις κρύες ημέρες του έτους, το μόνο που χρειάζεται να φοράει το βρέφος κάτω από το ύφασμα

με το οποίο το έχετε τυλίξει είναι ένα ελαφρύ φορμάκι.

Πρέπει να βεβαιωθείτε ότι το ύφασμα με το οποίο έχετε τυλίξει το βρέφος δεν καλύπτει το

κεφάλι, τα αυτιά ή το πηγούνι, καθώς μπορεί να προκαλέσει υπερθέρμανση στο βρέφος ή να

εμποδίσει την αναπνοή του.

Page 241: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 241 -

ΚΑΡΔΙΟΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ

ABC Parenting

Το π

αρ

όν

έντυ

πο

είν

αι α

πο

τέλε

σμ

α σ

υνε

ργα

σία

ς τη

ς Ελ

ληνι

κή Ε

ταιρ

εία

ς Φ

αρ

μα

κευ

τική

ς Π

ρα

κτικ

ής

& τ

ου

Δικ

τύο

υ Δ

ρά

ση

ς γι

α τ

η Β

ρεφ

ική

Δια

τρο

φή

στα

πλα

ίσια

τη

ς π

ρωτο

βο

υλί

ας

για

«Φ

ιλικ

ά π

ρο

ς το

Μη

τρικ

ό Θ

ηλα

σμ

ό Φ

αρ

μα

κεία

»

Εάν το βρέφος δεν έχει τις αισθήσεις του, ελέγξτε το στόμα του για τυχόν παρουσία σώματος

που εμποδίζει την είσοδο και έξοδο αέρα. Αυτό μπορεί να οφείλεται ακόμη και στην ίδια τη

γλώσσα του, σε φαγητό, σε εμετό ή αίμα. Εάν διαπιστώσετε την παρουσία ξένου σώματος θα

πρέπει με το μικρό δάκτυλο του χεριού σας να προσπαθήσετε να το αφαιρέσετε.

Ελέγξτε για αναπνοή, προσπαθώντας να ακούσετε τον ήχο της, να δείτε την κίνηση του

στήθους ή να αισθανθείτε την εξερχόμενη εκπνοή στο μάγουλο σας.

ABC Parenting

Καλέστε το 166 και ελέγξτε τα ζωτικά σημεία έως την άφιξη του ασθενοφόρου.

Εάν το βρέφος αναπνέει τοποθετήστε το στη θέση που περιγράφεται στο εικονίδιο 3α.

Εάν το βρέφος δεν αναπνέει, γύρτε το κεφάλι του ελαφρά προς τα πίσω και ανασηκώστε το

σαγόνι του ώστε να απομακρύνετε τη γλώσσα από το πίσω μέρος του λαιμού,

απελευθερώνοντας τον αεραγωγό του. Πάρτε μια βαθιά εισπνοή και με το στόμα σας

σφραγίστε το στόμα και τη μύτη του βρέφους. Φυσήξτε ελαφρά και σταθερά για ένα

δευτερόλεπτο μέσα στο στόμα του. Επαναλάβετε τη διαδικασία μία 2η φορά.

Εάν δεν υπάρχουν ενδείξεις ζωής μετά τις δύο αναπνοές, ετοιμαστείτε για ΚΑΡΠΑ

166

ABC Parenting

Ξαπλώστε το βρέφος σε άκαμπτο επίπεδο, τοποθετήστε 2 δάκτυλα στο κέντρο του στήθους και

πραγματοποιήστε 30 συμπιέσεις (με ρυθμό 100 συμπιέσεων / λεπτό) προσπαθώντας να

βυθίσετε το στήθος κατά το ένα τρίτο (1/3). Μετά τις 30 συμπιέσεις, πραγματοποιήστε δύο

αναπνοές με τον τρόπο που υποδείχτηκε παραπάνω. Συνεχίστε εναλλάσσοντας 30 συμπιέσεις

και 2 αναπνοές μέχρι την άφιξη του ασθενοφόρου.

Page 242: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 242 -

Page 243: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 243 -

Παράρτημα 4ο

Βιβλιογραφία

Page 244: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 244 -

Page 245: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 245 -

Ελληνική Βιβλιογραφία

1. Άννα Πατσούρου, Θηλασμός, μία υπέροχη σχέση (τόμος Α), Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2007.

2. Άννα Πατσούρου, Θηλασμός, μία υπέροχη σχέση (τόμος Β), Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2007.

3. Αντιγόνη Γεωργίου, Δίαιτα και σύσταση των λιπιδίων στο μητρικό γάλα, Χαροκόπειο

Πανεπιστήμιο – Τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας, 2007

4. Γεωργία Δαγαλάκη, Ευαγγελία Κατσαπρακάκη, Μητρικός Θηλασμός & Φιλικό προς το

μητρικό θηλασμό Νοσοκομείο, Α.Τ.Ε..Ι. Κρήτης – Τμήμα Νοσηλευτικής, 2005.

5. Ελένη Γάκη, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Γιασεμή Σαραφίδου, Τάκης Παναγιωτόπουλος, Ιωάννα

Αντωνιάδου-Κουμάτου, Εθνική μελέτη συχνότητας και προσδιοριστικών παραγόντων

μητρικού θηλασμού, Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, Ιούλιος 2009.

6. Στέλιος Παπαβέντσης, Επιστροφή στον μητρικό θηλασμό: Οδηγός επιβίωσης για γονείς &

επαγγελματίες υγείας, Εκδόσεις Πατάκη, 2011.

Ξένη Βιβλιογραφία

1. Briggs G., Freema R., Yaffe S., Drugs in Pregnancy and Lactation, Lippincott Williams and

Wilkins, 9th Revised edition, 1 April 2011.

2. Hale T., Medications and Mothers’ Milk, HALE PUBLISHING, 15th New edition, 25 Jun 2012.

3. Lawrence R., Lawrence R., Breastfeeding: A guide for the Medical Profession, Mosby, 2011

4. Lee A., Inch S., Finnegan D., Therapeutics in Pregnancy and Lactation, Oxford: Radcliffe

Medical Press, 2000.

5. Mannel R., Martens P., Walker M., Core Curriculum for Lactation Consultant Practice, Johns

and Bartlett; 3rd Revised edition, 2012.

6. Naylor A., Wester R., Lactation Management Self-Study Modules Level I, WellStart

International, Third edition, 2009.

7. Schaefer C., Peters P., Miller R., Drugs During Pregnancy and Lactation, Academic Press

Inc.(London) Ltd, 2nd Revised edition, 8 Jun 2007.

8. Wendy, J, The pharmaceutical care of breastfeeding mothers, NHS Education for Scotland,

2012.

9. WHO, Breastfeeding and Maternal Medication: Recommendations for Drugs in the 11th

WHO

Model List of Essential Drugs, 2002.

Page 246: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 246 -

Ελληνική Αρθρογραφία

1. Θ.Ζάχου, Ι. Σοφατζής, Συμβουλές για μητρικό θηλασμό.

2. Κώστας Μαντάς, Γάλα και χρήμα: Η ιστορία του θετού θηλασμού, Αρχαιολογία & Τέχνες,

Τεύχος 105.

3. Π.Μαντά, «Ενδείξεις για τη χορήγηση ειδικών θεραπευτικών γαλάτων στην Παιδιατρική»

Δελτίο 53 Α' Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, 2006.

4. Χ.Κουτούση, Σ.Κωστούδη, Μ.Μυρωνίδου-Τζεβελέκη, Η σημασία του θηλασμού και η ιστορία

του θηλάστρου, Παιδιατρική Βορείου Ελλάδος, 17: 19-30, 2005.

Ξένη Αρθρογραφία

1. American Academy of Pediatrics, Policy Statement: Breastfeeding and the Use of Human

Milk, Pediatrics Volume 129, Number 3, 2012.

2. American Academy of Pediatrics, The Transfer of Drugs and Other Chemicals Into Human

Milk, Pediatrics 108(3): 776-789, 2001.

3. Amir L., Pirotta M., Raval M., Breastfeeding: Evidence based guidelines for the use of

medicines, Australian Family Physician Vol.40 No.9, 2011.

4. Anderson P., Pochop S., Manoguerra A., Adverse drug reactions in breast-fed infants: less

than imagined, Clin Pediatr 42(4): 325(40), 2003.

5. Anderson J. et al, Breastfeeding and cognitive development: a meta-analysis, Am J Clin Nutr

70: 525-35, 1999.

6. Buck M., Drugs in Pregnancy and Lactation: Literature and Resource Update, Pediatr Pharm

16(1), 2010.

7. Doolan P., Nursing Times, History Today; Dec2008, Vol. 58 Issue 12, p24-30.

8. Chaves R., Lamounier J., Breastfeeding and maternal medications, Jornal de Pediatria, 2004.

9. Galton B., Breastfeeding and the risk of hospitalization for respiratory disease in infancy. A

meta-analysis, Arch Pediatr Adolesc Med 157: 237-43, 2003.

10. Gardiner S., Woods D., Drugs in pregnancy and lactation, Clinical Pharmacy and

Therapeutics, Churchill Livingstone, 4th

edition.

11. Greiner T., History of breastfeeding, Nursing Mother’s Newsletter, 1998.

12. Holt M., Encouraging breastfeeding in community pharmacies in Renfrew, International

Journal of Pharmacy Practice, 2004.

13. Horta B., et al., Evidence On The Long-Term Effects Of Breastfeeding, WHO, 2007.

14. Howie, P, et al., Protective Effect Of Breastfeeding Against Infection, British Medical Journal;

300 (6716): 11-16, 1990.

15. Hussainy S., Dermele N., Knowledge, attitudes and practices of health professionals and

women towards medication use in breastfeeding: A review, International Breastfeeding

Journal, 6:11, 2011.

16. Ip, S., et al., Breastfeeding And Maternal Health Outcomes In Developed Countries, Agency

for Healthcare Research and Quality Publication No. 07-E007, 2007

17. Ito S., Blajchman A., Stephenson M., Eliopoulos C., Koren G., Prospective follow-up of adverse

reactions in breast-fed infants exposed to maternal medication, Am J Obstet Gynecol

168(5):1393-9, 1993.

18. Jones W., The role of the community pharmacist in supporting breastfeeding mothers

requiring medication, PhD thesis, University of Portsmouth, 2000.

Page 247: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 247 -

19. Labbok M., Cost Benefit Analysis For Breastfeeding In The United States: Is Supporting

Breastfeeding Worth The Costs? Breastfeeding Annual International, 2001.

20. Labiner-Wolfe J., Fein S., Shealy K., Infant formula - handling education and safety, Pediatrics,

122 Suppl 2:S85-S90, 2008.

21. Lorente F., Miñana V., Serra D., Indicaciones para las fórmulas lácteas especiales: fórmulas

para problemas «menores», fórmulas sin lactosa y fórmulas de proteína de soja, Acta Pediatr

Esp. 67(7): 333-337, 2009.

22. Madrilejos R., Viñas A., Recomanacions de lús de mediccaments durant la lactancia,

Generalitat de Catalunya Departament de Salut, Butlleti dínformacio terapeutica, Vol.21

num.9, 2009.

23. Marks J., Spatz D., Medication and Lactation: What PNPs Need to Know, J Pediatr Health

Care, 17(6), 2003.

24. McConnachie A, et al., Modeling Consultation Rates In Infancy: Influence Of Maternal And

Infant Characteristics, Feeding Type And Consultation History, British Journal of General

Practice; 54:598-603, 2004.

25. McAuley J., Casey J., Long L., An evaluation of pharmacists’ knowledge of women’s issues in

epilepsy, Epilepsy Behav, 14 (1):243-6, 2009.

26. Nice F., Medication and Breastfeeding, J Am Pharm Assoc, 52(1):86-94, 2012.

27. O'Connor N., Infant formula, Am Fam Physician, 79:565-570, 2009.

28. Quigley M., et al., Breastfeeding And Hospitalization For Diarrheal And Respiratory Infection

In The United Kingdom, Millennium Cohort Study, 2007.

29. Ronai C., Taylor J., Dugan E., Feller E., The identifying and counseling of breastfeeding women

by pharmacists, Breastfeed Med, 4: 91-5, 2009.

30. Stuebe A., Fiumara K., Lee K., Principles of medication use during lactation, UpToDate, 2012.

31. Schrempp S., Ryan-Haddad A., Gait K., Pharmacist counseling of pregnant or lactating

women, J AmPharm Assoc (Wash), 41: 887-90, 2011.

32. Safefood, How to prepare your baby’s bottle, SafeFood and Health Service Executive, Leaflet,

2012.

33. Theofilogiannakou M., Skouroliakou M., Gounaris A., Panagiotakos D., Markantonis SL.,

Breast-feeding in Athens, Greece: factors associated with its initiation and duration, J Pediatr

Gastroenterol Nutr., 43(3):379-84, Sep. 2006.

34. UNICEF, A guide to infant formula for parents who are bottle feeding, UNICEF UK Baby

Friendly Initiative, 2010.

35. Walbrandt P., Kraus C., Potter B., Pregnancy and lactation: Therapeutic considerations,

Pharmacotherapy: A pathophysiologic approach, McGraw Hill, 6th

edition.

36. Weimer, J., The Economic Benefits of Breastfeeding: A Review and Analysis, ERS Food

Assistance and Nutrition Research Report No. 13, March, 2001.

37. WHO, Guiding Principles for Complementary Feeding of the Breastfed Child, PAHO/WHO,

2002.

38. WHO, Infant and young child feeding: Model Chapter for textbooks for medical students and

allied health professionals, WHO, 2009.

39. WHO Regional Office for Europe. Health For All Data Base, European Region - WHO, 1999.

40. Wight E., Nancy, Maternal medications and breastfeeding, California Journal of Health

System Pharmacy, 2008.

41. Yngve A., Sjοstrom M., Breastfeeding in countries of the European Union and EFTA: current

and proposed recommendations, rationale, prevalence, duration and trends, Public Health

Nutrition: 4(2B), 631±64, 2001.

Page 248: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 248 -

Ελληνικές Διαδικτυακές Πηγές

1. ΓΑΛΑΞΙΑΣ Σύλλογος Πιστοποιημένων Συμβούλων Γαλουχίας IBCLC Ελλάδος

www.thilasmosonline.info

2. Δίκτυο Δράσης για την Βρεφική διατροφή – IBFAN Greece

www.ibfan.gr

3. Ένα φροντιστήριο παιδιατρικής για γονείς (Μαρία Αδαμαντία Μαλλιαρού)

www.mothereducation.gr

4. Ιστοσελίδα του Μητρικού Θηλασμού

www.thilasmos.gr

5. Μητρικός Θηλασμός: Μητέρα & Παιδί

www.mitrikosthilasmos.com

6. Παιδιατρική φροντίδα (Στέλιος Παπαβέντσης)

pediatros-thes.gr

7. Σύνδεσμος Θηλασμού Ελλάδας – La Leche League Greece

www.lllgreece.org

8. UNICEF Ελλάδος

www.unicef.gr

Ξένες Διαδικτυακές Πηγές

1. Academy of Breastfeeding Medicine

www.bfmed.org

2. American Academy of Pediatrics

www2.aap.org/breastfeeding

www.healthychildren.org/english/ages-stages/baby/breastfeeding/Pages/default.aspx

3. Baby Milk Action

info.babymilkaction.org/

4. Farmacia amica dell’allattamento materno

progettofaam.org

5. International Breastfeeding Journal

www.internationalbreastfeedingjournal.com

6. Journal of Human Lactation

jhl.sagepub.com

7. International Baby Food Action Network

www.ibfan.org

8. International Lactation Consultants Association

www.ilca.org

9. International Society of Research in Human Milk and Lactation

www.isrhmil.org

10. KellyMom

kellymom.com

11. La Leche League International

www.llli.org

12. National Library of Medicine base de datos de Internet sobre drogas durante la lactancia

(LactMed)

toxnet.nlm.nih.gov/cgi-bin/sis/htmlgen?LACT

Page 249: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 249 -

13. Newman Breastfeeding Clinic and Institute

www.nbci.ca

14. NHS

www.breastfeeding.see.nhs.uk

www.nhs.uk/Conditions/pregnancy-and-baby/pages/pregnancy-and-baby-care.aspx

15. UNICEF

www.unicef.org /nutrition/index_breastfeeding.html

16. UNICEF - UK Baby Friendly Initiative

www.unicef.org.uk

17. U.S. Centers for Disease Control

www.cdc.gov/breastfeeding

18. U.S. Office of Women’s Health

www.womenshealth.gov/breastfeeding

19. Wellstart International

www.wellstart.org

20. World Alliance for Breastfeeding Action (WABA)

www.waba.org.my

21. World Breastfeeding Week

www.worldbreastfeedingweek.org

22. World Health Organisation

www.who.int/topics/breastfeeding/en/index.html

23. ABC Parenting

www.abc.net.au/parenting

Βάσεις Δεδομένων

1. Cochrane Library

www.thecochranelibrary.com

2. Embase

www.embase.com

3. Google Scholar

www.scholar.google.gr

4. International Pharmaceutical Abstracts

5. Medscape

www.medscape.com

6. Ovid

www.ovid.com

7. PubMed Health

www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmedhealth

8. Trip Database

www.tripdatabase.com

9. UpToDate

www.uptodate.com

Λέξεις κλειδιά: health professionals, pharmacists, lactation, breastfeeding, human milk, drugs,

medicines, infant formula, formula milk.

Page 250: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 250 -

Εκπαιδευτικά Σεμινάρια

1. Atencion farmaceutica en embarazo, lactancia y recien nacido, Aula Mayo, 2012.

2. Curso de Alimentacion Infantil para Farmaceuticos, Aula de la farmacia, 2004-2005.

3. Curso de Lactancia Materna, Enlace Hispano Americano de Salud, 2012.

4. UK Baby Friendly Initiative e-learning package for GPs, UNICEF, 2012.

5. Medicines & Mothers – Challenges in Breastfeeding, NHS Education for Scotland, 2012.

6. Κύκλος μαθημάτων για τον τοκετό, τον θηλασμό και την βρεφική φροντίδα, ΕΟΠΥΥ, 2012.

7. Κύκλος συναντήσεων για το θηλασμό και τη μητρότητα, La Leche League Βόλου, 2012.

Συνιστώμενα Σεμινάρια

Περιφερειακό Γενικό Νοσοκομείο - Μαιευτήριο - "ΕΛΕΝΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ"

Στα πλαίσια της ευρύτερης ενημέρωσης επαγγελματιών Υγείας στο Μαιευτήριο "ΕΛΕΝΑ

ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ" διοργανώνονται και πραγματοποιούνται δύο φορές το χρόνο, Μάιος και

Νοέμβριος, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υγείας, εκπαιδευτικά προγράμματα 40 ωρών για

το Μητρικό Θηλασμό που απευθύνονται σε επαγγελματίες Υγείας από όλη την Ελλάδα. Για

περισσότερες λεπτομέρειες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στο Τμήμα

Μητρικού Θηλασμού του «ΕΛΕΝΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ» και στο τηλέφωνο 210-6462782.

Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν»

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ώρες θεωρητικής και πρακτικής άσκησης για την εκπαίδευση

του υγειονομικού προσωπικού συμφωνά με τις οδηγίες της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας

και της UNICEF. Η πρακτική άσκηση γίνεται σε ομάδες λίγων ατόμων. Για περισσότερες

λεπτομέρειες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στη Παναγιούλα Μέξη

Μπουρνά (Παιδίατρος - Νεογνολόγος, Πιστοποιημένη Σύμβουλος Γαλουχίας IBCLC) και στα

τηλέφωνα: 210 5831298, 210 5832228.

Γενικό Νοσοκομείο Ξάνθης

Η Παιδιατρική Κλινική και η Επιτροπή Θηλασμού του Νοσοκομείου Ξάνθης σε συνεργασία

με το Αλεξάνδρειο Α.Τ.Ε.Ι. Θεσ/νίκης (Τμήμα Διατροφής-Διαιτολογίας) διοργανώνουν

Μεταπτυχιακό Σεμινάριο Μητρικού Θηλασμού Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης στην

Ξάνθη. Οι εκπαιδευτές είναι εξειδικευμένοι στον μητρικό θηλασμό: παιδίατροι, μαίες,

ψυχολόγοι, παιδογαστρεντερολόγοι, διεθνώς πιστοποιημένοι σύμβουλοι γαλουχίας IBCLC.

Για περισσότερες λεπτομέρειες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στον

Δημήτριο Αδαμίδη (Παιδίατρος, Διδάκτωρ Πανεπιστήμιου Αθηνών, Διευθυντής

Παιδιατρικής Κλινικής Γ.Ν. Ξάνθης) και στα τηλέφωνα: 694556756, 6977573181.

GOLD – Global Online Lactation Conference

http://www.goldconf.com/

Training with the Australian Breastfeeding Association

https://www.breastfeeding.asn.au/training/public

Page 251: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 251 -

Παράρτημα 5ο

Αυτοαξιολόγηση

Page 252: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 252 -

Page 253: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 253 -

Παράρτημα 5.1 Αυτοαξιολόγηση

1. Τα βρέφη που θηλάζουν αποκλειστικά για έξι (6) μήνες εμφανίζουν:

Α) Λιγότερα επεισόδια διάρροιας

Β) Λιγότερα επεισόδια λοιμώξεων του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος

Γ) Το Α και Β

Δ) Κανένα από τα παραπάνω

2. Το μητρικό γάλα, συγκρινόμενο με τα επεξεργασμένα βρεφικά γάλατα, περιέχει υψηλές

ποσότητες:

Α) Σιδήρου

Β) Λιπάσης

Γ) Βιταμίνης Α

Δ) Βιταμίνης D

3. Η υπεύθυνη για την σύνθεση του μητρικού γάλακτος ορμόνη είναι:

Α) Οιστρογόνο

Β) Ωκυτοκίνη

Γ) Προγεστερόνη

Δ) Προλακτίνη

4. Η υπεύθυνη για την έκκριση του μητρικού γάλακτος ορμόνη είναι:

Α) Οιστρογόνο

Β) Ωκυτοκίνη

Γ) Προγεστερόνη

Δ) Προλακτίνη

5. Ποιο συστατικό του μητρικού γάλακτος συνδέεται τοπικά με το σίδηρο, εμποδίζοντας τη

βακτηριακή ανάπτυξη:

Α) Λακτοφερίνη

Β) Μακροφάγα

Γ) Ολιγοσακχαρίδιο

Δ) Ταυρίνη

6. Ποιο συστατικό του μητρικού γάλακτος παρέχει ανοσοποίηση έναντι συγκεκριμένων

οργανισμών:

Α) Λακτοφερίνη

Β) Μακροφάγα

Γ) Ig A

7. Τι θα προτείνατε σε μια κυοφορούσα που έχει ανεστραμμένες θηλές να κάνει κατά τη

διάρκεια του τελευταίου τριμήνου της κύησης:

Α) Να τρυπήσει το στηθόδεσμο προκειμένου να επιτρέψει στις θηλές να βγουν προς τα έξω

Β) Τίποτα καθώς οι φυσιολογικές αλλαγές στο στήθος της πριν και αμέσως μετά τον τοκετό και

οι θηλαστικές κινήσεις του μωρού θα βγάλουν προς τα έξω τις θηλές.

Γ) Να χρησιμοποιήσει ψεύτικες θηλές υπό την επίβλεψη επαγγελματία υγείας

Page 254: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 254 -

8. Το σημαντικότερο κριτήριο για την αξιολόγηση του θηλασμού είναι:

Α) Ο ήχος της κατάποσης

Β) Η έκταση της κεφαλής του μωρού

Γ) Η επαφή της μύτης του μωρού με το στήθος

Δ) Η εμφανής συμπίεση της θηλής

9. Μια μητέρα με βρέφος τριών μηνών νιώθει πόνο στις θηλές της. Το πρόβλημα ξεκίνησε από

τον πρώτο θηλασμό και συνεχίζει σε κάθε θηλασμό. Η πιθανότερη γενεσιουργός αιτία είναι:

Α) Το βρέφος ρουφάει πολύ δυνατά

Β) Ο θηλασμός διαρκεί μεγάλο χρονικό διάστημα

Γ) Δεν προετοίμασε κατάλληλα τη θηλή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης

Δ) Κακή τοποθέτηση του μωρού στο στήθος

10. Ποίο από τα παρακάτω σημάδια ΔΕΝ είναι ένδειξη ικανοποιητική σίτισης του νεογνού κατά

τις πρώτες έξι (6) εβδομάδες:

Α) Η πάνα του είναι λερωμένη με κενώσεις 3-4 φορές / 24ωρο

Β) Η πάνα του είναι βρεγμένη 6 ή περισσότερες φορές / 24ωρο

Γ) Το βρέφος κοιμάται καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας

Δ) Το βάρος του αυξάνει 20 – 30 gr ανά ημέρα ή 100 – 200 gr ανά εβδομάδα

11. Η συμφόρηση του στήθους οφείλεται συνήθως σε:

Α) Υψηλά επίπεδα ωκυτοκίνης

Β) Υψηλά επίπεδα προλακτίνης

Γ) Χαμηλή συχνότητα θηλασμού

Δ) Επιλόχεια κατάθλιψη

12. Ποιο από τα παρακάτω συμπτώματα ΔΕΝ σχετίζεται με μυκητίαση της θηλής από Candida:

Α) Καυστικός πόνος στο στήθος

Β) Πυρετός & γενική αδιαθεσία

Γ) Μυκητίαση από Candida στη στοματική κοιλότητα του μωρού

Δ) Θηλή και θηλαία άλως ροζ χρώματος και στίλβωσα (γυαλιστερή)

13. Μητέρα που θηλάζει το τριών (3) μηνών βρέφος της, εμφανίζει στην εξωτερική πλευρά του

στήθους μια επώδυνη κόκκινη περιοχή. Έχει συμπτώματα όμοια με της γρίπης και

θερμοκρασία 39οC. η αντιμετώπιση του περιστατικού περιλαμβάνει μια σειρά ενεργειών

εκτός από:

Α) Χορήγηση αντιβιοτικού για 10 με 14 ημέρες

Β) Περισσότερη ξεκούραση

Γ) Διακοπή του θηλασμού για 48 ώρες

Δ) Χρήση ζεστών επιθεμάτων

14. Ποιος από τους παρακάτω παράγοντες έχει μεγαλύτερη αρνητική επιρροή στον όγκο του

γάλακτος που παράγει μια γυναίκα:

Α) Οι προσλαμβανόμενες από τη μητέρα θερμίδες

Β) Τα προσλαμβανόμενα από τη μητέρα υγρά

Γ) Η συμπληρωματική σίτιση του βρέφους με επεξεργασμένο γάλα

Page 255: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 255 -

15. Η εισαγωγή συμπληρωματικών τροφών στο διαιτολόγιο του βρέφους συνιστάται στους:

Α) 2 μήνες

Β) 4 μήνες

Γ) 6 μήνες

Δ) 8 μήνες

16. Έχει ιδιαίτερη σημασία ο αποκλειστικός θηλασμός του βρέφους, με οικογενειακό ιστορικό

αλλεργιών, για χρονικό διάστημα:

Α) 2 μηνών

Β) 4 μηνών

Γ) 6 μηνών

Δ) 8 μηνών

17. Η πιο συνήθης αιτία της ανεπαρκούς αύξησης βάρους σε θηλάζοντα βρέφη κατά τη διάρκεια

των τεσσάρων πρώτων εβδομάδων είναι:

Α) Βρεφική μεταβολική νόσος

Β) Μη συχνός ή αναποτελεσματικός θηλασμός

Γ) Χαμηλή περιεκτικότητα λιπών στο μητρικό γάλα

Δ) Ενδοκρινικές διαταραχές της μητέρας

Ε) Ανεπαρκής πρόσληψη θερμίδων της μητέρας

18. Ο νεογνικός ίκτερος μπορεί να βελτιωθεί:

Α) Με συχνό & αποτελεσματικό θηλασμό (τουλάχιστον 8 ή περισσότερες φορές ανά 24ώρο)

Β) Χορηγώντας υγρό διάλυμα γλυκόζης μετά το θηλασμό

Γ) Χορηγώντας νερό μετά το θηλασμό

Δ) Το Α και το Γ

19. Ο θηλασμός αντενδείκνυται στην εξής περίπτωση:

Α) Βρέφος με γαλακτοζαιμία

Β) Μητέρα με ηπατίτιδα Β

Γ) Μητέρα με ανεστραμμένες θηλές

Δ) Μητέρα με μαστίτιδα

20. Οι φιλικές ως προς το θηλασμό και το βρέφος πρακτικές περιλαμβάνουν:

Α) Συνεχή ύπνο της μητέρας κατά τη διάρκεια της πρώτης νύχτας μετά τον τοκετό προκειμένου

να αυξηθεί η παραγωγή γάλακτος

Β) Συνεχή και απρόσκοπτη πρόσβαση της μητέρας στο βρέφος της

Γ) Χορήγηση στο βρέφος νερού με τη βοήθεια σταγονόμετρου

Δ) Χρήση πιπίλας

21. Ποιο από τα παρακάτω προϊόντα βρίσκονται υπό τον έλεγχο του Διεθνούς Κώδικα για την

Εμπορία των Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος:

Α) Επεξεργασμένα βρεφικά γάλατα

Β) Μπιμπερό

Γ) Πιπίλες & Θηλές

Δ) Όλα τα παραπάνω

Page 256: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 256 -

Παράρτημα 6.1 Αυτοαξιολόγηση με υπόδειξη των σωστών απαντήσεων

1. Τα βρέφη που θηλάζουν αποκλειστικά για έξι (6) μήνες εμφανίζουν:

Α) Λιγότερα επεισόδια διάρροιας

Β) Λιγότερα επεισόδια λοιμώξεων του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος

Γ) Το Α και Β

Δ) Κανένα από τα παραπάνω

Σύμφωνα με καλά τεκμηριωμένες έρευνες ο κίνδυνος διάρροιας, λοιμώξεων του κατώτερου

αναπνευστικού και άλλων νόσων είναι σαφώς μικρότερος στα θηλάζοντα βρέφη σε σύγκριση με

τον κίνδυνο που διατρέχουν όσα σιτίζονται με επεξεργασμένο βρεφικό γάλα.

2. Το μητρικό γάλα, συγκρινόμενο με τα επεξεργασμένα βρεφικά γάλατα, περιέχει υψηλές

ποσότητες:

Α) Σιδήρου

Β) Λιπάσης

Γ) Βιταμίνης Α

Δ) Βιταμίνης D

Τα επεξεργασμένα γάλατα δεν περιέχουν ένζυμα, άρα δεν περιέχουν την λιπάση. Οι βιταμίνες Α

και D περιέχονται σε παρόμοιες ποσότητες με αυτές του μητρικού γάλακτος. Ο σίδηρος

περιέχεται σε μεγαλύτερες ποσότητες αλλά είναι λιγότερο βιοδιαθέσιμος.

3. Η υπεύθυνη για την σύνθεση του μητρικού γάλακτος ορμόνη είναι:

Α) Οιστρογόνο

Β) Ωκυτοκίνη

Γ) Προγεστερόνη

Δ) Προλακτίνη

Η προλακτίνη εκκρίνεται από την υπόφυση και μέσω της κυκλοφορίας του αίματος καταλήγει

στα εκκριτικά επιθηλιακά κύτταρα του μαστικού αδένα διεγείροντας την παραγωγή γάλακτος.

4. Η υπεύθυνη για την έκκριση του μητρικού γάλακτος ορμόνη είναι:

Α) Οιστρογόνο

Β) Ωκυτοκίνη

Γ) Προγεστερόνη

Δ) Προλακτίνη

Η ωκυτοκίνη εκκρίνεται από την υπόφυση και μέσω της κυκλοφορίας του αίματος καταλήγει

στα μυοεπιθηλιακά κύτταρα. Τα μυοεπιθηλιακά κύτταρα συσπώνται αναγκάζοντας τα

επιθηλιακά εκκριτικά κύτταρα να εκκρίνουν το παραχθέν γάλα στους γαλακτοφόρους πόρους.

5. Ποιο συστατικό του μητρικού γάλακτος συνδέεται τοπικά με τον σίδηρο, εμποδίζοντας τη

βακτηριακή ανάπτυξη:

Α) Λακτοφερίνη

Β) Μακροφάγα

Γ) Ολιγοσακχαρίδιο

Δ) Ταυρίνη

Page 257: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 257 -

Η λακτοφερίνη, είναι πρωτεΐνη του μητρικού γάλακτος που συνδέεται στον σίδηρο του

μητρικού γάλακτος και εμποδίζει την απορρόφηση του από τους σίδηρο-εξαρτώμενους

μικροοργανισμούς του εντερικού σωλήνα ενώ ταυτόχρονα ευνοεί την απορρόφηση του από τα

εντερικά κύτταρα του βρέφους (αυξάνει την βιοδιαθεσιμότητα).

6. Ποιο συστατικό του μητρικού γάλακτος παρέχει ανοσοποίηση έναντι συγκεκριμένων

οργανισμών:

Α) Λακτοφερίνη

Β) Μακροφάγα

Γ) Η εκκριτική Ig A

Δ) Ταυρίνη

Η εκκριτική ανοσοσφαιρίνη Α, είναι η κύρια ανοσοσφαιρίνη του μητρικού γάλακτος. Η δομή της

εκκριτικής ανοσοσφαιρίνης (sIgA) την προστατεύει από τη δράση πρωτεολυτικών ενζύμων. Έτσι

μπορεί να επιβιώσει στο σκληρό περιβάλλον του γαστρεντερικού σωλήνα και να παρέχει

προστασία ενάντια σε μικροοργανισμούς, που πολλαπλασιάζονται στις σωματικές εκκρίσεις.

7. Τι θα προτείνατε σε μια κυοφορούσα που έχει ανεστραμμένες θηλές να κάνει κατά τη

διάρκεια του τελευταίου τριμήνου της κύησης:

Α) Να τρυπήσει το στηθόδεσμο προκειμένου να επιτρέψει στις θηλές να βγουν προς τα έξω

Β) Τίποτα καθώς οι φυσιολογικές αλλαγές στο στήθος της πριν και αμέσως μετά τον τοκετό και

οι θηλαστικές κινήσεις του μωρού θα βγάλουν τις θηλές προς τα έξω

Γ) Να χρησιμοποιήσει ψεύτικες θηλές υπό την επίβλεψη επαγγελματία υγείας

Ούτε η πρώτη ούτε η τρίτη μέθοδος έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητα τους στην

αντιμετώπιση των ανεστραμμένων θηλών.

8. Το σημαντικότερο κριτήριο για την αξιολόγηση του θηλασμού είναι:

Α) Ο ήχος της κατάποσης

Β) Η έκταση της κεφαλής του μωρού

Γ) Η επαφή της μύτης του μωρού με το στήθος

Δ) Η εμφανής συμπίεση της θηλής

Η στάση του θηλασμού και η τοποθέτηση του μωρού στο στήθος είναι πολύ σημαντικά για να

έχουμε έναν αποτελεσματικό θηλασμό. Ωστόσο η σημαντικότερη ένδειξη είναι ο ήχος της

κατάποσης του γάλακτος.

9. Μια μητέρα με βρέφος τριών μηνών νιώθει πόνο στις θηλές της. Το πρόβλημα ξεκίνησε από

τον πρώτο θηλασμό και συνεχίζει σε κάθε θηλασμό. Η πιθανότερη αιτία είναι:

Α) Το βρέφος ρουφάει πολύ δυνατά

Β) Ο θηλασμός διαρκεί μεγάλο χρονικό διάστημα

Γ) Δεν προετοίμασε κατάλληλα τη θηλή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης

Δ) Κακή τοποθέτηση του μωρού στο στήθος

Η πιο συνήθης αιτία των επίπονων θηλών είναι η κακή τοποθέτηση του μωρού στο στήθος που

έχει ως αποτέλεσμα το βρέφος να μην θηλάζει τη θηλαία άλω αλλά να μασάει τη θηλή και να

την τραυματίζει.

Page 258: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 258 -

10. Ποίο από τα παρακάτω σημάδια ΔΕΝ είναι ένδειξη ικανοποιητικής σίτισης του νεογνού κατά

τις πρώτες έξι (6) εβδομάδες:

Α) Η πάνα του είναι λερωμένη με κενώσεις 3-4 φορές / 24ωρο

Β) Η πάνα του είναι βρεγμένη 6 ή περισσότερες φορές / 24ωρο

Γ) Το βρέφος κοιμάται καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας

Δ) Το βάρος του αυξάνει 20 – 30 gr ανά ημέρα ή 100 – 200 gr ανά εβδομάδα

Τα βρέφη θα πρέπει να θηλάζουν όσο πιο συχνά θέλουν και τουλάχιστον 8 φορές ανά 24ωρο

τις πρώτες εβδομάδες. Ένα βρέφος που κοιμάται εξαρχής όλη τη νύχτα είναι πολύ πιθανό να

μην προσλαμβάνει τις απαιτούμενες θερμίδες. Μετά την 6η εβδομάδα το βρέφος θα κοιμάται

για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια της νύχτας.

11. Η συμφόρηση του στήθους οφείλεται συνήθως σε:

Α) Υψηλά επίπεδα ωκυτοκίνης

Β) Υψηλά επίπεδα προλακτίνης

Γ) Χαμηλή συχνότητα θηλασμού

Δ) Επιλόχεια κατάθλιψη

Η πιο συνήθης αιτία του προβλήματος είναι ο μη συχνός ή ο ανεπαρκής θηλασμός. Η επίλυση

του προβλήματος επέρχεται με πιο συχνό και αποτελεσματικό θηλασμό και πιθανά με άντληση

γάλακτος με το χέρι ή με αντλία μητρικού γάλακτος.

12. Ποιο από τα παρακάτω συμπτώματα ΔΕΝ σχετίζεται με μυκητίαση της θηλής από Candida:

Α) Καυστικός πόνος στο στήθος

Β) Πυρετός & γενική αδιαθεσία

Γ) Μυκητίαση από Candida στη στοματική κοιλότητα του μωρού

Δ) Θηλή και θηλαία άλως ροζ χρώματος και στίλβωσα (γυαλιστερή)

Η μυκητίαση από Candida είναι τοπική λοίμωξη που συνήθως δεν εμφανίζει συστηματικές

εκδηλώσεις.

13. Μητέρα που θηλάζει το τριών (3) μηνών βρέφος της, εμφανίζει στην εξωτερική πλευρά του

στήθους μια επώδυνη κόκκινη περιοχή. Έχει συμπτώματα όμοια με της γρίπης και

θερμοκρασία 39οC. η αντιμετώπιση του περιστατικού περιλαμβάνει μια σειρά ενεργειών

εκτός από:

Α) Χορήγηση αντιβιοτικού για 10 με 14 ημέρες

Β) Περισσότερη ξεκούραση

Γ) Διακοπή του θηλασμού για 48 ώρες

Δ) Χρήση ζεστών επιθεμάτων

Σημαντικό μέρος της θεραπείας της μαστίτιδας αποτελεί η αύξηση της συχνότητας θηλασμού

και η άντληση γάλακτος με το χέρι ή με τη βοήθεια αντλίας μητρικού γάλακτος. Τα συνήθη, για

τη μαστίτιδα, χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά είναι ασφαλή για τα βρέφη.

14. Ποιος από τους παρακάτω παράγοντες έχει μεγαλύτερη αρνητική επιρροή στον όγκο του

γάλακτος που παράγει μια γυναίκα:

Α) Οι προσλαμβανόμενες από τη μητέρα θερμίδες

Β) Τα προσλαμβανόμενα από τη μητέρα υγρά

Page 259: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 259 -

Γ) Η συμπληρωματική σίτιση του βρέφους με επεξεργασμένο γάλα

Ο όγκος του μητρικού γάλακτος είναι προστατευμένος. Η πρόσληψη τροφών ή υγρών από τη

μητέρα μπορεί να επηρεάσει τα ενεργειακά της αποθέματα ή την συχνότητα ούρησης αλλά δεν

συνδέεται απευθείας με τον όγκο του παραγόμενου γάλακτος. Η χορήγηση επεξεργασμένου

βρεφικού γάλακτος στο βρέφος έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση της συχνότητας θηλασμού

άρα την λιγότερο συχνή διέγερση του στήθους και επομένως την πτώση της παραγωγής.

15. Η εισαγωγή συμπληρωματικών τροφών στο διαιτολόγιο του βρέφους συνιστάται στους:

Α) 2 μήνες

Β) 4 μήνες

Γ) 6 μήνες

Δ) 8 μήνες

Ο θηλασμός επαρκεί για τη θρέψη και την υγιή ανάπτυξη του βρέφους μέχρι και τον 6ο μήνα

στις περισσότερες των περιπτώσεων. Στην συνέχεια πρέπει να γίνει σταδιακή εισαγωγή

στερεών τροφών στο διαιτολόγιο του βρέφους ώστε να καλυφθούν οι συνεχώς αυξανόμενες

ενεργειακές του ανάγκες.

16. Έχει ιδιαίτερη σημασία ο αποκλειστικός θηλασμός του βρέφους, με οικογενειακό ιστορικό

αλλεργιών, για χρονικό διάστημα:

Α) 2 μηνών

Β) 4 μηνών

Γ) 6 μηνών

Δ) 8 μηνών

Η έκθεση σε πρωτεΐνες μη ανθρώπινης προέλευσης σε ηλικία μικρότερη των έξη μηνών αυξάνει

την πιθανότητα αλλεργιών.

17. Η πιο συνήθης αιτία της ανεπαρκούς αύξησης βάρους σε θηλάζοντα βρέφη κατά τη διάρκεια

των τεσσάρων πρώτων εβδομάδων είναι:

Α) Βρεφική μεταβολική νόσος

Β) Μη συχνός ή αναποτελεσματικός θηλασμός

Γ) Χαμηλή περιεκτικότητα λιπών στο μητρικό γάλα

Δ) Ενδοκρινικές διαταραχές της μητέρας

Ε) Ανεπαρκής πρόσληψη θερμίδων από τη μητέρα

Η απουσία ερεθίσματος στο στήθος, οδηγεί στην μείωση της παραγωγής γάλακτος με

αποτέλεσμα το βρέφος να λαμβάνει ανεπαρκή ποσότητα για την φυσιολογική ανάπτυξη του.

18. Ο νεογνικός ίκτερος μπορεί να βελτιωθεί:

Α) Με συχνό & αποτελεσματικό θηλασμό (τουλάχιστον 8 ή περισσότερες φορές ανά 24ώρο)

Β) Χορηγώντας υγρό διάλυμα γλυκόζης μετά το θηλασμό

Γ) Χορηγώντας νερό μετά το θηλασμό

Δ) Το Α και το Γ

Page 260: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 260 -

Όσο πιο συχνά και όσο πιο αποτελεσματικά θηλάζει το βρέφος, τόσο μεγαλύτερος θα είναι ο

ρυθμός των κενώσεων του και επομένως τόσο πιο γρήγορα θα απομακρύνεται η χολερυθρίνη

που ευθύνεται για τον ίκτερο.

19. Ο θηλασμός αντενδείκνυται στην εξής περίπτωση:

Α) Βρέφος με γαλακτοζαιμία

Β) Μητέρα με ηπατίτιδα Β

Γ) Μητέρα με ανεστραμμένες θηλές

Δ) Μητέρα με μαστίτιδα

Η γαλακτοζαιμία του βρέφους είναι μία από τις ελάχιστες αντενδείξεις του μητρικού θηλασμού.

Η πάθηση οφείλεται στην αδυναμία μετατροπής της γαλακτόζης (που προκύπτει από τη

διάσπαση της λακτόζης του μητρικού γάλακτος) σε γλυκόζη (σακχάρου του οργανισμού, που

χρησιμοποιείται ως πηγή ενέργειας) λόγω διαταραχών ενός εκ των τριών ενζύμων, που

ενέχονται στην αντίδραση αυτή. Βρέφη με γαλακτοζαιμία εμφανίζουν νευρολογικά και άλλα

προβλήματα ανάπτυξης. Η θεραπεία έγκειται στην εφ’ όρου ζωής αποφυγή λήψης γάλακτος και

γαλακτοκομικών προϊόντων. Στα βρέφη απαιτείται η χορήγηση μόνον ειδικού βρεφικού

γάλακτος ελεύθερου γαλακτόζης.

20. Οι φιλικές ως προς το θηλασμό και το βρέφος πρακτικές περιλαμβάνουν:

Α) Συνεχή ύπνο της μητέρας κατά τη διάρκεια της πρώτης νύχτας μετά τον τοκετό προκειμένου

να αυξηθεί η παραγωγή γάλακτος

Β) Συνεχή και απρόσκοπτη πρόσβαση της μητέρας στο βρέφος της

Γ) Χορήγηση στο βρέφος νερού με τη βοήθεια σταγονόμετρου

Δ) Χρήση πιπίλας

Η συνδιαμονή του βρέφους με τη μητέρα του, δίνει την ευκαιρία για συχνό θηλασμό χωρίς

συγκεκριμένο και αυστηρό ωράριο. Ο συχνός ερεθισμός του στήθους θα προκαλέσει αύξηση

της παραγωγής γάλακτος. Δεν συνιστάται σε καμία περίπτωση η συμπλήρωση με νερό ή η

χρήση πιπίλας καθώς μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τις θηλαστικές κινήσεις του βρέφους

στο στήθος.

21. Ποιο από τα παρακάτω προϊόντα βρίσκονται υπό τον έλεγχο του Διεθνούς Κώδικα για την

Εμπορία των Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος:

Α) Επεξεργασμένα βρεφικά γάλατα

Β) Μπιμπερό

Γ) Πιπίλες & Θηλές

Δ) Όλα τα παραπάνω

Ο Κώδικας περιλαμβάνει, κάθε προϊόν που διατίθεται στην αγορά για τη βρεφική διατροφή των

πρώτων έξι μηνών (είτε είναι κατάλληλο είτε όχι), κάθε προϊόν που διατίθεται στην αγορά για

τη βρεφική διατροφή πέραν των έξι μηνών (το οποίο αναπληρώνει το μητρικό γάλα στη

διατροφή), κάθε είδος μπουκαλιού για το θηλασμό και κάθε είδους θηλής (η πιπίλα είναι

θηλή).

Page 261: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 261 -

Παράρτημα 6ο

Πιστοποίηση

Page 262: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 262 -

Page 263: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 263 -

Εξετάσεις & Πιστοποίηση

Η επιτυχής ολοκλήρωση του οδηγού από τον μελετητή του – φαρμακοποιό απαιτεί την

πραγματοποίηση μιας τελικής εξέτασης.

Η τελική εξέταση πραγματοποιείται διαδικτυακά, περιλαμβάνει μια σειρά ερωτήσεων πολλαπλής

επιλογής, διαρκεί κατά προσέγγιση 90 λεπτά και εφόσον επιτευχθεί βαθμολογία ίση ή μεγαλύτερη

του 80% οδηγεί στην απόκτηση πιστοποιητικού επιτυχούς διαδικτυακής εξέτασης.

Το πιστοποιητικό επιτυχούς διαδικτυακής εξέτασης είναι μία εκ των τριών προϋποθέσεων

προκειμένου ένα φαρμακείο να πιστοποιηθεί ως «Φαρμακείο Φιλικό προς το Μητρικό Θηλασμό». Οι

άλλες δύο προϋποθέσεις είναι η παρακολούθηση του ζωντανού σεμιναρίου από τον φαρμακοποιό

και το προσωπικό του φαρμακείου και η προσαρμογή της δομής και λειτουργίας του φαρμακείου

στις ελάχιστες απαιτήσεις της πρωτοβουλίας.

Εάν επιθυμείτε να πραγματοποιήσετε την εξέταση παρακαλώ πατήστε το κάτωθι εικονίδιο1:

1 Σε περίπτωση που, πατώντας το εικονίδιο αδυνατείτε να συνδεθείτε με την διαδικτυακή σελίδα της εξέτασης, αντιγράψτε τον ακόλουθο υπερσύνδεσμο http://www.f-thilasmos.gr/ και επικολλήστε τον στην γραμμή εντολών του πλοηγητή σας.

Page 264: Θηλασμός & Χρήση Φαρμάκων  Κλινικός οδηγός για Φαρμακοποιούς

- 264 -